TEK BAINA atilada Drt Saat

Jean Genet
atilada ve Sabrada, yahudi olmayanlar, yahudi olmayanlar katletti; bundan bize ne? Menahem Begin (srail Meclisinde) Filistinli direniilerin rdndeki Cere ile Ajlun dalarnda geirdii alt ay, zellikle de bu alt ayn ilk haftalarn, hi kimse szcklere dkemez; hibir yaz o gnleri anlatamaz. Olaylarn kronolojik listesini karanlar oldu, FKnn baarlar ile baarszlklarn kaleme alanlar da oldu. Havann nasl olduu, gkyznn, topran ve aalarn ald farkl renkler betimlenebilir; ama hafif ba dnmelerini, tozlu patikalardaki yumuak ve sessiz admlar, gzlerdeki parlty, direniilerin hem arkadalaryla hem de liderleriyle kurduklar ilikinin saydamln yazya yanstmak mmkn deil. Aalarn altndaki herkes ve her ey karlarndaki bu yeni hayattan bylenmiti, herkesin heyecandan ii titriyor, herkes glmsyordu; bu tatl heyecann ardnda dudaklar kprdamadan dua eden biri gibi korunmaya alnm, gizli tutulan, herkesten saklanan, hep ayn younlukta hissedilen garip bir duygu vard. Her ey herkesindi. Herkes tek banayd. Belki de deildi. Herkes aknlk iinde glmsyordu. Siyasi bir karar dorultusunda ekildikleri rdn snrlar iindeki bu blge, Suriye snrndan Salta uzanyordu; bir ucundan rdn nehri akyor, teki ucunda Cere-rbid yolu gze arpyordu. Yaklak altm kilometre boyunca uzanan blgenin yirmi kilometrelik bir i alan vard; buras mee aalaryla kapl, bitki rts asndan fakir, kk rdn kylerinin bulunduu dalk bir aland. Direniiler, aalarn altnda kamufle edilmi adrlarda bir nianc bl ile hafif ve yar hafif silahlarn yer ald bir birim oluturmulard. rdnden gelebilecek saldrlarda kullanlmak zere bir top, alana yerletirilmiti; gen askerler, silahlarnn bakmn yapyor, onlar temizlemek iin skyor, nce temizleyip sonra yalyor ve hzla tekrar takyorlard. lerinden bazlar silahlarn gzleri bal skp takyordu; gece arpmalarnda silahlarn abuk ve hatasz skp takmak iin bu almay yapyorlard. Askerlerin her biri silah ile byl bir ak yayordu. Askerler, ergenlie geer gemez evlerinden ayrlp direnii saflarna katldklar iin tfei, gl erkekliin simgesi ve var olmalarnn en nemli koulu olarak gryorlard. Kamp blgesinde yzlerdeki ciddiyet yerini zaman iinde glmsemeye brakyordu. Direniiler, tfekleriyle uramadklar zaman ay iip, liderlerini, Filistinli ve baka uyruklu zenginleri eletiriyor, sraile hakaret ediyorlard. Fakat konu her zaman dnp dolap balattklar ve zafer kazanarak tamamlayacaklar devrime geliyordu, en ok devrimden konuuyorlard. Filistinli szcnn bir makalenin balnda, iinde ya da bir el ilannda getiini grdmde, aklma hemen belli bir yerde (rdnde), belli bir zaman diliminde (1970 ylnn ekim, kasm aralk, aylar ve 1971in ocak, ubat, mart, nisan aylar) yaam olan direniiler geliyor; nk ben Filistin Devrimini orada ve o dnemde tandm. Orada yaanan olaanst gnler ve var olma mutluluunun verdii g, yaamdaki gzelliin ta kendisidir. O gnlerin zerinden on yl geti; bu arada onlarla ilgili hibir ey duymadm, bir tek direniilerin Lbnanda olduunu biliyordum. Bat basn, Filistin halkndan saygszca hatta kmseme ile sz ediyordu. Sonra birden Bat Beyrut. Fotoraflar iki boyutludur, televizyon ekran da yledir; ikisinin zerinde de yryemezsiniz. Yrrken zerlerinden atladm, soka bir utan bir uca kaplayan, ayaklarn bir duvara

dayayp, ban teki duvara yaslam, yere melmi ya da yay gibi kvrlm siyah ve i cesetlerin hepsi Filistinli ve Lbnanlyd. Sa kalan halk gibi benim iin de atilaya, Sabraya gitmek, birdirbir oynamaya benziyordu. Darack sokaklar bazen bir ocuk cesedi yznden kapanyor; sokaklar o kadar kk ve dar, ller de o kadar ok ki. Sokaklarn kokusu herhalde yallara tandk geliyordur; ben rahatsz olmadm kokudan. ok sinek vard. Bir cesedin kafasndaki mendili ya da Arap gazetesini kaldrdmda, birden havalanyorlard. Onlar rahatsz ettiim iin sinirlenip sr halinde elime konup beslenecek bir eyler aryorlard. lk grdm ceset, elli ya da altm yalarnda bir adamn cesediydi. Beyaz salarn grmek mmkn deildi; nk kafas yarlmt (bir balta ile yarlma benziyordu). Beyninin kararm bir paras yerde, bann yannda duruyordu. Siyah, phtlam bir kan glnn zerinde yatyordu adamn l bedeni. Kemeri iliklenmemiti, pantolonunun tek bir dmesi kapalyd. plak bacaklarnn ve ayaklarnn baz yerleri kara, bazlar koyu mavi, bazlar da mordu; belki de gece ya da gn doarken hi beklemedii bir anda ldrlmt. Kaarken mi ldrlmt? Kuveyt Konsolosluunun karsndaki atila Kampnn giri kapsnn hemen sandaki kck bir sokakta yatyordu. aramba gn leden sonra Kuveyt Konsolosluunu igal eden srailli askerler ve subaylar, atila katliam srasnda hibir ey duymadklarn, kuku uyandracak hibir ey grmediklerini iddia etmilerdi. O zaman herhalde katliam ancak fsltlarn duyulabildii derin bir sessizlik iinde yapld. Fotoraf ne sineklerin vzltsn, ne de lmn beyaz, ar kokusunu duyurabilir. Bir cesedin yanndan brne atlayarak nasl yrdnz de gstermez. Bir cesede dikkatle bakarsanz garip bir eyi fark edersiniz: Cesetteki hayat eksiklii, gznzde cesedi yok eder, daha dorusu onun hzla yok olma yolunda ilerlediini gsterir size. Ne kadar yaknna giderseniz gidin ona dokunamayacanz dnrsnz. Ona bakarken byle hissedersiniz. Ama yanna eilip bir kolunu ya da bir parman oynattnzda ceset birden tekrar varlk kazanr, canlanr; neredeyse arkadaa bir ifade kaplar yzn. Ak ve lm. Bu szcklerden birini yazdnzda, teki onun yanna ok yakr. Akn ve lmn mstehcenliini alglamak iin atilaya gitmem gerekiyormu. Ak ve lm annda bedenlerin saklayacak hibir eyleri yoktur; durular, bklleri, hareketleri, iaretleri, sessizlikleri hem bu dnyaya hem de teki dnyaya aittir. Otuz ile otuz be yalar arasndaki bir adam yerde yzkoyun yatyordu. nsan vcudu eklindeki bir sidik torbasn andran ceset, gnein altnda imi ve gerilmiti; pantolonu her an patlayacakm, kalas ya da baldrlar ortaya kacakm gibi grnyordu. Yznn akta kalan ok kk bir ksm mor ve siyaht. Dizinin biraz zerinde, tam oradan yrtlm kuman altnda bir yara grnyordu. Bir sng m, bir bak m, yoksa bir haner mi amt o yaray? Yarann zeri ve evresi sinek doluydu. Simsiyah kafas bir karpuzdan daha bykt. Adn sordum, Mslmand. Kim bu? Bir Filistinli, diye krk yanda bir adam Franszca yantlad sorumu. Bakn ne yapmlar ona! Cesedin ayaklarn ve bacaklarnn bir ksmn kaplayan rty ekti. Baldrlar plak, i ve karayd. Backlar zlm, siyah botlarnn iindeki ayaklar bileklerinden ok sert ve kaln bir iple balanmt (ipin ne kadar sert olduu brakt izlerden anlalyordu). Yaklak metre uzunluundaki ipi Bayan S. (Amerikal) fotorafn ekebilsin diye biraz yana ittim. Krk yandaki adama cesedin yzne bakp bakamayacam sordum. sterseniz bakn, ama bunu kendiniz yapn. Kafasn evirmeme yardm eder misiniz? Hayr. Bu ipin ucundan tutup onu sokaklarda srklediler mi? Bilmiyorum, baym.

