SEMINARIO DEI LAUREANDI E DEI DOTTORANDI PROF. E.

MALASPINA

PLATONIS DIALOGVS QVI CRITO INSCRIBITVR IN LATINVM CONVERSVS

[43 a] I SO Qua de causa nunc advenisti, Crito? Nonne mane adhuc est? II KR Bene mane profecto. III SO Quota hora est nunc cum maxime? IV KR Primum diluculum. V SO Miror qua de causa carceris custos tibi obtemperare voluerit. VI KR Eo iam familiariter utor, Socrates, siquidem saepe huc ventito idemque a me beneficia accepit. VII SO Venistine autem nuper an pridem? VIII KR Iam pridem. [43 b] IX SO Quid? Cur me non statim e somno excitavisti, sed tacitus adsedisti? X KR Ne ego quidem minime, pro dis immortalibus, Socrates, vellem in tali

insomnia et aegritudine versari, te contra miror iam pridem dulce dormientem. Atque te de industria non excitabam, ut quam optime te haberes. Ac cum saepe te iam antea in tota vita beatum propter mores tuas putavi, tum maxime hac calamitate, quam leviter clementerque feras. XI SO Etenim, Crito, perabsurdum esset aegre ferre, cum tantae sim aetatis, si mihi
1

iam moriendum esset. [43 c] 1 KR Alii tamen, Socrates, cum eadem aetate sint et in easdem calamitates rapiantur, facere non possunt quin aegre ferant praesentem fortunam. 2 SO Ita est. Sed qua de causa tam mane pervenisti? 3 K Quia nuntium, Socrates, fero, non tibi molestum, ut opinor, sed mihi omnibusque sodalibus tuis et molestum et gravem, quem equidem in gravissimis adnumerare possim, ut mihi videor. 4 S Quem nuntium? An navigium Delo appulsum est, cuius adventu mihi moriendum est? [43d] 5 K Nondum quidem pervenit, sed id mihi videtur hodie perventurum esse ex illis quae quidam narrant, cum e Sunio revertantur navigiumque ibi reliquerint. Dubium itaque non est his [nuntiis] quin perventurum hodie sit, qua de causa necesse est, Socrates, cras vita decedas. 6 S At bene vertat, Crito! Si ita deis placet, ita sit. Attamen non credo id hodie adventurum. [44a] 7 K Unde de eo coniecturam facis? 8 S Tibi (equidem) dicam. Postridie enim necesse est me mori quam navigium appulsum est. 9 K Sic dicunt harum rerum potentes. 10 S Credo igitur id non hodie perventurum esse, sed postridie. Ex somnio quod paulo ante hac eadem nocte somniavi, nec multum abest quin recte me non expergefecisti. 11 K Quid fuit tandem hoc somnium?
2

12 S Mulier quaedam venustissimae formae, albo pallio induta, mihi visa est me nomine appellare, cum proprius accessisset, et dicere: [44b] Socrates, triduo post Phthiam glebosam pervenias / tres noctes Phtiam glebosam aliquando meabis 13 K Somnium vere ineptum, Socrates. 14 S At contra perspicuum, ut opinor, Crito. 15 K Immo nimis, ut videtur. Sed crede adhuc mihi, miserrime Socrates, et serva te. Quod ad me attinet, si moreris non una tantum calamitas est, sed, ne dicam me orbatum iri homini tam necessario ut ipse numquam amplius inveniam multis, qui nec me nec te bene noverint, videbor te neglexisse, quod magis dolendum est, cum potuissem te servare, si pecuniam impendere voluissem. [44c] Quaenam autem fama turpior esse potest quam videri pluris pecuniam quam amicos habere? Nec enim credent plerique te ipsum noluisse hinc abire, nostris studiis neglectis. 16 S Qua autem de causa, mi Crito, tam valde interest quid multitudo sentiat? Optimi enim cives, quibus nobis magis studendum est , sic haec acta esse fere ut acta sint existimabunt. [44 d] 17 K Vides autem necesse esse, Socrates, nostra referre etiam quid vulgus sentiat. Ea quae nunc acciderunt demonstrant multitudinem posse non tantum minima mala perficere, sed etiam fere maxima, si quis apud eos calumnia afficiatur. 18 S Utinam vulgus, Crito, maxima mala facere posset, ut etiam maxima bona posset, quod pulchrum esset! Nunc autem neutra possunt: cum enim nec sapientem nec insipientem quemquam reddere possint, id agunt quod eis contingit. 44e K 19 Sint quidem (sane) ita ista [haec] ; hoc [id] autem, Socrates, dic mihi.
3

20 Num de me anxius es deque aliis sodalibus, verens, si hinc effugeris, ne delatores nos in angustias compellant, quippe qui te hinc abstulerimus, et vel facultates ipsas amittere vel magnas divitias vel aliud aliquid praeterea pati cogamur. 21 Nam, si quid simile times, 45a id mitte. 22 Iustum est enim, cum te servaverimus, nos aliquo modo eiusmodi periculum et, si necesse sit, vel maius subire. 23 Ergo pare, ne aliter feceris. S 24 Et de his, Crito et de multis aliis (rebus) sollicitus sum. K 25 Ergo ne haec timueris; etenim, ne magna quidem pecunia est quam quidam volunt ut [ea accepta] te hinc eductum servent. 26 Ceterum non vides quam parvi praetii delatores sint et minime multa eis opus sint. 45b 27 Tibi quidem mea res familiaris praesto est, quam sufficere opinor ; deinde, etiam si putas, mei curam gerens, mihi mea impendenda non esse, hi peregrini parati adsunt impendere ; quorum unus, Simmias Thebanus, ad hoc ipsum pecuniae satis attulit; paratus est etiam Cebes et alii plurimi. 28 Qua de causa, ut tibi dico, ne te servare dubitaveris, cum haec timeas, neve id molestum tibi sit, quod in tribunali dicebas, te, si effugeris, quid acturus ipse sis nescire. KR. 45c 29 Nam multis locis et ubique perveneris, amice te excipient. 30 Si autem in Thessaliam ire velis, mihi ibi hospites sunt qui te adeo magni facient et securitatem tibi parabunt, ut nemo, ex iis qui vivunt in Thessalia, te vexaturus sit. 31 Ceterum, Socrates, nec mihi iustum videtur, cum salvus esse possis, te ipsum deditionem facere, nec te properare ut tibi fiant ea quae inimici tui, cupientes te perdere, properant et properaverunt. 45d 32 Praeterea liberos quoque tuos deserere mihi videris, quos decedens prodes, cum tibi educare atque erudire liceat; et quantum in te est, illi agent quod eis contigerit et eis probabiliter fiet qualia orbibus in orbitate evenire solent. 33 Aut nulli liberi generandi sunt aut laborandum est ut illi erudiantur et instituantur; vero mihi eligere levissima videris. 34 Quae autem vir bonus et fortis elegit, eligenda sunt, praesertim dicenti se virtutem per omnem vitam curare. 35 me quidem et tui et nostri, 45e qui tui familiares sumus, pudet, ne res de te tota propter ignaviam quandam nostram evenisse videatur, et
4

accusatio in iudicio, quo modo evenit, cum fieri posset ut non eveniret, et actio ipsa causae, quo modo acta est, 36 et tandem hoc ipsum, tale quale exitus fabulae ridiculum: 37 propter nequitiam ignaviamque nostram 46a hoc videri nos fefellisse, qui te non servavissemus (nec tu temet ipsum), cum id liceret fierique posset, si quid auxilii, quamvis exiguum, a nobis fuisset. 38 Quae, igitur, eademque turpia, Socrates, vide ne una cum detrimento et in te et in nos reccidant. 39 Ergo decerne/delibera, immo non amplius est tempus deliberandi/deliberare/decernere, sed

deliberavisse/decrevisse. 40 Una est autem deliberatio: necesse est enim haec omnia proxima nocte perfecta esse; 41 si contra amplius cunctabimur, non licebit nec fieri amplius poterit. 42 Sed quoquo modo, Socrates, crede mihi/pare mihi nec aliter ullo modo feceris. 46b 43 Crito mi, studium tuum magni esset, si rectum esset; sin minus, eo peius quo maius. 44 Necesse igitur est nos considerare utrum id faciendum sit necne. 45 Ego quidem non hic primum, sed semper is fui qui nulli mearum rerum obedirem nisi rationi, quae mihi ratiocinanti optima videretur. 46 Eas autem disputationes, quas olim habui, nunc refellere/reicere non possum/queo, quia mihi hic evnit casus, sed prope similes 46c mihi videntur, ac easdem colo et observo quas etiam prius. 47 Quibus rebus nisi meliores praesenti tempore habeamus, scito me tibi minime concessurum, ne si magis/plus quidem quam nunc vulgi/multitudinis potentia nobis veluti pueris formidinem iniceret, et vincula et mortem et bonorum

ademptiones/publicationes addens/inmittens /quae adderet/inmitteret. 48 Quomodo igitur rem aptissime consideremus? 49 Primum si istam disputationem repetamus, quam tu de opinionibus ingressus es. 50 (Utrum) semper recte dictum/adfirmatum est 46d an non, (cum) aliarum opinionum rationem habendam, (tum) aliarum (autem) non habendam esse? 51 An recte haec dicta/adfirmata sunt, prius quam mihi moriendum est, nunc vero clarum factum est haec temere /sine causa dicta esse, sed revera lusus ac nugas fuisse? 52 Ego quidem cupio, Crito, una tecum inspicere (utrum) res (ea quae ratione colligimus) dissimiles videantur, quoniam ita me
5

