NDEK LER Sayfa KISALTMA L STES ............................................................................................................v EK L L STES ....................................................................................................................vi ZELGE L STES ..............................................................................................................vii NSZ................................................................................................................................viii ZET.....................................................................................................................................ix ABSTRACT ...........................................................................................................................

.x 1. G R ..................................................................................................................................1 1.1 Toplam retken Bakmn Tanm ....................................................................................1 1.2 Toplam retken Bakmn Tarihesi .................................................................................6 1.3 Toplam retken Bakm ve Bakmn Gelecei .................................................................8 1.4 Toplam retken Bakm Uygulamann Salayaca Faydalar .........................................8 1.5 Toplam retken Bakmn Hedefleri .................................................................................9 1.6 Toplam retken Bakmn, Toplam Kalite Ynetimi ve Tam Zamannda retim le likisi ...................................................................................................................................10 1.7 Toplam retken Bakm ve Etkinlik ...............................................................................16 2. TOPLAM RETKEN BAKIMIN TEMEL FAAL YETLER ........................................18 2.1 Odakl yiletirmeler (Alt Byk Kaybn Elimine Edilmesi) .......................................18 2.1.1 Arza Kayplar ............................................................................................................22 2.1.2 Setup ve Ayar Kayplar ..............................................................................................33 2.1.3 Bota Kalma ve Kk Duru Kayplar .....................................................................35 2.1.4 Hz Kayplar ...............................................................................................................36 2.1.5 Hurda ve Yeniden leme Kayplar ............................................................................38 2.1.6 Devreye Alma Kayplar..............................................................................................38 2.2 Otonom Bakm ...............................................................................................................39 2.3 Eitim .............................................................................................................................40 2.4 Planl Bakm ...................................................................................................................41 2.5 Kalite Bakm..................................................................................................................43 2.6 Erken Ynetim................................................................................................................44 2.7 Gvenlik, Hijyen ve Kirlilik Kontrol ...........................................................................45 2.8 Ynetimsel ve Ofis TB ............................................................................................45 2.9 Toplam Ekipman Etkinlii .............................................................................................46 3. TOPLAM RETKEN BAKIM UYGULAMA ADIMLARI ..........................................51 3.1. st Ynetimin TB Tantma Kararn Bildirmesi....................................................52 3.2. TB Tantmak in Eitim Kampanyas Balatmak................................................52 3.3 TB Yaymak in Organizasyonlar Oluturmak.......................................................53 3.4 Temel TB Politika ve Hedeflerini Saptama.................................................................54 3.5 TB Gelitirmek in Bir Master Plan Formle Etme...................................................55 3.6 TB e Balama Vuruu ................................................................................................58 3.7 Ekipman Etkinliini Arttrmak.......................................................................................58 3.8 Operatrler in Bir Otonom Bakm Program Oluturmak...........................................58 3.8.1 Bakm Grevlerinin Snflandrlmas ve Tahsis Edilmesi..........................................59 ii

3.8.1.1 retim Departman in Program .............................................................................59 3.8.1.2. Bakm Departman in Program.............................................................................60 3.8.2 Otonom Bakmn Yedi Adm .....................................................................................60 3.8.2.1 Balang Temizlii..................................................................................................61 3.8.2.2 Kirlenme Kaynaklarna Kar nlemler...................................................................63 3.8.2.3 Temizlik ve Yalama Standartlar............................................................................67 3.8.2.4 Kapsaml Muayene ...................................................................................................69 3.8.2.5 Otonom Bakm Standartlar......................................................................................78 3.8.2.6 Proses Kalite Gvenilirlii .......................................................................................81 3.8.2.7 Otonom Denetim ......................................................................................................85 3.8.3 Otonom Bakm Denetlemesi .......................................................................................86 3.8.4 Otonom Bakmda Eitim Sistemleri ...........................................................................86 3.9 Bakm Departman in Bir Planl Bakm Program Oluturmak...................................87 3.10 Operasyon ve Bakm Yeteneklerini Gelitirmek in Eitim.......................................88 3.11 Erken Ekipman Ynetimi Program Gelitirmek .........................................................88 3.12 TB n Tam Anlamyla Uygulanmas ve Daha Yksek Hedefler Koyma ................90 4. TB KK GRUP AKT V TELER ...........................................................................91 4.1 Kk Grup Aktivitelerinin Organizasyona Birletirilmesi...........................................91 4.2 Kk Grup Aktivitelerini Desteklemek........................................................................94 4.3 st Ynetimin Rol........................................................................................................95 4.4 Kk Gruplarn Gelimesini Deerlendirmek..............................................................97 5. TB ETK NL N LMEK .......................................................................................99 5.1 Etkinlik Niin llr? ..................................................................................................99 5.2 Ekipman Etkinliini lmek..........................................................................................99 6. TOPLAM RETKEN BAKIM UYGULAMALARIYLA MAL YET DRLMES ................................................................................................................107 6.1 Toplam retken Bakm ve Maliyet likisi ..................................................................107 6.2 Toplam retken Bakmn Etkinliinin rnekleri.........................................................109 6.3 Toplam retken Bakm Uygulamalaryla Maliyet Drlmesini Gstermek in Bir Model..................................................................................................................................112 6.4 Modelin Uygulanmas ..................................................................................................114 7. TOPLAM RETKEN BAKIM UYGULAMALARI ....................................................130 7.1 Trk Pirelli Lastikleri A. de Toplam retken Bakm ...............................................130 7.1.1 Trk Pirelli A. nin Tantm ...................................................................................130 7.1.2 zmit Fabrikas...........................................................................................................130 7.1.3 Trk Pirellide Toplam retken Bakm almalar .................................................131 7.2. KORDSA da Toplam retken Bakm........................................................................158 7.2.1 KORDSA nn Tantm ............................................................................................158 7.2.2 KORDSA da Toplam retken Bakm almalar ..................................................159 7.3 FARBADA TOPLAM RETKEN BAKIM ..............................................................165 7.3.1 Farbann Tantm.....................................................................................................165 7.3.2 Farbann Geliim Admlar.......................................................................................166 7.3.3 Farba Firmasnda Toplam retken Bakm almalar.............................................168 7.3.4 rnek yiletirme almalar ...................................................................................175 8. SONULAR...................................................................................................................177 8.1 Genel Deerlendirme....................................................................................................177 iii

8.2 Gelecek in neriler....................................................................................................179 KAYNAKLAR...................................................................................................................181 ZGEM ........................................................................................................................182

iv

KISALTMA L STES SG JK KGAD KK MI MP OEE OPL PM PM PM QC SMED TKY TPM TB TZ WIP ZD i Sal ve Gvenlii Otonom Ynetim (Jishu Kanri) Kalite Gvenilirlik Ak emas Kalite Kontrol Bakm Yaplabilirlii Gelitirme (Maintainability Improvement) Bakm nleme (Maintenance Preventive) Genel Ekipman Etkinlii (Overall Equipment Effectiveness) Tek Nokta Dersi (One Point Lesson) Fiziksel Mekanizma (Physical Mechanism) nleyici Bakm (Preventive Maintenance) retken Bakm (Productive Maintenance) Kalite Kontrol (Quality Control) Tek Dakikada Kalp Deiimi(Single Minute Exchange Die) Toplam Kalite Ynetimi Toplam retken Bakm (Total Productive Maintenance) Toplam retken Bakm Tam Zamannda retim Prosesteki (Work In Process) Sfr Hata (Zero Defect)

EK L L STES ekil 1.1 TB, retken bakm ve nleyici bakm arasndaki iliki............................................5 ekil 1.2 TB ve i mkemmeliyeti stratejileri .......................................................................12 ekil 1.3 retim faaliyetlerinde girdi ve kt arasndaki iliki................................................16 ekil 2.1 Alt byk kayp ve bunlar iyiletirme hedefleri .....................................................21 ekil 2.2 Durularn be temel nedeni ......................................................................................29 ekil 2.3 Kalite bakm .............................................................................................................44 ekil 2.4 Toplam ekipman etkinliini lmek..........................................................................46 ekil 2.5 Kronik kayplar iin iyiletirme hedefleri .................................................................48 ekil 3.1 Birbirleriyle ilikili alt grup organizasyonu ..............................................................53 ekil 3.2 Temel TB politikalar rnei ..................................................................................55 ekil 3.3 TB ana tasla .........................................................................................................57 ekil 3.4 Kalite gvenilirlik ak iemas...................................................................................84 ekil 3.5 Bakm gerektirmeyen ekipman tasarm iin model..................................................89 ekil 4.1 Organizasyonel hedefler............................................................................................94 ekil 4.2 Kk grup aktivitelerinin baarsnn anahtar ........................................................97 ekil 6.1 1. iletmede TB uygulamalaryla maliyet drlmesi ........................................118 ekil 6.2 2. iletmede TB uygulamalaryla maliyet drlmesi ........................................123 ekil 6.4 3. iletmede TB uygulamalaryla maliyet drlmesi ........................................129 ekil 7.1 Otonom Bakm Audit formu ...................................................................................135 ekil 7.2 Otonom Bakm bayra ...........................................................................................137 ekil 7.3 TB temizlik standard rnei ................................................................................140 ekil 7.4 OEE grafii .............................................................................................................142 ekil 7.5 Radar dalm grafii rnei ...................................................................................144 ekil 7.6 Gvenlik, Hijyen ve Ekoloji....................................................................................145 ekil 7.7 Kalite Bakm ..........................................................................................................146 ekil 7.8 Toplam Kaza Says ...............................................................................................147 ekil 7.9 Departman bana kaza says..................................................................................148 ekil 7.10 Aktivite bana kaza says ....................................................................................148 ekil 7.11 Kazalardan kaynaklanan kayp sre ......................................................................149 ekil 7.12 S G aksiyon plan.................................................................................................150 ekil 7.13 Tek nokta dersi rnei...........................................................................................151 ekil 7.14 Tek sayfa raporu rnei.........................................................................................153 ekil 7.15 TB uygulamalaryla elde edilen somut sonular ................................................153 ekil 7.16 Pirellide TB uygulamalaryla elde edilen bakm maliyetindeki azalma ...........154 ekil 7.17 TB uygulamalar sonucu mteri ikayetlerindeki azal...................................154 ekil 7.18 TB uygulamalaryla makina arzalarnda azalma salanmas ............................155 ekil 7.19 TB uygulamalaryla verimlilikte art salanmas..............................................155 ekil 7.20 TB uygulamalaryla i kazalarnn saysndaki azalma salanmas ...................156 ekil 7.21 TB uygulamalaryla kalite maliyetlerinin azalmas............................................156 ekil 7.22 KORDSA da TB organizasyonu .......................................................................161 ekil 7.23 Periyodik Bakm Ak emas...............................................................................163 ekil 7.24 FARBA Bakm Sisteminin iyiletirilmesi iin hazrlanan master plan.................169 ekil 7.25 Parametre Kontrol izelgesi .................................................................................170 ekil 7.26 Parametre kontrol emas ......................................................................................171 ekil 7.27 Bakm talimat .......................................................................................................172 ekil 7.28 Periyodik Bakm Raporu .......................................................................................174

vi

 ZELGE L STES izelge 1.1 Japonyada nleyici bakmn geliimi.....................................................................7 izelge 1.2 retken bakmn geliiminin 4 safhas ve Japonyadaki mevcut durum.................8 izelge 2.1 Kronik kayplarn karakteristikleri ........................................................................24 izelge 2.2 P-M analizi rnei (1) ...........................................................................................27 izelge 2.2 P-M analizi rnei (2) ...........................................................................................28 izelge 2.3 Hz arttrmak iin strateji......................................................................................37 izelge 3.1 4. Admn alt admlara blnmesi .........................................................................71 izelge 3.2 Muayene kontrol formlar .....................................................................................73 izelge 3.3 Muayene el kitab ..................................................................................................75 izelge 5.1 Etkinlik gstergeleri (PQCDSM) ........................................................................101 izelge 5.2A T irketindeki uygulama rnei........................................................................101 izelge 5.2B T irketindeki uygulama rnei ........................................................................104 izelge 5.3A Pozisyona gre ynetimssel indisler ................................................................105 izelge 5.3B Pozisyona gre ynetimssel indisler (F irketi) ...............................................106 izelge 6.1 TB etkinliinin rnekleri ..................................................................................110 izelge 7.1 Pirellide TB uygulanmas................................................................................132 izelge 7.2 TB master plan ................................................................................................133 izelge 7.3 KORDSAda arza ve bakm siparileri ve maliyetleri .......................................164

vii

NSZ malatlar baarl bir ekilde rekabet edebilmek iin operasyonlarn srekli olarak gelitirmeleri gerektiini fark etmekteler. Organizasyonel yeteneklerini arttrmak iin bir aba olarak TZ (Tam Zamannda retim) ve TKY (Toplam Kalite Ynetimi) gibi programlara yatrm yapmaktalar. Ancak bu programlardan elde edilen yararlar gvenilir ve esnek olmayan ekipmandan dolay genellikle snrl kalmaktadr. Bu yzden bir ok irket srekli gelitirmede TZ ve TKY programlarn desteklemek iin TBa ynelmektedir. TB, tm mr boyunca ekipmann etkinliini maksimize eden bir prosestir. TB, tm alanlarn katlm ile gvenlik, kalite, maliyet, datm ve yaratclktaki gelitirme abalarnn tevik edildii bir ortam salar. Daha ok optimum makine elde edilebilirlii, kalite ve performans iyiletirmek iin ekipman modifikasyonlar kadar otonom ve kestirimci bakmn kullanm ile reaktif bakm sonlandran ve iletmenin yeteneklerini arttran stratejik bir ynetim anlaydr. TB, 6 nemli ekipman kaybn minimize etmek iin tasarlanan uygulama metodolojisine odaklanr. Bu almada, Toplam retken Bakm detayl olarak anlatlm, Toplam retken Bakmn maliyetler zerindeki etkisi gsterilmi, ve Toplam retken Bakmn maliyet drlmesine nemli bir kaks olduu gsterilmitir. Bana bu almay yapmam hususunda destek ve yardmc olan ve tezimi yneten Sayn Hocam Yrd. Do. Dr. Hayri Baral ya teekkrlerimi sunarm. Tez almamda bana yardmc olan Pirelli TB Koordinatr Cemil Zurnacya ve Do.Dr. Veli Denize teekkr ederim.

viii

ZET Toplam retken Bakm (TB), artan bir ekilde verimlilii arttrmak iin imalat temelli organizasyonlarda i gcnn etkin katlmn salamak iin uygun bir teknik ve insiyatif olarak grlyor ve Toplam Kalite abalarna yeni gler ekliyor. Bu alma; TB konseptini ve bir irkete nasl tantlacan ana hatlaryla anlattktan sonra, TB, Toplam Kalite Ynetimi ve Tam Zamannda retim arasndaki ilikiye dikkat ekmeye alyor ve esas olarak TB n maliyet zerindeki etkisini gstermeyi amalyor. Bu almann birinci blmnde, Toplam retken Bakm kavram, tarihesi, hedefleri, yararlar ve Toplam retken Bakm, Toplam Kalite Ynetimi ve Tam Zamannda retim arasndaki iliki anlatlmtr. kinci blmde, Toplam retken Bakmn 8 temel faaliyeti anlatlm ve Toplam Ekipman Etkinliinin nasl hesapland anlatlmtr. nc blmde baarl bir Toplam retken Bakm uygulamasnn admlar ve drdnc blmde Kk Grup Faaliyetlerinin TB uygulamasndaki rol anlatlmtr. Beinci blmde, Toplam retken Bakmn etkinliini lme metodu aklanmtr. Altnc blmde, Toplam retken Bakm uygulamalaryla maliyet dirlmesini gstermek iin bir model nerilmitir. Yedinci blmde ise eitli iletmelerde ki Toplam retken Bakm gerek yaam uygulamalar rnek olarak verilmitir ve Toplam retken Bakm uygulamalarnn maliyet azaltma zerindeki etkisi gsterilmitir. Hem teorik metotlar hem de 3 farkl imalat irketindeki durum almalar dikkate alnarak; TBn retim maliyetlerini azaltmada nemli bir katks olduu, TZnn salkl bir ekilde yrmesine yardm ettii ve TKYnin uyguland iletmelerde TBn daha kolay uygulanaca sonucu kartlr. Anahtar Kelimeler: Toplam retken Bakm, Otonom Bakm, 6 Byk Kayp, Kk Grup Faaliyetleri, Maliyet Azaltma

ix

ABSTRACT Total productive maintenance (TPM) is increasingly being seen as a suitable initiative/technique for effectively involving the workforce in manufacturing based organizations to obtain increased productivity and add new impetus to total quality (TQ) efforts. This study, after outlining the concept of TPM and how it can be introduced into a company, tries to point out the relation of TPM, TQM and JIT and mainly aims to show the effect of TPM on production cost reduction. In the first part of this study, the concept, history and targets of TPM and the relationship between TPM, Total Quality Management (TQM), and Just In Time (JIT) are explained . In the second part, 8 essential activities of TPM and calculation of the Overall equipment efficiency are explained. The third part defines individual steps for a successful implementation TPM, whereas the fourth part outlines the role of small group activities in TPM implementation. In the fifth part, the measurement method of TPMs effectiveness is explained. In the sixth part, the impact of Total Productive Maintenance practices on costs are examined and a model is suggested to demonstrate how TPM applications reduce costs . In the seventh part, real life applications in various companies are given as case studies and the impact of TPM on cost reduction are shown. Both using theoretical methods and utilizing case studies from 3 different manufacturing companies, it is concluded that TPM has an important contribution to reduction of production costs, helps keeping JIT in tact and that its implementation in a company is easier if TQM methods are already available there. Keywords: Total Productive Maintenance, Autonomous Maintenance, 6 Major Losses, Small Group Activities, Cost Reduction

1 1. G R 1.1 Toplam retken Bakmn Tanm Bir ok irket artan rekabet dezavantajndan dolay, mteri kaynan geniletmek iin byk frsatlar sunan uluslararas bir pazara katlmaktadr. Baarl olmak iin irketler, realistik i stratejileri hazrlamaldrlar. Bir rne veya servise olan talebin boyutunu saptamak iin pazar aratrmas yapmak nemlidir. irket, gvenilir bir rn veya servisi zamannda teslim etmeli ve mteri gereksinimlerini karlamaldr. irketin, deien mteri gereksinimlerinin ilerisinde olmak iin aratrma ve gelitirme yapmaya ihtiyac vardr. rn veya servisin fiyat, aratrma ve gelitirmeye para salamak iin yeterli bir marj salarken, rekabet edebilmek iin yeterince dk tutulmaldr. zellikle zaman ve malzeme israf ile ilgili gereksiz maliyetlerin azaltlmas ve nihai eliminasyonu, irketin en nemli hedeflerinden biri olmaldr. Minimum maliyetle en yksek rn kalitesini baarmak iin, retim hatlarnn gvenilirliine byk dikkat harcanmaldr. Tipik bir imalat senaryosunda istenen verimlilik, maliyet, envanter ve kalite irketin retim servislerinin randmanl ilemesine baldr. Toplam retken Bakm (TB), tm insan kaynaklarn gerektiren ve bir organizasyondaki bakm fonksiyonlarn esasl bir ekilde gelitirmek iin bir programdr. Tam anlamyla uygulandnda TB, verimlilii ve kaliteyi arpc bir ekilde gelitirir ve maliyetleri azaltr. TB, iyi planlanm kk grup aktiviteleri ile tm alanlar tarafndan yaplan retken bakmdr. rnein TB`de makine operatr makinenin iletilmesi kadar bakmndan da sorumludur. TB uygulamak, makinenin verimliliinin artmas sayesinde nemli maliyet tasarruflar salar. Daha yksek seviyede fabrika otomasyonu ile beraber TB, maliyetleri daha ok azaltr. TB n ana amalarndan biri, bakma sadece az miktarda bir yatrm yaplmasyla maksimum verimlilii baararak, fabrika ve ekipman verimliliini arttrmaktr. Bu, ekipman ve servislerin yaam evrim maliyetini azaltmak iin ekipman ve servisleri optimal performans seviyesinde tutarak ve performans seviyesini gelitirerek baarlr. Maliyet etkinlii, organizasyonun ekipman etkinliini azaltan nedenleri elimine etme yeteneinin direkt bir sonucu olabilir. TB n, organizasyonlara vaadettiklerini teslim etmelerinde yardm eden sfr arza ve sfr hata hedefleri vardr (Nakajima, 1991). Arzalar ve hatalar elimine edildiinde,

2 ekipman durular nemli lde azalacaktr. Bununla beraber durular ile ilgili maliyetler de azalacaktr ve prosesteki i envanteri bundan sonra minimize edilebilir ve bunlarn bir neticesi olarak, genel verimlilik artacaktr (Nakajima, 1988). TB, bakm iin gnlk toplam gcn kapsayan gnlk aktiviteler ile otonom operatr bakmn yayan, arzalar elimine eden ve ekipman etkinliini optimize eden yeniliki bir yaklamdr. Shirose TB yle tanmlar: TB, tm alanlar tarafndan yaplan retken bakmdr ve her hangi bir programlanmam duruu nlemeyi ve ekipman etkinliini maksimize etmeyi amalar (Al Hassan vd., 1999). TB, bir organizasyon iin gelimenin potansiyel bir kaynan ve Toplam Kalite Ynetimi konseptinin faydalarn devam ettirmek iin bir sonraki adm temsil eder. TB, tm organizasyonu kapsar ve etkin olarak uygulandnda daha iyi genel performans ve gelitirilen randman ile iin tm ksmlar iin faydal olur. TB, irketler iin gerekli bir stratejik ara olarak ortaya kyor ve nemi, sadece imalat sektr ile snrl kalmyor. TB n kapsam, imalatn tesine aratrma ve gelitirme, ve lojistik gibi alanlara kadar uzanyor. TB, otomobil endstrisinin odayken, imdi kat, yiyecek, ya rafinerisi endstrileri ve servis endstrileri gibi dier endstrilere yaylyor (Brah ve Chong, 2004). TB , sfr hata hedefini baarmak iin, planlanan aktivitelerde, temel hazrlk ve problem zmede eitim vererek ve takm almas ile i gcn motive etmek iin ve fabrika bakmna dikkat ekmek iin abalar. TB, geleneksel retim staff ekipman iletir, bakm staff tamir eder anlaynn olduu post modern imalat organizasyondan farkl olarak retim ve bakm personelini bir araya getirir. Suziki ye gre TB, fonksiyonel alanlar arasndaki organizasyon ii balantlar gelitirerek maliyet, datm, gvenlik, ve moral kalemlerinde tatmin edici, llebilir gelimeler meydana getirebilir (Carrannante vd., 1996). Japon Fabrika Mhendisleri Enstits (JFME) ikinci bakan ve Japon Fabrika Bakm Enstitsnn (JFBE) selefi Seiichi Nakajima,TB Japonyann her tarafna yayd ve TB n babas olarak bilinir hale geldi. 1971 de TB, JFME tarafndan yle tanmland: TB, ekipmann tm mrn kapsayan kapsaml bir retken bakm sistemi kurarak, ekipman ile ilgili tm alanlar (planlama, kullanm, bakm vb.) kapsayarak ve istekli kk grup

3 aktiviteleri veya motivasyon ynetimi ile st ynetimden atlye iilerine kadar tm alanlarn katlm ile ekipman etkinliini maksimize etmek iin tasarlanr. Ksa dnemli ve uzun dnemli elere blnebilen TB, bakm ynetimine irket apnda kapsaml bir yaklam salar. Uzun dnemde abalar, yeni ekipman tasarm, kayp ekipman zaman kaynaklarnn eliminasyonu ve tipik olarak, organizasyonun bir ok alann gelitirilmesi gereksinimi zerine odaklanrlar. Ksa dnemdeki TB aktiviteleri, retim departman iin bir otonom bakm programn ve bakm departman iin bir planl bakm programn ierir (Kathleen vd., 2001). TB n 4 geliimsel adm vardr: 1. arzi bakm arza yoksa tamir etme, 2. nleyici bakm zaman temelli bakm, 3. retken bakm artlar izleme, gvenilirlik mhendislii, bakm yaplabilirlii gelitirme, 4. TB proaktif bakm ve davransal bilimler veya toplam kiisel katlm. nleyici bakm 1950lerde tantld, retken bakm 1960larda iyice tannr hale gelmiti. TB n gelimesi 1970lerde balad. 1950den nceki periyod arzi bakm periyodu olarak bilinir. 1970lere kadar Japonyann retken bakm, periyodik bakm salamada ve revizyondan geirmede nemli rol oynayan zaman temelli bakmdan olutu. 1980lerde retken bakm, kestirimci bakm vastasyla hzla yenileniyordu. Kestirimci bakm, operasyon esnasndaki ekipman artlarn tehis etmek iin modern izleme ve analiz etme tekniklerini kullanr. Japonyada TB, genellikle yle tanmlanr toplam katlm kapsayan retken bakm. Tam tanm, ekipman etkinliini maksimize etmeye ve tam bir nleyici bakm sistemi kurmaya ilaveten TB, her bir alann katlmn ierir ifadesini kapsar. Bu tanm nettir fakat bir Japon yaklamdr (McAdam ve Duffner, 1996). Japonya Fabrika Bakm Enstits tarafndan ifade edildii gibi TB n tam bir tanm aadaki 5 hedefi kapsar: 1. Ekipman etkinliini maksimize etmek (genel etkinlii gelitirmek)

4 2. Ekipmann tm mr iin bir retken bakm sistemi gelitirmek 3. Ekipmann plann, tasarmn yapan, kullanan ve bakmn yapan tm departmanlar TB uygulamasna dahil etmek 4. st ynetimden atlye alanlarna kadar tm alanlarn aktif olarak katlmas 5. Motivasyon ynetimi ile TB yaymak: Otonom kk grup aktiviteleri. Toplam retken Bakmdaki toplam kelimesi Toplam retken Bakmn nemli zellii ile ilgili anlama sahiptir. 1. Toplam Etkinlik: Ekonomik etkinlik ve karllk uras 2. Toplam nleyici Bakm: Bakm nleme ve nleyici bakm kadar bakm yaplabilirlii gelitirme aktivitesi 3. Toplam Katlm: Her departman ve her seviyedeki kk grup aktiviteleri ile operatrler tarafndan yaplan otonom bakm lk kosept, toplam etkinlik (veya karl nleyici bakm), retken ve kestirimci bakmda vurgulanr (ekil 1.1). kinci konsept, toplam nleyici bakm, retken bakm dneminde de tantld. Bu, ekipmann tm mr iin bir bakm plan oluturma anlamna gelir ve ekipmann tasarm admlarnda takip edilen bakm nlemeyi ( bakm nleme: bakm gerektirmeyen tasarm) kapsar. Ekipman kurulduunda, bir toplam bakm sistemi nleyici bakm (ekipman iin nleyici iyiletirme) ve bakm yaplabilirlii (bakm kolaylatrmak ve arzalar nlemek iin ekipman tamir etme veya modifiye etmek) gelitirmeyi gerektirir. Son konsept, kk grup faaliyetleri ve operatrlerce yaplan otonom bakm kapsayan toplam katlm, Toplam retken Bakm iin ok nemlidir (Nakajima, 1989).

TB= retken Bakm + Kk Grup Aktiviteleri MP=Bakm nleme PM=nleyici Bakm MI=Bakm Yaplabilirlii Gelitirme ekil 1.1 TB, retken bakm ve nleyici bakm arasndaki iliki (Nakajima, 1989) Toyota, TB uygulamaya balayan ilk irketti. Toyota TB toplam mkemmel imalat veya toplam retim ynetimi olarak da ifade eder. Daha uygun ve makul batl bir yaklam olarak, Hartmann TB tanm yledir: Toplam retken Bakm, operatrlerin aktif katlm ile ekipmann toplam etkinliini srekli olarak gelitirir. Bu tanm, genel ekipman etkinliini ve her bir alann yerine aktif katlm vurgular bakm vurgulamaz. Hartman da TB deki toplam ifadesinin toplam ekonomik etkinlii sembolize ettiine, TB e ayrlan yeri ve zaman ierdiine, bir bakm sisteminin tm ynlerini kapsadna, tm alanlarn katlm ile tam katlm anlamna geldiine ve daha sonraki safhalarda sadece ekipman ve retim alanlaryla snrl kalmayp tm dier departmanlara kadar uzanma anlamna geldiine iaret eder. Maggard; TB , toplam retken ynetim olarak sylenen genel bir stratejinin ilk adm olarak grr. Bu, bir organizasyonda mevcut olan bir ok farkl iliki arasnda ve bir organizasyonun tm seviyelerinde yetenek transferini gerektirir. TB, zellikle gecikmelere sebep olan, israf oluturan ve verimlilii azaltan noktalara odaklanr (McAdam ve Duffner, 1996).

6 TB, rn kalitesini, ekipman kullanlabilirliini ve ekipman gvenilirliini gelitirmek iin bakm ve retim departmanlarnn bir takm olarak beraber almalar iin bir mekanizma salar. TB, rn kalitesini arttrmak, israf azaltmak, imalat maliyetlerini azaltmak ve ekipman kullanlabilirliini arttrmak iin bakm ve retim organizasyonlar arasndaki bir ortaklktr. TB, arlkl olarak takm almas konseptine bel balar. TB, hem operasyon hem de bakm nitesi takmlarnn yelerinden oluan takmlar meydana getirerek bir ortaklk kurar. Hartman, allm bir TB uygulamasndaki ilk admn, alanlarn dahil edilmesi olduunu iddia eder. Bu, srekli gelitirme takmlarnn oluturulmas ile yaplr. Bu takmlar, spesifik bir makinede alan operatrlerden veya bir montaj hattnn bir ksmnda alanlardan oluturulur. Operatrler, beyin gc ve ekipman deneyimi salarlar ve ekipman problemlerini analiz etmek ve gelitirme fikirleri oluturmalar iin takmlara dahil edilirler. alanlarn bu katlm ve TBl ekipmanlar, TB n dier eitli ara ve tekniklerini kullanmak iin gven ve motivasyon salar. TB, bir ok organizasyonda radikal bir kltr deiimi yapar, TB n tm alanlar ve takmlar zerindeki etkilerini hesaba katan bir plan ile tantlmas ve uygulanmas esastr (McAdam ve Duffner, 1996).

1.2 Toplam retken Bakmn Tarihesi nleyici bakm, 1950lerde tantld ve retken bakm, 1960lar esnasnda iyi kurulmu hale geldi (izelge 1.1). TB n geliimi 1970lerde balamtr. 1950den nceki zaman diliminden arzi bakm periyodu olarak sz edilebilir.

izelge 1.1 Japonyada nleyici bakmn geliimi (Nakajima, 1989)

Japonyada 1950 ve 1980 yllar arasnda Japon irketleri, Toplam retken Bakm yaklak olarak retken bakm gelitirme admlarna benzer admlarla uyguladlar (izelge1-2). izelge 1-2deki bilgi 1976 ve 1979 yllar arasnda Japonya Fabrika Bakm Enstitsne (JIPM) bal olan 124 firmadan elde edilen verilere dayanmaktadr. ylda, Toplam retken Bakm aktif olarak uygulayan firmalarn says, iki mislinden daha fazla olmutur. u anda, bu firmalarn % 20sinden fazlas Toplam retken Bakm uygulamaktadr (Nakajima, 1989).

izelge 1.2 retken bakmn geliiminin 4 safhas ve Japonyadaki mevcut durum (Nakajima, 1989) 1976 %12.7 %37.3 %39.4 %10.6 1979 %6.7 %28.8 %41.7 %22.8

Aama 1 Aama 2 Aama 3 Aama 4

Arzi bakm nleyici Bakm retken Bakm TPM

1.3 Toplam retken Bakm ve Bakmn Gelecei 1970lere kadar, Japonyada retken bakm esas olarak, periyodik hizmet verme ve bakmda nemli rol oynayan nleyici veya zaman temelli bakmdan olumaktayd. 1980ler esnasnda nleyici bakm, kestirimci veya koul temeli bakmla hzla yer deitirir hale geldi. Toplam retken Bakmn baars, arzalar nceden tahmin etmek (nlemek) iin ekipman koullarn srekli olarak farknda olma yeteneimize baldr. Kestirimci bakm, Toplam retken Bakmda nemli bir rol oynar nk, bozulmalar ve her an olabilecek arzalar saptamak iin operasyon esnasnda ekipmann iinde bulunduu koullar tehis etmek iin modern izleme tekniklerini kullanr (Nakajima, 1989). 1.4 Toplam retken Bakm Uygulamann Salayaca Faydalar TB, fonksiyonel alanlar arasndaki organizasyon ii balantlar salamlatrarak ve organizasyon ve tedarikileri arasndaki balantlar da gelitirerek, maliyet, datm, gvenlik, kalite ve moral kalemlerinde tatmin edici llebilir gelimeler meydana getirebilir. Operatrler ve bakm alanlar bir takm olarak beraber altnda daha az arza oluur ve daha yksek verimlilik salanr. Operatrlerin ekipman sahiplenme hissini almas ve bakm alanlarnn, basit bakm ileri iin arlmalardan kurtulmas alanlarn her iki grubunun da moralini ykseltir (Brah ve Chong, 2004). TB, ekipman teknolojisini arttrarak ve alanlarn yeteneklerini gelitirerek bir irketin teknoloji temelini gelitirebilir. Bylece imalat performansnn gelitirilmesine yardm edebilir. Ayrca TB, bireylerin problem zme yeteneklerini arttrarak ve eitli fonksiyonel alanlarda apraz eitimi arttrarak organizasyonun yeteneklerini gelitirmeye yardm eder.

9 TB, ekipman operasyonu ve bakmna ok ynl bir perspektifle bakmay salayarak gelimeyi arttrmak, retim personelinin yeteneklerini arttrmak, uzun dnem bakm planlar kadar gnlk retim grevlerine de bakm dahil etmek ve farkl fonksiyonlar arasnda bilgi paylamna izin vermek, bakm ve retim departmanlar arasndaki snrlar kaldrmak iin organizasyon yapsn deitirir. Bylece retim problemlerini tanmlamak ve zmek iin, organizasyon yeteneini gelitirecektir (Kathleen vd., 2001). TB n i yerine etkileri u ekilde zetlenebilir: Blmler aras kk grup faaliyetleri ile iletiimi ve katlm salar. Optimum makine kullanm srelerini saplayarak tam zamannda prensibine uygun olarak ara stoklar en az seviyeye indirir. Sfr hatal retimi destekleyerek kaliteyi ykseltir. Makine genel verimliliini ykseltir. Amaca uygun ve bakm gerektirmeyen tasarm sonucu makine ve ekipman kullanm ve yatrm maliyetini azaltr. Makine ve ekipman mrn uzatr. Bakm ynetimini genileterek etkin klar.

Genel olarak bakarsak; alanlarn moral, motivasyon ve becerilerini, i gvenliini verimlilii, kaliteyi, tam zamannda teslim anlayn gelitirirken, maliyetleri drr (Pirelli Eitim Yaynlar 6). 1.5 Toplam retken Bakmn Hedefleri Bir TB insiyatifine balamak iin, TB hedefleri olarak organizasyonel sonular saptamak gereklidir. TB hedefleri genellikle PQCDSM ( verimlilik, kalite, maliyet, datm, gvenlik ve moral ) formunda kategorize edilir (Kesh, 2004). retim sistemlerinin toplam etkinliini maksimize edecek bir irket yaps oluturmak retim sistemlerinin tm mr boyunca kayplarn her tipini nleyen bir organizasyon kurmak (sfr hata, sfr arza, sfr kaza salayarak) Kk grup aktiviteleri ile TB uygulamasna tm alanlarn katlmasn salamak (Kesh, 2004).

