Sự bí ẩn của tư bản (Sự bí ẩn của vốn) - Hernando De Soto

SU BI AN CUA
Vi sao Chu nghia tu ban Thanh cng

o Phuong Ty va Tht bai o Moi Noi khac

HERNANDO DE SOTO

SU BI AN CUA

Vi sao Chu nghia tu ban Thanh cng
o Phuong Ty va Tht bai o Moi Noi khac

HERNANDO DE SOTO

Nguoi dich: Nguyn Quang A
2003

THE MYSTERY OF

Why Capitalism Triumphs in the West
and Fails Everywhere Else

HERNANDO DE SOTO

BASIC BOOK
A Member oI the Perseus Books Group
2000

Tng Mariano Cornejo, nguoi d chi cho ti
cach dung vung trn mt dt, va
Duncan Macdonald, nguoi d day ti cach
dinh vi bng cac ngi sao trn troi.

Mc Lc

Loi gioi thiu

CHUONG 1

Nm diu bi n cua tu ban 1

CHUONG 2

Su bi n cua thng tin bi bo sot 15

CHUONG 3

Su bi n cua tu ban 39

CHUONG 4

Su bi n cua nhn thuc chinh tri 69

CHUONG 5

Nhung bai hoc bi qun cua lich su Hoa Ki 105
Muc luc

ii

CHUONG 6

Su bi n cua tht bai phap li 153

CHUONG 7

Coi nhu kt lun 207

Ghi chu 229

Loi cam on 241

Phu luc 249

Chi muc 259
LI GII THIJU

Ban doc cm trn tay cun sach thu nm
*
cua tu sach SOS
2
. Cun Su
Bi an cua Tu ban (The Mvsterv of Capital) cua tac gia Hernando de
Soto xut ban ln du nm 2000.
Hernando de Soto la mt hoc gia nguoi Peru, mt nha hoat dng
thuc tin vi dai, ng tu hao la nguoi tu Th gioi Thu ba, toan b hoat
dng cua ng va cua Institute Ior Liberty and Democracy ma ng sang
lp va lnh dao nhm tim cach tao co hi cho nhung nguoi ngheo.
ng va cac cng su cua ng phn du khng mt moi vi su nghip cua
nhung nguoi ngheo, du tranh va, quan trong hon, vach ra cho cac
chinh phu nn cai cach h thng phap lut ra sao d mang lai loi ich,
truoc ht la nhung co hi, cho nhung nguoi ngheo. Phat hin mang
tinh cach mang cua ng la nhung li giai v ngun gc cua tu ban, vach
ra rng h thng quyn so huu va cac lut va th ch lin quan chinh
la mi truong sng cua tu ban, la cac co ch, cac qua trinh bin cac tai
san thanh tu ban, duy tri cuc sng cua tu ban va tng cuong nng luc
cua no d lam ra cua cai ngay cang nhiu hon. Khng co cac h thng
phap lut nhu vy thi khng co nn kinh t thi truong hin dai hiu
qua. ng cung phac thao ra nhung chi dn ban du cho cac nha chinh
tri, cac nha lp phap lam th nao d xy dung cac h thng phap lut
nhu vy.
Theo nghia den cua tu, ng la mt nha phn tich h thng, mt kin
truc su phn mm tai ba. Chinh trong y nghia nay, ti mun lam r tn
cua tu sach SOS
2
. SOS
2
la gi? Nhiu

ban doc thc mc. Phai chng
no la rt khn cp vi co mu binh phuong. Hiu nhu vy cung duoc,
nhung y nghia tht cua no, thu li cho bnh ngh nghip, la 'Social
Operating System SoItware, tuc la 'Phn mm H Diu hanh X
hi. Nhung nguoi quen bit voi cac h thng tin hoc du bit phn
mm la quan trong nht trong mt h thng, va phn mm h diu
hanh la phn ct li nht. X hi cung co th xem nhu mt h thng

*
Bn quyn du tin cua tu sach la:
Kornai anos: Con duong dan toi nn kinh t thi truong, Hi Tin hoc Vit nam
2001, Nha xut ban Vn hoa Thng tin tai ban 2002.
Kornai anos: H thong x hoi chu nghia, kinh t chinh tri hoc ph phan, Nha xut
ban Vn hoa Thng tin, 2002.
Kornai anos Karen Eggleston: Chm soc suc khoe cong dong, Nha xut ban Vn
hoa Thng tin, 2002.
Soros George, Gia kim thuat Tai chinh, sp xut ban, 2003.

Loi gioi thiu

iv
va phn mm h diu hanh chinh la lut co ban, la nhung qui ch, tp
quan, truyn thng, qui dinh ung xu chinh cua cac thanh vin ca
nhn, t chuc trong x hi. Voi y nghia do, ti chon loc cac tac phm
ma ti nghi la quan trong di voi nhung nguoi vit phn mm x hi o
Vit nam thuc ra, nhung nguoi lam phn mm tai ba nay lai chinh la
nhn dn, dich chung ra ting Vit va t chuc xut ban chung. Ti
nghi do la mt vic lam b ich cho dt nuoc.
Vn d quyn so huu duong nhu la mt vn d cm ki o Vit Nam
trong nhiu thp ki qua. Noi dn no nguoi ta rt ngai, vit v no co th
la nguy him. Khi cht vn ti v vic dich va t chuc xut ban hai
cun sach cua Kornai, mt canh sat vn hoa hoi ti cn chun bi cun
sach nao khng. Khi nghe ti noi cun sach nay ban v vn d so huu,
chua r du cua tai nheo ra sao anh ta noi ngay dai y la 'do la vn d
nhay cam vi no dung dn ban cht cua ch d Tm li chung la nhu
vy. Song do la mt su ng nhn nguy hai. Cac vn ban quan trong
nht cua Vit Nam du khng qui dinh nhu th. Diu 12 cua Hin
Phap 1946 ghi r 'Quyn tu huu tai san cua cng dn Vit nam duoc
dam bao. Cac diu 14, 15, 16 va 1 cua Hin Phap nm 1959 cung
dam bao nhung quyn tu huu cua nng dn, tho thu cng, cac nha tu
san va moi cng dn. Hin Phap 190 thuc t d xoa bo kinh t tu
nhn va kinh t tu ban, song diu 27 vn bao h quyn so huu cua
cng dn v 'thu nhp hop phap, cua cai d danh, nha o, tu liu sinh
hoat, nhung cng cu san xut dng trong nhung truong hop duoc php
lao dng ring l. Hin Phap 190 co l la ti t nht xt theo khia
canh so huu. Hin Phap 1992 co coi mo hon song vn chua bng Hin
Phap 1959 va cn thua xa Hin Phap 1946. Diu 5 cua Hin Phap
1992 vit 'Cng dn co quyn so huu v thu nhp hop phap, cua cai
d danh, nha o, tu liu sinh hoat, tu liu san xut, vn va tai san khac
trong doanh nghip hoc cac t chuc kinh t khac. y th ma
nguoi ta vn so, vn ngai noi v vn d nay, do la chua noi dn dt
dai, hm mo va cac tai nguyn khac.
V dt dai, hay noi rng hon v bt dng san, dy la ngun tai san
khng l. Bt dng san la mt ngun tai san khng l chim ti l rt
lon trong tng tai san. Su dung no ra sao lin quan dn lut dt dai va
quyn so huu noi chung va duoc phn tich ki lung trong cun sach
nay. Hin Phap 1946 khng d cp dn dt dai, nhung tu Hin Phap
1959 dn Hin Phap 1992 du qui dinh dt dai, hm mo thuc so huu
nha nuoc. Hin nay o Vit Nam cng dn va cac t chuc co quyn su
dung dt. Theo lut, quyn nay bao gm quyn huong gia tri thng du
do tai san tao ra quyn chuyn nhuong, thua k va quyn quan li tai
san. Thuc ra, tn goi cua no la quyn so huu, hay quyn su dung
Loi gioi thiu

v
khng phai la cai chinh, quan trong la ni dung cua no. Tt nhin, nu
ta goi nhu ca th gioi dng la quyn so huu thi vn hon. Dc gia co
th xem cac trang 6063 cua cun sach thu hai cua tu sach d hiu r
khai nim quyn so huu. Ti hi vong doc xong cun sach nay nhung
nha lp phap Vit Nam co th thay di lp truong cua minh v vn d
nay va tao ra mt lut dt dai ph hop. Dc bit khi suy ngm v d
lon cua bt dng san, boi vi, theo de Soto trang 6 'bt dng san
chim khoang 50 phn trm cua cai cua cac nuoc tin tin o cac nuoc
dang phat trin con s nay la gn ba phn tu. Khng co lut ph hop
d huy dng ti da tim nng cua 75 cua cai nay cua quc gia thi
tht nguy him.
So di phai nu dai dng nhu trn d thy cn phai noi, vit, ban va
tranh lun v vn d quyn so huu. Quan trong hon, mt trong nhung
dong gop quan trong cua de Soto, la mt h thng quyn so huu duoc
thit k tt, co th tip cn duoc cho tt ca moi nguoi, cng voi nhung
qui dinh phap li lin quan chinh la nhung cai giup chung ta thuc hin
cac muc tiu: 'Dn giu nuoc manh x hi dn chu, cng bng va
vn minh.
Quyn sach khng chi b ich cho cac nha chinh tri, cac nha lp
phap, cac quan chuc nha nuoc ma cn b ich cho cac nha hoach dinh
chinh sach, cac nha nghin cuu khoa hoc x hi, nhung nguoi lam
cng tac ngn hang, tai chinh, cac nha bao, cac doanh nhn, sinh vin
va nhung nguoi quan tm khac.
Ti cam on cac ng Lm Hoang Lc va L Trong Nhi, cac chuyn
gia tai chinh, d luu y ti v cun sach nay va giup cho mt ban sao.
Tt ca cac chu thich danh du sao * la cua nguoi dich. Ti d c
gng dich trung thanh voi nguyn ban va mong cho ban dich duoc r
rang va d hiu, tuy nhin do su hiu bit co han cua nguoi dich chc
chn ban dich cn nhiu thiu sot, mong duoc ban doc luong thu va
chi bao xin lin h theo dia chi Tap chi Tin hoc va Doi sng 25B17
Hoang Ngoc Phach Nam Thanh Cng Ha ni, hoc qua din thu
thdshn.vnn.vn hay nqanetnam.org.vn
*
.

*
Chu thich thm 2009: NXB Chinh tri quc gia d xut ban cun sach nay duoi
nhan d 'Bi n cua vn nm 2006, nhung khng ban. Dy la nguyn vn ban dich.
Dia chi lin lac moi: Vin IDS, 1 Dc Tam Da, Thuy Khu, Ty H, Ha Ni.
Email: anguyenquangvnids.com hay thdshn.vnn.vn

CHUONG 1

Am Diu Bi n cua 1u ban

Jan d mau chot la tim ra vi sao khu vuc do cua x hoi thoi
xua, cai toi se khong ngan ngai goi la tu ban chu nghia, lai phai
song nhu th trong mot long kinh
*
(bell far), ct dut khoi phan
con lai [cua x hoi], vi sao no d khong co kha nng mo rong va
chinh phuc toan bo x hoi? . [Ji sao ma] mot toc do tao tu ban
dang k d la co th chi o nhng khu vuc nhat dinh chu khong
phai trong toan bo nn kinh t thi truong cua thoi av?

Fernand Braudel, The Wheels of Commerce

THI DIM cua su chin thng vi dai nht cua chu nghia tu ban la
thoi dim khung hoang. Su sup d cua Buc tuong Berlin d chm dut
su canh tranh chinh tri hon mt th ki giua chu nghia tu ban va chu
nghia cng san. Chu nghia tu ban dung mt minh nhu con duong kha
di duy nht d t chuc nn kinh t hin dai mt cach hop li. Tai thoi
dim nay cua lich su, khng mt quc gia co trach nhim nao co mt
su lua chon khac. Kt qua la, voi muc d nhit tinh khac nhau, Th
gioi Thu ba va cac quc gia hu cng san d cn di ngn sach cua
ho, ct cac khoan bao cp, hoan nghnh du tu nuoc ngoai, va ha
thp cac rao can thu quan.
Nhung n luc cua ho duoc tra bng su tht vong cay dng. Tu
Nga dn Veneuela, nua thp ki vua qua la mt thoi ki cua su dau
kh kinh t, thu nhp b nhao, lo u, va oan gin cua 'doi, ri loan,
va cuop pha, dng nhung tu gy nhuc nhi cua Thu tuong Malaysia
Mahathir Mohamad. Trong mt bai x lun gn dy to New York

*
Bell far dich sat nghia hon la cai chung thu tinh xem minh hoa o trang bia,
lng kinh duoc dng sut ban dich nay.
SU BI AN CUA TU BN

2
Times vit, 'Di voi phn lon cua th gioi, thuong truong duoc
Phuong Ty ca tung trong anh hao quang cua thng loi trong Chin
tranh Lanh d duoc thay th bng su tan ac cua cac thi truong, su
thn trong di voi chu nghia tu ban, va nhung mi him nguy cua bt
n dinh. Thanh cng cua chu nghia tu ban chi o Phuong Ty co th
dn dn tham hoa kinh t va chinh tri.
Di voi nhung nguoi Mi huong ca hoa binh va thinh vuong, d la
qua d d bo qua su ri loan o nhung noi khac. Lam sao chu nghia tu
ban lai co th bi rc ri khi ma Trung binh Dow ones Cng nghip
DIA dang leo ln cao hon ca Sir Edmund Hillary?
*
Nhung nguoi
Mi nhin cac quc gia khac va thy tin b, ngay ca nu co chm va
khng du. Anh khng th n Big Mac o Moscow, thu bng video
tu Blockbuster o Thuong Hai, va vao Internet o Caracas a?
Ngay ca o Hoa Ki, tuy vy, linh tinh bao dim go khng th dp
tt duoc hoan toan. Nhung nguoi Mi thy Colombia dung trn bo
vuc cua mt cuc ni chin lon giua cac du kich bun ma tuy va
qun di dan ap, mt tinh trang ni loan kho tri o nam Mexico, va
mt phn quan trong cua su tng truong nhi nht cua Chu phai
tan vao tham nhung va hn dn. Chu Mi Latin, su dng cam voi
cac thi truong tu do dang suy yu dn: Su ung h tu nhn hoa d
giam tu 46 phn trm dn chung xung 36 phn trm vao thang Nm
2000. Dang ngai nht, trong cac quc gia hu cng san chu nghia tu
ban d to ra yu km, va nhung nguoi gn bo voi ch d cu sn sang
nm lai quyn luc. Mt s nguoi Mi cung cam thy rng, mt li do
cho dot hung thinh ko dai mt thp ki cua ho la phn cn lai cua th
gioi cang to ra bp bnh bao nhiu, thi cac c phiu va trai phiu Mi
cang hp dn by nhiu nhu mt thin duong cho tin t quc t.
Trong gioi kinh doanh cua Phuong Ty, co su lo ngai ngay cang
tng rng su tht bai cua hu ht phn cn lai cua th gioi trong thuc
thi chu nghia tu ban, cui cng s dua cac nn kinh t giau co vao
suy thoai. Nhu hang triu nguoi du tu d hoc mt cach dau xot tu su
bc hoi cua cac qui thi truong moi ni cua ho, toan cu hoa la mt
con duong hai chiu: Nu Th goi Thu ba va cac quc gia hu cng
san khng th thoat khoi anh huong cua Phuong Ty, thi Phuong

*
Anh hng leo nui New ealand d leo ln dinh Everest luc 11h30 sang 2951953
va nhiu nui cao khac.
I. NM DIU BI AN CUA TU BN

3
Ty cung chng th thoat ra khoi rc ri voi ho. Nhung phan ung bt
loi di voi chu nghia tu ban cung dang manh ln trong ni b cac
nuoc giau. Cac cuc nao loan o Seattle khi T chuc Thuong mai Th
gioi WTO hop thang 12 nm 1999 va vai thang sau o Washington
D.C. khi din ra cuc hop cua IMFNgn hang Th gioi, bt chp
tinh da dang cua nhung bt binh, d lam ni bt ln su tuc gin ma
chu nghia tu ban dang lan rng gy ra. Nhiu nguoi bt du nho lai
nhung loi canh bao cua nha lich su kinh t Karl Polanyi rng cac thi
truong tu do co th va dp voi x hi va dn toi chu nghia phat xit.
Nht Ban dang vt ln voi su dinh tr ko dai nht k tu Dai Suy
thoai. Nguoi dn Ty u bo phiu cho cac nha chinh tri hua voi ho
mt 'con duong thu ba tu chi cai ma mt quyn sach Phap ban
chay nht d gan cho cai nhn 'LHorreur economique - kinh t gh
tom.
Nhung ting lao xao bao dng nay, mc d gy lo ngai, d chi dn
muc thuc dy cac nha lnh dao Mi va Chu u vn lp lai nhung bai
hoc chan ngt cho phn cn lai cua th gioi: Hy n dinh dng tin
cua ban, hy bam chc, hy bo qua nan ni loan cuop thuc phm, va
hy kin nhn doi cac nha du tu nuoc ngoai quay tro lai.
Du tu nuoc ngoai, tt nhin, la mt vic rt tt. Cang nhiu, cang
tt. Cac dng tin n dinh la tt, cung nhu thuong mai tu do va cac
tp quan ngn hang minh bach va tu nhn hoa cac doanh nghip nha
nuoc va moi phuong thuc khac trong kho duoc phm Ty Phuong.
y th ma chung ta lin tuc qun rng chu nghia tu ban toan cu d
thu truoc ri. Mi Latin, thi du, cac cuc cai cach huong toi xy
dung h thng tu ban chu nghia d duoc thu it nht bn ln k tu khi
duoc dc lp khoi Ty Ban Nha trong cac nm 120. Mi ln, sau
nim hn hoan ban du, nhung nguoi Mi Latin lai quay ngot lung
lai voi cac chinh sach tu ban chu nghia va kinh t thi truong. Cac
phuong thuc nay r rang la chua du. Thuc vy, chung thiu dn
muc hu nhu chng cn thich dang.
Khi cac phuong thuc nay tht bai, nhung nguoi Phuong Ty du
qua thuong xuyn phan ung lai, khng bng cach dt du hoi v su
khng thoa dang cua cac phuong thuc, ma lai d li cho nguoi dn
Th gioi Thu ba khng co tinh thn nghip chu hoc dinh huong thi
truong. Nu ho khng phn vinh bt chp moi loi khuyn tuyt voi,
SU BI AN CUA TU BN

4
la boi vi co vn d gi do voi ho: Ho d l Phong trao Cai cach Tin
lanh, hoc ho bi t lit boi di san gy bt luc cua thuc dia Chu u,
hoc chi s thng minh, IQ, cua ho qua thp. Nhung y kin rng
chinh vn hoa la cai giai thich su thanh cng cua cac dia phuong da
dang nhu Nht Ban, Thuy Si, va CaliIornia, va lai cung vn hoa la
cai giai thich su ngheo kh tuong di cua cac dia phuong cung da
dang ngang vy nhu Trung Quc, Estonia, va Baja CaliIornia, la ti
hon tan ac no khng thuyt phuc. Su cach bit v su giau co giua
Phuong Ty va phn cn lai cua th gioi la qua lon d co th duoc
giai thich chi bng ring vn hoa. Hu ht moi nguoi du mong
mun qua ngot cua tu ban dn muc d ma rt nhiu nguoi, tu
nhung nguoi con cua Sache dn con chau cua Khrushchev, lu luot
ko dn cac quc gia Phuong Ty.
Cac thanh ph cua cac nuoc Th gioi Thu ba va hu cng san dy
ry nhung nha khoi nghip kinh doanh. Anh khng th di qua mt
cho o Trung Dng, leo qua mt lang o Mi Latin, hoc chui vao mt
xe taxi o Moscow ma khng gp ai do c gng thoa thun mt
thuong vu voi anh. Dn cu o cac nuoc nay co tai nng, lng nhit
tinh, va mt kha nng dang kinh ngac d vt ra loi nhun tu hu nhu
con s khng. Ho co th nm vung va su dung cng ngh tin tin.
Nu khac di, thi cac doanh nghip Mi s chng phai du tranh d
kim soat vic su dung trai php cac sang ch cua ho o nuoc ngoai,
Chinh phu Mi cung chng phai c gng dn nhu vy d giu cho cac
cng ngh vu khi hin dai khoi lot vao tay cac nuoc Th gioi Thu ba.
Thi truong la mt truyn thng c va ph quat: Chua esus Christ d
xua dui cac nha bun ra khoi nha tho hai ngan nm truoc dy, va
nhung nguoi Mexico d noi chuyn mang cac san phm cua ho ra
cho truoc xa Columbus dn Chu Mi.
Nhung nu dn chung o cac nuoc dang qua d sang tu ban chu
nghia khng phai la nhung k n may dang thuong, khng phai bi
mc ket mt cach bo vo trong nhung l thoi li thoi, va khng phai la
nhung t nhn thiu du oc ph phan cua cac nn vn hoa bi ri loan
chuc nng, thi cai gi la cai ngn chu nghia tu ban cung cp cho ho su
giau co, ging ht nhu no d cung cp cho Phuong Ty? Vi sao chu
nghia tu ban thinh vuong chi o Phuong Ty, cu nhu la bi dong trong
mt cai lng kinh bell jar vy?

5
Trong quyn sach nay ti co y dinh chung minh rng chuong ngai
chinh, ngn phn cn lai cua th gioi khng duoc huong loi tu chu
nghia tu ban, la su bt luc cua no trong tao ra vn tu ban. Tu ban la
luc luong lam tng nng sut lao dng va tao ra su giau co cua cac
quc gia. No la huyt mach cua h thng tu ban chu nghia, la nn
tang cua su tin b, va la mt thu ma cac nuoc ngheo cua th gioi
duong nhu khng th tao ra cho ban thn minh, bt k dn chung cua
ho lam tt ca cac hoat dng khac dc trung cho mt nn kinh t tu
ban chu nghia mt cach hng hai dn th nao.
Ti cung s chi ra, voi su tro giup cua cac su thuc va cac con s
ma nhom nghin cuu cua ti va ti d thu thp duoc, tu l dt nay
sang l khac va tu trang trai nay sang trang trai khac o Chu , Chu
Phi, Trung Dng, va Mi Latin, rng hu ht nhung nguoi ngheo d
co ri cac tai san ma ho cn d thanh cng trong chu nghia tu ban.
Ngay ca o cac nuoc ngheo nht, nhung nguoi ngheo danh dum tin.
Gia tri cua cac khoan tit kim cua nhung nguoi ngheo, thuc ra, la
khng l bng bn muoi ln cua tt ca cac khoan vin tro nuoc
ngoai d duoc nhn trn khp th gioi k tu 1945. Thi du, o Ai Cp
cua cai ma nhung nguoi ngheo d tich cop duoc lon gp nm muoi
lm ln tng toan b s du tu nuoc ngoai d duoc ghi chp o nuoc
nay, k ca Knh Sue ln Dp Aswan. Haiti, quc gia ngheo nht
Mi Latin, tng tai san cua nhung nguoi ngheo lon hon mt trm nm
muoi ln tng tt ca cac khoan du tu nuoc ngoai o dy k tu khi
Haiti dc lp khoi Phap nm 104. Gia nhu nu Hoa Ki tng ngn
sach vin tro nuoc ngoai ln muc ma Lin Hip Quc khuyn nghi
0,7 phn trm thu nhp quc dn thi nuoc giau nht trn trai dt
cn hon 150 nm d chuyn cho nhung nguoi ngheo trn th gioi cac
ngun luc bng voi s ma ho d co ri.
Nhung ho nm giu cac ngun luc nay o cac dang co khim
khuyt: cac ngi nha duoc xy dung trn dt ma quyn so huu khng
co h so thoa dang, cac doanh nghip khng co tinh phap nhn voi
trach nhim khng duoc xac dinh, cac nganh kinh doanh o noi ma
cac nha tai chinh va cac nha du tu khng th thy ho. Boi vi cac
quyn di voi nhung su chim huu nay khng duoc lp h so thoa
dang, cac tai san nay khng th sn sang chuyn thanh tu ban duoc,
khng th bun ban duoc ngoai pham vi dia phuong han hep o noi
SU BI AN CUA TU BN

6
nguoi dn bit va tin tuong ln nhau, khng th dng lam th chp
cho mt khoan vay, va khng th duoc dng nhu c phn di voi
mt khoan du tu.
Phuong Ty, trai lai, moi manh dt, moi ngi nha, moi thit bi,
hoc luong hang trong kho du duoc trinh bay trong mt h so so
huu tai san, h so y la du hiu co th nhn thy duoc cua mt qua
trinh duoc che dy nhung rng lon bao la gn kt tt ca cac tai san
nay voi phn cn lai cua nn kinh t. Nho co qua trinh biu din nay,
cac tai san co th co mt cuc sng v hinh, song hanh cng voi su
tn tai vt cht cua chung. Chung co th dng lam th chp cho tin
dung. Ring vn tu th chp trn co so nha o cua nguoi chu khoi
nghip la ngun vn quan trong nht cho cac doanh nghip moi o
Hoa Ki. Cac tai san nay cung cung cp mt mi lin kt toi lich su
tin dung cua nguoi chu, mt dia chi co th tin cy duoc d thu no va
thu thu, co so cho vic thit lp cac tin ich tin cy va ph quat, va
mt nn tang cho vic tao ra cac chung khoan nhu cac trai phiu bao
lnh bng vn tu th chp: mortgagebacked bond nhung thu sau do
co th duoc chit khu va ban trn thi truong thu cp. Voi qua trinh
nay Phuong Ty dua cuc sng vao cac tai san va lam cho chung tao
tu ban.
Cac quc gia Th gioi Thu ba va hu cng san khng co qua trinh
biu din nay. Kt qua la, hu ht chung duoc tu ban hoa thp
undercapitalied, ht nhu mt cng ti duoc vn hoa thp khi no
phat hanh it chung khoan hon so voi thu nhp va tai san cua no co
th bin minh. Cac doanh nghip cua nhung nguoi ngheo rt ging
cac cng ti khng th phat hanh c phn hoc trai phiu d nhn
duoc du tu hay tai tro moi. Khng co cai dai din, cai biu din, tai
san cua ho la tu ban cht.
Dn cu ngheo cua cac quc gia nay chim nm phn sau nhn
loai co cac thu, nhung chung thiu qua trinh d biu din tai san
cua ho va tao tu ban. Ho co nha o nhung khng co giy chung nhn
so huu title co cy trng crops nhung khng co chung thu
deeds co doanh nghip nhung khng co tu cach phap nhn. Chinh
su khng sn co nhung chung thu biu din thit yu nay la cai giai
thich vi sao dn chung, nhung nguoi d lam theo moi sang ch khac
cua Phuong Ty, tu chic kep giy cho toi l phan ung hat nhn, lai

7
d khng co kha nng tao ra du tu ban d lam cho chu nghia tu ban
ni dia cua ho hoat dng.
Dy la diu bi n cua tu ban. Giai quyt no di hoi mt su hiu
bit vi sao ma nhung nguoi Phuong Ty, bng cach dng cac chung
thu dai din cho cac tai san cua ho, lai co kha nng nhin thy va rut
tu ban tu chung. Mt trong nhung thach thuc lon nht di voi du oc
con nguoi la hiu va nm quyn thm nhp di voi nhung thu ma
minh bit rng chung tn tai nhung khng nhin thy duoc. Khng
phai tt ca moi thu huu dung va thuc t du la huu hinh, co th so mo
va nhin thy duoc. Thi du, thoi gian la thuc nhung no chi co th duoc
quan li huu hiu khi duoc biu hin bng dng h hay lich. Trong
sut qua trinh lich su, con nguoi d sang tao ra cac h thng biu
din chu vit, ki hiu m nhac, k toan kp d nm ly tri tu cai
ma ban tay con nguoi chng bao gio co th so mo toi. Cung dung
bng cach do, cac nha thuc hanh vi dai cua chu nghia tu ban, tu
nhung nguoi sang tao ra cac h thng chung chi so huu duoc tich
hop va c phiu cng ti dn Michael Milken
*
, d co kha nng kham
pha ra va rut, chit xut tu ban tu nhung noi ma nguoi khac chi thy
nhu d tap nham v dung bng cach nghi ra nhung cach thuc moi d
biu din, trinh bay tim nng v hinh bi giam hm trong cac tai san
ma chung ta tich lu.
Tai chinh thoi dim nay ta dang bi bao quanh boi cac lan song cua
truyn hinh Ukraina, Trung Quc, va Brail ma ta khng th nhin
thy. Cung th, ta dang bi bao quanh boi cac tai san nhung cai chua
chp tu ban mt cach v hinh. Dung ht nhu song cua truyn hinh
Ukraina la qua yu d cam nhn duoc mt cach truc tip nhung co
th, voi su tro giup cua mt TV, duoc giai m d nhin thy va nghe
thy, cung nhu vy tu ban co th duoc vt ra va xu li tu cac tai san.
Nhung chi Phuong Ty co qua trinh cn thit d chuyn di cai v
hinh thanh cai huu hinh. Chinh su khac bit nav la cai giai thich vi
sao cac quc gia Phuong Ty co th tao ra tu ban va cac quc gia
Th gioi Thu ba va hu cng san lai khng th.

*
Michael Milken cua cng ti du tu Drexel Burnham nguoi du tin giup cac cng
ti chua duoc phn loai tin dung, phat hanh cac trai phiu tm tm junk bond d
thu hut vn k tu 1977.
SU BI AN CUA TU BN

Su thiu vng qua trinh nay trong cac khu vuc ngheo cua th gioi
noi hai phn ba nhn loai sinh sng khng phai la hu qua cua m
muu dc quyn nao dy cua Phuong Ty. Noi dung ra, nhung nguoi
Phuong Ty coi co ch nay la hoan toan di nhin dn muc ho khng
cn y thuc v su tn tai cua no. Mc du la khng l, chng ai nhin
thy no, k ca nhung nguoi Mi, nguoi Chu u, va nguoi Nht
nhung nguoi co duoc su giau co cua minh nho kha nng su dung no
cua ho. No la mt kt cu ha tng phap li ngm dinh duoc che du
su trong ni b cac h thng so huu cua ho trong do quyn so huu
chi la chop cua tang bng. Phn cn lai cua tang bng la mt qua
trinh nhn tao rc ri cai co th chuyn di tai san va lao dng thanh
tu ban. Qua trinh nay khng duoc tao ra tu mt k hoach va khng
duoc m ta trong mt tp sach mong hao nhoang. Xut xu cua no la
mo mit va tm quan trong cua no bi chn vi trong v thuc kinh t
cua cac quc gia tu ban chu nghia Phuong Ty.
Lam sao ma mt cai quan trong nhu vy lai co th tut khoi tm
tri cua chung ta? Chng him di voi chung ta d bit dng cac thu
th nao ma khng hiu vi sao chung hoat dng. Cac thu thu d su
dung la ban tu tinh truoc rt xa khi co mt li thuyt tam du v tu hoc.
Nhung nguoi gy ging dng vt d co mt kin thuc tuong di du
v di truyn hoc cung truoc xa khi Gregor Mendel giai thich cac
nguyn li di truyn. Thm chi khi Phuong Ty phn vinh nho tu ban
di dao, liu nhn dn ho co thuc su hiu bit xut xu cua tu ban
khng? Nu ho khng hiu, lun lun cn kha nng la Phuong Ty
co th gy tn hai cho ngun gc suc manh cua chinh ho. Hiu r
hon v ngun gc cua tu ban cung s chun bi d Phuong Ty bao v
chinh minh va cho phn cn lai cua th gioi ngay khi su thinh vuong
luc nay nhuong ch cho khung hoang, diu chc chn s dn. Khi do
cu hoi lun ni ln trong cac cuc khung hoang quc t s duoc
nghe lai ln nua: Tin cua ai s duoc dng d giai quyt vn d?
Cho dn by gio, cac nuoc Phuong Ty d vui suong coi h thng
tao tu ban cua ho la hoan toan di nhin va d cho lich su cua no
khng duoc ghi chp vao tu liu. Lich su do phai duoc phuc hi lai.
Cun sach nay la mt n luc d mo lai cuc thm d ngun gc cua
tu ban va nhu vy giai thich phai sua chua th nao v nhung tht bai
kinh t cua cac nuoc ngheo. Nhung tht bai nay chng co lin quan

9
gi dn nhung thiu sot trong di san vn hoa hoc di truyn. Liu co ai
goi y nhung nt tuong dng 'vn hoa giua nhung nguoi Mi Latin va
nhung nguoi Nga? y th ma trong thp ki vua qua, sut tu do ca hai
khu vuc d bt du xy dung chu nghia tu ban ma khng co tu ban,
ho d cng chia s cac vn d chinh tri, x hi, va kinh t nhu nhau:
su bt binh dng ranh ranh, cac nn kinh t ngm, maIia tran lan, bt
n dinh chinh tri, vn bay ra nuoc ngoai, coi thuong lut phap trng
tron. Nhung rc ri nay khng co xut xu trong cac tu vin cua Giao
hi Chinh thng hoc doc theo nhung duong mn cua nguoi Inca.
Nhung khng chi cac nuoc hu cng san va Th gioi Thu ba moi
chiu dung tt ca cac vn d nay. Cung d dung vy voi Hoa Ki trong
nm 175, khi Tng thng George Washington phan nan v 'bon k
cuop hot vang va chim doat phn tinh hoa cua dt nuoc lam tn
hai dn phn lon dn chung. 'Bon k cuop nay d la nhung k
'nhay d va cac nha khoi nghip kinh doanh nho bt hop phap
chim cac l dt khng thuc so huu cua ho. Trong mt trm nm
tip theo, nhung k chim dt y d chin du vi quyn hop phap cho
dt cua ho va nhung nguoi khai mo d tin hanh chin tranh vi di
hoi cua ho boi lut quyn so huu d la khac nhau tu thi trn nay sang
thi trn khac, tu lu trai nay sang lu trai kia. Thuc thi cac quyn so
huu d tao ra bi ly bt n x hi va di khang dn nhu vy trong
khp nuoc Mi non tr dn muc Thm phan chinh cua Toa an Ti cao,
oseph Story, d tu hoi nm 120 liu cac lut su s co bao gio co du
thm quyn giai quyt chung.
Nhung k chim dt, bon k cuop, va coi thuong phap lut trng
tron nghe co quen khng? Nhung nguoi Mi va nguoi Chu u d
thuong noi voi cac nuoc khac cua th gioi, 'Cac ban phai ging
chung ti hon nua. Thuc ra, ho rt ging Hoa Ki cua mt th ki
truoc, khi no cung d la mt nuoc km phat trin. Cac nha chinh tri
Phuong Ty mt thoi d di mt voi nhung thach thuc bi tham ht
nhu cac nha lnh dao cua cac nuoc hu cng san va cac nuoc dang
phat trin dang di mt ngay nay. Nhung nhung nguoi k vi o
Phuong Ty d mt lin h voi nhung ngay khi nhung nguoi di tin
phong mo duong sang min Ty nuoc Mi d bi tu ban hoa thp boi
vi ho him khi co chung thu so huu di voi dt ma ho chim va di
voi hang hoa ma ho co, khi Adam Smith cn mua hang o cac cho den
SU BI AN CUA TU BN

10
o Anh quc noi lu nhoc bui doi git nhung dng xu penny do khach
du lich vui cuoi nm xung bo bn ly cua sng Thames, khi nhung
nha ki tri cua eanBaptise Colbert hanh hinh 16.000 nghip chu nho
nhung nguoi chi co mi ti la san xut va nhp khu qun ao vai
bng vi pham lut cng nghip Phap.
Qua khu do la hin tai cua nhiu quc gia. Cac quc gia Phuong
Ty d hoa nhp nhung nguoi ngheo vao cac nn kinh t cua minh
mt cach thanh cng dn muc ho d mt ngay ca ki uc v vic no d
duoc tin hanh ra sao, su tao ra tu ban d bt du th nao? Nhu nha
su hoc Mi Gordon Wood d vit, 'd co cai gi do lon lao xay ra trong
x hi va vn hoa, cai d giai phong nhung khat vong va sinh luc tu
nhung nguoi dn binh thuong nhu chua tung bao gio co truoc dy
trong lich su Mi.
1
'Cai gi do lon lao d la, nhung nguoi Mi va
Chu u d sp thit lp lut quyn so huu chinh thuc ph bin va
dang phat kin ra qua trinh chuyn di trong lut, cai cho php ho tao
tu ban. Dy d la thoi dim khi Phuong Ty vuot qua duong ranh
gioi dn toi chu nghia tu ban thanh cng khi no chm dut la mt
cu lac b tu va tro thanh mt nn vn hoa duoc nhiu nguoi ua
chung, khi 'bon cuop khip dam cua George Washington d tro
thanh nhung nguoi tin phong yu qui ma vn hoa Mi tn sng hin
nay.

* * *

Nghich li cung r rang o muc nhu dang lo: Tu ban, thanh phn thit
yu cua su tin b kinh t Phuong Ty, la cai nhn duoc su chu y it
nht. Su sao lng d che du no trong bi n thuc ra, trong mt loat
cua nm diu bi n.


11
Su Bi An Cua Thng Tin Bi Bo Sot

Cac t chuc tu thin d nhn manh dn nhung ni thng kh va tinh
trang bo vo cua nhung nguoi ngheo trn th gioi dn muc d chng
ai ghi chp lai nng luc tich cop tai san cua ho. Sut 5 nm qua, ti
va hang trm dng nghip tu sau quc gia khac nhau d gp sach cua
chung ti lai va mo to con mt cua chung ti va d di toi cac duong
ph va cac vng thn qu cua bn luc dia d dm xem cac khu vuc
ngheo nht cua x hi d danh dum duoc bao nhiu. S luong la
khng l. Nhung hu ht la tu ban cht

Su Bi An Cua Tu Ban

Dy la diu bi n then cht va la cai quan trong nht cua cun sach
nay. Tu ban la mt chu d lam m hoc cac nha tu tuong sut trong
ba th ki qua. Marx noi rng cn phai vuot qua cai vt li d cham vao
'con ga d trung vang Adam Smith cam thy phai tao ra 'mt loai
toa xe gong xuyn qua khng khi d dat toi dung con ga mai do.
Nhung chng ai bao chung ta con ga duoc giu o du. Tu ban la cai
gi, no duoc tao ra th nao, va no co quan h ra sao voi tin?

Su Bi An Cua Nhn Thuc Chinh Tri

Nu co nhiu tu ban cht dn nhu vy trn th gioi, va nm trong tay
cua nhiu nguoi ngheo dn nhu vy, thi vi sao cac chinh phu d
khng thu khai thac cua cai tim nng nay? Don gian la boi vi chung
co ma ho cn chi tro nn sn co trong bn muoi nm vua qua khi
hang ti nguoi trn khp th gioi d chuyn tu cuc sng duoc t chuc
o qui m nho sang qui m lon. Su di cu nay dn cac thanh ph d
phn chia lao dng mt cach nhanh chong va sinh ra o cac nuoc
SU BI AN CUA TU BN

12
ngheo hon mt cuc cach mang cng nghipthuong mai khng l
cuc cach mang d hu nhu bi lo di mt cach kho tin ni.

Nhung Bai Hoc Bi Bo Sot Cua Lich Su Hoa Ki

Cai dang din ra o cac nuoc Th gioi Thu ba va hu cng san d xay
ra truoc, o Chu u va Bc Mi. Dang tic, chung ta bi m hoc boi
su tht bai cua nhiu quc gia tin hanh qua d sang chu nghia tu ban
dn muc chung ta qun mt rng cac quc gia tu ban chu nghia thanh
cng d thuc su tin hanh ra sao. Ti d mt nhiu nm gp g cac
nha ki tri va cac chinh tri gia o cac quc gia tin tin, tu Alaska toi
Tokyo, nhung ho du khng co cu tra loi. No cn la mt bi n. Ti
cui cng d tim thy cu tra loi trong cac sach lich su cua ho, thi du
thich dang nht la cua lich su Hoa Ki.

Su Bi An Cua Tht Bai Phap Li: Vi Sao Lut So Huu Tai
San Lai Khng Hoat Dng Ngoai Phuong Ty

Tu th ki thu muoi chin, cac quc gia d sao chp cac lut cua
Phuong Ty nhm tao cho cac cng dn cua ho khung kh dinh ch
d tao su giau co. Ngay nay ho tip tuc sao chp cac lut nhu vy, va
hin nhin vic do khng co kt qua. Hu ht cng dn vn khng
th dng lut d chuyn hoa cac khoan danh dum cua minh thanh tu
ban. Vi sao lai nhu vy va cai gi cn d lam cho lut hoat dng, do
cn la mt diu bi n.
Loi giai cho mi diu bi n nay la chu d cua mt chuong trong
cun sach nay.


13

* * *

Thoi dim d chin mui d giai quyt vn d vi sao chu nghia tu ban
thanh cng o Phuong Ty va trn thuc tin mc ket o tt ca moi noi
khac. Do tt ca cac lua chon kha di thay cho chu nghia tu ban by gio
d bc hoi ht, chung ta cui cng o vao vi th d nghin cuu tu ban
mt cach binh than va thn trong.
SU BI AN CUA TU BN

14

CHUONG 2

S Bi n cua 1hng tin bj Bo st

Kinh t hoc, qua nhiu nm, d tro thanh ngav cang truu
tuong va xa roi cac su kin trong th gioi thuc. Cac nha kinh t,
noi chung, khong nghin cuu su hoat dong cua h thong kinh t
co that. Ho li thuvt hoa v no. Nhu Elv Devons, mot nha kinh t
Anh, d noi mot lan trong mot cuoc hop, 'Nu cac nha kinh t gia
nhu muon nghin cuu con ngua, ho se khong di va xem cac con
ngua. Ho ngoi trong cac phong nghin cuu cua ho va noi voi
chinh minh, 'Toi se lam gi nu gia nhu toi la mot con ngua?`.

Ronald H. Coarse, The Task of the Societv

HY TUNG TUONG mt nuoc o noi chng ai co th xac dinh ai
so huu cai gi, cac dia chi khng th duoc xac minh mt cach d
dang, khng th buc nguoi dn tra no cua ho, cac ngun luc khng
th chuyn mt cach thun tin thanh tin, quyn so huu khng th
duoc chia thanh cac c phn, m ta cua cac tai san khng duoc chun
hoa va khng th duoc so sanh mt cach d dang, va cac qui tc cai
quan tai san thay di tu vng nay sang vng kia hoc thm chi tu
duong ph nay sang duong ph no. Ban vua dt minh vao cuc sng
cua mt nuoc dang phat trin hay mt quc gia nguyn cng san
chinh xac hon, ban d tuong tuong cuc sng cua 0 phn trm dn
cu cua no, cai duoc phn bit mt cach r rt khoi tng lop uu tu
duoc Phuong Ty hoa nhu nhung nguoi Nam Phi da trng va da den
d mt thoi duoc phn bit boi su phn bit chung tc apartheid.
Ti l 0 da s nay khng phai, nhu nhung nguoi Phuong Ty
thuong tuong tuong, bi bn cng hoa mt cach tuyt vong. Bt chp
su ngheo nan cua ho, thm chi ca nhung nguoi sng duoi cac ch d
cuc ki bt binh dng nht, co nhiu hon nhiu so voi cai bt ki ai d
SU BI AN CUA TU BN

16
tung hiu. Cai ma ho co, tuy vy, khng duoc biu din theo cach d
tao ra thm gia tri. Khi ta ra khoi cua cua khach san Nile Hilton, cai
ma chung ta bo lai dng sau khng phai la th gioi cng ngh cao cua
cac may Iax va cac may lam da, cua TV va cac cht khang sinh. Dn
cu Cairo co tt ca cac thu do.
Cai ma thuc su ta bo lai dng sau la th gioi cua cac giao dich co
th thuc thi v cac quyn so huu tai san. Cac vn tu th chp va cac
dia chi r rang co th tin cy duoc d tao thm cua cai la khng sn
co thm chi cho nhung nguoi co l gy n tuong cho ban nhu nguoi
kha giau o Cairo. Bn ngoai Cairo, mt s nguoi ngheo nht trong s
nhung nguoi ngheo sng o mt qun cua cac ngi m c duoc goi la
'thanh ph cua nguoi cht. Nhung hu ht ca thanh ph Cairo la
thanh ph cua cai cht cua tu ban cht, cua cac tai san khng duoc
su dung hoan toan. Cac dinh ch mang lai cuc sng cho tu ban cai
cho php ta dat duoc nhung loi ich cua cac bn thu ba voi lao dng
va cac tai san khng tn tai o dy.
D hiu lam sao diu nay lai co th, ta phai xem xt th ki thu
muoi chin, khi Hoa Ki dang tao thanh mt x hi tu su hoang d cua
chinh no. Hoa Ki d thua k tu nuoc Anh khng chi lut dt dai phuc
tap ki la ma ca mt h thng cp dt chng cho khng l. Cung
dung mt ming dt co th thuc v mt nguoi d nhn no nhu mt
phn cua mt khoan cp dt mnh mng tu Quc Vuong Anh, nguoi
thu hai lai noi la d mua no tu mt b lac Indian, va nguoi thu ba thi
d chp nhn no thay cho luong tu mt co quan lp phap cua bang
va co th chng ai trong ba nguoi d tung d mt thuc su dn manh
dt do. Trong khi do, dt nuoc tran dy nguoi nhp cu, nhung nguoi
dung ranh gioi, cay rung, xy nha, chuyn nhuong dt, va thit lp
tin dung truoc xa chinh phu ban cho ho bt k quyn nao d tin
hanh cac hoat dng do. Do la nhung ngay cua nhung nguoi tin
phong va cua 'Min Ty Hoang D. Mt trong nhung li do no d
hoang d dn vy la, nhung nguoi tin phong y, ma hu ht chng ai
khac chinh la nhung k chim dt, d 'khng khng rng chinh lao
dng cua ho, chu khng phai cac giy chung nhn hinh thuc hoc cac
duong ranh gioi tu tin, mang lai gia tri cho dt va xac lp quyn so
huu
1
.
II. SU BI AN CUA THNG TIN BI BO SOT

17
Ho d tin rng nu ho d chim dt va cai thin no bng nha cua
va trang trai, thi do la cua ho. Chinh phu Bang va Lin bang thi d
nghi theo cach khac. Cac quan chuc d dua qun dn dt trang trai va
pha hu nha cua. Nhung nguoi dinh cu d danh lai. Khi binh linh rut
di, nhung nguoi dinh cu xy lai va tro lai xoay xo cuc sng. Qua
khu do la hin tai cua Th gioi Thu ba.

Mt cuc cch mng bt ng

Truoc 1950, hu ht cac nuoc Th gioi Thu ba d la cac x hi nng
nghip duoc t chuc theo cach lam cho mt nguoi Chu u th ki
muoi tam cam thy dung nhu o nha. Hu ht dn cu lam vic trn
dng rung, duoc so huu boi s rt it cac dai din chu, mt s trong
s ho la nhung du so chinh tri ban xu, nhung nguoi khac la cac chu
dn din thuc dn. Cac thanh ph thi nho va d hoat dng nhu cac
cho va cang, chu chua phai nhu cac trung tm cng nghip chung
duoc thng tri boi tng lop thuong gia uu tu nho b nhung nguoi d
bao v cac loi ich cua ho bng nhung qui tc va qui ch day cp.
Sau 1950, d bt du trong Th gioi Thu ba mt cuc cach mang
kinh t tuong tu nhu nhung xao dng x hi va kinh t o Chu u
nm 100. Nhung may moc moi d lam giam cu lao dng nng thn
cung nhu cac loai thuc tn duoc va cac phuong phap y t cng cng
d lam giam ti l tr em cht va ko dai tui tho. Chng my chc
hang trm ngan dn d l buoc nng n trn cac duong cao tc moi
duoc xy dung d v cac thanh ph dy cam d duoc m ta trong cac
chuong trinh phat thanh moi.
Dn s cua cac thanh ph bt du tng nhanh. Ring o Trung
Quc, hon 100 triu nguoi d chuyn tu vng nng thn ra cac thanh
thi tu 1979. Giua 1950 va 19, dn s cua thanh ph PortauPrince
d tng tu 140.000 ln 1.550.000. Dn nm 199, no d dn gn 2
triu. Hu nhu hai phn ba nhung nguoi nay sng trong cac khu nha
chut. Cac chuyn gia d tuyt vong ri ngay tu nm 1973 v su
SU BI AN CUA TU BN

1
trao dng cua nhung nguoi moi dn o thanh ph, truoc xa dot nhp
cu lon nht xay ra. 'Moi thu xay ra cu nhu th thanh ph tan ra tung
mang, mt nha qui hoach d thi d vit. 'Xy dung khng duoc
kim soat tran lan, ln xn, o bt cu du. H thng thoat nuoc khng
co kha nng giup tiu nuoc mua va ngay nao cung tc nghet. Dn cu
tp trung trong nhung khu vuc khng co ha tng co so v sinh Cac
via he cua Dai l Dessalines bi cac tiu thuong chim sach theo dung
nghia den cua tu Thanh ph nay tro thanh khng th sng ni.
2

It nguoi d luong truoc duoc su chuyn di to lon nay trong cach
sng va lam vic cua nguoi dn. Cac li thuyt thoi thuong hin thoi
v 'phat trin tim cach dua su hin dai v thn qu. Nhung nguoi
nng dn khng duoc dn cac thanh ph d cho don th ki thu hai
muoi mt. Nhung hang chuc triu nguoi vn dn d th nao di nua,
bt chp su phan ung du di cua su chng di tng cao. Ho di mt
voi mt buc tuong khng th qua duoc cua cac qui tc ngn can ho
khoi cac hoat dng x hi va kinh t duoc xac lp mt cach hop
phap. Cuc ki kho khn di voi nhung nguoi dn thanh thi moi nay d
kim ch o hop phap, tham gia lp doanh nghip chinh thuc, hoc
kim mt vic lam hop phap.

Nhng tro ngi di vi tnh hp php

D co mt y tuong v cuc sng cua nhung nguoi di cu kho dn th
nao, nhom nghin cuu cua ti va ti d mo mt xuong may qun ao
nho o ngoai Lima, Peru. Muc dich cua chung ti la lp mt doanh
nghip moi va hoan toan hop phap. Sau do nhom bt du din cac
mu biu, dung xp hang, di lai bng xe buyt v trung tm Lima d
ly tt ca cac giy chung chi cn thit cho hoat dng cua mt doanh
nghip nho o Peru, theo dung cu chu cua lut. Ho tn sau gio mi
ngay cho cng vic y va cui cng d dng ki duoc doanh nghip
sau 29 ngay. Mc d xuong may duoc du tr cho hoat dng voi chi

19
SU BI AN CUA TU BN

20
mt cng nhn, chi phi dng ki phap li d la $1.231 bng ba muoi
mt ln luong ti thiu. D nhn duoc giy php hop phap cho vic
xy mt cn nha trn dt thuc so huu nha nuoc mt sau nm va
muoi mt thang, cn 207 buoc hanh chinh o nm muoi hai co quan
nha nuoc xem Hinh 2.1. D nhn duoc mt giy chung nhn quyn
so huu cho ming dt y cn 72 buoc. Chung ti cung nhn thy
rng d nhn duoc su cng nhn chinh thuc cho tuyn xe cua minh
thi mt lai xe buyt, xe buyt hang ti jitney, hoc taxi tu nhn phai
di mt voi t quan liu sau thang troi.
Nhom nghin cuu cua ti, voi su giup d cua cac cng su dia
phuong, d lp lai cac thi nghim tuong tu o cac nuoc khac. Nhung
tro ngai la khng km kinh khung so voi Peru nhiu khi thm chi
cn nan chi hon. Philippines, nu mt nguoi d xy mt ch o tai
mt khu dinh cu trn dt d thi hoc thuc so huu nha nuoc hoc
thuc so huu tu nhn, d mua no mt cach hop phap nguoi y phai
lp mt hi voi nhung nguoi hang xom d co du tu cach cho mt
chuong trinh tai tro nha o cua nha nuoc. Toan b qui trinh cn 16
buoc, lin quan dn nm muoi ba co quan nha nuoc hay t chuc tu
nhn va mt tu muoi ba dn hai muoi lm nm xem Hinh 2.2. Va
diu do gia su rng chuong trinh tai tro nha o cua nha nuoc co du
tin. Nu nha o y nm trong khu vuc vn duoc coi la 'nng
nghip, thi nguoi dinh cu cn phai don dep thm cac tro ngai khac
d chuyn ming dt y thanh dt d thi thm 45 thu tuc quan liu
truoc muoi ba thuc th, cng thm hai nm vao yu cu cua anh ta.
Tai Ai Cp, nguoi mun kim duoc va dng ki duoc mt l dt sa
mac thuc so huu nha nuoc phai di qua it nht 77 thu tuc quan liu o
ba muoi mt co quan nha nuoc hay tu nhn xem Hinh 2.3. Vic
nay mt tu nm dn muoi bn nm. D xy mt ch o hop phap trn
dt truoc dy la dt nng nghip cn tu sau dn bay nm ci ln voi
gioi quan liu, co th cn lu hon. Diu nay giai thich vi sao 4,7 triu
nguoi Ai Cp d chon cach xy dung ch o cua ho mt cach bt hop
phap. Nu sau khi d xy xong nha, nguoi dinh cu quyt dinh s
mun la cng dn tun thu lut phap va mua cac quyn cho ch o cua
minh, anh ta co co phai chiu rui ro la nha bi pha hu, phai tra mt
khoan phat nng, va chiu hinh phat cho dn muoi nm t.

21
Haiti, mt cach ma mt cng dn binh thuong co th dinh cu
hop phap trn dt cua chinh phu la du tin thu no tu chinh phu cho
nm nm va sau do mua no. Lam vic voi cac cng su o Haiti, cac
nha nghin cuu cua chung ti tim thy rng d duoc thu nhu vy
cn 65 buoc hanh chinh di hoi, xt trung binh, hon hai nm mt
chut tt ca d duoc dc n thu dt cho vn ven co nm nm. D
mua ming dt y cn vuot qua 111 cai rao quan liu khac nua va
muoi hai nm xem Hinh 2.4. Tng thoi gian d co dt hop phap o
Haiti: muoi chin nm. Th ma thm chi su thu thach lu dai nay s
khng dam bao rng tai san cn hop phap.
Thuc ra, o tt ca cac nuoc ma chung ti d nghin cuu, chung ti
nhn thy rng su kho khn d luu tru hop phap cung gn bng kho
khn d tro thanh hop phap. Chc hn la, nhung nguoi di cu khng
xm pham lut bng lut xm pham ho va ho quyt dinh khng
tham gia vao h thng. Nm 1976, hai phn ba s nguoi lam o
Veneuela lam tai cac doanh nghip duoc lp ra mt cach hop phap
ngay nay ti l nay cn it hon mt nua. Ba muoi nm truoc dy, hon
hai phn ba s nha moi xy o Brail d cho thu. Ngay nay, chi
khoang 3 phn trm nha xy moi duoc lit k chinh thuc nhu nha cho
thu. Thi truong do d bin di du? Bin sang cac khu ngoai lut
phap cua cac thanh ph Brail nhung khu duoc goi la favelas, chung
hoat dng ngoai nn kinh t chinh thuc duoc diu tit o muc d cao
va hoat dng theo cung va cu. Khng co kim tra vic cho thu o
favelas tin thu duoc tra bng USD, va nhung nguoi di thu khng
tra duoc tin bi dui di mt cach nhanh chong.
Mt khi nhung nguoi moi dn thanh thi nay roi h thng, ho tro
thanh 'ngoai phap lutextralegal. Lua chon duy nht cua ho la
sng va lam vic ngoai pham vi cua lut chinh thuc, su dung nhung
dan xp rang buc phi chinh thuc cua ring ho d bao v va huy dng
tai san cua ho. Nhung dan xp nay la kt qua tu mt su kt hop cua
cac qui tc duoc vay muon co chon loc tu h thng phap li chinh
thuc, tu nhung ngu hung nht thoi, va tu cac tp quan mang tu
SU BI AN CUA TU BN

22
HINH 2.2 Thu tuc d chinh thuc hoa dt d thi o Philippines

23
SU BI AN CUA TU BN

24
HINH 2.3 Cac thu tuc d tio cn dn dt sa mac cho muc dich xy
dung va d dng ki nhung quyn so huu nay o Ai Cp 614 nm


25
SU BI AN CUA TU BN

26
HINH 2.4 Thu tuc d co mt hop dng ban tip sau hop dng thu 5
nm o Haiti


27
SU BI AN CUA TU BN

2
nguyn quan hoc duoc nghi ra o dia phuong. Ho duoc gn kt voi
nhau boi mt kh uoc x hi, duoc cng dng nhu mt tng th ung
h va duoc thuc thi boi cac nha chuc trach duoc cng dng lua chon.
Cac kh uoc x hi ngoai phap lut nay d tao ra mt khu vuc dy
suc sng nhung duoc tu ban hoa thp, trung tm cua nhung nguoi
ngheo trn th gioi.

Khu vc duc tu ban ho thp

Mc du nhung nguoi di cu la nhung nguoi ti nan theo quan dim
cua lut, ho hoan toan khng n dt v cng ri ngh. Cac khu vuc
duoc tu ban hoa thp o khp cac nuoc Th gioi Thu ba va nguyn
cng san n ao trong cng vic sing nng va su kho lo. Cac cng
xuong gia dinh bn l duong bung ra o khp noi, san xut moi thu tu
qun ao va day dp dn lam nhai dng h Cartier va tui xc Vuitton.
Co cac xuong ch tao va tai tao may, t, thm chi xe buyt. Nhung
nguoi ngheo thanh thi d tao nn ca cac nganh cng nghip va cac
vng ln cn hoat dng voi nhung kt ni ln lut vao h thng din
va nuoc. Thm chi co ca cac nha si han rng ma khng co giy php.
Dy khng chi la cu chuyn cua nhung nguoi ngheo phuc vu
nhung nguoi ngheo. Cac nghip chu kinh doanh moi nay cung dang
lp cac l hng trong nn kinh t chinh thuc nua. Nhung xe buyt, xe
jiterney, va cac taxi khng co php d cung cp phn lon giao thng
cng cng o nhiu nuoc dang phat trin. Trong nhung noi khac cua
Th gioi Thu ba, nhung nguoi ban hang tu cac khu ph chut ti
tan shantytow cung cp phn lon thuc phm sn co trn thi truong,
bt lun tu cac xe ko trn duong ph hay tu cac quy trong cac nha
ma ho xy dung.
Nm 1993, Phng Thuong Mai Mexico d uoc luong s cac quy
ban hang rong o Hat Lin bang cua thanh ph Mexico city la
150.000, thm 293.000 quy o bn muoi ba trung tm khac cua
Mexico. Cac quy b nho nay trung binh chi co chiu ngang 1,5 mt.

29
Nu nhung nguoi ban hang rong o Mexico city xp hang cac quy
cua ho trn mt con duong duy nht khit voi nhau, thi ho s tao ra
mt hang dai hon 210 km. Hang ngan hang van nguoi lam vic trong
khu vuc ngoai phap lut trn duong ph, trong nha cua ho, va trong
cac cua hang, vn phng, va nha may khng co dng ki cua thanh
ph. Mt n luc cua Cuc Thng k Quc gia Mexico trong nm 1994
d do luong s luong cac 'doanh nghip cuc nho khng chinh thuc
trong ca nuoc d ln toi tng s 2,65 triu.
Dy la nhung thi du co thuc cua doi sng kinh t trong khu vuc
duoc tu ban hoa thp cua x hi. Trong cac nuoc nguyn cng san,
co th thy thm chi cac hoat dng tinh vi hon nhiu ngoai s sach,
tu san xut phn cung va phn mm may tinh dn ch tao may bay
chin du phan luc d ban ra nuoc ngoai.
Nuoc Nga, tt nhin, co mt lich su khac hn voi cac nuoc Th
gioi Thu ba nhu Haitti va Philippines. Tuy nhin, tu khi chu nghia
cng san sup d, cac nuoc thuc Lin X truoc dy d truot vao
nhung hinh mu cua quyn so huu phi chinh thuc ging ht nhu vy.
Nm 1995, Business Week tuong thut rng bn nm sau su chm
dut cua chu nghia cng san, chi co 'khoang 20.000 trong s 10 triu
nng dn so huu dt cua ho o nuoc Nga. Mt bao cao khac cho mt
buc tranh tuong tu nhu Th gioi Thu ba: 'o cac nuoc thuc Lin X
truoc dy, cac quyn tu nhn v chim huu, su dung, va chuyn
nhuong dt duoc xac dinh mt cach khng thoa dang va khng duoc
lut bao v mt cach r rang Cac co ch, duoc su dung trong cac
nn kinh t thi truong d bao v cac quyn v dt dai, vn cn o thoi
ki phi thai Ban thn Nha nuoc vn tip tuc han ch cac quyn su
dung trn dt ma no khng so huu.
3
Cac uoc luong dua trn co so
tiu thu din cho thy rng giua 199 va 1994, hoat dng phi chinh
thuc o Lin X truoc dy d tng tu 12 ln 37 phn trm cua tng
san xut. Mt s nguoi khac dua ra s liu thm chi cn cao hon.
Cai nay chng co gi la voi nhung nguoi sng o ngoai Phuong Ty.
Chi cn mo cua s hoc nhay ln taxi tu sn bay v khach san cua
ban d thy vng ngoai vi thanh ph nha cua chen chuc voi nhung
di qun ban hang rong trn duong, d nhin luot qua cac xuong n
ao sau nhung canh cua garage, va cac xe buyt hi ha lach doc lach
ngang trn cac duong ph bui bm. Hoat dng ngoai phap lut
SU BI AN CUA TU BN

30
thuong duoc cam nhn nhu mt vn d 'bn l, tm thuong tuong
tu nhu cac thi truong cho den o cac quc gia tin tin, hoc doi
ngheo, hoc tht nghip. Th gioi ngoai phap lut duoc nhin nhn
din hinh nhu noi ma bon gngster lang thang, nhung nhn vt xu
xa ma chi co canh sat, cac nha nhn chung hoc, va cac nha truyn
giao quan tm dn.
Thuc ra tinh hop phap moi la cai bn l, khng dang k cn tinh
ngoai phap lut d tro thanh chun muc. Nhung nguoi ngheo d kim
soat nhung khi luong khng l v bt dng san va san xut. Nhung
co quan quc t cu cac chuyn vin cua minh dn cac toa thap kinh
bong loang cua cac khu sang trong cua thanh ph d gp g 'khu vuc
tu nhn ni dia chi noi chuyn voi mt phn nho b cua gioi doanh
nghip. Suc manh kinh t dang ni ln cua Th gioi Thu ba la nhung
nguoi nht rac, cac nha san xut d gia dung, va cac cng ti xy dung
bt hop phap o nhung duong duoi xa. Su lua chon duy nht cho cac
chinh phu cua cac quc gia nay la liu ho s tich hop cac ngun luc
do vao mt khun kh phap li co n np va nht quan hay tip tuc
sng trong tinh trang hn loan.

C Bao nhiu Tu ban Cht?

Trong thp ki vua qua cac nha nghin cuu cua ti, duoc cac nha
chuyn mn am tuong o dia phuong tro giup, d tin hanh diu tra
nm thanh ph Th gioi Thu ba Cairo, Lima, Manila, Mexico City,
va PortauProvince trong mt n luc nhm do luong gia tri cua
nhung tai san cua nhung nguoi bi loai ra khoi nn kinh t duoc tu
ban hoa boi cac lut phn bit di xu. Nhung kt qua nay duoc tom
tt bng biu d trong Phu luc o cac trang 251254. D tin tuong
hon vao cac kt qua khao sat, chung ti d tp trung chu y vao cac tai
san huu hinh nht va d phat hin nht: bt dng san.
Khng ging nhu vic ban thuc n va day dp, sua chua t, hoc
san xut cac dng h Cartier gia cac hoat dng kho do dm va thm
chi cn kho danh gia hon nha cua khng th giu gim duoc. Co

31
th xac dinh gia tri cua chung don gian bng cach khao sat chi phi
cac vt liu xy dung va theo di gia ban cua nhung nha cua tuong
tu. Chung ti d tn hang ngan ngay d dm nha cua o tung khu.
nhung noi duoc php lam, chung ti d cng b nhung kt qua cua
minh o mi nuoc, nhu vy chung co th duoc thao lun va ph phan
mt cach cng khai. Voi su hop tac cua nhung nguoi tai hin truong,
chung ti d kim tra va tai kim tra cac phuong phap va nhung kt
qua cua minh.
Chung ti phat hin ra rng, cach ma nguoi dn xy ct trong khu
vuc duoc tu ban hoa thp co ngn y dang nhu co bao nhiu tro ngai
phap li ma ho phai lun lach, n tranh. Dang r rang nht la xy nha
chut trn dt thuc so huu nha nuoc. Nhung cac nha nghin cuu
cua chung ti phat hin ra nhung cach sang tao hon nhiu d lach
lut dt dai. Thi du, o Peru nguoi dn lp cac hop tac x nng nghip
d mua rung dt cua nhung nguoi chu cu va chuyn chung thanh dt
o va dt cng nghip. Boi vi khng co cach hop phap d dang d
thay di su chim huu dt, nng dn trong cac hop tac x so huu nha
nuoc chia mt cach bt hop phap dt thanh cac ming nho va chim
huu chung. Kt qua la, chng my nguoi co chung thu so huu di voi
dt cua ho. PortauPrince, thm chi nhung bt dng san kha dt
vn duoc trao tay ma chng ai bn tm dn vic thng bao cho co
quan dng ki, co quan dng nao cung b bn voi dng giy to chua
duoc giai quyt mt cach v vong. Manila, nha o moc ln trn dt
duoc danh ring cho muc dich su dung cng nghip. Cairo, nhung
nguoi cu tru o nhung nha bn tng trong cac d an chung cu coi
thm ba tng mt cach bt hop phap va ban cac cn h cho ho hang
hay khach hang khac. Cung o Cairo, nhung nguoi thu cn h hop
phap ma tin thu duoc dong bng o du cac nm 1950 voi cai gia
nay chi cn it hon mt dla mt nm d chia cac bt dng san nay
thanh cac cn h nho hon va mang cho thu chung voi gia thi truong.
Mt s nha o nay la ngoai phap lut tu ngay du tin, duoc xy
dung vi pham moi loai lut. Nhung nha khac cac nha o Portau
Province, cac cn h cho thu duoc kim soat o Cairo co xut xu tu
h thng hop phap nhung sau do bi bo ra ngoai do tun thu phap lut
tro nn qua tn km va phuc tap. Bng cach nay hay cach khac, hu
ht moi khu dn cu trong cac thanh ph ma chung ti d khao sat d
SU BI AN CUA TU BN

32
roi khoi h thng khung kh phap li va chinh cac lut nhung cai
theo gia thuyt l ra co th cung cp nhung biu din representation
cua tai san va cac dinh ch cho nhung nguoi chu d tao tu ban. Vn
co th co cac chung thu hoc mt s loai ban ghi nao do trong tay ai
do, nhung dia vi chu so huu thuc t cua cac tai san nay d tut khoi
h thng dng ki chinh thuc, lam cho cac ban ghi va ban d tro thanh
li thoi.
Kt qua la nhung ngun luc cua hu ht nguoi dn la khng th
nhin thy duoc v mt thuong mai va tai chinh. Chng ai thuc su bit
ai so huu cai gi hoc o du, ai chiu trach nhim v su thi hanh cac
nghia vu, ai chiu trach nhim v cac tn tht va gian ln, hoc nhung
co ch nao co sn d p buc vic chi tra cho cac dich vu va nhung
hang hoa d duoc giao. H qua la, hu ht cac tai san tim nng o cac
nuoc nay khng duoc nhn din ra hoc khng duoc hiu r co it tu
ban kha dung, va nn kinh t trao di bi rang buc va tri tr.
Buc tranh nay v khu vuc duoc tu ban hoa thp la khac hn voi su
hiu bit thng l v th gioi dang phat trin. Nhung dy chinh la noi
ma hu ht nguoi dn sinh sng. Dy la th gioi ma quyn so huu tai
san kho theo di va hop thuc hoa va duoc quan li boi tp cac quy tc
khng th nhn bit duoc mt cach hop phap noi cac thuc tinh kinh
t kha di co ich cua cac tai san khng duoc m ta hoc khng duoc t
chuc noi chung khng th duoc dng d kim gia tri thng du thng
qua nhiu giao dich boi vi ban tinh chua xac dinh va tinh bt trc cua
chung gy ra qua nhiu kha nng hiu lm, nho nhm, va lt nguoc
thoa thun noi ma hu ht tai san, noi ngn gon, la tu ban cht.

Tu Ban Cht Ny Dng Gi Bao nhiu?

Tu ban cht, thuc su co hang nui, nm khp duong khp ph cua moi
nuoc dang phat trin va nguyn cng san. Philippines, theo tinh
toan cua chung ti, 57 phn trm dn thanh thi va 67 phn trm dn
nng thn sng trong nhung cn nha la tu ban cht. Peru, 53 phn

33
trm dn thanh thi va 1 phn trm dn thn qu sng trong nha cua
ngoai phap lut.
Nhung con s thm chi cn bi tham hon o Haiti va Ai Cp.
Haiti, cung theo khao sat cua chung ti, 6 phn trm dn thanh thi
va 97 phn trm dn thn qu sng trong cac cn nha ma chng ai co
chung thu so huu hop phap r rang. Ai Cp, nha cua la tu ban cht
chinh la noi n chn o cho 92 phn trm dn cu thanh thi va 3 phn
trm dn thn qu.
Nhiu nha o loai nay khng dang gia my theo cac tiu chun
Phuong Ty. Mt ngi nha chut o PortauProvince co th ban chi
duoc 500$, mt cai chi dung trn knh rach bi nhim o Manila chi
co 2.700$, mt cn nha kha chc chn o mt lang ngoai Cairo chi
khoang 5.000$, va o suon di xung quanh Lima mt cn nha g
bungalow chinh t voi garage t va nhung cua s xinh xn duoc
danh gia chi co 20.000$. Nhung co rt nhiu nha cua nhu vy, va
tng hop lai gia tri cua chung vuot xa toan b cua cai cua nhung
nguoi giau mt cach dy kich tinh.
Haiti, tt ca cac bt dng san khng co chung thu so huu o
thanh thi va thn qu co gia tri khoang 5,2 ti $. D dt tng s nay
vao khung canh, no bng bn ln tng moi tai san cua tt ca cac cng
ti hoat dng hop phap o Haiti, bng chin ln tng tt ca tai san thuc
so huu cua chinh phu, va bng 15 ln gia tri cua tt ca cac khoan
du tu nuoc ngoai duoc ghi chp trong lich su cua Haiti cho dn
1995. Phai chng Haiti la mt ngoai l, mt manh cua Chu Phi noi
ting Phap duoc dt nhm vao ban cu Mi, o noi ch d Duvalier d
lam chm tr su xut hin cua h thng phap li duoc h thng hoa?
Co th.
Vy thi hy xem xt Peru, mt dt nuoc co ban sc Ty Ban Nha
va IndoMi da do Mi voi co cu dn tc va truyn thng khac
nhau. Gia tri cua bt dng san duoc nm giu ngoai phap lut o thanh
thi va nng thn tai Peru ln dn khoang 74 ti $. S nay bng nm
ln tng dinh gia cua So Giao dich Chung khoan Lima truoc sup gia
nm 199, lon hon muoi mt ln gia tri cua cac doanh nghip va co
so cua chinh phu co kha nng duoc tu nhn hoa, va bng muoi bn
ln tng tt ca cac khoan du tu nuoc ngoai trong sut lich su thanh
vn cua dt nuoc nay. Liu co th noi nguoc rng nn kinh t chinh
SU BI AN CUA TU BN

34
thuc cua Peru d cung bi lam ci coc boi nhung truyn thng cua D
ch Inca lu doi, boi anh huong tham nhung cua thuc dia Ty Ban
Nha, va boi chin tranh vua qua voi luc luong Sendero Luminoso
theo duong li Maoist?
Duoc ri, th hy xem Philippines, mt nguyn thuc dia Chu
cua Hoa Ki. Gia tri cua cac bt dng san khng co chung thu so huu
o do la 133 ti $, bng bn ln gia tri tu ban hoa cua 216 cng ti ni
dia duoc nim yt trn So Giao dich Chung khoan Philippines, bng
bay ln tng cac khoan tin gui o cac ngn hang thuong mai cua
nuoc nay, bng chin ln tng vn cua cac doanh nghip thuc so huu
nha nuoc, va muoi bn ln gia tri cua tt ca cac khoan du tu nuoc
ngoai truc tip.
Co l Philippines cung la mt truong hop di thuong co lin quan
gi do dn Dao Thin chua d phat trin ra sao o cac thuc dia truoc
dy cua Ty Ban Nha. Nu vy, thi hy xem xt Ai Cp. Gia tri tu
ban cht trong bt dng san cua Ai Cp, voi su kim dm ma chung
ti d tin hanh voi cac dng nghip Ai Cp, la khoang 240 ti $. S
y bng ba muoi ln gia tri cua tt ca cac c phn trn So Giao dich
Chung khoan Cairo va, nhu ti d nhc toi truoc dy, bng nm
muoi lm ln gia tri cua tt ca cac khoan du tu nuoc ngoai o Ai
Cp.
Trong mi nuoc ma chung ti d khao sat, tai kinh doanh kho lo
cua nhung nguoi ngheo d tao ra cua cai o qui m khng l luong
cua cai cung tao thanh ngun to lon nht cua tu ban tim nng cho
phat trin. Nhung tai san nay khng chi vuot xa tai san cua chinh
phu, cua cac So Giao dich Chung khoan dia phuong, va cua du tu
nuoc ngoai truc tip chung lon hon nhiu ln tt ca cac khoan vin
tro tu cac nuoc tin tin va tt ca cac khoan vay duoc Ngn hang Th
gioi cp.
Nhung kt qua nay thm chi cn dang kinh ngac hon khi chung ta
ly cac s liu tu bn nuoc ma chung ti d khao sat va phong chiu,
tin doan tu no ra toan b cac quc gia Th gioi Thu ba va nguyn
cng san nhu mt tng th. Chung ti uoc luong khoang 5 phn
trm cac manh dt d thi o cac nuoc nay, va khoang tu 40 dn 53
phn trm cac ming dt o nng thn, duoc nm giu theo cach ma
chung khng th dng d tao tu ban. Cng gia tri cua tt ca cac tai

35
san nay chc hn s dn dn mt con s th gn dung. Nhung chung
ti tin rng uoc luong cua chung ti o muc chinh xac nhu chung co
th va la kha bao thu.
Theo nhng tinh toan cua chung toi, tong gia tri cua cac bat dong
san duoc nhng nguoi ngheo nm gi nhung khong duoc so hu mot
cach hop phap o cac quoc gia Th gioi Thu ba va nguvn cong san it
nhat la 9,3 ngan ti $ Xem bang 2.1.
Dy la con s dang suy ngm: 9,3 ngan ti $ la bng khoang hai ln
tng cung tin luu hanh cua Hoa Ki. No cung rt gn bng tng gia
tri cua tt ca cac cng ti duoc nim yt trn cac So Giao dich Chung
khoan chinh cua hai muoi nuoc phat trin nht th gioi: New York,
Tokyo, London, FrankIurt, Toronto, Paris, Milan, NASDAQ, va ca
chuc So Giao dich Chung khoan khac. No nhiu hon hai muoi ln
tng du tu nuoc ngoai truc tip vao tt ca cac nuoc Th gioi Thu ba
va nguyn cng san trong muoi nm sau 199, bng bn muoi sau
ln tt ca cac khoan cho vay cua Ngn hang Th gioi trong ba thp ki
vua qua, va bng chin muoi ba ln tt ca cac khoan tro giup phat
trin tu tt ca cac nuoc tin tin cho Th gioi Thu ba trong cng thoi
gian y.

Nhng manh dt kim cuong

Cum tu 'doi ngheo quc t rt d dua vao tm tri nhung hinh anh
cua nhung nguoi n may co cuc nm ngu trn l duong Calcutta va
cua nhung tr em Chu Phi dang cht doi trn cat. Nhung canh nay
tt nhin la thuc, va hang triu dng bao cua chung ta trn khp th
gioi di hoi va dang duoc chung ta tro giup. Tuy nhin, buc tranh tan
nhn nht v Th gioi Thu ba khng phai la chinh xac nht. Ti t
hon, no ko su chu y ra khoi nhung thanh tuu mit mai cua nhung
doanh nhn nho nhung nguoi d chin thng moi tro ngai co th
tuong tuong ni nhm tao ra phn cua cai lon hon cho x hi cua ho.

BNG 2.1 Tu ban Cht trong Bt dng san o Thanh thi va Nng thn trn khp Th gioi
1
1997

Thnh th|
Tng dn s
triu
Dn s
thanh thi
Dn s thanh thi
triu
S nha o thanh thi triu S nha o phi chinh
thuc o thanh thi
2

triu
Gia tri cua nha o phi
chinh thuc thanh thi
ngan ti $ US
Chu 1.747 29 503 101 5 1,75
Chu Phi 525 32 167 33 2 0,5
Trung Dng & Bc Phi va 371 57 211 42 36 0,74
Nam Mi 32 7 256 51 44 0,9
Mexico, Trung Mi va Caribe 161 64 103 21 1 0,36
Trung Quc, NIS, va Dng u 1.611 3 619 124 105 2,16
Tng nho 4.743 1.859 372 316 6,48
Cac nuoc dang phat trin khac 191 39 75 15 13 0,26
TONG 4.934 1.934 387 329 6,74
Nng thn
Din tich
nng thn
ngan ha
Ti l phi chinh
thuc o nng
thn
Din tich phi chinh
thuc o nng thn
ngan ha
Din tich phi chinh thuc
o nng thn: dt trng
trot ngan ha
Din tich phi chinh
thuc o nng thn:
dng co ngan ha
Gia tri cua din tich
nng thn phi chinh
thuc
3
ngan ti $ US
Chu 49.56 44 215.164 147.79 67.365 0,59
Chu Phi 73.639 50 36.792 .166 20.626 0,39
Trung Dng & Bc Phi 444.665 40 177.66 59.660 11.206 0,25
Nam Mi 607.407 49 297.95 51.006 246.9 0,24
Mexico, Trung Mi va Caribe 134.541 53 71.025 20.13 50.212 0,09
Trung Quc, NIS, va Dng u 1.151.20 47 540.142 1.721 351.421 0,0
Tng nho 3.566.118 1.670.884 556.164 1.114.719 2,36
Cac nuoc dang phat trin khac 359.926 47 56.30 112.57 0,24
TONG 3.926.044 612.472 1.227.576 2,60
1ng Phi chinh thc: 9,34 ngn t $ US
1
179 quc gia Th gioi Thu ba va nguyn cng san.
2
Uoc luong 5 cua cac manh dt d thi la phi chinh thuc. Chung hoc la: I duoc xy dung r rang vi pham lut II khng tun thu nhung di
hoi d tip cn dt III khoi du la chinh thuc nhung tro thanh phi chinh thuc hoc IV duoc chinh phu xy dung ma khng tun thu nhung di
hoi phap li.
3
Tinh gia tri mt hecta dt trng trot la 3.973 $ US va cua mt hecta dng co la 13 $ US.

37
Mt buc tranh tht hon s m ta mt nguoi dan ng va mt nguoi
dan ba nhung nguoi d chiu kho tit kim d xy mt cn nha cho ho
va con cai cua ho va nhung nguoi tao ra cac doanh nghip o noi ma
chng ai co th tuong tuong ni chung co th duoc dung ln. Ti
phn n phan di li m ta nhung nghip chu anh hng nhu vy nhu
nhung nguoi gop phn vao vn d ngheo doi toan cu.
Ho khng phai la vn d. Ho chinh la giai phap.
Trong nhung nm sau Ni chin Mi, mt nha thuyt giang co tn
Russell Conwell d di ngang doc nuoc Mi dua ra mt thng dip
khuy dng hang triu con nguoi. ng k mt cu chuyn v mt
nha bun nguoi da do, nguoi d duoc mt nha tin tri hua rng ng
ta s chc chn tro giau co vuot moi su tuong tuong nu ng ta tim
kim kho bau cua minh. ng nha bun di khp th gioi cui cng
quay v nha d gia, bun b, va tht bai. Ngay khi buoc lai vao cn
nha d bo khng cua minh, ng cn ung nuoc. Nhung ging trong
manh dt cua ng d bi lp dy bn. Mt cach mt moi, ng ly chic
mai va dao mt cai ging moi va ngay lp tuc ng dao phai
Golconda, mo kim cuong lon nht th gioi.
Thng dip cua Conwell la mt thng dip huu ich. Cac nha lnh
dao cua cac quc gia Th gioi Thu ba va nguyn cng san chng cn
di lang thang khp cac b ngoai giao trn th gioi va cac dinh ch tai
chinh d tim kim vn may cua minh. Ngay chinh giua nhung hang
xom ngheo nht va cac khu nha chut cua ho, sn co nu khng
phai la cac manh dt kim cuong hang ngan ti dla, co th sn sang
dua vao su dung ngay nu diu bi n cua vic lam sao chuyn cac tai
san thanh tu ban sng co th duoc lam sang to.
SU BI AN CUA TU BN

3

CHUONG 3

S Bi n cua 1u ban

nghia cua th gioi phai nm ngoai th gioi. Trn th gioi
moi thu ton tai nhu no la va xav ra nhu no xav ra. Gia tri khong
co o dav - va gia nhu co, no se chng co gia tri gi.
Nu co mot gia tri cai co gia tri, thi no phai nm ngoai moi
bin co va su song. Do moi bin co va su song la tinh co.
Cai lam cho no khong tinh co khong th nm trong th gioi,
boi nu khong thi diu nav se lai la tinh co.
No phai nm ngoai th gioi.

-Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus

LANG THANG trn hu ht nhung con duong o Trung Dng, Lin
X cu, hoc o Mi Latin, va ta s thy nhiu thu: nhung cn nha dng
lam noi o, cac thua rung duoc canh tac, trng trot, gieo hat, va thu
hoach, hang hoa duoc mua va ban. Cac tai san o cac nuoc dang phat
trin va nguyn cng san chu yu phuc vu cho cac muc dich vt li
truc tip nay. Phuong Ty, tuy th, cung chinh nhung tai san y
cn co mt cuc sng song song voi tu cach la tu ban nm bn ngoai
th gioi vt li. Chung co th duoc dng d khoi dng san xut nhiu
hon bng cach dam bao nhung loi ich cua cac bn khac, thi du, voi tu
cach 'vt bao dam cho mt vn tu th chp, hoc bng cach dam
bao cung cua cac dang khac cua tin dung va tin ich cng.
Vi sao cac toa nha va dt o noi khac trn th gioi lai khng th
cung co cuc sng song hanh nay? Vi sao cac ngun luc khng l ma
SU BI AN CUA TU BN

40
chung ta d thao lun o Chuong 2 9,3 ngan ti $ tu ban cht lai
khng th tao gia tri vuot qua trang thai 'tu nhin cua chung? Cu
tra loi cua ti la, Tu ban Cht tn tai boi vi chung ta d qun hay co
l chua bao gio nhn ra rng chuyn mt tai san vt li d tao tu ban
thi du, dng nha cua chung ta d vay tin nhm tai tro cho mt
doanh nghip di hoi mt qua trinh rt phuc tap. No chng khac
qua trinh ma Einstein d day chung ta rng co th lam cho mt vin
gach don l giai phong mt s nng luong khng l o dang mt vu
n nguyn tu. Tuong tu, tu ban la kt qua cua su kham pha va su giai
phong nng luong tim tang tu hang ngan ti vin gach ma nhung
nguoi ngheo d tich cop trong cac ngi nha cua ho.
Tuy vy, co mt su khac bit mu cht giua giai phong nng
luong tu mt vin gach va giai phong tu ban tu cac toa nha xy bng
gach: Mc d nhn loai hoc it nht mt nhom lon cac nha khoa
hoc d lam chu mt cach thanh thao qua trinh nhn nng luong tu
vt cht, chung ta duong nhu d qun mt qua trinh cho php chung
ta nhn tu ban tu cac tai san. Kt qua la 0 phn trm cua th gioi
duoc tu ban hoa thp nguoi dn khng th cht cuc sng kinh t ra
tu nha cua hoc bt k tai san nao cua ho d tao tu ban. Ti t hon,
cac quc gia tin tin duong nhu khng co kha nng day ho. Vi sao
co th lam cho cac tai san tao tu ban di dao o Phuong Ty nhung lai
tao ra rt it tu ban o phn cn lai cua th gioi cn la mt diu bi n.

