Professional Documents
Culture Documents
com
Chuyn : H PHNG TRNH I S
NHNG NI DUNG C BN
I. H phng trnh i xng loi 1:
Phn 1- nh ngha chung: Da vo l thuyt a thc i xng.
Phng trnh n n x1, x2, ..., xn gi l i xng vi n n nu thay xi bi xj; xj bi xi th phng trnh
khng thay i.
Khi phng trnh lun c biu din di dng:
x1 + x2 + ... + xn
x1x2 + x1x3 + ... + x1xn + x2x1 + x2x3 + ... + xn-1xn
...............................
x1x2 ... xn
H phng trnh i xng loi mt l h m trong gm cc phng trnh i xng.
gii c h phng trnh i xng loi 1 ta phi dng nh l Vit.
* Nu a thc F(x) = a0x
n
+ a1x
n
1
+... an, a0 0, ai P c nhgim trn P l c1, ..., cn th:
1
1 2
0
2
1 2 1 3 1 2 1 2 3 -1
0
1 1
0
...
... ...
...............................
... ( 1) .
n
n n n
n n
n
a
c c c
a
a
c c c c c c c c c c c c
a
a
c c c
a
+ + +
+ + + + + + +
'
(nh l Vit tng qut)
Phn 2 H phng trnh i xng loi 1 hai n:
A. L THUUYT
1. nh l Vit cho phng trnh bc 2:
Nu phng trnh bc hai ax
2
+ bx + c = 0 c hai nghim x1, x2 th:
1 2
1 2
.
b
S x x
a
c
P x x
a
'
Ngc li, nu 2 s x
1
, x
2
c
1 2
1 2
.
x x S
x x P
+
'
'
, trong
( , ) ( , )
( , ) ( , )
f x y f y x
g x y g y x
'
3.Cch gii:
Bc 1: t iu kin (nu c).
Bc 2: t S = x + y, P = xy vi iu kin ca S, P v
2
4 S P .
Bc 3: Thay x, y bi S, P vo h phng trnh. Gii h tm S, P ri dng Vit o tm x, y.
Ch :
+ Cn nh: x
2
+ y
2
= S
2
2P, x
3
+ y
3
= S
3
3SP.
+ i khi ta phi t n ph u = u(x), v = v(x) v S = u + v, P = uv.
+ C nhng h phng trnh tr thnh i xng loi 1 sau khi t n ph.
4. Bi tp:
Loi 1: Gii h phng trnh
V d 1. Gii h phng trnh
2 2
3 3
30
35
x y xy
x y
+
'
+
.
Thi Thanh Tng Chuyn : H phng trnh i s 1
www.VNMATH.com
GII
t
S , P x y xy +
, iu kin
2
4 S P . H phng trnh tr thnh:
2
2
30
P
SP 30
S
90
S(S 3P) 35
S S 35
S
=
=
- =
- =
S 5 x y 5 x 2 x 3
P 6 xy 6 y 3 y 2
= + = = =
= = = =
.
V d 2. Gii h phng trnh
3 3
( ) 2
2
xy x y
x y
'
.
GII
t
, , t y S x t P xt +
, iu kin
2
4 S P H phng trnh tr thnh:
3 3 3
xt(x t) 2 SP 2
x t 2 S 3SP 2
+ = =
+ = - =
S 2 x 1 x 1
P 1 t 1 y 1
= = =
= = = -
.
V d 3. Gii h phng trnh
2 2
2 2
1 1
4
1 1
4
x y
x y
x y
x y
+ + +
'
+ + +
.
GII
iu kin
0, 0 x y
.
H phng trnh tng ng vi: 2 2
1 1
x y 4
x y
1 1
x y 8
x y
+ + + =
+ + + =
t
2
1 1 1 1
S x y , P x y , S 4P
x y x y
= + + + = + +
ta c:
2
1 1
x y 4
S 4 S 4
x y
P 4 1 1 S 2P 8
x y 4
x y
+ + + =
= =
= - =
+ + =
1
x 2
x 1
x
1 y 1
y 2
y
+ =
=
=
+ =
.