10 1.6 Toplam retken Bakmn, Toplam Kalite Ynetimi ve Tam Zamannda retim le likisi Tm dnya, byk dikkat toplayan Japon kalitesinin ve rnlerinin retim sistemlerinin bir yansmas olduunu anlamaya balamtr ve Toyota retim Sistemi ve Toplam Kalite Kontrol gibi sistemlere byk ilgi gstermitir. 80lerde bu sistemlerle ilgili deney ve aratrmalarn saysnda gzle grlebilir bir art yaanmtr. Son zamanlarda da, Toplam retken Bakm fikri k altna alnmakla birlikte bir ok yabanc kurulu tarafndan da uygulanmaktadr. Japonyada Toyota retim Sisteminin ve Toplam Kalite Kontroln prensipleri iyi bilinmekte ve ounluk tarafndan uygulanmaktadr. Toplam retken Bakm, yeni bir fikir olarak ortaya ktnda dahi, Japon reticilerin ilgisini byk bir hzla ekmitir (Hasan, 2003). Toplam retken Bakm, retimin tm ynlerini gelitirmek iin kullanlan bir destek stratejisidir; etkin olmak iin Toplam Kalite Ynetimi ve Tam Zamannda retimle birlikte kullanlmaldr. Japonyada retimde yeterince gl olabilmek iin iyi beyinlere sahip olmann ve toplam kalite ynetiminin gerekli olduuna inanlr. Fakat gl kaslara dier bir deyile gl retim yeteneine de sahip olmak gerekir. Sonu olarak Toplam retken Bakma ihtiya vardr. beyinler kasarla, tam zamannda alma prensiplerine sahip iyi bir sinir sistemi sayesinde balant halinde olmaldr. Ksacas, Tam Zamannda retim iin de Toplam Kalite Ynetiminde Toplam retken Bakma sahip olunmas zorunludur, nk, Toplam retken Bakm, somut sonular verir ve maliyetleri azaltr. Toplam retken Bakmn bugnk poplerliinin nedeni de budur. Dnya standardndaki baz irketler, Toplam retken Bakm nedeniyle retkenlikte ve karllkta heyecan verici iyiletirmeler yaptlar. kar artdr. Toplam retken Bakm, donanma ve retim srelerine odaklanr, Toplam Kalite Ynetimi ise yazlm odakldr. Toplam Kalite Ynetimin hedefi, retim prosesi esnasnda rnde kaliteyi elde etmektir. Toplam retken Bakmda ise hedef, insan kaynaklarn ve ekipman gelitirerek kaliteyi rnlere yerletirmektir. Kavramsal bir bak asyla Toplam retken Bakm, Toplam Kalite Ynetiminin bir parasdr. TZ, TB sayesinde daha salkl bir yilemenin bykl, kalite geliiminin %100 artmas, arzalarn %99 azalmas ve hissedilir derecede

11 ekilde iler. Toplam Kalite Ynetimi, Toplam retken Bakm ve Tam Zamannda retim, ilgili hedeflere baaryla ulamak iin tasarlanan sistematik aktivitelerdir. Bunlar srasyla kalitede art, ekipman merkezli kayplardan arnma ve zamannda teslimattr. Ama, rn kalitesinden i kalitesine doru kaymtr. Toplam retken Bakm, bireysel gelimeyi ve nceden planlanan devamllk almalarn da kapsar. Rekabetin youn olduu bir ortamda TB, Tam Zamannda retimi yerine getirmek amacyla kapasiteyi glendirir ve destekler. Tam Zamannda retim, Toplam Kalite Ynetimi ve Toplam retken Bakm; Kaizen

yaklamnn ortak zelliklerini tarlar ve her biri etkili, mantksal, sistematik metotlar olarak etkinlikleri yadsnamayacak ekilde farkl nem arz ederler. Bu nedenle, Tam Zamannda retim, Toplam Kalite Ynetimi ve Toplam retken Bakm birlikte uygulandnda retim ynetimine sinerjik etkiler getirecek aralardr. Toplam Kalite Ynetimi, hatalar yok etme, rn kalite ve servisini salamaya odaklanmtr. Tam Zamannda retim, stok ve retim ak asndan kayplar zerinde durmaktadr. Toplam retken Bakm hedefleri ise, arza, gereinden fazla olan hazrlk ve deiiklik zaman, aylak durular, hzn azalmas, proses hatalar ve kazancn azalmasna sebep olan etkenleri nlemektir. Tam Zamannda retim, Toplam Kalite Ynetimi ve Toplam retken Bakmn zerinde durduu farkl noktalar, farkl ynlerden kayplarn nlenmesini ve performansn arttrlmasn salamaya almaktadr. Aratrmalar, Tam Zamannda retim, Toplam Kalite Ynetimi ve Toplam retken Bakm uygulamalarnn birbirleriyle ilikili olduunu ortaya karmtr. Bu yzden bu programdan birini kullanan bir fabrikann, dier iki program da btnleik olarak kullanmas durumunda salanan fayda maksimum olacaktr. Sonu olarak Toplam Kalite Ynetimi, Tam Zamannda retim ve Toplam retken Bakm, benzer, temel srekli iyiletirme ve kayp azaltma hedeflerine sahiptir. Toplam Kalite Ynetimi, Tam Zamannda retim ve Toplam retken Bakm uygulamalar, gelimi performansa ynelik olarak, retim deneyimlerinin detayl ve uyumlu bir setini olutururlar. Bu nedenle, retim tesislerinin Toplam Kalite Ynetimi, Tam Zamannda retim ve Toplam retken Bakm faaliyetlerini birletirme eiliminde olmaldrlar (Karaman, 2003).

12 Toplam retken Bakmn, i mkemmeliyetinin olumasna yardm eden dier temel stratejilerle nasl bir ilikisinin olduu ekil 6.1de gsterilmitir. ekil 6.1, taahht, tm seviyeler arasnda iyi iletiim, alana yetki verme ve benchmarking gibi Toplam Kalite Ynetiminin baz alanlarnn TB ile paylalabileceini gsterir. Bununla birlikte TB, ilk olarak ekipmann etkinliine konsantre olur, oysa Toplam Kalite Ynetimi uygulayclar, TB n gerektirdii detayl planl bakm programlarna ok fazla dikkat vermezler. Bununla birlikte organizasyonlarda zaten TKY uygulanyorsa, TB n uygulanmas iin ok yararl olacaktr, nk TKY, TB iin ihtiya olunan zaman ve abann azalmasna yardmc olacaktr. Tersine TKY uygulanmyorsa, organizasyon kltrn deitirmek ok aba gerektirecektir (Al-Hassan vd., 2000).

ekil 1.2 TB ve i mkemmeliyeti stratejileri (Al-Hassan vd., 2000)

13 TB, imalat endstrisinde TKY in uygulanmasn destekleyen bir temel salar (Carannante vd., 1996). TB, bir organizasyon iin gelimenin potansiyel bir kaynan ve TKY konseptinin faydalarn devam ettirmek iin bir sonraki adm oluturur. TB ve TKY; israf azaltma ortak ve srekli hedefine sahiptirler. ki deer sisteminin ortak temalarndan bazlar, srekli gelitirme, alana yetki verme, proses odaklar, bilgi toplama ve analizleri ve st ynetimin taahhdn kapsar. Bu iaret edilen taahht; mterilerin, alanlarn, hissedarlarn ve toplumun karlarn hesaba katar. ki yaklam, st ynetimim liderlii, proses ynetimi, alan eitmek ve ona yetki vermek gibi en nemli faktrlerin etkin ynetimini vurgular. Sonular, daha dk maliyetler, gelitirilen itibar ve pazar pay ve arttrlan alan motivasyonu ve memnuniyeti gibi ikincil yararlar vastasyla baarlr. ki felsefenin amac, karllk arttrmay aka ifade etmez. TB ve TKY arasndaki en nemli farkllklardan biri mteri odaklarnda yatar. TKY, aka mteri odann altn izerken, TB; dolayl olarak israf azaltma, verimlilik arttrma, aktivitelerin zamanndal ve planlama, data toplama ve analizleri ve kalite gelitirme vastasyla mteri boyutunu hesaba katar (Brah ve Chong, 2004). McKone et al. (1999), TZ ve TKY gibi ynetimsel faktrlerin TB uygulamasnda nemli bir rol oynadn ve gl proses odakl (randmanl takmlar, yksek operatr ilgisi ve iyi bilgi takip sistemleri) irketlerin TB uygulamak iin daha iyi bir pozisyonda olduklarn gsterdiler. TB, TZ ve TKY gibi i mkemmeliyet stratejileri ile ilgilidir. TB, ilerlemesi iin TZ e temel salar. Daha iyi bakm ve yksek verimlilik, daha yksek bir kalitede para elde etmenin daha yksek bir gvencesi ile TZ imalat iin eleri salar (Brah ve Chong, 2004). Nakajima, TB n uygulama prosesinde st ynetime aktif bir rol getirerek, tm organizasyonun desteini gerektiren tamamen entegre bir proses olduunu iddia eder. Powel (1995), planlama ve st ynetimin bir TKY programnn baarsna nclk ettiini ileri srer. Benzer ekilde, Singapurdaki irketlerde yaplan TKY almasnda Brah et al. (2002), st ynetim liderliinin roln ve irket planlamasn nemli TKY yaplar olarak buldu. TKY ve TB arasndaki yakn ilikiyi hesaba katarak her ikisinin de benzer bir prosese sahip olduu farz edilir.

14 Bir ok insan, ISO 9000 irketlerinin veya TKY uygulayan irketlerin TB uygulamak iin daha iyi bir durumda olduuna inanr. Toplam retken bakm, artan bir ekilde, verimlilii arttrmak iin imalat temelli organizasyonlarda igcnn etkin bir ekilde imalata katlmn salamak iin uygun bir teknik veya inisiyatif olarak grlyor ve toplam kalite abalarna yeni gler ekliyor (Brah ve Chong, 2004). McKone et al. (1999), TB uygulama seviyesinin TZ ve TKY nin uygulama seviyesi ile yakndan ilikili olduunu gstermitir. TZ ve TKYnin daha yksek bir uygulama seviyesinde olan irketler, TB n de daha yksek bir uygulama seviyesine sahip olurlar. TB; TZ ve TKYi ieren bir imalat stratejisinin paras olduunda imalat performansnn gelitirilmesine yol aacaktr. TZ ve TB arasndaki ilikinin nemi aktr. Tam zamannda retimin israf azaltma zerindeki vurgusu,, envanterin azaltld, retim proseslerinin birbirine baml olduu ve fabrika operasyonunun herhangi bir proses arzasndan kolaylkla etkilendii bir evre oluturur. TB, gvenilir ekipman salar, retim karklklarnn saysn azaltr ve etkin ekipman bakm salayarak fabrika yeteneini arttrr. Sakakibara et al. (1997) almas, TZ uygulamalarnn kullanm ve imalat performans arasnda nemli bir iliki olmadn ancak TZ ynetimi ve alt yap uygulamalarnn kombinasyonunun imalat performans ile ilgili olduunu gsterdi. Benzer ekilde TB uygulamalarnn TZ uygulamalarn destekleyerek imalat performansn dolayl olarak etkilediine inanlr. TB ve Toplam Kalite Ynetimi arasndaki iliki de nemlidir. TKY, rndeki farkllklar azaltmay ve hatalar elimine etmeyi hedefler. Gvenilir bir ekipman bakm emin etmek ve ekipman proses deiikliklerini azaltmak iin gl bir bakm programna ihtiya olunur. Flynn et al. (1995), sadece kalite gelitirme zerine odaklanan kalite uygulamalarnn fabrikann rekabet edebilir bir pozisyon elde etmesi ve devam ettirmesi iin yeterli bir ara olamayacan buldu. Ekipman performansn gelitirmek ve alanlarn yeteneklerini arttrmak iin TB n kullanm TKY i desteklemeye ve rekabet avantajn aklamada ilave edilen bir faktrdr.bu yzden de TB n TKY abalarn destekleyerek imalat performansn arttrdna inanlr. TZ ve TKY gibi organizasyonel uygulamalar, TB ve imalat performans zerindeki etkisini destekleyebilirler (Kathleen vd., 2001).

15 Son ylarda kalite iin bir deiim adm olmaktadr. Baz fabrikalarda, uygun olmayan rnler artk kabul edilemez, kalite performans, milyonda hatal paralar ile llr. Sfr hataya doru yeni hata azaltma hedefini tutarl bir ekilde baarmak ve TKY abalarn desteklemek iin ekipman gvenilir ve istikrarl olmaldr. retim artk ekipman arzalarna tepkisiz kalamaz, bunun yerine ekipman performansndaki deimeleri azaltma zerine odaklanmaldr. Bu yzden gl bir TKY program olan irketlerin TB programn gelitirmek iin daha uygun olduuna inanlr. irketler, TZ ve TKY gelitirme abalarn desteklemek iin TB uygulamaya ihtiya duyabilirler. TB program, irketlere TZ ve TKY i uygulamalarn salayan istikrarl ve gvenilir ekipman ortam temin eder (Kathleen vd., 1999). Son birka on yl boyunca Toplam Kalite Ynetimi, bir ok organizasyonda kabul edilmektedir. TKY uygulamasna rehberlik ve gizli tehlikeleri nleme, eitli almalarda vardr. Bu yzden yllardr bir ok ara ve metodoloji TKY uygulamasn desteklemek iin gelitirilmektedir. Bu ara ve metodolojiler doru bir ekilde adapte edilirse, organizasyonlara verimliliklerini dolaysyla karllklarn gelitirmede yardm edecektir. TKY konsepti organizasyonlara yayldndan beri, renen bir organizasyonun nemi ve insanla ilgili ynleri daha ok dikkat ekmektedir. Bir bakm ynetim sisteminin insanla ilgili ynleri TKY ininkilerle el ele gider. i yapma ve srekli gelitirme, mteri memnuniyeti ve performans arasndaki balantlar ok gldr ve i memnuniyeti, i taahhd ve iiliin iftihar, alana yetki vermeyi ve alann iini yerine getirmesini baarmada en nemli faktrlerdir. Benzer bulgular bakm alanlarnda da bulunmaktadr. TKY ve TB, takm almas, yetenek gelitirme ve proses kontrol gibi benzer destek sistemlere sahiptirler. Sistemler kurulur kurulmaz hem bakm hem de kalite gelitirme abalarna destek olarak kullanlabilirler. Yksek kaliteli rnler; iyi tasarm, kaliteli ham malzemeler, gvenilir prosesler ve istikrarl ekipmann bir sonucudur. Ekipmann bakm yksek kaliteli rnlerin retimini srdrmek iin nemlidir. irketler kalitelerini gelitirmeye devam ederken bakm datm sistemlerini ve genel ekipman performanslarn da gelitirmeliler. Son olarak baz irketler TB programlarn operasyon ortamlarnn kontroln salamak iin uygularlar. Ekipman performans ynetildiinde, kalite gelitirme abalarna odaklanabilirler. Toplam Kalite Ynetimi ve Toplam retken Bakm programlarnn yakndan ilikili olduu aktr (Kathleen vd., 1999).

16 1.7 Toplam retken Bakm ve Etkinlik Tm firmalarn iyiletirme faaliyetlerinin hedefi, girdiyi minimize ederek ve kty maksimize ederek verimlilii arttrmaktr. kt, yalnzca verimlilii arttrmaktan sz etmez, ayn zamanda daha yksek kalite, daha dk maliyetler, zamannda datm, arttrlan endstriyel gvenlik ve hijyen, daha yksek moral ve daha uygun bir alma evresinden de sz eder. Girdi ve kt arasndaki iliki, bir matris olarak gsterilebilir (ekil 1-2). ktlar, PQCDSM retim (P), kalite (Q), maliyet (C), datm (D), gvenlik, hijyen, evre (kirlilik kontrol) (S), moral ve insan ilikilerinden (M) oluurken, alanlar, makineler ve malzemeler girdi olarak kombine edilir. Sadaki kolon, her bir kt faktrn dzenleyen metodu listeler. Girdi faktrleri, insan gc tahsis etme, fabrika mhendislii ve bakm ve envanter kontrol ile belirlenir.

ekil 1.3 retim faaliyetlerinde girdi ve kt arasndaki iliki (Nakajima, 1989) Bu matris, fabrika mhendislii ve bakmnn tm kt faktrleri (PQCDSM) ile dorudan ilikili olduunu aka ortaya koyar. Artan otomasyon ve iiliin azalmas ile retim, iilerden makinelere doru yn deitirmitir. Bu noktada, ekipman ve makine, ktnn

17 arttrlmasnda kritik faktrlerdir. Gvenlik, hijyen, evre ve moral kadar verimlilik, kalite, maliyet ve datm da ekipmann iinde bulunduu koullardan olduka etkilenir. TB n hedefi, ekipman etkinliini arttrmak ve ekipman ktsn (PQCDSM) maksimize etmektir. TB, prosesteki beklenmeyen arzalar, hz kayplarn ve kalite hatalarn nlemek iin optimal ekipman artlarn elde etmek ve devam ettirmek iin abalar. Ekonomik etkinlii kapsayan genel etkinlik, bakm maliyetini minimize ederek ve ekipmann tm mr boyunca optimal ekipman artlarn koruyarak baka bir deyile yaam evrim maliyetini minimize ederek baarlr.

18 2. TOPLAM RETKEN BAKIMIN TEMEL FAAL YETLER TB, genel olarak, JIPM tarafndan rehberlii yaplan sekiz temel faaliyet altnda uygulanr. JIPM, sekiz temel faaliyetin her birinin uygulanmas iin genel bir yap tanmlamasna ramen, bir organizasyon ihtiyalar dorultusunda belirli alara odaklanabilir. TB n sekiz temel faaliyeti unlardr: 1. Odakl yiletirmeler (Alt Byk Kaybn Elimine Edilmesi) 2. Otonom Bakm 3. Eitim 4. Planl Bakm 5. Kalite Bakm 6. Erken Ynetim 7. Gvenlik, Hijyen ve Kirlilik Kontrol 8. Ynetimsel ve Ofis TB (Kesh, 2004). 2.1 Odakl yiletirmeler (Alt Byk Kaybn Elimine Edilmesi) TB n amac, ekipman etkinliini arttrmaktr. Ekipmanda operasyon etkinliini engelleyen kayplar vardr. Bu kayplar operatr hareketlerinden veya ekipman hatalarndan meydana gelirler. Ekipmann etkinliini arttrmak iin; bu kayplar fark etmek, lmek ve azaltmak nemlidir (Chand ve Shirvani, 2000). Alt byk kaybn byk bir ksm, gemite ya nemsenmemi ya da geleneksel problem zme teknikleri ile zlmeye allmtr. Bazen, alanlar aa kartlan veya toplam ekipman etkinlii hesaplarnda ortaya kan, byk kayplardan korkarlar. Bu sorunlarn zmnde en etkili yntem, retim, bakm ve mhendislik departmanlarndan ekilen, uygun sayda yelerden oluan, proje gruplarnn yaplanmasdr. Bu gruplarn almalar, genellikle retim personeli tarafndan ynetilir ve iki kategoriden oluur: Sorunun yok edilmesi: Mevcut sorunlar, 3 ile 6 ay gibi, olduka ksa bir srede ortadan kaldrlabilir. Bu yaklam, iletmedeki sorunlarn ortadan kaldrlmasna yardmc olur ve bylece gelecekteki otonom bakm almalarnda, operatrlerin bekledikleri istenmeyen i

19 ykn azaltr. Bu, ayn zamanda, operatrlere kronik kayplarn ortadan kaldrlp sfra indirilebileceini gsterir. Yaratc yaklam: TB uygulamasndan nce; sadece geleneksel iyiletirme kavramlar temel alnarak, iyiletirme almalar yrtlmtr. Genelde, retim ve bakm alanlarnn ounun, alt byk kaybn sfra indirilmesine ynelik, alnacak kar nlemler konusunda tecrbeleri yoktur. Bazen, kendileri bile, Sfr Hata ve Sfr Duru un baarlmasnn mmkn olacana inanmazlar. Pratikte, bu hedeflere, Sfr a ynelmi kavramlar temel alan, yaratc yaklamlarla ulalabilir. Snrl bir retim alnnda ulalan baar, iletmenin btn ksmlarna yaygnlatrlabilir (Tajiri, 1996). Bu, toplam ekipman etkinliini gelitirmek iin bir insiyatiftir. irketlerde yksek etkinlii engelleyen 16 byk kayp mevcuttur: 1. Ekipmann etkinliini nleyen 8 byk kayp arzalar ve byk durular set-up ve ayar kayplar bota bekleme ve kk durular hz kayb hatal retim ve yeniden ileme (tamir) kayplar balang (devreye alma) kayplar kesici takm deiimi kapatma kayb 2. gc etkinliini nleyen 5 byk kayp

ynetimsel kayplar (talimat bekleme) retim (ilem) hareketleri hat organizasyonu malzeme ak (lojistik kayplar) lme ve ayar kayplar 3. Malzeme ve enerjiye ilikin 3 byk kayp

rn kayplar enerji kayplar kalp ve el aletleri .

20 TB de kayplar ve ekipman etkinlii arasndaki iliki ak olarak rn kalitesi ve almaya hazr ekipman ile tanmlanmtr. Ekipmann etkinliini dren nedenler gz nne alndnda, aada gsterildii gibi alt balkta snflandrlmtr: 1. Arza Kayplar (mekanik elektrik veya elektronik arzalardan kaynaklanan makine kayplar) 2. Setup ve Ayar Kayplar (l deiimi ve ayarlardan kaynaklanan makine kayplar) 3. Bota Kalma ve Kk Duru Kayplar (makine veya malzemedeki olumsuzluklardan kaynaklanan alma zorluklarnn neden olduu ksa sreli durular) 4. Azalan Hz Kayplar (ekipmann orjinal ve aktel alma hzlar arasndaki farktan kaynaklanan kayplar) 5. Kalite Hatalar ve Yeniden leme Kayplar (skartalar ve tamir gerektiren rn arzalarndan kaynaklanan kayplar) 6. Balama (devreye) Alma Kayplar (makinenin almaya balamas ile rejime ulamas arasnda geen sredeki dk verimli almann neden olduu kayplar (Tajiri, 1996).

ekil 2.1 Alt byk kayp ve bunlar iyiletirme hedefleri

21

ekil 2.1 Alt byk kayp ve bunlar iyiletirme hedefleri (Tajiri ve Gotoh, 1996)

22

2.1.1 Arza kayplar

Onarm gerektiren ekipman hatalarnn neden olduu duru kayplardr. rnein; iilik, ekipman tamir etmek iin gerekli yedek paralarn olmay vs. bu kayplar, makine duruu ile llr. Kayplarn zelliklerini incelersek, genelde durular ve kalite hatalarndan kaynaklanan kayplar, meydana geli ekilleri asndan incelenir. TB ise, ekipman etkinliine dayanan kayplarla ilgilenir. Ekipmann gerek verimlilii ve optimum deeri arasndaki fark, ayn kayplarn ksa aralklarla vuku bulmas durumunda, kronik kayplar olarak gsterilirler. Bazen, kayplarn tekrar limit deerlerinin tesine aniden ykselir, bylece ekipman verimlilii hzla der. Bu tip kayplar, seyrek olan kayplar olarak gsterilir ve iletme koullar, hammadde, dzenekler, aletler, elektrik besleme ve voltaj, atmosferik scaklk, nem, hava akm gibi eitli nedenlerden dolay meydana gelirler (Tajiri, 1996). Seyrek olan kayplar fark etmesi ve dzeltmesi kolaydr (Nakajima, 1989). Seyrek olan kayplar, ekipmann verimliliini azaltt zaman, sebepleri genellikle, sorun arama eklinde izlenir. Daha sonra, makineyi normal koullara dndrmek iin gerekli dzeltici almalar yaplr. Bunun yannda, ekipman verimlilii kronik hatalardan dolay dk seviyelerde kalrsa, bu geleneksel kar nlemlerle asla gelitirilemez. Bu durumda bilinen btn kuramlar ve sabit fikirler terk edilmelidir. Sadece, arpc fikirlere dayal yaratc iyiletirmeler , hedefi zorlayabilir. Sonuta varlacak hedef; sfr duru ve sfr hatadr. Kronik ve seyrek olan kayplar arasndaki farklar u balklar altnda syleyebiliriz: Gizlilik: Seyrek olan kayplar, dikkat ekicidir, nk rutin operasyon koullarndan olduka farkl koullar olutururlar. Kronik kayplar, seyrek olan kayplara zt olarak gizli kalma eilimindedirler. Tipik olarak kronik kayplar lmek zordur ve sebepleri hakkndaki yerlemi fikirlerden dolay kolaylkla gzden karlrlar veya bo verilirler. Genellikle, kronik kayplar sadece u anki koullarn teorik veya optimal koullarla karlatrlmas ile ortaya kartlabilirler. rnein, ekipmann bir paras dakikada 250 vurula iletilmek iin tasarlanabilir. Devaml olarak sadece dakikada 200 vurula iletilirse

23 ve ekipman kapasitesi iin net standartlar belirtilmezse, dakikada 50 vuruluk bir hz kayb gizli kalacaktr. Sebep: Seyrek olan kayplarda, neden sonu ilikisini izlemek dierlerine gre kolaydr. Dier yandan kronik kayplarda neden sonu ilikisi, genellikle net deildir. Kronik kayplarn tek bir nedeninin olmas nadir bir durumdur. Dzeltici faaliyet trleri: Seyrek olan problemlere kar nlemler gelitirmek, ok zor deildir. Sebeplerinin belirlenmesi kolaydr. Kronik kayplarn sebepleri genellikle kompleks olduundan, denenen pek ok dzeltici faaliyetten sonra bile kayplarn bu tipi zlmeden kalabilir. Ekonomik etki: Seyrek olan tek bir problem, bir kronik kaybn oluumu ile karlatrldnda ok pahal olabilir. Bu daha kk kayplarn maliyeti ve kmlatif etkisi, meydana geli sklndan dolay, olduka oktur. zet olarak, seyrek olan problemler, dikkat ekicidir ve net sebepleri vardr bu yzden dierlerine gre dzeltici faaliyetlerini tasarlamak kolaydr. Kronik problemler; Genellikle gizlidir. Her olayda nemsenmeyen kayplara yol aar. Sk sk meydana gelirler. Operatrler tarafndan kolayca restore edilirler. Nadir olarak spervizrlerin dikkatini ekerler. Miktarn belirlemek zordur. Optimal artlarla karlatrlarak belirlenmelidirler.

Bir ok firma, kronik problemleri genellikle dokunulmam olarak brakrken, seyrek olan kayplar zmek iin faaliyette bulunurlar (Nakajima, 1989).

24 izelge 2.1 Kronik kayplarn karakteristikleri (Nakajima, 1989)

Kayplar 1. 2. 3. 4. 5. Ara sra olan arzalar Kronik arzalar Setup ve ayarlar Bota kalma ve kk duru Hz Ara sra olan kalite hatalar Kronik kalite hatalar

Ak x x x

Gizli

x x x x x

Kayplarn nedenleri, kronik veya seyrek kayplar olmasnn yan sra, tekli, oklu ve karmak nedenli olarak trde snflandrlabilir. Tek bir nedenden dolay meydana gelen kayplar, tekli neden olarak gsterilir. Yanl operasyon, uygun olmayan hammadde tedariki, V kay kopmas ve rulman bozulmas gibi, tekli nedenler, genellikle seyrek kayplarla sonulanrlar. Fakat bu tipler ve kar nlemleri kolaylkla kefedilebilirler. Bu arada, eitli tekli nedenler ayn zamanda meydana gelebilirler ve her biri ortam scaklnda, neminde ve dier alma koullarnda, dakikalk deiimler meydana getirerek, kayplara sebep olurlar. Bu tr sorunlarn, her biri nedeni zerine odaklanan, kar nlemler alnarak, baarl bir ekilde zlebilir. Zamanla, baka bir benzer sorun, ayn makinede veya yaknndaki bir ekipman parasnda da meydana gelebilir. Nedenler ayn zamanda meydana gelirse ve her biri kendi etkileri asndan bamsz olursa, bunlar oklu nedenler olarak gsterilir. Fakl bir senaryo da, hibiri tek bana kayba neden olmayan, oklu nedenlerin olduu durumdur. Kayplar, ender olarak bu nedenlerin belli uygun birleimlerinin ayn anda ortaya kmas ile oluur. Bu tr durumlar karmak nedenler olarak gsterilirler. Gemite, eitli kar nlemler alnmasna ramen iyi zmler bulunamayan, pek ok kalite ve ekipman sorunlar mevcuttur. Bir ksm retim yneticileri ve bakm mhendisleri, eski makinelerin yenisi ile deitirilmesinden baka bir zm olduuna inanmazlar. Bu tr zorluklarn stesinden gelmenin zm, her eyden nce, ilgili tm mevcut olaylarn dikkatli incelemesini yapmaktr. Bozulmalarn oluum ve eilimi, bozulmalarn ilerlemesi, tasarm artlar, alma ortam ve atmosferik koullar gibi mevcut verilerin, dikkatle incelenmesi ok

25 nemlidir. retim, bakm ve mhendislik hizmetleri departmanlarndan seilen personelle oluan proje takm, zmler bulmada ok etkili bir yaklamdr (Tajiri ve Gotoh, 1996). Kronik kayplarn iyiletirilmesinde prensip dikkate alnmaldr: 1. Olay analiz etmek, 2. Sebep olan faktrlerin yeniden gzden geirilmesi, 3. Sistemlerdeki hatalarn bulunmas. lk ikisinde, sebeplere yaklam iin P-M analizi uygulanr. Hatalar bulmak iin, mevcut artlar incelenir, btn hatalar nleme ilemini yaparken kk hatalar atlanmaz ve eski seviyesine dndrme ilemi yaplr. P-M analizi, anormalliklerin mekanizmasn aklamak iin olayn fiziksel analizlerini ihtiva ettiinden, fiziksel olay ve mekanizmay temsil eden P-M kronik kayplarn iyiletirilmesi iin en uygun analiz yntemidir. P-M analizi, kronik kayplara sebep olan hatalarn sistematik eliminasyonu iin gelitirilen bir tekniktir. Kalite kontrol aktivitelerinde kullanlan geleneksel metotlardan daha etkili bir yaklam salar (Nakajima, 1989). Kompleks kronik kayplarn azaltlmas srasnda, kullanlan klasik iyiletirme metotlar tesadfen ortaya kan faktrleri listeler ve bir btn olarak semptom analizleri yapmadklar iin nemli faktrleri gzden karabilirler, bu klasik metotlar, bazen de bir ok kar tedbirler alnm olasna ramen, belirgin bir kayp azaltlmasn salamayan, olayla balantsz konular listelemeye meyil ederler. Bu tr durumlardan saknmak iin P-M teknii en uygun zmdr. P-M analizi aadaki admlar ierir: Adm 1: Problemi Aklamak Problem, dikkatlice incelenir ve grnm, artlar ve etkilenen paralar benzer ekipmanlarla karlatrlr. Benzer veya nemsiz fakllklar olup olmad tespit edilir. Adm 2: Problemin Fiziksel Bir Analizini Yapmak

26 Gzlemlenen fenomenin ardndaki doal kanunlar dikkate alnr (Nakajima, 1989). Sebepleri eitli alardan ortaya karabilmek iin, fenomen fiziksel ynden analiz edilir. rnein; rn zerinde bir atlak (defo) olduu durumu ele alalm. Bu durumda atlan, malzemelerinde okunmas yada arpmas neticesinde, zayf malzemede oluup olumad bulunmaya allr. Analiz edilen faktrlerin sebebinde analizlerinde kullanlan metoda bal olarak farkllklar olabilir (Pirelli Eitim Yaynlar 5). Bu adm eitli nedenlerden dolay gereklidir: Fiziksel analizler, fenomen ve nemli sebepler zerinde esiz bir perspektif salar. Mantkl ve sistematik bir aratrma, faktrlerin gzden karlmamasn salar. Sezgilere gvenmekten vazgeirir. Kronik kayplar iin gemite baarsz bir ekilde adreslenen temel sebepleri, dzeltici faaliyetleri ve kontrol noktalarn yeniden deerlendirmeye zorlar. Adm 3: Problemle Potansiyel Olarak lgili Her Bir Koulu Listele Hangi koullarn fenomeni oluturduu dikkate alnr. Bu koullar bilindiinde, bozulmalar arttran tm durumlar nlenebilirler. Anormal durum mekanizmasnn fiziksel bir analizi, alt izilen bu koullarn sistematik olarak allmasna izin verir. Geleneksel faktr analizleri altnda, dzeltici faaliyet, bir ok kouldan sadece bir kan adreslerler. Baz koullar gzden karldnda, kayplar tam anlamyla azaltlamaz. Analizleri snrlandrabilen eski fikirlerin hakim olduu analizlere yaklamaktan ve nceliklerde oluturmaktan kanlr. Adm 4: Ekipman, Malzemeleri ve Metotlar Deerlendirme Kapsanlan ekipman, jigler ve aralar, malzeme ve i metodu gibi faktrlerle ilgili Adm 3de tanmlanan koullarn her biri listelenir. Koullar etkileyen olas tm faktrler listelenir. Bu faktrler, fenomen ve koullar arasndaki iliki netletirilir (Nakajima, 1989). Bu faktrler, gzden karlabilir. Bunun nedeni, ekipman mekanizmasna, alma prensiplerine, ekipmann fonksiyonlarna ve fonksiyonlarn yaplabilmesi iin gerekli hassasiyete ve ayar yntemlerine aina olunmamasdr. Bu tr temel bilgileri renmek

27 nemlidir. Bunun yannda uygun bir ekilde malzeme ve rn zelliklerini ve proseslerdeki gidii bilmekte ok nemlidir (Pirelli Eitim Yaynlar 5). Adm 5: ncelemeyi Planla Her bir faktr iin incelemenin yn ve kapsam dikkatli bir ekilde planlanr. Neyin lleceine, nasl lleceine ve veri dzeyinin seilmesine karar verilir. Adm 6: Arzalar ncele Adm 5de planlanan tm kalemler, tam olarak incelenmelidir. Salanan optimal koullar ve kk hatalarn etkisi unutulmamaldr. Geleneksel faktr analizi yaklamndan kanlmaldr ve zararsz olarak dnlebilen bozulmalar, bo verilmemelidir. Adm 7: Gelitirme Planlarn Formle Et nceki aratrmalar baz alnarak, her bir faktr iin gelitirme stratejileri ve uygulama planlanr (Nakajima, 1989). izelge 2.2de, P-M analizlerinin gerek bir rnei veriliyor (Nakajima, 1989).

izelge 2.2 P-M analizi rnei (1) (Nakajima, 1989)

Faktr

Fenomen

Tanm

Temel Koullar

Ekipman, malzemeler, jig ve aletlerin ilikisi

Vinil krorrn ekstrzyon prosesi

Piroliz

ar scaklk nedeniyle kmrlenme ve normal d ak kaynakl ksmi tkanma

1. Silindir ve vida arasnda boluk 2. Ekstrzyon vidasnn durumu

* Silindirin anmas * Vida eksen bozukluu * Vidada izikler * Vida anmas * Vidada kir * Montaj doruluu ve hassasiyeti * Ortamda kir

3. Tekil paralarn montaj doruluu 4. Tekil paralarn durumu

28 izelge 2.2 P-M analizi rnei (2) (Nakajima, 1989)

Faktr

Fenomen

Tanm

Temel Koullar

Ekipman, malzemeler, jig ve aletlerin ilikisi

Kuru pil prosesi

Piller dner tezgahn stne dyor

D sebepler (ok, srtnme, sarslma vb.) sebebiyle arlk merkezinin kaymas ile birlikte denge kayb

1.Srtnmeyi oluturan durumlar * rn ve dner tezgah arasndaki temas * rn ile ilgili sorunlar (arpklk, normal d balanma) 2. Sarslmaya sebep olan durumlar: * Dner tezgahla ilgili problemler (ondlasyon, titreim) * Dner tezgah ve evredeki klavuzlarn temas

Bo geildi

* Tezgah yzey durumu, seviye problemi * Dzensiz dnme * Klavuz ekli, pozisyonu, as ve yzey artlar * Temas noktas durumu

Sfr durulara ulamada temel strateji, gizli hatalar ortaya karmak ve arzalar olumadan, ekipman hatalarn derhal dzeltilmesi iin, retimi amal olarak durdurmaktr. Baka bir deyile, operatrlerin yeterli inceleme yapmasn gletiren engelleri ortadan kaldrmaktr. Bundan sonra, imalatta grev alan tm personelin, allagelmi tutum ve dncelerini deitirme gerei vardr. ekil 2.2 de gsterilen temel duru nedenlerine kar, aadaki be nlemle organize olunmas ve her birinin batan sona sistemli yrtlmesi ile sfr hatalara eriilir. 1. Temel ekipman koullarnn (temizlik, yalama ve skma) oluturulmas. 2. Ekipman kullanm koullarna uyulmas. 3. Ypranan paralarn deitirilmesi. 4. Tasarm yetersizliklerinin giderilmesi. 5. altrma ve bakm becerilerinin pekitirilmesi. 1.Temel Ekipman Koullarnn Oluturulmas Temizlik, yalama ve skma ls, temel ekipman koullar olarak bilinir. Sfr durua ulamak iin, gemite uzun zaman boyunca ihmal edilen temizlik, yalama ve skma

29 nlemleri ile temel ekipman koullar yerletirilmelidir. Ekipmann yaps ve alma yntemleri gelitirilerek oluturulan koullarn, kolaylkla muhafazas iin, nleyici tedbirler de alnmaldr. Temizleme: Temizlik, ekipman ve evresine bulam yabanc maddelerin yok edilmesidir. Anormal titreimlere, skmalara, hzl anmalara, tutumalara, hatal hareketlere, dk hassasiyete vs ye neden olabilen bu maddeler, kayarak hareket eden paralarda, hidrolik, pnmatik, elektrik ve enstrman sistemlerinde kk durulara ve arzalara; tanklarda, s eanjrlerinde ve borulama sistemlerinde paslanma, kaak ve tkanmalara neden olabilirler. Hammaddelere veya ilenen paralara karan veya bulaan yabanc maddeler, kalite hatalarna sebep olmaktadr.

ekil 2.2 Durularn be temel nedeni (Tajiri ve Gotoh, 1996)

30 Temizlik, sfr duru ve sfr hatalara ulamada ara olarak gizli hatalarn ortaya karlmas ve temel ekipman koullarnn yerletirilmesidir. Bu nedenle gvenlik kapaklaryla evrelenen ve iyi grlemeyen ekipmann baz blmleri, tamamen ortaya karlp temizlenmelidir. Her ke ve bucaa bakarak ve elleyerek, alan personel anma, boluk, geveklik, darbe izleri, deformasyon, sznt, titreim, ar snma ve grlt gibi ve eitli tipteki arza belirtilerini bulabilirler. Baka bir deyile, gizli hatalar, temizlik yaparken kolayca bulunmu olur. TB asndan temizliin amac, makinelerin orta veya nemli arza seviyesine ulamadan, nemsiz hatalarn ortaya karlp dzeltilmesidir. Dier taraftan, batan baa temizlikle, operatrler, ekipmann ilev ve yaps hakknda bilgi edinirler. Baka bir deyile; temizlik, ekipman konu ve iletmeyi dershane olarak ele alan eitim eklidir. Yalama : Ekipmanlar, yalanacak pek ok eitli dner ve hareketli paralar ierirler. Bu paralarn yeterli seviyede yalanmas iin, uygun yalayclar salanmazsa, titreim, grlt, ar snma, anma ve skma gibi anormal koullar oluur ve bazen de durularla sonulanr. Yalama, ekipman ypranmasnn nlenmesinde ve gvenilirliinin muhafazasnda en nemli gereksinimlerden biridir. Yalama kontrol program uygulayarak, bir iletmenin elektrik tketimi, % 5 aaya ekilebilir. Bu rnek, yetersiz yalamann ekipman nasl ar yklediini, sonuta yetersiz g iletiminin kaliteyi ve hzl ypranmay ne lde etkilediini bize aklar. Skma: Makinelerde hemen hemen tm paralar, birbirlerine civata ve somunlarla balanmtr. Bu elemanlarn hasarlanmas, gevek veya kayp olmas; titreime, ayar bozukluuna veya ekipmanda yanl hareketlere dolaysyla retimde kk duru ve arzalara neden olurlar. Kolay tutuabilen malzeme kullanlan iletmelerde, tutuma veya patlamalarn yer ald ciddi kazalar, genellikle flanlardaki gevek civatalarn neden olduu tututurucu maddelerin szmas sonucunda olumaktadr. Bir iletmede durularn nedenleri zerinde yaplan bir aratrmada, hatal civata ve somunlarn paynn % 60 olduu ortaya kmtr. 2. Ekipmann Kullanm Koullarna Uyulmas

31 Ekipman ve paralarn tasarm, belirli toleranslar iinde ve istenen kullanma koullar altnda, ilev grecek ekilde yaplr. rnein, hidrolik sistemlerde; ya scakl, ya basnc, ya seviyesi, oksitlenme ve yabanc maddelerle kirlenme; enstrman sistemlerinde evre scakl, nem, toz, titreim, ok ve andrc gaz; montaj yeri ve yntemleri, tahrik nitesi ekli, sensrlerin temas eden paralar gibi kullanm koullar vardr. Proje mhendisleri, tasarm aamasnda, ekipmann kullanm koullarn btnyle gznne alamazlar. Yeni bir iletme kurma ve mevcut ekipmann yenilenmesinde, makinelerin ounluu, genellikle tasarmc firmalardan satn alnr. Dzenekler, aletler, malzeme tama arabalar ve dier tehizat gibi iletmeye zg ekipmanlar, iletmedeki mhendisler tasarmlandrr. Bu tasarmlarda sensrler, hava filtreleri, reglatrler, yalatclar ve vanalar gibi hazr alnan kk paralar, detayl incelenmeden satclarn sunduklar ekilde braklrlar. Eer bir iletme, mhendislik tasarmlarnda ve imalat aamasnda yukardaki noktalar, dikkatlice gznne almadan almaya balarsa, daha sonra ska grlen kk durular ortaya kacaktr. Seri retimde paralarn yksek dereceli gvenilirliklerine ve uzun mrlerine ramen, mhendislerin bu konulara dikkat etmemeleri, gelecekte pek ok sorunlara neden olabilecektir. 3.Ypranan Paralarn Yenilenmesi letmelerde duru olduunda, problemi iyiletirici gayretler, genellikle arzalarn belirtilerine uygun tabiattadr. Baka bir deyile, ilgili paralarn olas ypranmas takip edilmeksizin, sadece hasarlanan para onarlr veya yenilenir. Bu gibi aniden bozulan paralar, sk sk hasarlanmadklarndan, paralar zerinde ksmen gelitirme yapmak veya yenilmek genellikle azdr. rnein; varsayalm ki bir aft boaz blmnden krld. Yedei ile deitirilmeden veya kuvvetlendirmek iin tasarm deiiklii yapmadan nce, kullanm koullarna uyulup uyulmadn ve ekipmann toplam dengesinin mevcut artlarda devam edip etmediini aratrmak ok daha nemlidir. aftla birlikte kullanlan dier ilgili paralarn, ayrntl aratrmasndan sonra aft deitirilmelidir. Ancak byle bir aratrma sonucunda, tasarm

32 deiikliinin mutlak gerekliliine ve alnacak tedbirin ekil deiiklii mi veya mevcut aftn sl ilemi mi olaca kararlatrlmaldr. Zamanla, ekipman normal koullarda giderek ypranr. En ok zayflayan veya ypranan paralar bir dieri tarafndan hasarlanr. Paralarn gelitirilmesi kararndan nce, birilerinin orijinal resim ve tanmlara dnerek, olas ypranma safhalarn anlamaya almas gerekir. Ekipmann toplam dengesini oluturan bu sistematik yaklam, uzun bir yntem grnmesine ramen, sfr durulara uzanan en ksa yoldur. 4.Tasarm Yetersizliklerinin Dzeltilmesi Genellikle makine yapmclarnn kendilerinin imal ettikleri ekipman paralarnda, yeterli ilem deneyimleri yoktur. Kullancnn isteklerine azami abay gstermelerine ramen, ekipman, gemiteki altrma koullarnn getirdii deneyime deil, mhendislerin hayal gcne bal olarak tasarmlanr. Ekipman bir iletmede tasarmlansa bile, ou proje mhendislerinin retim ve bakmla ilgili bilgi ve deneyimi snrldr. Ekipman tasarmlayan ve onu kullanan personelin, deiik bilgi zeminlerine sahip olmalar ve deiik departmanlara ait olmalarndan dolay, sorunlar her ikisinin ortak snrnda oluur. Bundan dolay tasarm yetersizliklerinin giderilmesi, retim aamasnda, genellikle iletme personeli tarafndan balatlmaldr. Otonom bakmn her adm programnda, alt personel, kirlenme kaynaklar, g alma alanlar, balayclar (cvata, somun vs. ), g iletimi gibi zel alanlara dikkat edilmelidir. Ama ve hedeflerini aka ortaya koyduktan sonra, iletme personeli sorunlar ve tasarm yetersizlikleri ile ayn anda uraabilir. zellikle durular ve kalite hatalarn, mevcut alma koullarnn deerlendirilmesini temel alan, teknik ve mantksal sonulara gre iyiletirirler. 5. Ekipman altrma ve Bakm Yeteneklerinin Artrlmas Hibir operatr veya bakm teknisyeni, ekipman amal olarak yanl altrmay ve hasarlamay veya hatal onarm yapmay istemez. Tabi ki, onlar kirli bir iletmede almay ve i kazalar ile yaralanmay da arzu etmezler. Aksine, imalat ilerinde dorudan grev alanlar, sfr kaza, sfr hata ve sfr duru ortamnda almay gerekten arzularlar. Doal tercihler bir tarafa, yeterli bilgi ve beceriyi elde edememi personel, bu hedeflere ulaamaz.