habeam, an eaedem sint, et utrum dimissuri an obsecuturi simus. 53 Nuper autem adfirmabatur, ut opinor, ab iis qui se aliquid dicere putarent hoc semper dictum esse, quod quidem dixi, alias opiniones, de quibus homines 46e opinantur, magni, alias vero nihili faciendas esse. 54 Nonne istud, per deos immortales, tibi Crito recte dici videtur? 55 Tu enim, quae quidem sunt hominum res, ab hoc (periculo) abes 47a quin cras moriturus sis, neque te haec calamitas in errorem inducere potest. 56 Animadverte igitur: nonne hoc tibi recte/bene dici videtur, non omnes hominum opiniones probandas esse, sed alias probandas, alias minime? 57 quid (ais)? 58 Nonne haec recte adfirmantur/dicuntur? KR 59 Recte/Bene (dixisti). SO 60 Nonne bonae probandae, malae vero non (nullo modo / minime) probandae sunt? KR 61 Recte. SO 62 Nonne autem bonae opiniones sapientium, malae stultorum sunt? KR 63 Numquis neget? SO 64 Age porro, quo modo rursus huiusmodi res diiudicatae sunt? 65 Vir qui 47b in palaestra exercetur et hoc agit (utrum) unius cuiusque et laudibus et reprehensionibus et opinioni animum adtendit, an tantum unius, qui sane medicus vel palaestrita (gymnasii magister) sit? KR 66 Unius tantum. SO 67 Necesse igitur est eum reprehensiones timere et laudes diligere unius viri, non plurimorum. KR 68 Necesse est.
6

SO 69 Sic igitur ei et agendum et corpus exercendum et vescendum et bibendum est ut illi uni qui praesit et noverit videatur potius quam reliquis omnibus. KR 70 Sic est. 47c SO 71 Sit sane. 72 At si illi uni non credat et eius opinionem laudesque contemnat, laudes vero multorum eorumque qui nihil noverint vereatur, nonne ei quid mali accidat? KR 73 Qui aliter fieri potest? SO 74 Quid autem istud malum est, quid petit, quam partem illius qui ei non credat? KR 75 Manifestum est id corpus petere: hoc enim laedit. SO 76 Recte dixisti. 77 Nonne, Crito, etiam reliqua se sic habent, ne omnia percurramus? 78 Praesertim et de iustis iniustisque et (de) turpibus pulchrisque et bonis malisque rebus de quibus nunc deliberatio nobis est, 47d (utrum) nobis multorum opinio persequenda et verenda est an unius, modo sit is qui noverit, quem necesse est vereri et timere potius quam reliquos omnes? 79 Cui si non obsecuti erimus, illud perdemus laedemusque quod cum iustitia melius fit, tum iniustitia perit. 80 Num hoc nihili est? KR 81 Ego quidem puto, Socrates. SO 82 Age vero, si imperitorum opinione inducti id perdiderimus quod cum melius sanitate, tum peius morbo fit, num 47e vivere possumus cum id perdiderimus? 83 Nonne autem hoc corpus est, an non? KR 84 Corpus est. SO 85 Num vivere possumus misero perditoque corpore? KR 86 Minime.
7

SO 87 At contra, num vivere possumus, ea parte perdita, cui iniustitia nocet cui iustitia prodest (et/quam iustitia iuvat)? 88 An quidquid nostrum (est quod) 48a ad iustitiam iniustitiamque attinet vilius putamus? KR 89 Minime. SO 90 Immo honorabilius KR 91 Multo (honorabilius) SO 92 Nobis ergo, Crito virorum optime, non est ita assidue curandum quid multi de nobis dicturi sint, sed (quid) (is) qui noverit iusta et iniusta, ille tantum et ipsa veritas. 93 Qua de causa primum non recte hoc suades, cum suadeas necesse esse nos curare multorum opinionem de recto et pulchro et bono atque de rebus contrariis. 94Sed multi dixerit quispiam ii sunt qui nos occdant / capite damnent 48b KR 95 Nempe id quoque clarum est, Socrates: nam dicere possit. SO 96 Recte dicis. 97 Hoc autem argumentum (ratio), amice mi, quod enucleavimus/deprompsimus mihi etiamnum prioris simile /ac prius fuerat / esse videtur // Haud scio an illud argumentum quod enucleaverimus / deprompserimus mihi etiamnum prioris simile /ac prius fuerit / esse videatur. 98 Considera rursus num hoc quoque (argumentum) nobis constet necne, (videlicet) non vivere, sed bene vivere permagni ducendum/faciendum esse. KR 99 Constat. SO 100 Constat autem an non constat et bene et honeste et recte vivere idem esse // bene vivere idem esse atque honeste et recte? KR 101 Constat. SO 102 His rebus igitur concessis / statutis id observandum est, utrum rectum sit me
8

hinc evadere conari 48c iniussu Atheniensium / invitis Atheniensibus / necne / an rectum non sit; quodsi rectum apparet, conemur, sin minus, desistamus. 103 Quae autem tu de pecunia impendenda, de fama perdenda, de liberis educandis consideras, haec ne re vera, Crito, multorum sint cogitationes, (eorum) qui temere necant/necent et, si possent, vitae restituerent, nulla ratione adhibita. 104 Nobis autem, cum argumentum ita (nos) cogit / convincit, nihil aliud observandum sit nisi quod quidem modo diximus, (utrum) recte faciamus iis pecuniam solvendo gratiasque reddendo qui me hinc 48d educant / educturi sint et ipsi recte faciant qui educant et qui educantur, an re vera iniuste agamus cum haec omnia perficiamus. 106 Et si iniuste agere videamur, cum haec efficiamus, ne rationem habeamus nec si mihi hic tranquille perseveranti moriendum sit, nec si quidquid aliud mihi perferendum sit, potius quam iniuste agere. KR 107 Bene mihi videris dicere, Socrates. Vide autem quid faciamus. SO 108 Nos, optime rerum, una contemplemur et si quodam modo mihi dicenti contradicere potes, contradic et ego tibi credam. 109 Sin autem /Sin minus, desine / mitte (iam), carissime / beate Crito, mihi eadem (verba) iterumque iterumque dicere / saepius iterare, (scilicet) me invitis Atheniensibus hinc evadere /abire oportere. 110 Magni equidem duco / habeo haec facere / perficere cum tibi persuaserim, non autem te invito. 111 Vide igitur num quaestionis principium tibi [49a] idoneum / congruens dictum sit et stude / conare (sic) ad interrogata respondere / quam optime (ut quam optime censeas). 112 KR Studebo / Conabor equidem. 113 SO Nonne probamus nullo modo nobis consulto iniuste agendum esse? 114 An alio modo iniuste agendum, alio autem non agendum? 115 An iniuste agendum nullo modo nec bonum nec pulcrum esse, ut saepe etiam antea inter nos convnit? 116 An ea omnia de quibus inter nos antea convnit his paucis diebus soluta/effusa sunt /
9

evanuerunt et olim, Crito, cum inter nos graviter disputaremus, quae est nostra aetas, nos ipsi decepimus, [49b] nihil a pueris differentes (latuit nos nihil a pueris differre)? 117 An potius ita se res habet ut tunc a nobis dicebatur? 118 Scilicet, sive probet/at multitudo (multi ... probent) sive non probet/at, sive necesse sit/est nos etiam graviora pati quam haec sive mitiora, tamen ei qui iniuste agat iniuste agere et malum et turpe omn mod(o) sse. 119 Utrum hoc probamus an non? 120 KR Probamus 121 SO Nullo modo igitur iniuste agendum est. 122 KR Minime quidem / Nullo quidem modo. SO Ergo ne laesis quidem vicissim iniuste agendum est, ut multitudo putat, siquidem nullo modo iniuste agendum est. [49c] 123 KR Minime videtur. 124 SO Quid ergo / vero? (utrum) oportet male facere/agere / malum inferre an non? 125 KR Non oportet sane, Socrates. 126 SO Quid? Iustum est an iniustum vicissim malum inferre, si malum acceperis, ut multitudo facit /infert? KR Minime vero. 127 SO Nihil enim fere differt inter male et iniuste agere alicui. KR Recte dicis. 128 SO Neque ergo vicissim iniuste cuiquam (hominum) neque male agendum est, ne tum quidem, si quid ab illo passus sis. Vide, Crito, [49d] ne contra sententiam tuam assentiaris/profitearis, si his rebus/verbis assentiaris / haec profitearis. Scio
10