V d 4. Gii h phng trnh
2 2
2 8 2 (1)
4 (2)
x y xy
x y
+ +
'
+
.
GII
iu kin
, 0 x y
. t 0 t xy , ta c:
2
xy t = v (2) x y 16 2t + = - .
Th vo (1), ta c:
2
t 32t 128 8 t t 4 - + = - =
Suy ra:
xy 16 x 4
x y 8 y 4
= =
+ = =
.
Loi 2: iu kin tham s h i xng loi (kiu) 1 c nghim
Phng php gii chung:
+ Bc 1: t iu kin (nu c).
+ Bc 2: t S = x + y, P = xy vi iu kin ca S, P v
2
4 S P (*).
+ Bc 3: Thay x, y bi S, P vo h phng trnh. Gii h tm S, P theo m ri t iu kin (*) tm m.
Thi Thanh Tng Chuyn : H phng trnh i s 2
www.VNMATH.com
Ch :
Khi ta t n ph u = u(x), v = v(x) v S = u + v, P = uv th nh tm chnh xc iu kin ca u, v.
V d 1 (trch thi H khi D 2004). Tm iu kin m h phng trnh sau c nghim thc:
1
1 3
x y
x x y y m
+
'
+
.
GII
iu kin
, 0 x y
ta c:
3 3
x y 1 x y 1
x x y y 1 3m ( x) ( y) 1 3m
+ = + =
+ = - + = -
t S x y 0, P xy 0 = + = ,
2
S 4P.
H phng trnh tr thnh:
3
S 1 S 1
P m S 3SP 1 3m
= =
= - = -
.
T iu kin
2
S 0, P 0, S 4P ta c
1
0 m
4
.
V d 2. Tm iu kin m h phng trnh
2 2
3 9
x y xy m
x y xy m
+ +
'
+
c nghim thc.
GII
2 2
x y xy m (x y) xy m
xy(x y) 3m 9 x y xy 3m 9
+ + = + + =
+ = - + = -
.
t S = x + y, P = xy,
2
S 4P. H phng trnh tr thnh:
S P m
SP 3m 9
+ =
= -
.
Suy ra S v P l nghim ca phng trnh
2
t mt 3m 9 0 - + - =
S 3 S m 3
P m 3 P 3
= = -
= - =
.
T iu kin ta suy ra h c nghim
2
2
3 4(m 3)
21
m m 3 2 3
(m 3) 12
4
.
V d 3. Tm iu kin m h phng trnh
4 1 4
3
x y
x y m
+
'
+
c nghim.
GII
t u x 4 0, v y 1 0 = - = - h tr thnh:
2 2
u v 4
u v 4
21 3m
u v 3m 5
uv
2
+ =
+ =
-
+ = -
=
.
Suy ra u, v l nghim (khng m) ca
2
21 3m
t 4t 0
2
-
- + = (*).
H c nghim
-
D
.
Thi Thanh Tng Chuyn : H phng trnh i s 3
www.VNMATH.com
V d 4. Tm iu kin m h phng trnh
2 2
4 4 10
( 4)( 4)
x y x y
xy x y m
+ + +
'
+ +
c nghim thc.
GII
2 2 2 2
2 2
(x 4x) (y 4y) 10 x y 4x 4y 10
xy(x 4)(y 4) m (x 4x)(y 4y) m
+ + + = + + + =
+ + = + + =
.
t
2 2
u (x 2) 0, v (y 2) 0 = + = + . H phng trnh tr thnh:
u v 10 S 10
uv 4(u v) m 16 P m 24
+ = =
- + = - = +
(S = u + v, P = uv).
iu kin
2
S 4P
S 0 24 m 1
P 0
.
Loi 3: Mt s bi ton gii bng cch a v h phng trnh.
V d. Gii phng trnh:
3 3
3
1
2
x x + .