33 Bundan hareketle, pek ok iletme, operatr eitimlerinde i ba yntemini uygulamaktadr. Ancak bu tr eitim, olduka etkisiz olabilir. Belirli tipteki makineler ve proseslere uygulanabilir teknikleri ieren deiik yaklamlar belirlenir ve uygulanr. Ardndan, operatrler ve bakm personeli bu zel iletiim ve bakm becerilerinin uygulanmasn renirler. Bu arada, zellikle otomasyon teknolojisindeki gelimelere gre, bu temel tekniklerin devaml deitii unutulmamaldr. Yneticiler ve alanlar tarafndan, bu eitim yntemlerinin tmyle anlalmas ve ynetimde uygulanmas, temel gerekliliktir (Nakajima, 1989).

2.1.2 Setup ve Ayar Kayplar

Bu kayplara iletme koullarndaki deiimler sebep olur. Bunardan bazlar, her retim veya vardiya balangcndaki retim akndaki deiiklikler, rnlerdeki ve retim koullarndaki deiikliklerdir. Bu tr kayplar, makine durular, kod deiim ayarlar (ekipman deiiklikleri, kalp, dzenek, el aletleri deiimleri ), retim balangc ve ayarlar oluturur. Bunun da bykl durula llr (Tajiri ve Gotoh). Setup ve ayarlama durular, bir rnn retimi tamamlandnda balar ve bir sonraki rnn retilmesi iin standart kalite elde edildiinde sona erer. Baka bir deyile, setup ve ayarlama durular; bir rn iin gerekli olan kalp ve jiglerin kaldrlmas, bir sonraki rn iin kalp ve jglerin hazrlanmas, ekipmann sklen paralarnn yerine taklmas ve kabul edilebilir kalitedeki rnler gvenilir bir ekilde retilene kadar ekipman ayarlamak, deneme iletimlerini yapmak, dier ayarlamalar yapmak (gerekliyse) iin gerekli olan sreyi kapsayabilir. Setup ve ayarlama, hzl ve doru bir ekilde yaplmaldr. Bu da, yanl yapmamaya zen gstererek, setup ve ayarlama sresini azaltmann yollarn sistematik bir ekilde aratrmay ve planlamay gerektirir. Shigeo Shingonun yaygn SMED (tek dakikada kalplarn deitirilmesi) teknii, setup ve ayarlama srelerini etkin bir ekilde azaltmaktadr. Bu gn Japonyada, 10 dakikann altndaki setup sreleri standarttr. Setup srelerindeki optimal azalmalar, ayarlamalar kolaylatrldnda baarlmaktadr. Genellikle ayarlar, setup sresinin %50sini ifade eder. Ayarlar, genellikle uygun bir ekilde yaplmaz ve problemli ayarlar yaplmadan braklrlar. Ayarlama operasyonlarn gelitirerek, toplam setup sresi, olduka azaltlabilir. lk olarak

34 gereksiz ayarlamalar, elimine edilir. Bundan sonra kanlamayan ayarlamalar yapmak iin gerekli olan sre, eitli gelitirme stratejileriyle azaltlr. Setup gelitirmedeki ilk adm, sadece ekipman durduunda yaplabilen aktivitelerden, ekipman alrken yaplabilen aktiviteleri ayrt etmektir. Ekipman alrken yaplan aktiviteler, d setup aktiviteleridir. Jiglerin, kalplarn ve aletlerin hazrlanmasn; kaldrlacak olan kalemler iin depolama alan ve i tezgahn hazrlama; ksm n montaj; ve n stmay kapsarlar. D setup aktiviteleri, makina kurulurken zaman kazanmak iin daha sonra yaplabilirler. Sadece ekipman durdurulduunda yaplan aktiviteler, i setup aktiviteleridir. rnein, kalplar ve jigleri yenisiyle deitirme, merkezleme ve ayarlama. setup srasnda yaplan bir ok aktivite, d setup zamannda da yerine getirilebilir. rnein; makine durdurulduunda deitirilen, montaj yaplan ve ayarlanan bir jigin makine alrken n montaj yaplabilir. setup sresinde yaplmas gereken ayarlamalar, nceden belirlenmi standart prosedrlere gre d setup sresi esnasnda ksmi ayarlar ile azaltlabilir. Aadaki metotlar, i setup d setupa dntrmek iin kullanlabilirler: 1. n montaj: setup esnasnda her bir paray ayr ayr balamaktan ziyade, d setup esnasnda paralarn n montaj yaplr ve bundan sonra montaj i setup esnasnda yaplr. 2. Standart kullan ve jiglere bir kere dokun: Aletlerin ve jiglerin eklini farkl rnler iin karlatr ve standart bir jigin hazrlanmasn gz nnde bulundur. 3. Ayarlamalar elimine et: setup esnasndaki ayarlamalardan mmkn olduunca kan. 4. Arac jigler kullan: Bir kesme aleti deitirildiinde, merkezlenmeli ve ayarlanmaldr. Standart arac bir jig zerinde kesici aletin n ayarlamasn yaparak, merkezleme elimine edilerek, alet direkt olarak balanabilir. setup sreleri, genellikle hzl taklabilen jigler kullanlarak, gelimi montaj ve balama metotlar kullanlarak ve ayarlamalar elimine edilerek azaltlabilir.

35 Ayarlar elimine etmek iin, bu ayarlamalarn amacn, sebebini, kullanlan gerek metotlar ve etkinliklerini analiz etmek gerekir (Nakajima, 1989).

2.1.3 Bota Kalma ve Kk Duru Kayplar

Bota kalma ve kk durular, ekipman geici bir problem sebebiyle bota kaldnda veya durduunda oluur. rnein; kk bir duru, bir i paras bir kanalda sktnda veya bir engele takldnda veya bir sensr harekete geip, makinay kapattnda meydana gelir. Bu aksilikler genellikle hemen fark edilir, normal operasyon, skan i paras doru bir ekilde karlarak veya ekipmann tekrar altrlmasyla yeniden balatlr. Kk durular, ekipman otomatik olarak durduran bir problem olduunda meydana gelir. Bota kalma, ekipmann ilem yapmadan almaya devam ettii fakat i parasnn aknn durduu durumlarda meydana gelir. Bota kalma ve kk durular azaltma stratejileri unlardr: Paralar ve Jiglerdeki Hatalar Dzeltmek:

Bota kalma ve kk durular azaltmaya balamak iin, i transferinde gerekli olan paralardaki ve jiglerdeki tm hatalarn aratrlp dzeltilmesi gerekir. Bu hatalar genellikle paralarn eklindeki ve d grnmndeki dzensizliklerden oluurlar. Burada be duyunun kullanlmas nemlidir. Temel ekipman artlarnn srdrlmesinin salanmas:

Bota kalma ve kk durular, genellikle temel ekipman koullarnn srdrlememesinden kaynaklanrlar. Bu koullarn devam ettirilmesi iin gerekli standartlarn gzlemlenmesi gereklidir. alanlarn ekipmanlarnn temel koullarn anlamalar ve srdrmeleri nemlidir. Temel operasyonlar gzden geirmek:

Bota kalma ve kk durularn skl, ekipmann kurulma ve ayarlama metoduyla balantldr. Ayn operatr, ekipmann nasl kurduuna bal olarak farl gnlerde farkl

36 sonular retebilir. Temel operasyonlar, doru olmayan bir ekilde yapldnda meydana gelecek problemleri nlemek iin prosedrlerin gzden geirilmesi gerekli olabilir. Fenomenin fiziksel analizini yapmak:

Yukarda tanmlanan stratejiyi tam olarak uygulayarak, bota kalma ve kk durularn olumas, skl ve konumu deitirilir. Bu gelimeler yalnz bana problemleri sfra azaltmaz. Meydana gelilerini azaltmak iin bu problemler, P-M analizi kullanlarak fiziksel prensiplerle analiz edilmelidirler. Optimum koullar tespit etmek:

Bota kalma ve kk durular azaltmak iin bir sonraki strateji, ekipman gvenilirliini adreslemektir. Tm paralarn ve nitelerin kurulma ve ileme artlarnn gzden geirilip, nasl optimize edileceinin dnlmesi gerekir. Tasarm zayflklarn elimine etmek:

nceki yaklamlar, kk durular azaltmazsa, problemin kayna genellikle ekipmandaki, jiglerdeki ve aletlerdeki tasarm zayflklardr. Bu durumda kullanlan malzemelerin yaplarn, paralarn ekillerini tasarm asndan incelemek gereklidir. Kullanlan aletlerin ve jiglerin yapsndaki ve eklindeki tasarm hatalarn tespit etmek de gereklidir.

2.1.4 Hz Kayplar
Bir hz kayb, bir makinann tasarm (standart) hz ile gerek operasyon hz arasndaki farkn sebep olduu retim kaybdr. Bu kayp, makina operasyon standartlarnda belirtilen hzda altrlarak nlenebilir. Hz kayplarn azaltmak, fabrikann genel etkinliini olduka arttrabilir. Bir uygulama sorunu olarak, tasarm safhasnda belirlenen hzla ilgili problemler vardr. Ekipman tasarlanrken, rn izgisindeki deiimler veya rn biimlerindeki artan karmaklk, ekipmann belirlenen hzda almasn engelleyebilir. Bu nedenlerden dolay, standart bir hz, her bir rn tipi iin belirlenir. Standart hz, hz kaybn belirlemek iin tasarlanan hzn yerine kullanlr.

37 Hz kaybn azaltmak aadaki admlar gerektirir: 1. Her bir rn iin standart hz baarmak 2. Her bir rn iin standart hz arttrmak 3. Tasarm hzn baarmak 4. Tasarm hzn amak. Hz arttrmak iin gelitirme aktiviteleri, arzalar, bota kalma ve kk durular ve hatalar azaltmak iin tavsiye edilen metodoloji kullanlarak organize edilmelidir. Hz arttrmak iin, sistematik bir gelitirme program izelge2.3de gsterilmitir (Nakajima, 1989). izelge 2.3 Hz arttrmak iin strateji (Nakajima, 1989)
Teorileri ve prensipleri proseslemeyi incele Hz Durularn sresi/skl Hatalar reten koullar Dar boaz prosesleri Spesifikasyonlar nedir? Standart hz ve mevcut hz arasndaki fark Farkl rnler iin hzlardaki farkllk Hz arttrlmakta m? Problemlerin tipleri Gemi problemler iin alnan nlemler Hata oranlarndaki eilimler Over time hzlardaki eilimler Benzer ekipmandaki farkllklar leme teorileri ve prensipleri ile ilgili problemler Makine alma koullar ilemekoullar Teorik deerler Mekanizmalar llen kt ve ykleme oran Paralar ortadan kaldrma Her bir parann spesifikasyonunu incele Operasyon bana ileme sresi (evrim diyagram) Kayp sre (bota kalma sresi) Kalite karakteristiklerinin Cp deeri Her bir parann hassasiyetini kontrol et 5 duyuyu kullanmay kontrol et

u anki seviyeleri belirle

Spesifikasyon ve mevcut durum arasndaki fark kontrol et

Gemiteki problemleri incele

Mekanizmalar ncele

Mevcut durumu incele

38
Problemleri listele Problemleri listele ve olmas gereken mevcut artlar tanmla Optimal artlarla karlatr Mekanizmayla ilgili problemler Hassasiyetle ilgili problemler leme teorileri ve prensipleriyle ilgili problemler Mekanik Kalite Tahmin edilen problemleri u anki koullarla karlatr Tahmin edilen problemlere kar iyiletirici tedbir al.

Tahmin edilen problemleri listele

Tahmin edilen problemlere kar iyiletirici faaliyette bulunma

Problemleri Dzelt Deneme altrmas yap Fenomeni teyit et Mekanik Kalite Cp deerindeki deiim Fenomenin fiziksel analizi leme fenomen koullar lgili sebepler

Neden-Sonu ilikileri ve fenomen analizini gzden geir ve iyiletirme faaliyetini yap Deneme altrmas yap

2.1.5 Hurda ve Yeniden leme Kayplar

Prosesteki kalite hatalar ve yeniden ileme, retim ekipmann bozulmasyla ortaya kan kalitedeki kayplardr. Genelde ara sra meydana gelen hatalar, ekipman artlar normale dndrlerek, kolayca ve hemen dzeltilebilirler. Bu hatalar, hata miktarndaki ani artlar kapsar. Dier yandan kronik hatalarn sebeplerini saptamak zordur. Hatalarn altnda yatan koullar, bo verilmi veya ihmal edilmi olabilirler. Tamir etmek iin yeniden ileme hatalar kronik kayplar olarak da saylmaktadr. Kronik arzalar azaltmak gibi kronik hatalar azaltmak, tam bir aratrma ve yeniliki, iyiletirici eylem gerektirir. Hatalara neden olan ve evreleyen artlarn nitelii tayin edilmeli ve kontrol limitleri deerlendirilmelidir. Hatalarn kaldrlmasn tamamlamak her zaman ana amatr.

2.1.6 Devreye Alma Kayplar

Devreye alma kayplar, makinann devreye alnmasndan stabilizasyonuna kadar retimin balang safhalar esnasnda meydana gelen kayplardr. Kayplarn miktar, alma

39 artlarnn (ekipman ve kalplarn bakm seviyesi, operatrlerin teknik yetenekleri vb.) istikrar derecesi ile deiir. Uygulamada miktar artc derecede yksektir. Byle kayplar gizlidir ve deerlendirilmeksizin kanlmaz olduklar kabul edilir (Nakajima, 1989). 2.2 Otonom Bakm Operatrler tarafndan yerine getirilen otonom bakm, TB n benzersiz bir zelliidir. Otonom bakm, ekipman en sk kullanan veya ileten kiiye ayn ekipman koruma ve bakmn yapma grevini yapmas iin yetki verilmesini ifade eder. Nakajima, TB n iilerin otonomisini yansttn, ancak TB n sadece alanlar yeterince motive edildikten sonra ve kendi aktivitelerini baarl bir ekilde ynetmeyi tamamladktan sonra otonom aktiviteleri tevik ettiini syler (Kathleen vd., 1999). Otonom bakm, TB n 4 ana hedefi dikkate alnarak, en iyi ekilde tanmlanabilir. Birincisi; program, ekipmann kt almasn durdurmak ve koullar stabilize etmek iin retim ve bakm alanlarn takmlarda bir araya getirir. retim ve bakm alanlar, kritik gnlk bakm grevlerinin sorumluluunu paylaarak ve gnlk bakm etkin olarak gelitirerek, ekipmann genel durumunu iyiletirebilirler. Otonom bakm ile operatrler, bakm alanlarnn yapmak iin nadiren zamanlar olduu nemli gnlk grevleri yerine getirmeyi renirler. Bu hazrlk housekeeping grevleri; temizlik, denetleme, yalama, hassasiyet kontrolleri ve dier basit bakm grevlerini kapsar ve 5S e blnebilir seiri (organizasyon), seiton (dzenlilik), seiso (saflk), seiketsu (temizlik) ve shitsuke (disiplin). Bu grevler operatrlere geirildikten sonra, bakm alanlar dier proaktif bakm planlarn uygulama ve gelitirme zerine odaklanabilirler. ncs; TB, operatrlerin ekipmanlarnn fonksiyonlarnn neler olduu, meydana gelebilen ortak problemlerin neler olduu, niin meydana geldikleri ve bu problemleri erken tespit etme ve anormal koullar tespit etme ile nasl nlenebilecekleri hakknda daha ok bilgi edinmelerine yardm etmek iin tasarlanr. Bu apraz eitim, operatrlerin bir ok ekipman problemini zmesini ve tespit etmesini ve ekipmana bakmasn salar. Drdncs; TB, ekipmann gvenilirliini ve genel performansn gelitirmede operatrleri bakm ve mhendislik personeli ile aktif ortaklar olmaya hazrlayarak, operatr katlmn tevik eder. Otonom bakm hedeflerini baarmak iin programn, retim ve bakm alanlarndan oluan takmlar, ekipman koullarn srdrmek iin gnlk aktiviteleri, operatr yeteneklerini gelitirmek iin apraz eitimi ve bakm datm prosesine operasyon personelinin katlmn iermesi gerektii aktr (Kathleen vd., 1999).

40

Otonom bakm, 7 adm altnda uygulanr: 1. Balang temizlii; temizlik anormallikleri ortaya karan denetimdir. Bir fabrikadaki baarszlklarn ve arzalarn ounluu, yalama ve temizlik eksikliine balanr. Temiz bir ortam, ekipmann kt almasn nlemede yardm eder. 2. Kar nlemler; sznt ve kirlilik kaynaklarnn bulunmas ile ilgilidir. Makine ya sznts veya toz ve kir kayna saptanp elimine edildikten sonra temizleme ve yalama ihtiyac ve skl azalr. Bu admdaki nemli bir yn, gelimelere ekipmann iletilebilirlii, bakm yaplabilirlii, bakm yaklamlarn ve operasyon kolayln vb. gelitirmek iin ekipmanda balanmasdr. 3. Balang standard; kar nlemler alndnda, yalama, temizleme, sktrma ve denetleme skln ve miktarn nceden belirlemek mmkndr. Bylece deneme standard, bakm ve operasyonu kolaylatrmaya yardm eden bir kontrol listesi formunda takmlar tarafndan oluturulur. 4. Genel denetim; takmlar, elektrikli ileticiler, pompalar valf vb. gibi eitli konularda eitim bakm personeli tarafndan operatrlere verilir, bylece operatrler, kk bakm aktivitelerini stlenebilirler ve ekipman koullarn deerlendirebilir ve denetleyebilirler. Bu, arzalarn erkenden tespit edilmesine yardm eder. 5. Proses denetimi; bu admda tm takm yeleri, genel proses bilgisini almalar iin eitilirler, bylece kendi proseslerinin sonraki proseslerdeki nemini anlayabilirler. Bundan sonra, operatrler kendi proseslerinde, zincirdeki baka bir prosesteki probleme uygun dzeltici aksiyon yapabilirler. 6. Son standartlar ve kalite balants; bu admda takmlar, kaliteyi etkileyen ekipman manuel ayarlama ve kurma konusunu renirler. Takmlar, uzman bakm takmn desteklemek iin bir onarm kontrol listesi hazrlamay da renirler. Tm bu girdiler, etkinlik, kalite ve gvenlii salayan alt proses iin final standartlarn oluturulmasna katkda bulunurlar. 7. Otonom ynetim; bu admda, takmlardan genel fabrika etkinliini gelitirmelerinden baka lojistik konularyla da ilgilenmeleri beklenir. 2.3 Eitim TB uygulama, ayn zamanda srekli renme prosesidir. zellikle operatrler ve bakm personeli, ekipmanla ilgili yeteneklerini ve bilgilerini gelitirmek iin eitim almaldrlar.

41 Fabrika ve irket mdrleri, TB hakknda kendilerini eitmeliler ve ekipman restorasyonlar yapmaya bile katlmallar (Al-Hassan vd., 2000). Bu faaliyette vurgulanan nokta, ekipman korumak ve iletmek iin, pratik yeteneklerini arttran ve ekipman iletmeyi iyi bilir hale gelen retim alanlar ile beraber, ani ak izleme, titreim analizleri, ya dknts analizleri vb. gibi kestirimci bakm teknikleri ve ileri bakm yeteneklerini kazanmalar iin bakm personelinin eitilmesidir. Dier bir nemli nokta ise, kalitenin herkesin sorumluluunda olduunun anlalmas iin gerekli olan eitimin verilmesi, ve ii ve d mteri gereksinimlerinin nemi hakknda tm alanlarn eitilmesidir (Carrannante vd., 1996). Eitim TB n ok nemli faaliyetlerinden biridir. eitli tipteki eitim programlar insanlarn yeteneklerini gelitirmek iin yrtlr. Gerekte bir ok organizasyon, TB n ilk hedefinin alanlarn yeteneklerini gelitirmek olduuna inanr. Bir yap olarak TB, farkl tipteki eitim programlarn izler: Tm alanlarn TB anlamas Operatrler iin bakm yetenei Kk grubun tm yeleri iin genel proses denetimi yetenekleri Alt komite yeleri iin TB temel faaliyetlerine zel yetenekler (Kesh, 2004).

TB hedeflerine ulamada, iletme ii olanaklar yeterli olmayabilir. Bu durumda, katlmc btn alanlar, konuyla ilgili her eitim frsatn deerlendirerek, gerekli bilgi ve becerilerini gelitirmek iin eitim faaliyetlerini takip etmelidirler. Esas olarak, yetersiz eitim ile, TBn hibir prensibi baarlamaz (Tajiri ve Gotoh, 1996). Teknik eitim, operasyon ve bakm iin eitim, iyerinin kiisel gereksinimlerine uygun olarak yaplmaldr (Kathleen vd., 2001).

2.4 Planl Bakm Planl bakm, bakmn eklini kapsar; arzi bakm, nleyici bakm ve kestirimci bakm. Planl bakm aktiviteleri, arzalar arasndaki ortalama sreleri izlemek ve yllk, aylk, haftalk bakm takvimlerindeki grevler iin aralklar belirlemede analizler kullanmay vurgular.

42 TB, irketin prosesleriyle ilgilenmek iin tasarlanan bir planl bakm programn gerektirir (Al-Hassan vd., 2000). Planl bakm, tipik olarak, ok yetenekli bakm teknikerleri tarafndan yrtlen ii kapsar. Bir ok grev operatrlere transfer edildiinden bakm departman, bakm iin daha proaktif bir yaklama balar ve ekipmann tasarm zayflklar iin kar tedbirleri tespit etme ve ekipman tamir etme / yenileme gibi bakm grevleri iin bir disiplinli planlama prosesi gelitirilir. Gl planlama departmanlar, kendilerine proses datasn elde etmeyi, datay toplamay ve operatrlere yaymay ve ekipmanla ilgili problemleri ve eilimleri saptamay salayan iyi bilgi izleme sistemlerine sahiptirler. Bakm personeli, retim gereksinimlerini karlarken, programlanm bir zaman erevesinde bakm grevlerini tamamlamaktan sorumlu tutulurlar (Kathleen vd., 1999). Kapsaml bir planl bakm sistemi TB iin ok nemlidir. Planl bakm, toplam ekipman etkinliini gelitirmek iin otonom bakm desteklemekten sorumludur. Planl bakmn baz hedefleri; Azalan arzalar, Arzalar aras ortalama zaman uzatmak, Tamir iin ortalama zaman arttrmak Azalan bakm maliyeti.

Planl bakm 4 nemli admda uygulanr. 1. Arza aralklarn stabilize etmek; etkin bir planl bakm kurmak iin, ekipmann arza sklnn stabil ve tahmin edilebilir olmas gerektii aktr. Bu, kaizen metodolojisi kullanlarak, arzalarn kronik sebeplerinin eliminasyonu ile mmkndr. 2. Ekipman mrn uzatmak; planl bir program oluturulduunda arzay nceden tespit etmek mmkndr ve bundan sonra abalar ekipmann faydal mrn uzatmak iin olduu kadar, iki arza arasndaki aral arttrmak iin yaplr. 3. Ktlemeyi periyodik olarak dzeltme; planl bakm aktivitesi, ktlemeyi dzeltmek iin planlar vastasyla uygulanr. 4. ekipman mrn tahmin etme; stabil bir duruma ulaldnda, ekipman mrn tahmin etmek mmkndr ve ekipmann ekonomik olmayan bir ekilde iletilmesi yerine skartaya karlmas kararnn verilmesine yardm eder (Kesh, 2004).

43

Planl bakm program, otonom bakm aktiviteleri ile koordine edilmelidir. Sorumluluklarn net paylam yaplmaldr (Kathleen vd., 2001). 2.5 Kalite Bakm Kalite bakm, bakm ilerinin kalitesi anlamna gelmez, bu faaliyet, ktlarn kalitesini gelitirme ve srdrme iin yaplan aksiyonlarla ilgilidir. TB, toplam organizasyonel etkinlii baarmay hedeflediinden, rnlerin mteri gereksinimlerini karlamas ve bunu amas esastr. Kalite bakmnn amalarndan bazlar unlardr; Azalan hatalar ve hurdalar, Artan proses yetenei, Azalan mteri ikayetleri ve malzeme iadeleri Test etme ve deerlendirme skln azaltma, Test etme maliyetini azaltma.

4M i kapsayan kalite eleri, insan (man), malzeme (material), makine (machine) ve metot (method) tanmlanr ve uygun kontrol planlar, prosesin kontrol altna alnmas iin oluturulur. statistiksel proses ve kalite kontrol teknikleri, atlyede daha iyi kontrolleri baarmak iin uygulanr. Kendini aklayan 7 admlk kalite bakm metodolojisi, ekil 2.3 de gsterildii gibi kaliteyi gelitirmek iin benimsenir (Kesh, 2004).

44

ekil 2.3 Kalite bakm (Kesh, 2004) Bu faaliyet, kalite hatalarn nlemek ve kaliteyi oluturmak iin tasarlanan aktivitelerin bir setidir. Kalite bakmnda, rn kalite karakteristiindeki deikenlie etkisi olan ekipman eleri tanmlanr ve kontrol edilir. Bu, yksek kaliteli rnlerin retilmesine, maliyetlerin drlmesine, rnlerin planl hedef deerlere gre datlmasna nclk eder (Al-Hassan, 2000). 2.6 Erken Ynetim Organizasyonel renmeyi ve sonraki projelerde bunlarn kullanmn salamaya yardm eden erken ynetim, Toplam retken Bakmn temel elerinden biridir. Yeni bir proje ile grevlendirme yapldnda, bir ok kere, operasyon ve bakma yaklam asndan modifikasyonlarn ounu yapmak, prosesi stabilize etmek, kaizen ve modifikasyonlar ile problemlerin byk bir ksmn zmek iin ok zaman ve kaynak harcanr. Normal operasyonlar esnasnda verimlilik, kalite, operasyon yapabilirlii, bakm yaplabilirlii vb. gelitirmek iin makinelerdeki gelitirmelerin byk bir ksmn yaparken bile ok zaman ve kaynak harcanr. Bu modifikasyonlar ve kaizenler, sistematik olarak elde edilmezse bu yararl bilgiler kaybolur. Erken ynetim, unlar nerir;

45 Grevlendirme admnda yaplan herhangi bir modifikasyonu elde et ve tasarma dahil et. Benzer ekilde, normal operasyon esnasnda yaplan herhangi bir modifikasyonu elde et ve tasarm gncelletir. Benzer baka bir ekipman edinilirken, gemite yaplan tm bu modifikasyonlar derle ve yeni tasarma dahil et. Erken ynetimin prensipleri, yeni rn gelitirme evrim sresinin azaltlmasna yardm eder (Kesh, 2004). Erken ynetimde ama, daha yksek gvenilirlik, bakm yaplabilirlik, iletilebilirlik, gvenlik ve dier gereksinimler iin tasarlanan son teknolojinin kullanm ve gemi bakm datas gz nne alnarak yeni ekipmandaki kt alma kayplarn ve bakm maliyetini azaltmaktr (Carannante vd., 1996). 2.7 Gvenlik, Hijyen ve Kirlilik Kontrol Bu faaliyet sayesinde TB, gvenilir ve etkin mesleki salk ve gvenlik sistemi ve evresel ynetim sistemlerini kurarak, sfr kaza ve sfr kirlilik baarmay hedefler. Bu konu, bir ok endstride olduka yaygndr. Bu, st ynetimin gvenlik ve evreye yeterli nemi vermesine baldr. Bu konuyla ilgili gelitirmeler, organizasyonun dier etkinlik llerini direkt etkiler (Kesh, 2004). Gvenlii salamak ve kt evresel etkileri nlemek, herhangi bir TB abasndaki nemli nceliklerdir. TB uygulamak, israf azaltmaya yardm eder ve organizasyonlardaki zellikle retim hatlarndaki salk ve gvenlik artlarn gelitirir (Al-Hassan vd., 2000). 2.8 Ynetimsel ve Ofis TB Esas proseslerin etkinliinin, ynetimsel ve ticari fonksiyonlarn etkinliine bal olduunu anlamak nemlidir. Ynetimsel fonksiyonlarn etkin olarak yaplmasn salamak iin TB konsepti, ofislere kadar uzanr. Fotokopi makineleri, bilgisayarlar gibi eitli ofis ekipmanlar, otonom bakm altnda kapsanr. 5S, proses haritalama, deer akn haritalama gibi genel iyeri ynetimi konseptleri ofislerin verimliliini arttrma aralar olarak kullanlr.

46 2.9 Toplam Ekipman Etkinlii TB n amac, ekipman etkinliini arttrmaktr. Operasyon etkinliini engelleyen kayplar vardr. Bu kayplar, operatr hareketlerinden veya ekipmandan kaynaklanmaktadr. Etkinlii arttrmak iin bu kayplar fark etmek, lmek ve azaltmak nemlidir. En etkin metot, toplam ekipman etkinliini analiz etmektir. Toplam ekipman etkinlii; makina kullanlabilirlii, performans etkinlii ve kalite orannn bir fonksiyonu ve ekipman ile retime eklenen deerin bir lsdr. Bu parametreler ve nemli kayplar arasndaki iliki, ekil 2.4da gsterilmitir (Chand ve Shirvani, 2000).

Genel Ekipman Etkinlii = Kullanlabilirlik * Performans Etkinlii * Kalite Oran

Arza kayplar Setup ve ayar kayplar

Bota kalma ve kk duru kayplar Azalan hz kayplar

Kalite hatalar ve yeniden ileme kayplar Devreye alma kayplar

ekil 2.4 Toplam ekipman etkinliini lmek (Chand ve Shirvani, 2000) Kullanlabilirlik (operasyon oran) : Arzalar, hazrlk/ayar kayplar ve dier duru kayplarn elimine ederek dzeltilebilir. Performans: Hz kayplar, kk durular ve bota kalmalar elimine edilerek dzeltilebilir. Kalite oran: Devreye alma esnasndaki ve prosesteki kalite hatalarn elimine ederek dzeltilir. leme, performans ve kalite oranlar, her bir i merkezinde belirlenebilir, fakat her bir faktrn nemi gerek duyulan rn, ekipman ve retim sistemlerinin karakteristiklerine gre deiir. rnein; ayar ve arza kayplar yksekse, operasyon oran dk olacaktr, ok sayda kk duru meydana gelirse, performans oran dk olacaktr. Ekipman etkinliinin yksek bir seviyesi, sadece tm bu oran yksek olduunda baarlabilir.

47 Aadaki prensipler, ekipman etkinlii dzeltilirken uygulanmaldrlar. Detaylandrlm kesin lmler yaplmal. Firma ncelikleri tespit edilmeli. Net talimatlar ve hedefler oluturulmal.

ekil 2.5, ekipman etkinliini hesaplamak iin, oran ile 6 byk kayp ilikisini gsterir. Ykleme sresi, gn ve ay gibi verilen bir periyot esnasnda ekipmann net kullanlabilirliinden sz eder. Dier yandan bu, toplam kullanlabilir sre eksi retim programndaki aralklardr ( nlem olarak dinlenme sreleri ve gnlk atlye toplantlar gibi planl ve gerekli almama sresi). Operasyon sresi, ykleme sresi eksi arzalar, balama ve ayarlar, takm yenileme ve dier durulara bal olan kayp makina sresidir. Net operasyon sresi, ekipmann dengeli ve sabit hzda iletildii sredir. Net operasyon sresini hesaplamak iin, operasyon sresinden dk hzda (genellikle tahmin edilir) almaya ve kk durulara bal zaman kayplar kartlr (Nakajima, 1989).

48 ekil 2.5 Kronik kayplar iin iyiletirme hedefleri

Deerli operasyon sresi, net operasyon sresi eksi hatal rnleri yeniden ilemek iin gerekli olan tahmini sredir. Bu, kabul edilebilir rnlerin imal edilmesi esnasndaki sredir.

ekil 2.5 Kronik kayplar iin iyiletirme hedefleri

49 Kullanlabilirlik veya operasyon oran, ykleme sresinin net operasyon sresine orandr. Performans oran, ileme hz oran ve net operasyon sresine baldr. Operasyon hz oran ekipmann ideal veya tasarm evrim sresinin, dk hz kayplarn yanstan gerek evrim sresine orandr Tasarm evrim sresi, genellikle bu oranda kullanlmasna ramen, tasarm hatalar standart alt rnlerin retilmesine neden olduunda operasyon hz tasarm hzndan daha dk olmaldr. rnein, tasarm hznda operasyon, ekipman problemlerine neden olduunda. Byle durumlarda performans, daha dk evrim sresi kullanlarak hesaplanmaldr. Hzn durum kaynaklarna gre belirlenmesi gerektii aktr. Ekipman artlarna bal olarak aadaki metotlardan biri kullanlmaldr: Tasarm hzna gre belirlenen evrim sresi u anki optimal artlar temel alan evrim sresi (evrim sresi, rne gre deiir) Baarlan en yksek evrim sresi veya benzer ekipmann prensiplerine gre tahmin edilen evrim sresi. Net operasyon oran, zamann verilen bir periyodu boyunca sabit bir hz srdrmeye baldr. Kk problemleri dzeltmek ve ayar yapmak gibi kk durulardan kaynaklanan kayplar, dikkate alnmaldr. Toplam Ekipman Etkinlii, operasyon oran, performans oran ve kalite orannn rndr. Bu lm, ekipmann kalite oran ile imdiki kullanlabilirliini ve hzn kombine eder. Bu, fabrikann genel yeteneini yanstr (Nakajima, 1989). Kullanlabilirlik (operasyon oran) Performans Oran=[(kt*gerek evrim)/(yklemealmama)]*[ideal evrim/gerek .] sresi sresi sresi sresi sresi = (ykleme sresi almama sresi) / ykleme sresi

net operasyon sresi, kk durulardan kaynaklanan kayplar yanstr.

operasyon hz oran, dk hz kayplarn yanstr.

