AlternatifBirEnerjiKayna:Hidrojen(H2) Doada3izotopuvardr: Protium (1H) Deuterium (2H) Tritium (3H) :+1deerlibirekirdekve1elektrondanoluur,atomarl1.008dir. :1protonve1ntrondan oluur. :1protonve2ntrondan oluur.Doalolarakbulunmazyapayolarak retilir.

Fizikselzellikleri: Renksizvekokusuzbirgazdr. Moleklarl2.016olupenhafifelementtir. zglktlesihavadan14katazdr(Normalartlaraltnda0.08376kg/m3). 20.3Kve1atmosferbasnaltndasvhalegemektedir. Birokyakttandahayksekenerjiyesahipbirmolekldr.Hidrojeninenerjikapasitesi 141.9MJ/kgolupbenzininyaklak3katnaeittir. Kendikendineyanmascakl585oC Havaierisindehacimsel%4%75oranlarndabulunmashalindeyanar.Stokiometrik oranise %29,53dr.

Hidrojenretimi

DnyadaHidrojenretimi DoalGaz Rafinerirnleri Kmr SuyunElektrolizi :%48(%48in%90danfazlasCH4dan) :%30 :%18 :%4

retimmetotlarhammaddeye,eldeedilmekistenenhidrojenmiktarnavesaflkderecesine gredeiir.Yenigelitirilmekteolanyntemlerdedikkatealndndahidrojenretim teknolojilerigrupaltndatoplanabilir: FosilHammaddelerden: KmrnGazlatrlmas BuharReformingi (Doalgaz,LPG,Benzinv.b.) Ototermal Reforming TermalDisosiasyon YenilenebilirEnerjiKaynaklarndan: SuyunElektrolizi Fotoelektroliz SuyunTermalParalanmas Biyoktle Gazlatrmas. AtkGazAkmlarndanHidrojenKazanma: Rafineriler(buharveyametanol reforming fabrikalarprosesgazv.b.) Kimyasalmaddefabrikalar(amonyakveyametanol senteziv.b.)

FosilHammaddelerdenHidrojenretimi KmrnGazlatrlmas(KoppersTotzekProsesi)

Tozhaldekikmrbuharla9000Cyestlr,klhalinegetirilirvekkrtnayrmassalanr. Oluanrnbasnaltndasuilesaflatrlarakgazhaledntrlr,sonrabuharlaveoksijenle kartrlrvegenelliklenikelbazlbirkatalizrdengeirilerekkarbonmonoksitvehidrojenin ayrtrlmassalanr.Builemdeverimlilik%97dir.Ancakyksekscaklklargerektirmesive kirlilikleryaratmasnedenlerindenfazlatercihedilmez. 2C+O2 +H2OH2 +CO2+CO

BuharReformingi 1.DoalGaz(Metan)BuharReformingi

Subuharylayaplanendotermikveokuygulananbirreforming prosesidir.Ancakreaksiyonun endotermikolmasdardansverilmesinigerektirdiindenoldukakomplekstir. basamaktagerekleir: Gazsentezlenmesi Sugazdeiimi Gazsaflatrmasdr. Buyntemsrasndascaklk700925Cyekadarkmaktadr.Ynteminverimlilii%6575dir.

Metanreformingreaksiyonu: CH4 (gaz)+H2O3H2 +CO 206kJ/mol(I.basamak) CO+H2OH2 +CO2 (II.basamak) kincibasamaktankangazakmsaflatrmanitesineverilerekkalankarbonmonoksit,karbon dioksit,metan,nitrojen,v.s.uzaklatrlrve~%99.9995saflktahidrojeneldeedilir.(III.basamak) 2.LPGBuharReformingi LPGninbuharreformingidoalgazn(metan)reformingiilehemenhemenayndr. C3H8 +3H2O3CO+7H2 3CO+3H2O3CO2 +3H2 Toplamreaksiyon; C3H8 +6H2O3CO2 +10H2 LPG~3800Cyestlr,kobaltveyamolibdenkatalizrveinkooksityataktangeirilerek kkrttenarndrlr. Buradankangazakmbuharlakartrlp4800Cdenstmayapldktansonranikelkatalizrl birreformereverilirvekarbonmonoksitilehidrojenedntrlr.Bugazlarreaktrden ktktansonra8000Ctan~3500Cyesoutulur,demirkatalizrlikincibirreaktregnderilirek COvebuhar,hidrojenveCO2 edntrlr. KalanCOvediergazlarbirsaflatrmanitesindengeirilirve%99.9995saflktaH2 eldeedilir.

