DE MHENDSLK FAKLTES FEN ve MHENDSLK DERGS

Cilt: 8 Say: 1 s. 119-128 Ocak 2006

SERTLEM BETON BASIN DAYANIMININ BELRLENMESNDE KULLANILAN TS-10465 VE TS EN 12504-1 ZERNE BR DEERLENDRME (AN EVALUATION ON TS-10465 AND TS EN 12504/1 FOR THE DETERMINATION OF COMPRESSIVE STRENGTH OF HARDENED CONCRETE)
emsi YAZICI*, A. Burak GKTEPE*, Selim ALTUN*, Volkan KARAMAN** ZET/ABSTRACT
malat tamamlanm betonarme yaplara ait yap elemanlarnn basn dayanmlarnn tayin edilmesi iin, tahribatl bir deney yntemi olan karot numunesi alnmas ve tahribatsz bir deney yntemi olan yzey sertlii metodu, yaygn olarak ayr ayr veya birlikte kullanlmaktadr. lkemizde, sertlemi betondan karot alnmas ve test edilmesi ile ilgili temel hususlar, TS 10465 ve TS EN 12504/1 standartlar ile belirlenmitir. Halen yrrlkte olan bu standartlarda belirtilen numune alma yntemi ve hesap esaslar ile ilgili nemli tereddtler mevcuttur. Bu almada, ilgili standartlar irdelenerek, bu standardn eksiklikleri ve elikileri ortaya konulmu ve zm nerileri sunulmaya allmtr. Yap stounun ounu betonarme yaplarn oluturduu ve mevcut yaplarn yapsal dayanmlar ile ilgili ciddi phelerin var olduu lkemizde, bu standarta nerilen yntemler ile yaplan analizler ok byk nem tamaktadr. Dolaysyla bu standart ile ilgili oluan tereddtlerin ortadan kaldrlmas, bu konu ile ilgili alan mhendislerimizin daha doru deerlendirme yapabilmesini salayacaktr. In order to determine the compressive strength in structures components of finished reinforced concrete systems, the destructive method of obtaining core samples and the non-destructive method of surface hardness method are widely used separately or together. In Turkey, basic principles about obtaining samples in hardened concrete in structures and the tests applied are based on TS 10465 and TS EN 12504-1 standards. However, there seems to be serious conflicts in these standards about the method for obtaining samples and their calculation principles. In this study, considering these standards, existing drawbacks and uncertainties were emphasized and related solution proposals were presented. Accounting the percentage of reinforced concrete structures in our country, these standards become more crucial; thus, it is essential to remove these serious doubts about considered strength analyzing methods for helping our engineers to evaluate in a better way.

ANAHTAR KELMELER/KEYWORDS
Tahribatl yntem, Karot, Yzey sertlii yntemi, TS-10465, TS EN 12504-1 Core sample, Hardened concrete, Method of surface hardness, TS-10465, TS EN 12504-1

* Ege niversitesi, Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blm, 35100, Bornova, zmir
* NTEK Yap Kalite Kontrol Laboratuvar, 07100, Lara, Antalya

