Suada, Husii Janko Hunjadi1

Ivan Hunjadi je sin vlakog doseljenika u Erdelj, Vojka. 2 Godine 1409. od kralja Sigismunda Luksemburkog dobio je tvravu Hunyadvar, danas u zapadnoj Rumuniji,3 pa su po tome dobili naziv Hunjadi. Porodica Hunjadi se prvi put spominje u ispravi izdanoj 18. oktobra 1409. godine u Viegradu, kojom se Vojku, kao dvorskom vitezu i kraljevskom dvorskom sucu Vojku daje kraljevski posjed Hunyadvar.4 Ne zna se taan datum njegovog roenja, smatra se da je roen krajem XIV stoljea, a umro je u Zemunu 11. avgusta 1456. godine, od kuge koju je dobio prilikom borbi oko Beograda.5 Ivan Hunjadi je mladost proveo na dvorovima raznih baruna, izmeu ostalih na dvoru mavanskog bana Stjepana Ilokog. 6 Godine 1430. Ivan Hunjadi je od kralja Sigismunda Luksemburkog dobio titulu miles aulea, a sljedee godine ga prati u Italiju, gdje je potom ostao naredne dvije godine u slubi milanskog vojvode Filipa Viskontija.7 Pretpostavlja se da je kod njega izuio osnovne elemente modernog ratovanja.8 Ivan Hunjadi je u Sigismundovoj kraljevskoj sviti ostao do kraljeve smrti, a nakon njegove smrti odlazi kod poljskog kralja Albrechta V Habsburgovca. 9 Godine 1439. Albrecht ga postavlja za severinskog bana, i povjerava mu odbranu granica na Dunavu od Osmanlija.10 Zapravo, pravo uzdizanje Ivana Hunjadija poinje oko 1440. godine. Nakon smrti ugarskog kralja Albrechta ostala je kao jedini pretendent na prijestolje njegova ena Elizabeta, pa je despot ura Brankovi imao namjeru da svoga sina Lazara oeni Elizabetom, kako bi Lazar postao kralj Ugarske, ali je to Elizabeta odbila, jer nije bio

1 2

U literaturi se javlja kao: Ivan Hunjadi, Janko Hunjadi, Jano, Janko Sibinjanin, Jankul, Iancu de Huneodoara. On je zahvaljujui svom plemikom porijeklu ubrzo postao vitez kraljeva dvora (miles aulea). Hrvatski biografski leksikon, str. 554. (dalje: HBL) 3 Isto, str. 554. 4 Dubravko Lovrenovi, Na klizitu povijesti (sveta kruna ugarska i sveta kruna bosanska 1387 -1463), Synopsis, Zagreb-Sarajevo 2006, str. 276. (dalje: Lovrenovi, Na kliztu povijesti.) 5 Opa enciklopedija, str. 3696. 6 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 276. 7 HBL, str. 554. 8 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 276. 9 HBL, str. 555. 10 Isto, str. 555.

katolik.11 Kao drugi pretendent na prijesto bio je poljski kralj Vladislav Varnenik. Kraljica je prvo pristala da se uda za Vladislava, ali nakon to joj se rodio sin Ladislav Posmre 22. februara 1440. godine, ona odbi. Meutim, ugarski velikai su bili za spajanje ugarske i poljske krune jer bi se na taj nain lake odbranili od Osmanlija. Meu njima su bili: Mat ko Talovac, Nikola Iloki i Ivan Hunjadi.12 To miljenje je prevladalo i 29. juna. 1430. godine bude Vladislav izabran za ugarskog kralja.13 Vremenom su se stvorila dva tabora; jedni su bili na strani Elizabete i Ladislava Postuma, a drugi na strani Vladislava. Ivan Hunjadi je zbog dranja strane Vladislava od njega, 1442. godine, dobio titulu vojvode Erdelja i temivarskog upana i povjerio mu odbranu Beograda od Osmanlija.14 Nedugo nakon toga umre kraljica Elizabeta, 16. decembra, a svom sinu kao skrbnika ostavi njemakog kralja Fridriha.15 Ve prije toga papa je, u strahu da u Ugarskoj ne doe do graanskog rata, pozivao na kriarski rat protiv Osmanlija,16 u nadi da e ugarsku vlastelu drati oko istog cilja. Nakon Sigismundove smrti Osmanlije su nastojali da osvoje podruje iza Dunava. S uspjehom su preli Dunav i doli do grada Sibiu, upravnog srdita Transilvanije. 17 Godine 1440. Osmanlije su opsjedali Beograd. 18 Beograd se uspio odbraniti zahvaljujui dvojici vojskovoa: Ivanu Talovcu i Ivanu Hunjadiju.19 Ivan Hunjadi je u to vrijeme uspjeno ratovao protiv Osmanlija; kod Beograda je 1441. godine potukao smedervskog sandakbega Ishak-bega, koji je pokuao osvojiti grad. Sljedee godine pobijedio je osmansku vojsku kod Sibiua te u Transilvaniji.20 Godine 1442. u Erdelju je pobijedio Osmanlije, a naredne godine u Vlakoj.21 Sjajne Hunjadove pobjede probudie duhove i ulie nadu u kranski svijet da se Turci mogu protejrati iz Evrope.22 Uspjesi Ivana Hunjadija su pokazali da se Osmanlije ipak mogu

