TEMELLER

A.ALTUNDAL

renciye verilen Ekim 2012

TEKL TEMELLER Mnferit temel veya ayrk temel denildii de olmaktadr. Prensip olarak her kolonun altnda ayr bir temel olmas esasna dayanr. Kolon yklerinin az veya zeminin emniyet gerilmesinin byk olduu durumlarda uygulanr. Eer zemin ok salam ve yklerde az ise eilme donats kullanmadan beton tekil temel de yaplabilir. Gerekli tahkikler yapldktan sonra izin verilebilir. Bu durumda dahi beton temel ierisine artname gerei donatlar konulmaldr. Ykler artnca ekonomik olmaktan kar dolaysyla betonarme tekil temellere geilir.

Betonarme Tekil Temellerin kesitleri dikdrtgen veya trapez eklinde olabilir. Temelin u ksmnda ykseklii sabit olan ksm en az 25 cm olmaldr. Betonarme hesap sonucunda kolon kenarndan geen kesit iin gereken kesit ykseklii hesaplanacaktr. Kolon kenarndan geen kesit iin gereken ykseklik u ksmdaki ykseklikten ok fazla deilse temel taban dikdrtgen kesitli olarak yaplabilir. Aradaki fark fazla ise Trapez kesit yaplmaldr. Kolon axb

b a

A 19

TEMELLER

A.ALTUNDAL

Temel tabannn kare veya dikdrtgen olmas kolon boyutlarna baldr. Genelde kare kolonun altna kare temel taban dzenlenir. Kolon dikdrtgen ise, temel taban da dikdrtgen olmaldr. Temel tabannn kenarlar ile kolon kenarlar uyumlu olmaldr. Kolonun ksa kenarnn altna temelin de ksa kenarnn gelmesi salanmaldr. Temel kesitinin trapez yaplmas durumunda, trapez kesitin st genilikleri kolon boyutlarndan her iki dorultuda da 10 cm byk yaplmaldr. Bu mesafe kalp ve kolonun aplikasyonu iin gereklidir. Tekil temellere tesir eden d kuvvetler, bazen sadece Normal kuvvet (N), bazen de Normal kuvvet, Eilme momenti ve Kesme Kuvveti (M,N,T) olabilir. Normal Kuvvetin Tesir etmesi: erevelerde binalarn i kolonlarnda, mafsall ayaklarda rastlanabilir. Temel taban simetrik olarak dzenlenir. Temel taban altnda niform zemin gerilmesi dal meydana gelecektir. Normal blgelerde dey yklerden oluan kolon alt u momentleri ve buna bal olarak hesaplanan kesme kuvvetleri ok kk olacaktr. Bu momentlerden dolay temel altndaki gerilme dal niform ekilden ok az bir sapma meydana gelecektir. Bu deiiklik dikkate alnmamas durumunda temel altnda gerilme dal niform kabul edilebilir.

20

TEMELLER

A.ALTUNDAL

Moment, Normal Kuvvet ve Kesme Kuvveti tesir etmesi: Deprem Blgelerinde yaplan hesaplar sonucunda zemin kat kolonunun alt ucunda Normal kuvvetle birlikte, hayli byk olan Moment ve Kesme kuvveti de tesir edecektir. Depremin x dorultusunda iki ynde ve y dorultusunda iki ynde tesir edecei gz nne alnarak temel taban boyutlandrlmaldr. Momentin tek dorultuda tesir edecei zel durumlarda, kesit taban asimetrik olarak dzenlenebilir. Bu durumda temel tabannda gerilme dalnn da niform olacak ekilde temel tasarlanabilir. A) NORMAL KUVVET TESRNDE TEKL TEMEL 1)Temel Taban Boyutu Hesab: Temel gmme derinliine bal olarak bulunan g yardmyla bilindii gibi z,net hesaplanr. Kolona gelen kuvvetin net zemin emniyet gerilmesine blnmesi ile gereken temel taban alan bulunmu olur. Burada ykn karakteristik veya dizayn alnmasnn gerektii,net zemin emniyet gerilmesinin artrlp artrlmayaca konular Temelin bulunduu yerin Normal blge (TS500 geerli) veya deprem blgesi (2007 TDY geerli) olmasna ve deprem blgesinde de zemin guruplarna bal olduu nceki konularda aklanmt. Ayn hususlar burada ve bundan sonra gelecek olan tm temel eitlerinde geerli olaca burada son defa hatrlatlmaktadr. Temel taban boyutlarnn ksuratl olmas istenmez. Taban boyutlar hesaplanrken biraz cmert davranmakta fayda vardr. Dolaysyla Temel taban boyutlar hesaplanp seilirken yuvarlatma yaparak biraz daha byk boyut seilebilir. Bu gibi durumlarda temel taban altnda oluacak olan gerek net zemin emniyet gerilmesi yeni boyutlar kullanlarak tekrar hesaplanmaldr. Temel kesitlerindeki kesit tesirleri hesaplanrken gerek net zemin emniyet gerilmesi kullanlmaldr.