Sayfa No: 120 1. GR

. YAZICI, A. B. GKTEPE, S. ALTUN, V. KARAMAN

Herhangi bir kompozit sistemin yapsal davrannn belirlenebilmesi iin ihtiya duyulan en temel veri, bu kompozit sistemi oluturan yap elemanlarnn sahip olduu malzeme zellikleridir. Dier bir deyile, kompozit bir sistemin genel dayanm ve stabilitesi, bileenleri olan malzemelerin sahip olduklar dayanmlar (basn ve ekme) ile malzeme parametrelerinin (elastisite modl, Poisson oran, v.b.) deerleri ile dorudan ilikilidir. Buna ek olarak, sistemi oluturan malzemelerin birbirleri arasndaki etkileim ve aderans da kompozit sistemin davran asndan belirleyici olmaktadr. Ayrca, malzeme davran; ortama, zamana, scakla, ykleme durumuna ve maruz kald kimyasal etkilere gre byk deiimler gstermektedir (Neville, 1975; Ersoy, 1987; Akman, 1990; Erdoan, 2003). Betonarme, genel anlamda, betonun basn ve eliin ekme dayanm zelliklerinin uygun yerlerde birlikte kullanld kompozit bir sistemdir. Betonarme yaplar, sisteme etkiyen statik ve dinamik yklerin meydana getirdikleri kesit tesirlerini belirli bir gvenlikle karlayacak ekilde boyutlandrlrlar. Betonun basn dayanm betonarme sistemin yapsal btnl asndan hayati nem tamaktadr. Bu yzden, gerek inaat aamasnda gerekse inaat tamamlandktan sonra, farkl yap elemanlarndaki basn dayanmlarnn bilinmesi, kontrol ve deerlendirme yaplabilmesi asndan olduka nemlidir (Ersoy, 1987). Betonarme bir yapnn inaat srasndaki beton kalitesinin kontrol, taze beton numunesi alnmas ve bu alnan numunelerin 28 gnlk basn dayanmlarnn laboratuvarda llmesi ile gerekletirilmektedir. Dier yandan, yapdaki betonun 28 gnlk basn dayanm sonularnda limit deerler salanmamsa, beton dkm srasnda yeterli sayda ya da hi numune alnmamsa veya yapnn dayanm ile ilgili bir phe mevcutsa; bu tr durumlarda, ya yzey sertliinden hareketle kabaca beton dayanm tahmin edilebilir ya da daha gereki olarak sertlemi betondan karot numunesi alnarak yap elemanlarnn basn dayanmlar ile ilgili nihai karar verilebilir. lkemizdeki mevcut yap stounun ok byk bir ounluunu betonarme yaplar oluturmakta ve bu yaplarda deprem ve benzeri etkilerden dolay oluan sorunlara sk sk rastlanmaktadr. Ortaya kan yapsal problemlerin esas kaynan beton kalitesindeki dklk oluturmaktadr (Eren, 1999; Celep, 1999). Yaplardaki beton kalitesinin tespitinde; lkemizde ve dier lkelerde nerilen deiik yntemler mevcuttur. Bu yntemler arasnda karot alma, beton tabancas ile yzey sertlii okuma, ekip karma, ultra ses hz lme vb. saylabilir (Malhotra, 1976; Neville, 1975; Erdoan, 2003; Baradan, 1996). Bunlar arasndan en yaygn olarak kullanlanlar, karot alma ve beton tabancas ile yzey sertlii lm yntemleridir. lkemizde, sertlemi betondan numune alnmas ve beton kalitesinin llmesi TS 10465 (1992) ve TS EN 12504-1 (2002) standartlarna gre yaplmaktadr. TS 10465 de, sertlemi beton dayanmnn belirlenmesi iin; tahribatl deney (karot alnarak) ve tahribatsz deney (yzey sertlii metodu) metotlarnn birlikte kullanlmasn, TS EN 12504-1 ise tahribatl deney (karot alnarak) yntemini nermektedir. Ancak, uygulamada lkemizde yzey sertlii metodu kolayl, ekonomiklii ve tahribatsz olmas nedeniyle tek bana uygulanmakta ve tercih edilmektedir. Maalesef, bu yntemden elde edilen basn dayanm sonularnn ok kaba olduu gz ard edilmektedir. Ancak, beton dayanm gereki olarak karot alma yntemi ile belirlenebilmektedir. Bu yntemin; tahribatl, pahal ve uygulanmasnn zor olmas bir dezavantajdr; ancak, tahribatl ve tahribatsz deney yntemlerini birlikte kullanarak, istenilen sayda elemann basn dayanmlarn en az tahribatla hem ekonomik hem de yalnz tahribatsz ynteme kyasla daha hassas olarak belirlemek mmkndr. Bu almann amac; lkemizde yrrlkte olan sertlemi betonun basn dayanmnn tespitine ynelik standard irdelemek ve eksikliklerini vurgulamaktr. Bu ama kapsamnda;