11

M. Perojevi, u: Poviest htvatskih zemalja Bosne i Hercegovine od najstarijih zema lja do godine 1463., HKD Napredak, Sarajevo 1942, str. 497. (dalje: Perojevi. Poviest) 12 Isto, str. 497. 13 Isto, str. 497. 14 Isto, str. 499. 15 Isto, str. 499. 16 Isto, str. 499. 17 Halil Inalcik, Osmansko Carstvo ( klasino doba 1300-1600.), Zagreb 2002, str. 25. (dalje: Inalcik, Osmansko Carstvo). 18 Historija naroda Jugoslavije, str. 473. (dalje: HNJ) 19 Dubravko Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 274. 20 HNJ, str. 473. 21 Perojevi, Poviest, str. 501. 22 Isto, str. 501.

pobijediti.23 Papa je poslao legata Vladislavu, pozivajui ga na rat, koji su htjeli i bosanski kralj i despot ura Brankovi. 24 Meutim, u ovo doba Mletaka Republika sve manje pomae borbu protiv Osmanlija,25 a i papa je samo pozivao, ali nije bio u mogunosti za neku jau pomo, ili moda nije imao elje pomoi. Iako je u januaru 1443. godine Papa bulom pozivao na sveti rat protiv Osmanlija, sve je ostalo samo na pozivu.26 Ivan Hunjadi je 1443. godine uspio prikupiti kriarsku vojsku, koja je u tzv. zimskom pohodu27 prodrla duboko na Balkan te zaposjela Ni i Sofiju. 28 Ova vojna nije donijela teritorijalne dobitke, ali je potaknula ivlju meunarodnu protivosmansku aktivnost. 29 Poslanstva iz cijele Evrope su iskazivala estitke Hunjadiju na ovoj pobjedi.30 Poslije smrti kralja Tvrtka II, za bosansku krunu borili su se Toma i Radivoj, stari pretendent, koji je poslije Sandaljeve smrti potisnut u stranu. 31 Na njegovoj strani bio je Stefan Vuki i zajedno su slali poslanstva u Dubrovnik, da Dubrovani ne priznaju Tomaa, ako bude izabran za kralja.32 Stefan i Radivoj su oekivali da e sultan stati na njihovu stranu, ali, na njihovu alost, sultan je u to doba pretrpio poraz od ugarskog kralja Vladislava, ura Brankovia i Ivana Hunjadija, pa nije bio u mogunosti da im pomogne. Sasvim je normalno da Hunjadi stane na stranu protivnika sultana, odnosno na stranu Tomaa, to je i uinio. Kod kralja Vladislava je izdejstvovao potvrdu Tomaa kao bosanskog kralja, a Toma mu je u znak zahvalnosti obeao zatitu i pomo u svakoj situaciji i godinji danak od 3000 zlatnika.33 Meutim, ovo nikada nije prelo prag lijepe rijei, a preuzete novane obaveze prema Hunjadiju brzo su zaboravljene. 34 Pa ipak je kralj osjeao izvjesni strah i od sultana i od ugarskog kralja.