Kim balad onu byle? Bilmiyorum, baym. Komutan Haddadn adamlar m? Bilmiyorum. srailliler mi? Bilmiyorum. Kataebler mi? Bilmiyorum. Onu tanyor muydunuz? Evet. lrken yannda mydnz? Evet. Kim ldrd onu? Bilmiyorum. Beni ve cesedi orada brakp elinden geldiince hzl yryerek ayrld. Biraz uzaklatktan sonra dnp bana bakt ve bir yan sokaa sapp gzden kayboldu. imdi hangi sokaa girmeliydim? Elli yalarnda adamlar, yirmi yalarnda genler, yal Arap kadnlar kolumdan tutup beni farkl ynlere ekitiriyorlard. Sanki her bir kolunda yzlerce l olan, bir rzgrglne kaplmtm. u szleri, neden yazmn bu blmn setiimi bilmeden eklemek istiyorum: Franszlar yavan bir deyim olan, pis i szcn sk sk kullanrlar. srail ordusu pis ilerini nasl Kataeblere ya da Haddad yanllarna yaptrdysa, i Partisi de pis ilerini Likoud, Begin, Sharon ile Shamire yaptrdlar. 19 Eyll Pazar sabah hl Beyrutta olan, Filistinli gazeteci R.nin szleriydi bunlar. kence grm btn bu kurbanlarn arasndayken, onlarn yanndayken zihnimde grlmesi mmkn olmayan biri var: kenceci nasl biriydi? Kimdi o? Onu hem gryorum, hem gremiyorum. Tam gryorum dediimde gzlerimi oymaya balyor, hibir ey gremiyorum. Bu ikencecinin grntsn, ancak gnein ve sinek bulutlarnn saldrs altnda eriyen llerin durular, bacaklarnn ve kollarnn bklleri ve tuhaf hareketleri izebilir. Lbnanda iki tarafn da girmedii blgeyi koruyan yabanc gler, gitmeleri gereken resmi tarihten yirmi drt ya da otuz alt saat nce, Beir Gamayelin ldrlmesinden tam bir gn nce sanki kayormu gibi arkalarna bakmadan lkelerine dndler. talyanlar, Lbnana iki gn gecikmeli olarak gemiyle gelip Hercules uaklaryla buradan ayrldlar; aniAmerikal denizciler, Fransz paratler ve talyan bersaglieri bir ekilde blgeyi terk etti. Bu durumda Filistinlilerin u dnceye kaplmalar mantksz mdr? Amerikallar, Franszlar ve talyanlar, Kataeblerin ssnn bombalanmasna karm grnmemek iin hzla Lbnandan ayrldlar. ok abuk ve erken terk ettiler Lbnan. srail kendisiyle sk sk vnyor; arpmalardaki baarsyla, ayrntl n hazrlklaryla, koullar kendi lehine evirmesiyle ve kendi lehine olacak koullar bizzat yaratmasyla srekli vnyor. Duruma gz atalm: FK, zafer kazand Beyruttan eskort gemilerin eliindeki Yunan bandral bir gemiyle ayrlyor. Beir, elinden geldii kadar saklanarak srailde Begini ziyaret ediyor. ordu (Amerikan, Fransz ve talyan askerleri) koruduklar blgeden Pazartesi ayrlyorlar. Sal gn Beir , aramba sabah Bat Beyruta geliyor. Beirinldrlyor. Tsahal cenaze treninin yapld gnn sabahnda srail askerleri limandan geliyormu gibi Beyruta giriyorlar. Sekizinci kattaki evimin penceresinden drbnle baktmda onlar tek sra halinde, birbirinin pei sra yrrken gryorum. Hibir ey olmamasna aryorum; nk uzaa nian alabilen iyi bir tfekle hepsi ldrlebilirdi. Vahetleri kendilerinden nce gelmiti kente. Arkalarndan da tanklar geliyor. Onlarn arkasnda da cipler. Bu uzun sabah yrynden yorgun den srailli askerler, Fransz Konsolosluunun yannda

duruyorlar. nlerine geen tanklar, dorudan Hamraya giriyorlar. Askerler aralarnda on metre brakarak kaldrma oturuyorlar; tfekleri nlerinde, srtlar Konsoloslukun duvarna dayal. Uzun gvdeleri ile iki bacak eklenmi boa ylanlar gibi grnyorlar gzme. Lbnanl bir yazar bana yle dedi: srail, Amerikal temsilci Habibe Bat Beyruta ayak basmayacana ve zellikle Filistin kamplarndaki sivil halkn haklarna saygszlk etmeyeceine sz vermiti. Reagann ayn sz verdii mektup hl Arafatn elindedir. Habib byk olaslkla Arafata sraildeki dokuz bin tutuklunun salverileceine dair bir sz vermiti. Perembe gn atila ve Sabra katliamlar balad. srail, kamplara dzen getirirken ortal kan glne evirmekten kanacan sylemiti. Ama her taraf birden kan glne dnd. Baka bir Lbnanl da unlar syledi: srail, her trl sulamadan kendisini kolayca aklayacak. Avrupadaki gazetelerde kan yazlarda daha imdiden srailin susuzluundan sz ediliyor. Avrupal gazetecilerden hibiri atilada Perembeyi Cumaya, Cumay da Cumartesiye balayan gecelerde branice konuulduunu yazmayacaktr. atilada cesetlerin zerinden atlamadan yrmek mmkn deildi; her bir karesinde baka bir zorlukla karlalan ac dolu bir kzmabirader oyunu oynuyor gibiydi insan. Oyunun sonunda ise atila ve Sabra topraklarnn zerinden grayderler geiyor ve ortaya dmdz bir mezarlk kyordu. Birden Filistinli kadn grdm, bir mucize gibi karma kmt. Salar gri olduuna gre yal olmalyd. Srtst yatyordu; molozlarn, tulalarn, erimi demir paralarnn zerine ylece atlm gibiydi. Bileklerini birbirine balayan, ip ve kumatan yaplm, rg eklinde, garip ba grnce ardm; sanki armha geriyorlarm gibi nce kollarn yukarya kaldrmlar, sonra bileklerini balamlard. Siyah ve i yz gkyzne bakyordu; sineklerden kapkara olmu azndaki diler beyaz grnyordu. Mimiksiz yzn buruturmu gibiydi, ama glmsyormu gibi de grnyordu, kesintisiz ve sessiz bir lk dudaklarndan dklyormu gibi bir hali de vard. Siyah yn oraplar vard bacaklarnda; pembe ve gri iekli elbisesini ya yukar doru ekmilerdi ya da elbise ok ksayd. imi, siyah baldrlarnda mor ve eflatun yanaklar ile uyum iinde mor lekeler vard. Bunlar yara izleri miydi, yoksa gnein altnda rmenin bedendeki doal tahribat myd? Ona dipikle mi vurdular? Bakn baym, ellerine bakn! Ellerini fark etmemitim. Elleri ak duruyordu ve on parma da kesilmiti, sanyorum bir bahe makasyla. Makas bulduklarna byk olaslkla ok sevinen askerler, kadnn parmaklarn mark ocuklar gibi glp bara ara ark syleyerek kesmilerdir. Bakn, baym! Parmaklarn ular, eklemleri ve trnaklaryla beraber yerde, tozun iindeydiler. Son derece doal ve sradan bir ey yapyormu gibi abartsz bir yz ifadesi ile llerin urad ikencenin izlerini bana gsteren gen adam, Filistinli kadnn yzn ve ellerini bir kuma paras ile yavaa rtt. Prtkl bir kartonu da bacaklarnn zerine koydu. Kadna baktmda artk yalnzca zerinde sineklerin uutuu, pembe ve gri bir kuma yn gryordum. gen adam beni bir sokaa gtrdler. Siz ieri girin baym, biz sizi darda bekleyeceiz. Yklm iki katl bir evin ayakta kalan odalarndan birine girdim. Huzurlu, insan ieri aran, neredeyse mutluluk dolu diyebileceim scak bir havas vard odann. Bir zamanlar insanlarn yaad bir evin scak havasn imdi o evden kalanlar yaatyordu. Ykk duvarlarndan birinin kesini brm yosun; ilk grdmde koltuk olduklarn dndm, sonra l bir araba koltuu (byk olaslkla eski psk bir Mercedesten kartlm) olduunu anladm byk minder; bir kanepe ve zerinde deiik iek desenleri olan, parlak renkli bir kuma ile kapl yastklar; artk sesi duyulmayan kk bir radyo ve mumlar sndrlm iki byk amdan odann bir zamanlar yaanan bir mekn olduunu gsteriyordu. Yerde bo mermi