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt : 8 Say : 1

Sayfa No: 121

TS 10465 ve TS EN 12504-1 standartlar deerlendirilerek, eksiklileri ortaya konulmaya allmtr. 2. STANDARDIN DEERLENDRLMES 2.1. Karot ap Konusunda Basn dayanm belirlenecek betondan alnacak karotun apnn ne olaca konusunda TS 10465 standardnn 1.4.2. blmnde yer alan aadaki izelge 1 deki aklamalar yaplmtr. Bu izelgedeki veriler incelendiinde betondan alnacak karotun apnn betonda kullanlan agregann ap ile dorudan ilikili olduu grlmektedir. Betonlardan agrega maksimum dane apna bal olarak farkl apta (150 mm, 100 mm ve 50 mm) karotlar alnabilecei ve alnacak karotun apnn betonda kullanlan iri agregann en byk apnn 3 katndan byk olmas gerektii ifade edilmitir. izelgedeki deerler incelendiinde, betondaki en byk agrega ap 32 mm den kk olan durumlarda (hatta 32 mm iin bile sk donatl durumlarda) alnacak karotun apnn 50 mm olmasnn nerilmesi standardn kendisi ile elimektedir. Yine 10.04.2002 tarihinde yrrle giren TS EN 12504-1 standardnda; maksimum agrega apnn karot apna orannn 1/3 den byk olmas durumunda karotlarn dayanm deerlerinin nemli lde etkilenebilecei ifade edilmektedir. Ayrca, ayn standardn ekinde maksimum agrega ap 20 mm veya 40 mm olan durumlarda karot aplarnn 100 mm, 50 mm ve 25 mm olabilecei de bilgi niteliinde verilmitir. Bilgi olarak sunulan bu bilgi notu da bu standard kullanan kiilerce standardn kesin hkm gibi deerlendirilebilir. Bylece, bu standartta da TS 10465 standardndaki eliki aynen srdrlmtr. nk alnacak karotun apnn, betondaki agrega en byk apndan en az 3 kat daha byk boyutta olmas yani en azndan 100 mm apl karotun alnmas gereklidir. Ayrca, literatrde; h/d oran 1 olan 50 mm,75 mm, 100 mm ve 150 mm apa sahip karotlar zerinde yaplan almalarda, basn dayanm deerleri benzer bulunmakla beraber karot ap kldke standart sapmann artt bilinmektedir (Meinninger, 1968; Henzel, 1969; Poljrvi, 1969; Erdoan, 2003). Yani karot ap kldke deneye tabi tutulacak rnek saysnn ykseltilmesi anlaml istatistiksel sonu elde edilebilmesi asndan nemlidir. Standartta karot ap kldke deneye tabi tutulacak rnek saysnn arttrlmasna ynelik herhangi bir ibare de yoktur. Eer 25 mm ve 50 mm apl karotlar kullanlacaksa en azndan rnek saysnn 100 mm lik karot saysndan daha fazla seilmesi nerilmelidir. Dnyada yaygn olarak kullanlan ASTM C 42/C 42M ve BS 1881-120 standartlar alnabilecek minimum karot apn srasyla 95 mm ve 100 mm ile snrlamakdr. Ayrca, yine ASTM C42/C 42M standard sadece h/d orannn 1 veya daha byk olmasnn imkansz olduu durumlarda 95 mm den daha kk apl karotlarn alnabilmesine izin vermektedir. TS 10465 ve TS EN 12504-1 standartlarnca nerilen 50 mm lik ve 25 mm lik karot aplar, dnyada saygn olarak kabul edilen standartlarla da elimektedir. 2.2. Karot Narinlii Konusunda TS 10465 standard, karot h/d oran (narinlii) konusunda bu orann kesin olarak 1 alnmasn (yani h=d olmasn) nermektedir. TS EN 12504-1 ise karot h/d orann 1 veya 2 olarak alnabileceini belirtmitir. Bunun dndaki oranlarda nasl davranlacana ilikin her hangi bir hkm her iki standartta da yer almamaktadr. ASTM C 42/C 42M ise bu orann 1.9 ile 2.1 arasnda olmasn nermekle birlikte, bu orann 1 ile 1.75 arasnda olmas durumlarnda, karotun basn dayanmn h/d= 2 olan rnein basn dayanmna

Sayfa No: 122

. YAZICI, A. B. GKTEPE, S. ALTUN, V. KARAMAN

dntrmek iin bir dzeltme faktr kullanmn da ngrmektedir. Bu dzeltme faktrnn deerleri; h/d orannn 1.75, 1.50, 1.25, 1.00 olmas durumlar iin sras ile 0.98, 0.96, 0.93 ve 0.87dir.
izelge 1. En byk agrega tane byklne karlk gelen karot aplar En byk agrega tane bykl, mm Karot ap, mm 63 150 32 100* 16 50 8 50 * zel durumlarda, mesela ince yap elemanlarnda veya sk tehizatl yap bileenlerinde ap 50 mm olan kk karotlarda kullanlabilir.