23

Do tada je preovladavalo miljenje da su Osmanlije nepobjedive. To i jeste bilo tako, prije svega, zbog nemogunosti ujedinjavanja evropskih vladara u borbi protiv njih. 24 Isto, str. 501. 25 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 191. 26 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 314. 27 Ovaj Zimski pohod mnogi historiari nazivaju i Duga vojna. 28 Josef Matuz, Osmansko Carstvo, kolska knjiga, Zagreb 1992, str. 40. (dalje: Matuz, Osmansko Carstvo) 29 HBL, str. 553. 30 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 314. 31 Sima irkovi, Istorija srednjovjekovne bosanske drave, Beograd 1964, str. 276. (dalje: irkovi, Istorija) 32 Isto, str. 276. Pod ovim se podrazumijevalo da Dubrovani ne plaaju tribut Tomau, koji se vremenom pretvorio u znak priznavanja kralja i njegove legalnosti. 33 Isto, str. 277. 34 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 286.

U maju 1444. godine u Edirnama je sklopljen mir izmeu sultana, Ivana Hunjadija i ura Brankovia. 35 Po tom miru Bosna i Srpska Despotovina su postale vazalne prema Osmanlijama.36 Ugarska se obavezala da njene snage nee prelazititi Dunav.37 Mjesec dana kasnije ugarski kralj, ipak, poziva kralja Tomaa u rat protiv Osmanlija. Papin legat Cesarini obeao je da e Ivanu Hunjadiju pripasti kraljevstvo u Bugarskoj, pa je Ugarska prekrila odredbe mira.38 Sultan Murat II, koji je nakon sklopljenog mira abdicirao u korist svoga sina Mehmeda, odmah se vratio na prijestolje, i kod Varne nanio teak poraz ugarskoj vojsci.39 U ovom sukobu kod Varne 10. oktobra 1444. godine ugarskoj vojsci se pridruila i vlaka vojska. 40 Hunjadi je u ovom sukobu koristio taktiku uvrivanja svoga logora zaprenim kolima sa sve etiri strane.41 Osmanlijama je ovu pobjedu olakalo razjedinjenje na Zapadu. Naime, Hunjadiju su u ovom sukobu pomagali samo vlaki vojnici i pobunjena albanska vojska pod vostvom Skenderbega Kastriotija.42 Nakon ovog poraza osloboenje Balkana od Osmanlija je postalo nemogue. Odmah zatim Osmanlije su od Tomaa osvojili Srebernicu, koja je ula u sastav despotove drave, koji je sada bio vazal Osmanlijama.43 U meuvremenu se Toma izmirio sa Stefanom Vukiem a i sa Ugarskom je bio u jako dobrim odnosima. Ivan Hunjadi je u meuvremenu postao gubernator kraljevstva u ime maloljetnog Ladislava Posmreta. 44 Za gubernatora kraljevstva je imenovan 6. juna 1446. godine, i na tom je poloaju ostao do kraja 1452. godine, kada je imenovan kapetanom Kraljevstva.45 Toma je u ovo vrijeme potpisao primirje sa sultanom, kojem je i teio, ali sa despotom odnosi nisu bili u najboljem redu. Prije jeseni 1446. godine Toma je od despota opet osvojio Srebrenicu, pa su nastali dugotrajni sukobi izmeu njih oko tog vanog rudarskog sredita.46 Iako je kod Varne doivio teak poraz, Ivan Hunjadi je 1448. godine jo jedanput pokuao da istisne Osmanlije iz jugoistone Evrope, meutim, ni ovaj put nije ostvario svoj
35

irkovi, Istorija, str. 277. Inalcik kae da je ovaj mir sklopljen 12. juna, a da je potvren u Szegedu, (vidi: Inalcik, Osmansko Carstvo, str. 25.) Matuz meutim smatra da je mir sklopljen u julu u Szegdu, a da je sultan u Edirnama izdao mirovne dokumente, (vidi: Matuz, Osmansko Carstvo, str. 40.) 36 irkovi, Istorija, str. 277. 37 Inalcik, Osmansko carstvo, str. 25. 38 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 315. 39 Matuz, Osmansko Carstvo, str. 40. 40 Inalcik, Osmansko carstvo, str. 26. 41 Isto, str. 27. 42 Lovrenovi, Na klizitu, str. 191. 43 irkovi, Istorija, str. 278. 44 Isto, str. 281. 45 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 277. 46 Za kratko vrijeme su bili nali kompromisno rjeenje; novac koji je kovan u Srebrenici na jednoj strani je imao ime despota ura, a na drugoj strani je imao ime kralja Tomaa. irkovi, Istorija, str. 281.

