Türkiye'de Yükseköğretimin Yeniden Yapılandırılması Ve Kalite Güvence Sistemi

SETA ALITAY
TRKIYEDE YKSEKRETIMIN YENIDEN YAPILANDIRILMASI VE KALITE GVENCE SISTEMI

Editrler: Bekir S. Gr ve Mahmut zer
BLENT ECEVIT NIVERSITESI
SETA ALITAY
Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve Kalite Gvence Sistemi
20 ubat 2012, Zonguldak
BLENT ECEVIT NIVERSITESI
SETA ALITAY
Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 3
SETA altay No: 1 Editrler Redaksiyon Dzenleme Heyeti Bekir S. Gr, Mahmut zer kr Ouz zdamar, pek Cokun, Mberra Grmez Haluk Gven, Muhlis Badigen, Mustafa Gm, kr Ouz zdamar, zlem Koray, Yavuz Saka, Hakan Sarba Blent Ecevit niversitesi Rektrl Halkla likiler Birimi
Toplant Fotoraflar
Tasarm ve Uygulama M. Fuat Er, mare Yazar I. Bask ISBN Bask letiim Kasm 2012 978-605-4023-19-6 Pelin Ofset, Ankara SETA, Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara Tel: (312) 551 21 00 Faks: (312) 551 21 90 www.setav.org info@setav.org twitter: @setavakfi
4 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi
SETA ALITAY
IINDEKILER
KISALTMALAR SUNU KATILIMCILAR PROGRAM YKSEKRETIMDE RENME KAZANIMLARINA DAYANAN KALITE GVENCE SISTEMI
Durmu Gnay
5 7 8 9 11 21 29 37 45 53 61 67 72
AVRUPA YKSEKRETIM ALANINDA KALITE GVENCE SISTEMI ILE ILGILI GENEL EILIMLER
Mahmut zer
KALITE GVENCE SISTEMININ IMKN VE RISKLERI

Bekir S. Gr
BELIRSIZLIK ORTAMINDA YKSEKRETIM NASIL YAPILANDIRILMALI?

Glsn Salamer
ENQA I VE DI DEERLENDIRME STANDARTLARI VE UYGULAMA RNEI: SAKARYA NIVERSITESI

Muzaffer Elmas
YKTE KALITE GVENCE ALIMALARI

Recep ztrk
YKSEKRETIMDE KURUMSAL DEERLENDIRME: YDK YAPILANMASI

Yldrm tu
YKSEKRETIM KURUMLARI IIN KALITE GVENCE OLUUMU ZERINE BIR MODEL NERISI
brahim Belenli
DIZIN
SETA ALITAY
SETA ALITAY
KISALTMALAR
AAA ABD ABET ADEK AKTS AYA BEK CHEA ESG ENAEE
Avrupa Aratrma Alan Amerika Birleik Devletleri Mhendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu Accreditation Board for Engineering and Technology Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Kurulu Avrupa Kredi Transfer Sistemi Avrupa Yksekretim Alan Bologna Egdm Komisyonu Yksekretim Akreditasyon Kurulu Council for Higher Education Accreditation Avrupa (Kalite Gvencesi) Standartlar ve Klavuzu European Standards and Guidelines Avrupa Mhendislik Eitimi Akreditasyon A European Network for Accreditation of Engineering Education Avrupa Yksekretim Kalite Gvence Birlii European Association for Quality Assurance Avrupa Kalite Gvence Kayd European Quality Assurance Register Avrupa Yeterlilikler erevesi European Qualifications Framework Avrupa renci Birlii Avrupa niversiteler Birlii European University Association Fen, Fen-Edebiyat, Dil ve Tarih - Corafya Faklteleri retim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei Gayri Safi Yurtii Hasla Uluslararas Mhendislik Kurulu International Engineering Alliance Kurum Deerlendirme Program Institutional Evaluation Program Bireysel Eitim Program Individualized Education Program
INQAAHE
Uluslararas Yksekretim Kalite Gvence Ajanslar A International Network for Quality Assurance Agencies in Higher Education Istanbul Teknik niversitesi Uluslararas Karma Komisyonu Joint Commission International Hayat Boyu renme Life Long Learning Mhendislik Eitim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei Ulusal Yeterlilikler erevesi National Qualifications Framework Orta Dou Teknik niversitesi Ekonomik Ibirlii ve Kalknma rgt Organisation for Economic Co-operation and Development Uluslararas renci Deerlendirme Program Programme for International Student Assessment Tp Eitimi Programlarn Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei Trkiye Yksekretim Kalite Gvence Ajans Trk Sanayicileri ve Iadamlar Dernei Trkiye Yksekrenim Yeterlikler erevesi Avrupa Tp Uzmanlar Birlii Union European of Medical Specialists niversiteleraras Kurul Veteriner Hekimlii Eitim Kurumlar ve Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei Bat (Eyaletleri) Okullar ve Kolejler Birlii Western Association of Schools and Colleges Yksekretim Deerlendirme ve Kalite Dernei Yksekretim Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Komisyonu Yksekretim Kurulu
IT JCI LLL MDEK NQF ODT OECD
ENQA EQAR EQF ESU EUA FEDEK
PISA TEPDAD TUYKA TSIAD TYY UEMS AK VEDEK WASC YDK YDEK YK
GSYH IEA IEP IEP
SETA ALITAY
SETA ALITAY
SUNU
Elinizdeki kitap, 20 ubat 2012 tarihinde Zonguldakta SETA Vakf ve Blent Ecevit niversitesi ibirliiyle gerekletirilen Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve Kalite Gvence Sistemi balkl altayn bildiri metinlerinden olumaktadr. altay, yksekretimin yeniden yaplandrlmas konusunda ne kan konulara younlam ve farkl grlere sahip akademisyenlerle karar alclar bir araya getirmitir. Bildiriler, kalite gvencesi konusunda dnyada yaanan gelimeleri ve Trkiyenin ihtiyalarn deerlendirmekte ve Trkiye iin farkl modelleri tartmaya amaktadr. Gerek katlmclardan gerekse de altaya katlma imkan bulamayan ilgililerden gelen talepler dikkate alnarak, altay bildirileri kitaplatrlmtr. Yksekretim sisteminin yeniden yaplanmasnn youn olarak tartld bu dnemde, elinizdeki kitabn bu tartmalara bir katk yapmasn diliyorum.
Taha zhan Bakan, SETA
SETA ALITAY
KATILIMCILAR
Abdullah avuolu, Yldrm Beyazt niversitesi Adnan Ksa, Zirve niversitesi Ahmet Acar, Ortadou Teknik niversitesi Ali brahim Sava, ankr Karatekin niversitesi Alper Cihan, stanbul niversitesi Asl Gnay, YK Bekir S. Gr, Yldrm Beyazt niversitesi & SETA Birol Akgn, Konya niversitesi Burhanettin Uysal, Karabk niversitesi Derin Ural, stanbul Teknik niversitesi Durmu Gnay, YK Eda Doankaya Atatekin, YK Ekrem Yldz, Krkkale niversitesi Ercan ztemel, SYM Funda Sivrikaya erifolu, Dzce niversitesi Gkhan etinsaya, YK Glsn Salamer, Kadir Has niversitesi Hakan Sarba, Blent Ecevit niversitesi Halil Yldrm, Blent Ecevit niversitesi
Haluk Gven, Blent Ecevit niversitesi Hamit Okur, Medeniyet niversitesi Hasan zer, Blent Ecevit niversitesi Hayri Cokun, Abant zzet Baysal niversitesi Hseyin Bac, Pamukkale niversitesi Hseyin Gzbenli, Mustafa Kemal niversitesi brahim Belenli, Hakkri niversitesi brahim Halil Mutlu, Harran niversitesi rfan Alan, Abdullah Gl niversitesi M. Emin Aydn, Konya niversitesi Mahmut zer, Blent Ecevit niversitesi Mehmet Emin Karahan, Beykent niversitesi Metin Doan, Yldrm Beyazt niversitesi Muhlis Badigen, Blent Ecevit niversitesi Murat Tuncer, Hacettepe niversitesi Mustafa Ayka, Krklareli niversitesi Mustafa Gm, Blent Ecevit niversitesi Mustafa ahin, Gaziosmanpaa niversitesi Muzaffer Elmas, Sakarya niversitesi
Orhan ahin, Gebze Yksek Teknoloji niversitesi Osman Serinda, Abdullah Gl niversitesi zlem Bahadr, Blent Ecevit niversitesi Ramazan Kaplan, Bartn niversitesi Recep Bircan, Sinop niversitesi Recep ztrk, YK Sabri Gkmen, Karamanolu Mehmet Bey niversitesi Serdar Bedii Omay, Mardin Artuklu niversitesi Seyit Aydn, Kastamonu niversitesi Sezer . Komuolu, Kocaeli niversitesi kr Ouz zdamar, Blent Ecevit niversitesi Talip Kkcan, Marmara niversitesi & SETA Tamer Uar, Bozok niversitesi Tark Yarlga, Ordu niversitesi Takn Kavzolu, Gebze Yksek Teknoloji Enstits Yldrm tu, stanbul Kemerburgaz niversitesi Ylmaz Can, Giresun niversitesi Yunus Sylet, stanbul niversitesi Zafer Gl, Marmara niversitesi
SETA ALITAY
PROGRAM
10.30 - 11.00
Al Konumalar
Talip Kkcan, SETA D Politika Direktr Mahmut zer, Blent Ecevit niversitesi Rektr Erol Ayyldz, Zonguldak Valisi Gkhan etinsaya, Yksekretim Kurulu Bakan
13.30 - 15.30
Trkiye Yksekretimi Iin Kalite Gvence Sistemi Yaklam

Moderatr: Talip Kkcan, SETA ENQA I VE DI DEERLENDIRME STANDARTLARI VE UYGULAMA RNEI: SAKARYA NIVERSITESI
11.00 - 12.30
Trkiye Yksekretiminin Yeniden Yaplandrlmas ve Kalite

Moderatr: Zafer Gl, Marmara niversitesi YKSEKRETIMDE RENME KAZANIMLARINA DAYANAN KALITE GVENCE SISTEMI
Muzaffer Elmas, Sakarya niversitesi

YKSEKRETIMDE KURUMSAL DEERLENDIRME: YDK YAPILANMASI
Yldrm tu, stanbul Kemerburgaz niversitesi YKte Kalite Gvence almalar Recep ztrk, YK
YKSEKRETIM KURUMLARI IIN KALITE GVENCE OLUUMU ZERINE BIR MODEL NERISI
Durmu Gnay, YK
AVRUPA YKSEKRETIM ALANINDA KALITE GVENCE SISTEMI ILE ILGILI GENEL EILIMLER
Mahmut zer, Blent Ecevit niversitesi

KALITE GVENCE SISTEMININ IMKN VE RISKLERI
brahim Belenli, Hakkri niversitesi 16.00 - 17.00
Bekir S. Gr, Yldrm Beyazt niversitesi & SETA

BELIRSIZLIK ORTAMINDA YKSEKRETIM NASIL YAPILANDIRILMALI?
Genel Tartma
Moderatr: Yunus Sylet, stanbul niversitesi
17.30 - 18.00
Genel Deerlendirme
Gkhan etinsaya, YK
Glsn Salamer, Kadir Has niversitesi
SETA ALITAY
SETA ALITAY
Yksekretimde renme Kazanmlarna Dayanan Kalite Gvence Sistemi

DURMU GNAY
YK Yrtme Kurulu yesi
SETA ALITAY
alitenin ok sayda ve zamanla deien tanmlar vardr. Basite, kalite, bir rn veya hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyalar karlama kabiliyetine dayanan zelliklerinin toplamdr. Bir baka ifadeyle, kalite, daha nce belirlenen standartlarda mteri beklentilerini karlayan ya da aan rn oluturmak/hizmet vermektir. Kalite, zaman iinde geliir ve deiir, nicel veriler kullanlarak tarif edilemez, farkl ynlere odaklanabilir (nkoullar, sreler, sonular ve etkiler). Ayrca kalite, greceli bir kavramdr, ama iin uygunluk olarak deerlendirilebilecei gibi para deeri olarak da llebilir. Odaklanlan noktaya gre farkl somut bir anlam vardr. Kalite Ynetimi, Kalite Gvencesi, Kalite Kontrol, Kalite Deerlendirmesi, Kalite Gelitirme, Kalite Denetimi gibi kalite ile ilgili baz terimler birbirlerinin yerine kullanlmalarna ramen farkl anlamlar vardr. Dolaysyla ben konumamda ncelikle bu terimlerin anlamlarn netletirmek istiyorum. Ardndan yksekretimde kalite gvencesinden ne anladmza ve yksekretimde kalite gvencesi sisteminin hangi temeller zerine oturmas gerektiini tartacam. Son olarak, Trkiyede yksekretim alannda kalite gvence sistemi nasl tasarlanmaldr sorusuna ksa bir cevap vereceim.
Tanmlar
Kalite Gvencesi: Bir kalite ynetim sistemini ve bununla birlikte kalite problemlerinin nlenmesi iin; tanmlama, inceleme, izleme, dokmantasyon olmak zere planl ve sistemli faaliyetlerle yaplandrlm bir yaklam gerektirir. Kalite gvencesinde temel ama, olumsuz gelimelerden kanmak ve bylece kalitesizlii nlemektir. Kalite Kontrol: Olumsuz gelimeleri dzeltmek iin bilgi toplanmasna yneliktir ve dolaysyla kalite gvencesi iin gerekli bir nkouldur. Bir baka ifadeyle, bir standarda gre ktlarn deerlendirilmesi ve standarda uymayan ktlar iin dzeltici eylemlerin yapld bir sretir. Kalite Ynetimi: Bahsedilen dier kalite ile ilgili zel kavramlar da kapsayan bir terimdir. Bir kuruluun rekabet gcn en st seviyeye kartmak iin rnlerin, hizmetlerin, insanlarn, srelerin ve evrenin srekli gelitirilmesi yoluyla i yaplmas yaklamdr ve kaliteyi arttrmak, mteri memnuniyetini salamak iin bir kuruluta herkes tarafndan gsterilen srekli abadr. Kalite Denetimi: Bir kuruluun kalite sisteminin, i ya da d kalite deneti ya da denetim ekipleri tarafndan sistematik olarak muayene edilmesidir. Kalite Politikas: Btn olarak sistem boyunca kalite baarsn yakalamak iin kullanlan uygulama ve davran klavuzudur.
Yksekretimde Kalite
Yksekretimde kalite gvencesi, bir yksekretim kurumunun, eitim, retim, aratrma faaliyetleri ile idari hizmetlerinin kalitesinin kapsaml, sistematik ve dzenli olarak deerlendirilmesi ve kalitelerinin gelitirilmesidir. Avrupa lkelerinin de, etkin ortak bir Avrupa Yksekretim Alan (AYA) ve Avrupa Aratrma Alan (AAA) oluturma almalar Bologna Sreci ile ekillenmi ve bunu takip eden sreler ile desteklenerek gelitirilmitir. Bu kapsamda yrtlmekte olan almalarn ierisinde, Avrupa yksekretimin glendirilmesi, kalite dzeylerinin ykseltilmesi ve ortak kabul grm belirli standartlarda yksekretim sistemlerinde kalite gvence sistemlerinin oluturulmas ynndeki almalar en nemli gndem maddesi haline gelmitir.
SETA ALITAY
Bologna Sreci ierisinde bu konuda yaplan almalar ve neriler, Yksekretimde Avrupa Kalite Gvence Birliinin 2005 ylnda Avrupa Yksekretim Alannda Kalite Gvence lke ve Standartlar Raporunda (ESG-European Standards and Guidelines) yaynlanmtr (ENQA, 2009). Bu raporda yaynlanm olan ilke ve standartlar, gnmzde bu alanda yrtlmekte olan almalara rehberlik etmekteve bu sayede Avrupa Yksekretim Alannda yksekretim kurumlarnn birbirleri ile uyum iinde ve kyaslanabilir kalite dzeyinde hizmet vermeleri hedeflenmektedir. ESG, yksekretimde ulusal sistemlerinin nceliini, ulusal sistemler iinde kurum ve ajanslarn zerkliinin nemini kabul etmektedir. ESGnin uygulanmasndaki deneyim, eitli ulusal balamlarda ve farkl rgtsel misyonlar ve kurulular iinde faydasnn ve uygulanabilirliinin ak kant olmutur. Kalite gvencesinin eitlilii ve gelitirilmesi yaklam, nemli bir kltrel miras olan Avrupa yksekretiminin eitlilii ve domakta olan AYAnn gc, olaanst bir neme sahiptir ve muhafaza edilmesi zorunludur (ENQA, 2009). Ayn zamanda ulusal balamdaki farklln gz nne alnmas, genelde yksekretimin zelde kalite gvencesi ve gelitirilmesi hayati nemi haizdir. AYAnn eitlilii, yksekretimde kalite, standartlar ve kalite gvencesi alanlarnda yekpare ve zorlayc bir yaklama izin vermez. Ulusal yksekretim sistemleri iinde kalite gvencesi ajanslarnn zerklii, ajanslarn sorumluluklarn tam anlamyla yerine getirebilmeleri iin, zellikle kamuoyuna eksiksiz ve tutarl bilgi salanmas bakmndan gerekli bir arttr. kalite gvencesi, yksekretim kurumlarnn devidir. Kurumlarn iinde etkin bir kalite kltrnn gelimesi ile onlarn honut olduklar ilevsel zerklik derecesi arasnda net bir ba olduu grlebilir. D kalite gvencesi farkl bir ihtiyac karlar: En nemlisi, kamuya gven veren hesap verebilirlik ile kurumlarda kalitenin artmasnn nesnel ve gelitirici rol arasnda ba kurulmasn salar. ve d kalite gvence sreleri arasnda salkl bir denge muhafaza edilmelidir (ENQA, 2009).
Akreditasyon Tanmlar
Akreditasyon: Yetkili bir kurulu tarafndan, kabul edilmi kalite standartlarna uygun ve dnemsel olarak yaplan akademik deerlendirmeler sonucunda bir blmn/programn kalitesi hakknda resmi olarak yetkin klma beyannn alnmas demektir. Akreditasyon, eitim programlarnn veya kurumlarn belirli kalite standartlarn karladklarn belirlemek iin
SETA ALITAY
KALITE GVENCESI IIN LME

Misyon Eitim Hedefleri renme Kazanmlar lme / Deerlendirme Kalite Gvencesi iin Geri Bildirim Bileenler lme: Kantlarn Toplanmas ve Analizi Deerlendirme: Kantlarn Yorumlanmas
Kaynak: ABET, 2004.
Performans Kriteri
Eitim Uygulamalar / Standartlar
gzden geirildii (incelendii) bir sretir. Akredite edilmi olma stats kalc deildir; belirli periyotlarla yenilenmelidir. Kurumsal Akreditasyon: Genel kurumsal kaliteyi deerlendirir. niversitelerin akreditasyonu kurumsal akreditasyonun bir eididir. Program (Uzmanlam) Akreditasyonu: Bir btn olarak kurumdan ziyade daha zel alma programlarn inceler. Bu tr akreditasyon belli seviyelerdeki belirli programlara verilir. Mimarlk, hukuk, tp ve mhendislik programlar genellikle uzmanlam akreditasyon yoluyla deerlendirilir. Kalite, Akreditasyon ve Sertifikasyon: Akreditasyon kalite gvencesini elde etmek iin bir aratr. Sertifikasyon standartlara, kurallara ve kriterlere uyum ile ilgilidir. Akreditasyon, sertifikasyonu kapsar ama kalite gvencesi ilkeleriyle daha fazla uyum gerektirir. Kalite ve Standart: Kalite, srele ilgilidir (rnein, renciler tarafndan yaanan eitim srecinin kalitesi). Standartlar ise, kt ya da baary ifade eder. Kalite, Sralama ve Akreditasyon: Sralama (ranking), eitim kurumlarnn baz kriterlere gre karlatrmasn gsterirken, kalite hakknda bilgi vermez. Akreditasyon, bir sralama sistemi deildir.
lme ve Deerlendirme
lme: Bilinen baz ama ve hedeflere gre bilgilerin elde edildii bir sretir. Veri toplama ve analizi iin; lme sorularyla, mevcut kaynaklarla, uygun geerlilikle ve bulgularn faydasyla tutarl stratejiler gelitirilmelidir.
SETA ALITAY
Deerlendirme: Belli bir durum hakknda karar vermeye yardmc olmas ve baz bilgilerin elde edilmesi iin tasarlanan bir sretir. Deerlendirme, lme sonularnn anlamn belirlemek iin kullanlan bir sretir. Program etkinlii ve iyiletirme iin yaplan nerilerle ilgili lme sonularnn etkilerini ierir. Deerlendirme, iyileme stratejileri uygulamalarn da iermelidir.
Misyon ve Eitim Hedefleri

lme planlamas kurumsal misyon ile balar. Kurumsal misyon, hizmet edilen topluluklar, kurumsal amalar ve kurumu tanmlayan dier zellikleri aklamaktadr. Eitim hedefleri, mezunlardan mezuniyet sonras ilk birka yl iinde (genellikle 3-5 yl) beklenen baarlar tanmlayan ifadelerdir. Bu hedefler, kurum ve kurumun misyonu ile tutarl olmaldr. Eitim hedefleri periyodik olarak llmeli ve deerlendirilmelidir. Bu genellikle mezunlar, iverenler ya da danma kurulunun lmyle yaplr. Bileenlerin ihtiyalarnn srekli uyumunu belirlemek iin sistematik bir biimde hedefler deerlendirilmelidir. Bu deerlendirme her 3-5 ylda bir yaplmaldr.
AKREDITASYON KURULULARI VE SALAYICILAR ARASINDAKI ILIKI

Akreditasyon Kurulular
Kriterlerin Salanmas ve Akreditasyon iin Kriterler

pozitif
D Deerlendirme
Akreditasyon iin Teklif Akreditasyonun dllendirilmesi
Salayclar
kritik negatif
Akreditasyon iin Hazrlanma
Akreditasyon iin bavuru
z lme / I Kalite Ynetim Sistemi Gelime iin Ykmllkler / neriler Kalite Belgesi
Akreditasyonun +/-5 yl sonra yenilenmesi
Kaynak: CEDEFOP, 2009.
SETA ALITAY
Performans Kriteri: renme kazanmlarn tanmlayan ifadelerdir. Bu kriter, renciler tarafndan mezun oluncaya kadar gsterilmek zorunda olunan bilgi, beceri, yetkinlik gstergelerini ifade eder. Eitim Uygulamalar/Stratejiler: Eitim uygulamalar ve stratejileri arasndaki uyum, verimli ve etkili lme uygulamalarn desteklemektedir. Bu durum, renme kazanmlar iin eitim stratejilerinin haritalanmasyla salanabilir. Geribildirim: Geribildirim sreci, sistematik bir kalite gvence sistemini oluturmak ve muhafaza etmek iin kritik bir neme sahiptir. Baarl bir ekilde uygulandnda, kalite gvence srecinin tm unsurlar birbiri ile etkileim halinde olur.
TRKIYEDE YK BNYESINDE BIR KALITE GVENCE BIRIMININ KURULMASI, UYGULANABILIR BIR NERIDIR.
z lme, Akreditasyon ve D Deerlendirme

z lme: Hem daha iyi kalite iin balang noktas hem de srekli uygulama yoluyla kalitenin gelitirilmesi iin en etkili metodolojik aralardan biridir. z lme, kurumsal ya da eitim hizmetini salaycnn sorumluluu altnda yaplr. Personelin maddi olmayan bilgilerine dayanr ve dardan tespit edilebilmesi zordur. z lme ve akreditasyon arasndaki temel fark, akreditasyonda karar verme gcne sahip bir d gvdenin bulunmasdr.
D Deerlendirme: Kalite sisteminin bir d kurum tarafndan dzenli olarak incelenmesidir. z lme, kaliteyi salamak ve gelitirmek iin salayclar tarafndan yrtlen faaliyetleri ifade ederken; d deerlendirme, salayclar tarafndan yrtlen faaliyetlerin kalite ve etkinliini ler.
Yksekretimde Kalite Gvencesi Sistemi Hangi Temel zerine Oturmaldr?