enim paucis haec recta videri et fore ut videantur. 129 Quibus igitur sic visum est et quibus visum non est, iis non est idem consilium, sed contra necesse est eos inter se contemnere / ut alter alterum contemnat, cum alterius (utriusque) consilia videant. 130 Haec igitur tu quoque attentius animadverte, utrum et mihi consentias et idem videatur tibi et statim deliberare incipiamus, 131 cum nostra quidem sententia numquam rectum sit nec iniuste agere nec vicissim iniuste agere (iniuriam afferre) nec eum qui malum acceperit et ulcisci et ipsum (alicui) malum inferre, an recedas nec de principio / ratione consentias. 132 (Nam) Mihi quidem et iam pridem et nunc quoque sic videtur, tibi autem, si quid aliter visum est, dic et me doce. 133 Sin autem in priore sententia persevras, ea audi quae sequuntur. 134 KR Immo persevero et mihi idem videtur. Dic igitur. 135 SO Dico sane quae sequuntur, vel potius te interrogo; utrum facienda ea quae cum quopiam assentiaris / profitearis iusta esse an decipienda sunt? KR Facienda. 136 SO His igitur fretus (rem) perpende/considera. 137 Hinc si abierimus [50a] nec urbi persuaserimus, cuidam nocebimus/nocemus, eidemque cui minime decet, an non? 138 Et in iis perseveramus (ea servamus) quae convenimus iusta esse an non? 139 KR Non habeo / Nescio quid ad interrogata respondeam, Socrates, non enim intellego. 140 SO Hoc modo/sic igitur observa. Si leges et communitas ipsa urbis cum adstiterint ex nobis hinc furtim vel digredi conantibus (vel quoquo modo hoc oportet appellare) quaerant: 141 Dic mihi, Socrates, quid facere cogitas / tibi in mentem venit / tibi est in animo facere / quid ad faciendum accingeris? 142 Numquid aliud quam statuere hac opera [50b] quam suscipis nos ipsas leges urbemque totam tam perdere quam qui maxime? 143 An tibi videtur ea posse adhuc urbs subsistere nec
11

esse subversa in qua sententiae dictae/latae/pronuntiatae nihil vigeant/valeant, sed a privatis/civibus abrogentur et corrumpantur?, 144 quid ad haec, Crito, vel ad alia similia / eiusdem modi/ respondeamus? Multa enim dixerit quispiam, praesertim si rhetor sit (cum alii tum praesertim rhetor aliquis), pro hac perdita lege quae iubet sententias dictas/latas [50c] vigere/valere. 145 An his respondeamus At nos urbs laesit nec recte sententiam dixit!? Haec an aliud respondeamus? 146 KR Haec (respondeamus), pro dis immortalibus, Socrates. 147 SO Quid ergo (respondeamus), si leges dicant: Istane quoque, Socrates, nobiscum convenerant an ea iudicia observare (convenerat) quae civitas iudicavisset? 148 Si igitur miremur eas sic loqui, (haec) fortasse/forsitan dicant: 149 Ne miratus sis (Noli mirari) verba nostra (quae a nobis dicta sunt), Socrates, sed responde, siquidem quaestionibus responsisque (alterno sermone) uti soles. 150 Age, quid nobis 50d et civitati obcis, cum coneris nos perdere? 151 Nonne primum te nos procreavimus et per nos pater tuus tuam matrem duxit et te genuit ? 152 Dic ergo num quid haec inter nos de matrimoniis leges reprehendas (num quid his ... exprobres), utpote non aequa / quod non bene se habeant / non bonae sint?. Non (nihil) reprehendo /exprobro dixerim. 153 An illas inter nos de filii (liberorum) educatione et eruditione, qua tu quoque eruditus es? 154 Nonne recte nobis consulebant eae leges quae de his rebus institutae sunt (essent), cum patri tuo imperarent ut musica 50e palaestraque (ludis gymnicis) te erudiret?. 155 Recte dixerim. Sit/Esto ergo. 156 Cum genitus educatus eruditus sis, num dicere audeas primum minime (non) progeniem servumque nostrum esse, et te et maiores tuos? 157 Et si res ita se habent, num putas ex aequo potestatem tibi et nobis esse /idem ius te ac nos habere/ et quae nos tibi facere conemur (quaecumque conamur), ea(dem) te nobis vicissim/contra facere iustum esse? 158 An, cum potestas tibi non ita ex aequo erat et patri vel domino / non idem ius habebas ac pater vel dominus / (si forte habebas / tibi erat) 159 ut ea quae passus esses vicissim/contra faceres [51a] et si male audiebas (audisses) vicissim male diceres et si percutiebaris (percussus esses) /
12

percussus / repercuteres et multa alia eiusmodi; 160 tum hoc in patriam et (in) leges tibi licebit, ut, si nos operam demus ad te necandum, quod putemus id iustum esse, tu quoque operam tantum des ad nos, quae leges sumus, et (ad) patriam necandam quantum potes et te iusta facere dicas cum haec facias, cui vere virtus cordi sit? 161 An ita sapiens es ut te latuerit patriam et honorabiliorem [51b] et venerabiliorem et sanctiorem et in maiore aestimatione (pluris aestimandam) esse quam matrem, patrem omnesque natu maiores et apud deos et apud homines recti iudicii? 162 Necesse esse colere, obsequi patriaeque iratae magis quam patri blandiri; 163 aut ei persuadere aut ea facere quae imperaverit et tranquille /aequo animo / pati, 164 si quid pati vel percuti vel vinciri iusserit, vel in bellum agat (te) ita ut feriaris aut moriaris (vulnera accepturum aut periturum). 165 Haec facienda sunt et iustum ita se habet, neque ullo modo cedendum neque fugiendum est, nec ordo deserendus est (signa relinquenda), 166 sed et in bello et in iudicio et ubique (gentium) aut ea facienda quae patria civitasque iusserit aut ei persuadere [51c] ubi natura iustum (comparatum) sit. 167 Vim autem adhibere impium est et in matrem et in patrem, multo etiam maius in patriam (quam in eos). 168 Quid ad haec respondebimus, Crito? Leges verum dicere an non? 169 KR Mihi quidem videntur (verum dicere). 170 SO Considera/Animadverte igitur, Socrates leges dicere potuerint / dixerint num, si ea vera sint quae a nobis dicantur, ea recta sint quae facienda suscipias. 171 Nos enim, cum ipsae te genuerimus, educaverimus, instruxerimus/erudierimus, te ceterosque omnes cives omnium bonorum participes fecerimus [51d] quorum poteramus, hoc tamen edicimus, facta cuivis Atheniensium potestate / facta ei qui vult potestate, cui nos non placeamus, (ei) sua secum portare et quocumque vult (velit) abire licere, cum probatus sit (postquam probatus est ...) et ea viderit quae in civitate agantur nosque ipsas, quae leges sumus. 172 Nec quisquam (ulla) nostrum (quae leges sumus) impedit neque prohibet, sive quis vestrum in coloniam quandam ire vult, cum nec nos nec civitas eum iuvet, sive quo alio [51e] migrare (sive migrare, cum quo alio iverit), quominus illuc quo velit una cum rebus suis eat. 173 Qui autem
13

vestrum permanserit/permansit, cum videat quomodo nos causas iudicemus et ceteris in rebus civitatem gubernemus, eum iam proclamamus re nobis consensisse se ea facturum esse quae nos iusserimus/iubeamus; at contra, qui non pareat eum tripliciter (proclamamus) iniuste agere, et quod nobis non pareat, quae genitrices (suae) sumus, et quod (nobis) altricibus non pareat et quod, quamquam nobis parere consensit (consenserit), neque pareat neque nobis persuadeat, si quid minus recte faciamus, siquidem nos proponimus, [52a] non atrociter imperamus ut ea faciant quae constituamus, sed, cum alterutrum permittamus, nobis sive suadere sive parere, horum neutrum facit. 174 His criminibus ipsis dicimus te quoque, Socrates subiectum fore, si quidem feceris quae cogitas/cogites, nec minus quam reliquos Athenienses, sed tam quam qui maxime. 175 Si autem ipse quaesiverim: Qua de causa ergo?, me iure fortasse reprehendant, cum dicant me vel maxime inter Athenienses cum ipsis hac conventione convenisse. 176 [52b] Nam haec dicant/dixerint: Magna nobis, Socrates, hac de re argumenta sunt, et nos et civitatem tibi placuisse; non enim umquam diutius (magis) quam reliqui omnes Athenienses in urbe mansisses, nisi ea te magis quam reliquos iuvisset, 177 ne ad ludos quidem spectandos unquam urbe existi (praeterquam ad Isthmios semel), neque alio usquam (nisi aliquo pugnaturus fuisti), neque peregrinationem aliam unquam fecisti, sicut alii cives, neque cupiditas te cepit alus civitatis visendae vel aliarum legum noscendarum; 178 nos contra [52c] nostraque civitas sat tibi fuimus. Tam fortiter nos praetulisti et consensisti civem secundum nos esse, ceterum filios quoque in ipsa genuisti, utpote quae te iuvaret. 179 Praeterea in ipsa causa potueras, / licebat tibi / si voluisses, te exilii poena afficere, et quod nunc invita civitate conaris, id volente ea facere (potueras / licebat tibi). 180 Tunc autem gloriabaris, tamquam non dedignatus tibi moriendum esse, sed te mortem quam exilium malle dicebas; nunc autem neque illis verbis erubescis / te illorum verborum pudet / 181 neque nostri, quae leges sumus, rationem habes, cum coneris nos abrogare, [52d] idque facis, quod quidem servus pessimus faceret, clam aufugere contra pactiones conventionesque conatus secundum quas nobiscum te civem esse
14