Nhng Manh mi t Qu kh (t Smith dn Marx)

D lam sang to bi n cua tu ban, chung ta phai quay lai y nghia su
xa cua tu nay. Trong ting Latin Trung c, 'capital tu ban duong
nhu d chi s du gia suc hoc vt nui khac, nhung thu d lun lun
la nhung ngun quan trong cua su giau co vuot qua thit co ban ma
chung cung cp. Cac vt nui la nhung vt so huu cn bao dung
thp chung d di dng va co th di chuyn khoi mi nguy him
III. SU BI AN CUA TU BN

41
chung cung d dm va do luong. Nhung quan trong nht la, tu vt
nui ta co th nhn duoc thm cua cai, hoc gia tri thng du, bng
cach khoi dng cac nganh ngh khac, bao gm sua, da, len, thit, va
cht dt. Vt nui cung co mt tinh cht huu ich la co kha nng sinh
san. Nhu th thut ngu 'capitaltu ban lam hai vic cng mt luc,
th hin duoc kich c vt li cua cac tai san vt nui cung nhu kha
nng tao gia tri thng du cua chung. Tu sn nui gia suc, chi cn
mt buoc ngn dn ban vit cua cac nha phat minh kinh t hoc,
nhung nguoi d dinh nghia dai th 'tu ban nhu phn cua cac tai san
cua mt dt nuoc cai phn khoi xuong san xut thng du va lam tng
nng sut.
Cac nha kinh t hoc c din vi dai nhu Adam Smith va Karl Marx
d tin rng tu ban la dng co cung cp luc cho nn kinh t thi truong.
Tu ban Capital d duoc coi la phn chinh yu cua tng th kinh t
nhn t tt bc nhu cac vn d cot vu capital issues trong cac cum
tu nhu tm quan trong tot bac capital importance, hinh phat tu hinh
capital punishment, thu do capital city cua mt nuoc. Cai ma ho
mun hiu la tu ban la gi va no duoc sinh ra va tich tu th nao. Bt
lun ban co dng y voi cac nha kinh t c din hay khng, hoc co l
coi ho la khng thich dang co th Smith d chng hiu rng Cach
mang Cng nghip dang dn gn co th li thuyt lao dng v gia tri
cua Marx chng co ung dung thuc tin nao, chng nghi ngo gi la
nhung nha tu tuong nay d tao nn cac dinh thu tu duy cao chot vot
ma trn do chung ta dung by gio va thu tim hiu xem tu ban la gi,
cai gi tao ra no, va vi sao cac quc gia phi Ty Phuong lai tao ra no it
dn nhu vy.
Di voi Smith, chuyn mn hoa kinh t phn cng lao dng va
tip do la trao di san phm trn thi truong d la ngun cua tng
nng sut va vi vy la 'su giau co cua cac quc gia. Cai lam cho su
chuyn mn hoa va trao di nay co th thuc hin duoc chinh la tu
ban, cai ma Smith dinh nghia nhu su tn tru stock cua cac tai san
duoc tich tu cho cac muc dich san xut. Cac nghip chu co th dng
cac ngun luc duoc tich tu cua minh d h tro cac doanh nghip
duoc chuyn mn hoa cho dn khi ho co th trao di cac san phm
cua minh ly cac thu khac ma ho cn. Tu ban tich tu duoc cang
nhiu, thi cang co kha nng chuyn mn hoa hon, va nng sut cua
SU BI AN CUA TU BN

42
x hi s cang cao hon. Marx dng y di voi ng, cua cai ma chu
nghia tu ban san xut ra tu biu hin nhu mt dng hang hoa khng
l.
Smith d tin rng hin tuong cua tu ban d la mt h qua cua su
tin b tu nhin cua con nguoi tu mt x hi sn bn, chn nui, va
nng nghip sang mt x hi thuong mai, trong do, thng qua su l
thuc ln nhau, su chuyn mn hoa, va bun ban, ma con nguoi co
th tng nng luc san xut cua minh mt cach v cng to lon. Tu ban
d tro thanh ma luc cai lam tng nng sut va tao gia tri thng du.
'San luong cng nghip, Smith d vit, 'khng chi tng o moi nuoc
voi su gia tng cua stocksu tn tru cua tu ban cai su dung no, ma,
nhu h qua cua su gia tng y, cng mt san luong cng nghip tao
ra mt khi luong cng vic lon hon nhiu.
1

Smith d nhn manh mt dim nm o chinh tm cua diu bi n ma
chung ta c gng giai quyt: D cac tai san duoc tich tu tro thanh tu
ban nng dng va khoi dng thm san xut, chung phai duoc co dinh
lai va th hin trong mot doi tuong cu th nao do 'cai tn tai trong
mt khoang thoi gian it nht sau khi lao dng d kt thuc. No la, nhu
no d la, mt luong lao dng nht dinh duoc tn tru va duoc du tru
d su dung, nu cn, trong mt dip khac.
2
Smith canh bao rng lao
dng duoc dng trong san xut ra cac tai san s khng d lai du vt
nao hoc gia tri nao nu khng duoc co dinh mt cach thich hop.
Cai ma Smith thuc su mun noi dn co th la chu d tranh lun
chinh dang. Cai ma ti ly tu ng, tuy nhin, la tu ban khng phai la
su tn tru stock cua cac tai san duoc tich tu ma la kha nng no nm
giu d trin khai san xut moi. Kha nng nay, tt nhin, la cai truu
tuong. No phai duoc xu li va c dinh lai trong mt dang huu hinh
truoc khi chung ta co th giai phong no ht nhu nng luong hat
nhn tim tang trong vin gach cua Einstein. Khng co mt qua trinh
chuyn di mt qua trinh rut ra va c dinh nng luong tim tang
chua trong vin gach thi khng co vu n mt vin gach vn chi la
mt vin gach. Tao ra tu ban cung di hoi mt qua trinh chuyn di.
Quan dim nay rng tu ban truoc tin la mt khai nim truu
tuong va phai duoc cho mt dang duoc c dinh, huu hinh d tro nn
huu ich d la quen thuc voi cac nha kinh t hoc c din khac.
Simonde de Sismondi, nha kinh t hoc Thuy Si th ki thu muoi chin,

43
d vit rng tu ban la 'mt gia tri vinh cuu, cai duoc nhn ln va
khng tan lui By gio gia tri nay tu tach khoi san phm tao ra no,
no tro thanh mt dai luong siu hinh va phi thuc th lun lun nm
trong su chim huu cua bt k ai do tao ra no, di voi nguoi y gia tri
nay co th duoc c dinh o mt dang khac.
3
Nha kinh t hoc Phap
vi dai ean Baptiste Say d tin rng 'tu ban lun la phi vt cht do
ban cht vi l rng khng phai vt cht tao ra tu ban ma la gia tri cua
vt cht y, gia tri chng h co cai huu hinh v no.
4
Marx tan thanh
di voi ng, mt chic ban co th duoc lam bng vt liu nao do, nhu
g chng han 'nhung ngay khi no buoc sang thanh mt hang hoa, no
chuyn thanh cai gi do siu vit. No khng chi dung trn nhung cai
chn cua no trn mt dt, ma, trong quan h voi tt ca cac hang hoa
khac, no dung trn du cua no, va tin hoa tu cac y tuong ki cuc
trong du oc g cua no, ki diu hon nhiu so voi chuyn dng cua
ban do th luc siu nhin tung gy ra.
5

Y nghia quan trong nay cua tu ban d bi tht lac di voi lich su.
Tu ban by gio bi ln ln voi tin, cai chi la mt trong nhiu dang
trong do tu ban di chuyn. Voi mt khai nim kho thi mt trong
nhung th hin huu hinh cua no la lun lun d nho hon so voi cai
ct li cua no. Tri oc qun minh quanh 'tin d hon qun quanh 'tu
ban. Nhung la mt sai lm khi gia thit rng tin la cai cui cng c
dinh tu ban. Nhu Adam Smith d chi ra, tin la 'cai banh xe vi dai
cua lun chuyn, nhung no khong phai la tu ban boi vi gia tri
'khng th ct o trong cac dng kim loai y.
6
Noi cach khac, tin
lam cho cac giao dich thun tin, cho php chung ta mua va ban cac
thu, nhung ban thn no khng phai la ngun gc cua su san xut
thm. Nhu Smith d nhn manh di nhn manh lai, 'tin vang va bac,
cai duoc lun chuyn trong bt cu nuoc nao, co th duoc so sanh mt
cach rt thich hop voi mt duong cao tc, cai, trong khi no lun
chuyn va mang ra thi truong tt ca co va ngu cc cua dt nuoc, ban
thn no chng tao ra mt dng ring nao cua mt trong hai thu do.
7

Phn nhiu cua su bi n cua tu ban tiu tan ngay khi ta ngung nghi
v tu ban nhu mt tu dng nghia voi 'tin duoc tit kim va duoc
du tu. Su hiu lm, rng chinh tin la cai c dinh tu ban, xay ra, ti
nghi rng, boi vi vic kinh doanh hin dai biu din gia tri cua tu ban
bng tin. Thuc ra, rt kho uoc luong tng gia tri cua mt tp hop
SU BI AN CUA TU BN

44
cac tai san voi nhung kiu rt khac nhau, nhu may moc, cac toa nha,
va dt, ma khng su dung dn tin. Xt cho cng, do chinh la li do tai
sao tin d duoc sang ch ra no cung cp mt chi dn chun d do
luong gia tri cua cac thu sao cho chung ta co th trao di cac tai san
khng ging nhau. Nhung cho d co huu ich dn du di nua, thi tin
khng th n dinh bng bt cu cach nao tim nng truu tuong cua
mt tai san cu th nao do d chuyn di no thanh tu ban. Cac quc
gia Th gioi Thu ba va nguyn cng san bi tai ting vi vic lam lam
phat nn kinh t cua ho bng tin trong khi khng co kha nng tao
ra nhiu tu ban.

Nng lung Tim tng trong cc Ti san

Cai c dinh tim nng cua mt tai san sao cho no co th khoi dng
mt su san xut thm la gi? Cai gi tach gia tri ra khoi mt cn nha
binh thuong va c dinh no theo mt cach cho php chung ta nhn ra
no nhu la tu ban?
Chung ta co th tim mt loi giai dap bng cach su dung su tuong
tu nng luong cua chung ta. Hy xem xt mt cai h trn nui. Chung
ta co th nghi v cai h nay trong bi canh vt li truc tip cua no va
thy mt s tac dung so dng cua no, nhu boi thuyn va danh ca.
Nhung khi chung ta nghi v dung cai h nay, nhu mt ki su nghi
bng cach tp trung vao kha nng tao nng luong cua no nhu mt gia
tri thm vao ngoai tinh trang tu nhin cua cai h nhu mt khi nuoc,
chung ta dt nhin thy th nng duoc tao ra boi vi tri cao cua cai h.
Thach thuc di voi ki su la tim ra mt qua trinh cho php anh ta
chuyn di va c dinh tim nng nay trong mt dang co th su dung
duoc d lam cng vic thm. Trong truong hop cua cai h nm trn

45
cao, qua trinh do ct o mt nha may thu din cai cho php nuoc h
chay nhanh xung duoi luc hp dn, va nhu th chuyn th nng binh
yn cua h thanh dng nng cua dng nuoc cun cun chay. Ri
dng nng moi nay co th quay cac turbin, tao ra co nng cai co th
dng d quay cac nam chm din tu nhung cai tip tuc chuyn no
thanh din nng. Voi tu cach la din, th nng yn binh cua h by
gio duoc c dinh o dang cn thit d tao ra dng din co th diu
khin duoc, cai co th tip tuc duoc truyn tai qua cac duong dy dn
nhung noi xa xi d trin khai su san xut moi.
Nhu th mt cai h binh lng co th duoc dng d thp sang
phng cua ban va cung cp din cho may moc o mt nha may. Cai
cn dn la mt qua trinh nhn tao tu bn ngoai cho php chung ta,
du tin, nhn din ra kha nng cua suc nng cua nuoc d lam cng
vic thm va, thu hai, d chuyn th nng nay thanh din, cai co th
dng d tao gia tri thng du. Gia tri tng thm ma chung ta nhn
duoc tu cai h khng phai la gia tri cua ban thn cai h nhu mt
qung qui him ni tai intrinsic trong trai dt ma nhu la mt gia tri
cua mt qua trinh nhn tao nm o ngoai extrinsic cai h. Chinh qua
trinh nay cho php chung ta chuyn di cai h tu mt loai ch boi
thuyn va danh ca thanh mt loai ch san xut nng luong.
Tu ban, ging nhu nng luong, cung la mt gia tri dang nm ngu.
Dua no vao cuc sng di hoi chung ta vuot qua vic nhin cac tai san
cua chung ta nhu chung dang la, sang suv nghi mt cach nng dng
v chung nhu chung co th la. No di hoi mt qua trinh d c dinh
tim nng kinh t cua mt tai san thanh mt dang co th duoc dng
d khoi dng su san xut thm.
Mc d qua trinh chuyn di th nng cua nuoc thanh din duoc
nhiu nguoi bit dn, cn qua trinh tao cho cac tai san co dang cn
thit d khoi dng san xut nhiu hon thi lai khng duoc bit. Noi
cach khac, trong khi chung ta bit rng chinh cua cng, cac turbin,
cac may phat din, cac bin th din, va duong dy cua h thng thu
din la nhung cai chuyn di th nng cua h cho dn khi no duoc c
dinh o mt dang co th tip cn duoc, thi chung ta lai khng bit phai
tim o du qua trinh then cht d chuyn tim nng kinh t cua mt
cn nha thanh tu ban.
SU BI AN CUA TU BN

46
Tinh hinh la th boi vi qua trinh then cht d khng duoc thit lp
mt cach co chu tm d tao tu ban ma la cho muc dich trn tuc hon
d bao v quyn so huu. Khi cac h thng so huu cua cac quc gia
Ty Phuong lon ln, chung d phat trin, mt cach khng th cam
nhn duoc, cac co ch da dang nhung cai dn dn kt hop lai thanh
mt qua trinh tao ra tu ban at chua h tung co truoc dy. Mc d
chung ta luc nao cung dng cac co ch nay, chung ta khng nhn ra
rng chung co cac chuc nng tao tu ban boi vi chung khng mang cai
nhn y. Chung ta xem chung nhu nhung phn cua h thng bao v
quyn so huu, chu khng nhu cac co ch moc khop vao nhau d c
dinh tim nng kinh t cua mt tai san theo cach d cho tim nng y
co th chuyn di thanh tu ban. Cai tao ra tu ban o Phuong Ty, noi
cach khac, la mt qua trinh ngm n duoc chn vi trong nhung diu
rm ri cua cac h thng quyn so huu chinh thuc.

Qu trnh Chuyn di b| Che du cua Phuong Ty

Diu nay nghe co th nhu qua don gian hoc qua phuc tap. Nhung
hy suy xt liu cac tai san co kha nng duoc su dung mt cach co
hiu qua khng nu chung khng thuc v cai gi do hoc ai do.
Chung ta xac nhn su tn tai cua nhung tai san nay va nhung php
bin di chuyn di chung va lam tng hiu sut cua chung o du,
nu khng phai trong bi canh cua mt h thng quyn so huu chinh
thuc? Chung ta ghi chp cac dc tinh kinh t quan trong cua cac tai
san vao du, nu khng phai vao cac h so va cac chung thu ma h
thng quyn so huu chinh thuc cung cp? Cac qui tc cu xu d diu
chinh vic su dung va chuyn nhuong cac tai san nm o du, nu
khng phai trong khun kh cua h thng quyn so huu chinh thuc?
Chinh quyn so huu chinh thuc la cai cung cp qua trinh, cac hinh
thuc, va cac qui tc d c dinh cac tai san trong mt trang thai cho
php chung ta nhn ra chung nhu tu ban nng dng.
Phuong Ty, h thng quyn so huu chinh thuc nay bt du xu
li cac tai san thanh tu ban bng cach m ta va t chuc cac khia canh

47
huu ich v mt kinh t va x hi cua cac tai san, luu tru thng tin nay
trong mt h thng h so nhu ghi chen vao s cai trong h so giy
hoc vao dia may tinh va sau do biu din chung trong mt chung
thu so huu. Mt tp cac qui tc phap li chi tit va chinh xac diu
khin toan b qua trinh nay. Cac h so quyn so huu chinh thuc va
cac chung thu so huu nhu vy biu din khai nim duoc chia s cua
chung ta v cai gi la cai co y nghia v mt kinh t di voi bt k tai
san nao. Chung thu tom va thit lp tt ca thng tin quan trong cn
thit d khai nim hoa gia tri tim nng cua mt tai san va nhu th
cho php chung ta kim soat no. Quyn so huu la dia hat noi chung
ta nhn din va thm d cac tai san, kt hop chung, va kt ni chung
voi cac tai san khac. H thng quyn so huu chinh thuc la nha may
thu din cua tu ban. Dy la noi tu ban sinh ra.
Bt k tai san nao ma cac khia canh kinh t va x hi cua no
khng duoc c dinh trong mt h thng quyn so huu chinh thuc thi
cuc ki kho di chuyn trn thi truong. Lam sao co th kim soat duoc
luong tai san khng l duoc di chu trong mt nn kinh t thi truong
hin dai, nu khng thng qua mt qua trinh quyn so huu chinh
thuc? Khng co mt h thng nhu vy, bt k vic mua ban mt tai
san nao, thi du mt bt dng san, s di hoi n luc to lon chi d xac
dinh nhung cn cu cua giao dich: Co tht nguoi ban la chu cua bt
dng san va co quyn ban no? ng ta co th th chp no? Liu nguoi
chu moi co duoc nhung nguoi thuc thi quyn so huu chp nhn la
nhu vy khng? Cac phuong tin huu hiu d loai tru nhung nguoi
khac di quyn la gi? cac quc gia Th gioi Thu ba va nguyn
cng san, nhung cu hoi nhu vy la kho tra loi. Di voi hu ht hang
hoa, chng co noi nao ma cac cu tra loi duoc xac dinh mt cach tin
cy. Do la li do vi sao ban hoc cho thu mt cn nha co th ko theo
cac thu tuc chp thun dai dng va rm ri lin quan dn tt ca hang
xom. Dy thuong la cach duy nht d xac minh rng nguoi chu, thuc
su lam chu cn nha va khng cn ai khac co di hoi v no. Do cung
la li do vi sao su chuyn nhuong hu ht tai san o ngoai Phuong Ty
lai bi han ch chi trong cac gioi ban hang kinh doanh dia phuong.
Nhu chung ta d thy o chuong truoc, vn d chu yu cua cac
nuoc nay khng phai la thiu tinh thn khoi nghip: Nhung nguoi
ngheo d tich tu hang ngan ti dla bt dng san trong bn muoi nm
SU BI AN CUA TU BN

4
qua. Cai ma nhung nguoi ngheo thiu la su tip cn d dang dn cac
co ch quyn so huu co th c dinh mt cach hop phap tim nng
kinh t cua cac tai san cua ho sao cho chung co th duoc dng d tao
ra, dam bao, hoc bao lnh gia tri lon hon trong thi truong duoc mo
rng. Phuong Ty, moi tai san moi manh dt, moi cn nha, moi
dng san du duoc c dinh mt cach chinh thuc trong cac h so
duoc cp nht va duoc quan li boi cac qui tc cua h thng quyn so
huu. Moi su gia tng san xut, moi toa nha moi, san phm moi, hoc
thu gi moi co gia tri thuong mai du thuc so huu chinh thuc cua ai
do. Thm chi tai san thuc v mt cng ti, nhung nguoi tht vn so
huu chung mt cach gian tip, thng qua cac chung thu chung nhn
rng ho so huu cng ti voi tu cach la 'cac c dng.
Ging nhu nng luong din, tu ban s khng duoc tao ra nu thiu
khu then cht duy nht tao ra va c dinh no. Cung ht nhu cai h
cn nha may thu din d tao ra nng luong kha dung, cac tai san cn
mt h thng quyn so huu chinh thuc d tao ra gia tri thng du dang
k. Khng co quyn so huu chinh thuc d chit xut tim nng kinh
t va bin di no thanh mt dang co th vn chuyn duoc va kim
soat duoc mt cach d dang, cac tai san cua cac nuoc Th gioi Thu
ba va nguyn cng san ging nhu nuoc trong mt h cao trn dy nui
Andes mt kho th nng chua khai thac.
Vi sao ma cn nguyn cua tu ban lai tro nn bi n nhu vy? Vi sao
cac quc gia giau co cua th gioi lai mau nhu vy voi loi khuyn
kinh t cua ho, ma khng giai thich quyn so huu chinh thuc cn
thit dn th nao cho vic hinh thanh tu ban? Cu tra loi la, qua trinh
trong ni b h thng quyn so huu chinh thuc cai phn r cac tai san
thanh tu ban la cuc ki kho muong tuong ra. No duoc che giu trong
hang ngan mu cua cac lut, cac ch d, cac qui ch, va cac dinh ch
diu khin h thng. Bt k ai bi sa by vao mt bi ly phap li nhu
vy du s qua bn rn d co th hinh dung ra qua trinh thuc su vn
hanh ra sao. Cach duy nht d xem no la tu bn ngoai h thng tu
khu vuc ngoai phap lut la noi ma cac cng su cua ti va ti tin
hanh hu ht cng vic cua minh.
D mt thoi gian ti xem xt lut tu mt quan dim ngoai phap
lut, d hiu r hon no hoat dng th nao va cac tac dng no gy ra la
gi. Dy la diu khng dn ni din r nhu no co v. Nhu trit gia

49
Phap Michel Foucault d lp lun, co th d hon d kham pha ra cai
gi do co y nghia gi bng cach xem xt no tu phia nguoc lai. 'D
kham pha ra x hi chung ta hiu su minh mn co nghia la gi,
Foucault vit, 'co l chung ta phai khao sat cai gi xay ra trong linh
vuc mt tri. Va chung ta hiu hop phap co y nghia gi trong linh vuc
bt hop phap.
Hon th nua, quyn so huu, ging nng luong, la

mt khai nim no khng th trai nghim duoc mt cach truc tip.
Nng luong thun tuy chng bao gio co th thy hay so mo duoc. Va
chng ai co th thy quyn so huu. Chi co th trai nghim nng
luong va quyn so huu thng qua nhung tac dng cua chung.
Tu quan dim cua ti trong khu vuc ngoai phap lut, ti d thy
rng h thng quyn so huu chinh thuc cua Phuong Ty tao ra sau
tac dng cho php cac cng dn cua ho tao ra tu ban. Su bt luc o
nhung noi khac trn th gioi d trin khai tu ban bt ngun tu su thuc
la hu ht dn chung o cac nuoc Th gioi Thu ba va nguyn cng san
bi ct bo khoi nhung tac dng nay.

Tac dng s 1 cua Quyn so huu: C dinh Tim nng Kinh
t cua Tai san.

Gia tri tim tang duoc nht trong cn nha co th duoc kham pha ra
va chuyn di thanh tu ban nng dng theo dung nhu cach th nng
duoc nhn din ra trong mt h nuoc o trn nui va sau do chuyn di
thanh nng luong thuc t. Trong ca hai truong hop, qua d tu mt
trang thai sang trang thai khac cn dn mt qua trinh chuyn di
tuong vt li sang mt th gioi biu trung nhn tao trong do chung ta
co th thoat khoi nhung rang buc vt cht phin toai cua di tuong
va chi tp trung vao tim nng cua no ma thi.
Tu ban sinh ra bng su biu din trong vn tu trong mt chung
thu, mt hop dng, va trong cac h so khac nhu vy ghi lai nhung
dai luong kinh t va x hi huu ich nht v tai san di lp voi nhung
khia canh d dp vao mt hon cua tai san. Dy la noi gia tri tim tang
ln du duoc m ta va dng ki. Thoi dim ma ta tp trung chu y vao
chung thu so huu cua, thi du, mt cn nha, chu khng phai vao ban
thn cn nha, chinh la thoi dim ta d buoc tu th gioi vt cht sang
SU BI AN CUA TU BN

50
th gioi quan nim noi tu ban sinh sng. Ta dang doc mt biu din,
cai chi tp trung su chu y cua ta vao tim nng kinh t cua cn nha,
bng cach loc bo tt ca nhung nt sang va vt ti gy bi ri cua cac
khia canh vt li va vng xung quanh cuc b cua no. Quyn so huu
chinh thuc buc ta phai nghi v cn nha nhu mt khai nim kinh t
va x hi. No chao moi ta vuot qua cai nhin cn nha chi nhu noi tru
n don thun va nhu th la mt tai san cht va nhin no voi tu cach
la tu ban nng dng.
Su chung minh rng quyn so huu chi la mt khai nim thun tuy
xay ra khi mt ngi nha di chu chng co gi thay di v mt vt li.
Nhin vao mt cn nha s chng cho ta bit ai so huu no. Mt cn nha
la cua ban hm nay nhin hoan toan chinh xac nhu hm qua khi no
cn la cua ti. No nhin dung nhu vy bt lun ti so huu no, cho thu
no hoc ban no cho ban. Quyn so huu khng phai la ban thn cai
nha ma la mt khai nim kinh t v cai nha, duoc hin thn trong mt
biu din phap li. Diu nay co nghia rng mt biu din quyn so
huu chinh thuc la cai gi do tach roi khoi tai san ma no biu din.
Cai gi lam cho cac biu din quyn so huu chinh thuc cho php
chung thuc hin cng vic thm? Phai chng chung don gian chi la
nhung cai dong vai thay cho cac tai san? Khng. Ti nhc lai: Mt
biu din quyn so huu chinh thuc, thi du nhu mt chung thu so huu,
khng phai la mt ban sao cua cai nha, nhu mt buc anh, ma la mt
biu din cac khai nim cua chung ta v cai nha. Dc bit, no biu
din cac dai luong v hinh nhung cai co kha nng tao ra gia tri.
Nhung cai nay khng phai la cac dai luong vt li cua ban thn cai
nha ma thay vao do la cac dai luong co y nghia v mt kinh t va x
hi ma con nguoi gan cho cai nha thi du nhu kha nng d dng no
cho cac muc dich da dang co th duoc dam bao bng cac quyn luu
giu, th chp, quyn su dung dt cua nguoi khac dia dich, va cac
diu qui uoc khac.
cac quc gia tin tin, su biu din quyn so huu chinh thuc nay
hoat dng nhu cac cng cu d dam bao nhung quyn loi cua cac bn
khac va d tao ra tinh chiu trach nhim bng cach cung cp tt ca
thng tin, cac dn chiu, cac qui tc, va cac co ch thuc thi cn thit
d lam vy. Phuong Ty, thi du, hu ht quyn so huu chinh thuc
co th duoc su dung d dang nhu th chp cho mt khoan vay nhu

51
vn c phn cho du tu nhu mt dia chi cho vic thu cac khoan no,
cac khoan thu dia phuong, va cac khoan thu nhu mt dia dim d
nhn din ra cac ca nhn cho cac muc dich thuong mai, phap li, hoc
cng dn va nhu mt dim cui co trach nhim phap li d tip nhn
cac dich vu cng ich nhu nng luong, nuoc, nuoc thai, din thoai,
hoc cac dich vu cap. Trong khi cac cn nha o cac quc gia tin tin
hoat dng nhu nhung noi cu tru hoc ch lam vic, nhung biu din
cua chung co mt cuc sng song song, thuc hin mt loat cac chuc
nng thm nhm dam bao quyn loi cua cac bn khac.
Quyn so huu hop phap nhu vy d cho Phuong Ty cac cng cu
d tao ra gia tri thng du trn va vuot qua cac tai san vt li cua no.
Nhung biu din quyn so huu cho php nguoi dn nghi v tai san
khng chi thng qua su quen bit vt li ma cn thng qua m ta
nhung dai luong kinh t va x hi tim n cua chung. Cho d bt k
ai co chu dich nhm vao no hay khng, h thng phap li v quyn so
huu d tro thanh cu thang dn cac quc gia nay tu th gioi cua cac
tai san o trang thai tu nhin cua chung sang th gioi khai nim cua tu
ban o noi cac tai san co th duoc nhin nhn mt cach dy du trong
tim nng huu ich cua chung.
Voi quyn so huu hop phap, cac quc gia tin tin Phuong Ty d
co chia khoa cho su phat trin hin dai cac cng dn cua ho gio dy
d co cac phuong tin d kham pha ra, voi nng khiu lon va trn co
so lin tuc, nhung dai luong huu ich co tim nng nht cua cac ngun
luc cua ho. Nhu Aristotle d phat hin ra 2.300 nm truoc dy, cai ta
co th lam voi cac thu tng ln v tn khi ta tp trung suy nghi cua
minh vao kha nng cua chung. Bng cach hoc d c dinh tim nng
kinh t cua cac tai san cua minh thng qua cac h so quyn so huu,
nhung nguoi Phuong Ty d tao ra mt duong di nhanh d khai pha
nhung khia canh huu ich nht cua nhung vt so huu cua ho. Quyn
so huu chinh thuc d tro thanh cu thang dn toi lnh dia khai nim
noi y nghia kinh t cua cac thu co th duoc kham pha va la noi tu
ban sinh ra.

SU BI AN CUA TU BN

52
Tac dng s 2 cua Quyn so huu: Tich hop Thng tin Tan
mac vao Mt H thng.

Nhu chung ta d thy trong chuong truoc, hu ht dn chung o cac
quc gia Th gioi Thu ba va nguyn cng san khng th tham gia
vao h thng quyn so huu hop phap, d no ti, bt lun ho c gng
ra sao. Boi vi ho khng th dua tai san cua ho vao h thng quyn so
huu hop phap, kt cuc ho giu chung ngoai vng phap lut. Li do chu
nghia tu ban chin thng o Phuong Ty va eo ut o phn cn lai cua
th gioi la boi vi hu ht tai san o cac quc gia Phuong Ty d duoc
tich hop vao mt h thng biu din chinh thng.
Su tich hop nay d khng xay ra mt cach ngu nhin. Qua hang
thp ki trong th ki muoi chin, cac nha chinh tri, cac nha lp phap, va
cac thm phan d hoa hop nhung thng tin va cac qui tc diu chinh
quyn so huu nm tan mac o cac thanh ph, lang mac, toa nha, va
cac trang trai voi nhau va tich hop chung vao mt h thng. 'Su hoa
hop voi nhau nay cua nhung biu din quyn so huu, mt thoi dim
cach mang trong lich su cua cac quc gia d phat trin, d dua toan
b thng tin va qui tc diu chinh cua cai duoc tich tu cua cac cng
dn cua ho vao mt co so tri thuc. Truoc thoi dim do, thng tin v
cac tai san co th duoc truy cp dn it hon nhiu. Mi trang trai hoc
khu dinh cu d ghi chp tai san cua no va cac qui tc diu chinh
chung bng cac s cai, cac ki hiu, hoc loi chung th so. Nhung
thng tin d bi ct vun, tan mac, va khng sn co cho bt k mt
nguoi dai din nao o bt k thoi dim cho truoc nao. Nhu chung ta
by gio d bit qua ranh, mt su du dt thng tin khng nht thit la
mt su phong phu tri thuc. D cho tri thuc co th hoat dng, cac quc
gia tin tin d phai tich hop toan b du liu long lo va bi c lp v
quyn so huu cua ho vao mt h thng toan din.
Cac quc gia Th gioi Thu ba va nguyn cng san d chua lam
diu nay. Trong tt ca cac nuoc ma ti d nghin cuu, ti chng bao
gio chi thy dung mt h thng phap li ma la hang chuc hoc thm
chi hang trm h thng duoc quan li boi du loai cac t chuc, mt s
hop phap, s khac ngoai phap lut, trai tu cac nhom nghip chu nho
dn cac t chuc xy dung nha o. Cho nn, cai ma dn chung o cac
nuoc do co th lam voi tai san cua minh bi han ch boi kha nng

53
tuong tuong cua cac chu so huu va nhung nguoi quen cua ho. cac
nuoc Phuong Ty, noi thng tin tai san duoc chun hoa va sn co
mt cach ph quat, cai ma cac chu so huu co th lam voi nhung tai
san cua ho duoc huong loi tu kha nng sang tao tp th cua mt
mang luoi rng lon hon cua dn chung.
Co th gy ngac nhin cho dc gia Phuong Ty la hu ht cac
quc gia trn th gioi vn chua tich hop cac thoa thun ngoai phap
lut v tai san vao mt h thng phap li chinh thuc. Di voi nhung
nguoi Phuong Ty, cho la chi co mt lut lut chinh thuc. Th ma
su nho cy cua Phuong Ty vao h thng quyn so huu duoc tich
hop la mt hin tuong moi chi co nhiu nht hai trm nm. hu ht
cac nuoc Phuong Ty, h thng quyn so huu duoc tich hop moi
xut hin chi khoang mt trm nm truoc su tich hop cua Nht ban
xay ra chi hon nm muoi nm truoc. Chung ta s xem xt chi tit
mun hon, nhung dan xp quyn so huu chinh thuc tan mac d mt
thoi la chun muc o moi quc gia. Chu nghia da nguyn phap li d la
tiu chun o Chu u luc dia cho dn khi lut Roman duoc tai phat
hin ra o th ki thu muoi bn va cac chinh phu d tp hop tt ca cac
khuynh huong lut vao mt h thng duoc phi hop.
CaliIornia ngay sau su d x di tim vang nm 149, d co
khoang tam trm quyn tai phan tai san ring bit, mi cai lai co cac
h so va qui ch ring duoc thit lp boi su dng thun dia phuong.
Khp Hoa Ki, tu CaliIornia dn Florida, cac hip hi di quyn thoa
thun v cac qui tc ring va lua chon cac quan chuc ring cua ho.
Chinh phu Hoa Ki d mt hon mt trm nm, sang dn tn cui th
ki thu muoi chin, d thng qua dao lut dc bit cai d tich hop va
hinh thuc hoa cac tai san o Hoa Ki. Bng cach ban hanh hon nm
muoi lm dao lut quyn uu tin mua truoc va khai mo, Quc hi d
dn dn tim duoc cach tich hop cac qui tc quyn so huu chinh thuc
duoc hang triu nguoi nhp cu va nhung k chim dt sang tao ra
vao mt h thng. Kt qua d la mt thi truong tai san duoc tich hop
cai d cp nhin liu cho su tng truong bng n v kinh t cua Hoa
Ki sau do.
Li do vi sao rt kho theo di lich su nay cua su tich hop cua cac h
thng so huu tai san rng lon la qua trinh d xay ra trong thoi gian
rt dai. Cac co quan dng ki quyn so huu chinh thuc bt du xut
SU BI AN CUA TU BN

54
hin o Duc, thi du, vao th ki thu muoi hai nhung d khng duoc tich
hop dy du mi cho dn 196, khi h thng Grundbuch S Dt d
ghi chp cac giao dich dt dai bt du hoat dng o qui m quc gia.
Nht Ban, phong trao toan quc d hinh thuc hoa quyn so huu
cua nhung nng dn bt du tu cui th ki muoi chin va chi kt thuc
vao cui cac nm 1940. Nhung n luc v song cua Thuy Si d gom
lai cac h thng bao v quyn so huu va cac giao dich khac hn nhau
vao mt mi o giao thoi cua th ki hai muoi vn duoc it nguoi bit
dn, thm chi di voi nhiu nguoi Thuy Si.
Nhu kt qua cua su tich hop, cng dn cua cac quc gia tin tin
co th nhn duoc nhung m ta cua cac dai luong kinh t va x hi
cua bt k tai san sn co nao ma khng phai xem ban thn tai san y.
Ho khng cn phai di quanh dt nuoc d thm mi va tung chu so
huu va hang xom cua ho h thng quyn so huu chinh thuc cho php
ho bit cac tai san nao la sn co va nhung co hi nao tn tai d tao ra
gia tri thng du. Vi vy, tim nng cua mt tai san tro nn d danh
gia hon va d trao di hon, tng cuong san sinh tu ban.

Tac dng s 3 cua Quyn so huu: Lam cho Dn chung co
Trach nhim

Vic tich hop tt ca cac h thng quyn so huu vao mt lut quyn so
huu chinh thuc dich chuyn tinh hop phap v cac quyn cua cac chu
so huu tu pham vi chinh tri hoa cua cac cng dng dia phuong sang
pham vi khach quan cua lut. Giai phong cac chu so huu khoi nhung
dan xp han ch cuc b va dua ho vao mt h thng phap li duoc tich
hop hon tao thun tin cho trach nhim giai trinh cua ho.
Bng cach chuyn di nhung nguoi voi nhung quan tm dn
quyn tai san thanh cac ca nhn co trach nhim, quyn so huu chinh
thuc tao ra cac ca nhn tu qun chung nhn dn. Nguoi dn khng
cn phai dua vao cac quan h hang xom hoc phai tin hanh cac cuc
dan xp dia phuong d bao v cac quyn cua minh di voi cac tai
san. Duoc giai phong khoi nhung hoat dng kinh t th so va khoi

55
cac rang buc dia phuong hep hi va nng n, ho co th thm d lam
sao d tao gia tri thng du tu cac tai san ring cua minh. Nhung co
mt cai gia phai tra: Mt khi o trong mt h thng quyn so huu
chinh thuc, nhung nguoi chu mt tinh n danh cua minh. Do duoc
lin kt cht ch voi bt dng san va cac cng vic kinh doanh nn
co th d duoc nhn din va dinh vi, nguoi dn bi tuoc mt kha nng
mt hut ln trn trong dam dng. Su n danh nay thuc t d bin
mt o Phuong Ty, trong khi tinh trach nhim ca nhn duoc tng
cuong. Nhung nguoi khng tra tin hang hoa hay dich vu ma ho d
tiu thu co th duoc nhn din, phai chiu li phat, bi phat, bi cm
vn, bi ha xp hang danh gia tin dung. Cac nha chuc trach co kha
nng bit nhung vi pham phap lut va cac hop dng bi tu chi ho co
th ngung cac dich vu, sit tai san, va rut mt s hoc tt ca cac dc
quyn cua quyn so huu hop phap.
Su tn trong di voi quyn so huu va cac giao dich o Phuong Ty
chng phai duoc m hoa trong DNA cua cac cng dn cua ho dung
hon no la kt qua cua vic co cac h thng quyn so huu chinh thuc
co th thuc thi duoc. Vai tr bao v khng chi quyn chu so huu ma
ca su an toan cua cac giao dich, cua quyn so huu chinh thuc khuyn
khich cng dn trong cac nuoc tin tin tn trong cac chung thu so
huu, tn trong thuc hin cac hop dng, va tun thu lut phap. Khi bt
k cng dn nao khng hanh dng mt cach danh du, su vi pham cua
anh ta duoc ghi lai trong h thng, hu hoai uy tin cua anh ta voi tu
cach la mt bn dang tin cy di voi hang xom, cac cng ti cng ich,
cac ngn hang, cac cng ti din thoai, cac hng bao him cua anh ta,
va di voi phn cn lai cua mang luoi ma tai san gn kt anh ta lai.
Nhu th cac h thng quyn so huu chinh thuc cua Phuong Ty
ban tng phuoc lanh bi pha tap. Mc d chung cung cp tin cuoc
cho hang trm triu cng dn trong van bai tu ban chu nghia, cai lam
cho tin cuoc nay co nghia chinh la no co th bi mt. Mt phn lon
cua gia tri tim nng cua quyn so huu hop phap xut phat tu kha
nng mt quyn. Boi vy, rt nhiu quyn luc cua no co tu tinh trach
nhim ma no tao ra, tu cac rang buc ma no ap dt, cac qui tc ma no
d ra, va tu nhung su trung phat ma no co th ap dung. D cho php
nguoi dn thy tim nng kinh t va x hi cua cac tai san, quyn so
huu chinh thuc thay di nhn thuc trong cac x hi tin tin khng
SU BI AN CUA TU BN

56
chi v nhung phn thuong tim nng cua vic su dung cac tai san ma
ca v nhung mi nguy him nua. Quyn so huu chinh thuc di hoi su
cam kt.
Vic thiu quyn so huu hop phap nhu vy giai thich vi sao cac
cng dn trong cac quc gia Th gioi Thu ba va nguyn cng san
khng th lam nhung hop dng co loi voi nhung nguoi xa la, khng
th kim tin dung, bao him, hoc cac dich vu cng ich: Ho khng co
quyn so huu d mt. Boi vi ho khng co quyn so huu d mt, ho
chi duoc coi la cac bn hop dng nghim tuc boi nhung nguoi truc
h trong gia dinh va lang ging cua ho. Nhung nguoi chng co gi d
mt bi mc by trong tng hm do day cua th gioi tin tu ban chu
nghia.
Trong khi do, cng dn cua cac quc gia tin tin co th hop dng
cho bt k thu gi hop li, nhung cai gia vao cua la cam kt. Va cam
kt duoc hiu tt hon khi duoc dam bao bng mt cm c quyn so
huu, bt lun no la vn tu th chp, quyn sit tai san, hoc bt k
dang dam bao nao d bao v bn hop dng kia.

Tac dng s 4 cua Quyn so huu: Lam cho cac Tai san Co
th Thay th nhau

Mt trong nhung thu quan trong nht ma mt h thng quyn so huu
chinh thuc lam la chuyn di cac tai san tu mt diu kin it co th
tip cn hon sang mt diu kin co th tip cn nhiu hon, nhu th
chung co th lam thm cng vic. Khng ging nhu cac tai san vt li,
cac biu din d kt hop, chia nho, huy dng, va duoc dng d kich
thich cng vic kinh doanh. Bng cach tach cac dc trung kinh t cua
mt tai san khoi trang thai vt li cung nhc cua no, mt su biu din
lam cho tai san 'co th thay th nhau co kha nng duoc nhao nn
cho ph hop voi hu nhu bt cu giao dich nao.
Bng cach m ta tt ca cac tai san theo cac loai chun, mt h
thng quyn so huu chinh thuc cho php so sanh hai toa nha co kin
truc khac nhau duoc xy dung cho cng mt muc dich. Diu nay cho
php phn bit mt cach nhanh chong va it tn km giua nhung su

57
ging nhau va su khac bit trong cac tai san ma khng phai coi mi
tai san gia nhu no la dc nht.
Nhung m ta chun quyn so huu o Phuong Ty cung duoc vit
ra d lam cho vic kt hop cac tai san duoc thun tin. Cac qui tc
quyn so huu chinh thuc di hoi cac tai san phai duoc m ta va dc
trung theo cach khng chi phac hoa nhung nt mang tinh dc nht
cua chung ma cn nu ra nhung dim tuong dng voi cac tai san
khac, nhu vy lam cho nhung kt hop kha di tro nn hin nhin hon.
Thng qua vic su dung cac h so duoc chun hoa, co th xac dinh
trn co so nhung rang buc qui vng, nhung ai la hang xom va ho
lam gi, din tich cua cac toa nha, liu chung co th duoc ni voi
nhau, v.v lam sao co th khai thac mt bt dng san cho co loi nht,
d lam vn phng, phng khach san, hiu sach, hoc lam sn qun
vot va sauna.
Nhung biu din cung cho php chia cac tai san ma khng phai
dung dn chung. Trong khi mt tai san nhu mt nha may co th la
mt don vi khng th phn chia duoc trong th gioi thuc, cn trong
th gioi khai nim cua biu din quyn so huu chinh thuc no co th
duoc chia nho thanh nhiu phn. Cng dn cua cac quc gia tin tin
nhu vy co th tach hu ht tai san cua ho thanh cac c phn, mi
phn co th duoc so huu boi nhung nguoi khac nhau voi cac quyn
khac nhau, d thuc hin cac chuc nng khac nhau. Nho co quyn so
huu chinh thuc, mt nha may duy nht co th duoc so huu boi v s
nha du tu, nhung nguoi co th gat bo quyn so huu cua ho ma
khng lam anh huong dn tinh nguyn ven cua tai san vt li.
Tuong tu, o mt nuoc phat trin, con trai cua mt nng dn nguoi
mun ni nghip b co th giu lai trang trai bng cach mua ht phn
cua cua cac anh chi em rut co du oc thuong mai hon. Nhung nguoi
nng dn o nhiu nuoc dang phat trin khng co quyn chon nhu vy
va phai lin tuc chia trang trai cua ho cho tung h h cho dn khi cac
manh dt tro nn qua nho d co th canh tac hiu qua, d lai cho con
chau hai lua chon: cht doi hoc n cp.
Nhung biu din quyn so huu chinh thuc cung co th dng nhu
cai thay th co th di chuyn cho cac tai san vt li, cho php nhung
nguoi chu va cac nghip chu m phong cac tinh hung gia thuyt
nhm thm d nhung cach su dung sinh loi khac cua tai san cua ho
SU BI AN CUA TU BN

5
ging nhu cac si quan qun di ln k hoach tac chin cho mt trn
danh bng cach di chuyn cac ki hiu cua cac di qun va nhung vu
khi cua ho trn ban d. Nu ta nghi v no, chinh nhung biu din
quyn so huu la nhung cai cho php cac nghip chu m phong cac
chin luoc kinh doanh d tng truong cac cng ti va lam nn tu ban
cua ho.
Ngoai ra, tt ca cac h so chun v quyn so huu chinh thuc duoc
nghi ra sao cho vic do luong d dang cac dc tinh cua cac tai san
duoc thun tin. Nu khng sn co nhung m ta chun cua cac tai
san, bt k ai mun mua, thu, hoc cp tin dung di voi tai san s
phai tn ngun luc to lon d so sanh va danh gia no voi nhung tai san
khac nhung cai cung chng co nhung m ta chun. Bng cach cung
cp cac tiu chun, cac h thng quyn so huu chinh thuc Phuong
Ty d giam dang k cac chi phi giao dich cua vic di chuyn va su
dung cac tai san.
Mt khi cac tai san d o trong mt h thng quyn so huu chinh
thuc, chung phu cho nhung nguoi chu mt loi th lon lao trong kha
nng chung co th duoc chia nho va kt hop theo nhiu cach hon so
voi mt b lp ghp mang nhn Erector set. Nhung nguoi Phuong
Ty co th lam cho cac tai san cua ho thich ung voi bt ki hoan canh
kinh t nao d tao ra cac hn hop co gia tri cao hon lin tuc, trong khi
nhung nguoi tuong duong o Th gioi Thu ba lai bi mc ket trong th
gioi vt li co nhung hinh thuc cung nhc, khng thay th nhau duoc.

Tac dng s 5 cua Quyn so huu: Kt ni Dn chung

Bng cach lam cho cac tai san co th thay th nhau, gn cac chu voi
cac tai san, gn quyn so huu voi thuc thi, va bng cach lam cho
thng tin v lich su cua cac tai san va cac chu tai san co th duoc tip
cn d dang, cac h thng quyn so huu chinh thuc d chuyn di
cac cng dn cua Phuong Ty thanh mt mang cua cac tac nhn kinh
doanh co trach nhim giai trinh va co th nhn din tung ca nhn
mt. Qua trinh quyn so huu chinh thuc d tao nn mt ha tng co so
tng th cua cac cng cu kt ni, nhung cai, ging nhu mt sn ghi

59
duong ray, cho php cac tai san tau hoa chay an toan giua nhung
con nguoi cac ga. Dong gop cua quyn so huu chinh thuc cho nhn
loai khng phai la su bao h cho quyn so huu nhung k chim dt,
cac t chuc xy dung nha o, maIia, va thm chi cac b lac nguyn
thu tim duoc cach d bao v tai san cua ho ht suc hiu qua. Su dt
pha thuc su cua quyn so huu chinh la no d cai thin mt cach trit
d lung thng tin v cac tai san va tim nng cua chung. No cung
lam tng dia vi cua cac chu so huu, nhung nguoi tro thanh nhung tac
nhn kinh t co kha nng bin di cac tai san trong pham vi mt
mang luoi rng lon hon.
Diu nay giai thich vi sao quyn so huu hop phap khuyn khich
cac nha cung ung cac dich vu cng ich nhu din va nuoc di du tu
san xut va phn phi cac dich vu cng ich cho cac toa nha dich vu.
Bng cach gn v mt phap li cac toa nha noi cac dich vu duoc cung
ung voi cac chu so huu, nhung nguoi s su dung va tra tin cho cac
dich vu, mt h thng quyn so huu chinh thuc lam giam rui ro n
trm cac dich vu. No cung lam giam cac tn tht tai chinh do thu tin
hoa don dich vu tu nhung nguoi kho dinh vi, cung nhu nhung thit
hai ki thut do uoc luong sai nhu cu su dung din cua khu vuc o noi
cac doanh nghip va dn cu ln lut va khng duoc nghi h so. Khng
bit ai co nhung quyn voi cai gi, va khng co mt h thng phap li
duoc tich hop trong do kha nng buc thuc thi cac nghia vu duoc
chuyn tu cac nhom ngoai phap lut sang chinh phu, thi cac nganh
dich vu cng cng s kho co th cung cp cac dich vu mt cach co
loi. Trn co so khac nao ho co th nhn ra nhung nguoi thu bao, tao
cac hop dng thu bao dich vu, thit lp cac mi lin h dich vu, va
dam bao su tip cn dn cac ming dt hay toa nha? Ho s thuc hin
vic tinh cuoc phi, doc dng h do, cac co ch thu phi, kim soat tht
thoat, kim tra gian ln, cac thu tuc phat vi pham th nao, va cac dich
vu thuc thi nhu khoa dng h do ra sao?
Cac toa nha lun lun la cac dim cui cua cac nganh dich vu
cng cng. Cai bin di chung thanh cac dim cui co th tinh dn va
co trach nhim chinh la quyn so huu chinh thuc. Bt k ai nghi ngo
diu nay chi cn ngo qua tinh trang dich vu cng cng o ngoai
Phuong Ty, o nhung noi cac khoan tn tht ki thut va tai chinh
SU BI AN CUA TU BN

60
cng voi mt trm dich vu ln dn tu 30 dn 50 phn trm cua tt ca
cac dich vu cng cng sn co.
Quyn so huu hop phap Phuong Ty cung cung cp thng tin v
cac tai san va nhung nguoi chu cua chung cho cac doanh nghip, cac
dia chi co th kim tra duoc, va cac ban ghi khach quan v gia tri tai
san, tt ca nhung thu do dn dn cac h so tin dung. Thng tin nay va
su tn tai cua lut thng nht lam cho rui ro co th quan li duoc bng
cach trai rui ro thng qua cac cng cu bao him cung nhu tp hop cac
tai san d dam bao cho cac khoan no.
It nguoi bit rng h thng quyn so huu hop phap o mt quc gia
tin tin la trung tm cua mt mang luoi phuc tap cua cac mi quan
h trang bi cho cac cng dn binh thuong d thit lp nhung lin h
voi ca chinh phu ln khu vuc tu nhn, va nhu th nhn duoc thm
hang hoa va dich vu. Khng co cac cng cu cua quyn so huu chinh
thuc, kho co th hiu duoc vi sao cac tai san lai co th duoc dng vao
moi thu ma chung thuc hin o Phuong Ty. Bng cach nao khac cac
t chuc tai chinh co th xac dinh nhung nguoi vay tin tim nng
dang tin cy o qui m hang loat? Lam sao ma cac di tuong vt li,
nhu g o Oregon, lai dam bao mt khoan du tu cng nghip o
Chicago? Lam sao ma cac cng ti bao him co th tim va hop dng
voi cac khach hang nhung nguoi s thanh toan hoa don cua ho? Lam
sao ma ngh mi gioi thng tin hoc cac dich vu xac minh va kim
tra lai co th duoc cung cp mt cach hiu qua va r tin? Vic thu
thu tin hanh ra sao?
Chinh h thng quyn so huu la cai rut tim nng truu tuong tu
cac toa nha va c dinh no trong cac biu din cho php chung ta vuot
qua vic su dung cac toa nha chi nhu noi tru ngu. Nhiu h thng
chung thu so huu o cac quc gia dang phat trin khng tao ra tu ban,
boi vi ho khng nhn ra rng quyn tai san co th vuot qua quyn
chu so huu. Cac h thng nay chi hoat dng thun tuy nhu mt kho
luu tru so huu cua cac chung thu, cac ban d thay cho cac tai san, ma
khng cho php cac co ch thm, cn thit d tao ra mt mang trong
do cac tai san co th co mt cuc sng song hanh nhu tu ban. H
thng quyn so huu chinh thuc khng duoc ln ln voi cac h thng
luu tru d s nhu Domesday Book S chu dt cua nuoc Anh chin
trm nm truoc dy hoc mt hoat dng kim tra hanh li o mt sn

61
bay quc t. Mt h thng quyn so huu duoc hiu dung dn va thit
k mt cach ph hop tao ra mt mang, thng qua do nguoi dn co th
tp hop cac tai san cua minh vao nhung su phi hop co gia tri hon.

Tac dng s 6 cua Quyn so huu: Bao v cac Giao dich

Mt li do quan trong vi sao h thng quyn so huu chinh thuc
Phuong Ty hoat dng nhu mt mang la tt ca cac h so so huu cac
chung thu, vn ban, chung khoan, va cac hop dng m ta cac khia
canh kinh t quan trong cua cac tai san duoc theo di lin tuc va
duoc bao v khi chung di chuyn qua thoi gian va khng gian. Bn
d du tin cua chung la cac co quan cng cng, do la nhung nguoi
quan gia cua cac biu din cua mt quc gia tin tin. Nhung nguoi
giu h so cng cng quan tri cac tp Iile chua tt ca nhung m ta
huu ich v mt kinh t cua cac tai san, bt k la dt, cac toa nha, dng
san, tau be, cng nghip, hm mo, hoc cac may bay. Cac Iile nay s
canh bao bt k ai hm ho su dung mt tai san v nhung thu co th
han ch hoc tng cuong vic thuc hin cua no, nhu nhung khoan
dam phu, quyn su dung dt cua nguoi khac, nhung hop dng thu
muon, cac khoan tin tra chm, v no, va cac hop dng th chp. Cac
co quan cung dam bao rng cac tai san duoc biu din chinh xac va
thoa dang trong nhung khun dang, Iormat, thich hop co th duoc
cp nht va truy cp d dang.
Bn canh cac h thng luu tru h so cng cng, nhiu dich vu tu
nhn khac d mo ra d h tro cac bn trong xac dinh, di chuyn, va
theo di cac biu din sao cho chung co th tao ra gia tri thng du
mt cach d dang va an toan. Cac dich vu nay bao gm cac thuc th
tu nhn ghi chp cac giao dich, cac t chuc luu giu phong toa va
kt thuc, trich luc, cac hng bao him chung thu va lng trung thuc,
cac nha mi gioi th chp, cac dich vu u thac, giam h tu nhn cua
cac h so. Hoa Ki, cac cng ti bao him chung thu cn giup hon
nua vic huy dng cac biu din bng cach dua ra cac kh uoc d
bao dam cho cac bn di voi cac rui ro duoc ghi r, tu sai sot trong
chung thu dn khng th thuc thi kh uoc th chp va khng co kha
nng ban chung thu. Theo lut, tt ca cac thuc th nay phai tun thu
SU BI AN CUA TU BN

62
cac tiu chun hoat dng kht khe diu chinh kha nng theo di h so
cua ho, cac phuong tin luu tru vt li, va b tri nhn vin.
Mc d chung duoc thit lp d bao v ca su an toan cua quyn so
huu ln an toan cua cac giao dich, tht hin nhin la cac h thng
Phuong Ty nhn manh dn cai sau. Su an toan v co ban duoc tp
trung d tao su tin cy trong cac giao dich sao cho nguoi dn co th
lam cho cac tai san cua minh co cuc sng song hanh voi tu cach la
tu ban mt cach d dang hon.
hu ht cac nuoc dang phat trin, nguoc lai, lut va cac co quan
chinh quyn bi mc by vao lut thuc dia ban du va lut Roman,
nhung lut nghing v bao v quyn so huu. Ho tro thanh nhung
nguoi trng coi mong mun cua nguoi cht. Diu nay co th giai
thich vi sao tao tu ban trong quyn so huu Phuong Ty lai xay ra d
dang nhu vy, cn vi sao hu ht cac tai san o cac nuoc Th gioi Thu
ba va nguyn cng san lai tut khoi h thng phap li chinh thuc d
tim kim su linh dng.
Nhn manh cua Phuong Ty ln su an toan cua cac giao dich cho
php cng dn di chuyn khi luong tai san lon voi chi rt it giao
dich. Lam sao chung ta co th li giai rng o cac quc gia Th gioi
Thu ba va nguyn cng san nguoi dn vn mang heo cua minh ra cho
va mua ban tung con mt, nhu ho d lam hang ngan nm nay, trong
khi o Phuong Ty, cac nha bun dua cac biu din v quyn cua ho
voi cac con heo ra thi truong? Cac nha bun o So Giao dich Hang
hoa Chicago, thi du, mua ban thng qua cac biu din, nhung cai
cung cp cho ho nhiu thng tin hon v dan heo ma ho mua ban so
voi nu ho phai xem xt v vt li tung con heo mt. Ho co kha nng
mua ban cac khi luong khng l heo ma it phai quan tm v su an
toan cua cac giao dich.

Tu ban v Tin

Sau tac dng cua mt qua trinh quyn so huu duoc tich hop co nghia
la nha o cua nhung nguoi Phuong Ty khng cn chi la d tru mua
va tranh gia lanh. Duoc phu cho su tn tai v mt biu din, nhung

63
cn nha nay by gio co mt cuc sng song hanh, thuc hin nhung
cng vic kinh t ma chung khng th lam truoc dy. Mt h thng
quyn so huu chinh thuc duoc tich hop tt v co ban lam hai vic:
Thu nht, no giam mt cach gh gom cac chi phi d hiu bit cac dai
luong kinh t cua cac tai san bng cach biu din chung theo cach
sao cho cac giac quan cua chung ta co th nm bt nhanh chong va
thu hai, no tao thun loi cho nng luc thoa thun v vic su dung cac
tai san ra sao d tao thm san phm va tng phn cng lao dng. Ki
tai cua Phuong Ty la d tao ra mt h thng cho php nguoi dn
thu hiu bng tri oc nhung gia tri ma mt con nguoi chng bao gio
co th nhin thy va d thao tac cac thu ma ban tay con nguoi chng
bao gio co th so mo.
Hang th ki truoc, cac hoc gia d suy ngm rng chung ta dng tu
tu ban tu Latin capital d chi du, thu boi vi du la noi chung ta
nm giu cac cng cu ma, voi chung, chung ta tao tu ban. Diu nay
goi y rng li do vi sao tu ban d lun lun bi che khut trong bi n la
boi vi, ging nhu nng luong, no chi co th duoc kham pha ra va
duoc quan li bng tri oc. Cach duy nht d so mo tu ban la nu h
thng quyn so huu co th ghi chp cac khia canh kinh t cua no trn
giy va no cht chung vao mt dia dim va nguoi chu cu th.
Quyn so huu, khi y, khng don thun la giy to ma la mt cng
cu lam trung gian thu tom va luu tru hu ht cac thu cn thit d
lam cho mt nn kinh t vn hanh. Quyn so huu gieo hat h thng
bng cach lam cho nguoi dn co trach nhim giai trinh va cac tai san
co th thay th nhau, bng cach theo di cac giao dich, va nhu th
cung cp tt ca cac co ch cn thit d cho h thng tin t va ngn
hang vn hanh va d cho du tu hoat dng. Mi quan h giua tu ban
va tin hin dai thm qua quyn so huu.
Ngay nay chinh cac h so v quyn so huu va v cac giao dich la
nhung cai cung cp cho cac nha chuc trach tin t bng chung ct
yu ma ho cn d phat hanh thm bng du thu hop phap. Nhu cac
nha khoa hoc nhn thuc George A. Miller va Philip N. ohnsonLaird
d vit nm 1976: 'Tin giy co ngun gc tu ki phat giy nhn no.
Cho nn tin gia dinh truoc dinh ch quyn so huu.
9
Chinh h
so quyn so huu la cai c dinh cac dc trung kinh t cua cac tai san
sao cho chung co th duoc dng d dam bao cac giao dich thuong
SU BI AN CUA TU BN

64
mai va tai chinh va cui cng d cung cp su bin h dua vao do cac
ngn hang trung uong phat hanh tin. D tao tin dung va tao ra du
tu, cai ma nguoi dn vuong vao khng phai la ban thn cac tai san,
ma la nhung biu din quyn so huu cua chung cac chung thu hoc
cac c phn duoc dng ki duoc diu chinh boi cac qui tc co th
duoc thuc thi trn toan quc. Tin khng kim duoc tin. Ban cn
mt quyn so huu truoc khi ban co th kim tin. Thm chi nu ban
cho vay tin, cach duy nht ma ban co th kim duoc tin trn no
bng cach cho vay hoc du tu no dua trn mt loai h so quyn so
huu nao do cai xac dinh cac quyn cua ban di voi gc va li. Xin
nhc lai: Tin gia dinh truoc quyn so huu.
Nhu cac nha kinh t hoc Duc li lac Gunnar Heinsohn va Otto
Steiger d chi ra, 'Tin chng bao gio duoc tao ra tu hu vo xt tu
quan dim quyn so huu, cai lun phai co truoc khi tin co th tn
tai.
10
Thua nhn nhung su ging nhau giua cng trinh cua ho va cua
ti, ho d luu y ti v mt ban thao cua mt bai bao chua duoc cng
b phat biu 'rng li va tin khng th duoc hiu ma khng co dinh
ch quyn so huu.
11
Mi quan h nay bi lam mo h, ho kin dinh,
boi su hiu lm ph bin rng cac ngn hang trung uong phat hanh
giy bac va h tro kha nng cua cac ngn hang thuong mai tin hanh
thanh toan. Theo quan dim cua Heinsohn va Steiger, cai tut khoi
con mt trn 'la tt ca cac khoan ung truoc duoc tin hanh trong kinh
doanh ngn hang lanh manh du dua trn chung khoan,
12
hoc theo
thut ngu cua ti, du dua trn giy chung nhn quyn so huu hop
phap. Ho dng y voi Harold Demset rng nn mong quyn so huu
cua chu nghia tu ban la cai d duoc cho la di nhin va luu y rng
oseph Schumpeter d goi y bong gio rng chinh quyn so huu la cai
dam bao cho su tao ra tin. Nhu Tom Bethell khng dinh dung dn
trong cun sach khac thuong cua ng The Noblest Triumph Chin
thng Cao qui nhat rng 'nhiu phuoc lanh cua mt h thng quyn
so huu tu nhn d chua bao gio duoc phn tich mt cach thich
dang.
13

Tu ban, nhu ti d lp lun o truoc, nhu vy khng duoc tao ra
boi tin no duoc tao ra boi dn chung ma cac h thng quyn so huu
giup ho hop tac va suy nghi v vic lam sao co th lam cho cac tai
san ma ho tich tu trin khai san xut thm. Su gia tng lon lao cua tu

65
ban o Phuong Ty trn hai th ki qua la h qua cua cac h thng
quyn so huu duoc cai thin dn dn, nhung h thng cho php cac
tac nhn kinh t phat hin va thuc hin tim nng trong cac tai san,
va nhu th o vao vi th d tao ra tin khng bi lam phat d tai tro va
tao ra san xut thm.
Nhu vy, chung ta hon nhung con soc tru luong thuc cho ma
dng va cam kt tiu thu sau. Chung ta bit, thng qua su su dung
sanh diu cac dinh ch quyn so huu, lam sao d cho cac thu ma
chung ta tich tu co mt cuc sng song hanh. Khi cac quc gia tin
tin hoa hop tt ca thng tin va cac qui tc v cac tai san duoc bit
cua ho lai voi nhau va thit lp cac h thng quyn so huu theo di
tin trin kinh t cua chung, ho d tp hop vao mt trt tu toan b
qua trinh dinh ch, qua trinh lam nn cho su tao ra tu ban. Nu chu
nghia tu ban co tri tu, no s nm trong h thng quyn so huu hop
phap. Nhung ging nhu hu ht cac thu thuc tri oc, da phn cua
'chu nghia tu ban ngay nay hoat dng o muc v thuc.
Vi sao cac nha kinh t hoc c din, nhung nguoi d bit tu ban la
truu tuong va phai duoc c dinh, lai khng dua ra quan h giua tu
ban va quyn so huu? Mt loi thanh minh co th la trong thoi cua
Adam Smith hoc thm chi cua Marx cac h thng quyn so huu vn
cn bi han ch va chua duoc phat trin, va tm quan trong cua chung
d kho phan doan. Co l quan trong hon, cuc chin vi tuong lai cua
chu nghia tu ban d dich chuyn tu nhung nghin cuu sach vo cua
cac nha li thuyt sang mt mang luoi bao la cua cac nghip chu, cac
nha tai chinh, cac chinh tri gia, va cac lut gia. Su chu y cua th gioi
chuyn tu cac li thuyt sang nhung cng vic thuc t duoc tin hanh
hang ngay trong dn chung, tu nm tai chinh nay sang nm tai chinh
khac.
Mt khi c may khng l cua chu nghia tu ban d duoc dt chc
chn vao vi tri va cac chu nhn cua no bn rn lam giau, thi cu hoi
v vic no sinh ra th nao mt tinh khn cp. Ging nhu dn cu sng
o vng chu th giau co va mau m cua mt con sng dai, nhung
nguoi ung h chu nghia tu ban chng co nhu cu thuc p d kham
pha thuong ngun d tim ngun gc cua su phn vinh cua ho. Vi sao
phai phin mun? Voi su chp dut cua Chin tranh lanh, tuy vy, chu
nghia tu ban tro thanh su lua chon nghim tuc duy nht cho phat
SU BI AN CUA TU BN

66
trin. Th la phn cn lai cua th gioi quay sang Phuong Ty nho
giup d va duoc khuyn hy bt chuoc cac diu kin cua cuc sng o
chu th: cac dng tin n dinh, cac thi truong mo, va cac doanh
nghip tu nhn, cac muc tiu cua nhung cai goi la nhung cai cach
kinh t vi m va diu chinh co cu. Tt ca moi nguoi d qun rng li
do cua cuc sng giau co o chu th nm xa o tn thuong luu, trong
nuoc ngun chua duoc khai pha. Cac h thng quyn so huu hop
phap co th tip cn mt cach rng ri la ph sa tu thuong luu cai
cho php tu ban hin dai hung thinh.
Dy la mt trong nhung li do chinh vi sao cac cai cach kinh t vi
m khng co kt qua. Bt chuoc chu nghia tu ban o muc d cua chu
th, bng cach nhp khu dc quyn kinh tiu McDonal va
Blockbuster, la khng du d tao su giau co. Cai cn la tu ban, va cai
nay di hoi mt h thng phuc tap va hng vi cua quyn so huu hop
phap cai ma chung ta tt ca du coi la di nhin.

Chic Lng knh cua Braudel

Phn lon vic nhung nguoi ngheo o cac quc gia dang phat trin va
nguyn cng san bi dy ra bn l la do ho khng co kha nng loi
dung duoc sau tac dng ma quyn so huu mang lai. Thach thuc ma
cac nuoc nay di mt khng phai la, liu ho phai tao ra hay nhn
duoc nhiu tin hon, ma la, liu ho co th hiu duoc cac dinh ch
phap li va dn ht quyt tm chinh tri cn thit d xy dung mt h
thng quyn so huu d nhung nguoi ngheo co th tip cn toi mt
cach d dang.
Nha su hoc Phap Fernand Braudel d thy no la mt su bi n lon
rng o ngay luc khoi du, chu nghia tu ban Phuong Ty d chi phuc
vu mt s it nhung nguoi co dc quyn, ht nhu no hoat dng o
nhung noi khac trn th gioi ngay nay:

Vn d mu cht la tim ra vi sao khu vuc do cua x hi thoi xua, cai
ti s khng ngn ngai goi la tu ban chu nghia, lai phai sng nhu th
trong mt lng kinh binh thu tinh: bell jar, ct dut khoi phn cn lai
cua x hi vi sao no d khng co kha nng mo rng va chinh phuc

67
toan b x hi? Vi sao ma mt tc d tao tu ban dang k d la co
th chi o nhung khu vuc nht dinh chu khng phai trong toan b nn
kinh t thi truong cua thoi y? Co l s la nguoc doi mt cach tro
tru d noi rng d thiu bt k thu gi khac, cn tin chc chn d
khng thiu nhu th dy la mt thoi ki ma dt xu d bi mua nhn
va cac dinh thu trang l o thn qu duoc xy dung, cac dai ki nim to
lon duoc dung ln, va su ngng cung vn hoa duoc tai tro Lam sao
chung ta giai quyt duoc su mu thun giua bu khng khi kinh t
tri tr va su trang l cua Florence duoi thoi Loreno Huy hoang.
14

Ti tin cu tra loi cho cu hoi cua Braudel nm o su tip cn bi han
ch toi quyn so huu chinh thuc, ca trong qua khu cua Phuong Ty
ln o cac nuoc Th gioi Thu ba va nguyn cng san hm nay. Cac
nha du tu dia phuong va nuoc ngoai dung la co tu ban cac tai san
cua ho it nhiu duoc tich hop, co th thay th nhau, duoc kt ni
mang, va duoc bao v boi cac h thng quyn so huu chinh thuc.
Nhung ho chi la mt thiu s con con nhung nguoi co th co du
diu kin thu cac lut su lo luyn, co cac mi quan h ni b, va co
su kin nhn d lach qua t quan liu cua cac h thng quyn so huu
cua ho. Tuyt dai da s dn chung, nhung nguoi khng th huong
nhung thanh qua lao dng cua ho duoc biu din boi h thng quyn
so huu chinh thuc, sng ngoai chic lng kinh cua Braudel.
Chic lng kinh lam cho chu nghia tu ban tro thanh mt cu lac
b tu nhn, mo cua chi cho mt s it co dc n, va lam tuc gin hang
ti nguoi dung ngoai ngo vao. Su phn bit chung tc tu ban chu
nghia nay s tip tuc mt cach khng th tranh khoi, cho dn khi
chung ta tt ca du thy su thiu sot ct li trong cac h thng phap
lut va chinh tri cua nhiu nuoc, nhung cai ngn can da s tham gia
h thng quyn so huu chinh thuc.
Dy dung la luc d tim ra vi sao hu ht cac nuoc d khng co kha
nng tao ra cac h thng quyn so huu chinh thuc mo. Dy la thoi
dim, boi vi cac quc gia Th gioi Thu ba va nguyn cng san dang
trai qua nhung n luc dy khat vong nht d thuc hin cac h thng
tu ban chu nghia, d nhc chic lng kinh di.
SU BI AN CUA TU BN

6
Nhung truoc khi tra loi cu hoi do, chung ta phai giai quyt phn
cn lai cua su bi n la vi sao ma cac chinh phu lai d chm tr dn
nhu vy d nhn ra rng chic lng kinh tn tai.

CHUONG 4

S Bi n cua Ahn thc Chinh trj

Gau, gau' cho sua,
L n mav dang dn pho,
Mot so ao rach buom,
Mot so sav bet nhe,
Ja mot so quan la ao luot.

Diu ru con Anh

SU PH V nhung hinh mu dn s va lut bt buc d la mt xu
huong khng th nhm ln o cac nuoc dang phat trin trong bn
muoi nm qua va o cac nuoc nguyn cng san trong muoi nm qua.
Tu khi cac cuc cai cach kinh t cua Dng Tiu Binh bt du nm
1979, 100 triu nguoi Trung Quc d roi bo noi cu ngu chinh thuc
cua minh d kim vic lam ngoai phap lut. Ba triu nguoi di cu bt
hop phap quy vao Bc Kinh d tao ra mt mo ln xn cua cac
xuong lam vic qua nng nhoc o ngoai thanh ph. PortauPrince
d tng ln muoi lm ln lon hon Guayaquil muoi mt ln lon hon,
va Cairo bn ln lon hon. Thi truong ngm by gio chim 50 phn
trm GDP o Nga va Ukraina va mt ti l khac thuong 62 phn trm o
Georgia. T chuc Lao dng Quc t, ILO, bao cao rng tu 1990, 5
phn trm cua tt ca cac vic lam moi o Mi Latin va Caribbe d duoc
tao ra trong khu vuc ngoai phap lut. ambia, chi co 10 phn trm
luc luong lao dng duoc su dung mt cach hop phap.

SU BI AN CUA TU BN

70
Cac nuoc nay dang lam gi v vic nay? Kha nhiu. Ho d xn tay
ao cua minh va lao vao lam vic, giai quyt tung cai mt trong nhung
vn d nay. Thang Tam 1999, thi du, cac nha chuc trach Bangladesh
d pha hu 50.000 nha chut o thu d Dhaka. noi pha hu la
khng th lam duoc, cac chinh phu d xy dung truong hoc va via he
cho hang triu nguoi chim dt cng va dt tu. Dng thoi, cac chinh
phu d tin hanh cac chuong trinh vi tai tro d giup cac xuong lam
vic qua nng nhoc chuyn di cac khu vuc dn cu thanh cac khu
cng nghip o trn khp th gioi. Ho d cai thin cac quy cua nhung
nguoi ban hang via he lam tc nghn duong ph, d di doi nhung
nguoi lang thang khoi cac khu vuc trong thanh ph va trng hoa thay
vao do, va d thit cht cac qui ch xy dung va an toan d tranh cac
toa nha khoi sup d nhu d xay ra trong dng dt nm 1999 o Th
Nhi Ki. Cac chinh phu d c gng buc cac chu xe jitney va xe taxi
tiu tan tran ngp giao thng phai tun thu cac tiu chun an toan ti
thiu ho dang trung tri vic n trm va tht thoat din nuoc va n
luc thuc thi cac bng sang ch va nhung quyn tac gia. Ho d bt va
hanh hinh nhiu bon gangster va bon bun ban ma tuy o muc co th
it nht la nhung bon kht ting hon va bo t bon chung it nht la
mt thoi gian ho d sit cht cac bin phap an ninh d kim soat
anh huong cua cac phai chinh tri giua s dng nguy him va bi bt
r.
Mi trong nhung vn d nay co chuyn nganh nghin cuu ring
cua no va co chuong trinh chinh tri ring d di pho voi no. Duong
nhu it nguoi nhn ra rng cai ma chung ta di mt la mt cuc cach
mang cng nghip toan cu do so: mt su dich chuyn khng l khoi
cuc sng duoc t chuc o qui m nho sang cuc sng duoc t chuc o
qui m lon. Vi tt hon hay ti hon, dn chung o ngoai Phuong Ty
dang chay trn cac x hi tu tuc va bit lp trong mt n luc d nng
muc sng cua ho bng cach tro nn l thuc ln nhau trong cac thi
truong rng lon hon nhiu.
Cai duoc hiu mt cach tht qua him hoi la, cac x hi Th gioi
Thu ba va nguyn cng san dang trai nghim cuc cach mang cng
nghip gn ging ht nhu cai d xay ra o Phuong Ty hon hai trm
nm truoc dy. Su khac bit la cuc cach mang moi nay si suc trao
dng nhanh hon nhiu va bin di cuc sng cua nhiu nguoi hon.
V. NHNG BAI HOC BI QUN CUA LICH SU HOA KI

71
Vuong quc Anh d chi h tro triu dn cu khi no bt du su tin
b 250 nm cua minh tu trang trai sang may tinh xach tay. Indonesia
dang lam dung cuc hanh trinh y chi trong bn thp ki va mang theo
hon 200 triu nguoi. Chng co gi ngac nhin la cac dinh ch cua no
d chm chap trong thich nghi. Nhung ho phai thich nghi. Mt trao
luu cua nhn loai d dich chuyn tu cac cng dng va h gia dinh bi
bit lp sang tham gia vao nhung pham vi ngay cang mo rng cua su
trao di kinh t va tri tu. Chinh trao luu nay la cai d bin di
akarta, Mexico City, So Paolo, Nairobi, Bombay, Thuong Hai, va
Manila thanh cac thanh ph khng l voi 10, 20, 30 triu dn va dy
ry cac dinh ch chinh tri va phap li cua chung.
Su tht bai cua trt tu phap li d kip buoc voi cuc bin dng kinh
t va x hi gy kinh ngac nay d buc nhung nguoi di cu phai ch ra
nhung thay th ngoai phap lut cho lut d duoc thit lp. Trong khi
moi loai kinh doanh n danh la rt ph bin o cac nuoc tin tin,
nhung nguoi nhp cu trong th gioi dang phat trin chi co th giao
thip kinh doanh voi nhung nguoi ma ho bit va tin tuong. Vic kinh
doanh phi hinh thuc, nht thoi nhu vy hoat dng khng tht tt. Thi
truong cang rng bao nhiu, nhu Adam Smith d chi ra, thi su phn
cng lao dng cang co th chi li. Va lao dng cang duoc chuyn mn
hoa hon, thi nn kinh t tng truong cang hiu qua hon, va luong va
gia tri tu ban tng ln. Su tht bai phap li ngn can nhung nguoi kinh
doanh khoi vic thoa thun voi nhung nguoi xa la lam thu tiu su
phn cng lao dng va troi buc nhung nguoi mun lam nghip chu
vao cac gioi chuyn mn nho hon va nng sut thp.
Tinh thn nghip chu chin thng o Phuong Ty boi vi lut lin
kt tt ca moi nguoi duoi mt h thng quyn so huu, cho ho nhung
cng cu d hop tac va san xut nhung khoan gia tri thng du lon
trong mt thi truong rng mo. Nhung tin b cua Phuong Ty, cho
dn tn su tng truong theo ham s mu cua cng ngh din tu thng
tin va vin thng ngay nay, co th xay ra chi boi vi d co ri cac h
thng quyn so huu d lam cho chung hoat dng. Cac h thng
quyn so huu hop phap duoc tich hop pha hu hu ht cac nhom
dong trong khi lai tao ra mt mang luoi lon trong do kha nng tao tu
ban tng ln mt cach dang k. Trong y nghia nay, quyn so huu
tun theo cai duoc bit dn nhu dinh lut MetcalIe duoc goi theo tn
SU BI AN CUA TU BN

72
cua Bob MetcalIe, nha sang ch ra Tiu chun Ethernet tiu chun
lam co so ni mang cac may tinh ca nhn. Theo dinh lut MetcalIe:

Gia tri cua mt mang duoc dinh nghia nhu tinh huu dung
cho mt s dn cu dai th ti l thun voi binh phuong cua s
nhung nguoi su dung. Mt thi du la mang din thoai. Mang co
mt din thoai la v dung: goi cho ai? Mang co hai din thoai
la tt hon, nhung khng nhiu. Chi khi hu ht dn cu co din
thoai thi suc manh cua mang dat tim nng dy du d thay di
x hi.
1

Ging nhu cac mang may tinh, cac mang d tn tai nhiu nm
truoc khi bt k ai nghi dn kt ni chung, cac h thng quyn so huu
tro nn v cng hng manh khi chung duoc kt ni vao mt mang lon
hon. Chi khi do thi tim nng cua mt quyn so huu cu th khng chi
bi han ch vao su hinh dung cua chu cua no, cua hang xom hoc
nhung nguoi quen cua anh ta, ma dua vao mt mang rng hon cua
nhung hinh dung khac. Chi khi do nguoi dn s tu chiu tun thu mt
lut, boi vi ho s nhn ra rng khng co lut y thi ho s ngung phat
dat. Chi khi do thi chinh phu moi co th bt du quan li duoc su phat
trin thay cho vic d x di bit tung k ho mt cach anh dung. Mt
chinh phu hin dai va mt nn kinh t thi truong la khng sng duoc
nu khng co mt h thng quyn so huu chinh thuc duoc tich hop.
Nhiu vn d cua cac thi truong phiPhuong Ty ngay nay chu yu la
do su manh mun cua nhung dan xp quyn so huu cua ho va do su
khng sn co cac qui pham chun cho php cac tai san va nhung tac
nhn kinh t tuong tac va d cho chinh phu cai tri bng lut.
Khi nhung nguoi nhp cu tu cac nuoc Th gioi Thu ba va nguyn
cng san di cu sang cac nuoc tin tin, cac dinh ch d duoc thit lp
tt cui cng cun hut ho vao mt h thng quyn so huu duoc ni
mang, h thng giup ho tao ra gia tri thng du. Nguoi dn di cu trong
ni b nuoc cua ho khng thich nghi theo kiu nay it nht khng du
nhanh. Cac nuoc ngheo hon thiu cac dinh ch d tich hop nhung

73
nguoi nhp cu vao khu vuc chinh thuc, c dinh cac tai san cua ho vao
cac dang co th thay th nhau, lam cho cac chu so huu tro thanh cac
tac nhn co trach nhim giai trinh, va cung cp cho ho cac cng cu kt
ni va dn by cho php ho giao tip mt cach hiu qua va tao tu ban
trong lng mt thi truong hop phap lon hon. Nhu th nhung nguoi
nhp cu ch ra hang loat cac loai dan xp ngoai phap lut, lam tn hai
dn trt tu phap li, d thay cho cac lut va cac dinh ch ma ho cn d
hop tac trong mt thi truong duoc rng mo.
Su m quang chinh tri, boi vy, la do khng y thuc duoc rng su
tng ln cua khu vuc ngoai phap lut va su tan r cua trt tu phap li
hin tn cui cng la do su dich chuyn khng l khoi cuc sng
duoc t chuc o mt qui m nho sang cuc sng duoc t chuc trong
mt bi canh lon hon. Cai ma cac nha lnh dao quc gia bo sot la
nguoi dn tu t chuc mt cach tu phat thanh cac nhom ring r ngoai
phap lut cho dn khi chinh phu co th cung cp cho ho mt h thng
quyn so huu hop phap.
Vn d cn ban di voi cac quc gia phiPhuong Ty khng phai la
nguoi dn di cu dn cac trung tm d thi, khng phai la rac dang n
ln, khng phai la kt cu ha tng khng du, hoc la vng nng thn
bi bo roi. Tt ca nhung cai do d xay ra o cac quc gia tin tin.
Chung chng phai vn d don thun la su phat trin d thi. Los
Angeles d tng nhanh hon Calcutta trong th ki nay, va Tokyo ba ln
to hon Delhi. Vn d cn ban la su chm tr trong nhn bit ra rng
hu ht su ln xn xay ra ngoai Phuong Ty la kt qua cua mt phong
trao cach mang, cai dy hi vong hon la nhung vn d. Mt khi gia tri
tim nng cua phong trao duoc khai thac, nhiu vn d cua no s tro
nn d hon d giai quyt. Cac quc gia dang phat trin va nguyn
cng san phai lua chon hoc la tao ra cac h thng cho php cac chinh
phu cua ho thich ung voi nhung thay di lin tuc trong su phn cng
lao dng mang tinh cach mang hoc tip tuc sng trong su mp mo
ngoai phap lut va cai do hn chng phai la mt su lua chon.
Vi sao ma tt ca moi nguoi lai d khng hiu vn d tht? Boi vi co
hai dim m. Thu nht, hu ht chung ta khng thy rng su trao dng
v dn cu ngoai phap lut cua th gioi trong bn muoi nm vua qua
d sinh ra mt giai cp moi cua nhung nghip chu voi nhung dan xp
phap li ring cua ho. Cac nha chuc trach chi thy mt dng nguoi d
SU BI AN CUA TU BN

74
dn vao, nhung nguoi lao dng bt hop phap va su de doa cua bnh
tt va ti pham. Nhu th trong khi b xy dung nha o giai quyt cac
vn d cua ring minh cn cac b y t va tu phap tp trung vao nhung
vn d cua ho, chng ai d y rng nguyn nhn tht su cua su ln xn
khng phai la dn cu, hoc la tng truong d thi, hoc thm chi la mt
thiu s ngheo, ma la mt h thng quyn so huu phap li d li thoi.
Hu ht chung ta ging nhu sau anh m truoc mt con voi: Mt
nguoi tom ly cai vi ngoe ngoay cua con thu va nghi rng con voi la
mt con rn nguoi khac so cai dui va nghi rng con voi la mt dy
thung nguoi thu ba bi m hoc boi cai tai to ging nhu cai bum
nguoi khac m chn no va kt lun con voi la mt cai cy. Chng ai
nhin con voi trong tng th cua no, va nhu vy ho khng th d ra mt
chin luoc d giai quyt vn d rt lon dang duoc chu y. Nhu chung ta
d thy, nhung nguoi ngheo o cac nuoc Th gioi Thu ba va nguyn
cng san chim hai phn ba dn cu toan th gioi va ho chng co lua
chon kha di nao khac la sng ngoai phap lut. Nhu chung ta cung d
thy nhung nguoi ngheo co rt nhiu thu, nhung quyn so huu cua
chung lai khng duoc dinh r boi bt k lut nao. Hang triu nguoi
kinh doanh tao ra 5 phn trm cng n vic lam moi o Mi Latin, 3
triu nguoi o ngoai Bc Kinh diu hanh cac xi nghip nng nhoc, va
nhung nguoi Nga tao ra nua GDP cua quc gia minh, la nhung nguoi
lam th trn co so cua cac dan xp ngoai phap lut. Thuong xuyn
hon la khng, nhung dan xp quyn so huu dn thuong nay mu
thun cng khai voi lut thanh vn chinh thng. Do la con voi o truoc
chung ta.
Ti khng tin rng su xut hin cua mt c dao nao do cua cac khu
vuc kinh t phn vinh nm giua cac khu vuc to lon chua phat trin
hoc phi chinh thuc lai danh du binh minh cua mt qua d g gh
nhung khng th tranh khoi sang h thng tu ban chu nghia. Thay vao
do, su tn tai cua cac c dao phn vinh trong bin ca ngheo doi che
dy mt su chm tr su thm trong nng luc cua quc gia d tao ra,
tn trong, va lam cho cac quyn so huu chinh thuc sn co cho dai da
s cng dn.
Dim m thu hai la it nguoi nhn ra rng cac vn d ma ho di mt
khng phai la moi. Vic nhp cu va tinh ngoai phap lut gy lo lng
cho cac thanh ph o th gioi dang phat trin va nguyn cng san rt

75
ging cai ma cac quc gia tin tin Phuong Ty d trai qua trong thoi
ki cach mang cng nghip cua ho. Ho cung d tp trung vao c gng
giai quyt tung vn d mt. Bai hoc cua Phuong Ty la cac giai phap
manh mun va cac bin phap tam thoi d giam ngheo doi la khng du.
Muc sng chi tng ln khi cac chinh phu d cai cach lut phap va h
thng quyn so huu d tao thun loi cho phn cng lao dng. Voi kha
nng d tng nng sut thng qua cac tac dng co loi cua cac h thng
quyn so huu duoc tich hop, nguoi dn binh thuong co th duoc
chuyn mn hoa trong cac thi truong khng ngung mo rng va lam
tng hinh thanh tu ban.