3.BenzinBuharReformingi Benzinreformingiyaktpilleriylealanaralariinnemlidir.Benzin,yaktistasyonlarndada reformeedilebilirveeldeedilenhidrojensktrlarakaradepolarnaverilir.Benzinreformerleri henzticariboyutlardadeildir. Oktanmoleklnnbenzinitemsilettiivarsayldnda,reaksiyonlaryledir: C8H18 +8H2O8CO+17H2 8CO+8H2O8CO2 +8H2 Toplamreaksiyon C8H18 +16H2O8CO2 +25H2

OtotermalReforming(ATR)

Ototermalreformingksmioksidasyonvebuharreforminginibirletirilmihalidir. Ksmioksidasyon,hidrokarbonlarngerekendenazoksijenliortamdayaklmasdr. Ototermalterimi,endotermikbuharreformingiileekzotermikksmioksidasyonreaksiyonlar arasndakisalveriinitanmlar. Hidrokarbonlarbirtermoreaktrdekatalizrveoksijen+buharlareaksiyonasokulur. Yanmablgesi CH4 +2O2CO2 +2H2O

CH4 +O2 CO+2H2

Reformingblgesi CH4 +2H2OCO+3H2 CH4 +CO2 2CO+2H2

ThermalDisosiasyon Hidrokarbonbileiklerioksijensizortamdaveokyksekscaklklarda(~20000C)stlarak paralanr,hidrojenvekarboneldeedilir.Butipproseslerinenavantajltarafseragazlar emisyonununolmamasdr.Hidrokarbonmetanisereaksiyonaadakiekildegerekleir. CH4 C+2H2 1mol 2mol Buamalagelitirilmireformelerplazmareformeridiyeadlandrlr.

YenilenebilirEnerjiKaynaklarndanHidrojenEldesi Yeryznn%70denfazlaksmsuylakapldrvesuyun%11.2sihidrojendir;dolaysylasuok bolbulunanbirhidrojenretimkaynadr. Hidrojeninyaktolarakkullanlmasnnavantajhavadakioksijenlebirleerekyandndasu meydanagelmesidir.Bununanlamhidrojenintamamenyenilenebilirolmasdr,yanisudan hidrojenalrkenyanmasonucundatekrarsumeydanagelirvedoaiadeedilir.

SuyunElektrolizi

Elektrolizdeanotvekatotarasndaoluanelektronakmilehidrojenoluturulur.SuiineNaCl, KOH,NaOH katlarakelektrikiletimiartrlr.Elektroliziinmin 1.752.05Vgerilimyeterlidir.

lembasamaklar: Katotreaksiyonu 2H2O(l)+2e H2 (g)+2OH(aq) Anotreaksiyonu 2OH(aq)1/2O2 (g)+H2O(l) Toplamreaksiyon H2O(l)H2 (g)+O2 (g) Elektrolizerler genelliklekullanlanelektrolitegresnflandrlr.okbilinenveyaygnolarak kullanlanbirelektrolizsistemi%25likpotasyumhidroksitzeltisiolanalkalielektrolizerlerdir. Fotoelektroliz Gnendannceelektrik,sonradabuelektriikullanaraksudanhidrojenveoksijenelde edilmesiilemleritekbirprosestebirletirilmitir.Buamalagelitirilensistemlerdefotovoltaik pillerbirkatalizrlebirletirilerekelektrolizcihazgibialmalarsalanr.Silikonbazlpillerle yaplanalmalardanormalgnendan~%8kadarverimalnmtr.