convnit. 182 Primum igitur nobis hoc ipsum responde, utrum verum dicamus necne, cum adfirmemus re non verbis te consensisse civem esse secundum nos Quid ad haec respondeamus, Crito? Quid aliud nisi consentiamus? 183 KR Necesse est, Socrates. SO Quid (Nihil) aliud ergo facis, leges dixerint, nisi pactiones erga nos [52e] et conventiones/consensum violas? 184 Cum non necessitate aliqua consenseris neque deceptus sis neque brevi tempore deliberare coactus sis, sed annis LXX, inter quos tibi abire licebat, si neque ipsae iuvabamus neque iustae pactiones tibi esse videbantur? 185 At tu neque Lacedaemonem neque Cretam malebas, quas quidem optime [53a] gubernari cotidie dicis, neque ullam aliam civitatem, nec Graecam nec barbaram, sed minus saepe peregrinatus est ab illa quam claudi, caeci, reliquique mutili. 186 Atheniensium civitas te adeo prae ceteris iuvabat et profecto nos quoque quae leges sumus. Quem enim sine legibus civitas iuvet? Nunc vero pacta non servabis? Servabis, si parebis/parueris, Socrates, nec ridiculus eris, cum ex urbe egressus sis. 187 Considera/animadverte enim adtentius, cum haec violaveris et aliquid simile erraveris, quo beneficio te ipsum vel familiares tuos affecturus sis. [53b] 188 Manifestum est enim familiares tuos hoc periculum adituros esse, ut ipsi quoque exulent (exulatum abeant) et civitate orbati sint vel bona sua amittant. 189 Tu ipse autem primum, si in aliquam proximarum urbium iveris, vel Thebas vel Megaram (nam utraque bene gubernatur/administratur), eorum (civium) rei publicae infestus ibis, Socrates, et quicumque patriam suam cordi habet parum tibi fidet, 190 cum putet te legum conruptorem esse et adeo opinionem iudicibus confirmabis [53c] ut videantur sibi recte sententiam tulisse. 191 Nam, quicumque legum corruptor est, is profecto iuvenum quoque et stultorum (hominum) corruptor esse videatur. 192 Utrum ergo effugies civitates bene gubernatas et moderatissimos inter viros? (numquid dignus eris qui vivas, cum haec facias?) 193 An istis familiariter utris nec erubesces ut cum iis disputes? Quibus autem sermonibus, Socrates? 194 An iis quibus hic (usus
15

es), videlicet virtutem iustitiamque plurimi hominibus habendas esse itemque et ea quae legitima sunt et leges (ipsas)? 195 Nonne putas fore ut res a Socrate gestae indecorae esse videantur? [53d] (Te hoc) putare necesse est. At contra ex istis locis discedes et apud Critonis hospites in Thessaliam abibis. 196 Illic enim licentia et incontinentia maxima est libenterque te fortasse audiant dicentem quam ridicule e carcere aufugeris, veste aliqua indutus vel pelle usus vel aliis (vestimentis), quibus indui soliti sunt qui aufugiunt, et (quam ridicule) faciem/figuram tuam permutaveris; 197 nemo(ne) erit quin tibi dicat te, senem cui, ut verisimile est, breve vitae tempus reliquum sit, tam turpiter ausum esse vivere cupere, legibus gravissimis violatis / neglectis? 198 Ita fortasse erit, si neminem molestia affeceris; sin minus, multa et te indigna audies, Socrates. 199 Vives ergo omnibus hominibus blandiens et serviens, quid aliud agens, nisi/quam in Thessalia epulans, quasi in Thessaliam ad epulandum migraveris? 200 Ubi nobis erunt [54a] sermones illi de iustitia reliquisque virtutibus? 201 Nonne (At certe) filiorum/liberorum causa vivere vis, ut eos enutrias/educes et erudias? Quid? An in Thessaliam deductos illic enutries/educabis et erudies, cum eos peregrinos reddideris, ut hoc quoque fruantur? 202 An minime hoc (erit); cum autem hic educantur, num educentur erudienturque melius te vivo, etsi una non eris? Tuis familiaribus illi curae/cordi erunt. 203 An vero cordi erunt, si in Thessaliam migraveris, sin autem ad inferos, minime? Si quid usus in eis est, [54b] qui se te familiariter uti (se tibi coniunctos esse) autumant, eis confidere oportet. 204 Sed nobis, qui nutrices tuae sumus, oboediens, ne liberos neve vitam neu quicquam aliud pluris feceris quam iustitiam, ut his omnibus uti possis, cum ad Inferos perveneris, ad te defendendum apud eos qui illic regnant. 205 Si enim haec facis, nec melius nec iustius nec honestius videtur tibi hic (ne cui tuorum amicorum quidem), nec tibi, cum illuc perveneris, melius erit. 206 Sed nunc, si abieris, [54c] non a nobis, quae leges sumus, sed ab hominibus iniuria affectus abibis. Sin autem tam turpiter fugeris cum iniuriam et malum vicissim afferas, cum conventiones pactionesque in/erga nos transgressus sis, cum eos laedas quos minime oportebat, et
16

te ipsum et amicos et patriam et nos, 207 ipsae nos tibi viventi (quamdiu vixeris) infensae erimus et illic sorores nostrae, quae apud inferos sunt, non benigne te accipient, cum sciant te pro virili parte nos [54d] evertere voluisse. Agedum, ne Crito potius quam nos tibi suadeat ut quae dicit facias. 208 Haec, carissime Crito, scito mihi ita audire videri ut Corybantes tibias audire sibi videntur; atque eam vocem talium verborum repercussam tam vehementer in me reboare, ut ceteras audire non possim. 209 Scito ergo te frustra dicturum esse, si contra ea dixeris quae quidem nunc mihi videntur. Si quid tamen amplius efficere putas, loquere. 210 KR At, Socrates, nihil habeo amplius quod dicam. SO Mitte igitur, Crito, atque sic agamus, quoniam sic deus nos hortatur.

17

I Qua de causa nunc advenisti : cur nunc pervenisti || mane : mature || IV primum diluculum : tempus antelucanum : prima lux || VI siquidem saepe huc ventito : quia huc saepe ventitavi : ob meam huc adveniendi frequentiam || VII pridem : antea: dudum || IX tacitus adsedisti : silens sedisti : silentio sedisti; de industria : consulto: tua sponte || X te contra miror iam pridem dulce dormientem : immo iam pridem te miror cum sentias quam suaviter dormias || quam leviter clementerque feras : quia facile placideque pateris || XI perabsurdum : inconcinnum : indignum; cum tantae sim aetatis : me huius iam aetatis : aetate provecta || 1 Alii tamen: etiam alii || eadem aetate: id aetatis: tantae/eiusdem aetatis: simili aetate || in easdem calamitates: talibus in rebus/ calamitatibus || rapiantur: versantur: capiuntur || non possunt quin: nihil/minime aetas eos levat/solvet de praesenti fortuna: aetas praesentis fortunae indignatione ipsos absolvit || 2 Ita est: sic: hoc: at vero: verum est || qua de causa: cur || maturius: sic mature: tam/primo mane || pervenisti: advenisti? || 3 Quia: quod || fero nuntium horribilem: referendi causa || ut mihi videtur: ut opinor || sodalibus: familiaribus || in gravissimis: gravissimam: gravissime: quam aegerrime: molestissime || inter ceteros: omnes || 4 quem nuntium: Qualis/qui est hic nuntius || cuius adventu: cuius post adventum || mihi moriendum est: oportet/necesse est me mori || 5 pervenit: advenit || ex illis: ab iis || quas referunt quidam cum a Sunio revertantur: qui adfuerunt in Sunio || quapropter: ex his || dubium non est quin: constat: videtur: apparet || vita decedas: te moriturum esse: tibi moriendum erit || 6 at bene vertat: feliciter: quod bonum felixque sit || placet: videtur || sit: esto: fiat || attamen non credo id hodie adventurum: sed credo navem hodie non venturam esse: tamen non credo navem perventuram esse hodie: Sed ego non existimo eam adventuram esse hodie || 7 unde de eo coniecturam facis?: quibus de causis id conicis?: Quare hoc coniectas?: Unde id conicis? || 8 tibi equidem/nunc dicam: hoc tibi dicam: tibi hoc explicabo || Postridie enim necesse est me mori quam navigium appulsum est: nam/num mihi est moriendum postridie quam navis pervenit/advenerit/subducitur || 9 Sic dicunt harum rerum potentes: qui his rebus praesunt: haec vero dicunt/affirmant qui vitae necisque potestatem habent || 10 Credo igitur non hodie: hoc ineunte die: postero die || id perventurum esse: navem non venturam esse: eam perventuram/adventuram esse: hanc subduci || sed postridie: sed altero: sed postero die || coniecturam facio/accipio: id argumentor: conicio: quod sentio|| Ex somnio quod paulo ante hac eadem nocte somniavi: somnio quod nuper nocte somniavi: ex somnio quod vidi: quod hac nocte paulo ante mihi visum est || nec multum abest quin recte: et non multum afuit quin: atque mihi videris opportune: et contigit tempore opportuno/in tempore|| feceris quod me non expergefecisti: me somno excitavisti: tu somno non excitavisses || 11 Quid fuit tandem hoc somnium?: quod somnium erat/vidisti/somniavisti? || 12 Mulier quaedam venustissimae formae: pulchra et formosa mulier: mulier pulchra, venusta,: quaedam pulchra formosaque mulier: pulchra
18