Dim M I: Cuc sng o Ngoi Lng knh Hm nay

Vi sao chung ta d khng thy cuc cach mang cng nghip moi nay
dang toi? Vao cac nm 190, khi cac dng nghip cua ti va ti bt
du lam vic o Peru, hu ht cac quan chuc d cho rng phn cua
chung ta trong th gioi d duoc kim soat boi lut o muc d cao. Mi
Latin d co mt truyn thng phap lut lu doi, tinh t, va duoc tn
trong. Tht ra ma noi, vn cn nhung nguoi ngheo co cng n vic
lam va tai san ngoai phap lut, nhung khu vuc ngoai phap lut nay d
duoc coi la tuong di nho va nhu th la mt vn d 'bn l, khng
dang k. Cac nuoc phat trin cn phn ngheo doi, tht nghip, va cac
thi truong cho den cua ho, va chung ta co phn cua chung ta. Lam
vic voi chung la cng vic cua canh sat hoc cua mt nhum cac nha
x hi hoc han lm, nhung nguoi d hin dng ca su nghip cua ho d
nghin cuu nhung cai him la thuong duoc tao ra trong nuoc. May
SU BI AN CUA TU BN

76
lm, thi nhung nguoi ngheo lam cac d tai tt cho tap chi National
Geographic va cho knh truyn hinh Discoverv.
Nhung chng ai co bt k s liu chinh xac nao. Chng ai, thm chi
bit do luong th nao cai ma nhung nguoi ngheo thuc t d lam ra
hoc mt cach chinh xac ho co bao nhiu. Va nhu th cac dng nghip
cua ti va ti d quyt dinh xp sach vo va cac tap chi han lm cua
minh sang mt bn, chng nhc dn hang tp thng k cua chinh phu
va ban d cua chung ti, d di thm nhung chuyn gia thuc su cua vn
d nay: ban thn nhung nguoi ngheo. Mt khi chung ti d xung
duong d ngo quanh va d nghe, chung ti bt du nhn ra nhung su
tht dang ngac nhin. Thi du: Cng nghip xy dung Peru d dinh tr.
Vic xy dung giam sut, cng nhn bi sa thai. Tuy vy, la ki la o cac
dim ban vt liu xy dung cac may tinh tin vn leng keng. Thuc ra
luong ximng ban ra d tng ln. Dung la, cac bao ximng. Sau khi
khao sat thm, chung ti phat hin ra rng nhung nguoi ngheo mua
nhiu ximng hon bao gio ht cho cac du an xy dung cua ho nhung
nha o, cac cao c, va cac doanh nghip nhung cai d khng duoc dng
ki mt cach hop phap hoc co tu cach va vi vy chng bao gio hin
ln man hinh may tinh cua cac nha kinh t va thng k cua chinh phu.
Chung ti bt du cam thy mt nn kinh t ngoai phap lut si dng,
dc lp, khng th nhin thy duoc mt cach chinh thng, n ao trong
cac thanh ph o khp th gioi dang phat trin. Brail, thi du, cng
nghip xy dung duoc bao cao chi tng 0,1 phn trm trong nm
1995 th ma luong ximng ban ra sau thang du nm 1996 tng gn
20 phn trm. Li do cho su di thuong hin nhin nay, theo mt phn
tich cua Deutsche Morgan GrenIell la 60 dn 70 phn trm cua xy
dung o khu vuc chng bao gio duoc dng ki.
2

Khu vuc ngoai phap lut, chung ti nhn thy rng khng phai la
mt vn d nho. No la vn d khong lo.


77
Cac thanh ph lon ln

Vic di chuyn vao cac thanh ph d tng ln trong cac nm 1960 o
hu ht cac nuoc dang phat trin, va o Trung Quc vao cac nm
190. Vi cac li do khac nhau, cac cng dng tu tuc d tu bo su bit
lp cua minh va bt du c gng hoa nhp vao hoc o quanh cac
thanh ph. Tu cac nm 190, hang triu nng dn d tu tp quanh cac
thanh ph mt cach bt hop phap dn muc to Nht bao Thanh nin
Bc Kinh Beijing Youth Daily d tuyn b rng 'quan li dn s
nhp cu khng cn kim soat ni.
3

Hin tuong cung ging nhu cac nuoc quanh Dia Trung Hai. Theo
Henry Boldrick, sau Th chin II, nhung nguoi di cu tu thn qu o
Th Nhi Ki d huong v cac thanh ph, tu xy ct nha o cho minh
trn dt cua chinh phu. Nhung su dinh cu tu phat nay, duoc bit dn
nhu gecekondus, by gio d la nha o cho it nht mt nua dn s d
thi cua Th Nhi Ki. Mc d mt s gecekondus d duoc hop thuc
hoa it nht mt phn va nhu th co kha nng nhn duoc mt s dich
vu d thi, nhung da s vn la khng chinh thuc.
4

Philippines, to Business World d ku goi chinh phu 'hy ngn
dng nguoi d vao lam nghet thanh ph cua chung ta dn dim n
tungBan thy cac barong-barong lam bng b tng va gach co l
va ban bt du kinh ngac. Chinh phu dang lam gi v vn d ngay
cang tng cua nhung nguoi v gia cu, cua nhung k chim dt trong
thanh ph cua chung ta?
5

Nam Phi, mt s nha quan sat k ca ti tin rng khu vuc bt
dng san ngoai phap lut dang sp o giai doan banh truong lon thu
hai. Nm 199, Newsweek tuong thut rng 'cang ngay cang nhiu
nguoi da den Nam Phi nhi dy cac trai ln chim va cac khu ph
chut bao quanh moi thanh ph Nam Phi. Duoi ch d phn bit
chung tc, cac lut chung tc d cm giu nhiu nguoi da den o cac
vng thn qu. By gio ho di chuyn tu do nhung chng h thoai
mai gi.
6
To Economist xac nhn xu huong: 'Mc d bao luc chinh
tri chng nguoi da trng d chng bao gio tro thanh hin thuc, su
chm dut phn bit chung tc d lam cho vic nhung nguoi da den
lang thang vao cac khu vuc da trng giau co d dang hon.
7

SU BI AN CUA TU BN

7
Ai Cp, cac tri thuc va cac nha ki tri duong nhu d y thuc duoc
vn d mt thoi gian. Theo mt bao cao moi, giua 1947 va 199 'dn
s d thi cua Ai Cp d tng tu 6,2 triu ln 23,46 triu
nguoi.
Cac s liu do Gerard Barthelemy thu thp cho thy dn s

cua vng d thi PortauProvince, Haiti, d tng tu 140.000 nm
1950 ln 1.550.000 nm 19 va hin nay gn dn 2 triu.
Barthelemy uoc luong rng khoang hai phn ba nhung nguoi nay
sng trong cac khu chut, hoc trong cai ma nhung nguoi Haiti goi
la bidonville.
9

Mexico, khu vuc tu nhn tro nn ngay cang y thuc duoc v hin
tuong ngoai phap lut va tham gia tich cuc vao vic lam gi do voi no.
Theo mt tuong thut bao chi:

Mt nghin cuu nm 197 cua Trung tm Nghin cuu Kinh t
Khu vuc Tu nhn CPSES: Center Ior Private Sector Economic
Studies d uoc luong rng khu vuc khng chinh thuc ngoai phap
lut d tao ra hoat dng kinh t co gia tri giua 2 va 39 GDP
chinh thuc cua Mexico, va mt nghin cuu nm 1993 dua ra s
nguoi trong 'khu vuc phi chinh thuc khng co dng ki la triu
trong tng luc luong lao dng 23 triu 'Cu mi doanh nghip
chinh thuc thi co hai doanh nghip khng chinh thuc, Antonio
Montel Guerrero, Chu tich Phng Thuong mai Cac Doanh
nghip Nho cua Mexico City CACOPE, mt t chuc dai din
cho 167.000 doanh nghip nho co dng ki, noi. 'Trong Qun
Lin bang Mexico City co khoang 350.000 doanh nghip nho,
phi chinh thuc voi tng dn s la triu nguoi. Con s do
chuyn sang la bao nhiu cho toan b khu vuc d thi Mexico
City voi tng s 20 triu dn la phong doan cua bt k ai, dc
bit khi cac khu chut khng duoc diu tit va ngay cang tng
lai tp trung chu yu o ngoai trung tm chinh cua thanh ph.
10

Cac vng ngoai phap lut trong cac nuoc dang phat trin duoc dc
trung boi nhung nha o khim tn, cht chi, chen chuc nhau o ngoai
vi thanh ph, v s cac cua hang o giua chung, hang doan nhung
nguoi ban hang rong trn duong, va cac tuyn minibus dan cho nhau

79
doc ngang khng dm xu. Tt ca duong nhu d bung ra chng bit tu
du ca. Dng du du cua cac tho thu cng nho, voi dung cu trn tay,
d mo rng pham vi cac hoat dng duoc thuc hin o thanh ph.
Nhung su phong tac dia phuong kho lo lam tng san xut cac mt
hang va dich vu thit yu, lam thay di mt cach dy kich tinh cac
linh vuc nht dinh cua ch tac, ban l, xy dung va giao thng. Phong
canh thu dng mt thoi bao quanh cac thanh ph Th gioi Thu ba d
tro thanh nhung khu mo rng moi nht cua cac thu d va cac thanh
ph theo kiu Chu u d tao ra mt tinh cach dia phuong, n ao pha
ln voi su bt chuoc bun t cua khu thuong mai ngoai cua Mi.
Kich c to lon cua hu ht cac thanh ph nay tao ra cac co hi
ring cua no. Cac chu doanh nghip moi ni ln, nhung nguoi khng
ging nhung bc tin bi cua ho, co xut xu rt tm thuong. Tinh di
dng huong ln d tng. Cac hinh mu thoi quen tiu dng va nhung
xa hoa danh ring cho x hi d thi cu d duoc thay th boi nhung
hinh mu va thoi quen khac ph bin hon.

Tin vao cac Thanh ph

Di cu, tt nhin, la nhn t mu cht trong tng truong d thi o hu
ht cac quc gia dang phat trin va nguyn cng san. Nhung nguyn
nhn cua no, tuy vy, la kho ln ra. Cac nha binh lun o mi nuoc dua
ra nhung giai thich khac nhau: mt cuc chin tranh, mt chuong
trinh cai cach nng nghip, thiu cai cach nng nghip, mt su cm
vn cua nuoc ngoai ln bun ban quc t, mo cua bun ban quc t,
chu nghia khung b va chin tranh du kich, suy giam dao duc, tht bai
cua chu nghia tu ban, tht bai cua chu nghia x hi, thm chi thi hiu
ti Tht thu vi hon nhiu o thn qu, vi sao ho khng o lai do?.
Mun hon, tuy vy, y kin d hi tu xung quanh mt vai nguyn
nhn chung. Su giai thich d thy nht cho lan song di cu o khp th
gioi dang phat trin la duong sa d tt hon. Vic xy dung duong sa,
cu cng va chuyn di cac duong di khng duoc kt ni vao cac
SU BI AN CUA TU BN

0
duong cao tc d danh thuc dn cu nng thn dn kha nng di
chuyn, va ho bt du chuyn v cac thanh ph. Cac phuong tin
truyn thng moi cung cp khuyn kich thm. Dai phat thanh, dc
bit, d lam tng nhung ki vong tng tiu thu va thu nhp. Tu xa hang
ngan dm dai phat thanh truyn cng khai nhung co hi, nhung thu
vui, va nhung tin nghi cua cuc sng d thi. Su hin dai nghe ra
trong tm tay cua bt k ai co lng dung cam ln duong theo dui no.
By gio cung co su thng nht rng ri rng cac cuc khung hoang
nng nghip o nhiu nuoc cung d la nhung nhn t quyt dinh. Su
hin dai hoa nng nghip va su bt dinh cua thi truong di voi mt s
cy trng sau Th chin II d kich su sa thai hang loat nguoi lam o
cac trang trai trn rung dt truyn thng va d giai phong mt di
qun khng l nhung nguoi sua soan di tim nhung chn troi moi.
Cung d co vn d quyn so huu o nng thn. Qua trinh cai cach
nng nghip phuc tap va ko dai chi lam phuc tap va cui cng d
lam trm trong thm nhung kho khn kim dt ph hop cho hoat
dng trang trai. Khng th lam chu duoc dt hoc kim duoc vic lam
o thn qu, nhiu nguoi dn d di cu ra cac thanh ph.
Mt suc hp dn manh m nua la ti l tu vong tr em thp trong
hu ht cac thanh ph. Khoang cach giua ti l tu vong tr em o thanh
ph va vng thn qu d dong ra do cac dich vu y t d duoc cai
thin o cac thanh ph sau Th chin II. Luong cao hon cung la mt
kich thich quan trong. Mi Latin, thi du, vao nm 1970, nhung nguoi
bo thn qu ra lam cng vic co tay ngh bc trung o cac thu d co
th tng hai hay ba ln thu nhp hang thang cua ho. Mt cng vic
duoc tra luong co th gp bn ln thu nhp truoc cua ho, va cac
chuyn gia hay ki thut vin co th kim gp sau ln. Luong cao b
dp cho rui ro tht nghip: Mt nguoi nhp cu, nguoi d bi tht
nghip mt nm truoc do, co th b dp thit hai v thu nhp trong hai
thang rui lam vic o thanh ph. Cuc sng o cac thanh ph xa xi
khng chi duong nhu tt hon, ma la tt hon tht.
Thm chi su gia tng cua b may quan liu quc gia cung tro thanh
mt khuyn khich di cu. Su tp trung quyn luc vao tay cac quan
chuc chinh phu d co nghia rng hu ht cac co quan chinh phu co
nng luc d cung cp loi khuyn, tra loi cac yu cu, cp giy php,
hoc cung cp vic lam du co tru so o cac thanh ph. Va bt k

1
nguoi di cu nao tim kim mt tuong lai tuoi sang hon cho con cai cua
minh du bit rng cac co hi giao duc o cac thanh ph la tt hon ca.
Di voi nhung nguoi nng dn ban tht nghip voi it ngun luc khac
ngoai tai kho lo cua ring minh, thi giao duc la mt khoan du tu
ngay cang co gia tri va huu ich. Cac thanh ph chim hu ht s hoc
sinh tt nghip trung hoc cung nhu s hoc sinh duoc tuyn vao cac
trung tm va cac truong dao tao ngh, va cac truong cao hoc, s sinh
vin du tuyn va theo hoc cac truong dai hoc.
Di cu, nhu th, chng h la mt hanh dng phi duy li. No chng
lin quan gi dn 'ban nng by dan ca. No la san phm cua mt su
danh gia duy li, co tinh toan cua nguoi dn thn qu v tinh trang hin
tai cua ho so voi nhung co hi mo ra cho ho o noi khac. Bt lun
dung hay sai, ho tin rng di cu vao cac thi truong rng lon hon s co
loi cho ho. Nuoc di, tuy vy, d khng phai la mt nuoc di d dang.

Nhung Nguoi ngheo Hy Tro v Nha

Nhung nguoi nhp cu vao cac thanh ph gp phai mt th gioi th
dich. Ho mau chong nhn ra rng mc d dn d thi d co y tuong
lng man, thm chi nhn hu v nhung nguoi nng dn va d nhanh
chong thua nhn rng tt ca moi cng dn co quyn muu cu hanh
phuc, nhung ho thich nhung nguoi nng dn tt bung tim kim hanh
phuc cua minh o qu nha hon. Nng dn duoc cho la khng nn dn
d tim kim su hin dai. D dat duoc muc tiu y, hu nhu tt ca cac
nuoc trong th gioi dang phat trin va nguyn cng san d kin tri cac
chuong trinh phat trin hin dai hoa nng thn.
Su th dich lon nht di voi nhung nguoi nhp cu la tu h thng
phap lut. Du tin, h thng co th hp thu hoc bo qua ho boi vi cac
nhom nho dn d chng lam dao ln hin trang my. Khi s luong cua
SU BI AN CUA TU BN

2
ho tng ln, tuy nhin, dn mt dim ma ho khng th nao bi bo qua,
thi nhung nguoi moi dn thy minh bi ngn tro khoi cac hoat dng
kinh t va x hi duoc thit lp mt cach hop phap. Di voi ho d cuc
ki kho d tip cn toi nha o, tham gia lp doanh nghip chinh thuc,
hoc kim vic lam hop phap. Cac dinh ch phap li cua hu ht cac
nuoc Th gioi Thu ba d duoc phat trin qua nhiu nm d phuc vu
cac nhu cu va quyn loi cua cac nhom d thi nht dinh d coi nng
dn o cac vng thn qu nhu mt vn d ring bit. Chung nao nhung
nguoi nng dn vn o nguyn mt ch, thi su phn bit di xu phap li
ngm dinh chua l r. Mt khi ho d cu ngu o cac thanh ph, tuy
nhin, ho cam nhn chinh sach phn bit di xu cua lut chinh thuc.
Dt nhin, lng kinh Braudel l l ra truoc mt.
Mt s quc gia cua Lin X truoc dy cung di mt voi su xao
trn trong h thng quyn so huu cua minh, va it nht mt s phn tu
uu tu d nhn ra nhung loi ich kinh t d sp xp lai no. Theo mt bao
cao nm 1996:

Cac co ch d bao v cac quyn dt dai la cn so khai o Nga
Trong nhiu vng dt phai duoc dng ki voi mt co quan khac voi
co quan dng ki nha. Hon th nua, nhung su bao v phap li ma
vic dng ki cung cp la khng r rang Cac thu tuc va tp quan
cho bao v va su dung cac quyn dt dai phai thit lp tu con s
khng Dt co l la ngun luc co gia tri nht cua Nga, mt ngun
luc ma trn do toan b mt nn kinh t va mt x hi dn chu co
th ly lam co so.
11

Chung ti d thy khp Th gioi Thu ba rng, cac hoat dng ngoai
phap lut dm chi mi khi h thng phap li ap dt cac qui tc ngn
tro nhung ki vong cua nhung nguoi bi no loai tru. Nhu chung ta d
thy o Chuong 2, nhiu nuoc dua ra nhung rao can cho vic tham gia
vao cac h thng quyn so huu hop phap lam nan lng va tn km dn
muc chi co it nguoi nhp cu co th di theo cach thng qua thoi quan
liu nhiu dn muc nhu muoi bn nm va bay muoi bay thu tuc

3
hanh chinh quan liu o ba muoi mt co quan cng quyn va tu nhn
tai Ai Cp, va muoi chin nm va 176 buoc hanh chinh quan liu d
hop thuc hoa vic mua dt tu o Haiti.
Nu co cac chi phi d tro thanh hop phap, cung nht thit co cac
chi phi d nm ngoai lut. Chung ti d thy rng hoat dng o ngoai
th gioi cua cng vic va kinh doanh hop phap la tn km mt cach
dang ngac nhin. Peru, thi du, chi phi hoat dng mt doanh nghip
ngoai phap lut bao gm vic chi tra tu 10 dn 15 phn trm cua tng
thu nhp hang nm cua no cho dut lot va hoa hng cho cac nha chuc
trach. Cng thm vao khoan chi nhu vy cn cac chi phi d tranh khoi
bi phat, d chuyn giao sang cac knh hop phap, va hoat dng phn
tan va khng co tin dung, va cuc sng cua cac chu doanh nghip
ngoai phap lut hoa ra la dt do va phin toai hang ngay lon hon nhiu
so voi nhung chi phi cua nha kinh doanh hop phap.
Co l chi phi quan trong nht gy ra boi su thiu vng cac dinh ch
tao ra cac khuyn khich cho nguoi dn nm bt cac co hi kinh t va
x hi d chuyn mn hoa trong pham vi cua thuong truong. Chung
ti d thy nhung nguoi khng th hoat dng trong pham vi lut phap
cung khng th nm giu tai san mt cach hiu qua hoc thuc thi cac
hop dng o toa an ho cung chng th giam thiu bt trc thng qua
cac h thng trach nhim huu han hoc tao ra cac cng ti c phn d
thu hut vn va chia s rui ro. Do khng co kha nng ku goi vn du
tu, ho khng th dat tinh kinh t theo qui m hoc bao v nhung di
moi sang tao cua minh thng qua tin quyn tac gia va sang ch.
Bi ngn can khoi vic chui vao lng kinh Braudel, nhung nguoi
ngheo chng bao gio dn gn duoc cac co ch quyn so huu hop phap
cn cho vic tao tu ban. Nhung anh huong kinh t tai hai cua su phn
bit di xu phap li nay dp vao mt nguoi ta, nht la su thiu cac
quyn so huu chinh thuc di voi bt dng san. moi nuoc ma chung
ti d nghin cuu, chung ti thy khoang 0 phn trm cua cac manh
dt khng duoc bao v boi cac h so duoc cp nht hoc duoc nm
giu boi cac chu so huu co trach nhim mt cach hop phap. Cho nn
bt k su trao di nao cua tai san nhu vy bi han ch chi trong cac gioi
kin cua cac ban hang kinh doanh, lam cho cac tai san cua nhung chu
so huu ngoai phap lut nm ngoai thi truong duoc mo rng.
SU BI AN CUA TU BN

4
Nhu vy cac chu tai san ngoai phap lut bi tu chi tip cn dn tin
dung cai cho php ho mo rng cac hoat dng cua minh mt buoc
thit yu cho vic khoi dng moi hoc tng truong mt doanh nghip
o cac nuoc tin tin. Tai Hoa Ki, thi du, dn 70 phn trm tin dung ma
cac doanh nghip moi nhn duoc la tu su dung cac chung thu quyn
so huu chinh thuc nhu vt th chp cho cac kh uoc th chp. Tinh
ngoai phap lut cung co nghia la, nhung khuyn khich du tu duoc
cung cp boi su an toan phap li la khng co.
Bi ct khoi h thng phap lut, cai dam bao duy nht cho su phn
vinh cua nhung nguoi nhp cu nm trong tay cua chinh ho. Ho khng
chi phai canh tranh di voi nhung nguoi khac ma ca voi h thng nua.
Nu h thng phap lut cua dt nuoc ho khng hoan nghnh ho, thi ho
chng cn lua chon kha di nao khac ngoai vic tu thit lp cac h
thng ngoai phap lut cua ring ho. Cac h thng ngoai phap lut,
theo y kin ti, tao nn su ni loan, chng di quan trong nht chng
lai hin trang trong lich su cua cac nuoc dang phat trin k tu ngay
dc lp cua ho, va o cac nuoc thuc Lin X truoc dy k tu khi chu
nghia cng san sup d.

Tinh Ngoai phap lut Tng ln

Dn cu cua hu ht cac thanh ph chinh cua Th gioi Thu ba d tng
ln it nht bn ln trong bn thp ki qua. Dn 2015, s thanh ph o
cac nuoc dang phat trin co 5 triu hoc trn 5 triu dn s la hon nm
muoi,
12
voi da s dn sng va lam vic ngoai phap lut. Khu vuc
ngoai phap lut co mt khp noi trong cac nuoc dang phat trin va
nguyn cng san. Cac hoat dng moi d ni ln va dn dn thay th
cac hoat dng cu. Di doc hu ht cac duong ph va ban nht thit
dung phai cac cua hiu, noi di tin, giao thng, va cac dich vu khac
ngoai phap lut. Thm chi nhiu sach mang ban duoc in bt hop phap.
Toan b nhung vng ln cn duoc mua, duoc phat trin, va xy
dung vi pham hoc di nguoc truc tip voi cac qui ch cua chinh phu

5
boi cac cuc chim dt va doanh nghip ngoai phap lut. Cu mt trm
nha o duoc xy o Peru, thi chi co ba muoi co chung thu quyn so
huu bay muoi duoc xy mt cach bt hop phap. Khp Mi Latin,
chung ti thy rng ti l cac toa nha trong khu vuc duoc tu ban hoa
thp it nht la sau trn tam va 0 phn trm cua tt ca bt dng san
duoc nm giu ngoai phap lut. Theo hu ht cac uoc luong, cac khu
vuc ngoai phap lut o th gioi dang phat trin chim tu 50 dn 75
phn trm tt ca nhung nguoi lao dng va tao ra tu mt phn nm dn
hai phn ba tng du ra kinh t cua Th gioi Thu ba.

Hy xem xt Brail: Ba muoi nm truoc, hon hai phn ba nha duoc
xy dung la d cho thu ngay nay nha cho thu chi chim 3 phn
trm xy dung cua Brail. Hu ht thi truong do d di chuyn sang
nhung phn phi chinh thuc cua cac thanh ph Brail sang cac
favela, cac khu nha chut. Theo Donald Stewart:

Nguoi ta khng y thuc duoc v khi luong hoat dng kinh t o
favela. Cac nn kinh t phi chinh thuc nay d sinh ra tu tinh thn
kinh doanh cua cac nng dn tu min Dng Bc Brail nhung nguoi
bi thu hut boi cac trung tm d thi. Ho hoat dng bn ngoai nn kinh
t chinh thuc duoc diu tit manh va vn hanh theo cung va cu. Bt
chp thiu r rang cac ngun luc, nn kinh t phi chinh thuc nay
hoat dng co hiu qua. cac favela khng co kim soat tin thu,
tin thu duoc tra bng dla Mi va nhung nguoi di thu khng tra
duoc tin thu nhanh chong bi dui di. Tinh sinh loi cua du tu la tt
va kt qua la cung v nha o la di dao.
13

To Wall Street Journal tuong thut nm 1997 rng theo nhom
'Cac ban cua Dt, chi co 10 phn trm dt duoc chim o rung nhit
doi Amaon cua Brail la co chung thu so huu.
14
cac nuoc khac,
tinh ngoai phap lut gia tng.
SU BI AN CUA TU BN

6
Khng ging tinh trang o cac quc gia tin tin, o nhung noi 'tng
lop duoi dai din cho mt thiu s nho sng bn l x hi, o mt s
nuoc tinh trang ngoai phap lut d lun lun la xu th chu dao. Thi
du, trong hu ht cac nuoc ma chung ti d khao sat, gia tri cua ring
bt dng san ngoai phap lut la lon gp nhiu ln tng tin gui tit
kim va tin gui co ki han o cac ngn hang thuong mai, gia tri cua cac
cng ti duoc nim yt trn cac So Giao dich Chung khoan dia
phuong, tt ca du tu nuoc ngoai, va tt ca cac doanh nghip nha
nuoc d duoc va s duoc tu nhn hoa cng tt ca lai voi nhau. Diu
nay, suy ngm lai, khng dang phai ngac nhin. Bt dng san chim
khoang 50 phn trm cua cai quc gia cua cac nuoc tin tin o cac
nuoc dang phat trin, con s nay la gn ba phn tu. Vic dinh cu
ngoai phap lut thuong la con duong duy nht cho du tu o cac nuoc
dang phat trin va nguyn cng san va vi th la mt phn quan trong
cua qua trinh tit kim va tao tu ban. Hon th nua, su dong gop ngay
cang tng cua cac thanh ph vao GDP goi y rng mt tim nng to lon
v vn va bi quyt cng ngh dang duoc tich tu chu yu trong cac
vng d thi.

Nhung Nguoi Ngoai Phap lut d dn luc lai

Su bng n nay cua hoat dng ngoai phap lut o Th gioi Thu ba, su
chim dt at o cac vng nng thn, va cac khu d thi bt hop phap
ngn ngang pueblos fovenes cua Peru, favelas cua Brail, ranchos
cua Veneuela, barrios marginales cua Mexico, va bidonvilles cua
cac thuc dia Phap truoc dy cung nhu cac khu nha chut,
shantvtown, o cac thuc dia Anh truoc dy la nhiu hon nhiu mt
lan song trao dng v dn s, hoc ngheo doi, hoc thm chi su bt
hop phap. Cac lan song nay cua nhung nguoi ngoai phap lut, nghin
nat cai lng kinh cua dc quyn phap li, hoan toan co th la nhn t
quan trong nht d buc cac nha chuc trach hoan nghnh cuc cach
mang cng nghip va thuong mai nho vao chung.

7
Hu ht cac chinh phu cua hu ht cac quc gia khng du diu kin
d dua tranh voi quyn luc ngoai phap lut. Hoan toan trn phuong
din vt cht, cac doanh nghip ngoai phap lut d vuot cac n luc
cua chinh phu trong cung cp nha o cho nhung nguoi nhp cu va
nhung nguoi ngheo ri. Peru cho dn cui cac nm 190, thi du,
du tu cua chinh phu vao nha o cho nguoi co thu nhp thp chi loanh
quanh o muc khoang 2 phn trm cua du tu nha o trong khu vuc
ngoai phap lut. K ca xy dung nha o cho cac tng lop trung luu
cung chi tng phn cua chinh phu ln 10 phn trm cua toan b cac
khoan du tu nha o phi chinh thuc. Haiti nm 1995, gia tri cua cac
bt dng san ngoai phap lut gn bng muoi ln tng tai san cua chinh
phu Haiti.
Khu vuc ngoai phap lut la mt vng xam co bin gioi dai voi th
gioi hop phap, la noi cac ca nhn tru n khi chi phi tun thu lut phap
vuot qua loi ich. Nhung nguoi nhp cu tro thanh ngoai phap lut d
sng sot: Ho buoc ra khoi lut phap boi vi ho khng duoc php o
trong. D sng, bun ban, ch tac, vn tai, hoc thm chi d tiu thu,
nhung cu dn moi cua cac thanh ph phai lam nhu th mt cach bt
hop phap.
Nhung dan xp ngoai phap lut ma ho tin hanh vi v la nhung
giao uoc tuong minh giua cac thanh vin nht dinh cua x hi nhm
cung cp su an toan cho tai san va cac hoat dng cua ho. Chung la
nhung kt hop cua cac qui tc duoc chon loc tu cac h thng phap li
chinh thng, nhung ung bin nht thoi, va cac tp quan ly tu nguyn
quan cua ho hoc nghi ra o dia phuong, va chung gn kt voi nhau boi
mt kh uoc x hi duoc cng dng nhu mt tng th ung h va duoc
thuc thi boi cac nha chuc trach do cng dng lua chon. Su bt loi cua
nhung dan xp ngoai phap lut la chung khng duoc tich hop vao h
thng quyn so huu chinh thuc va nhu mt h qua chung khng thay
th cho nhau duoc va khng thich ung cho hu ht cac giao dich
chung khng duoc kt ni vao mang luoi tai chinh va du tu va cac
thanh vin cua chung la khng co trach nhim giai trinh voi cac nha
chuc trach ngoai kh uoc x hi cua ring ho.
Nhung dan xp nay duoc diu hanh boi cac t chuc rt khac nhau,
bao gm cac hip hi phat trin d thi, cac qui uoc hoat dng trang
trai, cac hip hi bun ban nho, cac t chuc kinh doanh nho, cac cng
SU BI AN CUA TU BN

dng vi nghip chu, cac lin doan vn tai, cac cu lac b di quyn
khai thac mo, nhung nguoi huong hoa loi cai cach nng nghip, cac
hop tac x tu nhn xy dung nha o, cac t chuc dinh cu, cac hi dng
dn cu, cac u ban cng x, cac u ban huong loi trong cac nha o do
nha nuoc xy dung, cac cng dng th dn, cac hip hi nng dn
nho, va cac t chuc lang xom. Cac t chuc nay cung diu hanh phn
mo rng nha trn dt sa mac, mo rng nha trn dt nng nghip,
nhung dan xp dc bit cho nhung phn lich su cua cac thanh ph,
phn chia cac nha chung cu, dinh cu voi cac hop dng tu nhn, dinh
cu voi cac hop dng cng cng, chim doat thng qua cho thu lai voi
su dng y cua chu, nha o nha nuoc h so chua hoan tt, cac hop dng
thu bt hop phap co cng chung nhung khng duoc dng ki, cac hop
dng dinh cu duoc dng ki nhung khng co cng chung, dinh cu duoc
'cac qua trinh hoa binh dn tc cng nhn, nhung nguoi tai dinh cu,
dinh cu co dng ki voi cac nha cung cp cac dich vu co ban hoc voi
cac nha chuc trach thu nhung khng dng ki voi nhung nguoi giam
quan quyn so huu chinh thng.
Ngoai phap lut him khi la y dinh phan x hi. Cac 'ti ma
nhung nguoi ngoai phap lut mc phai la d dat duoc cac muc tiu
binh thuong nhu xy mt cn nha, cung cp mt dich vu, hoc phat
trin mt doanh nghip. Cn xa moi la nguyn nhn gy ln xn, h
thng lut ngoai phap lut nay la cach duy nht nhung nguoi dinh cu
co d diu chinh cuc sng va cac giao dich cua ho. Kt qua la, chng
gi co th thoa dang v mt x hi hon la cach ma nhung nguoi ngheo
sng va lam vic. Mc d 'lut cua ho co th nm ngoai lut chinh
thuc, nhin chung, chung la cac lut duy nht ma nhung nguoi nay cam
thy thoai mai. Dy la kh uoc x hi ma theo no ho sng va lam vic.
Cac khu dinh cu ngoai phap lut ma nhung nguoi nhp cu o co th
nhin ging cac khu nha chut, nhung chung la kha khac voi cac khu
chut ni thanh cua cac quc gia tin tin. Loai sau bao gm cac toa
nha sup d do sao nhng va ngheo doi. Trong th gioi dang phat trin,
ch o co ban cua nhung nguoi ngheo chc s duoc cai thin, duoc tich
tu va dn dn mang phong cach truong gia. Trong khi nha o cua
nhung nguoi ngheo o cac quc gia tin tin mt gia tri voi thoi gian,
thi cac cng trinh xy dung o cac khu dinh cu ngheo cua th gioi dang
phat trin lai tro nn co gia tri hon, bin chuyn trong vng cac thp

9
nin thanh tuong duong voi cac cng dng thuc tng lop cng nhn
o Phuong Ty.
Trn ht, nhung nguoi dinh cu ngoai phap lut, nguoc lai voi hinh
anh v phap lut cua ho, chia s lng khat khao cua x hi dn su dn
toi cuc sng hoa binh va huu ich. Nhu Simon Fass d vit trong kt
lun hng bin cua cun sach cua ng v nn kinh t Haiti:

Nhung nguoi dn binh thuong nay la phi thuong chi o mt khia
canh. Thu nhp cua ho la rt thp, thp dn muc ma mt sai lm
nghim trong trong phan quyt hoc mt diu khng may do troi dt
gy ra thuong co th de doa su sng cn cua h gia dinh nhu mt
thuc th thng nht. Cai phi thuong khng phai la ban thn su ngheo
kho, ma la kha nng cua nhung nguoi nay d sng sot bt chp no
Tt ca nhung cai ma ho lam chng gi khac ngoai mt su dong gop
huu ich cho su sng cn va tng truong, va cac thu don gian ma ho
nhn duoc du co chuc nng nhu cac nhn t du vao cho qua trinh
san xut.
15

Khi cac hoat dng kinh t, ma ho duoc lin kt, d tng ln va da
dang hoa, cac t chuc ngoai phap lut nay cung bt du dam duong
vai tr cua chinh phu. nhung muc d khac nhau, chung tro nn co
trach nhim v cung cp cac kt cu ha tng nhu duong sa, cp nuoc,
cac h thng thoat nuoc, din, xy dung cho, cung ung cac dich vu
vn tai, va thm chi quan li tu phap va duy tri trt tu.
Di mt voi su tin toi cua nhung nguoi ngoai phap lut, cac chinh
phu d rut lui. Nhung ho co khuynh huong xem xt tung su nhuong
b tam thoi 'cho dn khi khung hoang d qua di. Trong thuc t, tuy
vy, chin luoc nay chi la cach tri hon su tht bai khng th tranh
khoi. Trong mt s truong hop, cac chinh phu d tao ra nhung ngoai
l cho mt s doanh nghip ngoai phap lut, cac c dao hop phap
duong nhu th, noi khoi du cac doanh nghip bt hop phap co th
hoat dng ma khng bi nguoc di nhung khng tich hop chung sao
cho chung co th huong su bao v va nhung loi ich cua toan b h
SU BI AN CUA TU BN

90
thng phap li. Nhung dan xp nay tranh su di du cng khai va nhu
th co th coi la mt loai hoa uoc phap li tam thoi. Ai Cp, thi du,
cac chuyn gia dang noi ri v 'xy nha o banchinh thuc:

Xy dung nha nhu vy khng chi tng qui nha o trong ni b dt
nuoc va cung cp nha o tuong di r ma cung tao cho phn lon dn
cu d thi tai san trong do ho co th du tu. Loai xy dung nha o nay
co mt muc d bt hop phap. Kt cu xy dung nha khng duoc
phat trin thng qua cac thu tuc diu tit d duoc thit lp va nhung
nguoi xy dung chung khng su dung cac dinh ch xy dung nha
duoc cng nhn. Chung thuong duoc xy dung trn cac din tich
nng nghip duoc cac nha xy dung tu nhn chia mt cach bt hop
phap thanh cac l nho
Chinh phu thuong lin quan dn qua trinh mua dt trong pham vi
xy dung nha banchinh thuc. Trong cac linh vuc xy dung nha ban
chinh thuc noi khao sat duoc tin hanh, chinh cac co quan chinh phu
khoi xuong su phat trin cua chung va diu nay khuyn khich cac
nha xy dung tu nhn chia dt mt cach bt hop phap thanh cac l
nho o giai doan mun hon. Vic su dung dt duoc chuyn di tu su
dung dt nng nghip sang su dung dt cu tru thng qua mt vai tr
duoc che du tu chinh phu. Nhung nguoi o trong cac khu vuc nhu
vy thuong mua dt cua ho thng qua mt qua trinh phi chinh thuc
chia dt va thuong mai hoa dt phi chinh thuc. Hager El
Mawatayah, Exbet Abou Soliman, va Eber Nadi El Sid la cac thi
du tt nht cho cac khu vuc nhu vy o thanh ph Alexandria.
16

Thm chi o nhung noi khng chc nht, cung co bng chung rng
cac chinh phu dang nhn ra rng cac dinh ch phap li cua ho d
khng thich ung voi cac diu kin kinh t ngay nay. Nm 1992, Hng
tin Reuters d tuong thut rng nha lnh dao Libya Muàmmar
GadhaIi d thiu ra tro cac chung thu so huu dt cua Libya. 'Tt ca
cac h so va tai liu trong s dng ba dt cu, nhung cai chi ra rng
mt khoanh dt thuc v b tc nay b tc kia, d bi dt sach, dai ta
GadhaIi d thng bao, nhu d duoc dua tin, voi mt cuc hop cua b

91
tu phap cua ng ta. 'Chung bi dt di boi vi chung d dua trn su boc
lt, gia mao, va cuop boc.
17

mt s nuoc, khu vuc ngoai phap lut by gio chinh la gc r
cua h thng x hi. Nguoi dn Touba, Senegal, nhung nguoi ban
rong trn cac via he cua New York va cua cac thanh ph lon khac o
Mi, thuong la b phn cua mt giao phai Hi giaoPhi chu tinh vi
tun hang triu dla loi nhun v thanh ph qu huong cua ho. To
Newsweek m ta Touba nhu:

mt quc gia trong quc gia, phn lon duoc min tru khoi lut phap
Senegal va la thanh ph phat trin nhanh nht nuoc. Toan b
cac lang duoc tai dinh cu o dy, dung ln cac lan bng tn giua
nhung bit thu co tuong bao quanh cua nhung nguoi giau Thanh
ph min thu la trung tm cua Senegal v giao thng va cac d ch
bt dng san, khu vuc phi chinh thuc hung thinh, va bun ban lac
du phng, ngun trao di ngoai thuong chinh cua quc gia.
1

nhung phn khac cua th gioi, su lo ngai cua nhung nguoi
ngoai phap lut v vic ho mt tai san co th chm ngi cho xung dt
cng khai. Do la truong hop cua Indonesia ma nhung vn d cua no
duoc bao chi nu nhiu trong nhung nm vua qua. Quay lai sau nm
v truoc, to Economist d canh bao:

Nhung nguoi ngheo buc minh v vic mt tai san cua minh boi vi d
thi hoa va cng nghip hoa tao ra cu v dt, trong mt nuoc ma o
dy quyn so huu dt la mt vic cuc ki xa voi. Chi co 7 dt trn
qun dao Indonesia co chu so huu r rang.
Khng th tranh khoi, co rt nhiu trao di v ca cac giy chung
nhn tht va gia. Nhung nguoi thu mua cac ming dt di khi thy
rt dng chu khng th chi ci duoc. Va cac ngn hang rt ngai
chp nhn dt nhu th chp cho mt khoan vay.
19

nhung noi khac ngoai phap lut duoc lin tuong gn voi su
khn kh: ' Bombey hai phn ba s 10 triu dn cua thanh ph
sng hoc la trong cac lan mt phng hoc la trn via he.
20
Tuy th
SU BI AN CUA TU BN

92
nhung nguoi ngoai phap lut o cac nuoc khac dang leo ln cac bc
thang kinh t. Theo T chuc Danh gia Ki thut cua Peru Cuero
Tcnico de Tasaciones del Peru, gia tri cua dt trong khu vuc phi
chinh thuc cua Lima o muc trung binh 50 USD mt mt vung, trong
khi o vng Gamarra, noi co khu vuc ch tac phi chinh thuc rt lon
hoat dng, gia tri cua mt mt vung dt co th ln cao toi muc 3.000
USD. Aviacion, mt trung tm ngoai phap lut khac o Lima, dt
dang gia 1.000 USD mt mt vung va o Chimu cua khu arate la
400 USD. Nguoc lai, MiraIlores va San Isidro, cac dia chi co thanh
th nht Lima, gia tri cua tai san dt hop phap, co chung thu quyn
so huu la tu 500 USD dn 1.000 USD mt mt vung.
21

Chinh la mt cu chuyn cu

Mt khi cac chinh phu hiu rng nhung nguoi ngheo d kim soat
nhung luong khng l v bt dng san va cac don vi san xut kinh t
ri, thi s tro nn r rang di voi ho rng bao nhiu vn d ma ho di
mt la do lut thanh vn khng ph hop voi cach ma dt nuoc cua ho
tht su hoat dng. No chinh la li do nu lut thanh vn mu thun voi
lut cua dn thi su bt mn, tham nhung, doi ngheo, va bao luc s
chc chn xay ra.
Vn d cn lai chi la cac chinh phu sn sang som dn th nao d
hop phap hoa cac tai san ngoai phap lut nay bng cach tich hop
chung vao mt khun kh phap lut nht quan va ngn np. Nguoc
lai thi chi la duy tri mi mi tinh trang phap li hn loan trong do h
thng quyn so huu hin tn tip tuc tranh dua voi h thng ngoai
phap lut. Nu cac nuoc nay co bao gio dat dn mt h thng phap
lut duy nht, lut chinh thng phai duoc lam cho hop voi thuc t cua
mt su thuc p ngoai phap lut hang loat toi cac quyn so huu rng
mo.

93
Tin vui la cac nha cai cach phap lut s khng phai buoc vao vuc
thm. Thach thuc ma ho di mt, mc d la to lon, d gp o nhiu
nuoc truoc dy ri. Cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san
dang di mt voi nhung thach thuc mc d o cac ti l dy kich tinh
hon nhiu ht nhu cac nuoc tin tin d giai quyt giua th ki thu
muoi tam va Th chin II. Ngoai phap lut hang loat khng phai la
mt hin tuong moi. No lun lun xay ra khi cac chinh phu tht bai
trong vic lam lut trng hop voi cach nguoi dn sng va lam vic.
Khi Cach mang Cng nghip bt du o Chu u, cac chinh phu
cung d bi quy ry boi di cu khng kim soat ni, boi su tng ln
cua khu vuc ngoai phap lut, boi ngheo doi o d thi, va boi nao dng
x hi. Ho, luc du cung d giai quyt cac vn d nay tung cai mt
theo cach manh mun.

Dim M II: Cuc sng o Ngoi lng knh Hm qua

Di Chuyn dn cac Thanh ph

Hu ht cac hoc gia gn su xay ra cua cuc dai cach mang cng
nghip va thuong mai o Chu u voi su di cu hang loat dn cac
thanh ph, su gia tng dn s nhu kt qua cua mt su giam cac tai
hoa, va mt su giam sut thu nhp o nng thn so voi thu nhp o
thanh thi.
22
Trong th ki thu muoi bay va muoi tam, cng nhn o cac
thanh ph bt du nhn duoc luong cao hon nhung nguoi o nng
thn d thuc hin cac du an xy dung theo lnh cua cac giai cp
thng tri. Hin nhin la, nhung nguoi nng dn co nhiu tham vong
hon d di cu ra cac thanh ph, bi cam d boi trin vong luong cao
hon.
nuoc Anh, lan song di cu du tin bt du vao cui th ki thu
muoi sau. Bi dao ln boi s nguoi nhp cu ngay cang tng o cac
thanh ph va boi su bt n sinh ra, cac nha chuc trach d c kim nhip
SU BI AN CUA TU BN

94
d bng cac bin phap thay th tam thoi nhu phn phi thuc phm
cho nhung nguoi ngheo. Cung d co cac bin phap kin dinh d
thuyt phuc nguoi dn tro v thn qu. Mt loat cac lut d duoc
thng qua vao cac nm 1662, 165, va 1693 di hoi cac cng dn tro
v noi sinh hoc v noi cu tru c dinh truoc do cua ho nhu mt diu
kin d nhn duoc tro cp. Muc dich la d ngn cac gia dinh va
nhung nguoi lao dng chn tay di cu nhiu hon vao cac thanh ph d
tim vic lam. Nm 1697, mt lut d duoc thng qua cho php nhung
nguoi nhp cu di chuyn o nuoc Anh chi khi nu ho nhn duoc mt
giy chung nhn cu tru tu cac nha chuc trach o dia dim cu tru moi
cua ho. Mc d cac lut nay d khng khuyn khich di cu di voi cac
gia dinh va nhung nguoi yu dui, tr, kho manh, co tham vong va
chua lp gia dinh nghi ra nhung cach tro lai cac thanh ph. Ho cung
la nhung loai nguoi s tro thanh nhung chu doanh nghip thanh cng
hoc cac nha cach mang mnh lit.
Hu ht nhung nguoi nhp cu d khng kim duoc vic lam ma
ho ki vong. Nhung qui dinh han ch, dc bit la nhung kho khn
trong nhn duoc php d mo rng hay da dang hoa hoat dng, d han
ch nng luc cua doanh nghip chinh thuc d tng truong va tao cng
n vic lam cho nhung nguoi lao dng chn tay moi. Mt s kim
vic lam tam thoi hoc vao lam cng vic ni tro.
23
Nhiu nguoi
buc phai dinh cu tam thoi o cac vng ven cua cac thanh ph Chu
u, o 'ngoai , nhung vng dinh cu ngoai phap lut cua nhung
ngay y, cho doi duoc thu nap vao mt phuong hi hoc kim mt
vic lam trong mt cng vic kinh doanh hop phap.
Tinh trang ri loan x hi d khng th tranh khoi. Di cu vao cac
thanh ph bt du ngay khi cac dinh ch chinh tri hin tn bi tut lai
dng sau thuc t thay di mt cach nhanh chong. Su cung nhc cua
lut va tp quan trong thuong d ngn can nhung nguoi di cu thuc
hin dy du tim nng kinh t cua ho. Su chen chuc cua dn cu d thi
ngay cang tng, bnh tt, va nhung kho khn khng th tranh khoi
cua nguoi dn thn qu trong thich ung voi cuc sng thanh thi d
lam trm trong mu thun x hi thm nua. D. C. Coleman quan sat
thy rng ngay vao th ki thu muoi sau d co nhung ku ca trong
Quc hi Anh v 'nhiu loai n may va su gia tng nhiu nhung 'k
lua dao, lang thang, va trm cp o cac thanh ph.
24


95
Thay cho vic lam thich ung voi su thuc d thi nay, cac chinh phu
d tao ra nhiu lut va qui ch hon d thu nghin nat no. Cang nhiu
qui ch thi gy ra cang nhiu vi pham va cac lut moi duoc thng
qua ngay d truy t nhung nguoi vi pham cac lut cu. Cac vu kin
cao tran lan bun lu va lam gia ph bin. Cac chinh phu d phai su
dung dn cac bin phap dan ap hung bao.

Su Ni ln cua Ngoai phap lut

Dn dn, nhung nguoi nhp cu Chu u khng tim duoc vic lam
hop phap d bt du mo cac cua hang bt hop phap o nha cua minh.
Da phn cng vic nay 'bao gm ch tao truc tip, voi thit bi it vn
vuot qua cac cng cu dng tay.
25
Tu lu nguoi o thanh ph d khinh
mit cng vic duoc tin hanh o bn ngoai cac phuong hi va h
thng cng nghip chinh thng.
Nhung nguoi nhp cu, tt nhin, d khng th du suc d kn ca
chon canh cng vic ngoai phap lut d la ngun thu nhp duy nht
cua ho, va khu vuc ngoai phap lut cua nn kinh t bt du lan rng
nhanh chong. Eli Heckscher trich dn binh lun nm 1762 cua Oliver
Goldsmith: 'Him co mt nguoi Anh nao, nguoi khng vi pham mt
lut r rang nao do voi su min phat trong hu nhu mi ngay cua doi
minh va chng ai, ngoai tru n luc n hi l va vu loi moi thuc thi
chung.
26
Hai nghi dinh cua Phap nm 167 va 1693, cung duoc
Heckscher trich dn, cng nhn rng mt li do vi sao nhung qui dinh
ki thut san xut lai khng duoc tun thu la do cac cng nhn, khi do
thm chi cn tht hoc hon nhiu so voi nguoi lao dng o cac nuoc
dang phat trin ngay nay, d khng th thoa mn ngay ca di hoi
phap li don gian nht dn ni cac nha san xut vai dt phai dua tn
cua ho trn nguc ao cua ho. y th ma, nhung nguoi cng nhn nhp
cu nay d rt hiu qua. Adam Smith mt ln d luu y, 'Nu anh
mun cng vic cua minh duoc thuc hin o muc d kha tt, no phai
SU BI AN CUA TU BN

96
duoc lam o cac vng ngoai noi nguoi lao dng, chng co dc n gi,
chng co gi ngoai dc tinh d tuy thuc vao, va anh cung phai tun
lu no vao thanh ph o muc anh co th.
27

Cac nha chuc trach va cac nha doanh nghip hop phap d khng
bi n tuong boi su canh tranh nhu Adam Smith bi. nuoc Anh, qua
cac thp ki sau khi nn qun chu duoc phuc hi nm 1660, mt s
nguoi theo chu nghia truyn thng bt du ca than v s luong ngay
cang dng cua nhung nguoi ban rong va nhung nguoi ban hang trn
duong ph, su nao dng xay ra truoc cua cac cua hang co uy tin, va
su xut hin cua nhung nguoi co cua hiu moi o nhiu thanh ph
nho. Cac nha bun chinh thuc d c gng tuyt vong d thoat khoi
nhung nguoi moi dn. Paris, cuc chin phap li giua cac tho may
va nhung nguoi ban qun ao d dng ri ko dai hon ba trm nm.
No chi duoc chm dut boi Cach mang Phap.
Nhung loi mo du cua cac lut va cac sc lnh thoi y thuong dn
chiu dn su tu chi tun thu cac lut va qui dinh cu. Theo
Heckscher, vai bng in hoa nhp tu n D bi cm nm 1700 d bao
v cng nghip len cua Anh Quc. Cac nha ch tao Anh manh dan d
san xut vai in hoa cua ring ho, lun tim ra nhung ngoai l hay cac
l hng cua lut. Mt cach lach khoi su cm doan vai bng in hoa d
la su dung vai bng th vai bng Anh duoc lam voi bao bi bng
lanh. Ty ban Nha cung d truy t va trung phat cac nghip chu
ngoai phap lut. Nm 1549, Hoang d Charles D Nht d ban b hai
muoi lm sc lnh huong vao cac doanh nghip ngoai phap lut. Mt
lut yu cu cac nha chuc trach pha hoai vai bng cach ct mp vai
chua du hiu cua nha san xut nhu th nhung nguoi mua s bit ho
d mua cac hang hoa ngoai phap lut. Diu nay co y dinh d lam
nhuc cac nha phn phi.
Su dan ap cua chinh phu voi nhung nguoi ngoai phap lut d la rt
nhiu, th bao, va o Phap, gy ca thit mang. giua th ki muoi tam,
lut phap d cm cng chung Phap san xut, nhp khu, hoc ban vai
bng in hoa voi su trung phat tu lao dng kh sai va t day dn hanh
hinh. Nhung nguoi ngoai phap lut vn khng nhut chi. Heckscher
uoc luong rng trong mt giai doan muoi nm trong th ki thu muoi
tam nhung nguoi Phap d hanh hinh hon 16.000 nguoi bun lu va
cac nha san xut bi mt di voi san xut hoc nhp khu bt hop

97
phap vai in hoa. Mt s thm chi lon hon cn bi kt an kh sai hoc
bi phat theo kiu khac. Ring o thanh ph Valence, 77 nha doanh
nghip ngoai phap lut d bi treo c, 5 nguoi d bi tra tn b xuong
trn banh xe, va 631 nguoi bi phat kh sai. Cac nha chuc trach chi
mui lng tha cho duy nht mt nguoi ngoai phap lut.
Theo Robert Ekelund va Robert Tollison, li do vi sao cac nha
chuc trach d truy t nhung nguoi ngoai phap lut th bao dn nhu
vy la khng chi boi vi ho mun bao v cac nganh d duoc thit lp
vai in hoa cung lam cho thu thu kho khn hon.
2
Mc d d d nhn
din cac nha san xut cac loai vai mt mau va nhu th xac minh liu
ho d tra ht thu chua, vai in hoa, do h thng in moi, co th tao ra
cac mau da dang, lam cho vic xac dinh xut xu cua chung kho khn
hon nhiu.
Nha nuoc dua manh vao cac phuong hi ma chuc nng chinh
cua chung la kim soat vic tip cn dn doanh nghip hop phap d
giup xac dinh nhung nguoi vi pham lut. Nhung bng cach lam lut
nghim khc hon thay vi diu chinh chung d tinh dn ca ch tac
ngoai phap lut, cac nha chuc trach don gian d buc cac nha doanh
nghip ra vng ngoai ngoai phap lut. Khi Diu l v Tho ca va
Tho hoc vic cua nuoc Anh nm 1563 d c dinh cac muc luong cho
cng nhn va di hoi rng chung duoc diu chinh hang nm theo gia
ca cua mt s mt hang thit yu nht dinh, nhiu nguoi ngoai phap
lut truoc dy d di chuyn doanh nghip cua minh ra cac thi trn
ho lanh hoc thit lp nhung vng ven d moi o noi su giam sat cua
nha nuoc it nghim ngt hon va cac qui ch long lo hon hoc don
gian khng ap dung duoc. Rut ra vng ven d cung cho php nhung
nguoi ngoai phap lut tranh con mt soi moi cua cac phuong hi, ma
quyn han cua chung chi mo rng dn ranh gioi cua thanh ph.
Cui cng, su canh tranh ngoai phap lut d tng ln dn mt
dim khi ma cac chu so huu cac doanh nghip chinh thuc chng cn
co lua chon kha di nao khac ngoai vic d cho cac xuong o ngoai
thu lai mt phn san xut cua ho lam hep co so thu va gy tng
thu. Mt vng lun qun hinh thanh: Thu cao hon lam trm trong
thm nan tht nghip va tinh trang ri loan, thuc dy di cu dn ngoai
lon hon va nhiu don thu phu cho cac nha ch tac ngoai phap lut.
Mt s nguoi ngoai phap lut d thanh cng dn muc ho d co quyn
SU BI AN CUA TU BN

9
tham gia kinh doanh chinh thuc mc d khng phai khng tra phn
dut lot cua ho va dua ra ap luc chinh tri.
Cac phuong hi d phan cng. Duoi triu dai Tudor, rt nhiu lut
o Anh d cm cac xuong va cac dich vu ngoai phap lut o cac vng
ngoai . Nhung rt dng nhung nguoi ngoai phap lut va ki nng
tranh phat hin cua ho d pha ngang cac n luc nay. Trong nhung
tht bai ni bt nht d la cac phuong hi san xut mu va khn phu
giuong o Norwick, sau mt chin dich ko dai va duoc quang cao
rm beng d chng lai nhung nguoi hoat dng ngoai phap lut, d
khng co kha nng thuc thi dc quyn hop phap cua ho trong san
xut mu va khn trai giuong.
29
Su canh tranh d bo cac phuong hi
lao dao. Coleman qui su sa sut cua ho cho vic 'tng cung lao dng,
thay di hinh mu cua cu, va mo rng thuong mai va su tng
truong cua cac nganh cng nghip moi va su mo rng dang k cua
cng nghip nng thn duoc t chuc ngoai h thng.
30

Pha v Trt tu Cu

Cac chinh phu Chu u d dn dn buc phai rut lui truoc su tng
ln cua khu vuc ngoai phap lut nhu cac chinh phu trong cac nuoc
dang phat trin va nguyn cng san dang lam ngay nay. Thuy
Din, khng co kha nng chm dut vic thit lp cac khu dinh cu
ngoai phap lut, Duc Vua Gustavus Adolphus d phai di thm tung
khu dinh cu va ban phuoc lanh cho chung d duy tri v b ngoai cua
su kim soat cua chinh phu. nuoc Anh, nha nuoc d buc phai
thua nhn rng cac nganh cng nghip moi duoc phat trin chu yu o
cac noi d khng co cac phuong hi hoc nhung han ch phap li tht
vy, nhung nguoi ngoai phap lut d tao ra nhung vng ngoai va
cac thi trn cua ring ho d tranh su kim soat cua nha nuoc va cua
cac phuong hi. Hon th nua, cac nganh cng nghip ngoai phap lut
d hiu qua hon va thanh cng hon. D duoc cng nhn rng ri rng
cng nghip dt vai bng d hung thinh, boi vi no d khng bi diu
tit mt cach nghim ngt nhu nganh len. Nguoi dn som d y thy

99
rng cac khu dinh cu ngoai phap lut d dang san xut cac hang hoa
va dich vu tt hon so voi nhung di thu canh tranh nm bn trong
lng kinh. Nm 15, mt bao cao cho Ngai Cecil, B truong cua
Nu Hoang Eliabeth D Nht, m ta cac cng dn cua HaliIax, mt
trong nhung khu dinh cu moi ngoai phap lut:

Ho tri hon nhung nguoi khac v chinh sach va cng nghip, d su
dung thuong mai va mt bng dt cua ho va, sau cach cu xu th l
va kiu cng cua xu so hoang d cua ho, ho vuot nhung nguoi cn
lai v su uyn thm va su giau co. Ho xem thuong cac kiu cach cu
ki cua ho nu ho nghe thy mt cai moi, tin loi hon, thich dng cac
thu moi hon la lin kt voi nhung nghi thuc cuHo co mt su
hng hai tu nhin voi nhung sang ch moi gn voi tinh chm chi
kin dinh.
31

Nhung nguoi ngoai phap lut cung bt du xy dung trong ni b
cac thanh ph. Duc, noi cn phai trai qua mt cuc sat hach va
nhn duoc su ph chun phap li moi co th xy dung, theo mt su
gia, 'co th thy toan b cac qun trong do rt nhiu nha dang duoc
xy ct, mc d chng co ai o trong qun co tu cach hop phap d xy
chung.
32

S luong, su kin tri, va thanh cng cua nhung nguoi ngoai phap
lut d bt du lam xoi mn chinh nhung nn tang cua trt tu trong
thuong. Bt lun ho dat thanh cng nao, ho dat duoc no bt chp nha
nuoc, va ho d nht thit phai coi cac nha chuc trach nhu nhung k
th. cac nuoc noi nha nuoc loai ra ngoai vng phap lut va truy t
cac nghip chu ngoai phap lut thay cho vic diu chinh h thng d
hp thu cac doanh nghip cua ho, chng nhung tin b kinh t bi tri
hon, ma cn lam tng ri loan, bin thanh bao luc. Nhung su biu
thi duoc bit dn nhiu nht la cac cuc cach mang Phap va Nga.
Nhung nuoc thich ung nhanh, tuy nhin, d tin hanh qua d
tuong di binh an sang mt nn kinh t thi truong. Ngay khi nha
nuoc nhn ra rng mt khu vuc san xut ngoai phap lut d duoc ua
thich hon v mt x hi, chinh tri va kinh t cho nhung nguoi di cu
tht nghip co s luong ngay cang dng, thi cac nha chuc trach d
bt du rut su ung h cac phuong hi. Kt qua la o Anh d cang ngay
SU BI AN CUA TU BN

100
cang it nguoi hon d don xin gia nhp cac phuong hi, va bng cach
y dung vu dai cho nha nuoc d thay di trit d va quyt lit cach
thuc ma trong do kinh doanh duoc tin hanh.
Quyn luc cua nha nuoc cung giam di. Bt k h thng phap lut
cung nhc nao, nhu h thng truoc Cach mang Cng nghip, nht
thit dy ry tham nhung. Mt sc lnh nm 1692 o Anh tuyn b
rng nhung nhn vin thu vu o nhiu khu vuc d dn cac xuong va
cac nha may chi d thu cac khoan np thu d thoa thun truoc chu
chng h kim tra hang hoa xem cac nha san xut tht su co bao
nhiu. Hu ht cac giam sat vin san xut, bt lun ho thuc cac
phuong hi hay do nha nuoc b nhim, lin tuc bi t cao la tham
nhung va thiu trach nhim, mt tinh trang duoc cho la do thiu tn
trong phap lut.
Thm chi cac dai biu Quc hi, ma o cui th ki thu muoi bay d
co quyn cho php thanh lp doanh nghip, d duoc bit dn la nhn
dut lot cho nhung thin vi dc bit. Cac nha chuc trach dia phuong
cn ti t hon. Nm 1601, mt phat ngn vin cua Ha Nghi Vin d
dinh nghia mt thm phan hoa giai nhu 'mt Loai vt sng ma vi
mt nua Ta Ga gi s tha cho ca Ta Hinh phat. Cac cng chuc tim
cach d li tht bai phap li khng phai cho cac lut ti ma cho su
thuc thi khng thoa dang. 'Ti kt lun rng tai thoi dim nay khng
th lam ra cac lut tt hon, chi cn thiu vic thi hanh, mt sach nho
tuyn truyn chinh sach nm 1577 d tuyn b nhu vy. oseph Reid
lp lun rng trt tu cu bi pha v boi su tham nhung tran lan d thm
su vao tt ca cac dinh ch cua no va phn chia dn chung thanh
nhung nguoi co th danh lua duoc h thng va nhung nguoi khng
th. ng cung luu y rng mt h thng phap lut khuyn khich mt
s nguoi vi pham lut va lam nhung nguoi khac chiu thit hai tu vic
y s mt uy tin mt cach khng th tranh khoi di voi ca hai loai cu
tri.
33
Cac thm phan hoa giai o ngoai chng co my khuyn khich
d thuc thi cac lut duoc thao ra o cac thanh ph va d khng th
chp nhn duoc di voi dn cu ngoai . Dn cui th ki thu muoi
tam, toan b b may phap li d yu di, va o mt s nuoc, hoan toan
tham nhung.
Mi khi chinh phu kim soat duoc moi thu, dn chung dt moi ki
vong kinh t cua minh vao nha nuoc. Diu nay tao nn mt hinh mu

101
din hinh tin tu ban chu nghia: Khi luong tng ln nhanh hon gia
thuc phm, cac nha bun di phai co trn cho luong khi gia thuc
phm tng ln nhanh hon luong, cng nhn di luong ti thiu va gia
trn cho thuc phm. Gia ca, thu nhp, va luong duoc c dinh boi ap
luc va hoat dng chinh tri, mt tinh trang lam nan lng san xut cng
nghip va nng nghip va thu muon nhn cng. Ca gia ti thiu
ln ti da, du khng giai quyt duoc cac vn d khan him, thiu
luong thuc, va tht nghip. 'Thoi dai, Charles Wilson vit, 'la mt
thoi dai cua bao luc, khi su theo dui cac muc dich kinh t lin tuc
di hoi su giup d cua vu luc.
34
D chinh la thoi gian chin mui cho
cuc chin y thuc h va du kich, o quc hi va trn duong ph.
Ngay tu 160, mt loai thuyt dinh mnh d ni ln mc cho v
b ngoai khng th co cua tin b kinh t dang k: 'Da s cac nha
ch tac ngheo tin rng ho s chng bao gio dang gia muoi bang va
nu nhu vy ho co th cung cp cho ban thn ho du d duy tri su
sng bng cach chi lam vic ba ngay mt tun, ho s chng bao gio
lam vic bn ngay.
35

Giua cac cuc khung hoang kinh t va xao trn x hi nhu vy,
nhung nguoi manh m nht va tu tin nht chon con duong di cu hoc
tham gia cac phong trao cach mang. Giua th ki nuoi bay va th ki
muoi chin, hang trm ngan nguoi Italia, Ty Ban Nha, Phap, va
nguoi Chu u khac d di cu sang cac min dt moi d tim tuong lai
tt dep hon. Phap, vic khung b nhung Huguenot nguoi theo dao
Tin lanh va nhung nguoi ngoai phap lut trong khu vuc dt d thuc
dy nhiu nghip chu va cac cng nhn co tay ngh roi bo sang, chu
yu Anh va Ha Lan, o noi ho va chu nha cua ho d tim duoc cach d
thinh vuong.

SU BI AN CUA TU BN

102
Cui cng Sau Ba trm Nm

Do cac qui dinh duoc cu truc ti d kim ch cac doanh nghip
chinh thuc va do nhung nguoi ngoai phap lut d cng khai coi
thuong lut va d noi ln nhung su bt mn cua ho vi bi dy ra bn
l, vu dai d duoc dung ln cho cac nha chinh tri d thich ung voi
nhung su tht trong dn chung. Cac lut d bi xo cung voi tc d gn
nhu tc d ma cac khu dinh cu bao quanh cac thanh ph. Va khi
nhung nguoi ban hang rong, nhung nguoi n may, va bon trm cp
tran cac duong ph, khi cac hang hoa duoc san xut ngoai phap lut
hoc duoc tun lu vao tran dy cac thi truong, thi su tham nhung
cua chinh quyn tro nn tran lan, va bao luc pha v x hi.
Lut bt du thich ung voi nhu cu cua nhung nguoi dn thuong,
bao gm ca ki vong cua ho v cac quyn so huu, o hu ht cac nuoc
Ty u trong th ki thu muoi chin va du th ki hai muoi.Thoi gian
do, nhung nguoi Chu u d di dn kt lun rng d khng th cai tri
Cach mang Cng nghip va su hin din hang loat cua su ngoai phap
lut bng nhung diu chinh nho nht thoi. Cac nha chinh tri cui
cng d hiu ra rng, vn d khng phai la dn chung ma chinh la
lut, cai lam nan lng va ngn chn dn chung tro thanh hiu qua
hon.
Mc du buc tranh cua x hi tin tu ban chu nghia va nhung
hoan canh cua su sa sut cua no la kha ging nhau o hu ht cac nuoc
Chu u, kt qua khng phai lun lun nhu nhau. Cac nuoc d thuc
hin nhung n luc phap li d tich hop cac doanh nghip ngoai phap
lut d hung thinh nhanh hon cac nuoc cung lai su thay di. Bng
cach tao d dang cho su tip cn quyn so huu chinh thuc, giam cac
chuong ngai do cac qui dinh li thoi gy ra, va cho php nhung dan
xp dia phuong anh huong dn vic lam lut, cac nha chinh tri Chu
u d loai bo nhung mu thun trong cac h thng phap lut va kinh
t cua ho va d cho php cac quc gia cua ho dua Cach mang Cng
nghip dn nhung dinh cao moi.
Qua khu cua Chu u rt ging hin tai cua cac nuoc dang phat
trin va nguyn cng san. Vn d co ban ma cac nuoc sau di mt
khng phai la dn chung d x vao va lam n tc cac thanh ph,
khng phai la cac dich vu cng cng khng thoa dang, khng phai la

103
rac thai dang cht dng, khng phai la tr em rach ruoi di n xin trn
duong ph, hoc thm chi khng phai la nhung loi ich cua cac
chuong trinh cai cach kinh t vi m khng dn duoc voi da s nguoi
dn. Nhiu kho khn loai nay d tn tai o Chu u va ca o Hoa Ki
va cui cng d duoc vuot qua. Vn d tht su la chung ta vn chua
nhn ra rng tt ca nhung kho khn nay tao thanh mt dai duong cua
nhung thay di v ki vong: Khi nhung nguoi ngheo tran vao cac
thanh ph va thit lp cac kh uoc x hi ngoai phap lut, ho p buc
mt su tai phn phi lon v quyn luc. Mt khi cac chinh phu cua
cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san chp nhn diu do, ho
co th bt du bam theo lan song thay vi bi no nhn chim.
SU BI AN CUA TU BN

104

CHUONG 5

Ahng Bi hc bj Bo st
cua Ljch su Hoa K

at nav duoc ban phuoc do d vuot qua chi mot su
chuvn ch. su bao nguoc cua hin trang.

Milton and Rose Friedman

KHI TI TR NN ngay cang quan tm dn vai tr cua cac h
thng quyn so huu chinh thuc, ti d thuc hin nhiu chuyn di dn
cac nuoc tin tin d tim ra bng cach nao cac chuyn gia quyn so
huu cua ho bt tay vao vic tich hop cac quyn so huu ngoai phap
lut cua mt quc gia vao mt h thng quyn so huu phap dinh. Sau
muoi ba nm, voi hang ngan dm va thm mt it toc bac, ti d thm
hu nhu moi t chuc lin quan dn quyn so huu o cac nuoc tin tin
tu cac ban cua ti o So Dng Ba Dt Dai Hoang Gia va Nha Chuc
trach Dt dai Alaska cho dn Toki Bo Nht Ban. Chng ai co mt
cu tra loi. Tt ca cac chuyn gia ma ti d hoi, tt ca cac chuyn
vin cng tac voi v s cac dinh ch va co quan lin quan dn quyn
so huu ma ti d thm, du thu nhn ho d chua bao gio nghi v vn
d nay.
Nhung nguoi diu hanh cac h thng quyn so huu o cac quc gia
tin tin co nhung mi lo khac nhau mt cach cn ban. Ho chu yu
bn tm toi cac vn d lin quan dn cac quyn so huu. Quan tm
SU BI AN CUA TU BN

106
chu yu cua ti, tuy nhin, d khng phai la ban thn cac quyn so
huu ma la cac 'siu quyn meta rights su tip cn dn hay
quyn v cac quyn so huu. Mc du chung ti d co nhiu chu d
cng quan tm nhu lam sao d tai t chuc mt h thng luu tru h so
nhm tich hop nhung thng tin thu thp duoc o hin truong vao mt
co so du liu, hoc phat trin cac thu tuc d s hoa cac ranh gioi trn
cac ban d ra sao, cac chuyn gia quyn so huu d khng th noi cho
ti lam th nao d dua nhung nguoi nm giu tai san cua ho bng
nhung dan xp ngoai phap lut vao h thng quyn so huu phap
dinh. Nguoi ta cho nguoi dn nhung quyn di voi cac quyn so huu
phap dinh th nao?
D hin nhin, tu mt it lich su Phuong Ty ma ti d doc, rng o
mt thoi dim nao do trong qua khu cua ho tt ca cac quc gia
Phuong Ty d thuc hin vic chuyn tip tu nhung dan xp phi
chinh thuc, rai rac thanh mt h thng quyn so huu phap dinh duoc
tich hop. Vy tai sao ti lai khng di dung toi do vao lich su cua
Phuong Ty d xem cac h thng quyn so huu cua ho d tin hoa ra
sao? Cac chu nha cua ti tan thanh mt cach toan tm, va nhung
nguoi yu thich lich su o So Dng Ba Dt Dai Hoang Gia Anh va
Hi nhung nguoi V ban d dia chinh co Giy php Duc German
Association oI Licensed Surveyors d chi cho ti cac cun sach ua
thich cua ho.
Vic doc cua ti, hang ngan trang sau do, d dn ti dn kt lun
cn ban rng su chuyn tip sang cac h thng quyn so huu phap
dinh duoc tich hop chng my lin quan gi dn cng ngh mc d
cng ngh co vai tr h tro rt quan trong, nhu chung ta s thy o
Chuong 6. Su thay di ct yu la lam cho lut thich ung voi nhu cu
x hi va kinh t cua dai da s dn chung. Dn dn, cac quc gia
Phuong Ty d tro thanh co kha nng thua nhn rng cac kh uoc x
hi duoc sinh ra ngoai lut chinh thng d la mt ngun hop phap
cua lut va tim duoc cach hp thu cac kh uoc nay. Lut nhu th
duoc lam ra d phuc vu vic hinh thanh tu ban va tng truong kinh t
duoc dn chung mn m. Dy la cai cho cac dinh ch quyn so huu
hin thoi cua Phuong Ty sinh luc cua chung. Hon th nua, cuc
cach mang v quyn so huu nay d lun lun la mt chin thng
chinh tri. moi nuoc, no d la kt qua cua mt vai nha khai sang

107
quyt dinh rng lut chinh thng chng co y nghia gi nu mt phn
kha lon dn chung sng ngoai lut.
Nhung lich su khac nhau v quyn so huu o Ty u, Nht Ban, va
Hoa Ki tt ca du co cai gi do huu ich d noi v nhung mi quan tm
hin thoi cua cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san. mi
nuoc, tinh trang v lut phap ranh ranh d thuc ra khng phai v ti
pham ma la v su va cham giua lam qui tc o muc thuong dn va
lam qui tc o trn cng. Cach mang trong mi truong hop d ko
theo su hop nht dn dn cua ca hai h thng.
Tuy nhin, lich su chi tit cua tt ca cac nuoc nay s la qua nhiu
cho cun sach nay. Ti d quyt dinh, vi th, tp trung vao Hoa Ki
boi vi 150 nm truoc no cung d tung la mt nuoc Th gioi Thu ba.
Chinh phu va b may tu phap cua cac bang tr, vn chua hop nht v
mt phap li, d n luc d di pho voi lut va su hn loan cua nhung
nguoi nhp cu, nhung k chim dt, nhung k dao vang, cac bng
nhom co vu trang, cac nghip chu bt hop phap, va dam cn lai cua
nhung nhn vt sng dng khac nhung nguoi d lam cho vic ln
chim Min Ty nuoc Mi hoang d dn vy va, nu nhin mun hon,
lng man dn vy. Di voi mt nguoi Th gioi Thu ba nhu ti, buc
tranh nay cua qua khu cua nguoi nuoc ngoai la quen thuc dn kinh
ngac. Mc d cac cng su cua ti va ti gp kho khn voi 11.000
dim Dow ones, chung ti cam thy rt quen thuc voi nhung k
chim dt o Virginia cua Thomas eIIerson hoc cac khu dinh cu voi
lan lam bng cac suc g o Kentucky cua Daniel Boone.
Ging nhu cac nha chuc trach Th gioi Thu ba hm nay, cac
chinh phu Mi d thu chn su tng ln theo ham s mu cua nhung k
chim dt va nhung dan xp ngoai phap lut nhung khng ging nhu
cac nha chuc trach Th gioi Thu ba, ho cui cng d thua nhn rng,
theo loi cua mt nghi si Quc hi Mi, 'h thng dt dai d hu nhu
tan v va thay vi lp phap cho ho, chung ta phai lp phap theo ho,
theo dui hoan toan dn tn nui da Rocky Mountains hoc dn Thai
Binh Duong. Cai ma cac nha chinh tri Mi cui cng d hoc duoc,
nhu Francis Philbrick dua ra, d la 'cac luc luong lam thay di lut,
theo cach khac voi cach tm thuong, nm o ngoai no.
1
Thm chi
Lut Trang p Homestead Act ni ting nm 162, lut cho quyn
nguoi chim dt lam chu 160 mu dt min phi mt cach don gian
SU BI AN CUA TU BN

10
nu thoa thun la s sng trn do va phat trin no, d chng phai la
mt hanh dng hao phong chinh thuc ma la mt su cng nhn cua
vic d ri: Nhung nguoi Mi d chim va cai thin dt mt cach
ngoai phap lut hang thp ki ri. Cac nha chinh tri cua ho d thay di
lut dn dn d tich hop thuc t nay vao h thng phap li chinh thng
va thng mt s dim chinh tri trong cuc mc ca. Nhu vy sau khi
d thay di lut cua ho cho ph hop voi nhung dan xp ngoai phap
lut hin tn, cac quan chuc Mi d d cho cac quyn so huu cua
nhung nguoi dinh cu va nhung nguoi khai mo Mi duoc chi v d
chuyn thanh tu ban. Nhu o Hoa Ki trong th ki muoi chin, thach
thuc tu ban hoa nhung nguoi ngheo o cac nuoc Th gioi Thu ba va
nguyn cng san la o duoi day, la mt thach thuc chinh tri cai phai
duoc cai cach bng cac cng cu phap li.
Trong m ta tin hoa cua quyn so huu o Hoa Ki, nhu ti s lam
trong chuong nay, ti khng dam vit lai lich su cua Mi ging nhu
nguoi trng tn mang tinh huyn thoai cua ti, ti don gian thm d
no. Trong qua trinh, nhu ban s thy, ti tim thy nhiu thi du nhc
nho ti dn cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san hm nay:
su di cu hang loat, su bng n cua cac hoat dng ngoai phap lut, su
bt an chinh tri, va su bt mn chung voi mt h thng phap lut c
l si tu chi thua nhn rng cac hoc thuyt va cac cng thuc cua no
chng my thoa dang di voi th gioi thuc. Ti cung thy lut Hoa
Ki d dn dn tich hop cac dan xp ngoai phap lut d tao ra mt trt
tu hoa binh ra sao do do xac nhn y kin cua Thm phan Holme
rng chinh 'kinh nghim la cai mang cuc sng cho lut minh
chung rng, nhu chung ta s thy trong chuong tip theo, lut phai
tuong thich voi cach ma nguoi dn thuc su dan xp cuc sng cua
ho. Cach ma lut tip tuc sng la giu mi tip xuc voi cac kh uoc x
hi chp ni nhung nguoi tht su lai voi nhau o trn doi.

Song song vi L|ch su Hoa K

Tht kho nm bt dung ap luc ngoai phap lut va su dap ung chinh tri
nhanh nhay la quan trong th nao o Hoa Ki bng cach doc mt cach

109
thiu suy xt ht ca muc lich su cua mt thu vin. Cung s chng d
di voi hu ht cac nha chinh tri va cac nha ki tri co du oc cai cach
d kham pha ra lich su Mi ma ho phai chu y nht, cu th la, mi lin
h giua hop phap hoa quyn so huu va tao tu ban. D la huu ich v
mt x hi va kinh t, lich su phai duoc tp hop d soi roi vn d
dang ban. Nhin chung, cac chuyn gia v quyn so huu d khng vit
v qua d tu cac quyn ngoai phap lut sang mt h thng quyn so
huu phap dinh duoc tich hop. Co th co nhiu li do cho diu nay.
Thu nht, qua trinh lich su vn cn chua hoan tt. Nguoc voi lng
tin ph bin, cac h thng quyn so huu mo cho moi cng dn la hin
tuong tuong di moi gn dy chua nhiu hon hai trm nm va
nhung h qua dy du cua qua d cn cn phai ni ln r nt. Trong
hu ht cac quc gia Phuong Ty, nhim vu chinh cua cai cach
quyn so huu rng ri chi moi hoan tt khoang mt th ki truoc o
Nht Ban no moi co ch it hon nm muoi nm nay. Boi vi toan b
qua trinh tao cac h thng quyn so huu duoc tich hop d la kt qua
cua mt su tin hoa v thuc chu khng phai cua mt k hoach co y
thuc, cho nn khng dang ngac nhin la no cn thoi gian d cho tt
ca cac bai hoc huu ich cua vic tao quyn so huu o cac quc gia phat
trin tro nn r rang cho dn chung o th gioi dang phat trin.
Thu hai, quyn so huu d duoc coi mt cach truyn thng tu quan
dim cua cac quc gia tin tin. Hu ht cac tai liu khoa hoc nay no
ngay nay v quyn so huu coi cn nguyn cua no o Phuong Ty la
nghim nhin phai vy.
Thu ba, li do vi sao qua trinh tao quyn so huu hinh thuc lai kho
nm bt la tht kho theo di mach cua cu chuyn. Su hp thu chm
cac tp quan, thoi quen, va cac chun muc ngoai phap lut vao lut
chinh thuc d bi che khut boi cac su kin lich su. Vic cp cac
quyn so huu chinh thuc cho nhung nguoi dinh cu va nhung nguoi
chim dt o Hoa Ki, cai cui cng d tao co so cho phat sinh tu ban
va cac giao dich trong mt thi truong duoc mo rng, duoc coi mt
cach din hinh nhu mt chin luoc chinh tri d giup nhung tham
vong d quc cua Mi, giup nhung nguoi tin phong khai thac tai
nguyn khng l cua dt nuoc, va lam diu nhung cng thng cuc b.
Chinh dung nhung buoc nay co th cung d cho php Hoa Ki vuot
qua su xung dt giua h thng lut phap va nhung dan xp ngoai
SU BI AN CUA TU BN

110
phap lut cua nhung nguoi chim dt va nhung nguoi tin phong
khac, d khng la dim luu tm chu yu cua cac chuyn gia quyn so
huu.
Cai ma ti co y dinh trong chuong nay, ti phai nhn manh lai
mt ln nua, khng phai la di vit lai lich su Hoa Ki, ma la sp xp
lai bai tuong thut quen bit theo cach sao cho no giup chung ta hiu
rng: su hn dn r rang o cac quc gia Th gioi Thu ba va nguyn
cng san thuc ra la mt su tim kim mt trt tu phap li moi. Th thi,
hy ngo xem qua d chuyn tip cua 'lut ngoai phap lut tu rung
cy va dng co cua nuoc Mi phi thai sang cac cun sach lut cua
no.

