Univerzitet u Sarajevu

Filozofski fakultet
Odsjek za Historiju

Put u Drugi svjetski Rat, po memoarima Vinstona erila: Bura se sprema- IZMEU DVA RATA 1919-1939. (esej)

Mentor: prof. dr. Zijad ehi

Student: Vernes Menzilovi

Sarajevo, maj 2012.

IZMEU DVA RATA 1919-1939.; PO MEMOARIMA VINSTONA ERILA

Za svoje djelo, Drugi svjetski rat, Vinston eril je 1953. godine nagraen Nobelovom nagradom za knjievnost. eril je za vrijeme Drugog svjetskog rata (tanije od 1940. godine) bio presjednik vlade Velike Britanije. Svoju itavu ivotnu aktivnost usmjerio je na ostvarivanje veliine i moi svoje zemlje. Nikada nije elio linu popularnost, a za njega je dinstija imala uzvien in. Nalazio se u prvom borbenom redu protiv socijalizma. Njegovi prikazi Prvog i Drugog svjetskog rata, napisani su da on objasni svoje postupke, odluke i politiku u tom razdoblju i da ubjedi itaoce u opravdanost svojih stavova. Mnoge stavove donosio je na temelju izvjetaja svojih vojnika i obavjetajnih slubi, ali mnogi od tih izvjetaja nisu tani, te mu je greka to ne donosi stavove na bazi historijsko tano utvrenih injenica. Njegova djela su vie esejistika i knjievna, nego nauno-historijska. Ovo je prva od pet erilovih knjiga, koja je vezana za Drugi svjetski rat, a govori o stanju u evropi od Versajskog mira do napada Njemake na Poljsku. Knjiga je podjeljena na dvadeset i jednu glavu, a ima 370 stranica.

***
Kada je zavrio Prvi svjetski rat ovladalo je duboko ubjeenje i sveopta nada da e svjetom zavladati mir. Njemaka, koja se nalazila na elu napadaa, i koju su svi smatrali uzrokom katastrofe to je zadesila svijet, zavisila je od milosti, odnosno razboritosti pobjednika koji su i sami teturali poslije pretrpljeog tekog iskuenja. Ekonomske odredbe Versajskog ugovora osudile su Njemaku da plati reparacije basnoslovnih razmjera. Druga velika tragina greka napravljena je Sen-ermenskim i Trijanonskim ugovorima kada je unitena Austro-Ugarska. Ipak, postojala je jedna vrsta garancija za mir. Njemaka je bila razoruana, sva njena atiljerija i ostalo naoruanje bili su uniteni, a vojska rasputena. Od 1920. godine u Njemakoj dolazi polako do izraaja kaplar iz Prvog svjetskog rata, Adolf Hitler, koji postaje lan Njemake radnike stranke. Tih godina u Evropi su se smjenjivali lideri pojedinih zemalja. Tako u Britaniji 1922. godine na vlast dolazi novi lider G. Stanli Baldvin, koji je potisnuo Lojda Dorda, i ostao na vlasti sve do maja 1937. godine. U Italiji na vlast dolazi Benito Musolini. Francuska okupacija Rura 1923. godine izazvala je