aspectuque grata mulier quaedam || albo pallio/candida veste induta: tunicam candidam habere || mihi visa est me nomine appellare cum proprius accessisset, et dicere: mihi videbatur ad me accessisse/ad me accedere et me vocavisse/vocare et dixisse/dicere: videbatur nomine me clamare et dicere || Socrates, triduo post Phthiam glebosam pervenias / tres noctes Phtiam glebosam aliquando meabis: Socrates, tertio die venias Phtiam/ Phthiam fertilem/glebosam advenies/pervenies || 13 Somnium vere ineptum, Socrates: Hoc somnium mirum/insolitum (est), Socrates || 14 At contra perspicuum/ tamen clarissimum, ut opinor, Crito: Clarum quidem/at manifestum/sed/sane evidens, ut mihi videtur, Crito || 15 Immo nimis/nimium certe/quidem/satis superque, ut videtur: clarum est: vel nimis || Sed crede adhuc mihi, miserrime Socrates, et serva te: Age,

mihi/divine/beate/excellentissime Socrates, etiam nunc oboedi mihi et fuge: nunc pare meo consilio et serva te ipsum!: etiam nunc mihi crede et salvus es: nunc etiam mihi crede et te incolumem serva || Quod ad me attinet: quia: nam: cum: nam ut mihi videtur || si moreris non una tantum calamitas est: mihi non est unum malum: non solum mihi est adversa fortuna: non solum unam calamitatem ego accipiam || careo tali amico, qualem numquam inveniam: sed praeter quod privatus amico quem numquam invenire potero: sed etiam tali necessario priver qualem neminem inveniam || inveniam multis/videbor/videbitur multis/eis/multi putabunt/plerisque, qui nec me nec te bene/non plane noverint, qui neque me neque te bene cognoscunt || videbor te neglexisse, quod magis dolendum est, cum potuissem te servare, si pecuniam impendere voluissem: quamquam possem te servare, si vellem pecuniam impendere/profundere/consumare, te neglexisse: neglexi pecuniam impendere in tuam salutem: (tuae saluti) me defuisse || Quaenam autem fama/ sententia turpior esse potest quam videri/ pluris pecuniam quam amicos/necessarios habere/facere/existimari?: haberi in illis qui pluris divitias quam amicos existimant: quae fama turpior? || plerique: multitudo: multi: plures || credent: persuadebunt || te ipsum noluisse hinc abire: te ipsum exire hinc: hinc proficisceris || nostris studiis neglectis: nobis cupientibus: nobis hortantibus. || 16 mi Crito: beate Crito: carissime Crito || Qua autem de causa tam valde interest quid multitudo sentiat / Quid autem ad nos opinio vulgi?: cur ita multitudinis opinionis nobis ratio habenda est?: Quid vero nobis adeo vulgi opinio curae est?: cur autem adeo nostra interest quid multitudo sentiat? || Clementissimi/optimi: aequissimi: probatissimi: iustissimi || quibus nobis magis studendum est/quibus magis convenit studere: quos magis curare decet: quorum opinionem dignissimum est aestimare: quos curare dignius est: de quibus dignius est curam habere || sic haec acta esse fere ut acta sint existimabunt: putabunt res sic processisse, ut quidem processerint: haec ita gesta esse, ut gesta sunt, arbitrabuntur: putabunt hoc ita accidisse ut accederit || 17 Vides autem necesse esse, Socrates, nostra referre etiam quid multitudo/vulgus sentiat: vides, Socrates, ut plerorumque opinionis ratio habenda sit: vides, Socrates, necesse esse
19

etiam vulgi opinionem curare: At vides, Socrates, etiam existimationem vulgi curandam esse || Ea quae nunc acciderunt: ex iis ipsis: res praesentes: haec ipsa praesentia || perficere/patrare: efficere: parere || demonstrant multitudinem posse non tantum minima mala perficere, sed etiam fere maxima: nunc liquet multos non minima, immo maxima mala parere || si quis apud eos calumnia afficiatur : cum/si quis apud eos insimulatus sit: si quis ex istis criminationibus petatur || 18 quod pulchrum esset: bene res se haberet: Et bene esset || Nunc autem neutra possunt: Verum nunc ad neutra idonei sunt: Nunc utraque efficere nequeunt || cum enim nec sapientem nec insipientem quemquam reddere possint: itaque adficere nec sapientia nec stultitia aliquem nequeunt || id agunt quod eis contingit / usu venit: id agunt ut eis accidit: temere agunt: hoc ex occasione faciunt. 19 Sint quidem (sane) ita ista [haec] : ista quidem se ita habeant || dic mihi : mihi responde : dic mihi hoc 20 anxius : sollicitus || sodalibus : necessariis || si hinc effugeris : proficisceris: si ipse hinc exieris || ne delatores nos in angustias compellant : ne sycophantae nobis molestiam afferant ||et vel facultates ipsas amittere vel magnas divitias: vel omnem rem familiarem vel magnam pecuniam consumere : vel universas facultates vel multas pecunias amittere : omnia bona vel magnas opes amittamus || vel aliud aliquid praeterea pati cogamur 21 si quid simile times: si quid eiusmodi times || id mitte : ne curam egeris : de hac sententia desiste : iam vero omitte 22 Iustum est enim: quoniam aequum est || cum te servaverimus : te salvo : pro salute tua : tuae salutis gratia ||si necesse sit : si opus est : si res postulet||, vel maius : adhuc maius quam hoc|| subire : periclitari 23 Ergo pare : crede mihi : mihi obtempera: at audi mea verba || ne : nec ||aliter: alio modo|| feceris : fac ne quid aliud cures 24 sollicitus : anxius sum : hoc me perturbat 25 ergo ne haec timueris : noli igitur timere ista||ne magna quidem pecunia est quam quidam volunt : nam non multam pecuniam poscunt ut [ea accepta] te hinc|| eductum servent : educant et servent. 26 delatores sint et minime multa eis opus sint : esse potuerint : esse posse. 27 Tibi quidem mea res familiaris praesto est : mea bona tibi in promptu sunt, quam sufficere : quae satis sunt ||hi peregrini : advenae : homines externi || parati adsunt impendere : ad impendendum : ad persolvendum|| paratus : promptus est etiam Cebes et alii plurimi : permulti. 28 Qua de causa, ut tibi dico : id quod dico || ne te servare dubitaveris, cum haec timeas : metu impulsus : neque haec metuens || neve id molestum tibi sit : ne cunctatus sis quin te serves quia haec timeas : quamobrem, ut dixi, noli dubitare te ipsum servare hoc timore|| quod in tribunali : iudicio : apud iudices. 29 locis et ubique: in locis alio quocumque: in multis locis et alibi quocumque || perveneris : pervenias || amice te excipient: te amabunt: te diligent || 30 mihi ibi hospites sunt: ibi mihi sunt hospites: mihi illic hospites || qui te adeo magni facient et securitatem tibi parabunt: qui te magni facient tibi securitatem praebebunt: qui te magni facient et tibi refugium praebebunt: qui magni te facient et in tuto te collocabunt || ut nemo, ex iis qui vivunt in Thessalia, te
20

vexaturus sit: adeo ut nemo tibi noceat in Thessalia: ut nemo in Thessalia te laedat: ut nemo in Thessalia te aegritudine adficiat: ut nemo Thessalorum molestiam afferat || 31 Ceterum, Socrates, nec mihi iustum videtur: praeterea, Socrates, mihi videris iniuste res adgredi: praeterea, Socrates, mihi videris ne iustum opus quidem aggredi: praeterea, Socrates, mihi videris non recte agere || cum salvus esse possis, te ipsum deditionem facere: cum te deceat servari: cum liceat te servare: cum tibi liceat te servare || nec te properare ut tibi fiant ea quae inimici tui, cupientes te perdere, properant et properaverunt: et summo studio vis de te fieri talia, quae etiam inimici tui studeant et studuerunt ii, qui volunt te mori: et studes talia adversus te fieri, qualia etiam inimici tui studeant et studuerunt, cum voluerunt te corrumpere: et festinas ut ea fiant quae tibi afferre vellent - immo attulerunt - tui inimici, qui te perdere volunt || 32 Praeterea liberos quoque tuos deserere mihi videris, quos decedens prodes cum tibi educare atque erudire liceat: praeterea mihi videris prodere etiam filios tuos quos, cum te deceat: deinde, etiam filios tuos mihi videris prodere, cum liceat eos et alere et educare: Insuper, tu mihi etiam tuos filios dedere videris, quos enutrire ac erudire posses : mihi videris filios tuos prodere, quos tibi liceat educare et instituere: mihi videris tuos liberos prodere, quos cum tibi liceat alere educareque || et quantum in te est, illi agent quod eis contigerit et eis probabiliter fiet qualia orbibus in orbitate evenire solent: et, quantum in te est, facient quodcumque fiet: et pro tua parte: et, quantum in te est, (ii) vitam sic agent ut eis accidet || 33 Aut nulli liberi generandi sunt aut laborandum est ut illi erudiantur et instituantur; vero mihi eligere levissima videris: Nam aut filii non generandi sunt aut curandum est, ut eos alas et educes mihi autem videris facillima eligere: Nam decet non facere filios aut laborare eis alendis et educandis, at videris mihi facillima eligere: aut filii procreandi non sunt aut defatigandum est in alendis ac educandis, tu autem me videris molliora capere : Nam oportet aut non gignere pueros aut laborare ut illos educent ac instituant; mihi autem videris facilia deligere : Profecto sive (quidam) filiis non augendus est, sive totum se operi tradendus est ut eos alat atque educet, sed mihi videris facillimam viam eligere || 34 Quae autem vir bonus et fortis elegit, eligenda sunt, praesertim dicenti se virtutem per omnem vitam curare: autem eligenda sunt quae vir bonus et virilis eligat, qui dicit sibi virtutem tota vita curae esse: Decet enim, quippe quae bonus vir et fortis eligat, ea eligere te dicentem te per omnem vitam virtutem curare: Sed oportet per omnem vitam virtuti operam dare adfirmantem, quae vir probus et fortis deligat, ea deligere : Contra decet (eum) se virtutis maximam rationem semper habuisse eligere ipsa quae quidam probus strenuusque eligeret. 35 Equidem erubesco in me et in nobis, familiaribus tuis et vereor ne omnis res gesta quadam nostra ignavia videatur, et introitus in iudicium, cum licet non actionem accusari, et lis eadem sic acta || 36 et extremus hic finis, tamquam ridiculum quiddam : et hic finis rei, quasi irrisio : Et postremo quod, tamquam ridiculum : et
21