kovanlarndan dokunmu bir hal olmasna ramen odada huzurlu bir hava vard. Birden sanki cereyan yapm gibi hzla kap kapand. Mermi kovanlarnn zerine basp br odaya alan kapnn nne geldim, kapy amak iin zorlamam gerekti. Kapya bir bot skmt; yzkoyun yatan iki erkek cesedinin yannda srtst yatan bir cesedin topuu skmt. Buradaki ceset de yine mermi kovanlarndan dokunmu baka bir halnn zerinde yatyordu. Kovanlara basnca birka kez ayam kayd, az kalsn dyordum. Bu odann arkasnda baka bir kap daha vard. Bu kapnn kolu yoktu, kilitli de deildi. llerin zerinden ukurlarn stnden zplar gibi atlayarak getim. Girdiim bu nc odada bir yatan zerinde st ste yatan drt ceset vard. Sanki her biri altndakini korumak iin yataa kapaklanm ya da erotik bir sahne yaamak iin bu pozisyonu almt. Birbirine kalkan olan bu cesetlerden yaylan keskin, ama kt olmayan bir koku oday kaplamt. Artk kokularn ve sineklerin bana altn dnmeye baladm. Bu ykntlar kaplayan huzurlu havay bozmuyordum. Perembe, Cuma ve Cumartesi geceleri kimse onlar ziyaret etmedi herhalde, diye dndm. Ama iimden bir ses benden nce birinin buraya girip lleri grdn sylyordu. gen, beni evin baya uzanda bekliyorlard, azlarn ve burunlarn mendille kapatmlard. Tam evden karken tuhaf bir dnce kaplad zihnimi ve glmsemeye baladm. Bu kadar lye tabut yapacak sayda marangoz ve tahtann bulunamayacan dndm. Neden tabut iinde gmleceklerini dnmtm ki? l kadn ve erkekler Mslmanlard; Mslmanlar kefen bezine sarlp gmlrlerdi. Bu kadar ok sayda l iin ka metre kefen bezi gerekecekti? Arkalarndan ka saat dua edilecekti? Birden burada duyulmas gereken dua seslerinin eksikliini hissettim. Gelin baym buraya, abuk gelin! Kapldm bu bir anlk tuhaf dncelerin etkisiyle admlarmn hzlandn sylemeliyim. Byle tuhaf eyler dnmemde dn Filistinli bir kadn arkadamn sylediklerinin de pay var: Anahtarlarm (evinin anahtarlarndan m yoksa arabasnn anahtarndan m sz ettiini sormadm, anahtarlarm dediini anmsyorum yalnzca) getirmelerini bekliyordum. O srada yal bir adam koarak geti. Nereye gittiini sordum ona. Mezarc olduunu, mezarln bombalandn ve onun iin yardm aramaya gittiini syledi. llerin kemikleri havada uuuyormu. Yal adam koarken Kemikleri toplamak iin yardma ihtiyacm var dedi. Bunu anlatan arkadam sanyorum Hristiyand. Baka eyler de anlatt bana: Hava bombasnn iki yz elli kiiyi ldrd gn bir sandk bulduk. Ortodoks Kilisesinin mezarlnda byk bir ukur kazmlard. Sand cesetlerle doldurup o ukura boaltyorduk. Bombalar tepemizde patlarken toplayabildiimiz cesetleri ve kopmu organlar elimizdeki sanda dolduruyor, sonra gidip ukura dkyorduk. aydr insan ellerinin iki ayr ilevi var: Gndzleri hissetmeye ve dokunmaya, geceleri ise grmeye yaryorlar. Elektrik kesintileri yznden herkes krlerin yapt altrmalar yapmak zorunda kald; insanlar, sekiz katl binalarn beyaz mermerden merdivenlerini geceleri dmeden kabilmek iin gnde iki ya da kez kp altrma yapyorlar. Evlerdeki her bo kovaya su doldurduk. srailli askerler, Bat Beyruta girip yeni yaamn kurallarn branice akladklarndan beri telefonlar da kesildi. Beyrutun evresindeki tm yollar kapatld. Merkeba tanklar kentte dolaarak her yerin izlendiini belli ediyorlard; tanklarn belli bir yerde durmamasnn bir nedeni de iindekilerin sabit bir hedef haline gelmekten korkmalaryd. Bat Beyrutta saklanmay baaran Morabitoune birliklerinin ve milislerin saldrlarndan korkuyorlard. srail ordusunun kente girdii gnn ertesi gn kentteki zgr insanlar birer tutuklu olmulard; ancak insanlar korkudan ok tiksinti duyduklar igal glerini grnce endieye kaplmak yerine onlar kmsemeyi yelediler. Askerlerin hibiri ne glyor, ne de glmsyordu. Ne yumurta ile ne de iek ile karlanmlard. Beirin babas Pierre Gemayel, Lbnan televizyonuna kt. nce yzl, gzleri ieri km, buulu bakl, ok ince dudakl bir adamd. Yznde tek bir ifade vard; plak vahetin ac

ifadesi yerlemiti yzne. Yollar kapandndan, telefonlar kesildiinden beri dnya ile olan balantm kopmutu; ite o anlarda yaammda ilk kez Filistinli olduumu ve srailden nefret etmeye baladm hissettim. Beyrut-Damas yolunun yaknndaki stadyum bombardman uaklar tarafndan bombalanp neredeyse yknt haline getirilmiti; imdi orada Lbnanllar byk olaslkla kendi elleriyle tahrip ettikleri silahlar srailli grevlilere teslim ediyorlar. Benim oturduum apartmanda herkesin bir radyosu var. Genelde Kataeb Radyosunu, Morabitounes Radyosunu, Amman Radyosunu, Kuds Radyosunu (Franszca yayn yapyor) ve Lbnan Radyosunu dinliyoruz. Filistinli bir milisin syledikleri: srail ile ok ynl balantlarmz var. Bu balantlar ile bize bombalar, tanklar, askerler, sebze ve meyve geliyor. Yine bu balantlar sonucunda askerlerimiz, ocuklarmz Filistine gidiyorlar. Aramzda hi bitmeyen bir iliki var, onlarn topraklar ile bizim topraklar arasndaki gidip gelmeler hi bitmiyor. Onlarn da dedii gibi, biz onlara brahimin zamanndan beri balyz; onlar gibi biz de brahimin ocuklaryz, brahimin soyundan geliyor, o dili konuuyoruz in ksas onlar bizim topraklarmz igal ediyorlar; bizi yutuyorlar, bouyorlar ve sonra da bize sarlmak istiyorlar. Bizim karde ocuklar olduumuzu sylyorlar. Onlara srt evirdiimiz iin zlyorlar. Aslnda hem bize, hem de kendilerine kzmalar lazm. *** Devrimcilerin kendilerine has bir gzellii olduunu iddia etmek, beraberinde birka sorunu getiriyor. Yaam koullarnn zor olduu, ykk dkk yerlerde yaayan, yeni ergenlie gemi ocuklarn yzlerinin, bedenlerinin, hareketlerinin ve baklarnn gzel olduunu; bu halleriyle direniilere benzediklerini herkes bilir. Birok insan kamp yerlerindeki ocuklarn byle bir gzellie sahip olduunu dnr. Neden byle dndkleri yle aklanabilir: Tenlerden eski kurallar ineyen, yeni bir zgrlk duygusu fkrr ve babalar ile bykbabalar gzlerdeki parlty sndrmekte, akaklardaki hareketi durdurmakta ve damarlarda akan kann hzn kesmekte zorlanrlar. 