Bo li dng sau Lut Anh C l

Th ki muoi sau d chung kin su khoi du cua mt cuc di cu chua
tung co cua nhung nguoi Ty u sang bo Bc va Nam Mi diu ma
su gia Bernard Bailyn d goi la 'mt trong nhung su kin vi dai nht
trong lich su thanh vn.
2
Bc Mi thuc Anh, theo HoIIer, mt
'doan dan ng va dan ba rt muot, mt moi va so st tp hop lai o
bo ty Dai Ty Duong, mt nhin chm chm vao rung hoang vu day
dc cy ci. Tay nm chc sung va Kinh thanh, mt s chc hn goi
lai nhung ki uc cua th gioi ma ho d bo lai dng sau.
3

Giua nhung ki uc nay d co nhung y nim lam sao d xy dung va
duy tri cac cng dng, giai quyt cac tranh chp, kim dt, va thit
lp cac dinh ch chinh quyn. H thng phap lut d dong mt vai tr
ni bt trong giai quyt cac tranh chp do cac hanh dng nay lun
lun gy ra. Tht vy, lut 'd di khp noi o Mi luc ban du nhu
'cac chinh phu thuc dia du tin d dua trn cac vn ban phap li
cac hin chuong` cac nn kinh t thuc dia d hoat dng duoi cac
lut diu tit gia ca, luong, va cht luong cac mt hang. Lut d cho
nguoi dn cac cng cu d ban hoc d lai bng chuc thu dt cua ho

111
cho nguoi khac, d tao mt din dan d giai quyt nhung tranh ci v
hang rao bi d va gia suc bi lac, va thm chi chi bao nguoi dn tho
cung, kt hn, nui day con cai, va di xu voi nhung nguoi hu va
hang xom ra sao.
4

Khoi du, cac nha thuc dn d c thu ap dung cac hoc thuyt cua
lut quyn so huu Anh d mang lai trt tu. Nhung thng lut Anh d
khng hinh dung mt x hi cai d nhanh chong sinh ra cac hinh thuc
moi tip cn tai san ma khng co mt h thng cp chung thu so huu
duoc thit lp va duoc chp nhn ph bin. Thng lut Anh, thi du,
d khng cho chi dn v vic cac toa an giai quyt ra sao cac truong
hop gm nhung nguoi d mua hoc thua k dt co quyn so huu
khng r rang. Kt qua la, 'vic xt xu cng khai v quyn so huu o
cac toa an dia phuong tro nn tuyt di cn thit. Tt ca cac bn lin
quan co th khai va lam chung, va quyt dinh cua toa to ra la tuong
di hiu qua va la su dam bao cng khai noi ma chng co cai gi khac
tn tai.
5

Hu ht cac nha thuc dia nay, tuy vy, d it hiu bit v cac chi
tit chuyn mn ki thut cua lut Anh. Nhiu nguoi d khng bit
hoc chng cn bit su khac nhau giua trat hop phap, lut va cng li,
va nhung su tinh t khac. Quan trong hon, thng lut Anh v quyn
so huu d thuong khng ph hop d giai quyt cac vn d ma cac
nha thuc dia phai di pho. Mt su qua di dao v dt o Bc Mi
thuc Anh d ban tng cho nhung nguoi dinh cu du tin nhung co
hi khng th hinh dung ni o Chu u ma ho d bo di. Di dn 'mt
luc dia o noi phn lon dt dai sach mt cach tu nhin hoc duoc
nhung nguoi da do Indian don sach, nguoi Anh va nhung nguoi
Chu u khac d x toi chia l ngun cua cai moi cua ho Kt qua
la, su quan tm ti mi dn chi thit d bi bo qua. Su khng chinh xac
trong chia l va trong ghi chp d duoc chp nhn, va d it chu y dn
cac k hoach ngn np nhung cai, duoc cac nha chuc trach thuc
dia ki vong, phai duoc tun theo.
6
Khng phai tt ca dt dai du
mau m, duoc tiu nuoc tt, hoc o gn cac dng co d cung cp co
cho gia suc va ngua cua nhung nguoi dinh cu.
7
Trong tim kim dt
thich hop cua minh, cac nha thuc dia Mi thuong d di chuyn mt
cach ngu hung, dinh dt ranh gioi, canh tac dt dai, xy nha va sau
do bo lai ht d di tim vng dt mau m hon.
SU BI AN CUA TU BN

112
Kt qua di voi cac quyn so huu la rt hay bin di va ngoai
phap lut. Trong phn tich su thay di phap li o Massachusetts thuc
dia, David Thomas Konig cho mt phac hoa cua tht bai quan liu va
ki thut cai lam trm trong thm vn d nhp cu. Thi du, thiu mt h
thng do dac thng nht d gy ra nhung su khac bit va khng theo
qui tc. Khp Masachusetts, cac nha chuc trach thuc dia thuong
khng thng nht phai chia dt th nao. 'D khng co su thng nht,
thi du, nhu liu phai dng duong thng hoc cac duong nt tu nhin
d phn tach cac l dt. Mt nha thuc dia 'd cho rng vic phn
cho ng ta ba trm mu o Reading co hinh vung vuc, nhung ng ta
hoang mang nhn ra mun hon rng l dt cua hang xom cua ng ta
o thi trn bn canh d duoc vach ra theo mt hinh trn` ma cung cua
no ct mt din tich cua ng ta.
Nhung thiu sot ki thut trong thu

tuc do dac cung lam tng thm su bt trc va nhm ln. Konig luu y
rng nhung kho khn trong b tru cho muc d bin thin kinh tuyn
o Bc Mi thuong gy ra nhung yu sach tai san chng cho ln nhau,
cho dn khi ohn Winthrop IV dua ra mt bang bin thin cho do dac
dt vao nm 1763.
9

Trong vic ra cac quyt dinh cho mt loat cac bt dng v tai san
gy bi ri, ma ban cht cua chung co it hoc chng co tin l nao o
Anh, cac nha chuc trach thuc dia khng th d dang lam theo lut
Anh. Thay vao do, 'cac toa an thuong huong v cac tuc l cua thi
trn dia phuong va bin di chung thanh mt b moi cua lut, cai s
tao n dinh cho nhung vic giai quyt dt.
10
Trong cac vn d tu su
tu tri chinh tri ni dia dn vic su dung va phn chia dt dai, cac nha
thuc dn d bt du di trch mt cach dang k khoi cac lut Anh,
nhung cai co it hoc chng co su thoa dang lgic nao di voi nhung
thuc t cua cuc sng thuc dia. Nhu Peter Charles HoIIer nhn
manh: 'V mt li thuyt ho la mt phn cua lnh dia ring cua nha
vua va tun thu moi lut cua duc vua, nhung su thuc gianh quyn
uu tin hon li thuyt. Xa nuoc Anh, dn cu thua thot, giau tai nguyn
thin nhin, va duoc chim boi nhung nguoi dan ng va dan ba
nhung nguoi bit r nhung y dinh ring cua minh va chop ly thoa
thun khi ho nhin thy, cac thuc dia d dich dn dn tucai tri.
11


113

Mt Truyn thng Ban du cua Mi - Chim dt

Mc du nhung nguoi nhp cu ban du chu yu la nhung thn dn
Anh va tun theo phap lut Anh, mt khi ho d sang Mi, mt thuc tai
moi, cach ma ho lin h voi nhau bt du thay di. nuoc Anh,
chim mt l dt cho mt thoi gian dai ma khng co chung thu so
huu 'chim dt`` la di nguoc voi lut. Hoa Ki, khng co khang
cu ban du va co nhiu co hi, su chim dt trn nhung manh dt co
sn nhanh chong tro thanh mt tp quan. Su chim dt la gia hon ban
thn quc gia. Theo nghin cuu cua Amelia Ford v cac tin l thuc
dia cua h thng dt dai Hoa Ki, thi 'truoc khi Cng ti Vinh
Massachusetts dn New England, d co nhung nguoi dinh cu khng
co giy nhuong hoc cp dt sinh sng o nhiu dia dim khac nhau
trong gioi han cua Vinh Nhung nguoi dinh cu Connecticut du
tin d la nhung k xm pham v mt phap li o dia hat cua ho va co
th tao co so cho quyn cua minh chi bng cach chim cu va mua tu
nhung nguoi da do Indian.
12
Trong nhung nm ban du cua
Maryland, nhung nguoi Phap va nhung nguoi Chu u khac khng
phai nguoi Anh o trn dt ma ho d khng co kha nng lam chu voi
cac diu kin cua vic cp dt. Va vao nm 1727, cac nha lp phap
Pennsylvania d phan di nhung 'loai nguoi thuong xuyn ngi
xung bt k ch Dt trng nao ma ho tim thy. Nhung k chim
dt thuc dia Mi nay d chim va cai thin 100.000 mu dt ma
khng co, nhu mt su gia m ta, mt 'bong cua mt quyn nao.
13

New England, cac chinh tri gia giau co chng thy duc hanh
nao trong cac hoat dng cua nhung k chim dt, nhung nguoi ma ho
goi mt cach don gian la nhung k chim doat bt hop phap. Ngay tu
1634 o Massachusetts, Toa an Ph thng d c thu han ch vic
chim dt bng ra lnh 'rng tt ca vic cp dt cho nhung nguoi tu
do phai duoc ghi vao h so va mt ban sao duoc gui cho nguoi y.
SU BI AN CUA TU BN

114
Vic do dac phai duoc tin hanh o mi thi trn boi mt canh sat va
bn nguoi tu do khac.
14
Diu nay cung chng mang lai kt qua. Do
nhung nguoi chim dt d chng h 'theo cac lnh cua toa nm 1634
va 1635 d buc Toa an Ph thng nm 1637 phai hanh dng mt
ln nua va yu cu rng 'phai tin hanh cach xu li nao do d buc
nhung nguoi phai ghi vao h so dt cua ho, hoc phat nhung k sao
lng.
15

Tuy nhin, d chng co cac cng cu phap li huu hiu nao d hoa
giai nhiu xung dt d xay ra. Kt qua la, nhung k chim dt d tro
thanh cac cng cu de facto [v thuc chat] tao co hi cho vic hop
phap hoa su chim dt. Phn nhiu cua nhung xung dt cng thng
nht d xay ra o cac dia hat bo trng rng ri o xa xi ma by gio
chung duoc bit dn nhu Vermount va Maine. Truoc Cach mang Mi,
ca New York ln New Hampshire du d di dt Vermount.
16
D pha
v yu sach cua New York, Thng dc Benning Wentworth cua New
Hampshire, 'hanh dng trn nguyn li rng su chim huu la chin
phn muoi cua lut cp khng dt o trong vng cho ca cac cng
dn cua New Hampshire ln Massachusetts kt qua la giua 1764
va 1769 131 qun hat d duoc cp cho hon sau ngan nhom cac ca
nhn chon loc.
17

Theo sat got chn cua ho, nhung k chim dt voi it lng trung
thanh voi bt cu bang nao d nhanh chong vuot qua lnh th. Thuc
vy, 'nhung k chim dt bt du d vao Vermount va dinh cu o bt
k noi nao hop voi so thich cua ho.
1
Rt som, ho d nhn ra tm
quan trong cua hanh dng tp th va bt du 'dua don yu sach du
tin o New Hampshire va mun hon cho Thng dc New York xin
cp dt bao gm ca dt dinh cu cua ho, hoc yu cu mt sc lnh
xac nhn ho trn dt cua minh.
19
Mc du ca hai thuc dia d c thu
can tro nhung yu sach cua nhung k chim dt bng cach lp di lp
lai dua ra cac thu tuc truc xut ho, th tri cua nguoi chim dt trn
dia hat d hoan toan dn muc Ethan Allen va 'nhung k chim dt
theo ng d thng loi dat duoc cuong vi mt bang cho Vermount
sau cach mang. Mt kt qua cn ban cua thng loi dc bit nay cua
'quyn luc cua k chim dt d la su cng nhn chinh thuc nhung
dan xp quyn so huu cua ho.

115
Su chim dt d thuong duoc dt nong boi cac chinh tri gia giau
co hm ho phat trin va khai thac nhung ngun luc cua thuc dia.
hu ht cac thuc dia, cac chinh tri gia d tin rng phat trin lnh th
co th duoc tin hanh chi thng qua nhp cu. D dat toi muc dich
nay, cac chinh tri gia thuc dia d cp dt cho cac ca nhn va cac
nhom d dinh cu trn dt chua duoc khai pha, khng dinh chuyn
chung thu quyn so huu cho dinh cu va cai thin dt. Virginia,
theo Ford, 'd chim dai dt co nghia la xy mt cn nha, gieo trng
mt mu dt, va nui gia suc mt nm: nu diu nay khng duoc lam
trong vng ba nm, s mt quyn va dt tro lai tay nha nuoc.
20
Theo
lut Masachusetts, nghia vu cua mt nguoi dinh cu 'bao gm chim
huu thuc su va trong vng ba nm, xy mt cn nha co kich thuoc
nht dinh, thuong la muoi tam hoc hai muoi b vung, va don sach
nm dn tam mu d ct co va cay bua.
21

Maryland trong cac nm 1670, Lord Baltimore d su dung
nhung nguoi chim dt d 'giai quyt mt s lnh th tranh chp o
phia bo bin trn Bo Dng va o Vinh Delaware.
22
Trong mt bin
phap d giu cho dng thu nhp ring cua ho khoi bi pha v, nhung
nguoi Penn o Pennsylvania 'd gui cac chi thi rng nhung nguoi d
dinh cu o bt k dt nao co th co dt y voi gia thinh hanh tai thoi
dim dinh cu voi li k tu thoi gian do nhung duoc tru di gia tri cua
nhung su cai thin cn nhung nguoi khng th lam diu nay s buc
phai np mt khoan t ti l voi khoan tin mua.
23
Do nhung nguoi
Penn som phat hin ra, tuy vy, rng chi thi nhu vy to ra cuc ki kho
thuc thi nu nhung k chim dt khng mun tra. Thuc ra, 'tro nn
r rang la tru khi tam uoc nao do duoc thit lp voi nhung nguoi
khat dt kin dinh nay, nhung nguoi khng th truc xut ra duoc, thi
cac khoan thu nhp lon s bi mt mt cach khng th tranh khoi
Cho nn, so dt dai Pennsylvania d dng lo voi hoc cho php
nhiu tp quan nhung cai to ra bt luc d ngn ngua va d phat sinh
bn canh cac quyn thuong l cua so, nhiu ngoai l va nhiu loai
chung thu dia phuong v so huu dt.
24

D dam bao cac quyn ma ho d hi vong dat duoc thng qua cac
chinh sach giai quyt nhu vy, nhung k chim dt d thy h thng
chinh thuc qua nng n hoc qua phuc tap. Nhu Amelia Ford cung
luu y, 'so dt dai thi qua xa, cng vic qua mo h, va cac phuong
SU BI AN CUA TU BN

116
phap qua chm chap d ph hop voi thuc tin cua nhung nguoi
chim dt.
25
Cac lut Anh d ngay cang tro nn khng thoa dang voi
cach ma nhiu nguoi sng va lam vic o Mi.

Kh uc X hi Mi: ~Cc Quyn Tomahawk

Trong su hn dn xung quanh lut, dt, va quyn so huu, nhung
nguoi nhp cu nhn ra rng nu ho mun sng yn binh voi nhau, ho
cn phai thit lp mt trt tu kiu nao dy, ngay ca nu no phai nm
ngoai lut chinh thng. Nhung nguoi chim dt bt du sang ch ra
cac loai chung chi quyn so huu ngoai phap lut ring cua minh duoc
bit dn nhu 'cac quyn riu tomahawk, 'cac quyn chi, 'cac
quyn ng. 'Cac quyn tomahawk duoc dam bao bng cach lam
bot vai cy o gn du mt con sui va dng riu danh du trn vo
mt cy hoc nhiu cy voi tn ho vit tt cua nguoi d cai thin
dt. Ngay vao cac nm 1660, nhung nguoi chim dt o Maryland
d phat trin tp quan danh du cy trn nhung manh dt ma ho
mun truoc khi chung duoc do dac voi giy php cua 'tng trc dac
thuc dia.
26
Vao cui Cach mang Mi, tp quan danh du cy d biu
thi quyn chim huu dt d tro nn ni bt dn muc mt si quan qun
di d vit cho b truong b chin tranh: 'Nhung nguoi linh nay
trn vng dt hoang vu d quen ngi trn nhung ming dt dep nht,
danh du quyn tomahawk hoc cai thin, nhu ho goi no, cho th la
mt chung nhn quyn so huu thich dang.
27

'Cac quyn chi va 'cac quyn ng co nghia la khoanh chim
mt ming dt bng cach dung mt chi bng g hoc trng mt vu
ng. Dang k, la cac quyn ngoai phap lut nay duoc mua, ban, va
chuyn nhuong ht nhu cac chung thu so huu chinh thuc.
2
Va du
cho cac quyn chi, hoc quyn ng co th khng chung nhn mt
cach hop phap bt k ai di voi dt, khng h co nghi ngo gi rng cac

117
quyn ngoai phap lut nhu vy d giup tranh ci co, d duoc cac
cng dng o noi hoang vu cua Mi chp nhn mt cach rng ri, va d
tro thanh ngun gc cua chung thu so huu hop phap vao cac nm
sau.
Bt chp su ung thun ngm cua cac chinh tri gia dia phuong di
voi nhung dan xp ngoai phap lut nay, nhung nguoi chim dt vn
gp phai mt th gioi th dich. Ho d lin tuc gy ra cac xung dt voi
nhung nguoi Th dn Mi bng cach xm chim dt cua ho. Nhung
nhung nguoi chim dt d cung de doa gioi uu tu nhung nguoi so
mt nhung co ngoi mnh mng cua ho. Do la li do vi sao mt thanh
vin cua gioi uu tu George Washington nm 173 d ca than v
'Bon k cuop nhung k thach thuc tt ca cac Nha chuc trach trong
khi chung dang hot vang va chim doat phn Tinh hoa cua Dt nuoc
lam tn hai dn phn lon moi nguoi.
29

Bn vo Sheriff

Nhung nguoi nhp cu d bt du vach ranh gioi, cay rung, xy nha,
chuyn nhuong dt, va thit lp tin dung truoc xa vic chinh phu ban
cho ho quyn lam nhu vy. Bt chp vic lam n tao bao, dung cam
cua ho, tuy nhin, nhiu nha chuc trach vn tin chc rng nhung
nguoi Mi moi nay d trng tron vi pham lut va phai bi truy t.
Nhung diu nay d khng d lam. Thm chi khi George Washington,
nguoi cha cua Hoa Ki, d c dui nhung nguoi d chim dt trang
trai cua ng o Virginia, lut su cua ng d canh bao rng 'nu ng
thng vu kin chng lai nhung nguoi dinh cu trn dt cua ng, thi
chc ho s dt nha cua va hang rao cua ng.
30

Quan h giua cac bang khac va nhung nguoi chim dt dia
phuong cung bt du nong ln. Thm chi truoc Cach mang, nhung
nguoi dinh cu tu Massachusetts d bt du dinh cu ri o Maine, vng
dt ma Massachusetts di ngay tu 1691. Luc du, cac nha chinh tri
SU BI AN CUA TU BN

11
Massachusetts d chiu chp nhn su gia tng nhung nguoi chim dt
o vng Maine xa xi. Tuy nhin, sau Cach mang, voi ngn kh trng
rng va dng tin mt gia, cac nha chinh tri Massachusetts ngo toi
vng dt mnh mng cua Maine nhu mt ngun thu nhp moi chu
yu.
31
Dt nhin, nhung nguoi chim dt o Maine d la tro ngai cho
vic ban cac l dt lon. Nm 176, thng dc ra mt tuyn b cm
chim dt o Maine.
32

D lam yn lng nhung nguoi mua tim nng, Massachusetts d
chi dinh mt u ban d khao sat va di 'nhung k chim dt
33
bt
hop phap tra tin. Hu ht nhung nguoi chim dt, tuy vy, d hoan
toan tu chi di doi hoc tra tin dt. Thay cho vic thoa hip voi
nhung nguoi chim dt, bang d diu cac sheriII qun truong cng
an d thuc thi cac thu tuc truc xut hop phap, chm ngi thng thuc
n d dn dn cai ma mt su gia d m ta nhu 'cai gi do ging mt
cuc chin tranh cng khai.

'Nt ni bt nht trong tinh cach cua nhung nguoi chim dt la
hung ton va cm th khng ngui di voi lut, mt lut su o Maine
d nhn xt nm 100. 'SheriII cua qun va cac si quan duoc chon
cua ng chiu s phn nan nhn d lam vt hi sinh va nhn danh thi
hanh trat truc xut dang nguyn rua chng lam ho kinh hi. Ho
tuyn b rng co cu phap lut phai bi danh d, rng cac lut su phai
bi trc tn r va vn phng cua ho phai bi lt nhao thanh bui.
34
Va
khi mt sheriII d bi git trong khi c gng truc xut mt nguoi
chim dt, ban hi thm d tu chi kt an nguoi duoc cho la k git
nguoi. Mt phn nhu mt kt qua cua nhung h qua chinh tri cua su
th dich giua nhung nguoi chim dt o Maine, Massachusetts d ung
thun tu cach bang cua Maine vao nm 120.
35

Cac thuc dia khac cung d c ht suc minh d ngn chn chim
dt cng va dt tu. Pennsylvania, nhung nguoi dinh cu ScotsIrish
d bt du di sang cac vng dt cua nguoi da do Indian ngay tu 1730,
va nhung nguoi Th dn Mi d chng lai. Cac nha chuc trach thuc
dia d canh cao di canh cao lai nhung nguoi dinh cu 'chng lai su n
cp dt cua nhung nguoi Indian, va bng duong chi thi dt pha cac
chi, lu g cua ho.
36
Thuc vy, tu 1763 dn 176 Quc hi

119
Pennsylvania d c thu ngn can chim dt voi hinh phat 'ni dau
cua cai cht, trong khi Thng dc William Penn d ra lnh cho qun
di dui nhung nguoi dinh cu bt hop phap.
37
Bt chp cac bin
phap nay, s luong nhung nguoi dinh cu d tng gp di. Dap lai,
theo mt su gia thoi by gio, 'ngai thng dc bi tuc din sau do d
tuyn b rng nhung nguoi dinh cu trn dt Indian s bi xu tu.
Nhung chng th tim thy thm phan nao cho nhung t nhn nhu
vy, hoc cac hi thm doan tun lnh va cac nha giam chc chn.
3

S Dt ph Php l: Quyn Uu tin Mua truc

Trong mt nuoc ma mi nguoi dinh cu d hoc la mt nguoi nhp cu
hay la lin quan dn mt nguoi nhp cu, thi nhung nguoi chim dt
nht thit phai co nhung nguoi ung h giua cac nha chuc trach thuc
dia, nhung nguoi hiu ra rng ap dung thng lut Anh cho nhiu
nguoi dinh cu moi la kho dn th nao. Theo lut Anh, thm chi nu
mt nguoi nao do chim dt cua nguoi khac mt cach nhm ln va
tin hanh cai thin, thi nguoi do khng th b lai duoc gia tri cua
nhung cai ma anh ta d lam. cac thuc dia, tuy vy, do thiu chinh
phu huu hiu, h so va do dac tin cy, nn cac nha chuc trach d phai
chp nhn nhung cai thin duoc tin hanh trn dt, thu d np, va
nhung dan xp cuc b giua nhung nguoi hang xom cung d la nhung
ngun co th chp nhn duoc cua cac quyn so huu. Ngay nm 1642,
thuc dia Virginia d cho php nguoi chim nhm duoc dn b gia
tri cua bt k su cai thin nao tu nguoi chu thuc su. Hin chuong cua
Virginia luu y rng 'nu bt k mt nguoi hoc nhung nguoi nao d
dinh cu trn bt k dn din hay dt d thuc v nguoi khac mt cach
hop l, mt 'su dn b co gia tri phai duoc cho php boi phan xu
cua muoi hai nguoi.
39
Hon th nua, nu nguoi chu chinh dang d
khng bng lng dn b nguoi chim dt cho nhung khoan cai thin,
thi nguoi chim dt co th mua ming dt voi gia do mt hi thm
doan dia phuong dinh ra.
40
Hin chuong nay mau chong duoc cac
thuc dia khac sao chp. Cac diu khoan nhu vy d minh hoa muc
SU BI AN CUA TU BN

120
d ma tng lop uu tu dia phuong dng cam voi nhung nguoi d
mun tao ra gia tri thng du trn dt cua minh.
Su di moi phap li v vic cho php mt nguoi dinh cu mua dt
ma ho d cai thin truoc khi no duoc chao ban cng khai duoc bit
dn nhu 'quyn uu tin mua mt nguyn li then cht cho vic tich
hop nhung dan xp quyn so huu ngoai phap lut vao lut Mi sut
hai trm nm tip theo. Cac nha chinh tri va lut gia d bt du din
giai 'su cai thin theo cach rt co loi cho nhung nguoi chim dt.
Bc Carolina va Virginia, quyn chi hoc quyn ng d duoc tinh la
mt su cai thin dt.
41
Massachusetts, k ca quyn tomahawk.
42

Dang k la, thu nap nhung dan xp ngoai phap lut dia phuong nhu
vy vao lut 'd khng chi la mt su cng nhn rng mt s tin dn
b cho nhung nguoi dinh cu du tin vi chi phi va rui ro ma ho d
chiu no cn la mt su bay to phap li cua tinh cam ph bin rng
nguoi chim dt thuc ra la nguoi mang loi cho dt nuoc, chu khng
phai la mt k xm ln.
43
Dn thoi ki Cach mang Mi, cac quyn ng
cua nguoi chim dt lang thang d duoc chuyn thanh, trong suy
nghi cua nhiu nguoi, cac quyn chim huu cua nguoi di tin phong
dung cam. Ngay khi George Washington phan nan 'bon k cuop
xm chim dt ring cua ng, thi o noi khac trong bang Virginia qu
huong cua ng cac nha chinh tri khac lai dang khuyn khich nhung
nguoi chim dt bng cach bao v cac quyn so huu ngoai phap lut
cua ho.
Di voi cac bang co it tin, thi quyn uu tin mua truoc cung d la
mt ngun thu nhp. Ho s tinh tin do dac dt d duoc nhung nguoi
chim dt cai thin va tin cp chung thu quyn so huu di voi
nhung nguoi chim dt. Kt qua la, cac lut v quyn mua truoc d
sinh si nhiu ca truoc va sau Cach mang. Nm 1777, Bc Carolina
d mo mt vn phng dt dai cho mt qun min ty, cho php
nhung nguoi dinh cu ly 640 mu, uu tin nhung nguoi d chim dt
ri.
44
Hai nm sau, Virginia d thng qua mt lut cho quyn nhung
nguoi dinh cu d chim dt o bin gioi min ty cua bang duoc uu
tin mua truoc dt ma ho d cai thin.
45


121

Nhiu Can tro Php l hon-Nhiu Ngoi php lut hon

Sau khi d thng nhiu trn, nhung nguoi Mi chim dt, tuy vy, cn
xa moi thng chin tranh. Tinh nuoc di di voi ngoai phap lut vn
cn dai dng trong mt th ki du cua Hoa ki, va chng du lai r
hon la trong chinh phu lin bang moi, dt nhin kim soat nhung
vng dt cng bao la. Tu khoang 174 dn 150, Hoa Ki d kim
gn 900 triu mu dt thng qua xm chim va mua: Mua Louisiana
103 bao gm 500 triu mu Mua Florida 119, 43 triu mu
Mua Gadsen 153, 19 triu mu chin tranh voi Mexico 14
chim 334 triu mu.
46
Ngoai ra, cho dn 102 chinh phu lin bang
d gianh duoc tt ca cac lnh th phia ty cua cac bang min dng sat
bin.
Bt du trong nm 174, Quc hi cua cac bang moi duoc lin
hip mc du chua duoc thng nht v mt hin phap d bt du
lp cac k hoach d han ch tip cn va cac quyn di voi dt dai cua
quc gia. Quyt dinh quan trong nht d la cac vng dinh cu o Lnh
t Ty Bc cui cng tro thanh cac bang voi nhung quyn han va dc
n nhu cua muoi ba bang ban du.
47
Nm 175, Quc hi d mo
rng sc lnh cua nm truoc bng cach dua ra h thng do dac va ban
dt cng. Theo m hinh duoc dng o cac thuc dia New England, h
thng do dac chia dt thanh cac qun hay hat hinh vung co canh sau
dm trong do cac hat lai duoc chia thanh ba muoi sau khu co din
tich mt dm vung hoc 640 mu. Mt khi vng d duoc do dac,
cac khu 640 mu nay duoc ban voi gia 1$ mt mu.
Hai nm sau, nm 177, Quc hi hop nht cac sc lnh truoc dy
thanh Sc lnh Ty Bc chia Lnh th Ty Bc thanh nhiu khu va
dua ra ba giai doan voi su dai din tng ln, cai d dn dn cuong vi
bang. Dang chu y la, lut thit lp khai nim v 'phi so huu don
SU BI AN CUA TU BN

122
gian bt dng san duoc nm giu vinh vin voi quyn ban hoc cho
khng han ch va cung cp nhung dam bao du tin cua tu do thoa
thun o Hoa Ki.
4
Mc d cac lut lin bang d cung cp mt cu
truc tao nh cua lut chinh thuc cho vic phn chia dt cng cac
nha su hoc coi Sc lnh Ty Bc nhu mt thanh tuu chu yu cua
chinh phu Hoa Ki truoc Hin phap chung d chng th kim soat
ln chng th kim ch ni s nguoi ngay cang dng di cu ra ngoai vi
cua quc gia. Vn d lon chinh d la gia dt lin bang qua cao khng
th mua ni. Di mt voi cai gia 640 $ mt s tin khng l vao
thoi by gio hang ngan nguoi Mi nhp cu ngay lp tuc cho rng gia
dt lin bang la troi oi dt hi.
49
Nhung nguoi du thao Sc lnh Ty
Bc, tuy nhin, d gia thit rng nhung nha du tu giau co s ban dt
dai voi nhung ming nho hon, cp tin dung hoc cho thu dt voi
diu kin thun loi. Ngay ca nhung lua chon du co nhu vy cung
vuot qua phuong tin cua nhung nguoi di tin phong.
50
Thay vao do,
nhung nguoi nhp cu 'chon nhung bt trc cua dinh cu bt hop
phap.
51
Va nhu vy thm hang chuc ngan nguoi Mi d tro thanh
nhung nguoi chim dt trn co so cua nhung dan xp ngoai phap
lut.
Hu nhu ngay lp tuc, chinh phu lin bang d tin hanh dy ra bn
l va trung phat nhung nguoi chim dt nay. Ho bi tn cng mnh
lit trong cac cuc tranh lun xung quanh vic chp nhn Sc lnh
Ty Bc. William Butler cua New York d vit: 'Ti Cho rng Hi
dng d quen voi hanh vi cn d cua Nguoi Dn cua Dt nuoc nay,
nhung nguoi lu luot ko dn tu moi Phia, chim va ly khng chi dt
dai cua Hoa Ki ma cua ca Bang nay nua, hang Trm nguoi d qua
cac Sng, va di hang ngay rt nhiu cng gia dinh cua ho, Thua Hi
dng Sang sut Ti hi vong Hi dng s chun bi chng lai mt con
qui gom guc va ngay cang tng dn nhu vy.
52

Bi anh huong manh m boi nhung tinh cam nhu th, cac thanh
vin cua Quc hi d tin hanh d truc xut nhung nguoi chim dt,
thuong la bng nhung phuong tin bao luc. Nm 175 Quc hi d
thng qua mt nghi quyt cm dut khoat vic chim dt cng va trao
quyn han cho B truong B chin tranh dui nhung nguoi dinh cu
bt hop phap ra khoi dt lin bang o Lnh th Ty Bc. Chinh sach
nay d co hiu luc vao ma xun 175 va o ch giao nhau cua cac

123
sng Musking va Ohio o noi Qun di Hoa Ki d truc xut muoi gia
dinh bng cach pha hu nha cua ho va dung ln nt cng su d ngn
ho quay tro lai.
53
Bn nm sau, Tng thng Washington d ra lnh
pha cac lan g va di doi cac gia dinh nhung nguoi d dinh cu o dt
bin gioi Pennsylvania do nhung Th dn Mi lam chu.
54

Tuy vy, mc d hu ht cac nha chinh tri du mun duy tri lut
d duoc thit lp cua quc gia co chu quyn moi nay, d co ri mt
s nguoi nghi ngo rng no co th duoc thuc thi theo cach ph hop
voi cac loi ich tt nht cua dt nuoc. Do la li do vi sao vn d quyn
uu tin mua truoc lai nay ra hu nhu tuc khc.
55
Trong ngay phin
hop du tin cua Quc hi moi, vao nm 179, mt dai biu d phac
hoa mt cach dau xot nhung lua chon ma nhung nguoi chim dt
phai di mt:

Co, tai thoi dim nay, rt nhiu nguoi trong dn chung,
nhung nguoi mun kim dt bng cach mua mt quyn di
voi ming dt ma ho duoc dt vao. Nhung nguoi nay nghi
gi, nhung nguoi d tu dua minh vao noi bo trng, va lo u
cho doi Chinh phu ban no, d tim quyn mua truoc cua ho
bng cach mua ca triu mu dt? Liu ban thn nhung nguoi
nay duoc mong cho s di cu khn? Ho s lam mt trong
hai vic: hoc la di chuyn sang lnh th thuc Ty Ban
Nha, o noi ho chng phai la nhung khach khng duoc moi,
va tro thanh mt dong gop cho quyn luc cua mt quc gia
nuoc ngoai tao thanh mt min bin cuong nguy him di
voi chung ta hoc ho s tin hanh vic nay, di tip vao lnh
th Hoa Ki, va chim huu ma khng co php cua cac ngai.
Th thi s la truong hop nao? Ho s khng tra cac ngai tin.
Cac ngai s huy dng luc luong dui ho di u? Diu do d
duoc thu cac di qun duoc chiu m, va cu di d thuc
hin muc dich y. Ho d dt cac lu, pha d hang rao, nh
cac vuon khoai ty nhung ba gio sau khi cac di qun rut
di, nhung nguoi nay lai quay tro lai, sua chua lai nhung thit
hai, va by gio dinh cu trn dt, cng khai thach thuc Lin
bang.
56

SU BI AN CUA TU BN

124

Din hinh cua tinh nuoc di o Quc hi thoi by gio la cac quan
dim cua U Ban Dt dai Cng cng cua Ha nghi Vin. Kin nghi
cua U ban nm 101 rng Quc hi hy tu chi nhung di hoi cua
nhung nguoi chim dt di quyn uu tin mua truoc, trong khi u
ban cng nhn rng nhung nguoi chim dt d 'dinh cu, canh tac, va
cai thin dt voi bao cng suc va kho khn va nhu th d khng
chi lam tng gia tri cua dt ma ho d chim, ma ca gia tri cua dt o
ln cn, mang loi lon cho Hoa Ki. Bt chp th, u ban vn lp lun
rng cp 'dc n duoc cu xin s hoat dng nhu mt khuyn khich
nhung su xm pham dt cng, va s la mt su hi sinh khng th li
giai cua loi ich cng cng.
57
Va tinh cam thinh hanh nhu th giua
cac dai biu quc hi d tu chi bt k quyn nao di voi ho.
Trong hai thp ki tip sau su thanh lp, ph hop voi Diu Mt cua
Hin Phap Hoa Ki, Quc hi d kin dinh giu nguyn tc phan di
nhung nguoi dinh cu trn dt dai cng cng mt cach bt hop phap.
Nm 1796, no tng gia ti thiu di voi dt cng tu 1$ mt mu duoc
qui dinh trong Sc lnh Dt dai nm 175 ln 2$ mt mu.
5
Nm
107, Quc hi d thng qua mt bin phap dua ra cac khoan phat va
phat t di voi bt k k chim dt nao khng tun thu lut mt khi
d duoc thng bao va cho php dng vu luc d truc xut nhung
nguoi dinh cu nu cn thit.
59
Mt tai liu nm 112 cua U Ban Dt
dai Cng cng cua Ha nghi Vin d luu y rng, 'dinh cu bua bi va
khng duoc chun y trn dt cng trong nhiu khia canh la co hai
cho loi ich cng cng.
60

Vn d, tuy vy, la Quc hi, nhu truong hop cua nhiu nuoc
ngay nay, d xa roi thuc t: No d chng h co nhn thuc gi v muc
d to lon cua ap luc tu nhung nguoi chim dt, no cung d chng co
cac phuong tin d ap dt cac lnh cua minh. Thm chi Tng cuc Dt
dai, duoc thit lp nm 112 d do dac, ban, va dng ki dt cng,
cung chng th lam cng vic cua minh. Duoc giao trach nhim xac
nhn cac giy dng ki do cac vn phng hat gui ln, co quan lin
bang moi cung d phai cai quan luu tru h so cua cac khoan mua
chiu. Cac nha lp phap d hi vong Tng cuc Dt dai s hoat dng nhu

125
mt trung tm thng tin phuc vu cac cng dn mong mun co dt.
Nhung tt ca cac nhim vu nay d nhanh chong lam ngp du s
nhn vin it oi cua no, nhung nguoi nhanh chong tut lai sau trong hu
ht nghia vu cua ho.
61
Nhu Patricia Nelson Limerick chi ra, chinh
ban thn cac dai biu quc hi d dong gop vao cac vn d cua Tng
cuc Dt dai: 'Nhn danh cac cu tri, cac dai biu quc hi d phan
nan v su lam vic chm tr cua Tng cuc v phn minh, cac dai
biu quc hi d dua ra rt nhiu di hoi thng tin lam ngn ht thoi
gian cua cac nhn vin va do muc dich tit kim va tit giam, cac dai
biu quc hi d tu chi tng ngn sach cho Tng cuc.
62

Ngoai ra, vao nhung ngay du, Hoa Ki voi cac ngun luc tai chinh
han ch d phai su dung dn vic cp dt d dn b cho mt s gioi
nht dinh cua dn cu. Cac su gia khac nhau d cam thy rng tp
quan phat hanh 'chung khoan dt, cai d duoc m ta nhu 'cai tuong
duong th ki muoi chin cua tem phiu thuc phm giy co th
chuc lai bng dt chinh phu d khuyn khich tinh trang v lut
phap va chim dt.
63
Tu 170 dn 14, Quc hi d cp 2 triu mu
dt cho nhung nguoi linh d chin du trong Cach mang, 5 triu cho
cac cuu chin binh cua Chin tranh 112, va 13 triu mu cho nhung
nguoi d tham gia chin tranh Mexico. Giua 151 va 160, d dua
thm 44 triu mu cho su phuc vu trong Chin tranh Cach mang,
Chin tranh 112, cac cuc Chin tranh voi nguoi da do, va trong
chin tranh MexicoMi.
64
Khi duoc nghi ra ln du boi Quc hi
Thuc dia trong thoi gian Chin tranh gianh Dc lp, chinh sach
chung khoan dt d co lgic nht dinh la no d cho php chinh phu
Mi chi tra cac si quan va binh linh v su phuc vu cua ho. Quc hi
cung d so de doa qun su tip din ma nhung nguoi ban xu, hoc la
tu ho hoc la linh danh thu duoc tra luong cua nguoi Anh hoc
nguoi Phap, gy ra cho nn cng hoa moi. Muc dich thanh toan cho
nhung nguoi linh truoc dy o bin cuong la d giai quyt ca hai vn
d cng mt luc.

SU BI AN CUA TU BN

126
Vao giua th ki thu muoi chin, tuy nhin, mt thi truong den phat
dat v chung khoan dt d ni ln, lam nong ca chim dt ln du co.
Cu mi mt trm linh nhn duoc chung khoan dt, thi co tam muoi
tu nguoi linh ban quyn cua minh o thi truong den mt tinh trang
khng khac tinh trang xay ra ngay nay o nhiu nuoc dang phat trin
va nguyn cng san, nhung nuoc cung cp nha cng cho mt s
nhom cng dn.
65
Nhu mt su gia din ta, 'chng ai d mong nua
triu ba goa va nhung nguoi gia nhung nguoi d nhn chung khoan
dt lp thanh mt hang rao chng lai su xm lng cua nuoc ngoai.
66

Chinh phu lin bang cung d cho khng hang triu mu dt cho
duong st moi dan cho ngang doc chu luc. Trong th ki thu muoi
chin, trn 31 triu mu dt gn bng mt phn nm toan b dt
lin bang d duoc phn phat, hoc mt cach truc tip cho cac cng
ti duong st tu nhn hoc cho cac bang, sau do cac bang lai phn
phat dt cho cac cng ti duong st. Li do cn ban cua vic cho khng
hang loat nay la vi no s thuc dy vic dinh cu co trt tu o bin
cuong. Mc du phn lon dt khng co my gia tri, mt phn dang k
d co cac qung hoc co th trng trot duoc.
67
Phn lon nht d cho
cac duong st xuyn chu luc nhung nguoi d nhn xen k mt trong
hai khu dt doc theo duong cua ho, tao thanh cac hinh mu ban co
lun phin giua dt cua duong st va dt cua chinh phu. Quc hi d
tin rng cac cng ti duong st s ban dt ma ho khng cn dn mt
cach nhanh chong va r d khuyn khich dinh cu.
6
Th ma lai mt
ln nua, thuc t cua dt dinh cu d mu thun voi nhung hi vong cua
cac nha chinh tri. Su sp xp kiu ban co, theo mt hoc gia, 'd lam
chm vic dinh cu trn hang triu mu dt tt nht va d dong chung
lai di voi vic mua.
69
Di khi no thm chi cn dn toi xung dt
cng khai. Stephen Schwart tuong thut v xung dt xay ra nm
10, o Thung lung San oaquin CaliIornia, o khu duoc goi la
Mussel Slough, khi cac nng dn va nhung nguoi chn nui, nhung
nguoi d o trn co ngoi cua duong st d phan di thay di trong
thoa thun ban khi dn thoi han thanh toan. Cac cng ti duong st d
quyt dinh rng gia ban phai bao gm tt ca nhung cai thin nhu nha
cua va muong mang. Vic nay d khng chi dn dn kin tung ma
toa an khng th giai quyt duoc vu vic ma cn dn dn vic bn
cht nm nguoi dinh cu va vai nguoi di xua dui,
70
trong do canh sat

127
truong chiu trach nhim d thua nhn rng ng ta 'khng bit chc
chn ai la nguoi d bn du tin. Vit x lun v vu rc ri, to San
Francisco Chronicle d ln an cac cng ti duong st, tuyn b rng
'Bt lun cac quyn hop phap nghim tuc cua ho la gi, khng th
chi ci la tt ca cng li du ung h nhung nguoi dinh cu. Suc manh
vt li cung d o v phia nhung nguoi dinh cu. Cac quan chuc d uoc
luong d truc xut ho cn tu 200 dn 1.000 linh tinh nhu.
71

Nhung n luc cua chinh phu lin bang d xy dung mt h thng
dt dai co trt tu d khng th thng ni y chi cua nguoi dn thuong
mun khng dinh quyn cua ho di voi dt dai quc gia. Mt nguoi
chim dt co kha nng phat biu luu loat d lp lun: 'Ti xac nhn
rng ca loai nguoi, nhung nguoi co th thng nht voi moi hin phap
duoc thit lp o Mi, du co mt quyn khng th bi nghi ngo d di
qua moi qun hat bi bo khng va Quc hi khng duoc trao quyn
d cm ho.
72
Trong vai thp ki du cua th ki thu muoi chin, cac
nha chinh tri va nhung nguoi chim dt d chin du v cac quyn so
huu s duoc chuyn nhuong ra sao. Giua cac nha chinh tri, 'd ni
ln cu hoi: Phai lam gi voi no?` Cho nhung nguoi linh` mt s
nguoi yu cu. Dng no d tra no quc gia`, nhung nguoi khac noi.
Giu no d su dung sau`, cn nhung nguoi khac thi d khuyn, va d
co nhung nguoi cho rng bt k ai mun du phai co quyn chim
huu dinh cu trn no.
73

V Trt t ho}c Xung dt cua cc H thng Php lut

Vao du th ki thu muoi chin, h thng quyn so huu cua Hoa Ki d
o trong tinh trang ln xn. Lut quyn so huu hin hanh va cac nha
lp phap di khang chi d lam nghim trong cuc khung hoang di
mt voi nhung nguoi nhp cu cua quc gia. Trong nghin cuu co anh
huong su xa v nhung nguoi chim dt va cac lut dt dai o
Virginia va Kentucky, Paul Gates lp lun rng lut chinh thuc d
gop phn vao 'su gia tng lin tuc cac chi phi tranh tung d lam sang
SU BI AN CUA TU BN

12
to cac chung thu quyn so huu, d dui nhung nguoi co nhung yu
sach kinh dich, va d bao v dt dai khoi su xm pham va cuop boc.
Kt hop 'voi an phi va li cao cua cac khoan vn vay, su khng
thoa dang cua lut chinh thuc d la mt 'mi de doa thuong xuyn
di voi su an toan cua cac khoan du tu va d nhung nguoi di kin bi
ri ren lin tuc .
74

Co th doan truoc, nhung nguoi nhp cu d dinh cu trn nhung
vng dt nay, thuong xuyn hon la khng, d khng co chung thu so
huu chinh thuc di voi dt dai cua minh va thuong di dn kt thuc la
phai dam phan v chung thu quyn so huu voi khng chi mt ma la
hai nguoi chu va ri thm chi sau khi ho d mua dt va tin hanh cai
thin, ho vn co th phai di mt voi cac thu tuc bi truc xut do
nhung nguoi khac dua ra cac quyn truoc nua di voi nhung dai dt
cua ho.
75
Mt khach nuoc ngoai di khp Kentucky nm 102 d nhn
xt rng o moi nha ma ng ta dung lai, nguoi chu nha d nu ln su
nghi ngo v tinh dung dn cua cac chung thu so huu cua nhung
nguoi hang xom cua minh.
76

Giua 175 va 190, Quc hi Hoa Ki d thng qua hon nm trm
lut khac nhau d cai cach h thng quyn so huu, co v nhu dua trn
co so y tuong cua eIIerson v dua quyn so huu vao chinh tay
nhung nguoi tu nhn. Cac thu tuc phuc tap lin quan dn cac lut
nay, tuy vy, thuong d ngn tro muc tiu nay. Lam cho vn d mo
h thm nua, tung bang lai d phat trin cac qui tc v quyn so huu,
v phn chia dt chu yu co loi va bao v chi cho tng lop uu tu giau
co cua ring bang minh. Kt qua la, nhung n luc cai cach h thng
quyn so huu chi lam tng thm nhung kho khn v dt dai cua quc
gia trong khi lam cho nhung nguoi nhp cu cuc ki lo ngai v mt cai
ging nhu chung thu quyn so huu ma ho d co th co. Binh lun v
cai cach o Kentucky, mt nguoi duong thoi d nhn manh rng
'nhiu nguoi cu tru tim thy ngun gc v su an toan cho co ngoi
cua ho tu su mo h nay va nhu th nhiu nguoi d khng dam
khng dinh cac quyn cua minh, do lo so rng s buc phai tra cac
khoan bi thuong dang k.
77
Trong th ki thu muoi tam va du th
ki thu muoi chin, 'khi cac vn d cu duoc giai quyt, lai ni ln cac
vn d moi. D co nhung kho khn kinh nin trong vic xac dinh
quyn so huukhi quyn so huu tro thanh mt khai nim mung

129
lung kho nm bt hon la khai nim kinh tuyn, mo h hon mt gc
cy hoc mt dng sui. Quyn so huu tro thanh mt chu d phin
phuc va kho tri nhu lut chim huu d bi bi bo.
7
Cac dinh ch
phap li cua Hoa Ki d hoan toan tht bai, mt cach cn ban, trong
vic giai quyt mt cach hiu qua voi dn s nhp cu gia tng.
Vao nm 120, h thng quyn so huu ban du cua Hoa Ki d o
trong tinh trang ln xn dn muc Thm phan Toa Ti cao oseph
Story d vit: 'Co l hang th ki s tri qua truoc khi nhung vu kin
tung dua trn cac lut quyn so huu cua Hoa Ki s duoc dong lai
No s vn mi mi la dao lut khng duoc bit dn, ging nhu lut
hoc o mt s quc gia nuoc ngoai.
79
Su mia mai d khng mt o
Thm phan Story rng Hoa Ki d 'khng la mt x hi gia nua bao
thu ma lai la mt quc gia moi o ngoai vi phap lut.
0

Cac lut cua Hoa Ki d tro nn nng n phuc tap dn muc chung
tao thanh tro ngai chinh di voi nhung nguoi dinh cu mun dam bao
cac quyn so huu cua minh va thoat khoi dia vi 'nhung k chim
dt. Ho bi bo roi va chng co lua chon kha di nao ngoai vic bt du
tao ra nhung 'lut ring cua minh, dc bit la nhung cai lin quan
dn quyn so huu, pha trn lut Anh va cac truyn thng phap li Mi
tu gy dung voi l thng thuong cua ring ho. Kt qua d la dua
'mt di cac quyn so huu bt di bt dich
1
vao hai h thng phap li
va kinh t, mt duoc soan thanh lut l dua vao trong cac cun sach
lut, va h thng khac hoat dng trong thuc tin. Va nhu th Hoa Ki
tu thy minh voi mt h thng phap lut da nguyn trong do nhiu
quyn di voi tai san va dan xp chu so huu duoc xac dinh boi lut
ngoai phap lut.
Cac t chuc chinh tri va phap lut d bi ket giua lng trung thanh
voi lut chinh thuc va thin cam cua ho voi nhu cu cua nhung nguoi
dinh cu nhm tao ra nhung dan xp ring tu. Nhu bai phat biu cua
Thomas eIIerson d lt ta duoc mt cach hoan hao tinh nuoc di ma
cac nha chinh tri d lun lun cam nhn di voi nhung dan xp ngoai
phap lut giua ho. 'Nhung dan xp nay d phong phu dn muc
chng co nhung nguyn tc duoc xac lp nao cua lut hoc cua cng
li co th duoc ap dung cho su quyt dinh cua chung nhiu trong s
y duoc xy dung trn cac tp quan va thoi quen nhung cai d hinh
thanh o Qun hat do, duoc dua trn cac phuong thuc chuyn giao
SU BI AN CUA TU BN

130
ring bit di voi ban thn ho, va nhung cai, d di vao hu ht moi
quyn so huu, nn khong th bi bo qua mot cach tuvt doi.
2

Nhng N lc cua Bang d Nhc Lng knh di

Cac nha chinh tri Mi, nhu th, dung truoc ba su lua chon. Ho co th
tip tuc c pha ngang hoc bo qua nhung quyn ngoai phap lut,
min cung dua ra nhung nhuong b, hoc tro thanh cac quan qun
cua cac quyn ngoai phap lut. Su mo rng cua cac lut chim huu
cng nhn quyn di voi dt dua trn nhung cai thin d duoc tin
hanh trn no ra khp Hoa Ki trong sau muoi nm du cua th ki
muoi chin goi y rng cac nha chinh tri Mi d ngay cang theo chiu
huong cui cng. Lich su cua su chp nhn cac lut chim huu o
Hoa Ki la lich su cua su ni ln cua nhung nguoi ngoai phap lut nhu
mt luc luong chinh tri.
Dim ngot din ra o Bang moi Kentucky ma h thng quyn so
huu cua no, ging nhu nhiu bang khac, d o tinh trang hoan toan ln
xn. Thng dc bang phan nan rng tng yu sach v dt o bang moi
duoc cng lai s ln dn ba ln din tich bang. Su gia Paul Gates lp
lun rng diu nay la do cac nha chinh tri thng qua phap lut phuc
vu cho cac cu tri ngoai phap lut giua 1797 va 120. Cac bin phap
nay dong gop cho 'hai nguyn tc vi dai cua cng li trong lut Mi:
Quyn cua nhung nguoi chim huu di voi nhung cai thin cua ho
va quyn cua nhung nguoi dinh cu trn dt so huu tu nhn, khng bi
bac bo cho bay nm va tra tin thu trn do, thanh mt quyn so huu
vung chc va r rang di voi dt cua ho bt lun cac quyn so huu
kinh dich nao co th cn tn tai.
3
Tm quan trong cua lut phap
Kentucky, tuy vy, khng nm o su dong gop cua no cho hoc thuyt
lut ma o su phan anh cua no v quyn luc ngay cang tng cua nhung
nguoi tin phong. Dang k la, ap luc ma nhung nguoi dinh cu ngoai
phap lut nay d anh huong ln cac quan chuc duoc bu dua chinh

131
quyn nhiu bang dn ch tu chi quyt dinh cua Toa an Ti cao Hoa
Ki di khang voi s dn cu ngoai phap lut dng duc cua quc gia.
Nm 121, Toa d tuyn b lut chim huu Kentucky la vi hin.
4

Vu kin lin quan dn nhung nguoi thua k cua dai dia chu, ohn
Green, va Richard Biddle, mt k chim dt nguoi d dinh cu trn
dt cua Green mt cach bt hop phap. Dt tranh chp ban du thuc
Virginia nhung nay d la mt phn cua Kentucky. Trong vu Green v.
Biddle, Toa Ti cao d phan quyt chng lai lut chim huu
Kentucky bng cach dn chiu dn 'cac qui tc quyn so huu duoc
thit lp duoi nhung tin l cua thng lut Anh.
5

Quyt dinh d co loi r rang cho chi nhung nguoi co chung thu
quyn so huu hop phap di voi dt ho d chim. Theo Toa an, lut
Kentucky 'd hoat dng mt cach bt cng va dc ac boi vi nguoi
chu hop phap bi buc phai tra, khng chi don thun nhung su cai
thin thuc t trn dt, khng chi gia tri gia tng cua no, ma ca phi tn
ma nguoi chim huu d phai chiu d tao ra nhung cai thin gia vo,
bt lun chung don thun la huu ich hoc tuong tuong, va la vn d
so thich hoc hoa mi chi tun theo tinh tht thuong va dng bong cua
anh ta.
6
Sau phin toa Green v. Biddle, Toa an Ti cao, vao nm
123, d tai khng dinh quyt dinh truoc do cua minh, nhn manh
rng cac lut chim huu d tuoc doat 'nguoi chu hop phap cua dt
khoi dia t va loi nhun ma nhung nguoi chim huu d nhn duoc.
Cac nha chinh tri, nhung nguoi d nui dung su ung h cua cac
cu tri ngoai phap lut cua minh d si va Biddle nhu 'gy tai hai nht
va gy ra 'kich dng lon di voi nguoi dn Kentucky.
7
Toa an Ti
cao d co th lng qun thuc t chinh tri va phap li moi dang hinh
thanh o min bin cuong dang mo rng nhanh chong, nhung cac nha
chinh tri Min Ty chi cn nhin ra khoi cua s cua ho d thy dt
nuoc d bin chuyn nhanh dn nhuong nao. Vao thoi y, hang chuc
ngan nguoi nhp cu gan da d l buoc v phia ty tu cac thuc dia
ban du vuot qua Dy nui Appalachian d dinh cu trn nhung vng
dt hoang mau m trong nhung thp nin du cua th ki muoi chin.
Dn s Hoa Ki cu hai muoi nm lai d tng gp di. Nm 1620, co
khoang gn 5.000 nguoi dinh cu o toan b Bc Mi thuc Anh. Nm
160, dn s Hoa Ki d hon 30 triu. Nm muoi phn trm dn s
Mi d sng o phia ty dy nui Appalacian.
SU BI AN CUA TU BN

132
Nhung nguoi nhp cu nay d mun cac toa an cng nhn cac
quyn cua ho di voi dt dai ma ho d kim duoc.
Nhu vy su phan
ung du di v chinh tri va phap li di voi quyt dinh cua Toa an Ti
cao trong vu Green v. Biddle o Kentucky d la mt thng loi to lon
di voi nhung nguoi ngoai phap lut, va ho d nhanh chong chuyn
sang tn cng. Trong tm tri cua nhiu chinh tri gia va cac chu but
cua cac to bao dia phuong, thi k bt luong lai la Toa an Ti cao Hoa
Ki. Mt to bao dia phuong d noi v 'tu cach xao tra cua cac thm
phan d de doa 'hu dit cac quyn cua 'nhung nguoi khng cu tru
va xa la.
9
Giua su gin du chn dng v thm quyn cua Toa an,
ng Richarch M. ohnson mt nguoi co th luc o Kentucky d tuyn
b trong mt bai phat biu truoc Thuong vin rng quyt dinh cua
toa 's lam dao ln chinh sach co cn nhc cua Kentucky va,
nu cu c chp, thi no s tao ra nhung hu qua rt tai hai trong vic
gy ra nhiu tranh chp v nhung vn d d duoc giai quyt tu nhiu
nm truoc, va lam cho moi su tn trong din san lm vao tinh trang
ht suc hn loan.
90
Mt thuong nghi si Hoa Ki khac cua Kentucky,
nguoi thm chi co anh huong hon, ng Henry Clay, mt nguoi tu lu
d chng di cac quyn duoc tu do mo rng cua nguoi chim dt, d
thua nhn: 'Ho xy nha cua, trng cy n qua, rao dng rung, canh
tac dt, va nui day con cai. Giua chung, lan song di cu p ln ho, va
cac trang trai do ho cai thin tng gia tri, co cu di voi chung, ho
ban chung cho nhung nguoi moi dn voi mt gia tng cao, va di tip
sang phia ty Bng cach nay, hang ngan va hang chuc ngan nguoi
hang ngay dang cai thin hoan canh cua minh va lam cho cac diu
kin cua ho duoc tt hon.
91
Ca Thng dc ln co quan lp phap
Kentucky cung d ln ting phan di quyt dinh cua Toa an Ti
cao.
92

Tu khi thanh lp, Toa an d la muc tiu cua cac nha chinh tri ph
phan thm quyn cua mt nhom uu tu cac thm phan chng duoc ai
lua chon. Nhung trong mt buoc ngot dc bit cua cac su kin, cac
thm phan Kentucky cung d tu chi quyt dinh cua Toa an Ti cao.
Trong mt vu tuong tu hai nm sau, mt thm phan Kentucky d luu
y rng vu Green v. Biddle khng th duoc theo dui boi vi vu nay
'd duoc quyt dinh chi boi ba trn bay thm phan tao thanh Toa Ti
cao Hoa Ki va do y kin khng dat da s cua cac thm phan nn

133
khng th duoc coi la d giai quyt duoc mt nguyn tc hop
hin.
93
Nm 127, mt thm phan Kentucky khac d tu chi vu
Biddle, nhn manh rng lut v nhung yu sach chim huu d la hop
hin trong 'qua nhiu truong hop co th duoc dn chiu.
94

Tip sau vic tranh ci si ni v vu Green v. Biddle, cac nha
chinh tri min ty va nhung dang vin dang Dn chu o khp nuoc bt
du nhin nhn nhung cu tri chim dt voi s luong ngay cang dng
nay theo mt lng kinh khac. Ho d khng cn bi coi la nhung k ti
pham bn thiu, hot vang cua dt dai quc gia, ma la 'nhung nguoi di
tin phong cao qui giup phat trin dt nuoc. Tt nhin, ho cung d la
nhung cu tri tim tang di bo phiu.
95
Cac nha chinh tri co thin cam
bt du tn cng h thng quyn so huu. Mt nghi si tu Kansas d
nhn manh, 'trn khp bang cua ng, nhung nguoi dinh cu d chim
dt cng, tin hanh cai thin, tra phi, va mun hon bi bt phai roi
khoi dt ma khng co bi thuong boi cac quyt dinh cua B truong
B ni vu, vi li do nay hay li do khac.
96

Nhng N lc cua Lin Bang d Nhc Lng knh di

Giua cuc tranh lun v vu Green v. Biddle, Andrew ackson, mt
anh hng cua cuc Chin tranh 112 chng Anh va mt nguoi ung
h lon ting cua nhung nguoi tin phong, gn nhu d thng cu tng
thng. Bn nm sau, cui cng ackson d tro thanh tng thng.
Trong hai nhim ki chinh quyn cua ng, do cac tiu chun truoc do
v tai san d duoc di bu va ung cu vao chuc vu chinh tri d bin
mt, do cac truong cng d tng nhanh, do cac bang d lam cho cac
lut hinh su co tinh nguoi va dong cua cac nha giam nguoi mc no,
su dng cam voi cac quyn cua nhung nguoi chim dt d tng ln.
Su oan hn di voi cac thm phan va cac lut su d cung vy, nhung
nguoi duoc cam nhn nhu nhung dc vu hm ho cua nhung nguoi
giau va quyn th.
97

SU BI AN CUA TU BN

134
Dn nm 130 muoi ba bang du tin d thanh hai muoi bn, bao
gm bay bang o min Ty ma nhung nguoi dai din cua ho o
Washington d hoan toan cam kt cho cac chinh sach bnh vuc
nhung nguoi chim dt. D duoc su ung h cua khi ngay cang co
anh huong nay, cac bang min Bc va min Nam d tranh dua nhau
d to ra minh ung h min Ty ra sao.
9
Cac bang min Ty va
nhung nguoi chim dt nhung nguoi chi phi vng dt nay d bt
du biu l suc manh chinh tri ngay cang tng cua minh, va kt qua
tht n tuong. Giua 134 va 156 cac bang Missouri, Alabama,
Arkansas, Michigan, Iowa, Mississippi, Wisconsin, Minnesota,
Oregon, Kansas, va CaliIornia tt ca d du chp nhn cac lut chim
huu tuong tu nhu lut cua Kentucky d bi Toa an Ti cao tu chi
trong vu Green v. Biddle.
99
Paul Gates lp lun rng 'chng co vu
nao duoc quyt dinh boi Toa an Ti cao lai bi lt lai hoan toan boi
cac co quan lp phap va toa an bang, boi su tht bai cua cac toa an
lin bang nhm su dung vu kin, va cui cng boi dao lut khng bi
bac bo cua Quc hi mo rng pham vi cua cac toa an lin bang di
voi nhung nguoi chim huu, nhu vu Green v. Biddle.
Washington cui cng d bt du nhn thng dip. Trong khi vao
nm 106, U Ban Dt dai Cng cng d trach moc nhung k chim
dt cho su gian kh cua ho, thi dn 12 cung chinh u ban y d
bao cao cho Ha nghi Vin rng nguoi Mi chim dt d thuc hin mt
dich vu cng ich co gia tri va vi vic y anh ta dang duoc dn b.
100

K chim dt khip dam mt thoi nay d thanh mt nguoi 'do tinh
tao bao va sing nng cua minh d tao cho ban thn va gia dinh minh
mt ch o giua noi hoang vu, va phai co quyn duoc thuong cng.
Anh ta d cung cp cac phuong tin cho vic ban dt cng, va dua
dt dai vao canh tranh, nhung khoanh dt ma khac di thi s chng
dang gia nao va nhu th s chng co ai mua, nu khng co su cai
thin cua anh ta.
101

Cac nghi si bt du du thao lut phap d giup lam d dang cach d
cho nhung dan xp cua nhung nguoi nhp cu duoc hp thu vao h
thng phap lut.
102
Ct li cua no la cng cu phap li, cai d la su cuu
ri cua nhung nguoi chim dt trong thoi ki thuc dia va la cai ma
Quc hi Hoa Ki d chng di mt cach cung rn quyn uu tin
mua truoc. Nm 130, mt lin minh giua cac nghi si min Ty va

135
min Nam d thng qua mt dao lut chung duoc ap dung 'cho moi
nguoi dinh cu trn hoc nguoi chim huu dt cng nhung nguoi
hin dang chim giu, va canh tac bt k phn dt nao, trong nm mt
nghin tam trm hai muoi chin.
103
Mt nguoi chim dt co th yu
sach 160 mu dt, bao gm ca dt do anh ta cai thin, voi gia 1,25 $
mt mu. Cn phai thanh toan truoc khi dt duoc dua ra ban du gia
cng khai, va chuyn nhuong hoc ban quyn uu tin mua truoc bi
cm nghim ngt.
Nm 132, 13, va 140, Quc hi d di moi lut chung v
quyn uu tin mua truoc cua nm 130. Mi ln no c gng cung c
thm nua cac quyn cua nguoi chim dt thp nht, trong khi c
ngn can mt s lam dung nguyn tc quyn uu tin mua truoc. Thi
du, dao lut nm 132 d ha muc dt ti thiu ma mt nguoi chim
dt phai mua tu 160 mu xung 40 mu.
Vao nm 141, nguyn tc quyn uu tin mua truoc d duoc xac
lp vung chc dn muc Quc hi d thng qua mt lut chung v
quyn uu tin mua truoc trong tuong lai. Dao lut 141 khng chi
bao gm nhung nguoi chim dt hin thoi ma ca 'moi ca nhn
nguoi tu nay s tin hanh dinh cu trn dt cng.
104
Dt duoc dinh cu
phai duoc do dac, nhung thm chi diu khoan nay cui cng cung d
bi danh d.
105

Nhng N lc Ngoi php lut d Nhc Lng knh di

Thuong bi c lp v mt dia li khoi cac cuc tranh lun chinh tri va
hin phap v quyn so huu, nhiu nguoi chim dt d lam moi thu
ma ho co th lam d dam bao cho dt ma ho d chim mt s thm
chi d tra tin hai ln cho cng mt ming dt, trong khi nhung nguoi
khac d tra cac khoan phi lon cho cac lut su d giup ho lam cho dt
cua minh hop phap.
106
Nhiu nguoi d khng co du phuong tin d
dam bao cac chi phi cua h thng phap li chinh thuc, vi th ho d
thit lp nhung dan xp ngoai phap lut cua ring minh, nhu vy tao
ra cac hanh lang moi d tip cn va chim giu dt dai o min bin
SU BI AN CUA TU BN

136
cuong Mi. Trn thuc t, ho d nm ly lut vao trong tay ring cua
ho va d buc cac th luc phap lut phai theo su dn dt cua ho. D
cn mt s thoi gian truoc khi cac nha chinh tri duoc lam thuc tinh
boi su thuc rng bn canh lut chinh thuc, cac kh uoc x hi ngoai
phap lut v quyn so huu d hinh thanh va chung tao thanh mt
phn quan trong cua h thng quyn so huu quc gia. D thit lp
mt h thng phap li toan din co th thuc thi trn toan quc gia, ho
phai bt kip cach ma nguoi dn d dinh nghia, su dung, va phn phi
cac quyn so huu.
Hai thi du quan trong duoc dng d minh hoa cho su ni ln cua
cac t chuc ngoai phap lut d bao v cac quyn so huu d dat duoc
mt cach phi chinh thuc: cac hip hi di quyn yu sach dt d
nay no khp Trung Ty Mi trong nua du cua th ki thu muoi chin,
va cac khu khai mo tran ngp min Ty nuoc Mi sau khi phat hin ra
vang o CaliIornia. Di voi nhiu su gia Mi, cac hip hi di quyn
dt va cac qui ch khai mo d biu hin 'su biu thi nng luc cua
nhung nguoi o min bin cuong cho hoat dng dn chu.
107
Nhung
nguoi khac lp lun rng cac t chuc nay d hoat dng 'nhu mt buc
man khoi d che lp vic n cp dt cua nhung nguoi chu thanh
tht.
10
Do khng phai la cuc tranh lun cua ti. Cai ti quan tm
v cac hip hi di quyn dt va cac t chuc khai mo la chung chi ra
rng cac nhom ngoai phap lut d dong mt vai tr quan trong trong
xac dinh cac quyn so huu o Hoa Ki va trong vic lam tng gia tri
cho dt. Mc d v mt ki thut ho la nhung nguoi ln chim dt
cng, nhung nguoi chim dt nay, theo loi cua su gia Donald Pisani,
d co 'du oc lut duoc bn r vao nim tin rng nguoi dn` co
mt quyn lon hon d dinh nghia va li giai cac qui tc so voi cac
chuyn gia phap li.
109
D dat muc dich nay, cac t chuc ngoai phap
lut d thuc hin mt loat cac chuc nng, tu dam phan voi chinh phu
d dng ki cac tai san va cac quyn so huu ma nhung nguoi chim
dt di.


137
Cac hip hi di quyn dt

Cac hip hi di quyn dt o Trung Ty Mi ban du duoc lp ra boi
nhung nguoi dinh cu d bao v cac quyn cua ho chng lai nhung k
du co va nhung k nhay d di quyn dt. Hai hip hi o Iowa, thi
du, d thng nht trong cac diu l cua minh d bao v di hoi dt
cua cac thanh vin cho mt giai doan hai nm sau khi ban dt.
110

Allan Bogue luu y rng 'nguoi chim dt co th ki vong rng cac
ban huu cua minh trong cu lac b s giup minh nu nhung k nhay
d de doa rung dt cua anh ta va cac ban cua anh ta s hm doa
nhung k du co nhung nguoi co th tim cach tra gia cao hon anh ta
trong ban du gia dt cng khai.
111
Mt nha su hoc dia phuong Iowa
d ghi lai rng 'khi mt nguoi dinh cu tht su nguoi mun co mt
ming dt d o va d chim huu ngay dinh cu trn mt phn dt
cua hip hi, anh ta ngay lp tuc bi cho sn tn cng, va duoc yu
cu hoc phai tu bo di hoi dt hoc phai tra tin cho ho cai ma ho
cho rng la quyn cua ho. Nu 'nguoi dinh cu to ra nghi ngo v
vic ho d chim dt truoc dy, thi hip hi lun lun sn co mt
hay nhiu nhn chung d chung nhn su hop l cua quyn loi ma ho
d khng dinh.
112

Cac hip hi nay d tao ra cng li nghim ngt va th so cua ring
ho. Mt b truong dia phuong mt ln d hoi mt thanh vin hip
hi cai gi s xay ra nu mt k nhay d nao dy thanh cng trong
vic mua cac ming dt ma anh ta di. Nguoi chim dt tra loi, 'Sao,
ti s git anh ta va, theo thoa thun cua nhung nguoi dinh cu, ti
phai duoc bao v, nu xt xu, chng nguoi dinh cu nao dam, nu trn
hi thm doan tim thy mt loi phan quyt chng lai ti.
113
Tuy vy,
din hinh hon, cac hip hi di quyn dt cung cp it nht mt ao
tuong cua mt thu tuc phap li dung, bng cach lp hi thm doan
gm cac ban chim dt d tham gia xu cac vu cua nhung k nhay
d. mt hat tai Iowa, mt k nhay d nguoi d thu chim mt dai
dt trng do mt thanh vin cua mt hip hi lam chu, chi 'trong
vng mt gio d bi 'hai chuc nguoi dan ng kin quyt va dn du
li dn truoc mt hi thm doan dinh cu.
114

SU BI AN CUA TU BN

13
Nhung chuc nng cua hip hi di quyn dt cung mo rng vuot
qua su bao v chng lai nhung nguoi thu ba sut hanh trinh dn lut
chinh thuc. Thi du, cac thanh vin cua cac hip hi, 'thuong la
nhung nguoi chim dt, nhung nguoi du tin d chim huu dt
trong vng, d thoa thun khng dt gia chng lai ln nhau tai cac
cuc ban du gia dt va ngn chn nhung nguoi nguoi khac dt gia
chng lai cac thanh vin cua hip hi.
115
Loi noi du cua diu l
cua mt hip hi di dt m ta su mang cua no mt cach thng thn:

Xt rng, chung ta, theo su thua nhn cua Chinh phu, d tro thanh
nhung nguoi dinh cu trn dt cua no Chinh phu, va d dng thoi
gian va tin bac d cai thin dt, chung ta cam thy duoc quyn
mt cach cng bng d mua dt voi gia dung muc. Va xt rng co
th co nhung ca nhn co y mun can thip vao cac quyn cua
chung ta, va nhu th gy ra su khng tin cy, kich dng, va lo so
Chinh vi vy Quyt nghi rng, trong truong hop cua chung ta s co
an toan, chi khi trong Lin hip va co quyt tm d giai quyt
mt cach huu hao bt k tranh chp nao giua chung ta, d dn dap
lai nhung nhuong b ln nhau, va tranh moi thu, nhung cai co th
co khuynh huong gy ra su nghi ngo va kich dng d tn trong
mt cach dut khoat su giam h cua mt s u ban, va bao v cac
u ban y trong vic thuc hin cac nghia vu d duoc qui dinh cho
chung.
116

Tai liu nay dc bit ni bt o ch no ging voi 'cac hop dng dinh
cu ma cac nhom chim dt thuc hin o khp Th gioi Thu ba ngay
nay.
Mi hip hi di dt du d thao ra diu l va cac qui ch ring
cua minh, bu chon cac quan chuc diu hanh, thit lp cac qui tc d
phn xu cac bt dng, va thit lp mt thu tuc dng ki va bao v
nhung quyn v dt.
117
Diu l cua hip hi di quyn dt cua Hat
ohnson, Iowa, thi du qui dinh co mt chu tich, pho chu tich, thu ki,
va nguoi ghi va giu s sach qui dinh bu chon ra bay trong tai, bt
k nm trong bay nguoi y tao thanh mt toa va giai quyt tranh
chp qui dinh chon hai canh sat truong co nhim vu thuc thi cac qui
tc cua hip hi va qui dinh cac thu tuc dinh r cac quyn so huu v

139
dt.
11
Theo Allan Bogue, mt su gia cua cac 'cu lac b di quyn
dt Iowa nay, thi hu ht 'cac qui ch bao gm qui m dt cho php
duoc di quyn huong dn tin hanh, dng ki, va chuyn giao quyn
di dt va thu tuc cn tun theo khi cac thanh vin cu lac b tranh
ci dt vn d nghi ngo quyn cua nhau, khi cac thanh vin bi nhung
nguoi nhay d de doa, va khi thoi dim ban dt dn.
119

Cac hop dng dinh cu cua cac hip hi di quyn dt r rang d
lam tng gia tri cua dt ma nhung nguoi chim dt di quyn. Tai cac
hat Poweshiek, ohnson, va Webster o Iowa, cac hip hi di quyn
dt d thao 'cac qui ch ring qui dinh muc d ma nguoi chim dt
phai cai thin dt ma anh ta di quyn.
120
Cac hip hi cung dt ra
cac gioi han trn va gioi han duoi cua dt duoc bao v, va hu ht
cac hip hi cho php cac thanh vin ban dt ma ho di quyn d thu
duoc gia tri cua tai san. Nhiu thanh vin, tuy vy, 'd khng hai
lng voi s luong dt ma lut cho quyn ho lam nhu vy, ma lai dua
ra nhung di hoi khai di v mt phn qua lon cua vng lnh th dn
muc, trong mt s truong hop, d rt kho cho mt nguoi mua d tim
thy mt l dt chua bi ai di quyn.
121
Tp quan nay d nhn duoc
su ung h ngm dinh cua hu ht cac thanh vin hip hi. Mc d cac
thanh vin cua cac hip hi di quyn dt ln an nhung k du co
lon, ban thn ho, nhu Bogue d chi ra, d la 'nhung k du co
nho.
122
Cac hip hi di quyn dt cua lich su Mi d la nhiu hon so
voi chi la mt so d d bao v ch o don thun chung d cung duoc
dng d bao v vic buon ban quyn di dt.
123

Va nhu vy cac hip hi di quyn dt d giup d tao ra 'mt loai
thng lut duoc thit lp boi su ung thun chung, va boi su cn
thit chung.
124
Nhu mt su gia cua nhung nguoi dinh cu d chi ra,
'mc d lutdi quyn dt khng phai la lut duoc dn ra tu lut
Hoa Ki, hoc tu sach lut cua lnh th, nhung tuy th no la lut, duoc
lam ra boi va co xut xu tu chinh ban thn nhung nguoi co chu
quyn, va cac lnh cua no la dy quyn uy.
125
Nhung nguoi dinh cu,
tuy vy, d khng thai lut chinh thuc ra mt cach hoan toan. Nhung
dan xp ngoai phap lut cua ho duoc dng nhu cac tram dung chn
tam thoi trn con duong dn toi su tn trong phap lut.

