ΕΠΑΓΩΓΗ

Στους φυσικούς - Στους τύπους της ΠΛ (δομική επαγωγή)

(Χρήστου Νικολαΐδη)

Προσωπικά τη θεωρώ ως την πιο όμορφη και έξυπνη τεχνική απόδειξης!

Α. ΕΠΑΓΩΓΗ ΣΕ ΦΥΣΙΚΟΥΣ

Θέλουμε να αποδείξουμε μια πρόταση Π(ν) που εξαρτάται από έναν φυσικό αριθμό ν.
Για παράδειγμα Π(ν) μπορεί να είναι η σχέση (ν + 1)!≥ 2ν

Ένας τρόπος είναι να δούμε αν ισχύει για ν=0, για ν=1, για ν=2, για ν=3, για ν=4, για
ν=5, για ν=6, … κι αν τελειώσετε ποτέ πείτε το μου κι εμένα!!!!

Ένας πιο πονηρός τρόπος (η επαγωγή) είναι να δείξουμε ότι ισχύει μόνο για ν=0 και
μετά να καταστρώσουμε έναν μηχανισμό που να δείχνει ότι «αν ισχύει για
οποιονδήποτε φυσικό ν θα ισχύει και για τον επόμενο φυσικό ν+1». Τι πετύχαμε;
Αφού δείξαμε ότι ισχύει για ν=0 (βάλαμε μπρος το μηχανισμό) θα ισχύει και για ν=1,
αφού ισχύει λοιπόν για ν=1 θα ισχύει και για ν=2 κ.ο.κ. Έτσι ο μηχανισμός μας θα
διατρέχει χωρίς κόπο όλους τους φυσικούς και η απόδειξη γίνεται αυτόματα!

Ποια είναι τα βήματα;

1. Δείχνουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν=0
2. Υποθέτουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν
3. Θα δείξουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν+1

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Να δειχθεί ότι (ν + 1)!≥ 2ν για κάθε φυσικό αριθμό ν.

Απόδειξη:
1. Δείχνουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν=0
Η σχέση γίνεται (0+ 1)!≥ 20 ,δηλαδή 1≥ 1 και προφανώς ισχύει.
2. Υποθέτουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν
Υποθέτουμε δηλαδή ότι ισχύει (ν + 1)!≥ 2ν
3. Θα δείξουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν+1
Θα δείξουμε δηλαδή ότι ισχύει (ν + 2)!≥ 2ν +1
Πράγματι, (ν + 2)!≥ (ν + 1)!⋅(ν + 2) [αναλύω λίγο το (ν+2)!
ν
≥ 2 (ν + 2) [από την υπόθεση στο 2]
≥22ν
[διότι το ν+2 ≥ 2 ]
ν +1
=2
όπως θέλαμε και η απόδειξη τελείωσε.

Σημείωση: Μερικές φορές μας ζητούν να δειχθεί μια σχέση όχι για κάθε φυσικό ν, αλλά
πχ για ν ≥ 2 . Δεν έχουμε παρά να «βάλουμε μπρος το μηχανισμό μας» από το ν=2. Το
πρώτο βήμα γίνεται:
1. Δείχνουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν=2

1
Β. ΕΠΑΓΩΓΗ ΣΕ ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΟΥΣ ΤΥΠΟΥΣ (ΔΟΜΙΚΗ ΕΠΑΓΩΓΗ)

Θέλουμε να αποδείξουμε μια πρόταση Π(φ) που εξαρτάται από έναν προτασιακό τύπο φ.

Ένας τρόπος είναι να δούμε αν ισχύει για κάθε προτασιακό τύπο φ, δηλαδή για φ = p, για
φ = ¬ p, για φ = p ∧ q, για φ = p ∨ q, για φ = p → q, για φ = p ↔ q, για φ =
( p ∧ q) → (¬q ↔ r ) , για φ = «ότι μπορείτε να φανταστείτε σε τύπο» κι αν τελειώσετε
ποτέ ξαναπείτε μου το κι εμένα!!!!