Fotoelektrolizde;direkgnekullanlarakdasudanhidrojeneldeedilebilir.Suierisine redox katalizrvedeiikmikroorganizmalarkatlarakgnendameydanagelenkimyasal reaksiyonsonucundahidrojenretilir. SuyunThermal Paralanmas Merkezibirkolektrlesalananbirtermalgnegcfabrikasndascaklk3000oC yekadar kar.Oysasu2000oC nin stndestldndahidrojenveoksijeneparalanr,dolaysyla dorudangneenerjisiylesuyuparalamakokekonomikbirprosestir.Isarttkaverimlilik artar2000 oC %1,2500 oC %8.5,3000 oC %24.Bukonuda,paralanmanndahadkscaklklarda olmasamacylaeitlikatalizrlerzerindearatrmalaryaplmaktadr. H2OaH2O+bOH+cH+dO+eH2 +fO2 Direkslayrmanndkscaklklardagereklemesiiinsuierisinebazkimyasalmaddeler katlabilir.Suierisinekimyasalmaddelerkartrlarakdkslardadirekslayrma gerekletirilmesinetermokimyasal dnmdenir.Ancakyksekscaklktaparalanmayagre verimliliiokdktr.

BiyoktleGazlatrmas Ormanlardakiaaatklar,samanlar,yerleimyerlerikatatklar,v.s.gibibiyoktlenin termal gazlatrlmasyla dahidrojeneldeedilebilir.Biyoktledeki hidrojenyaklakarlka%66.5 kadardr. CxHy +x/2O2 xCO +y/2H2 CO+H2OCO2 +H2 Biyoktleden hidrojenretimifosilyaktlarndanhidrojenretiminebenzer.ncegazlatrma yaplr;gaztemelolarakCH4 danoluur.Metanbuharlareforme edilerekhidrojenvekarbon monoksitedntrlrbugazlardaikincibirreaktregnderilirek COvebuhar,hidrojenve CO2 edntrlr. ProsesingazyanrnCO2 tir,fakatbiyoktleden kankarbondioksitseragazlaryla kyaslandndaatmosferdekiCO2 konsantrasyonunuartrmaz.AyrcaH2+CO2gazkarmyakt pillerindeelektrikeldeetmekiindekullanlabilir.

HidrojeninKullanmAlanlar

YaktPilleri Genelolarakbiryaktpiliylealr; AnottahidrojenmoleklelektronverirveH+eklinednr, Elektronlardhatilekatota doruilerlerkenbizimihtiyacmzolanelektrikenerjisiniretirler, Hidrojeniyonlaryakthcresinintipinegrefarkllkgsterenelektrolittengeerekkatota ular, Katota geenhidrojeniyonuvehavadabulunanoksijendhattangelenelektronlarla birleereksuoluturur.

YaktPillerininSnflandrlmas

KullanlanYaktaGre
AlkaliYP FosforikAsitYP KatOksitYP ProtonDeitiriciMembranlYP ErgimiKarbonatlYP DirektMethanolYP RejeneratifYP

almaScaklnaGre
DkScaklkYP(0100oC) OrtaScaklkYP(100500oC) YksekScaklkYP(5001000oC)

AlkaliYaktPili(AFC) Elektrolitolarak%85konsantrasyonundaKOH(potasyumhidroksit)kullanlrvealmascakl 250Cdir.%3550konsantrasyondaKOHkullanldndaalmascakl120Caltnader. KatalizrolarakNi(nikel),Ag(gm),metaloksitlerveyazelbazmetallerkullanlr. Anot Katot Toplam :H2 (g)+2(OH) (aq)2H2O(l)+2e :O2 (g)+H2O(l)+2e 2(OH) (aq) :H2(g)+O2 (g)H2O(l)