SU BI AN CUA TU BN

140
Cac T chuc cua Nhung Nguoi Khai mo

Ngay 24 thang Ging nm 14, ames Marshall va mt nhom cua
nhung nguoi da do Indian va nguoi Mormon d phat hin ra vang
doc theo sng phia Mi cua CaliIornia. Mc d nhung nguoi khai mo
d th giu bi mt, trong vng bn thang, tin v su kham pha cua ho
d toi cac bao o San Francisco. Su phat hin nay 'd gy ra su bng
n, co l lon nht trong lich su th gioi cho dn luc do, v di cu tu
nguyn at dn CaliIornia d tim vang.
126
Tac dng truc tip la rt
su sc. 'Nhung nguoi nng dn bo cay bua cua ho trn dng rung.
Binh linh va thu thu dao ngu. Cac chu cua hang tu bo cng vic
bun ban cua minh. San Francisco bin thanh mt thanh ph ma qua
mt dm.
127
Trong vng mt nm, d co 100.000 nguoi khai mo o
CaliIornia hai nm sau nua d co gn 300.000.
Khi nhung nguoi tim vang dy hi vong nay d dn CaliIornia d
lam giau, ho 'chng thy hang rao, chng thy cac ct mc do
dac.
12
Tuy nhin, v mt phap li, ho d la nhung k ln chim boi
vi hu ht dt ma ho dao tim d co hang trm quyn loi xung dt
nhau.
129
Vao thoi ki d x di tim vang, hu ht dt thuc v chinh
phu lin bang, cac khoan cp dt cho nhung nguoi tham gia chin
tranh Mexico chim dn 9 phn trm toan b din tich CaliIornia,
trong khi phn lon cua phn cn lai la sa mac, nui non, hoc cach
khac khng th tip cn duoc.
130
Va bt chp su tht la Chinh phu
lin bang d, nhu chung ta d thy, nn ra hang trm qui ch d diu
tit vic su dung dt, Hoa Ki d chng co lut nao diu tit vic ban
hoc cho thu nhung khoanh dt lin bang chua cac qung qui
him.
131
Hon th nua, Quc hi d loai tru mt cach dut khoat 'dt
dai co qung ra khoi Dao lut Chung nm 141 v Quyn Uu tin
Mua truoc.
Mi lin h d kich dng cua cac khoan cp dt Mexico, cac chu
vng mt, nhung nguoi dinh cu khat dt, va su thiu vng lut lin
bang co th duoc thuc thi d tao ra nhu cu truc tip di voi nhung
dan xp ngoai phap lut. Cac su gia nhu Pisani d cam thy nhung
nguoi dinh cu d chng co my lua chon. Nu 'ho dinh cu trn mt
ming dt theo cp dt Mexico voi hi vong no s khng duoc
nguoi duoc cp nhn, ho phai di mt voi trin vong bi mt cac

141
khoan cai thin ma ho tin hanh. Nhung nu ho d mua dt tu mt
nguoi di quyn ma ranh gioi cua anh ta sau do bi hiu chinh, ho co
th mt gia thanh cua dt cung nhu gia tri cua nhung cai thin cua
ho.
132
Trong khi nhung nguoi dinh cu dua ra nhung dan xp ring
cua ho, chinh phu d thu tim mt giai phap dua trn lut chinh thuc
hin hanh. Vn d la chinh phu d qua chm chap. Nm 151, Quc
hi thit lp mt u ban d xt xu v tinh hop l cua cac khoan cp
dt Mexico va Ty Ban Nha. Mc d thoi han chinh thuc cua u ban
ko dn tn 156, cac toa an va Tng cuc Dt dai d hon cng vic
cui cng cho dn cac nm sau nua. Kt qua la nhung nguoi dinh cu
d ngay cang phai dua vao lut ngoai phap lut d duy tri mt trt tu
nao do. Ho d buc phai lam vy, boi vi, theo loi cua mt su gia
phap lut, 'qua trinh xac nhn cang ko dai, thi nguy co tranh tung
va bao luc cang lon.
133

Ging nhu nhung nguoi chim dt, cac thanh vin cu lac b di
quyn dt, o Trung Ty, nhung nguoi khai mo co hai tin l dung v
phia ho: quyn uu tin mua truoc va quyn cua nguoi chim huu di
voi nhung cai thin cua ho.
134
Va nhu th ho lp cac t chuc cua
minh d diu chinh cac quyn ngoai phap lut cua ho va qui dinh
nhung nghia vu ma nhung nguoi khai mo phai lam voi dt duoc
chim. Cac hop dng dinh cu nay duoc bit dn nhu 'nhung qui ch
khai mo cua vng mo. Nhung nguoi khai mo bit rng nu ho thao
cac qui ch cua minh mt cach thn trong, chu y dn muc co th toi
lut hin hanh, thi som hay mun chinh phu cung s di toi thoa thun
duoc voi ho.
Nhung nguoi khai mo chng d my ch cho may rui. Hu ht cac
qui ch vng mo thuong bao gm chin giai doan tach bach. Thu nht,
nhung nguoi khai mo truong cac thng bao hoc tuyn b bng loi
trong mt cuc tu hi dng nguoi o mt dia dim duoc nhiu nguoi
bit v vic thanh lp mt vng mo moi. Thu hai, nhu dim du tin
cua chuong trinh hop, nhung nguoi khai mo xac dinh ranh gioi va
quyn han cua khu mo va dt tn cho no thuong ly mt dc dim
dia li nao do cua khu vuc, ly khoanh mo duoc dong mc chim du
tin, hoc ly tn d to lng tn kinh nguoi t chuc ra vng mo. Thu
ba, nhung nguoi khai mo dua ra nhung han ch v chu so huu di
voi s dt di quyn duoc dinh vi va dt duoc mua. Trong hu ht
SU BI AN CUA TU BN

142
cac vng mo, su phat hin ra mach mo thuong duoc cho php di
quyn kp trong khi cac vng khac chi cho php mt cho mt ca
nhn. Khng co han ch v s dt duoc mua, voi diu kin vic mua
duoc tin hanh 'mt cach trung thuc cho nhung cn nhc co th danh
gia duoc voi cac chung thu va chung nhn v quyn so huu duoc
nguoi luu giu s sach cp.
Thu tu, cac vng mo han ch thanh vin va cac quyn cho cac
cng dn Hoa Ki hoc cho nhung nguoi co quyn tro thanh cng dn
theo lut dinh. Nhung nguoi Mexico va chu nhu th noi chung bi
loai ra boi nhung dinh kin chung tc cua ngay y. Nhung nguoi
khai mo Mexico va chu thm chi d bi t cao la d 'chng dong
gop gi cho su thinh vuong cua nhung nguoi ma cua cai duoc lam ra
mt cach kho nhoc cua ho bi nhung nguoi y Mexico va chu
chim doat cho ban thn minh va gy nguy him cho dao duc cua
'cac thanh nin Mikhng chiu anh huong cua gia dinh. Thu
nm, cac qui ch c dinh cac kich thuoc cua ban thn dt mo dai tu
150 dn 300 b 45,75 m dn 91,5 m di voi cac khoan di dt lon,
dn dai bng cai xng cua nguoi khai mo cho vic dao boi nho. Mt
con duong d cho quyn di qua thuong duoc cho o mi bn cua
ming dt d chay duong hm hay cac duong hm ngang voi bt k
khoang cach nao min la chung khng anh huong dn cac quyn cua
nguoi hang xom. Thu sau, cac qui ch dua ra cac huong dn v vic
nhung nguoi khai mo phai xac dinh cac ranh gioi cua minh ra sao.
Thuong, mt su di quyn dt duoc khoi du bng yt thi mt thng
bao co ghi ngay thang v yu sach dt voi tn cua nguoi qui dinh
ranh gioi, vng mo, va hat.
Thu bay, cac qui ch xac lp mt vn phng ghi va luu s sach, o
noi cac h so chinh thuc cua vng mo duoc luu giu, va qui dinh r
cac khoanh dt duoc ghi s sach th nao. Thuong nhung thu thu
duoc bu ra cho mt nm. Thm chi quan trong hon, cac qui ch yu
cu nhung nguoi khai mo 'phai lp h so cac thng bao hanh dng
cua ho voi nguoi giu h so trong vng nm dn ba muoi ngay k tu
ngay yt thi quyn di dt, va nguoi giu h so phai lp s ghi cac h
so nhu vy va cung ghi chp nhung chuyn nhuong cua cac quyn so
huu trong pham vi vng mo. Thu tam, cac qui ch d thit lp
nhung yu cu cho phat trin dt mo bng cach cung cp 'thoi gian,

143
muc d, va tinh cht cng vic phai duoc tin hanh d giu duoc
quyn di dt. 'Hinh phat di voi su khng tun thu lun lun la kha
nng bi tuoc quyn. Cui cng, cac qui ch xac lp mt h thng
giai quyt tranh chp.
135

Di mt voi mt chn khng trong lut khai khoang lin bang,
nhung nguoi khai mo, voi su nhay bn phap li, d tao ra mt loai lut
thay quyn cho lut khai mo. Thoa thun giua ho voi nhau, ho d tin
hanh d bao v cac quyn cua minh va lam tng gia tri tai san cua ho
cho dn khi chinh phu co th ra tay d hop thuc hoa nhung quyn di
dt cua ho. Tao ra cac quyn so huu thng qua cac phuong tin ngoai
phap lut d chng h la mt su him co. Tinh ngoai phap lut d la
nhu no la hin nay o Th gioi Thu ba ph bin rng ri. Trong
nhung nm ngay sau vic phat hin ra vang, CaliIornia d co khoang
tam trm pham vi quyn tai phan ring bit, mi cai lai co qui ch
ring cua minh.
136
Mi pham vi quyn han phan xu d nhn duoc
tinh hop phap va suc manh ban du cua no tu su dng thun cua cac
thanh vin cua no. Nha su hoc Charles Howard Shinn luu y rng
'khng mt alcalde thi truong, khng mt hi dng, khng mt
thm phan hoa giai nao d bi ap dt ln mt vng mo boi quyn luc
tu bn ngoai. Vng mo d la mt don vi cua t chuc chinh tri, o
nhiu khu vuc, truoc xa su ra doi cua bang va cac dai biu cua cac
vng mo tip giap nhau thuong gp g thao lun voi nhau v cac
duong ranh gioi, hoc v cac vn d chinh quyn dia phuong, va bao
cao cho cac cu tri cua minh trong cac cuc gp mt cng khai ngoai
troi o suon nui hay bo sng.
137

Hu ht cac nha chinh tri d di dn ung h cac quyn di dt cua
nhung nguoi khai mo, va cac toa an d tin hanh thua nhn nhung
dan xp ngoai phap lut cua ho. Nm 161, mt thm phan cua Toa
an Ti cao CaliIornia d binh lun v tinh hop phap cua nhung dan
xp ngoai phap lut cua nhung nguoi khai mo trong vu Gore v.
McBrever: 'La du khi nhung nguoi khai mo dng y bt lun trong
cuc hop cng khai hoc sau thng cao v cac lut dia phuong cua
ho, va rng cac lut nay duoc cng nhn nhu cac qui tc cua hang
xom, tru khi mt s gian ln duoc chi ra, hoc nguyn nhn khac
ging th d bac bo cac lut nay.
13

SU BI AN CUA TU BN

144
Mt li do cho su chp nhn d dang cac qui ch vng mo d la
chung thuong duoc thao ra trn co so cua cac nguyn li, y tuong, va
cac thu tuc khng khac my so voi nhung cai cua lut chinh thuc
hin hanh. Lacy d chi ra rng cac qui ch vng mo 'd phan anh su
thng thai va tp quan duoc tich lu cua Hi nghi Stannary cua
nhung nguoi khai mo thic o Cornwall cac tp quan cua Vng mo
High Peak va Toa an Barmote o Derbyshire t chuc va cac tp quan
cua Burgermeister o Saxony cac sc lnh Thuc dia Ty Ban Nha v
cac tng trn cua Ty Ban Nha moi o Peru va mt s tp quan cac
vng mo o vanh dai chi Missouri.
139
Thi du, 'o noi mt nguoi khai
mo dua ra quyn di dt theo cac qui tc va tp quan khai mo, thuc t
chim huu mt phn dt voi cac ranh gioi xac dinh thi co quyn
chim huu ca l dt. Diu nay xem ra chng hon gi vic ap dung
mt khia canh cua lut v chim huu di dich.
140
Mt lut su cua
nhung nguoi khai mo d thao lun v lut cua ho tuong dng va don
gian hoa h thng quyn so huu ra sao:

Theo lut cua nguoi khai mo, thi nguoi vach ranh gioi la quan
chuc thua hanh cua ring anh ta d ly dt, cp cho anh ta chung
thu chim huu, xac dinh ranh gioi, va tuyn b anh ta la
chuThng bao thay cho don xin bng vn ban vach ranh gioi
thay cho vic do dac lut khai mo la quyn khai thac, va ghi h so
voi vin chuc dia phuong la dng ki. Quan chuc duy nht co trach
nhim la dai chung, ma nhung nguoi khai mo dai din, va lut cua
nhung nguoi y la khng th lay chuyn duoc.
141

Su tng hop nay cua cac m hinh phap li hin hanh va phi chinh thuc
d lp dy khoang trng cua lut chinh thuc trn dt mo mnh mng
cua Mi ht nhu cac t chuc chim dt ngay nay o Th gioi Thu ba.
Trong cac nm 150, Quc hi d khng co n luc nao d chim cac
ngun khoang san Min Ty. Cac su gia suy doan rng co l su thanh

145
cng trong tu cai tri cua nhung nguoi khai mo d hp dn trit li
chinh tri cua thoi do, hoc co th la quc gia d qua bn voi vn d
n l va su de doa li khai cua cac bang min Nam.
142
Co th nhung
lut su trong s cac nha lp phap Hoa Ki don gian d nhn ra vic
lam lut tt khi ho nhin thy no. Mt diu, tuy vy, la r rang: Su
thiu vng hanh dng cua Quc hi chi lam tng su tin nhim cho
kh uoc x hi ma ban thn nhung nguoi khai mo khng chi d nghi
ra ma cn d lam cho no hoat dng.
143

Vao cac nm 160, tuy vy, cuc Ni Chin, nhu cu v ngn qui
d tin hanh chin tranh, va nhung lo ngai cua nha du tu o
CaliIornia, Nevada, va Colorado d buc Quc hi xem xt dua hang
ngan lut khai mo vao mt h thng hop nht. Nhung mi lo ngai cua
cac nha du tu v quyn so huu dt d dong mt vai tr ni bt trong
cuc tranh lun nay. Mt nguoi duong thoi d luu y rng do thiu
mt h thng chun v cac chung thu so huu, 'cac nha tu ban d
khng sn lng chi tiu tin cua ho d dao ging mo tn km, va d
dung may moc va nha xuong, d thu mt mach mo cai ma, theo lut
khai mo, co th bi chia nho dn v tn ph hop voi tinh phong phu
cua no lut.
144
Chinh phu lin bang d bt du xem xt nghim tuc
nhung cach thuc ma no co th diu tit vic khai mo trn dt lin
bang.
145
Theo Lacy, mt trong nhung lo ngai chinh cua cac dai biu
Quc hi tu min Ty d la 'su ku la m i v tinh an toan cua chung
thu so huu va kha nng mua dt mo voi gia phai chng.
146

Nm 166, Quc hi ln du tin d cng b rng dt mo cua lin
bang chinh thuc duoc mo cho khai thac di voi cng dn Hoa Ki
muoi tam nm sau khi hang trm ngan nguoi khai mo du tin d thu
khai thac vang trn dt lin bang o CaliIornia. Dao lut 166 d nu
dut khoat rng tt ca vic khai thac qung s phai tun theo nhung
'tp quan hoc qui tc dia phuong cua nhung nguoi khai mo o nhiu
vng mo nhung thu khng mu thun voi lut cua Hoa Ki.
147
Muc
dich cua lut d khng phai d pha hu cac quyn nay sinh ngoai
phap lut ma la d tng cuong chung 'voi mt s qui ch nhu cach
thuc duy tri va vn hanh chung, nhung cai khng mu thun voi cac
lut khai mo hin hanh, ma don gian tao ra tinh qui cu va nht quan
cho toan h thng.
14
Mt khia canh quan trong khac cua lut khai
mo du tin nay d la 'ni dung cua lut ly truc tip tu nhung qui
SU BI AN CUA TU BN

146
ch khai mach mo cua Vng mo Grass Valley cua Hat Nevada,
CaliIornia va Vng mo Gold Mountain cua Hat Storey,
Nevada.
149
Trong thng qua dao lut, Quc hi d di xa hon d ca
ngoi thin tai Mi d tao ra nhung dan xp ngoai phap lut:

Diu quan trong la h thng vi dai nay d duoc thit lp boi nhn
dn trong nhung nng luc cn ban cua ho, va la bng chung voi
chung co cao nht co th v thin tai dc bit cua nhn dn Mi d
xy dung d ch va trt tu, s duoc bao tn va khng dinh. Su tu
chu cua nhn dn la dy, duoc th hin o mt trong nhung khia
canh vi dai nht cua no, va don gian li cun chung ta, khng di
pha hu, ma la dt n chi cua quyn luc quc gia va quyn luc
khng th nghi ngo ln no.
150

Va nhu vy dao lut 166 d khng chi thua nhn tinh hop phap
cua cac kh uoc x hi duoc sinh ra o bn ngoai lut chinh thuc ma
cung hop nht cac nguyn li va cac quyn ma nhung nguoi dinh cu
d gianh duoc trong nhung yu sach v dt dinh cu va quyn uu tin
mua truoc. Lut cung d mo rng quyn so huu cho bt k ca nhn
hoc hip hi nao d chi tiu 1.000 $ bng cng suc va cai thin trn
dt di quyn, d duoc do dac hay khng. Dy la mt su cng nhn
dut khoat rng gia tri gia tng vao cac tai san la cai gi do ma lut cn
khuyn khich va bao v.
Ngay 10 thang nm, 172, Quc hi d thng qua lut khai mo
tng quat, thit lp mt co cu hinh thuc co ban cho lut khai mo Mi
cai duoc tip tuc cho dn ngay nay. Lut nay giu lai hai nguyn li
quan trong nht cua dao lut 166: cng nhn cac lut cua nhung
nguoi khai mo, va quyn cua bt k nguoi nao nguoi d cai thin mt
mo d mua quyn so huu no tu chinh phu voi mt gia phai chng.
151

Trong khoang thoi gian hai muoi nm, cac quyn duoc phat sinh mt
cach ngoai phap lut va nhung dan xp ngoai phap lut cua nhung

147
nguoi khai mo d duoc tich hop vao mt h thng chinh thuc moi.
Ngay ca Toa an Ti cao, ma thai d th dich cua no voi cac quyn
phi chinh thuc d chm ngi cho su phan ung du di ung h nhung
nguoi chim dt, d tai khng dinh su hop l cua cac lut khai mo
lin bang nm 166 va 172 trong vu Jennison v. Kirk. Theo Toa an,
hai dao lut 'd cho su thua nhn cua chinh phu di voi cac quyn
chim huu chim duoc theo cac tp quan dia phuong, cac lut, va
nhung quyt dinh cua cac toa an va d cng nhn nghia vu cua
chinh phu tn trong cac quyn tu nhn nhung quyn d nay sinh duoi
su ung thun va chp thun ngm cua no. No khng kin nghi mt h
thng moi, ma la thua nhn, diu tit va phong ban mt h thng d
duoc thit lp ri, h thng ma nhn dn d gn bo voi.
152
Vao cac
nm 10, cac qui tc va tp quan vng mo ngoai phap lut d duoc
tich hop vao mt h thng nht quan cua lut quyn so huu chinh
thuc.
153

* * *

Vao cui th ki thu muoi chin, cac nha chinh tri va cac thm phan Mi
d di mt con duong dai trong linh vuc lut quyn so huu va chinh
nhung nguoi chim dt la nhung nguoi d dn ho dn do. Diu nay
cung d dung voi nha o: Trong nm 162, khi Quc hi thng qua
'Lut Trang p ni ting cp 160 mu dt min phi cho bt k
nguoi dinh cu nao mong mun sng trn dt y trong nm nm va
phat trin no, d chi la su thua nhn cai ma nhung nguoi dinh cu d
tu lam ri.
154
Bt chp ting tm huyn thoai cua Lut Trang p, hu
ht vic dinh cu d xay ra truoc khi no duoc ban hanh. 'Giua 162
va 190, dn s Hoa Ki tng 32 triu nguoi nhung chi co khoang 2
triu trong s do dinh cu o 372.649 trang trai duoc cp dt thng qua
Lut Trang p.
155
Cho dn khi Quc hi cui cng d chun y no,
nhung nguoi dinh cu d co ri nhiu lua chon phap li kha di khac
cho vic nhn duoc quyn so huu di voi dt cng.
156
V mt lich su,
tuy vy, Lut Trang p dung la co gia tri tuong trung lon lao, no
danh du su chm dut cua cuc du tranh ko dai, mt moi, va cay
dng giua lut cua gioi uu tu co th luc va mt trt tu moi mang lai
SU BI AN CUA TU BN

14
boi su di cu hang loat va nhu cu cua mt x hi mo va bn vung.
Bng cach cui cng chp nhn theo nhiu dan xp ngoai phap lut
cua nhung nguoi dinh cu, lut chinh thuc d hop phap hoa chinh
minh, tro thanh qui tc cua dai da s nhn dn o Hoa Ki chu khng
phai la qui tc ngoai l.

Tm Quan trng di vi cc Quc gia
Th gii Th ba v Nguyn Cng san

Di voi cac nuoc Th gioi Thu ba va nguyn cng san dang c gng
thuc hin qua d tu ban chu nghia, kinh nghim Mi la v cng quan
trong. Su cng nhn va tich hop cac quyn so huu ngoai phap lut d
la nhn t then cht trong vic bin Hoa Ki tro thanh nn kinh t thi
truong va nha ch tao ra tu ban quan trong nht trn th gioi. Nhu
Gordon Wood nhn manh, trong thoi gian nay 'co cai gi do trong dai
d xay ra trong x hi va vn hoa, cai d giai phong nhung khat vong
va nng luc cua nhung nguoi dn thuong diu chua h tung co trong
lich su Mi.
157

Cai 'trong dai gi do chinh la mt cuc cach mang v cac quyn
di voi cac quyn so huu. Nhung nguoi Mi, khng phai lun lun
hm ho hoc co chu y, d dn dn hop phap hoa nhung tiu chun va
nhung dan xp ngoai phap lut v quyn so huu do nhung nguoi Mi
ngheo nht tao nn va tich hop chung vao lut cua xu nay. Vao du
th ki thu muoi chin, thng tin v quyn so huu va cac qui tc diu
chinh no la tan mac, manh mun, va khng duoc kt ni. No d sn co
trong cac s cai th so, s sach ca nhn, cac diu l phi chinh thuc,
cac qui ch cua qun hat, hoc loi chung o moi trang trai, hm mo,
hoc khu dinh cu d thi. Nhu o cac nuoc Th gioi Thu ba va nguyn
cng san ngay nay, hu ht nhung thng tin nay lin quan chi dn
cng dng dia phuong va khng sn co trong khun kh cua bt k
mang luoi nht quan nao cua nhung biu din duoc h thng hoa.

149
Mc du cac quan chuc Mi co l cung d chng co chu y hoc nhn
ra no, khi ho xy dung cac lut quc gia nhu cac dao lut v quyn
uu tin mua truoc va lut khai mo, ho d tao ra cac hinh thuc biu
din, nhung cai d tich hop tt ca nhung du liu long lo va bit lp
v quyn so huu vao mt h thng quyn so huu chinh thuc moi.
No d khng phai la mt vic d hoc mt vic co th lam nhanh
no cung chng phai la d khng co bao luc. Nhung kinh nghim Mi
la rt ging cai dang din ra ngay nay o cac nuoc Th gioi Thu ba va
nguyn cng san: Lut chinh thuc d khng co kha nng theo kip
sang kin cua nhn dn, va chinh phu d mt kim soat. Kt qua la,
nguoi dn o ngoai Phuong Ty ngay nay sng trong mt th gioi dy
nhung nghich li khng khac cai ma su gia G. Edward White d m
ta: 'Khi nguoi khai mo roi lan cua minh va di lam, anh ta su dung
cng ngh cng nghip moi nht. Khi nguoi nng dn buoc ra khoi
cn lu ti tan cua minh, thuong anh ta su dung may moc nng
nghip hin dai nht.
15
Nhung nguoi Th gioi Thu ba cung sng va
lam vic trong cac lan va nha chut cng voi cac TV va ban tinh
din tu. Ho cung duoc t chuc lai trong cac cu lac b di quyn dt.
Va cac chinh phu cua ho cung d bt du cho ho cac quyn uu tin
mua truoc.
Nhung cai ma ho vn chua co la quyn hop phap duoc thao ra mt
cach huu hiu d tich hop quyn so huu cua ho vao mt h thng
phap lut chinh thuc cai cho php ho dng no d tao tu ban. Thng
qua chim huu, quyn uu tin mua truoc, cp dt dung nha o, cac
lut cua nguoi khai mo, va nhu th, nhung nguoi Mi d xy dung
mt khai nim moi v quyn so huu, ' khai nim nhn manh cac khia
canh nng dng cua quyn so huu, lin kt no voi tng truong kinh
t, va cai thay th khai nim 'nhn manh tinh cht tinh gn kt no
voi su an toan khoi thay di qua nhanh.
159
Quyn so huu o Hoa Ki
d thay di tu ch la cac phuong tin d duy tri mt trt tu kinh t cu
sang, thay vao do, thanh mt cng cu hng manh d tao ra mt trt tu
moi. Kt qua d la, cac thi truong duoc mo rng va tu ban cn thit
d cp nhin liu cho tng truong bng n v kinh t.
Cui cng, cac bai hoc v qua d cua Hoa Ki sang tinh chinh thuc
hinh thuc s khng chi thy trong nhung chi tit ki thut ma ca o su
thay di thai d chinh tri va o cac xu huong phap li phong khoang.
SU BI AN CUA TU BN

150
Bng vic thng qua cac lut tich hop dn cu ngoai phap lut vao h
thng, cac nha chinh tri Mi d bay to y tuong cach mang rng, cac
dinh ch phap li co th sng sot chi khi chung dap ung cac nhu cu
x hi.
160
H thng phap lut Mi nhn duoc sinh luc cua minh boi vi
no duoc xy dung trn kinh nghim cua nhung nguoi Mi binh
thuong va trn nhung dan xp ngoai phap lut ma ho d tao ra, trong
khi tu chi mt s hoc thuyt thng lut Anh nhung cai d chng
my thoa dang di voi cac vn d ring cua Hoa Ki. Trong qua trinh
ko dai va gian kh d tich hop cac quyn so huu ngoai phap lut cac
nha lp phap va lut gia Mi d tao ra mt h thng moi huong nhiu
hon toi mt nn kinh t thi truong co kt qua va nng dng. Qua
trinh nay tao thanh mt cuc cach mang duoc sinh ra tu nhung mong
doi chun tc cua nhung nguoi dn binh thuong, nhung cai ma chinh
phu d phat trin thanh mt cu truc hinh thuc duoc h thng hoa va
chuyn nghip.
Diu nay khng co nghia rng cac quc gia dang phat trin va
nguyn cng san phai bt chuoc mt cach m quang qua d cua Hoa
Ki. Co rt nhiu h qua tiu cuc trong kinh nghim cua Hoa Ki ma
chung cn phai duoc loai tru mt cach thn trong. Nhung nhu chung
ta vua thy, co nhiu cai d hoc. Bai hoc cn ban la, su gia b nhu
nhung dan xp ngoai phap lut la khng tn tai hoc c gng nghin
nat chung, ma khng co mt chin luoc d huong chung vao khu vuc
hop phap, la mt vic v ich dc bit o th gioi dang phat trin, o
noi, nhu chung ta d thy o Chuong 2, khu vuc ngoai phap lut hin
nay bao gm dai da s dn cu cua cac nuoc do dang nm giu hang
ngan ti dla tu ban cht.
Cac n luc tao ra mt cuc cach mang quyn so huu o cac noi
khac trong cac nuoc Th gioi Thu ba va nguyn cng san s di mt
voi nhung di hoi, nhung tro ngai, va nhung co hi ring duy nht
cua ho. Chung ta phai tranh dua voi cac cuc cach mang khac dang
xay ra v truyn thng, cng ngh thng tin, va d thi hoa nhanh
chong. Nhung tinh trang cn ban vn nhu th. Ngay nay, trong nhiu
quc gia dang phat trin va nguyn cng san, lut quyn so huu
khng cn thoa dang di voi cach dai da s nhn dn sng va lam
vic th nao. Lam sao ma mt h thng phap lut co tham vong la
hop phap va thich dang nu no ct bo 0 phn trm dn s cua no?

151
Thach thuc la chinh sua tht bai phap li nay. Kinh nghim Mi cho
thy rng dy la mt nhim vu ba ln: Chung ta phai tim duoc cac
kh uoc x hi thuc v quyn so huu, tich hop chung vao lut chinh
thuc, va vach ra mt chin luoc chinh tri cai lam cho cai cach co
th thuc hin duoc. Lam cach nao cac chinh phu co th thoa mn
nhung thach thuc nay la chu d cua chuong tip theo.
SU BI AN CUA TU BN

152

CHUONG 6

S Bi n cua 1ht bi Php li

Cuoc song cua luat khong phai o logic, ma o kinh nghim.

Thm phan Toa an Ti cao Hoa Ki Oliver Wendell Holmes

GAN NHU MOI quc gia dang phat trin va nguyn cng san du co
mt h thng quyn so huu chinh thuc. Vn d la o ch hu ht cac
cng dn khng th tip cn toi no. Ho d dung phai lng kinh
Fernand Braudel, cai co cu v hinh do trong qua khu cua Phuong
Ty la cai d han ch chu nghia tu ban chi cho mt khu vuc rt nho
cua x hi. Su lua chon kha di duy nht cua ho, nhu chung ta d thy
o Chuong 2, la rut lui voi tai cac san cua ho vao khu vuc ngoai phap
lut noi ho co th sng va lam n, kinh doanh nhung chng bao gio
co kha nng chuyn cac tai san cua minh thanh tu ban.
Truoc khi chung ta co th nhc lng kinh di, tht quan trong d
bit rng chung ta s khng phai la nhung nguoi du tin thu lam
vy. Nhu chung ta s thy o chuong nay, cac chinh phu o cac nuoc
dang phat trin d thu sut 10 nm d mo cac h thng quyn so
huu cua ho cho nhung nguoi ngheo.
Vi sao ho d tht bai? Li do la ho thuong hoat dng duoi nm
quan nim sai co ban:

SU BI AN CUA TU BN

154
tt ca nhung nguoi n nup trong cac khu vuc ngoai phap lut
hoc khu vuc ngm du lam vy d trn thu
cac bt dng san khng duoc nm giu mt cach hop phap boi
vi chung d khng duoc do dac, v ban d, va dng ki mt
cach ph hop
ban hanh lut bt buc v quyn so huu la du, va cac chinh
phu co th bo qua cac chi phi d tun thu lut do
nhung dan xp ngoai phap lut hoc 'cac kh uoc x hi co
th duoc bo qua
co th thay di cai gi do cn ban nhu qui uoc cua nguoi dn v
vic ho nm giu tai san, ca hop phap va ngoai phap lut, cua
ho th nao, ma khng co nguoi lnh dao chinh tri cp cao.

D giai thich cac nn kinh t ngm cua cac nuoc nay, din hinh la
50 dn 0 phn trm dn s hoat dng trong do, bng khai nim trn
thu may mn lm la khng dung mt phn. Hu ht nguoi dn su
dung dn khu vuc ngoai phap lut khng phai boi vi do la mt thin
duong v thu ma boi vi lut hin hanh, bt lun duoc hanh vn tao
nh dn du, khng dap ung cac nhu cu hay khat vong cua ho.
Peru, noi nhom cua ti d thit k mt chuong trinh d dua cac
nghip chu nho ngoai phap lut vao h thng hop phap, khoang
276.000 cua nhung nghip chu y d dng ki vic kinh doanh cua
minh mot cach tu nguvn tai cac vn phng dng ki moi ma chung
ti d dung ln d giup d ho khng h co hua hen giam thu.
Cng vic kinh doanh ngm cua ho d chng np mt dng tin thu
nao. Bn nm sau, thu nhp thu tu cac cng ti ngoai phap lut truoc
dy tng cng d ln dn 1,2 ti USD.
Chung ti d thanh cng boi vi chung ti d sua di lut cng ti
va lut quyn so huu d thich ung voi nhung nhu cu cua cac nghip
chu d quen voi cac qui tc ngoai phap lut. Chung ti cung d ct
giam mt cach dy kich tinh cac chi phi cho t hanh chinh quan liu
d gia nhp kinh doanh. Diu nay khng co nghia rng nguoi dn
khng quan tm dn hoa don thu cua ho. Nhung cac nha san xut va
chu cua hiu ngoai phap lut nhung nguoi hoat dng voi li gp
mong nhu lui dao cao, tinh bng cent chu khng phai bng dla
VI. SU BI AN CUA THT BAI PHP LI

155
bit r s hoc cn ban. Tt ca nhung cai ma chung ti phai lam la
dam bao rng cac chi phi cua hoat dng hop phap thp hon cac chi
phi d sng sot trong khu vuc ngoai phap lut, la tao thun loi cho
cng vic giy to d hop phap hoa, la tht c gng tuyn truyn
nhung uu dim cua chuong trinh, va sau do la nhin hang trm ngan
nghip chu vui suong tu bo khu vuc ngm.
Nguoc voi su thng thai ph bin, hoat dng trong khu vuc ngm
chng h khng co chi phi. Cac hoat dng kinh doanh ngoai phap
lut bi mt moi boi su thiu vng cua lut quyn so huu tt va boi
vic lin tuc phai che du hoat dng cua ho truoc cac nha chuc trach.
Boi vi ho khng duoc thanh lp nhu cng ti, cac nghip chu ngoai
phap lut khng th quyn ru cac nha du tu bng cach ban c phn
ho khng th tim duoc tin dung chinh thuc co li sut thp boi vi ho
thm chi chng co cac dia chi hop phap. Ho khng th giam rui ro
bng cach tuyn b trach nhim huu han hoc nhn duoc bao him.
Khoan 'bao him duy nht sn co cho ho la cai duoc cung cp boi
hang xom cua ho va su bao v ma bon du gu hoc maIia dia
phuong sn lng ban cho ho. Hon th nua, boi vi cac nghip chu
ngoai phap lut sng trong su so hi lin min v su phat hin cua
chinh quyn va su tng tin tu cac quan chuc tham nhung, ho buc
phai chia tach va ngn chia cac phuong tin san xut cua ho ra nhiu
dia dim, va nhu th him khi dat duoc tinh kinh t nho qui m.
Peru, 15 phn trm cua tng thu nhp tu ch tac o khu vuc ngoai
phap lut duoc tra o dang dut lot, tu 'hang mu min phi va 'cac
mon qua dc bit dn toan tin mt. Voi mt con mt lun lun ngo
xem co canh sat khng, cac nghip chu ngoai phap lut khng th
quang cao cng khai d tp hop khach hang hoc tin hanh giao hang
ca l voi it chi phi cho cac khach hang.
Nghin cuu cua chung ti o cac nuoc ma chung ti dn lam vic
d xac nhn rng thoat khoi cac chi phi va phin toai cua khu vuc
ngoai phap lut thuong b du cho vic dong thu. Bt lun ban o
trong hay o ngoai lng kinh, ban du bi danh thu. Cai quyt dinh
liu ban vn o lai bn ngoai la chi phi tuong di d duoc la hop phap.
Quan nim sai lm chu yu khac la cac bt dng san khng th
duoc dng ki mt cach hop phap tru khi chung d duoc do dac, v
ban d, va lam h so voi cng ngh thng tin ban d hin dai. Diu
SU BI AN CUA TU BN

156
nay, cung vy, may mn nht la chi dung mt phn. Nhung nguoi
chu u va nguoi Mi d tim duoc cach d lp h so tt ca cac bt
dng san cua ho nhiu thp ki truoc khi cac may tinh va cac h thng
thng tin ban d, GIS, duoc sang ch ra. Nhu chung ta d thy o
chuong truoc, sut th ki thu muoi chin vic do dac dt moi duoc
dinh cu o Hoa Ki d tut lai nhiu nm sau vic chuyn nhuong cac
quyn so huu. Nht Ban, ti d khao sat h so co tai cac vn phng
dng ki va d thy mt s h so tai san dt dai d duoc lp sau Chin
tranh Th gioi ln thu hai su dung cac ban d tu thoi Edo ba dn
bn th ki truoc khi chup anh tu trn khng va cac h thng dinh vi
toan cu, GPS, duoc sang ch ra.
Diu nay khng co nghia rng may tinh hin dai va cac h thng
thng tin ban d GIS la khng v cng quan trong di voi bt k n
luc nao cua chinh phu d mo h thng quyn so huu cua no cho
nhung nguoi ngheo. Cai nghia chinh cua no la su tu ban hoa thp
ph bin, vic ln chim dt va xy nha cua bt hop phap o khp th
gioi ngoai Phuong Ty hn khng phai do thiu cng ngh thng tin
va cng ngh ban d hin dai gy ra.
Lng kinh Braudel duoc lam khng phai bng thu, ban d, va
may tinh, ma la bng lut. Cai ngn hu ht dn chung o cac quc gia
dang phat trin va nguyn cng san khng su dung duoc quyn so
huu chinh thuc hin dai d tao tu ban chinh la mt h thng phap lut
va hanh chinh ti. Bn trong lng kinh la nhung nguoi uu tu nm giu
quyn so huu su dung lut duoc vay muon tu Phuong Ty. Bn
ngoai lng kinh, noi hu ht dn chung sng, quyn so huu duoc su
dung va bao v boi du loai dan xp ngoai phap lut bam r chc vao
su dng thun phi chinh thuc phn tan qua nhung vng rng lon. Cac
kh uoc x hi nay la hin thn cua nhung hiu bit tp th v cach
thuc ma cac thu duoc so huu va cac chu so huu quan h voi nhau ra
sao. Tao dung mt kh uoc x hi quc gia v quyn so huu cn dn
su hiu bit cac qua trinh tm li va x hi nhung nim tin, khat
vong, y dinh, tp quan, va cac qui tc nhung cai duoc chua dung
trong cac kh uoc x hi nay va sau do dng cac cng cu ma lut
chuyn nghip cung cp d khu chung lai thanh mt kh uoc x hi
quc gia chinh thuc. Dy cung la cai ma cac quc gia Phuong Ty d
dat duoc chua tht lu lm.

157
Dim mu cht d hiu la quyn so huu khng phai la thu tu
nhin mang tinh vt li cai co th duoc chup anh hay v ban d.
Quyn so huu khng phai la mt dai luong co ban cua cac tai san ma
la su phat biu phap li cua su dng thun co y nghia kinh t v cac tai
san. Lut la cng cu d c dinh va thuc hin tu ban. Phuong Ty,
lut it quan tm hon dn biu din thuc tai vt li cua cac toa nha hoc
cua bt dng san so voi cung cp mt qua trinh hoc cac qui tc
nhung cai s cho php x hi rut gia tri thng du tim tang tu cac tai
san y. Quyn so huu tai san khng phai la ban thn cac tai san ma la
mt su dng thun giua nhung nguoi dn v cach thuc ma cac tai san
y phai duoc nm giu, su dung, va chuyn nhuong th nao. Thach
thuc ngay nay o hu ht cac nuoc phiPhuong Ty khng phai la dua
tt ca dt va nha cua cua quc gia vao mt ban d nhu nhau diu co
l d duoc tin hanh ri ma la tich hop cac qui uoc phap li chinh
thuc trong lng kinh voi cac qui uoc ngoai phap lut o bn ngoai no.
Chng co s luong do dac va v ban d nao s hoan tt vic nay.
Chng co khi luong tinh toan nao s chuyn di cac tai san sang
mt dang ma no cho php chung gia nhp cac thi truong mo rng va
tro thanh tu ban. Nhu chung ta d thy o Chuong 3, ban thn cac tai
san chng co anh huong gi ln ung xu x hi: Chung chng tao ra
cac khuyn khich, chung chng bin ai thanh nguoi co trach nhim,
chng lam cho cac hop dng co th duoc thuc thi. Mt cach ni tai
cac tai san la khng 'thay th nhau duoc: Iungible kha nng co th
duoc chia ra, kt hop lai, hoc huy dng cho ph hop voi bt k giao
dich nao. Tt ca cac tinh cht nay d nay sinh ra tu lut quyn so huu
hin dai. Chinh lut la cai boc tach va c dinh tim nng kinh t cua
cac tai san nhu mt gia tri tach khoi ban thn cac tai san vt cht va
cho php con nguoi kham pha va thuc hin kha nng do. Chinh lut
la cai kt ni cac tai san voi cac mang luoi tai chinh va du tu. Va
chinh su biu din cua cac tai san duoc c dinh lai trong cac tai liu
quyn so huu hop phap la cai cho chung nng luc d tao gia tri thng
du.

Hon sau nuoi nm truoc, su gia phap lut li lac C. Reinold
Noyes d vit:

SU BI AN CUA TU BN

15

Tin dng trong tr choi kinh t ngay nay chu yu khng phai la
cac hang hoa vt cht va cac dich vu thuc su nhung cai hu nhu
duoc xem xt mt cach ring bit trong cac sach giao khoa kinh t,
ma la su sua soan ki lung cua cac quan h phap li cai ma chung ta
goi la quyn so huu Cai d dn dn, bng cach nghin cuu su
phat trin cua no, hinh dung su thuc x hi nhu mt web mang
luoi cua cac mi quan h khng th so thy duoc mt web phu
cua cac soi dy v hinh nhung cai bao quanh va li cun ca nhn
va do do la nhung cai to chuc x hiVa qua trinh di dn thu
hiu th gioi thuc ma chung ta sng trong do la qua trinh khach th
hoa cac mi quan h nay.
1

Nhc lng kinh di, do vy, v nguyn li la mt thach thuc phap li.
Trt tu phap lut chinh thng phai tuong tac voi cac dan xp ngoai
phap lut o bn ngoai lng kinh d tao ra mt kh uoc x hi v
quyn so huu va tu ban. D dat duoc su tich hop nay, tt nhin cn
dn nhiu nganh hoc khac nua: Cac nha kinh t phai lam cho cac chi
phi va cac con s la dung cac nha qui hoach d thi va cac nha nng
hoc phai dinh ra cac uu tin nhung nguoi lp ban d va cac nha trc
dia, va cac chuyn gia tin hoc la khng th thiu duoc d lam cho cac
h thng thng tin hoat dng. Nhung rt cuc, mt kh uoc x hi
quc gia duoc tich hop s duoc cu th hoa chi trong cac lut. Tt ca
cac nganh khac chi dong mt vai tr h tro.
Liu diu do co nghia rng cac lut gia phai lnh dao qua trinh
tich hop? Khng Thuc hin su thay di phap li trong dai la trach
nhim chinh tri. Co nhiu li do cho diu nay. Thu nht, lut nhin
chung lin quan toi bao v cac quyn so huu. Tuy vy, nhim vu
thuc su o cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san chu yu
khng phai la di hoan thin cac quyn hin hanh ma la cp cho moi
nguoi cac quyn dn cac quyn so huu hoc nu ban thich 'cac
siu quyn. Ban cho cac quyn nhu vy, giai phong nhn dn khoi
lut ti, la mt cng vic chinh tri. Thu hai, cac nhom co quyn duoc
ban cho tuy rt nho nhung dy quyn uy hu ht duoc dai din boi
cac lut gia thuong mai gioi nht dt nuoc chc s phan di thay
di tru phi ho duoc thuyt phuc khac di. Li ko nhung nguoi co

159
nhiu mi quan h va tin bac theo phong trao cn dn khng phai
nhung nha tu vn cam kt phuc vu khach hang cua ho ma la nhung
nha chinh tri tai nng cam kt phuc vu nhn dn ho. Thu ba, tao ra
mt h thng duoc tich hop khng phai la vic thao ra cac lut va qui
ch xem ra tt trn giy ma dung hon la thit k cac tiu chun
nhung cai d bn r trong nim tin cua nhn dn va nhu th co nhiu
kha nng hon d duoc tun theo va thuc thi. Vic tip xuc voi nhung
con nguoi thuc la mt nhim vu chinh tri. Thu tu, kich thich cac nn
kinh t ngm tro thanh hop phap la mt cng vic ban hang chinh tri
trong dai. Cac chinh phu phai thuyt phuc nhung cng dn ngheo
hon nhung nguoi khng tin chinh phu va sng sot trn nhung dan
xp thin cn han hep va mt s maIia bao v ho d mua mt v
tham gia vao mt tr choi lon hon va bua bi hon nhiu. Cac chinh
phu cung phai thuyt phuc nhung nguoi canh ta co anh huong, nhung
nguoi trong nhiu nuoc la gn gui voi nhung nguoi dn thuong, cho
php cac cu tri cua ho tao ra tu ban la cach tt nht d giup ho. Cac
cng dn o bn trong va bn ngoai lng kinh cn chinh phu d tin
hanh bnh vuc manh m sao cho h thng quyn so huu duoc thit
k lai va duoc tich hop la it tn km, co hiu qua hon, va tt hon cho
quc gia so voi nhung dan xp hn loan hin hanh.
Khng co thanh cng trn cac mt trn phap li va chinh tri nay,
chng quc gia nao co th khc phuc duoc chu nghia phn bit phap
li giua nhung nguoi co th tao tu ban va nhung nguoi khng th.
Khng co quyn so huu chinh thuc, bt k ho tich tu duoc nhiu tai
san th nao hoc ho lam vic vt va ra sao, hu ht nguoi dn s
khng co kha nng phat dat trong mt x hi tu ban chu nghia. Ho s
tip tuc nm ngoai tm ngm cua cac nha hoach dinh chinh sach,
khng voi toi duoc cac h so chinh thng, va nhu vy la v hinh v
mt kinh t.
Cac chinh phu Phuong Ty d thanh cng trong vic nhc lng
kinh di, nhung no d la mt qua trinh tht thuong, khng duoc y
thuc, ko dai hang trm nm. Cac dng nghip cua ti va ti d tng
hop cai, ma chung ti nghi ho d lam dung, thanh mt cng thuc ma
SU BI AN CUA TU BN

160
HINH 6.1

QU TRINH TU BN HO : CHUYN TU TU BN CHET SANG TU BN SONG

A. CHIEN LUC KHM PH
A.1 Nhn din, d|nh v| v phn loi cc ti san ngoi php lut (tu ban cht)
A.1.1 Ln nhung yu cu tuyn dung dia phuong d thm nhp khu vuc ngoai phap lut
A.1.2 Xac dinh nhung nguyn nhn cho tich tu cac tai san ngoai phap lut d phat trin cac loai hinh d dng
A.1.3 Dinh vi cac khu vuc kinh t va cac khu vuc dia li o noi cac hoat dng ngoai phap lut thinh hanh nht
A.2 Lung ho gi tr| thc v tim nng cua cc ti san ngoi php lut (tu ban cht)
A.2.1 Phat trin cac phuong phap ph hop d uoc luong gia tri cua cac tai san ngoai phap lut su dung thng tin hin co trn thuc dia
A.2.2 Lp cac tiu chun d thu thp va xu li thng tin va xac minh kt qua
A.2.3 Thit lp tm quan trong cua gia tri cua cac tai san ngoai phap lut
A.3 Phn tch tuong tc cua khu vc ngoi php lut vi phn cn li cua x hi
A.3.1 Tim kim cac mi lin kt thoa dang giua chinh phu va cac tai san ngoai phap lut
A.3.2 Tim kim cac mi lin kt thoa dang giua cac doanh nghip hop phap va cac tai san ngoai phap lut
A.3.3 Nhn din cac qua trinh noi ma chinh phu d giai quyt cac tai san ngoai phap lut thanh cng
A.4 Nhn din cc tiu chun ngoi php lut cai quan cc ti san ngoi php lut
A.4.1 Phat hin va giai m cac tiu chun ngoai phap lut xac dinh cach thuc trong do cac quyn so huu duoc nm giu va thu voi cac
cng dng ngoai phap lut khac nhau o trong nuoc
A.5 Xc d|nh cc chi ph cua tnh ngoi php lut di vi dt nuc
A.5.1 Cac chi phi cua khu vuc ngoai phap lut
A.5.2 Cac chi phi cua khu vuc kinh doanh hop phap
A.5.3 Cac chi phi cua chinh phu
B. CHIEN LUC CHINH TRJ V PHP LI
B.1 Dam bao rng cp chnh tr| cao nht gi trch nhim di vi vic tu ban ho cua nhng ngui ngho
B.2 Dua cc co quan s cho php thay di nhanh chng vo hot dng
B.2.1Nhn din cac dinh ch khac nhau hin tai cai quan cac quyn so huu hoc anh huong xu dn kha nng cua chung d tao gia tri gia tng va
lin kt chung voi qua trinh tu ban hoa
B.2.2 Thit k, xin php cho, va dua vao hoat dng cac co quan nhung cai s cho php dua nhanh nhung thay di trong cac qua trinh khac nhau
cn thit cho tu ban hoa. Nu co th, tao ra mt t chuc duy nht voi mt su u nhim duy nht la tu ban hoa cac tai san va phn tan cac vn
phng d cung cp cac dich vu khp dt nuoc.
B.2.3 Dam bao rng qua trinh tu ban hoa ca kt hop cht ch nhung uu tin chinh tri cua chinh phu ln phan anh mt su dng thun trong pham vi
x hi cai lam cho qua trinh co th thuc thi d dang.
B.3 Loi bo nhng tht c chai v hnh chnh v php l
B.3.1 Tinh toan cac chi phi cua tu ban hoa cac tai san ngoai phap lut, bao gm:
B.3.1.1 Nhung di hoi v giy php o moi cp
B.3.1.2 Nhung di hoi v va s tin chi tra cho cac giy php nay
B.3.1.3 S cac biu mu va cac h so bi di hoi
B.3.1.4 Nhung di hoi khng th thoa mn trong thuc tin
B.3.1.5 Tt ca cac chi phi giao dich, k ca thoi gian tr
B.3.2 Loai bo nhung tht c chai v hanh chinh va phap li bng cach nhn din va loai bo hoc sua di cac dinh ch, qui ch va cac tp quan
nhung cai tao ra thoi quan liu khng cn thit.
B.4 Xy dng s dng thun gia cc khu vc hp php v ngoi php lut
B.4.1 Xac dinh cac dim o noi cac chun muc ngoai phap lut trng voi lut sao cho co kha nng thao ra cac qui ch cng nhn nhung bng chung
cua quyn so huu ngoai phap lut co th chp nhn duoc voi su ung h cua cac cng dng ngoai phap lut.
B.4.2 Dam bao rng cac chun muc phap li duoc du thao, nhung cai bao ham quyn so huu ngoai phap lut, duoc thao sao cho khng lam tn hai
dn muc d an toan ma trt tu phap li hin hanh cung cp hin nay cho quyn so huu d duoc dng ki h so dy du va duoc kim soat hiu qua d
nhn duoc su dng y cua khu vuc hop phap.
B.5 Thao cc qui ch v cc thu tc lm giam cc chi ph cua vic gi cc ti san mt cch hp php xung dui cc chi ph gi chng
ngoi php lut
B.5.1 Ban hanh cac qui ch cn thit cho moi quyn so huu trong nuoc duoc diu chinh boi mt b lut va mt tp cac thu tuc nht quan.
B.5.2 Mo rng dinh nghia cua cac bng chung cua quyn so huu cho ph hop voi qui trinh moi, va cung c vao mt goi co th quan li duoc v
mt hanh chinh cua cac qui ch va thu tuc diu chinh qua trinh tu ban hoa.
B.5.3 Cung c cac lut l rai rac vao mt lut duy nht.
B.5.4 Phat trin cac dinh ch va thu tuc cho php tinh kinh t theo qui m cho tt ca cac hoat dng tao thanh qua trinh tao tu ban
B.5.5 Tao ra mt lua chon kha di thun tin va it tn km cho chim dt va cac dang khac cua chim huu ngoai phap lut. Cung c qui trinh va su
tn trong phap lut bng cach thit lp nhung khuyn khich va phan khuyn khich nhm khich l vic chuyn nhuong hop phap va ngn can vic
chuyn nhuong bt hop phap ngoai phap lut.
B.5.6 Thit k va thuc hin cac qui trinh hanh chinh hoc tu nhn d thay th cac qua trinh phap li o noi co th d khuyn khich giai quyt bt
dng trong pham vi phap lut.
B.6 To ra cc co ch lm giam cc rui ro lin quan dn du tu tu nhn, bao gm s tin cy cua cc chng thu so hu v khng-thanh
ton cho cc d|ch v cng cng

161
HINH 6.1 tip

QU TRINH TU BN HO : CHUYN TU TU BN CHET SANG TU BN SONG

C. CHIEN LUC HT DNG
C.1 Thit k v thc hin chin luc hot dng thc d|a, cc thu tc, nhn s, thit b|, vn phng, do to v cm nang nhng th cho
php chnh phu d cng nhn v xu l cc quyn so hu ring bit trong khu vc ngoi php lut
C.1.1 Thit k cac co ch d nhn duoc su tham gia hang loat cua cac thanh vin dinh cu ngoai phap lut cho muc dich giam cac chi phi cua tu
ban hoa
C.1.2 Tin hanh cac cua dao tao cho t chuc cua cac di tu ban hoa phan anh cac loai ngoai phap lut ma ho s gp
C.1.3 Phat trin cac cm nang giai thich cho cac nha lnh dao va nhung nguoi dinh cu ngoai phap lut nhung cach ma ho co th tham gia trong
chon loc va suu tm cac bng chung cua quyn so huu.
C.1.4 Chun bi cho cac cng dng ngoai phap lut
C.1.4.1 Nhn ra va dao tao nhung nguoi xuc tin dia phuong trong pham vi mi cng dng
C.1.4.2 Thuc hin mt chin dich xuc tin dia phuong trong pham vi mi cng dng
C.1.4.3 Giao duc mi cng dng v cac bng chung ma quyn so huu di hoi
C.1.4.4 Dao tao cac nha lnh dao dia phuong d ghi chp thng tin quyn so huu vao biu mu dng ki
C.1.4.5 Nhn ra va dao tao nhung nguoi thm tra tu nhn d xac nhn thng tin duoc cng dng thu thp
C.1.5 Thu thp va xu li thng tin v cac tai san vt li
C.1.5.1 Nhn hoc chun bi cac ban d chi ra ranh gioi cua cac ming dt ring l o noi cn thit chun bi cac ban d s d ghi nhn thng tin
ranh gioi
C.1.5.2 Thm tra cac ban d chi r cac ming dt ring l tuong ung voi thuc dia
C.1.5.3 Dua ban d vao h thng may tinh
C.1.6 Thu thp va xu li thng tin v quyn so huu
C.1.6.1 Thu thp thng tin quyn so huu va ghi vao cac biu mu
C.1.6.2 Xac minh rng cac quyn so huu la hop l duoi lut moi
C.1.6.3 Dua thng tin quyn so huu vao h thng may tinh
C.1.6.4 Dng ki chinh thuc cac quyn so huu
C.1.6.5 Phat chung nhn quyn so huu cho nhung nguoi huong trong mt bui l cng khai
C.2 Thc hin cc chin luc truyn thng dng cc phuong tin thch hp d khuyn khch s tham gia cua khu vc ngoi php lut, s
ung h trong cng dng doanh nghip v khu vc chnh phu, s ung thun gia nhng ngui c li ch gn ch}t vi hin trng.
C.2.1Tin hanh mt chin dich cho mi loai cng dng trong khu vuc ngoai phap lut d dng vin ho tham gia vao qua trinh
C.2.2 Nghi ra cac co ch chi r cho nhung nguoi thu huong cua qua trinh tu ban hoa rng cac tai san cua ho duoc bao v boi cng khung kh phap
li nhu cai bao v cac quyn cua cac nha du tu tu nhn ca trong nuoc ln nuoc ngoai. Diu nay s cho cac chu so huu li do d tn trong cac hop
dng duoc diu chinh boi trt tu phap li
C.2.3 Tin hanh mt chin dich cho mi cng dng phap li cac cng dng co th cam thy bi tn thuong
C.2.4 Thit k cac bin phap truyn thng cho khu vuc hop phap v nhung loi ich cua tu ban hoa, nhn manh dn giam rui ro va lam r rng tu
ban hoa s chng anh huong dn cac quyn so huu hin hanh cung khng lam tn hai dn quyn cua nguoi thu ba
C.2.5 Tin hanh mt chin dich cho cac nha chuyn mn co quyn loi trong dinh nghia quyn so huu, giai thich vai tr tuong lai cua ho va su dinh
liu duoc tng ln trong pham vi mt khu vuc hop phap mo rng sau tu ban hoa.
C.3 Ti t chc cc t chc luu tr h so v qui trnh dng k d chng c th ho hp vi nhau tt ca nhng m ta hu ch v m}t kinh
t v cc ti san ngoi php lut cua dt nuc v tch hp chng vo mt h thng my tnh c co so tri thc d liu
C.3.1 Cu truc lai t chuc dng ki va cac luu d cng vic ni b cua no, don gian hoa qui trinh dng ki, thit lp cac dc ta cho thng tin tu dng,
thit k va thuc hin h thng kim soat cht luong, chon va dao tao nhn vin, va thit lp cac thu tuc d dam bao rng so dng ki co th xu li
mt chuong trinh quc gia tu ban hoa d s
C.3.2 Xy dung cac h thng trn co so GIS d cung cp cac tinh nng phn tich khng gian
C.3.3 Thit lp cac co ch kim tra d dam bao rng chi phi tham gia va cac dich vu dng ki la du hiu qua va sinh loi sao cho nhung nguoi dng
cua no khng co dng co truot lai vao ngoai phap lut.
C.3.4 Dua cac m ta cua nhung dc dim cua cac tai san ngoai phap lut vao cac biu mu duoc tuy bin, thn thin voi nguoi dng o noi chung
co th duoc khu bit, ghi luu va quan li trong mt h thng may tinh
C.3.5 Phn r thng tin thuong duoc chua mt cach truyn thng trong cac chung thu thanh cac pham tr don gian co th dua vao may tinh va
duoc h thng hoa cho tip cn d dang, sau khi d thuc hin vic hop li hoa duoc chun y v mt phap li cua cac thu tuc thu thp thng tin hin
hanh.
C.3.6 Tao thun tin cho vic cp nht thng tin may tinh v quyn so huu bng cach dt cac trung tm vao du liu gn nhung nguoi thu huong.
Muc dich la ct giam cac chi phi vn tai va giao dich cua vic dng ki quyn so huu va cua vic kinh doanh lin quan dn dt dai va giu tinh trang
cua chung duoch hop phap.
. CHIEN LUC THUONG MI
.1 Thc hin cc co ch thng tin v thc thi nhng ci s cho php cung cp:
D.1.1 Ngn hangTh chpTin dung D.1.5 Cac san phm bao him Hu hong tai san,
D.1.2 Cac dich vu cng cng bao him nhn tho, bao him tin dung, sit tai
Din, nuoc, nuoc thai, vin thng san, bao him chung thu so huu
D.1.3 Cac h thng nho thu D.1.6 Cac h thng chung minh thu quc gia
Tin dung, thu dia phuong, thu D.1.7 Xy dung nha o va ha tng
D.1.4 Co so du liuDich vu thng tin D.1. An ninh quc gia
SU BI AN CUA TU BN

162
chung ti goi la 'qua trinh tu ban hoa, voi no chung ti dang giup
d nhiu chinh phu trn khp th gioi. Cng thuc duoc phac hoa
trong Hinh 6.1. Giai thich cac chi tit khng phai la phn cua cun
sach nay, nhung nhung dc gia mun mt m ta ki thut cua toan b
k hoach, duoc moi tham khao h so khng duoc cng b o vn thu
luu tru cua Vin vi Tu do va Dn chu, ILD. Trong phn cn lai cua
chuong nay ti s tp trung vao hai thanh phn khng th thiu duoc
cua cng thuc: thach thuc phap li va thach thuc chinh tri.

Phn I: Thch thc Php l

Cu tinh hinh nay, thi vic tao ra mt h thng quyn so huu duoc
tich hop trong cac quc gia phiPhuong Ty la khng th lam duoc.
Nhung dan xp quyn so huu ngoai phap lut bi phn tan giua hang
chuc, di khi hang trm cng dng cac quyn va nhung thng tin
khac chi nhung nguoi trong ni b hoc hang xom bit duoc. Tt ca
nhung dan xp ngoai phap lut ring l, cu tha v quyn so huu dc
trung cho hu ht cac quc gia Th gioi Thu ba va nguyn cng san
phai duoc dan kt lai vao mt h thng duy nht ma tu do cac
nguyn tc chung cua lut co th duoc rut ra. Noi tom lai, bao nhiu
kh uoc x hi 'o ngoai do du phai duoc tich hop vao mt kh uoc
x hi bao quattoan b.
Vic nay co th duoc hoan tt th nao? Lam sao ma cac chinh phu
co th tim ra nhung dan xp ngoai phap lut v quyn so huu la
nhung gi? Do chinh xac d la nhung cu hoi dt ra cho ti boi nm
thanh vin cua ni cac Indonesia. Ti d o Indonesia d gioi thiu
ban dich sang ting Bahasa Indonesia cua quyn sach truoc cua ti,
va ho d nhn dip y moi ti noi chuyn v lam th nao ho co th tim
ra ai so huu cai gi giua 90 phn trm dn s Indonesia nhung nguoi
sng o khu vuc ngoai phap lut. So rng s mt nhung nguoi nghe
nu ti di vao giai thich ki thut ko dai v lam sao d cu truc mt
chic cu giua cac khu vuc hop phap va ngoai phap lut, ti d tim ra
mt cach khac, theo kiu Indonesia, d tra loi cu hoi cua ho. Trong
cuc di gioi thiu sach cua ti, ti d bo ra vai ngay d thm Bali,
mt trong nhung thng canh dep nht th gioi. Khi ti di tan b qua

163
nhung canh dng lua, ti d chng h co mt y tuong nao v cac ranh
gioi dt dai nm o du. Nhung cac con cho d bit. Mi ln ti di qua
tu trang trai nay sang trang trai khac, mt con cho khac d sua.
Nhung con cho Indonesia co th ngu dt v lut chinh thuc, nhung
chung d to ra chc chn v cac tai san nao ma cac ng chu cua
chung d kim soat.
Ti d noi voi cac b truong rng cac con cho Indonesia d co
nhung thng tin co ban cn thit d thit lp mt h thng quyn so
huu chinh thuc. Bng cach di lai trn cac con duong trong thanh ph
cua ho va o vng nng thn va lng nghe cho sua, ho co th dn dn
tin hanh tu duoi ln, thng qua cy leo cua nhung biu din ngoai
phap lut tan mac khp dt nuoc cua ho, cho dn luc ho tip xuc voi
kh uoc x hi dang thng tri. 'A, mt trong s cac b truong dap
lai, 'ukum Adat lut cua nhn dn
Kham pha ra 'lut cua nhn dn chinh la cach ma cac quc gia
Phuong Ty d xy dung cac h thng quyn so huu chinh thuc cua
ho. Bt k chinh phu nao nghim tuc v vic tai cu truc cac thoa
thun phi chinh thuc dang thng tri vao mt kh uoc x hi quc gia
v quyn so huu cn phai lng nghe nhung con cho sua. D tich hop
tt ca cac dang cua quyn so huu vao mt h thng thng nht, cac
chinh phu phai tim ra cac qui uoc dia phuong hoat dng th nao va vi
sao, va chung thuc su manh dn muc nao.
Su tht bai d lam nhu vy la cai giai thich vi sao cac n luc qua
khu v thay di phap lut o cac nuoc dang phat trin va nguyn cng
san d khng hoat dng. Nguoi ta co xu huong nhin 'kh uoc x
hi nhu cai gi do truu tuong v hinh chi co trong du cua cac bc
hin trit nhin xa trng rng nhu Locke, Hume, va Rousseau. Nhung
cac dng nghip cua ti va ti d phat hin ra rng cac kh uoc x
hi cua khu vuc ngoai phap lut khng phai don thun la cac nghia
vu x hi duoc ham y nhung cai co th duoc phong doan tu ung xu
x hi chung cung la nhung dan xp nhung cai duoc nhung con
nguoi thuc ghi lai bng tu liu mt cach r rang. Kt qua la, cac kh
uoc x hi ngoai phap lut nay tht su co th so mo duoc, va chung
co th duoc rap lai d xy dung mt h thng quyn so huu va tao tu
ban, h thng s duoc cng nhn va thuc thi boi ban thn x hi.

SU BI AN CUA TU BN

164
Chuyn tu H thng Quyn so huu Tin Tu ban chu nghia
sang H thng Quyn so huu Tu ban chu nghia

Khng co mt h thng quyn so huu chinh thuc duoc tich hop, mt
nn kinh t thi truong la khng th tuong tuong ra duoc. Gia nhu cac
quc gia tin tin Phuong Ty d khng tich hop tt ca cac biu din
vao mt h thng quyn so huu duoc tiu chun hoa va d cho tt ca
moi nguoi co th tip cn no, thi ho d khng th chuyn mn hoa va
phn cng lao dng d tao ra mang luoi thi truong duoc mo rng va
tu ban, nhung cai d tao ra su giau co hin nay cua ho. Tinh khng
hiu qua cua cac thi truong phiPhuong Ty lin quan nhiu dn su
manh mun cua nhung dan xp quyn so huu cua ho va vic khng co
nhung biu din chun. Su thiu tich hop nay gioi han giao dich
khng chi giua khu vuc hop phap va khu vuc ngoai phap lut ma ca
giua ban thn nhung nguoi ngheo nua. Cac cng dng ngoai phap
lut co trao di voi nhau, nhung chi voi rt nhiu kho khn. Ho ging
nhu nhung di tau nho chi giu thng tin bng cach dinh huong tau
voi su tham khao ln nhau chu khng phai tham chiu dn mt s
chun chung va khach quan, nhu vi tri cac vi sao hoc la ban tu.
Cac tiu chun chung trong mt b lut la cn thit d tao ra mt
nn kinh t thi truong hin dai.
2
Nhu C. Reinold Noyes d chi ra:

Ban cht con nguoi di hoi su qui cu va diu chc chn va di
hoi nay yu cu rng nhung phan xt th so nay phai nht quan
va nhu th cho php kt tinh lai trong nhung qui tc nht dinh
vao 'b giao li nay hoc su du doan duoc h thng hoa cai ma
chung ta goi la lut Su tin loi thuc t cua cng chung dn
dn nhung n luc tai din du dn d h thng hoa cac b lut.
Su di hoi lut hoa la mt di hoi cua nhn dn d duoc giai
phong khoi su bi n va bt trc cua lut bt thanh vn hoc thm
chi cua lut an l.
3

Tin hanh qua d tu hoan canh ma nguoi dn d dua trn su da
dang cua cac tp quan ngoai phap lut duoc thit lp ri boi su thoa
thun ln nhau, sang mt h thng phap li duoc lut hoa la mt thach
thuc gy nan lng. Nhu chung ta d thy, dy la cai ma cac quc gia
Phuong Ty d phai lam d chuyn tu 'nhung phan xu th so tin

165
tu ban chu nghia sang nhung b lut duoc h thng hoa. Do la cach
ho d nhc lng kinh di ra sao. Tuy vy, cho d cac quc gia y d
thanh cng dn th nao, ho d khng lun lun y thuc duoc cai ma
ho d lam va d chng d lai mt k hoach r rang nao. Ngay ca o
Anh, hao huc d mo rng nhung loi ich cua Cach mang Cng
nghip, cac n luc cai cach d trai qua hu nhu tron mt th ki tu
129 dn 1925 truoc khi chinh phu d o vao vi th d dam bao chc
chn rng cac bt dng san co th duoc ghi chp h so mt cach tp
trung va duoc chuyn nhuong mt cach d dang. ohn C. Payne tom
tt v cai cach quyn so huu d kho khn va tht thuong ra sao di
voi nuoc Anh:

Rt nhiu lut d duoc thng qua, va lut quyn so huu Anh d
duoc thay di tu ngon toi gc. Phn lon cua cuc cai cach nay d
la ngu hung dt xut, va ta co cam tuong rng nhung nguoi lnh
dao phong trao d khng phai luc nao cung co y tuong r rang v
cai ma ho dang lam hoc vi sao ho lai tin hanh lam. Lut dt dai
Anh d tro thanh ki thut dn muc va d duoc tng thm ln qua
hang th ki nhiu dn muc nhim vu phai to ra luc ban du la lon
dn choang ngop. Su kho khn d la co qua nhiu chi tit phai chu
y toi dn muc d tht kho tim ra duoc trong tm cua vn d. Nhu
th nhung nha cai cach Anh d bt du tim ra chung voi tt ca
thin y nhung voi nhiu suc luc hon la su sang r cua khai nim.
V tm dai han ho d lam tt cng vic cua minh, nhung ho d tn
ca mt th ki d lam vic y, va giua chung ho d thu bao nhiu thi
nghim mt cach khng thanh cng va d buc phai chp nhn
nhiu thoa hip.
4

Su Tht bai cua Lut Bt buc

Co th gia thit rng ngay nay s tuong di d cho cac quc gia dang
phat trin va nguyn cng san d nhc nhung lng kinh di. Rt cuc
thi quyn tip cn ph quat dn quyn so huu by gio d duoc cng
SU BI AN CUA TU BN

166
nhn boi gn nhu moi hin phap quc gia trn th gioi va boi nhiu
hip dinh quc t. Cac chuong trinh d cp quyn so huu cho nhung
nguoi ngheo tn tai o hu nhu tt ca cac nuoc dang phat trin va
nguyn cng san. Trong khi cac nha cai cach Phuong Ty o th ki
muoi tam va muoi chin d gp phai su khang cu tri tu va dao duc
rng ri chng lai phn chia cac quyn so huu chinh thuc, tip cn
dn quyn so huu ngay nay duoc coi la mt b phn va mt phn cua
nhung quyn cn ban cua loai nguoi. Mt dai rng cua cac hip uoc
quc t duong thoi, tu Tuyn b Ph quat v Nhn Quyn nm 194
va sach giao li vn dap cua Nha tho Thin chua Giao dn Thoa uoc
thu 169 cua Lin doan Lao dng Quc t ILO nm 199 v Nguoi
Ban xu va B lac o cac Nuoc Dc lp, du nhn manh dn quyn so
huu nhu mt quyn con nguoi co ban va n dinh. nhung muc d
khac nhau, cac toa an va cac lut khp th gioi du xem quyn nay
nhu mt nguyn tc phap li quan trong. Phong tuc lu doi cua qun
di xm chim di chim doat tai san d bi cm dut khoat boi Hip
dinh Quc t Hague nm 199. Lut quc t nhu vy coi cac quyn
so huu cua cac ca nhn la thing ling hon cac quyn tu chu cua cac
quc gia, qui dinh rng thm chi nu cac chinh phu mt dt, thi cac
chu so huu o chinh nhung lnh th y s khng mt dt cua ho.
Hoa Ki, Canada, Nht Ban, va Chu u hai muoi lm quc gia
d phat trin trn th gioi d thinh vuong nhiu hon nhiu cac nuoc
khng co cac h thng quyn so huu chinh thuc duoc tich hop, co th
tip cn duoc cua minh dn muc ngay nay chng ai di kin nghi mt
cach nghim tuc cac giai phap kinh t nhung giai phap coi thuong su
cn thit cua quyn so huu chinh thuc. Do la li do vi sao hu ht cac
quc gia dang phat trin va nguyn cng san ngay nay cng nhn
nguyn tc tip cn ph quat dn cac quyn so huu nhu mt su cn
thit chinh tri cung nhu mt thanh phn ngm dinh cua cac chuong
trinh kinh t vi m va cai cach thi truong cua ho.
Chu y chinh tri d hop phap hoa cac tai san cua nhung nguoi
ngheo d duoc tn tho trong lut Mi Latin gn hai th ki nay. Hin
phap du tin cua Peru, duoc vit nm 124, dung hai nm sau dc
lp khoi Ty Ban Nha, d tuyn b r rang rng nhung nguoi ngheo,
khi do hu ht la th dn Peru, la chu hop phap cua dt cua minh.Tuy
nhin khi tro nn hin nhin la cac tng lop uu tu cua Peru d dn

167
dn tuoc quyn chim huu cua nhung nguoi ngheo ban xu, thi chinh
phu d ban hanh trong nhiu nm mt loat cac lut tai khng dinh y
dinh cua hin phap Peru. Chng cai nao trong s do hoat dng ca.
Nhung nguoi ban xu d nhn duoc ch d xac nhn chung rng cac
tai san cua ho la cua ho mt cach hop phap. Cai ma ho d khng
nhn duoc la cac co ch cho php ho c dinh cac quyn v kinh t
cua cac tai san cua ho trong nhung biu din duoc phap lut bao v.
Li do by gio tht rt r: Peru va nhiu nuoc ngoaiPhuong
Ty, cac thu tuc phap li d tao ra quyn so huu chinh thuc khng
duoc huong toi d xu li cac bng chung ngoai phap lut cua quyn
so huu nhung cai thiu bt k chui mt xich nao cua chung thu so
huu nhung cai, tt nhin, la loai bng chung duy nht ma nhung
nguoi ngheo co duoc. Lut hin hanh cung chng th theo di va ghi
chp lai nhung thay di tip theo trong chung thu so huu cua mt tai
san khi cac giao dich tip tuc thay di cac mi quan h so huu voi
thoi gian. Nhu chung ta d thy o Chuong 2, ngay nay, trong cac
diu kin tt nht, voi cac ban d hin dai, may tinh, va cac t chuc
nhn quyn dung canh, va voi tt ca y dinh tt nht trn doi, cac thu
thuc d ghi chp cac chung thu so huu va nhung thay di di voi
chung co th tn mt hai muoi nm. Tu nhung chung co ma chung
ti d kham pha ra, duong nhu nhung th dn Peru o th ki muoi
chin d di mt voi nhung su chm tr khng kha hon va co l ti
hon. Di voi nguoi dn dung truoc nhung tro ngai nhu vy, thi vic
tao ra cac qui tc ngoai phap lut d bao v cac tai san cua ho d la
vic hop li duy nht d lam.
Khi d tro nn r rang rng cac lut bt buc d khng giup nhung
nguoi dn ban xu Peru cu th hoa cac quyn cua ho, gioi uu tu kinh
t d lai hanh dng nhanh chong, tuong tuong ra cac manh kho va
muu meo moi d lach chu y cua cac lut. noi cac chung thu so huu
chinh thng khng tn tai, nhung nguoi co mi quan h tt va cac
lut su cua ho bt du sang ch ra chung, lam lai cac chung co h so
va khin cac nha chuc trach dia phuong va cng chung cp cac
chung thu so huu hop phap co loi cho ho titulos supletorios, nhu
chung duoc goi. Mt ln nua gioi uu tu lai tuoc doat quyn chim
huu cua nhung nguoi ban xu Peru hoc buc ho ban voi gia r.
Chinh phu, thay cho vic khao sat vi sao ma nhung nguoi ngheo d
SU BI AN CUA TU BN

16
khng co kha nng su dung lut mt cach huu hiu, lai d gia thit
rng lut khng co vn d ma vn d la nhung nguoi ngheo la thp
km mt cach c huu. Nhu th thay cho vic cai thin lut, ho lai d
ko mt s nguoi ngheo ra va xy dung nhung buc tuong lua xung
quanh dt cua ho. Nm 1924, Peru d ban hanh mt lut chinh d bao
v th dn khoi cac thu doan manh kho phap li tip nua bng cach
dn hang ngan nguoi th dn vao cac cng dng nng nghip nng
thn o noi chuyn nhuong cac quyn v dt d bi cm mt cach dut
khoat. Trong cach bao v th dn khoi gioi uu tu co muu d va manh
kho lua bip, thi ho, mc d khng chu y, cung d tuoc doat cac cng
cu co ban cua th dn d tao tu ban.
Cac vng dt nay, tuy vy, chi co th chua mt phn nho cua dn
cu th dn. Vao cui cac nm 1960 va du cac nm 1970, da s
nhung nguoi cn lai vn d bi tn thuong va bt hanh va, vi vy, la
mt giai tng bt n tim tang, dc bit voi su ni ln dt ngt cua
cac phong trao canh ta manh va duoc t chuc tt. D thao ngi n
cua mi de doa moi nay, chinh phu Peru, ging nhu cac chinh phu
cua nhiu nuoc Th gioi Thu ba, d tin hanh cac chuong trinh cai
cach nng nghip chim doat hang loat dt tu cac trang trai lon va
cac trai chn nui haciendas d lp ra hon sau trm hop tac x nng
nghip do chinh phu quan li cho nhung nguoi nng dn. Lai mt ln
nua muc dich la cao thuong: dam bao chc chn rng nhung nguoi
th dn co tip cn dn bt dng san. Cai thm chi lam cho cac n
luc nay thanh tht bai la nhiu nguoi dn ban xu d khng thich lam
vic o trong cac b may quan liu duoc ap dt. Ho pha v cac hop
tac x thanh cac ming dt tu nho hon va quay lai cac dan xp ngoai
phap lut quen thuc hon va mm do hon d bao v cac quyn moi
duoc thit lp cua ho. Cai ma chinh phu d khng tinh dn la khi
nguoi dn cui cng kim duoc tai san, ho co y tuong ring cua minh
v su dung va chuyn nhuong no ra sao. Nu h thng phap li khng
tao thun tin cho cac nhu cu va khat vong cua nhn dn, thi ho s
thoat hang loat ra khoi h thng.


169
Lich su Peru cung cp mt bai hoc quan trong cho nhung nha cai
cach thuc moi loai chinh kin. Cac chuong trinh cua chinh phu cp
dt dai cho nhung nguoi ngheo d du tht bai trong sut 150 nm
bt lun ho thin theo canh huu cac quyn so huu tu nhn thng qua
lut bt buc hoc canh ta bao v dt cua nhung nguoi ngheo trong
cac hop tac x do chinh phu diu hanh. Cac chuong trinh hanh dng
chinh tri mo mo v 'ta di lp voi huu nhin chung chng lin quan
gi toi cac nhu cu cua hu ht nguoi dn o cac nuoc dang phat trin.
Nhung nguoi dn nay thoat ra khoi lut khng phai boi vi lut d tu
nhn hoa hoc tp th hoa ho, ma don gian la boi vi lut khng d
cp cai ma ho mun. Nhung mong mun cua ho co th thay di. Di
khi ho cn kt hop cac quyn so huu cua minh va di khi ho cn chia
chung ra. Nu lut khng giup ho, thi ho s tu giup minh o bn ngoai
lut. Cai dc trung cho nhung k th cua quyn so huu va tao tu ban
o cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san khng phai la liu ho
theo canh ta hay canh huu, ma la phai chng ho la nhung nguoi ban
cua hin trang. Cac chinh phu o cac nuoc dang phat trin cn phai
chm dut vuong vn voi nhung dinh kin cua nhung nguoi Phuong
Ty lo u v su tan bao cua vic khoanh vng va tao quyn so huu o
Anh Quc hang th ki truoc hoc su chim doat vy mau nhung
nguoi t dn Mi o khp Bc Mi. Nhung mon no dao duc y phai
duoc tra o Phuong Ty, chu khng phai o nuoc ngoai. Cai ma cac
chinh phu o cac nuoc dang phat trin phai lam la lng nghe nhung
con cho sua o cac cng dng ring cua ho va tim ra cai ma lut cua
ho phai tuyn b. Chi khi do nguoi dn s chm dut sng ngoai phap
lut.
Lut chinh thuc ngay cang mt tinh hop phap cua no do nguoi dn
tip tuc tao quyn so huu ngoai tm voi cua no. S liu cua chung ti
tu nuoc ngoai d chi ra rng tu cac nm 1960 dn cac nm 1990, khu
vuc ngoai phap lut d tng ln lon hon khng chi o Peru ma ca o
cac quc gia dang phat trin va nguyn cng san khac. Doan chung
la su tht bai cua lut bt buc d khng chi la mt hin tuong cua
Peru, nm 1994 ti d tu tp mt nhom nghin cuu dc bit d tim
xem nu trong ba muoi nm qua cac t chuc tai chinh quc t d bao
cao thuc hin bt k chuong trinh 'chinh thuc hoa, hinh thuc hoa
nao thanh cng va hang loat khng o Th gioi Thu ba mt chuong
SU BI AN CUA TU BN

170
trinh trong do tt ca cac tai san duoc biu din mt cach thich hop va
duoc tich hop vao mt h thng d tao tu ban. Bt chp hang thang
troi xem xt sang loc co phuong phap cac h so cua B Ngn kh
Hoa Ki va cac t chuc quc t, chung ti chng tim thy gi thm chi
co mt chut xiu ging voi thanh cng cua cac quc gia tin tin.
Cai ma chung ti thuc d tim thy la trong vng bn thp ki qua
nhiu chinh phu d bt du nhiu chuong trinh nhu vy bng cach
danh ring hang ti dla d tai tro cho hang loat hoat dng lin quan
dn quyn so huu nhu do dac, v ban d, va cac h thng h so tin
hoc hoa. Cac d an nay co hai nt dc trung chung: Mt s luong dc
bit nhiu cua chung bi bo do som do kt qua km 'rt nhiu ban d
va may tinh, nhung it chu so huu chinh thuc moi mt giam dc d
an chinh phu d bao cao o Brail va voi ngoai l cua mt s chuong
trinh cp giy chung nhn dt dai nng thn o Thai Lan, chng n
luc nao trong s nhung n luc nay d thanh cng trong vic chuyn
cac tai san ngoai phap lut thanh cac tai san hop phap. Chung ti
chc chn chng tim thy bng chung nao rng cac tai san duoc
chuyn thanh tu ban.
Phai chng nhu th boi vi cac chinh phu d khng quan tm thuc
su? Chc hn la khng. Peru, thi du, chinh phu d c thu hinh thuc
hoa, chinh thuc hoa quyn so huu it nht hai muoi hai ln trong bn
trm nm k tu khi Ty Ban Nha xm chim. Ti l thanh cng cua
ho: r, mt con s khng Chung ti d hoi cac nha chuc trach cp
quyn so huu cua cac nuoc dang phat trin khac va d nhn duoc
nhung tra loi tuong tu: Cac chuong trinh lon d tht bai hoc d chi
co mt tac dng khng dang k. Lai mt ln nua, va rt co y nghia,
chng ai ma chung ti d tr chuyn voi o cac nuoc y co th nhn la
d co s luong dang k cua cac chung thu quyn so huu d duoc cp
co th thay th ln nhau va duoc c dinh theo cach d tro thanh mt
phn cua mt mang luoi duoc tich hop o noi su tao thanh tu ban co
th xay ra.

Bng chung la qua manh, qua ap dao: Bt lun cac quc gia dang
phat trin va nguyn cng san d n luc dn th nao, bt k chu y cua
ho tt dn du, vn cn khoang cach khng l giua cai ma lut bt

171
buc di hoi va cai cn phai lam d cho lut hoat dng. Lut bt buc
la chua du. Nhu Andrej Rapacynski d chi ra:

Quan dim rng don gian lp ra mt ch d phap li thich hop s
thit lp mt tp cac quyn so huu nhung cai co th ung h mt
h thng kinh t hin dai la ht suc kho tin, boi vi hu ht cac
quyn so huu chi co th thuc thi mt cach khng dang k boi h
thng phap lut. Ct li cua th ch quyn so huu la mt vn d
cua cac tp quan x hi va kinh t khng bi nghi ngo va chu yu
v thuc, nhung cai phai co ngun gc trong nhung tin trin phi
lut phap. Dy la vn d Hobbesian cu: khi hu ht moi nguoi
tun thu lut, chinh phu co th thuc thi lut mt cach huu hiu va
tuong di r chng lai s it ca nhn vi pham lut. Nhung khi su
tun thu lut bi vi pham o muc d du lon, khng nha chuc trach
nao la du manh d kim soat tt ca moi nguoi. Trong tinh trang
nhu vy, voi su thuc thi tro thanh ngay cang km hiu qua, cac
ca nhn co mt khuyn khich d theo dui nhung loi ich ring
cua minh, bt chp bt k cac rang buc trn giy nao.
5

Sut lich su gn dy, cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san
d khng thiu y chi chinh tri, ngn sach, cac tuyn b quc t, hoc
lut bt buc duoc thao ra voi muc dich r rang d cp cac quyn tai
san cho dai da s cng dn. Vn d la khi cac chinh phu bt du dam
bao cac quyn so huu cua nhung nguoi ngheo, thi ho ung xu gia nhu
ho du hanh o noi co mt chn khng v quyn so huu, gia nhu ho
dap xung mt trng. Ho cho rng tt ca cai ma ho phai lam la lp
dy chn khng quyn so huu nay bng lut bt buc. Trong hu ht
cac truong hop, tuy vy, khng co chn khng. Nguoi dn d nm
giu mt khi luong tai san khng l thng qua nhung dan xp ngoai
phap lut. Mc d cac tai san cua nhung nguoi ngheo co th nm
ngoai lut chinh thng, cac quyn cua ho di voi cac tai san y tuy
th duoc diu chinh boi cac kh uoc x hi do chinh ho lam ra. Va
khi lut bt buc khng hop voi cac qui uoc ngoai phap lut nay, cac
bn cua cac qui uoc y s buc tuc va tu chi su xm nhp cua lut
bt buc.

SU BI AN CUA TU BN

172
D Lut Bn r vao Kh uoc X hi

Cac kh uoc x hi v quyn so huu lam co so cho hu nhu tt ca cac
h thng quyn so huu va la phn cua thuc tai o moi nuoc, ngay ca o
Hoa Ki ngay nay.
6
Nhu Richard Posner nhc nho chung ta, quyn so
huu duoc xy dung mang tinh x hi.
7
Diu nay co nghia la nhung
dan xp quyn so huu hoat dng tt nht khi nguoi dn d tao ra mt
su dng thun v quyn so huu cua cac tai san va cac qui tc cai
quan vic su dung va chuyn nhuong chung. Bn ngoai Phuong Ty,
cac kh uoc x hi thinh hanh co li do chinh dang cua no: Chung
duoc su dung tt hon nhiu so voi lut chinh thuc d xy dung su
dng thun thuc su giua nhung nguoi dn v vic cac tai san cua ho
phai duoc cai quan ra sao. Bt k c gng nao d tao ra mt h thng
quyn so huu thng nht ma khng tinh dn cac kh uoc tp th,
nhung cai tru d cho nhung dan xp quyn so huu hin hanh, s dm
sm vao chinh gc r cua cac quyn ma hu ht nguoi dn dua vao
d nm giu tai cac san cua ho. Cac n luc d cai cach cac quyn so
huu tht bai boi vi cac quan chuc chiu trach nhim soan thao cac qui
tc phap lut moi khng nhn ra rng hu ht cac cng dn co cac qui
tc ring duoc thit lp mt cach vung chc cua ho boi cac kh uoc
x hi.
Quan nim rng cac kh uoc x hi lam nn tang cho cac lut
thanh cng truy nguyn sut v dn tn Plato, nguoi d nghi rng su
hop phap phai dua trn mt loai kh uoc x hi nao do. Ngay ca
Immaunel Kant, trong phat biu cua minh chng lai Locke, d vit
rng mt kh uoc x hi phai co truoc quyn so huu thuc tt ca cac
quyn so huu xut phat tu su cng nhn x hi v tinh hop phap cua
mt yu sach. D la hop phap, mt quyn khng nht thit phai duoc
dinh nghia bng lut chinh thuc mt nhom nguoi ung h manh m
mt qui uoc ca bit nao do la du d no co th duoc xac nhn nhu mt
quyn va duoc bao v chng lai lut chinh thuc.
Do la li do vi sao lut quyn so huu va cac chung thu so huu duoc
ap dt ma khng tham khao cac kh uoc x hi hin hanh lai lin luc
tht bai: Chung thiu tinh hop phap. D nhn duoc tinh hop phap,
chung phai kt ni voi cac kh uoc x hi ngoai phap lut nhung cai
xac dinh cac quyn so huu hin hanh. Vn d, tt nhin, la nhung kh

173
uoc x hi nay tan mac khp hang trm quyn phan xu ngoai phap
lut nm rai rac o cac lang mac va vng ln cn thanh ph. Cach co
h thng duy nht d tich hop nhung kh uoc x hi nay vao mt h
thng quyn so huu chinh thuc la xy dung mt co cu phap li va
chinh tri, mt chic cu, nu ban mun, moc niu rt kho vao nhung
dan xp ngoai phap lut ring cua nguoi dn, sao cho ho vui lng di
qua no d buoc vao kh uoc x hi chinh thuc, moi, va bao trm toan
din nay. Nhung chic cu nay phai vung chc dn muc no khng
th gy va xua moi nguoi chay tan loan tro lai voi nhung dan xp
ngoai phap lut, mt chic cu rng dn muc chng ai roi khoi no.
Do la cach, qua hang trm nm, Phuong Ty d lam. Harold Berman
nhc nho chung ta:

Vic h thng hoa lut trong pham vi cac cng dng khac nhau
d co th chi boi vi truoc do d hinh thanh mt co cu phi chinh
thuc v cac quan h phap li o cac cng dng y riTruyn
thng phap li Phuong Ty d phat sinh ra, trong qua khu, tu co
cu cua cac mi quan h qua lai v x hi va kinh t trong pham
vi va giua cac nhom trong dn chung. Cac hinh mu ung xu cua
mi tuong quan thu duoc cac kich c, chiu chun tc: vic su
dung d chuyn thanh thoi quen va phong tuc chuyn thanh
lut.

Xy dung mt chic cu phap li va chinh tri tu cac kh uoc x hi
nm rai rac trong dn chung vao mt lut quc gia la cai Eugen
Huber d lam o Thuy Si vao giao dim cua th ki hai muoi. Huber d
chinh sua cac hoc thuyt Roman cua lut Thuy Si cho ph hop voi
cac tp quan, qui tc, va cach ung xu tan mac khp cac thanh ph, thi
trn, va trang trai cua dt nuoc ng. ng d tp hop tt ca cac qui
uoc v quyn so huu vao mt lut dam bao cac quyn va nghia vu
cua nguoi dn sng ph hop voi cac tiu chun dia phuong nhung cai
ma ho d quen thuc. Huber d thich trich dn mt ngan ngu Duc c,
'Das Geset: muss aus dem Gedanken des Jolkes gesprochensein,
duoc phong dich la, 'Lut phai dn tu ki uc cua ming cua nhn
dn. Lut Mi, nhu chung ta d thy o Chuong 5, cung tn trong nhu
SU BI AN CUA TU BN

174
th di voi cac kh uoc x hi hin hanh. Suc manh cua no d khng
phai la giao li hoc su nht quan chuyn nghip vn co ma la su huu
dung cua no trong tay cac nha chuc trach, nhung nguoi d mun
chuyn cac tai san chua duoc phat trin thanh cac tai san co hiu qua.
Qua d chuyn tip tu cac quan h ngoai phap lut sang quyn so
huu chinh thuc thng nht o cac quc gia tin tin d khng duoc
xy bng khng khi long. Vic h thng hoa cac lut, nhung cai tru
d cho cac h thng quyn so huu hin dai, d la co th chi boi vi cac
nha chuc trach d cho php cac mi quan h ngoai phap lut d tn
tai truoc giua cac nhom dn chung di luc thay th cho cac lut chinh
thuc: 'Lut phat sinh ca tu duoi ln tu cac co cu va tp quan cua
toan x hi, Berman vit, 'va ca tu trn xung tu cac chinh sach va
cac gia tri cua nhung nguoi cai tri x hi. Lut giup tich hop ca hai.
9

Bng cach lam cho lut quyn so huu chinh thuc bn r vao cac
kh uoc x hi nhung cai ma nguoi dn d cam kt ri, cac chinh
phu Phuong Ty d dat duoc su chp nhn rng ri cua dn chung
cn thit d vuot qua bt k su khang cu nao. Kt qua la mt h
thng phap lut cho quyn so huu. Khi h thng y d co, ho d co
kha nng bt du tich hop cac quy uoc tan mac vao mt kh uoc x
hi quc gia. Va o noi mt thoi chi co chu ngi nha va hang xom cua
anh ta moi co th xac nhn phai chng ngi nha thuc v anh ta, voi
su hin din cua quyn so huu chinh thuc ca quc gia d bit anh ta
la chu. Cac chung thu quyn so huu chinh thuc d cho php nguoi
dn di chuyn nhung thanh qua lao dng cua ho tu mt dai hep cua
su hop thuc hoa sang dai cua mt thi truong rng mo. Cac quc gia
Phuong Ty nhu th d b tri thit bi nng luong d cp ngun cho
mt thi truong hin dai va h thng tu ban chu nghia.
Chuyn su cng nhn quyn so huu tu cac dan xp dia phuong
sang mt trt tu lon hon cua cac mi quan h kinh t va x hi d
lam cho cuc sng va cng vic kinh doanh d dang hon nhiu.
Nguoi dn khng cn phai dua vao lam chinh tri thin cn phin toai
d bao v cac quyn cua ho di voi cac tai san. Quyn so huu chinh
thuc d giai phong ho khoi nhung dan xp dia phuong tn km thoi
gian vn gn voi cac x hi dong kin. By gio ho co th kim soat
cac tai san cua minh. Thm chi tt hon, voi cac biu din thoa dang
trong tay, ho co th tp trung vao kha nng kinh t tu cac tai san cua

175
minh. Va boi vi bt dng san va doanh nghip cua ho by gio co th
duoc dinh vi d dang va duoc nhn din trn toan quc, nhung nguoi
chu mt su n danh cua minh va tro nn co trach nhim giai trinh.
Dn dn, cac co ch nay cua quyn so huu hop phap lam cho cac thi
truong mo rng va vic tao tu ban voi s luong khng l nguoi tham
gia tro thanh hin thuc.