1971 ilkbaharnda Filistin slerinde bu devrimci gzellii, direniilerin zgrl ile canlanan ormana yava yava egemen olmutu. Kamplarda ise farkl bir gzellik vard; kadnlardan ve ocuklardan yaylan daha sessiz bir gzellikti bu. Kamplar, arpmalarn olduu slerden gelen kla aydnlanyordu. Kadnlarn nasl bu kadar parlak bir gzellie brndklerini anlatmak iin uzun ve karmak bir tartmann kapsn aralamak gerekir. Filistinli kadnlar, direnii srdrrken ve devrimin olmas ile yaanacak deiiklikleri imdiden kabul ederken erkeklerden ve arpma alanndaki direniilerden bile daha gl grnyorlard. Geleneklerine oktan kar gelmilerdi: Erkeklerin gzlerinin iine bakyor, pee takmay reddediyor, salarn tamamen kapatmyor, bazen salarn hi rtmeden dolayor, sert bir ses tonuyla konuuyorlard. ktklar bu yolda en ksa srede yapmalar gereken, en basit eylem, u an ne olduunu bilmedikleri yeni dzene doru ilerlemekti. Yeni dzen ile ilgili kesin fikirleri olmasa da kadnlarn zgrleeceini, erkeklerin de gururlu bir yaama adm atacan dnyorlard. Devrim kahramanlarnn hem kars, hem annesi olmaya hazrdlar; imdiye kadar devrimcilerin kars ve annesi olmulard zaten. Ajloun dalarndaki direniiler belki de ryalarnda kzlar gryorlard; daha dorusu her biri uyurken yannda kendisine sarlm bir kz varm gibi hareket ediyordu, silahl direniilerin kahkahalarnn ve bedenlerindeki zarafet ile gcn kaynanda bu hayal vard. Devrim ncesi gnlerin heyecanna belli belirsiz bir erotizm de elik ediyordu. Direniilerin bedenlerine den parlak kralar, hareketlerini zarifletiriyordu. Zayf ama gl duran bir kadn Ajlounda geirdiim bir ay boyunca, her gn grdm. Kadn her grdmde yere melmi oluyordu; And Dalarndaki Kzlderililier, siyah Afrikallar, Tokyonun Dokunulmazlar, pazar yerindeki ingeneler gibi tehlike annda her an kalkp

komaya hazr bir halde yere meliyordu. Aalarn altndaki ok abuk ina edilmi, betonarme, kk gzetleme evinin nnde yere melirdi. Ayaklar plakt, zerinde kenarlar ve kollar eritli, siyah bir elbise vard. Yznde ciddi, ama kaba olmayan; yorgun, ama bkkn olmayan bir ifade vard. Komandolarn efi, iinde ok az eya olan oday topladktan sonra ona iaret ederdi. areti grnce odaya girerdi. Kapy arkasndan ekerdi, kilitlemezdi. Sonra tek bir kelime sylemeden, glmsemeden odadan kard; plak ayaklaryla Jerasha kadar yryp Beka kampna giderdi. Gzetleme evinde ona ayrlan odada iki siyah eteini kaldrdn ve eteklerinin astarlarna dikilmi olan zarflar ve mektuplar tek tek skp onlar paketledikten sonra kapya bir kez vurduunu biliyordum. Paketi komandolarn efine teslim edip tek kelime etmeden giderdi. Ertesi gn yine gelirdi. Ondan daha yal kadnlar, yuvamz dedikleri yerin kararm tatan ibaret olduunu syleyip glyorlard. Djebel Husseinde (Amman) bu taa evimiz diyorlard. Bana ta ve aralarnda yanan atei gsterirken bir ocuun ses tonuyla konuup glyorlard. te darna diyorlard. Bu yal kadnlar ne devrimde, ne de Filistin direniinde yer alyorlard; onlar, umudunu yitirmi neenin ta kendisiydiler. Yal kadnlar aydnlatan gne, gkyznde yava yava yer deitiriyordu. Kolunuzun, parmanzn glgesi gitgide inceliyordu. Glgeleri gryor, ama bu glgelerin kimin toprann zerinde olduunu bilmiyordunuz. Fransa, ngiltere, Trkiye ve Amerikann benimsedii siyasi ve idari bir varsayma gre rdn topraklaryd buras. Umudunu yitirmi nee, tm nee trleri iinde en canl olandr; nk en hznlleridir. Yal kadnlar, daha onlar on alt yandayken bile var olmayan bir Filistinin zlemini ekiyorlard; ama ite en sonunda onlarn da topraklar olmutu. Topran ne stnde, ne de altndaydlar; yaptklar en kk bir hareketin bile yanl olduu, tekin olmayan bir alandaydlar. Seksen yalarndaki, son derece ho grnen bu trajedi kahramanlarnn ayaklarnn altndaki toprak sert miydi? Her geen gn biraz daha yumuuyordu bu toprak. srail tehdidi altndaki Hebron topraklarndan kap buraya geldiklerinde toprak sertti; Arapa konuuyor, kendilerini duygularna brakp huzuru tadyorlard. Zaman getike sanki zerinde yaadklar toprak deiti; topran deiimini krkleyen olaylar yaanmt: Filistinliler artk katlanlmas mmkn olmayan eyler yapyorlard; o kyl Filistinliler, yer deitirebileceklerini, harekete geip koabileceklerini, kt oyunlarnda ktlarn yeniden ve farkl ekilde datlmas gibi, her gn havada uuan yzlerce yeni hayalin peinden gidebileceklerini ve silahlar takp skerek kullanabileceklerini kefetmilerdi. Kadnlarn her biri srayla konuuyor. Glyorlar kendi aralarnda. lerinden birinin yle dedii syleniyor: Kahramanlarm! Ne sama laf bu byle! Ben onlardan be alt tane dourdum; hepsini klarna aplak atarak byttm. imdi hepsi dadalar. Onlarn kn temizledim ben. yi bilirim onlarn kuman, istersem birka tane daha yaparm onlardan. Gne hl mavi olan gkyzndeki yolculuunu tamamlamak zere, ama hava serinlemedi hi. Trajedi kahramanlar anlarna dalp hayaller kuruyorlar. Sylediklerinin nemini vurgulamak iin cmlelerin sonunda iaret parmaklarn karlarndakine dorultuyorlar ve sert nllerin zerine basarak konuuyorlar. rdnl bir asker yanlarndan gese grd manzara karsnda bylenirdi; nk kadnlarn cmlelerindeki ritim, ona Bedevi danszlerin bedenlerindeki ritmi anmsatrd. srailli bir asker szlerini anlamad bu tanralar ile karlatnda ise otomatik tfeindeki mermileri onlarn kafasna boaltmakla yetinirdi. *** atilann harabeleri arasnda dolarken aslnda ortada ykntdan eser olmadn, nk atiladan geriye hibir ey kalmadn gryorum. Suskun birka yal kadn, zerine ivi ile beyaz bir kuma paras aslm olan kaplarn kapayarak saklanyorlar. Milisler de yok ortalkta; bir tek Damasta ok gen milisler grdm. ine doduunuz topluluktan baka bir toplulukta yaamay bilinli bir karar dorultusunda seebilirsiniz; ama bir halkn paras olma duygusunu istem d hissedersiniz, adil olmayan davranlara duyduunuz tepki yznden bu duyguya kaplm olabilirsiniz, ancak adaleti ve o