1990larda Avrupa Birlii tarafndan yaptrlan bir projede, retim programlarnn, girdiler yerine renme kazanmlar asndan tanmlandnda ok daha kolay kyaslanabilecei ortaya koyuldu. renme kazanmlar, renme periyodu sonunda renicinin; bilmesi, anlamas ve yapmas beklenen, Avrupa Konseyinin, Avrupa Yeterlilikler erevesi-Hayat Boyu renme (EQF-LLL) terminolojisi ile ifade edersek, bilgi, beceri ve yetkinlik gstergelerinin ifadeleridir. Burada ifade terimine vurgu yaplmasnn nemi haizdir. Daha sonra, renme kazanmlarna dayal olarak, Avrupa Birlii evrelerinde ve Bologna Sreci iinde, yksekretim alan oluturmak amacna ynelik olarak eitli kavramsal aralar retilmitir. renme kazanmlar; Bologna Srecinde bilgi, beceri ve yetkinlik eklinde gsterge olarak tanmlanmtr. Bu gstergenin toplam, yeterlilii oluturmaktadr. yle formle edilebilir: Bilgi+Beceri+Yetkinlik=Yeterlilik. Bir program mezununun bilmesi, anlamas (veya becerebilmesi) ve yapmas beklenen kazanmlara, renme kazanmlar ad verilmektedir. Bu kazanmlarn toplam olan yeterlilik nasl belirlenmektedir? Herhangi bir seviyedeki (EQFLLLde 8 seviye ve yalnz yksekretim alann gz nne alan QF-EHEAda 4 seviye bulunmaktadr) yeterlilik; i dnyasnn beklentilerine, kiisel geliim beklentilerine ve toplumun beklentilerine gre tanmlanmaktadr. renme kazanmlar tartlrken amalanm, baarlm, gerek ve beklenen renme kazanmlar arasnda ayrma gitmekte fayda vardr (ENQA, 2010):
SETA ALITAY
Amalanm renme Kazanmlar: Bir renme program tamamlandnda rencinin bilmesi, anlamas ve yapmas beklenenlerin yazl ifadeleridir. Amalanm renme kazanmlar, program amalarn temsil eder ve ayrca minimum renme kazanmlarn daima iermek zorundadr. Baarlm renme Kazanmlar: Programn (veya renme biriminin) amalanm renme kazanmlar ile ilgili olarak her bir rencinin baard kazanmlardr. Gerek renme Kazanmlar: Programn sonunda kazanlan bilgi, beceri ve yetkinlii temsil eder. Bunlar bir program efektif ise ve minimum amalanm renme kazanmlarn ieriyorsa (ek renme kazanmlarn da ieren) rencinin baarmas gerekenlerden baard kazanmlardr. Bu aklamalardan, gerek renme kazanmlar ile baarlm renme kazanmlarnn ayn anlama geldii anlalmaktadr. Beklenen renme Kazanmlar: Yeterlilikler erevesindeki renme kazanmlar ifadeleridir. Burada, beklenen renme kazanmlar bir erevedeki seviyeyi dile getirilen kazanmlar iken, amalanm renme kazanmlar bir programn kazanmlarn ifade etmektedir. Gerek Avrupa Yeterlilikler erevesi gerekse de Ulusal Yeterlilikler ereveleri, renme kazanmlar temeli zerine ina edilmitir. Denilebilir ki Bologna Srecinin ortaya koyduu en nemli yenilik renme kazanmlar paradigmasdr. renme kazanmlar ve renci merkezli renme, gnmzde ve gelecekte Bologna uygulamasnn ekirdei olacaktr. Bologna Srecine dhil lkeler; QF-EHEA meta erevesi altnda (4 seviyeli) kendi yksekretim yeterlilik erevesini ve EQF-LLL erevesi (8 seviyeli) altnda da ulusal yeterlilikler erevesini (NQF) hazrlamlar veya hazrlamaktadrlar. Bologna Sreci kapsamnda Trkiyede de yksekretim yeterlilik erevesi hazrlanm, ancak birok terminolojik hatann yan sra, renme kazanmlar yerine hatal olarak renme ktlar terimi kullanlmtr. Oysa renme ktlar diye farkl bir kavrama iaret eden baka bir terim vardr. Dilimizde kesb kknden tretilen iktisap (edilen) veya mktesebat terimleri de kazanm(lar) anlamndadr. ktisap, alarak kazanma, edinme veya kazanm anlamndadr. Umulur ki, alarak kazanma veya kazanm kavramn kt ile zdeletiren, galat ifade mehur olmaz, fasih bir sylemin yerini almaz. renme kazanmlar, eitim retimin birim kavram olarak renciler iin yeterlilikleri effaf yapmaktadr. verenler iin en uygun aday istihdam etmek iin adaylar bilgi, beceri ve yetkinlik bakmndan karlatrabilme ve anlayabilme imkn salamaktadr. renme kazanmlar, bir programn mfredat tasarmnda ve derslerin ieriklerinin tasarmnda ok nemli bir fonksiyona sahiptir. renme kazanmlar paradigmas sonrasnda amalar; renci-merkezli renme ile renme kazanmlarna gre ifade edilmektedir. Bologna sistemi, st ereve (veya meta ereve) Avrupa Yeterlilikler erevesi ile Ulusal Yeterlilikler erevesi ve alt ereveleri ve bu ereveler iindeki seviyeleri entegre eden btncl bir sistemdir. Bir programn kalite gvence sistemi, amalanm renme kazanmlar zerine kurulabilir. Bu balamda bir programn akreditasyonu, programn amalanm renme kazanmlarn gerekletirebilecei anlamna gelecektir. Bu
SETA ALITAY
erevede, kalite gvencesinin temel sorusu udur: Mevcut program ve amalanan renme kazanmlar, her bir renciyi minimum standartlar da karlayan baarlm renme kazanmlar temin eder mi? Bu sorunun olumlu cevabnn verilebildii program tasarmnn, srdrlmesi ve ynetilmesi, kalite gvence sistemini oluturacaktr.
Trkiyede Yksekretim Alannda Kalite Gvence Sistemi Nasl Tasarlanmaldr?

Bologna Sreci iinde, ENQA, srece dhil lkelerin kalite kurulularnn emsiye kurulu olarak kabul ettikleri ve ye olduklar bir kurulutur. Bu kurulu kalite standartlarn ve ilkelerini belirlemekte ve bnyesindeki kayt birimi ile kayt tutmaktadr. Kalite gvencesiyle ilgili YK dnda yeni bir kurum zaten brokrasi yorgunu yksekretim sistemimizin gelimesini olumsuz etkileyebilir (zer, Gr ve Kkcan, 2011). Trkiyede yksekretim alanndan sorumlu kurulu (YK) bnyesinde, Trkiye leinde kalite gvence sisteminden soYK BNYESINDEKI rumlu bir birim kurulmas makul bir zm olarak grnmektedir BIR KALITE (Belenli vd., 2011). Byle bir birim, kaliteyi ve kalite srelerini tanmlayacak, kalite deerlendirmesini yapacak bamsz kurum ve kuGVENCESI BIRIMININ rulularn niteliklerini belirleyip, onlara kalite deerlendirme yapma BAIMSIZLIIYLA ILGILI yetkisi verecek veya yetkisini iptal edecek, akredite olan programlarn ve yksekretim kurumlarnn kaytlarn tutacak ve Trkiyeyi ulusTARTIMALAR KENDI lararasnda kalite konusunda temsil edecektir.
IINDE ELIKILIDIR.
YK bnyesindeki kalite gvencesinden sorumlu birimin bamsz olup olmayacayla ilgili tartmalar zaman zaman gndeme gelmektedir. Bu tartmalar kendi iinde elikiler tamakta ve anlaml grnmemektedir. Sz konusu sylem, YK bnyesinde bir kalite ajansn bamszlk ynnden sorunlu grrken, niversite mensuplarnn ve hatta akreditasyona konu olan akademik birimlerin yneticileri tarafndan kalite kurulularnn yaplandrlp ynetilmesi ve yrtlmesinde sorun grmemektedir. Uluslararas l ve lekleri salamak kaydyla, her lke kendi eitim sistemini ve ona bal bileenleri tasarlamak durumundadr. Avrupann eitli lkelerinde farkl kalite gvence sistemi olduu gibi, ABDnin de kendine zg kalite gvence sistemi vardr (zer, Gr ve Kkcan, 2010). Kalite gvence sistemi tek bana tasarlanamaz. Yksekretimin dier bileenlerinden bamsz deildir. Dolaysyla Trkiyede de YK bnyesinde bir kalite gvence biriminin kurulmas, ulusal tecrbelerimiz dikkate alndnda, uygulanabilir bir neri olarak ne kmaktadr.
Kaynaklar
ABET. (2004). Assessment for quality assurance, www.abet.org. Belenli, I., Gnay, D., ztemel, E., Demir, A., Sivrikaya erifolu, F., Elmas, M., Eryiit, R., Aydn, O., Kl, M. (2011). Trkiye yksekretim kurumlar iin kalite gvence oluumu zerine bir model nerisi, Yksekretim ve Bilim Dergisi, 1(3), 128-133. CEDEFOP. (2009). Accreditation and quality assurance in vocational education and training. Luxembourg: Publications Office of the European Union. ENQA. (2009). Standards and guidelines for quality assurance in the European Higher Education Area. (3rd edition) Helsinki: European Association for Quality Assurance in Higher Education. ENQA. (2010). Quality assurance and learning outcomes, Workshop Report No 17. Helsinki: European Association for Quality Assurance in Higher Education. zer, M., Gr, B. S., Kkcan, T. (2011). Kalite gvencesi: Trkiye yksekretimi iin stratejik tercihler, Yksekretim ve Bilim Dergisi, 1(2), 59-65.
SETA ALITAY
SETA ALITAY
SETA ALITAY
Avrupa Yksekretim Alannda Kalite Gvence Sistemi le lgili Genel Eilimler

MAHMUT ZER
Blent Ecevit niversitesi
SETA ALITAY
onumamda Avrupa Yksekretim Alan (AYA)nda faaliyet gsteren ve kalite gvencesinden sorumlu olan ajanslarn nasl bir kompozisyona sahip olduu ve Avrupa Yksekretim Alanndaki kalite gvence sistemi ile ilgili eilimlerini ortaya koymaya alacam. Bu erevede, Avrupa Yksekretim Kalite Gvence Birliinin (ENQA) yapt ve ENQAya ye olan 51 kalite gvence ajans ve ilgili yaplar zerinde gerekletirdii kalite prosedrleri taramasndan elde edilen sonular paylaacam. Bu konumada ENQA taramasndan elde edilen verileri ayrntl bir ekilde sunmak istiyorum. Ardndan, bu verilerden hareketle Trkiye yksekretim sistemine dnk baz tespitler yapacam.
Kalite Gvence Ajanslar