snaan bjes u itavoj Njemakoj i donijela Nacionalsocijalistikoj stranki (kako se Radnika stranka sada preimenovala) iroki talas pristalica. Hitler je kod vojnika i radnika podsticao surovu mrnju prema Jevrejima i Komunistima, koje je okrivljivao za njemaki poraz u ratu. On je sa svojim pristalicama i vojnim guvernerom fon Ludendorfom izvrio dravni pu u novembru 1923. godine koji nije uspio, a Hitler je u aprilu sljedee godine osuen na zatvorsku kaznu na 4 godine. Poslije je ta kazna smanjena na 13 mjeseci. U zatvoru tvrave Landsberg dovrio je skicu knjige Mein Kampf.1 Nakon izlaska iz zatvora izjavio je da e mu biti potrebno pet godina da reorganizuje svoj pokret, tako da je ve 1930. godine imao 107 mjesta u Rajhstagu,a 1932. godine broj se popeo na 230. itava struktura Njemake bila je proeta djelovanjem i disciplinom Nacionalsocijalistike stranke. Ve 30. januara 1933. godine Adolf Hitler zauzeo je mjesto kancelara Njemake. Na odranim izborima Nacisti su pobjedili i dobili 288 poslanikih mjesta. Ovi rezultati dali su Hitleru i njegovim nacionalistikim saveznicima kontrolu nad Rajhstagom. Jedan od najdraih Hitlerovih ambicija bila je pripajanje Austrije Njemakoj. Na prvoj strani njegove knjige Mein Kampf nalazi se reenica: Njemaka Austrija mora se vratiti velikoj njemakoj otadbini. Ubrzo zatim mobilisane su pristalice nacista u Beu. Oni su uli u zgradu austrijskog kancelara Dolfusa i ubili ga. Jedna grupa nacista zaposjela je radiostanicu i objavila da je Dolfusova vlada podnijela ostavku, te da je Rentelen preuzeo dunost presjednika. Meutim, ostali lanovi Dolfusovog kabineta reagovali su odluno i energino. Najvei dio austrijske vojske i policije ostao je uz vladu, tako da je Hitlerov plan propao. U Njemakoj tada umire Hindenburg, a Hitler je naimenovan za efa njemake drave i pri tom je zadrao poloaj kancelara. Postao je suveren Njemake. Onda je Hitler pokrenuo pitanje Sarske pokrajne, koja je Versajskim ugovorom pripala Francuskoj. Trebalo je da se stanovnitvo Sarske, na kome se nalaze bogati ugljenokopi i vana indusrija metala, plebiscitom odlui da li eli da se vrati Njemakoj ili ne. Plebiscit je odran u januaru 1935. godine, a sa 90% glasova Sarska oblast vraena je Njemakoj. Poslije toga Hitler se usredredio na svoj glavni cilj, na proirenje Njemakih vojnih snaga.

Osvovna teza knjige je jednostavna. ovjek je borbena ivotina, stoga je nacija borbena jedinica. Svaki ivi organizam koji prestane da se bori za svoju egzistenciju osuen je na unitenje. Borbena sposobnost jedne rase zavisi od njene istode. Zbog toga je potrebno oistiti je od stranih primjesa. Samo brutalna sila moe da obezbjedi ivot jednoj rasi, i otuda nunost za militaristikim formama. Svaka rasa mora da se bori; rasa koja miruje mora da ra i propada.

Hitler nije potovao odredbe Drutva naroda i po snazi Njemaka se ve bila izjednaila s Britanijom. Avijacija je Hitleru stvorila bazu za njegove sukcesivne agresivne poduhvate, koje je imao u planu i koje je trebao uskoro da ostvari. Na dan 9. marta 1935. godine Njemci su zvanino objavili da je konstituisano njemako vazduhoplovstvo, a 16. marta su izjavili da e se njemaka vojska ubudue zasnivati na opteobaveznom vojnom roku. Francuska vlada koja je bila dobro obavjetena o tome ta se priprema, najavila je istog dana, kao posljedicu koja e usljediti, da se vojni rok produuje na dvije godine. Njemaki gest predstavljao je otvoren javni prkos ugovorima o miru na kojima je poivalo Drutvo naroda, te je ono proesovalo protiv ove Hitlerove odluke, ali niko nije smio da upotrijebi vojnu silu protiv Hitlera. Cjelokupna Njemaka vojska bila je podinjena vrhovnom vostvu Firera-Hitleru. Svaki vojnik lino je polagao zakletvu Adolfu Hitleru, a ne kao ranije Ustavu. Vojna obaveza u sutini je predstavljala graansku dunost, a odgovornost vojske sastojala se u tome da obrazuje i jednom zauvijek sjedini stanovnitvo Rajha. I druge evropske zemlje sada su uvidjele da je jedini nain da se osigura mir u budunosti, zapravo ulaganje u vojne svrhe. Francuzi, iako su sada bili po naoruanju i broju vojnika iza Njemake, veliki dio svojih budetskih sredstava ulagali su u vojnu industriju. Vojna tehnika je napredovala, kako na kopnu tako i u vazduhu i na moru. Britanci, po svom poloaju kao zemlja okruena morem, nastojali su da razviju sistem koji bi mogao uhvatiti radio-talase i tako otkriti poloaj neprijateljskih aviona ili brodova. Po nalogu vlade, profesor Vatson Vat uspio je da uhvati na radaru talase koji se odailjavaju od metala i to je bilo senzacionalno otkrie. Du istone Britanske obale postavljen je efikasan radarski sistem. Do poetka 1939. godine dvadeset radarskih stanica funkcionisalo je na podruju izmeu Portsmauta i Skapa Floa, koje su mogle da otkriju avione na visini do tri hiljade metara i na udaljenosti od osamdeset do sto dvadeset kilometara. Poslije Britanskog gubitka jednakosti u vazduhu s Njemcima, Italija je prela na stranu Njemake. Ova dva dogaaja uzeta zajedno pruala su Hitleru mogunost da krene svojim predodreenim putem smrti. Musolini je pomagao 1934. godine da se ouva nezavisnost Austrije, a sada je priao Nacistikoj Njemakoj koja od tada vie nije bila usamljena. Onda je Musolini odluio da napadne i osvoji Etiopiju koja je bila lanica Drutva naroda. Protiv Italije uvedene su sankcije koje nisu imale skoro nikakvih efekata; to je bio poraz Drutva