halk koruma isteiniz tepkisel bir istek deildir, sz konusu halka igdsel, duygusal ve duyarl bir yaknlk duyduunuz iin kendinizi onun bir paras gibi hissedersiniz. Ben bir Franszm, ama tm kalbimle Filistinlilerin yanndaym, onlar savunuyorum. Onlarn da kendilerini savunmaya haklar var. Ama bu noktada aklma bir soru taklyor: Filistinliler uradklar adaletsizlikler yznden gebe bir halk konumuna dmeselerdi, ben onlar bu kadar ok sever miydim? Bat Beyruttaki binalarn hemen hemen hepsi bombalardan hasar grm. Farkl ekillerde hasar grmler: Bazlarn sanki etrafndakilere kaytsz, vahi canavar King-Kong avucuna alm ve skvermi; ok katl birka binann ise son drt kat k bir biimde ne eilmi, binalar Lbnan kumandan dikilmi st kabark bir elbise gibi duruyorlar. Bir binann n cephesi hasarszsa, kesinlikle arka cephesi mermi delikleriyle doludur. Binann drt cephesi de hasarszsa, uaktan atlan bomba binann ortasna dm, merdiven ve asansr boluunda kocaman bir delik amtr. sraillilerin Bat Beyruta gelmesinden sonra S. bana yle dedi: Akam olmutu, sanyorum saat yediydi. Birden angrt sesleri duyuldu. Hepimiz, kz kardeim, onun kocas ve ben balkona kotuk. Etraf ok karanlkt. Yz metreden daha yakn bir mesafede klar gryorduk. Bizim apartmann tam karsnda sraillilerin komuta merkezine benzer bir yerleri olduunu biliyorsun. Drt tank, askerler ve subaylar tarafndan igal edilmi bir ev ve ok sayda nbeti vardr orada. Her yer kapkaranlkt. angrt sesleri yaklayordu. Grdmz klar, fenerlerin klaryd. On iki, on yalarndaki krk ya da elli ocuktan oluan bir grup, ellerindeki talar, ekiler ya da baka aletlerle kk demir kovalara ritimle vurarak geliyorlard. Yrrken bir yandan da ritimli bir ekilde baryorlard: L ilh ill Allah, L Kataeb ve l yahud (Allahtan yce varlk yoktur, ne Kataebler, ne de Yahudi olmayanlar iin) H. de yle dedi: Sen 1928de Beyruta ve Damasa geldiinde, Damas ykntlar iindeydi. General Gouraud ile birlikleri, Fasl ve Tunuslu askerler Damas bombardmana tutmu, kenti ykp gemilerdi. Peki Suriyeliler bu ite kimi suladlar? Ben: Suriyeliler Damasta olan katliamlar ve ykmlardan Franszlar sorumlu tuttular. O: sraillileri atila ile Sabra katliamlar yznden suluyoruz. O katliamlardan yalnzca sraillilerin yardmc kuvvetleri Kataebleri sorumlu tutamayz. srail, iki blk Kataeb askerini kamplara soktuu, onlara emir verdii, gn gece boyunca emirleri yerine gelsin diye onlar cesaretlendirdii, onlara yiyecek ve iecek getirdii ve geceleri kamplar aydnlatt iin suludur. Tarih retmeni olan H. konumaya devam etti: 1917de brahimin ald darbenin ayns yaand; baka bir deyile brahimin zamannda Tanrnn oynad rol Lord Balfour oynad. Museviler eskiden de imdi de ayn eyi sylyorlar: Tanr, brahime ve ocuklarna gzel topraklar vaat etmiti; ama Musevilerin Tanrsna ait olmayan bu topraklarda (orada bir sr baka Tanr vard), kendi Tanrlar olan askerleriyle savap yayordu. Canaanllar, JoshuannCanaanllar onlardan Musevilerin nl sandklarn aldlar. O sandk olmadan Musevilerin sava kazanmas mmkn deildi. 1917de ngiltere Filistine (o gzel topraa) henz sahip deildi, nk Filistini ngilterenin mandas yapan anlama imzalanmamt. Begin, lkeye geldiini sylyor. ok Uzun Bir Yokluk diye bir film vardr. O Polonyaly, Kral Sleymann mirass olarak m gryorsunuz? Kamplarda geirdikleri yirmi yllk srgn hayatlar boyunca snmaclar, dlerinde hep lkelerini, Filistini grdler; hibiri srailin lkelerini batan aa deitirdiini, arpa tarlalarnn olduu yerde imdi bir bankann bulunduunu, zm balarnn yerinde ise elektrik santralinin olduunu ne dnmeye ne de sylemeye cesaret etti. Tarlann giriini deitirecek miyiz? ncir aacnn yanndaki duvarn bir blmn yeniden rmemiz lazm. Btn tencereler paslanm olmal; zmpara kd alalm.

Ahra neden elektrik balamyoruz? Elle ilenmi elbiselerin devri bitti artk; sen bana bir diki makinesi, bir de nak makinesi getir. Kamplardaki yal insanlarn hali periand; belki Filistinde olsalar da iyi durumda olmayacaklard. Kamptayken yreklerini kaplayan yurt zleminin sihirli bir yan vard. Yurt zlemi, kamplar byl, gzel bir yer haline getirmiti. nsanlarn kamplardan znt duyarak ayrldklar kesin deil. Bir eyin eksikliini ok uzun zaman duyan insan, bir sre sonra gemite yaamaya balar. Bunu bilen ve acy tadan insan, bakalar ile paylaamayaca, u noktalarda bir neeyi tek bana yaar. rdndeki talk da eteklerine kurulmu kamplar, plak grnyorlar; ama etraflarnda daha da kt grnen yerler var: ilerinde gururlu insanlarn yaad kulbeler ve delik adrlar. nsanlarn gzle grnr sefaletlerini sevip onunla gurur duyabileceklerine inanmayanlar, insan doasn hi tanmamlardr. Gzle grnr sefaletin arkasnda bir zafer gizli olduu iin gururludur o insanlar. atila Kampndaki llerin yalnzl daha etkileyiciydi; nk onlarn bedenlerine kendi iradeleri dnda mdahale edilmiti ve o zavall bedenler garip biimler almlard. Deiik ekillerde ldrlm insanlar. Terk edilmi ller. Ama kampta bizim etrafmzda efkat, sevgi ve ilgi szcklerinden baka bir ey duyulmuyor; Filistinliler llerini ararken, hibir zaman cevap veremeyeceklerini bile bile onlara sesleniyorlar. Kamplardaki sivil halka dokunulmayacana