ENQA (2008) taramasndaki temel drt, AYAdaki ajanslarn genel bir resmini sunmak; ayn zamanda 2005 ylnda yaynlanm olan Avrupa Yksekretim Alannda kalite gvencesi standartlar ve klavuzuyla (ENQA, 2005), kalite gvence ajanslarnn yapsnn, ilevlerinin ve faaliyetlerinin ne derece rtt ve uyumlu halde olduu konusunda bir durum tespiti yapabilmektir. Aada taramadan elde edilen bulgular maddeler halinde sunulmutur. Ajanslarn stats: ESGye gre kalite gvence ajanslar, devlet tarafndan resmi olarak tannmal ve yasal bir dayanaa sahip olmaldr. Yani, kalite gvence ajanslarnn yasal bir meruiyeti olmaldr. Tarama sonularna gre mevcut ajanslarn %96s yasal dayanaa sahiptir. Kalite gvence sistemlerinin yaps ve ajanslarn konumu: ESG, ajansn d kalite gvencesi ile ilgili resmi sorumluluu tamasn ngrmekte ancak sorumluluun blnmesi ile ilgilenmemektedir. Dolaysyla kalite gvence ajanslarnn oluturulmas ile ilgili Avrupa Yksekretim Alannda iki yaklam vardr: Birinci yaklam, tek bir ulusal kalite gvencesi olmasn ngrrken; ikinci yaklam ise birden fazla ajansn olmasn ngrmektedir. Birinci yaklamn avantaj, effafl ve basitlii tevik etmesidir. Bu yksekretimin yaps ile balantl bir eydir. Gelimi yksekretim sistemine sahip ve d kalite gvencesi iin farkl yaklamlarn uyguland lkeler, sorumluluklar blmeyi tercih etmektedirler. Blnmeler blgesel olabilir ya da kurumlarn veya prosedrlerin tipine gre gerekletirilebilir. Mesela Almanyada, Hollandada, Avusturyada birden fazla kalite gvence ajans vardr, tek bir ajans yoktur. D kalite gvence prosedrleri: ESGye gre ajanslar, d kalite gvence aktivitelerini dzenli bir ekilde yapmal; d kalite gvencesi kurum veya program seviyesinde uygulanmal; bir de eitlilie toleransl olmaldr. ESGye gre: Standartlar, d kalite gvencesinde Avrupann tamamnda temel iyi uygulamay yanstmaktadr, ancak neyin incelenmesi gerektii veya kalite gvence aktivitelerinin nasl uygulanmas gerektii ile ilgili ayrntl rehberlik sunmaya girimez (ENQA, 2005. s. 15). Tarama sonularna gre en yaygn kullanlan d kalite prosedrleri: deerlendirme, akreditasyon ve denetimdir. Bunlar; ders, program, kurul veya tema leinde gerekletirilebilir. Ajanslarn yaklak 2/3 program seviyesindeki prosedrleri kullanmaktadr. Kurumsal seviyedeki prosedrler ajanslarn sadece %40 tarafndan tercih edilmekte ve ajanslarn byk ounluu (yaklak % 90) birden fazla d kalite prosedr kullanmaktadr. Yani sadece tek bir prosedr ile kendilerini snrlamamakta, birden fazla d kalite prosedrn uygulamaya koymaktadr. D kalite gvence yaklamnda deiiklik: Ajanslarn %75i kalite gvence yaklamlarn son zamanlarda deitirdiklerini veya en ksa zamanda deiiklik yapmay planladklarn belirtmektedir. Yani, kalite gvence sistemi ve kalite gvence ajanslarnn yaps ok dinamik ve srekli evrilmektedir. Bylece yeni gelimelere gre yeni dnmler benimsenmektedir. Ajanslarn bazlar kk deiiklikler yaptklarn belirtse de, nemli deiiklikler yapanlar genelde kategoriye ayrlmaktadr: Birinci kategori, yaklamlarn ESG ile uyumlu hale getirmek iin byk deiiklik yapanlar; ikinci kategori, bir d kalite gvence prosedr tipin-
SETA ALITAY
den dierine gei yapanlar ve nc kategori ise, mevcut prosedr tipine yeni bir prosedr tipi ekleyenlerdir. Buna gre, kalite gvence ajanslarnn i portfy srekli artmaktadr. Ajanslarn fonlanmas: Hemen hemen tm lkelerde d kalite prosedrlerinin kurulmasndaki inisiyatif ya hkmetler tarafndan alnmakta ya da hkmetler tarafndan desteklenmektedir. Ajanslarn fonlanmasnda ana kaynak hkmet denekleridir. Yani, bizdeki bamszlkla bte fonlamas arasndaki tartmalar erevesinde sonular deerlendirirsek daha ilgin sonulara ulaabiliriz. 51 ajanstan 17sinin btesinin tamam, 15 ajansn btesinin %52 ile %98i, iki ajansn btesinin %10 ile %34 hkmetler tarafndan salanmaktadr. Bir ajansn da %2 ile %8 arasndaki btesi de yine hkmet tarafndan kaynaklandrlmaktadr. Taramadaki 51 ajanstan sadece 6s hkmetlerden hibir destek almamaktadr. Hkmet desteinden sonra kalite gvence ajanslarnn fonlanmas; yksekretim kurumlarnn yelikleri ve kalite gvence prosedrlerini uygulamadaki katklar, hkmet d aldklar fonlar, ulusal ve uluslararas gerekletirdikleri projelerden saladklar btelerden olumaktadr. Misyonun ifade edilmesi: ESG 3.5 standardna gre ajanslar, almalar ile ilgili net ve ak hedeflere ve amalara sahip olmaldr. D kalite gvencesinin ajansn temel etkinlii olduu ve bu etkinlii gerekletirmede sistematik bir yaklam olduu net bir ekilde ifade edilmelidir. Tarama sonular, ajanslarn %89unun hedeflerini ve amalarn ifade ettiklerini; %64nn ajans ve yksekretim kurumlar arasnda kalite gvence prosedrleri iin sorumluluk alanlarn aklayan ifade yaynladklarn gstermektedir. Bu ajanslar ve yksekretim kurumlar d kalite gvence prosedrleri iin sorumluluk paylamna girmektedirler. Bunun yannda ajanslarn %60 genel politika ve ynetim plann yaynladklarn ifade etmektedir. Bamszlk: ESG standart 3,6ya gre ajanslar, hem almalarnda zerk sorumlulua sahip olmal hem de hazrladklar raporlarda belirtilen sonularn ve tavsiyelerin yksekretim kurumlar, bakanlklar ve dier paydalar gibi yaplardan etkilenmemesi balamnda bamsz olmalar gerekmektedir. Ama tarama sonular ilgintir; buna gre ajanslarn yaklak %67si d paydalarn, raporlarndaki sonu ve tavsiyeleri etkilemediklerini belirtmelerine ramen, ajanslarn %46s d paydalarn sonular etkilediklerini belirtmektedir. Ajanslarn %24.4 d paydalarn raporlardaki tavsiyeleri, %22.2si de raporlardaki sonular bazen etkileyebildiklerini ifade etmilerdir. ENQAya gre, ajanslarn payda gruplardan aldklar yelikler, d paydalar olarak deerlendirilmemelidir. Yani bu kompozisyon ierisindeki d paydalardan alnan ve sreleri etkileyen paydalar artk d payda deildir. Ajanslarn ynetim yaps veya kurulu: Ajanslarn %94 bir ynetim kurulu veya konseye sahiptir. Ajanslarn ynetim kurulu veya konseyinde en ok temsil edilenler; yksekretim
SETA ALITAY
kurumlar temsilcileri (%82), endstri ve i piyasas temsilcileri (%49), renciler (%49) ve hkmet temsilcileridir (%38). Ynetim kurulu veya konseyi bulunmayan ek Cumhuriyeti ve Rusya baka dzenlemeleri olduunu belirtmektedir. Kalite gvence ajanslarnn konsey ve kurullarndaki ye says sfr ile 29 arasnda deimektedir. Sadece ek Cumhuriyetinde ye says sfrdr. Orada srekli alan bir komisyon olduu, Rusya da ise yeleri eitim bakan tarafndan onaylanan bamsz bir yap olduu belirtilmektedir. Ajanslarn farkl ilevleri: Ajanslarn farkl ilevleri vardr. Taramada, ajanslarn portfyndeki bu ilevler ve bu ilevlerin arlk dereceleri ortaya kmaktadr. Sz konusu ilevler arasnda en yksek etkiye sahip olanlar beklendii gibi dorudan kalite ile ilgili olanlardr. Bunlar: Kalite gvencesi, kalite artrma/iyiletirme, programlarn d kalite gvencesi, kurumlarn d kalite gvencesi, yksekretimin kalitesi zerine bilgi toplama ve yaynlamas. Ajanslarn %77si bu ilevlerin hepsini gerekletirmektedir. En dk etkiye sahip olan ilev, yksekretimin fonlanmasna karar vermenin ajanslarn %48inin ilevi olarak grnmesidir. Diplomalarn tannmas/denklii, ajanslarn %50sinin grevidir. Yksekretim kurumlarnn tannmas ve yetkilendirilmesi ise ajanslarn %68inin ilevi olarak tanmlanmtr. Yine kalite gvence ajanslarnn %68inin ilevinin disiplin standartlarnn gelitirilmesi ve srdrlmesi olarak tanmland grlmektedir. Ve son olarak, yeterlilikler erevelerinin gelitirilmesi ve srdrlmesi, kalite gvence ajanslarnn %68inin ilevi olarak ifade edilmitir. Aslnda Avrupa Yksekretim Alannda faaliyet gsteren kalite gvence ajanslarnn ilevlerine baktmz zaman, kalite gvence sistemi ile ilgili ksm hari, u anda YKn de ilevleri arasnda olduklarn grmekteyiz. D kalite gvence srelerinde paydalarn etkisi: D kalite gvence srelerinde paydalarn etkileri adan deerlendirilmektedir. Birincisi, d kalite gvencesi iin ilemler ve ltlerin belirlenmesinde paydalarn resmi rollerini kapsamaktadr. Payda olarak en fazla etkiye yksekretim kurumlar sahip (%62), hkmet ikinci (%55), renci temsilcileri nc (%53), kalite gvence ajanslarnn kendisi drdnc (%51), rektrler konferans gibi yksekretim kurumlar ulusal birlii beinci (%43), endstri ve i piyasas temsilcileri ise altnc (%36) srada yer almaktadr. ENQAya tam ye olan ajans, hkmetin bu sre iinde tek payda grup olduunu belirtiyor. kincisi D kalite gvencesi iin ilemler ve ltlerin belirlenmesinde nihai karar kim tarafndan verilmektedir? sorusunun cevab ile ilikilidir. Tarama sonular nihai kararn byk ounlukla (%79) kalite gvence ajans tarafndan verildiini gstermektedir. Hkmetler %21lik bir orana sahiptir. %79 oran ierisinde d kalite gvence ajanslarnn %62sinde sadece ajans nihai karar vermektedir. ki ajansta da sadece hkmet nihai karar vermektedir. Son olarak, uzman panel yelerinin aday gsterilmesi/nerilmesi deerlendirilmektedir. Tarama sonular bu alanda en fazla etkin olann ajans olduunu gstermekte (%90), bunun %41i sadece ajans; yksekretim kurumlar %52; renciler %30, endstri ve i piyasas temsilcileri %38 ve hkmet(ler) %11lik bir orana sahiptir. Ajanslarn d kalite prosedrlerinde deerlendirdikleri alanlar: Bu alanlar hem program hem de kurum seviyesinde incelenmektedir. Program seviyesinde, taramada ajanslarn program seviyesindeki prosedrlerde belirlenen 25 farkl alann hangilerini deerlendirdikleri belirlenmeye allmtr. Tarama sonular, ajanslarn program seviyesindeki prosedrlerde 25 alann tamamn deerlendirmediklerini ortaya koymaktadr. En fazla nem verilen ilk be alan: personelin profesyonel ve pedagojik yeterlilikleri, mfredat/ders zetleri, tesisler ve kaynaklar, i kalite gvence prosedrleri ve misyon/hedeflerdir. Ajanslarn %20si program
SETA ALITAY
seviyesindeki d kalite prosedrlerinde rencileri deerlendirmediklerini belirtmektedir. Ve ilgin bir ekilde, renme kazanmlar denilen mezunlarn kazandklar renme ktlarnn uygunluu, bu 25 alanlk listede ajanslarn deerlendirmelerine gre nem srasnda ortalarda, yani 11. srada yer almaktadr. Kurum seviyesinde ise, taramada ajanslarn kurum seviyesindeki prosedrlerde belirlenen 25 farkl alann hangilerini deerlendirdikleri belirlenmeye allmtr. En fazla nem verilen ilk be alan srasyla unlardr: i kalite gvence prosedrleri, misyon/hedefler, ynetim-organizasyon, personelin profesyonel ve pedagojik yeterlilikleri, tesisler ve kaynaklardr. Burada renme ktlarnn uygunluu ise 21. srada yer almaktadr. Ajanslarn %28i bu alan kurumsal seviyedeki prosedrlerinde deerlendirmeye almadklarn ifade etmilerdir. rencilerden dnt salanmas ve mezunlarn istihdam edilebilirlii ajanslar tarafndan nemli olarak deerlendirilmektedir. Kalite Gvencesi iin 4-aamal model: 4-aamal model Avrupa kalite gvencesinin ortak temeli olarak tantlmakta olup ENQA yelii iin kullanlan ltlerde nemli bir yer tutmaktadr:, Kalite deerlendirmesinde kullanlan prosedrler ve yntemler asndan hem hkmet hem de yksekretim kurumlarndan bamszlk ve otonomi, z-deerlendirme, Akran deerlendirmesi yapacak grup tarafndan d deerlendirme ve saha ziyaretleri, Bir rapor yaynlama. ESG bu drt aamal modelle ilikili ancak daha ayrntl bir ekilde srelerini tanmlayan drt aamal ilem modeli nermektedir: 1. Kalite gvence ileminin konusu ile ilgili z-deerlendirme veya edeer bir prosedr, 2. renci temsilcisini de ieren uzmanlar grubu tarafndan d deerlendirme ve ajans tarafndan karar verilen saha ziyaretleri, 3. Kararlar, tavsiyeleri veya baka formel ktlar ieren bir rapor yaynlama, 4. Raporda ierilen tavsiyeler nda kalite gvence ileminin konusu ile ilgili yaplan aktiviteleri gzden geirmek iin tamamlayc prosedr. Yaplan tarama, ajanslarn yaklak %63nn drt aamal ilemi tam olarak uyguladn gstermektedir.
ULUSAL NCELIKLERIMIZ EREVESINDE KALITE POLITIKASI GELITIRMEMIZ GEREKMEKTEDIR.
D kalite prosedrlerinin sonular zerinde nihai karar verme: D kalite prosedrlerinin sonular zerinde nihai karar ounlukla (%74) ajanslar vermektedir. Ajansn nihai karar vermedii durumlarda, ounlukla karar, d uzman paneli vermektedir. Burada hkmetlerin nihai karar verme oran %13dr. Ajanslarn 2 yllk planlar: Tarama, ajanslarn nmzdeki iki yl ierisindeki planlarn soruyor. Ajanslarn yarsndan fazlas, yaklak %58i, d kalite prosedrlerini revize etmeyi planlamakta; ajanslarn yaklak yars (%48,9u) Ulusal Yeterlilikler erevesinin (NQF) tesisini planlamaktadr. Ajanslarn bir ksm (%46,8) d kalite prosedr iin farkl metodolojileri ortaya koymay planlamakta, %31,9u yksekretim yasasnda deiiklik beklemektedir. Yani, ajanslarda gelecek ile ilgili byk deiiklikler, dzenlemeler yapma almalar sz konusudur. Aslnda buradaki bulgular Avrupadaki Yksekretim Alannda faaliyet gsteren kalite gvence ajanslarnn dinamik deiimler ve dnmler yaadklarn/yaayacaklarn ortaya koymaktadr. Ajanslarn d deerlendirmesi: Kalite gvence ajanslar da bir d deerlendirmeye tabi tutulmaldr. Taramada, ajanslara d deerlendirme durumlar sorulmu; sadece %30u daha nceden d deerlendirmeye tabi olduklarn belirtmitir. Yani %70i henz d deerlendir-
SETA ALITAY
meye tabi olmamtr. Ajanslarn %43,5i d deerlendirme yaptrmak iin u anda hazrlk yaptklarn, %39u gelecekte d deerlendirme yaptrmay planladklarn, %6,5i de d deerlendirme yaptrmay planlamadklarn ifade etmilerdir.
Sonu
Bu taramann ortaya koyduu resme baktmz zaman AYAda faaliyet gsteren kalite gvence ajanslarnn hem yapsal, hem de ilevsel olarak byk bir eitlilie sahip olduklarn grmekteyiz. Bu durum, konseyin yaplanmasndan d kalite prosedrlerindeki paydalarn katlmna ve bamszlk alglanmasna kadar her boyutta kendisini gstermektedir. Bu da doal olarak, aslnda ESGnin de vurgulam olduu, yksekretimde eitlilie toleransn ve yerel dinamiklere saygnn bir gstergesidir. ENQAnn kalite gvencesi konusundaki beklentisi, farkl ulusal nceliklere ramen, ortak bir kalite gvence yaklam gelitirebilmektir (ENQA, 2008). Her ulusun yksekretim yaplanmas ile ilgili farkl politikalar vardr. Mhim olan ulusal sistemlerde kalitenin bir ekilde var olmas, denetlenebilmesi ve gsterilebilmesidir. Ulusal mekanizmalar, genel standartlara uymak kouluyla eitlilik arz edebilir. Dier taraftan kalite gvence ajanslar tarafndan yerine getirilen grevlerin kapsam ve eitliliinin arttn grmekteyiz. Dolaysyla ajanslar kalite gvence sisteminin tesinde farkl ilevleri i portfylerini eklemektedirler. Bir baka ifadeyle, ajanslar sadece prosedrlerinde deiikler yapmakla kalmyor, i portfylerine yeni aktiviteler eklemektedirler. Genel olarak ajanslarn organizasyonundan kullandklar kalite gvence metodolojilerine kadar geni bir alanda olduka dinamik bir deiim yaanmaktadr. Yani kalite gvence ajanslar veya genelde yksekretimde kalite anlayyla ilgili nemli dnmlerin yaand bir dnemden gemekteyiz. Bu alanda uluslararas lekte ok canl bir tartma ortam vardr. Bu tartmalarn takip edilmesi ve ulusal nceliklerimiz erevesinde baz politikalar gelitirmemiz gerekmektedir.
AVRUPADA KALITE GVENCE AJANSLARI ILE YK ARASINDA PARALELLIKLER MEVCUTTUR.
AYAda faaliyet gsteren d kalite gvence ajanslarnn ilevleri zerinde ksa bir deerlendirme yaparsak, YKe ilikin baz kyaslamalar yapmamz mmkn olabilir. ENQA tarafndan yaplan taramann ortaya koyduu bulgulardan hareketle kalite gvence ajanslarnn gerekletirdikleri ilevlere bakldnda, bu ilevlerin hemen hemen tamamnn - eksiklikleriyle birlikte- zaten YK tarafndan gerekletirilen ilevler olduklar grlr. Daha somut ifade etmek gerekirse, YK u anda ad konulmam bir n akreditasyon yapmaktadr ve programlarn almasnda gelitirilen standartlara gre programlarn almasna izin vermektedir. YK, u anda gelimi yksekretim sistemlerinden bile daha geni yetkiye ve hareket esnekliine sahipken ve bu yapsn korurken YKn dnda bir kalite gvence ajansnn kurulmas; hem yetki karmaasna sebebiyet verme hem de yksekretim kurumlar zerindeki brokratik yk arttrma riski tamaktadr (zer, Gr ve Kkcan, 2011). Bunun iin yaplmas gereken ey; hem brokrasiyi azaltacak, hem de ayn zamanda yksekretimde yaanan genilemeyi sekteye uratmayacak ve aksine genilemeyi destekleyecek politikalar ekseninde YKn yeniden yaplandrlmas olduunu dnmekteyim.
Kaynaklar
ENQA. (2005). Standards and guidelines for quality assurance in the European Higher Education Area. Helsinki: ENQA. ENQA. (2008). Quality procedures in the European Higher Education Area and beyond-second ENQA survey. Helsinki: ENQA. zer, M., Gr, B.S., Kkcan, T. (2011). Kalite gvenesi: Trkiye yksekretimi iin stratejik tercihler, Yksekretim ve Bilim Dergisi, 1(2), 59-65.
SETA ALITAY
SETA ALITAY
SETA ALITAY
Kalite Gvence Sisteminin mkn ve Riskleri

BEKIR S. GR
Yldrm Beyazt niversitesi ve SETA
SETA ALITAY
en konumamda temel konuyu ele alacam. Birincisi, yksekretimin dnyada deien balamda deinmek istiyorum. Bildiiniz zere niversiteler en azndan bin yllk bir gemii olan kkl kurumlardr fakat bugn tarttmz konular olduka yeni, yani niversiteler tarihinde ok yeni denebilecek bir balama sahip ve bu balamn bence doru bir ekilde oturtulmas zorunludur. kinci olarak, akreditasyonun kresel olarak birtakm risklerinden bahsedeceim. nc olarak, bunlardan Trkiye iin stratejik sonular karmaya alacam.
Yksekretimin Dnyada Deien Balam

lk olarak bugn bizim Trkiyede tarttmz kalite gvencesi konusu aslnda dnyann hemen her yerinde tartmal bir konudur. Yani bu konuda genel bir uzla yoktur. rnein Amerika iinde ok ciddi anlamda tartmalar var, ayn ekilde ngiltere, Almanya ve dier lkeler iinde de var. Fakat bu tartmalarla birlikte genel eilim olarak kalite gvencesi ile ilgili birtakm toplantlarn dzenlenmesi, birtakm yeni kurumlarn, yeni mekanizmalarn oluturulmas sz konusu. rnein, Uluslararas Yksekretim Kalite Gvence Ajanslar A (INQAAHE), 1990 ylnda Hong Kongda bir toplant yapyor. O dnemde bu kuruluun, 17 lkeden 25 yesi vardr. 2009 ylnda Abu Dabide yaplan toplantda ise bu kuruluun, 79 lkeden 200den fazla yesi olmutur (Hill ve Beerkens, 2010). Bu, kalite gvencesi konusunda kresel bir hareketlilii gsteriyor. Benzer ekilde ABDde kalite gvencesi ile ilgili ciddi tartmalar var. ngiltere son 20 ylda kalite gvence politikasn 3 defa kkl ekilde deitirdi. Yaplan uygulamalarda birtakm sorunlar grld iin srekli bir politika deiikliine gidilmektedir ve bir trl retim yelerini tam olarak memnun eden bir uygulama henz sz konusu deildir (Brennan ve Williams, 2007). Brezilya birka yl nce bir uygulama balatt. Btn niversite mezunlarn snava tabi tutma, yani yksekretim mezun kalitesinden emin olmann en kestirme yolunu denedi. renme kazanmlar erevesinde btn alanlarda bir snav yapalm ve bu snav geenlere diploma verelim diye dndler. Fakat insanlarn memnuniyetini salayamadlar ve bunu srdremediler. Daha sonra bu uygulamadan vazgemek zorunda kaldlar. zetle dnyann birok yerinde kalite gvencesi konusunda ciddi bir hareketlilik sz konusudur. Son olarak, OECD, yine buna benzer bir ekilde lkeler arasnda acaba niversite mezunlar renme kazanmlar asndan nasl farkllayorlar sorusundan hareketle bir deerlendirmeye giriti. Tpk OECDnin PISA snavnda olduu gibi. Bilindii zere, PISA, 15 ya grubu rencilerin renmesini uluslararas kyaslamak iin yaplan bir deerlendirmedir. OECD, ilkretim mezunlar iin yaplan PISA tarz bir snav, niversite mezunlar iin de gelitirmeye alyor. u an onun fizibilite almalar devam ediyor ve bu almalar sonucunda ne tr bir yol izleneceine karar verilecek (OECD, 2012).
Akreditasyonun Riskleri
Yukarda sralanan btn bu rneklerden karmamz gereken bir ders olduunu dnyorum. lkeler ve uluslararas organizasyonlar birtakm deneyler yapyorlar ve deneyimlere sahipler. Fakat burada grdmz en byk sknt bu deiimlerin analizinin Trkiyede yeterince yaplmamasdr. Trkiyede ou zaman birtakm deiimler, Avrupada yaplan birtakm deiimlerden olduu gibi aktarlyor. Avrupa byle yapyor, bizim de byle yapmamz gerekir deniliyor. Fakat baka bir lkede kalite gvencesi konusunda atlan admlarn bizim ulusal balammza ne kadar uyup uymadna ilikin ciddi bir analiz eksiklii var. imdi elimde Amerikann Bat yakasnda yani Kaliforniya ve evresinde akreditasyon yapan Western Association of Schools and Colleges (WASC) tarafndan 2011in sonunda yaynlanan bir rapor var. Bu raporda yksekretim ve akreditasyon kurulularn ilgilendiren baz sorunlar yle sralamlar (WASC, 2011, s. 5):
SETA ALITAY
Dk mezuniyet oranlar, renci borlar (rencilerin ok yksek borlarla niversiteden mezun olmalar), Kredileri transfer etmedeki zorluk (renci diyelim 2 yllk bir meslek yksekokuluna gidiyor ve daha sonra 4 yllk bir okula geiyor ve alm olduu dersleri saydrmakta yani transfer etmekte zorluk yayor), renim kalitesinin dkl (mezunlarn yeterince iyi kalitede olmamas), Online ve uzaktan eitim programlarnn hzl art Kr amal kurulularn hzl art (University of Phoenix, yani yaklak 20 yl nce ad neredeyse hi bilinmeyen bir kurum, u an Amerikadaki en byk niversite haline gelmi durumda. Kar amal ve temelde uzaktan eitim yapyor. Bu kalite iin ciddi bir risk olarak grlyor ve tartlyor.) Kamu yardmlarnn azalmas Federal dzenlemelerin artmas (niversitelere ilikin reglasyonlarn artmas) renci demografisinin deiimi, dnm (alan, anne olan hatta anneanne olan insanlar; snflara gelip lisans ya da yksek lisans eitimini alyorlar.) Bir renci ayn anda iki ya da kurumda renci olabiliyor. Son olarak, ak kaynaklarla eitimde kalitenin salanmas (rnein Massachusetts Institute of Technology 2001 ylnda OpenCourseWare yani ak ders kaynaklar uygulamasn balatt. Btn ders materyallerini online olarak btn herkesin hizmetine sundu. Bunlarn kalite erevesinde nasl deerlendirilebileceine ilikin bir yol haritas henz yoktur.) Btn bu sorun alanlarnn her birinin Amerikada da tartldn ve akreditasyon kurulularnn kendilerini yenileme ihtiyac grdn not edelim. Akreditasyonun, sadece srelere odakland ve sonucu ihmal ettii; kalite gvencesi sreleri ve sonularnn effaf olmad eklinde alglar mevcuttur (WASC, 2011). Btn bu balam yerli yerine oturttuktan sonra, burada deinmek istediim birka risk var. Hepimizin bildii zere, 2008 ylnda kresel bir finans krizi yaand. Bu krizin en temel nedenlerinden bir tanesi kredilendirme kurulularnn (r. Standard and Poors ve Moodys) dorudan yelerin aidatlaryla yani yelerin yaptklar desteklerle ayakta durmalardr. Bu aidat sisteminin, kar akmasna yol at, dolaysyla aidatlar kesilmesin diye bu kurulularn birtakm yelerin gizledii veya arptt
SETA ALITAY
dnlmektedir. Bir baka ifadeyle, bu kurulularn birtakm riskleri nceden ngrmeleri mmknken birtakm yelerinden gelecek finansal destei azaltmamak iin riskleri gizlemeleri sz konusudur. Finans krizinin nedenlerden bir tanesi budur. Yksekretimde akreditasyonun riskleri iin de ayn yap benzer ekilde tartlmaktadr (Hill ve Beerkens, 2010). Amerikada akreditasyon kurulularnn temel finansman ye aidatlarndan salanmaktadr. Yani niversiteler bu anlamda bu kurululara ortaktrlar. niversiteler akreditasyon kurulularna ortak iken, bu kurulularn ne derece nesnel alabileceine ilikin tartmalar vardr. Akreditasyona ilikin alternatif modeller de var. ayet akreditasyonu doru bir mekanizma kabul edersek, bu mekanizma, kamu kaynaklaryla desteklenebilir. Bu tartmalar, Amerika iin olduka nemlidir nk her yl yaklak yz milyar dolar renci burslarna harcanmaktadr. Sz konusu burslar sadece akredite olan kurululara verilebilmektedir. Dolaysyla akreditasyonun doru bir ekilde yaplandrlmas ok mhimdir. Bata deindiim noktaya geri dnecek olursak niversiteler, bin yllk bir kurumsal gemie sahiptirler. Fakat niversite akreditasyonu, olduka yenidir. Her ne kadar Amerikada ilk akreditasyon kuruluu 1880lerde kurulsa da, akreditasyon kurulularn niversiteleri akredite etmelerinde en nemli tarih 1952dir. 1952de karlan bir yasa sayesinde, ilk defa niversite rencilerine burs verme, niversitelerin akredite olmalar artna balanmtr (CHEA, 2010). Burslarn ve kredilerin, yaklak 100 milyar dolarlk bir btesi olduu dnldnde, akreditasyonun nasl nemli bir hale geldii daha iyi anlalr. 1952yi esas alacak olursak, Amerikada bile akreditasyonun sadece 60 yllk bir tarihi vardr ve niversite tarihinde nispeten ok yenidir. Bylesine yeni ve lkeden lkeye farkllklar olan bir yap tartlrken, btn risklerin belirlenmesi ve bu riskler erevesinde nerilerin gelitirilmesi olduka nemlidir.
Trkiye Iin Stratejik Tercihler