50 Kalite Oran = iyi rnlerin says / girdi yi rnlerin says = Girdi ( balang hatalar + proses hatalar + deneme rnleri ) Toplam Ekipman Etkinlii = Kullanlabilirlik * Performans * Kalite rnek: Gnlk alma saati: 60 dakika * 8 saat = 480 dakika Gnlk ykleme sresi = 460 dakika Gnlk almama sresi = 60 dakika Gnlk operasyon sresi = 400 dakika Gnlk kt = 400 rn Aksaklk tipleri: Setup 20 dakika Arzalar 20 dakika Ayarlar 20 dakika Hatalar- % 2 Kullanlabilirlik ( operasyon oran ) = ( 400/ 460 ) * 100 = % 87 deal evrim sresi = rn bana 0,5 dakika Gerek evrim sresi = rn bana 0,8 dakika Operasyon hz oran = ( 0,5 / 0,8 ) * 100 = % 62,5 Net operasyon oran = 400 * 0,8 / 400 *100 = % 80 ( 100 net operasyon oran ), kk durularn sebep olduu kayplar gsterir. Performans oran = 0,625 * 0,800 * 100 = % 50 Kalite oran = % 98 Toplam Ekipman Etkinlii = 0,87 * 0,5 * 0,98 * 100 = % 42,6

51 3. TOPLAM RETKEN BAKIM UYGULAMA ADIMLARI TB, sistematik olarak, takm temelli bir evredeki ekipmana bal hatalar ve kayplar elimine eden spesifik teknikler ile uygulanan bir prosestir. Ekipman etkinliini maksimize etmek iin TB kullanmann pratik detaylar ve prosedrleri irketten irkete farkllk gsterebilir. nk, ihtiyalar ve problemler irkete, endstrinin tipine, retim metotlarna ve ekipman tiplerine ve koullarna bal olarak eitlidir (McAdam ve Duffner, 1996). Nakajima, TBn tm yararlarn hissetmenin 5 yl aldn gzlemlemitir ve TBn sadece, pilot safhas, tantm safhas ve uygulamann olgunluk safhasndan sonra sorun karmadan ileyebileceini vurgular. Nakajima, TB uygulamann hazrlk, uygulama ve stabilizasyondan oluan ana admda olabileceini dnr. Hazrlk safhas, st ynetimin desteini alma ve temel TB politikalarn oluturmay kapsar. Uygulama safhas, otonom bir program gelitirme ve alanlarn eitimini yrtmek gibi aktiviteleri kapsar. TB uygulamann kritik baar faktrleri, her bir durumdaki farkl vurgulamalarla beraber, st ynetimin destei, TB takmlar, srekli gelitirme ve alanlarn eitimi gibi alar kapsar. nceki ynetim seviyesini eitmek de, TB uygulamas iin yeterli destei salamaya yardm edebilir ve TB uygulamasna ynetimin aktif katlm iin yeterli bilgiyi salar. Stabilizasyon safhas, TB uygulama safhasndaki aktiviteleri mkemmelletirir ve JIPM tarafndan verilen retken bakm dln almak iin alr. Nakajima, TBn baarl uygulamas iin 12 admlk bir yaklam nermektedir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. st ynetimin TB tantma kararn bildirmesi, TB tantmak iin eitim kampanyas balatmak, TB yaymak iin organizasyonlar oluturmak, Temel TB politikalarn ve hedeflerini oluturmak, TB gelitirmek iin master plan formle etmek, TBe balama vuruunu yapmak, Ekipmann her bir parasnn etkinliini gelitirmek, Bir otonom bakm program gelitirmek, Bakm departman iin planlanm bir bakm program gelitirmek,

10. Operasyon ve bakm yeteneklerini gelitirmek iin eitim dzenlemek, 11. Bir erken ekipman ynetimi program gelitirmek,

52 12. TB uygulamasn mkemmelletirme ve TB seviyesini arttrmak (McAdam ve Duffner, 1996). 3.1. st Ynetimin TB Tantma Kararn Bildirmesi Resmi kararn st ynetim tarafndan alnmas ve tm alanlara bildirilmesi gereklidir. st ynetimin destei, TB uygulamak iin gereklidir. Hedefler ve beklentiler, elde edilecek faydalar, bu toplantda katlanlara aktarlr. TB uygulama kararnn altnda yatan sebep tm alanlara aktarlr. Ayrca st ynetimin taahhtleri duyuruda yer alr. Gerekli inanc ve motivasyonu oluturmak, kafalardaki pheleri ortadan kaldrmak iin TB uygulam ve iyi sonular elde etmi olan iletmeler ziyaret edilebilir ve uygulama sonular ve detaylar hakknda bilgi alnabilir. Japonyada iyerini gelitirmede nemli faktrn yaruki (motivasyon), yaruude (yetki), ve yaruba (i evresi) etkisi vardr. TB, alan ve ekipman kullanmn gelitirerek irketin esasl bir ekilde gelitirilmesine nclk eden bu faktr adresler. 6 byk kayb elimine etmek iin ilk olarak insanlarn tavrlar deitirilmeli ve yetenekleri arttrlmaldr. TB uygulamasn destekleyen bir i evresi de oluturulmaldr. Bu konuda st ynetimin liderlii olmakszn, tavrlarda, ekipmanda ve i evresinde deiim iin gerekli olan dnm baarlamaz. 3.2. TB Tantmak in Eitim Kampanyas Balatmak Eitim kampanyasnn hedefi, TB aklamak, morali arttrmak ve deiime olan direnci yumuatmaktr. Deiime olan diren, farkl ekillerde olabilir. Baz alanlar, operatr makineyi iletir ve bakm alanlar da makineyi tamir eder gibi geleneksel i blmn tercih edebilirler. Operatrler kendi i yklerinin artmasndan korkabilirler. Bakm alanlar da, operatrlerin rutin nleyici bakm grevlerini yerine getirme yeteneklerinden kukulanabilirler. nleyici bakm baarl bir ekilde uygulayanlar, TBn ek faydalar salayacandan phe edebilirler. TB uygulama isteini yaymak iin bir irket, bu safha esnasndan TB sloganlar tayan bayrak, afi, levha ve rozet kullanabilir.

53 3.3 TB Yaymak in Organizasyonlar Oluturmak Organizasyondaki dikey ynetimin her seviyesinde komiteler ve proje gruplar gibi yatay gruplar, TB yaymak iin bu admda oluturulurlar (Kathleen vd., 2001). TBn baarl uygulamasnda ynlendirme organizasyonu nemli bir grevi yerine getirir. Tm departmanlarda idari yapya uygun olarak, st ynetimden alt personele kadar btn alanlar ieren, genellikle be veya yedi kiiden oluan alt gruplar oluturulur. Alt kademe liderlerinden oluan ara gruplar, alt gruplar arasnda, koordinasyon grevini yerine getirir. Bu tr TB ynlendirme yaps, birbirleriyle ilikili alt grup organizasyonu olarak adlandrlr. Bu yap, ekil 3.1 de gsterilmitir.

ekil 3.1 Birbirleriyle ilikili alt grup organizasyonu (Tajiri ve Gotoh, 1996)

54 retim departmannda, otonom bakm grubu olarak tanmlanan ve otonom bakm gelitiren alt gruplar, operatrlerden oluur. Alt gruplarn stnde olan, formen ve otonom bakm grup liderlerinden oluan yneticiler grubu bir st ynetici tarafndan ynlendirilir. Bu ynetim modeli ile ekipmanlar ele alnr. Birbirleriyle ilikili alt grup organizasyondan baka, genellikle, eitli komiteler kurulur. TB faaliyetlerinin, her zaman kk gruplar ve sadece gereklilii kesinleince zel grup eklinde oluturulmas ok nemlidir. Dier yandan, retim, bakm ve mhendislik departmanlarndan seilen personelden oluan verimli bakm grubu, belirli konulara yaklamda ok etkilidir. Bunlarn beceri ve deneyimleriyle 6 byk kayp giderilir (Tajiri ve Gotoh, 1996). 3.4 Temel TB Politika ve Hedeflerini Saptama Mevcut TB karargah, mevcut artlar analiz ettikten sonra, temel politikalar ve hedefleri oluturmaldr. Hedefler, miktar belirtilebilir ve kesin, hedef belirten miktar ve zaman erevesinde olmaldr. st ynetim, ekipman operasyon orann %80nin zerine karmak gibi somut hedefler oluturmal ve TB temel irket politikalar ile birletirmelidir. TB, sadece st ynetimin taahhd ile baarlabilir. Yneticiler TB uygulamaya karar verirlerse, baar garanti edilir. Hedefler belirlendiinde, her bir alan, hedefleri anlamaldr ve baarlmalarn salamak iin i yerindeki kk grup aktivitelerini gelitirmeliler. TBde kk gruplar, genel irket hedeflerini temel alan kendi hedeflerini olutururlar. ekil 3.2de bir irketin irket apndaki TB politika ve hedeflerinin bir rnei gsterilmektedir. Bu irket, sfr arzaya yaklat ve retken bakm dln kazand. irketin abas sadece dl iin deildi ayn zamanda TB vastasyla irketin hedeflerini baarmak iindi (Nakajima, 1989).

55

Temel TB Politikas TB ile ekipman etkinliini maksimize etmek Kaliteyi arttrmak, gvenlii arttrmak ve maliyetleri azaltmak Morali arttrmak

Hedefler Austos 1981de PM dln almak irket koullarnda genel gelime gstermek

nemli Aktiviteler 1. 2. 3. 4. 5. 6. Arzalar azaltma, gvenlik ve datm garantisi ile verimlilii arttrmak Setup ve ayarlama srelerini azaltarak verimlilii arttrma ve envanteri azaltma Ekipman ve kalp hassasiyetini izleyerek kayplar azaltma ve kaliteyi arttrma Maliyeti azaltmak Gelitirme aktiviteleri ile yaam sresini uzatmak ve mevcut ekipmann etkinliini arttrmak alanlar eitmek

ekil 3.2 Temel TB politikalar rnei (Nakajima, 1989) 3.5 TB Gelitirmek in Bir Master Plan Formle Etme Bu, merkez TB ofisinin bir sonraki sorumluluudur. Uygulamadan nce hazrlk safhas ile balayan TBn yaylmas iin gnlk program kapsar (Kathleen vd., 2001). Hazrlk aamasnda, ncelikle TB ofisi koordinasyonunda, 3-4 yllk bir uygulama plan hazrlanr. Bu plan TB master plan olarak adlandrlr. TB faaliyetlerini yrtme program, alanlarn teknik dzeyi ve iletmenin mevcut koullar ele alnarak, dikkatlice hazrlanmaldr. Btn bu faaliyetlerde ayn anda yol almak iin yeterli deneyim ve sayda mhendis olmad zaman, uygun ncelikler verilebilir. rnein, btn iletmede faaliyetlere balamadan nce mhendisler ve yneticiler, 6 ay boyunca alt byk kaybn elimine edilmesi iin alrlar. En problemli makineler, pilot makineler olarak belirlenir. letme yneticileri, pilot makinelerde hem durular ve kalite hatalarn giderirler, hem de makinenin fonksiyonlarn gelitirerek, iletmenin ykn azaltrlar. Bundan sonra, operatrler otonom bakm programn balatrlar. Ayn zamanda, bakm departman operatrlerin almalarna destek vererek, planl bakm sistemini kurmak iin faaliyetlerini gelitirir.

56 Baz irketlerde, sfr adm olarak adlandrlan hazrlk dneminde, birka aydan alt aya kadar zaman harcanarak, iletmenin temizlenmesi, dzenlenmesi ve alt byk kaybn giderilmesi almalar yaplr. Bu irketler, i gvenliine nem vererek, alt personele TB tantc eitimde yol almak, ekipmann yetersiz iletilmesi ve yetersiz performansn arttrmak iin, nemli faaliyetlerde bulunurlar. ekil 3.3de 900 alan bulunan bir dizel motor iletmesinin yrtt master plan gsterilmitir (Tajiri ve Gotoh, 1996).

57 ekil 3.3 TB ana tasla

58 3.6 TBe Balama Vuruu Uygulamadaki ilk adm, 6 byk ekipman kaybna kar mcadelenin balangcdr. Hazrlk safhas esnasnda (1-5 admlar), mdrler ve uzman stafflar, ba rol oynarlar. Uygulama admnda, her bir alan kritik bir rol oynar. Her bir alan, 6 byk ekipman kaybn elimine etmek iin yaplan aktiviteler ile st ynetimin TB politikasn desteklemelidir. Bu yzden balama vuruunun, alanlarn moralini ve katlmn arttran bir atmosfer gelitirmeye yardm etmesi gerekir. Tm alanlarn katld bir toplant dzenlenebilir. Mteriler, balantl irketler ve mteahhitler bu toplantya davet edilebilirler. Toplantda st ynetim, TBn promosyonel yaps, temel TB politikalar ve hedefleri, ve TB gelitirmek iin master plan gibi hazrlk safhasnda tamamlanan ileri ve gelitirilen planlar bildirirler. alanlarn temsilcisi, ynetim tarafndan belirlenen hedefleri baarmak iin ortak taahhtlerini sunar. 3.7 Ekipman Etkinliini Arttrmak Mhendislik ve bakm stafflar, hat amirleri ve grup yeleri, proje takmlarna organize edilirler. Takm, operasyon esnasnda kronik kayplardan dolay kt alan ekipmana odaklanr (Kathleen vd., 2001). Model projeler, TB gelitirmenin ilk safhalar esnasnda TBn potansiyelini gstermeye yardm ederler. Bakm stafflar ve retim hatt amirleri ve mhendislerden oluan eitli proje takmlar oluturulur. Kronik kayplarn meydana geldii ekipman seilir, tercihen 3 aylk esasl inceleme ve analizlerden sonra dikkate deer bir ekilde gelitirilir. Her bir proje takm, kendi gelitirme aktiviteleri iin bir odak olarak 6 byk kayptan birini hedef alr. Pozitif sonular elde edildiinde proje, kendi alanlarnda daha baka kk grup gelitirme aktivitelerini srdren proje takm yeleri ile baka bir benzer ekipman iin geniletilebilir (Nakajima, 1989). 3.8 Operatrler in Bir Otonom Bakm Program Oluturmak irketler, rekabet edebilirliklerini arttrmak ve maliyetlerini drmek iin gittike artan bir basknn altnda kalmaktadrlar. Bugn bir ok ynetici, rekabet edebilirlii arttrmada nemli bir faktrn daha etkin ekipman kullanm olduunu anlamaktadr. Ekipman operatrleri

59 tarafndan yaplan bakm veya otonom bakmn, ekipman etkinliinin salanmasnda nemli bir etkisi olabilir. Otonom bakmn hedefi, ktlemenin nlenmesidir (Nakajima, 1989). Operatrler tarafndan yerine getirilen otonom bakm, TBn kendine zg zelliklerinden biridir. Operatrler, otonom bakm yerine getirmek iin gerekli yetenekleri kazanmak iin eitilmelidirler (Kathleen vd., 2001). Otonom bakm faaliyetlerinin iki amac vardr. alanlar asndan bakarsak, yeni tanmlanan grevleri nda, bilgili operatrlerin gelimesini tevik etmek. Ekipman asndan bakacak olursak, normal iletme koullarnn dna kan herhangi bir sapmann annda kefedildii, dzenli bir iletme ortamn tesis etmek (Tajiri ve Gotoh, 1996).

3.8.1 Bakm Grevlerinin Snflandrlmas ve Tahsis Edilmesi

3.8.1.1 retim departman iin program

retim departman aadaki ktleme nleme aktivitesini yerine getirir: 1. Ktlemenin nlenmesi Ekipman doru olarak ilet, Temel ekipman koullarn srdr (temizleme, yalama, skma), Ayarlamalar yeterli yapmak (operatr ve set-up esnasnda), Arzalar ve dier bozulmalarla ilgili datay kaydet, Gelimeleri uygulamak ve almak iin bakm departman ile ibirlii yapmak.

2. Ktlemenin llmesi (be duyuyu kullanarak) Gnlk denetimleri yrt, Belirli periyodik denetimleri yrt.

3. Ekipman restorasyonu Kk tamirleri yap (basit paralarn yenisiyle deitirilmesi ve geici tamirler), Arzalar ve dier bozulmalar zamannda ve doru olarak bildirmek, Seyrek olarak meydana gelen arzalar tamir etmede yardm etmek.

60 Temel ekipman koullarn ve gnlk denetimleri srdren bu aktiviteler, ktlemenin nlenmesine yardm eder, fakat yalnzca bakm stafflar tarafndan yapldnda yeterli olarak adreslenemezler. Bu aktiviteler ekipmana en yakn kii olan operatrler tarafndan en etkin ekilde ele alnrlar.

3.8.1.2. Bakm departman iin program

Bakm departman, periyodik bakm, kestirimci bakm, bakm yaplabilirlii gelitirme ve ktlemenin llmesi ve ekipman restorasyonunu kapsayan dier aktiviteleri yerine getirir. Bakm uzmanlar, yksek seviyede teknik yetenek gerektiren iler zerine konsantre olmaldrlar. Bakm yaplabilirlii gelitirme Bakm departmanlar iin nemli fakat genellikle ihmal edilen bir konu, bakm yaplabilirlii gelitirmedir. Bakm departmannn bakm etkinliini gelitirme hakkndaki ilgi ve aktiviteleri yetersizdir. Otonom bakm ile operatrlere yardm etmek ve rehberlik etmek Otonom bakm, sadece bakm departmannn uygun rehberlii ve yardm ile oluturulabilir. Otonom bakmsa, ilerleme olmadnda bakm personeli bakm sorumluluklarnn operatrlere geiinde yeterli rehberlik ve eitimin verilip verilmediine dikkat etmelidirler. Dier aktiviteler Bakm departman iin dier nemli aktiviteler unlardr: Bakm teknolojisini aratrma ve gelitirme, Bakm standartlarn oluturma, Bakm kaytlarn tutma, Bakm almasnn sonularn deerlendirme, Mhendislik ve ekipman tasarm departmanlaryla ibirlii yapmak (Nakajima, 1989).

3.8.2 Otonom Bakmn Yedi Adm

Sfr hata, geleneksel olarak, sadece kampanyalarda kaliteyi tevik etmek iin slogan olarak kullanlrd. Ancak, sfr hatay iletmelerde kolay ve kesin olarak elde etmek imkanszdr.

61 Baka szcklerle aklamak iin, biri u soruyu sorabilir: herhangi bir iletmede uygulanabilecek ve mevcut alt kademe personelin teknik dzey ve deneyimine bakmakszn, en st yneticiden iletme alanlarna kadar herkes bu hedef iin yeterince kararl olduunda, baarya gtrecek uygulanabilir yntem var mdr?. Bu sorunun cevab, yedi adm otonom bakm programdr.

3.8.2.1 Balang temizlii

Balang temizlii, otonom bakm almalarnn balangcnda ekipmana, kalplara, aletlere ve dzeneklere yapan kir, toz, krnt, gres, tala ve hurda gibi yabanc maddeleri, tamamen yok etmeyi amalayan abalar hedefler. Bu temizlik, iletme ynetiminin geleneksel anlamda anlad gibi, olaan bir temizlik olmayp, ekipmann kirletici maddelerden tamamen arndrlmasna kadar yaplan kapsaml bir temizliktir. retim departmanndaki sadece ynetici ve operatrler deil, ayn zamanda bakm grubu, mhendislik hizmetleri grubu, kalite kontrol departman gibi destek blmlerindeki tm alanlar, ekipmanlarda temizlikle, kk hatalara bile ciddi nem vererek, gizli hatalarn ortaya karlmasnn anlamn deneyimle renmelidirler. TB grne gre, temizlik gizli hatalar ortaya karmay ve gidermeyi hedefler. Temizlik esnasnda herkes, ekipmandaki btn paralara dokunur ve her ke bucaa gz atar. Bu yaklam sayesinde, gizli hatalar, grlty, titreimi, kokuyu ve snmay tespit etme ans artar. Kirlenmelerden arnm ekipmanda, hatalar kolaylkla tespit edilebildiinden, kk ve orta hatalar, durular ve kalite hatalar ile sonulanan nemli hatalar olumadan, sratle iyiletirilmeleri mmkn olur. Temizlik, otonom bakm almalarnn balang noktasdr. Temizlik muayenedir kavramn her zaman hatrlayarak, operatrler, durular ve kalite hatalarn nlemek iin, ekipmanlar temizlerler. Ne kadar iyi temizlense de, ekipmanlar, her gn toz, kir, ya ve krntlarla kaplanrlar. Bundan dolay, ayn alanlar defalarca temizlenmelidir. Yneticiler de dahil olmak zere pek ok kii bu gidiattan memnun olmayabilir. Bu aamada, bu gibi tavrlarn ortaya kmas arzu edilir. Makinann btn dier blgeleri temiz olduu iin, kirlenme kaynaklar dikkat ekeceinden aka grlebilirler. Sadece bu deneyim, temizliin nemini ve iyiletirmenin gerekliliini, onlara retir. Bundan dolay, mevcut grlerin ve sa duyulu yaklamlarn,

62 ciddi olarak incelenmesi esastr. Operatrleri denetleyen yneticiler, denetleyiciler ve otonom bakm grup liderleri; otonom bakm hedeflerini, alanlar ve ekipmanlar asndan hesaba katmaldrlar. Uzun zaman kirli kalan ekipmann temizlenmesi, byk aba gerektirir. Daha da tesi, gnlk retim yapan ekipman duruunun salanmas gerekir. Baz fabrikalar, btn iletmenin temizlenmesi iin, alt ay ile bir yl arasnda bir zaman harcarlar. Tek bana bir grup lideri veya birka operatr, byle bir grevi tek bana asla bitiremeyeceinden, otonom bakm grubundaki btn operatrlerin, bu abaya katkda bulunmalar arttr. Otonom bakm grup liderinin birinci grevi, nderlik yapmak ve operatrler arasnda ekip almasn yerletirmektir. Grup liderleri, operatrlerin TB almalarna zorlamayla deil, gnll olarak katlmalarn salamaldrlar. dealde, bu gnlllk, operatrlerin otonom bakm ve ieriini benimsemelerine dayanmaktadr. Grup liderleri, olduka kolay olan temizlik ileriyle balayarak, kk operatr gruplarn ynetmede ihtisaslamay renirler. Bu srete, operatrler birbirlerini, ortak almay paylaan kk grup yeleri olarak tanmaya balarlar. Ekipman bakmndaki istek ve motivasyon kendiliinden artacaktr. Sonu olarak operatrler, sorunlar nasl zmleyeceklerini kademeli olarak renirler. Birinci adm esnasnda, faaliyet panosu ve ortaya kan konularla ilgili listeler hazrlanr. Her otonom bakm grubu, ekipman koullarnda grubun baard ilerlemelerin gsterilmesi iin faaliyet panosu diye adlandrlan, byk bir pano hazrlar. Pano, operatrlerin birbirlerini daha iyi anlamalarn amalar. Etkin faaliyet panosu, panoya bakanlarn, grubun deiik almalarn ve kaydedilen gelimeyi abucak tespit etmelerini mmkn klacak ekilde dzenlenmelidir. Faaliyet panosunda gsterilen dkmanlar, yneticilerin btn otonom bakm gruplarnn sorunlarn ve gelimelerini deerlendirebilecei en gvenilir bilgi kaynaklardr. Temizleme srasnda tespit edilen ypranan paralar, yetersiz ve hatal monte edilen paralar, bozulan paralar ve farkllk arz eden blgeler gibi, hatal ekipman blgelerinin kesin belirlenmesi iin, operatrler bu blgeleri etiketlendirmeliler ve ayn anda hatal blge listesine yazmallar. Daha sonra sorunu bakmclar m operatrler mi giderecek buna karar verilir. Sorun giderildikten sonra, etiket kaldrlr ve listeye geek bitirme tarihi kaydedilir. Balang temizlii esnasnda ve sonrasnda ortaya kan sorular, soru listesi olarak adlandrlan bir listeye yazlr. Soru listesi operatrlerin bilgi ve sorularn paylatklar, ekipman kademeli olarak bkmadan anlamalarnda en nemli aratr. Listedeki sorularn

63 cevaplar, tek nokta dersleri gibi, uygun yntemlerle btn grup yelerince anlaldnda, listedeki sorular iaretlenir ve tarihleri kaydedilir. Tezgahlardaki metal tala krntlar, kalplamadaki kenar szntlar, ekipmann bozuk almasndan kaynaklanan kir ve toz, ya ve hammadde szntlar vs. gibi yabanc maddeler reten ekipmann belirli blgeleri, kirlenme kayna olarak ele alnr. Tespit edilen kirlenme kaynaklar bir listeye kaydedilir. Operatrler, bu kirlenme kaynaklarn tamamen kapsayacak ekilde, ciddi bir alma yapmaldrlar. Zor alma blgesi, operatrlerin temizleme, yalama, muayene ve dier gnlk grevlerini yaparken zorluklarla karlatklar, ekipmann zel blgeleridir. Bu sorunlu blgeler, zor alma blgesi listesine yazlr. Otonom bakm programna gre, almalarda kademeli olarak yol alnrken ve operatrlerin artan beceri ve yetenekleri sayesinde karmak ve kk, almas g alma blgeleri tespit edilir. Bu blgelerle ilgili kar nlemler alnrken, maliyet faktr gz nne alnmaldr. Balang temizlii esnasnda operatrler, nceki ekipman modifikasyonlarnda ilev asndan iptal edilen, saysz ve eitli ekipman paralarnn, ekipmandan uzaklatrlmad ve orijinal yerlerinde veya yaknlarnda kaldn tespit ederler. dealde, 1. adm sonunda, gereksiz tm ekipman paralar, tamamen atlm olmaldr. 1. adm sonunda yaplan denetleme, yedi adm programnda ilk ve en nemli denetim olup, tm otonom bakm almalarnn gelecekteki gelimesini derinden etkiler. lk denetim olduu iin ou operatr kendini rahatsz hissedebilir. Denetleme toplantsnda denetleyiciler, rahat bir ortam oluturmaldrlar. Denetim ncesinde denetleyiciler, yneticilerin modelini klavuz olarak kullanarak, prosedrn provasn btnyle yapmaldrlar. Denetleyiciler, her operatrn grup almalarn anlayp, anlamadn ve katlma istekli olup olmadn kontrol etmelidirler.

3.8.2.2 Kirlenme kaynaklarna kar nlemler

Balang temizliinden sonra gelen otonom bakmn ikici aamas, kar tedbirlerin alnmas ve ulalmas zor olan yerlerin kolayca temizlenir hale getirilmesidir. Birinci aamadaki balang temizlii bittikten sonra makinann belli ksmlarnn birka gn ierisinde tekrar

64 kirlenip, tozland, ya damlalarnn olduu veya dier pisliklerin birikime yol at gzlenebilir. Makinada balang temizlii ve etiketleme yaplp, etiketlerdeki olumsuzluklarn ounun giderilmesinden sonra makine temiz bir duruma gelmi olur. lk aama esnasnda, tozlanmaya ve kirlenmeye neden olan kaynaklar tespit edilmi olacandan, artk ikinci aamada, bunlar ortadan kaldrmak iin kar tedbirlerin neler olaca veya temizleme esnasnda problem karan ulalmas g yerlere ne gibi tedbirler alnarak ulalabilecei aratrlarak uygulamaya konulmas gereklidir. Bu sk tozlanp, kirlenen noktalar, makinann operatrnn iyi yapt balang temizlii sayesinde kolayca birka gn ierisinde tespit edilebilir. nk, makine temiz olduu iin yzeyinde birikecek herhangi bir toz tabakas, ya tabakas veya baka bir yabanc madde kolayca ortaya kar. Bu gibi noktalar tespit edildikten sonra, bunlar her gn temizlemek yerine bu kirlenmelerin asl kaynaklarn bulmamz gerekir. Bu kaynaklar tespit edip bulduktan sonra bunlara kar tedbirlerin alnmas ve bu kaynaklarn yok edilmesi arttr. Temizlemesi zor olan yerlerin tespiti birinci aamada yaplan temizlikler esnasnda gerekletirildiinden, ikinci aamada, buralarda ne gibi iyiletirmeler yaplarak temizliin daha kolay hale getirilecei ve btn bunlarn neticesinde de temizlik zamannn nasl en alt seviyeye ekilecei belirlenir ve uygulanr (Pirelli Eitim Yaynlar 6). Operatrler ve dier alanlarn heves ve cokusu, ekipman daha kolay temizlenmesiyle artar. Temizlik konusuyla operatrler, temel ekipman koullarn yerletirirler ve ekipman nasl gelitireceklerini renirler. Ekipmanda uygulanan temizliin, ekipman durular ve kalite hatalarnn giderilmesinde nemli katks vardr. Ekipmann gelitirilmesi ve teknik becerilerin arttrlmasnda 2. adm, daha sonra karlalacak zor admlarn almasnda, operatrleri ynlendirir. 2. admda, operatrlerin kar nlemler almak iin yaptklar hazrlklarda, yabanc maddelerin kaynaklarnda nasl olutuunu dikkatlice gzlemlerken, makinalarn temel alma ve hareket dzenleri hakknda bilgi edinmeleri nemlidir. stn kr ve abuk uygulanan kar nlemler kullanlmamaldr. Doru zmlerin bulunmas iin makinalarn alma prensipleri nda, olayn mantksal analizinin yaplmas tavsiye edilir. Aksi taktirde tesadfen ortaya kan bir baarnn dnda, sorun zmlenmi gibi grnmesine ramen, yabanc maddeler farkl yollardan yeniden oluur. Kirlilik

65 kaynaklarna kar alnan nlemlerin amac, sadece yabanc maddelerin giderilmesi ve temizlik zamann azaltmak deil, ayn zamanda, kirlilik olaynn ayrntl gzlemlenmesiyle, makinann alma dzenleri ve dinamik hareketlerini de renmektir. Operatrlerin temizlik, yalama ve ekipman muayenesi iin snrsz zaman harcamalarna msaade edilmeyeceinden yneticiler, prosesin dzenlenmesi, altrma koullar ve operatrlerin i blmn de gz nnde bulundurarak, temizlik iin en uygun zaman hedeflerini belirlerler. kinci admn balangcnda, operatrler 1. admda tespit dilen kirlilik kaynaklarn ve temizlemesi zor olan blgeleri yeniden gzden geirirler. Sonra, operatrler zorunlu temizlik ilerini, geici temizlik standartlarna dntrerek 1. admda ulalan temizlii muhafaza etmek iin, bu standartlar takip ederler. Fakat kar nlemler henz alnmaz. 2. adm sonunda, mevcut ekipman temizliinin muhafazas iin, ele alnan iyiletirme abalarnn nda, geici temizlik standartlar gzden geirilmelidir. kinci admn gelitirilmesi Bir kirlenme kayna iyiletirildiinde, iki tr alma uygulanmaktadr. Birincisi temizlik gerektirmeyecek ekilde kirlilik kaynan azaltmaktr. Dieri ise, daha kolay temizlik yapabilmek iin, temizlik metot ve aralarnda deiiklik yapmaktr. Kirlenme kaynaklarna kar alnacak nlemler, operatrlerin ayn ii tekrar tekrar yapmamalar ve hem temizlik hem de temizliin kolay yaplabilmesi amac ile ekipmanlarda yaplan deiikliin maliyeti gz nnde bulundurularak alnmaldr. Kirlilii oluturan maddeler, i gvenlii, rn kalitesi, makine arza durular, kk durular ve ayarlar olumsuz ekilde etkiler. Bundan dolay, kar nlemler, temizleme zamannn azaltlmasna gre deil, bu etkilerin byklne gre gelitirilmelidir. Kar nlemler, sadece daha kolay temizliin salanmasnda deil, dier eitli sorunlarn nlenmesinde de ok etkilidir. Zor temizleme blgelerine kar alnan nlemler, operatrlerin kendi kendilerine ekipmanda tespit ettikleri sorunlara, mmkn olduunca kalc iyiletirmeler yapmalar temel esastr. Operatrlerin i ortamnda sorunlar arayarak, bakm personeli desteinde, uygun kar nlemleri almalar, uygun alma koullarnn gelitirilmesi ve muhafazasnda etkili yoldur. Uygun olmayan nerileri nlemek iin, sorunun kilit noktalar, zor blgelerin yerleimi, hedefler, ayrntlar, maliyetler ve yararlar btnyle nceden aratrlmaldr. Yneticiler, operatrlere grlebilir yararlar salayan iyiletirici nlemler almalar konusunda yol gstermelilerdir. alan btn

66 personel, her zaman maliyet konusuna gereken nemi vererek, her nerinin n aratrmasn ve son deerlendirmesini yapma alanln, gelitirmelidir. Kirlenme kaynaklarna kar nlemlerde, ncelikle yabanc maddeler kaynanda yok edilmelidir. Eer bu kaynaklarn yok edilmesi mutlak olarak mmkn deilse, elden geldiince, yabanc maddelerin oluumu azaltlmal ve yaylmalar da snrlandrlmaldr. Zor temizleme blgelerine kar nlemler alndnda, operatrlerin kendi kendilerine ekipmanda tespit ettikleri sorunlara, mmkn olduunca kalc iyiletirmeler yapmalar temel esastr. Operatrlerin i ortamnda sorunlar arayarak, bakm personeli desteinde, kar nlemleri almalar, uygun alma koullarnn gelitirilmesi ve muhafazasnda etkili yoldur. Ekipmanda uygun olmayan kriterlerle, saysz iyiletirme almalar yaplabilir. Uygun olmayan nerileri nlemek iin, sorunun kilit noktalar, zor blgelerin yerleimi, hedefler, ayrntlar, maliyetler ve yararlar btnyle nceden aratrlmaldr. Daha da tesi yneticiler, operatrlere, grlebilir yararlar salayan iyiletirici nlemler almalar konusunda yol gstermelidirler. oklu karmak nedenlerden kaynaklanan kronik kayplarn giderilmesinde operatrler nerede- nerede analizi ve niin-niin analizi gibi kolay problem zme tekniklerini kullanmaldrlar. Sorunlarn zmnde, planlanan ve alnan iyiletirici nlemler ile takip edilen olaylarn gzlemlenmesinde ve renilmesinde operatrlerce temizlik gibi aina olduklar konular ele alrlar. Kirlilik kayna baarl bir ekilde yok edildiinde, operatr bu baaryla memnunluk ve tatmin hissederler. ok kk olsa bile yaplan btn deiikliklerin, yazl dokman eklinde kaytlar tutulmaldr. Mhendislik ve bakm departmanndan seilen mhendisler, sahada deitirilen blgeyi, operatrlerden alnan bilgiye gre kontrol ederler ve ilgili teknik resim ve dkmanlara son eklini verirler. 2. admn sonunda, operatrler zmlenmeden kalan konular ve gelimeleri deerlendirmeli ve 3. admda zmlemek iin, planlarn deitirmelidirler. 2. adm almalarnn gerek amac, kendi kendilerine sorunlar zmleyebilen bilgili operatrler yetitirmektir. Tm operatrlerin grup almalarna aina olup olmadklarn ve her otonom bakm grubunun otonom bakm almalarn en iyi ekilde uygulayp uygulamad denetleyiciler tarafndan dikkatlice kontrol edilmelidir. Denetlemede, temizlik zaman hedeflerine ulalp ulalmadndan ziyade, aadaki noktalarn dorulanmas daha nemlidir:

67 Operatrler, ekipmann yap ve ilevi, kirliliin etkileri gibi konular hakknda neler rendiler? Operatrler kirliliin zararl etkilerini ve ilgili sebeplerini nasl aratrdlar? Deneme ve yanlma yntemiyle yaplan almalarda operatrlerin abalar ne kadar azimliydi? Operatrlerin kar nlemleri, i gvenlii, kalite, arzi durular, kk durular, kurma ve ayarlama asndan ne kadar etkiliydi? Bu konular, tatmin edici deilse, otonom bakm grubu, temizlie verilen hedefin zamannda bitirilmesine ramen, baarsz olarak deerlendirilir. Bir otonom bakm grubu, yksek hedefler semekte srar etmi ve bu hedeflere henz ulaamamsa, yneticiler, operatrlerin gelitirmedeki ar teknik detaylara dikkatlerini toplamaktan ziyade, otonom bakm almalarnn gelecekteki ynn grmelerine yardmc olmak iin soru ve cevap oturumlar dzenlemelidirler. Yneticilerin gz nnde bulundurmalar gereken nemli bir nokta da, otonom bakm gruplarnn TB programndan kopmalarnn nlenmesidir. nk ikinci adm, kopmalarn oluma olaslnn en yksek olduu admdr. Bu bak asndan, bu denetlemede gerek denetlenenler, operatrleri gnlk ilerinde ynetmesi gereken alt yneticiler ve formenlerdir (Tajiri ve Gotoh, 1996).

3.8.2.3 Temizlik ve yalama standartlar

Birinci aamada yaplan balang temizliinden sonra ikinci aamada, tozlanan ve kirlenen yerlere kar nlemler alp, temizlenmesi zor olan yerlerin iyiletirilmesinden sonra, nc aama olarak standartlarn hazrlanmas gerekir. lk iki aama sonunda her operatr ayr ayr kendi makinalarnda temizlik, yalama gibi faaliyetlerde bulunmaya balamtr. Bu faaliyetleri her operatrn kendi turunda tek bana tekrar etmesi, retimde ve verimli alma srelerinde kstlamalara yol amtr. Makine zerinde her turda yaplan, temizlik, yalama, ufak arzalar giderme gibi faaliyetler, eer belli erevede izilmi program iinde yaplmazsa, dank ve ok fazla zaman alan ilere dnebilir. Bunun iindir ki, baz standartlar hazrlama ihtiyac ortaya kar ve temizlik konusunda, yalama konusunda standartlar hazrlanr. Standartlar, TB mant erevesinde hazrlanmak zorundadr (Pirelli Eitim Yaynlar 6).