Tinh Vung chc cua cac Kh uoc X hi Tin Tu ban

Cac kh uoc x hi ngoai phap lut dang thinh hanh o cac nuoc dang
phat trin ngay nay la mt nn tang du vung d tao ra lut chinh
thuc? Khng nghi ngo gi. Co ca nui bng chung rng cac quan chuc
chinh phu dng y theo cac kh uoc x hi ngoai phap lut mt cach
ngm dinh hoc r rang khi ho hoat dng trong khu vuc tu ban hoa
thp. Cac bao cao cua cac t chuc tai tro quc t dn chiu lin tuc,
mc du mt cach quanh co, dn cac qui uoc ngoai phap lut. Lam
th nao cac chinh phu d phat trin cac du an nng nghip va d thi
trong cac khu vuc ngheo nht cua dt nuoc ho ma khng di dn thoa
thun voi cac t chuc huong loi ngoai phap lut? Su thuc la cac
chinh phu va cac t chuc tai chinh quc t giup cac khu dinh cu
chim dt su dung cac dich vu cng cng duong sa, din, nuoc, va
truong hoc, bt chp lut quyn so huu, la mt su cng nhn ngm
dinh cua nhung dan xp quyn so huu ngoai phap lut. Nhu Robert
Cooter va Thomas Ulen d luu y, 'cac diu khoan cua cac quyn so
huu thuong la co hiu luc hon khi nguoi dn dng y voi chung so
voi khi nha lam lut ap dt chung.
10

Cac kh uoc x hi ngoai phap lut dua trn mt t hop cua cac
tp quan, nhung tuy hung nht thoi, va cac qui tc duoc vay muon co
chon loc tu h thng phap lut chinh thng. Do thiu vng su bao v
phap li tu nha nuoc o hu ht cac quc gia dang phat trin, chinh lut
ngoai phap lut la cai diu chinh cac tai san cua hu ht cng dn.
Diu nay co th nghe nhu nghich tai hoc thm chi co tinh pha hoai
di voi cac dc gia Phuong Ty nhung nguoi di dn tin rng chi co
SU BI AN CUA TU BN

176
mt lut d tun theo. Nhung kinh nghim thm ving va lam vic
cua ti o hang chuc quc gia dang phat trin d lam r cho ti rng
cac lut hop phap va ngoai phap lut cng tn tai o tt ca cac quc
gia y. Nhu Margaret Gruter din dat mt cach suc tich:

Lut khng don thun la mt tp cua cac qui tc duoc noi ra,
vit ra hoc duoc hinh thuc hoa, cai ma nguoi dn tun theo mt
cach m quang. Thay vao do, lut biu din su hinh thuc hoa cua
cac qui tc ung xu, ma mt ti l cao dn chung dng y v chung,
nhung cai phan anh cac thin huong ung xu va cung cp nhung loi
ich tim tang cho nhung nguoi tun theo chung. Khi nguoi dn
khng nhn ra hoc khng tin vao nhung loi ich tim tang nay, thi
cac lut thuong bi coi nhe hoc khng duoc tun theo.
11

Mt hoc gia v phap lut d luu y rng 'su tin nhim hin dai cua
Phuong Ty vao chinh phu d lam lut va thit lp trt tu khng
phai la tiu chun lich su.
12
Cac lut khac nhau trong pham vi mt
quc gia chng phai la gi moi. Da nguyn phap li d cai tri Chu u
luc dia cho dn khi lut Roman La M duoc tai phat hin ra o cac
th ki muoi ba va muoi bn va tt ca cac chiu huong lut d dn dn
duoc dua vao mt h thng duoc phi hop.
Vy thi chung ta chng cn ngac nhin d thy rng cac hoat dng
ngoai phap lut o cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san him
khi bua bi. Trong qua trinh cp chung thu quyn so huu chinh thuc
cho hang trm ngan chu gia dinh va chu doanh nghip o Peru, t
chuc cua ti d chng bao gio thy mt nhom ngoai phap lut khng
tun thu voi cac qui tc dng thun duoc thit k tt. Mi ln chung
ti di thm mt khu vuc duoc tu ban hoa thp, bt lun o Chu ,
Chu Mi, hoc Trung Dng, chung ti d chng bao gio gp phai su
hoang d. Bng cach quan sat cn thn, chung ti d lun co kha
nng phn bit cac hinh mu cua cac qui tc. Trong truong hop xu
nht, chung ti d thy mt ming vuon thiu chm soc chu chng
bao gio thy mt rung rm.
Ging nhu cac khu vuc ngoai phap lut Phuong Ty truoc dy,
cac khu vuc duoc tu ban hoa thp o cac nuoc Th gioi Thu ba va

177
nguyn cng san d tao ra mt cach tu phat nhung bin th ring cua
chung v cac qui tc quyn so huu. D bao v cac quyn so huu moi
chom no cua ho khoi nhung nguoi khac, ho d buc phai tu phat
trin ly cac dinh ch ngoai phap lut cua ring ho. Hy nho, khng
phai du oc cua ring ban la cai cho ban nhung quyn ring bit nao
do trn mt tai san cu th, ma chinh la du oc cua nhung nguoi khac
nghi v cac quyn cua ban theo cach nhu ban nghi. Nhung cai du
nay v cng cn dn nhau d bao v va kim soat cac tai san cua ho.
Hon th nua, nguoi dn cn lam cac kh uoc x hi thm chi cn
manh hon lut chinh thuc d n tranh nhung k xm nhp, dc bit la
chinh phu. Bt k ai nghi ngo suc manh cua cac kh uoc x hi chi
cn thach thuc mt s cua nhung quyn ngoai phap lut nay. Su
khang cu s la ht suc mnh lit.
Nhung dan xp ngoai phap lut d tro nn ph bin mt cach dang
kinh ngac hon bn muoi nm qua. Nhung tin v 'khu vuc ngoai phap
lut moc ln nhu nm xem ra binh thuong nhu kt qua bong da trn
cac bao o hu nhu moi thanh ph Th gioi Thu ba. Li do la lut
chinh thuc d khng co kha nng lam cho ph hop voi nhung thoa
thun ngoai phap lut din tin rt nhanh. Trong bt dng san, thi du,
cac kh uoc x hi nay sinh khng chi tu vic chim dt ranh ranh
boi nhung nguoi di cu ma cung tu su yu km cua cac chuong trinh
xy dung nha o va cai cach d thi hoc nng nghip, tu su xu di dn
dn cua cac chuong trinh kim soat thu muon, va vic mua hoc
cho thu dt bt hop phap d xy nha o va nha xuong cho muc dich
cng nghip. Hu ht cac kh uoc x hi duoc lam cho thun tin boi
cac tac nhn tich cuc: 'nhung nha mi gioi bt dng san co dng co
thuong mai, chinh tri hoc tn giao, nhung nguoi hoc co cai gi do
d nhn duoc tu cac giao dich nay hoc co cu tri d bao v. Mu s
chung giua cac khach hang cua ho la ho khng th tra cac chi phi cua
vic nhn quyn so huu mt cach hop phap. Trong mt s nuoc ma
ti d ving thm, cac b phn cua cac luc luong vu trang chi dinh
cac si quan d nhn bt dng san mt cach ngoai phap lut nhu cac
khu o cho cac ha si quan. Cn ngac nhin hon, ti d thy cac nha
chuc trach thanh ph chiu trach nhim v cp chung thu quyn so
huu bt dng san va v hoat dng dng ki di t chuc chim dt phi
chinh thuc d cp cho cac thanh vin cua minh kha kha dt d lam
SU BI AN CUA TU BN

17
nha. Mt khu dinh cu chim dt lon ma ti moi di thm d duoc khoi
xuong boi ban thn hi dng thanh ph d cung cp nha cho khoang
7.000 gia dinh nhn vin cua chinh quyn. mt nuoc khac, mt to
bao dia phuong, bi bng chung cua chung ti v nm giu bt dng
san ngoai phap lut tran lan gy t m, d tin hanh kim tra xem
liu dinh thu chinh thuc cua nguyn thu quc gia co chung thu quyn
so huu khng? Khng co To bao do d noi da rng cac lut cua
quc gia duoc ban hanh tu mt dia dim ngoai phap lut.
Mt khi cac quyn di voi dt d duoc tao ra mt cach ngoai phap
lut, nhung nguoi lin quan tao ra cac dinh ch d quan li kh uoc x
hi ma ho d xy dung: Cac doanh nghip phichinh thuc va cac t
chuc dn cu gp nhau thuong xuyn, ra cac quyt dinh, nhn va giam
sat du tu ha tng, theo di thu tuc hanh chinh, va cp phat giy u
nhim. Din hinh ho co cac tru so noi co th thy cac ban d va s
cai voi nhung h so v quyn so huu. Nt ni bt nht cua cac dinh
ch nay, o khp th gioi, la khat vong cua ho d duoc tich hop vao
khu vuc chinh thuc. Trong cac khu d thi, cac toa nha va cac doanh
nghip ngoai phap lut tin trin voi thoi gian cho dn khi chung
chng phn bit my so voi quyn so huu hoan toan hop phap. Trong
tt ca cac quc gia dang phat trin va nguyn cng san ma ti d
thm, co mt ranh gioi dai tach bit cai hop phap khoi cai ngoai phap
lut. Doc theo no, co cac dim kim tra noi cac t chuc ngoai phap
lut lin h voi cac quan chuc chinh quyn, o noi cac t chuc ngoai
phap lut du tranh d nhn duoc su chp thun chinh thng va cac
quan chuc c gng dat mt v b ngoai cua trt tu.
13
Thuong, cac t
chuc ngoai phap lut s phai tim ra cach d cng tn tai voi mt s
giai tng cua chinh phu, co l o cp thanh ph hay dia phuong. Hu
ht cac nhom c thuong luong mt dia vi thich hop v phap li d bao
v cac quyn cua minh, trong khi nhung nhom khac d dat duoc mt
loai thoa thun nao do lam n dinh vi th cua ho o ngoai lut chu
dao. Co mt manh mi khac chi ra su thuc rng nhung nguoi ngoai
phap lut mun di vao d khoi bi c lp: Nhung nguoi lnh dao co tai
thuyt phuc va kho x giao ma ho chon di thuong thuyt nhn danh
ho chng h hop voi hinh mu th thin cua ng trm duong ph
chut nao.


179

Lng nghe Cho sua

Hu ht cac chinh phu cua cac quc gia dang phat trin va nguyn
cng san co l sn sang cng nhn rng li do vi sao cac khu vuc
ngoai phap lut cua ho dang tng nhanh theo ham s mu khng phai
boi vi nguoi dn dt nhin d tu bo su tn trong cua ho voi lut phap,
ma boi vi ho khng co lua chon kha di nao khac d bao v quyn so
huu va d kim sng. Mt khi cac chinh phu d chiu chp nhn su
thuc nay cua cuc sng hin dai, ho s phai di dn thoa thun. Mc
d nhung nguoi ngoai phap lut d sn sang di qua cu ri d sang
voi su cng nhn phap li, ho s chi lam vy nu chinh phu cua ho
lam cho chuyn di duoc d dang, an toan, va r tin. Nhung nguoi
chu tai san trong khu vuc ngoai phap lut d duoc t chuc tuong di
tt ri ho cung la nhung nguoi 'tun theo lut, mc du cac lut ma
ho tun theo khng phai la lut cua chinh phu. Chi tuy thuc vao
chinh phu d tim ra nhung dan xp ngoai phap lut nay la gi va sau
do tim cach tich hop chung vao h thng quyn so huu chinh thuc.
Nhung ho s khng co kha nng lam diu do bng cach thu cac lut
su o cac vn phng cao ngt o Delhi, arkarta, hoc Moscow d thao
cac lut moi. Ho phai di ra ph, ra duong va lng nghe cho sua.
Lut thinh hanh ngay nay o Phuong Ty d khng dn tu cac b
sach phu dy bui hoc tu cac sach lut chinh thuc cua chinh phu. No
la mt thuc th sng, duoc sinh ra trong th gioi thuc va duoc nui
dung boi nguoi dn binh thuong kha lu truoc khi no roi vao tay
cua cac lut su chuyn nghip. Lut phai duoc kham pha ra truoc khi
no co th duoc h thng hoa. Nhu hoc gia lut hoc Bruno Leoni nhc
nho chung ta:

Nhung nguoi Roman va nguoi Anh d chia s y tuong rng lut la
cai gi do phai duoc phat hin ra hon la phai duoc ban hanh va
rng chng ai co uy quyn trong x hi dn muc o vao vi th d
dng nht hoa y chi ring cua minh voi lut cua dt nuoc. Nhim
vu 'phat hin ra lut d duoc giao pho o hai dt nuoc nay cho lut
gia tu vn va cho cac thm phan mt cach tuong ung hai loai
SU BI AN CUA TU BN

10
nguoi co th so sanh, it nht o mt muc d nao dy, voi cac
chuyn gia khoa hoc ngay nay.
14

'Phat hin ra lut chinh xac la cai ma cac dng nghip cua ti va
ti d lam o nhiu nuoc khac nhau sut muoi lm nm qua nhu mt
buoc du tin d giup cac chinh phu o cac nuoc dang phat trin xy
dung cac h thng quyn so huu chinh thuc bao quat moi nguoi dn
cua ho. Khi ban dep cac hinh mu do Hollywood tao ra v nhung
nguoi Th gioi Thu ba va nguyn cng san nhu hn hop sc s cua
nhung nguoi ban hang rong, cac du kich qun co ria mp rm ri, va
bon gangster gc Slav sang mt bn, ban s thy it khac bit giua cac
nn vn hoa Phuong Ty voi noi khac khi phai bao v cac tai san va
tin hanh kinh doanh. Sau hang nm nghin cuu o nhiu nuoc, ti d
tin chc rng hu ht cac kh uoc x hi v quyn so huu la cn ban
ging cac kh uoc x hi quc gia o cac nuoc Phuong Ty. Ca hai
du co chiu huong chua mt s qui tc r rang hoc ngm dinh v ai
co cac quyn di voi cai gi, va v cac gioi han di voi cac quyn y
va cac giao dich chung cung bao gm cac diu khoan d lp h so
quyn so huu cua tai san, cac thu tuc d thuc thi cac quyn so huu va
cac yu sach, cac biu tuong d xac dinh cac ranh gioi nm o du,
cac qui pham d quan li cac giao dich, cac tiu chun d xac dinh cai
gi cn phai duoc chun y va cai gi co th duoc thuc hin ma khng
cn xin php, nhung huong dn d xac dinh nhung biu din nao la
hop l, cac cng cu d khuyn khich nguoi dn thuc hin dung cac
hop dng va tn trong lut, va cac tiu chun d xac dinh muc d n
danh duoc cho php di voi mi giao dich.
Boi vy, la hop li d cho rng, nguoi dn d duoc chun bi d
nghi v cac quyn so huu theo nhung cach rt ging nhau. Diu nay
chng phai la mt su ngac nhin lon cac qui uoc dn gian lun lun
lan truyn bng php tuong tu tu mt dia dim nay sang dia dim
khac mt cach tu phat. Hon nua, su di cu hang loat cua bn muoi
nm vua qua, chua k dn cach mang toan cu trong truyn thng, co
nghia la chung ta dang chia s ngay cang nhiu gia tri va khat vong
hon. Nhung nguoi thuc Th gioi Thu ba cung xem TV ho cung di
xem phim, su dung din thoai, va mong mun con em minh duoc
giao duc tt va thoat m may tinh. Khng th tranh khoi la cac kh

11
uoc x hi ngoai phap lut ring r trong cng mt nuoc s ging
nhau nhiu hon la khac bit.
15

Vn d voi cac kh uoc x hi ngoai phap lut la nhung biu din
quyn so huu cua chung khng duoc h thng hoa mt cach dy du
va khng thay th nhau duoc d co mt dai rng ung dung ngoai cac
tham s dia li ring cua chung. Cac h thng quyn so huu ngoai
phap lut la n dinh va co y nghia voi nhung nguoi la b phn cua
nhom, nhung chung hoat dng o cac muc co h thng thp va khng
co nhung biu din cho php chung tuong tac d dang voi nhau. Lai
mt ln nua, diu nay ging voi qua khu cua Phuong Ty khi cac
chung thu quyn so huu chua tn tai. Truoc th ki thu muoi lm o
Chu u, thi du, mc d d co mt s co so dng ki bit lp o mt s
phn cua vng ma ngay nay la nuoc Duc, hu ht cac qui tc chinh
thng v cac giao dich quyn so huu tai san phai tin hanh ra sao d
khng duoc vit thanh vn va duoc bit chi thng qua cac truyn
thng truyn ming.
Nhiu nguoi xem cac nghi l va biu tuong nhu nhung tin thn
biu din cua cac chung thu, c phn, va h so chinh thuc ngay nay.
Theo trit gia va su gia Anh th ki muoi tam David Hume, o mt s
phn nht dinh cua Chu u trong thoi dai cua ng, nhung chu dt d
trao cac cuc da va dt cho nhau d lam vt ki nim vic chuyn giao
dt dai cac nng dn d biu tuong hoa vic ban lua mi bng cach
trao cho nhau chia khoa cua kho noi lua mi duoc luu giu. Cac ban
vit trn giy da lam bng chung cho cac giao dich quyn so huu v
dt dai duoc n xung dt mt cach nghi l d biu hin su thoa
thun. Tuong tu, hang th ki truoc o d quc La M, Rome, lut
Roman d qui dinh rng co va canh cy d phai duoc chuyn giao tu
tay nguoi nay sang tay nguoi khac d dai din cho su chuyn giao
phap li cua cac quyn so huu. Cung vy, nhung nguoi Nht d co
nhung xac nhn mang tinh nghi l cua cac giao dich thi du, o vng
Gumma Koduke, trong thoi dai Tokugawa tu th ki thu muoi bay
dn th ki thu muoi chin khi vic ban dt nng nghip bi lut cm,
cac chu dt d chuyn nhuong cac tai san cua ho d sao di nua, xac
nhn nhung thuong vu ngoai phap lut nay bng cac vn kin thanh
vn duoc ho hang cua nguoi ban va truong thn nim phong.
SU BI AN CUA TU BN

12
Dn dn, cac h so thanh vn d duoc thu thp o cac so dng ki.
D cn co thoi gian truoc khi nhung biu din nay duoc dua vao
dang sach. Nhung chi trong th ki thu muoi chin thi cac so dng ki
quyn so huu khac nhau nay va cac kh uoc x hi diu chinh chung
moi duoc chun hoa va duoc gom lai d tao ra cac h thng quyn so
huu chinh thuc duoc tich hop ma Phuong Ty co ngay nay.
Cac quc gia nguyn cng san va Th gioi Thu ba hin dang la
chinh xac nhu Chu u, Nht Ban va Hoa Ki d la vai trm nm
truoc. Ging nhu Phuong Ty, ho phai nhn din ra va gom nhung
biu din quyn so huu hin hanh bi tan mac khp dt nuoc ho va
dua chung vao mt h thng duoc tich hop d cho cac tai san cua tt
ca cac cng dn cua ho co tinh co th thay th nhau, co b may quan
liu, va co mang luoi cn thit d tao tu ban.

Giai M Lut Ngoai Phap lut

Khi cac dng nghip cua ti va ti du tin di mt voi nhim vu tich
hop nhung dan xp quyn so huu tin tu ban chu nghia vao mt h
thng quyn so huu hinh thuc tu ban chu nghia, Phuong Ty d la
khat vong cua chung ti. Nhung khi chung ti bt du tim kim
thng tin v cach cac quc gia tin tin d tich hop nhung dan xp
ngoai phap lut cua ho vao lut ra sao, d chng co cac k hoach nao
d chung ti su dung. Vic cac quc gia Phuong Ty d nhn bit ra
sao cac loai bng chung ngoai phap lut nao cua quyn so huu la cac
mu s chung cua mt h thng quyn so huu chinh thuc duoc tiu
chun hoa, dang tic duoc ghi lai rt so sai. ohn Payne giai thich
tinh trang o Anh:

Bng chung hinh thuc cua chung thu so huu nhu mt phn cua
cac giao dich thuong mai v dt dai r rang la mt phat trin
mun trong lut Anh, nhung thng tin hin thoi la it dn muc lam
cho mt gia thuyt nhu vy don thun chi co tinh thm d. Mt
ngun lam su gia buc bi la, trong khi cac su kin lon duoc ghi
chp chi tit, nguoi dn him khi cam thy cn thit d ghi lai

13
ban k khai nhung hoat dng dan di hang ngay ma ho tin hanh.
Lam nhu vy co v nhu thua va v vi, boi vi chng ai mun bi
nhc nho v nhung cai hin nhin. Vi vy cai ma moi nguoi cho
la hin nhin phai vy o mt thoi dai lai khng duoc bit dn o
thoi dai sau, va vic dung lai cac thu tuc binh thuong di hoi phai
ti mn rap cac ngun, duoc luu lai cho mt muc dich hoan toan
khac, lai voi nhau. Diu nay chc chn la dung voi cac tp quan
cua cac lut su chuyn thao giy chuyn nhuong tai san, boi vi,
cho dn th ki muoi chin chung ta chi co hiu bit han ch v
thuc t ho lam cng vic cua ho ra sao.
16

Duoc huong dn boi it h so lich su ma chung ti co th tim thy
va lp cac l hng bng nghin cuu thuc nghim ring cua minh,
chung ti d ln m duong di cua minh qua cac th gioi ngoai phap
lut va cui cng chung ti d hoc duoc cach tip xuc ra sao voi cac
kh uoc x hi nhung cai tao nn cho cac quyn so huu o do. Kham
pha ra nhung dan xp nay chng co gi ging voi tim kim cac bng
chung cua quyn so huu trong mt h thng phap li chinh thuc, o noi
co th dua vao mt h thng luu tru h so d nhiu nm tao ra mt
du vt trn giy, mt 'chui xich chung thu, cai cho php tim ra
ngun gc cua no. Trong khu vuc duoc tu ban hoa thp, chui xich
chung thu, may nht, la mp mo di voi nguoi ngoai. Khu vuc duoc
tu ban hoa thp khng co, giua nhung thu khac, b may dng ki, luu
tru va theo di h so, cai nm o trung tm cua mt x hi co th
thuc. Cai ma nhung nguoi dn trong khu vuc duoc tu ban hoa thp
tht su co la nhung su hiu bit manh m, r rang, va chi tit giua ho
voi nhau v ai so huu cai gi ngay hm nay.
Vi vy, cach duy nht d tim ra kh uoc x hi ngoai phap lut v
quyn so huu o mt khu vuc cu th nao do la tip xuc voi nhung
nguoi sng va lam vic o do. Nu quyn so huu ging nhu mt cai
cy, thi h thng quyn so huu hinh chinh thuc la co tinh lich dai
diachronic, voi y nghia rng no cho php ln theo vt d tim ra
ngun gc cua mi chic la tu nhanh cua canh dn thn va cui cng
dn gc. Cach tip cn dn quyn so huu ngoai phap lut phai la co
tinh dng b: Cach duy nht ma mt nguoi ngoai co th xac dinh
nhung quyn nao thuc v ai la di ct lat cai cy o mt goc thich hop
SU BI AN CUA TU BN

14
voi thn cy d xac dinh trang thai cua mi canh va la trong quan h
voi xung quanh cua no.
D nhn duoc thng tin dng b cn diu tra thuc dia: di truc tip
dn cac khu vuc o noi quyn so huu khng duoc dng ki chinh thuc
hoc duoc dng ki va lp h so mt cach ti va tip xuc voi cac nha
chuc trach hop phap va ngoai phap lut o dia phuong d tim ra
nhung dan xp quyn so huu la nhung gi. Diu nay khng kho nhu
no co v vy. Mc d cac truyn thng truyn ming co th chim uu
th o nhung vng nng thn xa xi ho lanh cua mt s nuoc, hu
ht nguoi dn o cac khu vuc d thi duoc tu ban hoa thp d tim ra
nhung cach d biu din quyn so huu cua ho bng vn ban theo cac
qui tc ma ho tn trong va chinh phu, o mt s cp, buc phai chp
nhn.
Haiti, thi du, khng ai d tin rng chung ti s tim thy cac h
so c dinh nhung biu din cua cac quyn so huu. Haiti la mt trong
nhung nuoc ngheo nht trn th gioi 55 phn trm dn s m chu.
Tuy th ma, sau mt khao sat chuyn su cua cac khu vuc d thi
Haiti, chung ti d khng thy mt l dt, lu, hoc toa nha ngoai
phap lut nao ma chu cua no lai khng co it nht mt tai liu d bao
v quyn cua minh ngay ca 'cac quyn chim dt cua anh ta.
Xem Hinh 6.2 v mt phn cua cac chung thu so huu phi chinh thuc
o Haiti. moi noi chung ti d dn trn th gioi, hu ht nhung
nguoi phichinh thuc du co mt s vt nhn tao nao do d biu din
va chung minh cho yu sach cua ho di voi quyn so huu. Va chinh
trn co so cua nhung biu din ngoai phap lut nay, cung nhu cac h
so va cac cuc phong vn, ma chung ti o moi noi du co kha nng
cht loc ra cac kh uoc x hi tru d quyn so huu.
Mc d cac ngun ngoai phap lut cua thng tin d nhn din ra
cac qui uoc v quyn so huu la quan trong, cung co cac ngun chinh
thuc va hop phap. Cac nha chinh tri o trn cng thuong him khi co
y thuc v muc d ma theo do nhung nguoi o cac cp hanh chinh
thp hon cua chinh quyn thuong xuyn tip xuc voi khu vuc

15
HINH 6.2 Cac bng chung cua Quyn so huu phi chinh thuc duoc dng o Haiti
SU BI AN CUA TU BN

16
ngoai phap lut. Cac nha chuc trach thanh ph, cac nha qui hoach d
thi, cac quan chuc v sinh y t, canh sat, va nhiu nguoi khac phai
dua ra danh gia v muc d bt hop phap cua cac nhom dinh cu phi
chinh thuc hoc cac nhom doanh nghip moi, nhung thu moc ln lin
tuc khp cac qun cua ho. Chung ti d hoc duoc cach doc cac tu
liu chinh thuc ra sao d nhn ra cac vng o noi cac kh uoc x hi
ngoai phap lut thinh hanh.
Mt khi cac chinh phu bit phai tim cac biu din ngoai phap lut
o du va nhung tay ho vao, d mt dn chung, ho thy soi chi
Ariadne dn toi kh uoc x hi. Cac biu din la kt qua cua mt
nhom nguoi cu th d dat mt su dng thun duoc tn trong, nhu ai
so huu tai san nao va mi chu so huu co th lam gi voi no. D doc
ban thn cac biu din va cht loc ra y nghia tu chung, khng cn dn
mt hoc vi nao v khao c hoc. Chung khng chua cac m s bi n
nao d phai giai m. Nhung nguoi dn voi cac chu y rt thng thn,
thit thuc d vit ra cac tu liu nay d lam r mt cach tuyt di cho
tt ca nhung nguoi co lin quan v nhung quyn ma ho di trn cac
tai san cu th ma ho kim soat. Ho d muon thng bao tinh hop phap
cua cac quyn cua ho va sn sang cung cp nhiu bng chung ung h
cho yu sach cua minh o muc co th. Cac biu din cua ho chng co
gi d giu gim chung d duoc thit k d co th nhn ra chung la gi.
Diu nay khng phai lun lun hin nhin nhu vy boi vi, tht dang
tic, khi chung ta giao thip voi nhung nguoi ngheo chung ta co xu
huong ln ln su thiu mt phuong tin luu tru h so tp trung voi su
ngu dt. Nhu ohn P. Powelson kt lun mt cach dung dn trong
The Storv of Land [Cau chuvn v at], la ngay o cac vng nng
thn nguyn thu cua cac quc gia dang phat trin, ban thn nhung
nguoi dn d la nhung nguoi lut su bin h huu hiu nht cho
chinh minh va d lun lun co nng luc biu din ban thn minh mt
cach thng minh.
17

Khi cac chinh phu nhn bng chung bng tai liu cua cac biu
din, sau do ho co th 'thao roi chung ra d nhn din cac nguyn
tc va qui tc, nhung cai tao thanh kh uoc x hi cai duy tri chung.
Mt khi cac nha cai cach d lam vic do, ho s co nhung ming chinh
quan trong cua lut ngoai phap lut. Nhim vu tip theo la h thng
hoa chung t chuc chung trong cac qui ch hinh thuc chinh thuc

17
tam thoi sao cho chung co th duoc khao sat va so sanh voi lut
chinh thuc hin hanh. M hoa cac h thng long lo cung khng phai
la vn d. Thuc ra, no chng khac my cac thu tuc cua chinh phu d
lam cho cac vn ban lut thng nht trong pham vi ca nuoc nhu
Lut Thuong mai Thng nht cua Hoa Ki hoc giua cac nuoc o muc
quc t nhu nhiu qui tc bt buc duoc tich hop do Lin minh
Chu u hay T chuc Thuong mai Th gioi, WTO, d tao ra. Bng
cach so sanh cac qui tc ngoai phap lut voi cac qui tc cua lut, cac
nha lnh dao chinh phu co th xem xt ca hai phai duoc hiu chinh ra
sao d khop voi nhau va sau do xy dung mt khung kh diu chinh
cho quyn so huu mt nn tang chung v lut cho tt ca moi cng
dn cai tht su hop phap va co th thuc thi duoc boi vi no phan anh
ca su thuc hop phap va ngoai phap lut. Do la con duong cho cac
quc gia dang phat trin va nguyn cng san dap ung voi thach thuc
phap li, va do la cach cn ban ma lut Phuong Ty d duoc xy
dung: tung buoc loai bo nhung cai khng huu dung, khng th thuc
thi va hp thu nhung cai co hiu luc.
Nu tt ca nhung cai nay nghe ging nhu mt cuc phiu luu nhn
chung hoc hon la co so cho cai cach phap li, chinh la vi tri thuc v
nhung nguoi ngheo d bi dc quyn hoa boi cac hoc gia, nhung ki
gia, va cac nha hoat dng chinh tri x hi bi xuc dng boi lng trc
n hoc tinh hiu ki tri tu, hon la boi nhung chi tit thuc t co ban
cua cai cach phap lut. Th cac lut su o du? Vi sao ho khng xem
xt nghim tuc lut va trt tu do chinh nhung nguoi trong bon ho tao
ra? Su tht la cac lut su trong cac nuoc nay thuong qua bn rn
trong vic hoc lut Phuong Ty va lam thich nghi no. Ho d duoc
day rng cac tp quan dia phuong khng phai la lut tht ma la mt
linh vuc nghin cuu lng man tt nht la d cho cac nha nghin cuu
dn gian. Nhung nu cac lut su mun dong mt vai tr trong tao ra
cac lut tt, ho phai buoc ra khoi cac thu vin lut cua minh di vao
khu vuc ngoai phap lut, noi la ngun duy nht cua thng tin ho cn
d xy dung mt h thng phap lut chinh thuc, tht su hop phap.
Bng cach khao sat 'nhung lut cua dn nay va hiu lgic cua
chung, cac nha cai cach co th co cam giac v cai ma ho cn lam d
tao ra mt h thng phap lut tuthuc thi.
SU BI AN CUA TU BN

1
Khi ho d lam xong vic nay, cac chinh phu dung d cham vao
kh uoc x hi. Ho s co thng tin cn thit d tich hop nhung nguoi
ngheo va nhung vt so huu cua ho vao mt khung kh phap lut, d
cho ho co th cui cng bt du co mt khoan dt cuoc trong h
thng tu ban chu nghia. Nhung thuc hin cai cach phap lut s co
nghia la pha ri hin trang. Diu do lam cho no tro thanh mt nhim
vu chinh tri chu yu.

Phn II: Thch thc Chnh tr|

D chng ai ln k hoach cho su tin hoa tu cac h thng phong kin
va di san sang cac h thng quyn so huu hin dai, nhung cai dang
tn tai o Phuong Ty ngay nay. Tuy vy, trn con duong tin hoa lu
dai dn su hin dai, trong nhung khoang thoi gian dai lin tuc cua
cuc hanh trinh khi cac nha cai cach bt tay vao cac chuong trinh co
tinh toan d lam cho quyn so huu co th duoc tip cn nhiu hon
cho mt din rng cac cng dn, cac chuong trinh nay d thanh cng
boi vi chung duoc tru d boi cac chin luoc chinh tri duoc ai m. Do
la cai ma Thomas eIIerson d lam o Virginia cui th ki thu muoi
tam, khi ng lam tng tinh co th thay th cho nhau cua quyn so huu
bng cach bi bo, cng nhiu thu khac, tp quan k thua theo thu tu
khng co kha nng chuyn nhuong tai san ra ngoai gia dinh. Khi
Stein va Hardenberg d lam cho cac quyn so huu ph quat thanh
hin thuc o Duc vao du th ki thu muoi chin, va khi Eugen Huber, o
Thuy Si vao du th ki hai muoi, bt du tich hop tt ca cac h thng
quyn so huu rai rac khp dt nuoc ng, ho cung vy d su dung cac
chin luoc duoc ln k hoach mt cach chu dao d tn cng sm st
vao cac chuong ngai vt cua hin trang. Ho dam bao chc chn rng
ho duoc trang bi bng phap ch nhm dich mt cach tinh ranh cai d
cho php chinh phu tao ra nhung cuc cach mang khng d mau,
duoc nhn dn ung h, khng th dung lai duoc.
Vi sao ngay nay cn dn mt chin luoc chinh tri? Ai co th s
chng di vic xoa bo nan phn bit phap lut cai la bt cng mt

19
cach hin nhin dn nhu vy? Mt s it, thuc ra, s tranh lun v su
cn thit cua cai cach. Nhung mt nhum, thiu s dy quyn uy s
thy bng truc cam rng cai cach nht thit lam xao trn dia vi dc
quyn cua ho, va ho s chng lai mt cach m thm va xao quyt.
Cung co mt vn d lin quan: Nhiu qui ch, nhung cai ngn can
dai da s nhn dn khoi tu ban, cung co th chua cac diu khoan bao
v cac loi ich sng cn cua cac nhom co quyn luc. Mo cua chu
nghia tu ban cho nhung nguoi ngheo s khng don gian nhu lai mt
chic xe ui qua dng rac. No ging hon vic sp xp lai hang ngan
canh va nhanh cua mt cai t dai bang khng l ma khng choc tuc
con dai bang. Mc d vic sp xp lai nay chi gy ra mt it bt tin
cho nhum nguoi thiu s nay, khi so sanh voi nhung loi ich toan
quc gia v dua tu ban dn cho nhung nguoi ngheo, nhung nguoi bi
anh huong s khng thy diu nay tru khi cai cach duoc tin hanh
boi mt sang kin chinh tri manh m voi thng dip va cac con s h
tro no.
R rang, dy la mt cng vic cho nhung nguoi hoat dng chinh
tri co kinh nghim voi su tinh t d sp dt lai t chim dai bang ma
khng d bi v. Ho la nhung nguoi duy nht o mt vi th d dng b
hoa su thay di cho dai da s va su n dinh cho nhung thiu s dy
canh giac. Mt chin luoc d tu ban hoa nhung nguoi ngheo phai
tich hop hai h thng quyn so huu r rang la mu thun nhau vao
mt b lut. Nu mun no thanh cng, thi mt tng thng hay mt
thu tuong, nguoi la nhiu hon mt nha ki tri, phai chiu trach nhim
va tin hanh chinh hinh thuc hoa mt ct tru cua chinh sach cua
chinh phu. Chi o cp chinh tri cao nht thi cai cach moi co th co su
ung h ap dao va qut sach quan tinh uong nganh cua hin trang. Chi
co cp cao nht cua chinh phu moi co th ngn chn su du tranh ni
b cua cac quan chuc va nhung mu thun chinh tri khoi lam t lit
qua trinh cai cach. Mi khi mt quc gia bt du tin hanh mt su
thay di lon, bt k d n dinh hoa dng tin, tu nhn hoa cac co
quan chinh phu, hoc mo cua truong hoc cho moi chung tc, nguyn
thu quc gia tin ln d lnh trach nhim tin phong. Giai phong
nhung nguoi ngheo chc chn nm trong nhung trach nhim cua nha
lnh dao quc gia.
SU BI AN CUA TU BN

190
Kinh nghim lich su va ca nhn d day chung ta rng d tin hanh
mt cuc cach mang v quyn so huu, mt nha lnh dao phai lam it
nht ba vic cu th: nhin bng con mt cua nhung nguoi ngheo, thu
nap tng lop uu tu, va di xu voi b may quan liu v phap li va ki
thut nhung nguoi chm soc hin thoi cua lng kinh.

Nhin bng con mt cua nhung nguoi ngheo

Moi nguoi du s duoc loi tu chu nghia tu ban dang toan cu hoa
trong pham vi mt nuoc, nhung nguoi huong loi hin nhin nht va
lon nht la nhung nguoi ngheo. Voi nhung nguoi ngheo o bn minh,
mt nha lnh dao co y mun cai cach d chin thng it nht nua cuc
chin ri. Bt cu nguoi di lp nao du s bi dui sat trong cuc
thach d voi nguyn thu quc gia va da s nhn dn. Nhung d
thng, ng ta hay ba ta s phai thu thp cac su tht du d bin h.
Diu nay lin quan dn tin hanh nghin cuu sang tao: Cac nha cai
cach phai dt minh vao tinh canh cua nhung nguoi ngheo va di dao
qua nhung con duong cua ho. Cac s liu thng k chinh thuc khng
chua nhung thng tin ho cn. Nhung su thuc va cac con s co th
duoc nhin thy chi tu ngoai lng kinh.
Khi ti bt du nghin cuu kha nng cho nhung nguoi ngheo tip
cn dn quyn so huu chinh thuc o Peru trong cac nm 190, moi
vn phng lut su lon ma ti d tham khao du dam bao voi ti rng
lp mt doanh nghip chinh thuc d tip cn dn tu ban s chi tn vai
ngay. Ti d bit rng diu nay dung voi ti va cac lut su cua ti,
nhung ti d linh cam rng no khng dung voi dai da s nguoi Peru.
Vi th cac dng nghip cua ti va ti d quyt dinh lp mt nha may
may co hai may khu trong khu chut o Lima. D trai nghim qua
trinh theo quan dim cua nguoi ngheo, chung ti d dng dng h
bm gio d do s thoi gian ma mt nghip chu din hinh o Lima phai
dng d qua duoc cac cua ai quan liu. Chung ti phat hin ra rng
d tro thanh hop phap d tn dn hon ba trm ngay, lam vic sau gio
mt ngay. Chi phi: ba muoi hai ln luong thang ti thiu. Chung ti
tin hanh mt thi nghim tuong tu d tim ra mt ca nhn sng trong
khu nha dinh cu ngoai phap lut, ma su hin din cua nguoi y d

191
duoc chinh quyn xac nhn ri, s phai lam gi d nhn duoc chung
thu quyn so huu hop phap cho mt cn nha. D nhn duoc su ph
chun cua ring chinh quyn tu tri d thi cua Lima chi la mt trong
muoi mt co quan chinh quyn co lin quan cn dn 72 buoc
hanh chinh Xem Hinh 6.3. Diu nay xac nhn cai ti d hoai nghi
tu ban du: Hu ht cac s liu qui uoc phan anh loi ich cua nhung
nguoi, nhu cac lut su ma ti d tham vn, d o bn trong lng kinh
ri. Do la li do vi sao lng kinh chi co th thy duoc tu bn ngoai
nhin vao tu con mt, tu vin canh cua nhung nguoi ngheo.
Mt khi chinh phu nhn duoc thng tin nay, no s co kha nng
giai thich chu y cua minh theo cach ma nhung nguoi ngheo co th
thu hiu va cam thng. Kt qua la, ho s ung h chuong trinh cai
cach mt cach nhit tinh. Nhung nguoi ngheo s tro thanh b may
quan h voi cng chung, PR, huu hiu nht cho cai cach, cung cp
phan hi tu duong ph cn thit d giu cho chuong trinh tin trin.
Dy la diu d xay ra o Peru. Tu 194 dn 1994, cac dng nghip
cua ti va ti d huong moi n luc cua minh vao thng bao cho cng
chung v nhung loi ich cua vic nhc lng kinh di khi y chung ti
goi no la 'hinh thuc hoa, chinh thuc hoa. Muc tiu cua chung ti la
chung minh cho cac nha chinh tri rng d co mt su dng thun
ngm toan quc gia di voi cai cach va chinh thuc hoa cac tai san cua
nhung nguoi ngheo la mt chin luoc chinh tri thng loi. Vao cui
cac nm 190, cuc bu cu d xac nhn diu nay: Kin nghi cua
chung ti v thay di h thng quyn so huu chinh thuc d nhn
duoc su chun y gn 90 phn trm. Voi cac con s nhu th, d khng
ngac nhin rng khi nhung phn du cua lut va qui ch ma t chuc
cua ti d du thao cho vic chinh thuc hoa duoc dua ra truoc Quc
hi Peru vao nm 19 va du 1990, chung d duoc nht tri thng
qua. Trong chin dich tranh cu tng thng nm 1990, moi ung cu
vin, k ca Mario Vargas Llosa, nguoi vit tiu thuyt va ung vin
cua lin minh tu dobao thu, ln Alberto Fujimori, mt nguoi theo
chu nghia dn tuy kin ming giu tai va cui cng thng cuc, cng
voi Tng thng ht nhim ki thuc phe
SU BI AN CUA TU BN

192
HINH 6.3 72 buoc hanh chinh do u ban thanh ph Lima yu cu d nhn duoc
chung thu hop phap cho nha o trong khu dinh cu d duoc duyt

193
SU BI AN CUA TU BN

194
dn chu Alan Garcia, d tan thanh chuong trinh chinh thuc hoa.
Ngay ca ngay nay, bt chp nhung n luc thuc hin tht thuong va
rt khng dy du, vic chinh thuc hoa la mt mc khng th tranh ci
va vinh cuu cua buc tranh phong canh chinh tri Peru.
Voi cac su thuc, s liu, va cng lun tt ca du o phia cai cach,
chinh phu s o trong mt vi th d di chuyn toan b vn d ngheo
doi mt cach dy kich tinh sang chuong trinh tng truong kinh t.
Giam ngheo doi s khng cn duoc xem nhu mt muc tiu nhn duc,
duoc tin hanh nu va khi nao co du kha nng. Nguoc lai tuong lai
cua nhung nguoi ngheo by gio co th nm trn dinh danh muc cua
chuong trinh cua chinh phu cho tng truong.

Thu nap gioi uu tu

Mt khi tim nng kinh t cua nhung nguoi ngheo s cu tri lon
nht trong quc gia d duoc phat hin ra va su ung h cua ho voi
cai cach duoc th hin, cac nha cai cach s phai chu y dn tng lop
uu tu. Dy la thoi dim d pha v ao giac cua ho rng vic nhc lng
kinh di chi lam loi cho nhung nguoi ngheo. Khng chi la vn d khc
phuc khoang cach giua cac giai cp la mt loi ich x hi chung. Su
tich hop phap lut kiu nay co th giup hu nhu moi nhom loi ich
trong quc gia. Ht nhu cac nha cai cach d thu thp nhung su thuc
va cac s liu d gianh duoc su ung h cua nhung nguoi ngheo, ho
phai dng nhung su tht va s liu khac d li ko nhung gioi co th
luc. Cac gioi uu tu phai ung h cai cach khng phai tu chu nghia yu
nuoc hoc chu nghia vi tha ma boi vi no cung s lam cho tui tin cua
ho lon ln.
Thi du, dua khu vuc ngoai phap lut vao trong lut s mo ra co
hi cho cac chuong trinh to lon v xy dung nha o r tin, nhung
chuong trinh s cung cp cho nhung nguoi ngheo nha o khng chi
duoc xy tt hon ma cn r hon nhiu so voi vic ho phai tu xy
trong khu vuc ngoai phap lut. Lam mt cai nha trong th gioi hn
loan cua khu vuc ngoai phap lut la tuong duong voi vic mc qun

195
ao bng cach di giay truoc ri sau do moi di tt. Hy xem mt nguoi
nhp cu moi tu vng nng thn phai lam gi d tao ra mt ch o cho
gia dinh minh trong mt khu ph chut o ngoai cua mt thanh
ph lon. Du tin, anh ta khng chi phai tim mt noi cho ch o cua
anh ta ma anh ta cung phai dich than chim ming dt y cng voi
gia dinh minh. Buoc tip theo la dung ln mt cai lu bat hoc mt
cai chi lam bng, tuy thuc vao mi nuoc, chiu coi, vach dt, giy
bi, g dan, tn mui, hoc thng st ty va nhu th khoanh chim
dt v mt vt li boi vi khng co cach chim hop phap. Nguoi nhp
cu va gia dinh anh ta sau do s dn dn dua d g va cac d gia dung
vao. Hin nhin, ho cn dinh thu co th sng duoc hon va bn chc
hon. Nhung lam sao d xy no ma khng co tip cn dn tin dung?
Ho lam nhu bt k ai khac lam tich tru cac vt liu xy dung chc
chn va bt du xy mt cn nha kha hon, tung giai doan mt, ph
hop voi loai vt liu xy dung nao ho co th tich tu duoc.
Mt khi dn cu cua mt trong nhung vng moi nay d duoc t
chuc kha d bao v gia san cua ho hoc cac nha chuc trach dia
phuong cam thy thuong hai su tung thiu cua ho, ho co th lam via
he, ch d rac, dua din va nuoc vao din hinh la voi cai gia phai
pha mt phn nha cua ho d ni vao cac tin ich cng. Chi sau nhiu
nm xy di xy lai, va tit kim vt liu xy dung, cac chu nha nay
moi cui cng o vi th d sng thoai mai.
Phuong Ty, tao ra mt ch o la tuong duong voi vic di tt
truoc khi di giay va nhu th it nguy him, tn km, va xung cp
hon. Mt nguoi phat trin nha o thuong co chung thu quyn so huu
di voi dt, cai cho anh ta su an toan d phat trin ha tng lat duong,
cac tin ich cng nhu din, nuoc, vin thng, v.v.. Sau do anh ta ban
nha, ma anh ta s xy theo so thich cua nguoi mua. Cac chu moi,
nhung nguoi co l vay phn lon cua gia nha tu mt ngn hang, sau
do s dua d g cua ho vao va, cui cng, dua lu tr va cho, meo
dn.
Ngay khi nhung nguoi ngheo tro thanh co trach nhim giai trinh
duoi lut chinh thuc, ho s co du kha nng mua nha gia r va nhu th
thoat khoi th gioi hn dn cua khu vuc ngoai phap lut. Gioi uu tu
sau do cung s bt du thu duoc su thuong cng cua ho: Cac nha xy
dung va san xut vt liu xy dung s thy thi truong cua ho mo
SU BI AN CUA TU BN

196
rng, cung th voi cac ngn hang, cac cng ti th chp, cac co quan
v quyn so huu, va cac hng bao him. Chinh thuc hoa cung s giup
cac nha cung cp cac tin ich cng cng bin cac dia chi nha o thanh
cac dim cui co trach nhim phap li. No s cp cho cac chinh phu va
cac doanh nghip thng tin va dia chi d cho vic bun ban, dam bao
loi ich, va thu no, phi va thu. Ngoai ra, mt h thng quyn so huu
chinh thuc cung cp mt co so du liu cho cac quyt dinh du tu v y
t, giao duc, danh gia thu, va ln k hoach bao v mi truong.
Quyn so huu hop phap ph bin s thm chi giup giai quyt
nhung phan nan, ku ca m i nht va dai dng nht cua ho v su
phinh ln ngay cang nhiu cua nguoi ngheo d thi su cn thit phai
co nhiu 'lut va trt tu hon. X hi dn su trong cac nn kinh t thi
truong khng phai don thun la do su phn vinh lon hon. Quyn di
voi quyn so huu cung sinh ra su tn trong phap lut. Nhu nha su
hoc kit xut Richard Pipes d chi ra trong cun sach cua ng v
cach mang Nga:

Quyn so huu tu nhn co th duoc cho la dinh ch quan trong
duy nht cua su hi nhp x hi va chinh tri. Quyn so huu cua
tai san tao ra mt cam kt di voi trt tu chinh tri va phap li boi
vi cai sau bao dam cac quyn so huu: no bin nguoi cng dn
thanh mt nguoi dngtu chu, nhu no vn co. Nhu th, quyn so
huu la phuong tin chinh d khc su vao tm tri qun chung
nhn dn su tn trong phap lut va mt mi quan tm dn duy tri
hin trang. Bng chung lich su chi ra rng cac x hi voi su phn
phi quyn so huu rng ri, cu th la v dt va nha o, la bao thu
hon va n dinh hon, va vi li do do co kha nng chng d va phuc
hi hon di voi nhung bin dng du loai. Theo cach do nng dn
Phap, nhung nguoi o th ki muoi tam d la mt ngun cua su bt
n dinh, o th ki muoi chin, nhu kt qua cua nhung loi ich cua
Cach mang Phap, d tro thanh ct tru cua chu nghia bao thu..
1

Khi nhung nguoi ngheo co lng tin rng dt dai va cac doanh
nghip cua ho la cua ho mt cach hop phap, su tn trong cua ho voi
quyn so huu cua nhung nguoi khac tng ln.

197
Cac h so quyn so huu chinh thuc, duoc cp nht s cung cung
cp cho canh sat thng tin cn thit cho su kim ch duoc vn minh.
Trong cac quc gia dang phat trin va nguyn cng san, mt trong
nhung dc dim chinh cua nhung nguoi sng ngoai vng phap lut la
khng co mt dia chi hop phap. Khi mt ti bi pham, canh sat khng
co h so, manh mi, hoc nhung thng tin cn thit khac trn co so
quyn so huu d 'nhay ln du vt nhung k bi tinh nghi hang du.
Do la li do vi sao cac nha chuc trach thuc thi phap lut khng th co
kha nng tro nn chon lua nhu cac dng nghip Phuong Ty khi vy
bt cac nghi can va nhu vy d co nguy co hon vi pham cac quyn
dn su cua nhung nguoi dn v ti.
Co quyn so huu chinh thuc cung co xu huong ngn bot nhung
ung xu ng nguoc. Khi nguoi dn buc phai chia tai san dt dai cua
minh thanh nhung manh nho va nho hon, nhung nguoi thua k cua
nhung nguoi thua k, bi chen ln bt ra khoi dt cua gia dinh, co
nhiu kha nng la s di chim o noi khac. Cung vy, khi mt ca nhn
khng th chung minh duoc anh ta so huu bt k thu gi, nhiu kha
nng la anh ta s phai hi l duong di cua anh ta qua b may quan
liu, hoc voi su giup d cua hang xom cua minh, nm ly lut vao
tay cua chinh anh ta. Cn ti hon, khng co lut tt d thuc thi cac
nghia vu, x hi thuc t moi goi bon gangster va bon khung b dn
lam cng vic. Cac dng nghip cua ti va ti d tin hanh cac chin
dich cp chung thu quyn so huu chinh thuc nhung chin dich d
thay th bon khung b bng cach thu nap vai tr cua chung voi tu
cach luc luong an ninh cua khu vuc chng lai su de doa thuc su hoc
tuong tuong v tuoc doat dt.
Quyn so huu cung cung cp mt lua chon kha di hop phap cho
bun ban ma tuy. Chung nao ma nhung nguoi nng dn cn la nhung
nguoi chu dt bt hop phap, cac cy trng ngn ngay cho tin, nhu
coca va thuc phin, vn la su lua chon kha di duy nht cua ho. Di
voi nhung nguoi nng dn nho o mt s vng cua th gioi dang phat
trin, tin ung truoc cua nhung k bun ban ma tuy trn thuc t la
khoan tin dung duy nht sn co, va boi vi nhung dan xp quyn so
huu cua ho khng xut hin trong h thng chinh thng, cac co quan
thuc thi phap lut thm chi chng th tim ni ho, dung noi dn tin
hanh mt thoa thun thay th cy trng co th thuc thi duoc. Su thiu
SU BI AN CUA TU BN

19
nay cua su bao v phap li cung co nghia la nhung nguoi trng cy ma
tuy phai tu hop lai thanh doan d bao v tai san cua ho hoc moi bon
bun ban ma tuy dn bao v ho. Khng co mt h thng quyn so
huu chinh thuc, h thng bao gm ca nhung nguoi chu dt nhu vy,
thi vic kim soat trng cy ma tuy, sn dui nhung k bun ban ma
tuy, va xac dinh nhung nguoi gy nhim mi truong tro thanh
khng th thuc hin duoc. Chng co cach nao cho cac nha chuc trach
thm nhp vao nhung dan xp quyn so huu ngoai phap lut cht ch
ma nguoi dn tao ra d bao v quyn loi cua ho.
Hop phap hoa quyn so huu chng h la vic cuu t di voi nhung
nguoi ngheo. Tao ra mt thi truong co trt tu, cai lam cho cac chu so
huu co trach nhim giai trinh va cp cho nha cua ho cac chung thu so
huu r rang d b bo tin ra, s tao ra mt thi truong mo rng, c vu
lut va trt tu, va dt tin bac vao tui gioi uu tu.

Di xu voi Nhung Nguoi Canh giu Lng kinh

Mt khi cac nha cai cach d co nhung nguoi ngheo va it nht mt s
nguoi uu tu dung v phia minh, do la luc d dn b may quan liu
cng va tu, nhung nguoi cai quan va duy tri hin trang chu yu la,
cac lut su va cac nha ki thut.

Cac luat su. V li thuyt, cng dng phap li phai co thin y voi cai
cach boi vi no s mo rng qui tc cua lut. Nhung, thuc ra, hu ht
cac lut su o cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san d duoc
dao tao khng phai d mo rng qui tc cua lut ma d bao v no nhu
ho thy no. Cac lut su la cac nha chuyn mn lin quan nhiu nht
dn cng vic hang ngay v quyn so huu. Ho ngi o cac vn phng
chu cht cua chinh phu o noi ho co th chn cac quyt dinh chinh lai.
Khng co nhom nao tru nhung k khung b lai o vi th tt hon
cac lut su d pha hoai su mo rng tu ban chu nghia. Va khng
ging nhung k khung b, cac lut su bit lam vic y th nao cho
hop phap.

199
Mc d cac nghip chu va nhung nguoi dn thuong la cac nha xy
dung tu ban va chu nghia tu ban, chinh cac lut su la nhung nguoi c
dinh cac quan nim quyn so huu vao hinh dang biu din huu hinh
co th so mo duoc va dinh nghia cac khai nim y trong cac qui ch.
Su an toan cua quyn so huu, tinh co trach nhim giai trinh cua cac
chu so huu, va tinh co th thuc thi cua cac giao dich cui cng phai
duoc cu th hoa ra trong cac thu tuc va qui tc duoc cac lut su thao
ra. Tht vy, chinh gioi lut su la gioi hoan thin tt ca cac d tao tac
cua quyn so huu hinh thuc: cac chung thu, cac h so, nhn hiu
thuong phm, quyn tac gia, lnh phiu, hi phiu, bng sang ch, c
phiu cua chung khoan cng ti. Bt lun ban thich cac lut su hay
khng, khng mt su thay di tht nao trong ch d quyn so huu va
qua trinh tao tu ban s xay ra ma khng co su hop tac cua it nht mt
s trong s ho.
Cai kho la it lut su hiu duoc nhung h qua kinh t cua cng vic
cua ho, va phan xa v thuc phan xa du gi khi g vao banh che
cua ho di voi ung xu ngoai phap lut va thay di co qui m lon
thuong la th dich. Tt ca cac nha cai cach ma ti d gp, trong cac
hoat dng lam cho nhung nguoi ngheo co th tip cn nhiu hon dn
quyn so huu, du lam vic voi gia dinh rng gioi lut gia la k th
tu nhin cua ho. Cac nha kinh t lin quan dn cai cach d tro nn
tht vong voi chu nghia bao thu phap li dn muc ho d du tu thoi
gian va tin bac d lam mt uy tin cua ngh lut. Su dung s liu
kinh t tu nm muoi hai nuoc tu 1960 dn 190, Samar K. Datta va
eIIerey B. Nugent d chi ra rng voi mi dim phn trm tng ln
cua s lut su trong luc luong lao dng tu, thi du, 0,5 ln 1,5 phn
trm, tng truong kinh t giam 4,76 dn 3,6 phn trm nhu vy
chi ra rng tng truong kinh t ti l nghich voi su thn trong cua cac
lut su.
19

Diu dc bit choc tuc nhiu nha cai cach la cach ma cac lut su
d li cua cac h thng quyn so huu ti sang cho nguoi khac. Ti
thuong nghe cac lut su tan duong lut quyn so huu hin hanh,
trong khi ngay lp tuc thua nhn rng cac chung thu so huu duoc cp
mt cach hop phap rt kho hoc khng th su dung duoc. Diu nay,
tt nhin, la khng th chp nhn duoc. Mt lut su khng th thit
k lut va cac thu tuc hanh chinh d thi hanh no va sau do lai d li
SU BI AN CUA TU BN

200
tht bai cua no cho su yu km cua cac nha ki tri cp thp hon,
nhung nguoi thi hanh lut, hoc cho su giao duc ti cua nhung nguoi
dng no. Thao ra cac lut tao nh la khng du. Chung cung phai hoat
dng trong thuc t hanh chinh va x hi vi no ma chung duoc thao
ra.
Tht kha li thu, su chi trich manh nht di voi cac n luc cua cac
lut su nhm tri hon cai cach quyn so huu thuong la tu chinh cac
lut su dng nghip. Dy la cach ma S. Rowton Simpson, mt lut su
va tac gia lung danh nht th gioi v d tai dng ki dt, vit v cac
dng nghip cua minh:

Cac lut su, trn khp th gioi, kht ting v su min cung cua
ho d chp nhn ngay nhung su thay di nho nht trong cac thu
tuc truyn thng cua ho Torrens nguoi Australia sang ch ra
mt trong nhung h thng lp h so an toan nht cua th gioi,
nguoi d bi gioi lut gia phan di kin quyt va bn bi, d danh
bai su chng di cua cac lut su o Nam Australia nhung cu
chuyn cua ng ta la ngoai l him hoi. Cn dng kim cuong d
ct kim cuong, va trong hu ht cac nuoc vic dng ki quyn so
huu d, nhu mt qui tc, duoc dua vao nho cac n luc cua mt
lut su, mt k tan tt nhu anh ta co th bi coi la boi phe di lp
ra mt chng di tich cuc cua cac thanh vin hanh ngh trong
gioi cua anh ta va phe chng di thu dng co th thm chi cn
ti hon phe chng di tich cuc, phe it nht hoc la thng hoc la
thua. Chng di thu dng la xao quyt hon no co th lam cho su
tin b mt tac dung. Chng it dao lut d ho tan sau khi nhn
duoc su hoan nghnh cua nhung nguoi hanh ngh cai hoa ra chi
la ung h sung hoc thm chi la 'nu hn cua thn cht la dn
chi tu cac dao lut khac d gn vao chung mt thu tuc tm dai
han dn muc lam cho su tin trin hu nhu khng th cam nhn
duoc nhung dao lut nhu vy chc chn khng h gy nguy
him cho tp quan d duoc thit lp, va nhu vy co chiu huong
duoc gioi lut gia chp nhn, nhung chung khng tht su dat muc
dich chung don thun chi lam tng danh muc cua, nu khng
phai cac tht bai, thi it nht la cua nhung truong hop 'khng
thanh cng.
20

Mc d cac lut su thuong thua nhn cac nganh khac phai nng
dng, ho lp lun rng lut phai n dinh. Su sng kinh nhu vy voi

201
qui tc cua lut, bt k cac h qua, co th dat toi dim o noi cac lut
su ung h cai cach co th bi rui ro ty chay boi cac dng nghip.
cac nuoc noi ting Duc trong th ki muoi chin va du th ki hai
muoi, su th ght cua gioi lut gia di voi cai cach quyn so huu d
ln cao dn muc bt k lut su cai cach nao du bi ho goi la
Mestbeschmut:er con thu lam u cua chinh minh.
Tin tt cho cac nha cai cach la cac lut su tai ba nht nhung
khng nht thit thanh cng nht tin rng lut duoc lam ra d phuc
vu cuc sng chu khng phai nguoc lai. Cac lut gia co tm nhin xa
cui cng d thng xu huong phan dng cua gioi cua ho o Phuong
Ty, thm chi trong bi canh cua lut Roman. Phai cng nhn rng,
cuc chin d la lin tuc kho khn, chu yu boi vi, nhu Peter Stein d
nhn xt, 'su dong gop cua cac lut su cho su hiu bit dung v cac
dinh ch phap li d bi lam kho hiu boi su nhn manh cua ho dn
tinh c va su chp thun cua ho voi lut Roman nhu mt san phm
d hoan tt.
21
Tuy nhin, voi thoi gian, cac lut gia Chu u vi dai
d khc phuc duoc su cung nhc qua dang nhu Stein chi ra, ho 'd
lam cho gioi cua ho tro thanh tinh thng v nhung phuc tap cua Lut
Roman, va dam bao rng no chuyn dng voi thoi gian.
22
Chng lai
su lnh dam tran lan cua cac dng nghip, o moi nuoc Chu u mt
toan cua cac lut su uu tu d ni ln d giup nhc lng kinh di.
Bt k chinh phu nao thit tha theo dui mt h thng quyn so
huu duoc tich hop vi vy phai dua ra mt chin luoc ki lung cho
di xu voi gioi lut gia. Dim ct li la chon dung cac lut su. Cn
mt nha lnh dao chinh tri sang sut va lanh loi d tranh cac lut su
thanh thao dng cac muu meo tinh vi lam hoang so cac nha chinh tri
dn ho dn trang thai bt dng va thay vao do phai tim ra nhung
nguoi s dem hinh thuc phap lut vao chuong trinh nghi su cho su
bin di ngay ca nu no co nghia la chng lai h thng. Tru khi nha
chinh tri co du oc cai cach chon ki cang cac lut su cua minh, nu
khng thi ng ta s bi pho mc cho cac nha ki tri phap li cai tri,
nhung nguoi s ung h sung cai cach trong khi ngm ngm pha hoai
no trong bong ti.
Cac lut su dung cam, co du oc cai cach tn tai o moi quc gia,
va mt khi cac tiu chun tuyn chon di voi cac phm cht nhu vy
la r rang, thi co th nhn ra dung nguoi. Nhiu nguoi hiu rng cac
SU BI AN CUA TU BN

202
yu t cn ban quyt dinh thay di nm o ngoai lut. Trong moi nuoc
ma ti d ving thm, ti du d thy cac nhom lut su cua chinh phu
rt thn thit voi khu vuc ngoai phap lut, phn du hang ngay d tim
su hai hoa giua h thng chinh thuc va nhung dan xp ngoai phap
lut. Mt s lut su hoc gia cung nhn thuc su sc rng cac trt tu
song hanh cua lut hop phap va lut ngoai phap lut hoat dng dng
thoi. Nhung cng trinh cua ho co xu huong khng duoc d y toi o
tm cao cua chinh phu, va nhu th, ca ho nua, cung vn la v hinh.
Thuc vy, gn nhu la mt qui tc rng nhung lut su ranh ri v su
tn tai cua hai trt tu va co thin cam voi cai cach lai bi dy ra bn l
cua qua trinh ra quyt dinh chinh tri.
Chinh nhung nguoi nay la nhung nguoi ma gioi lnh dao chinh tri
phai sp vao hang ngu d tn cng vu bo vao hin trang va d thuc
hin chuong trinh quc gia khng cung lai duoc v chinh thuc hoa
quyn so huu. Mt di qun nhu vy, tuy nhin, khng buoc ln phia
truoc mt cach tu phat. Mi lut su phai duoc dinh vi va tuyn chon.
Cng nhau, ho s tao thanh di qun tin phong, di co th chung
minh cai cach la dung cho cac lut su dng nghip cua ho. Chinh ho
la nhung nguoi s co kha nng danh bai con khung long va giai thich
cho nhung nguoi trong gioi lut gia bng chinh ngn ngu cua ho rng
ct yu dn th nao di voi ring ho va di voi tuong lai cua quc gia
d tich hop tt ca cac quyn so huu vao mt h thng phap lut thng
nht mo ra cho tt ca moi nguoi. Chi ring ho co th giai thich cho
phn cn lai cua gioi lut gia rng cac thu tuc phap li hin hanh d
tro thanh khng don thun mt mi phin toai ma la chuong ngai vt
khng vuot qua duoc cai kim hm hu ht nguoi dn cua th gioi
khoi o vao vi th d tao ra tu ban. Cac lut su cung la nhung con
nguoi. Mt khi ho hiu rng h thng ma ho bao v la h thng d li
thoi mt cach v vong, ho s phan ung mt cach tich cuc.

Cac nha ki thuat. Cac nuoc dang phat trin va nguyn cng san lun
tiu hang trm triu dla v cng ngh lp ban d va h so tin hoc
hoa d hin dai hoa cac h thng quyn so huu cua ho va ho vn
khng th tich hop cac khu vuc ngoai phap lut cua ho. Diu nay
chng cn lam ngac nhin bt k ai, nhung nguoi d suy ngm ki
cang v cac uu tin cua cai cach quyn so huu. Nm 1993, mt

203
chuyn gia Ngn hang Th gioi d canh bao rng 'd co xu huong
coi cp chung thu quyn so huu dt la mt vn d ki thut. Thuong
cac ban d duoc lp va vic do dac duoc tin hanh, nhung cac chung
thu quyn so huu khng duoc lam hoc duoc cp boi vi co tc nghn
trong h thng hoc co cac vn d phap li.
23

Thm chi cac nha ki thut lo ngai rng ho co th qua bi m hoc
boi cac cng ngh moi gy kinh ngac. Mt trong nhung chuyn gia
Canada li lac nht v dt dai va cac h thng cng ngh thng tin d
bay to su lo ngai rng mt s chinh phu tip tuc coi lp ban d la nn
tang cua quyn so huu:

Chung ta hin nay lm vao tinh trang nguy him v vic duy tri
chuyn hoang duong nay bng cach c gng qui vic quan li tai
nguyn v vn d h thng thng tin ban d GIS. Cng ngh la
hp dn no tao ra cac kt qua huu hinh. Nhung do chi la mt
phn cua giai phap Cac nha tu vn va cac t chuc vin tro
thuong xut khu cac h thng ma ho quen thuc thuong la cua
chinh ho hoc la cac h thng ma ho d lam vic voi ma khng
cn nhc du toi nhung nhu cu va rang buc cua nuoc tip
nhn Cn co su khim tn hon tu cac nha tu vn chuyn
nghip di khi cn thu nhn rng ho khng lun lun bit cu tra
loi hoc rng h thng cua ho co th khng thich hop.
24

Cac chuong trinh tao quyn so huu s tip tuc tht bai chung nao
cac chinh phu cn nghi rng tao quyn so huu cn chi dn vic lam
quen voi cac thu tu nhin rng mt khi ho d chup anh, khao sat,
do dac, va tin hoc hoa cac bang k cua cac tai san vt li cua ho, ho d
co moi thng tin cn thit d cp cac chung thu quyn so huu. Ho
khng co. Cac buc anh va cac bang k chi thng bao cho cac nha
chuc trach v trang thai vt li cua cac tai san chung chng noi duoc
diu gi v cac quyn nhung cai chi phi chung. Tt ca cac buc anh va
cac bang kim k trn may tinh trn th gioi khng th noi cho bt k
ai v cac qui tc dia phuong nao thuc thi cac quyn nay hoc mang
luoi nao cua cac mi quan h duy tri chung. Du quan trong, cac ban
SU BI AN CUA TU BN

204
d va cac bang kim k la d do va dinh vi cac tai san vt li ma
quyn so huu duoc neo vao, chung khng noi cho cac chinh phu bit
phai xy dung kh uoc x hi quc gia ra sao cai s cho php ho tao
ra quyn so huu hop phap rng ri.
Xu huong o mt s nuoc c p vn d lin quan dn quyn so huu
vao cac cuc ban d va cng ngh thng tin d lam lu mo ban cht
thuc cua quyn so huu. Quyn so huu khng phai la mt phn thuc
cua th gioi vt li: mi truong sng tu nhin cua no la phap li va kinh
t. Quyn so huu la v cac thu v hinh, trong khi cac ban d la tuong
tu nhu cac thu vt cht trn thuc t. Cac ban d th hin thng tin vt
li cua cac tai san nhung khng thy buc tranh lon. Khng co thng
tin th ch va kinh t thich dang v nhung dan xp ngoai phap lut,
chung khng th lt ta thuc t o ngoai lng kinh. Nhu th chung
khng co kha nng thuc hin cng vic tht cua chung, cng vic
giup no cht cac khia canh quyn so huu trong thuc tai vt cht sao
cho d duy tri th gioi ao va th gioi thuc dng b voi nhau.
Cho dn khi cac tro ngai cho su dung cac h thng quyn so huu
chinh thuc duoc loai bo va nhung dan xp ngoai phap lut d duoc
thay th bng lut, nguoi dn co it khuyn khich d cung cp thng
tin cn thit d giu cho cac ban d va cac co so du liu duoc cp nht
va tin cy. Nguoi dn mun di vao trong h thng quyn so huu
chinh thuc khng boi vi ho hm ho d duoc v ban d, duoc lp h
so, hoc bi danh thu ho s gia nhp h thng khi nhung loi ich kinh
t cua no la hin nhin di voi ho va khi ho chc chn rng cac quyn
cua ho s tip tuc duoc bao v.
Chung nao cac quyn nay duoc bao v boi kh uoc x hi ngoai
phap lut, nguoi dn s chng thy li do gi d thng bao cho cac nha
chuc trach bt k thay di nao trong vic chuyn nhuong tai san cua
ho. Chi khi lut chinh thuc thay th nhung dan xp ngoai phap lut
nhu ngun cua su bao v cho quyn so huu thi nguoi dn s chp
nhn tinh hop phap cua no va quan tm dn vic cung cp cho cac
nha chuc trach nhung thng tin cn thit d giu cho cac ban d va
cac h so cua ho duoc cp nht. Dia dim, noi kh uoc x hi duoc
dinh vi, quyt dinh noi cac h so va ban d co th duoc giu cho cp
nht.

205
Dy khng phai la dim tm thuong. Cac d an cp chung thu
quyn so huu thin v bi dn dt boi ki thut thuong co xu huong
thoai hoa thanh cac h thng chung minh cho kho vt li, cac S Din
th li thoi, hoc cac di tich lich su. Cng nghip ban d va may tinh
chiu tn tht nhu mt h qua. Ngn sach cho d an cua ho duoc ph
duyt boi cac nha chinh tri nhung nguoi mong doi rng cac phuong
phap moi nay s kt nap nhung nguoi ngheo vao. Mt khi ho nhn ra
rng chung khng lam duoc vy, cac d an lp ban d va tin hoc hoa
bi giam xung hoc chm dut. Nhom cua ti va ti d thy diu nay
din ra lp di lp lai.
Li do vi sao cac cng ngh nay hoat dng tt dn nhu vy o cac
quc gia tin tin, ma khng cn nhiu dn su va viu phap li va chinh
tri, la su chp va do d duoc tin hanh hon mt trm nm truoc ri.
Kh uoc x hi v quyn so huu bao trm toan b d co ch dung
vung chi. Khi cac h thng co so du liu, cac h thng thng tin ban
d GIS, do dac tu xa, cac h thng dinh vi toan cu GPS, va tt ca
cac cng cu cng ngh thng tin tuyt voi tro nn sn co trong ba
muoi nm qua, chung tht n khop voi mt ha tng thng tin va phap
li d duoc tich hop tt. Nhu vy cac cng cu va phuong tin biu
din bng vn ban va d hoa cho luu tru, truy tim, phuc hi, va xu li
thng tin co th duoc dua vao su dung tt.
Ti khng noi rng ki thut ung dung, tich hop h thng, cac cng
ti cng ngh thng tin, cac hng ban thit bi, cac c vn dng ki, va
tt ca nhung nguoi khac nhung nguoi cung cp cac dich vu quyn so
huu duoc chuyn mn hoa v do dac, v ban d, va hin dai hoa
dng ki la khng quan trong di voi tao ra quyn so huu hoan toan
nguoc lai. Nu duoc lam cho thich ung mt cach thich hop voi dng
ki hang loat va voi hoat dng trong mi truong ngoai phap lut,
chung la khng th thiu duoc d xac dinh cac vi tri vt li cung nhu
cho xu li va tich hop thng tin. Chung s ngn phn lon tin chi cho
cai cach quyn so huu, nhung chi sau khi cac vn d phap li va chinh
tri d ko khu vuc ngoai phap lut vao d duoc giai quyt.

* * *
SU BI AN CUA TU BN

206
Chi co nguoi lnh dao chinh tri tht su moi co th d ngot lut quyn
so huu ra khoi su bn tm voi qua khu va chuyn sang mt nhn thuc
su sc v hin tai, khoi bi qua than phuc cng ngh sang quan tm
dn loi ich cua x hi. Cn dn cac nha chinh tri boi vi cac dinh ch
hin hanh co xu huong uu ai va bao v hin trang. Chinh la mt
nhim vu chinh tri d thuyt phuc ch d ki tri tu thay di minh va
ung h su thay di.
Su can thip chinh tri la cn thit, boi vi cac t chuc chinh phu, o
trong pham vi cua lng kinh, thuong khng duoc thit k d dam
duong cac chuong trinh cai cach rng lon, mau le. Chung thuong
duoc t chuc thanh cac cuc duoc chuyn mn hoa, mt co cu co
nhiu y nghia hon o cac quc gia phat trin, o noi chi cn su thay di
tu tu boi vi lut va quyn so huu chinh thuc d hoat dng cho moi
nguoi ri. Tao quyn so huu hoan toan khng ging mt chuong
trinh tu nhn hoa, cai lin quan dn ban vai chuc hoc mt s goi tai
san mi nm. Muc dich cua cai cach quyn so huu la di voi hang
triu tai san cho hang triu nguoi trong mt thoi gian ngn. Diu nay
co nghia rng it nht nua cng vic la v truyn thng. Cac nha lnh
dao cai cach cn phai m ta chu nghia tu ban duoc mn m s anh
huong ra sao di voi nhiu nhom loi ich khac nhau, chi cho ho nhung
loi ich ma ho s thu duoc tu no, va thuyt phuc ho rng no la mt
cuc choi ma cac bn du thng cho moi mang cua x hi. Di voi
khu vuc ngoai phap lut, cac nha lnh dao phai d cp dn nng luc
kinh doanh bi dn nn cua ho va giai thich r nhung uu dim cua
vic tich hop mt lut chinh thuc. Di voi khu vuc hop phap, ho phai
giai thich rng nhung cai cach duoc kin nghi s khng lam tn hai
dn cac quyn hop phap va co th thuc thi va rng s co nhung khoan
loi tng hop cho tt ca cac nhom loi ich.
Tao ra mt h thng quyn so huu, h thng co th tip cn duoc
cho tt ca moi nguoi, truoc ht la mt cng vic chinh tri boi vi no
phai duoc theo di boi nhung nguoi hiu rng muc dich cui cng
cua mt h thng quyn so huu khng phai la thao ra cac qui ch tao
nh, kt ni cac may tinh bong loang, hoc in ra cac ban d nhiu
mau sc s. Muc dich cua quyn so huu chinh thuc la dua tu ban vao
tay cua ca quc gia.

CHUONG 7

1hay Li Kt lun

au roi su minh trit ma chung ta d mat trong tri thuc?
au roi tri thuc ma chung ta d mat trong thong tin?

T. D. Eliot, Hop xuong tu 'The Rock

Cu lc b Tu cua Ton Cu ho

Chu nghia tu ban dang khung hoang o ngoai Phuong Ty khng phai
boi vi toan cu hoa quc t dang tht bai ma boi vi cac quc gia dang
phat trin va nguyn cng san d khng co kha nng d 'toan cu
hoa tu ban trong pham vi dt nuoc ho. Hu ht nguoi dn trong cac
nuoc do coi chu nghia tu ban nhu mt cu lac b tu, mt h thng
phn bit di xu chi co loi cho Phuong Ty va tng lop uu tu sng
bn trong nhung lng kinh cua cac nuoc ngheo.
Nhiu nguoi dn trn khp th gioi co th mang giay Nike va
khoe dng h Casio, nhung ngay khi ho tiu thu hang hoa Phuong
Ty, ho nhn thuc kha r rng ho vn cn ln lua o bn ria cua cuc
choi tu ban chu nghia. Ho chng co dng tin cuoc nao trong do.
Toan cu hoa khng duoc chi la su kt ni cac lng kinh cua mt s
it co dc quyn. Loai toan cu hoa y d tn tai truoc dy. Trong th
ki thu muoi chin, cac vua chua cai tri Chu u d dung la mt gia
dinh lon, co quan h mau mu va trong su tip xuc lin tuc v chinh tri
SU BI AN CUA TU BN

20
va thuong mai voi anh chi em ho cua minh o Anh, Phap, Ha Lan,
Ty Ban Nha va Nga. Chu nghia tu ban d chin thng trong th ki
thu muoi chin va d thinh hanh khp th gioi d cng nghip hoa cho
dn Cach mang Nga va Dai Suy thoai. Nhung nhu Ortega y Gasset
cua Ty Ban Nha va hoc gia Mi Walter Lippman d chi ra, bt chp
su thng tri va su tinh t cua no, h thng tu ban chu nghia d lun
lun d bi tn thuong. Nha kinh t Mi Lester Thurow d chi ra rng
chi moi 1941 dy thi,

Hoa Ki va Vuong quc Anh d v co ban la cac nuoc tu ban chu
nghia chu yu duy nht cn lai trn mt dt Tt ca phn cn
lai cua th gioi d la cac nuoc phat xit, cng san hoc cac thuc
dia phong kin Th gioi Thu ba. Cuc khung hoang cui cng
cua cac nm 1920 va Dai Suy thoai cua cac nm 1930 d dua chu
nghia tu ban dn bo cua su dit vong. Chu nghia tu ban cai by
gio xem ra hp dn khng cung lai duoc co th, voi chi mt vai
buoc sy chn, bi tiu tan.
1

Chng cn phai nhc dn cac nuoc Mi Latin. Trong it nht bn dip
tu khi ho dc lp khoi Ty Ban Nha vao nhung nm 120, ho d thu
tro thanh mt phn cua chu nghia tu ban toan cu va d tht bai. Ho
d tai co cu no cua ho, d n dinh hoa cac nn kinh t cua ho bng
cach kim soat lam phat, tu do hoa thuong mai, tu nhn hoa cac tai
san cua chinh phu ban cac h thng duong st cua ho cho Anh, chng
han, thuc hin di no thanh vn du tu, va t chuc lai cac h thng
thu. muc nguoi tiu thu, nhung nguoi Mi Latin nhp khu du loai
hang hoa, tu qun ao may bng vai tuyt va giy di l cua Anh dn cac
xe Ford Model T ho hoc ting Anh va ting Phap bng cach nghe
radio hoc may ghi m ho nhay cac diu Charleston va Lambeth
Walk, va nhai keo cao su Chiclets. Nhung chng bao gio ho tao ra
nhiu tu ban sng.
By gio tt ca chung ta co th huong loi tu cuc cach mang truyn
thng, va mt s co th cho la tin b trong su thuc la cac con Nhn
su Ai Cp hin nay truc tip nhin chng choc vao bang hiu den neon
cua mt cua hang Ga Ran Kentucky. Tuy nhin, chi co hai muoi lm
VII. THAY LI KET LUAN

209
trong s hai trm nuoc trn th gioi tao ra tu ban voi s luong du d
huong loi dy du tu phn cng lao dng trong cac thi truong toan cu
mo rng. Huyt mach cua chu nghia tu ban khng phai la Internet
hoc cac cua hang thuc n nhanh. No la tu ban. Chi co tu ban moi
cung cp cac phuong tin d h tro chuyn mn hoa va san xut va
trao di cac tai san trong thi truong mo rng. Chinh tu ban la ngun
cua nng sut ngay cang tng va boi vy la su giu co cua cac quc
gia.
Th ma chi co cac quc gia Phuong Ty va cac nhom nho cua
nhung nguoi giau co o cac quc gia dang phat trin va nguyn cng
san la co nng luc d biu din cac tai san va tim nng va, vi vy, co
kha nng tao va su dung tu ban mt cach co hiu qua. Chu nghia tu
ban duoc nhin nhn o ngoai Phuong Ty voi su th dich tng ln, nhu
mt ch d phn bit di xu ma hu ht nguoi dn khng th buoc
vao. Co su hiu bit dang tng ln, thm chi giua mt s gioi uu tu,
rng nu ho phai phu thuc chi vao va mi mi vao su tu t cua tu ban
tu bn ngoai, ho s chng bao gio tro thanh nhung nguoi choi co hiu
qua trong van bai tu ban chu nghia toan cu. Ho ngay cang tht vong
v vic khng duoc la chu cua s phn minh. Vi ho d nhay ln con
tau toan cu hoa ma khng cung cp cho chinh nhn dn ho nhung
phuong tin d tao tu ban, ho dang bt du nhin it ging Hoa Ki hon
ma la ging Mi Latin theo thuyt trong thuong voi hoat dng ngoai
phap lut ln xn cua no.
2
Muoi nm truoc it nguoi di so sanh cac
quc gia thuc phe Lin X truoc dy voi Mi Latin. Nhung ngay nay
ho ging nhau mt cach dang kinh ngac: cac nn kinh t ngm manh
m, su bt binh dng ranh ranh, maIia tran lan, bt n dinh chinh tri,
tu ban dao tu, va su khinh nhon va vi pham phap lut trng tron.
Do la li do vi sao o ngoai Phuong Ty nhung nguoi bnh vuc cho
chu nghia tu ban lai rut lui v mt tri tu. Co uy th vua dung mt
thp ki truoc, by gio ho ngay cang duoc nhin nhn nhu nhung nguoi
bin h cho su khn kh va bt cng vn cn tac dng dn da s dn
chung. Thi du, nm 1999 thuong vin tu vn cua Ai Cp d canh bao
chinh phu 'dung bi lua di lu hon nua boi nhung loi ku goi cho chu
nghia tu ban va toan cu hoa.
3
Sau khi d qun vn d ct li cua
quyn so huu, nhung nguoi bin h cua chu nghia tu ban d d chinh
ho duoc bit dn nhu nhung nguoi bao v hin trang, c gng mt
SU BI AN CUA TU BN

210
cach m quang d thuc thi lut thanh vn hin hanh bt k no co phn
bit di xu hay khng.
Va lut o cac nuoc y co phn bit di xu. Nhu ti d minh hoa o
Chuong 2, it nht 0 phn trm dn s trong cac nuoc nay khng th
bom cuc sng vao cac tai san cua ho va lam cho chung tao ra tu ban
boi vi lut ngn ho khoi h thng quyn so huu chinh thuc. Ho co
hang ngan ti dla tu ban cht, nhung cu nhu th s tu ban cht nay
la cac ao nuoc ma nuoc cua chung mt hut trong cac dai cat cn ci,
thay vi tao thanh mt khi nuoc khng l co th duoc giu trong mt
h thng quyn so huu thng nht va cho chung hinh dang cn thit
d tao tu ban. Nguoi dn nm giu va su dung cac tai san cua minh
trn co so cua v s nhung thoa thun phi chinh thuc roi rac o noi tinh
chiu trach nhim giai trinh duoc quan li mt cach cuc b. Khng co
cac tiu chun chung ma quyn so huu hop phap mang lai, ho thiu
ngn ngu cn thit d cac tai san cua ho co th noi chuyn voi nhau.
Tht v dung di thuyt phuc ho hy kin nhn cho dn khi cac loi ich
cua chu nghia tu ban chay nho giot xung theo cach cua chung. Diu
do s chng bao gio xay ra truoc khi co cac nn mong vung chc cua
quyn so huu chinh thuc.
Trong khi do, nhung nguoi ung h chu nghia tu ban, vn cn ngao
man v chin thng cua minh di voi chu nghia cng san, tuy th phai
hiu rng cac cai cach kinh t vi m cua ho la khng du. Chung ta
khng duoc qun rng toan cu hoa dang din ra boi vi cac quc gia
dang phat trin va nguyn cng san dang mo cua nn kinh t mt thoi
bi dong cua ho, dang n dinh hoa cac dng tin cua ho, va dang soan
thao cac khung kh diu tit d tng cuong bun ban quc t va du
tu tu nhn. Tt ca nhung thu nay du tt. Cai khng duoc tt cho lm
la, nhung cai cach nay gia thit rng dn cu cua cac nuoc nay d duoc
tich hop vao h thng phap li va co cng kha nng d su dung cac
ngun luc cua ho trong thi truong mo. Ho khng duoc tich hop va
khng co cng kha nng.
Nhu ti d lp lun o Chuong 3, hu ht nguoi dn khng th tham
gia vao thi truong duoc mo rng boi vi ho khng duoc tip cn toi h
thng quyn so huu hop phap, h thng biu din cac tai san cua ho
theo cach no lam cho chung co th duoc chuyn nhuong va thay th
duoc cho nhau mt cach rng ri, cai d cho chung duoc gp lai va

211
cho php nhung nguoi chu cua chung tro thanh nguoi co trach nhim
giai trinh. Chung nao cac tai san cua dai da s cn chua duoc lp h
so va duoc theo di mt cach dung dn boi mt b may thich hop, thi
ho cn la v hinh, khng th nhin thy, va v sinh, khng hiu qua
trn thuong truong.
Bng cach n dinh hoa va diu chinh 'kinh thanh lut, cac
chuong trinh kinh t vi m cua cac nha toan cu hoa d hop li hoa mt
cach dy kich tinh vic quan li kinh t cua cac nuoc dang phat trin.
Nhung boi vi sach kinh thanh cua ho khng d cp dn su thuc rng
hu ht nguoi dn khng co cac quyn so huu, ho d chi lam mt
phn nho cng vic cn thit d tao mt h thng tu ban chu nghia va
nn kinh t thi truong toan din. Cac cng cu cua ho duoc thit k d
hoat dng trong cac nuoc o noi lut co h thng d duoc 'toan cu
hoa ni tai ri, khi k ca cac h thng quyn so huu kt ni voi cac
cng cu tin t va du tu hiu qua d co ri nhung cai ma cac nuoc
nay cn phai dat toi.
Co qua nhiu cac nha hoach dinh chinh sach d ly cai nhin
Olympia v qua trinh toan cu hoa. Mt khi ho d n dinh hoa va diu
chinh o muc vi m, cho php cac doanh nghip hop phap va cac nha
du tu nuoc ngoai phat dat va cac nha kinh t chinh thng kim soat
ngn kh, ho cam thy rng ho d hoan thanh bn phn cua minh. Boi
vi ho d chi tp trung vao cac chinh sach giai quyt cac s liu, chi
tiu tng hop, ho d khng diu tra xem liu nguoi dn d co cac
phuong tin d tham gia vao mt h thng thi truong duoc mo rng
hay chua. Ho d qun rng nhn dn la nhung tac nhn cn ban cua su
thay di. Ho d qun tp trung vao nhung nguoi ngheo. Va ho d gy
ra su bo sot khng l do boi vi ho khng hoat dng voi khai nim giai
cap trong du oc ho. Theo loi cua mt trong nhung hoc gia li lac
nht cua ho, ho khng co 'kha nng d thu hiu, d la lo mo, nhung
nguoi khac sng ra sao.
4

Cac nha cai cach kinh t d bo vn d quyn so huu cho nhung
nguoi ngheo vao tay cua cac co quan phap lut bao thu khng quan
tm dn thay di hin trang. Kt qua la, cac tai san cua dai da s cng
dn vn la tu ban cht bi ket trong khu vuc ngoai phap lut. Dy la li
do vi sao nhung nguoi ung h toan cu hoa va thi truong tu do dang
SU BI AN CUA TU BN

212
bt du duoc nhn bit nhu nhung nguoi tu thoa mn bao v nhung
quyn loi cua nhung nguoi ch ngu lng kinh.