FosforikAsitYaktPili(PAFC) Elektrolitolarak%100fosforikasitkullanlr.almascakl150220Cdir.Katalizrolarakanot vekatottaPt(platinum)veyaPd(paladyum)kullanlmaktadr. Anot Katot Toplam :H2 (g)2H+(aq)+2e :O2 (g)+2H+(aq)+2e H2O(l) :H2 (g)+O2 (g)+CO2 H2O(l)+CO2

KatOksitYaktPili(SOFC) Elektrolitolarakkat,gzeneksizmetaloksitlervegenellikledeY2O3 (itriyumtrioksit)ile desteklenmiZrO2 kullanlr.almascakl6501000Cdir.KatalizrolarakanottaCoZrO2 veyaNiZrO2 katottaiseSr(Stronsiyum)iledesteklenmiLaMnO3 (LantanManganoksit) kullanlr. Anot Katot Toplam :H2 (g)+O2 H2O(g)+2e :O2 (g)+2e O2 :H2 (g)+O2 (g)H2O(g)

ProtonDeitiriciMembranlYaktPili(PEM) Elektrolitolarakyapsndaflorbulunduranvesulfonikasitpolimerlerigibiiyondeitirebilenok incepolimerzarkullanlr.1220mikronseviyesindekalnlklarvardr.Zarinceldikeverimlilii artar.KatalizrolarakanotvekatottaPt(platin)veyaPd(paladyum)gibimetaller kullanlmaktadr.almascaklgenellikle100Caltndaoluptipikalmascakl6080Cdir. Anot Katot Toplam :H2 (g)2H+(aq)+2e :O2 (g)+2H+(aq)+2e H2O(l) :H2 (g)+O2 (g)H2O(l)

ErgimiKarbonatlYaktPili(MCFC) ElektrolitolarakLi(lityum),Na(sodyum),K(potasyum)gibialkalikarbonatlarnnLiAlO2 biimindekiseramiklerikullanlr.almascakl600700Cdir.KatalizrolarakanottaNi(nikel) katottaisenikeloksitlerkullanlmaktadr. Anot Katot Toplam :H2 (g)+CO32 H2O(g)+CO2 (g)+2e :O2 (g)+CO2 (g)+2e CO32 :H2 (g)+O2 (g)+CO2 (g)H2O(g)+CO2 (g)

YaktOlarakHidrojenKullanm Hidrojen,havaveyaoksijenliortamlardakolaylklayanarveaakansstmada,buhar kazanlarndaveyaitenyanmalmotorlarnaltrlmasndakullanlabilir. Hidrojenstandartyakmametotlarylayakldndaokyksekscaklklarmeydanagelirvefazla miktardaNOxaakar. NOxmiktarnndkolmasiinhidrojenindahadkscaklklardayanmasgerekir.Bununiin yakmailemiuygunbirkatalizrnbulunduukatalitikyakclardayaplr;bylece,yanma scaklfazlayksekolmadndanoluanNOxmiktardadkolur. Doalgazkullanlankonvensiyonelyakclarda,herhangibirdeiiklikyaplmasnagerekolmadan %15hidrojen+%85doalgazkarmkullanlabilir.

HidrojenintenYanmalMotorlardaYaklmas

Hidrojenyaktlmotorlardayanmaasndanortayakanennemliikisorun; Geritepme Erkenatelemedir. Yanmaodasnagnderilenyakthavakarmnnsilindiregirmedenncetutumassonucunda motorunemmemanifoldu iindegeriyedorualevinilerlemesigeritepmeolarak tanmlanmaktadr.Geritepmehavafazlalkkatsaysnn2ila3arasndaolduudurumlarda olumaktadr.Buolayemmesistemielamanlarntahripetmekteveemniyetasndansorun oluturmaktadr. Yanmaodasnagnderilenkarmnbujidekvlcmakmadanncescaknoktalartarafndan tututurularakyanmayistenilendenncebalatmasdaerkentutumaolaraktanmlanmaktadr. Hidrojenintutumaenerjisinindkolmasbuikisorunuortayakarmaktadr.