Dier yandan, BS 1881-120 (1983) standard, bu orann 1 ile 1.2 arasnda alnmasn istemektedir. Ancak, bu snrlamann dnda kalan karotlarn basn mukavemetlerinin belirlenmesinde h/d=1 olan rnein basn dayanmna dntrme ileminde Eitlik 1 de verilen banty ilave olarak nermektedir.
f ck ,kp = f ck ,karot D 1,5 + h d

(1)

Burada, fck, kp: 150 mm ayrtl kp karakteristik basn dayanm, fck:, karot basn dayanm, h: karot ykseklii, d: karot ap ve D: karotlar yatay ynde alnmsa 2.5, dey ynde alnmsa 3 olarak seilen bir parametredir. Yukardaki aklamalarda grld gibi, TS 10465 in h/d oran iin kesin olarak 1 alnmas grnn uluslararas normlara gre ok geerli bir uygulama olmad anlalmaktadr. Bu durum hi olmazsa TS EN 12504-1 de biraz yumuatlarak en azndan h/d oran 1 olan rneklerin yan sra 2 olan rneklerin de kullanlabileceini belirtmitir. Ancak, her iki standartta da en azndan h/d oran 1 ile 2 arasnda deien karotlar iin Amerikan (ASTM C42/C 42M) ve ngiliz (BS 1881-120) standartlarna benzer dzeltme faktrlerinin nerilmesi gerekmektedir. 2.3. Karotun Yatay veya Dey Alnmas Konusunda TS 10465 ve TS EN 12504-1 standartlarnda; karotun dey ya da yatay alnmasnn basn dayanmna etkisi konusunda herhangi bir aklama veya dzeltme katsays nerisi bulunmamaktadr. Yatay alnm karotlarla dey alnm karotlarn benzer ekilde nerilmesi nemli bir sakncadr. nk, betonun heterojen bir yapya sahip olmas ve dkm yn betonun basn dayanm etkilemektedir. Bu konuda yaplm almalarda; dey alnm karotlarn yatay alnm karotlardan genel olarak daha yksek basn dayanmna sahip olduklar ifade edilemekle birlikte, bu etkinin mertebesi konusunda bir kesinlik bulunmamaktadr. Ayrca bu etkinin karot apna bal olarak da deitii belirlenmitir (Erdoan, 2000; Arolu, 1998; CS Report, 1988). 2.4. rneklerin Basn Dayanmlarnn Deerlendirilmesi Konusunda TS 10465 standardnda, h/d oran 1 olan 50 mm apl karotlarn kullanlmas durumunda bu karotlarn basn dayanmlarnn %90 n 200 mm ayrtl kp basn dayanmna eit kabul ederek dntrmektedir. Ayrca, h/d=1 olan ve ap 100 mm veya 150 mm olan karotlarn

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt : 8 Say : 1

Sayfa No: 123

basn dayanmlarn 200 mm ayrtl kp basn dayanmna eit kabul etmektedir. Burada 100 mm ve 150 mm apl karotlarn basn dayanmlarnn eit kabul edilmesi nemli bir elikidir ve bilimsel geerlilii yoktur. Bylece, rnek boyutu kldke basn dayanmnn byyecei gerei gz ard edilmitir. nk bu standartta belirtildii gibi ap 100 mm ve 150 mm olan silindir rneklerin basn dayanmlarnn zde kabul edilmesi boyut etkisi sebebiyle gereki deildir. Literatrde h/d oran 2 olan ve ap 100 mm olan rneklerin basn dayanmlarnn 150 mm apl rneklerin basn dayanmlarndan %5 orannda daha fazla olduu belirtilmektedir. Ayrca standart silindir dayanmndan kp (200 mm ayrtl) dayanmna gei iin beton basn dayanm dzeyine gre farkl dnm katsays nerilmektedir. Bu katsaylar yksek mukavemetli betonlarda 1.1, orta mukavemetteki betonlarda 1.18 ve dk mukavemetli betonlarda ise 1.25 dir (Ersoy, 1987). TS EN 12504-1 standard karotlarn dayanmlarn h/d oran 1 olan durumlarda kp basn dayanm ile, h/d oran 2 olan durumlarda silindir basn dayanm ile kyaslamay nermektedir. Ayrca ayn standart karotun alnd betondaki agregann maksimum apnn 20 mm olmas durumunda; 100 mm lik karotlarn 50 mm lik karotlardan %7, 50 mm lik karotlarn ise 25 mm lik karotlardan % 20 ve betondaki agregann maksimum apnn 40 mm olas durumunda; 100 mm lik karotlarn 50 mm lik karotlardan %17, 50 mm lik karotlarn ise 25 mm lik karotlardan % 19 daha yksek basn dayanmna sahip olduunu ifade etmektedir. Boyut etkisi konusunda, TS 10465 standardndaki elikiler TS EN 12504-1 de silindir rnekler iin giderilmi fakat kp rnekler iin herhangi bir aklama yaplmamtr. 2.5. Sertlemi Beton Dayanm Sonularnn Deerlendirilmesi Konusunda Karotlardan elde edilen sonularn deerlendirilmesi iin TS 10465 standardnda iki yntem esas alnmaktadr. statistiksel yntem statistiksel olmayan yntem statistiksel yntemde, Eitlik 2deki eitsizliin, Z = fkm200 - ks * S 0.85 * fek (2)

