PROJEKT

Tema : Filozofia gjate shekullit XIX - XX

Lenda: Filozofi

Klasa : XI⁴
Punoi : Inis xhyra
Denand Abdullai
Suada Ndreu
Rezarta Matoshi
Ledjon Margjoni
 OBJEKTIVAT
●Te informohemi mbi filozofine e
shekujve XIX-XX.

● Te indetifikojme filozofet qe
bejne pjese ne kete periudhe.

● Te flasim duke i permbledhur

mbi jeten dhe filozofine e tyre.
 DETYRAT E ANETAREVE
Inis ● Filozofia ne shek XIX-XX permbledhje,Niçe,Soren Kiekergard

Rezarta ●Xhon Stjuart Mill,Xhorxh Hegel,Karl Marks

Suada ● Henri Bergson,Martin Hajdeger

Denandi ●Zhan Poli Sartri,Xhon Djui ,Vitgenshtenj

Ledjon ●Zigmund Frojd, Bentnam

Rreth mesit të shekullit XIX, mendimi filozofik
perëndimor arriti kulmin me idealizmin gjerman dhe
sistemin filozofik të Hegelit. Filozofisë po i krijohej një
hapsirë e re për shtrirjen e mendimit në drejtime të reja,
duke u kthyer në një lëndë praktike të mendimit të
gjallë dhe veprues. Pas kësaj, periudha u karakterizua
nga një krize mendimi kushtëzuar nga disa faktorë si:

–Zbulimet e reja dhe zhvillimet e mëdha, që vunë një

frymë shkencore të gjitha formave të mendimit, të cilat
u përballën me dilemën se “mendimi duhet të pëekojë
me format e reja të zhvillimit shkencor, ose të humbasë
si i pavlerë”

–Paqëndrueshmëria ishte e pranishme në organizimet

ekonomike, politike, shkencore. Ajo solli konfuzion në
mendimin intelektual dhe pasivitet intelektual.

–Arritjet në shkencë dhe teknologji, të cilat përmbysën

shumë prej teorive dhe konveptimeve të mëparshme.
Ato sollën kuptime të rja jo vetëm në mënyrë
shkencore, por dhe filozofike, etike dhe artistike.
Drejtimet kryesore të mendimit të ri filozofik:
-mospajtimin me qëndrimet joakademike
-interesimin për kapërcimet e kuntërtisë në raportin materializëm-idealizëm
-analizën filozofike të kuptimeve mbi botën e gjallë
-analizën e jetës shoqërore dhe krizën e vlerave morale në të

Mendimi filozofik i ri ishte kritik ndaj kohës së tij. Në qëndër të trajtimeve u vendos njeriu i gjallë, i cili
mendon dhe vepron, angazhohet për jetën e tij. Këto drejtime të reja shënuan një kthese të
rëndësishme në historinë e mendimit njerëzor në tërësi. Kjo fazë e zhvillimit të mendimit historik shënon
ardhjen e filozofisë bashkëkohore.

Pozitivizmi
Drejtim i cili përpunoi filozofinë e zhvillimit shkencor dhe të mendimit intelektual. Synoi drejt një shoqërie
më paqësore ku mbizotrontë shpirti shkencor, ose shpirti “pozitiv”. Kjo rrymë promovoi që cdo pohim
racional i justifikueshëm mund të verifikohet shkencërisht ose të pakten është në gjendje të të
shpjegohet logjikisht ose matematikisht. Për më tepër, pohimi duhet të jetë në gjendje të refuzojë
metafizikën që është nje degë filozifie që shpjegon principet e gjërave me natyrë abstrakte dhe teizmin
që është besimi në ekzistencen e Zotit apo Zotave.

Filozofi fancez Auguste Konti ishte i pari që prezantoi fjalën “positivist” dhe past tij ndoqën Anglezët J. S.
Mill dhe Herbert Spencer. Ai oftoi pozitivizmin jo vetëm si një menyrë e re të menduari por si një zgjidhje
për problemet e shoqërisë. Ai supozonte se gjithë njoha buronte nga shkenca, dhe ajo mund të përdorej
në jetën materiale dhe shoqërore. Konti e mohoi ekzistencën e së përgjithshmes dhe kërkoi ta flakte
Utilitarizmi
Utilitarizmi është doktrinë filozofike mbi moralin që
bazohet në parimin e dobisë. Si e tillë, kjo doktrinë
filozofike synon të sqarojë se cilat veprime janë të
dobishme për shoqërinë, për interesin e përgjithshëm
dhe për vetë individët. Dy filozofët kryesor tw kësaj
ideologjie janë anglezët Xheremi Bentham dhe Xhon
Stuart Mill.