Son olarak zerine durmak istediim nc konu bal, kalite gvencesi konusunda Trkiye iin stratejik tercihlerin neler olmas gerektiine ilikindir. Trkiye olarak biz, uluslararas tecrbeleri de dikkate alarak nasl bir yol izlemeliyiz? Columbia niversitesi Eitim Fakltesi (Teachers College) eski dekan Arthur Levine (2001) Amerikan yksekretiminden hareketle ok nemli bir kavramsal ereve sunmaktadr. Levine, yksekretim sistemlerini ikiye ayrmaktadr: Byme endstrileri ve olgun endstrileri. 1960-1970li yllarda hem Avrupa hem Avustralyada hem Yeni Zelandada hem Kanadada hem Avrupada hkmetler, yksekretim sistemlerine alabildiince destek oldular ve bu sistemleri byttler. Tpk u an Trkiyede u an yaadmz dnem gibi. rnein Amerikada 1970li yllarda askeri kurumlarn arazileri ve binalar niversitelere devredildi. niversitelere ok ciddi anlamda destekler saland ve bylece niversite ve okullama oranlar hzla artrld. Bu byme dneminde grdmz en nemli ey, kamu desteidir. Bir baka ifadeyle, devlet, yksekretim sistemini bytmek iin byk bir destek salad. 1980li ve 1990l yllardan sonra, yksekretimde evrenselleme ile birlikte devlet, niversitelerin finansmannda zorland. Yksekretimde olgun endstri dnemi balad. Devlet, niversiteler zerindeki reglasyonu, denetimi ve dzenlemeyi arttrd. Fakat dikkat edin nce bir byme sz konusu oldu, ardndan bir denetim sz konusu oldu.
SETA ALITAY
Trkiye 1960l ve 1970li yllarda, Batl devletler gibi yksekretim sistemini maalesef bytememitir. 1980li yllardan sonra Yksekretim Kurulu (YK)nun kurulmasndan itibaren srekli bir byme sz konusudur. Fakat bu art da hibir zaman Batl lkelerin oranna yaklaamamtr. Fakat uzun vadeli bir projeksiyon yaptmzda, 2020li yllarda Trkiyenin yksekretimdeki okullama oranlar asndan OECD lkeleri ortalamasn yakalayp yakalayamayaca bile mehuldr (Tanrkulu, 2011). Bununla birlikte, Trkiyedeki okullama oranlar, zellikle 2008den sonra ok ciddi bir art ivmesi yakalamtr (Gnay ve Gnay, 2011). Trkiyede okullama oranlarnn hl dk olduu ve dolaysyla yksekretimde son birka ylda yaanan byme hznn srdrlmesi gerektii konusunda elimizde ciddi bir kant sz konusudur. te bundan dolay, byme endstrisi olan bir Trkiyede YKSEKRETIMIN kalite gvencesi adna mevcut reglasyonu daha da artrmak, olduka risklidir (zer, Gr ve Kkcan, 2010). ZATEN BROKRATIK Bir dier konu, Trkiyede bir akreditasyon kuruluunun kurulmas OLDUU YNNDEKI veyahut YKten bamsz bir kurul oluturulmasyla ilgili birtakm ELETIRILER neriler vardr (Ergder, ahin, Terziolu ve Vardar, 2009). Trkiyede bamsz bir akreditasyon kuruluu kurulmas konusu, tuhaf bir eIIINDA, KALITE kilde, geen yln Avrupa Birlii ilerleme raporuna da girmi durumdadr (Avrupa Komisyonu, 2011). Buradaki tuhaflk, hem byle bir GVENCESI POLITIKASI konunun ABnin yetkisinde olup olmadnn tartmal olmas hem BELIRLENMELIDIR. de daha nceki ilerleme raporlarnda Trkiyedeki yksekretime ilikin byle bir konunun yer almamasdr (r. Avrupa Komisyonu, 2006). Bu nerinin eletirel bir deerlendirmeye tabi tutulmas gerekmektedir nk Trkiye yksekretimi az nce bahsettiimiz gibi hl bir byme endstrisidir. Trkiyede hl arlkl olarak kamu kaynaklar tarafndan finanse edilen bir yksekretim sistemi vardr. Byle bir sistemde, baz kurumlarn akredite edilmemesi sorun olacaktr. Akreditasyon yerine, kamu kaynaklarnn verimli kullanlmas, etkin kullanlmas anlamnda kaliteyi gelitirici birtakm nlemler alma daha nemlidir. Kald ki, kalite gvencesi sadece akreditasyon demek deildir. Kalite gvencesinin kaliteyi arttrmak ve kaliteyi ykseltici almalar yapmak gibi biimleri de vardr. Akreditasyon da kalite gvencesinin bir biimidir ve Avrupa lkelerinin birounda akreditasyon yoktur (zer, Gr ve Kkcan, 2010). Trkiyeye dnecek olursak, kalite gvencesi ve akreditasyon tartmalar, YKe dair tartmalarla ilikilendirilmelidir. Trkiyede YK ile ilgili olarak, YKn ar brokratik ve merkeziyeti olmas gibi eletirilere sahibiz. Bu eletiriler dikkate alnarak, kalite gvencesine ilikin yol haritamz karmamz gerekiyor. Aksi halde, zaten brokratik bir yap daha fazla brokratik olur ve bu, byme eiliminde olan niversiteleri sekteye uratabilir. Burada unu da ifade etmek isterim: YKn kaliteyi korumaya ynelik deerlendirmelerinin bence en zayf taraf, mevcut deerlendirmelerin YKteki birtakm daire bakanlar ve memurlar tarafndan yaplmas, ardndan YK yeleri tarafndan incelenmesi ve karara balanmasdr. Oysa bu tr deerlendirmeler, akademik deerlendirmelerdir. Dolaysyla bu deerlendirmelerin akademik deerlendirmeler olarak yaplmasnn, yani akran deerlendirilmesi (peer review) mantyla akademisyenler tarafndan yaplmasnn son derece nemli olduunu dnyorum. Biz YKe 500 tane uzman ve 1.000 tane memur alabiliriz ve i akn hzlandrabiliriz. Yani YK daha iler bir hale gelir fakat bu, brokrasiyi azaltm olmaz ve znde akademik bir deerlendirme olmaz. ABDde ve baz lkelerde mhendislik programlarn akredite eden kurulu olan ABETin tam alan says 26, yar zamanl alan says ise 5tir. ABET bu kadar az alanyla, yaklak bin mhendislik program akredite etmektedir (CHEA, 2010). Peki, bunu nasl yapmaktadr? ABET alanlar, sadece koordinasyon ve ibirliini salamaktadrlar. Deerlendirmeler, niversitelerdeki akademisyenlerin bizatihi kendileri tarafndan yaplmaktadr. Akran deerlendirmesi mantyla, bir niversite dier niversitelerdeki akademisyenler tarafndan deerlendiriliyor. Bylece brokrasiye de gerek kalmyor.
SETA ALITAY
Dikkat ekmek istediim bir dier konu, gerek kalite gvencesi olsun gerekse de yksekretimle ilgili dier konularda, u ana kadar katldm btn YK tartmalarnda nce YK eletirilir. YK neden unu yapyor?, YK bizi u konuda serbest braksn vb. Ardndan toplantnn sonuna doru YK neden bunu yapmyor?, YK unu da yapsn grleri ne kar. Bir baka ifadeyle, hemen her konuya YKn mdahil olmasn istiyoruz. niversitelere genel olarak gvenmiyoruz; kalite konusunda da gvenmiyoruz. Oysa dnyadaki yaygn be baarl uygulama, kalitenin temelde niversitenin sorumluluunda olmasdr. Dolaysyla kalite konusu, niversiteler ve rektrler olarak bizimle dorudan ilgili bir konudur ve dardan/YKten bir ey beklemek yerine kendimiz baz admlar atmalyz. YK ise niversiHALEN BYME telerin sorumluluunu yerine getirip getirmediine bakmaldr. Peki, kalite konusunda hkmete den rol nedir? Hkmet, son yllarda ENDSTRISI OLAN yksekretime ok ciddi yatrmlar yapmakta ve sistemin bymesiTRKIYEDE, KALITE ne destek olmaktadr; bu desteini srdrmelidir. Yksekretim sistemi ciddi anlamda byd ve artk ciddi anlamda kurumlar aras reGVENCESI ADINA kabet var diyebiliriz. retim yelerinin hareketlilii artt. renciler MEVCUT BROKRASIYI nndeki seenekler artm durumda. Fakat btn bu iyilemelerin paralelinde yksekretim btesinin GSYH iindeki oran %1in alARTIRMAK OLDUKA tnda. Bu orann, OECD lkeleri ortalamasna karlmas gerekiyor. RISKLIDIR. Dolaysyla hkmet, yksekretim ve aratrmaya daha fazla kaynak ayrmaldr. Hkmet, yeni niversiteler kurmakla eletiriliyor. Bu eletiri, son derece sorunludur nk yksekretim talebi var ve okullama oranlarmz hl OECD lkeleri ortalamasnn altndadr. Biz hkmeti uradan eletirebiliriz: Neden daha fazla kaynak vermiyorsun? Hkmete unu demeye hakkmz var: Madem niversite ayorsun, madem kontenjanlar arttryorsun, o halde daha fazla kaynak vermelisin. Deinmek istediim bir konu da, topluma hesap vermeye ilikindir. YK temelinde brokratik bir kurumdur. ABDdeki eyalet mtevelli heyetleri rnek alnarak kuruluyor fakat topluma hesap verme mekanizmalar zayf. niversiteler, topluma deil, kendilerinden bir st brokratik kuruma (YK) hesap veriyorlar. Yeni kalite gvence kurulular kurulur ve YK benzeri brokratik kurumlar olursa, o zaman niversiteler yine topluma hesap vermeyecekler, bir ajansa hesap verecekler veya kurulua hesap verecekler. Ben bu ekilde bir yapnn son derece sorunlu olacan dnyorum. Bunun yerine Trkiyede niversitelerden beklenen ey, toplumun taleplerine daha fazla duyarl olmalardr. Yeni yksekretim yasasnda da bu konuda mekanizmalar dnlmelidir. Son olarak, uluslararas ibirlii genel olarak nemli, kalite gvencesi konusunda da nemlidir. Trkiyeden alnan diploma ve derecelerin dnyada tannmasnn nndeki engelleri kaldrmalyz. Baz diplomalarmz, rnein Rusyada ve baka lkelerde tannmyorlar. Sayn Cumhurbakanmz bize uluslararas renci konusunda iddial bir hedef bimiken ve yeni YK Bakanmzla birlikte uluslararaslamaya daha fazla nem verirken, mezunlarmzn hl denklik sorunu yaamalar kabul edilemez bir eydir. Dolaysyla Trkiyede YKn yksekretimde kalitenin ciddi bir garantr olduu, ilgili muhataplarmza daha net bir ekilde anlatlmal diye dnyorum.
SETA ALITAY
Kaynaklar
Avrupa Komisyonu. (2006). Trkiye 2006 ilerleme raporu. http://www.abgs.gov.tr/files/Duyurular/Turkiye_Ilerleme_Rap_2006.pdf Avrupa Komisyonu. (2011). Trkiye 2011 ilerleme raporu. http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/ IlerlemeRaporlari/2011_ilerleme_raporu_tr.pdf CHEA. 2010. Quality review: CHEA almanac of external quality review 2009. Washington, DC: Council for Higher Education Accreditation. Ergder, ., ahin, M., Terziolu, T. ve Vardar, . (2009). Neden yeni bir yksek retim vizyonu? stanbul: stanbul Politikalar Merkezi. Gnay, D. ve Gnay, A. (2011). 1933den gnmze Trk Yksekretiminde Niceliksel Gelimeler. Yksekretim ve Bilim Dergisi, 1(1), 1-22. Hill, D. D. ve Beerkens, M. (Ed.) (2010). Public policy for academic quality: Analyses of innovative policy instruments. New York: Springer. OECD. (2012). Testing student and university performance globally: OECDs AHELO. http://www.oecd.org/education/highereducationandadultlearning/testingstudentanduniversityperformancegloballyoecdsahelo.htm zer, M., Gr, B.S. ve Kkcan, T. (2010). Yksekretimde kalite gvencesi. Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf. Tanrkulu, D. (2011). Trkiyede yksekretime eriim: 2025 ylnda yksekretim talebi karlanabilecek mi? (Analiz No. 34). Ankara: SETA. WASC. (2011). Situating WASC accreditation in the 21st century: Redesign for 2012 and beyond. http://www.wascsenior.org/files/WASC%20Accreditation%20Redesign%202012.pdf
SETA ALITAY
SETA ALITAY
Belirsizlik Ortamnda Yksekretim Nasl Yaplandrlmal?