Di m}t vi bng Ma cua Marx

Hu ht cac chuong trinh cai cach kinh t trong cac nn kinh t ngheo
co th roi vao cai by ma Marx d doan truoc: Su mu thun to lon
cua h thng tu ban chu nghia la no tu dao huyt chn minh boi vi no
khng th loai tru su tp trung tu ban vao tay mt s it nguoi. Do
khng d cho dai da s tip cn dn cac thi truong duoc mo rng, cac
cuc cai cach nay d lai mt manh dt mau m cho xung dt giai cp
mt nn kinh t tu ban chu nghia va thi truong tu do cho s it co dc
quyn nhung nguoi co th cu th hoa cac quyn so huu cua minh, va
su ngheo doi tuong di cho khu vuc to lon duoc tu ban hoa thp
khng co kha nng dng suc manh cua cac tai san ring cua minh.
Xung dt giai cp, trong nhung ngay nay cua thoi dai? Chng phai
khai nim do d sup d voi buc Tuong Berlin? Rt tic, no d khng.
Diu nay co th kho hiu di voi mt cng dn o mt quc gia tin
tin boi vi o Phuong Ty nhung nguoi bt mn voi h thng sng
trong 'cac nhom ngheo doi ring r. Su ngheo kh o cac quc gia
dang phat trin va nguyn cng san, tuy vy, khng duoc gioi han lai
trong cac nhom ring r no ph bin khp x hi. Nhung nhom ring
r tn tai o cac nuoc y la cac nhom cua nhung nguoi giau co. Cai ma
Phuong Ty goi la 'tng lop duoi thi o dy la da s. Va trong qua
khu, khi nhung mong doi tng ln cua ho d khng duoc thoa mn,
khi nguoi ngheo dn du do d bt gioi uu tu nhin b ngoai co v
vung chc phai qui gi nhu o Iran, Veneuela, va Indonesia. hu
ht cac nuoc ngoai Phuong Ty, cac chinh phu phu thuc vao cac co
quan tinh bao manh, va gioi uu tu cua ho sng dng sau cac buc tuong
ging nhung phao dai voi li do chinh dang.

213
Ngay nay, o mt qui m rng lon, su khac bit giua cac quc gia
tin tin va phn cn lai cua th gioi la su khac bit giua cac nuoc o
noi quyn so huu chinh thuc la ph bin va cac nuoc ma cac giai cp
duoc phn ra thanh nhung nguoi co th c dinh cac quyn so huu va
tao ra tu ban va nhung nguoi khng th. Nu cac quyn so huu ngoai
phap lut khng duoc dan xp cho ph hop, thi cac x hi nay co th
vt vuong voi cac nn kinh t nhi nguyn cua minh voi cai goi la
khu vuc tun thu phap lut o mt bn va khu vuc ngoai phap lut bi
lam kit suc o bn kia. Nhung do thng tin va truyn thng tip tuc
duoc cai thin va nhung nguoi ngheo duoc thng tin tt hon v cai ma
ho khng co, su tht vong cay dng v chu nghia phn bit phap li
nht thit tng ln. Dn mt dim nao do, nhung nguoi o bn ngoai
lng kinh s duoc huy dng, boi nhung nguoi nguoi co chuong trinh
hanh dng chinh tri lon nhanh nho su bt mn, d chng lai hin
trang. 'Nu chung ta khng sang ch ra cac cach d lam cho toan cu
hoa mang tinh bao gm hon, Klaus Schwab cua Din dan Kinh t
Th gioi noi, 'chung ta phai di mt voi trin vong cua mt su tri
dy cua nhung xung dt x hi gay gt cua qua khu, duoc khuch dai
ln o muc quc t.
5

Chin tranh Lanh co th d chm dut, nhung nhung lp lun cu v
giai cp khng bin mt. Cac hoat dng lt d va mt su tri dy cua
cac xung dt sc tc va vn hoa o khp th gioi chung to rng khi
nguoi dn v cng bt mn ho tip tuc tu tao thanh cac giai cp dua
trn co so nhung tn hai duoc chia s. To Newsweek luu y rng o
Chu Mi tu cac nm 190, 'mi trong nhung cuc du tranh nay co
lich su ring duy nht cua no, nhung tt ca nhung nguoi du tranh du
phi bang cng mt k th: b mt moi cua chu nghia tu ban Mi
Latin.
6
Trong cac tinh hung nhu vy b dung cu Marxist phuc vu
tt hon cho vic giai thich xung dt giai cp hon tu tuong tu ban chu
nghia, cai chng h co phn tich co th so sanh duoc hoc thm chi
mt chin luoc nghim tuc cho vic voi toi nhung nguoi ngheo o khu
vuc ngoai phap lut. Cac nha tu ban thuong khng co su giai thich co
h thng v lam sao ma nhung nguoi ngheo o tng lop duoi lai roi
vao vi th nhu ho dang la va lam sao h thng co th duoc thay di d
nng ho ln.
SU BI AN CUA TU BN

214
Chung ta khng duoc danh gia thp nng luc tim tang cua hoc
thuyt Marxist thng nht o thoi dim khi qun chung nhn dn voi it
hi vong dang tim kim mt th gioi quan nht quan d cai thin cac
trin vong kinh t tuyt vong cua ho. Trong mt thoi ki kinh t phn
thinh, thuong co it thoi gian cho suy ngm, tu duy su. Khung hoang,
tuy vy, co mt cach d mai sc nhu cu tm tri cho trt tu va cac giai
thich thanh ni am anh. Tu duy Marxist, trong bt lun dang tai xut
hin nao cua no va no s cung cp mt loat cac khai nim hng
manh hon nhiu d danh vt voi cac vn d chinh tri cua chu nghia tu
ban ngoai Phuong Ty so voi cach suy nghi, tu duy tu ban chu nghia.
Su hiu thu tu ban cua Marx, nhu George Soros d quan sat moi
dy, thuong tinh t hon so voi hiu bit cua Adam Smith.
7
Marx d
hiu r rang rng 'tu ban thn chung, tin va cac hang hoa khng la tu
ban nhiu hon so voi cac tu liu san xut va phuong tin sinh sng la.
Chinh chung mun chuyn thanh tu ban.
ng cung d hiu rng

nu cac tai san co th bin di thanh cac hang hoa va d chung tuong
tac trong cac thi truong, chung co th biu l cac gia tri nhung cai
khng th cam nhn duoc di voi cac giac quan nhung co th duoc
thu tom d tao ra cac khoan t tin thu. Di voi Marx, quyn so
huu la mt vn d quan trong boi vi d r voi ng la nhung nguoi
chim huu cac tai san nhn duoc hon rt nhiu so voi chi cac thuc
tinh vt li cua chung. Kt qua la, b cng cu tri tu Marxist d d cho
nhung nguoi chng tu ban chu nghia nhung phuong phap hng manh
d giai thich vi sao quyn so huu tu nhn s tt yu dua cac tai san
vao tay nhung nguoi giau lam tn hai dn nhung nguoi ngheo.
Di voi nhung nguoi d chua nhn ra, kho vu khi cua nhung nguoi
phan di chu nghia tu ban va toan cu hoa dang duoc tich lai. Ngay
nay, co nhung s liu thng k nghim tuc, nhung cai cung cp cho
nhung nguoi chng tu ban chu nghia dung thu vu khi ho cn d lp
lun rng chu nghia tu ban la mt su chuyn tai san tu cac nuoc ngheo
hon sang cac nuoc giau hon va rng du tu tu nhn cua Phuong Ty
trong cac quc gia dang phat trin chng la gi khac vic tip quan o
qui m lon cac tai nguyn cua ho boi cac cng ti da quc gia. S xe
hoi bong loang, s nha sang trong, va s cac siu thi theo kiu
CaliIornia co th d tng trong hu ht cac quc gia dang phat trin va
nguyn cng san trong thp ki vua qua, nhung s nguoi ngheo cung

215
th. Nghin cuu cua Nancy Birdsal va uan Luis Londoo chi ra rng
su ngheo doi d tng nhanh hon va phn b thu nhp d xu hon di
trong thp ki qua.
9
Theo 'Bao cao Phat trin Con Nguoi cua Lin
Hip Quc nm 1999, tng san phm quc ni, GDP, cua Lin bang
Nga d sut 41 phn trm tu 1990 dn 1997, dy hang triu nguoi dn
vao khu vuc ngoai phap lut. Tui tho trung binh cua nam gioi Nga d
giam dung bn nm cn nm muoi tam nm. Bao cao d li cho qua
d sang chu nghia tu ban va nhung tac dng cua toan cu hoa.
Nhung n luc nghin cuu nay cung cp cho chung ta nhung tin
hiu canh bao lanh manh, nhung chung cung dt cac tn lua tri tu
vao vi tri cn thit d lam nan lng cac chuong trinh tu nhn hoa va
chu nghia tu ban toan cu. Tht quan trong, boi vy, d nhn ra h
thuyt Marxist va sau do dua thm cai chung ta d hoc duoc trong
mt th ki tu khi Marx cht. Chung ta ngay nay co th chung minh
rng mc d Marx d thy r rng mt cuc sng kinh t song hanh
co th duoc tao ra sat canh ban thn cac tai san vt li rng 'nhung
san phm cua du oc con nguoi hin ra nhu nhung cai dc lp duoc
phu cho cuc sng
10
ng d khng hiu thu lm rng quyn so
huu chinh thuc d khng don thun la mt cng cu d chim doat ma
cn la phuong tin d thuc dy nguoi dn tao ra gia tri kha dung thm
thuc su. Hon th nua, ng d khng nhin thy rng chinh cac co ch
chua dung trong ban thn h thng quyn so huu la nhung cai cho cac
tai san va lao dng d duoc du tu trong chung hinh dang cn thit d
tao ra tu ban. Mc d phn tich cua Marx, v lam sao cac tai san tro
thanh siu vit va phuc vu vic su dung x hi lon hon khi chung tro
nn co th trao di duoc, la co ban d hiu su giau co, ng d khng
co kha nng d tin doan dn muc d nao cac h thng quyn so huu
hop phap s tro thanh phuong tin quan trong cho vic lam tng gia tri
trao di.
Marx d hiu tt hon bt ki ai khac trong thoi dai cua ng rng
trong kinh t hoc khng co su m quang nao lon hon la xem cac tai
nguyn chi voi nhung tinh cht vt li cua chung. ng cung d nhn
thuc duoc rng tu ban la 'mt cht liu dc lp trong do tin va cac
hang hoa chi don thun la cac dang ma no khoac vao va bo ra ln
luot.
11
Nhung ng d sng trong mt thoi ki khi co l d la qua som
d thy lam sao quyn so huu chinh thuc co th, thng qua biu din,
SU BI AN CUA TU BN

216
lam cho cng cac tai nguyn y phuc vu cac chuc nng thm nua va
tao ra gia tri thng du. Boi vy, Marx d khng th thy lam th nao
d tng dai cua nhung nguoi huong loi cua quyn so huu vi loi ich
cua tt ca moi nguoi. Cac chung thu quyn so huu d chi la dinh chop
co th nhin thy duoc cua tang bng quyn so huu ngay cang lon.
Phn cn lai cua tang bng by gio la mt phuong tin nhn tao
khng l d d dang rut ra kha nng kinh t cua cac tai san. Do la li do
vi sao Marx d khng hiu dy du rng quyn so huu hop phap la qua
trinh khng th thiu duoc, qua trinh c dinh va trin khai tu ban, rng
khng co quyn so huu thi nhn loai khng th bin di nhung thanh
qua lao dng cua minh thanh cac dang long, co th thay th nhau,
nhung cai co th duoc phn bit, kt hop, chia nho, va du tu d tao ra
gia tri gia tng. ng d khng nhn ra rng mt h thng quyn so
huu hop phap tt, ging nhu mt con dao nhip cua qun di Thuy
Si, co nhiu co ch hon la chi co mi mt lui dao 'chu so huu so
dng.
Phn lon tu tuong cua Marx d li thoi boi vi hoan canh ngay nay
khng ging nhu cua Chu u thoi Marx. Tu ban tim tang khng
cn la dc quyn cua s it nguoi. Sau cai cht cua Marx, Phuong Ty
cui cng d tim duoc cach thit lp mt khung kh phap li cai d cho
hu ht nguoi dn tip cn dn quyn so huu va cac cng cu san xut.
Marx co l s bi sc khi thy rng trong cac nuoc dang phat trin
ngay nay phn lon cua qun chung dng duc khng phai la nhung
nguoi v san hop phap bi ap buc ma la cac nghip chu nho ngoai phap
lut bi ap buc co mt luong tai san kha lon.
Su mn m cac h thng quyn so huu tt khng duoc lam chung
ta m truoc su thuc rng, nhu Marx d luu y, cac h thng nay cung
co th duoc su dung d trm cp. Th gioi s lun dy nhung k lua
dao lo luyn trong vic su dung cac giy to quyn so huu d hot cua
tu nhung nguoi dn nhe da khng d phng. Tuy nhin khng th
phan di cac h thng quyn so huu chinh thuc vi li do nay, hon mt
chut nao so voi vic phai hu cac may tinh hoc xe hoi boi vi co
nguoi dng chung d pham ti. Nu gia nhu Marx cn sng ngay nay
va nhin thy su chim doat cac tai nguyn d xay ra o ca hai phia cua
Buc Man St truoc dy, ng co l s dng y rng su cuop boc co th
xay ra voi hoc khng voi quyn so huu va rng kim soat nan trm

217
cp phu thuc nhiu hon vao thuc thi quyn luc hon la vao quyn so
huu. Thm nua, mc d Marx d cho 'gia tri thng du mt dinh
nghia rt cu th, y nghia cua no khng bi buc cht vao cy but cua
ng. Nguoi dn d lun lun tao ra gia tri thng du: cac kim tu thap,
thanh duong, qun di tn nhiu tin, do chi la nu vai thi du. R rang
la phn lon gia tri thng du ngay nay o Phuong Ty co xut xu khng
phai trong thoi gian lao dng bi tuoc doat mt cach dang h then, ma
o trong cach quyn so huu d cho du oc cac co ch d voi chung
cng vic thm co th duoc rut ra tu cac hang hoa.
Ging nhu tt ca chung ta, Marx d bi anh huong boi cac diu kin
x hi va nhung cng ngh cua thoi dai ng. Su tuoc doat nhung
nguoi chu nho khoi cac phuong tin tn tai cua ho, su tip cn dn cac
quyn so huu tu nhn co ngun gc tu quyn so huu phong kin, su
n cuop dt cng, su n dich hoa th dn, su cuop boc nhung nguoi
xm chim, va vic 'sn nguoi da den mang tinh thuong mai boi h
thng thuc dia co th tt ca d la cac tin d chu yu cho cai ma
Marx d goi la 'tich lu tu ban nguyn thu. Ngay nay nhung diu
kin nay kho co th lp lai. Thai d d thay di voi muc d khng
nho do boi chinh nhung tac phm cua Marx. Cuop boc, ch d n l,
va chu nghia thuc dn by gio du khng duoc chinh phu chun y.
Hu ht cac nuoc ngay nay la cac bn cua cac hip dinh nhu Tuyn b
Ph quat v Quyn Con nguoi va co nhung hin phap qui dinh rng
tip cn binh dng dn cac quyn so huu nhu la mt trong nhung
quyn cn ban cua nhn loai.
Hon th nua, nhu d thy o Chuong 6, cac nha chuc trach trong
cac nuoc dang phat trin d khng de dt khi trao cho nhung nguoi
ngheo tip cn dn cac tai san. Phn lon cac toa nha va doanh nghip
ngoai phap lut tu phat o cac d thi khp Th gioi Thu Hai va Thu Ba
co th d khng co chung thu so huu chinh thuc, nhung cac chinh phu
d chp nhn d ngm dinh su tn tai cua chung va nhung dan xp
quyn so huu. nhiu nuoc dang phat trin trong th ki nay, cac dai
dt lon d duoc cp cho nhung nng dn ngheo nhu mt phn cua cac
chuong trinh cai cach nng nghip mc d khng co cac biu din
quyn so huu cn thit d tao ra tu ban. Cac nha chuc trach o cac
nuoc do cung chng min cung danh ring ngn sach cho cac vn d
SU BI AN CUA TU BN

21
quyn so huu. Hang ngan ti dla d duoc chi cho cac hoat dng lin
quan dn dng ki quyn so huu.

Quyn So hu Khin Tu ban ~Thn thin vi Tr c

Sut quyn sach nay ti d c gng chung minh rng hin nay chung
ta co du bng chung d tao su tin b lon lao trong phat trin. Voi no
trong tay chung ta co th vuot qua cuc tranh lun tri tr 'ta di lai
voi huu v quyn so huu va tranh phai chin du cung chinh cac
cuc chin cu y lai mt ln nua. Quyn so huu chinh thuc la nhiu
hon chi quyn chu so huu. Nhu chung ta d thy o Chuong 3, quyn
so huu chinh thuc phai duoc xem nhu mt qua trinh khng th thiu
duoc, qua trinh cung cp cho nguoi dn cac cng cu d tp trung suy
nghi cua ho vao cac khia canh cua cac tai nguyn cua ho ma tu nhung
khia canh y ho co th chit xut ra tu ban. Quyn so huu chinh thuc
la nhiu hon mt h thng cp chung thu, dng ki, ghi chp, va lp
ban d cac tai san no la mt cng cu cua tu duy, biu din cac tai
san theo cach sao cho du oc cua nguoi dn co th thao tac trn chung
d tao ra gia tri thng du. Do la li do vi sao quyn so huu chinh thuc
phai co th tip cn duoc mt cach ph quat: d ko moi nguoi vao
mt kh uoc x hi o noi ho co th hop tac d lam tng nng sut cua
x hi.
Cai phn bit mt h thng quyn so huu hop phap tt chinh la no
'thn thin voi tri oc. No tip nhn va t chuc tri thuc v cac tai san
d duoc ghi chp vao trong cac hinh dang ma chung ta co th kim
soat. No thu thp, tich hop, va phi hop khng chi nhung du liu v
cac tai san va tim nng cua chung ma ca tu duy cua chung ta v
chung. Tom lai, tu ban duoc sinh ra tu kha nng cua Phuong Ty su
dung cac h thng quyn so huu d biu din cac tai nguyn cua ho
trong mt khung canh ao. Chi co o do, trong th gioi ao y, tri oc co
th tip nhn d nhn ra va thuc hin y nghia cua cac tai san cho nhn
loai.
Su dong gop cach mang cua mt h thng quyn so huu duoc tich
hop la o ch no giai quyt vn d co ban cua nhn thuc. Nm giac

219
quan cua chung ta la khng du di voi chung ta d xu li thuc tai phuc
tap cua mt thi truong duoc mo rng, chng noi chi dn mt thi
truong duoc toan cu hoa. Chung ta cn phai c dong cac su thuc
kinh t v ban thn chung ta va nhung tai nguyn cua chung ta lai
thanh nhung tinh cht ma tri oc cua chung ta co th nm bt mt cach
d dang. Mt h thng quyn so huu tt lam vic do no dua cac tai
san vao mt dang cho php chung ta phn bit nhung nt ging nhau,
cac nt khac bit cua chung va cac dim giao tip voi cac tai san khac.
No c dinh chung trong nhung biu din nhung cai duoc h thng
theo di khi chung chu du qua thoi gian va khng gian. Thm nua, no
cho php cac tai san tro nn thay th nhau duoc bng cach biu din
chung trong tri oc sao cho chung ta co th d dang kt hop, phn chia,
va huy dng chung d tao ra cac hn hop co gia tri cao hon. Nng luc
nay cua quyn so huu, d biu din cac khia canh cua tai san trong cac
dang thuc cho php chung ta t hop chung lai d lam cho chung huu
ich hon nua, chinh la dng luc chu yu cua tng truong kinh t, vi
tng truong chinh la nhn duoc nhung du ra co gia tri cao tu nhung
du vao co gia tri thp.
Mt h thng quyn so huu hop phap tt la mt mi truong cho
php chung ta hiu ln nhau, thit lp cac mi quan h, va tng hop tri
thuc v cac tai san cua chung ta d lam tng nng sut cua chung ta.
No la mt cach d biu din thuc tai cai cho php chung ta vuot qua
nhung gioi han cua giac quan cua chung ta. Nhung biu din quyn so
huu duoc thit k kho lam cho chung ta co kha nng ln ra tim nng
kinh t cua cac tai nguyn d tng cuong cai ma chung ta co th lam
voi chung. Chung khng phai 'don thun la giy: chung la cac
phuong k d suy tu nhung cai cho chung ta tri thuc huu ich v nhung
thu khng hin din r rang.
Cac h so quyn so huu huong tri thuc cua chung ta v cac thu toi
mt muc tiu, muon loi cua Thomas Aquinas, 'ht nhu mui tn vut di
nho nguoi bn cung.
12
Bng cach biu din cac khia canh kinh t cua
cac thu chung ta co va ghp chung lai thanh cac pham tr ma du oc
cua chung ta co th nm bt nhanh chong, cac h so thich hop lam
giam cac chi phi giao dich voi cac tai san va lam tng gia tri cua
chung mt cach tuong xung. Quan nim nay, rng gia tri cua cac thu
co th duoc tng ln bng cach giam chi phi tim hiu chung va giao
SU BI AN CUA TU BN

220
dich voi chung, la mt dong gop quan trong cua Ronald Coase nguoi
duoc giai Nobel. Trong bai khao lun 'Ban cht Cng ti, Coase d
chung minh rng cac chi phi d thuc hin cac giao dich co th duoc
giam di mt cach dang k trong khung canh duoc kim soat va phi
hop cua mt hng.
13
Trong y nghia nay, cac h thng quyn so huu
ging nhu cac hng cua Coase cac mi truong duoc kim soat d
giam cac chi phi giao dich.
Nng luc cua quyn so huu d biu l tu ban tim tang trong cac
tai san ma chung ta tich tu, duoc sinh ra tu truyn thng tri tu hay
nht v kim soat mi truong cua chung ta d phn vinh. Trong hang
ngan nm nhung bc minh trit nht cua nhn loai d noi voi chung ta
rng cuc sng co nhung muc d thuc tai khac nhau, nhiu trong s
do co th thy duoc, va rng chi bng cach xy dung cac cng cu biu
din d con nguoi co th co kha nng tip cn chung. Theo su tuong
tu ni ting cua Plato, chung ta duoc vi nhu nhung nguoi t bi xich
trong mt cai hang ngoanh mt vao trong, lung quay ra cua d cho tt
ca cai chung ta co th bit v th gioi la nhung cai bong rot trn tuong
truoc mt chung ta. Su tht ma minh hoa nay cng hin la nhiu thu
dn dt vn mnh cua chung ta la khng hin nhin. Do la li do vi sao
nn vn minh d lam vic sing nng d tao thanh cac h thng biu
din d tip cn va nm bt phn cua thuc tai cai la ao va biu din no
o dang ma chung ta co th hiu duoc.
Nhu Margaret Boden din dat, 'Mt s trong s nhung cai quan
trong nht ma con nguoi tao ra la cac h thng biu din moi. Nhung
h thng nay bao gm nhung ki hiu hinh thuc, nhu cac s rp
dung qun s khng, cac cng thuc hoa hoc, hoc cac khung nhac,
nt trng, va nt den duoc cac nhac si su dung. Cac ngn ngu lp
trinh may tinh la mt thi du moi dy hon.
14
Cac h thng biu din
nhu toan hoc va quyn so huu duoc tich hop giup chung ta thao tac va
sp xp nhung tinh phuc tap cua th gioi theo mt cach ma tt ca
chung ta co th hiu va cho php chung ta truyn dat v nhung vn d
ma khac di thi chung ta khng th xu li. Chung la nhung cai ma nha
trit hoc Daniel Dennett d goi la 'nhung b phn gia ni dai cua tri
oc.
15
Thng qua nhung biu din chung ta dua cac khia canh chu
cht cua th gioi thanh hin huu, d thay di cach chung ta nghi v
chung. Trit gia ohn Searle d luu y rng bng thoa thun cua con

221
nguoi chung ta co th n dinh 'mt thn phn moi cho mt s hin
tuong, o noi thn phn y co mt chuc nng di kem cai khng th
duoc thuc hin mt cach don dc trong tu cach cua cac dc tinh vt li
ni tai cua hin tuong y.
16
Diu nay voi ti xem ra rt gn voi cai
ma quyn so huu hop phap lam: No n dinh cho cac tai san, bng kh
uoc x hi, trong th gioi khai nim, mt thn phn cai cho php
chung thuc hin cac chuc nng tao ra tu ban.
Quan nim nay, rng chung ta t chuc thuc tai trong mt th gioi
quan nim, la o ngay tm dim cua trit hoc khp th gioi. Nha trit
hoc Phap Michel Foucault gn cho no cai nhn region mediane cai
cung cp mt h thng chuyn mach codes fondamentaux tao thanh
mt mang bi mt noi x hi xac lp pham vi khng ngung mo rng
kha nng cua no les conditions de possibilite.
17
Ti xem quyn so
huu hinh thuc nhu mt loai bang chuyn mach, cai cho php chung ta
mo rng kha nng cua cac tai san ma chung ta tich lu hon nua va hon
nua, mi ln tng tu ban. Ti cung huong loi tu quan nim cua Karl
Popper v Th gioi 3 mt thuc th tach roi Th gioi 1 cua cac di
tuong vt li va Th gioi 2 cua cac trang thai tinh thn o noi cac san
phm cua tri oc chung ta nhn mt su tn tai tu tri anh huong dn
cach ma chung ta di xu voi thuc t vt li.
1
Va quyn so huu hinh
thuc dua chung ta dn chinh th gioi quan nim nay mt th gioi ma
o do Phuong Ty t chuc tri thuc v cac tai san va chit xut tu chung
ra kha nng d tao tu ban.
Va nhu th quyn so huu hinh thuc la cai thu la thuong nay, lon
hon nhiu so voi quyn chu so huu don thun. Khng ging nhung
con h va cho soi, nhe nanh vut ra d bao v lnh th cua chung, con
nguoi, mt loai vt yu hon nhiu v mt thn th, d dng tri oc cua
minh d tao ra mt mi truong phap li quyn so huu d bao v
lnh th cua minh. Chng co bt ki ai nhn ra no hoan toan, h thng
biu din ma Phuong Ty d tao ra d giai quyt cac yu sach lnh
th d co mt cuc sng ring cua minh, cung cp co so tri thuc va
cac qui tc cn thit d c dinh va thuc hin tu ban.

SU BI AN CUA TU BN

222
Nhng K th cua cc Biu din

Tht mia mai, nhung k th cua chu nghia tu ban xem ra lun nhn
thuc r hon v xut xu ao cua tu ban so voi ban thn cac nha tu ban.
Chinh khia canh ao nay cua chu nghia tu ban la cai ho thy xao quyt
va nguy him dn vy. Chu nghia tu ban, Viviane Forrester ln an
trong quyn LHorreur economique ban chay nht cua ba, 'd xm
chim khng gian vt li cung nhu khng gian aoNo d tich thu va
giu gim cua cai nhu chua tung bao gio, no d ly ht khoi tm voi
cua nguoi dn bng cach giu gim no trong dang cua cac ki hiu.
Cac ki hiu d tro thanh cac di tuong trao di truu tuong xay ra
chng o noi nao khac ma chinh la trong th gioi ao cua chung.
19
Mt
cach co y thuc hoc v thuc, Forrester la mt phn cua mt truyn
thng lu doi v khng thoai mai voi nhung biu din kinh t cua thuc
t ao nhung thu 'tinh vi siu hinh ma Marx nghi rng tuy nhin la
cn thit d hiu va tich lu cua cai.
20

Su so hi tinh ao nay cua tu ban la co th hiu duoc. Mi ln nn
vn minh dat toi mt cach moi cua vic su dung cac biu din d cai
quan th gioi vt li, nguoi dn tro nn nghi ngo. Khi Marco Polo tu
Trung Quc tro v, ng d lam nhung nguoi Chu u bi sc voi
thng tin rng nguoi Trung Quc khng dng tin kim loai ma dng
tin giy, diu ma nguoi dn nhanh chong ln an la gia kim thut. Th
gioi Chu u d chng di tin tuong trung cho dn th ki thu muoi
chin. Cac dang moi nht cua tin phai sinh tin din tu, din chuyn,
va by gio th tin dung co mt khp moi noi cung d cn thoi gian
d duoc chp nhn. Do cac biu din cua gia tri tro thanh it nng n
hon va ao hon, co th hiu duoc la nguoi dn nghi ngo. Cac dang phai
sinh moi cua quyn so huu nhu cac chung chi bao lnh bng vn tu
th chp co th giup tao ra thm tu ban, nhung chung cung lam cho
vic hiu cuc sng kinh t thm phuc tap hon. Va nhu th nguoi dn
co xu huong cam thy thoai mai hon voi buc tranh cua nhung nguoi
cng nhn dang kinh phuc nh nhai m hi trn cac buc tuong o Lin
X va Mi Latin, l buoc trn nhung canh dng hoc diu khin may
moc cua ho, hon la voi buc tranh cua nhung nha tu ban lai xe va bun
ban cac chung thu so huu, cac c phiu, va trai phiu trong thuc t ao

223
trn may tinh cua ho. Cu nhu th lam vic voi cac biu din lam bn
tay hon la lam vic voi bui va du m.
Nhu tt ca cac h thng biu din tu ngn ngu thanh vn cho dn
tin va cac ki hiu may tinh giy chung nhn quyn so huu d duoc
nhiu tri thuc xem la mt cng cu cua su lua di va ap buc. Thai d
tiu cuc voi biu din d la nhung dng nuoc ngm manh m trong
hinh thanh cac y tuong chinh tri. Trit gia Phap acques Derrida goi
lai trong De la Grammatologie v cach nao ma ean acques
Rousseau d lp lun rng vn tu d la mt nguyn nhn quan trong
cua su bt binh dng cua con nguoi. Di voi Rousseau, nhung nguoi
co hiu bit v chu vit co th kim soat cac lut thanh vn va cac
giy to chinh thng va, nhu th, co th kim soat s phn cua nguoi
dn. Claude LviStrauss cung d lp lun rng 'chuc nng hang du
cua truyn thng bng vn vit la d tao thun loi cho su n dich
hoa.
21

Ti cung y thuc duoc nhu bt k nguoi chng tu ban chu nghia nao
v cac h thng biu din, dc bit la cac h thng cua chu nghia tu
ban, d duoc dng th nao d boc lt va xm chim, v chung d d
s dng bi pho mc cho mt s it ra sao. Ti d thao lun trong cun
sach nay v giy to chinh thng d duoc su dung cho su thng tri
thng thung ra sao. Va tuy th ngh thut va khoa hoc v biu din
vn la mt trong nhung ruong ct cua x hi hin dai. Du co nguyn
rua chng lai chu vit, tin din tu, cac ki hiu may tinh, va cac giy
chung nhn quyn so huu dn bao nhiu cung chng lam cho chung
bin mt di. Thay vao do chung ta phai lam cho cac h thng biu
din don gian hon, minh bach hon va c gng chm chi lam vic d
giup nguoi dn hiu chung. Khac di, thi chu nghia phn bit phap li s
cn dai dng, va cac cng cu d tao ra cua cai vn s nm trong tay
cua nhung nguoi sng bn trong lng kinh.

Thnh cng o Chu nghia Tu ban l Vn d Vn ho?

Hy nghi v Bill Gates, nghip chu thanh cng nht va giau nht th
gioi. Ngoai su thin tai ca nhn cua ng ra, bao nhiu trong thanh
SU BI AN CUA TU BN

224
cng cua ng la do nn tang vn hoa cua ng va do dao duc 'Tin
lanh cua ng? Va bao nhiu la do h thng quyn so huu hop phap
cua Hoa Ki?
ng ta co th lam ra duoc bao nhiu phn mm sang tao nu khng
co ban quyn d bao v chung? ng ta co th tin hanh duoc bao
nhiu thuong vu va d an dai han nu khng co cac hop dng co th
duoc thuc thi? ng ta co th phai chiu rui ro la bao nhiu luc ban du
nu khng co cac h thng trach nhim huu han va cac kh uoc bao
him? ng ta co th tich lu duoc bao nhiu tu ban nu khng co cac
h so quyn so huu d c dinh va luu tru o do s tu ban y? ng ta co
th huy dng duoc bao nhiu ngun luc nu khng co nhung biu
din quyn so huu co th chia, tach, kt hop voi nhau duoc? ng ta co
th lam cho bao nhiu nguoi khac tro thanh triu phu nu khng co
kha nng chia quyn chon c phiu? ng ta co th huong duoc bao
nhiu tit kim theo qui m nu ng ta phai hoat dng trn co so thu
cng tan mac khng th kt hop duoc? ng ta s chuyn cac quyn
di voi d ch cua ng ra sao cho con chau va cac dng nghip cua
ng nu khng co quyn thua k?
Ti khng nghi Bill Gates hoc bt k nghip chu nao o Phuong
Ty lai co th thanh cng ma khng co cac h thng quyn so huu
dua trn co so cua mt kh uoc x hi manh va duoc tich hop kho.
Ti khim tn d nghi rng truoc khi bt k mt hoc 'gia lon nao,
nguoi sng o bn trong lng kinh, c thuyt phuc chung ta rng thanh
cng o chu nghia tu ban di hoi nhung dc dim vn hoa nht dinh,
thi chung ta du tin phai c gng d xem cai gi xay ra khi cac nuoc
dang phat trin va nguyn cng san thit lp cac h thng quyn so
huu nhung h thng co th tao tu ban cho tt ca moi nguoi.
Trong sut chiu dai cua lich su, nguoi dn d ln ln tinh hiu qua
cua cac cng cu biu din ma ho k thua d tao ra gia tri thng du voi
cac gia tri ni tai cua nn vn hoa cua ho. Ho d qun rng nhiu khi
cai lam cho mt nhom nguoi nao do co loi th chinh la vic ho ap
dung sang tao mt h thng biu din d duoc phat trin boi mt nn
vn hoa khac. Thi du, nhung nguoi Phuong Bc d phai sao chp cac
dinh ch phap li cua Rome c xua d t chuc ban thn ho va hoc chu
Hi Lap va cac ki hiu va h thng s rp d chuyn tai thng tin va
tinh toan. Va nhu th, ngay nay, it nguoi y thuc duoc v loi th to lon

225
ma cac h thng quyn so huu hinh thuc d cho cac x hi Phuong
Ty. Kt qua la, nhiu nguoi Phuong Ty duoc huong dn d tin rng
cai lam co so cho chu nghia tu ban thanh cng cua ho la dao duc lam
vic ma ho d k thua hoc la ni lo tn tai tt cng do tn giao cua
ho tao ra bt chp su thuc la nguoi dn khp th gioi tt ca du lam
vic sing nng khi ho co th va rng ni lo lng tn tai hoc cac ba
me ap dao chng phai la dc quyn Calvinist hay Do Thai. Ti cung
lo lng nhu bt k nguoi theo phai Calvinist nao trong lich su, dt bit
vao cac ti Thu Bay, va trong chuyn ca cuoc v ba me ap dao, ti s
tin cu me ti o Peru di du voi bt k phu nu nao o New York.
Cho nn, mt phn lon cua chuong trinh nghin cuu cn thit d giai
thich vi sao chu nghia tu ban tht bai o ngoai Phuong Ty vn cn bi
sa ly trong mt dng gia thit khng duoc xem xt va nhin chung
khng th kim chung duoc, cac gia thit duoc gn cho cai nhn 'vn
hoa ma muc dich chinh cua no la cho php qua nhiu nguoi sng
trong cac khu bit lp cua th gioi nay co duoc cam giac trich thuong.

Mt ngay kia nhung lp lun vn hoa nay s troc ra khi bng chung
nghim khc v nhung tac dng cua cac dinh ch chinh tri va lut
quyn so huu tt duoc thu hiu. Giua chung, nhu Fareed akaria cua
to Foreign Affairs d quan sat thy:

Vn hoa la vn d nong bong. Di voi vn hoa ti khng mun
noi toi Wagner va Chu nghia Biu hin Truu tuong chung d
lun nong bong ma mun noi toi vn hoa nhu mt su li giai
cho cac hin tuong x hi Nhung li giai vn hoa vn cu dai
dng boi vi cac nha tri thuc thich chung. Ho lam cho hiu bit
cn k v lich su cua cac nuoc co th danh gia duoc, nhung cai
cac nha tri thuc co rt nhiu. Ho cho thm mt dang v bi n va
tinh phuc tap vao vic nghin cuu cac x hi Nhung ban thn
vn hoa co th duoc nhao nn va thay di. Dng sau bit bao thai
d vn hoa, thi hiu, va so thich la cac luc luong chinh tri va kinh
t nhao nn chung.
22

Diu nay khng co nghia la vn hoa khng dang quan tm. Tt ca
cac dn tc trn th gioi du co nhung so thich, ki nng, va nhung
hinh mu ung xu ring bit nhung cai co th duoc coi nhu vn hoa.
SU BI AN CUA TU BN

226
Thach thuc la di tim hiu xem nhung cai nao trong s nhung nt tiu
biu nay la ban sc thuc su thm cn c d, khng thay di duoc cua
mt dn tc va nhung cai nao duoc xac dinh boi nhung rang buc
kinh t va phap lut. Liu vic chim dt bt hop phap o Ai Cp va
Peru co phai la kt qua cua cac truyn thng du cu c xua khng th
trit duoc o nhung nguoi rp va tp quan di toi di lui cua nhung
nguoi Quechuas trng trot o cac d cao khac nhau cua dy nui Andes?
Hay diu do xay ra boi vi ca o Ai Cp ln o Peru cn hon muoi lm
nm d nhn duoc cac quyn so huu hop phap trn dt sa mac? Theo
kinh nghim cua ti su chim dt chu yu la do nguyn nhn sau. Khi
nguoi dn duoc tip cn dn mt co ch gon gang d chim dt, co
ch phan anh kh uoc x hi, thi ho s di theo con duong hop phap,
va chi co mt thiu s, ging o moi noi khac, s cu khng khng bam
ly vic chim huu ngoai phap lut. Phn lon ung xu ma ngay nay
duoc cho la do di san vn hoa lai khng phai la kt qua khng tranh
khoi cua cac dc dim tc nguoi hoc khi cht cua dn tc ma la kt
qua cua su danh gia duy li cua ho v cac chi phi va loi ich tuong di
cua vic tham gia vao h thng quyn so huu hop phap.
Quyn so huu hop phap trao quyn cho cac ca nhn trong moi nn
vn hoa, va ti nghi ngo rng quyn so huu tu no mu thun voi bt
k nn vn hoa chu yu nao. Nhung nguoi nhp cu Vit Nam, Cuba,
va n D r rang d chng co my vn d v thich ung voi lut quyn
so huu Hoa Ki. Nu duoc nghi ra mt cach dung dn, lut quyn so
huu co th voi qua cac nn vn hoa d lam tng su tin cy giua chung
va, dng thoi, lam giam cac chi phi d dua cac d vt va nhung tu
tuong dn voi nhau.
23
Quyn so huu hop phap xac dinh cac ti gia trao
di giua cac nn vn hoa khac nhau va nhu vy cho chung nn tang
cua nhung su tuong dng kinh t, tu do d tin hanh kinh doanh voi
nhau.

Cuc Choi uy nht trong Ph

Ti tin rng chu nghia tu ban d lac mt duong o cac quc gia dang
phat trin va nguyn cng san. No khng cng bng. No mt lin lac
voi nhung nguoi l ra phai la nhom nguoi ung h lon nht cua no, va

227
thay vi la mt su nghip dam bao co hi cho tt ca moi nguoi, chu
nghia tu ban ngay cang to ra la chu d quan xuyn cua mt phuong
hi tu phuc vu cua cac doanh nhn va b may ki tri cua ho. Ti hi
vong cun sach nay d truyn dat lng tin cua ti rng tinh trang nay
co th tuong di d chinh sua voi diu kin cac chinh phu sn sang
chp nhn nhung dim sau:

1. Tinh hinh va tim nng cua nhung nguoi ngheo cn phai
duoc nu bng tu liu mt cach tt hon.
2. Tt ca moi nguoi dn du co kha nng tit kim.
3. Cai ma nhung nguoi ngheo thiu la cac h thng quyn so
huu duoc tich hop mt cach hop phap nhung cai co th
chuyn di lao dng va tit kim cua ho thanh tu ban.
4. Su khng vng loi hay bt tun dn su va maIia hin nay
khng phai la cac hin tuong khng dang k ma la kt qua
cua cuc hanh qun cua hang ti nguoi tu cach sng duoc t
chuc trn qui m nho sang cach sng duoc t chuc trn qui
m lon.
5. Trong khung canh nay, nhung nguoi ngheo khng phai la
vn d ma chinh la giai phap.
6. Thuc hin mt h thng quyn so huu cai tao ra tu ban la
mt thach thuc chinh tri boi vi no lin quan dn tip xuc
voi nhn dn, nm bt hay thu hiu kh uoc x hi, va
xem xt d dai tu h thng phap lut.

Voi chin thng cua no di voi chu nghia cng san, chuong trinh
nghi su cu cua chu nghia tu ban cho tin b kinh t d kit luc va di
hoi mt tp moi cua nhung cam kt. Chng co y nghia gi khi tip tuc
di phai co cac nn kinh t mo ma khng di mt voi su thuc rng cac
cuc cai cach kinh t dang thuc hin chi mo cua cho gioi uu tu nho va
duoc toan cu hoa va bo sot da s loai nguoi. Hin tai, toan cu hoa tu
ban chu nghia quan tm kt ni chi nhung gioi uu tu sng bn trong
nhung lng kinh. D nhc nhung lng kinh di va hu bo chu nghia
phn bit quyn so huu s di hoi vuot qua nhung ranh gioi cua ca
kinh t hoc va lut.
SU BI AN CUA TU BN

22
Ti khng phai la mt nha tu ban ht suc ngoan c. Ti khng xem
chu nghia tu ban nhu mt tin diu. Quan trong hon nhiu di voi ti la
tu do, la tinh thuong cam di voi nhung nguoi ngheo, la su tn trong
thoa thun x hi, va la co hi ngang nhau. Nhung hin tai, d dat cac
muc tiu y, chu nghia tu ban la cuc choi duy nht trong ph. No la
h thng duy nht chung ta bit rng no cung cp cho chung ta nhung
cng cu cn thit d tao ra gia tri thng du to lon.
Ti cam thy thich thu duoc la nguoi tu Th gioi Thu ba boi vi no
nu ra mt thach thuc tuyt diu dn nhu vy thach thuc v tin
hanh qua d dn mt h thng tu ban chu nghia dua trn thi truong,
h thng tn trong nhung mong mun va nhung nim tin cua nhn
dn. Khi tu ban khng cn la cu chuyn thanh cng chi o Phuong
Ty ma o ca moi noi, chung ta co th vuot qua nhung gioi han cua th
gioi vt cht va dng tri oc cua minh bay vut vao tuong lai.

CH THICH

CHUONG 1

1.

Gordon S. Wood, 'Inventing American Capitalism, New York Review of Books
une 9, 1994, p. 49.

CHUONG 2

1. Donald . Pisani, Water, Land, and Law in the West. The Limit of Public Policv,
185-192 Lawrence: University Press oI Kansas, 1996, p. 51
2. Nhn xt cua kin truc su va nha qui hoach d thi Albert Magonese trong
Confonction, No. 119, FebruaryMarch 1973, p.11.
3. Leonard . RolIes, r., 'The Struggle Ior Private Land Rights in Russia,
Economic Reform Todav, No. 1, 1996, p. 12.

CHUONG 3

1. Adam Smith, The Wealth of Nations London: Everyman`s Library, 1977,
Iormer Vol. 1, p.242.
2. Ibid., p.295
3. Sismonde de Sismondi, Nouveaux Principes deconomic politique Paris:
CalmanLvy, 127, pp. 12.
4. ean Baptiste Say, Traite deconomic politique Paris: Deterville, 119, Vol.2,
p. 429.
5. Karl Marx, Frederick Engels, Collected Works New York: International
Publishers, 1996, Vol. 33, p.2.
6. Adam Smith, The Wealth of Nations London: Everyman`s Library, 1977,
7. Ibid., p.26.
SU BI AN CUA TU BN

230
. Herbert L. DreyIus and Paul Rabinow, Michel Foucault. Bevond Structuralism
and Hermeneutics Chicago: Harvester, University oI Chicago, 192, p.211.
9. George A. Miller and Philip N. ohnsonLaird, Language and Perception
Cambridge: Harvard University Pres, 1976, p.57.
10. Gunnar Heinsohn and Otto Steiger, 'The Property Theory oI Interest and
Money, unpublished manuscript, second draIt, October 199, p. 22.
11. Ibid., p. 43.
12. Ibid., p. 3.
13. Tom Bethell, The Noblest Triumph New York: St. Martin`s Press, 199, p.9.
14. Fernand Braudel, The Wheels of Commerce New York: Harper and Row,
192, p. 24.

CHUONG 4

1. 'Survey the Internet, Economist, uly 1, 1995, pp. 45.
2. eb Blount, 'Latin Trade, News Finance, anuary 20, 1997.
3. Tony Emerson and Michael Laris, 'Migration, Newsweek, December 4, 1995.
4. Henry Boldrick, 'Reaching Turkey`s Spontaneous Settlements, World Bank
Policv, Aprilune 1966.
5. 'Solving the Squatter Problem, Business World, May 10, 1995.
6. Newsweek, March 23,199.
7. Economist, une 6, 199.
. Manal ElBatran and Ahmed ElKholei, Gender and Rehousing in Egvpt Cairo:
Royal Netherlands Embassy, 1996, p. 24.
9. Gerald Barthelemy, 'Lèxtention des lotissements sauvages a usage populaire en
milieu urbain ou Paysans, Villes et Bidonvilles en Haiti: Aperus et reIlexions,
une 1996, PortauProvince, oIIprint.
10. Blout, 'Latin Trade.
11. Leonard . RolIes, r., 'The Struggle Ior Private Land Rights in Russia,
Economic Reform Todav, No. 1, 1966.
12. OIIicial journal oI the National Geographic Societv Millenium in Maps, No.
4., October 199.
13. Donald Stewart, APE, December 1997.
14. Matt MoIIett, 'The Amaon ungle Had an Eager, but Was It Ior Sale? Wall
Street Journal, anuary 30, 1997.
15. Simon Fass, Political Economv in Haiti. The Drama of Survival New
Brunswick, N..: Transaction Publishers, 190, pp. xxivxxv
CHU THICH

231
16. Ahmed M. Soliman, 'Legitimiing InIormal Housing: Accomodating Low
Income Groups in Alexandria, Egypt, Environment and rbani:ation, Vol. ,
No. 1 April 1996, pp. 190191
17. Reuters, Finance Review, May 11, 1992, p. 45
1. Mavery arembo, Newsweek, uly, 1997.
19. Economist, March 5,1994.
20. Economist, May 6,1995.
21. 'Terrenos de Gamarra valen tres veces mas que en el centro de Lima, El
Comerrcio, April 25, 1995.
22. an de Vries, Economv of Europe in an Age of Crisis, 1-15 Cambridge:
Cambridge University Press, 1976 D. C. Coleman, Revisions in Mercantilism
London: Methuen, 1969 . H. Clapham, The Economic Development of
France and Germanv, 1815-191 Cambridge: Cambridge University Press,
1963 Eli Heckscher, Mercantilism, ed. E. F. Soderland London: George
Allen&Unwin. 1934.
23. oseph Reid, Respuetas al primer cuestionario del LD Lima: Meca, 195.
24. D. C. Coleman, The Economv of England, 14501750 London: OxIord
University Press, 1977, pp. 119
25. Ibid., pp.559.
26. Heckscher, Mercantilism, Vol. 1, p.323
27. Ibid., p. 241.
2. Robert B. Ekelund, r., and Robert Tollison, Mercantilism as a Rent-Seeking
Societv College Station: Texas A&M University Press, 191, Chapter 1.
29. Heckscher, Mercantilism, Vol. 1, pp.239244.
30. Coleman, The Economv of England, p. 74.
31. Heckscher, Mercantilism, Vol. 1, p.244.
32. Clapham, The Economic Development of France and Germanv, pp. 323325.
33. oseph Reid tra loi cho ban cu hoi thu hai do Vin Tu do va Dn chu Institute
oI Liberty and Democracy gui, Tai liu in, Thu vin ILD, 195 Heckscher,
Mercantilism, Vol. 1, pp.247, 251.
34. Charles Wilson, Mercantilism London: Routledge & Kegan Paul, 1963, p. 27.
35. Coleman, The Economv of England, p. 105.

CHUONG 5

1. Francis S. Philbrick, 'Changing Conceptions oI Property Law, niversitv of
Pennsvlvania Law Review, Vol. 6, May 193, p. 691.
2. Bernard Bailyn, The Peopling of British North America. An ntroduction New
York, 196, p. 5.
SU BI AN CUA TU BN

232
3. Peter Charles HoIIer, Law and People in Colonial America Baltimore: ohns
Hopkins University Press, 199, pp. 12.
4. Ibid., p. xii.
5. David Thomas Konig, 'Community Custom and the Common Law: Social
Change and Development oI Land Law in Seventeenth Century
Massachusetts", in Land Law and Real Propertv in American Historv. Mafor
Historical nterpretations, ed. Kermit Hall New York: Garland Publishing,
197, p. 339.
6. Ibid., pp. 319320.
7. Ibid., p. 320.
. Ibid., p.323.
9. Ibid., p.324.
10. Ibid., p.349.
11. HoIIer, Law and People in Colonial America, p. 15.
12. Amelia C. Ford, Colonial Precedents of ur National Land Svstem as t
Existed in 18 Philadelphia: Porcupine Press, 1910, pp. 112113.
13. Ibid., p. 114.
14. Konig, 'Community Custom, p. 325.
15. Ibid., 349.
16. Aaron Morton Sokolski, Land Tenure and Land Taxation in America New
York: Schalkenbach Foundation, 1957, p. 191.
17. Ibid.
1. Henry W. Tatter, The Preferential Treatment of the Actual Settler in the
Primarv Disposition of the Jacant Lands in the nited States to 181, Ph.D.
dissertation, Northwestern University, 1933, p. 23.
19. Ibid.
20. Ford, Colonial Precedents., p.103.
21. Ibid.
22. Ford, Colonial Precedents., pp. 990.
23. Ibid., p. 126.
24. Ibid.
25. Ibid., p. 12.
26. Ibid., p. 129.
27. Ibid., p. 130.
2. Tatter, The Preferential Treatment., pp. 4041
29. Duoc trich trong Stanley Lebergott, ' O` Pioneers`: Land Speculation and the
Growth oI the Midwest, trong Essavs on the Economv of the ld Nortwest, ed.
David C. Klingman and Richard K. Vedder Athens: Ohio Univerity Press,
197, p. 39.
31. Sokolski, Land Tenure., p. 192.
32. Ibid., p. 193.
33. Ibid.
CHU THICH

233
34. Duoc trich trong Donald . Pisani, Water, Land, and Law in the West. The
Limits of Policv, 1501920 Lawrence: University Press oI Kansas, 1996,
p.51.
35. Sokolski, Land Tenure., pp. 193194.
36. Lebergott, ' O` Pioneers, pp. 3940
37. Ibid.
3. Ibid., p. 40.
39. Dao lut XXXIII, March 1642, The Statute at Large, Being a Collective of All
the Law of Jirginia from the First Session of the Legislature, ed. William
Henning new York, 123, P. 134.
40. Richard E. Messick, 'A History oI Preemption Laws in the Unated States,
draIt prepared Ior ILD, p. 7.
42. Ibid.
43. Ibid., p. 132.
44. Ibid., p. 134.
45. Mt Lut d Diu chinh va Giai quyt cac Chung thu So huu cua Nhung
nguoi co Yu sach di voi Dt chua duoc Chung nhn Duoi thoi Chinh phu
truoc va Chinh phu hin thoi, Truoc khi Thit lp So Dt dai Lin bang, The
Statutes at Large. Being a Collection of All the Laws of Jirginia, ed. William
Hening Richmond, 122, p.40.
46. Douglas W. Allen, 'Homesteading and Property Rights or, How the West
Was Really Won, Journal of Law and Economics 34 April 1991, p.6
47. Richard Current et al., eds., American Historv. A Survev, 7
th
ed. New York:
KnopI, 197, p.149.
4. Terry L. Anderson, 'The First Privatiation Movement, in Essavs on the
Economv of the ld Nortwest, ed. David C. Klingman and Richard K. Vedder
Athens: Ohio University Press, 197, p. 63.
49. Current, American Historv. p.150.
50. Roy M. Robbins, 'Preemption: A Frontier Triumph, Mississipi Jallev
Historical Review, Vol. 1, December 131, pp. 333334.
51. Ibid.
53. Lebergott, ' O` Pioneers, p. 40.
54. Ibid.
55. Messick, 'A History oI Preemption, p.9.
56. Duoc trich trong Tatter, The Preferential Treatment., pp. 9192.
5. Dao lut 1 thang Nm 1796, Public and General Statutes Passed bv the
Congress of the nited States of America. 189 to 181 nclusive, ed. oseph
Story Boston, 12.
59. Tatter, The Preferential Treatment., p. 11.
60. Duoc trich o sach d dn Ibid. o trn, p. 125.
SU BI AN CUA TU BN

234
61. Patricial Nelson Limerick, The Legacv of Conquest. The nbroken Past of the
American West new York: Norton, 197, p.59.
62. Ibid.
63. Ibid., p. 140.
64. Lebergott, ' O` Pioneers, p. 44.
65. Ibid.
66. Ibid.
67. Richard E. Messick, 'Rights to Land and American Economic Development,
draIt prepared Ior the Institute oI Liberty and Democracy, p. 44.
6. Richard White, ts Your Misfortune and None of Mv wn. A New Historv of
the American West Norman: University oI Oklahoma Press, 1991, p. 146.
69. Ibid.
70. Edward Farrell, Personal Communication.
71. Stephen Schwart, From West to East New York: Free Press, 199, pp. 105
110.
72. Duoc trich trong Lebergott, ' O` Pioneers, p. 40.
73. Duoc trich trong Anderson, 'The First Privatiation Movement, p. 63.
74. Paul W. Gates, Landlords and Tenants on the Prairie Frontier Ithaca: Cornell
University Press, 1973, p.13.
75. Ibid., p.16.
76. Duoc trich Ibid.
77. Duoc trich trong Gates, Landlords and Tenants, p. 24.
7. Lawrence M. Friedman, A Historv of American Law, 2
nd
ed. New York:
Simon & Schuster, 196, pp. 241242.
79. Duoc trich trong Friedman, A Historv of American Law, p. 242.
0. Ibid.
1. G. Edward White, The American Judicial Tradition. Profiles of Leading
Judges New York: OxIord University Press, 1976, p. 4.
2. Duoc trich trong Ford, Colonial Precedents., p. 129 Ti nhn manh.
3. Gates, Landlords and Tenants., p. 27.
4. Green v. Biddle, Wheaton 1 123.
5. Ibid., p. 33.
6. Ibid., p. 66.
. Current, American Historv. p.149.
9. Duoc trich Ibid., p. 31.
92. Bodlev v. Gaither, 19 Kentucky Reports 57, 5 125.
93. MKinnev v. Carrol, 21 Kentucky Reports 96, 97 127
94. White, ts Your Misfortune., p. 139.
95. Gates, Landlords and Tenants., p. 46 Congressional Record, 43 Congress, I
Session, 1603 February 1, 147.
96. Pisani, Water, Land, and Law., p. 63.
CHU THICH

235
99. Paul W. Gates, 'CaliIornia`s Embattled Settlers, The California Historical
Societv uarterlv, Vol. 41, une 1992, p. 115.
101. Duoc trich o Ibid.
102. Ibid.
103. Dao lut 29 thang Nm 130, Public Statutes at Large of the nited States of
America, Vol. 4 Boston, 146.
104. Dao lut 4 thang Chin 141, Public Statutes at Large of the nited States of
America, Vol. 5 Boston, Little and Brown 156.
105. Messick, 'A History oI Preemption, p. 26.
107. Allan G. Bogue, 'The Iowa Claims Clubs: Symbol and Substance, in The
Public Lands. Studies in the Historv of the Public Domain, ed. Vernon
Carstensen Madison: University oI Wisconsin Press, 1963, p. 47.
109. Ibid., p. 63.
110. Bogue, 'The Iowa Claims Clubs, p. 51.
111. Ibid., p. 50.
112. Duoc trich o Ibid., p. 52.
117. Terry Anderson and P. . Hill, 'An American Experiment in Anarcho
Capitalism: The Not So Wild West, Journal of Libertarian Studies 3 1979, p.
15.
11. Ibid.
120. Ibid., p. 51.
121. Duoc trich o Ibid. p. 54.
125. Ibid., p. 27.
126. ohn Q. Lacy, 'Historical Overview oI the Mining Law: The Miner`s Law
Becomes Law, in The Mining Law of 182 Washington, DC.: National Legal
Center Ior the Public Interest, 194, p. 17.
127. Robert W. Swenson, 'Sources and Evolution oI American Mining Law, in
The American Law of Mining, ed. Matthew Bender New York: Rocky
Mountain Mineral law Foundation, 1960, p. 19.
12. Gates, 'CaliIornia`s Embattled Settlers, p. 100.
SU BI AN CUA TU BN

236
129. Harold Krent, 'Spontaneous Popular Sovereignty in the United States, draIt
prepared Ior the Institute oI Liberty and Democracy, p. 2.
131. Limerick, Legacv of Conquest, p. 65 xem ca White, ts Your Misfortune, p.
147.
133. Ibid.
134. Gates, 'CaliIornia`s Embattled Settlers, p. 100.
135. Ibid., pp. 2226.
136. Lacy, 'Historical Overview oI the Mining Law, p. 26.
137. Duoc trich trong Charles Howard Shinn, Mining Camps. A Studv in
American Frontier Government New York: KnopI, 194, p. 107.
13. Gore v. McBreyer, 1 Cal. 52 161 duoc trich o ibid., p. 22.
139. Ibid., p. 21.
140. Ibid., pp. 2425.
141. Duoc trich o Ibid., p. 24.
142. Ibid., p. 29.
143. Ibid., p. 30.
144. Ibid.
145. Harold Krent, 'Spontaneous Popular Sovereignty in the United States, draIt
147. 14 Stat. 252 166.
14. Swenson, 'Sources and Evolution oI, p. 37.
150. Duoc trich trong Krent, 'Spontaneous Popular Sovereignty, p.3.
151. Lacy, 'Historical Overview oI the Mining Law, pp. 373 17 Stat. 91, 30
U.S.C. 2242.
152. Jennison v. Kirk, 9 U.S. 240, 243 17.
153. Swenson, 'Sources and Evolution oI, p. 27.
154. Messick, 'Rights to Land and American Development, p. 45.
156. Ibid., p. 145.
157. Gordon S. Wood, 'Inventing American Capitalism, New York Review of
Books, une 9, 1994, p. 49.
159. White, The American Judicial Tradition..`, pp. 449.
160. Francis S. Philbrick, 'Changing Conceptions oI Property Law, niversitv of

CHU THICH

237

CHUONG 6

1. C. Reinold Noyes, The nstitution of Propertv New York: Longman`s Green,
1936, pp. 5 and 13.
2. V mt thao lun rt sang sua va ph bin v d tai nay, xem William M.
Landes and Richard A. Posner, 'Adjudication as a Private Good, Journal of
Legal Studies, Vol. , March 1979, pp. 23524.
3. Noyes, The nstitution of Propertv, p. 2.
4. ohn C. Payne, 'In search oI Title, Part 1. Alabama Law Review, Vol. 14, No.
1 1961, p. 17.
5. Andrej Rapacynski, 'The role oI the State and the Market in Establishing
Property Rights, Journal of Economic Perspectives, Vol. 10, No. 2 Spring
1996, p. .
6. Xem Robert C. Ellickson, rder Without Law. Hoaw Neighbors Settle Disputes
Cambridge: Havard University Press, 1991 mt thao lun li thu nht v qui
dinh ngoai phap lut cai quan cac quyn so huu ra sao o Hoa Ki.
7. Richard A. Posner, 'Hegel and Employment at Will: A Comment, Cardo:o
Law Review, Vol. 10, MarchApril 199.
. Harold . Berman, Law and Revolution. The Formation of the Western Legal
Tradition Cambridge: Harvard University Press, 193, pp. 555556.
9. Ibid., p. 557.
10. Robert Cooter and Thomas Ulen, Law and Economics. An Economic Theorv of
Propertv Reading, Mass.: AddisonWesley, 1997, p. 79.
11. Margaret Gruter, Law and the Mind London: Sage, 1991, p. 62.
12. Bruce L. Benson, The Enterprise of Law San Francisco: PaciIic Research
Institute Ior Public Policy, 1990, p. 2.
13. V mt tuong thut v cac t chuc phichinh thuc c chuyn dn sang khu vuc
chinh thuc ra sao xem Hernando de Soto, The ther Path. The nvisible
Revolution in the Third World New York: Haper&Row, 199, dc bit cac
Chuong 14.
14. Bruno Leoni, Freedom and the Law Los Angeles: Nash, 1972, pp. 1011.
15. Xem Robert Sugden, 'Spontaneous Order, Journal of Economic Perspectives,
Vol. 3, No. 4 Iall 199, dc bit cac trang 93 va 94. Cung xem ca F. A.
Hayek, Law, Legislation, and Libertv, Vol. 13 London: Routledge and Kegan
Paul, 1973.
16. Payne, 'In search oI Title, Part 1, p. 20.
17. Xem ohn P. Powelson, The Storv of Land, Cambridge, Mass.: Lincoln
Institute oI Land Policy, 19.
SU BI AN CUA TU BN

23
1. Richard Pipes, The Russian Revolution New York: Vintage Books, 1991, p.
112.
19. Samar K. Datta and eIIerey B. Nugent, 'Adversary Activities and Per capita
Income Growth, World Development, Vol. 14, No. 12 196, p. 145.
20. S. Rowton Simpson, Land, Law, and Registration London: Cambridge
University Press, 1976, p. 170.
21. Peter Stein, Legal Evolution. The Storv of an dea Cambridge: Cambridge
22. Ibid., p. 55.
23. Lynn Holstein, 'Review oI Bank Experience with Land Titling and
Registration, working papaes, Marrch 1993, p. 9.
24. . D. McLaughlin and S. E. Nichols, 'Resource Management: The Land
Administration and Cadastral Systems Component, Surveving and Mapping,
Vol. 49, No. 2 199, p. 4.

CHUONG 7

1. Lester Thurow, The Future of Capitalism New York: Penguin Books, 1996,
p.5.
2. Hernando de Soto, The ther Path. The nvisible Revolution in the Third World
New York: Harper & Row, 199.
3. 'Side EIIects oI Egypt`s Economic ReIorm Warned, inhua CNN, February
4, 1999.
4. George F. Will, The Pursuit of Jirtue and ther Torv Notions New York:
Simon & Schuster, 192.
5. Klaus Schwab and Claude Smadja, 'Globaliation Needs a Human Face,
nternational Herald Tribune, anuary 2, 1999.
6. Tim Padgett, Newsweek, September 16, 1996.
7. George Soros, The Crisis of Global Capitalism. pen Societv Endangered
New York: Public AIIairs, 199, p. xxvii.
. Eugene Kamenka, ed., The Portable Marx New York: Viking Penguin, 1993,
p. 463.
9. Nancy Birdsall and uan Luis Lodoo, 'Assets in Equality Matters, American
Economic Review, May 1997.
10. Kamenka, ed., The Portable Marx, p. 447.
11. Karl Marx, 'Capital, Collcted Works, Vol. 2, p. 235.
12. Thomas Aquinas, Summa Theologica, Part I oI Second Part Q. 12., Art. 4
London: Encyclopaedia Britanica, 1952, p. 672.
CHU THICH

239
13. Ronald H. Coase, 'The Nature oI the Firm, Economica, November 1937.
14. Margaret Boden, The Creative Mind London: Abacus, 1992, p. 94.
15. Daniel C. Dennett, 'Intentionality, in The xford Companion to the Mind, ed.
by Richard L. Gregory OxIord: OxIord University Press, 1991, p. 34.
16. ohn R. Searle, The Construction of Social Realitv New York: Free Press,
1995, p. 46.
17. Xem Michel Foucault, Les Mots et les choses Saint Amand: Gallimond, 1993.
1. Karl Popper, Knowledge and the Bodv-Mind Problem London: Routledge,
1994.
19. Viviane Forrester, LHorreur economique Paris: Fayard, 1996, p. 61 ti
dich.
20. Karl Marx, in Kamenka, ed., The Portable Marx, pp. 444447.
21. Claude LviStrauss, Tristes tropiques Paris: Plon, Terre HumainePoche,
1996, p. 354.
22. Fareed akaria, 'The Politics oI Port, Slate Maga:in, Internet, March 16,
1999.
23. Sach doc chu yu lin quan dn hin tuong cua lng tin va hop tac x hi, tt
nhin la cun sach cua Francis Fukuyama, Trust New York: Free Press, 1995.

SU BI AN CUA TU BN

240

Li cam on

Chng ai bao gio vit mt quyn sach mt minh. Ti d huong loi tu rt
nhiu thng tin, cac y kin, su dng vin va h tro cua nhiu nguoi nhiu
dn muc, thuc ra, khng th cam on ho tung ca nhn mt. Nhung co mt s
ma khng co ho thi quyn sach nay chng bao gio duoc nhu no la, va ti
mun ghi su tri n do bng vn tu.
Du tin, ho la cac dng nghip cua ti tu Institute oI Liberty and
Democracy ILD o Lima, Peru, nhung nguoi d lun la ban trung thanh
cua ti trong n luc tim kim d tao ra mt h thng thi truong khng phn
bit di xu o noi lut giup tt ca moi nguoi co mt co hi d phn vinh.
Cac y tuong trong cun sach nay duoc h tro boi nhung su thuc va s liu
ma nhom ILD cua ti d kham pha ra tai hin truong trong cac d an cua
chung ti o khp th gioi. Ti thuc su dung trn vai ho. Manuel Mayorga
La Torre, nguoi diu hanh chinh COO cua ti, d ap dung kinh nghim
lu doi cua ng nhu mt ki su d an nha may din d ln k hoach va t
chuc tt ca cac d an cua chung ti, hang ngay, xung thng tn duong toi
han. Luis Morales Bayro la kinh t gia hang du cua ILD, giam sat nghin
cuu va nhung phn tich chi philoi ich trong cac nuoc ma chung ti dua
vao. Cng vic cua ng la ct yu cho thanh cng cua chung ti trong vic
nhn ra cac chi phi bi che giu cua cac lut va dinh ch. Luis duoc Mario
Galantini tro giup, va khi cn thit, ca Vittorio Corvo nua.

V mt phap lut la hai dng nghip tin cn va quy mn cua ti sut 15
nm qua: Ana Lucia Camaiora quan li nhom phap li cua ILD va chiu trach
nhim v vic gom lai buc tranh phap li toan canh. C duoc h tro truc tip
cua Maria del Carmen Delgado, nha phn tich phap lut hang du cua
chung ti. Ho co du oc sc sao nht v chu nghia da nguyn phap li nhu
SU BI AN CUA TU BN

242
ti bit. Ho khng chi hiu lut ma cn ca nhung h qua cua no. N luc cua
ho duoc su h tro cua nhiu lut su khac cua ILD, ma nhung nhn vt
chinh trong s ho, cho muc dich cua cun sach nay, la Gustavo Marini,
ackeline Silva, Luis Aliaga, va Guillermo Garcia MontuIar. Tro li ki thut
chinh cua chung ti la Daniel Herencia, nhom cua ng, bao gm avier
Robles va David Castillo, d thit lp cac h thng may tinh cua chung ti
o hin truong. Elsa o vn hanh b may hanh chinh cua ILD, duoc h tro
tai tinh boi k toan truong cua c la Eliana Silva va s nhn vin cn lai
cua c.
Thu hai, co nhung nguoi d cung cp co so tri tu cho php ti xu li
thng tin ma ti nhn duoc. Chng ai gn gui ti hon trong cu chuyn vit
quyn sach nay hon la Ducan Macdonald, nguoi ban lu doi va nguoi
huong dn khng l cua ti tu Scotland. Chinh Ducan d la nguoi huong
dn ti toi khoa hoc nhn thuc, dc bit la nghin cuu duoc tin hanh trong
li thuyt v tri oc. Ti thich thu, la ti d co th dng cai ti d doc d phn
tich cac kt qua cua cng vic cua ti tai hin truong. Ti d hoc ri tu nha
nhn loai hoc Mi Douglas Uell v su huu ich cua ki nng 'quan sat tham
gia cua cac nha nhn loai hoc di voi cng vic cua ti, va giao su lut cua
truong Dai hoc Georgetown, Warren Schwart d day ti cach ap dung cac
nguyn li kinh t ra sao d phn tich lut. Nhung Chinh Ducan moi la
nguoi chi cho ti du oc cua cac nha trit hoc co th giup ti ra sao d tu
tom cac mi quan h ma ti tim kim giua quyn so huu va phat trin.
Nhung cuc thao lun cua chung ti v vic con nguoi co th chuyn di
mi truong cua ho ra sao thanh mt su mo rng cua du oc ho d la mu
cht cho su hiu bit cua ti v tu ban hin dai duoc tao ra th nao. Khi ti
bi bi ri, bi mc ket vao mt goc tri tu, hoc don gian trong ngu ti,
Ducan d cuu ti.
Ti cung mun cam on nha trit hoc Duc Dortothee Kreuer d dn ti
qua nhung su tinh t cua cac nha hucu truc chu nghia, dc bit la acque
Derrida va Michel Foucault. Tu Derrida ti d hoc duoc rng co th dng
cac pham tr tu mt nn vn hoa d m ta cai nn vn hoa khac mt cach
sao cho moi nguoi du co th hiu ma khng vi pham dc trung duy nht
cua nn vn hoa y. Va nhu vy ti d co kha nng tt hon d hiu chung ta
d thanh cng ra sao trong tich hop nhung dan xp quyn so huu ngoai
phap lut vao lut hinh thuc. Tu Foucault ti d hoc nhung dim co ban cua
'cu truc bi mt lin kt cai v hinh voi cai huu hinh, cung suy lun ra tu
cac tac phm cua ng v mt h thng tt cua cac biu din tng la
condition de possibilite [diu kin tim nng] cua toan nhn loai ra sao. Tri
giac cua ti v quyn luc kinh t va tm quan trong cua cac biu din d
duoc tng ln nua boi vic ti doc ki hiu hoc, chu yu la Umberto Eco va
LOI CM ON

243
Ferdinad de Saussure, va trit hoc cua tri oc, dc bit la cac cng trinh cua
ohn Searle va Daniel Dennett.
Nhung chinh la nguoi ban va dng nghip cua ti Mariano Cornejo la
nguoi dam bao rng nhung y tuong cua ti vuot qua su thu thach nghim
khc cua su cp bn. Bt lun mt y tuong co th dc dao hoc tao nh dn
du, no khng duoc php lot vao mt d an cua ILD tru khi no vuot qua
duoc hai tiu chun chinh cua ng: la no hoat dng, va no phai co th ap
dung duoc boi moi nguoi dn binh thuong. Khi ti dung ng chi cuoi va
noi voi ti rng ti d vp phai cai hin nhin 'No es problema, no es
problema khi ti sai, ng chi cho ti huong di dung.
Ri co nhung nguoi ma khng co su cam hung, khich l va h tro cua
ho thi ti chng bao gio o vi th d vit quyn sach nay. Sau muoi hai nm
cng tac, Stephan Schmidheiny d tro thanh mt nguoi ban quy. Mt nha
tri thuc va tu thin, cung nhu mt nha doanh nghip ht suc thanh cng,
Stephan d dong gop bng nhiu cach cho thanh cng cua ILD. ng d
cung c cac n luc cua chung ti d tim ra nhung cach mang lai co hi cho
nhung nguoi d bi tuoc doat mt cach bt cng. ng cung d cung c lng
tin cua chung ti rng cac thi truong toan cu ma khng co cac lut toan
cu la nguy him. Nhung cach chu yu ma Stephan d anh huong dn cng
vic cua ILD la cu bam ly su cn thit cho chu nghia hin thuc: Nu chu
nghia li tuong la khng ging kinh doanh, cac y tuong vn chi la cac y
tuong va chng co ich gi di voi nhung nguoi ma chung ta dinh giup d.
Mt nguoi ban quy va nguoi rt quan trong la Lawrence Chickering, mt tri
thuc tai gioi tu San Francisco, nguoi d giup ILD khoi xuong nhiu d an
va cac cuc phiu luu tri oc trong khi tip tuc dich thn giup ti voi chi bao
'muc su dy thuong cam.
Ti khng th qun cac ban cua ti o Co quan Phat trin Quc t
Agency Ior International Development, Brian Atwood, Dick McCall, im
Michels, Norma Parker, Aaron Williams, Paula Goddard, va dc bit nhung
nguoi tuyt voi o Phng Mi Latin va Caribbe, Mark Schneider, Carl
Leonard, Michael Deal, Timothy Mahoney, William B. Baucom, Donald
Draga, va olyne Sanjak. Ho khng chi ung h va khich l ILD sut nhiu
nm ma cung d tao ra nhiu co hi cho chung ti. Va khi ti vp phai
nhung kho khn v t chuc, nguoi ban lu doi cua ti, ohn Sullivan, nguoi
diu khin Trung tm Doanh nghip Tu nhn Quc t Center Ior
International Private Enterprise, d giai thich cho ti cac dinh ch Mi s
giai quyt vn d ra sao. ng cung d day ti lam sao mt tp hop dung cua
cac dinh ch co th chuyn cac vi th xung dt nhau thanh cac giai phap
kha thi va sinh loi. Tu Bob Litan ban cua ti tu Brookings Institution, ti d
hoc khng chi v lut tac dng dn ung xu kinh t ra sao ma ca v vic co
SU BI AN CUA TU BN

244
cac bai hoc b ich cho phn cn lai cua th gioi v cuc cach mang tai
chinh o Hoa Ki d lam tng su hinh thanh tu ban ra sao. Mt ngay thang
Sau nm 1999 Bob lung thung dn nha ti o Lima va noi, 'ti d co mt
tiu d hay cho cun sach cua anh Su Bi an cua Tu ban. Ti cam on anh
ca v diu do.
Su cam on dc bit danh cho Smith Richardson Foundation, Qui d h
tro nhiu cng vic thuc hin cho quyn sach nay o dang mt tro cp hao
phong. Qui la mt ban lu doi va trung thanh, khi ILD bi nm bom va bi
bn vao du cac nm 1990, Qui d cung cp cho chung ti cac xe chng
dan, va nhu th d lam cho chung ti co th tip tuc lam cng vic cua
minh.
Ti cung rt bit on Harold Krent, Saul Levmore, Rich Messick, Tom
Romero, va Larry Stay vi nhung n luc tim kim lich su cua quyn so huu
Hoa Ki dy kho khn vt va cua ho. Su bit on cua ti cung danh cho cac
ban huu cua ti o Cuc Dng ki Dt Hoang gia Her Majesty`s Land
Registry o London dc bit la ohn Manthorpe va Christopher West vi
d chi cho ti cac cun sach giup ti hiu su tin hoa cua quyn so huu
Anh. Monika Bergmeier va Klaus oachim Grigoleit d giup ti diu tra
nhung ngun gc cua quyn so huu Duc, va HansUrs Wili d gioi thiu
cho ti ngun gc lai lich cua quyn so huu Thuy Si, day ti v vic
chuyn di lut Roman trong cac truyn thng Thuy Si va Duc tu mt h
thng cac qui tc cung nhc sang mt h thng thn thin hon voi nguoi
dn. Peter SchaeIer, ban ti o Washington, DC, d dong gop cac tu tuong,
nhung nghi chp va nhung quan sat cua anh, gioi thiu ti voi nhung nguoi
khac co su thu hiu co gia tri cho cng vic cua chung ti.
Merran Van Der Tak d giup ti khai pha mi quan h giua cac quyn
so huu va su phat trin cua cac tin ich cng cng. Oscar Beasley d day ti
bao him chung thu so huu va chung khoan hoa cac bt dng san hoat dng
ra sao. Robert Freedman d lam su sc thm kin thuc nng can cua ti v
Chu nghia Marx. Lee va Alexandra Benham d giup d rt nhiu trong ra
soat mt ban thao truoc cua cun sach nay.
Cun sach cung duoc loi tu nhung loi moi cua cac chinh phu va cac t
chuc phi chinh phu d thit k va thuc hin cac d an trong chinh cac nuoc
cua ho nhm tu ban hoa nhung nguoi ngheo. Co hi d thu thp thng tin,
phn tich cac dinh ch va phap ch, va phong vn nhung nguoi tham gia ca
trong khu vuc hop phap va cac khu vuc ngoai phap lut o hu nhu moi
chu luc d giup ti lam cho cun sach nay thich hop cho hu ht cac nuoc
trn th gioi. Tai giai doan nay, ti co th cng khai cam on cac cng su chi
o bn nuoc ma hin tai chung ti dang lam vic. Ai Cp ti di on cac
ban va nhung nguoi tuong nhim cua ti o Trung Tm Nghin cuu Kinh t
LOI CM ON

245
Ai Cp Egyptian Center Ior Economic Studies, Ahmed Galal, Hisham
Fahmy, Taher Helmy, va Gamal Mubarak va nhn vin cua ho. Ngai SheriI
El Diwany d co nhiu cng trong sut cng vic cua ILD tai Ai Cp. Su
h tro cua Thu tuong AteI Ebeid, cua B truong B Tai chinh Medhat
Hassanein, B truong B Kinh t YouseI Boutros Ghali, va B truong B
cac vn d X hi Mervat El Talawi cung rt quan trong. Haiti, ti bit
on vi su h tro lin tuc cua Tng thng Ren Preval va cuu Tng thng
ean Bertrand Aristide va nhn vin cua ho. Ti cung mang on di voi
Trung tm vi Tu do Kinh doanh va Dn chu Centre pour la Libre
Enterprise et la Democratie, dc bit la Georges Sassine, Lionel
Delaatour, Bernard Craan va ean Maurice Buteau. Mexico, ti mang on
Tng thng dc cu Vicente Fox va nhung nguoi d h tro chung ti theo
chi thi cua ng, bao gm Eduardo Sojo, uan Hernande, Fausto Alati,
AlIonso Galindo, Emilio Duhau, va nhiu nha nghin cuu thng minh.
Philippines, su giup d cua Tng thng oseph Estrada va Chanh Vn
phng Diu hanh Ronaldo amora d la mu cht cho tin b cua chung
ti. Nghin cuu cua chung ti d hoan tt nho nhung n luc va tro giup cua
Vic Taylor, cng voi Ernesto Garilao, ose P. Leviste, Arturo Alvendia,
Alex Melchor va nhiu nguoi khac nua.
Ban thao cua cun sach nay chng bao gio ra doi ma khng co Iris
MacKenie, nguoi d huong dn ting Anh cua ti qua v s ban thao voi
tu cach la dc gia du tin va bin tp vin cua ti, chinh Iris la nguoi d
lin tuc huong ti dn su sang sua. Ti mun cam on nguoi phu ta cua ti
Miriam Gago d giup chung ti lam cho ban thao ph hop voi con mt cua
cac nha xut ban khp th gioi. Nhung, quan trong nht, d la su giam sat
hiu qua cua c di voi cuc sng va cng vic giy to cua ti d cho php
ti danh nhung khoang thoi gian dai xa vn phng d vit cun sach nay.
Cui cng, ti mun bay to lng bit on cua ti di voi nhiu nguoi d
giup ti bin mt vai y tuong hay thanh mt cun sach. Nguoi dai din cua
ti Andrew Wylie d khoi ngun thng thai tinh khn trong vic lam th
nao d mt quyn sach tro nn sng dng cho gioi dc gia quc t. ng d
dt ra cac tiu chun cao va chng bao gio cho php ti khng dat chung.
Mt khi ti d co mt ban thao, cac ban ti David Frum va Mirko Lauer tro
thanh cac kin truc su cua no trong muoi ngay, ho ly ban thao, dao ln no
hoan toan, va theo cach noi cua Frum, 'vt nuoc ra khoi no, nhao nn no
vao cu truc nay. D ban thao cui cng sn sang thoa mn cac nha xut
ban tim nng, ti d may mn co Edward Tivnan o canh ti. Mt nha bao
va tac gia, nguoi co lun vn tin si trit hoc lam cho anh ta cung thoai mai
voi cac y tuong nhu voi nhung thoi han, Tivnan d o Lima muoi lm ngay
vit lai toan b cun sach voi ti, tung cu mt.
SU BI AN CUA TU BN

246
Bill Frucht, bin tp vin Hoa Ki cua ti, d thuc hin mt cng vic
tuyt diu d chun bi cun sach cho xut ban, d giup ti lam sang to
nhiu dim va nhu vy d cai thin cun sach mt cach dang k. Sally
Gaminara la bin tp vin o nuoc Anh cua ti. Tai bin tp cua c chi bi su
kho lo va tinh sang tao cua c vuot qua d xut ban va khuch truong
cun sach nay.
Su thanh cng cua san phm cui cng la do tt ca nhung nguoi trn.
Cn nhung han ch cua no thuc v ti.
LOI CM ON

247
SU BI AN CUA TU BN

24

PH( L(C
SU BI AN CUA TU BN

250
PHU LUC

251

HNH A.1 Philippines: C bao nhiu tu ban cht?