Bentham e përkufizon dobinë si veti të çdo objekti që

sjell përfitim, përparësi, kënaqësi, mirësi apo lumturi
dhe që parandalon dëmin, të keqen ose hidhërimin e
individit. Të njëjtat ide sikurse Bentham i mbron edhe
John Stuart Mill, i cili thekson se veprimet janë të drejta
nëse synojnë arritjen e lumturisë, kurse veprimet janë
të gabuara nëse synojnë ta arrijnë të kundërtën e
lumturisë.

Parimet kryesore të moralit utilitarist janë:

-lumturia dhe kënaqësia për të gjithë njerëzit
-dobishmëria si themel për arritjen e lumturisë
-thjeshtësia e të kuptuarit, në sjellje, në besim
-saktësia shkencore, si virtyt që plotëson kuptimet
Friedrich Wilhem Nietzsche (sqt. Fridrih Niçe) lindi
më 15 tetor 1844; vdiq më 25 gusht 1900. Është një
nga filozofët më të shquar gjermanë i shek. të 19. Ai
ka qenë një kritik i ashpër i Krishtërimit (dhe i fesë
në përgjithësi), i idealizmit gjerman, i Feminizmit dhe
i modernizmit në përgjithësi. Ai konsiderohet si një
mjeshtër i vërtetë i aforizmave filozofike të krijuara
në formë eksperimentale. Për këtë arsye, ai është
urryer, adhuruar, keq-interpretuar dhe ndoshta
mbetet edhe sot e kësaj dite filozofi më i vështirë
për t’u kuptuar.

Filozofia e Nietzsches ka ndikuar në formimin dhe veprën e disa

prej figurave më të shquara të shekullit të 20-të, përfshi Thomas
Mann, Andre Gide, Hermann Hesse, Sigmund Freud, Martin
Heidegger apo Emil Cioran. Fatkeqësisht rreth viteve 20, filozofia e
tij u interpretua në mënyrë barbare nga nazizmi gjerman dhe
fashizmi italian, dhe për më tepër të ndihmuar nga e motra e cila
falsifikoi disa nga dorëshkrimet e tija. Tragjedia e vërtetë niçeane
qëndron në faktin se këto interpretime të gabuara vazhdojnë të
ekzistojnë edhe sot e kësaj dite.
Filozofia e Søren Kierkegaard ka qenë një ndikim i madh në
zhvillimin e filozofisë së shekullit të 20-të, veçanërisht
ekzistencializmit dhe postmodernizmit. Søren Kierkegaard
ishte një filozof danez i shekullit XIX, i cili është etiketuar nga
shumë si "Babai i Ekzistencializmit" megjithëse ka disa nga
fusha që shprehin dyshime në etiketimin e tij një ekzistencialist
për të filluar. Filozofia e tij ndikoi gjithashtu në zhvillimin e
psikologjisë ekzistenciale.

Kierkegaard kritikoi aspektet e sistemeve filozofike që u sollën

nga filozofë si Georg Wilhelm Friedrich Hegel para tij dhe
Hegelians Danezë. Ai gjithashtu u ndikua indirekt nga filozofia
e Immanuel Kant. Ai e mati veten kundër modelit të filozofisë që
gjeti në Sokrat, i cili synon të tërheq vëmendjen e dikujt jo te
sistemet shpjeguese, por përkundrazi me çështjen se si
ekziston ai.