ivotni san. Njegova vojska je pretrpjela teak poraz na Kosovu polju. 47 Imao je pomo Skenderbega Kastriota, ali oekivanu pomo od despota nije dobio.48 Zbog toga je pljakao po despotovoj zemlji, pa ga na povratku u Ugarsku despot ura Brankovi zarobio. 49 Vojske su se sukobile 17. oktobra 1448. godine, a sutradan. Na dan Sv. Luke desila se odluujua bitka.50 Ova bitka je pokazala da Ugarska nije bila u mogunosti da Osmanlije pobijedi na otvorenom polju. Nakon ovog poraza Hunjadi vie nije pokuavao da potisne Osmanlije. Njegova dalja politika bila je ouvanje statusa quo.51 Po mirovnom ugovoru izmeu Ugarske i Osmanskog Carstva sklopljenom u Smederevu 21. maja 1449. godine Bosna je trebala plaati Osmanlijama cijeli godinji hara, a Vlaka i Srbija pola haraa.52 Mir je sklopjen na sedam godina.53 Nakon ove bitke pokuali su bosanski i ugarski kralj da urede odnose u zajednikom otporu Osmanlijama. To je slubeno potvreno ugovorom sa bosanskim kraljem Tomaom u Doboru 11. novembra 1449. godine, ali taj ugovor je Bosnu tretirao vie kao potencijalnu opasnost za Ugarsku, nego kao ravnopravnog partnera u odbrani od Osmanlija.54 Sljedea opasnost po Evropu bila je u injenici da su Osmanlije 1453. godine osvojili Carigrad. Tokom 1454. godine Ivan Hunjadi je u nekoliko navrata uspio da nanese poraze osmanskoj vojsci i uniti osmansko uporite u Kruevcu.55 Bosna i njeni velikai su ovo sve samo pasivno posmatrali ne slutei da se opasnost nadvila i nad njihovim posjedima. Naredne godine papa i evropski vladari pokuavaju da organizuju krstaki rat protiv Osmanlija. U svemu se naao i bosanski kralj Toma, koji je traio pomo od Mleana, jer Osmanlije namjeravaju da ga protjeraju iz njegove zemlje, a bio je i u opasnosti jer su Osmanlije iz Vrhbosne posmatrali sva njegova kretanja.56 Godine 1456. od svojih bosanskih vazala Osmanlije su poraeni kod Beograda. 57 Ivan Hunjadi je napao na osmansku mornaricu na Dunavu, a Ivan Kapistran je bio sa oko 7000 vojnika na kopnu. 58 Ovo je dalo evropskim vladarima nadu u mogunost potiskivanja
47 48

Matuz, Osmansko Carstvo, str. 41. (Ovdje je rije o drugoj bici na Kosovu, prva se dogodila 1389.) Perojevi, Poviest, str.517. 49 Lovrenovi, na klizitu povijesti, str. 316. I Perojevi, Poviest, str. 517. Perojevi navodi da ga je despot pustio na slobodu tek za Boi, u zamjenu za sina Ladislava Hunjadija. Ladislav je morao da se oeni despotovom unukom, kerkom Ulriha Celjskog, kojeg je Ladislav ubio 1456. godine. 50 Perojevi, Poviest, str. 517. 51 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 316. 52 Isto, str. 317. 53 Isto, str. 317. 54 Lovrenovi, Na klizitu povijesti, str. 277. 55 irkovi, Istorija, str. 310. 56 Perojevi, Poviest, str. 536. 57 irkovi, Istorija, str. 312. 58 Perojevi, Poviest, str.537.

Osmanlija iz Evrope, i oslobaanje kranskog stanovnitva.59 Meutim, u Ugarskoj, koja je jedina bila sposobna da se odupre Osmanlijama mnoge vojskovoe su umrle jo tokom borbi oko Beograda. Kuga je pokosila i Ivana Hunjadija.60 Ivan Hunjadi je umro u Zemunu 11. avgusta.61 Nakon njegove smrti vie se nije pojavio nijedan tako jak vojskovoa koji bi bio u stanju da uspjeno ratuje protiv Osmanlija. Govoriti o bilo kojoj linosti srednjovjekovne historije znai posmatrati cjelokupnu historiju odreenog vremena i prostora koji su utjecali na tu linost, kao to je i ta linost na njih (vrijeme i prostor) utjecala.

59 60

irkovi, Istorija, str. 313. Isto, str. 313. 61 Perojevi, Poviest, str. 537.