statistiksel olmayan yntemde, aadaki iki eitsizliin salanmas gerekir (TS-10465, 1992). fkm200 0.85 * fsk fkmin200 0.85 * fsk Bu bantlarda, Z fkm200 fkmin200 ks S fek fsk : Deney bykl (belirli gvenilirlikle hesaplanm basn dayanm), MPa, : Ortalama kp basn dayanm deeri, MPa, : Minimum basn dayanm deeri, MPa, : rnek saysna bal kabul faktr deeri, : Standart sapma deeri, MPa, : Betonun edeer 200 mm ayrtl kp mukavemeti, MPa, : Betonun seri mukavemeti, MPa, dr. (3.a) (3.b)

Yukardaki deerlendirmeleri yaparken kullanlan; edeer kp mukavemeti (fek) ve seri mukavemeti (fsk) deerleri deiik beton snflar iin standartta tarif edilmitir. Yaplan bu tarifte verilen mukavemet deerleri 200 mm ayrtl kp iindir. Halbuki gncellenen TS-500

Sayfa No: 124

. YAZICI, A. B. GKTEPE, S. ALTUN, V. KARAMAN

(2000) standardnda ayn deerler 150 mm kp iin tanmlanmtr. Burada hangi standardn daha gereki olduu belirsizdir. Bu farklln giderilmesi gereklidir. TS 10465de nerilen istatistiksel yntemde kullanlan kabul faktr (ks) katsays deerleri aadaki izelge 2 de grlmektedir. izelge 2 deki deerler incelendiinde kabul faktrlerinin numune saysna bal olarak 1.64 ile 1.95 arasnda deitii anlalmaktadr. Fakat, bu katsaylarn hangi istatistiksel deerlendirme yntemine gre belirlendii ve ne gibi bir gven aralnda kullanlabilecei belirtilmemitir. Ancak, bu tip istatistiksel analizlerde pek ok olaslk dalm fonksiyonlar kullanlabilir. Bu durumlar iin en ok tercih edilen olaslk dalm fonksiyonu t dalm dr (nver ve Gamgam, 1999; Chapra ve Canale, 1998).
izelge 2. Kabul faktr (ks) ile t dalm katsaylar arasndaki farkllk Numune Says (Serbestlik Derecesi) 12 15 20 25 30 35 Kabul Faktr, (ks) 1.95 1.88 1.84 1.75 1.70 1.64 1.64 t Dam Deeri, (%90 Gvenle) 1.356 1.341 1.325 1.316 1.310 1.307 1.282 Fark (%) -30.5 -28.7 -28.0 -24.8 -22.9 -20.3 -21.8 t Dam Deeri, (%95 Gvenle) 1.782 1.753 1.725 1.708 1.697 1.690 1.645 Fark, (%) -8.6 -6.8 -6.3 -2.4 -0.2 -3.1 -0.3