sz veren Reagan, Mitterrand ile Pertiniye inanp Arafat ile beraber giden anne babalara imdi bunu nasl syleyeceiz? ocuklarn, yallarn, kadnlarn katledilmesine ve cesetlerinin ylece balarnda bir dua bile okunmadan ortada braklmasna kimsenin sesini karmadn nasl syleyeceiz onlara? llerinin nereye gmldn bilmediimizi nasl syleyeceiz? Katliamlar sessizce karanlkta yaplmad. srail fiekleri ortal aydnlatmt; srailliler, Perembe akamndan beri kulaklarn am, atiladan gelecek sesleri duymay bekliyorlard. Grltl partiler, lenler dzenlemiti askerler; etraflarn saran lm de onlarn neesine nee katyordu. tikleri araptan, duyduklar nefretten ve zellikle de onlar dinleyen, cesaretlendiren, kimi zaman azarlayan, gzlerini onlara diken srail ordusunun houna gitmenin verdii zevkten sarho olmulard. srail ordusunu ne onlara bakarken, ne de onlar dinlerken grdm. Ama o ordunun yaptklarn grdm. Ortada deiik iddialar vard: srail, Beiri ldrerek ne kazanacakt? Sorunun yant: Beyruta girip dzeni salamak ve kentin kan glne dnmesini nlemek iin Beiri ldrd. srail, atila katliamn yaptrarak ne kazand? Bu sorunun yant ok ak: Neden Lbnana girdiler? ki ay boyunca neden sivil halk bombaladlar? Filistinlileri kovalayp ldrmek iin yaptlar bunu. Neden atilada katliam dzenlediler? Yant yine ayn: Filistinlileri mahvetmek. srail, insanlar ldryor; lleri bile yeniden ldryor. atilay yerle bir ediyor. zerinden tanklaryla getii bu topraklarn fiyatn da arttryor; ykntlarla kapl arazinin metrekare fiyat ykseliyor. Ama tabii arazi artk temizlenmi olduuna gre bu yksek fiyat hak ediyor. Bu yazy Beyrutta yazyorum; burada lm ok yaknmda olduu, her yerde karma kt iin daha gerek duygularla yazyorum, Fransada olsam bu duygular hissedemezdim. Sanki burada yaananlarn, bir rnek oluturmasn, dokunulmaz olmasn, nemsenmesini istemiyorlar. Baskc bir zorba olan srail, sakin bir ifade ile insanlara bu olayla ilgili istediklerini dnmelerini sylyor. Yeryzndeki en ac ekmi halk olmayan Yahudiler (And Dalarndaki Kzlderililer, ok daha derin bir ac ve sefalet iinde yaadlar), bir soykrmn kurban olduklarn iddia ediyorlar. Oysa Amerikadaki zengin ve fakir Yahudiler, seilmi halkn neslini devam ettirmek iin sperm bankalar kuruyorlar. Planlanm, baarl bir dnm hareketi sonucunda srail, zamanmzn irkin, smrgeci gc haline geldi. Uzun zamandr tad lanet ve ona verilen

zel konum nedeniyle Yksek Mahkeme grevini yrten bu baskc gc taklit etmeye cesaret eden ok az lke var. irkin bir g haline gelen srail, tarihinde bir kez daha hogr snrlarn o kadar zorlad ki dnyadaki herkesin gz ona evrildi ve herkes onu sulamaya balad. Gemilerinde aalanarak o lkeden brne g eden, gizli glere sahip bir ulus olan sraillilerin, yine o konuma dmeyi mi istediklerini insan gerekten merak ediyor. Bu kez kendisinin artk kurban konumundan kp katleden konumuna getii katliamlar ile yine dnyann dikkatini zerine ekti; bir zamanlar yeryznn tuzu olduunu iddia eden bu ulus, yine eskiye dnp o imgenin ardna saklanmak istiyor herhalde. Bu yolda nasl da hzla ilerliyor! Sovyetler Birlii ve Arap lkeleri, korkak davranp bu savaa girmek istemediklerine gre srailin tm dnyann gz nnde, apak ortada olan verilerin eliinde bir deli olarak grnmesinden rahatsz olmuyorlar. Bundan nasl rahatszlk duymazlar? Sorulmas gereken baka sorular da var: srailliler, kamp aydnlatmak, seslere kulak vermek, ok sayda silahn (o kadar ok silah patlam ki on binlerce bo kovann zerine basmak zorunda kaldm) birbiri ard sra patlamasn beklemekten baka bir ey yapmadklarna gre, kimler ate etmiti? Kim ate edip kendisini tehlikeye sokmutu? Falanjistler mi? Haddas yanllar m? Kim yapmt bunu? Ka asker sorumluydu bundan? Bu kadar insan ldren silahlar imdi nereye kaybolmulard? Kendisini savunanlarn silahlarna ne olmutu? Kampn gezdiim blmnde tank ateine kar kullanlan, hi atelenmemi, iki silahtan baka silah grmedim. Katiller kamplara nasl girdiler? srailliler, atilann btn giri noktalarn tutmular myd? srailliler daha Perembe gnnden kampn giri kaplarndan birinin karsndaki Akka hastanesine yerlemilerdi. Gazetelerde sraillilerin katliam haber alr almaz atila Kampna girip, katliam hemen (Cumartesi gn) durdurduu yazld. Peki, srailliler kampa girdiklerinde karlatklar katillere ne yaptlar? Katiller nereye gittiler? Beyrutun yksek burjuva snfndan Bayan B., Beir Gamayelin ve yirmi arkadann ldrlmesinden ve katliamlardan sonraki gnlerin birinde, atiladan geldiimi duyunca beni grmeye geldi. Elektrik olmad iin sekiz kat merdiveni trmand. Bayan B., yalca, ho bir kadnd. Beirin ldrlmesinden ve katliamlardan nce bana ok kt eylerin olacan sylemitiniz. Ne kadar haklymsnz! Sizden rica ediyorum, bana atilada grdklerinizi anlatmayn. Sinirlerim ok zayf, daha kt eyler olacak, bunu biliyorum ve onlara katlanabilmem iin sinirlerimi korumam gerekiyor. Bayan B., yetmi yandaki kocas ve hizmetisi ile beraber Ras Beyrutta geni bir apartman dairesinde yayor. ok k. ok bakml. Evindeki mobilyalar, XVI. Louis tarz. Beirin sraile gittiini biliyorduk. Hata yapt oraya gitmekle. Seilmi bir devlet bakanysanz o insanlarla grmezsiniz. Bana kt bir ey geleceinden emindim. Ama bu konuda hibir ey bilmek istemiyorum. leride olacak daha kt olaylara katlanabilmek iin sinirlerimi korumalym. Beir, Bay Beginin ona sevgili arkadam diye seslendii mektubu geri gndermeliydi. Suskun hizmetileriyle yaayan yksek burjuvazi, yaananlara dayanmak iin kendisine zg yntemler gelitirmi. Bayan B. ile kocas reenkarnasyona inanmyorlar. srailli olarak yeniden doabileceklerine inanmalar mmkn m? Beirin gmld gn, srail ordusu Bat Beyruta girdi. Patlama sesleri gittike iinde bulunduumuz binaya yaklayordu; herkes snaa inip, kuytu bir yere saklanyordu. Eliler, doktorlar, Birlemi Milletlerin Lbnan temsilcisi ve onlarn karlar, kzlar, hizmetileri, herkes snaa indi.