naroda i oigledna propast kolektivne bezbjednosti. Kada su jednom bez aktivnog mjeanja, saveznici i ranije prijateljske sile dozvolile Hitleru da se naorua, rat je gotovo bio neizbjean. Hitler se nije zaustavljao. Po Versajskom ugovoru Rajnska oblast bila je demilitarizovana. Njemaka po ugovoru nije smjela da postavlja utvrenja na lijevoj obali Rajne, a to e rei na prostoru od pedeset kilometara du svoje desne obale. Ali Hitler je 7. marta 1936. godine izjavio pred Rajhstagom da je odluio ponovo okupirati Rajnsku oblast, te je izjavio da je ta okupacija isto simbolika. Francuska je ovim inom bila iz temelja potresena, ali istovremeno i duboko podjeljena. Uglavnom su politiari eljeli da se mobilie vojska i Hitleru poalje ultimatum, dok su generali savjetovali da je bolje ostati miran, strpliv i ekati. Francuska je zapala u pometno stanje, kojem su dominirali strah od rata i osjeanje olakanja to je on izbjegnut. Engleska tampa je pisala: Na kraju krajeva, Njemci su se samo vratili u svoju staru zemlju. Kako bismo se mi osjeali kada bi nas neko istjerao recimo iz Jorkira na deset ili petnaest godina? Poslje okupacije Rajnske oblasti i izgradnje fortifikacijske linije prema Francuskoj, bilo je oigledno da e sljedei korak biti pripajanje Austrije Njemakom rajhu.2 Pria koja je poela ubistvom kancelara Dolfusa u julu 1934. godine uskoro je dobila novo poglavlje.... Na Evropskoj sceni dogaa se nekoliko krupnih promjena. Krajem jula 1936. godine u paniji poinje graanski rat izmeu komunista i vojske generala Franka, kojeg podravaji Musolini i Hitler. U maju 1937. godine u Britaniji se iz politikog ivota povlai Stanli Baldvin, a presjednik vlade postaje Nevil embrlen. U februaru 1938. godine austrijski kancelar unig popustio je njemakom zahtjevu da primi vladu nacistikog efa Sajs-Inkvarta, u funkciji ministra unutranjih poslova i efa austrijske policije. Hitler je naredio njemakom Generaltabu da izradi vojne planove za okupaciju Austrije, kada za to izbije as. Plan ove operacije dobio je ime Oto. Na dan 5. novembra 1936. godine on je komandantima svojih oruanih snaga otkrio svoje budue namjere. Njemaka je morala doi do veeg ivotnog prostora, koji se najlake moe nai u Istonoj evropi (Poljska, Bjelorusija, Ukrajna), ali poto e se ovom planu protiviti smrtni neprijatelji Engleska i Francuska, Njemaka mora iskoristiti povoljnu priliku da se s njima razrauna prije nego to one budu spremne za borbu.
2

Njemake fabrike za proizvodnju oruja radile su ubrzanim tempom: itava Njemaka industrija pretvorila se u ratno skladite i povezivala sve stanovnitvo u disciplinovanu ratnu mainu. to se unutranje politike tie, Hitler je u jesen 1936. godine zaveo etvroglodinji plan za reorganizovanje Njemake privrede sa ciljem da bolje udovolji potrebama rata. U pogledu spoljne politike ostvario je onaj snani savez za koji je tvrdio da de biti potreban njemakoj spoljnoj politici. Sporazumio se s Musolinijem, i tako je obrazovana osovina Rim-Berlin.