postremo, ut ridiculus rerum exitus || 37 nobis videamur effugisse quadam improbitate atque ignavia nostra, qui te non servavimus neque servavisti te ipsum, cum hoc fieri posset, si opem parvam quoque tibi tulissemus : videbitur nos effugere quadam malignitate nostraque ignavia, quippe qui nec nos nec tu ipse poteramus te servare, cum paene utilitas nostri apta esset : quod nostra magna ignavia fugisse videamur, neque te servavimus neque te ipsum servavisti, quod fieri posset, si nostrum parvum auxilium fuisset || 38 Haec igitur, Socrates, vide ne sint mala turpiaque tibi et nobis : Haec igitur Socrates vide ne una cum malo turpia tibi nobisque sint : Ergo, Socrates, cave ne haec res molestae et turpes tibi nobisque fiant : Haec igitur, o Socrates, considera, ne praeter malum, etiam dedecori tibi nobisque sint || 39 At certe consule, vel potius tempus est non consulere sed consuluisse : Sed consule, etsi non consulere, sed consuluisse tempus est; unum est consilium : Agedum, statue vero puto hoc ipso tempore non statuere sed iamdudum statuisse opus esse- sed unum consilium cape : sed tibi consule, immo vero, iam tempus consulendi non est sed consultum esse oportuit || 40 Nam postera nocte haec omnia facta esse opus est : Proxima nocte omnia agenda sunt || 41 Etsi ultra manebimus, res iam fieri non poterit : si ultra moramur, haec fieri non possunt : si amplius moramur, nihil erit quod facere possumus : sin autem ultra morabimur, nihil omnino fieri poterit || 42 Age omni modo et crede mihi neque aliter facias : Age, Socrates mihi pare nec alio modo feceris : Sed, Socrates, quoquo modo me audi et cura ne aliud agas || 43 Amice Crito, studium tuum dignum magno esset, si recte esset ; sin autem, quanto maius tanto difficilius : Mi Crito, studium tuum plurimi esset si integritatem adiungeres; aliter quanto maius tanto acerbius est : Mi Crito, studium tuum magni faciendum est, si cum quadam recta ratione suscipiatur. Sin minus, quanto vehementius est, tanto molestius. || 44 Itaque cogitare oportet haec agenda sint necne || 45 Equidem enim non solum nunc, sed etiam semper is sum qui credam nulli rei mearum nisi rationi, quae optima mihi ratiocinanti videatur : Nam ego non modo nunc is sum, sed etiam semper, qui meorum nulli oboediam praeterquam rationi, quae mihi ratiocinanti optima videatur. || 46 Quae antea cogitabam : quas superioribus temporibus dicebam: cum mihi iam haec fortuna contigerit: veneror et profiteor eorum rationem habeo || 48 Quomodo igitur hanc rem recte investigare

possumus || 49 Primum id nobis recuperare licet quod de opinionibus affirmas || 50 quod aliis ex opinionibus animum intendere necesse est : nunc vero constat id dictum esse frustra disputationis causa || 52 quod humanum est || 59 commode || 61 ita est sane || 63 quidni? || 64 Agedum, quomodo de his rebus loquebatur? || 65 gymnicis ludis corpus exercet || 67 igitur timendae sunt vituperationes et optandae laudes illius unius potius quam multorum. 68 necesse : clarum : perspicuum: manifestum : sine dubio|| 69 : sic igitur : huic itaque ||agendum : faciendum||vescendum : edendum|| qui praesit et noverit : illi praeceptori et perito : qui praeest et intellegit : peritissimo praeceptori :
22

qui peritus est et intelligat|| videatur : videri potest|| potius quam : ut|| reliquis : ceteris||70 : sic est : res rectae sunt : it est : uera haec sunt|| 71 sit sane : esto: utinam sint : sit ita sane: bene habet || 72 at si : si vero : si autem|| credat : paruerit : contemnat||contemnat : flocci faciens || multorum:

plerorumque : multorum imperitorum||laudes vero multorum eorumque qui nihil noverint vereatur : opiniones multorum minime peritorum probans : honoret vero vulgi laudes et ignorantium ||quid : aliquod||mali accidat : malum patietur ||73 : qui aliter fieri potest: quisnam neget : numquis neget ||quid : quod||quid autem istud malum est : de quo malo agitur || quid petit : quonam tendit||malum : damnum||credat : pareat||75 : manifestum : clarum : videlicet : perspicue : profecto|| laedit : perdit : delet : corrumpitur || 76 recte : bene|| dixisti : loqueris|| 77 : reliqua se habent : in reliquis rebus : cetera|| omnia : omnia oratione percurramus : recenseamus : de omnibus agamus||78 : iustis : de iusto|| turpibus : de turpibus : de turpe||bonis : de bonis : pulchro ||nunc : hic || utrum nobis : nobis || deliberatio : consultatio||verenda : timenda|| necesse est : oportet||79 : cui si non : quem nisi : nisi illum || perdemus : corrumpitur : comitabimur : aures illi praebeamus || illud perdemus laedemusque : hoc corrumpemus violabimusque : deleamus corrumpamusque || 80 : num : an || hoc nihili est : stulte loquor || 81: ego quidem : equidem || ego quidem puto : id est ut arbitror : credo : sine dubio : id certe arbitror || 82: Age : fer : age vero : agedum : itaque || si quod sanitate melius fit : si eorum opinionem contemnamus : si quod a salubri melius fit : si illam partem, quae melior a salubri atque corrupta ab insalubri fit : si quod ex integro melius fit || morbo corrumpitur, credentes opinioni imperitorum perdiderimus, num ipso corrupto vivere poterimus? : perdamus, cum ea corrupta sit, quia illius periti opinionem non secuti sumus, num vivere possumus? : cum peritorum opinioni non oboediamus, num vivere poterimus, illo pereunte? : nonne cum mea parte corrupta vivere possumus? || 83: est autem hoc corpus an non? : corpus vero est, an non? : nonne de corpore agitur? || 84: est quidem : ita est : sic est : sane : est || 85: num ergo vivere cum depravato corpore corruptoque possumus? : cum perdito corruptoque corpore : num nobis vivendum est cum depravato et corrupto corpore? : ergo num corpore corrupto infirmoque vivere possumus? : num igitur cum malo corruptoque corpore vivere possumus? || 86: nullo modo : minime || 87: at illo corrupto, cui iniustum nocet et iustum prodest, vivere possumus? : at illo corrupto, cui iniustum nocet et iustum prodest, vivere possumus? : vivendum autem est nobis cum illo corrupto cui iniustum nocet iustum prodest? || 88: an illud vilius quam corpus esse putamus, quidquid id est in nobis, ad quam iniustitia et iustitia pertinent? : num vilius existimamus esse illud quam corpus, quidquid est e nostris, circa quod iniustitia et iustitia versatur? : aut num minoris quam corpus ducimus illam nostri partem ad quam iustitia iniustitiaque pertinent? : an vilius quam corpus id habemus circa quod iniustitia et iustitia sunt ? || 89: nullo modo : non putamus : minime vero || 90:
23

immo pretiosius? : ita honorabilior est? : nonne eam pluris ducimus? : pretiosius vero? || 91: valde quidem : multo : plane, atque multo || 92: non igitur, vir optime, admodum nobis curandum est quid permulti de nobis dicturi sint, sed quid ille unus qui de iusto iniustoque peritus sit atque ipsa veritas : ideo, suavissime Crito, maxima ratio habenda nobis est non eorum rerum quae a plerisque dictae sunt sed opinionis illius qui aequi iniquique peritus est, illius uni atque veritatis : nam valde nobis, vir optime, non tam curandum est quid nos multi dicant, sed quid peritus de iustis et iniustis dicat, quae est una et ipsa veritas || 93: quare primum non recte proponis, vulgi opinionem de rebus iustis et honestis et bonis nobis curandam esse : quamobrem primo ita non recte proponis, dicens nobis existimandam multorum opinionem de iustis rebus et honestis et harum contrariis : cum affirmas nobis rationem plerorumque de aequo, pulchro, bono et eorum contrariis habendam esse : itaque primum non recte sententiam dixisti, quod oportet nos de iustis et honestis et bonis contrariisque opiniones multorum curare || 94: "At vero" dicat quispiam "vulgus nos interficere potest" : Sed multi nos interficere possunt : Sed quidam contendat- plerique nos capite damnare possunt : Plerique nos necare possunt : at vero aliquis dicat : Multi sunt qui nos capite damnent . 95 Hoc quoque perspicuum est : Et hoc est manifestum 97 percurrimus 98 animadverte || verum maneat || non ipsum vivere plurimi faciendum esse 100 probe 102 convenimus : adsentimus || cum