GLSN SALAMER
Kadir Has niversitesi
SETA ALITAY
iz Trkiyenin gen kuaklarn nasl yetitirelim ki; 21. yzylda Trkiye olarak beklentilerimizi, hayallerimizi gerekletirebilelim ve bu genler btn dnyada baarl olsunlar ve lkemizi baardan baarya tasnlar? Bu sre bir g paylam sreci olmamaldr. Bu sre doruyu bulma sreci olmaldr. Bunu nasl yapalm ki en iyi sonucu alalm? Monteiro ve Sharma diyorlar ki: Eitimciler eitecekleri insanlar beklenen eylerle karlatklarnda zm bulmak iin deil, beklemedikleri olaylarla karlatklarnda ne yapacaklarn bilmek zere eitmelidirler. Yani bizim, formal, herkesin bildii eyleri anlatarak yetitireceimiz kuaklarla artk devam edemeyiz deniliyor. Dnyada bugnlerde yksekretimle ilgili yazlm makalelere baktmzda oka belirsizlikten bahsedildiini gryoruz. Deiimin hz ve hacmi o kadar byktr ki niversiteler, eitim kurumlar bu deiimlere kendilerini adapte etmekte byk zorluk ekmektedirler. Dolaysyla bu belirsizliklerle ba edebilecek sistemlerin yaratlmasnda esnek, uyum yetenei yksek yaplara ulamamz lazm. Bylece, bu hz yksek, kapsam geni deiimle ba edebilelim. Brokrasinin en aza indirildii, tepki sresi ksa, deiime hemen tepki verebilecek etkin ve verimli ynetim sistemlerinin gelitirilmesi gerekiyor. Yksekretimle ilgili baz gerekleri hepimiz biliyoruz. Saynn artmas, eitlenen kurumlar, paral eitimin yaygn hale gelmesi, rekabetin, mobilitenin ve yeni gndem maddesi olarak kalite gvencesi ve diploma edeerlii ile finansal koullarn niversitenin zerkliine ve hesap verilebilirliine getirdii basklar, niversiteleri gerekten derinden etkiliyor. Dier taraftan uluslararas olma niteliinin nem kazanmas phesiz en nemli gndem maddelerinden biridir. stanbul Teknik niversitesinde 8 yl rektrlk yaptm. Bu dnemde birinci amacmz niversiteyi uluslararas dzeyde grnr klacak almalara younlamakt. nk ancak bu ekilde uluslararas dzeyde rekabet edebilir duruma gelinebilir grndeydik ve halen de yle dnmekteyim. Kresel lekte yksekretimin karlat sorunlar nelerdir? Snrl i olanaklar, profesyonel hayattaki hzl deiim, rencilerin, mezunlarn yksekretimi sorgulamasna sebep olmaktadr. Bugn Avrupadaki rencilerin %60 kz rencidir. Erkek rencilerin oran %40lara inmi durumdadr. nk erkek renciler acaba yksekretime mi gitsem, yoksa gitmeden dorudan hayata m atlsam gibi bir sorgulama srecine girmi durumdalar. niversiteler, en iyi renciyi, en iyi retim elemann ekmeye, iyi itibar kazanmaya, yeterli finansal kaynaa ulamaya almaktadr. Bylece birbirleriyle yarmakta ve bu basklar da yine kalite gvence srelerini gerekli hale getirmektedir. Btn bu deiim srecinde niversitelerin ok yava hareket ettiklerini gryoruz. Bunu kabul etmemiz gerekiyor. Hkmet hem aratrmaya, hem yksekretime bugn ayrd kaynan en az iki mislini daha ayrmak zorunda. Eer bu kaynaklar ayrlmazsa, yine bizim gideceimiz, ulaabileceimiz iyi bir hedef yok demektir. Doktora rencilerine bakacak olursak bu konuda da ne kadar sorunumuz olduunu derhal anlayabiliyoruz. Avrupada, Amerika ve Japonyaya oranla ok sayda doktora mezunu olduunu gryoruz. Tabi nfusla ilgili bir konu bu ama Avrupada doktora yapan renci saysnda art da fazladr. Dier taraftan Avrupadaki doktora dereceli mezunlarn %50den fazlas baka alanda alyor, doktora yaptklar alanda almyorlar. Bizde de doktora yapanlarn says artmaktadr, ancak bizim ihtiyacmz btn bunlarn ok daha tesindedir. Trkiyenin yeni niversitelere ihtiyac olduuna kesinlikle katlyorum. Ama bu niversitelerde gerekli donanmn, insan kaynaklarnn, alt yapnn salanmamas durumunda beklemediimiz durumlarla karlaabiliriz. Bu da hepimizin paylat bir gerektir. Yksekretim sistemleri paydalar, bugn birbirine eskisine oranla ok daha fazla karmak ilikilerle balanm durumda. Eskiden daha basit bir sistem sz konusuydu. niversiteler programlar ayordu renciler de buraya kayt oluyordu. Bugn niversiteler gelen ihtiyalara gre programlarn tasarlamak durumunda kalyorlar. Bunun en belirgin rneini
SETA ALITAY
vakf niversitelerinde gryoruz. Vakf niversitelerinde pazar olmayan programlarn aldn gremiyoruz; nk rencilerden alnan harlarn nemli bir ksm, niversitenin ayakta kalmas iin kullanldndan bu, byk bir itici g haline gelmektedir. Dolaysyla talebe gre niversiteler program amaya baladlar. Hlbuki topyekn entelektel gelime, talep olmasa bile elzemdir. Toplumun entelektel geliimini salayacak baz alanlarda yatrm yapmak zorunluluk arz etmektedir. nk bir kolumuzun olmad bir vcudun verimli almas mmkn deil, dolaysyla btn uzuvlar ayn ekilde gelimi kurumlar yaratmak zorundayz. Yksekretimle ilgili temel sorulara bakacak olursak: niversiteler nasl finanse edilecekler? Finansmanda eitlilik isteniyor, kime eitim verecekler hangi ya grubuna, liselerden mezun olanlara m, mesleini icra etmi yenilemek isteyenlere mi, yoksa daha ileri ya gruplarna m? Ne retecekler, nasl ynetilecekler, kime hizmet verecekler ve nasl yaplandrlacaklar? Peki, burada niversitelerimizin baar ltlerini kim, nasl belirleyecek? niversiteler, kresel sralamalar m izleyecekler ve kendilerini bu sralama sistemlerinin ltlerine gre mi organize edecekler yoksa niversiteler kendi stratejik hedeflerine vizyon ve misyonlarn kendi deer sistemleri ve ilkeleri iinde ulusal, blgesel ve kresel deiimin beklentileri dorultusunda m yaplandracak? Bu sorularn da cevabn bizim vermemiz gerekiyor. Biz niversitelerimizi hangi misyon ve vizyon erevesinde yaplandracaz ve gelecein insan kaynaklarnn profili ne olmal, biz nasl insanlar yetitirmeliyiz? Biz hep kalite kalite diyoruz ama o kalitenin iinde tanmladmz insan profiline bakmak gerek. Monterio ve Sharmaden bir baka gr aktarmak istiyorum: Bugn niversite mezunlar eer gelecekteki baarlarn garanti altna almak istiyorlarsa; kritik dnme, problem zme yeteneine sahip, analitik bulular yapabilen ama ayn zamanda yaratc, hayal gc yksek aratrmaclar olmak zorundalar. Bizim iin de bu tanm genel hedefimiz olmal. NIVERSITELERIMIZIN niversitelerimizden bu apta mezunlarn yetimesini garanti altna almamz lazm; aksi takdirde 21. yzylda yarmamza imkn yok. KALITELI MEZUNLAR Benim btn hayatm niversite eitimiyle geti. yi bir niversiteVERMESI LAZIM; AKSI de alma ansna sahip oldum ama orada bile karlatm sorunTAKDIRDE 21. YZYILDA lar incelediimizde niversitelerdeki deiimin kolay olmadn gryoruz. niversitelerde baz hocalarn, anlattklar dersleri 20 YARIMAMIZA IMKN yl boyunca ayn ekilde anlatmaya devam etmek istediklerini gryoruz. Deiim gerekten ok zor gerekleiyor, dolaysyla yaayan YOKTUR. ders programlar yaratmak nemli. retim yelerine u dnceyi alamak gerekiyor: Dnya deiiyor, bu deien dnyada geen sene rettiini aynen retemezsin. Programn yenilemek, yaayan programlar hayata geirmek mecburiyetindesin. Burada projeye, probleme, mekna, uygulamaya dayal ve disiplinler aras holistik dediimiz yani btncl yaklamlarn uygulanmas gerekiyor. Ayrca genel beceriler (general skills) veya aktarlabilir beceriler (transferrable skills) denen retilebilen becerilerin de rencilere kazandrlmas gerekiyor ki hayata atldklarnda iki adm nden balayabilsinler. Ama sorun yine g paylamnda, farkl paydalarn farkl beklentileri var. renciler para demeden iyi eitim almak istiyorlar. yi i imknlarna sahip olmak istiyorlar. Hkmetler
SETA ALITAY
de para verdikleri iin niversiteleri kontrol etmek istiyor. niversiteler, zerk olmak, iyi eitim ve aratrma yapabilmek iin iyi finansmana sahip olmak istiyorlar. retim yeleri iyi hayat artlarna sahip olup konfor iinde aratrma ve eitim yapmak istiyorlar ama btn bunlar bir araya getirdiimizde bunlarn karlkl atmasndan bir trl zme gidemiyoruz. Burada birtakm snr artlar ortaya kyor. Bunlarn bir ksm i snr artlardr. niversitelerdeki i snr artlarn kontrol edilmesi daha kolay ama d snr artlarnn kontrol edilmesi, niversitenin kendi apnn dnda, hkmetleri, kresel lekte alnan kararlar ve oluumlar ilgilendiriyor. Mesela demografik deiimleri niversite olarak bizim kontrol etmemiz mmkn deil. Finans sistemlerine hkmetler karar veriyor. Aratrmaya veya yksekretime ayrlan pay %2ye karamyoruz. zerklik, hem niversitenin istemesi hem YK HESAP VERILEBILIRLIK de yukardaki politik iradenin vermeye niyetli olmas durumunda MEKANIZMASI KURACAKSA gerekleecek bir ey ama zerklikle birlikte hesap verebilirlik de gerekletirmemiz gereken en nemli zelliklerden biridir. DEVLETIN TAHSIS
ETTII KAYNAKLARIN, STRATEJIK HEDEFLER DORULTUSUNDA KULLANIMINI DENETLEMELIDIR.
Teknolojik gelimeler ve kreselleme konusunda ise; dnya bir trblansn iinde gidiyor, bunun iinden kacak yetenekli niversiteler, yetenekli kurumlar, yetenekli insanlara ihtiyacmz var. Finans, buradaki ana elerden bir tanesi. Bizi (niversiteleri), niversitelerimiz niye dnya sralamalarnda ilk 500de yok veya ok az? diye eletiriyorlar. Bize bugne kadar verilen kaynaklar ortada, kadro sorunlarmz ortada, insan kaynaklarnda eksikliklerimiz ortada, btn bunlar varken bizim dnyada yarp da ilk 100e girmemizi beklemek olanakszdr. Baaryla zerklik arasnda birebir iliki olduunu Philippe Aghion (Harvard niversitesi) yazd kitapta ok gzel bir ekilde belirttii gibi, baarl niversitelerle zerklik arasnda birebir iliki vardr. lk 100deki niversiteler, hep tam zerklii olan niversitelerdir. Bu bir tesadf olamaz ki, dolaysyla zerklii gz ard etmemeliyiz. zerklik en nemli gndem maddemizdir ve elde edilinceye kadar yle kalacaktr. Bizim srekli deiim yaamamz gerekiyor. Bu deiimin ynetimi, kltr nemlidir. Bu kltr yaratmadka deiimi srekli klamayz. Deiim sreklidir, kesikli deil. Yani bir zaman aralnda reform yapp sonra tamam bitti diyemeyiz. Deiim, kk admlarla srekli iyiletirmelerle gerekletirilmelidir. Bu belki de byk admlar ile yaplan radikal deiimlere oranla ok daha kolay uygulanabilir ve kalc bir stratejidir. Deiimin parametrelerini belirlememiz gerekiyor. Ulusal, blgesel, uluslararas alarla bu deiim kltrn kazanmaya almamz gerekiyor. Burada kurumsal kapasite ok nemlidir. Kurum, reform yapma gelenei, kltr ve deiimin lideri olabilecek kapasiteye sahip mi? Eer kurumunuzda byle bir kapasite yoksa nce bu kapasiteyi yaratmanz lazm ki sonra deiim srecine girebilesiniz. nemli olan her kurumun kendini tartmasdr. Kurumun verilen yasal ereve ve finansal snr artlar ierisinde ilevini srdrme eilimi varsa statkoyu koruyacak bir kurum demektir. Yani hkmet bu kadar para veriyor, yasal ereve bu kadar. Bunun dna kmak mmkn deil. niversite, yaratc olmak ve iinde bulunduu ereve ierisinde zorlayc olmak zorundadr. Dier bir deyile karar vericileri, yukarya srekli girdi vererek neyin nasl deimesi gerektiine, o deiimin salayaca artlarn etkilerine, pozitif etkilerin neler olacana inandrmas gerekiyor. Aksi takdirde tepeden inme yaplan yasalarla lkelerin bir yere gittii grlmemitir. Zaten tabandan gelen talepleri karlamak zere yasann biimlenmesi ve lkeyi bu ekilde ileriye gtrmesi gerekiyor. Trkiye bu resmin neresinde? milyona ulam bir renci kitlemiz var ve niversite saymz durmadan artyor. niversite says yaklak 175dir. Yani Trkiye ok hzl geliiyor. Bu niversiteler sadece toplam rencinin %10 unu eitiyor. Bu u demektir; kapasitenin dol-
SETA ALITAY
mad, %50lerde olduu syleniyor. Yani Trkiye aslnda bu kadar vakf niversitesini kaldracak potansiyele, kapasiteye sahip deil. Dolaysyla iyilerin yaamasn salayacak mekanizmalarn yani kalite srelerinin burada da hzla devreye girmesi gerekiyor. Burada YKn 1980lerden itibaren baard ve baaramad eyler var. Baard eylerin banda bilimsel adan niversitelerin gelimesine yapt katklar vardr. Bunlar yadsmamz mmkn deil. Kalite ile ilgili YK bugne kadar neler yapmtr, diye ksaca baktmzda; denetleme kurullar var ama faaliyet raporlarn niversiteler yllk hazrlyordu. Bunlar YKe gtrlyordu. 1980li yllarn bandan itibaren bu gtrlen raporlar bir ekilde inceleniyordu ama bunlarn geri dnmleri, yaptrmlar yoktu. Denetleme kurullarnn yapt denetimlerin de ok fazla hesap verilebilirlik asndan ie yaradn dnmyorum. Bu denetimler, hesap verebilirlikten ziyade aynen Saytay denetimleri gibi daha ok prosedrlerin denetimine ynelik olarak yaplyordu. Hlbuki bizim gerekten hesap verebilirlik dediimiz ey udur: Ben niversite yneticisi olarak, karar vericinin nne raporumu, stratejik planm koyduumda her sene unlar gerekletireceim, bunun iin de u kadar kaynaa ihtiyacm var diyebilmeliyim. Devlet bana bu paray verdi diyelim. Aldm paray ben, bu hedefleri gerekletirebilecek ekilde kullanabilmi miyim, kullanamam mym? Hesap verebilirlik budur. Yoksa birtakm prosedrlerde birtakm ufak biimsel aksamalarn olmas hesap verebilirlik deildir. Onu zaten Saytay yapmaktadr. Onun iin eer YK bir hesap verilebilirlik mekanizmas kuracaksa devletin tahsis ettii kaynaklarn, stratejik hedefler dorultusunda kullanlp kullanlmadn kontrol etmelidir. Aksi halde, denetime giden insanlarn zamanna da, niversitede bu ie harcanan zamana da yazk olur. imdi yksekretimde kalite konusuna gelelim. 1990l yllarda Trkiyede bir avu niversite, kendi kalitelerinin uluslararas kurulularca saptanmas iin giriimlerde bulunmulardr. Bunlarn banda Boazii niversitesi geliyor. 1998 ylnda, EUA/ IEP programna bavuran ilk niversitemiz Boazii niversitesidir. Ondan sonra ODT, sonra Marmara niversitesi, daha sonra Uluda, sonra stanbul Teknik niversitesi bavurmutur. Bu niversiteler diyorlar ki: niversite says ok artt, ortada bir kalite sorunu var, biz uluslararas grnrlk kazanmak istiyoruz. O halde kalitemizi uluslararas dzeyde gsterebilecek ne gibi yollar deneyebiliriz diye bakyorlar ve EUAnn bu deerlendirme srecine giriyorlar. Bu niversitelerden drd daha sonra ABET srelerinin de ncs oluyor. lk ABET uygulamalarn zannediyorum ki ODT yapyor; arkasndan Boazii, stanbul Teknik niversitesi ve sonra Bilkent niversitesi takip ediyor. imdi bu drt niversite kalite srelerinde nc olan drt niversitedir. Biz byk niversitelerin burada sonularn alabilmi olsaydk gerekten onlarn deneyimlerinden yaralanma imkn bulurduk. Bu gelimelerin uluslararas yansmalar da oluyor; Times Higher Educationn 2011-2012 ilk 400 niversite sralamasnda bu drt niversiteyi gryoruz. Bu gelimeler Trkiyeye uluslararas alanda grnrlk kazandryor. imdi baka bir adan bakalm; Tden nce bu srelere giren niversitelerin hepsi ngilizce retim yapyordu: Ortadou ve Boazii gibi.
SETA ALITAY
O zaman Teknik niversite bunu yapabilir mi? dediler. Biz Trke retim yapyoruz ama yapabiliriz dedik ve yaptk. Hibir niversitemiz uluslararas akreditasyon ve deerlendirme srelerinde dili bir engel olarak grmemelidir. stanbul Teknik niversitesi, Trke retim yapan bir kurum olarak bunu gerekletirdi. 1997 ylnda T % 30 ngilizce programna geti, imdi de %100 ngilizce programlar var ama burada kalite srelerinde dilin ilgisi yok, yaptmz iin kalitesi nemlidir. O nedenle ben btn niversitelerin cesurca uluslararas dzeyde bu akreditasyon srelerine girmelerini neriyorum. nk uluslararas srelerde ok ey rendik. Bu srelerden inanlmaz birikim saladk. Teknik niversitenin yaad sreci zetlemek istiyorum. 2003-2004 ylnda 21 blm ABETde akredite ettik, ama o zaman substantial equality stats vard. Sonra bir dnem 2004-2008de bir duraklama geirdik. Arkasndan Muhammed ahinin rektr oluuyla birlikte Rektr Yardmcs Derin Ural yeniden projeyi yaplandrd ve akreditasyon projesini yrtt. 23 program birden akredite etme olanana kavutuk. Bu nemli bir baardr ama ayn baary btn blmlerini akredite eden Ortadou Teknik niversitesi ve Boazii niversitesi de gstermilerdir. Onlar daha nce 2. raundu tamamlam olan niversitelerdir. Bugn itibariyle Trkiyede EUA institutional evaluation (kurumsal deerlendirme) srecinden 29 niversitemiz gemi durumdadr. Burada niversitelerin bir zorlama ile deil kendi inisiyatifleri ile bu srelere girmeleri ok nemlidir. nk kendileri istedikleri iin daha baarl oluyorlar. Ama tepeden birileri onlara buna girin dediinizde niversiteden ters bir tepki gelebiliyor. Onun iin burada ok dikkatli olmamz gerekiyor. Bu Trk yksekretiminin gurur duyaca bir sonutur. EUAnn bu kurumsal deerlendirmesi bir akreditasyon sreci deildir. Bir kalite zenginletirme srecidir. Dolaysyla skolarn syledii quality enhancement (kalitenin artrlmas) kavramn aslnda EUA bu programda yllardr uygulamaktadr. Sorduklar sorular unlardr: Siz kurum olarak ne yapmak istiyorsunuz? Bunu nasl yapacaksnz? Bunu yaptnz nasl anlayacaksnz? kan sonulara gre kendinizi nasl iyiletireceksiniz? Bu sorulara cevap verebilir duruma gelmesi bir kurum iin ok nemli. O zaman gerek gelime planlarn yapabilecek yetenei kazanabilir. 2008 ylnda TSADa bavurarak o tarihe kadar yaplm olan 17 tane niversite deerlendirmesine dayal bir sistem deerlendirme raporu hazrlanmasn istemitik. Daha evvel Amerikada continuous quality improvement (srekli kalite iyiletirmesi) kavramyla hayat bulan ama skoyada ad deitirilen quality enhancement kavram, Avrupada giderek nem kazanmaktadr. Onlar da ayn sorular soruyorlar. Burada
SETA ALITAY
spesifik olarak bir programn akreditasyonu deil, kuruma bir btn olarak bakarak, Biz u anda neredeyiz, gelecekte nerede olmak istiyoruz? sorular nem kazanmaktadr. Genlerimizin hepsinin dnya ile yaracak kapasiteyi kazanmasn istiyoruz. leri gitmek iin ne yapmamz lazm? Bir kere ncelikle eitim finansmann artrmamz lazm. %1lerden %2lere karmamz lazm. imdi sorulardan devam edersek; niversitelerimizde kalite kltrnn yerlemesini nasl salayabiliriz? ki kltrn yerlemesi gerekten de ok nemli. Burada d kalite deerlendirmesi nemli, kalite ynetimi mekanizmalarn nasl oluturalm? Bamsz program akreditasyon kurullar oluturabilir miyiz? Bu kurullarn tannrln salayacak bamsz st kurullar oluturabilir miyiz veya bu kurullar AB de ENQA-EQAR gibi kurulularca tannrln salayabilir miyiz? niversitelerimizi uluslararas akreditasyon ve deerlendirme srelerine ynlendirmeli miyiz? Meslek odalarnn mesleki uygulama yetkisi verme koullarn deitirmede YK ve niversiteler nemli roller yklenebilir mi? Biime deil ze ait deiimleri yapabilecek kapasiteye sahip miyiz? niversitelerimizi rekabete ynlendirecek yeni yaklamlar gelitirebilir miyiz? Ve gen nfusumuzla dnyada yarmaya gerekten niyetli miyiz? Bu sorularn cevab nem arz etmektedir. MDEKin ilk kurucular dekanlardr. u anda hi dekan yoktur. MDEK tamamen bamsz bir dernek olarak faaliyetlerini srdryor. imdi bir neride bulunmak istiyorum. Bunu Romanya yeni yapt. niversiteleri gruplandrmak lazm. Bizim de ayn kanun altnda ok eitli niversitelerimiz var. Bu niversiteleri acaba gruplandrabilir miyiz? Be veya iki olabilir, grup says saptanabilir. Ama mevcut niversiteleri ayn ekilde ynetmemizin mmkn olmadn dnyorum. O nedenle dnyada yarma kapasitesi olan 20 civarnda KALITE YNETIMI niversite sayyorum. Bunu nerden sayyorum? niversitelerindeMEKANIZMALARINI ki ARGE potansiyelini deerlendirmek zere bir rapor hazrlamak iin 50 niversiteye anket yolladm; cevaplarn aldm ve buradan NASIL OLUTURMALIYIZ? 20 tane niversitede youn aratrma faaliyetlerinin dnmekte olBAIMSIZ PROGRAM duunu gzlemledim. Bu 20 tanesinin tam zerklie sahip olmasn gerektiini dnyorum. Dierleri zerk olmasn demiyorum gAKREDITASYON receli olarak zerklikler derecelendirilebilir. Bunun iin de kriterler belirlenebilir. Bu gruplar arasnda geii, baz kriterlere bal olarak KURULLARI gerekletirebilecek esnek, uyum yetenei yksek bir sistem oluturOLUTURABILIR MIYIZ? mamz gerekiyor. Ancak bu ekilde niversiteleri de tevik edebiliriz. Bunlar aratrma niversitesi midir? Aratrma ve eitim yapan niversiteler midir? Yoksa sadece kitle eitimine odaklanm niversiteler midir? Farkl ihtiyalar farkl gelime izgileri ve farkl yasalar olan niversitelerin ynetimlerinde yeni gelimeler salayabiliriz. Dnyadaki gelimeleri, Avrupadaki gelimeleri ayrntl olarak incelemeliyiz. Kendimize zg bir sistem yaratmamz lazm. Btn bu gelimelerden haberdar, bunlar zmsemi yelerle, payda temsiline dayal bir kurulun kapsaml, politik zaafiyetlerden arnm ve effaf sreler iinde almas ile Trkiye, zerk, hesap verebilir, finansal kaynaklar gelimi, aktif, toplum rgs ile btnlemi, dnyada yaran niversiteleri iin yeni, ada bir yksekretim yasas gelitirmeyi baarmaldr. 1982-2012; 30 senedir ayn yasa ile ayn tablolar retiyoruz. Artk deiimin zaman geldi ve geiyor.
SETA ALITAY
SETA ALITAY
ENQA ve D Deerlendirme Standartlar ve Uygulama rnei: Sakarya niversitesi

MUZAFFER ELMAS
Sakarya niversitesi
SETA ALITAY
alite Admlar
Avrupada 4E olarak tanmlanan EUA (Avrupa niversiteler Birlii), ENQA (Avrupa Yksekretim Kalite Gvencesi A), ESU (Avrupa renci Birlii), EURUSIA (Avrupa Yksekretim Kurullar Birlii)nn ortak almas sonunda ESG standart rehberi oluturulmutur. Tabii sadece Avrupada deil dnyada da son iki yldr kurulmu olan ve saylar 300e varan kalite ajanslarnn ve yksekretim kalite ajanslarnn hemen hemen buna benzer standartlar kullandn grmekteyiz. niversiteler, evrensel kurumlar olduklarndan dolay muhakkak kendi iinde farkllklar olacaktr. Fakat ke talarna bakldnda herhangi bir farkllk gremeyiz. ENQA tarafndan hazrlanan Avrupa Yksekrenim Alannda Kalite Gvence lke ve Standartlar Klavuzu 2005/2009 rehberi genel prensipleri kapsamaktadr. Ama, Avrupa Yksekrenim Alan (AYA) dhilindeki yksekretim kurumlar ve kalite gvence ajanslar iin kalite gvencesinde ortak standartlar ve ilkeleri ortaya koymaktr. Bu standartlarn detaylar, ilgili kurumlara braklmtr. ve d kalite admlaryla kalite ajanslarnn ilkeleri aada verilmitir. kalite gvencesinin Avrupa standartlar ve temel ilkeleri: Kalite gvencesi iin politika ve prosedrler Program ve kazanmlarn onaylanmas, izlenmesi ve gzden geirilmesi rencilerin deerlendirilmesi retim elemannn kalite gvencesi renme kaynaklar ve rencilere salanan destek letiim ve bilgi sistemleri Kamunun bilgilendirilmesi D kalite gvencesinin Avrupa standartlar ve temel ilkeleri: D kalite gvencesi srelerinin geliimi Karar kriterleri Amaca uygun sreler Raporlama kalite gvencesi prosedrlerinin kullanm zleme prosedrleri Periyodik gzden geirmeler Sistem apnda analizler D kalite gvence ajanslar iin Avrupa standartlar: Yksekretim iin d kalite gvencesi yntemlerinin kullanm Resmi stat Etkinlikler Kaynaklar Grev bildirisi Bamszlk Kurulular tarafndan kullanlan d kalite gvencesi kriterleri ve sreleri Gvenirlik salama yntemleri kalite deerlendirme srecine baktmzda, dnyann herhangi bir yerindeki akreditasyon kurumunun yapt ilemlerle olduka benzerdir. Trkiyede Yksekretim Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Komisyonu (YDEK)nun kendine ait 10 tane parametresi var. YDEKteki parametrelere bakldnda aslnda ENQAy kapsad grlmektedir. Fakat YDEKteki sonu ksmlarna bakldnda ynetsel admlarn drt parametre ile yaplm olduunu grmekteyiz. Kalitenin ilk adm effaflktr. Bir kurumda effaflk olduunda eletirebilme, dnebilme, dncelerini ifade edebilme vb. olana salanmaktadr. Kurumun
SETA ALITAY
effaflamas bu anlamda ok nemlidir. Tm bu gelimelerin farknda olan ve izleyen niversitemiz bu alanlarda rnek uygulamalar yapmaktadr. Ancak karlalan zorluklar, sorunlar ve brokrasi bu almalarn srdrlebilirliini zorlatrmaktadr. niversitemizde bu zorluklar gidermek ve yaplan almalar srdrlebilir klmak amacyla size sunacam almalar yaplmaktadr.
Eitim retim Bilgi Sistemi

Eitim retim konusunda dnyann drt bir yannda youn almalar yrtlmektedir. ABD, Japonya, Avustralya, Dou Asya lkeleri ve Avrupa bu almalar farkl ekilde srdrmekte ancak ana fikir deimemektedir. Burada ana fikir: Eitim retimin girdilere gre deil renme kazanmlarna gre planlanmas, uygulanmas, deerlendirilmesi ve kalitesinin izlenmesidir. Dnyadaki gelimelere paralel olarak yrtlen almalar Avrupada Bologna Sreci kapsamnda yaplmaktadr. Bu almalar, renim kazanmlar olduuna gre bu kavramn anlalmas olduka nem kazanmaktadr. renim kazanmlar, rencinin seviyenin sonunda elde edecei bilgi beceri ve yetkinlikler olarak tanmlanmtr. Burada ama, mezunlarn dnyay tanyan, deiime ak bireyler olmalarn salamaktr. Bologna Srecinde birinci ilke, bir programda herhangi bir blmde nasl bir mezun vereceini belirlemektir. YK, buna gre Avrupa yeterlilik erevesine uygun olarak ulusal yeterlilikleri ve alan yeterliliklerini belirlemi durumdadr. Bologna Srecinde lkemizde Trkiye Yksekrenim Yeterlikler erevesi (TYY) tanmlanm, Alan ve Program Yeterlikler erevesi de buna gre hazrlanmtr. TYY ana balklar olarak: Kuramsal ve olgusal bilgi, Bilisel ve uygulamal beceri, Bamsz alabilme ve sorumluluk, renme ve iletiim, Sosyal yetkinlik ve alana zg yetkinliklerden meydana gelmektedir. Yukardaki kavramlar zamana gre deimektedir. Bununla herhangi bir blm atmzda buradan mezunlarn hangi bilgi beceriye yetkinlie sahip olacan tanmlam olacaz. Blmn zelliklerine gre de deiebilen minimum standartlar olmakla birlikte genel olarak bu balklara uyulmas zorunludur. Ana ilkeler belirlendikten sonra blm ile yapmamz gerekenler nelerdir peki? Ana ilkelere uygun ders planlar, renme kazanmlarn belirlememiz gerekmektedir. Program ktlar, ana ilkeler ve yeterlilikler ile uyumlu olmaldr. Bu sre birbirine uyum ve renme kazanmlarnn hangi yntemlerle elde edilip hangi yntemlerle llecei, bunlar iin harcanan zamann belirlendii sretir. Bunun sonucunda, belirlenen deerlerin Avrupa Kredi
SETA ALITAY
Transfer Sistemi (AKTS) ile iliki iinde olmas gerekir. Ayrca lme-deerlendirme birimi ile deerlendirme yaplmas ve srekli iyiletirilme ileminin gerekletirilmesi gerekmektedir. lme-deerlendirme iin anketler; sanayi ve iveren anketleri gibi eitli yntemler de kullanlr. Bu sayede Nasl bir mezun? sorusunun da cevabn alm oluruz. Alm olduumuz Mhendislik Eitim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei (MDEK) akreditasyonu srecinde Bologna Srecindeki yaptmz derslerle ilgili bilgileri ve ierikleri kullandk, bir sorun ile karlamadk. Zaten btn akreditasyon iinin odanda u anda eitim retimde renimin ne kazandracan tanmlamak; derslerle bunlarn nasl kazandrlacan belirlemek, nasl leceini aklamak, bunlar effafa belirleyip bu sreci tamamlamak bulunmaktadr. Biz de unu yaptk: 7.000 dersimiz bu ekilde tanmlanm durumdadr. Her derste retim eleman neyi hangi yntemle kazandracan, bunu hangi yntemle leceini belirtiyor. Bununla eitimi effaflatrm oluyoruz. lme de, AKTS de buna gre hesaplanyor. Burada en nemli adm, yaplan almalarn srdrlebilirliini salamak amacyla kalite dngsn oluturmaktr. Kalite dngs, yaplan almalarn belirli zaman aralnda izlenmesini, deerlendirmesini yaparak srekli iyiletirmeye yol aacak mekanizmalar gelitirmektir. Gerek Avrupada Bologna Sreci kapsamnda, gerekse dnyada bu konuda yaplan almalarda brokrasi ve akademisyenlerin gsterdii direnci azaltmann balca yolunun bu almalar web tabanl yapmak olduu grlmektedir. Bu ekilde eitim retimin tm aamalar yakndan izlenebilmekte, deiim ve gelime ayak uydurmak kolaylamaktadr. Bu balamda niversitemizde Eitim retim Bilgi Sistemi (www.ebs.sakarya.edu.tr) gelitirdik. Gelitirdiimiz bu yazlm kaynak kodlaryla isteyen niversitelere cretsiz olarak verilmektedir.
Stratejik Ynetim Bilgi Sistemi