Një nga temat e përsëritura të Kierkegaard është rëndësia e

subjektivitetit, që ka të bëjë me mënyrën se si njerëzit lidhen
me të vërtetat (objektive). Në përmbylljen e Shkrimeve
Shkencore në Fragmente Filozofike, ai argumenton se
"subjektiviteti është e vërteta" dhe "e vërteta është
subjektivitet".
 Karl Marx
Karl Heinrich Marks lindi më 5 maj të vitit 1818 në
Trier, Gjermani; vdiq më 14 mars të vitit 1883 Londër,
Ishte një filozof, ekonomist politik dhe organizues
revolucionar i Shoqatës Ndërkombëtare të
Punëtorëve. Marks merrej me një gamë të gjerë
problemesh, puna e tij më e famshme analizon
historinë e luftës së klasave, e përmbledhur në linjën e
parë të Manifestit Komunist: "Historia e gjithë
shoqërisë ekzistuese është historia e luftës së
klasave.Marksi është një nga shume pak filozofë
modernë që janë përfaqësuar shumë keq nga
mbështetësit si edhe kundërshtuesit pas vdekjes së tij.
Pak kohë para vdekjes së tij Marksi thoshte duke iu
drejtuar disa të ashtuquajturve "Marksistë" të cilët
mbronin reformat në vend të revolucionit
Gorge Wilhem Hegel ( Xhorxh Hegel)
George Wilhelm Hegel (Georg jetoi nga 27 gushti 1770 -
14 nëntor 1831 ishte filozof gjerman.Nder deget qe jepte
Hegeli rreshtohen:Logjika Historia E Drejta dhe Feja
Antropologjia Psikologjia Filozofia e Natyrës Filozofia e
Artit Historia e Filozofisë Historia Botërore.Shkolla e krijuar
rreth tij dote ushtronte nje ndikim te madh ne opinionin
publik dhe qarqet intelektuale ne vitet 1820.Me 1830, mori
postin e rektorit te Universitetit te Berlinit. Gjithesesi, ai
nuk e mbajti kete post gjate. Me 14 nentor 1831, Hegeli
nderroi jete.
 Xhon Stjuart Mill
John Stuart Mill (20 maj 1806 - 8 maj 1873), i
cituar zakonisht si J. S. Mill, ishte një filozof
britanik, ekonomist politik dhe shërbyes civil.
Një nga mendimtarët më me ndikim në historinë
e liberalizmit klasik, ai kontribuoi gjerësisht
teoria sociale, teoria politike dhe ekonomia
politike. I quajtur "filozofi më influent
anglishtfolës i shekullit të nëntëmbëdhjetë"
Koncepti i Millit për lirinë arsyetoi lirinë e
individit në kundërshtim me kontrollin e
pakufizuar shtetëror dhe social.
Henri Bergson (1859-1941) ishte një nga filozofët
francezë më të famshëm dhe me ndikim të fundit të
shekullit të 19-fillim të shekullit të 20-të. Edhe pse
fama e tij ndërkombëtare arriti lartësi si kult gjatë jetës
së tij, ndikimi i tij u ul veçanërisht pas Luftës së Dytë
Botërore. Ndërsa mendimtarët e tillë francezë si
Merleau-Ponty, Sartre dhe Lévinas pranuan në mënyrë
të qartë ndikimin e tij në mendimin e tyre, përgjithësisht
është rënë dakord që ishte Bergsonizmi i Gilles
Deleuze i 1966 ai që shënoi rigjenerimin e interesit për
veprën e Bergsonit. Deleuze e kuptoi se kontributi më i
qëndrueshëm i Bergsonit në të menduarit filozofik
është koncepti i tij i shumëzimit. Koncepti i Bergson
për shumësinë mundohet të bashkojë në mënyrë të
vazhdueshme dy tipare kontradiktore: heterogjenitetin
dhe vazhdimësinë. Shumë filozofë sot mendojnë se ky
koncept i shumëzimit, megjithë vështirësinë e tij, është
revolucionar. Isshtë revolucionar sepse i hap rrugën
një rikuperimi të komunitetit.
Martin Heidegger (26 shtator 1889 - 26 maj 1976),
lindi në Messkirch, në një familje të borgjezisë së
ulët e në gjendje të mirë ekonomike, gjë që i
mundësoi shkollim solid në universitetin e Freiburg-
ut ku kreu teologjine dhe filozofinë, ndoqi mësime
të matematikës, të shkencave natyrore si dhe
histori. Emërohet profesor dhe më 1927 shkruan
veprën kryesore « Qenia dhe koha » (Sein und
Zeit). Gjatë vitit 1933, kyqet në krahun e social-
nacionalistëve mirëpo pas disa muajësh tërhiqet
dhe për shkak të kësaj, i ndalohen tekstet dhe
mësimdhënia. Nga kjo kohë, ai do të kthehet në
univerzitet vetëm pas luftës, më saktësisht, në vitin
1950/51. Heidegger është themeluesi i
egzistencializmit e filozofia e tij, i ka themelet e veta
në çështjen e qenies e këtu nën « qenie » nuk
bëhet fjalë për njeriun si që mendohej gjer vonë por
për të qenunit - jam - egzistencë, që edhe është
epiqendra e persiatjeve dhe platformës filozofike të
tij.
Jean-Paul Charles Aymard Sartre (21 qershor
1905 – 15 prill 1980), i njohur shpesh si Jean-Paul
Sartre (lexo: Zhan-Pol Sartri), ishte filozof francez
ekzistencialist, dramaturg, novelist, skenarist,
aktivist politik, biograf, dhe kritik letrar. Ai ishte ndër
figurat më të rëndësishme të Filozofisë franceze të
shekullit XX.
"Do të doja që [populli] të kujtonte Nausea, S'ka Dalje dhe
Djalli dhe Zoti i Mirë, dhe pastaj dy punimet e mija filozofike,
veçanërisht të dytën, Kritikë ndaj Arsyes Dialektike. Pastaj
esenë time mbi Genetin, Shën Geneti...Nëse këto kujtohen, do
të ishte një arritje e lartë, dhe nuk kërkoj më tepër. Si njeri,
nëse një Jean-Paul Sartre kujtohet, do të doja që njerëzit të
kujtonin edhe rrethanat e situatës historike në të cilën
jetova,...si jetova në të, nga aspekti i të gjitha aspiratave që u
përpoqa t'i mbledh brenda vetes."
John Dewey (shqip: Xhon Djui 1859-1952),[1]
Pedagog, edukator, filozof, dhe psikolog
amerikan. Një ndër themeluesit e shkollës së
funksionalizmit. Dewey besonte se sjellja dhe
vetëdija nuk duhej të studioheshin si gjëra të
shkëputura, por duhet të kuptohen në kuadrin e
përshtatjes së individit ndaj mjedisit.