Athenienses non permittant : Atheniensibus non dimittentibus 103 de pecuniae sumptu et de fama et de puerorum educatione || sine ratione : nullo cum intellectu 104 quoniam ratio suadet : quia ratio sic exigit || non considerandum est nihil aliud : nihil aliud attendendum est || et ipsi educentes et nos qui educamur || 106 ne rationem habeamus : cave ne ullam rationem habere oporteat; perseveranti : commorato || 107 vide autem quid faciamus : sed quid agendum videas || 109 mihi eadem (verba) iterumque iterumque dicere : totiens de eadem re mecum agere: saepe me eadem uerba repetere || 110 cum tibi persuaserim : te consentiente || non autem te invito : non te nolente || 111 conare ad interrogata respondere quam optime : conare respondere mihi roganti quo modo videtur tibi optimum esse || 113 Nonne probamus nullo modo nobis consulto iniuste agendum esse : Utrum nullo modo sponte faciendam esse iniuriam dicimus || 114 An alio modo iniuste agendum, alio autem non agendum? : an aliquo quodam modo iniuste agendum aliquo vero minime? || 115 ut saepe etiam antea inter nos convnit : ut saepe iam ante consensimus : ut etiam antea saepe inter nos consensimus || 116 de quibus inter nos antea convnit : de quibus antea consentiebamus : quibus antea adsentiebamur : quae antea asserebamus || 117 An potius ita se res habet : Vel potius omnia ita sunt || 118 sive necesse sit/est nos etiam graviora pati quam haec sive mitiora : sive graviora praesentibus sive leviora nobis subeunda sint : sive nos difficiliora aut mitiora his pati opus sit : sive oportet nos graviora aut iucundiora ferre || 119 Utrum hoc probamus an non? : Concedimus hoc aut
24

non? : Dicimus an non? || 120 Probamus : Concedimus : Dicimus || 121 Nullo modo igitur iniuste agendum est : Igitur nullo modo iniusta facienda sunt : Nullo modo igitur inique agere opus est : Ergo minime iniuste agendum est || 122 Nec illum, qui iniuriam accipit, ulcisci oportet || ut multi existimant || quia minime : quandoquidem numquam || iniuste agendum est. || 123 Nullo modo mihi videtur. || 124 Iniuria facienda est, Crito, an non? ||125 Certe non est : Minime vero. || 126 Qui mala patitur num mala referre debet? Iniustumne id est an iniustum? : Contra eum qui iniuste egerit, an licet agere, aut non? || 127 Nocere vero hominibus, || nihil differt ab iniuria : nihil aliud est nisi iniuste agere. || 128 Neque iniuriam ulcisci neque ulli hominum malum inferre : Itaque nec iniuste agere nec hominum ulli nocere licet || neque si quis ab ipsis quidlibet patiatur. || 129 iis commune consilium esse non potest : alternas sententias spectantes || 130 diligenter considera || utrum tibi et mihi communi sit haec opinio et mecum sentias || 132 si tibi alio modo videtur || dicas et doceas || 133 permanes in superioribus rationibus : quod antea tibi constat || 134 Firmus maneo : Consto : Consentio || 135 an fallenda : an vitanda || 136 haec considera : cogita : de iis rebus consideremus || 137 urbe invita : urbe nolente : cum civitati persuadere non potuerimus : cum civitatem nobis non conciliaverimus | utrum quibusdam male agamus : utrum improbe aliquos tractamus || 138 permanemus | consensimus aequa esse : in iis quae palam iusta esse || 139 ad haec quae quaeris : ad id quod quaeris || 140 At hoc considera : Prorsus ita cerne : Age, ita observa | leges et res publica veniant et instantes quaerant : leges et universa civitas advenientes adstiterint et quaesierint | Si hinc fugituri simus : qui velimus sive hinc furtim digredi sive... || 141 quid in mente facere agitas? : quidnam cogitas facere? || 142 Nonne intellegis hoc facinore quod facere conaris : Nonne hoc facinore ad quod te paras : Quid aliud hoc facto quod conaturus es cogitas facere | nos leges et cunctam civitatem || 143 in qua iudicia, ut semel facta sunt : in qua iudicia edita pro nihilo valeant : in qua iudicia nullam vim habeant || 144 ad alia huiuscemodi : ad aliaque huiusmodi : aliis haud dissimilibus | has sententias datas iubet ratas esse || 145 Urbs enim iniuria nos affecit nec recte iudicium fecit : civitatem nobis iniuriam fecisse male iudicando : An illis inique nobiscum civitatem egisse atque non recte sententiam dixisse respondemus : urbem contra nos iniuste egisse et inique decrevisse | Haec dicemus an alia? || 146 Haec, mehercule, Socrates! : Hoc respondebimus, hercle, Socrates : pro dis immortali bus : Per Iovem || 147 Quid autem: igitur si leges dicant: leges dicerent: Utrum, Socrates, de his rebus tecum consensimus, an potius in iis legibus permanere quas civitas statuit? : Num, Socrates, in haec nobis tecum convenit, an ut fidem servares sententiis quas urbs dicat? : Nonne de his rebus consensimus, Socrates, non iudiciis parendum est quae civitas iudicaverit? : Socrates, nonne nobis tecum id convenit, tibi standum esse iudiciis quae civitas dixerit? : Utrum haec inter nos consensimus an potius in iis iudiciis quae civitas iudicet permanere
25

decrevimus? : utrum de hac re nobis tecum convenit an vel potius omnino iudicia quae civitas iudicaverit tibi observanda sunt? : hoc etiam inter nos constitutum erat, an forte in illis iudiciis (vel sententiis) a civitate dictis perseverare? || 148 Si, his dictis, nos miremur aeque dicant : Si iis sic loquentibus miremur, pariter dicere possint : Si igitur eas loquentes miremur, fortasse dicant : Si quidem earum verba miraremur, fortasse ipsae responderent : iure dicere possint : Quod si leges ita loquentes admiraremur : Ergo, si haec verba mirati simus, pariter (vel aeque) dicere possint || 149 si assuetus sis interrogationes facere et responsum referre : Noli, Socrates, quae dicuntur mirari, sed responde, quia et interrogare et respondere soles : Quae dicuntur ne mireris : quia tibi morem interrogandi respondendique fecisti : noli admirari quod diximus : cum soleas et interrogare et rispondere : quoniam quaestionibus uti et ad interrogata respondere soles || 150 Age (porro : prorsus), quid reprehendis nos et urbem, tu qui te paras nos diruere? : quid nobis civitatique tam exprobras : cuius rei nos urbemque accusans nos perdere conaris? : quid nobis civitatique culpae tribuis, cum nos perdere coneris? : Dic age quidnam nobis civitatique succenseas ut nos dissolvere contendas? : Dic age, quid in nobis civitateque exprobans (vel nos civitatemque reprehendens) nos perdere conaris (vel perditurus es)? || 151 Nonne primum (nos) te genuimus (peperimus) et pater tuus, per nos, matrem tuam in matrimonium duxit et te procreaverunt? : Atque per nos pater tuus matrem tuam duxit et te genuit? || 152 Dic igitur : Ergo, dic | num eas leges nostrum quae ad matrimonium pertinent : leges quae sunt circa coniugia : ad nuptias attinent: de coniugiis legibus de aliqua re reprehendis? | Minime : Nullam obiurgationem : Nihil obicio : Nihil reprehendo dicere possim || 153 Num igitur eas quae ad filii educationem eruditionemque pertinent, quibus tu quoque eruditus es? : Immo, quid in legibus de liberorum (pro natorum) educatione atque institutione, quae te instituerunt, reprehendas? : At quid illis quae ad natorum educationem disciplinamque attinent || 154 Nonne ipsae leges ad hoc constitutae, ad patrem tuum iubendum te musica et gymnastica institui, recte decernebant? : An non recte disposuerunt inter nos leges quae conditae sunt ad hoc officium, cum iuberent patrem tuum musica et gymnastica te erudire? : Num haud bene decreverunt leges ratae pro hoc, id est iubere patrem tuum te musica atque gymnastica (gymnicis ludis ) instituere? : Num non recte illae nostrum ad hoc constitutae statuerunt, cum patrem tuum te in musica gymnasticaque erudire iuberent (te educaret) ? || 155 Bene : Iuste : sane : Immo, valde bene || 156 Esto! Postquam natus es, educatus, institutus, primum dicasne te non esse filium servumque nostrum, te ipsum cum maioribus tuis? : Age ergo, postquam genitus es et educatus eruditusque num dicas primo te nostrum non esse et natum et servum, ipsumque te et maiores tui? : Haec hactenus! Cum tu a nobis generatus et nutritus et eruditus esses, possesne primum dicere tu nullo modo nostram esse subolem et nostrum servum, quales etiam avi tui fuerunt? || 157 Si res ita se
26