68 1. ve 2. adm sonunda, ekipman yeni grnecek kadar temiz olur ve operatrler de bu koullar kendi kendilerine yerletirdikleri, temizleme standartlarn kolaylkla takip ederek muhafaza ederler. 3. admda, zellikle zor yalama blgelerindeki noksan yalamadan meydana gelen hatalar belirlemek ve iyiletirmek iin, batan baa yalama noktalar ve yzeyleri, incelenmek zere ele alnr. Bu incelemenin sonucunda elde edilen yenileyici ve iyiletirici almalar neticesinde, uygun ve gvenilir yalama metotlar gerekletirilir. Operatrlerin inanarak yaptklar yalama ve temizlik ile, ekipmann yksek gvenilirlii ve bakml olmas baarlr. 3. admn temel ekipman koullarnn bitirilmesinde nemli bir rol vardr. 3. adm boyunca, operatrler baarlan ekipman koullarn muhafaza etmek iin, temizleme ve yalama standartlarn olutururlar. Otonom denetimi amalayan TBde, gerek deneyimi temel alan bu kurallar, bunlar uygulayacak olan operatrler tarafndan oluturulur. Operatrler kurallar kendileri oluturduunda, hem takibi kolay, hem de uygun alma koullarn kolaylatracak ekilde yaparlar. Standartlar takip etmenin gerekliliini ve nemini anlarlar. Bu yaklam, iletme almalarndaki grevlerinin nemiyle operatrleri etkiler. Bu, otonom denetimin ilk admdr. nc Admn Gelitirilmesi kinci adm sonunda elde edilmi baarl temizlii, operatrler muhafaza ederek gelitirmelidirler. Tm otonom bakm gruplar, 3. admda temizlik ve yalama ile ilgili tm almalarn, sona ermesinin gerektiine inandrlmaldrlar. Temizlik ve yalamann hedeflenen zamanda bitirilmesinde, daha sabrl abalarla, alma yntemlerinde ve ekipmanda iyiletirmeler yapmak gerekir. 3. admn balangcnda operatrler, yalama hakknda bakm mhendisleri tarafndan eitilirler. Operatrler temel bilgi ve becerileri kazandklarnda, ilgili pratik almalar aadaki sralamaya gre uygularlar: Kontrol et: Yalama noktalarn ve yzeylerini belirleyin. Yalama ile ilgili hatal blgeleri tespit edin. nlem al: Hatal blgeleri iyiletirin ve zor yalama blgelerinde deiiklikler yapn. Planla: Temizlik ve yalama standartlarn oluturun. Uygula: Temizlik ve yalama standartlarn uygulayn. Hedeflenen zamana ulaana kadar yukardaki KOPU evrimi tekrarlanr.

69 Temel ekipman koullarnn yerletirilmesini hedefleyen otonom bakm programnn ilk admnn denetlenmesinde, denetleyicilerin teyit etmesi gereken birinci nokta, operatrlerin temizlik muayenedir, ekipmann kullanm koullarnn inanarak gzlemlenmesi ve ypranmann nlenmesi gibi, temel TB kavramlarn ne derecede anladklardr. Ayn zamanda, her operatrn, kalite hatalar ve durularla balantl olan herhangi bir olay gzlemleme ve analiz etmede gerekli olan beceri ve alkanlklarn ne derecede kazandnn tespit dilmesi gerekir. Eer baz operatrler gerekli ilerlemeyi kaydedememise, bu operatrlerin uygun destekleyici eitimi almalar salanmaldr. Saha denetlemesinde yneticiler, TB almalarna katlan tm operatrlerin, yalama ve temizlemeyi, hedeflenen zamanda ve kendi koyduklar standartlara uygun yaptklarndan emin olmaldrlar (Tajiri ve Gotoh, 1996).

3.8.2.4 Kapsaml muayene

4. adma balamadan nce, balama elemanlar, elektrik, g iletimi, hidrolik ve pnmatik gibi muayene konular seilmelidir. Muayene yntemleri ve her kategorideki ypranma kriterleri ile, ekipmann yap ve ilevini renerek, operatrler ekipman muayene ederler ve kendilerinin tespit ettikleri hatal blgeleri iyiletirirler. Bu tr baz iyiletirici ve yenileyici yntemler, operatrlere ok zor geldiinde, bakm blmnden yeterli destek istenir. Operatrler makinalar zerindeki uygun yerlere iaretler ve etiketler koyarlar. rnein, isim plakalar, kod numaralar veya nemli yerlere dier gerekli altrma ve muayene talimatlar vb. muayenesi zor blgelere de, sadece oluturulan kontrol yntemiyle deil, ayrca kendilerinin kefettii yeni kontrol yntemlerini uygulayarak deitirirler. Her muayene sonunda, bu tr abalar sonucu baarlan ekipman koullarn muhafaza etmek iin, geici muayene standartlarn olutururlar. Her bir muayene konusunda, operatrler ekipmandaki bozulma ve anormallikleri tespit edebilmek iin, gerekli muayene ve temel becerilerinde eitilirler. Bu eitim stratejileri ve onu izleyen kapsaml muayenelerde, operatrler plan yapmann ve ekipmann gerek alma koullar ile ilgili derlenmi verilerin analiziyle elde edilen doru rakamlara dayal sonularn, gzden geirilmesinin nemini anlarlar. Ksa aralklardaki, uygun sayda, muayene konularyla balantl KPU evrimini ieren, kullanclarn denetim yeteneini arttrmak ve

70 operatrleri eitmek iin salanan bu temel hazrlklar, eitici ve pratik deneyimler sayesinde gerekletirilir. Ekipmann muayenesi iin uygun eitim ve deneyim salanarak, teknik temellere dayal, eletirici, sezgi duyusu olan bilgili operatrlerin eitimi esastr. Bu tr eitimlerle gerekli beceri elde edildikten sonra, operatrler kendi kontrol formlarn hazrlarlar. Tabii ki, bundan sonra gnlk muayene kurallarn oluturacak yetenee ulaan operatrlerle, yeterli muayene baarlabilir. Muayeneye yardmc olacak ortamlar salamak yeterli muayene iin gereklidir ve bu yneticilerin grevidir. Gerekli ortam oluturulmadan, yeterli muayene iin operatrlerden ar talepte bulunmak, uygun ortam oluturulmasn gz ard etmek anlamna gelir. Operatrler, muayene becerilerini tam anlamyla gelitirdiklerinde, temel ekipman koullarn oluturmak ve hatalarn nlenmesi amacyla balatlan, otonom bakm programnn bandan beri sarf ettikleri sabrl abalarn nemini daha iyi deerlendirirler. Sonu olarak gerek ekipman koullar erevesinde, gnlk muayenenin nemli grevine kendilerini adarlar. Ancak, bu yaklamla, bilgili operatrlerin geliimi tevik edilmi olur. Operatrlerin teknik becerilerinde 4. adm boyunca tekrarlanan talimat dizileri takip eden deneyimlerle kayda deer oranda artma grlr. Otonom bakm eitimi, tm operatrlerin teknik dzeylerinin ykseltilmesini amalar. Bundan dolay, operatrlerin konular zmlemelerinin dikkatlice gzlemlenmesi ve mevcut gelimelerle orantl olarak, daha ileri dzeyde eitim salanmas ok nemlidir. Kapsaml muayenenin gelitirilmesi Her muayene kategorisindeki eitimden sonra, operatrler yeni edindikleri becerileri uygulayarak ekipman gerek anlamda muayene ederler ve tespit ettikleri hatal blgeleri alma kapsamna alarak, rendikleri bilgi ve becerilerle deneyimleri kuvvetlendirirler. Bu yolla, eitim hedeflerine ulalmasnn yan sra, ekipman hatalarnn btnyle giderilmesi hzlandrlm olur. TB uygulayan bir ok iletmede, izelge 3.1de grlen alt admlara blnen kapsaml muayeneyi gelitirmek iin yaklak bir yllk zaman harcanr. Btn alanlar, KPU evrimini ksa aralklarla sk sk tekrar ederek, otonom denetime ularlar.

71 izelge 3.1 4. Admn alt admlara blnmesi (Tajiri ve Gotoh, 1996)

Bakm blm kapsaml muayene iin kategori ve temel eitim ilkelerini belirler. Ayn zamanda, operatrlerin istekleri dorultusunda, ekipmann hangi parasnn nasl muayene edileceini, ilave olarak ekipmann doru altrlmas, kurulmas ve ayarlanmas gibi gnlk bakmnn baarlmas iin gerekli olan bilgiyi belirler. Bu konularla ilgili analizler, her iletmedeki ekipmanlarn karakteristiine, proseslerinin dzenlenmelerine, alma yntemlerine, muayene edilecek ekipmann ypranmasna, meydana gelen kalite hatalarna ve durulara, vs.ye gre yrtlmelidir. Muayene seviyelerinin seilmesi, nemli ekipmanlarn iletme koullarna ve otonom bakm faaliyetlerinin ilkelerine gre deiir. Bakm blmnce hazrlanan en gerekli eitim malzemeleri, kontrol listeleri ve kapsaml muayene iin el kitaplardr. Her muayene seviyesi iin mhendisler operatrlerin grsel muayene yada olduka basit lm aletleri kullanarak yapabilecekleri muayeneleri gz nnde bulundurarak izelge 3.2deki gibi operatrlerin ele alacaklar muayene ayrntlarn oluturmaldrlar. Bakm mhendisleri bundan sonra, operatrlerin ekipman inceleyebileceklerini kesinletirmek iin, eitim programnn ayrntlarn incelerler. Bu ayrntlar, oluturulduktan sonra, kapsaml muayene el kitaplarnda basit bir dil kullanlarak anlatlmaldr. Bu el kitaplar, ekipmann temel yapsn, grevini, muayene yntemlerini, kriterleri, ypranma olayn ve sebeplerini, ana ekipmanla ilgili iyiletirmeleri, alt blmleri ve

72 temel paralar anlatmaldr. izelge 3.3, muayene el kitabnn bir blmnn rneini gstermektedir. Ayrca, iletmede bulunan birbirine benzer ekipmanlardan tipik paralar, alt paralarn alm, basitletirilmi izimler, krokiler, grsel ve iitsel malzemeler gibi somut ve grlebilir malzemeler seilmelidir. Eitim malzemelerinin dikkatli hazrlanmas ve toplanmasna mmkn olduunca erken balanmas ok nemlidir. rnein, atlyedeki deneysel almalarda bakm teknisyenleri tarafndan imal edilmi kesit modelleri oluturmak ve grsel video bantlar hazrlamak veya satn almak gibi.

izelge 3.2 Muayene kontrol formlar (Tajiri ve Gotoh, 1996)

izelge 3.2 Muayene kontrol formlar

73

izelge 3.2 Muayene ve kontrol formlar (Tajiri ve Gotoh, 1996)

74

75 izelge 3.3 Muayene el kitab (Tajiri ve Gotoh, 1996)

76 izelge 3.3n devam muayene el kitab (Tajiri ve Gotoh, 1996)

77 Eitim programndan sorumlu bakm mhendisleri renim ara- gerelerini hazrlanrken, ayn zamanda eitim zamann planlamaldrlar. Her muayene seviyesine gre ayrlan zaman, operatrlerin balangtaki ortalama becerilerinin dzeyi ile, gelecekteki beceri dzeyinin farkna gre tespit edilir. Bir ok irket, kapsaml muayenenin herhangi bir seviyesine birka ay gibi bir sre ayrr. Hazrlanan eitim plan, operatrlerin ngrlen bilgi ve becerileri renmeleri iin, mantkl fakat sk bir zaman erevesi iinde olmaldr. Eitim zaman planlamas, sorumlu mhendisler tarafndan tek bana kararlatrlamaz. Bunun, retim blm yneticileriyle yeterli koordinasyonu gereklidir. nk bu eitim program, bte tahminlerini ve harcama yerini etkilediinden, TB ofisi etkin olarak katlmal ve bu planlamaya destek vermelidir. Bu eitim programnn kilit noktas, otonom bakm liderlerine sadece kapsaml muayeneye yaklam ve yntemlerinin retilmesi deil, bundan sonra elde ettikleri bilgileri, operatrlere aktarabilmek iin kademeli eitimi baarl olarak nasl yerine getireceinin de retilmesi gerekir. Grup liderleri sadece kendilerine retilenleri, anlalr bir biimde, grup yelerine verilmesinden baka, bakm personelinin destei ile kendi ekipmanlarna uygun eitim malzemeleri ve kendi eitim programlarn dikkatle hazrlayabilmelidirler. Operatrlere verilecek bilgi ve becerileri gvenli bir ekilde retirken anlalmas g konularn tamamen renilmesi iin almaldrlar. Kademeli eitimde dersler, grup liderleri tarafndan sunulur ve ilgili ekipman paralar, grup yeleri tarafndan incelenir. Bu inceleme deneyleri boyunca, operatrler ekipmann yap ve ilevini para isimleriyle birlikte muayene kriter yntemlerini, ypranmalar ve iyiletirmeleri renirler. Muayenedeki eitim ve aratrmalar ok uzun srebilir. Bu yzden deiik fikirler denenmelidir. Basit makinalarn datlmas ve tekrar toplanmas, iletmede problemin elle aratrlmas, hatal paralarn tespit edildii yarmalar vs. gibi. 4. adm, iki amac hedefler,: operatrlerin becerilerinin arttrlmas ve ekipmanda ypranm paralarnn yenilenmesi. nceki admlarda olduu gibi, operatrler, ypranan veya hatal paralara zor muayene blgelerine kimlik etiketleri asarlar. Operatrler gnlk muayene iin ekipmann zel blgelerini belirlerler ve sonra nceki kapsaml muayene sonularna dayanan muayene sras ve alma ekillerine uygun, geici muayene standartlarn olutururlar. Kapsaml muayenede, ekipmandaki ypranmalar ve hatalar byk oranda tespit edilir. Bu yetersizliklerin iyiletirilmesi ve gelitirilmesi iin, otonom bakm grubuna bal tm

78 operatrlere bu grev verilir. Eer muayene edilmesi zor blgelerle karlalrsa, hedeflenen muayene zamanna ulaana kadar, muayene yntemleri veya ekipman tekrar gzden geirilmelidir. Kapsaml muayene, operatrlerin muayene ile eitim ve deneyim salamada, kapsaml ve sistematik bir sretir. KPU evrimi, operatrlerin kullanc nezaret yeteneklerinin gelitirilmesi iin, ksa zaman aralklarnda sk sk tekrar edilir. Denetleme formlarnda derlenen muayene edilecek maddeler ve eitleri, operatrlerin gnlk grevlerinin paras olarak, ekipmanda muayenesi istenen seilmi paralar yanstr. Kapsaml muayene ilerlerken, meydana gelen durular da sratle azalr. Bu tr yararl sonular sadece operatrleri deil, ynetici ve denetleyicileri de tevik eder. Yneticiler, otonom bakmn balama noktasn unutmadan, kendilerini ve operatrleri eitmeye ve yeni faaliyetler gelitirmeye devam etmelidirler (Tajiri ve Gotoh, 1996).

3.8.2.5 Otonom bakm standartlar

5. adma girerken, makinalardaki durular nemli lde azalr. Bir ok proseslerde aylk bazda, sfr duru gerekletirilir. alan personel, gvenilir ve kararl alma koullarnn muhafaza edilebileceini grecektir. 5. adm, normal veya uygun koullarda, kk sapmalarn bir bakta tespit edilebilecei, dzenli bir iletmenin gerekletirilmesini amalar. 3. admda oluturulan temizlik ve yalama standartlar ile, 4. admda verilen muayene kategorisine gre hazrlanan geici muayene standartlar, 5. admda birletirilir. Her iki standart, operatrler tarafndan yrtlen gerekli gnlk temizlik, yalama ve muayene grevlerini aklayan otonom bakm standartlar olarak birletirilir. Operatrler bu standartlar takip ederek, proseslerinde kurulu tm ekipmanlar, deneme yoluyla, temizler, yalar ve muayene ederler. Bu abalarn tekrarlanmasyla, daha etkin standartlarn oluturulabilmesi iin, ekipman ve prosesin bir sistem olarak batan sona anlalmasyla, operatrler gnlk bakm prosedrlerinin uygun birleimini aratrr ve tespit ederler. Bundan sonra gnlk grevlere verilen sre ve aralklar dikkate alarak, proses iinde durular ve kalite hatalar ile ilgili verileri elde etmeyi ve kullanmay renirler. Bu yaklam, takip edilmesi kolay ve arzulanan etkileri reten standartlarn oluturulmasyla sonulanr. 5. adm,

79 bundan dolay, kendi kurallarn oluturarak ve takip ederek, gerek otonom denetimini baaran operatrlerin yetimesini amalar. 5. adm, ekipmanla ilgili konularn kavranmasnda son admdr. 6. admda, otonom bakm almalarnn konusu, makinalardan tm proseslere alarak, kalite konularnda younlar. Genelde, daha nceki admlarda iyiletirme nlemleriyle ele alnmayan zmlenmemi sorunlar veya ulalamam hedefler vardr. Bundan dolay, otonom bakm gruplar, bu kalan konular makinalarn hatal blgeleri, kirlilik kaynaklar, zor alma blgeleri, alma zamannn uzamas gibi alardan kontrol etmelidirler. retim planndaki bir deiimden dolay makinalar durdurulmadan almaya devam gereklilii veya tedariki firmalarn salad paralardaki gecikme gibi, engelleyici durumlarn olmad zamanlarda, otonom bakm gruplar, kalan bu konularn 5. adm sonunda bitirilmesi iin yeni bir zaman planlamas yapmaldrlar. Beinci Admn Gelitirilmesi Ekipmana ynelik tm almalar bitirmek ve otonom bakm standartlarn oluturmak iin 5. adm, aadaki sralamaya gre uygulanr. lk olarak temizlik ve yalama standartlar gzden geirilir. 3. admda oluturulan temizlik/yalama standartlarnn yrtlmesiyle elde edilen deneyimlere dayanlarak, temizlik grevleri ve yalama kontrolleri aada belirtildii gibi, tekrar gzden geirilmeli ve gerekli iyiletirici nlemler alnmaldr. Temizlik standartlar: Temizlenecek alan, temizlik yntemleri, periyotlar ve kriterler yeterli oranda kapsanyor mu? Herhangi bir kirlilik kayna ele alnmadan brakld m? Yeni tespit dilen kirlilik kaynaklar var m? Eer bir problem bulunursa, gerekli nlemler alnmaldr.

Yalama standartlar:

80 Yalama noktalar ve yzeyleri, yalayc eitleri, yalama yntemleri, periyotlar ve muayene kriterleri yeterli oranda kapsanyor mu? Otonom bakmla, bakm blm arasndaki yalama grevlerinin dalm yeterli mi? Eer bir problem bulunursa, gerekli nlemler alnmaldr.

kinci olarak, geici muayene standartlar gzden geirilir, nc olarak bakm blmnn standartlar retim blmnn standartlar ile karlatrlr, drdnc olarak, geici otonom bakm standartlar oluturulur, beinci olarak, iten bozulmalarn sebep olduu anormallikler belirlenir ve son olarak otonom bakm standartlar oluturulur. Yneticiler tarafndan belirlenen hedef zaman iinde temizlik, yalama ve muayeneyi bitirmek iin ekipmann iyiletirilmesi ve alma yntemlerinin gelitirilmesinde abalar srdrlerek, operatrlerin gnlk bakmda harcadklar zaman azaltlmaldr. Ayn zamanda, bu grevlerin kalitesi, ncekilerden daha yksek dzeyde tutulmaldr. Etkin standartlar hazrlamak iin, operatrn i sralamas ve ynteminin uygun bir ekilde oluturulmas gereklidir. Hibir operatr temizlik, yalama ve muayeneyi etkin bir ekilde yapabilmek iin, ayn proses blgesini kere dolama ihtiyac duymamaldr. alma konular ve periyotlar oluturulduunda, operatrler her bir vardiyada veya gnlk olarak ekipmann hangi blgesinde, ne yaplmas gerektiini belirlerler. Operatrler, eitli birleimler denerler: Temizlik, yalama ve muayene ayr maddeler olarak, Temizlik ve yalama, Temizlik ve muayene, Muayene ve yalama, Temizlik, yalama ve muayene.

4. admdaki almalar srasnda, operatrler temizlik, yalama ve muayene standartlarn hazrlarken, verilen zaman hedeflerine ulamak iin, ilerinin sralamasn ve yntemlerini belirlerler. Kesin i sralama ve yntemlerin her zaman takip edilmesi, en iyisi olmayabilir. Bundan dolay, operatrler, alma dzenlerini gzden geirerek, en uygun yolu bulurlar. Operatrlerin i sras ve yntemlerine gre otonom bakm standartlar oluturulur. Bu standartlara ek olarak, uygulama zaman, periyotlar, sorumlu personelin isimleri gibi ortak maddeler yazlarak kaydedilir.

81 1.admdan 5. adma kadar olan aamalar gzden geirildiinde, denetleyiciler, operatrlerin arzalarn ve kk durularn nedenlerini takip etmediklerinden ve grsel kontrollerin btnyle uygulanp uygulanmadndan emin olmaldrlar. Ek olarak, her operatr, otonom bakm standartlarna gre, verilen zaman iinde, ekipman temizleyip, yalayp, muayene edebildiini gstermek zorundadr. Denetleyiciler standartlarn takip edilebilirliini ve operatrler tarafndan da uygulanabilirliini teyit ederler. Denetleyiciler ayn zamanda, operatrlerin makinalarda etkin gelitirme yapmalar iin, dier proseslerde baarlan ve kendi ekipmanlarna da uygulanabilir gelimeleri benimseyip benimsemediklerini belirlemelidirler. Otonom bakm denetiminde, ekipman koullarnn uygulandn grmenin yan sra, otonom bakm standartlarnn kayt altna alnmas, zaman hedeflerinin uygulanabilirlii ve otonom denetimin tm otonom bakm gruplarnda btnyle uygulandnn kesin belirlenmesi de ok nemlidir.

3.8.2.6 Proses kalite gvenilirlii

1. admdan 5. adma kadar bitirilen tm faaliyetler, ekipman ve sfr duru zerine odaklanmtr. 6. admda, otonom bakm faaliyetleri, sfr hata hedefine ynlendirilmitir. rn kalitesi, insan davran ile deil, kalite hatalarn sfra indirecek proseslerle gvence altna alnmaldr. Proses gvenilirlii asndan, 6. adm, fabrika boyunca sadece ekipman deil, malzemelerinde bulunduu ve herkesin bir bakta, normal ve anormal durumlar tespit edebilecei gerekten dzenli bir iletmenin gerekletirilmesini amalar. Kalite gvenilirliinin temel kavramlar ve yntemleriyle, ekipmann alan mekanizmalarn kavrayarak, operatrler, iki nemli faaliyeti gelitirirler: her eyden nce, hatal rnlerin alt proseslere ulamasn ve ikinci olarak da, kendilerinin rettii hatal rnlerin retimini nlerler. 6. adm, yneticilerden gelen ayrntl talimatlarn gereinin yaplmasn, operatrlerin kalite, ekipman ve prosedrler konularndaki bilgilerinin gelitirilmesini tevik etmeyi amalar. 1. admdan 5 adma kadar sfr duruu elde ettikten sonra, alan personel 6. admda birka yl iinde sfr hataya ulaabilmek iin niteliksel konularla uramaldr. Bugn kaliteyi reten, ncelikle proseslerin alma koullardr. Otomatiklemi iletmelerde kalite; makinalama, alma yntemleri ve insanlardan etkilenmektedir. Otomatiklemi

82 iletmelerde operatrlerin rol, ekipman ve prosesin altrlmas, gzlemlenmesi ve ynetilmesine kaymaktadr. Sonuta, makina takmlarnn elle kullanlmas gerei yok olmaktadr. Baka bir deyile otomatiklemi proseslerde, operatrlerin makinalarn altrlmasnda uzman olmasna deil, ekipmann alma koullar ve niteliksel konularda bilgili olmasna gerek duyulur. TBde proses kalite gvenilirlii; ekipman koullar ve rn kalitesi arasndaki ilikiye younlaarak, sfr hata hedefi ile, ekipmann veya prosesin uygun bakmna baldr. Ekipmann para ve blmlerinde kaliteyi belirleyen bir ok faktrn olduu kabul edilir. aft, yatak ve hidrolik sistemler gibi dnen ve karlkl hareket eden paralar, paralar delen ve kesen, kesme aletleri ve kalplar gibi. Her etken, istenen kaliteyi oluturan, belirli saydaki koullar ierir. Bu koullar kalite koullar olarak ele alnr. Eer kalite koullar her zaman korunursa, hatal veya tanm d rnler imal edilmeyecektir. Baka bir deyile, kalite gvenilirliinin gvencesi, kaliteyi belirleyen, ekipmann kalite koullarnn korunmasna eittir. Yeni bir rnn mhendislik safhasnda, rnn zel tasarm gerekletirildii zaman, kalite ayrntlar da belirlenir. Gelecekteki ekipmanla oluturulacak kalite ayrntlarna, kalite tanmlar denir. Kurulmas veya devreye alnmasndan sonra, ekipman retim veya bakm grubuna devredildiinde, yeni rnn kalitesini oluturan ekipmanda birletirilmi faktrler oluturulur. Bu faktrler kalite nedenleri olarak adlandrlr. Var olan ekipmanla retilen rnn kalitesi de kalite sonular olarak adlandrlr. Mhendislik safhasndan, gnlk retim safhasna kadar, kalite koullarn gvence altna alan etkin kriterler vardr. Hatal rnlerin, meydana gelileri ile ayn andaki kalite koullar arasndaki ilikilerin zel ekipman blm veya prosesle ilgili kaliteyi temin etmek iin yeni kriterler ortaya atlmaldr. Bu kriterler, kalite gvenilirliin be kriteri olarak ele alnr. Kalite koulu nicel veya aktr. Kalite koulu oluturulmas kolaydr. Kalite koulu deiikliklere dayankldr. Kalite koulundaki deiikliin tespiti kolaydr. Kalite koulundaki deiikliin dzeltilmesi kolaydr.

Proses kalite gvenilirlii, rn proseslerin mhendislikten retim safhasna kadar, her ekipman ve proses blmnn kalite gvenilirliin be kriterini salayan tm kalite koullarnn, aka belirlenmesi, kurulmas ve muhafazas anlamna gelir.

83 Sfr hataya yaklam batan sona ele alndnda, kalite hatalarnn oluumunun, her proseste nlenmesi gerektii sonucuna ulalr. Eer bu hedefe bir ekilde ulalamazsa, alt proseslere hatal rn gnderilmesi, her proses knda dikkatli kalite muayenesi ile kontrol edilmelidir. yaklam vardr: 1. Kalite gvenilirliin be kriterini salayan, kalite koullarn ieren, gvenilirlii yksek prosesler oluturun. Kalite koullar kararl olarak gzlemlendiinde ve uygun dzeltmeler yapld srece, hatal rn hibir zaman retilmeyecektir. 2. Mevcut teknik seviyeler ve bte snrlamalar yznden kalite gvenilirliin be kriteri btnyle salanamayabilir. Bunu telefi etmek, her proses knda otomatik ekipman kullanarak, %100 muayene uygulayarak, alt proseslere hatal rn gnderilmesi btnyle nlenebilir. 3. Ne kalite gvenilirliin be kriteri ne de otomatik ekipmanla %100 muayene uygulamas btnyle salanamayabilir. Bu durumda alt proseslere hatal rn gnderilmesinin nlenmesinde, operatrler bu ii yklenir. Bu yaklamlar adma blnr ve gerekte aadaki sralamayla gelitirilir. Adm 6-1: yiletirmeleri kalite sonularna younlatrarak, alt proseslere hatal rn gnderilmesini nlemek iin, faaliyetler gelitirin. Adm 6-2: yiletirmeleri kalite sonularna younlatrarak, hatal rn retimini nlemek iin, faaliyetler gelitirin. Adm 6-3: Sonuta sfr hata elde etmek iin, nceki admlarda baarlan kalite sonularnn muhafazas iin, faaliyetler gelitirin. Adm 6-1: Kalite Sonularna Ynelik yiletirmeler Operatrler 5. adm sonuna kadar yrttkleri faaliyetlerle, ekipman durularnn giderilmesinde, nemli sayda gelimeler yapabilirler. Ancak kalite sorunlarndaki iyiletirici nlemler, durularn iyiletirici nlemlerinden daha zordur. lk nce, alt proseslere hatal rn gnderilmesine kar, nleyici tedbirler alnmaldr. Kalite gvenilirliin be kriterini yerine getirerek, hatasz rnler reten ekipman veya %100 muayene ile, hatal paralarn gnderilmesini nleyen, otomatik muayene cihazlar, kalite sonularna ynelik iyiletirici nlemler gerektirmeyen ideal bir ortam salarlar. ou durumda bu tr ideal ortam kolayca ve abuk gereklemez. Mevcut teknik bilgi, hatal paralarn, operatrlerin devaml abalaryla, nlenme ihtiyacn gideremez. Aadaki kriterler, insan performansn

84 deerlendirmek iin ortaya atlm olan aka tanmland m?, iyi anlald m?, iyi gzlemlendi mi?, gzlemlenmesi kolay m?, kalite hatalar olutuunda, sapmalar bir bakta tespit edilebiliyor mu? gibi kriterler, insan davran ve hareketlerinin deiik yerlerinde uygulanabilir olmalarna ramen, hatal rnlerin gnderilmesinin nlenmesi iin de kullanlabilir. Bundan dolay bunlara gzlem kolaylnda be kriter ad verilir. Sonu olarak, adm 6-1 de ele alnan kalite sonularna younlaan iyiletirici nlemler, gzlem kolaylnda be kriteri yerine getiren ekipman ve alma yntemlerinin gerek dzeltmeleriyle birlikte, her ekipman parasna dahil edilen tm niteliksel etkenlerin ak tanmdr. Hatal paralarn gnderilmesinin nlenmesi iin, balangta her ekipman parasnn kndaki proses kalitesinin ayrntlarnn tanmlanmas ve belirlenmesi gereklidir. Proses kalitesi rn tasarmna cevap olarak, temin edilen ve oluturulan kalitenin tekli ve oklu elemanlar olarak ele alnr. Bu amala, ekipmann giriinden kna kadar proses kalitesini aklayan bir izelge hazrlanmaldr. Bu izelge, Kalite Gvenilirlik Ak Diyagram (KGAD) olarak adlandrlr. ekil.3.4de, KGAD izelgesi gsterilmitir.

ekil 3.4 Kalite gvenilirlik ak emas (Tajiri ve Gotoh, 1996) Adm 6-2: Kalite Nedenlerine Ynelik zmler Kalite nedenlerine younlaan iyiletirmeler, yani kalite hatalarnn oluumunun

nlenmesindeki faaliyetler dizisi; kalite koullarnn aka tanmlanmas, doru ayarlarn yaplmas ve bozulduklarnda sratle dzeltilmesi yolu ile gelitirilir. Uygulamalar kalite koullar her zaman doru olarak muhafaza edildiinde ve uygun ynetildiinde, belirli proseslerde oluturulan kalite sonular, verilen kalite tanmlarn kolaylkla karlar ve

85 sonuta, tanm d rnler hi bir zaman retilemez. Ekipman, dzenekler, kalite kontrol standartlarn ieren aralar, alma prosedrleri, grsel kontroller veya hata nleyiciler, kalite sonularn etkileyen baz etkenlerden birka tanesidir. Adm 6-2 de elemanlar kalite tanmlar, kalite nedenleri ve kalite sonular arasndaki toplam ilikinin deerlendirmesini kaliteyi oluturan nedenlere kar uygun iyiletirme nlemleri alarak yapmaldrlar. Adm 6-3: Proses Kalite Gvenilirliinin Kurulmas Otonom bakm programnn gerek son adm olarak, adm 6-3 de, operatrler daha nceki admlarda hazrlanan saysz farkl standartlar, gzlemi kolaylatrarak, be kriter nda, gzden geirirler. En nemlisi, bu faaliyetlerin sonularnn titizlikle standartlatrlmas ve i yerinde zenle uygulanmasdr. 4. admdaki faaliyetler, birka yl boyunca gelitirildii iin, her iletmenin dzenlenme ve alma koullaryla ilgili olarak farkllk gsterir. Ancak her alt adm sonunda denetleme yaplr. TB faaliyetlerinin balatlmasndan itibaren yaklak drt yl getiinden, personel ve pozisyonlarda nemli deiiklikler yaplm olabilir. 6. admda, kalite koullarnn tannmas ve ekipmann kinetik alma koullar ve i yerindeki pratik meselelerle aina olana kadar kalite gvenilirliin be kriterine gre bu koullarn ayrntl ve dorudan deerlendirmesini yapmak mhendisler iin bile kolay deildir. Otonom bakm gruplar ve dier ilgili departmanlarn personeli arasndaki faaliyet dalm dikkatlice gz nne alnmaldr. Birinci hedef, operatrlerin, ynetim modellerinin sonularndan rendiklerini, kendi faaliyetlerinde ilerlemelerine rnek tekil etmelidir (Tajiri ve Gotoh, 1996).

3.8.2.7 Otonom denetim

7. admda, bilgili operatrler otonom bakm yrtrler ve normal veya uygun alma koullarndan sapmalarn, herhangi biri tarafndan bir bakta tespit edilebildii, dzenli iletme artlarnda, kendileri tarafndan konulmu standartlar uygularlar. Beklendii gibi, sfr kaza, sfr hata, sfr duru elde edilir. Baka bir deyile, TB irket ve iletme leinde btnyle yerlemitir. 7. adma kadar otonom bakm kararl olarak uygulanmaz ve KPU evriminin yeterli tekrarlanmas yoluyla TB kavramlar uygun anlalamazsa, TB sisteminin yava fakat devaml bozulma tehlikesi vardr. Bundan dolay, tm alanlar uygulanan TB dzeyini korumal ve gelitirmelidir (Tajiri ve Gotoh, 1996).

86

3.8.3 Otonom Bakm Denetlemesi

Her adm balangcnda, otonom bakm grubu, yneticilerin pilot makinada neleri nasl yaptklarn gzlemleyerek, alma planlarn ve programn hazrlarlar. Operatrler, bundan sonra planlanan kk grup faaliyetlerini gelitirirler. Bir admn bitmesine yakn bir zamanda, operatrler kendi ekipman koullaryla yneticilerinin modelini karlatrrlar ve kendi aralarnda i denetleme yaparlar. Eer bu denetlemenin sonular tatmin edici ise, operatrler bu deerlendirme bilgilerini TB ofisine iletirler. Eer sonular baarlysa, bir sonraki adma geerler. Aksi durumda, yrtlen adm tekrar etmek zorundadrlar. Her bir admn sonunda adm faaliyetlerinin son deerlendirmesi iin, otonom bakm i denetlemesi yaplr. Bu i denetleme, operatrler iin eitim ve tevik salayan temel ara olarak ele alnmamaldr.

3.8.4 Otonom Bakmda Eitim Sistemleri

Genelde operatrler aada listelenen nemli kategorilerde, temel eitim alrlar: Tantma Maksadyla Yaplan Eitim: Tantma eitimi, temel TB kavramlar zerine altrma ve genel bilgileri ile, TB faaliyetlerini uygulamak iin gerekli bilgileri ierir. TB eiticileri tarafndan, fabrika mdrn de ieren iletme personeli, yarm yl boyunca, TB uygulamasnn hazrlk aamasnn her konusunda eitilir. Adm Eitimi: Her adma balamadan nce retim departman yneticileri ve bakm mhendisleri, operatrlere her admda nasl ilerleyeceklerini retmelidirler. Muayene Eitimi: retim departman yneticileri, denetleyiciler ve otonom bakm grup liderleri, her bir kategorinin harekete geirilmesinde bakm mhendisleri tarafndan eitildikten sonra, rendiklerini operatrlere retirler.