niversite ynetimi ve deerlendirilmesi; renciler, akademisyenler, fiziki altyap ve finans gibi kurumsal byklkler ile eitim retim, bilimsel aratrma ve toplumla paylama eylemleri ve buradan elde edilen sonularla ynetsel aamalardan meydana gelmektedir. Birey, blm, faklte ve niversite hedef ve faaliyetlerinin belirlenmesi ve bunlarn belirli periyotlarda llmesi nem kazanmaktadr. Olduka brokrasi ieren bu almalar, niversite ynetimlerini ve dier paydalar yormakta ve kalite srelerine kar direnler olumaktadr. Deiimi ynetmenin arac olan bu sreci, yine web tabanl ynetmek olduka nemlidir. Bu yaplarak ynetici ve akademisyenlere sadece sonularla ilgilenmek kalmakta ve yaylm kolaylamaktadr. Stratejik Ynetim Bilgi Sistemi ad verdiimiz bu sistem www. sybs.sakarya.edu.tr adresinde yer almaktadr. Sakarya niversitesi olarak YDEKte 330a yakn gstergeyi azalttk 40 dolayna indirdik. Sonra niversitede bu gstergelerle ilgili
SETA ALITAY
birimler, blmler ve bireyler arasnda bireylerin yapaca hedefleri belirleyip bu sreci oluturduk. Tabii ikincisini de brokrasiden kurtarmak iin web tabanl yaptk. Bunlarla ilgili ayr yazlmlar yapld. nk bu iin srdrlebilirlii dinamik bir deerlendirme sreci olmazsa mmkn deil. u andaki MDEK uygulamasnda da ok nemli brokrasi var. MDEKin web tabanl bilgileri inceleyerek brokrasiyi azaltmas nemli husustur. niversitelerimizin birimlerine kalite konusunun bu srelerini nfuz ettirmekte ok zorlanyoAVRUPADA KURULMU ruz. Bu durumdan en iddial niversiteler de ikyetidir. ngiltere, OLAN AJANSLARIN Hollanda, Danimarka, sve gibi modelleri iyi uygulayan rlanda gibi lkeler de aynsn sylyor. ok fazla parametre tanmlyoruz. KaOU LKEMIZDE lite sreci, Bologna Sreci, yeterlilikler erevesi, renme ktlar, YKN YELERININ ECTS, stratejik plan, ADEK raporu, faaliyet raporu deerlendirmesi gibi kavramlar var. Bugn de birka tane daha eklendi. Aslnda ok OLUUMUNA BENZER basit bir konuyu ok etraflca tartmaya balyoruz. Avrupa bunun yolunu yle bir zme gitmi; bu son yaplan toplantlarda kaliteyle EKILDE KURULMUTUR. ilgili Avrupada artk uygulama ve rnekleri tartlyor. Yani niversiteler uygulama rneklerini yapyorlar, bu rneklerden edindikleri bilgilerle yeni yol haritalar belirliyorlar. Bu uygulama rneklerindeki en nemli bulgu; bu iin ok brokratik ilere mal olduu ve akademisyenlerin bundan holanmad ve bu srete niversitelerin asl nfuz etmesi gereken akademisyenlere kadar nfuz edememesi ve bunun iin yntemler olmas gerektiidir.
Akademik Bilgi Sistemi

ou niversitelerde olduu gibi bizim niversitemizde de renciler, personel, bilimsel aratrma, eitim retim, stratejik ynetim, performans ynetimi vb. gibi pek ok yazlm bulunmakta, ayrca kiisel sayfalar, blm ve faklte sayfalar yer almaktadr. Bunun yannda, retim elemanlarndan bu sayfalar iin srekli veri istenmektedir. ADEK Raporu, Bologna Egdm Komisyonu (BEK) raporu, faaliyet raporu, akademik ykseltme raporu, performans raporu gibi birbirine ok benzeyen bilgiler iin raporlar da hazrlanmaktadr. Bu raporlarn ve sayfalardaki bilgilerin eksiklii, yanll ve elikisi de bizler tarafndan bilinmektedir. Bu durum belirli bykl aan kurumlarda ynetimi zorlatrmakta ve raporlar gn kurtarmaya ynelik olmaktadr. Bu durumu dzelterek daha kolay ynetilebilir bir niversite ve srdrlebilir kalite sistemi oluturmak amacyla Akademik Bilgi Sistemi www.sabis. sakarya.edu.tr adresli bir yazlm gelitirmekteyiz. Bu yazlmdan akademik elemanlarn bir yerde tasnif edilmeyen ulusal makale konferans dndaki tm akademik, idari almalar otomatik gncellenerek birey, birim web sayfalar oluturuldu. ADEK, BEK faaliyet raporu performans gstergeleri elde edilmektedir. Yani bir retim yesinin hi elini dokunmadan bir yerde depolanmam tm bilgilerini biz otomatik olarak toplamaktayz. Akademik faaliyetler ksmnda az nce ifade edildii gibi, retim eleman buradaki tm bilgileri rahatlkla kullanabilmektedir. Bu sayede, personele, renci ilerine, verdii derslere, danman olduu tezlere, uluslararas makalelere kolaylkla ulaabilmektedir. Eklemek istediklerini de pratik olarak ekleyebilmektedir. Sisteme eklediinde buradan itibaren blm sayfasna, kendi sayfasna, niversite sayfasna otomatik olarak eklenen bilgiler izlenir bir hale gelmektedir. Sistem sayesinde, genel olarak retim yelerinin tm faaliyetleri renilmektedir. Bu sistemde, 87 performans belirledik. Burada istediimiz puanlar deitirerek, niversitemizde bu puanlara ve yaynlara gre sralama yapyoruz. Kendi niversitemizde blmlere ve bireylere gre bu sralamalar niversite iin, niversiteyi tanmak iin rahatlkla yapyoruz. Bunu yaptktan sonra faaliyet raporu, ADEK, YDEK raporu veya herhangi bir rapor almak istediimizde bu
SETA ALITAY
raporlar buradan otomatik olarak rahatlkla alm oluyoruz. Faaliyet raporu, kurum faaliyet raporu, z deerlendirme raporu yapyoruz. Blm z deerlendirmelerini, niversite iinde yine web tabanl yapmaktayz. Her blm, eitim programlarnda, rencilerle ilgili program amalarna ilikin, ABET (Accreditation Board for Engineering and Technology)in veya herhangi bir kurum ii deerlendirmenin tm admlarn kapsamakta ve blm kurulu ayr ayr toplanp kurul karar ile raporlarn hazrlamaktadr. Bunlar, kurum iinde, yani niversiteler iinde kurumun effaflap ne yaptn rahatlkla izleyebilmemizi salamaktadr. Mesela renci saysn istiyorum, kurumlardan birimlerden be yerden be ayr deer geliyor. u anda bunlarn hepsi web tabanl olarak yaplmakta, rnein bir renci mezun olduunda tm bilgileri otomatik olarak gnlk gncellenebilmektedir. Yani kalitenin birinci adm olarak effaflk srecini bylece tanmlam oluyoruz. YK, u anda bizden 4-5 tane faaliyet raporu, (ADEK raporu vb.) %80i birbirine benzer raporlar istiyor. Bunlar tek rapora indirildiinde kolaylkla alnabilir. Bu da kalite srecinde nemli bir adm olur. Yaplan almalar dnyada bu alanda yaplan almalara da paralel yrtlmektedir. Gerek lkemizde gerekse dnyada bu alanda iyi uygulama rnekleri oaldka ve paylaldka kalite ve kurumsallama anlamnda ilerleme salanacaktr.
SETA ALITAY
D Deerlendirme Ajanslar
D kalite ajanslarnn Avrupa standartlarna bakldnda burada bir stat olmas ve bir kanuna dayanmas esastr. Etkinlikler, grevleri, kaynaklarn bamszl ENQAnn onaylad biimde alma ilkelerinde ve deerlendirme prosedrlerindedir. Avrupada kurulmu olan ajanslarn ou lkemizde YKn yelerinin oluumuna benzer ekilde kurulmu ve ENQA tarafndan onaylanmtr. Yani yeleri, hkmet ve niversiteler semitir. Bunun dnda olanlar da var, bamsz kalite ajanslar olarak da grev yapmaktadr. Bamszln ana ilkesinin, prosedrlerde ve srelerde bamszlk olduunu vurgulamak istiyorum. Burada az nce bahsettiim i kalite gvencesi standartlar daha ok kurumun iinde olan bitenlerin belirlenmesi eklindedir. Kullanlan yntemler, deerlendirme ve denetleme kalite gvence sistemi iinde kullanlan yntemlerdir. D deerlendirme konusuna gelince, YKn genel yapsnda bu srelerin %70-80inin yapldn dnmekteyim. zellikle girdiler ve faaliyet planlar, ADEK ve BEK raporlar bazndadr. YK, retim eleman ve rencilerle ilgili kriterleri belirliyor; retim elemanlarnn blm ama ve yksek lisans kriterlerini belirliyor. Bazen blmleri ve programlar kapatabiliyor.
SETA ALITAY
SETA ALITAY
YKte Kalite Gvence almalar

RECEP ZTRK
Yksekretim Kurulu
SETA ALITAY
ksekretimde kalite ve Trkiye yksekretim stratejisi alanlarnda deiik almalar, yaynlar vardr. 1980li yllarda tm dnya genelinde balayan yksekretimde kalite almalar erevesinde deiik lkelerde ulusal kalite gvence ajanslar kurulmutur. Bu minvalde kalite ynnde gereksinim duyulan yapsal ve yasal deiiklikler yaplarak konunun alt yaps oluturulmutur. Burada grld gibi, devlet tarafndan desteklenen, devletle ortaklaa veya tamamen bamsz kalite deerlendirme kurulular, kalite ajanslarnn varl dikkat ekmektedir. Kalite ajanslarnn ou devlet tarafndan finanse edilse bile, devletten bamsz zerk kurulular olarak almaktadrlar ve nihai deerlendirme raporlarn kalite ajanslar hazrlamaktadr. Devlet btesini verse de, nihai raporda hkmetin dorudan iin iinde olduu kurumlar %13 gibi dk bir orandadr. lkemiz asndan baktmzda, 2547 sayl Yksekretim Kanunu ile srecin balam olduunu kabul edebiliriz. Gerekten ilgili kanunda dorudan kalite ifadesi gemese de, YKn kalite gvencesi erevesinde yorumlayabileceimiz yasal yetkisinin var olduunu grmekteyiz. YKn kalite konusunda yaptklarna balklar halinde zet olarak sunacaz: 1994te Trkiyede ilk ABET (Accreditation Board for Engineering and Technology) akreditasyon almalar balatlmtr. 1997de sonu alnamayan bir kalite deerlendirmesi projesi almas olmutur. 1998de retmen yetitirme programlarna ynelik bir kalite gelitirme ve akreditasyon almas giriimi olmutur. 2001de lke olarak Bologna Srecine katlmmz gereklemitir. 2002de mhendislik dekanlar konseyi eklinde almalara balayan, mhendislik programlarn deerlendirme ve akreditasyon almas ile Mhendislik Eitim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei (MDEK)nin temelleri atlmtr. 2002de niversitelerimiz Avrupa niversiteler Birliinden kurumsal deerlendirme almaya balamtr. 2005de MDEK bamsz bir akreditasyon kuruluu olarak kurulmu olup, halen baarl almalarna devam etmektedir. 2005de YK bnyesinde Yksekretim Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Komisyonu(YDEK) kurulmu ve ynetmelii yaymlanmtr. 2006da 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu, tm kamu idareleri tarafndan stratejik planlama yaplmas hkmn getirmi, stratejik planlama ile ilgili usul ve esaslar dzenlenmitir. YK, 2007de MDEKe program akreditasyon yetkisi vermitir. 2010da YK tarafndan Trkiye Yksekretim erevesi onaylanmtr. 2010da YK program akreditasyonu iin yeni kurululara yetki vermitir. Akreditasyon yetkisi verilen kurulular: Trk Psikologlar Dernei, FEDEK (Fen, Edebiyat, Fen-Edebiyat, Dil Tarih Corafya Faklteleri retim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei) 2011de 6111 sayl yasa ile baz deiiklikler yaplarak zellikle Bologna Sreci balamnda gereken yasal deiiklikler yaplmtr. 2011de YK TEPDAD (Tp Eitimi Programlarn Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei)a yetki vermitir. Ayrca, kurumsal deerlendirme yapacak Yksekretim Deerlendirme ve Kalite Deerlendirme Derneinin kuruluu YK Genel Kurulunda kabul edilmitir. 2012de VEDEK (Veteriner Hekimlii Eitim Kurumlar ve Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei) YK tarafndan yetkilendirilmitir. zetle balklar halinde sunulan bu gelimeleri biraz daha ayrntl ele alp takdim edeceiz. 2547 sayl yasann kabul edildii dnemde 27 devlet niversitesi mevcuttu. Bugn, 114 devlet, 62 vakf, 2 yllk vakf yksekokullar ve dier kurumlar kattmzda yksekretim kurumlarmzn says 178e ulamtr. 2547de yer alan YKn olduka geni yetkileri
SETA ALITAY
arasnda, eitim, retim plan ve programlarnn lke ve yre ihtiyalarna gre bilimsel ve teknolojik esaslara gre hazrlanp srekli gelitirilmesi, yksekretim kurumlarnn gelitirilmesi ve verimliliklerinin artrlmas gibi kalite kapsamndaki dzenlemelerin var olduu grlmektedir. 2547 erevesinde niversiteleraras Kurul (AK)a verilen yetkiler de birlikte dnldnde, YK ve AKn bir kalite gvence sistemi kurup yrtme sorumluluu tad grlmektedir. YK; n lisans, lisans, yksek lisans ve doktora programlarnn almasna izin veren kurum olarak ilk/balang akreditasyon grevini yerine getirmektedir. Bununla birlikte asgari ltleri karlayp, kurulmasna izin verilen akademik birimin kalite dzeyini deerlendirmek ve izlemek konusunda bir yasal dzenleme yoktur. Yani lkemizde ilemeyen husus udur: YKn deerlendirmesi sonucunda yksekretim kurumlar eitim ve retime balyor ama ardndan bunun denetimi yaplamyor. Yani ileriye ynelik srekli bir denetim sz konusu deildir. lkemiz yksekretiminde kalite almalarna destek olacak ana alma, asgari standartlarnn belirlenmesi ve uygulanmasdr. Asgari standartlar deyince dikkatlerinizi bir noktaya ekmek istiyorum: Hindistan Tp Konseyi, tp fakltelerinin kurulmas iin asgari standartlar belirlemitir. rnein, her yl 200 renci alan faklte iin en az 900, 250 renci alan iin 1100 yatakl ve en az 10 yllk bir hastane olmas talep edilmektedir. 10 yllk bir hastane olacak ki, kurumsallam olsun, burada eitim, retim, bilimsel alma yaplabilsin. Dier standartlar yle sralanm; poliklinik says 3000 olacak, 2 milyon 500 bin nfuslu bir blgede kurulacak, kampus iindeki ulam mesafeleri 10 kmden fazla olmayacak. Tp fakltesi temel bilim laboratuvarlarndan, ktphaneye, dekann makam odasna, profesrn/ doentin/yardmc doentin/teknik personelin odasna, mzesine varncaya kadar yaplanma standartlarn tek tek belirlemiler. Bizim de lke olarak yksekretimin her alannda ve dzeyinde gerek alt yap ve teknolojik donanm, gerekse insan gc asndan standartlar acilen belirlememiz gerekmektedir. Bu asgari standartlar nasl belirlenir, kim denetler, nereye kadar denetler, kalite bunun neresinde olacak ncelikle karar verilmeli ve alnan kararlar srekli uygulanmaldr. lke olarak, yksekretimde nicelik asndan yakalanan dzeyi kalite asndan da yakalamak zorundayz. Asgari standartlar oturtamazsak, kaliteyi gerekletirmemiz sz konusu olamayacaktr. lke olarak eitimin her dzeyinde yksek kaliteye byk ihtiya vardr. Katma deer oluturacak bilimsel almalar ancak ileri kalite dzeyindeki yksekretim kurumlarnda yaplabilecektir. Biz dnyayla yarmak, uluslararaslamak istiyoruz. Bu erevede yukarda deindiim gibi ncelikle asgari standartlar belirlemeyi baarmalyz. Kalite almalar birlikte devam etmeli, hatta yksek dzey kaliteyi gndeme almalyz. niversitelerimiz mutlaka abalarna gre, katklarna gre, becerilerine gre kalite konusunda alacaklar. Ama ncelikli olan asgari standartlarn belirlenip, hi olmazsa bunun olmazsa olmaz anlayla tavizsiz uygulanmasdr. ahsen arzuladm en nemli husus belirlenmi asgari standartlara uyumun salanmasdr. lkemizde her eitim alan iin asgari standartlar bu ekilde yetkili kurumlarca belirlenmelidir. Bugn yetki YKtedir. YKn de bu asgari standartlar balamnda taviz vermeden
SETA ALITAY
onlar denetleyerek, bu olay takip etmesi gerekmektedir. Az nce Hindistan rneine deinmitik. lgili rnekte retim yesi saysna varncaya kadar ayrntl ekilde belirleme yaplmaktadr. Her yl 250 renci alan bir tp fakltesi iin asgari 166 retim yesi ve %70 doluluk orannda 1200 yatakl hastane standardn belirlemiler. Her yl 50 renci alan bir tp fakltesi iin 70-90 retim yesi ve 250 hasta yata gerekmektedir. Dorusu nfusa gre en fazla tp fakltesine sahip olan lkeyiz. 20-30 renci alarak retime balayan, yeterli temel bilim retim yesi ve alt yaps olmayan tp faklteleri amak ne kadar bilimsel, verimlilie ne kadar uygun, ne kadar doru? Tp fakltesi rneini dier alanlar iin de dnmeliyiz ve tartmalyz. Tp fakltelerinin kompleks alt yap ve ok sayda retim yesi ihtiyac olduu iin, fazla renci alan ve yatay genileyen kurumlar olarak almas en aklc yol gibi grlmektedir. En az 50 renci alabilen kapasitede olmayan tp fakltelerinin almasn veya eitime kalitesiz ve verimsiz olarak devam etmesini tartmaDNYAYLA YARIMAK VE mz gerekmektedir. ULUSLARARASILAMAK Trkiyede kalite gvencesi almalar ilk olarak 1997de bir projeyle balamtr. Esasen ok gzel kurgulanm bir projeydi bu. Sekiz niISTIYORSAK, NCELIKLE versiteden 13 blm proje kapsamna alnmt. Bugn bile iaret ediASGARI STANDARTLARI len hususlarn hepsinin yerinde tespitler olduu grlmektedir. lgili almada bir fizibilite raporu hazrlanm fakat proje devam ettirileBELIRLEMEYI memitir. 1998de retmen yetitiren programlarda kalite gelitirme ve akreditasyon almalar gndeme gelmitir. Bu, Dnya Bankas BAARMALIYIZ. ibirliiyle yrtlen bir projeydi. Burada da baz nemli faaliyetler olmutur. Bu erevede, retmen Yetitirme Milli Komitesi kurulmutur. Bu almada da istenilen hedeflere ulalamamtr. 2001de lke olarak katldmz Bologna Sreci iin almalar balatlmtr. Lizbon Tanma Szlemesi 2004de imzalanp, 2007de yrrle girmitir. Bu erevede, Yurtd yksekretim diplomalar denklik ynetmelii hazrlanmtr. niversitelerde Bologna Egdm Komisyonlar (BEK) kurulup almalara balamtr. BEKler niversitelerde kalite almalarna destek vermitir. Bu erevede Bologna uzmanlar yetimi ve nemli grevler stlenmitir. Bologna uzmanlar rneinde olduu gibi kalite gvence almalarnda uzmanlar yetitirilebilseydi, kalite asndan daha iyi bir dzeyde olabilirdik. Hem kalite almalarna nderlik, hem de akademik ve idari personele kalite almalar iin rehberlik edecek, denetimlere katk verecek kalite uzmanlarna ciddi ihtiyacmz vardr. Bu adan mutlaka sertifikal kalite uzmanlar yetitirmemiz gerekmektedir. Hepimizin bildii ulusal yeterlilikler erevesi, AKTS ve diploma etiketi (DE) uygulamalar, Avrupa 2020 gndemi, genlik hamlesi vd. almalar Bologna Srecinin nemli almalar ve gelecek hedefleridir. Bologna Sreci erevesinde kalite gvence sistemi konusunda lkemizde nemli almalar yaplm durumdadr. Tm Avrupada 2009da 52 diploma etiketi verilirken, bunun yedisi Trkiyedeki niversitelere verilmitir; 2010da 54e drt; 2011de 56ya karn 14 niversitemiz bu etiketi alm durumdadr. AKTS etiketi sreci biraz daha zordur; Avrupada 2009da iki niversitemiz bavuranlar arasnda bu etiketi alabilmiti; 2011 de ise niversitemiz olmak zere, u anda toplam be niversitemiz AKTS etiketini alm durumdadr. Akreditasyon almalar deiik niversitelerimizde devam etmektedir. u anda drt niversitemizin 43 program ABET tarafndan akredite edilmi durumdadr. stanbul Teknik niversitesinin daha nce 20, sonra da 23 program; ODTnn 13, Boazii niversitesinin alt ve Bilkent niversitesinin program ABET tarafndan akredite edilmitir. Bu, dnya genelinde, ABDden sonra en fazla ABET akreditasyonu olan lke olduumuzu gstermektedir. Suudi Arabistanda iki niversitenin 28, Meksikada yedi niversitenin 25, Hollandada iki niversitenin 12, Almanyada bir niversitenin bir program ABET akreditasyonuna sahiptir. Haliyle Almanya rneinde olduu gibi kendi kalite akreditasyon kurulular var olan lkeleri farkl deerlendirmek lazmdr. lkemizde MDEK, mhendislik programlar akreditasyonu alannda nemli almalar yapmaya devam etmektedir. MDEK, 2002de Mhendislik Fakltesi dekanlarnn giriimiyle ku-
SETA ALITAY
rulmu ve 2003 ylnda mhendislik programlarnn deerlendirmesine balamtr. 2006 ylnda Avrupa Mhendislik Eitimi Akreditasyon A (ENAEE - European Network for Accreditation of Engineering Education) adl kuruluun yesi olmu, 25 Ocak 2007 tarihinde Mhendislik Eitim Programlar Deerlendirme ve Akreditasyon Dernei adnda bir sivil toplum kuruluuna dnerek tzel kiilik kazanmtr. 16 Kasm 2007 tarihinde YK tarafndan tannm, 21 Ocak 2009 tarihinden itibaren akredite edecei mhendislik eitimi programlarna EUR-ACE etiketi vermek zere ENAEE tarafndan yetkilendirilmitir. 25 Haziran 2010 tarihinden itibaren IEA (International Engineering Alliance)ya geici ye, 15 Haziran 2011 tarihinden itibaren de tam ye olarak kabul edilmitir. Trkiyede bugn itibariyle MDEK, 20 niversitede, 118 program akredite etmitir. Bu az bir say deildir. Gerekten Trkiyeye yaylm, her blgede akredite edilmi mhendislik programlar sz konusudur. Avrupa niversiteler Birlii (EUA), Kalite Kltr Projesi ve Kurum Deerlendirme Program (IEP) yrtmektedir, EUA program akreditasyonu veya kurum akreditasyonu yapmyor, sadece bir kurumsal deerlendirme yapyor, geri son zamanlarda kurumsal akreditasyon deerlendirmesi de gndemdedir ama Trkiye iin baktmzda bir kurum deerlendirmesi yaplmaktadr. EUA, 45 lkede 300 kurumsal deerlendirme yapmtr. Bunlardan 29u Trkiye niversiteleridir, yani % 10 u bize aittir. lkemizde yksekretimde kalite almalar asndan en nemli zgn faaliyet, YDEK (Yksekretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Komisyonu )in kurulmasdr. Yksekretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Ynetmelii, 20 Eyll 2005de Resmi Gazetede yaymlanmtr ve ilgili ynetmelikte 2006da deiiklik yaplmtr. Bu ynetmelikte belirlenen esaslar, Avrupa Kalite Gvencesi Standart ve lkelerine uygundur. Daha sonra, Yksekretim Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme Rehberi yaymlanmtr. YDEK, yksekretim kurumlarnn drt st sreci ynetip gelitirmesini hedeflemitir. Bu sreler: 1) Akademik deerlendirme ve kalite gelitirme sreci 2) Stratejik planlama sreci 3) Kurumsal deerlendirme sreci 4) Periyodik iyiletirme ve izleme sreci z deerlendirme asndan YDEK, 10 temel balkta bir z deerlendirme yaplmasn planlamtr. nerilen z deerlendirme almas dorusu biraz kompleks bir yapda olup, her kurumda ne kadar nesnel sonular elde edilebilecei tartmaldr. Bu balamda YDEK sreleri, performans gstergeleri, z deerlendirme ve evre deerlendirmesi konusunda kurumlara rehberlik edecek, yksekretimde kalite eitimi alm sertifikal uzmanlara ihtiya vardr. Bugn YDEK ile ilgili almalardan beklenen sonu elde edilememise, ana nedenlerinden biri rehberlik yapacak kalite uzmanlarnn yetitirilmemi olmasdr. YDEK ynetmelii ve rehberinde gereken gncelletirme ve sadeletirmeler yaplmaldr. Anlalmas kolay hale getirilmeli, performans gstergeleri azaltlmaldr. Kalite almalarnda niversitelerin farkll her adan dikkate alnmaldr. Kalite almalarnn ek bir brokratik yke neden olmamasna nem verilmelidir. niversitelerde hazrlanan deiik raporlar entegre edilip yllk tek bir rapor hazrlanmaldr. Ayrca stratejik planlarn sanal hedefler yerine ulalabilir hedefler iermesine dikkat edilmelidir. Stratejik planlar, yzlerce hedef ve performans gstergesi yerine az sayda nesnel hedef ve performans gstergesi iermelidir. YDEK almalar ile ilgili olarak Sayn Mehmet Durmandan kiisel iletiimle elde ettiim bilgileri zetleyerek paylamak istiyorum.
SETA ALITAY
2007-2008 yllarnda yaklak 50 niversitemizden bu konuda z deerlendirme ve Performans Gstergelerine ynelik geri bildirimler alnmtr. Bu ivme 2008-2009 yllar iinde devam etmitir. Ocak 2012de niversitelerimize gnderilen Bologna Sreci ile ilgili bir anketin deerlendirilmesi sonucunda, 154 niversitemizden bilgi alnmtr. 54 niversitemizin henz kalite almalarn balatmad (ounlukla yeni kurulan niversiteler), 34 niversitemizin toplam kalite ynetimi, 29 niversitemizin YDEK modeli, niversitemizin tm programlarda akreditasyon (ABET), 17 niversitemizin de baz blm ve programlarda akreditasyon almalarn balatm olduu grlmektedir. YDEKle ilgili olarak geri bildirimde skntlarn varl dikkat ekmektedir. YDEKe gnderilen verilerde en temel sorun, verilerin doruluu ve tutarl konusudur. niversitelerin gndermi olduu verilerin gvenirlii yerinde tespit edilememi ve bu nedenle de niversiteler iin yanl bir alg oluturmamak iin veriler ak bir ekilde yaynlanmamtr. 2006da karlan 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile Kalite Gvence ve Gelitirme Program ve Stratejik Planlama uygulamalar tm kamu kurumlarnn sorumluluk alanlarna girmitir. Uluslararas standartlara ve Avrupa Birlii normlarna uygun bir kamu mali ynetim ve kontrol sisteminin oluturulmas ve kamu i kontrol standartlarnn oluturulmas, standartlarn uygulanmas ve gelitirilmesi ilgili yasann kapsam iindedir. lgili yasann gereklilikleri, YDEK sreleri ile Bologna Sreleri egdm iinde uygulanabilirse, idare, eitim, retim, topluma sunulan hizmetler ve aratrmalar alannda kalite gvencesi salanm olacak, kalite sreleri izlenmeye balam olacaktr. Btn bunlara baktmzda esasen bizleri kalite almas yapmaya ynelten pek ok unsurun hal hazrda var olduunu grmekteyiz. Yksekretim yeterlilikleriyle ilgili srecin ok ayrntl ekilde zaten iindeyiz. Bu konuda pilot almalar bitirilmitir. Btn niversitelerimiz 2012 sonunda bu almalar artk bitirmek zorundalar. En son 6111 Sayl Kanunla 2547de yaplan deiiklikler Bologna Sreci ve dolayl olarak kalite almalarna nemli yasal destek salamtr. lgili yasada Diploma alma, ders kredilerinin hesaplanmas, rencilik haklarndan yararlanma ve snavlar ile ilgili hususlar bir btnlk ierisinde dzenlenmitir. lgili yasada Eitim-retim srelerinin srekli iyiletirilmesine ynelik i ve d kalite gvencesi uygulamalar ve eitim-retimin devamna ilikin dier hususlar,
SETA ALITAY
Yksekretim Kurulunun bu konularda belirledii temel ilkelere uygun olarak yksekretim kurumlar senatolar tarafndan belirlenir ve Yksekretim kurumlar ile i dnyas ve dier paydalar arasndaki ilikileri gelitirmek amacyla danma kurullar oluturulabilir hkmleri vardr. Bu rneklerde grld gibi daha nce var olanlarla birlikte, son yasal dzenleme kalite almalarna nemli yasal destek salam durumdadr. Keke d kalite almalarnn da ajanslarla yaptrlabileceine dair bir hkm ilgili yasaya eklenmi olsayd. Yksekretimin yeniden yaplandrlmas balamnda yaplan almalarda, kalite gvencesi be nemli balktan birisini oluturmutur. lgili almada kalite gvencesi ile ilgili olarak YK u ifadelere yer vermektedir:
Yksekretimde kalite gvencesi, hem eitlilie imkan tanyan rekabeti sistemin salkl ileyebilmesi, hem de kurumlarn i dzenlemeleri itibariyle byk nem tamaktadr. Bu nedenle uluslararas kalite kurulular tarafndan da tannan ulusal bir kalite sistemi oluturulacaktr. Kalite gvencesi sisteminin nihai amac mezunlarn, yksekretim kurumlar tarafndan taahht edilen bilgi, beceri ve yetkinlik ile donatlmasn temin etmektir. Bu sistem yksekretim kurulularnn i kalite gvence mekanizmalarnn oluturulmas, desteklenmesi, denetlenmesi, kurum ve/veya programlarn akredite edilmesi, kamuoyuna bu konularda gvenilir bilgi sunulmas, effafln salanmas ve uluslararas tannma konularnda byk katk salayacaktr.
Biz de stanbul niversitesi olarak, hem niversite genelinde, hem de salk kurulularmzda bir btnleik, brokratik yke neden olmayan bir kalite ynetim sistemi almasna devam etmekteyiz. Bildiiniz gibi kalite almalar uzun bir sre gerektirmektedir. Ynetim, idari ve destek birimleri, eitim-retim, aratrma ve topluma hizmet sreleri ile lme, analiz ve iyiletirme srelerinin stanbul niversitesinde uygulanmas iin almalarmz devam etmektedir. Sonu olarak, son 15 yldr Trkiyede yksekretimde kaliteyi bir ekilde konuuyoruz. Kalite gvencesi uygulamalar eitli ekillerde YK ve yksekretim kurumlar gndemindedir artk. YDEK, ADEK vb. almalar Bologna Sreci ile yaygnlam ve belli bir ivme kazanmtr. Kalite konusunda iyi uygulamalar yapan niversitelerimiz var. lkemiz niversitelerinde kalite ile ilgili birikim artmtr. Gerekten iyi bir birikim var. Kalite gvencesi konusunda deiik tecrbeler edinilmitir. ISO 9001 gibi ISO almalar (ISO 15189, ISO 17025), EFQM, Program akreditasyonlar, tpta uzmanlk alanlarnda akreditasyon (UEMS), hastane ve salk kurulular akreditasyonu (JCI) almalar konunun rnekleridir. ki devlet niversitemizin salk uygulama aratrma merkezi (hastanesi) JCI akreditasyonu almtr. AB ile mzakereleri devam eden bir lke olarak, Bologna Sreci ve kalite gvence sitemi gelitiBROKRATIK YK rilmesi ve uygulanmas konusunda kazanlan tecrbeler esas alnarak uygulamalara hz verilmelidir. D deerlendirme iin yasal dayanak OLUTURMAYAN hazrlanmaldr. BIR KALITE YDEK ynetmelii, rehberi ve ltlerinin gzden geirilmesi gerekmektedir. Yeni bir yaplanma yerine iyi dnlerek kurulan YDEK YNETIM SISTEMINI modeli gelitirilmelidir. YDEK yaps, alt komisyonlar, ynetmelii ve rehberi gncellenmelidir. YDEK icraat yapabilecek ekilde, her NIVERSITELERIMIZIN tr alt yap ve insan gc asndan desteklenmelidir. Ayrca kurumKURABILMESI IIN sal deerlendirme yapacak dernek yetkilendirilip faaliyete geirilmelidir. Bu balamda sertifikal kalite uzmanlarna olan ihtiyac bir kez GEREKLI DESTEK daha vurgulamak isterim. Program akreditasyonu yapan derneklerin SALANMALIDIR. desteklenmesine devam edilmelidir. Btnleik, brokratik yk oluturmayan bir kalite ynetim sistemini niversitelerimizin kurabilmesi iin gerekli destek salanmaldr. Her sene rapor veren deil, 3-4 senede bir kurumlar deerlendirilmeli, niversitelerin farkll kalite almalarnda dikkate alnmal, her niversiteden ayn hedefleri gerekletirmesi beklenmemelidir. Kalite almalar asla ek brokrasiye neden olmamal ilkesini hatrlatarak, sabrnz ve ilginiz iin teekkr ederek konumam tamamlyorum.
SETA ALITAY
SETA ALITAY
Yksekretimde Kurumsal Deerlendirme: YDK Yaplanmas