Bu dalm %90-%95 gven aralklar iin dikkate alndnda, TS 10465de nerilen rnek saylar iin ks katsaylarnn izelge 2deki deerleri almas gerekmektedir. Bu izelgedeki deerlerin standardn nerdii deerlerden ok farkl olduu grlmektedir. Ayrca, TS-500 de, beton karakteristik basn dayanm fck, tarif edilirken bu deerin gerekletirilmesindeki hata olaslnn en fazla %10 olabilecei belirtilmitir. Bu durum da gz nne alndnda, izelge 2de standarta nerilen ks katsaylar tutarszdr. TS EN 12504-1 standardnda karotlardan elde edilen dayanm sonularnn nasl deerlendirileceine ilikin herhangi bir aklama yoktur. Bu konuda en azndan ASTM nin nerdii karot basn dayanmnn beton snf dayanmnn % 85 inden yksek olma kriteri gibi bir neri olmalyd. 2.6. Karot ile Test ekicinin Birlikte Kullanarak Deerlendirme Yaplmas Konusunda lgili standart incelendiinde betonun gerek mukavemetinin sertlemi betondan alnan karot numunelerinin basn deneyine tabi tutulmasyla belirlenebilecei ve zorunlu durumlar haricinde beton basn dayanmnn beton test ekici ve karot uygulamasnn birlikte kullanlarak tespit edilmesi nerilmektedir. Beton test ekicinin zorunlu durumlarda bile yalnz bana kullanlarak beton basn dayanmnn tahmin edilmesinde kullanlmasna izin verilmesi son derece sakncal bir yaklamdr. nk, beton test ekici beton yzeyindeki 1-2 mm kalnlndaki ksmn sertliini lmektedir ve beton yzeyindeki elastisitenin tespitine esasna dayanr. Ancak bu belirlenen yzey sertlik deerleri, imento tipi ve oran, betonun yzey durumu, agrega tipi, betonun ya, karbonatlama, beton yzeyinin nemi, beton yzeyindeki iri agregalarn durumu, darbenin uygulanma yn, pas pay kalnl ve kr koullar gibi pek ok faktrden etkilenmektedir (Amasaki,1991; Neville,1994; Teodoru, 1988; Hisham,2000). Bu faktrler gz nne alndnda, elde edilen sonularn olduka

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt : 8 Say : 1

Sayfa No: 125

byk hatalar ierecei ortadadr (Erdoan, 2003, Baradan, 1996, Malhotra, 1976; Arolu, 1998). Standartta karot ile beton test ekicinin birlikte kullanlarak beton dayanmnn tespitine ynelik nerisi gerekidir. Fakat bu nerilen yntemde yine baz belirsizlikler ve sakncalar bulunmaktadr. Bunlarn en nemlisi yzey sertlii okumalar ile karot basn dayanmlar arasnda oluturulan korelasyon iin 2/1 eimine sahip bir doru nerilmesidir. Bu yaklamda korelasyon iin bir doru nermek ve eimini de 2/1 ile snrlamak ciddi bir hatadr. nk, eldeki test ekici ve karot verilerini en gereki ekilde temsil edecek anlaml regresyon dorusunun veya erisinin bulunmas problemin zm iin esastr. Ancak, bu standartta nerilen eimi 2/1 olan regresyon dorusundan daha anlaml baka bir erinin geirilebilmesi (standardn Ek B blmnde verilen rnekteki verilere dayanlarak) mmkn grnmektedir. Aadaki ekil 1. ve ekil 2 de, standardn EK B blmnde verilen rnekteki verilerden geirilen korelasyon dorusunda korelasyon katsays R2=0,4537 iken, tarafmzca geirilen en anlaml korelasyon erisinin ise korelasyon katsays R2=0,4616 dr. Burada korelasyon kat saylar benzer kmasna ramen dorusal yaklamn erisel yaklama gre rnekleri temsil etme yeteneinin daha az olduu aka grlmektedir.
Karot basn dayanm, (MPa)
Karot basn dayanm, (MPa)

38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 27

y = 1.0398x - 3.1396

40 35 30 25 20 27

y=ax3+bx2+cx+d
a: 0,03125732 b: -2,97653457 c: 95,13484128 d: -990,303218

29

31

33

35

29

31

33

35

Test ekici okum a deeri, (R)

Test ekici okum a deeri, (R)

a) Dorusal iliki

b) Erisel iliki

ekil 1. Standarttaki rnek veriler iin dorusal ve erisel regresyon sonular

Aada sunulan gerek verilere dayanan baka bir rnekte ayn yaklamla elde edilen korelasyon sonularnn ok farkl olduu da grlmektedir. Aadaki rnek grubu iin standarta nerilen eimi 2:1 olan dorunun rnekleri temsil etme asndan ne kadar anlamsz olduu ortadadr.