Με παρόμοια πονηράδα όπως και πριν, δείχνουμε ότι ισχύει μόνο για φ=p όπου p είναι
μια απλή προτασιακή μεταβλητή (όπως οι φυσικοί ξεκινούν από το 0, οι τύποι
ξεκινούν από προτασιακές μεταβλητές p) και μετά καταστρώνουμε έναν μηχανισμό που
δείχνει ότι «αν ισχύει για οποιοιδήποτε τύπο φ θα ισχύει και για τον αμέσως πιο
περίπλοκο ¬ φ, κι αν ισχύει για φ και ψ θα ισχύει για τους αμέσως πιο περίπλοκους
φ ∧ ψ, φ ∨ ψ, φ → ψ, φ ↔ ψ ». Τι πετύχαμε; Αφού δείξαμε ότι ισχύει για φ=p (βάλαμε
μπρος το μηχανισμό με κάθε προτασιακή μεταβλητή p) θα ισχύει και για τους αμέσως
πιο περίπλοκους τύπους και για τους επόμενους πιο περίπλοκους κ.ο.κ. Έτσι ο
μηχανισμός μας θα διατρέχει χωρίς κόπο όλους τους τύπους και η απόδειξη γίνεται
αυτόματα!

Ποια είναι τα βήματα;

1. Δείχνουμε ότι η πρόταση ισχύει για μια προτασιακή μεταβλητή, για φ=p
2. Υποθέτουμε ότι η πρόταση ισχύει για τύπους φ και ψ
3. α) Θα δείξουμε ότι η πρόταση ισχύει για τον προτασιακό τύπο ¬ φ
β) Θα δείξουμε ότι η πρόταση ισχύει για τους προτασιακούς τύπους
φ ∧ ψ, φ ∨ ψ, φ → ψ, φ ↔ ψ

(Συνήθως δείχνουμε μόνο για έναν τύπο ενδεικτικά και λέμε ότι παρόμοια
δείχνεται και για τους υπόλοιπους τύπους)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Να δειχθεί ότι:

«Για κάθε τύπο φ μπορούμε να βρούμε έναν ισοδύναμο τύπο στον οποίο εμφανίζονται
μόνο οι σύνδεσμοι ¬ και → (είτε και οι δύο, είτε ένας από τους δύο είτε κανένας)»

Απόδειξη:
1. Δείχνουμε ότι η πρόταση ισχύει για μια προτασιακή μεταβλητή, για φ=p
Είναι προφανές, η ίδια η p έχει την επιθυμητή μορφή.
(Όταν λέμε περιέχει ¬ και → εννοούμε είτε και τους δύο, είτε έναν από τους δύο είτε
κανέναν)

2. Υποθέτουμε ότι η πρόταση ισχύει για τύπους φ και ψ

Δηλαδή υπάρχουν ισοδύναμοι τύποι, έστω φ΄ και ψ΄ αντίστοιχα (φ≡φ΄ και ψ≡ψ΄) που
περιέχουν μόνο ¬ και →

2
3. α) Θα δείξουμε ότι η πρόταση ισχύει για τον προτασιακό τύπο ¬ φ
Ισχύει ¬φ ≡ ¬φ΄ και προφανώς ο ¬φ΄ περιέχει μόνο ¬ και → (αφού υποθέσαμε ότι ο φ΄
περιέχει μόνο ¬ και → )
β) Θα δείξουμε ότι η πρόταση ισχύει για τους προτασιακούς τύπους
φ ∧ ψ, φ ∨ ψ, φ → ψ, φ ↔ ψ
Ας ξεκινήσω από το πιο εύκολο
- Είναι φ→ψ ≡ φ΄→ψ΄ και το δεύτερο μέλος περιέχει μόνο ¬ και →
(αφού υποθέσαμε ότι και οι φ΄, ψ΄ περιέχουν μόνο ¬ και → )
- Είναι φ ∧ ψ ≡ φ΄∧ ψ΄ ≡ φ΄∧ ¬¬ψ΄ ≡ ¬(φ΄→¬ψ΄) το οποίο περιέχει μόνο ¬ και →
- Είναι φ ∨ ψ ≡ φ΄∨ ψ΄ ≡ ¬¬φ΄∨ ψ΄ ≡ ¬φ΄→ψ΄ το οποίο περιέχει μόνο ¬ και →
- Είναι φ↔ψ ≡ φ΄↔ψ΄ ≡ (φ΄→ψ΄)∧(ψ΄→φ΄) ≡ (φ΄→ψ΄)∧¬¬(ψ΄→φ΄)
≡ ¬[(φ΄→ψ΄)→¬(ψ΄→φ΄)] το οποίο περιέχει μόνο ¬ και →

Άρα η πρόταση ισχύει για κάθε προτασιακό τύπο.