habent, credisne tibi nobisque idem ius esse, non credis iustum esse referre quae contra te facere conemur? : Si ita est et si quid tibi facere adgredimur, num te id vicissim facere iustum esse putas? : Et si id ita se habet an putas ius ex aequo tibi atque nobis esse, et quae nos tibi facere adgrediamur haec vicissim putas in nos a te referri iustum esse? : Ac si res sic habet, num ex aequo ius tibi nobisque esse putas, atque tibi fas esse vicissim facere quae nos tibi facere conamur arbitaris? ||158 An cum nec patri, nec domino, si tibi esset, ius tibi ex aequo sit : neque enim in patrem neque in dominum tibi ius ex aequo erat || 159 ut quae patiebaris eadem vicissim faceres et contumeliis auditis responderes et cum percutereris vicissim percuteres et alia similia || 160 At contra, in patriam legesque hoc tibi ita licebit ut, si conemur te perdere, iustum id esse putantes, etiam tu, quantum in te est, coneris nos leges ac patriam perdere : num in patriam legesque liceat, ut si te perdere conari iustum putemus tu quoque nos patriamque vicissim quantum potes perdere coneris, et cum hoc facias te iuste agere dicas? : num tibi in civitatem et in leges licet ut, si nos iuste agere pro certo habentes te diruere conemur, tu quoque viribus tuis vicissim nos leges et patriam tuam diruere conari possis et dum talia agis dicas haec iusta esse, tu ipse qui sine simulatione consulis virtuti? || 161 An sic sapiens es ut te latuerit patriam pretiosiorem, sanctiorem et magis venerabilem quam matrem et patrem et ceteros maiores esse atque apud deos penesque homines rationis compotes pluris existimandam? || 162 Illi etiam irascenti, magis quam patri parendum et serviendum est : Colere igitur patriam et ei oboedire et blandiri, etsi irascitur, magis quam patri || 163 aut illi persuadere aut facere ea quae iubeat aut aequo animo ferre, si quid constituat, oportet : aut ei te persuadere aut te agere quam iubeat, et pati te, oboedientem tacite, si iubeat te quid pati : utrum eam suademus an oboedimus et aequo animo patimus si pati iubet || 164 et sive illa te verberari aut in vincula conici iubet, sive in proelium mittit ad vulnera excipienda ac mortem subeundam || 165 ea quoque facienda esse nobis quia sic iustum est; nec tibi cedendum esse nec pedem referendum esse nec ex proelio excedendum : haec agenda sunt valde iustum est et nullo modo nec deserenda nec relinquenda est acies : haec agenda sunt, iustum ita est, nec cedendum nec retrocedendum est nec acies deserenda : id tibi faciendum esse atque sic aequum esse; atque non cedendum, nec fugiendum, nec relinquendum ordinem esse || 166 sed et in proelio et in iudicio quod civitas patriaque iubeat undique faciendum esse, aut iure suadendam esse : sed cum in bello tum in iudicio et ubique, quae patria iusserit, facienda sunt, aut quid potius iustum sit illi persuadere oportet || 167 vim afferre patri et matri fas non est, eo magis scelus gravius patriae? : si contra matrem patremque vim afferre impium est, nonne adhuc contra patriam hoc facere illicitius est? : patri matrique vim adferre iustum non est, multo magis patriae : atque, cum nequaquam vim parentibus inferre liceat, longe minus patriae || 168 Quid ad interrogata respondebimus, Crito?
27

Utrum leges recte dicere an non? : Quid ad haec respondebimus, Crito? Utrum leges vera dicunt an non? : Quid respondebimus, Crito? Veritatem leges dicere, an non? || 169 Ita mihi videtur. : Sic mihi videtur. || 171 cum te ceterosque cives omnium bonorum pro nostris viribus socios reddiderimus || 173 si in aliqua re male faciamus, quamquam nos proponimus nec aspere imperamus ut nostra iussa faciantur || 174 His criminibus te implicitum fore dicimus, Socrates, si ea feceris quae in animo habes : atque non minus quam ceteros Athenienses, atque etiam magis || 175 Si igitur quaeram qua de causa, forte leges me iure adgrediantur quia dicant || 176 Socrates, manifesta testimonia nobis sunt quod : magnis argumentis comprobamus || 177 neque umquam ad alium locum te contulisti, nisi ad pugnandum : Nec umquam ex urbe existi ut sollemnibus adesses : tamquam alii homines, nec aliam civitatem nec alias leges cognoscere cupiditas te cepit || 178 ex civitatis institutis vivere consentiebas : Tam vehementer nos diligebas et sub nobis civem esse consentiebas || 179 te exilio multari licebat : Inde, si exilio damnari voluisses, in eadem causa haec licentia tibi data esset, || 180 immo dixisti te mortem quam exilium malle || 181 quia effugere conaris contra pacta consensumque ex quibus in ista civitate vivere consensisti || 182 cum adfirmamus te, re non verbis, vivere ex civitatis institutis consensisse || 183 nisi pactiones erga nos et conventiones/consensum violas : nisi pacta consensusque nobiscum iuncta violas || 184 Cum non necessitate aliqua consenseris : quamquam non necessario consensisti || si neque ipsae iuvabamus neque iustae pactiones tibi esse videbantur : si nos tibi displicebamus et iniusta foedera tibi videbantur || 185 optime gubernari: bonis legibus uti || civitatem, nec Graecam nec barbaram : Graecarum vel barbararum civitatum : inter Graecas barbarasque civitates || 186 Atheniensium civitas te adeo prae ceteris iuvabat : sic tibi magis quam aliis Atheniensibus urbs placebat || Quem enim sine legibus civitas iuvet? || Nam cui urbs sine legibus placuerit? || Servabis, si parebis/parueris, Socrates, nec ridiculus eris, cum ex urbe egressus sis : Sin nobis parebis, Socrates, ridiculus non erit, cum a civitate discesseris || 187 cum haec violaveris et aliquid simile erraveris: si ista violaveris et quid istorum peccaveris || 188 familiares tuos : tui : tui amici || 189 si in aliquam proximarum urbium iveris : si in aliquam urbem finitimam perveneris || infestus : invisus || patriam suam cordi habet : de sua urbe curam agit || parum tibi fidet : limis oculis ad te aspiciet : te limis oculis intuebuntur : tibi diffident || 190 recte sententiam tulisse : recte iudicavisse || 191 Nam, quicumque: quisquis enim || 192 bene gubernatas : quae recte gubernantur : bene rectas : quae legibus optimis regantur || 193 nec erubesces ut cum iis disputes : nec loqui te pudebit || 194 plurimi hominibus habendas esse : plurimi exstimandas esse apud homines : maximi pretii hominibus esse || 195 res a Socrate gestae indecorae esse videantur : Socratis res turpis videatur || (Te hoc) putare necesse est : (Te) hoc putare oportet : Certe putandum est || 196 qui aufugiunt : perfugae || et (quam
28

ridicule) faciem/figuram tuam permutaveris : etiam specie transmutata || 197 cui, ut verisimile est, breve vitae tempus reliquum sit : exiguo tempore vitae relicto, ut probabile est || legibus gravissimis violatis / neglectis : cum maximas leges violaveris || 198 Ita fortasse erit, si neminem molestia affeceris : Nemo forsitan, si nemini nocebis || Hoc fortasse accidet, si nemini molestus fueris || 199 Vives ergo omnibus hominibus blandiens et serviens : Vives autem omnium hominum adulator et servus || quasi in Thessaliam ad epulandum migraveris : quasi ad epulas in Thessaliam peregrinatus : velut epulandi causa in Thessaliam peregrinatus sis || 200 Ubi nobis erunt sermones illi de iustitia reliquisque virtutibus? : Illae disputationes de iustitia ceterisque virtutibus ubinam nobis erunt? || 201 cum eos peregrinos reddideris : peregrinos factos || 202 te vivo : te vivente || etsi una non eris : quamquam tu una cum iis non eris : quamvis ab eis afuturus sis || Tuis familiaribus illi curae/cordi erunt : Scilicet familiares tui curam illorum habebunt : Haud dubie tui amici eos curabunt || 203 Si quid usus in eis est, qui se te familiariter uti (se tibi coniunctos esse) autumant : si quae utilitas est quorum se tuos necessarios esse affirmant || 204 ut his omnibus uti possis : ut haec argumenta omnia habeas || 205 ne cui tuorum amicorum quidem : neque ullo alio tuorum || 206 cum conventiones pactionesque in/erga nos transgressus sis : foedera pactaque nobiscum icta transgressus || cum eos laedas quos minime oportebat : laedens quos minime oportebat || 207 infensae erimus : iratae erimus || cum sciant : cum noverint || pro virili parte : quantum in te erat : quantum potuisti || te nos evertere voluisse : nos delere te conatum esse || 208 eam vocem talium verborum repercussam tam vehementer in me reboare, ut ceteras audire non possim : in animo meo harum disputationum haec vox resonat efficitque ne alias audire possim || 209 te frustra dicturum esse, si contra ea dixeris quae quidem nunc mihi videntur : quaecumque nunc mihi videntur, si iis contradixeris, te frustra dicturum esse || 210 Mitte : Sine : Desine plura ||

29