Sayfa No: 126

60 Karot Basn Dayanm (MPa) 50 40 30 20 10

. YAZICI, A. B. GKTEPE, S. ALTUN, V. KARAMAN

2/1

20

30

40

50

Test ekici Okumas (R)

ekil 2. Karot basn dayanm ve test ekici okumalar arasndaki dorusal ilikiler Yine aadaki ekil 3.a da gerek verilere dayanlarak karot basn dayanm ile test ekici okumalar arasnda dorusal iliki yerine erisel bir iliki kurulsa nasl bir sonu elde edilecei gsterilmitir. Bu rneklerden grld gibi karot basn dayanm ile test ekici okumalar arasnda kurulacak ilikiyi eimi 2:1 olan bir doru ile ifade etmenin doru bir yaklam olmad bellidir. Bu iliki rneklerin dalmna gre dorusal da olabilir erisel de, burada karar unsuru seilen davran fonksiyonunun malzeme davran asndan anlaml ve rnekleri temsil edebilir olmasdr. ekil 3.b de seilmi olan erisel ilikiler, verileri temsil etmede daha baarl, fakat beton davran asndan anlamsz bir durum ifade ettiinden kullanlmas uygun deildir.
Karot basn dayanm, (MPa)
38 Karot basn dayanm, (MPa) 45.00 40.00 35.00 30.00 25.00 20.00 15.00 22 24 26 28 30 32 34 36 Test ekici okum a deerleri, (R) y = 24,284Ln(x) - 52,482 y = 2,00x - 30,14

45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 22 24 26 28 30 32 34 36 38 Test ekici okum a deerleri, (R)

a) Anlaml erisel iliki

b) Anlamsz erisel ilikiler

ekil 3. Karot basn dayanm ve test ekici okumalar arasnda tanmlanan dorusal (eimi 2:1) ve erisel ilikiler

Yine, TS EN 12504-1 standardnda karot basn dayanmlar ile test ekici okumalarnn birlikte deerlendirilmesi konusunda da herhangi bir aklama yoktur.

Fen ve Mhendislik Dergisi 4. SONULAR

Cilt : 8 Say : 1

Sayfa No: 127

Yaplan bu alma neticesinde aadaki sonu ve nerilere varlmtr. TS 10465 ve TS EN 12504-1 standartlarnca nerilen 50 mm ve 25 mm lik karot ap deerleri, dnyada yaygn olarak kullanlan standartlarla elimektedir. Bu karot apn en az 100 mm olmas gereklidir. Bu standartlar (TS 10465 ve TS EN 12504-1), zorunlu durumlarda 50 mm gibi dk bir karot apn neriyorsa; istatistiksel anlam tamas asndan alnacak rnek says her 50 m3 beton iin 3 yerine en az 12 ya da daha fazla olmas da nerilmelidir. Karot narinliini TS 10465 standardnn 1 ile, TS EN 12504-1 standardnn ise 1 ya da 2 ile snrlamas gereki deildir. En azndan dnyada yaygn olarak kullanlan dier standartlarda olduu gibi 1 ile 2 arasnda narinlik deerlerinin de kullanmna izin verilmelidir. Ayrca, narinlii bu ara deerlerde olan rneklerden elde edilen basn dayanmlarn, narinlii 1 ya da 2 olan rneklerin basn dayanmna dntrmek iin dzeltme faktrleri de nerilmelidir. TS 10465 standardnn h/d oran 1 olan 100 mm ve 150 mm apl rneklerin basn dayanmlarn eit kabul etmesi, zellikle yksek dayanml betonlar iin hatal bir yaklamdr. TS 10465 standardnn karot sonularnn deerlendirmesinde baz ald beton snf dayanmlar TS-500 ile elimektedir. Baka bir ifade ile, standarda gre 200 mm lik kp dayanmnn m, yoksa TS-500 e gre 150 mm lik kp dayanmnn m dikkate alnaca ile ilgili elikinin ortadan kaldrlmas gerekmektedir. Ayrca TS EN 125041 standardnda da bu konuda aklamalarn yer almamas bir eksikliktir. TS 10465 standardnn karotlarla beton test ekici okumalarnn birlikte deerlendirilmesinde nerdii eimi 2:1 olan dorusal iliki yaklam da beton davrannn tabiat gerei hataldr. laveten, bu iki yntem arasndaki ilikiyi sadece dorusal yaklamla modellemek de anlaml deildir. Sonu olarak, karot ve test ekici okumalar arasndaki ilikiyi en iyi temsil eden dorusal veya erisel korelasyonun beton davrannn da gz nne alnarak belirlenmesi doru olacaktr. Avrupa ile btnleme srecinde olan lkemizde standartlarmz, Avrupa ile entegre ederken burada tartlan ve daha baka ngrlememi hususlarn da dikkate alnarak gncellenmesinin gerekli ve nemli olduu dnlmektedir. Ayrca entegrasyon salanrken standartlarn bire bir tercme edilerek kabul de kanmzca doru deildir. KAYNAKLAR Akman M.S. (1990): Yap Malzemeleri, T naat Fakltesi Yayn, Say.1408, stanbul, 162 s. Arolu E., Arolu N. (1998): st ve Alt Yaplarda Beton Karot Deneyleri ve Deerlendirilmesi, Evrim Yaynevi, stanbul, 132 s. ASTM C42/C 42M (2002): Standard Test Metod of Obtaining and Testing Drilled Cores and Sawed Beams of Concrate, Annual Book of ASTM Standards, PA, USA. Baradan B. (1996): Yap Malzemesi II, D.E.. Mh. Fak. Yaynlar, No: 207, 150 s. Bayazt .L. (1975): Beton Deneyleri, DS Yaynlar No: 820/10, zel No: 80, DS Matbaas, Ankara, 230 s. BS 1881-120 (1983): Determination of Compressive Strengths of Concrete Cores, British Standards 1881 No: 120, British Standards Institution, UK.