YILDIRIM TU
Istanbul Kemerburgaz niversitesi
SETA ALITAY
000li yllarn banda ODT Mhendislik Fakltesi Dekan olarak Trkiyedeki mhendislik dekanlarn bir araya getirmeye ve lkemizde ilk kez bir akreditasyon yaplanmas oluturmaya alrken, o dnemde YK bakan vekili olan bir hocamz: Biz YK olarak niversitelerin kendilerini deerlendirmeleri iin yukardan byk bir bask koyuyoruz ama yerlerinden kprdatamyoruz demiti. Ben de: Yukardan deil, aadan, niversiteler olarak, mhendislik faklteleri olarak bir araya gelip bir eyler yapmann peinde koacaz; bakalm tutacak m? diye cevap verdim. Aradan geen yaklak on iki sene iinde aadan gelen bir eyler tuttu. Neden tuttu? Neden akreditasyon? Neden kalite gvencesi? Biz sanki kalite gvence mitine saplanm durumdayz, oysa kalite gvencesi bir mit deil. Avrupa ya da Amerika yapyor diye bizim yapmamz gereken bir ey deildir. Kalite gvencesi ihtiyatan doan bir eydir. ABET, ihtiyatan doan bir oluumdur. ABET mhendislikte dodu. Mhendislik bir yetki belgesi veriyor. Kiiye; bina yapma, elektrik tesisat yapma, makine tesisat yapma, iklimlendirme tesisatlar kurma yetkisi veriyor. Bu yetkiyi alan kiinin bu yetkiyi kullanabilecek alt yapya sahip olduunu toplum adna birilerinin denetlemesi gerekiyor. ABETin k buradan, dolaysyla oradaki akreditasyonun temel k ihtiyatan kaynaklanyor. Trkiyedeki 29 niversitenin EUAya, 110 programn MDEKe bavurmas da bir ihtiyatan kaynaklanyor. Burada nemli olan btn bunlarn yaplmas iin hi kimse zorlamad. YK, yapacaksnz bunlar demedi hatta siz kim oluyorsunuz? dedi. Buna ramen bu almalar Trkiyede yrtld. Bence bugn biz bu konuda Avrupann nndeyiz. Avrupa MDEKten ok ey rendi. Trkiyedeki akreditasyon konusundaki almalardan ok ey rendi. Dolaysyla bir defa kalite gvence mitini, Avrupa mitini, Bologna mitini bir kenara brakalm ve u soruyu kendi kendimize soralm: Bizim zellikle profesyonel dallarda akreditasyona ihtiyacmz var m? Bizim btn niversitelerimizin eski, kkl, hantal, yeni, deneyimsiz, dinamik niversitelerimizin kurumsal yaplar tamam m? Mkemmel mi? Bu kurumsal yaplarn daha da iyiletirme ynnde almaya ihtiyalar var m, yok mu? Bu sorularn cevabn verelim. Trkiyenin en kkl niversitelerinde bile hantallamaya yz tutan yaplar gryorum. Yeni kurulan niversitelerdeki kurumsallktan uzak yaplanmalar gryorum ve ihtiyacn var olduuna yrekten inanyorum. Bunu da biz yapacaz. MDEKin yapt gibi bunu da burada bizlerin, rektrlerin bir araya gelerek yapmas lazm. Bu ii niversiteler yapar. MDEKte de bu ii faklteler balatt, mhendislik faklteleri balatt ve baarya ulat. Bunu da bu sefer niversitelerin balatmas, niversitelerin buna sahip kmas gerekiyor. YKn zorlamasyla ya da YKten gelen talimatla bu iin baarya ulaacana kesinlikle inanmyorum. Bizler bu ihtiyaca sahip karsak, niversiteler bu ihtiyacn var olduunu kabul eder ve buna bal bir alma ierisinde bulunurlarsa bu konu baarya ular. Zaten merkezi otoriteden gelen deerlendirmelerin ok riskli olduunu dnyorum. Bugn Trkiyedeki niversitelerin yars, yeterli kalitede olmad iin blmlerinin kapatlmasna, finansmanlarnn kesilmesine hazrlar m? Biz u anda toplumsal bask nedeniyle, yksekretimimizi bytme ve gelitirme mecburiyetindeyiz, buna kar duramayz. 8-10 elit niversite ile Trkiyeyi gtremeyiz. Bu gelime ierisinde yapabileceimiz tek ey deimenin salkl yrmesini salamak, belirli kalite izgisinde ilerlemesini salamak, doru mecraya sistemimizi ynlendirmek. Yoksa ok zeki yntemlerle, kstlayc tedbirlerle sistemimizi gtremeyiz diye dnyorum. Kalite gvencesi konusuna gelirsek; temelde kalite gvencesi niversitelerde iki temel unsurdan oluur: Program akreditasyonu ve kurumun btncl olarak deerlendirilmesi. Program akreditasyonunu herhangi bir merkezin, bir birimin yapmasna imkn yok. Program akreditasyonu ok zel bilgi isteyen bir olgudur. Veteriner fakltelerini ya da sanat fakltelerini, iletme blmlerini ya da elektrik mhendisliini tek bir kuruluun akredite etmesine imkn yok. Burada mutlaka bir ayrma gerek; MDEK gibi, FEDEK gibi yaplar art. Oysa kurum-
SETA ALITAY
sal deerlendirme yle deildir. Kurumsal deerlendirme, kuruma bir btn olarak bakan, bir yksekretim kurumunun misyonunu yerine getirme ynndeki faaliyetlerinin srekli ve ortak bir aba ile analizi ve takdiri srecidir. Bu bence kurumsal deerlendirmeye ilgili olarak mkemmel bir tanm. ok nemli ipular ve alt balklar var burada. Yksekretim kurumunun misyonunu yerine getirmek; yani kurumsal deerlendirme, yksekretim kurumlarna zerklik tanyan, serbestlik tanyan bir eydir. Siz kendi misyonunuzu istediiniz biimde tanmlayabilirsiniz. Hi kimse sizi, neden bir lisans ya da bir sanat niversitesi olduunuzu sorgulayamaz. Siz niversitenizi, yksek lisans ya da doktora program yrtmeyen, mkemmel bir lisans niversitesi olarak kurgulayabilirsiniz. Misyonunuzu bu ekilde tanmlayabilirsiniz ve kurumsal deerlendirmeden rnek bir kurum olarak kabilirsiniz. Dolaysyla burada misyonunuz esastr. Bu, tek tipletirme deildir tam tersine genilemedir, almdr. Burada sreklilik nemlidir. Bir defalk deildir ama bu sreklilik de her yl deildir. Her yl, ayda bir ya da be ayda bir raporlarn yazlmas, denetleme kurumlarna hazrlanlmas, bu dayanlmaz bir sretir. ABETde bu sre alt yldr, YDKda n grlen be yldr. Kalite dediimiz, kurumsal deerlendirme dediimiz, tmyle ortak bir aba olmaldr. Bu ortak abann ierisinde yksekretim kurumunun tm bileenleri, rencisi, retmeni, alan, mezunu, ivereni bulunmaldr. Bu bir analiz srecidir kardmz nemli bir husus da, bunun deerlendirmeden te bir takdir sreci olduudur. Yani hepimiz bu srece girerken kurumun iyi yaptklarnn takdirine ynelik bir alma olduunun, iyi gitmeyenler konusunda da kuruma yol gsterici bir aba olduunun bilincinde olmalyz. Kurumsal deerlendirme, yksekretim kurumlarnn zellikle kurumsal yaplarn glendirmeyi hedefler. Bu ikisi farkl fakat birbirini tamamlayc aamadan oluur. Yksekretim kurumunun kendisinin yrtecei bir z deerlendirme ve deerlendirmeyi yapacak kurulu tarafndan gerekletirilecek bir d deerlendirme, yani bir ziyarettir. Kurumsal deerlendirme, bir yksekretim kurumunun misyonu ve buna bal olarak oluturduu kurumsal amalar zerinde dnmesini salar. Yani sre tmyle bir yardm srecidir. Biz ilk bata niversitenin dekan olarak (ODT, Bilkent ve Boazii) MDEKi kurduk ve mzde o dnemde akreditasyondan gemitik. En byk korkum dier niversitelerin bize u tepkide bulunmasyd: Siz gittiniz Amerikaya kendinizi akredite ettirdiniz imdi geldiniz bizi denetliyorsunuz. Burada hep vurgulamaya altm konu u: ne ABET ne de MDEK bir tr denetleme deil, doru yolu bulma konusunda ortak akl oluturma abasdr. Ve bu uygulama sayesinde MDEK baarsn Trkiyeye getirdi. Bu ekilde, yani kurumsal deerlendirme sonucunda yksekretim kurumu, organizasyonunu ve denetimini deerlendirme ansn elde eder. Kurumsal amalarna ne lde ulatn ler. Geliimini salamak zere uygulad yntemleri deerlendirme frsat yakalar. Toplumun beklentilerine gre kendini biimlendirme imknna kavuur. Kurumsal deerlendirmenin baars, kurumun dinamizmine, ynetimin liderlik zelliklerine, farkl bileen ve paydalarnn bir araya gelmesine ve mmkn olduunca da kurum ierisinde ve paydalar arasnda geni bir katlma baldr. Sre konusuna gelince, dnyadaki uygulama neyse Trkiyede de olursa ayns olacaktr. Kurum, z deerlendirme raporu hazrlayacaktr. Bu rapora bir deerlendirme yaplacak ve kuruma ziyaret yaplacaktr. Bir n rapor hazrlanacaktr. Kurum bu n rapora bir cevap verecektir ve bu cevaba bal olarak da nihai rapor hazrlanacaktr. rnein bugn YK bir denetleme sreci yrtyor. Devlet niversitelerinde YK denetlemesi ayn ekilde olmu-
SETA ALITAY
yor. Fakat vakf niversitelerinde ok farkl, ok sk bir denetleme yaplyor. Size hibir geri besleme verilmiyor. ABETin btn denetlemesi geri besleme zerinedir. Geliyorlar, nelerin eksik olduunu gitmeden sylyorlar, cevaplar alyorlar, unlar eksik grdk deyip, bir daha cevaplar alyorlar, nc turda son raporu yazyorlar. YK ise denetleme yapyor, hibir ey sylemiyor ve gidiyor. Bir tek rapor yazyor ve sadece nelerin kt olduunu yazyor ve ona bal olarak da bir yaptrmla kar karya kalyorsunuz. kisi arasnda dalar kadar fark var. YK denetlemesinde neden ynetim kurulu defteri yanl tutuldu, neden faklte ynetim kurulu karar u ekilde yazlmad gibi konular n plana kyor. Esas sisteme ynelik, akreditasyona ynelik, kaliteye ynelik, herhangi bir ey hemen hemen yok. Kurumsal deerlendirmeye en iyi rnek EUA deerlendirmesidir. lk ad 1990lara kadar Avrupa Rektrler Birliiydi. Daha sonra Rektrler Birliinden niversiteler Birliine evirdi EUA adn. Dolaysyla tmyle rektrlerin, tmyle niversitelerinin bir araya geldikleri ve kurulduklar bir yapdr EUA. Bir baka nemli rnek, Japonya Yksekretim Deerlendirme Enstitsdr. Dikkat ederseniz orada da benzer kriterler, benzer amalar var. O da, kurumlarn kendilerine zg karakterleri, nitelikleri ve zelliklerini ortaya koymalarn salamaktr. Tamamen kurumlarn, kendi zerkliklerini, zgn karakterleri dorultusunda gelimelerini salayacak bir yapdr. Kurumlarn zerkliine sayg gstererek, onlar geliimine ve glenmesine katkda bulunmak, kurumlarn topluma hesap verebilirliklerini salamak, eitim ve aratrma etkinliklerini glendirmek ve ynetimi etkinletirmek bakmndan nemlidir. Deerlendirme standartlar olarak da kurumun felsefesi, misyonu, eitim ve aratrma organizasyonu, mfredat, renciler, retim kadrosu, idari kadrosu, ynetimi, finansman, eitim ve aratrma alt yaps, toplumla etkileimi ve hesap verebilirlii gz nne alnmaktadr.
TRKIYEDE NIVERSITELERIN KURUMSAL DEERLENDIRMESI TAMAMEN GNLLLK ILKESIYLE YAPILMALIDIR.
Nihayet Trkiye ile ilgili baz hususlarn zerinde durmak istiyorum. Trkiyede kurumsal deerlendirme, ayn MDEKte olduu gibi tamamen gnlllk baznda olmaldr. Btn niversiteleri, daha yeni kurulan, iki yllk, yllk, skntlar ierisindeki niversitelerin buna zorlamamas lazm. YKn desteklemesi lazm ancak buna zorlamamas gerekiyor. Cezalandrc, kstlayc ya da sralayc bir amacnn olmamas gerekiyor. niversitelerin geliimleri iin nlerini amay hedeflemeli, niversitelerin kendi koyduklar hedefler dorultusunda bir deerlendirme olmaldr. Tek tiplemenin tamamen zdd bir hedef gdlmelidir. Be yllk bir sreyi kapsayacak bir deerlendirme sreci altrlmal, gen niversitelere bavuru iin yeterli sre tannmal ve niversitelerin kalite olgusuna ortaklaa sahip klmas temeline dayanmaldr. Kurulmas planlanan Yksekretim Deerlendirme ve Kalite Dernei (YDK)nin taslak ynetmeliindeki amac u ekilde belirtilmitir: Trkiyedeki yksekretim kurumlarnn i ve d kalite gvencesi ynndeki uygulamalar erevesinde eitim, retim, aratrma, gelitirme, uygulama ve topluma hizmet faaliyetleriyle ynetsel ve idari hizmetlerinin deerlendirilmesi, kalitelerinin iyiletirilmesi, bamsz d deerlendirme sreciyle kalite dzeylerinin onaylanmas ve hizmetlerinde ulusal ve uluslararas dzeyde kurumsal saydamlk ve tannma salanmas konusundaki almalarna katkda bulunmaktr. Yani ksaca ama, hizmet etmek ve katkda bulunmaktr. Tm paydalarn yani YK ve niversiteleraras Kurul, btn niversiteler, kamu kurum ve kurulular, meslek kurulular ve birlikler, eitim, kalite ve istihdam ile ilgili vakf ve dernekler, sendikalar ve konfederasyonlar ile ulusal renci konseyi gibi bu ekilde tm paydalarn bir araya gelecei bir dernein kurulmas ngrlmektedir. Hedeflenen byle bir kurumsal deerlendirme yapsnn, yksekretim sistemi ierisinde, bizlerin bir araya gelmesiyle ve bizlerin sahip kmasyla olumas ve kurulmas gerekir kanaatindeyim.
SETA ALITAY
SETA ALITAY
SETA ALITAY
Yksekretim Kurumlar in Kalite Gvence Oluumu zerine Bir Model nerisi