132,9 t US Tu ban Cht

Tu ban cht

D th|

T US

Nng thn

T US
Metro Manila va vng ln
cn
66,4 Dt khng chuyn nhuong va
dng duoc
40,
Metro Manila phi chinh
thuc

21,3
Dt Ch.nhuong va Dng duoc
nhung khng co chung thu

6,3
Cac vng chinh thuc
truoc kia

39,
Dt co chung thu chuyn
nhuong va dng duoc voi

Cac vng ln cn 5,3 nhung han ch 13,7
Cac thanh ph khac 5,7
Tng cng 70,2 Tng cng 60,8

Lm chu boi 65 dn cu

Phn b nha o chinh
thuc va phi chinh thuc
o khu vuc d thi
ngan
Phn b cac
vng chinh thuc
va phi chinh
thuc o nng
thn ngan

Chnh thc
Phi chnh
thc

Nha o
Chnh thc
Phi chnh
thc

Hectar
Phi Chinh T. D.T. 4.23 57 Chinh thuc NT 20.623 67
Chinh thuc D thi 3.655 43 Phi chinh thuc NT 10.077 33
Tng D thi .47 100 Tng nng thn 30.700 100

Ni cch khc v d ln s tu ban cht 132,9 t US ny l ln hon:
4 X ~ Gia thi truong cua 216 cng ti ni dia nim yt trn So Giao dich Chung khoan Philippines
31,4 ti USD vao cui nm 1997
5X Gia tri cua toan b san xut khoang san 23,6 ti USD trong 20 nm qua 1979199
7X Tng tit kim va tin gui co ki han o cac ngn hang thuong mai Philippines, 10 199
9X tng vn cua cac doanh nghip quc doanh lon nht o Philippines cui 199 14,3 ti USD
14X Tng du tu nuoc ngoai truc tip o Philippines 9,6 ti USD tu 1973 dn 9199

SU BI AN CUA TU BN

252

HNH A.2 Peru: C bao nhiu tu ban cht?


Tu ban cht

D th|

T US

Nng thn

T US

Metro Lima 1,5 Ven bin 21,5
Cac thanh ph khac 1,0 Cao nguyn 15,
Rung 0,4

Lm chu boi 65 dn cu

Phn b nha o chinh
o khu vuc d thi
ngan
Phn b cac
vng chinh thuc
va phi chinh
thuc o nng
thn ngan
Chnhthc
Phi chnhthc

Nha o
Chnh thc
Phi chnh
thc

Rung
dt

Phi Chinh T. D.T. 1.700 53 Chinh thuc NT 1.000 19
Chinh thuc D thi 1.500 47 Phi chinh thuc NT 4.400 1
Tng D thi 3.200 100 Tng nng thn 5.400 100

2 X ~ Tng gia thi truong cua cac cng ti tu nhn nim yt trn So Giao dich Chung khoan, nm
1995
2X Tng tai san cua 1.000 cng ti tu nhn chinh thuc lon nht
8X Tng tit kim va tin gui co ki han o cac ngn hang thuong mai o Peru, 1995
11X tng vn cua cac doanh nghip quc doanh lon nht o Peru co th duoc tu nhn hoa
14X Tng du tu nuoc ngoai truc tip o Peru tu truoc cho dn 1995

PHU LUC

253
HNH A.3 Haiti: C bao nhiu tu ban cht?

5,2 t US Tu ban Cht

Tu ban cht

D th|

T US

Nng thn

T US

Portau Prince 1,
Cac thanh ph khac 0,2


Lm chu boi 65 dn cu

Phn b nha o chinh
o khu vuc d thi
ngan
Phn b cac
vng chinh thuc
va phi chinh
thuc o nng
thn ngan
Chnh thc
Phi chnh
thc

Nha o
Chnh thc
Phi chnh
thc

Hectar
Phi Chinh T. D.T. 349 6 Chinh thuc NT 41 3
Chinh thuc D thi 163 32 Phi chinh thuc NT 1.527 97
Tng D thi 512 100 Tng nng thn 1.56 100

4X Tng tai san cua 123 cng ti tu nhn chinh thuc lon nht
9X tng vn cua cac doanh nghip quc doanh lon nht o Haiti co th duoc tu nhn hoa
11X Tng tit kim va tin gui co ki han o cac ngn hang thuong mai o Haiti, 1995
158X Tng du tu nuoc ngoai truc tip o Peru tu truoc cho dn 1995

SU BI AN CUA TU BN

254
HNH A.4 Ai Cp: C bao nhiu tu ban cht?


Tu ban cht

D th|

T US

Nng thn

T US

Dai Cairo 79,4
Alexandria 23,1
Cac thanh ph khac 51, Ha Ai Cp 2,1
Nha o nng thn 40,9 Thuong Ai Cp 1,1


Lm chu boi 65 dn cu

Phn b nha o chinh
o khu vuc d thi
triu
Phn b cac
vng chinh thuc
va phi chinh
thuc o nng
thn triu
Chnh thc
Phi chnh
thc

Nha o
Chnh thc
Phi chnh
thc

Rung
dt

Phi Chinh T. D.T. 11,9 92 Chinh thuc NT 2,4 3
Chinh thuc D thi 1,0 Phi chinh thuc NT 0,5 17
Tng D thi 12,9 100 Tng nng thn 2,9 100

6 X Tng tit kim va tin gui co ki han o cac ngn hang thuong mai o Ai Cp
13 X Du tru ngoai t thun duoc tich lu cho dn 1996
16 X Tng du tu tai san chinh thuc duoc tich lu cua cac cng ti tu nhn duoc thu hut boi
lut khuyn khich du tu cua chinh phu Ai Cp
30 X Tng gia thi truong cua 746 cng ti tu nhn nim yt trn So Giao dich Chung khoan
Cairo dap lai khuyn khich cua Lut Thi truong Vn
2X Tng tai san cua 1.000 cng ti tu nhn chinh thuc lon nht
55X Tng du tu nuoc ngoai truc tip o Ai Cp tu truoc cho dn 1996
116X tng vn cua 63 doanh nghip quc doanh d duoc tu nhn hoa giua 1992 va 1996.

PHU LUC

255
HINH A.5 Dinh cu phi chinh thuc o thu d PortauPrince

SU BI AN CUA TU BN

256
HINH A.6 Cac loai nha phi chinh thuc o PortauPrince
va cac thanh ph khac cua Haiti

PHU LUC

257

HINH A.7 Cac don vi nha o phi chinh thuc o Ai Cp

SU BI AN CUA TU BN

25
HINH A. Cac loai nha phi chinh thuc d thi o Cairo

CH MC

A
Adolphus, Gustavus, vua Thuy
Din, 9
Ai cp Egvpt
Alexandria, 90
bt dng san ngoai phap lut
extralegal real estate` 16, 31, 33,
34, 90, 226, 25725 hinh
Cairo, 16, 3031, 33, 25 hinh
Chu nghia tu ban capitalism, 209
210
d thi hoa urbani:ation, 69, 7
nhung tro ngai cho vic hop phap
hoa obstacles to legali:ation,
2021, 2425 hinh
So giao dich Chung khoan Cairo
Cairo Stock Exchange, 34
tai san va tit kim cua nguoi
ngheo assets and savings of the
poor, 5
tu ban cht dead capital, 16, 254
hinh
Anh, nuoc Britain
cac h so quyn so huu, propertv
records, 60, 105, 106, 144
Cach mang Cng nghip
ndudtrial Revolution, 71, 93,
165
cng nghip dt textile industrv,
96, 101
h thng tu ban chu nghia
capitalist svstem, 20
lut dt dai phuc tap complex
land law, 16, 105, 144, 165
th ki thu muoi chin nineteenth
centurv, 206207
em ca cac Quc gia Phuong Ty
n D ndia
Bombay, 92
Calcutta, tng truong cua growth of
Calcutta, 73
Delhi, tng truong o growth in
Delhi, 73
B
Bailyn, Bernard, 110
Ban cua Dt, cac Friends of Land,
5
Bangladesh, pha d nha chut,
shantv demolition, 70
'Ban cht Cng ti tac phm cua
Coase 'The Nature of the Firm`
(Coase), 220
Bao him, cac cng ti nsurance
companies, 60, 196
Bao v sang ch Patent protection,
4, 70, 3, 199, 224
'Bao cao Phat trin Con nguoi cua
Lin Hip Quc 'Human
Development Report` (N), 215
Barthelemy, Gerard, 7
Bc Kinh, dng nguoi nhp cu d
vao, migrant influx to Beifing, 69,
77
Bt binh dng, nhung nguyn nhn
cua Causes of nequalities
lut thanh vn written laws, 210
ngn ngu vit written language,
223
Bt binh dng nequalities
cac nuoc dang phat trin
developing countries, 9, 209
chu nghia phn bit di xu kinh t
economic apartheid, 67, 209,
213, 223, 227
Bt dng san ngoai phap lut Real
estate, extralegal, 3035
Ai Cp Egvpt,16, 31, 33, 34, 90,
226, 25725 hinh
Iavelas o Brail Bra:ilian favelas,
21, 5, 6
Haiti, 25, 31, 33, 7, 255256
hinh
Hoa Ki nited States, 910, 16
17, 105151
Indonesia, 162163
Mexico, 7, 6
Nam Phi South Africa, 77
SU BI AN CUA TU BN

260
ngoai o Ty u Western
Europe, 'suburbs`, 94, 9599
nha o cho qun di militarv
housing, 177
Peru, 31, 3334, 76, 5, 6, 169,
226
Philippines, 31, 3233, 34, 77
ranchos o Veneuela Jene:uelan
ranchos, 6
Thuy Din Sweden, 9
Trung quc China, 77
xy dung ~ contruction of, 76,
194, 195
em ca Tu ban cht Khu nha
chut Chim dt, nhung nguoi
Bt n dinh chinh tri Political
instabilitv, 2, 9, 209
Bt n x hi Social unrest
bt n dinh instabilitv, 2
bt tun thu dn su civil
disobediance, 95, 9, 227
cuop thuc phm food riot, 3
kich dng chinh tri, nhung nguoi
political agitators, 3, 70, 213
mu thun giai cp class conflict,
212, 213214
mu thun, xung dt sc tc va
vn hoa ethnic and cultural
conflics, 213
o muc d quc t international
level, 213
phan di Qui Tin t Quc
tNgn hang Th gioi protest
against MFWorld Bank, 3
phan di T chuc Thuong mai Th
gioi protest against WT (o
Seattle), 3
phong trao cach mang, cac
revolutionarv movements, 101
Berlin, su sup d cua buc tuong fall
of Berlin Wall, 1
Berman, Harold, 173
Bethell, Tom, 64
Birdsall, Nancy, 214
Boden, Margaret, 220
Bogue, Allan, 137, 139
Boldrrick, Henry, 77
Braudel, Fernand, 1, 6667, 153, 156
Brail
extralegal real estate, 21, 5, 6
dn cu o rung Amaon, Ama:on
fungle population, 5
kinh doanh ngoai phap lut
extralegal business, 76
Bun ban ma tuy, nhung k Drug
traffickers, 2, 70, 19719
C
Cac nuoc dang phat trin, xem Dang
phat trin, cac nuoc
Cac nuoc nguyn cng san, former
communist countries
Estonia, su ngheo kh tuong di
Estonia, relative povertv, 4
d thi hoa urbani:ation, 2
Georgia, 69
khu vuc ngoai phap lut extralegal
sector, 29, 69, 2, 4
khung hoang trong chu nghia tu
ban, crisis in capitalism, 1, 207
Nga Russia, 1, 29, 69, 74, 215
so sanh voi Mi Latin compared to
Latin America,
su d v h thng quyn so huu,
propertv svstem breakdown, 2
tinh thn nghip chu
entrepreneurial spirit, 4
Ukraina, kraine, 69
em ca Cac nuoc dang phat trin
Cach mang cng nghip ndustrial
Revolution, 41, 71, 75, 93, 100,
102, 165
Cach mang cng nghip moi New
ndustrial Revolution
va cac siu d thi and megacities,
71
voi d thi hoa with urbani:ation,
12, 171, 7071, 73, 6
Cach mang Mi American
Revolution, 114, 120, 125
Cach mang Nga Russian revolution,
99,195, 20
Cach mang Phap French Revolution,
96, 99, 196
Cach mang quyn so huu Propertv
revolution
CHI MUC

261
nguyn vong cua dn chung v
popular desire for, 191
nhung diu bt buc voi lnh dao
leadership imperatives, 190
thu nap gioi uu tu cooption of
elite, 194, 196, 19
vai tr cua cac lut su role of
lawvers, 19202
Cach mang truyn thng
Communication revolution, 0,
11, 20209, 213
Cai cach kinh t Economic reforms
~ cua Dng Tiu Binh of Deng
iaoping, 69
cac nn kinh t mo open
ceconomies, 210, 227
em ca Toan cu hoa
Cairo
extralegal real estate, 3031, 33
tinh phi chinh thuc o d thi urban
informalitv, 25 hinh
tu ban cht dead capital, 16
CaliIornia
canh ngheo tuong di o Baja ~
Bafa, relative povertv, 4
d x tim vang gold rush, 140147
nhung quyn tai phan tai san
149 propertv furisdictions
(189), 53
tng truong d thi o Los Angeles
Los Angeless urban growth, 73
thanh cng kinh t economic
success, 4
Cn bng ngn sach quc gia,
national budget balancing, 1
Canada, quyn so huu chinh thuc
Canada, formal propertv, 166
Canh tranh, kinh doanh, Ty u
Competition, business, Western
European, 9596, 99
Caribbe, khu vuc ngoai phap lut
Caribbean extralegal sector, 69
Chu Asia
Bangladesh, pha d nha chut
Bangladesh, shantv
demolition, 70
Indonesia, 71, 91, 162163
tai san va tit kim cua nhung
nguoi ngheo assets and
savings of the poor, 5
tng truong kinh t nhi nht
economic growth, force-fed, 2
tu ban cht trong bt dng san
dead capital in real estate,
36table
xem ca Trung Quc Nht Ban
Chu u, Europe
cac chinh tri gia theo 'con duong
thu ba 'third wav` politicans,
3
Dng u, tu ban cht Eastern,
dead capital, 36 bang
khu vuc ngoai phap lut Ty u
Western extralegal sector, 95
101
nhung nguoi cai tri o th ki muoi
chin nineteenth centurv rulers,
20720
phuong hi thuong mai, cac trade
guilds, 979, 100
em ca cac nuoc ring, Quc gia
Phuong Ty, Western nations
Chu Phi Africa
gy qu Islam slamic fund
raising, 91
khu vuc ngoai phap lut ambia
ambian extralegal sector, 69
ngheo assets and savings of
the poor, 5
dead capital in real estate,
36table
Chi phi giao dich, giam Transaction
cost, reduction of, 5, 219220
Chi s trung binh Dow ones Cng
nghip, Dow Jones ndustrial
average, 2, 107
Chim dt, nhung nguoi Squatters
dan xp chinh thng v official
accommodation of, 70, 175, 17
Hoa Ki .S., 1617, 53, 107, 113
119, 122136
SU BI AN CUA TU BN

262
o cac nuoc dang phat trin
developing countries, 6, 156,
17717, 197
va cac lut chim huu cua Hoa Ki
and .S. occupancv laws, 130
131, 134135
Chin dich cp chung thu so huu,
cac Titling campaigns, 197
'Chin thng Cao qui nht tac phn
cua Bethell The Noblest Triumph
(Bethell), 64
Chin tranh lanh, hu qua Cold war
aftermath, 12, 6566
Chin tranh MexicoMi 14
Mexican-American War (188),
121, 125
Chin tranh Th gioi ln II, h qua
World War aftermath, 0, 156
Chinh phu, cac Governments
cac co quan cng cng public
agencies, 61, 14, 16, 19
cac dim m cua ~ blind spots of,
7374, 7593
chp thun khu vuc ngoai phap
lut acceptance of extralegal
sector, 3, 990, 177179, 217
chuong trinh vi tai tro, cac
microfinance programs, 70
dut lothoa hng, cac khoan
bribescommissions, 3, 9, 100,
155, 197
khuyn nghi nhung cho ~
recommendations for, 75, 15
159, 169, 227
nng luc thp undercapacitv, 6
7
quan li su phat trin
administration of development,
72
quan nim sai, cac
misconceptions, 153154
tp trung hoa quyn luc
centrali:ation of power, 1
tham nhung corrupted, 100101,
102, 155
tinh bao intelligence services, 212
trong qua d kinh t in economic
transition, 15159
em ca Tai san do Chinh phu nm
giu Nha hoach dinh chinh sach
Chinh tri, bt n dinh Political
instabilitv, 2, 9, 209
Chng Chu nghia tu ban
Anticapitalism
nhung k th cua biu din foes of
representations, 222223
nhung tht bai cua chu nghia tu
ban va failures of capitalism
and, 13, 214
Chu nghia cng san, voi tu cach y
thuc h Communism, as ideologv,
20
Chu nghia Phat xit, voi tu cach h tu
tuong Fascism, as ideologv, 3,
20
Chu nghia tiu dng, duoc Ty
Phuong hoa Consumerism,
westerni:ed
kinh tiu thuc n nhanh fast food
franchises, 2, 66, 20, 209
Internet, 2, 209
giy Nike va dng h Casio, Nike
shoes and Casio watches, 207
kinh tiu cho thu video video
store franchises, 2, 26
Chu nghia trong thuong
Mercantilism, 17, 94, 99, 209
Chu nghia tu ban o cac nuoc dang
phat trin Capitalism in
developing countries
du tu nuoc ngoai, cac nha foreign
investors, 1, 3, 67, 211, 214
dia vi bn l peripheral status, 207
hin dai hoa kinh t economic
moderni:ation, 1
khu vuc tu nhn private sector,
30, 33, 34
nhung khia canh vn hoa cultural
aspects, 45, 9, 223226
nhung nguoi ung h promoters of,
209, 210
qui thi truong moi ni, cac
emerging market funds, 3
tu ban duoc dng mt cach co hiu
qua efficientlv used capital, 75,
209
CHI MUC

263
em ca Du tu nuoc ngoai, cac
nha Toan cu hoa
Chu nghia tu ban Capitalism
hoat dng o muc v thuc
subconscious level of operation,
65
nhu ch d phn bit di xu as
apartheid regime, 67, 209, 213,
223, 227
nhung khia canh vn hoa cultural
aspects, 9, 223226
nhung nguoi chng di opponents,
65
su mu thun Marx
contradiction (Marx), 212
centurv, 20720
trong khung hoang in crisis, 13,
, 207, 20212
Chung khoan bao lnh bng vn tu
th chp mortgage-backed
securities, 6, 222
Chung thu deeds, 6, 60
Chung thu so huu, cac Titles
cac tu liu chinh thuc formal
documents, 47, 4, 64, 13
cac tu liu phi chinh thuc informal
documents, 14, 15 hinh
Chuong trinh cai cach nng
nghip Agrarian reform
programs, 79, 0, 16169, 177,
21721
Chuong trinh Vi tai tro
Microfinance programs, 70
Chuyn mn hoa Speciali:ation
phn cng lao dng division of
labor, 63, 71, 75, 164
su ung h tu ban chu nghia cho ~
capitalist support for, 4142, 209
tng nng sut productivitv
increase, 4142
Co quan v h so quyn so huu, cac
Propertv records bureaucracies,
61, 105, 124, 13, 211212
em ca cac T chuc ngoai phap
lut
Coase, Ronald H., 15, 220
Cng ngh vu khi Weapons
technologv, 4
Cng ngh Technologv
su thanh thao cua nhung nguoi
ngoai Phuong Ty non-Wesstern
proficiencv, 4, 7, 16, 6
va cac h thng quyn so huu
chinh thuc and formal propertv
svstems, 7172
Cng ti bao bim, cac nsurance
companies, 60, 196
Cooter, Robert, 175

Datta, Samar K., 199
Dn ngheo Poor people
bi dy ra bn l marginali:ation
of, 66, 7576
gia tri cua tai san ngoai phap lut
value of extralegal propertv, 30
32, 474
kim soat thuong mai control of
commerce, 30
nhu giai phap cho vn d tu ban as
solution to problem of capital,
37, 227
qua trinh tu ban hoa capitali:ation
process, 19
su ngheo kh tuong di relative
povertv, 230, 212
tai san bi chim doat asset
expropriated, 16716
tai san va tit kim assets and
savings, 5, 11, 474, 171, 227
thanh thao cng ngh
technological proficiencv, 4, 7,
16
tim nng chua duoc tinh dn
undocumented potential, 6, 32,
76, 194, 211, 227
tip xuc, lin h cng tac
collaborative contact, 191
trin vong cua perspective of, 190
194, 193197
va khai nim giai cp and class
concept, 211, 213214
em ca Khu vuc ngoai phap lut
Ngheo kh
Dn qun, qun di Militias, 2
Demset, Harold, 64
Deutsche Morgan GrenIell, 76
SU BI AN CUA TU BN

264
Dich vu cng ich public utilities
n cp dich vu theft of services,
2, 29, 59, 60, 70
dia chi phu thuc address
dependent, 51, 59, 196
h thng v sinh sanitation
svstem, 1, 73, 16
khng thoa dang inadequate, 1,
56, 73, 77
nhung thit hai ki thuttai chinh
technicalfinancial losses, 5960
su dinh liu cua chinh phu vao
government involvement in, 59,
175
tao ra creation of, 6, 195196
Din dan Kinh t Th gioi World
Economic Forum, 213
Dow ones Industrial, trung binh,
Dow Jones ndustrial average, 2,
107
D
Da nguyn phap li Legal pluralism,
53, 129, 176
Dai Suy thoai Great Depression, 3,
20
Dang phat trin, cac nuoc
Developing countries
cach mang cng nghip moi new
industrial revolution, 12, 171,
7071, 73, 6
chim doat tai san asset
expropriation, 16716, 197,
215, 216
diu tra cac thanh ph survev of
cities, 3032
gia tri bt dng san ngoai phap
lut value of extralegal real
estate, 35
giam cac khoan bao cp decline in
subsidi:ation, 1
nhung nguoi uu tu cua ~ elites of
, 17, 16716, 194, 196, 19,
212
phn phi thu nhp income
distribution, 215
su bt binh dng ranh ranh glaring
inequalities, 9, 209
ti l tr em cht infant mortalitv
rate, 17, 0
tu ban hoa thp
undercapitali:ation, 6, 2, 212
tui tho trung binh life
expectancies, 17, 215
em ca Tu ban cht Khu vuc
ngoai phap lut D thi hoa
'Dao duc Tin lanh 'Protestant
ethic`, 223224
Dng Tiu Binh Deng iaoping, 69
Du tu nvestments
giao duc educational, 1, 19, 196
tao ~ generation of, 64, 210
Du tu ni dia, cac nha local
investors
chu so huu tu ban ownership of
capital, 67
em ca Du tu nuoc ngoai, cac nha
Du tu nuoc ngoai, cac nha Foreign
investors
bin mt khi khung hoang
disappearance during slump, 23
co tu ban ownership of capital, 67
da quc gia multinational, 214
nng d ~ fostering, 1, 211
quan h ni b cac insider
connections, 67
Du tu nuoc ngoai truc tip, gia tri
tuong di Foreign direct
investment, relative value, 5, 33,
34, 35, 6
Dinh ch, cac nstitutions
~ duoc phat trin tt well-
developed , 73
~ khng thoa dang inadequate, 73
hiu ~ phap li comprehension of
legal , 66
phan di chng ~ protests
against, 3
su thich nghi cua ~ adaptation of,
71
Dinh huong thi truong Market
orientation, 4
D thi hoa rbani:ation, 7792
Ai Cp Egvpt, 69, 7
n D ndia, 73
cac nguyn nhn cua causes of, 0
Chu u Europe, 9295
CHI MUC

265
Equador, 69
Haiti, 69, 7
Hoa Ki .S., 73
Khi Svit truoc dy former
Soviet bloc, 2
khng duoc nhn thuc v mt
chinh tri political unawareness,
1112
Philippines, 17, 69
Th Nhi Ki Turkev, 77
Trung Quc China, 17, 69, 77
Duc, nuoc Germanv
dng ki so huu propertv registries,
54, 11
sector, 99
quyn so huu ph quat, cac
universal propertv rights, 1

Ekelund, Robert, 97
Estonia, ngheo kh tuong di
Estonia, relative povertv, 4
F
Fass, Simon, 9
Ford, Amelia, 113, 116
Forrester, Viviane, 222
Fujimori, Alberto, 190
G
GadhaIi, Muàmmar, 9091
Garcia, Alan, 191194
Gates, Bill, 223, 224
Georgia, khu vuc ngoai phap lut
Georgia, extralegal sector, 69
Gia tri thng du, co so cua Surplus
value, basis of
chuyn di cac tai san conversion
of assets, 45
h thng biu din, cac
representative svstems, 157
h thng quyn so huu propertv
svstem, 4, 51, 71, 73, 21
tu ban capital, 40, 216
Giai cp, khai nim Class concept,
211212
Giai cp, mu thun Class conflict,
212, 213214
Giam chi phi giao dich Transaction
Giao dich, cac Transactions
bao v protection of, 61
em ca Tai san, trao di
Giao dich, giam chi phi Transaction
Giao dich ngoai phap lut, cac
extralegal transactions
khng th thuc thi unenforceable,
16, 3
lit k cac loai listed tvpes of,
nhung khim khuyt
disadvantages, 47, 71, 7, 163
phi chinh thuc, tuy hung informal,
ad hoc, 31, 74
Giau co cua cac quc gia, su
Wealth of nations, 41, 209
Giau co, su Wealth
ao virtual, 222
bt binh dng trong inequalities
in, 4, 9
tao ra creation of, 4142, 66, 164
trong tit kim cua nguoi ngheo in
savings of the poor, 5, 11, 33, 34,
37, 474
va nng sut and productivitv, 41,
209
em ca Gia tri thng du
Giy nhn no Debt notes, 63
Gore v. McBrever, 143144
Green v. Biddle 123, 131134
Gruter, Margaret, 175
Guayaquil Equador, 69
Guerrero, Antonio Montiel, 7
H
Ha Lan, th ki thu muoi chin
Holland, nineteenth centurv, 207
20
Ha tng co so d thi urban
infrastructure
duoc cu dn xy dung built bv
residents, 9
o cac quc gia Phuong Ty
Western nations, 195
em ca Tin ich cng cng.
Haiti
SU BI AN CUA TU BN

266
extralegal real estate, 25, 31, 7,
255256 hinh
co bao nhiu tu ban cht? How
much dead capital?, 253 hinh
dc lp khoi Phap 104
independence from France
(18), 5
gia tri bt dng san ngoai phap
lut value of extralegal real
estate, 33, 7
h so quyn so huu propertv
rights documents, 14
extralegal businesses, 1
nha chut, cac khu shantvtowns,
1, 7, 6
PortauPrince, 17, 3033, 69, 255
256 hinh
ngheo assets and savings of the
poor, 5
tro ngai cho hop phap hoa
obstacles to legali:ation, 21, 26
27 hinh
H thng biu din, cac
Representative svstems
cng cu lp k hoach chin luoc
strategic planning tools, 5
Hi LapRman GreekRoman, 224
ngn ngu vit written language,
223
nhung nguoi chng di opponents,
221224
phuong tin d n cp vehicles for
theft, 216217
thiu ~ o cac nuoc dang phat trin
abssent in developing countries,
67
thoat khoi cac di tuong
disengagement from obfects, 49
51, 56
tich hop thng tin information
integration, 5253
tu liu Phuong Ty Western
documentation, 67
H thng chung thu so huu Title
Svstems, 60, 16716, 170
cac khia canh ki thut cua
technical aspects of, 202, 204
H thng ghi h so cac tai san
Recording svstems for assets, 46
47
d m ta description services, 61
62
th hin trong chung thu so huu
embodied in title, 47, 4950
tiu chun hoat dng operating
standards, 47, 62
H thng ngn hang, Banking svstem
tinh minh bach trong cac tp quan
ngn hang transparencv in
practices, 3
vai tr cua quyn so huu role of
propertv, 63
H thng phap lut, ngoai phap lut
Legal Svstems, extralegal
developing countries, 59, 71, 4,
7, 176177
giai mtim kim
decodingresearching, 121
Hoa Ki .S., 129, 13614
'lut cua nhn dn 'the peoples
law`, 163, 174, 17
em ca T chuc ngoai phap lut
Kh uoc x hi ngoai phap lut
H thng phap lut Legal Svstems
bi coi thuong trng tron
disregarded flagrantlv, 9, 100,
176, 209
co kha nng thu lut su lawver
affordabilitv, 67
duoc khuyn nghi dai tu overhaul
recommended, 75, 227
qua d toi transition into, 157
15, 162165, 121, 210211
quc t international, 166
Roman, 53, 62, 11, 201
tham nhung corrupt, 99100
th gioi Phuong Ty Western
world, 216
th dich voi nhung nguoi nhp cu
hostilitv toward migrants, 2
va kt ni mang and networking,
72
em ca Lut quyn so huu
CHI MUC

267
H thng quyn so huu chinh thuc
formal propertv svstems, 20721,
223226
bao v tai sanso huu
assetpropertv protection, 46, 67,
15
cac khia canh vn hoa cultural
aspects, 223226
cac hop dng co th thuc thi
enforceable contracts, 5556, 59,
199, 224
cu th hoa cho nguoi co dc n
concreti:ed for privileged, 67,
212, 214
duoc tich hop integrated, 53, 145
151, 157159, 164, 1
h qua, nhung implications, 215
223
hin dinh constitutional, 166, 167,
217
mt tinh nc danh loss of
anonvmitv, 5355
nhung khuyn nghi
recommendations, 75, 227
qua d toi transition to, 164165,
173175, 121
sau tac dng cua six effects of, 49
62, 66
ung h chinh tri cho political
advocacv of, 1206
va cac h so so huu and prropertv
records, 6, 4647, 224
va tao tu ban and capital creation,
6, 35, 46, 215216, 21, 221
va thit lp cac ti gia hi doai and
setting of exchange rates, 226
em ca Cach mang quyn so huu
H thng quyn so huu Hoa Ki
H thng quyn so huu Hoa Ki .S.
Propertv svstem, 105151
duoc tich hop integrated, 53, 145
149
h thng chinh thuc hinh thuc
formal svstem, 53, 105, 224, 226
lut chim huu, cac occupancv
laws, 130131, 134135, 144
Lut Trang p Homestead Act,
10710, 147
quyn tai phan, cac 149
furisdictions (189), 53, 140141
quyn uu tin mua truoc, vi th
preemption status, 119120, 135,
140
tranh chp disputes, 910, 1617,
114, 126127
em ca T chuc ngoai phap lut
H thng quyn so huu chinh
thuc
H thng tin t Monev svstem, 65
Heckscher, Eli, 95, 96
Heinsohn, Gunnar, 64
Hin dai, su, tinh Modernitv, 1, 0,
1, 17
Hin phap Hoa Ki .S. Constitution,
124
Hip dinh Quc t Hague 199
The Hague nternational
Convention (1899), 166
Hinh mu tin tu ban chu nghia
Precapitalist pattern
c dinh gialuongthu nhp
pricewageincome fixing, 101,
177
lut 'phan xu th so 'primitive
fudgment` law, 165
x hi sa sut decline of societv,
102
Hoa Ki .S.
extralegal real estate, 910, 16
17, 105151
cac lan song nhp cu immigration
waves, 107, 110
CaliIornia, 4, 53, 73, 140147
chim dt lon, cac khoan large
land acquisitions, 121
chinh sach 'chung khoan dt
'land scrip` policv, 125126
duong st xuyn luc dia
transcontinental railroad, 126
127
Lut dt dai Anh British land law,
16, 110116, 119, 144
nuoc tu ban chu nghi capitalist
countrv, 12, 20
SU BI AN CUA TU BN

268
Sc lnh Ty Bc Northwest
ordinance, 121122
tng truong kinh t economic
growth, 53
thi truong chung khoan, cac stock
markets, 2, 3
ti l tng dn s population
growth rate, 132
Trung Ty Midwest, 136140
em ca Chim dt, nhung nguoi,
Hoa Ki cac Quc gia Phuong
Ty
Holmes, Oliver Wendell, 10, 153
H so quyn so huu Propertv
records
Anh cua nuoc British, 60, 105,
106, 144
cac chuc nng cua funtions of, 46
47
cac quan nim sai lin quan dn
misconceptions regarding, 156
157
cac tu liu cai cach nng nghip
agrarian reform documents, 217
21
chui xich chung thu chain of
title, 1314, 15 hinh
co so cho kt cu ha tng basis for
infrastructure, 6, 51
khng thoa dang inadequate, 6,
167
ngoai phap lut extralegal, 14,
16
Huber, Eugen, 173174, 1
I
Indonesia
di du giai cp class
confrontation, 121
sector, 162163
va cach mang cng nghip moi
and new industrial revolution,
71, 91
Iran, di du giai cp ran, class
confrontation, 212

ackson, Andrew, 133
eIIerson, Thomas, 129130, 1
Jennision v. Kirk, 147
K
K xm chim dt, xem Chim dt,
nhung nguoi
Khai nim giai cp Class concept,
211212
Kh uoc x hi Social contracts
co so cho cac quyn so huu basis
for propertv rights, 221, 224, 226
quc gia national, 15715, 162,
173174, 10, 204, 21
su thu hiu cua chinh phu
government grasp of, 1, 227
Kh uoc x hi ngoai phap lut
Social contracts, extralegal
103, 156157, 163
cac quc gia Ty phuong Western
nations, 106
Hoa Ki .S., 116117, 136, 145
146
nhung nhuoc dim cua
disadvantages, 11
nhn thuc sai lin quan dn
misconception regarding, 154
Khinh doanh hop phap legal
businesses
khu vuc tu nhn private sector,
30, 33, 34
nhu khu vuc tun thu phap lut as
law-abiding sector, 213
nhung can tro gia nhp obstacles
to entrv, 1, 20, 154155
Khu nha chut shantvtowns
Banladesh, 70
Haiti, 1, 7, 6
Peru, 190
Th Nhi Ki Turkev, 77
trn dt cua chinh phu on
government land, 31, 70, 77
em ca Bt dng san ngoai phap
lut
Khu vuc ngoai phap lut Extralegal
sector
bi bn cng hoa impoverished, 9,
213
CHI MUC

269
binh thuong, dang k normal, not
marginal, 30, 6
can tro nhung cho hop phap hoa
obstacles to legali:ation, 19
hinh20, 31, 47, 167
chp nhn cua chinh phu
government acceptance of, 3,
17179, 217
duoc thich nghi mt cach chinh
thuc officiallv accomodated, 53,
102, 10610, 115, 119120, 213
nn kinh t ngm cac
underground economies, 9, 69,
209
nha o housing. em Bt dng san
ngoai phap lut
qua d tu transition from, 106,
154155, 15162
tng truong theo ham s mu
exponential growth, 179
thi truong cho den black markets,
10, 30, 76, 126
em ca Kinh doanh ngoai phap
lut Chim dt, nhung k D thi
hoa
Khu vuc ti pham Criminal sector
bon bun lu smugglers, 97
bon gngster gangsters, 30, 70,
107, 10, 197
bon maIia mafias, 9, 155, 209, 227
bun ban ma tuy drug traffickers,
2, 70, 19719
Kinh doanh ngoai phap lut
Extralegal businesses, 230
cac chi phi hoat dng operating
expenses, 3, 155
cac nghip chu ~ entrepreneurs,
2, 74, 79, 4, 216
cac xuong nng nhoc sweat-shops,
69, 70, 74
ch tac manufacturing, 92, 9699
cng n vic lam trong ~
emplovment in ~, 21, 229, 69,
4, 216
duoc tu ban hoa thp
undercapitali:ed, 6, 2, 212
giao thng cng cng public
transportation, 2, 70, 79, 9
kho dinh vi difficult to locate, 6
khng lp cng ti uncorporated, 6,
7, 155
o cac quc gia Svit truoc dy
former Soviet states, 29, 69
o Caribbe Caribbean, 69
o Haiti Haiti, 1
o Mexico Mexico, 2, 7
o Nga Russia, 69, 74
o Peru Peru, 76, 3, 155
o Ty u Western Europe, 95101
o Veneuela Jene:uela, 21
o ambia ambia, 69
trong cng nghip xy dung Brail
in Bra:il construction industrv,
76
xi nghip nng nhoc o Trung
Quc sweat-shop in China, 69,
74
em ca Tinh thn nghip chu
Kinh t thi truong Market economv
nhung gia thit v dn cu
assumptions about population,
211
nhung nguoi ung h advocates of,
212
qua d cua Chu u dn
European transition to, 99100
thi truong mo open markets, 2, ,
21
thi truong tu do free markets, 3,
212
tip cn khng dng du dn
unequal access to, 211, 212
trn co so tu ban based on capital,
41, 63
va h thng quyn so huu chinh
thuc and formal propertv
svstem, 47, 72, 196
Konig, David Thomas, 112
L
LHorreur economique Forrester,
3, 222
Lam phat, kim soat nflation
control, 20
Libya, chung thu so huu dt b tc
tribal land titles, 9091
Lin hip Quc nited Nations
(N)
SU BI AN CUA TU BN

270
'Bao cao Phat trin Con nguoi
'Human Development Report`,
215
nhung khuyn nghi vin tro nuoc
ngoai foreign aid
recommendations, 5
Londoo, uan Luis, 214215
Lng kinh, nhung nguoi o bn ngoai
Bell far outsiders, 7593, 212, 213
Lng kinh, nhung nguoi o trong Bell
far insiders
lut su, cac, lawvers, 190, 19202
nhung y kin v vn hoa, opinions
on culture, 224225
s it co dc quyn, privileged few,
67, 153, 19, 207, 212, 223, 227
trich dn Braudel Braudel
quotation, 1, 6667
Lut chim huu di dich Law of
adverse possession, 144
Lut quyn so huu Propertv law
cac chuc nng va thanh phn
functions and components, 157
159, 10
su tht bai cua ~ bt buc failure
of mandatorv , 165172
em ca H thng phap lut
Lut su, Lawvers, 67, 191, 19202
Lut Trang p Hoa Ki 162
Homestead Act, .S. (182), 107
10, 147
Luminoso, Sendero, 34
Luong, diu tit Wage regulation,
97, 101
Luong, Wages, 71, 0, 95
M
MaIia, 9, 155, 209, 227
Malaysia, chu nghia tu ban trong
khung hoang Malavsia, capitalism
in crisis, 2
Mang luoi Network
tai chinh financial, 561, 67
t chuc organi:ational, 72
Manila, 3032, 33, 71
Marx, Karl, 11
nhung kai nim chua thy duoc
truoc concepts not foreseen, 65,
215216
siu vit, vuot qua tai san on asset
transendence, 43, 214, 215
v cac h thng biu din on
representational svstems, 222
v gia tri thng du on surplus
value, 217
v mu thun gia cp on class
conflict, 212, 213214
v tich tu tu ban on capital
accumulation, 4142
May tinh Computers
cho cac h so quyn so huu for
propertv records, 15615, 170
cng ngh ban d mapping
technologv, 156. 202205
va quyn so huu phai sinh and
derivative propertv, 223
Mu thun giai cp Class conflict,
212, 213214
MetcalIe, Bob, 72
MetcalIe, dinh lut Metcalfes law,
72
Mexico City, 2, 3032, 71
Mexico City, Phng Thuong mai
Doanh nghip Nho Mexico Citv
Small Business Chamber of
Commerce (CANACPE), 7
Mexico
hiu bit thi truong trong lich su
historical market knowledge, 4
sector, 2, 7, 6
nao loan x hi social unrest, 2
tng san phm quc ni gross
domestic product (GDP), 7
Mi Latin Latin America
Brail, 21, 76, 5, 6
chu nghia tiu dng consumerism,
20209
Columbia, 2
dc lp khoi Ty Ban Nha cac
nm 120 independence from
Spain (182s), 3, 20
Equador Guayaquil, 69
hop phap hoa quyn so huu
propertv legali:ation, 166
khu vuc ngoai phap lut
extralegal sector, 69, 74, 7576,
5
CHI MUC

271
Mexico, 2, 4, 2, 3032, 71, 7, 6
su bt binh cua tng lop duoi
underclass dissatisfaction, 212
214, 215
ngheo assets and saving of the
poor, 5
thu lam chu nghia tu ban attempts
at capitalism, 3, 20209
truyn thng phap li lich su
historical legal tradition, 75
dead capital in real estate, 36
bang
tu nhn hoa privati:ation, 20
Veneuela, 1, 21, 6, 212
em ca Haiti Peru
Milkin, Michael, 7
Miller, George, 63
Mohamad, Mahathir, 2
M ta tai san Asset descriptions.
em Thng tin so huu
N
Nao loan x hi xem Bt n x hi
Nng sut, cac nhn t tng
Productivitv, increase factors
chuyn mn hoa speciali:ation,
41, 75
quyn so huu chinh thuc formal
propertv rights, 75, 21219
thuong mai trade, 42
Nng sut Productivitv
nhung tro ngai impediments, 71,
101
tu ban va capital and, 42, 209
Nn kinh t ngm, cac nderground
economies, 9, 69, 209
Nn kinh t nhi nguyn Dual
economv. em Khu vuc ngoai phap
lut
Nga, cach mang Russian revolution,
99,195, 20
Nga Russia
chu nghia tu ban trong khung
hoang capitalism in crisis, 1
sector, 29, 69, 74, 215
quyn so huu dt land ownership,
29
sut giam tui tho trung binh
decline in life expectancv, 215
tng thu nhp quc ni gross
domestic product (GDP), 69, 74,
215
Ngn hang Th gioi World Bank, 3,
34, 35, 203
Ngn hang, Banks
~ thuong mai commercial , 34,
64, 6, 195
~ trung uong central , 64
khng tin cy vao tai san th chp
mistrust of collateral, 91
Ngh thu cng Cottage industries,
2, 224
Ngheo kh Povertv
bt binh cua tng lop duoi
underclass dissatisfaction, 212
214, 215
cac nhom nho ngheo kh 'pockets
of `, 212
giam ~ alleviation of, 75
muc ~ 'binh thuong normal level
of, 7576
'quc t 'international`, 35
ti l tng truong growth rate, 214
215
tuong di relative, 4
Nguoi ngheo, xem Dn ngheo
Nha hoach dinh chinh sach
Policvmakers
cac nha cai cach kinh t economic
reformers, 211212
duy tri hin trang status quo
maintenance, 2, 19, 19, 206,
209, 211212, 215
lua chon cac lut su selection of
lawvers, 201202
nguyn thu quc gia, cac heads of
state, 19190, 191194
em ca Chinh phu, cac
Nha chut, cac khu, xem Khu nha
chut
Nht Ban Japan
SU BI AN CUA TU BN

272
h thng quyn so huu tich hop
integrated propertv svstem, 53,
54, 107, 109
h so quyn so huu propertv
records, 105, 156
lich su kinh t economic historv,
34
Tokyo, tng truong d thi Tokvo,
urban growth, 73
Noyes, C. Reinold, 15, 163
Ni chin Civil war, 2, 145
Nng nghip Agriculture, 0,
19719
em ca cac Chuong trinh cai
cach nng nghip
Nugent, eIIerey B., 199

On dinh hoa dng tin Currencv
stabili:ation, 3, 66, 19, 210
P
Payne, ohn C., 165, 1213
Peru
Andean Quechuas nguoi
Quechuas o vng nui Andes,
226
cac hop tac x nng nghip
agricultural cooperatives, 31
cac khu nha chut shantvtowns,
92
chim doat tai san asset
expropriation, 16716
chinh thuc hoa h thng quyn so
huu propertv svstem
formali:ation, 190196
Co bao nhiu tu ban cht? How
Gamarra, vng, 92
gia tri cua tai san ngoai phap lut
value of extralegal propertv, 33,
7
hop phap hoa kinh doanh business
legali:ation, 1, 20, 154155,
190
propertv legali:ation, 19 hinh
20, 31, 190, 192193 hinh, 226
extralegal businesses, 76, 3, 92
Lima, 3032, 33, 92, 190191
lut dt dai lich su historical land
law, 144
quyn so huu ngoai phap lut
extralegal propertv, 31, 3334,
76, 5, 6, 169, 226
So Giao dich Chung khoan Lima
Lima Stock Exchange, 33
T chuc Danh gia Ki thut
Technical Evaluation
rgani:ation, 92
Phn bit di xu phap li Legal
apartheid, 67, 24, 19, 213, 223
Thuc dia Mi .S. colonial, 110
113
Phap, nuoc France, 20720
sector, 10, 9697
su dc lp cua Haiti 104
Haitian independence (18), 5
Valence thanh ph, 97
Philippines
extralegal real estate, 31, 33, 34,
241 hinh
Co bao nhiu tu ban cht? How
propertv legali:ation, 20, 2223
hinh
Manila, 3032, 33, 71
Pipes, Richard, 196
Pisani, Donald, 136, 141
Polanyi, Karl, 3
PortauPrince
cac giao dich bt dng san real
estate transactions, 31
dinh cu phi chinh thuc informal
human settlement, 255256
hinh
gia tri bt dng san value of real
estate, 33
trong khao sat cac thanh ph in
citv survev, 3032
Powelson, ohn P., 17
CHI MUC

273
Q
Quan li rui ro Risk management
cac dung cu bao him insurance
devices, 60, 61, 224
cac h thng trach nhim huu han
limited lialibilitv svstems, 224
cac tai san duoc tp hop pooled
assets, 60
Qui h tro phat trin Development
assistance funds, 35
Qui Tin t Quc t IMF,
nternational Monetarv Fund, 3
Quc gia Ty phuong, cac Western
nations
cai cach lut quyn so huu
propertv law reforms, 109, 166,
173175, 17
di cu hang loat mass imigrations,
4, 73, 9396
h thng quyn so huu, cac
propertv rights svstems, 46, 4,
51, 12, 221, 225
su dung tu ban mt cach huu hiu
capital, efficientlv used, 209
em ca Chu u Cach mang
Cng nghip
Quyn chon c phiu Stock options,
224
Quyn so huu trong du tu
nvestment propertv, 57, 67, 67
Quyn so huu, cac co quan v h so,
xem Co quan v h so quyn so
huu
Quyn so huu, cac h so, xem H so
quyn so huu
Quyn so huu, cac Propertv rights
nhu co so cho kh uoc x hi as
basis for social contract, 221,
224, 226
nhung tro ngai cho hop phap hoa
obsstacles to legali:ation, 19
hinh20, 31, 47, 167
thua k cha truyn con ni
hereditarv succession, 57, 111,
197, 224
tip cn ph quat universal access,
166, 1
Lut quyn so huu
Quyn so huu, cach mang xem cach
mang quyn so huu
Quyn so huu, lut xem Lut quyn
so huu
Quyn so huu Propertv
khai nim cua concept of, 4950
phai sinh derivative, 222223
trung gian tu bantin
capitalmonev mediator, 63
em ca cac H thng biu din
R
Rapacynski, Andrej, 171
Rui ro, quan li, xem Quan li rui ro
S
Schumpeter, oseph, 64
Schwab, Klaus, 213
Senegal, thanh ph Touba Senegal,
citv of Touba, 91
Shinn, Charles Howard, 143
Siu d thi, cac Megacities, 71
Simpson, S. Rowland, 200
Smith, Adam, 11
cac khai nim chua thy truoc
concepts not foreseen, 41, 65
va cac thi truong cho den and
black markets, 10
v canh tranh kinh doanh on
business competition, 9596
v phn cng lao dng on division
of labor, 4142, 71
v tu ban on capital, 42, 43, 214
So Giao dich Chung khoan
Philippines Philippines Stock
Exchange, 34
So giao dich Hang hoa Chicago
Chicago commodities exchange, 62
Soros, George, iii, 214
Steiger, Otto, 64
Stewart, Donald, 5
Story, oseph, 9, 129
Su giau co cua cac quc gia Wealth
of nations, 41, 209
T
Tai co cu no Debt restructuring,
20
SU BI AN CUA TU BN

274
Tai san do Chinh phu nm giu,
Government-held Assets
bi chim doat mt cach bt hop
phap, illegallv occupied, 31, 70,
77
gia tri tuong di cua ~ relative
value of, 33, 34
tu nhn hoa ~: privati:ation of , 2,
3, 1, 20
em ca Tu nhn hoa
Tai san, trao di Assets exchange
bun ban quyn di dt trade in
land claims, 139
ngoai phap lut extralegal, 6, 71,
34, 16169
tin tu ban chu nghia, precapitalist
, 1112
trn co so tu ban, based on capital,
41, 209, 215
tri tr va bi rang buc, sluggish,
constrained , 32
em ca Giao dich
Tai san Assets
chuyn di thanh tu ban
conversion to capital, 6, 7, 40,
4662
cuc sng song hanh cua ~,
parallel 'life` of , 6, 39, 60, 62,
63, 65
gia tri gia tng cua ~ value added
of ~, 146, 219
tinh co th thay th nhau cua ~
fungibilitv, 565, 63, 67, 1,
211, 219
tinh kha chuyn cua ~
transferibilitv of , 46, 1, 211
Tao tu ban Capital creation
bt luc ~ o ngoaiPhuong Ty
non-Western incapicitv for, 5, 35,
40
cac tac nhn con nguoi cua ~
human agents of, 19199
gn kt voi cac quyn so huu
linked to propertv rights, 6, 46
47, 149, 12, 215216, 21, 221
Tng truong kinh t Economic
growth
anh huong cua lut su lawver
effect, 19
cac chin luoc du vaodu ra
inputoutput strategies, 219
nhi nht Chu Asian, force-fed
, 2
va h thng quyn so huu duoc
tich hop and integrated propertv
svstem, 53, 150
Tp quan k thua Entail practice,
1
Ty Ban Nha Spain
dc lp cua Mi Latin cac nm
120 Latin America
independence (182s), 3, 20
centurv, 20720
The Storv of Land, Cu chuyn v
Dt tac phm cua Powelson, 16
The Wheels of Commerce tac phm
cua Braudel, 1
Th tin dung Credit cards, 222
Th chp Mortgages, 16, 61, 196
Th gioi Thu Ba Third World
cac thuc dia phong kin feudal
colonies, 20
cach mang kinh t cac nm 1950
economic revolution (195s), 12,
17
tinh thn nghip chu
entrepreneurial spirit, 4, 2, 35,
37, 5
em ca Dang phat trin, cac nuoc
Th gioi Thu hai Second World, 217
Th ki thu Hai muoi Twentieth
centurv
cac nuoc tu ban chu nghia lon
great capitalist countries, 20
thach thuc di voi chu nghia tu
ban challenges to capitalism, 3,
20
Thi truong cac, quyn so huu
Markets, propertv, 5254
Thi truong chung khoan, cac Strock
markets
cua cac nuoc phat trin of
developed countries, 35
Hoa Ki .S., 2, 3, 107
So Giao dich Chung khoan Cairo
Cairo Stock Exchange, 34
CHI MUC

275
So Giao dich Chung khoan Lima
Lima Stock Exchange, 33
So Giao dich Chung khoan
Philippines Philippines Stock
Exchange, 34
Thi truong hang hoa, cac
Commodities markets, 62
Th Nhi Ki Turkev
d thi hoa va cac gececondus
urbani:ation and gececondus, 77
dng dt 1999 earthquake
(1999), 70
Thng tin quyn so huu Propertv
information
d m ta tai san asset description
services, 6162
duoc tich hop integrated, 5254,
163
duoc tiu chun hoa standardi:ed,
53, 575
sn co mt cach ph quat
universallv available, 53
Thu no debt collection, 6, 51
Thu thu Tax collection, 6, 51, 60,
97, 100, 196
Thua k cha truyn con ni
Hereditarv succession, 57, 111,
197, 224
Thuc thi phap lut Enforcement
cng vic cua cng an police
services, 197
khng hiu qua ineffective, 171
phu thuc vao dia chi address
dependent, 59, 197
voi cac nghia vu th chp for
mortgage obligations, 61
Thu tu cac xi nghip hop phap
Taxes from legali:ed firms, 154,
155
Thu, xem Thu thu
Thuong mai quc t international
trade
nguyn nhn cua d thi hoa cause
of urbani:ation, 79, 91
nhung k bun lu smugglers, 97
phuong thuc cho khung hoang
kinh t remedv for economic
crisis, 3
rao can thu quan tariff barriers, 1
thao cac quy ch drafting
regulations, 210
tu do hoa liberali:ation, 20
va tng nng sut and productivitv
increase, 41
Thurow, Lester, 20
Thuy Din, khu vuc ngoai phap lut
Sweden, extralegal sector, 9
Thuy Si Swit:erland, 4, 54, 173174,
1
Ti gia hi doai Exchange rates, 226
Tich hop thng tin nformation
integration, 5254. em ca Thng
tin so huu
Tich tu tu ban Capital accumulation
~ 'nguyn thu 'primitive` ,
55, 217
~ va chuyn mn hoa and
speciali:ation, 4142
Tim nng cua tai san Asset
potential, 4446
c dinh ~ fixation of , 42, 45, 47
51, 60
khng duoc lp h so
undocumented, 6, 32, 76, 192,
211, 227
tinh hung duoc m phong
simulated situations, 575
Tin lanh, dao duc Protestant ethic,
223224
Tin giy, xut xu cua paper
currencv, origin of, 63, 222
Tin ich cng cng, xem Dich vu
cng cng
Tin Monev
gia dinh truoc v quyn so huu
presupposition of propertv, 64
khng lam phat noninflationarv,
65
ngun gc cua dng tin origins of
currencv, 65, 222
phai sinh derivative, 222223
quan h voi tu ban relationship to
capital, 11, 4344, 63
thin duong cho ~ quc t havens
for international , 2
Tit kim Savings
cac khuyn nghi
recommendations, 227
SU BI AN CUA TU BN

276
tai san cua nguoi ngheo assets of
poor people, 5, 11, 474
Tin dung, lich suh so Credit
historvrecords
mt tinh nc danh loss of
anonvmitv, 55
tai san nhu vt th chp assets as
collateral, 6, 39, 51, 60, 4
Tinh chiu trach nhim, ca nhn
Accountabilitv, individual
h thng quyn so huu chinh thuc
formal propertv svstems, 50,
5456 59
khu vuc ngoai phap lut
extralegal sector, 210211
Tinh kinh t theo qui m economv of
scale, 3, 155, 224
Tinh thn kinh doanh, xem Tinh thn
nghip chu
Tinh thn nghip chu Entrepreurial
spirit
cua dn ngheo of poor people, 30,
34
o khi nguyn cng san former
communist bloc, 4
o Th gioi thu Ba Third World, 4,
2, 35, 37, 5
Phuong Ty Western, 10, 71
Ty u Western Europe, 99
em ca Kinh doanh ngoai phap
lut
Toa an Ti cao CaliIornia California
Supreme Court, 143
Toa an Ti cao Hoa Ki .S.
Supreme Court, 131133, 134, 147
Toan cu hoa Globali:ation
chinh sach kinh t vi m, cac
macroeconomic policies, 66,
103, 166, 211
chu nghia phn bit di xu su loai
tru trong ~
apartheidexclusiveness in, 207
213, 227
cua chu nghia tu ban of
capitalism, 190, 207227
gia thit nhung v ~
assumptions of, 210211
nguyn nhn nhung cua ~ causes
of, 210
su l thuc ln nhau
interdependencies, 70
em ca Chu nghia tiu dng
Thuong mai
Tollison, Robert, 97
T chuc cac, khu vuc ngoai phap
lut rgani:ations, extralegal
sector
175, 17179
lit k cac loai listed tvpes of, 7

cac hip hi di dt Hoa Ki .S.
claim associations, 136140
cac t chuc cua nhung nguoi khai
mo Hoa Ki .S. miners
organi:ations, 136137, 14014
T chuc Lao dng Quc t
nternational Labor rgani:ation,
69, 166
T chuc Thuong mai Th gioi,
World Trade rgani:ation (WT),
3, 17
Tng cuc Dt dai Hoa Ki General
Land ffice, .S., 124125, 141
Tng cuc Thng k Quc gia
Mexico Mexican National
Statistics nstitute, 29
Trao di tai san, xem Tai san, trao
di
Trung Dng Middle East
hiu bit thi truong trong lich su
historical market knowledge, 4
Knh Sue va dp Aswan Sue:
Canal and Aswan Dam, 5
ngheo assets and saving of the
poor, 5
bang
em ca Ai Cp
Trung Quc, China
Bc Kinh Beifing, 69,77
cai cach Dng Tiu Binh Deng
iaoping reforms, 69
d thi hoa urbani:ation, 17, 69, 77
CHI MUC

277
sector, 69, 74, 77
ngheo kh tuong di relative
povertv, 4
bang
Trung tm Nghin cuu Kinh t Khu
vuc Tu nhn Center for Private
Sector Economic Studies
CPSEIS, 7
Truyn thng, cach mang
Communication revolution, 0,
11, 20209, 213
Tu ban cht Dead capital
qua trinh tu ban hoa capitali:ation
process, 159162, 160 hinh
su bt kha chuyn cua tai san
unconvertibilitv of assets, 6, 35,
474
su bt luc trong tao tu ban
incapacitv for capital generation,
5, 32, 35, 73, 210
su trao di phi chinh thuc cua tai
san, informal exchange of assets,
6, 21, 71, 210
tai san th chp d vay muon
collateral for loans, 6, 91, 155
toan cu v bt dng san
worldwide in real estate, 36
bang, 25125 hinh
tim nng tai san khng duoc thuc
hin unreali:ed asset potential,
6, 32, 76, 194, 211, 227
Tu ban dao tu Capital flight, 9, 209
Tu ban Capital
dinh nghia ~ definition of , 41
nhu 'cht liu dc lp as
'independent substance`, 215
216
nhu ngun gc cua su giau co as
source of wealth, 4142, 66, 209
nhung su bi n cua ~ mvsteries of
~, 1113
quan h voi tin relationship to
monev, 11, 4344, 63
tao va su dung ~ mt cach co hiu
qua efficient production and use,
209
'thn thin voi tri oc 'mind
friendlv`, 21221
trong tay mt s it nguoi in hands
of the few, 67, 207, 212, 213, 227
em ca Tu ban cht Gia tri thng
du
Tu chu cua nhn dn, su Popular
sovereigntv, 146
Tu nhn hoa Privati:ation, 2,3, 19,
20
Tuyn b ph quat v Nhn quyn
niversal Declaration of Human
Rights, 166, 217
U
Ukraina, khu vuc ngoai phap lut
kraine, extralegal sector, 69
Ulen, Thomas, 174
V
Vn hoa, va Chu nghia tu ban
Culture, and capitalism, 45, 9,
223226
Vargas Llosa, Mario, 191
Veneuela
chu nghia tu ban trong khung
hoang capitalism in crisis, 1
sector, 21, 6
xung dt giai cp class
confrontation, 212
Vi tai tro, cac chuong trinh
Microfinance programs, 70
Vin Tu do va Dn chu nstitute of
Libertv and Democracv, 162
Vn c phn Equitv, 51

Washington, George, 9, 10, 117, 120,
123
White, G. Edward, 149
Wood, Gordon, 10, 14

akaria, Fareed, 225
ambia, khu vuc ngoai phap lut
ambia, extralegal sector, 69

SU BI AN CUA TU BN

278

"Mt quyn sach tuyt hay...manh m va hoan toan thuyt phuc. No s co tac dng b ich
nht ln cach nhin gn voi phat trin kinh t."
RNAL CAS, ngui dot giai Nobel kinh t

"De Soto d chung minh trong thuc tin rng cp chung thu so huu cho cac tai san chua co
chung thu so huu la mt cach rt hiu qua d thuc dy phat trin kinh t cua toan x hi.
ng d nghi cho cac nha chinh tri mt du an, cai co th dong gop cho phuc loi cua dt nuoc
ho va dng thoi tng cuong dia vi chinh tri ring cua ho, mt su kt hop tuyt voi."
MILTN RIMAN, ngui dot giai Nobel kinh t

"De Soto mt minh khoi dy mt cuc cach mang trong Th gioi Thu ba,... Su Bi an cua Tu
ban tao thanh mt trong vai cach tip cn moi va thuc dy hua hen d khc phuc ngheo doi,
tin cng trong mt thoi gian rt dai."
RANCIS UKUAMA, tc gia cua 1he Creat Disruption:
Human Aature and the Reconstitution of Social Order

"Mt cun sach mo duong. Tip sau cun sach dc bit va rt dc dao cua ng, cun The
ther Path... , cun sach nay cung lai la mt thanh tuu xut sc."
ANN KIRKPATRICK, Cu Di s Mi ti Lin Hip Quc

"Tu tuong moi m la him quyn sach nay co nng luc d bin di cac nn kinh t cua
nhung nuoc dn nay d chua co kha nng lam cho chu nghia tu ban hoat dng cho nhn dn
ho...No giai thich cac nn kinh t tht bai ra sao do d khng du tin tao ra kt cu phap li
sng cn cung chng d cho nn kinh t 'den' chuyn thanh nn kinh t chu dao."
AVI N, Cu B truong B Ngoi giao Vuong Quc Anh

"Mt dong gop trong dai. Mt kin nghi moi cho thay di, diu dung cho ca th gioi."
AVIR PR CULLAR, Cu Tng Thu k Lin Hip Quc

"Su Bi an cua Tu ban co kha nng tao ra mt cuc cach mang moi, v cng co ich, boi vi no
d cp dn ngun gc duy nht va lon nht cua tht bai trong cac nuoc Th gioi Thu ba va
nguyn cng san thiu qui tc cua lut, cai duy tri quyn so huu tu nhn va cung cp khung
kh cho cac doanh nghip. No la cun sach bt buc tt ca nhung ai chiu trach nhim v 'Su
Giu co cua cac Quc gia' phai doc."
MARGART THATCHR, Cu Thu tung Vuong Quc Anh

"Quyn sach loai nht. No bin h mt cach vung chc cho cach cai thin cuc sng cua rt
nhiu nguoi o th gioi dang phat trin."
ALTR RISTN, Chu t|ch danh d, Citigroup

"Quyn sach nay lam thay di su hiu bit cua chung ta v tu ban sinh ra tu du. Nhung h
qua co th lam choang vang th gioi."
ILLIAM . BUCKL, r. Chu bt sng lp cua 1he Aational Review
SU BI AN CUA TU BN

2

CHI MUC

3

CHUONG 1

1
Gordon S. Wood, 'Inventing American Capitalism, New York Review oI Books
une 9, 1994, p. 49.
CHUONG 2

1
Donald . Pisani, Water, Land, and Law in the West. The Limit of Public Policv,
185-192 Lawrence: University Press oI Kansas, 1996, p. 51

2
Nhn xt cua kin truc su va nha qui hoach d thi Albert Magonese trong
Confonction, No. 119, FebruaryMarch 1973, p.11.
3
Leonard . RolIes, r., 'The Struggle Ior Private Land Rights in Russia,
Economic Reform Todav, No. 1, 1996, p. 12.

CHUONG 3

1
Adam Smith, The Wealth of Nations London: Everyman`s Library, 1977,
2
Ibid., p.295
3
Sismonde de Sismondi, Nouveaux Principes deconomic politique Paris:
CalmanLvy, 127, pp. 12.
4
ean Baptiste Say, Traite deconomic politique Paris: Deterville, 119, Vol.2, p.
429.
5
Karl Marx, Frederick Engels, Collected Works New York: International
Publishers, 1996, Vol. 33, p.2.
6
Adam Smith, The Wealth of Nations London: Everyman`s Library, 1977,
7
Ibid., p.26.
Herbert L. DreyIus and Paul Rabinow, Michel Foucault. Bevond Structuralism

and Hermeneutics Chicago: Harvester, University oI Chicago, 192, p.211.
9
George A. Miller and Philip N. ohnsonLaird, Language and Perception
Cambridge: Harvard University Pres, 1976, p.57.
10
Gunnar Heinsohn and Otto Steiger, 'The Property Theory oI Interest and
Money, unpublished manuscript, second draIt, October 199, p. 22.
11
Ibid., p. 43.
12
Ibid., p. 3.
13
Tom Bethell, The Noblest Triumph New York: St. Martin`s Press, 199, p.9.
14
Fernand Braudel, The Wheels oI Commerce New York: Harper and Row,
192, p. 24.

CHUONG 4
SU BI AN CUA TU BN

2

1
'Survey the Internet, Economist, uly 1, 1995, pp. 45.
2
eb Blount, 'Latin Trade, News Finance, anuary 20, 1997.
3
Tony Emerson and Michael Laris, 'Migration, Newsweek, December 4, 1995.
4
Henry Boldrick, 'Reaching Turkey`s Spontaneous Settlements, World Bank
Policv, Aprilune 1966.
5
'Solving the Squatter Problem, Business World, May 10, 1995.
6
Newsweek, March 23,199.
7
Economist, une 6, 199.
Manal ElBatran and Ahmed ElKholei, Gender and Rehousing in Egvpt Cairo:
Royal Netherlands Embassy, 1996, p. 24.
9
Gerald Barthelemy, 'Lèxtention des lotissements sauvages a usage populaire en
milieu urbain ou Paysans, Villes et Bidonvilles en Haiti: Aperus et reIlexions,
une 1996, PortauProvince, oIIprint.
10
Blout, 'Latin Trade.
11
Leonard . RolIes, r., 'The Struggle Ior Private Land Rights in Russia,
Economic Reform Todav, No. 1, 1966.
12
OIIicial journal oI the National Geographic Societv Millenium in Maps, No. 4.,
October 199.
13
Donald Stewart, APE, December 1997.
14
Matt MoIIett, 'The Amaon ungle Had an Eager, but Was It Ior Sale? Wall
Street Journal, anuary 30, 1997.
15
Simon Fass, Political Economv in Haiti. The Drama of Survival New
Brunswick, N..: Transaction Publishers, 190, pp. xxivxxv
16
Ahmed M. Soliman, 'Legitimiing InIormal Housing: Accomodating Low
Income Groups in Alexandria, Egypt, Environment and rbani:ation, Vol. , No.
1 April 1996, pp. 190191
17
Reuters, Finance Review, May 11, 1992, p. 45
1
Mavery arembo, Newsweek, uly, 1997.
19
Economist, March 5,1994.
20
Economist, May 6,1995.
21
'Terrenos de Gamarra valen tres veces mas que en el centro de Lima, El
Comerrcio, April 25, 1995.
22
an de Vries, Economv of Europe in an Age of Crisis, 1-15 Cambridge:
Cambridge University Press, 1976 D. C. Coleman, Revisions in Mercantilism
London: Methuen, 1969 . H. Clapham, The Economic Development of France
and Germanv, 1815-191 Cambridge: Cambridge University Press, 1963 Eli
Heckscher, Mercantilism, ed. E. F. Soderland London: George Allen&Unwin.
1934.
23
oseph Reid, Respuetas al primer cuestionario del LD Lima: Meca, 195.
24
D. C. Coleman, The Economv of England, 14501750 London: OxIord
University Press, 1977, pp. 119
25
Ibid., pp.559.
CHI MUC

3

26
Heckscher, Mercantilism, Vol. 1, p.323
27
Ibid., p. 241.
2
Robert B. Ekelund, r., and Robert Tollison, Mercantilism as a Rent-Seeking
Societv College Station: Texas A&M University Press, 191, Chapter 1.
29
Heckscher, Mercantilism, Vol. 1, pp.239244.
30
Coleman, The Economv of England, p. 74.
31
Heckscher, Mercantilism, Vol. 1, p.244.
32
Clapham, The Economic Development of France and Germanv, pp. 323325.
33
oseph Reid tra loi cho ban cu hoi thu hai do Vin Tu do va Dn chu Institute
oI Liberty and Democracy gui, Tai liu in, Thu vin ILD, 195 Heckscher,
Mercantilism, Vol. 1, pp.247, 251.
34
Charles Wilson, Mercantilism London: Routledge & Kegan Paul, 1963, p. 27.
35
Coleman, The Economv of England, p. 105.
CHUONG 5

1
Francis S. Philbrick, 'Changing Conceptions oI Property Law, niversitv of
2
Bernard Bailyn, The Peopling of British North America. An ntroduction New
York, 196, p. 5.
3
Peter Charles HoIIer, Law and People in Colonial America Baltimore: ohns
Hopkins University Press, 199, pp. 12.
4
Ibid., p. xii.
5
David Thomas Konig, 'Community Custom and the Common Law: Social
Change and Development oI Land Law in Seventeenth Century
Massachusetts", in Land Law and Real Propertv in American Historv. Mafor
Historical nterpretations, ed. Kermit Hall New York: Garland Publishing,
197, p. 339.
6
Ibid., pp. 319320.
7
Ibid., p. 320.
Ibid., p.323.
9
Ibid., p.324.
10
Ibid., p.349.
11
HoIIer, Law and People in Colonial America, p. 15.
12
Amelia C. Ford, Colonial Precedents of ur National Land Svstem as t Existed
in 18 Philadelphia: Porcupine Press, 1910, pp. 112113.
13
Ibid., p. 114.
14
Konig, 'Community Custom, p. 325.
15
Ibid., 349.
16
Aaron Morton Sokolski, Land Tenure and Land Taxation in America New
York: Schalkenbach Foundation, 1957, p. 191.
17
Ibid.
SU BI AN CUA TU BN

4

1
Henry W. Tatter, The Preferential Treatment of the Actual Settler in the Primarv
Disposition of the Jacant Lands in the nited States to 181, Ph.D.
dissertation, Northwestern University, 1933, p. 23.
19
Ibid.
20
Ford, Colonial Precedents., p.103.
21
Ibid.
22
Ford, Colonial Precedents., pp. 990.
23
Ibid., p. 126.
24
Ibid.
25
Ibid., p. 12.
26
Ibid., p. 129.
27
Ibid., p. 130.
2
Tatter, The Preferential Treatment., pp. 4041
29
Duoc trich trong Stanley Lebergott, ' O` Pioneers`: Land Speculation and the
Growth oI the Midwest, trong Essavs on the Economv of the ld Nortwest, ed.
David C. Klingman and Richard K. Vedder Athens: Ohio Univerity Press,
197, p. 39.
30
31
Sokolski, Land Tenure., p. 192.
32
Ibid., p. 193.
33
Ibid.
34
Duoc trich trong Donald . Pisani, Water, Land, and Law in the West. The Limits
of Policv, 1501920 Lawrence: University Press oI Kansas, 1996, p.51.
35
Sokolski, Land Tenure., pp. 193194.
36
Lebergott, ' O` Pioneers, pp. 3940
37
Ibid.
3
Ibid., p. 40.
39
Dao lut XXXIII, March 1642, The Statute at Large, Being a Collective of All
the Law of Jirginia from the First Session of the Legislature, ed. William
Henning new York, 123, P. 134.
40
Richard E. Messick, 'A History oI Preemption Laws in the Unated States, draIt
prepared Ior ILD, p. 7.
41
42
Ibid.
43
Ibid., p. 132.
44
Ibid., p. 134.
45
Mt Lut d Diu chinh va Giai quyt cac Chung thu So huu cua Nhung nguoi
co Yu sach di voi Dt chua duoc Chung nhn Duoi thoi Chinh phu truoc va
Chinh phu hin thoi, Truoc khi Thit lp So Dt dai Lin bang, The Statutes at
Large. Being a Collection of All the Laws of Jirginia, ed. William Hening
Richmond, 122, p.40.
46
Douglas W. Allen, 'Homesteading and Property Rights or, How the West Was
Really Won, Journal of Law and Economics 34 April 1991, p.6
CHI MUC

5

47
Richard Current et al., eds., American Historv. A Survev, 7
th
ed. New York:
KnopI, 197, p.149.
4
Terry L. Anderson, 'The First Privatiation Movement, in Essavs on the
Economv of the ld Nortwest, ed. David C. Klingman and Richard K. Vedder
Athens: Ohio University Press, 197, p. 63.
49
Current, American Historv. p.150.
50
Roy M. Robbins, 'Preemption: A Frontier Triumph, Mississipi Jallev
Historical Review, Vol. 1, December 131, pp. 333334.
51
Ibid.
52
53
Lebergott, ' O` Pioneers, p. 40.
54
Ibid.
55
Messick, 'A History oI Preemption, p.9.
56
Duoc trich trong Tatter, The Preferential Treatment., pp. 9192.
57
5
Dao lut 1 thang Nm 1796, Public and General Statutes Passed bv the
Congress of the nited States of America. 189 to 181 nclusive, ed. oseph
Story Boston, 12.
59
Tatter, The Preferential Treatment., p. 11.
60
Duoc trich o sach d dn Ibid. o trn, p. 125.
61
Patricial Nelson Limerick, The Legacv of Conquest. The nbroken Past of the
American West new York: Norton, 197, p.59.
62
Ibid.
63
Ibid., p. 140.
64
Lebergott, ' O` Pioneers, p. 44.
65
Ibid.
66
Ibid.
67
Richard E. Messick, 'Rights to Land and American Economic Development,
draIt prepared Ior the Institute oI Liberty and Democracy, p. 44.
6
Richard White, ts Your Misfortune and None of Mv wn. A New Historv of the
American West Norman: University oI Oklahoma Press, 1991, p. 146.
69
Ibid.
70
Edward Farrell, Personal Communication.
71
Stephen Schwart, From West to East New York: Free Press, 199, pp. 105
110.
72
Duoc trich trong Lebergott, ' O` Pioneers, p. 40.
73
Duoc trich trong Anderson, 'The First Privatiation Movement, p. 63.
74
Paul W. Gates, Landlords and Tenants on the Prairie Frontier Ithaca: Cornell
University Press, 1973, p.13.
75
Ibid., p.16.
76
Duoc trich Ibid.
77
Duoc trich trong Gates, Landlords and Tenants, p. 24.
SU BI AN CUA TU BN

6

7
Lawrence M. Friedman, A Historv of American Law, 2
nd
ed. New York: Simon
& Schuster, 196, pp. 241242.
79
Duoc trich trong Friedman, A Historv of American Law, p. 242.
0
Ibid.
1
G. Edward White, The American Judicial Tradition. Profiles of Leading Judges
New York: OxIord University Press, 1976, p. 4.
2
Duoc trich trong Ford, Colonial Precedents., p. 129 Ti nhn manh.
3
Gates, Landlords and Tenants., p. 27.
4
Green v. Biddle, Wheaton 1 123.
5
Ibid., p. 33.
6
Ibid., p. 66.
7
Current, American Historv. p.149.

9
Duoc trich Ibid., p. 31.
90
91
92
Bodlev v. Gaither, 19 Kentucky Reports 57, 5 125.
93
MKinnev v. Carrol, 21 Kentucky Reports 96, 97 127
94
White, ts Your Misfortune., p. 139.
95
Gates, Landlords and Tenants., p. 46 Congressional Record, 43 Congress, I
Session, 1603 February 1, 147.
96
Pisani, Water, Land, and Law., p. 63.
97
9
99
Paul W. Gates, 'CaliIornia`s Embattled Settlers, The California Historical
Societv uarterlv, Vol. 41, une 1992, p. 115.
100
101
Duoc trich o Ibid.
102
Ibid.
103
Dao lut 29 thang Nm 130, Public Statutes at Large of the nited States of
America, Vol. 4 Boston, 146.
104
Dao lut 4 thang Chin 141, Public Statutes at Large of the nited States of
America, Vol. 5 Boston, Little and Brown 156.
105
Messick, 'A History oI Preemption, p. 26.
106
107
Allan G. Bogue, 'The Iowa Claims Clubs: Symbol and Substance, in The
Public Lands. Studies in the Historv of the Public Domain, ed. Vernon
Carstensen Madison: University oI Wisconsin Press, 1963, p. 47.
10
109
Ibid., p. 63.
110
Bogue, 'The Iowa Claims Clubs, p. 51.
111
Ibid., p. 50.
112
Duoc trich o Ibid., p. 52.
CHI MUC

7

113
114
115
116
117
Terry Anderson and P. . Hill, 'An American Experiment in Anarcho
Capitalism: The Not So Wild West, Journal of Libertarian Studies 3 1979, p.
15.
11
Ibid.
119
120
Ibid., p. 51.
121
Duoc trich o Ibid. p. 54.
122
123
124
125
Ibid., p. 27.
126
ohn Q. Lacy, 'Historical Overview oI the Mining Law: The Miner`s Law
Becomes Law, in The Mining Law of 182 Washington, DC.: National Legal
Center Ior the Public Interest, 194, p. 17.
127
Robert W. Swenson, 'Sources and Evolution oI American Mining Law, in The
American Law of Mining, ed. Matthew Bender New York: Rocky Mountain
Mineral law Foundation, 1960, p. 19.
12
Gates, 'CaliIornia`s Embattled Settlers, p. 100.
129
Harold Krent, 'Spontaneous Popular Sovereignty in the United States, draIt
130
131
Limerick, Legacv of Conquest, p. 65 xem ca White, ts Your Misfortune, p.
147.
132
133
Ibid.
134
Gates, 'CaliIornia`s Embattled Settlers, p. 100.
135
Ibid., pp. 2226.
136
Lacy, 'Historical Overview oI the Mining Law, p. 26.
137
Duoc trich trong Charles Howard Shinn, Mining Camps. A Studv in American
Frontier Government New York: KnopI, 194, p. 107.
13
Gore v. McBreyer, 1 Cal. 52 161 duoc trich o ibid., p. 22.
139
Ibid., p. 21.
140
Ibid., pp. 2425.
141
Duoc trich o Ibid., p. 24.
142
Ibid., p. 29.
143
Ibid., p. 30.
144
Ibid.
145
Harold Krent, 'Spontaneous Popular Sovereignty in the United States, draIt
SU BI AN CUA TU BN

8

146
147
14 Stat. 252 166.
14
Swenson, 'Sources and Evolution oI, p. 37.
149
150
Duoc trich trong Krent, 'Spontaneous Popular Sovereignty, p.3.
151
Lacy, 'Historical Overview oI the Mining Law, pp. 373 17 Stat. 91, 30
U.S.C. 2242.
152
Jennison v. Kirk, 9 U.S. 240, 243 17.
153
Swenson, 'Sources and Evolution oI, p. 27.
154
Messick, 'Rights to Land and American Development, p. 45.
155
156
Ibid., p. 145.
157
Gordon S. Wood, 'Inventing American Capitalism, New York Review of
Books, une 9, 1994, p. 49.
15
159
White, The American Judicial Tradition..`, pp. 449.
160
Francis S. Philbrick, 'Changing Conceptions oI Property Law, niversitv of
CHUONG 6

1
C. Reinold Noyes, The nstitution of Propertv New York: Longman`s Green,
1936, pp. 5 and 13.
2
V mt thao lun rt sang sua va ph bin v d tai nay, xem William M. Landes
and Richard A. Posner, 'Adjudication as a Private Good, Journal of Legal
Studies, Vol. , March 1979, pp. 23524.
3
Noyes, The nstitution of Propertv, p. 2.
4
ohn C. Payne, 'In search oI Title, Part 1. Alabama Law Review, Vol. 14, No. 1
1961, p. 17.
5
Andrej Rapacynski, 'The role oI the State and the Market in Establishing
Property Rights, Journal of Economic Perspectives, Vol. 10, No. 2 Spring 1996,
p. .
6
Xem Robert C. Ellickson, rder Without Law. Hoaw Neighbors Settle Disputes
Cambridge: Havard University Press, 1991 mt thao lun li thu nht v qui dinh
ngoai phap lut cai quan cac quyn so huu ra sao o Hoa Ki.
7
Richard A. Posner, 'Hegel and Employment at Will: A Comment, Cardo:o Law
Review, Vol. 10, MarchApril 199.
Harold . Berman, Law and Revolution. The Formation of the Western Legal
Tradition Cambridge: Harvard University Press, 193, pp. 555556.
9
Ibid., p. 557.
10
Robert Cooter and Thomas Ulen, Law and Economics. An Economic Theorv of
Propertv Reading, Mass.: AddisonWesley, 1997, p. 79.
11
Margaret Gruter, Law and the Mind London: Sage, 1991, p. 62.
CHI MUC

9

12
Bruce L. Benson, The Enterprise of Law San Francisco: PaciIic Research
Institute Ior Public Policy, 1990, p. 2.
13
V mt tuong thut v cac t chuc phichinh thuc c chuyn dn sang khu vuc
chinh thuc ra sao xem Hernando de Soto, The ther Path. The nvisible
Revolution in the Third World New York: Haper&Row, 199, dc bit cac
Chuong 14.
14
Bruno Leoni, Freedom and the Law Los Angeles: Nash, 1972, pp. 1011.
15
Xem Robert Sugden, 'Spontaneous Order, Journal of Economic Perspectives,
Vol. 3, No. 4 Iall 199, dc bit cac trang 93 va 94. Cung xem ca F. A. Hayek,
Law, Legislation, and Libertv, Vol. 13 London: Routledge and Kegan Paul,
1973.
16
Payne, 'In search oI Title, Part 1, p. 20.
17
Xem ohn P. Powelson, The Storv of Land, Cambridge, Mass.: Lincoln Institute
oI Land Policy, 19.
1
Richard Pipes, The Russian Revolution New York: Vintage Books, 1991, p.
112.
19
Samar K. Datta and eIIerey B. Nugent, 'Adversary Activities and Per capita
Income Growth, World Development, Vol. 14, No. 12 196, p. 145.
20
S. Rowton Simpson, Land, Law, and Registration London: Cambridge
21
Peter Stein, Legal Evolution. The Storv of an dea Cambridge: Cambridge
22
Ibid., p. 55.
23
Lynn Holstein, 'Review oI Bank Experience with Land Titling and
Registration, working papaes, Marrch 1993, p. 9.
24
. D. McLaughlin and S. E. Nichols, 'Resource Management: The Land
Administration and Cadastral Systems Component, Surveving and Mapping, Vol.
49, No. 2 199, p. 4.
CHUONG 7

1
Lester Thurow, The Future of Capitalism New York: Penguin Books, 1996, p.5.
2
Hernando de Soto, The ther Path. The nvisible Revolution in the Third World
New York: Harper & Row, 199.
3
'Side EIIects oI Egypt`s Economic ReIorm Warned, inhua CNN, February 4,
1999.
4
George F. Will, The Pursuit of Jirtue and ther Torv Notions New York: Simon
& Schuster, 192.
5
Klaus Schwab and Claude Smadja, 'Globaliation Needs a Human Face,
nternational Herald Tribune, anuary 2, 1999.
6
Tim Padgett, Newsweek, September 16, 1996.
7
George Soros, The Crisis of Global Capitalism. pen Societv Endangered New
York: Public AIIairs, 199, p. xxvii.
SU BI AN CUA TU BN

10

Eugene Kamenka, ed., The Portable Marx New York: Viking Penguin, 1993, p.
463.
9
Nancy Birdsall and uan Luis Lodoo, 'Assets in Equality Matters, American
Economic Review, May 1997.
10
Kamenka, ed., The Portable Marx, p. 447.
11
Karl Marx, 'Capital, Collcted Works, Vol. 2, p. 235.
12
Thomas Aquinas, Summa Theologica, Part I oI Second Part Q. 12., Art. 4
London: Encyclopaedia Britanica, 1952, p. 672.
13
Ronald H. Coase, 'The Nature oI the Firm, Economica, November 1937.
14
Margaret Boden, The Creative Mind London: Abacus, 1992, p. 94.
15
Daniel C. Dennett, 'Intentionality, in The xford Companion to the Mind, ed.
by Richard L. Gregory OxIord: OxIord University Press, 1991, p. 34.
16
ohn R. Searle, The Construction of Social Realitv New York: Free Press,
1995, p. 46.
17
Xem Michel Foucault, Les Mots et les choses Saint Amand: Gallimond, 1993.
1
Karl Popper, Knowledge and the Bodv-Mind Problem London: Routledge,
1994.
19
Viviane Forrester, LHorreur economique Paris: Fayard, 1996, p. 61 ti dich.
20
Karl Marx, in Kamenka, ed., The Portable Marx, pp. 444447.
21
Claude LviStrauss, Tristes tropiques Paris: Plon, Terre HumainePoche,
1996, p. 354.
22
Fareed akaria, 'The Politics oI Port, Slate Maga:in, Internet, March 16, 1999.
23
Sach doc chu yu lin quan dn hin tuong cua lng tin va hop tac x hi, tt
nhin la cun sach cua Francis Fukuyama, Trust New York: Free Press, 1995.

Sự bí ẩn của tư bản (Sự bí ẩn của vốn) - Hernando De Soto

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sự bí ẩn của tư bản (Sự bí ẩn của vốn) - Hernando De Soto

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SU BI AN CUA

Vi sao Chu nghia tu ban Thanh cng

Hon th nua, quyn so huu, ging nng luong, la

Cac s liu do Gerard Barthelemy thu thp cho thy dn s

Nhung thiu sot ki thut trong thu

ng cung d hiu rng

Herbert L. DreyIus and Paul Rabinow, Michel Foucault. Bevond Structuralism

Current, American Historv. p.149.

You might also like