Sayfa No: 128

. YAZICI, A. B. GKTEPE, S. ALTUN, V. KARAMAN

BS-EN-12390 (2002): Testing Hardened Concrete Series, British Standards Institution, UK. Chapra E., Canale E. (1998): Numerical Methods for Engineers, Mc Graw Hill Co., New York. Celep Z. (1999): Yaplarda Deprem Sonras Hasarlarn Belirlenmesi, Onarm ve Glendirme Yntemleri, SK yaynlar, stanbul, 63-108 s. CS Report (1988): Concrete Strength, Permeability Testing of Site Concrete, A Rewiev of Methods and Experience, Technical Report No: 31, The Concrete Society, London. Erdoan T.Y. (2003): Beton, METU Yaynlar, 741 s, Ankara. Eren . (1999): Deprem Hasarlarnn Sebepleri ve neriler, SK Yaynlar, stanbul. Ersoy U. (1987): Betonarme I, Evrim Yaynevi, stanbul, 643 s. Hisham Y.Q. (2000): Concrete Strength by Combined Nondestrictuve Methods Simply and Reliable Prediction, Cement and Concrete Research, Vol. 30, 739-746 pp. Malhotra V.M. (1976): Testing Hardened Concrete: Nondestructive Methods, ACI, Detroit, Michigan, 188 p. Mieininger R.C. (1968): Effect of Core Diameter on Measured Concrete Strength, J. of Materials, Vol.3, No: 2, 320-336 pp. Henzel J., Freitag W. (1969): The Determination of the Compressive Strength of Concrete in A Structure with the Aid of Test Cores of Small Diameter, Concrete, Vol.19, 151-155 pp. Neville A.M. (1981): Properties of Concrete, Longman Scientific and Technical, England. Amasaki S. (1991): Estimation of Strength of Concrete Structures by the Rebounded Hammer, CAJ Proc. Cement Concrete, Vol. 45, 345-351 pp. Poljarvi H., Syrjala A. (1969): Evaluation of Concrete Strength in Thin Walled Structures by Means of Cores, The State Institute for Building Research, Helsinki, 31 pp. Teodoru G. (1988): The Use of Simultaneous Nondestructive Tests to Predict the Compressive Strength of Concrete, H.S. Lew. (Ed.), Nondestructive Testing, ACI SP112, ACI, Deteroit, 137-148 pp. TS 10465 (1992): Beton Deney Metotlar, Yap ve Yap Bileenlerinde Sertlemi Betondan Numune Alnmas ve Basn Mukavemetinin Tayini, Kasm 1992, TSE. TS 500 (2000): Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar, ubat 2000, TSE. TS 3260 (1978): Beton Yzey Sertlii Yolu ile Yaklak Beton Dayanmnn Tayini Kural, Eyll 1978, TSE. TS EN 12504-1-1 (2002) Yapda Beton Deneyleri, Blm 1: Karot Numunelerkarot Alma, Mmuayene ve Basn Dayanmnn Tayini, Nisan 2002, TSE.. nver ., Gamgam H. (1999): Uygulamal statistik Yntemler, Siyasal Kitabevi, Ankara, 412 s.