GII
t:
3
3
x u
1 x v
'
. Vy ta c h:
3 3
3
u v
2
u v 1
'
2
3
u v
2
(u v) (u v) 3uv 1
'
]
+ +
]
3
u+v =
2
19
u.v =
36
'
3
3
9 + 5
x =
12
9 - 5
x =
12
| `
. ,
| `
. ,
Vy phng trnh c hai nghim: {x} =
3 3
9 5 9 5
;
12 12
| ` | `
+
' '
. , . ,
.
B. BI TP
I. Gii cc h phng trnh sau:
1)
4 4
6 6
1
1
x y
x y
'
+
2)
2 2
4 2 2 4
5
13
x y
x x y y
'
+
3)
30
35
x y y x
x x y y
'
+
4)
2 2
4
2 8 2
x y
x y xy
'
+ +
5)
2 2
18
( 1)( 1) 72
x x y y
xy x y
+ + +
'
+ +
6)
( )
( )
2 2
2 2
1
1 5
1
1 49
x y
xy
x y
x y
| `
+ +
. ,
'
| `
+ +
. ,
7)
2 2
2 2
1 1
4
1 1
4
x y
x y
x y
x y
+ + +
'
+ + +
8)
7
1
78
y x
y x
x y
x xy y xy
+ +
'
9)
( ) ( )
2 2 3 3
4
280
x y
x y x y
+
'
+ +
'
'
+
c nghim.
b)
2 2
2
1
x y xy m
x y xy m
+ + +
'
+ +
'
+ +
c ng hai nghim.
2.
2 2
x xy y m
x y m
+ +
'
+
(1II)
a. Gii h phng trnh khi m = 5.
b. Tm cc gi tr ca m h phng trnh cho c nghim.
3.
2 2
3 8
x xy y m
x y xy m
+ +
'
+
(7I)
a Gii h phng trnh khi m = 7/2.
b. Tm cc gi tr ca m h phng trnh cho c nghim.
4.
2 2
1 x xy y m
x y xy m
+ + +
'
+
(40II)
a. Gii h phng trnh khi m=2.
b. Tm cc gi tr ca m h phng trnh cho c nghim (x;y) vi x >0, y >0.
III. Gii phng trnh bng cch a v h phng trnh:
1. Gii phng trnh:
4 4
1 18 3 x x + .
2. Tm m mi phng trnh sau c nghim:
a. 1 1 x x m + + b. m x m x m + + c.
3 3
1 1 x x m + +
Phn 3 H phng trnh i xng loi 1 ba n: (c thm)
a. nh ngha: L h ba n vi cc phng trnh trong h l i xng.
b. nh l Vi-et cho ph ng trnh bc 3:
Cho 3 s x, y, z c:
x + y + z =
xy + yz + zx =
xyz =
'
'
Ta c h ca , , .
+ Gii phng trnh X
3
- X
2
+ X - = 0 (1) tm c nghim (x, y, z) ca
h.
Ch : (1) c nghim duy nht h v nghim.
(1) c 1 nghim kp duy nht h c nghim.
(1) c 2 nghim : 1 nghim kp, 1 nghim n h c 3 nghim.
(1) c 3 ngim h c 6 nghim.
d. Bi tp:
VD1: Gii h:
2 2 2
3 3 3
x + y + z = 2
x + y + z = 6
x + y + z = 8
'
'
Gii: K: x, y, z 0. T (3)
xy + yz + zx
= 1
xyz
Do (2) xyz = 27
Vy h
x + y + z = 9
xy + yz + zx = 27
xyz = 27
'
'
Gii: x
2
+ y
2
+ z
2
= (x + y + z)
2
- 2(xy + yz + zx) xy + yz + zx = 0.
x
3
+ y
3
+ z
3
= (x + y + z)
3
- 3(x + y + z)(xy + yz + zx) + 3xyz xyz =
0.
Vy c:
x + y + z = 0
xy + yz + zx = 0
0 xyz
'
'
'
y = z = 3.