IBRAHIM BELENLI
Hakkri niversitesi
SETA ALITAY
ksekretimde kalite gvence ve akreditasyon aslnda sadece eitim retim iin dnlen bir kavramdr. Bu kavramn aratrma iin gndeme gelmesi ise tamamen farkl bir eydir. Hibir standart ortaya koymadan bir aratrmann kalite gvencesini salamak son derece zordur. Bilimsel aratrmalarn eitlilii, standartlarn oluturulmasn engelleyecek kadar zengin olduu iin bu konuda ciddi zorluklar vardr. Baz lkelerdeki abalar da olumsuz sonulanmtr. Yksekretimde tm dnyada ciddi deimeler yaanmaktadr. lkemizde de bunun yansmalar olacaktr. Bu konu zerinde alrken akllara bir banka reklam geliyor: Bir cuma akam bir banka alan bankamatie para koyuyor ve unu diyor: Cumartesi akam br tarafta olacam, yeterince para koymam lazm. u anda niversitelerimizdeki birok rektrmz gen. Bu sistemi kurgulayan ekip de gen. Bu sistem bir ekilde kurgulanacak ama daha sonra biz br tarafta olacaz. Bu sistemin ynettikleri arasnda olacaz. Bu yzden sistemi doru kurgulamak ve bunu kurgularken de gerekten en iyiye ulamaya almak esas hedef olmaldr. Bu sistemle ilgili olan herkesin de amacnn bu olduunu sylemek zor deil. Kalite gvencesi, niversite sisteminin bir boyutunu oluturur. Bunun dier boyutlar da var. Burada bir anekdot ile devam edelim. Ben bir uak mhendisiyim. Havaclk ile ilgili anlatlan bir hikye vardr: Bir albay general olmak iin bir uak yaplmasn istiyor. Uan deposunu yapan ekibe de uan deposunu salam yapmalarn sylyor. Ekip yakt deposunu gerekten salam yapyor fakat deponun ktlesi deitii iin uan arlk merkezi de deiiyor ve uak dyor. Yani bizim, bu sistemi kurarken kalite gvencesini ve denge konusunu gzden karmamamz gerekiyor. nk dier fonksiyonlar var; olayn baka boyutlar da var. Bu yazda ok nemli baz noktalar zerinde duracam. zerinde durmak istediim ilk nokta frsat penceresi. Btn lkeler belli zamanlarda bir frsat penceresinden geerler. lkemiz de u anda bir frsat penceresinden geiyor. Gen bir nfusumuz var. Bu genleri eitirken yksekretimi bir uzmanlk alan haline getirme imknmz var. Bunu gerekletirebilirsek dnyada ne kabiliriz. Eitim hizmeti satn alan bir lke yerine eitim hizmeti satan bir lke olmann ekonomimize katks byk olacaktr. Ayrca niversite sistemimiz dnyada nemli bir noktaya gelirse bu, bizim siyasi nfuzumuz asndan da nemli olacaktr. nk evre lkelerden, zellikle slam lkelerinden, gelen genlerin Trkiyede eitilmesi bize daha baka avantajlar salayacaktr. Biz bu frsat iyi deerlendirebilirsek, kendi gen nfusumuzu eitirken hem dnya lkeleri hem de komularmz karsnda ok daha iyi bir konuma gelebiliriz. Bu noktada kalite gvence sisteminin doru kurgulanmas ok nemlidir. Burada sil batan yaklamnn byk riskler barndracan dnyorum. nk her yenilik mutlaka ngrlemeyen baz durumlar ortaya karr. Belli yeniliklere karar verilirken gemiteki birikimi nemli oranda kullanmamz gerekir. Deneyim, birikim ve mevcut yapsal durumdan en yksek oranda yararlanmann daha doru olaca dncesindeyim. Kalite gvence sistemi gelitirilirken mevcut yapnn ve dzgn iledii denenmi mekanizmalarn korunmasna allmaldr. Sistemin aksayan ynlerinin dzeltilmesiyle deiimin gerekletirilmesi, maceraclktan koruyacaktr. Bizim kendimize has kltrmz, zelliklerimiz var. Birok hocamz YKn varlnn Bologna Srecine kolaylk saladndan sz ediyor. Ben tamamen YKten bamsz bir ajansn kurulmasnn bir ift balla sebep olacan dnyorum. Birka kiinin bir araya gelip bir dernek kurmasnda hibir saknca yoktur. Bu, tamamen ileri Bakanlna bal olarak kurulacak bir dernek olacak ve dernekler yasasna gre de fonksiyon icra edecektir. Ama bu tr bir dernee yasayla birtakm yetkiler ve ykmllkler verildiinde bu dernek, dernek olmaktan kar. Bunun dnda kalite gvence sisteminin birtakm ykmllkleri olmal. Bununla ilgili yasal altyapnn oluturulmas, yksekretim stratejisinin gncellenmesine katkda bulunul-
SETA ALITAY
mas gerekiyor. Yksekretim kurumlarnn geliimine ve dnyadaki yksekretim uygulamalarna paralel olarak gncellemelerin olmas, deiimlerin takip edilmesi gerekiyor. Kalite gvence sisteminde asl korkulan nokta udur: denekler isteseniz de istemeseniz de bu sistemin verdii raporlara gre datlacaktr. Yani hkmet ya da lke ynetiminde olan otorite bu denekleri, kalite gvence sisteminin verdii raporlara gre datacak. Hatta hlihazrda birok brokrat, birtakm kriterler olsun, biz de hi olmazsa renci saysna gre paray datmaktan kurtulalm dncesindedir. imdi bizim nerdiimiz modele gelirsek; tabii ki nerdiimiz model zerinde daha ayrntl almalar olabilir. Baka modeller de ortaya konabilir. Burada bize den grev kanun yapcya olabildiince zerinde ok iyi dnlm/allm seenekler sunmak ve onlarn gr asn geniletmektir. nmzdeki srete yeni bir anayasa yaplacak, yasalar deiecek. nerdiimiz modelin bu almalara katk salamas amacndayz. Hibir neri vazgeilmez deildir; hibir grn de hatasz olduu iddia edilemez. Gelecekle ilgili olduu ve denenmedii iin bu modelin de yol aabilecei potansiyel hatalar iyi incelemek gerekecektir. Bu modelin YDEK ile ne fark var diye sorulabilir. Birtakm benzerliklerin ve farklarn olduu gerektir. YKe bal Trkiye Yksekretim Kalite Gvence Ajans (TUYKA) eklinde bir kalite gvence ajans ngryoruz (Belenli vd., 2011). TUYKA, bamsz nitelikte, zel yetkilerle donatlm YKe bal olarak kamu tarafndan finanse edilen ve kendi btesi olan bir kurum olacaktr. TUYKAnn ynetim kademeleri YK tarafndan sreli atamalarla oluturulur. TUYKAda, Sistem Gelitirme Kurulu ve Akreditasyon ve Deerlendirme Kurulu olmak zere iki tane kurul vardr. Sistem Gelitirme Kurulu ierisinde sre tanmlama birimi ve standart gelitirme birimi; Deerlendirme ve Akreditasyon Kurulu ierisinde de izleme ve deerlendirme birimi ile akreditasyon birimi vardr. Sre Tanmlama Birimini ele alrsak; bu, sadece srelerle ilgilenen, tamamen uzmanlam bir birimdir. Deien ve gelien i ve d artlara gre mevcut srelerde deiiklikler ngrr. yiletirmeler yapar, yeni sreler tanmlar. levsizleen sreleri kaldrr, farkl sreleri birletirebilir; tamamen yeni sreler tanmlar. Gelitirilen ve iyiletirilen sreleri son haliyle YKe sunar. Bu birim, niversiteleri kendi bnyelerinde sre gelitirme ekipleri oluturmaya, bu sreleri Trkiye ile paylamaya tevik eder. Standart Gelitirme Birimi ise; tanmlanan sreler iin ve yksekretimin dier yapsal ve ilevsel zellikleri iin standartlar oluturur. Oluturulan standartlar YKe nerilir. Bu neriler, YK Yrtme Kurulu tarafndan onaylandktan sonra ilan edilir. Bamsz akreditasyon kuruluu olmann kriterlerini belirler. Dier bir birim olan Deerlendirme ve Akreditasyon Kurulunun iinde olan izleme ve deerlendirme birimi ise, sertifika programlaryla niversite profesrlerinden bir d denetiler havuzu oluturur. Bu sertifika programlarnn ieriini oluturur. Bamsz akreditasyon kurulularn, Sistem Gelitirme Kurulu tarafndan belirlenen gereklilik ve ltlere gre deerlendirir. En son akreditasyon birimi vardr. Bu da bamsz akreditasyon kurulularnn bavurularn deerlendirir ve onlar yetkilendirir. Yetkilendirme iin ynetim kuruluna sunar. Her trl kuruluun bamsz akreditasyon kuruluu olarak faaliyet gsterebileceini ngryoruz. Bu gne kadar olumu bilgi birikiminin kesinlikle deerlendirilmesi gerekir. MDEK ve FEDEK gibi oluumlar da bamsz akreditasyon kuruluu olarak bavurmaldr. irketler de bamsz akreditasyon kurulular olarak faaliyet gsterebilirler. Yani modelimiz kalite gvence alann serbest rekabete ayor.
SETA ALITAY
niversitelerin bavurusu zerine sz konusu bamsz akreditasyon kurulular, niversiteleri deerlendirir veya akredite eder ya da kalite srelerinde onlara destek olur. niversiteler ve bamsz akreditasyon zerinde hibir yaptrmlar yoktur. niversitelere hizmet satarlar. Belli alanlarda uzmanlamalar mmkndr. niversiteleri program, anabilim dal, blm veya faklte baznda ya da btn bir kurulu olarak onlar deerlendirip akredite edebilirler. Yksekretim kurumlarnn ayrca ileyi ve kurumun tamam iin akreditasyon bavurusunda bulunabilirler. Her akredite olan blme YK renci vermek zorunda deildir. nk kontenjanlarn belirlenmesi lkenin genel politikalarna, ihtiyacna bal bir durumdur. Dolaysyla burada bir merkezi yapnn olmasnda fayda vardr. Btn niversitelerimiz vakf niversitesi olsayd belki bunlarn hibirine ihtiya olmayacakt. niversiteler kendi kaynaklarn oluturduunda daha gereki olmak zorundadrlar ama kamu kaynaklar kullanldnda lszce kadrolamaya gidilebilir. Eer bir kurum, kamunun kaynan kullanyorsa mutlaka resmi otoriteye bir noktada baml olmak ve hesap vermek durumundadr. Modelimizde d denetiler ve i denetimlerle ilgili ayrntlar bulunmaktadr. Bunlar, kaliteyle ilgili dikkat edilmesi gereken hususlardr. Srelerin iyi tasarlanmasn nemsiyoruz. yi tasarlanm sreler hem alanlar gelitirir hem de kurumsal verimlilii artrr. Srelerde aksaklk varsa en iyi elemanlar bile zaman ierisinde artk motivasyonunu iyice kaybedip verimsiz hale dnebilir. Trkiyede yeni kurulan, ok dezavantajl niversiteler var. Bu niversitelerde almann getirdii baz zorluklar var. Avantajl bir niversitede alan bir
kadroya belki 100 kii mracaat ederken dezavantajl niversitelere zar zor birileri mracaat ediyor. Bu adan kalite gvencesinin dezavantajl niversiteler asndan nemi ok daha byktr. nk bu niversiteler, mracaat edenler arasndan kaliteli olan seme ansna sahip deildir. Bu niversiteler personelini en nitelikli duruma ykseltmek zorundadr. Bu da nemli oranda motivasyon destei ile ve yeni gelecek sistemlere kar direncin daha az olmas ile baarlabilir. Yani ok alkan birisine kalite gvence sistemi ile ar i yk ykle-
SETA ALITAY
seniz bile kan zorluklar snrl kalr. Ama dk nitelikli, almay ok sevmeyen birileriyle alyorsanz onlara olabildii kadar az yk yklemeniz, olabildiince az brokratik sreler tanmlamanz gerekir. Tm dnyada kalite gvence sistemlerine kar direnler vardr. Bu direnlerden biraz bahsetmek istiyorum. Gerekten retim elemanlar arasnda kalite gvence sisteminin srelerine kar getirdii fazladan i yk dolaysyla ciddi direnler vardr. renmede ittikan diye bir kavram var. Bu, renmede hem retenin hem de renenin karlkl yeteneinin olmas demektir. Biri eksik kalsa renme gereklemez. renme etkinlii iki kii arasnda veya bir snfla bir hoca arasndaki etkinliktir. Bunu dardan ne kadar deitirebilirsiniz gibi YKTEN TAMAMEN bir endieyle karlaabiliriz. rencilerin deerlendirme sreleriBAIMSIZ BIR KALITE ne dhil edilmesine ciddi tepkiler var. rencilerin anketleri tamamen kendi karlarna ynelik silah olarak kulland ileri srlyor. AJANSININ KURULMASI, Hem aktif, hem pasif direnmeler var. Kalite gvence sisteminde ok YKSEKRETIM ciddi bir g olarak ortaya ktn ve akademisyenlerin banda Demoklesin klc gibi durduunu syleyenler de vardr. YNETIMINDE IFT Kalitenin ok net tanmlanamamas da bir baka problemdir. Kalite BALILIA YOL AAR. konusu biraz belirsiz, mulak bir konudur. Kalite nedir? sorusunu sorduumuzda soruyu ynelttiimiz insan says kadar cevap karmza kar. Belki olmas gereken de budur. Kalite meselesi biraz da zevk meselesi gibidir. Yani neyin kaliteli, neyin kalitesiz olduunu net olarak sylemek ok zordur. Birisine gre ok kaliteli bir ey bir bakasna ok kalitesiz gelebilir. Bu durum Ben iindeysem kalitelidir, dndaysam eletiririm. noktasna kadar gidebilir. Ksaca sylemek gerekirse kalite gvencesi konuulurken ve bu konu hakknda baz kararlar alnrken gemi birikimler ok dikkatle incelenmeli, varlan nokta ve elde edilen sonular mutlaka dikkate alnmaldr.
Kaynaklar
Belenli, I., Gnay, D., ztemel, E., Demir, A., Sivrikaya erifolu, F., Elmas, M., Eryiit, R., Aydn, O., Kl, M. (2011). Trkiye yksekretim kurumlar iin kalite gvence oluumu zerine bir model nerisi, Yksekretim ve Bilim Dergisi, 1(3), 128-133.
SETA ALITAY
DIZIN
ABET 5, 14, 18, 33, 41, 42, 50, 54, 56, 58, 62, 63, 64 Akran deerlendirmesi 25, 33 Akreditasyon 5, 13, 14, 15, 16, 33, 48, 54, 56, 57, 69 Almanya 22, 30, 56 Amerika 5, 30, 31, 32, 38, 42, 62, 63 AYA 5, 12, 13, 22, 26, 46 Bilkent 41, 56, 63 Bologna Sreci 12, 13, 16, 17, 18, 47, 48, 49, 54, 56, 58, 59 CHEA 5, 32, 33, 35 Deerlendirme 3, 5, 9, 14, 15, 16, 45, 46, 48, 51, 54, 57, 61, 64, 69 Denetleme 41 ENQA 3, 5, 9, 13, 16, 18, 22, 23, 24, 25, 26, 43, 45, 46, 51 EUA 5, 41, 42, 46, 57, 62, 64 Hesap verebilirlik 41 Ingiltere 30, 49 IT 5, 41, 42 Japonya 38, 47, 64 Kalite gvence ajanslar 25 Kalite gvencesi 14, 18, 24, 46, 59, 62, 68 Kanada 32 MDEK 5, 43, 48, 49, 54, 56, 57, 62, 63, 64, 69 ODT 5, 41, 56, 62, 63 OECD 5, 30, 33, 34, 35 zerklik 40 PISA 5, 30 Rusya 24, 34 Trkiye 1, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 16, 17, 18, 20, 21, 22, 26, 28, 29, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 52, 53, 54, 56, 57, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 66, 67, 68, 69, 70, 71 TSIAD 5, 42 AK 5, 55 YDEK 5, 46, 48, 49, 54, 57, 58, 59, 69 YK 3, 5, 8, 9, 11, 16, 18, 24, 26, 33, 34, 40, 41, 43, 47, 49, 50, 51, 53, 54, 55, 57, 59, 62, 63, 64, 68, 69, 70, 71 Yksekretim Kanunu 54
SETA ALITAY
TRKIYEDE YKSEKRE TIMIN YENIDEN YAPILANDIRILMASI VE KALITE GVENCE SISTEMI

altay, 20 ubat 2012 tarihinde Zonguldakta SETA ve Blent Ecevit niversitesi ibirliiyle gerekletirilmitir. Bu bildiri metinlerinin, Trkiye yksekretim sistemine ilikin gncel tartmalara k tutma potansiyeli vardr. Metinler, hem yksekretim reformu hem de kalite gvencesi konusundaki alternatif modelleri ve stratejik tercihleri ortaya koymaktadr.
SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKIYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

Türkiye'de Yükseköğretimin Yeniden Yapılandırılması Ve Kalite Güvence Sistemi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türkiye'de Yükseköğretimin Yeniden Yapılandırılması Ve Kalite Güvence Sistemi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SETA ALITAY

TRKIYEDE YKSEKRETIMIN YENIDEN YAPILANDIRILMASI VE KALITE GVENCE SISTEMI

BLENT ECEVIT NIVERSITESI

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve Kalite Gvence Sistemi

20 ubat 2012, Zonguldak

BLENT ECEVIT NIVERSITESI

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 3

4 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

KALITE GVENCE SISTEMININ IMKN VE RISKLERI

BELIRSIZLIK ORTAMINDA YKSEKRETIM NASIL YAPILANDIRILMALI?

ENQA I VE DI DEERLENDIRME STANDARTLARI VE UYGULAMA RNEI: SAKARYA NIVERSITESI

YKTE KALITE GVENCE ALIMALARI

YKSEKRETIMDE KURUMSAL DEERLENDIRME: YDK YAPILANMASI

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 5

6 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

IT JCI LLL MDEK NQF ODT OECD

ENQA EQAR EQF ESU EUA FEDEK

GSYH IEA IEP IEP

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 7

8 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 9

10 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

Trkiye Yksekretimi Iin Kalite Gvence Sistemi Yaklam

Trkiye Yksekretiminin Yeniden Yaplandrlmas ve Kalite

Muzaffer Elmas, Sakarya niversitesi

Mahmut zer, Blent Ecevit niversitesi

brahim Belenli, Hakkri niversitesi 16.00 - 17.00

Bekir S. Gr, Yldrm Beyazt niversitesi & SETA

Glsn Salamer, Kadir Has niversitesi

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 11

12 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

Yksekretimde renme Kazanmlarna Dayanan Kalite Gvence Sistemi

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 13

14 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 15

KALITE GVENCESI IIN LME

Eitim Uygulamalar / Standartlar

16 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

Misyon ve Eitim Hedefleri

AKREDITASYON KURULULARI VE SALAYICILAR ARASINDAKI ILIKI

Kriterlerin Salanmas ve Akreditasyon iin Kriterler

Akreditasyon iin Teklif Akreditasyonun dllendirilmesi

Akreditasyon iin Hazrlanma

Akreditasyon iin bavuru

Kaynak: CEDEFOP, 2009.

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 17

z lme, Akreditasyon ve D Deerlendirme

Yksekretimde Kalite Gvencesi Sistemi Hangi Temel zerine Oturmaldr?

18 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 19

Trkiyede Yksekretim Alannda Kalite Gvence Sistemi Nasl Tasarlanmaldr?

20 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 21

22 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

Avrupa Yksekretim Alannda Kalite Gvence Sistemi le lgili Genel Eilimler

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 23

Kalite Gvence Ajanslar

24 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 25

26 | Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi

ULUSAL NCELIKLERIMIZ EREVESINDE KALITE POLITIKASI GELITIRMEMIZ GEREKMEKTEDIR.

Trkiyede Yksekretimin Yeniden Yaplandrlmas ve K alite G vencesi | 27

AVRUPADA KALITE GVENCE AJANSLARI ILE YK ARASINDA PARALELLIKLER MEVCUTTUR.