Bakm Becerilerini Gelitirme Eitimi: Snrl sayda personelden oluan bakm departman, otonom bakmdan gelen ok saydaki i emirlerini karlayamaz. Bu durumu azaltmak iin, operatrlere mmkn olduunca, basit bakm hizmetlerinin retilmesi gerekmektedir. Gnlk Eitim: Gnlk grmelerde veya i banda grup liderleri, bazen yneticiler ve bakm personeli, 5-10 dakikalk zamanlarda, ayn konular, operatrler tarafndan iyi

87 anlalana kadar tekrar etmelidirler. Bilgili operatrler yetitirmede, en basitinden en karmana kadar btn konular sabrla ve devaml olarak retilmelidir. TBde, dolayl eitim ve tek nokta dersi, operatrlerin gnlk eitimlerinde nemli aralar olarak kullanlr. Kademeli eitim; otonom bakm grup liderlerinin, bakm personeli veya retim yneticilerince eitimi ile balar. Sonra uygulamalar grup liderleri, rendiklerini operatrlere aktarrlar. Operatrlerin bu tr indirekt eitimi kademeli eitim olarak adlandrlr. Tek nokta dersi; kat zerinde sadece bir nokta gsterilir. Grup yeleri, her frsatta bir araya geldiklerinde, bu tek nokta tekrar tekrar aklanr. alma ortamlarnda en sk uygulanan tek nokta dersi, 1 konu / 1 sayfa eitim yntemine dayanmaktadr. Tek nokta dersi, genellikle yneticiler, denetleyiciler, grup liderleri ve bazen operatrler tarafndan hazrlanr (Tajiri ve Gotoh, 1996). 3.9 Bakm Departman in Bir Planl Bakm Program Oluturmak Planl veya programlanm bakm, otonom bakm ile koordineli olarak yrtlmelidir. Bakm departmannn birinci sorumluluu, operatrlerden gelen taleplerle hzl ve etkin bir ekilde ilgilenmektir. Bakm personeli, yetersiz yalama ve temizlikten kaynaklanan ktlemeyi yok etmelidirler. Bu yzden bakm personeli, ekipmann mrn uzatmak ve bakm yaplabilirlii gelitirmek iin, ekipman modifiye etmeli ve ekipmandaki zayflklar ortaya karmak iin her bir arzay analiz etmelidir. Bakm maliyetleri drlnce, kontroller, denetimler ve ekipman standartlar esasl bir ekilde tekrar gzden geirilmelidir (Nakajima, 1989). Ekipman iindeki hasar grm paralarn yenilenmesi, imdi operatrler tarafndan yrtlmektedir. Bakm grubu, kapsaml gelitirmeler, koullar gzlemleme, ekipman arza tehisi, risk ynetimi vs. gibi yksek dzeydeki bakmdan sorumludur. Ayn zamanda mhendislik departmanna ekipmanda kefedilmi tasarm yetersizliklerini raporlamaldr. Operatrlerin abalaryla tekrar etmeyen durular ve paralarn mrlerinin uzamas, bakm grubuna deiik gnlk grevleri yrtme olana verir. Planl bakm, otonom bakm ile yakn ibirlii iinde gelitirilmelidir. Paralarn deitirme araln en st dzeye kardktan sonra kesin dzenli bakm yrrle girer. Ondan sonra kritik elemanlarda kestirimci bakm uygulanabilir. Bu yaklamla gerekletirilen bakm sistemi, gerek planl bakm olarak adlandrlr (Tajiri ve Gotoh, 1996)

88

3.10 Operasyon ve Bakm Yeteneklerini Gelitirmek in Eitim Teknik eitim ve operasyon ve bakm eitimi, iyerinin kiisel gereksinimlerine uygun olarak yaplmaldr. Baz insanlar, artan otomasyon ile iletim yeteneklerinin ve bilgilerinin gereksiz hale geldiini iddia edebilirler. Maalesef, adamsz retim mmkn olabilirken, tam otomatik bakm olas deildir. Otonom bakm, nleyici bakm ve bakm yaplabilirlii gelitirme gibi TBn temel metotlar baarlmas iin, operatrlerin ve bakm personelinin yetenekleri gelitirilmelidir. Operasyon ve bakm yeteneklerinde eitim ok nelidir. TB uygulamak iin bir irket, alanlarnn ekipmanlarn kullanmalar konusunda onlarn eitimine yatrm yapmaya istekli olmaldr (Tajiri ve Gotoh, 1996) . 3.11 Erken Ekipman Ynetimi Program Gelitirmek Erken ekipman ynetimi, bakm nleme ve bakmsz tasarma bir yaklam olarak, ounlukla retim mhendislii ve bakm personeli ile yaplr. Bu hedefler, eitli admlardaki gelitirme aktiviteleri ile yaylr. Grevlendirme kadar, ekipman yatrmn planlama safhas, tasarm, yapm, kurma ve test yapma. Hataszlatrma, hatalar ve yanllar bulma ve dzeltme bu safhada olur. deal olarak ekipman bakm gerektirmemelidir. Bu ideale yaklamada yardm eden bir sistem son derece kymetlidir. ekil 3.5, bakm gerektirmeyen tasarm tantmak iin bir model gstermektedir. Sol tarafta, tasarm ve kurma admlar, sa tarafta, operasyon ve bakm admlar yer almaktadr. Ekipmann bir parasnn mr evrimi, mmkn olduunca ok bakm azaltmay amalayan bir tasarm ile balar. Ekipman, bundan sonra normal almasna balatlmadan nce imal edilir, kurulur ve test edilir. Ekipmann baarsz periyodu gzden geirilir geirilmez, operasyon datas bakm gerektirmeyen tasarmn yaplabilmesi iin geri beslenir. Bu data, gelecekte bakm gerektirmeyen ekipman tasarlamak iin kullanlabilir. Operasyon ve bakm safhas esnasnda ekipmann kurulmas ve salamyla deitirilmesi prosesinde toplanan bakm verisi, bakm nlemede aratrma iin kaynak salar. Gelitirmenin tipi iin bilgi geri beslemeleri: (1) imdi kullanmda olan ekipmann bakm yaplabilirliini gelitirmek iin, (2) bakm sistemlerini gelitirmek iin, (3) yeni ekipmanda bakm gerektirmeyen tasarm kolaylatrmak iin (Nakajima, 1989).

ekil 3.5 Bakm gerektirmeyen ekipman tasarm iin model (Nakajima, 1989)

ekil 3.5 Bakm gerektirmeyen ekipman tasarm iin model

89

90 3.12 TBn Tam Anlamyla Uygulanmas ve Daha Yksek Hedefler Koyma TBn uygulanmas, mkemmelletirilir ve stabilize edilir. Gelecek iin daha yksek hedefler konur. Herkes, TBn sonularn gelitirmek iin alr.

91 4. TB KK GRUP AKT V TELER 4.1 Kk Grup Aktivitelerinin Organizasyona Birletirilmesi Japon tarz kk grup aktiviteleri, 1962de tantlan kalite kontrol emberi ile balad. Bir grup aktivitesinden ziyade bireysel bir aktivite olan Amerikan tarz sfr hata konsepti, yl sonra popler hale geldi. NEC, sfr hata (ZD) grup aktivitelerini oluturmak iin Japon tarz kalite kontrol emberi ile bu bireysel gelitirme aktivitesini birletirerek bunu uygulayan ilk Japon firmas oldu. Daha sonra, Japon elik endstrisi, yaygn olarak kullanlan JK (jishu kanri veya otonom ynetim) aktivitelerini izledi. Dier bir ok irket, kalite kontrol emberlerini ZD gruplarn yrtmek iin, kendi terminoloji ve prosedrlerini gelitirmektedir. Gerekte bir ok Japon irketi oteller, bankalar ve sigorta gibi servis endstrileri bile imdi kk grup aktivitelerini tevik etmektedir. Terminoloji ve prosedrlerdeki farkllklara ramen, kk gruplar, biri erken kalite kontrol emberi dieri sfr hataya ynelme olan geni kategorilere blnebilirler. Kalite kontrol emberleri, atlye supervizrlerine kalite kontrol tekniklerini retmek iin grup almas olarak balad ve yava yava daha geni bir alan dilimi iin problem zme kk gruplarna dnt. emberler, daha geni kalite kontrol programlarndaki spesifik problemlerle ilgili konu veya temalara gre organize edilirler. alanlar tarafndan oluturulurlar, mevcut organizasyonel yapdan bamszdrlar. Katlm, istee baldr. Organizasyonel teori asndan, informal organizasyonlardrlar. Dier yandan sfr hata (ZD) gruplar, Martin Mariettada Amerikada geciken datm problemini zmek iin tm alan katlm olarak balad. Japonlar, bu konsepti ithal ettiler ve kendi kk grup aktivitelerine dahil ettiler. Japon sfr hata gruplar, irketle ve irket hedefleri ynnde almayla ilgili problemleri zmek iin ynetim temelli aktivitelere katlrlar. Organizasyonel teori, Japon ZD gruplarn formal organizasyonlar olarak dikkate alrlar, nk bunlar, mevcut organizasyonel yap ierisinde ynetilirler. rnein, kalite kontrol emberlerinde liderler, tipik olarak ember yeleri tarafndan seilirler. Dier yandan, ynetim temelli ZD gruplarnda atlye spervizrleri, sk sk liderlik roln stlenirler. Tipik olarak, bamsz kalite kontrol emberi aktiviteleri, normal alma saatlerinin dnda, bo zaman esnasnda (aralar, alma saatleri sonras, hafta sonlar ve tatiller) yrtlrler.

92 nk ember aktiviteleri istee baldr, bir ok Japon irketinde alanlar emberlere katlmak iin fazla mesai creti almazlar. Kart olarak formal ZD gruplar, bo zamanlarda olduu kadar spervizrn ynetimi altnda alma saatleri esnasnda bir araya gelebilirler ve baz irketler bu aktiviteler iin fazla mesai creti derler. Seilen gelitirme konular ve konulan hedefler, QC emberi ve ZD aktiviteleri arasndaki farkllklar yanstr. Kalite kontrol emberleri, spesifik temalar etrafnda oluturulur ve her bir temada hedefler konur. Hedefler baarldnda, kalite kontrol emberleri, yeni temalar etrafnda yeniden organize edilirler. ideal olarak temalar, yllk ynetim hedeflerinden bamsz olarak seilirler. irketler ember otoritesini destekler grnmekle beraber kendi temalarn semelerine izin verirler, ynetim, artan bir ekilde irket apl gelitirme aktivitelerinin bir paras olarak toplam kalite kontrol aktivitelerini cesaretlendirir ve yllk hedeflerin baarlmasn destekleyen temalar tevik eder. Dier yandan ZD gruplar, yllk irket hedefleri ile uyumlu hedefler semelidirler nk eninde sonunda hatalarn eliminasyonu ile sfr hata baarlr ve ilgili tm hedeflerin baarlmasna yardm eder. Grup yeleri, daha dk maliyetler, daha ksa teslim tarihi ve yeni metotlarn tantm gibi alt hedefleri, bamsz olarak tartr ve koyarlar. QC emberleri ve ZD kk gruplar, organizasyonel olarak farkl olmalarna ramen, genellikle birletirilmektedirler ve birbirlerinden etkilenmektedirler. Kendi sitemlerini gelitirmek iin bir ok irket, gruplarn her iki tipini de kullanmaktadr. JIPM, Tokyo niversitesinden Profesr Emeritus Kunio Odaka tarafndan savunulan otonom kk grup kullanmn destekler. Odakaya gre Japon kk grup aktiviteleri, organizasyonel yap ierisindeki pozisyonlar ne olduu belirsiz olmalarna ramen ilerlemektedirler. TB kk grup aktiviteleri, ZD modelini baz alr ve organizasyonel erevede kurulurlar. TB, kk grup aktiviteleri ile operatrler tarafndan yaplan otonom bakm destekler. TBde ekipman temizleme, yalama, skma, muayene vb. ynetim idaresindeki aktiviteler kk grup aktiviteleri olarak otonom bir ekilde yerine getirilir. TB uygulama safhas esnasnda eitli aktiviteler iin kk grup tarafndan harcanan zaman dikkatli bir ekilde izlenir. Aktiviteler; bakm aktiviteleri, eitim, kurs ve toplantlar olarak kategorize edilir ve kaydedilir. Kk gruplarn zamanlarn nasl harcadklarn dkmante etmeleri, irketlerin alanlarna uygun demeleri yapmalarna msaade eder.

93 rnein; otonom bakmn erken safhalarnda bakm, eitim ve kurs iin ok zaman harcanr daha sonra toplantlar iin daha ok zaman harcanr. saatlerinden sonra bakm yaptklarnda operatrlere fazla mesai denmelidir, i saatlerinden sonra eitime katlan alanlar da eitim paras almaldrlar. Fabrika alanlar, otonom bakmn genel denetimi (4. adm) yrterek, abalar, arzalar %80 azalttnda, verimlilii arttrdnda ve ii kolaylatrdnda, gerek baar hissini tadarlar. Bu baarma hissi, doal olarak moral ve motivasyonu arttrr. Daha iyi eitilmi ve yetenekli operatrleri tevik etmek iin ynetim staff, Adm 6 araclyla ( iyeri ynetimini ve housekeeping standartlar oluturmak) grup aktivitelerine liderlik eder. alanlar 7. admdan bamsz olarak otonom bakm yerine getirmeliler. emberler veya gruplar olarak ifade edilen takmlar, irketin daha byk hedefleriyle uyumlu hedefler koyarlar ve bunlar grup ibirlii veya takm almasyla baarrlar. Davran bilimci Rensis Likert, yksek verimlilii olan irketlerle dk verimlilii olan irketleri mukayese etti. Likert, yksek retim yapan irketlerin aradaki deikenler kadar (i sonular iin araclar olarak alan insan kaynaklar) rn deikenlerini gelitirmek iin abaladklarn kefetti (ekil 4.1). Bu irketler, hem i sonularn hem de alma artlarn gelitirmek iin alrlar. Dier yandan dk retim yapan irketler ve fabrikalar, insan kaynan ihmal ederler ve yalnzca rn deikenleri zerime odaklanrlar. Likert, ncekini katlmc sonrakini otoriter olarak ifade eder. Likert, katlmc ynetimin ideal olduunu nk alanlar arasndaki gveni attrdn ve yksek verimlilii tevik ettiini iddia eder. Dier yandan otoriter ynetim, alanlar arasndaki korkuyu temel alan boyun emeyi artrr. Ksa bir sre iin yksek verimlilik baarlsa bile, dk alan morali er ge verimliliin azalmasna sebep olacaktr (Nakajima, 1989).

94

ekil 4.1 Organizasyonel hedefler (Nakajima, 1989) 4.2 Kk Grup Aktivitelerini Desteklemek Fabrikadaki kk grup aktivitelerinde Likert tarafndan savunulan katlmc ynetim temel alnmaldr. Kk gruplarn hedefleri, verimlilii ve alma koullarn gelitirmek gibi irket hedefleriyle ayn olmaldr. Tm kk gruplarda alanlar, barol oyunculardrlar. Baka bir deyile, alanlar, basit bir ekilde emirleri takip etmekten ziyade, iin sorumluluunu alan kiilerdirler. Her bir alan kendi iini otonom bir ekilde ynetir, daha iyi sonular iin abalar. alanlarn direkt destei olmakszn otonom bakm baarlamaz. alanlar kendileri bir lider rol oynamalyken, ayn zamanda mdrler alanlarn motivasyonlarn devam ettirmek iin abalamaldrlar. Kk grup aktivitelerini motive etmede 4 nemli faktr unlardr: in nemini anlama Hedefler koyma ve baarma alanlarn nerilerini ele alma alanlarn abalarn dllendirme

95 1. in nemini Anlama: Bir alann iinin sorumluluunu almas ve onu iyi bir ekilde yerine getirmeyi istemesi iin iinin nemini anlamas gerekmektedir. alann spervizrlerinin ve meslektalarnn da iin nemini grmeleri gerekir. 2. Hedefler koyma ve baarma: Bir hedef olmakszn almak, biti izgisi olmayan bir maratonu komaya benzer, sebat etmek iin motivasyon yoktur. Hedef ynetimi (hedefler koyma ve baarlmasn desteklemek), insanlar motive etmek iin etkin bir yol olabilir. Hedef koymadaki ilk adm, bir tema semektir. kinci adm, hedef deerlerini belirlemek ve nc adm, hedeflerin yerine getirilme tarihini belirlemektir. Mdrler, kk gruplara yol gstermelidirler, bylece alanlar, yllk irket hedefleriyle direkt olarak balantl hedefleri seebilirler. 3. nerileri ele alma: alanlarn bireysel nerilerinin says, kk grup aktivitelerinin ne kadar evkli bir ekilde yerine getirildiinin bir ls olarak grlebilir. Bir kk grubun tm yelerinin maharet ve yaratcln temel alan grup nerileri, Japonyada artmaktadr. Bota kalma ve kk durular azaltma konular zelikle kk gruplara uygundur. Bir neri benimsendiinde ve uygulandnda iyi sonular alnrsa, neriyi yapan bireyler baar hissini yaarlar. Mdrler kk gruplara yol gstermeli ve yardm etmeliler bylece yeler, baar hissini yaama frsatna sahip olurlar. 4. alanlarn abalarn dllendirme: dller, alann tannma isteini karlar ve genellikle baarlan hedefler ve baarl neriler iin verilirler. dler somut bir biimde mdrlerin baarlarn farknda olduklarn ispatlar. dller parasal olmaldr. Liderlik vasf hem kk grup liderleri hem de mdrler iin nemlidir. Kk veya byk bir grup, sadece bireylerin bir araya gelmesi deildir. Bir grup, iki veya daha fazla kiinin bir amac baarmak iin bir araya gelemsiyle oluur. Bilgi sistemi alanlar bir grubun iki fonksiyonu vardr: Grup bakm: Grubun mevcudiyetini korumak, Problem zme: Grubun hedeflerini baarmak iin almak.

4.3 st Ynetimin Rol Kk grup aktivitelerinde baarnn srr, koulun altnda yatar: mMtivasyon, yetenek ve uygun bir alma evresi. Ynetim, bu koulu aktif olarak desteklemekten sorumludur. Bu srdan motivasyon ve yetenek, alanlarn sorumluluundadr fakat uygun bir alma ortamnn oluturulmas alanlarn kontrolnn dndadr. Bu ortam, hem fiziksel hem de

96 psikolojik elere sahiptir. ekil 4.2, bu koulun iki alt gruba blnmesini gsterir: nsanla ilgili ve evresel problemler. Ynetimin ilk sorumluluu, yetenekli, motive edilmi ve sadakatli otonom alanlardan oluan bir igcn gelitirmek iin gerekli eitimi salamaktr. Bakm ve operasyonel teknikler hakkndaki teknik eitim kadar, insan eitimi de salanmaldr. Eitim motivasyon kaynadr nk, insanlarn kendilerini anlamalarn salar. Maalesef, yneticiler bu konularla fazla ilgilenmezler. Ynetimin ikinci sorumluluu, evredeki alan otonomisini engelleyen psikolojik ve fiziksel engelleri elimine ederek, uygun alma ortamn salamaktr. Uygun psikoloji evresinin oluturulmas, ilk olarak, otoriter ynetim sistemlerinden kanmay, ikinci olarak, katlmc ynetimi tevik etmek iin irket yapsnda deiimi gerektirir. Ynetim, kk grup aktivitelerini tevik eden otonom bakm sistemlerini oluturarak, fabrika evresini gelitirerek, uygun standartlar oluturarak ve bunlara bal kalarak fiziksel koullar oluturduunda i evresi gelitirilmi olur. rnein, toplantlar yapmak iin uygun yer bulunamyorsa, kk grup aktiviteleri iin alanlarn hevesi azalabilir. Gelitirme aktivitelerine katlmlaryla fiziksel evrelerinin deitiini grmek, alanlara baar hissini verir.

97

ekil 4.2 Kk grup aktivitelerinin baarsnn anahtar (Nakajima, 1989) 4.4 Kk Gruplarn Gelimesini Deerlendirmek Kk grup hedefleri, irket hedefleriyle aynysa, grup aktivitelerinin irket hedeflerinin baarlmasna katksnn derecesini lerek, gelimelerini deerlendirebiliriz. Kk grup aktivitelerindeki ilerleme 4 adma blnebilir: Adm 1: Kendi kendini gelitirme: Balangta, tekniklerde uzmanlamallar, her bir bireyin nemini anladklarnda motivasyonlar artar. Adm 2: Gelitirme aktiviteleri: Grup gelitirme aktiviteleri nerilir ve uygulanr. Adm 3: Problem zme: Bu admda irket hedeflerini tamamlayan kk grup hedefleri seilebilir ve grup, aktif olarak problem zmeye katlr hale gelir. Adm 4: Otonom ynetim: Grup, irket politikasyla uyumlu daha yksek seviyeli hedefler seer ve ilerini bamsz olarak ynetirler.

98 1. admdan 3. adma kadar olan aktiviteler, sipari ve kontrol temel alan bir geleneksel organizasyon ile tutarldr. 4. adm esnasnda, yeni insan kaynaklarna ynelmi organizasyonlar, kendi kendini yneten kk grup modelini temel alrlar ve irket hedeflerini baarmak iin daha ok motive edilirler. Son adm esnasnda doru katlmc ynetim oluturulur. Bu TB kk grup aktivitelerinin hedefidir (Nakajima, 1989).

99 5. TB ETK NL N LMEK 5.1 Etkinlik Niin llr? TB programlarn irket veya fabrikann tmne daha etkin bir ekilde entegre etmek iin, u anki problemler, zmleri iin potansiyel, elde edilecek yararlar irket ve departman seviyelerinde ak bir ekilde anlatlmaldr. Bu, herhangi bir zamanda her bir departmandaki gelimenin potansiyelini ve problemleri ayrabilen lme tekniklerini gerektirir. TB etkinlii iki sebepten dolay llr: Gelitirme projeleri iin ncelikleri belirlemeye yardm etmek iin ve bunlarn sonularn doru olarak yanstmak iin. Etkinlik lm, gnlk abalarmzn neticelerini ortaya karr, odaklanmamz gereken noktalar ayrr ve kar tedbirleri planlamamzda yardm eder. TB etkin bir ekilde uygulamak iin, fabrikann hangi alanlarda problemler yaadn, ne eit problemler olduunu bilmemiz gerekir. Bu, u anda nerede gelitirmeye ihtiya olduunu ve ne eit sonular beklendiini srekli olarak ve doru bir ekilde gsteren gstergeleri gerektirir. Byle gstergeler, en nemli ynlerini kesin olarak belirleyerek gelitirme aktivitelerine odaklanrlar. Bu gstergeler, deiimi zamannda tespit etme ve onlara zamannda cevap vermeyi ve daha net kararlar almay kolaylatrr ve daha randmanl TB aktivitelerini tevik etmeye yardm ederler. TB aktivitelerinin sonular, aktivitelerin izafi etkinliini ve farkl fabrikalardaki ve blmlerdeki gelitirme lmlerini doru bir ekilde gsteren gstergeler kullanlarak da llr. Tm seviyelerde yakndan izleme, sonular srdrme ve gelitirmeye ve daha etkin kar tedbirlerin gelitirilmesine yardm eder. Ayn zamanda etkinlikteki ani dleri anlamamza ve nlememize yardm eder. 5.2 Ekipman Etkinliini lmek Genel ekipman etkinlii faktre sahiptir: Elde edilebilirlik (operasyon oran), performans oran ve kalite oran. Genel ekipman etkinlii, u formlle hesaplanr. Genel ekipman etkinlii = elde edilebilirlik*performans oran*kalite oran Bu fabrikann veya ekipman performansnn genel bir gstergesidir. Elde edilebilirlik u ekilde hesaplanr: Elde edilebilirlik = ((ykleme sresi-duru sresi)/ykleme sresi)*100

100 Duru sresi; setup, ayarlamalar, alet deiimleri, arzalar ve dier kk duru srelerini ierir. Performans oran yle hesaplanr: Performans oran = net operasyon oran*operasyon hz oran Kalite oran u ekilde hesaplanr: Kalite oran = (girdi- (kalite hatalar+balama hatalar+yeniden ileme))/girdi Bakm departmannn etkinliini lmek iin gstergeler, yaplan bakm iinin tipine ve nasl organize edildiine bal olarak farkldr ve aadaki sorular adreslerler: Plana gre i ilerlemesi ne boyutta? Operasyon orann ve rn kalitesini attrmaya yardm eden iin boyutu nedir? , en ekonomik ve etkin metotlar kullanlarak m yaplyor? izelge 5.1, PQCDSM (verimlilik, kalite, maliyet, datm, endstriyel hijyen ve gvenlik, moral) kontrol kalemleri ile ilgili eitli gstergeleri gsterir (Nakajima, 1989) .

101 izelge 5.1 Etkinlik gstergeleri (PQCDSM) (Nakajima, 1989)

PQCDMS ndeksi

P= Verimlilik Genel ller

C= Maliyet Gc Azalma Oran

ilik Verimlilii Kii Bana Eklenen Deer Genel Ekipman Etkinlii

Spesifik ller

Bakm Maliyeti Azalma Oran Yedek Para Maliyeti Azalma Oran Enerji Maliyeti Azalma Oran Duru Kayplar

Kullanlabilirlik Performans Oran Arza Bakm Says Set-up ve Ayarlama Sresi Kk Durularn Says Kii Baana Makine Says

D = Teslimat Teslimat Gecikme Oran

Envanter Depolama Sresi Stok Ciro Oran

S = Gvenlik Kapatma Gerektiren Kazalarn Says Q = Kalite Hata / Yaniden leme Oran M = Moral yiletirme nerisi Says

Datm Taleplerinin Says

Kk Grup Toplantlarnn Says

izelge 5.2 ve izelge 5.3, F ve T irketlerindeki etkinlik gstergeleriyle ilgili durum almasn gsterirler (Nakajima, 1989) .

izelge 5.2A T irketindeki uygulama rnei

izelge 5.2A T irketindeki uygulama rnei (Nakajima, 1989)

102

izelge 5.2A (devam)

103

izelge 5.2B T irketindeki uygulama rnei (Nakajima, 1989)

izelge 5.2B T irketindeki uygulama rnei

104

izelge 5.3A Pozisyona gre ynetimssel indisler (Nakajima, 1989)

izelge 5.3A Pozisyona gre ynetimssel indisler

105

irketi)

izelge 5.3B Pozisyona gre ynetimssel indisler (F irketi) (Nakajima, 1989)

106

izelge

5.3B

Pozisyona

gre

ynetimssel

indisler

(F

107 6. TOPLAM DRLMES RETKEN BAKIM UYGULAMALARIYLA MAL YET

6.1 Toplam retken Bakm ve Maliyet likisi Bugnn evresinde, sistemler daha karmak bir hale geliyor ve performans ve etkinlikleri genellikle mteri ihtiyalarn karlamada yetersiz kalyor. Elde etme ve kullanma maliyetleri hzl bir ekilde artyor. Ayn zamanda rekabet de artyor, uluslar aras ibirlii ve dei toku daha fazla ve daha iyi entegre edilmi, maliyet etkin bir sistem ihtiyac gemie gre daha fazladr. Tketiciler; bir imalat yeteneini, bir elektronik sistem veya bir otomobil satn alrken daha yksek kalite ve daha maliyet etkin sonular talep ediyorlar. Ekonomik adan toplam maliyet grnrl, genellikle eksiktir. Maliyetin ksa dnemli grn olduka baarl olmaktayken, uzun dnemli etkilere daha az cevap verilmektedir. rnein, operasyon ve bakm maliyetleri gizliyken, bir sistemin tasarm ve gelitirme maliyetleri ve elde etme ve kurma maliyetleri genellikle daha iyi bilinir. Bir sistemin yaam evrim maliyetinin operasyon ve bakm aktivitelerine mal edilen yzdesinin baz sistemler iin % 75 in zerinde olduunu yani olduka yksek olabileceini renmekteyiz. Bu maliyetlerin kar zerinde ve sert bir rekabet evresinde negatif bir etkisi olaca aktr, rn satlarn etkileyebilirler. Maliyetlerin sebepleri aratrlrken, bir sistemin planlanan yaam evrim maliyetinin nemli bir ksmnn konseptsel tasarm ve gelimi planlamann erken safhalar esnasnda verilen kararlardan kaynakland bulunmutur. Sistem operasyon, bakm ve destek politikalar, ekipman seimi, pakettasarm programlar, tamir konseptlerinin seviyesi vb. ile ilgili kararlar yaam evrim maliyetinde byk bir etkiye sahiptir. Byk bir ksm sistem operasyonu ve bakmndan kaynaklanan yaam evrim maliyetini azaltmak iin sistem gelitirmenin balang safhalarnda nemli bir frsat mevcuttur. Sistem, sadece tketim rnnn imalatnda direkt olarak gerekli olan ekipman kapsamaz, ayn zamanda bakm destek yeteneini de ierir. retim yetenekleri, nemli ekipman ve operasyon personeli ile beraber bakm personeli, test ekipman ve aralar, yedek paralar, zel yetenekler, data ve yazlm ihtiyacn da dikkate almalyz. Bu elemanlar, sistemin dier elemanlaryla entegre edilmeli ve dengelenmeli ve bu ilem sistem gelitirme prosesinin balang safhasnda tamamlanmaldr. Deneyimler, yaam evrim maliyetinin nemli bir ksmn sistem bakmnn oluturduunu gstermektedir. Bakm ile ilgili maliyetlerin ou; ekipman arzalar, kt alan ekipmanda srdrlen operasyon, bakm personelinin yetersizlii ve yedek paralarn,

108 test ekipmann, datann vb. elde edilememesi ile ilgili olmaktadr. Bu faktrler, almama sresine, retim kayplarna ve deerli kaynaklarn boa harcanmasna sebep olurlar. Genellikle, bu maliyetler gvenilmez veya bakm yaplamayan ekipmann seimi gibi kt ekipman tasarmnn sonulardrlar. Dier durumlarda byle maliyetler, kt bir ekilde tasarlanm bir destek yeteneinden rnein, uygun ekilde eitilmi bakm personelinin yokluu veya ihtiya olunduunda uygun yedek paralarn olmayndan kaynaklanrlar. Toplam retken bakmn tantlmas bu endielerin byk bir ksmn direkt olarak karlar. lk olarak, operasyon ve bakm aktivitelerinin yaam evrim maliyetindeki nemli pay, ekipman etkinliini arttrmak iin tasarlanan katlmc programlar ile azaltlr. Bu programlar; 6 byk ekipman kaybn elimine etmek iin grup aktiviteleri Optimal operasyon artlar iin tm ekipmann restorasyonu ve hzlanm ktye gidiin eliminasyonu Temel ekipman koullarnn korunmas ( gnlk kontrol, temizlik, yalama ve skma) iin gnlk otonom bakm aktivitelerine operatrlerin katlmas Mevcut ekipman iin bakm yaplabilirliin gelitirilmesi Daha iyi programlama ve ynetim ile bakm iinin randman ve maliyet etkinliinin arttrlmas Entegre edilmi toplam bir sistem yaklamn ve bakm, mhendislik ve tasarm arasndaki yakn i birliini tevik ederek, kullanlabilir formdaki deerli bakm datas en erken safhalarda elde edilebilir hale gelir. Ayrca, problemleri dzeltmek daha ok maliyetli olduundan ve genellikle yzeysel olarak ele alndklarndan, grevlendirme ve balang safhalarndan nce tasarm zayflklarnn sistematik hataszlatrlmas ve dzeltmesi iin benzer bir yaklam gerekecektir. Asl olarak sistem bakm, bu gnn evresinde tketici taleplerini tam olarak karlyorsak sistem performans ile benzer temeller zerinde adreslenmelidir. Gvenilirlik, bakm yaplabilirlik, destekleyebilirlik parametreleri tasarmn en erken safhalarnda ierilmelidir. Etkin bakm yetenei, yksek kalite desteini salamak iin tketici kullanma safhas boyunca kurulmaldr ve data toplama, analizler ve geri besleme mekanizmas, sistem gelitirme iin dzeltici faaliyet ve modifikasyonlar balatmak iin ierilmelidir.

109 Bu hedefleri yerine getirme, etkin, entegre bir bakm ynetimi programnn uygulanmasn gerektirir. TB konseptinin maliyet etkinlii hedefini baarmak iin uygun olduuna inanlr (Nakajima, 1989). 6.2 Toplam retken Bakmn Etkinliinin rnekleri TBn, sfr arza ve sfr hata hedefleri vardr. Arzalar ve hatalar elimine edildiinde, ekipman operasyon oran artar, maliyetler azalr, envanter minimize edilir, i verimlilii artar. izelge 7.1de gsterildii gibi TB uygulayan bir firmada arzalarn says, 1/50 orannda azald, baz irketler ekipman operasyon oranlarnda % 17 ile 26lk bir art gsterirken dierleri, proses hatalarnda % 90lk bir azalma gsterdiler, i verimlilii, genellikle % 4050lik art gsterdi (Nakajima, 1989).

110 izelge 6.1 TB etkinliinin rnekleri (Nakajima, 1989)

Kategori TB Etkinliinin rnekleri verimlilii arttrld: %140 (M irketi) %150 (F irketi) Kii bana eklenen deer arttrld: %147 (A irketi) %117 (AS irketi) Operasyon oran arttrld: %17 (%68-%85) (T irketi) Arzalar azald: %98 (1,000-20 durum/) (TK irketi)

P (Verimlilik)

Q (Kalite)

Prosesteki hatalar azald: %90 (%1.0-%0.1) (MS irketi) Hatalar azald: %70 (%0,23-%0,08) (T irketi) Azald: %50 (MS irketi) %50 (F irketi) %25 (NZ irketi) gcnde azalma: %30 (TS irketi) %30 (C irketi) Bakm maliyetlerinde azalma: %15 (TK irketi) %30 (F irketi) %30 ( NZ irketi) Enerji tasarrufu: %30 (C irketi)

C (Maliyet)

D (Datm)

Stok azald: %50 (11 gn -5 gn ) (T irketi) Envanter cirosu arttrld: %200 (3-6 kere) (C irketi)

S (Gvenlik/evre)

Sfr kaza (M irketi) Sfr kirlilik ( Her irket) Gelitirme fikirlerinde art: %230 art( 36,8/kii - 83,6/kii) (N irketi) Kk grup toplantlar artt: %200 (2-4 toplant) (C irketi)

M (Moral)

111 Toplam retken Bakm, prosesteki kalite hatalarn, hz kayplarn ve beklenmeyen arzalar nlemek iin optimal ekipman artlarn elde etmek ve srdrmek iin abalar. Ekonomik etkinlii kapsayan genel etkinlik, ekipman mr boyunca optimal artlarda altrarak rnein, yaam evrim maliyetini minimize ederek baarlr. Ekipman etkinliini azaltan 6 byk kayb elimine etmek iin irket apndaki abalarla ekipman etkinlii maksimize edilir ve yaam evrim maliyeti minimize edilir (Chand ve Shirvani, 2000). irketin deien mteri gereksinimlerinin ilerisinde olmak iin aratrma ve gelitirmeye ihtiyac vardr. rn veya servisin fiyat, aratrma ve gelitirmeye para salamak iin yeterli bir marj salarken, rekabet edebilmek iin yeterince dk tutulmaldr. zellikle zaman ve malzeme israfyla ilgili maliyetlerin azaltlmas ve nihai eliminasyonu irketin en nemli hedeflerinden biri olmaldr. Minimum maliyetle en yksek rn kalitesini baarmak iin retim hattnn gvenilirliine byk dikkat harcanmaldr. Tipik bir imalat senaryosunda istenen verimlilik, maliyet, envanter ve kalite irketin retim servislerinin randmanl ilemesine baldr. Toplam retken Bakm, tm insan kaynaklarn gerektiren bir organizasyondaki bakm fonksiyonlarn esasl bir ekilde gelitirmek iin bir programdr. Tam anlamyla uygulandnda, verimlilii ve kaliteyi arpc bir ekilde gelitirir ve maliyetleri azaltr. TB uygulama, makinalarn arttrlan verimlilii sayesinde olduka ok maliyet tasarruflarna yol aabilir. TBn ana amalarndan biri, bakma az miktarda bir yatrm ile maksimum verimlilii baararak fabrika ve ekipman verimliliini arttrmaktr. Bu ekipman ve servislerin yaam evrim maliyetini azaltmak iin bunlar optimal performans seviyesinde tutarak ve gelitirerek yaplr. Maliyet etkinlii, organizasyonun ekipman etkinliini azaltan nedenleri elimine etme yeteneinin direkt bir sonucu olabilir (Al-Hassan vd., 2000). TB program, ekipman bakm iin proaktif ve etkin maliyetli bir yaklamdr. Constance Dyer; TB benimseyen irketlerde, arza oranlarnda % 50 azalma, kayp retimde %70 azalma, setuplarda % 50-90 azalma, yeteneklerde % 25-40 art, i verimliliinde % 50 art ve bakm nitesi bana maliyetlerde % 60 azalma olduunu syler (Kathleen vd., 2001).