Vy h c nghim l x = y = z = 3.
II. H phng trnh i xng loi 2:
1. H phng trnh i xng loi 2 hai n:
A. nh gha:
( )
( )
( , ) 0 1
( , ) 0 2
f x y
f y x
'
Cch gii: Ly (1) (2) hoc (2) (1) ta c: (xy)g(x,y)=0. Khi xy=0 hoc g(x,y)=0.
+ Trng hp 1: xy=0 kt hp vi phng trnh (1) hoc (2) suy ra c nghim.
Thi Thanh Tng Chuyn : H phng trnh i s 7
www.VNMATH.com
+ Trng hp 2: g(x,y)=0 kt hp vi phng trnh (1) + (2) suy ra nghim (trong trng hp ny h
phng trnh mi tr v h i xng loi 1) v thng thng v nghim.
B. Cc v d:
V d 1: Gii h phng trnh
( )
( )
3
3
3 8 1
3 8 2
x x y
y y x
'
+
(I)
GII
Ly (1) (2) ta c:
2 2
(x - y)(x + xy + y + 5) = 0
Trng hp 1: (I)
3
x = 3x + 8y
x = y
'
3
x = 0
x - 11x = 0
x = 11
x = y
x = y
' '
.
Trng hp 2: (I)
( )
2 2
3 3
x +xy+y +5=0
x +y =11 x+y
'
(h ny v nghim)
Vy h phng trnh cho c tp nghim:
{
{
(x, y) = (0,0); ( 11, 11); (- 11,- 11)
V d 2: Gii h phng trnh
4
4
1 1
1 1
x y
y x
'
+
GII
t:
4
4
x - 1 = u 0; y - 1 = v 0
H phng trnh tr thnh
4 4
4 4
u + 1 + v = 1 u + v = 0
v + 1 + u = 1 v + u = 0
' '
u = 0
v = 0
'
(Do u, v 0)
x = 1
y = 1
'
.
Vy h c nghim (1,1)
V d 2: Cho h phng trnh
2
2
x y y m
y x x m
'
+
(I)
a. Tm m h phng trnh c nghim.
b. Tm m h phng trnh c nghim duy nht.
Gii (I)
2 2
2 2
2 2
2 2
x = y x - y = y - y - x + x
x = y - y + m x = y - y + m
x = y x = y
x = y - y + m x - 2x + m = 0
x = - y x = - y
x = y - y + m y + m = 0
' '
' '
' '
a) H phng trnh c nghim
'
x
'
y
0 1 - m 0 m 1
m 0
- m 0 m 0
0
'
'
1 - m = 0
- m < 0
1 - m < 0
- m = 0
'
'
m = 1.
Vy m = 1.
V d 3: Gii phng trnh:
3 3
1 2 2 1 x x + .
GII
t
3
2x - 1 = t
2x - 1 = t
3
.
Ta c h
3
3
x + 1 = 2t
t + 1 = 2x
'
3
2 2
x + 1 = 2t
(x - t)(x + xt + t + 1) = 0
'
3
x - 2x + 1 = 0
x = t
'
2
(x - 1)(x + x - 1) = 0
x = t
'
x = 1
- 1 5
x =
2
'
b.
2
2
3
2
3
2
x y
x
y x
y
'
c.
3
3
1 2
1 2
x y
y x
'
+
d.
9 9
9 9
x y
y x
+ +
'
+ +
e.
2 2
2 2
x y
y x
'
+
g.
5 2 7
5 2 7
x y
y x
+ +
'
+ +
'
+
.
a. Gii h vi m = 0.
b. Tm m h c nghim duy nht.