Γ. ΞΑΝΑ ΕΠΑΓΩΓΗ ΣΕ ΦΥΣΙΚΟΥΣ (ΠΙΟ ΙΣΧΥΡΗ ΕΠΑΓΩΓΗ)

Μια παραλλαγή της επαγωγής σε φυσικούς που αναλύσαμε στο Α είναι η εξής:

1. Δείχνουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν=0

2. Υποθέτουμε ότι η πρόταση ισχύει για κάθε κ ≤ ν
3. Θα δείξουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν+1

Ο μηχανισμός εδώ αρκετά πιο ισχυρός.

Στο αρχικό παράδειγμα για να δείξουμε πχ ότι η σχέση ισχύει για ν=100 βασιστήκαμε
στο ότι ισχύει για v=99 (το οποίο με τη σειρά του βασίστηκε στο ότι η σχέση ισχύει για
ν=98 κ.ο.κ.)
Μερικές φορές για να αποδειχτεί ότι μια σχέση ισχύει για ν=100 δεν είναι αρκετό το
γεγονός ότι ισχύει για τον αμέσως προηγούμενο ν=99 αλλά το ότι ισχύει για όλους τους
προηγούμενους φυσικούς. Τότε αυτή η παραλλαγή μας λύνει τα χέρια.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1 Να δειχθεί ότι (ν + 1)!≥ 2ν για κάθε φυσικό αριθμό ν.

(αν και εδώ επαρκούσε όπως είδαμε η κλασική επαγωγή, ας την δούμε κι έτσι!)

Απόδειξη:
1. Δείχνουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν=0
Η σχέση γίνεται (0+ 1)!≥ 20 ,δηλαδή 1≥ 1 και προφανώς ισχύει.
2. Υποθέτουμε ότι η πρόταση ισχύει για κάθε κ ≤ ν
Υποθέτουμε δηλαδή ότι ισχύει (κ + 1)!≥ 2κ για κάθε τέτοιο κ
3. Θα δείξουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν+1
Θα δείξουμε δηλαδή ότι ισχύει (ν + 2)!≥ 2ν +1

3
Πράγματι, (ν + 2)!≥ (ν + 1)!⋅(ν + 2) [αναλύω λίγο το (ν+2)!
≥ 2ν (ν + 2) [εφόσον η υπόθεση ισχύει για κάθε κ ≤ ν θα
ισχύει και για ν, (ν + 1)!≥ 2ν ]
≥ 2ν 2 [διότι το ν+2 ≥ 2 ]
= 2ν +1
όπως θέλαμε και η απόδειξη τελείωσε.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2 Να δειχθεί ότι κάθε αριθμός ν ≥ 2 είτε είναι πρώτος1 είτε μπορεί να
γραφεί ως γινόμενο πρώτων αριθμών
[πχ 2, 3, 4=2x2, 5, 6=2x3, 7, 8=2x2x2, 9=3x3, 10=2x5, …, 42=2x3x7, κλπ]

Απόδειξη:
1. Δείχνουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν=2
Προφανώς ισχύει αφού ο 2 είναι πρώτος.
2. Υποθέτουμε ότι η πρόταση ισχύει για κάθε κ ≤ ν
Υποθέτουμε δηλαδή ότι κάθε φυσικός αριθμός κ ≤ ν είναι πρώτος ή γράφεται σαν
γινόμενο πρώτων αριθμών.
3. Θα δείξουμε ότι η πρόταση ισχύει για ν+1
Αν ο ν+1 είναι πρώτος τελειώσαμε!
Αν δεν είναι τότε «σπάει» σε γινόμενο v + 1 = x⋅ y (αφού έχει κι άλλους διαιρέτες πέρα
από τον εαυτό του και τη μονάδα).
Ναι αλλά είναι x ≤ ν και y ≤ ν άρα η υπόθεση ισχύει για τα x και y. Δηλαδή οι x,y είτε
είναι πρώτοι είτε γράφονται σαν γινόμενο πρώτων. Σε κάθε περίπτωση το x⋅ y (δηλαδή
το ν+1) γράφεται σαν γινόμενο πρώτων.

Συνεπώς η πρόταση ισχύει για κάθε φυσικό αριθμό ν≥2.

1
Ένας φυσικός αριθμός ν≥2 λέγεται πρώτος αν διαιρείται μόνο από τον εαυτό του και τη μονάδα. Δίνουμε
μερικούς: 2,3,5,7,11,13,17,19,23,29,31 κλπ