Austriju koja je proglaena Istonom markom. Nakon Hitlerovog dolaska u Be, organizovan je plebiscit na kome je 99,8% stanovnika izjasnilo se za anlus. Hitler je objavio ukidanje Austrijske republike i presjedinjavanje njene teritorije Njemakom rajhu. Sljedea na redu bila je ehoslovaka, jer je Hitler htio ujediniti Njemce u jednom velikom Rajhu. U vanjskoj politici ehoslovaka se oslanjala na Francusku. Po Hitlerovim uputama Sudetski njemci u ehoslovakoj poeli su zahtjevati autonomiju i pravo na ujedinjenje sa sunarodnjacima u Njemakoj. Na sastanku u Minhenu 29. septembra 1938. godine Francuska i Velika Britanija popustile su pred Hitlerovim zahtjevima, smatrajui da e to spasiti svjetski mir. Sudetska oblast pripojena je Njemakoj. Kritika Minhenskog sporazuma koja je poela da se pojavljuje u Britaniji i Francuskoj, i injenica da je Britanska vlada predloila poveanje, a ne smanjenje svog programa naoruanja, ubrzo je izazvala Hitlerov bjes. U oktobru iste godine Hitler je izdao naredbu oruanim snagama da se pripreme za likvidaciju ehoslovake, a u martu 1939. godine Njemake trupe ule su u ehoslovaku i raskomadale je. Na njenom teritoriju stvoren je eki protektorat pod njemakom vlau, a Slovaka je postala satelitska drava. Istovremeno je general Franko porazio komuniste u paniji te 28. marta ulazi sa svojim trupama u Madrid. U aprilu te godine Italijanske trupe iskrcavaju se u Albaniju to je bi vrhunac ekspanzije faizma. Tokom ljeta 1939. godine pripreme za rat su se nastavile irom itave Evrope, a stavovi diplomata, govori politiara i elje ovjeanstva iz dana u dan znaili su sve manje. Plima dogaaja natjerala je Britaniju i Francusku da jo vie pojaaju meusobne veze. Francuska je svoje trupe koncentrisala na granicu s Njemakom (Maino linija) i oekivala je da e na tom mjestu Njemaka da napadne. Hitler je 23. augusta 1939. godine potpisao sa Sovjetskim Savezom tajni sporazum, po kojem je Njemaka izjavila da je nezainteresovana za Letoniju, Estoniju i Finsku, ali smatrala je da se Litvanija nalazi u sferi njenog uticaja. Povuena je demarkaciona linija za diobu Poljske. Njemaka je u Baltikim zemljama pretendovala samo na ekonomske interese. Kada je saznala za Njemako-Sovjetski pakt, britanska vlada je smjesta preduzela mjere predostronosti. Izdata su nareenja kljunim obalskim garnizonima i protivavionskim odbrambenim jedinicama da se okupe, kao i da se obezbjedi zatita na najranjivijim takama. Donijeta je odluka da se protivavionska odbrana radarskih stanica stavi u pripravno stanje.

Na dan 31. augusta Hitler je saoptio svoju Direktivu broj 1 za otpoinjanje rata: Direktiva se sastojala iz 3 take: 1. da se na istonom frontu situacija rjei putem sile; 2. napad na Poljsku treba izvesti u skladu sa pripremama izvrenim po planu Fall Weiss (ratni sluaj Beli). Datum napada: 1. septembar 1939. godine. as napada 4. 45.; 3. vano je da na zapadu odgovornost za otpoinjanje neprijateljstva nedvosmisleno padne na Englesku i Francusku.

***
Sa ovom odlukom Hitlera zavrava se prva, od pet, knjiga Vinstona erila, a ostale obrauju period Drugog svjetskog rata. Dogaaji koji su uslijedili bili su kobni za cjelo ovjeanstvo. Iznenada, bez ikakve najave i sa isceniranim povodom rano u jutro 1. septembra Njemaka zapoinje strahovit napad na Poljsku. U sljedeih est godina svijet se suoio sa najveom ekspanzijom faizma i nacionalizma u njegovoj povijesti, ali ipak na kraju Hitler i njegovi saveznici su poraeni. Rekordne materijalne tete, unietena privreda, milionski ljudski gubici, izbjeglice, ranjenci i ratna siroad bili su slika na kraju rata. Rat se konano zavrio kapitulacijom Japana 2. septembra 1945. godine.

LITERATURA

1. Vinston Spenser eril (WINSTON SPENSER CHURCHILL), Drugi svjetski rat TOM I, Bura se sprema, Izmeu dva rata 1919-1939., Prosveta, Beograd 1964.