3. Tm m h:
3 2 2
3 2 2
7
7
x y x mx
y x y my
'
+
'
'
H ny ng tng vi 4 h sau:
2 2
x + 2yz = x x + 2yz = x
x + y + z = 0 (I) x + y + z = 0 (II)
x =y x + y - 2z - 1 = 0
' '
2 2
x + 2yz = x x + 2yz = x
x + y + z = 1 (III) x + y + z = 1 (IV)
x =y x + y - 2z - 1 = 0
' '
Gii (I):
(I)
2
x + 2yz = x
2y + z = 0
x = y
'
2
x + 2yz = x
z = - 2x
x = y
'
2 2
x - 4x = x
z = - 2x
x = y
'
-1
x = 0 x =
3
z = - 2x
x = y
'
'
Gii: H
2 2
x + y + z = 1
(y - z)(y + z - 1) = 0
(x - z)(x + z - 1) = 0
'
2 2 2 2
2 2 2 2
x + y + z = 1 x + y + z = 1
y=z (I) y = z (II)
x=z x + z - 1 = 0
x + y + z = 1 x + y + z = 1
z + y - 1 = 0 (III) z + y -
x = z
' '
'
1 = 0 (IV)
x + z - 1 = 0
'
+
'
+
'
T c nghim ca h (x;y;z) l :
1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5
; ; ; ; ;
2 2 2 2 2 2
| ` | `
+ + +
. , . ,
Tng t y=z, z=x ta cng c nghim nh trn.
TH2 : 3 s x, y, z i mt khc nhau .
Gi s x>y>z ,xt hm s f(t) = t
2
trn D =[ ) 1; +
a) z 0 , x>y>z 0
f(x)>f(y)>f(z)y+1>z+1>x+1y>x>z(v l).
b)z<y<x 0 f(x)<f(y)<f(z)y+1<z+1<x+1y<z<x(v
l).
c) x>0>z>-1 f(-1)>f(z) 1>x+1x<0 (v l)
Vy iu gi s l sai.
TH2 v nghim.
VD5:
2
2
2
2
2
2
x x y y
y y z z
z z x x
+
+
'
(V ch c)
Gii:
TH1: Trong x, y, z t nht c 2 nghim s bng nhau
Gi s x = y ta c h
3
2
2
2 0 (1)
2 0 (2)
2 0 (3)
x x x
x z x z
z x z x
+
+
'
T (1) x = 0, x = -1.
x = 0. Thay vo (2), (3) z=0.
x = -1. Thay vo (2), (3) v l
Vy h c nghim (0,0,0)
Nu y = z hay x = z cng ch c nghim (0,0,0).
TH2: 3 s i 1 khc nhau.
T 2x + x
2
y = y thy nu x
2
= 1
2 = 0 (v l)
Thi Thanh Tng Chuyn : H phng trnh i s 11
www.VNMATH.com
Vy x
2
1 2x + x
2
y = y
2
2
1
x
y
x
'
Gi s x > y > z (*). Xt hm s:
f(t) =
2
2
1
t
t
xc nh trn D = R\ {t 1}
f
(t) =
2
2 2
2( 1)
0
(1 )
t
t
+
>
vi mi tD
hm s ng bin trn D
f(x) > f(y) > f(z)
y > z > x mu thun vi (*).
Vy iu gi s sai. Do vai tr x, y, z nh nhau.
Vy TH2 - h v nghim
Vy h cho c nghim duy nht l (0; 0; 0)
C. Bi tp
1.
3 2
3 2
3 2
2
2
2
x y y y
y z z z
z x x x
+ +
+ +
'
+ +
2.
2
2 2
3 3(3 4) 4 4 x x ]
]
Hng dn: t
2
2
2
3 4
3 4
3 4
y x
x z
z y
'
.
a v gii h
2
2
2
3 4
3 4
3 4
y x
z y
x z
'
3.
xyz x y z
yzt y z t
ztx z t x
txy t x y
+ +
+ +
'
+ +
+ +
4.
3 2
3 2
3 2
9 27 27 0
9 27 27 0
9 27 27 0
y x x
z y y
x z z
+
'
5.