Carlos, bana bir yastk getirin! Carlos, gzlklerim ltfen! Carlos, su verin bana! Hizmetiler Franszca bildikleri iin snaa alnyorlar. Belki de onlar da korumak gerektii iin snaa kabul ediliyorlar; yaralanrlarsa her ey daha zor olacak, onlar hastaneye ya da mezarla gtrmek gerekecek ve bu iler de burada hi kolay olmuyor. atila ile Sabra kamplar, ok uzun, darack sokaklar ile kapldr. Kilometrelerce uzanan bu sokaklar o kadar dardr ki iki kiinin yan yana yrmesi iin birinin yan dnmesi gerekir. Sokaklarda yryenler, molozlara, imento paralarna, tulalara ve rengrenk, pis kuma paralarna basmak zorundadrlar. sraillilerin fieklerle kamp aydnlattklar gecelerde ok iyi silahlanm olsalar bile on be ya da yirmi askerin bu katliam yapm olmas mmkn deil. Katiller basmt kamp, ama yalnz deillerdi; yanlarnda, insanlarn kafalarn uuran, baldrlarna baklarla izikler atan, kollarn, ellerini ve parmaklarn kesen, bilinlerini yitirmi, lmek zere olan kurbanlarn ipe balayp yerlerde sryen ikenceciler de vard. Her yer kan glne dnd iin zavall kadnlarn ve adamlarn henz son nefeslerini vermeden yerlerde srklendikleri akt; bir evin koridorunu kaplayan, kap eiine kadar uzanp, oradan karak evin nndeki tozlu yola karan, kurumu kan glnn hangi bedenden aktn tahmin etmek bile imknszd. Bir Filistinlinin kan myd? Bir kadn myd burada ikence edilerek ldrlen? Yoksa bir Falanjist mi ldrlmt? Paristeyseniz ve kamplarn fiziki koullarn bilmiyorsanz duyduunuz her eyden kuku duyabilirsiniz. Katliam ilk haber verenlerin, Kudsl gazeteciler olduunu syleyen sraile inanabilirsiniz. Bu gazeteciler olanlar Arap lkelerine kendi dillerinde nasl anlattlar? Olanlar ngilizce ve Franszca nasl anlattlar? Tam olarak ne zaman anlattlar bu katliamlar? Batda pheli bir lmle karlaldnda neler yapldn dnn! Parmak izleri alnr, balistik incelemeler yaplr, uzmanlar ve bilirkiiler raporlar hazrlar ve otopsi yaplr. Ancak ok saydaki bu pheli lmler, bunlarn hibirini hak etmedi herhalde. Beyrutta Lbnan ordusu katliamlarn haberini alr almaz kamplara girip, her eyi yok etti; evlerden ve bedenlerden arta kalan her eyi ortadan kaldrd. Bu kadar acele etmelerini onlara kim emretti? Kameralar vahetin boyutunu gzler nne serdikten sonra tm dnyaya u bilgi verildi: Hristiyanlar ve Mslmanlar birbirlerini ldrdler. sraillilerin yerletii Akka Hastanesi, atila Kampnn kaplarndan birinin iki yz metre deil, yalnzca krk metre uzandayd. Bu mesafeden hibir ey grmemi, duymam, neler olduunu anlamamt srailli askerler. srailli askerlerin olaydan habersiz olduunu dnyoruz; nk Begin, srail Meclisinde unlar sylyor: Yahudi olmayanlar, yahudi olmayanlar katletti; bundan bize ne? atilada grdklerimi anlatmaya devam etmeliyim. Pazar gn leden sonra ikide Uluslararas Kzl Ha rgt buldozerler ile kampa girdiinde grdm son cesetlerden sz edeceim. lm kokusu ne evlerden, ne de cesetlerden geliyordu; benim bedenim, benim varlm yaymaya balamt sanki bu kokuyu. Dar bir sokakta grdm cesedin siyahi bir boksre ait olduunu dndm; bir duvarn dibinde yere ylmt, yznde yenildiine arm, glmseyen bir ifade vard. Kimsenin kapamaya cesaret edemedii, yuvalarndan km, porselen beyazlndaki gzlerini bana dikmiti. Yenildiine ok arm bir halde kolunu kaldrm, duvara yaslamt. ki ya da gn nce lm bir Filistinliydi. Onu ilk grdmde siyahi bir boksr sanmamn nedeni, kafasnn gnein altnda, evlerin glgesinde grdm btn kafalar ve bedenler gibi kocaman, i ve siyah olmasyd. Ayaklarnn yanndan geerken her yeri kaplayan tozun iinde st damaa taklan, takma diler grdm; onu alp bir pencere pervaznn kalntlarnn zerine koydum. Filistinlinin eli alm, gnee doru evrilmiti, az akt, kemersiz pantolonunun n de akt; ak eli, az ve pantolonu sinekler iin bulunmaz hazinelerdi, bir ar kovan gibi iliyorlard, sineklerin biri konup teki kalkyordu.

Bir cesedin zerinden atladm. Sonra da hemen bir baka cesedin zerinden atlamak zorunda kaldm. ki cesedin arasndaki bu tozlu alanda kyma kurban gitmemi, yarsaydam pembe renkte, takma bir bacak grdm. Plastikten yaplm gibi grnyordu, ucunda siyah bir bot ve gri bir orap vard. Sakat birinden vahice koparld akt; nk bacan baldra taklmasn salayan kaylarn her biri kopmutu. Bu takma bacak, zerinden atladm ikinci lye aitti. O lden geriye takma bir bacak, siyah bir bot ve gri bir oraptan baka bir ey kalmamt. l grdm soka dik olarak kesen baka bir sokakta bir l daha grdm. Sokan nn tam kapamamt, ama sokaa girer girmez nce onu gryordunuz. zerinden atladktan sonra geri dnp baktmda Arap elbiseleri giymi bir kadnn sesleri kmayan gen kadn ve adamlarn evreledii sandalyeye oturup hkrarak aladn grdm. Kadn on alt yanda da olabilirdi, altm yanda da olabilirdi; grntsne bakp buna karar vermek mmkn deildi. Sokan banda yatan erkek kardei iin alyordu. Yaklap yakndan baktm ona. Bartsn enesinin altndan balamt. Hemen yannda l yatan kardeinin ardndan gzya dkyor, onun iin at yakyordu. Yz pembeydi; teni bir ocuunki gibi yumuak ve pembeydi. Ama ne ka, ne de kirpii vard. Pembe olarak grdm doku, teni deildi; kenarnda gri izgilerin olduu alt deriyi grmtm. Kadnn btn surat yanmt. Nasl yandn bilmiyordum; ama bu ii kimin yaptn biliyordum. llerle ilk karlamamda onlar saymaya altm. Keskin kokuyu soluyup gnein altnda tkezleyerek ykntlarn arasnda yrmeye alrken on iki ya da on beinci lden sonra artk saymay braktm, nk kafamda her ey kart. Pencerelerinden kuty yaan, delik deik olmu bir sr eve kaytszca baktm. Bat Beyrutta ve atilada grdklerim ise farklyd; onlar korkunun resmiydiler. Yollarda grdm ller artk bana tandk gelmeye balamt, dosta bana baktklarn dnyordum. Ama kamplardaki llere baktmda, onlar ldrenlerin duyduu zevkten ve nefretten baka hibir eyi hissedemiyordum. Kamplarda barbarlar, kutlama yapmlard; Akka Hastanesinin en st katnda zevkten drt ke olmu, onlar seyreden rntgenciler iin nefret, sarholuk, dans, ark, kfr, alama ve inleme sesleriyle dolu bir parti vermilerdi. Cezayir Savandan nce Fransada insanlar Araplar gzel bulmazlard. Tavrlar irkindi, ortalkta aylak aylak gezerlerdi, azlar yamuktu; ama sonra birden kazandklar zafer onlar gzelletirdi. Zaferleri kesinlemeden ok ksa bir sre nce, yarm milyondan fazla Fransz askeri Auresda ve Cezayirin her tarafnda can ekiip lrken Arap iilerinin yzlerinde ve bedenlerinde bir deiiklik oldu: Tenlerindeki ve bizim gzlerimizdeki pullar en sonunda birer birer dkldnde bizi byleyecek, henz ok narin olan gzelliklerinin ortaya kacan hissettiler. Onlarn, olduklar gibi grnebilmek, insanlarn gznde gzel olabilmek iin siyasi olarak zgrletiklerini kabul etmek gerekiyordu. Ayn ekilde mlteci kamplarndan, bu kamplarn ahlak kurallarndan ve dzeninden, hayatta kalmak iin benimsemek zorunda kaldklar ahlaki yaklamdan ve utantan kurtulduklar an direniiler de ok gzelleecekler. Yzlerini ve bedenlerini kaplayan yeni, masum ve taze gzellik o kadar canl olacak ki hemen utantan kurtulup, dnyadaki baka gzellikler ile uyum iinde yaamaya balayacaklar. Geceleri Pigallede yryen Cezayirli pezevenkler, Cezayir Devrimi iin alyorlard. Erdem vard orada. Hannah Arendt devrimleri ikiye ayrmt: zgrlk iin yaplanlar ve erdem iin yaplanlar. Belki de devrimlerin ve tm zgrleme hareketlerinin gizli bir amac daha olduunu kabul etmeliyiz. Devrimler ve zgrleme hareketleri, yalnzca gzellik szc ile ifade edilebilen, elle tutulamayan, o yce grnty kefetmek ya da tekrar ele geirmek istiyorlar. Gzellik szc ile baka anlamlarn da ifade edilebildiini unutmamalyz; gemiteki sefaletten ve utantan sorumlu sistemler ile o sistemlerin insanlarnn uyandrd alayc bir kstahlk da bazlar tarafndan gzellik olarak grlebilir. Ancak alayc bir kstahla snanlar, insanlarn utantan kurtulduklar an ilerleyeceklerini ok iyi bilirler. Bu yazda asl sormamz gereken soru u: Yzlerden ve bedenlerden onlar irkin klan l