112 6.3 Toplam retken Bakm Uygulamalaryla Maliyet Drlmesini Gstermek in Bir Model Bu ksmda Toplam retken Bakm faaliyetlerinin uygulanmasyla maliyetlerin dtnn gsterilmesi iin bir model gelitirilmitir. Bu modelde Toplam retken Bakm faaliyetlerinin uygulanmas sonucunda duru maliyetleri, hurda maliyetleri ve i kazas maliyetlerinde meydana gelen deiimin gsterilmesi amalanmtr. Bu modelde maliyetlerdeki azalmann en ok olabilmesi iin bir nceki dnemdeki hurda, duru ve i kazas miktarlaryla bir sonraki dnemdeki miktarlar arasndaki farkn en ok olmas (bunun iin TB uygulamas sonucunda ulalan hurda, duru ve i kazas saysnn minimum olmas gerekir) gerektiinden yola karak ama fonksiyonu oluturulmutur. Ama Fonksiyonu: Maks= t=1[{( H(t-1) H(t) ) * Mh} + {( D(t-1) D(t) ) * Md} + {( K(t-1) K(t) ) * Mk}] Kstlar: Hurda Maliyeti Kst: [( H(t-1) H(t) )] * Mh > Mhy H(t): t. dnemdeki hurda maiktar, Mh: birim baana hurda maliyeti, Mhy: 1 yl boyunca hurda miktarn azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrmn miktar. n: Toplam retken Bakm uygulama sresi Duru Maliyeti Kst: [( D(t-1) D(t) )] * Md > Mdy D(t): t. dnemdeki duru sresi, Md: birim sre bana duru maliyeti,
n n n

t=1

(6.1)

t=1

(6.2)

113 Mdy: 1 yl boyunca duru sresini azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrmn miktar. Kazas Maliyeti Kst: [( K(t-1) K(t) )] * Mk > Mky K(t): t. dnemde meydana gelen kaza says, Mk: bir kazann maliyeti, Mky:meydana gelen kazaklarn saysn azaltmak iin1 yl boyunca yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrmn miktar. Deikenler Kst: H(t-1), H(t), D(t-1), D(t), K(t-1), K(t) 0 (6.4)
n

t=1

(6.3)

Modeldeki ilk kst, (t-1). dnemdeki yani TB uygulanmadan nceki hurda miktaryla (t). dnemdeki yani TB faaliyetleri uygulanmaya balandktan sonraki hurda miktar arasndaki farkn birim hurda maliyetiyle arplmasyla elde edilen maliyet kazancnn bu kazanc elde etmek iin TB almalarna yaplan yatrmdan daha byk olmas gerektiini gsterir. Hurda maliyeti: rnn istenilen kalitede retilememesi neticesinde hurdaya karlmas sonucunda oluur. rnn hurdaya karlmas, retilmesi iin katlanlan tm harcamalarn boa gitmesi demektir. TB faaliyetlerinin (Odakl yiletirmeler, Otonom Bakm, Eitim, Planl Bakm, Kalite Bakm ve Erken Ynetim) uygulanmasyla hurda maliyetlerinin azaltlmas amalanr. Modeldeki ikinci kst, TB uygulanmadan nceki ve uygulandktan sonraki duru sreleri arasndaki farkm maksimize edilmesi yani TB almalaryla durularn elimine edilmesiyle elde edilecek maliyet kazancnn bu neticeyi elde etmek iin TB almalarna yaplan yatrmdan daha byk olmas gerektiini ifade eder. Duru Maliyeti: Arzalardan kaynaklanan durular, bakm yaplmas iin makinalarn durdurulmasyla oluan durular, setuplardan kaynaklanan durularn olumasyla iinin,

114 makinann bota kalmas ve bu durularn olumas neticesinde birim srede retilen rn miktarnn azalmas neticesinde oluan maliyetlerdir. TBde yukarda bahsedilen faaliyetlerin (Odakl yiletirmeler, Otonom Bakm, Planl Bakm, Eitim, Erken Ekipman Ynetimi ve Eitim) uygulanmas yoluyla durularn en aza indirilmesi iin allarak duru maliyetlerinin minimize edilmesi amalanr. Modeldeki nc kst, TB uygulanmas ncesi ve TB almalarna balandktan sonraki i kazalar saysndaki azalma neticesinde elde edilen maliyet tasarrufunun bu tasarrufu elde etmek iin 1 yl boyunca yaplan TB faaliyetlerinin maliyetinden daha ok olmas gerektiini gsterir. Kazas Maliyeti: Bu modele uyarlanacak iletmelerde iinin kazaya uramas neticesinde tazminat verilmesi gerekirse tazminat paras, ii ie gelemezse maa, ve tedavisi iin gereken masraflar sosyal sigorta kurumu tarafndan karlandndan dolay bu modeldeki i kazas maliyeti, i kazasnn meydana geldii andaki iinin iini yapmamas, kazay bildirmesi ve kazann deerlendirilmesi gibi olaylardan kaynaklanan duruun maliyeti olarak dikkate alnmtr. TB faaliyetlerinin (Eitim, Gvenlik, Hijyen ve Kirlilik Kontrol, Otonom Bakm) uygulanmas yoluyla i kazalarnn ve dolaysyla bunlarn sebep olduu maliyetlerin elimine edilmesine allr. 6.4 Modelin Uygulanmas 1.iletmede (otomotiv yan sanayii - otomobiller iin kablo retiliyor) 1 yldr Toplam retken Bakm Faaliyetleri uygulanmaktadr. letmeyle ilgili bilgiler (TBe balanmadan nceki ve balandktan sonraki duru sresi, hurda miktar, kaza says ve TB faaliyetlerine yaplan yatrm ) aada verilmitir. letmedeki (0). ve (1). periyodlarna ait bilgiler: Periyod 0 1 Duru Sresi 600 Adam-saat 40 Adam-saat D(t-1) D(t) D(0) D(1) 560 Adam-saat Hurda miktar 40175 Kg 39054 Kg H(t-1) H(t) H(0) H(1) 1121 Kg Kazas Says 12 Adet 1 Adet K(t-1) K(t) K(0) K(1) 11 Adet

115 letmede birim sre bana duru maliyeti = 3,2 letmede birim bana hurda maliyeti letmede kaza bana maliyet Hurda mikatarn azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrm Duru sresini azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrm kazas saysn azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrm letmede 1 yllk sre ierisinde TB faaliyetlerinden Planl Bakm, Otonom Bakm, Odakl yiletirmeler, Eitim, Gvenlik almalarna balanmtr. Bunlara yaplan toplam yatrm 4100 dur. Toplam retken Bakm bir yldr uyguland iin n=1 dir. Mevcut durumda yani (0). dnemde Duru Maliyeti (Mduru) = birim sre bana duru maliyeti * duru sresi Mduru = Md * D Mduru (0) = Md (0) * D(0) Mduru (t-1) = 600 Adam-saat * 3,2 /saat Mduru (t-1) = 1920 Hurda Maliyeti (Mhurda) = toplam hurda miktar * birim bana hurda maliyeti Mhurda = H * Mh Mhurda (0) = Mh (0) * H (0) Mhurda (t-1) = 4,5 * 40174 Adet Mhurda (t-1) = 180783 Kaza Maliyeti (Mkaza) = toplam kaza says * kaza bana maliyet Mkaza = K * Mk (6.7) (6.6) (6.5) = 100 = 800 = 4,5 = 25,6 = 3200

116 Mkaza (0) = Mk(0) * K (0) Mkaza (t-1) = 12 * 25,6 Mkaza (t-1) = 307,2 1. dnemde TB uygulamalarna baladktan bir yl sonra; Mduru (1) = Md (1) * D(1) Mduru (t) = 3,2 /saat * 40 Adam-saat Mduru (t) = 128 Mhurda (1) = Mh (1) * H (1) Mhurda (t) = 4,5 * 39054 Mhurda (t) = 175753 Mkaza (1) = Mk(1) * K (1) Mkaza (t) = 25,6 * 1 Mkaza (t) = 25,6 Periyod 0 1 duru maliyeti 1920 128 hurda maliyeti 180783 175753 i kazas maliyeti 307,2 25,6 toplam 183010,2 175906,6

1 ylda elde edilen maliyet tasarrufu; [(D(t-1) D(t))* Md] [(D(0) D(1)) * Md ] 1792 [(H(t-1) H(t)) * Mh] [(H(0) H(1)) * Mh ] 5030 [K(t-1) K(t))* Mk] [(K(0) K(1)) * Mk ] 281,6 7103,6 Maks. Z

% olarak maliyetlerdeki azalma miktar; % 93 % 2,78 % 91,6 % 3,88

117 Hurda Maliyeti Kst: [( H(t-1) H(t) )] * Mh > Mhy t=1 [(40175 39054)] * 4,5 = 5030 > 3200 Duru Maliyeti Kst: [( D(t-1) D(t) )] * Md > Mdy [( 600 40 )] * 3,2 = 1792 > 800 Kazas Maliyeti Kst: [( K(t-1) K(t) )] * Mk > Mky [(12 1 )] * 25,6 = 281,6 > 100 1 ylda elde edilen toplam maliyet kazanc;
n n n

t=1

t=1

[{( H(t-1) H(t) ) * Mh} + {( D(t-1) D(t) ) * Md} + {( K(t-1) K(t) ) * Mk}] > t=1
1 ylda TB faaliyetlerine yaplan yatrm; [Mhy + Mdy + Mky] 1 ylda elde edilen toplam maliyet kazanc 7103,6 > 1 ylda TB faaliyetlerine yaplan yatrm 4100

1 yllk TB almasyla duru, kaza, hurda maliyetlerinin toplamnda % 3,88lik bir azalma olmutur.

118

Maliyetlerdeki Azalma
184000 182000 180000 maliyet 178000 176000 174000 172000 t-1 1 periyod 183010,2

y = -7103,6x + 190114 R2 = 1

175906,6

t 2

ekil 6.1 1. iletmede TB uygulamalaryla maliyet drlmesi Microsoft Excel programnda hesaplatlan R2 deeri 1 olarak bulunmutur. Bunun anlam TB uygulamalarnn maliyetlerle yakndan ilikili olduudur. Microsoft Excel programnda elde edilen Y= -7103,6X + 190114 formlndeki Xin nndeki deerin negatif olmas TB faaliyetleriyle maliyetler arasnda negatif korelesyon negatif bir iliki olduunu gsterir yani TB faaliyetlerinin uygulanmas arttka maliyetler azalacaktr.

119 Baka bir iletmede (otomotiv yan sanayii) ise yine TB almalarna yaklak olarak 1 yl nce balanmtr. Modelimizi bu iletme iinde iletirsek; letmedeki (0). ve (1) periyodlarna ait bilgiler: Periyod 0 1 Duru Sresi 1020 Adam-saat 140 Adam-saat D(t-1) D(t) D(0) D(1) 880 Adam-saat Hurda miktar 720 Adet 140 Adet H(t-1) H(t) H(0) H(1) 580 Adet Kazas Says 19 Adet 13 Adet K(t-1) K(t) K(0) K(1) 6 Adet

letmede birim sre bana duru maliyeti = 4,1 $ letmede birim bana hurda maliyeti letmede kaza bana maliyet Hurda mikatarn azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrm Duru sresini azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrm kazas saysn azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrm = = 8$ 33$

= 2500 $ = 1300 $ = 50 $

Mevcut durumda yani (t-1). Dnemde Duru Maliyeti (Mduru) = birim sre bana duru maliyeti * duru sresi Mduru (0) = Md (0) * D(0) Mduru (0) = 1020 Adam-saat * 4,1$ /saat Mduru (0) = 4182 $ Hurda Maliyeti (Mhurda) = toplam hurda miktar * birim bana hurda maliyeti

120

Mhurda (0) = Mh (0) * H (0) Mhurda (0) = 8 $ * 720Adet Mhurda (0) = 5760 $ Kaza Maliyeti (Mkaza) = toplam kaza says * kaza bana maliyet Mkaza (0) = Mk(0) * K (0) Mkaza (0) = 33 $ * 19 Mkaza (0) = 627 $ letmede 1 yllk sre iinde TB faaliyetlerinden Odakl yiletirmeler, Kalite Bakm ve Planl Bakm faaliyetlerine balanm ve i kazalarnn nlenmesine ynelik olarak ekipmanlarda operatrlerin gvenli almas iin eitimler verilmitir. 1. dnemde TB uygulamalarna baladktan bir yl sonra; Mduru (1) = Md (1) * D(1) Mduru (1) = 4,1 $/saat * 140 Adam-saat Mduru (1) = 574 $ Mhurda (1) = Mh (1) * H (1) Mhurda (1) = 8 $ * 140 Adet Mhurda (1) = 1120 $ Mkaza (1) = Mk(1) * K (1) Mkaza (1) = 33 $ * 13 Mkaza (1) = 429 $

121

Periyod 0 1

duru maliyeti 4182 $ 574 $

hurda maliyeti 5760 $ 1120 $

i kazas maliyeti 627 $ 429 $

toplam 10569 $ 2123 $

1 ylda elde edilen maliyet tasarrufu; [(D(t-1) D(t))* Md] [(D(0) D(1)) * Md ] 3608 $ [(H(t-1) H(t)) * Mh] [(H(0) H(1)) * Mh ] 4640 $ [K(t-1) K(t)) * Mk] Maks. Z [(K(0) K(1)) * Mk] 198 $ 8446 $

% olarak maliyetlerdeki azalma miktar; % 86,2 Hurda Maliyeti Kst: [( H(t-1) H(t) )] * Mh > Mhy [(720 140)] * 8 $ = 4640 $ > 2500 $ Duru Maliyeti Kst: [( D(t-1) D(t) )] * Md > Mdy [( 1020 140 )] * 4,1 $ = 3608 $ > 1300 $ Kazas Maliyeti Kst: [( K(t-1) K(t) )] * Mk > Mky [(19 13 )] * 33 $ = 198 $ > 50 $
n n n

% 80,5

% 31,6

% 79,9

t=1

t=1

t=1

122

1 ylda elde edilen toplam maliyet kazanc;

[{( H(t-1) H(t) ) * Mh} + {( D(t-1) D(t) ) * Md} + {( K(t-1) K(t) ) * Mk}] > t=1
1 ylda TB faaliyetlerine yaplan yatrm; [Mhy + Mdy + Mky] 1 ylda elde edilen toplam maliyet kazanc 8446 $ > 1 ylda TB faaliyetlerine yaplan yatrm 3850 $

1 yllk TB almasyla duru, kaza, hurda maliyetlerinin toplamnda % 79,9luk bir azalma olmutur.

123

2. letmedeki Maliyet Azalmas y = -8446x + 19015

R2 = 1 12000 10569 10000 8000 maliyet 6000 4000 2123 2000 0 1 t-1 periyod

t2

ekil 6.2 2. iletmede TB uygulamalaryla maliyet drlmesi 2. iletmede de 1. iletmedekine benzer bir sonu elde edilmitir. R2 deeri yine 1 bulunmutur ve Y= -8446X + 19015 olarak bulunulan formlmzde Xin nnde ki deer yine negatiftir yani TB uygulamalarnn artmas maliyetleri azalmakta maliyet kazancmz arttrmaktadr.

124 Baka bir iletmede (tekstil fabrikasnda tl ve perde retimi yaplyor) ise yine TB almalarna yaklak olarak 2 yl nce balanmtr. Modelimizi bu iletme iinde iletirsek; letmedeki 0, 1 ve 2 periyodlarna ait bilgiler: Periyod 0 1 2 Duru Sresi 2050 Adam-saat 940 Adam-saat 300 Adam-saat D(t-1) D(t) [(D(0)D(1)) +(D(1)-D(2))] Hurda miktar 9080 metre 6700 metre 2500 metre H(t-1) H(t) [(H(0)H(1)) +(H(1)-H(2))] 6580 metre Kazas Says 15 Adet 8 Adet 2 Adet K(t-1) K(t) [(K(0)K(1)) +(K(1)-K(2))] 13 Adet

1750 Adam-saat

letmede birim sre bana duru maliyeti = 3,8 $ letmede birim bana hurda maliyeti letmede kaza bana maliyet Hurda miktarn azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrm Duru sresini azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrm kazas saysn azaltmak iin yaplan TB faaliyetlerine yaplan yatrm = 2,4 $ = 20 $ = 8000 $ = 2000 $ = 100 $

(0). Dnemde; Duru Maliyeti (Mduru) = birim sre bana duru maliyeti * duru sresi Mduru (0) = Md (0) * D(0) Mduru (0) = 2050 Adam-saat * 3,8 $ Mduru (0) = 7790 $

125 Hurda Maliyeti (Mhurda) = toplam hurda miktar * birim bana hurda maliyeti Mhurda (0) = Mh (0) * H (0) Mhurda (0) = 2,4 $ * 9080 metre Mhurda (0) = 21792 $ Kaza Maliyeti (Mkaza) = toplam kaza says * kaza bana maliyet Mkaza (0) = Mk(0) * K (0) Mkaza (0) = 20 $ * 15 Mkaza (0) = 300 $ letmede 2 yldr TB faaliyetlerinden Planl Bakm, Otonom Bakm, Kalite Bakm, Odakl yiletirmeler, Eitim, Gvenlik ve Erken Ynetim almalar yrtlmektedir. Bunlara yaplan toplam yatrm 10100 $ dr. TB uygulamasna baladktan 1 yl sonra 1.dnemdeki maliyetler; Mduru (1) = Md (1) * D(1) Mduru (1) = 3,8 $ * 940 Adam-saat Mduru (1) = 3572 $ Mhurda (1) = Mh (1) * H (1) Mhurda (1) = 2,4 $ * 6700 metre Mhurda (1) = 16080 $ Mkaza (1) = Mk(1) * K (1) Mkaza (1) = 20 $ * 8 Mkaza (1) = 160 $ TB uygulamasna baladktan 2 yl sonra 2. dnemdeki maliyetler; Mduru (2) = Md (2) * D(2) Mduru (2) = 3,8 $ * 300 Adam-saat Mduru (2) = 1140 $

126 Mhurda (2) = Mh (2) * H (2) Mhurda (2) = 2,4 $ * 2500 metre Mhurda (2) = 6000 $ Mkaza (2) = Mk(2) * K (2) Mkaza (2) = 20 $ * 2 Mkaza (2) = 40 $ Periyod 0 1 2 duru maliyeti 7790 $ 3572 $ 1140 $ hurda maliyeti 21792 $ 16080 $ 6000 $ i kazas maliyeti 300 $ 160 $ 40 $ toplam 29882 $ 19812 $ 7180 $

% olarak maliyetlerdeki azalma miktar; % 85,3 Hurda Maliyeti Kst: [( H(t-1) H(t) )] * Mh > Mhy t=1 [(H(0) H(1)) + (H(1) H(2))] * Mh > Mhy [(9080 6700) + (6700 2500)] * 2,4 $ > 8000$ 15792 $ > 8000 $ Duru Maliyeti Kst: [( D(t-1) D(t) )] * Md > Mdy [(D(0) D(1)) + (D(1) D(2))] * Md > Mdy [( 2050 940) + (940 300)] * 3,8 $ > 2000 $ 6650 $ > 2000 $
n n

% 72,5

% 86,6

% 75,9

t=1

127 Kazas Maliyeti Kst: [( K(t-1) K(t) )] * Mk > Mky [(K(0) K(1)) + (K(1) K(2))] * Mk > Mky [(15- 8) + (8 2)] * 20 $ > 100 $ 260 $ > 100 $ 2 ylda elde edilen duru maliyeti tasarrufu; [(D(0)-D(1))*Md + (D(1) D(2))*Md] = 6650 $ 2 ylda elde edilen hurda maliyeti tasarrufu; [(H(0)-H(1))*Mh + (H(1) - H(2))*Mh] =15792 $ 2 ylda elde edilen kaza maliyeti tasarrufu; [(K(0)-K(1))*Mk + (K(1) K(2))*Mk]= 260 $ 2. yln sonunda elde edilen toplam maliyet tasarrufu;
n

t=1

[{( H(t-1) H(t) ) * Mh} + {( D(t-1) D(t) ) * Md} + {( K(t-1) K(t) ) * Mk}] t=1
[(D(0)-D(1))*Md + (D(1) D(2))*Md] + [(H(0)-H(1))*Mh + (H(1) - H(2))*Mh] + [(K(0)-K(1))*Mk + (K(1) K(2))*Mk] = 22702 $

128 2 ylda elde edilen toplam maliyet kazanc

[{( H(t-1) H(t) ) * Mh} + {( D(t-1) D(t) ) * Md} + {( K(t-1) K(t) ) * Mk}] t=1
[{(D(0)-D(1))*Md } + {(H(0)-H(1))*Mh } +{(K(0)-K(1))*Mk }] + [{(D(1) D(2))*Md} + {(H(1) - H(2))*Mh} + {(K(1) K(2))*Mk}] 2 ylda TB faaliyetlerine yaplan yatrm [Mhy + Mdy + Mky] 2 ylda elde edilen toplam maliyet kazanc 22702 $ 2 ylda TB faaliyetlerine yaplan yatrm > 10100 $ >

2 yllk TB almasyla duru, kaza, hurda maliyetlerinin toplamnda % 75,9luk bir azalma olmutur.

129

3. letmede Maliyet Azalmas

35000 30000 25000 Maliyet ($) 20000 15000 10000 5000 0 1 0 2 1 Periyod 19812 29882

y = -11351x + 41660 R2 = 0,9958

7180

3 2

ekil 6.4 3. iletmede TB uygulamalaryla maliyet drlmesi Microsoft Excel programnda R2 deeri 0,9958 bulunmutur, bu deerin 1e olduka yakn olmas TB faaliyetleriyle maliyet arasnda korelasyon olduunu, Y= -11351X + 41660 formlnden de Xin nndeki deerin negatif olmas, TB faaliyetleriyle maliyet arasnda negatif korelasyon gstermektedir. 7. Blmdeki gerek yaam uygulamalarnda da TB uygulamalarnn farkl maliyet kalemlerindeki etkisi ( maliyetleri azaltt) ve maliyetlerde ne kadarlk bir azalma olduu grlmektedir. olduunu, TB uygulamalar arttka maliyetlerin azalacan

130

7. TOPLAM RETKEN BAKIM UYGULAMALARI 7.1 Trk Pirelli Lastikleri A.de Toplam retken Bakm

7.1.1 Trk Pirelli A.nin Tantm

Trk Pirelli Lastikleri A., 1960 ylnda Trkiyenin ilk otomobil lastii reten fabrikas olarak kuruldu. Bundan evvel 1948 ylndan beri Pirelli rnleri, Bay Emil Elagz isimli bir ithalat tarafndan pazarlanyordu. Bu kii daha sonra, Trk Pirelli Lastikleri A.nin kurucular arasnda yer almtr. Balangta Pirelli grubunun hisse oran % 56 iken Trkiyenin ikinci en byk bankas olan Bankasnn da % 26d. Kuruluundan bu yana Trk Pirelli, retim kapasitesini srekli gelitirmeyi ve en gncel Pirelli grup teknolojilerini devreye almay baarmtr. lk iki on yl ierisinde Trk Pirellinin satlar yerli pazara ynelikti, 80lerden itibaren retimin git gide artan bir ksm ihracat pazarna ynelmitir. 1993 itibariyle, Trk Pirellnin toplam satlarnn % 30u ihracattr. Trk Pirelli, binek otomobiller, ticari aralar, tarm ve inaat aralar iin ok eitli lastikler ve i lastikler retmektedir. Trk Pirellinin portfynde 1993 yl itibariyle 370 farkl rn vardr.

7.1.2 zmit Fabrikas

zmit fabrikas, stanbulun 90 kilometre dousundaki zmit ehrinde kurulmutur. naat 1960 ylndan balamtr ve ilk lastik, 1963 ylnda retilmitir. Geen yllar boyunca fabrika retim kapasitesini gelitirdi ve retim tipini apraz baldan radyal lastiklere evirdi. Fabrika gnde vardiya, toplam 24 saat almaktadr. lk vardiya: kinci vardiya: nc vardiya: 00.00 08.00 saatleri 08.00 16.00 saatleri 16.00 24.00 saatleri

131 Yllk alma gn says, cumartesi ve Pazar dahil olmak zere 340 dr. Srekli ak salamak iin retim, bakm ve kalite operatrleri 6+2 diye bilinen bir sistemle almaktadrlar. Bu da 6 gn alma ve 2 gn tatil anlamna gelir.

7.1.3 Trk Pirellide Toplam retken Bakm almalar

Trk Pirellide Toplam retken Bakm almalarna 1991 ylnda balanmtr. Trk Pirellide Toplam retken Bakm almalarnn geliimi u ekildedir. ncelikle Pazar ihtiyalar belirlenmi ve irket politikalar oluturulmutur. Pazar aktiviteleri ve endstriyel aktiviteler arasndaki iliki ve endstriyel aktiviteler ve TB aktiviteleri arasndaki iliki belirlenmitir. Daha sonra TB hedefleri belirlenmi ve TB organizasyonu oluturulmutur.

132 izelge 7.1 Pirellide TB uygulanmas (Pirelli Dokman)

133 izelge 7.2 TB master plan (Pirelli Dkman)

Trk Pirellide aadaki 8 temel Toplam retken Bakm faaliyeti uygulanmtr. 1 Odakl yiletirmeler: Ana hedefi 16 byk kayb elimine etmektir. Bu faaliyetin; kayplarn tanmlanmas, kayp noktalarnn belirlenmesi, kayplara kar tedbirlerin belirlenmesi, aksiyonlarn uygulanmas, sonularn kontrol, yatay genileme ve standartlatrma ve kayplarn yeniden belirlenmesi eklinde yedi adm vardr. 2. Otonom Bakm: Ekipmanlar gelitirirken, ekipmanla btnlemi, bilgi ve beceri dzeyi otonom olarak almalarn salayabilecek dzeye ykseltilmi operatrler yetitirmektir. Otonom bakm ile operatrler kendi makinalarn temizlerler, belirlenen problemler etiketlenir etiketlenen problemler operatrler ve/veya bakm personeli tarafndan zlr ve kontrol listelerinin kullanm yaygnlatrlr. Otonom bakm 7 admda uygulanr. Otonom bakm gruplar, almalarn yrtrken bir aamadan dierine gei esnasnda o an iinde bulunduklar aamay baar ile tamamladklarn belgeleyip onaylatmak zorundadrlar. Bunun iinde iinde bulunduklar aamay tamamladklarna inandklarnda ilk nce grup

134 liderinin bakanlnda kendi makinalarnda bir audit yaparlar. Eer bu auditte geer not alrlarsa, ksm efine haber vererek ikinci bir auditin onun tarafndan yaplmas talebinde bulunurlar. Bu auditin de baarl gemesi halinde son olarak TB st komitesi audit iin arlr ve onlardan da okey alndktan sonra bir sonraki aamaya geerler. Eer aksi bir durum sz konusu ise, auditte eksik olan noktalar, tamamlandktan sonra audit tekrarlanarak bir sonraki aamaya gemi olurlar. Bu auditlerin salkl yaplabilmesi iin her aama geii iin zel audit formlar hazrlanmtr. Btn auditler, bu formlardaki maddeler zerinden tek tek geilerek yaplr.

135

ekil 7.1 Otonom Bakm Audit formu (Pirelli Dokman)

136

ekil 7.1in devam Otonom Bakm Audit formu (Pirelli Dokman) Otonom bakmn yedi adm: 1.adm balang temizlii: Balang temizliiyle amalananlar aadaki gibidir: Byk arzalara yol aacak kk olumsuzluklar tespit etmek. kazalarna yol aacak olumsuzluklar tespit etmek. rn kalitesini bozabilecek olumsuzluklar tespit etmek.

Balang temizliinin asl amac, toz ve kir ile kaplanm olan makina elemanlarnn olumsuz ynlerini; hava kaaklarn, ya kaaklarn, gevemi civata ve somunlar, kesilmi veya kopmu hortum veya elektrik kablolar gibi olumsuzluklar ortaya karmaktr. Balang temizlii yaplacak olan makinalarn listeleri imalat mdrl tarafndan her ayn banda retim planna uygun olarak hazrlanr ve ilgili btn ksmlara listeler datlr. Bu plan erevesinde planlanan belirli gnlerde balang temizliine girecek olan grup makinann banda temizlik takmlar ile hazr bulunarak makina etrafna dalp balang temizliine balarlar. Temizlik esnasnda tespit edilen olumsuzluklar belirlemek maksad ile otonom bakm doldurularak makina zerinde yaplan temizlikle ortaya kan olumsuz noktalara aslrlar. Kartn ana amac, bu olumsuz nokta makinann neresinde olursa olsun

137 grnr bir ekle sokulmas ve bu olumsuzluu giderecek olan bakmc veya imalat iisinin balang temizlii bittikten sonra kolayca olumsuzluklarn yerini tespit edip olumsuzluu gidermesini salamaktr.

ekil 7.2 Otonom Bakm bayra (Pirelli Dokman) Balang temizliinde imalat iisi, kendi alt makinay kendisi temizledii zaman makinann her elemann hisseder ve kendi makinas olduu duygusunu yaar ve makinann

138 her zaman balang temizliinde temizlendii gibi temiz kalmasn salayarak daha rahat ve akc bir retim yapma imkann kendisine yaratm olur. 2. adm kirlenme kaynaklarna kar tedbirler alnmas ve ulalmas zor olan yerlerin iyiletirilmesi: Otonom bakmn ikinci aamasnda ama; Birinci aamada tespit dilen, makinay ve evresini kirleten olumsuzluk kaynaklarn ortadan kaldrmak iin kar tedbirler almak, Temizlenmesi zor blgelerin temizlenmesini kolaylatrmak, Temizlik, yalama ve makina kontrol zamanlarn ksaltmaktr.

Temizlenmesi zor olan yerlerin tespiti birinci aamada yaplan temizlikler esnasnda gerekletirildiinden, ikinci aamada, buralarda ne gibi iyiletirmeler yaplarak temizliin daha kolay hale getirilecei ve btn bunlarn neticesinde de temizlik zamannn nasl en alt seviyeye ekilecei belirlenir ve uygulanr. Tekstil kalandra toplama grubu zerinde bulunan, kuma enlerini len hassas metraj aleti ar kirlenmeden dolay hassas lm yapamyordu. Buna kar tedbir olarak Kalandra TB Otonom Bakm Grubu bu niteyi temizledikten sonra, lm aletinin etrafn effaf fleksi glas ile kaplatmann en iyi zm olduuna karar vermitir. Bylece hassas lm cihaz toza, kire kar korunmu oldu. lm cihaz kaplandktan sonra, kutunun alt ksmnda birka gn iinde ya birikimi gzlendi, bu gne kadar farkna varlmayan bir ya kaa da bylece tespit edilmi oldu. Baka bir rnek de, P52 makinalarnda lastik boaltma rulo sehpalarnn kenarnda bulunan ksmda biriken tozlarn rulolar nedeniyle temizlenmesi ok zordu. Ancak buraya yaplan srgl alminyum tava sayesinde temizlik bu alanda birka saniyeye inmitir. 3. adm standartlarn hazrlanmas: Makina zerinde her turda yaplan temizlik, yalama ufak arzalar giderme gibi faaliyetler eer belirli bir program erevesinde yaplmazsa ok zaman alr. Bunun iin temizlik ve yalama konusunda standartlar Otonom Bakm Proje Grubu tarafndan hazrlanr. Makina temizlii yaplrken temizlik makinann bir noktasndan balatlp makina etrafnda bir tur atldktan sonra tekrar o k noktasna dnlr. Bunun

139 neticesinde de gereksiz hareketler ortadan kaldrlm ve sonuta hibir nokta atlanlmadan ve vakit kaybetmeden temizlik ii gereklemi olur. Ayn ekilde yalama standard hazrlanrken de yalanacak noktalar tespit edilir bu noktalar belli bir sraya konur. Otonom bakma paralel olarak iilere yalama konusunda eitim verilir. Teknik servis elemanlarnn da desteiyle yalama noktalar ve kullanlacak yan cinsinin neler olaca tespit edilerek standartlar hazrlanr ve ii tarafndan uygulamaya konulur. Temizlik standartlar formunda bulunan maddeler srasyla yledir: Makinada temizlenecek ksmlarn temizlenme srasna gre numaralandrlmas Makinann neresinin temizlenecei Temizliin kimin tarafndan yaplaca Temizliin nasl yaplaca Temizlik yaplacak ksmn hangi temizlik malzemeleri ile temizlenecei, rnek olarak temizlik bezi, deterjan, sprge vs. gibi. Bir sonraki ksmda temizliin yaplaca periyot belirtilir. En son olarak da operatrn bu belirtilen temizlii ne kadar srede yapaca belirtilir. Makina yalama standartlar da ayn ekilde hazrlanr. Yalama standartlarnn ierii u ekildedir; makina zerindeki yalanacak ksmlar bir sra dzenine konur, sonra makinada hangi gruba ait olduunu belirtmek gerekir, daha sonra bu grup zerinde hangi paralarn yalanaca (yalama kutusu, zincir dili mekanizmas gibi), ne eit ya kullanlaca (krmz renkli yadanlk gibi), ne ile yalama yaplaca (fra ile veya gresrlk ile gibi) ve son olarak da yalama periyodu belirtilir.

140

ekil 7.3 TB temizlik standard rnei (Pirelli Dokman)

141 4. adm genel kontrol: Bu aamada iinin makinasn ve paralarn tam olarak bilmesi ve yalnzca be duyuyu deil, beynini de kullanarak gelimeler yapmas iin onlarn bu yetenekleri tam anlamyla kazanabilmeleri iin ynetim temel konularda operatrlere eitim verir. Bu aamada teknik servisler blm, bilhassa btn kontrol noktalarn makinann ematik resimleri zerinde gsterme ve herhangi bir kiinin hi kimsenin yardm olmakszn rahata kontrol veya yalama noktasn bulmasn salama iini stlenir. Bunun ardndan grup elemanlar ve teknik yetkililer, kimin, neyi, ne zaman, nasl, hangi yntemle yapacan tespit ederler. Bylece daha bilinli hazrlanm standartlar ve check listeler uygulamaya konulur. 5. adm otonom kontrol: 6. adm alma yeri dzeni ve standartlama 7.adm tam otonom ynetimdir. TB balangcndan bu gne kadar yaplan otonom bakm faaliyetleri sayesinde, makinalardaki arza seviyesi ve kalitedeki olumsuzluklarda byk bir d kaydedilmitir, bu azalmalar sayesinde makina verimlerinde ykseli grlm ve de bakmclarn biraz rahatlatlp, planl bakm zerine konsantre olmalar salanmtr.

142

ekil 7.4 OEE grafii (pirelli dokman) 3. Planl Bakm: Restorasyon almalarndan kestirimci bakm almalarna kadar geni bir yelpazede faaliyet gstererek gvenilirlii son derece yksek bir ekipman park oluturup, bu gvenilirlik dzeyini en ekonomik koullarla srdrmek amalanmaktadr. Planl bakm 7 admda uygulanmaktadr: 1. Arzalarn analizi 2. Arzalanmalar hzlandrc koullarn nlenmesi ve yok edilmesi 3. Bakm standartlarnn oluturulmas 4. Ekipmann zayf noktalarna kar tedbir gelitirip, ekipman mrn uzatma 5. Trend ynetimi 6. Bakm maliyeti ynetimi 7. Bakm sistemlerinin gelitirilmesi

143 4. Eitim: Bu admda irketin hedeflerine ulaabilmesi iin alanlarnn sahip olmalar gerekli bilgi ve beceri dzeylerini belirleyip, alanlar bu dzeye ulatrmak iin eitim faaliyetleri yrtlr. Bu aamada Pratik eitim iin odalar hazrlanr, iler dier iileri eitir, Eitim malzemeleri hazrlanr Eitim ihtiyac ve etkisi radar dalm grafiklerinin kullanm ile tespit edilir.

Pirellinin 7 tane TB eitim yayn vardr: 1. TBe giri 2. Problem zme teknikleri ve O.E.E.( Toplam Ekipman Etkinlii) hesaplama 3. Tertip, dzen, temizlik 4. Makina elemanlar, set-up, uniformity 5. 6. gvenlii, yangn, salk leri problem zme teknikleri

7. Otonom bakm

144

ekil 7.5 Radar dalm grafii rnei (pirelli dokman) 5. Salk, Hijyen ve Ekoloji: Ekipmanlarda gerekli nlemler alnp, alanlar bilinlendirerek i kazas risklerini minimize etmek, temiz ve gvenli bir alma ortam elde etmek ve srdrmek amalanr. Bu aamada; nsanlar eitim programlar sayesinde kazalara ve evreye kar daha hassas bir hale gelirler. Kazalar analiz edilir. Potansiyel sebepler tanmlanr ve kar nlemler alnr. evresel nlemler alnr.

Sfr i kazas, sfr meslek hastal ve sfr yangn hedeflenir.

145

ekil 7.6 Gvenlik, Hijyen ve Ekoloji (Pirelli dokman) 6. Kalite Bakm: Hatasz retim elde etmek iin, ekipmanlarn sahip olmalar gerekli koullar tespit edilerek, ekipmanlar bu koullara getirerek, srekli kontrol ve ayarlamalar ile ekipmanlar bu koullarda tutulur. Bu aamada, Hatalarn bilinen sebepleri kaydedilir, Bilinmeyen sebepleri PM analizi ile tespit edilir, Kalite bakm kontrol listeleri hazrlanr ve kullanlr.

Sfr mteri ikayetini salama ve srdrme, proses hatalarn ve kalite maliyetlerini azaltmak hedeflenir.

146

ekil 7.7 Kalite Bakm (Pirelli dokman) 7. Erken Ekipman Ynetimi: Gemiteki deneyimlerden elde edilen bilgi birikimi ile, ekipman tasarm aamasndan, kusursuz ve tam retim aamasna minimum problem, zaman ve maliyet ile gemek amalanr. Bu aamada; Devreye alma ileminden nce gerekli teknik dkmanlar biriktirilir ve/veya hazrlanr. Operatrlere gerekli eitim verilir. Yeni makinalar yerletirilmeden nce temizlenir. Benzer makinalardaki mevcut modifikasyonlar yeni makinaya da uygulanr. Tasarm gzden geirilir ve ilgili kontrol listeleri hazrlanr.

8. Ofis TB: Ofis ortamndaki tm kayplar yok edecek ekilde gerekli i basitletirme, reorganizasyon ve ofis otomasyonu almalarn yaparken, ofis alanlarn otonom olarak alabilecekleri bilgi ve beceri dzeyine ulatrmak amalanr. Bu aamada, Ofisler temizlenir, Dokmanlar snflandrlr ve dosyalanr, Gereksiz dokmanlar elimine edilir,

147 Ofis ve dolap dzenlemeleri kaydedilir, ak analizleri yaplr.

Her faaliyetle ilgili olarak hedeflenenler ve elde edilen sonularn gsterildii dkmanlar hazrlanyor. Burada rnek olarak salk ve gvenlik faaliyeti gsterilmektedir. Ayrca ii sal ve i gvenlii aksiyon planyla ve eitim planyla ilgili rnekler gsterilmitir.

ekil 7.8 Toplam Kaza Says (Pirelli Dokman)

148

ekil 7.9 Departman bana kaza says (Pirelli Dokman)

ekil 7.10 Aktivite bana kaza says (Pirelli Dokman)

149

ekil 7.11 Kazalardan kaynaklanan kayp sre (Pirelli Dokman)

ekil 7.12 S G aksiyon plan (Pirelli Dokman)

ekil 7.12 S G aksiyon plan

150

151 Otonom bakmla ilgili konularda eitim vermek iin tek nokta dersler yaplr. Aada tek nokta dersi rnei gsterilmektedir.

ekil 7.13 Tek nokta dersi rnei (Pirelli Dkman) ekil 7.13 Tek nokta dersi rnei

152 Yaplan iyiletirmelerle ilgili olarak alt komiteler tarafndan hazrlanan tek sayfa raporu rnei aada verilmitir.

ekil 7.14 Tek sayfa raporu rnei (Pirelli Dokman)

153 ekil 7.14 Tek sayfa raporu rnei Elde dilen somut sonular:

ekil 7.15 TB uygulamalaryla elde edilen somut sonular (Pirelli Dokman)

154

ekil 7.16 Pirellide TB uygulamalaryla elde edilen bakm maliyetindeki azalma (Pirelli Dokman)

ekil 7.17 TB uygulamalar sonucu mteri ikayetlerindeki azal

155

ekil 7.18 TB uygulamalaryla makina arzalarnda azalma salanmas (Pirelli Dokman)

ekil 7.19 TB uygulamalaryla verimlilikte art salanmas (Pirelli Dokman)

156

ekil 7.20 TB uygulamalaryla i kazalarnn saysndaki azalma salanmas (Pirelli Dokman)

ekil 7.21 TB uygulamalaryla kalite maliyetlerinin azalmas (Pirelli Dokman)

157 Trk Pirellide TB uygulamasyla elde edilen soyut sonular: irket retim sisteminde genel etkinlik art alanlarn tavr ve tutumlarnda deiim Toplam katlm Sfr hata, sfr arza ve sfr kaza mantalitesi oluturuldu yerinde alanlar iin rahat bir atmosfer olutu Departmanlar aras duvarlar ykld.