2
2
2
2
2
2
2
1
2
1
2
1
x
y
x
y
z
y
z
x
z
'
+
+
III. H phng trnh ng cp:
Thi Thanh Tng Chuyn : H phng trnh i s 12
www.VNMATH.com
1. Dng:
( )
( )
,
,
F x y A
G x y B
'
, trong ( ) ( ) ( ) ( ) , , ; , ,
n m
F kx ky k F x y G kx ky k G x y .
2. Cch gii: t y = tx (x 0) hoc x = ty (y 0).
3. V d:
Gi h phng trnh:
( )
2 2
2 2
2 3 9 *
4 5 5
x xy y
x xy y
+
'
+
GII
+ Vi x = 0: H phng trnh cho v nghim.
+ Vi x 0: t y = tx. H phng trnh tng ng vi
( ) ( )
( ) ( )
2 2
2 2
1 2 3 9 1
1 4 5 5 2
x t t
x t t
'
+
. Ly (1) (2) ta
c: 15t
2
13t+2=0
2
3
t
;
1
5
t
.
Vi
2
3
t
: ta c
3
2
y x
, thay vo (*) ta c nghim (3;2), (3;2).
Vi
1
5
t
: ta c
1
5
y x
, thay vo (*) ta c nghim
5 2 2 5 2 2
; , ;
2 2 2 2
| ` | `
. , . ,
.
4. Bi tp:
Gii cc h phng trnh sau:
1)
2 2
2 2
3 2 11
2 5 25
x xy y
x xy y
+ +
'
+ +
2)
2 2
2 2
6 2 56
5 49
x xy y
x xy y
'
3)
3 2
3 2
2 3 5
6 7
x x y
y xy
+
'
+
IV. Mt s h phng trnh khc:
Tng hp cc kin thc kt hp vi vic suy lun hp l gii.
1.
2 2
2
( , )
2 1 2 2
+ +
'
xy x y x y
x y
x y y x x y
.
HD: Bin i phng trnh
2 2
2 xy x y x y + + (x + y)(x 2y 1) = 0. S: x = 5; y = 2.
2.
4 3 2 2
2
2 2 9
( , )
2 6 6
+ + +
'
+ +
x x y x y x
x y
x xy x
.
HD: Bin i h phng trnh thnh:
2 2
2
( ) 2 9
6 6
2
x xy x
x x
xy
+ +
'
+
. S: x = 4; y =
17
4
.
3.
( )
2 3 2
4 2
5
4
5
1 2
4
+ + + +
'
+ + +
x y x y xy xy
x y xy x
.
HD: Bin i h phng trnh thnh:
( )
( )
2 2
2
2
5
4
5
4
x y xy x y xy
x y xy
+ + + +
'
+ +
. t:
2
u x y
v xy
+
'
.
Thi Thanh Tng Chuyn : H phng trnh i s 13
www.VNMATH.com
S:
3
3
5
1
4
3
25
2
16
x x
y
y
' '
.
4.
( )
3
1 1
1
2 1
x y
x y
y x
'
.
HD: (1) ( )
1
1 0 x y
xy
| `
+
. ,
. S:
( )
1 5 1 5 1 5 1 5
1;1 , ; , ;
2 2 2 2
| ` | `
+ +
. , . ,
5.
( )
1 4
4
2 2
1
log log 1
25
y x
y
x y
'
.
HD: Tm cch kh logarit c:
3
4
y
x . S: ( ) 3; 4
6.
3
2
y x y x
x y x y
'
+ + +
.
HD: ( )
3 3 6
1 0 y x y x y x y x
. S: ( )
3 1
1;1 , ;
2 2
| `
. ,
7.
2
2
2
2
2
3
2
3
y
y
x
x
x
y
+
'
+
.
HD: i xng loi 2. S: ( ) 1;1
8.
( )
2 3
9 3
1 2 1
3log 9 log 3
x y
x y
'
.
HD: Tm cch kh logarit c:
x y
. S: ( ) ( ) 1;1 , 2; 2 .
9.
3
1 1 4
x y xy
x y
'
+ + +
+ + +
'
+ + +