deriyi atmay baaramayan bir harekete devrim adn verebilir miyiz? Dz anlam ile gzellikten sz etmiyorum; bedenlerin, yzlerin, lklarn ve artk i karartc olmayan szlerin, elle tutulamayan, adlandrlamayan neesinden sz ediyorum; o kadar gl ki bu duygusal nee, erotizmin hibir trn evresinde barndrmak istemiyor. *** te yine rdnde, Ajlundaym, oradan rbide geiyorum. Kazama den beyaz salarmdan birini elime alp yanmda oturan Hamzann dizine koyuyorum. Sa telimi baparma ile ortaparmann arasnda tutup glmseyerek ona bakyor, sonra onu ceketinin cebine koyuyor, elini cebinin zerine gtrp yle diyor: Peygamberin sakalnn bir telinden bile daha deerli. Derin bir soluk alp konumaya devam ediyor: Peygamberin sakalnn teli bunun kadar deerli deil. Daha yirmi iki yandayd, ama krk yandaki Filistinlilerden ok daha derin dnebiliyordu. Bedeninde ve hareketlerinde onu atalarna balayan izler hemen grlyordu. Eskiden iftiler burunlarn ellerine silerlerdi. Sonra da parmaklarnn bir hareketiyle smklerini otlara frlatrlard. Bir de izgili ceketlerinin kollarna silerlerdi burunlarn; ceketlerin kollar bir ay iinde sedef gibi parlamaya balard. Direniiler de aynsn yapyorlar. Enfiye eken markiler ve papazlar gibi biraz ne eilip yle siliyorlar burunlarn. Ben de onlar gibi yaptm; farknda olmadan renmitim burnumu nasl silmem gerektiini. Peki kadnlar ne yapyorlar? Gece gndz elbise ilemekle urayorlar; iledikleri yedi elbisenin kuman (haftann her gn iin bir elbise) ailelerinin setii, genellikle yal olan kocalar nian hediyesi olarak getirirdi. Filistinli kadnlar, sancl bir uyan dnemi geirdiler. Babalarna kar ayaklanp nak inelerini ve makaslarn brakan gen kzlar birden gzelletiler. Devrim ve silahlar ile zgrletirilen duygular, Ajlun Dalarna, Salta, bride ve ormanlara yaylmt. Silahlarn nemini unutmayalm. Duygularn zgrlemesiyle herkes mutlu olmutu. Direniiler farknda olmadan (farknda olmadklar doru mu?) yeni bir gzellie brnmlerdi; zarif ve hzl hareketler, gze arpan yorgun haller, baklarndaki parlt, przsz ses tonlar ile azlarndan dklen yumuak ve ksa cmleler Kesin ifadeler kullanyorlard cmlelerinde. Uzun cmleleri, bilgece yaplan laf salatalarn oktan ldrmlerdi. atilada ok direnii ld; onlarn ryen bedenlerine kar byk bir dostluk ve sevgi duyuyordum, nk ben onlar tanmtm. Bedenleri ne kadar kararm, imi ve gne ile lmn el ele vermesiyle rm de olsa onlar hep direniiler olarak kalacaklard. Pazar gn leden sonra ikiye doru Lbnan ordusundan asker silahlarn dorultarak yanma gelip beni iinde bir subayn uyuklad cipe gtrdler. Subayla konumaya altm: Franszca biliyor musunuz? ngilizce. Sert bir ses tonuyla konuuyordu; belki de onu aniden uyandrdm iin byle konuuyordu. Pasaportuma bakt. Franszca unu syledi: Oradan m geliyorsunuz? (Parma atilay gsteriyordu.) Evet. Grdnz m? Evet. Yazacak msnz? Evet. Pasaportumu geri verdi. Gitmemi iaret etti. asker, bana dorulttuklar silahlar indirdiler. atilada drt saat kalmtm. Yaklak krk ceset grmtm bu sre iinde. Cesetlerin hepsi (istisnasz tm) ikence grmt; byk olaslkla coku, arklar, kahkahalar, barut ve o anda bile duyulan le kokusunun eliinde ikenceye uramlard. Oradaki tek Avrupal bendim. evremde yalnzca ellerinde yrtk, beyaz bir kuma paras tutan

birka yal Filistinli kadn ve silahsz birka gen direnii vard. Kan glne dnm kamp ve yerde yatan, kararm, imi Filistinlileri grdmde etrafmda bu be alt kii olmasayd kesinlikle delirirdim. Belki de o manzaray grnce delirmitim, ama bunun farknda deildim. Gerekten harabeye dnm kenti grp, onun sokaklarnda yrm mydm; lm kokusu zerime sinen bu kente gerekten gitmi miydim? atila ile Sabra kamplarnn ancak yirmide birini dolaarak, Bir Hassan ile Bourj el Barajne kamplarna adm bile atmadan bu dehet verici manzara ile karlatm. *** rdndeki gnleri bir peri masal gibi yaamamn nedeni, benim kiisel eilimlerim deildi. Avrupallar ve Kuzey Afrikal Araplar, bana onlar oraya hapseden byden sz ettiler. Orada geirdiim alt ay boyunca, aydnlkta ve on iki on saat sren karanlkta olaylarn inceliini ve direniilerin olaanst zelliklerini grdm; ayn zamanda bu yapnn krlganln da hissettim. Filistin ordusunun rdnde (rdn nehri yaknlarnda) yerletii her yerde gzetleme kulbeleri vard. O kulbelerdeki direniiler, kendi haklarnn geerliliinden ve glerinden o kadar emindiler ki gece ya da gndz kulbelerden birine bir ziyareti geldiinde hemen ay demler, kahkaha ve scak sarlmalarla dolu bir sohbete koyulurlard (o gece kime sarldlarsa o belli bir yere bomba koymak iin rdn nehrinden geip Filistine gider ve bir daha geri dnmezdi). Sessizliin hkm srd tek yer, rdn kyleriydi; oradakiler azlarn hi amyorlard. Direniilerin hepsi sanki topran biraz zerinde, havada yryorlard; sanki itikleri ok kk bir kadeh arap ya da ektikleri bir para afyon onlar havalandrmt. Nasl oluyor da havada yryor gibi grnyorlard? lmden korkmayan genler, havaya ate amak iin ellerinde ek ve in yapm silahlar tayorlard. Mermilerini yksek bir ses kararak frlatan bu silahlarn koruduu direniiler, hibir eyden korkmuyorlard. Filistinin ve rdnn haritasn gren her okur, topraklarn bir kt paras olmadn fark eder. Haritada rdn nehrinin evresindeki topraklarn zerinde yksek kabartmalar vardr. Krk yalarndaki sorumlularn verdii partileri gz ard edip bu lgnln alt baln Bir Yaz Gecesi Ryas koyabiliriz. Btn bunlarn yaanmasnn iki nedeni var: genlik ve aalarn altnda olmann, silahlarla oynamann, kadnlardan uzak olmann (baka bir deyile zlmesi zor bir sorundan kurtulmann), devrimin en parlak, en gz alc olmann, kamplardakilerin onayn kazanmann, yaplan her harekette gzel bir grnt yakalamann, belki de iinde devrim olan bu peri masalnn yaknda bozulacan hissetmenin verdii garip zevk. Direniiler iktidar kazanmak istemiyorlard; onlar zgr olmak istiyorlard. Beyruttan dnerken Damas havaalannda sraillilerin ina ettii cehennemden kam gen direniiler grdm. On alt, on yedi yalarndaydlar; glyorlard, Ajloundaki direniilere benziyorlard. lmleri de birbirine benzeyecek, onlar da Ajloundakiler gibi lecekler. lke iin verilen mcadele bir hayat ok zengin klabilir, ama ayn zamanda ksaltr da. Bu, Ailin lyadada kar karya kald seim deil mi?