158 7.2. KORDSA da Toplam retken Bakm

7.2.1 KORDSAnn Tantm

1973 ylnda kurulan irketin, fabrika montaj 1975 ylnda tamamlanmtr. 12000 ton/yl kapasite, UNIROYAL ve GOOD-YEAR KNOW-HOW ile retime balamtr. Balangta tamamyla yerli lastik reticilerinin ihtiyacn karlam, ilk ihracatn 1977 ylnda yapmtr. Kalite yaklam KORDSAda deiimlere paralel olarak srekli gelimitir. lk yllarda kaliteye, Proses Kontrol yaklam ile girilmi, 1978 ylnda ise daha geni Toplam Kalite Kontrol yaklam benimsenmitir. 1978 ylnda ilk kapasite arttrm almalar balatlm ve 1981 ylnda ikinci fabrika binasnda bkm ve dokuma niteleri, 1982 ylnda da ikinci sl ilem nitesi devreye alnmtr. 1984 ylnda 1800 ton/yl kapasite ile Endstriyel Bezler retimine balanmtr. 1989 yl KORDSA da statistiksel Proses Kontroln youn eitimlerle alanlara

aktarld bir yl olmutur. Bunu, 1990 ylnda alma emberleri sisteminin kurulmas ve ayn anda 11 emberin almaya balamas izlemitir. 1990 yllnda ynetimin kalitenin tm alanlar tarafndan tam olarak benimsenmesi iin, ortak bir kalite kltrnn olumas gereklilii bilincinden hareketle Parta S. Ghosh Associates isimli Japon irketinden Creating Quality Culture iin danmanlk hizmetleri alnmaya balanmtr. Dnya pazarndaki rnlerini mterilerine dnya standartlarnda belgelemek amacyla, 1992 yllnda ISO 9001 kalite belgesi alma almalar balatlm ve almalar 1993 yl Ocak aynda BVQI tarafndan belgelendirilmitir. KORDSA, sektrnde ilk ISO 9001 Kalite Belgesi sahibi kurulutur.

159

7.2.2 KORDSAda Toplam retken Bakm almalar

1994 yl banda Toplam Kalite Ynetiminin bir alt bileeni olan TBe gei almalar balatlmtr. Tm alanlara genel tantm yaplan bu sistemin ilk adm olarak 5S (Snflandrmak, Sralamak-Dzenlemek, Silmek-Temizlemek, Standartlatrmak, Sahiplenmek-Disiplin) almalar, bilahare TBn belirlenen makinalarda ilk pilot uygulamalar balatlmtr. znde sistematik bir ekilde; Arzi Bakm, nleyici Bakm, Kestirimci Bakm, yiletirme-Gelitirme (bakm azaltc, kullanm kolaylatrma), almalarn ieren bu yaklam benimseyen KORDSA bu tarihe kadar; Arzi Bakm, Planl Bakm (Her alanda), Kestirimci Bakm (Ksmen), yiletirme-Gelitirme (Belli lde)

Faaliyetlerini yrtmekte idi. Yeni yaklam ile kullanclarn makinalarn sahiplenmeleri ve benim makinam kavramnn yerletirilmesi hedeflenmitir. Programa 3.5 yl kapsayan bir master plan ile balanmtr. KORDSA Bezde TB, kk gruplarn almalar ve getirdikleri zmlerle retim makina ve ekipmanlarnda en yksek toplam makina verimlilie ulama dncesini kapsar. Sfr arza, sfr hata ve sfr i kazas hedeflerine ulalabilmesi iin st ynetimden sahadaki elemana kadar tm alanlarn katlm esastr. TB Master Plan ana konular unlardr:
1-

Tantm Eitimleri TB Tantm 5 S Tantm Pnmatik / Hidrolik / Elektrik / Elektronik / Egitimleri Skma ve Yalama Eitimleri Makina alma Prensipleri Eitimleri ( Mp)

1.11.21.31.41.5-

160 1.61.71.81.922.1 2.2 2.3 3Makina letme Talimatlar Eitimleri ( Mit ) Makina Temizlik Eitimleri S G evre Eitimleri Nokta Eitimleri Balang Temizlii ( Pilot Makinada ) 5 S Faaliyetleri Otonom Bakm Gruplarnn Kurulmas Pilot Makinalarn Tespit Edilmesi Uygulamalarn Balatlmas Kirlenmenin nlenmesi

3.1 Pilot Makinalarda Uygulamalar 44.1 4.2 4.3 55.1 Temizlik / Yalama / Skma Standartlarnn Oluturulmas Temizlik Standartlarnn Belirlenmesi Yalama Standarlar ve Kodlarnn Belirlenmesi Skma Standartlarnn Balama Elemanlarnda Belirlenmesi Kullanclarn Makina Muayeneleri Standartlar Oluturulan Makinalarda Periyodik Muayenelerin Yaplmas KORDSA Bezde TB organizasyon yaps u ekildedir:

161

TB YRTME EK B

SIFIR ARIZA GRUBU

OTONOM BAKIM GRUPLARI

VER ML BAKIM GRUPLARI

ekil 7.22 KORDSA da TB organizasyonu TB Yrtme Ekibi, mhendislik, bakm ve destek blmlerinin mdrleri, bakm ve retim mhendisleri ve retken bakm grup liderlerinden olumaktadr. TB almalarnn tasarlanmas ve gerekli organizasyonun yaplmas, TB master plan veya master plana gre o yln ihtiyalarnn belirlenmesi, makinalarda TB uygulamalarnn takip edilmesi, gruplar ile fonksiyonlar arasnda iletiim salanmas, retken bakm ve otonom (kullanc) bakm gruplarnn performanslarnn izlenmesinden sorumludur. retken (verimli) bakm gruplar; retim Mh., Vardiya Uzman/Formeni, Mek.Bakmc, Elkt. Bakmc , Mekanik Arzac / Ayarcdan oluur. Dokuma retken Bakm Grubu; Vardiya Uzman/Formeni, Mek.Bakmc, Elkt. Bakmc, Mekanik Arzac / Ayarcdan oluur. Terbiye retken Bakm Grubu; Bakm Formeni, Gndz Terbiye Formeni, Mek.Bakmc, Elkt. Bakmc, Panel Operatrnden oluur. Makinalarla ilgili iyiletirme/gelitirme nerilerini oluturmak ve gerekletirmek, otonom bakm grubu ile koordinasyon grevini yrtmekten sorumludurlar. Otonom Bakm Gruplar;

162 Bkm otonom bakm grubu; bkm operatr, mekanik arzac / ayarc, takmcdan oluuyor. Dokuma otonom bakm grubu; dokuma operatr, mekanik arzac / ayarc, takmcdan oluuyor. Terbiye otonom bakm grubu; terbiye formeni, vardiya yedei, dewebberci, makina operatrnden oluuyor. Makinalarda oluan, uygunsuzluklar ve alma yapmak ile sorumludurlar. Sfr Arza Grubu; elektronik mhendisi, bakm spervizrleri, bakm vardiyaclar, retim ayarclarndan oluur. Gnlk arzalar, verimlilik kayplar grlr ilgili birim sorumlularnn katld toplantda birimler aksiyon planlarn yaparak gerekli nlemlerini alrlar. Uzun sreli iler ilgili birimlere aktarlr. Makinalarn periyodik bakm kapsam ve periyotlarnn belirlenmesinde u girdiler kullanlr: Makina reticilerinin nerileri Kordsa nn tecrbeleri ve ngrleri Arza deerlendirme formlar Periyodik kontroller Kestirimci bakm tespitleri S G & evre sistemleri neri almalar potansiyel arza belirtilerini ( grlt, scaklk, titreim vs.) tespit etmek ve makina temizliine ynelik

163

ekil 7.23 Periyodik Bakm Ak emas (Kordsa Dokman) KORDSA plikte ise TB ad altnda kestirimci bakm, koruyucu bakm ve periyodik bakm yaplyor. Bu almalarla makina arzalar minimuma ekilmeye allyor. Bunlarla ilgili olarak 2002 ve 2005 yllar arasnda meydana gelen arzalarn says ve bunlara bal olarak maliyetlerdeki deiim aadaki gibidir:

164 izelge 7.3 KORDSAda arza ve bakm siparileri ve maliyetleri YIL Arza siparii Koruyucu bakm siparii Kestirimci bakm siparii Toplam Masraf (milyar / YTL) 2002 20701 5192 669 3.323 2003 16806 8444 1516 2.165 2004 12377 2714 710 2.840 2005 7092 2620 594 887

Tablodan grld gibi TPM uygulamasnn bir getirisi olarak bakm blmnden talep edilen arza bakm, koruyucu bakm ve kestirimci bakm saysnn azalmasnn yansra toplam bakm maliyetleri de nemli lde azalmtr.

165 7.3 FARBADA Toplam retken Bakm Farba Otomotiv Aydnlatma firmasnda Adapazarndaki Toyota Motor Europe firmasnn tevik ve destei ile 2004 yl ortalarndan itibaren Toplam retken Bakm almalar balatlmtr. Bu alma, Toyota Motor Europe firmasnn Yan Sanayi Gelitirme blm tarafndan desteklenmekte ve takip edilmektedir.

7.3.1 Farbann Tantm

1979 ylnda Bayraktarlar Holding bnyesinde Bayraktarlar Motorlu Vastalar Ticaret ve Sanayi A.. ad ile kurulan firmamz far, sinyal, stop gibi otomotiv aydnlatma rnlerini FARBA markas altnda retmektedir. Firmamz; yaratt markann kalitesini dnya pazarnda kantlamasyla, 2003 ylnda markasn firma adna tamaya karar vermi ve Farba Otomotiv Aydnlatma ve Plastik Fabrikalar A.. adn almtr. FARBA; bugn Bursada 28.000 m2 zerine kurulmu modern fabrikasnda, yaklak 400 alan ile, fonksiyonel ve optik zellikleri yan sra kozmetik nem de tayan aydnlatma rnlerini, Daimler-Chrysler, Renault, Toyota, Ford gibi global otomotiv reticisi firmalara Full Service Supplier olarak ve lisansla sunmaktadr. Bu erevede otomotiv reticilerinin global projeleri iin rn dizayn ederek, yksek miktarlarda imal etmekte, gerek yurt iine gerekse yurt dna Just In Time teslimatlar yapmaktadr. FARBA; bnyesindeki tasarm ve mhendislik blmlerince gelitirilmi, patentleri kendine ait niversal rnleriyle, zellikle ticari ara reticilerinin aydnlatma ihtiyalarna, yatrm zorunluluu olmakszn, snrsz-esnek zmler sunmaktadr. FARBA; global pazardaki rekabette gerekli koullar salayabilen kurulularn baarl olaca gereinden hareketle teknolojiye yatrm yapmaya zel bir nem vermektedir. Tketicinin hzla deien beklentileri, rn ve hizmet gelitirmenin nemini arttrmtr. Srekli deien ve gelien otomotiv sektrnde retim yapmann sorumluluuyla

166 almalarn yrten FARBA, rettii her rnde ve sunduu her hizmette kresel beklentileri aan bir kalite dzeyini amalamaktadr. Her alann kaliteyi yaatmakta nemli bir yeri olduu inanc, FARBAnn istihdam politikasnn temelini oluturmaktadr. Bu balamda srekli eitim programlaryla FARBA alanlarnn dzeyi ykseltilmekte ve bilgileri gncellenmektedir. FARBA kalitesi, sahip olduu ISO 16949, VDA 6.1 ve dier kalite belgeleri ile onaylanmtr. FARBA; gelecekte global retici firmalara, Full Service Supplier Partner olarak daha iyi ve kaliteli hizmet vermeyi ama edinmitir ve bu dorultuda kendisini gelitirmeye devam etmektedir.

7.3.2 Farbann Geliim Admlar

[1979] 12 Aralk, "Cibie Lisans ile" Bursa Organize Sanayi Blgesinde bugnk fabrikann retime balamas. [1982] CIBIE'nin VALEO ile birlemesi ve lisans anlamasnn sona ermesi. Farba'nn herhangi bir lisans olmadan kendi adna retime devam etmesi. [1985] lk plastik enjeksiyon makinelerinin iletmeye alnarak Renault 9 iin stop, sinyal lambalar retimine balanmas. [1988] rn eidini arttrmak ve rekabet gcn ykseltmek iin kalp fabrikasnn retime balamas. [1992] Trkiye'de retime balamas karar alnan TOYOTA Corolla aralarnn aydnlatma gerelerini retmek iin KOITO MANUFACTURING Ltd. ile geni kapsaml teknik lisans anlamas yaplmas. [1993] Far Reflektrleri iin BMC kalplamasna geilmesi.

167 [1996] 12 i istasyonlu CAD-CAM merkezinin kurularak rn gelitirme ve tasarm konusunda ilk admn atlmas. [1997] Trk Standartlar Enstitsnde TS-EN ISO 9001 belgesinin alnmas. [1998] Kalite ve stratejik gereksinim nedeniyle BMC malzeme retimine balanmas. [1999] lk co-design FARBA design farlarn MERCEDES-BENZ otobslerde kullanlmaya balanmas. [1999] Deien teknolojilere ayak uydurmak iin Plastik Far Cam ve sert yzey kaplama tesisinin iletmeye alnmas. [2000] VALEO ECLAROIJE FRANCE ile RENAULT Megane, Clio ve FORD V227 Far, Stop ve nc k lambalarnn yapmlar iin lisans anlamasnn yaplmas. [2001] BVQI 'den QS 9000 / ISO 9001 ve VDA 6.1 belgelerinin alnmas. [2001] BMC reflektrlerin tamamen tozsuz ortamda retilmesi ve yzeylerinin kaplanmas iin yeni retim hatlarnn iletmeye alnmas. [2001] Avrupa'ya ihra olunacak TOYOTA Corolla aralar iin, Far ve Stop lambalarnn retilmeye balanmas. [2001] EVO BUS Daimler-Chrysler Setra otobsleri iin dnyann en byk stop lambas tasarmnn yaplarak retilmesi. [2002] TOYOTA, RENAULT, FORD, KARSAN firmalaryla Elektronik Data Interchange, EDI projelerinin gerekletirilmesi. [2003] BVQI, Norsk firmasndan ISO 14 000 ve ISO 16 949 belgelerinin alnmas. [2003] RENAULT Megane II, aralar iin far, stop ve nc k lambalarnn retimine balanmas.

168 [2003] Yalnzca marka olarak kullanlan FARBA isminin global pazarda daha fazla tannmasndan yola karak, irket ismi haline getirilmesi.

7.3.3 Farba Firmasnda Toplam retken Bakm almalar

Farbada Toplam retken Bakm almasnn amalar aadaki gibidir: Toyota asndan; Bir yan sanayinin mevcut durumunu gelitirme asndan rnek bir alma yapmak, Toyota yan sanayi gelitirme mhendislerinin Toplam retken Bakm konusunda gelimesini salamak. Farba asndan; Etkin bir bakmn, kaliteli ve etkin bir retimin temeli olduu ve bunun da ancak TB uygulamas ile salanabilecei dncesi, Mterilerine daha dk milyonda bir hatal para ve milyonda bir hatal sevkiyat oranlar ile hizmet etmek. Toplam retken Bakm almalarna balanmadan nce Farbadaki mevcut durum u ekildeydi: 1. Periyodik bakm mevcuttu fakat yi bir planlama ve takip sistemi yoktu Grsel bir bakm program mevcut deildi Bakm sklklar kimi zaman uygun deildi (haftalk, aylk vs.) Bakm talimatlar grsel deil ve ierikleri yetersizdi Periyodik bakm takibi etkin deil ve raporlamas mevcut deildi

2. Arza duru verilerinin toplanmas yeterli deildi 3. Arza analizleri uygunsuz veya hi yoktu, herhangi bir metodoloji belirlenmemiti 4. Herhangi bir verimlilik lm yoktu ( OEE veya benzeri) 5. Yedek para ynetimi iyi deildi

169 6. Uygun bir parametre kontrol sistemi yoktu. Bakm sisteminin iyiletirilmesi iin hazrlanan master plan aadaki gibidir:

BAKIM S STEM N

Y LET RME
EYL EK M KASIM ARA. OCAK' 05 UBAT MART DURUM + O + + O O O O

yiletirme Konular
Mevcut TB anlayn iyiletirme mevcut periyodik bakm sistemini iyiletirme ve grselletirme Data toplama ve kayt sistemini iyiletirme bakm standartlarn gzden geirilip iyiletirilmesi arza kk neden analizinin gelitirilmesi yedek para ynetiminin iyiletirilmesi . stok alannn yenide dzenlenmesi (5S uygulamas) . Adresleme sisteminin gzden geirilmesi . Gvenlik sou seviyesini belirleme . Uyar kanban sistmini kurma 6 byk kayb elimine etme almas takip edilecek parametrelerin belirlenmesi izleme sorumluluunu belirleme tolerans aralklarn belirleme izlememin nasl yaplacan belirleme parametre deitirme durumun kurallarn belirleme netleen ve kullanlan metotlar standardize etme

ekil 7.24 FARBA Bakm Sisteminin iyiletirilmesi iin hazrlanan master plan (FARBA dokman)

170 Parametre kontrol sistemini iyiletirme almas iin hazrlanan izelge:

PARAMETRE KONTROL S STEM N

PARAMETRE 1 Mo tan Y kleme, Sp rme Ve Boaltma Zamanlarnn Ko ntrol . KM Mota n Soru mlusu Opera tr Mota n Soru mlusu Opera tr Mota n Soru mlusu Opera tr Mota n Soru mlusu Opera tr Opera tr Opera tr Opera tr Opera tr Kalp Bala ma Operatleri Ustab a + M hendis NASI L Kontro l Fo rmu + Ek ra n Kontro l Fo rmu + Ek ra n Kontro l Fo rmu + Ek ra n S ilo Bilgi Etike ti + Ek ra n Ta limata G re Ekrand an Ayarla naca k Ek ra n (Se t) + Ekran (Aya r) + Kon trol Fo rmu Sabit Pa rametreler + Ekra n (Se t) + Ek ran (Reel) T ermometre + Kontrol Fo rmu Check List Sa bit Sta ndart Pa ra metre Fo rmu

Y LET RME
FREKA NS 1 / Hafta (Hafta Balang c) 1 / Hafta (Hafta Balang c) 1 / Hafta (Hafta Balang c) 1 / Va rd iya (Vardiy a Balang c) He r Ma kine D uruunda . 1 / Va rd iya (Vardiy a Balang c) 1 / Va rd iya (Vardiy a Balang c) 1 / Va rd iya (Vardiy a Balang c) Her re tim Balang c (Kalp Ba lama da ) 1 / Va rd iya (Vardiy a Balang c)

T ERMOPL AS T K ENJEKS YON LEM NDEK KONT ROL P ARA METREL ER , KONTROL METODU , SORUMLUSU VE FREKANS I

2 Kurutma nitesi By-pass Sresi 3 Va kum S et De eri 4 Silo Sca klklar 5 Bekle me Sca klna Aln mas 6 7 Enje ksiyon , t leme Ve Geri Basnc nn D orulan mas Enjeksiyon Ve Mal Alma Hzlar Ve S re lerinin Kontrol

8 Meme Scak l nn Kontrol 9 Ka lp Ba km Chec k Listine G re Belirlenecek Kon troller

10 En jeksiyon Pa ra metre lerinin Kontrol

Hangi Paremetreler

kiminle

nasl

ne frekansta

ekil 7.25 Parametre Kontrol izelgesi (FARBA Dokman)

171

Aada parametre kontrol emas rnei verilmitir:

ekiil 7.26 Parametre kontrol emas (FARBA Dokman) ekil 7.26 Parametre kontrol emas

BAKIM TAL MATI

TANIMI : MAK NA PNMAT K S STEM KONTROL ADI : SICAK KAYNAK MAK NES YAYINLAMA TAR H : TAL MAT NO : REV ZYON NO :
HAZIRLAYAN KONTROL ONAY

MAK NA KODU :

FREKANSI :

HAFTALIK AIKLAMA

PROSES B LG S : KR T K / NEML NOKTALAR

STND. SRE ( DAK KA)

1. Hava artlanrcs su tutcusunu kontrol ediniz. Kirlilik yaratmamas iin 1.1. Su var ise alt boaltma tpasn gevelterek suyu tpann altna bez tutun boaltnz ve sonra tpay kapatnz. 2. Kavanoz kirli ise temizleyiniz 2.1. Hava vanasn kapatnz su boaltma tpasn gevetiniz. 3.2. Kavanozun flan civatalarn skerek kartnz. 2.3. Nemli temiz bez ile siliniz. 2.4. Kavanozun contasn kontrol ediniz. 2.5. Bozuk ise deitiriniz. Civatalar skarken 2.6. Conta ve kavanozu yerine koyarak flan civatalarn sknz. kasnt olmamasna 2.7. Su boaltma tpasn sknz. zen gsterin 2.8. Hava vanasn anz. 3. abuk balantlarn hortum girilerini kontrol ediniz. 3.1. Hortuma karma ynnde az g vererek aslnz. Hortum ucunun dz 3.2. Hortum karsa; hortumun ucundan 3 cm kesiniz. kesilmesine dikkat edin 3.3. Hortumu yerine taknz ve kp kmadn kontrol ediniz 3.4. Hortum yerinden kyorsa abuk balnty deitiriniz 4. Pistonlarda hava kaa kontrol 4.1. Pistunu ieri veya dar konumuna al 4.2. Onndeki hortumu kar 4.3. Hava kaan kontrol et Kee numarasn 4.4. Kaak var ise uygun keeyi temin et rapora kaydet 4.5. lgili blm amarine bilgi vererek pistonu sk 4.6. Piton keesini deityir 4.7. Pistonu yerine tak 5. Hava tank altndaki vanay aarak suyunu boaltnz

Flan civatalarn sknz.

Suyu burdan boaltnz.

GVENL EK PM ANLARI

M ALZEM E / EK PM AN

Dz tornavida Temizlik bezi

ekil 7.27 Bakm talimat (FARBA Dokman)

ekil 7.27 Bakm talimat

172

173 Yukardaki yeni format oluturulurken: talimat ierikleri gzden geirildi/revize edildi, grsel yardmlar eklendi (fotoraf ve zerindeki aklamalar), kritik noktalar, gereken gvenlik ve lm ekipmanlar, evrim sresi yeni formatta belirtildi. Aada Periyodik Bakm Raporu rnei verilmitir. Daha nce raporlar yoktu, sadece periyodik bakmn yaplp yaplmad ile ilgili tik atlyordu. Yeni format ile bakm, bilgilendirme iin kritik noktalar, arta kalan kontrol noktalar, yedek para kullanm, bakm iin harcanan zamann etkinlik kontroln yapmak mmkndr.

174

PER YOD K BAKIM RAPORU

MAK NE / EK PMAN ADI: 681 N Kaynak Mak. BAKIM PER YODU:

TAR H: BAKIM BLM: MB

PER YOD

KONTROL NOKTALARI
1. Pnmatik sistem - hava kaa kontrol 1.1. Pnmatik manometrelerin dorulanmas 2. Hidrolik devre 2.1. Hidrolik ya seviyesi kontrol 2.2. Hidrolik ya kaa kontrol 2.3. Hidrolik akmlatr kontrol 2.4. Hidrolik manometre dorulamasnn yaplmas 2.5. st tablo kilitleme pistonunun kontrol 2.6. Hidrolik ya deiimi 3. Merkezleme kolonlar kontrol ve yalanmas 4. Makine terazisi kontrol 5. Vakum pompas 5.1. Vakum pompas ya seviyesi kontrol 5.2. Vakum pompas filtre temizlii 5.3. Vakum valfleri temizlii

Hafta

Ay

6 Ay

Kontrol Sonucu

Kontrol Yapan

AIKLAMALAR

YAPAN

Bakim Balang Tarihi: Bakm Sresi:

Kontrol Eden

Hazrlayan

: Yapld, Normal

X: Yaplamad veya Normal Deil (Aklama Yap)

ekil 7.28 Periyodik Bakm Raporu (FARBA Dokman)

175 Farbada yaplmas dnlen bir sonraki faaliyetler: Genel ekipman verimliliinin salkl bir ekilde hesaplanabilmesi iin data toplanmasna odaklanma, Genel ekipman verimliliinin gnlk bazda takip edilmesi ve aylk olarak raporlanmas Otonom bakmn salkl bir ekilde uygulamasnn takip edilmesi 6 byk kaybn nlenmesi ile ilgili almalar Tm TB faaliyetlerinin pilot alma alanndan fabrika geneline yaylmas almalar.

7.3.4 rnek yiletirme almalar

rnek 1. Kaynak Makinasndaki yiletirme: yiletirme almas iin seilen ekipman Toyota arka lambalarnn yapld scak kaynak makinasyd. Bu makinada kaynak yapan yzeyler salkl ve kalite kusuru olmadan kaynak yaplabilmesi iin teflon kapldr. Teflon kaplamann kstl bir mr olduu iin belli aralklarla yenilenmesi gereklidir. Mevcut durumda kaplamann yenilenmesi iin mrn doldurmas bekleniyor, mrn doldurduu da oluan kalite kusurlarndan anlalyordu. Bu da ortalama 1000 parada 2 ila 3 paralk bir kayba yol ayordu. Yaplan iyiletirme: 1) Teflonun yanmasna neyin sebep olduunu bulmak iin kk neden analizleri yapld. zel bir termal-kamera cihaz kullanlarak kalp yzeyindeki scaklk dalm lld ve baz noktalardaki scaklklarn set deerinden daha yksek olduu grld. Bu yksek scaklklarn teflonun daha abuk yanmasna veya ypranmasna sebebiyet vermesinden tr gerekli elektrik akm ayarlamalar yaplarak bu noktalardaki scaklklar set deerine getirildi. 2) Teflonlarn ka parann retilmesinden sonra deitirilmesi gerektiini tespit etmek ve bir periyodik yenileme sresini belirlemek iin gzlem yapld. retimde saptanan para saysna ulaldnn anlalmas iin makina zerine yerletirilen basit bir elektronik saya sistemi, belirlenen retim saysna ulalnca uyar veriyor ve kalp hemen yedei ile deitirilerek yeni teflon kaplanmas iin ilgili yere sevkediliyor.

176 Sonu: Bu iyiletirme almalarndan sonra teflonun yanmasndan kaynaklanan bu problemin sebep olduu hatalar sfra inerek para maliyetinde azalma olmutur. rnek 2. Yedek Para Stok Alan iyiletirmesi: yiletirme ncesi: almalar ncesinde bakm blmnn sorumluluundaki makina yedek paralarnn stokland alan ok dzensiz, dank ve karmakt. Kritik, tedarik sresi uzun olan ithal paralar iin bile belirlenmi bir kritik stok seviyesi mevcut deildi. Arza durumlarnda gereken yedek paralar stokta mevcut olsa dahi dzensizlik iinde aranp bulunmas vakit kayplarna yol ayordu. yiletirme sonras: ay sren bir alma neticesinde yedek para stok alan yeniden dzenlendi, gereksiz, uzun yllardr kullanlmayan ve bir daha ihtiya olmayacak ok sayda para hurdaya gnderildi. Paralar iin saym yaplarak yeni raflar olututulup para numaralarna gre bir dizilim yapld ve tm paralar iin bir kritik stok seviyesi belirlenerek bir kanban sistemi kuruldu. Bu yeni dzen ve kanban sistemi sayesinde kritik stok seviyesine ulalan paralar bakm blmnde belirlenen sorumlu kii tarafndan satnalma blmne satnalma i emri alarak zamannda tedarik edilmekte, bu sayede para eksikliinden kaynaklanacak uzun arza durularnn nne geilmi olunmakta ve bu durularn sebeb olduu maliyetler elimine edilmi olmaktadr.

177

8. SONULAR 8.1 Genel Deerlendirme Yksek rekabetin olduu bu gnn pazarlarnda TB baz organizasyonlar iin baar ve baarszlk arasndaki fark oluturan felsefe olabilir. TB, zaten baz alanlarda rnlerin ve servislerin kalitesini gelitirmeye ve maliyetleri azaltmaya yardm etmedeki baarsn ispat etmitir. TB program, ekipman bakm iin proaktif ve etkin maliyetli bir yaklamdr. Organizasyonun tm seviyelerinin desteini gerektiren entegre edilen bir prosestir. TB, ekipmanla ilgili tm alanlar kapsayan kapsaml bir retken bakm sistemi oluturarak ekipman etkinliini maksimize eder. TB, operasyon performans, gvenlik, temizlik, alan morali ve mteri memnuniyeti gibi bir ok adan i performansn arttrr. TB, sistematik olarak ve takm temelli bir erevede ekipmana bal kayplar ve hatalar elimine eden spesifik teknikler ile uygulanan bir prosestir. Ekipman etkinliini maksimize etmek iin, Toplam retken Bakm kullanmann pratik detaylar ve prosedrleri her bir irket iin deitirilmelidir. Her bir irket, kendi faaliyet plann gelitirmelidir nk ihtiyalar ve problemler; irkete, endstrinin tipine, retim metotlarna ve ekipman tiplerine ve koullarna bal olarak eitlidir. Toplam retken Bakm, arlkl olarak takm almas konseptine bel balar. TBsz operasyon takmlar, genellikle retime odaklanr ve bakm takmlar da genellikle bakma odaklanr. TB, hem operasyon hem de bakm nitesi takmlarnn yelerinden oluan takmlar meydana getirerek bir ortaklk kurar. alanlarn katlm ve TBl ekipmanlar, TBn dier ara ve tekniklerini kullanmak iin gven ve motivasyon salar. TB, bir ok organizasyonda radikal bir kltr deiimi yaparken, Toplam retken Bakmn tm alanlar ve takmlar zerindeki etkilerini hesaba katan bir plan ile tantlmas ve uygulanmas esastr. Baarl Toplam retken Bakm uygulamalar tesadfen olmaz. Organizasyonlar, geleneksel metotlara sahipse TB uygulamasn baaramayacaklardr nk TB, retim ve bakm

178 departmanlarnn fonksiyonlarn ve rollerinin yeniden dzenlenmesini ieren zor bir grevi gerektirir. Bu; zaman, taahht, eitim ve motivasyon gerektirir. u anki durumun analizi, Toplam retken Bakmn baarl bir ekilde organize edilmesi ve ynetilmesi iin ok nemlidir. Toplam Kalite Ynetiminin baarsnn srdrlmesi iin anahtar, taleplerin ilerisinde olmak, minimum yatrm ile satlarn maliyetini azaltmaktr. Bu, Toplam retken Bakmn uygulanmas ile baarlr. Toplam alan katlm ile u anda kullanmda olan ekipmann etkinliini arttrmak iin alan katlm ve eitim srdrlmelidir. TB deerlendirilirken TZ ve TKY de dikkate almak gerekir. Tam Zamannda retim, Toplam retken Bakm sayesinde daha salkl iler. TB, Tam Zamannda retimi yerine getirmek amacyla kapasiteyi glendirir ve destekler. TB uygulanacak organizasyonda zaten Toplam Kalite Ynetimi uygulanyorsa bu, TB uygulamas iin ok yararl olacaktr, nk Toplam Kalite Ynetimi Toplam retken Bakm iin ihtiya olunan zaman ve abann azalmasna yardmc olacaktr. Bu almann uygulama ksmnda Toplam retken Bakm uygulamasnn maliyetler zerindeki etkisi incelenmitir. Bu konuyla ilgili olarak Trk Pirelli A., KORDSA A.. ve FARBA Otomotiv A..de yaplan TB uygulamalar ve bunlarn sonular dikkate alnmtr. Bu firma arasnda TB en iyi ekilde Trk Pirellide uygulanmaktadr. TB uygulanmas sonucunda Genel Ekipman Etkinlii arttrlm, ve kalite ve bakm maliyetlerinde dikkate deer azalmalar olmutur. KORDSAda TB ad altnda yaplan bakm almalaryla arzalardan kaynaklanan maliyetler drlmtr. FARBAda pilot retim hcresinde yaplan iyiletirmeyle iyiletirme yaplmadan nce meydana gelen kalite kusuru sfra indirilmi ve buna bal olarak da para maliyeti azalmtr. almamn teori ksmnda anlatld ve gerek yaamdaki uygulama rneklerinde grld gibi TB uygulamalar sfr arza, sfr hurda ve sfr kaza hedefleriyle 6 byk kaybn elimine edilmesine, ekipman etkinliinin arttrlmasna, alanlarn yetnek ve becerilerinin arttrlmasna yardm ederek, alanlarn kendi ekipmanlarn sahiplenmelerini salayarak, kalite iyiletirme abalarna destek salayarak, bakm yaplabilirlii arttrarak ve

179 bakmsz ekipman tasarm almalarn tevik ederek maliyetleri azaltmada nemli bir katk yapar. TB programlar bir ok irket ve farkl evrelerdeki irketler tarafndan benimsenmektedir. Fabrika ynetiminin yetkisi altnda olan ynetimsel faktrler TB programlarnn uygulanmas iin olduka nemlidir. TB programlarnn kullanm, fabrika ynetimi ile gl bir ilikiye sahiptir. Yneticilerin TB tm durumlar iin en iyi bakm datm sistemi olarak dikkate almamalar nemlidir. Fabrikaya zg ve evreye zg konular, bakm sistemi gelitirirken ve uygularken dikkate alnmaldr. Ynetim, fabrikadaki ynetimsel sistemlerin durumlarn deerlendirmeli, organizasyonun TB uygulamas iin hazr olup olmadna karar vermeli ve TB uygulamalarnn dier sistemler ile uygunluunu deerlendirmelidir.

Bu almada, Toplam retken Bakm faaliyetlerinin uygulanmasnn maliyetler zerindeki etkisini gstermek iin bir model kurulmutur. Model ayn tipteki iletmeler, farkl tipteki bir iletme, ayn zaman periyodu boyunca TB uygulayan ve daha uzun bir zaman periyodu boyunca TB uygulayan iletme iin altrlmtr. Daha sonra modelin altrlmas sonucunda Toplam retken Bakm uygulandktan sonraki duru maliyeti, hurda maliyeti ve i kazas maliyetlerinin TB uygulanmadan nceki mevcut durumdaki maliyetlerden daha dk olduu gsterilmitir. Ayrca, modelin her altrldnda eldeki deerler iin Microsoft Excel Programnda hesaplatlan R2 deerlerinin bir veya bire yakn bir deerde olmasndan Toplam retken Bakmn modelde ele alnan maliyetlerle yakndan ilgili olduu ve yine Microsoft Excel Programnda elde edilen formllerden de TB uygulamalaryla incelediimiz maliyetler arasnda negatif korelesyon olduunu syleyebilirz. TB faaliyetlerinin uygulanmasnn arttrlmas maliyetlerimizi drmektedir.

8.2 Gelecek in neriler Daha sonraki almalarda, bu almada kurulan maliyet modelinden faydalanlarak farkl endstri tipleri ve daha byk iletmeler iin Toplam retken Bakm uygulamann maliyetlere etkisi, bu etkinin bykl ve Toplam retken Bakm uygulamann karl olup olmad incelenebilir. Bunun yansra Toplam retken Bakm uygulamalarnn farkl maliyet kalemleri zerindeki etkisini ve etkinin bykln grmek iin modele bu maliyetlerle ilgili kstlar eklenerek model gelitirilebilir. Bu modeldekilerden daha uzun bir periyod

180 boyunca Toplam retken Bakm uygulayan iletmelerin elde ettii maliyet tasarrufu aratrlabilir. Daha sonraki almalarda Toplam retken Bakm uygulanmasnn kalite, moral ve verimlilik zerindeki etkisi incelenebilir. Ayrca, Toplam retken Bakm ve Toplam Kalite Ynetimi arasndaki ilikiyi gsteren bir model kurulabilir.

181 KAYNAKLAR Al-Hassan, K. vd., (2000), The Role Of Total Productive Maintenance In Business Excellence, Total Quality Management & Business Excellence, 11: 596-601. Brah,S. A. ve Chong, W. K., (2004), Relationship Between Productive Maintenance And Performance, International Journal Of Production Research 42: 2383-2401. Carannante, T. ve Haigh, R. H. vd., (1996), Implementing Total Productive Maintenance: A Comparative Study Of The UK And Japanese Foundry Industries, Total Quality Management 7: 605-611. Chand, G. ve Shirvani, B., (2000), Implementation Of TPM In Cellular Manufacture, Journal Of Materials Processing Technology, 103: 149-154. Hasan, Doan (2001), Toplam Verimli Bakm ve Bir letmede Uygulama almalar, (Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, Mhendislik Fakltesi). Karaman Arzu (2003), ToplamVerimli Bakm, (Yksek Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi, Mhendislik Fakltesi). Kesh, R., (2004), Impact Of TPM On Overall Plant Effectiveness, http://www.safan.com, 56-65. Lycke, L. (2003), Team Development When Implementing TPM, Total Quality Management 14: 205-213. McKone, K. E., Schroeder, R. G. vd., (1999), Total Productive Maintenance: A Contextual View, Journal Of Operations Management 17: 123-144. McKone, K. E., Schroeder, R. G. vd., (2001), The Impact Of Total Productive Maintenance Practices On Manufacturing Performance, Journal Of Operations Management, 19: 39-58. McAdam, R. ve Duffner, A., (1996), Implementation Of Total Productive Maintenance In Support Of An Established Total Quality Programme, Total Quality Management, 7: 613630. McAdam, R. ve McGeough, F., (2000), Implementing Total Productive Maintenance In Multi-Union Manufacturing Organizations: Overcoming Job Demarcation, Total Quality Management 11:187-197. Nakajima S., (1989), TPM Development Program: Implementing Total Productive Maintenance, Productivity Press, Cambridge. Tajiri, M. ve Gotoh F., (1996), TVB Uygulamas: Bir Japon Yaklam, Kordsa Yaynlar. Trk Pirelli Eitim Yaynlar, leri Seviye Problem zme Teknikleri. Trk Pirelli Eitim Yaynlar, Otonom Bakm.

182

ZGEM Doum Tarihi Doum Yeri Lise Lisans Yksek Lisans 16.09.1977 stanbul 1988-1994 1995-1999 2003-Sryor Ozanlar Lisesi, SAKARYA Sakarya niversitesi Mhendislik Fak. Endstri Mhendislii Ana Bilim Dal YT Fen Bilimleri Enstits Endstri Mh. Anabilim Dal, Endstri Mh. Program Aydn rme A.. , retim Planlama efi

alt Kurumlar 1999-2000