Xhon Djui është pedagogu më i shquar amerikan

dhe njëri ndër pedagoget më të shquar botëror. Ai
u morr edhe me filozofi, sociologji, psikologji,
politikë etj. Djui ishte themeluesi dhe bartësi
kryesor i pedagogjisë dhe shkollës pragmatiste.
Ai u përpoq për shkollë për fëmijë dhe jo për
fëmijë për shkollë. Djui konsiderohet mësues i
popullit amerikan. Pedagogjia e tij kërkon rrugë
dhe forma për të përgatitur dhe aftësuar brezin e
ri për t’iu përshtatur shoqërisë amerikane dhe për
ta zhvilluar ate, por njëkohësisht ajo solli
ndryshime epokale edhe në shkollën e
pedagogjinë tradicionale evropiane dhe më gjerë.
Ludwig Josef Johann Wittgenstein (/
ˈvɪtɡənʃtaɪn, -staɪn /; [11] German:
[ˈluːtvɪç ˈvɪtgənˌʃtaɪn]; 26 Prill 1889 - 29
Prill 1951) ishte një filozof austriak-
britanik që punoi kryesisht në logjikë,
filozofinë e matematikës, filozofinë e
mendja, dhe filozofia e gjuhës

Filozofia e tij shpesh ndahet në një

periudhë të hershme, të ilustruar nga
Tractatus, dhe një periudhë e mëvonshme,
e artikuluar në Hetimet Filozofike. [19]
"Early Wittgenstein" ishte i shqetësuar për
marrëdhënien logjike midis propozimeve
dhe botës dhe ai besonte se duke siguruar
një llogari të logjikës që mbështetet kjo
marrëdhënie, ai kishte zgjidhur të gjitha
problemet filozofike. "Vonë Wittgenstein",
megjithatë, kundërshtoi shumë nga
supozimet e Tractatus, duke argumentuar
se kuptimi i fjalëve kuptohet më mirë si
përdorimi i tyre brenda një loje të caktuar
gjuhësore.
Sigmund Freud (Zigmund Frojd
1856 - 1939) lindi më 6 maj të vitit
1856 në Freiberg, një qytet në
Mähren (Çekia e sotme, mjek,
neurolog austriak dhe pionier i
psikoanalizës.

Puna e parë e Frojdit në teorinë e

psikoanalizes ishte ”Studie über
Hysterie” të cilën e shkroi së
bashku me kolegun e tij të punës
Joseph Breuer (Jozef Brojer). Ky
libër u botua në vitin 1895, pra
nëntë vite, pas hapjes së klinikës
së tij private. Libri i parë të cilin ai e
shkroi vetë ishte ”Traumdeutung” -
"Ëndërrshpjegim" që doli në
qarkullim në vitin 1899.
Jeremy Bentham (/ ˈbɛnθəm /; 15
shkurt 1748 [O.S. 4 Shkurt 1747]
[3] - 6 Qershor 1832) ishte një
filozof, jurist dhe reformator anglez
anglez që konsiderohej si
themeluesi i utilitarizmit modern.

Bentham e përcaktoi si "aksiomën themelore" të

filozofisë së tij parimin se "është lumturia më e madhe
e numrit më të madh që është masa e së drejtës dhe e
gabuar." Citim i shkurtër jo i plotë] Ai u bë një teoricien
kryesor në filozofinë e ligjit anglo-amerikan dhe një
radikal politik idetë e të cilit ndikuan në zhvillimin e
welfarism. Ai mbronte liritë individuale dhe ekonomike,
ndarjen e kishës dhe shtetit, lirinë e shprehjes, të drejta
të barabarta për gratë, të drejtën e divorcit dhe (në një
ese të pabotuar) dekriminalizimin e akteve
homoseksuale. Ai bëri thirrje për heqjen e skllavërisë,
ndëshkimin kapital dhe ndëshkimin fizik, përfshirë atë
të fëmijëve. Ai gjithashtu është bërë i njohur si një
avokat i hershëm i të drejtave të kafshëve