21

TEMELLER

A.ALTUNDAL

z,net A*B N z,net b a A 2) Kritik Kesitler ve bu kesitlerdeki Kesit Tesirlerinin Bulunmas: Eilme Momenti ve Kesme Kuvveti iin kritik kesitler, kolon kenarndan geen 11 kesiti ve kolonun dier kenarndan geen 22 kesitidir. N B

a z,net

1 l2 2
b a

2
B

1
A

l1

22

TEMELLER

A.ALTUNDAL

11 kesiti uzunluu l1 1-1 kesitindeki moment M11 ise; M11= z,net *[(A-a) / 2]2* / 2 * B

l1=(A-a)/2 M11=q*l2 /2

11 kesiti B m. boyunca devam ettiinden M11 momenti B ile arplmaldr. M11= (1/8) z,net*(A-a)2 *B olarak bulunur. Ayn kesitteki kesme kuvveti T11 ise T11= q*l1 T11= z,net *[(A-a)/2] *B olarak bulunur. 22 kesiti uzunluu l2 22 kesitindeki moment M22 ise; M22= z,net *[(B-b) / 2]2* / 2 * A 22 kesiti B m. boyunca devam ettiinden M22 momenti A ile arplmaldr. M22= (1/8) z,net*(B-b)2 *A olarak bulunur. Ayn kesitteki kesme kuvveti T22 ise T22= z,net *[(B-b)/2] *A olarak bulunur. Kesit tesirleri diyagramlar aadaki gibidir. A T22= q*l2 l2=(B-b)/2 M22=q*l2 /2

1 2

2
a

1
M11 T11 M22 T22

23

TEMELLER

A.ALTUNDAL

3) Betonarme Hesap ve Donatnn Yerletirilmesi Momentlerin kk olmas halinde kesit sabit kalnlkta yaplabilir. Bu durumda dikdrtgen kesitlerin basit eilme hesab gibi betonarme hesap yaplmaldr. Momentlerin bymesi halinde kesit trapez kesit olarak tasarlanmal ve betonarme hesab da trapez kesitlerin betonarme hesab olarak yaplmaldr. Moment ve kesme kuvvetlerinin tesir ettii kesitler: M11 ve T11 , Taban genilii B, st genilii b olan trapez kesite tesir eder, M22 ve T22 , Taban genilii A, st genilii a olan trapez kesite tesir eder. Aada M11 > M22 olduuna gre kesitlerin donats yerletirilmitir.

a M22

b M11

A As22

B As11

Net beton rt kalnl en az 5cm olacak ekilde paspay dzenlenmelidir. Byk olan momentin donatsnn kesitin en altnda, kk olan momentin donatsnn ise alttaki donatnn zerinde olaca unutulmamaldr. Temel taban kare ise donatlar her iki dorultuda eit aralkla konulabilir. Donatlar temel kenarnda 90 derece yukar doru kvrlmaldr. lk donat kenardan 5cm ierde olacak ekilde planlanmaldr. Ayrca hesap yaplmakszn temelin en d kenarna (5cm ieride)ember donats konulmaldr. ember donatsnn ap esas donatya eit veya yakn olmaldr. ember donats olmas halinde ilk donat ember donatsndan sonra (t) aralkta olmaldr.

24

TEMELLER

A.ALTUNDAL

Temel tabannda donatlar ortada sk kenarlarda daha seyrek olarak da dzenlenebilir. Temelde Zmbalama ve kayma tahkiki yaplmal ve bu konulardaki gvenlik gsterilmelidir. 4) Gerekli tahkiklerin Yaplmas ZIMBALAMA TAHKK Temel yk aktaran kolonun etki ettii blgede gerilmeler daha fazladr. Kolondaki bu kuvvetin, temel tabann zmbalayarak delmesine kar temel taban tahkik edilmelidir. Kolonun 4 yznden (d/2) uzaklktaki zmbalama evresi olarak belirlenen kesit alannda tahkik yaplacaktr. P d/2 d d/2 h z,net axb (b+d) Zmbalama evresi Kolon boyutu axb Kolon Yk P

(a+d)

Zmbalama dayanmnn, Tasarm zmbalama kuvvetinden byk olduu gsterilmelidir. Tasarm Zmbalama Kuvveti hesab: Vpd ; zmbalama evresi ile snrlanan plak blmndeki alana, plak dzlemine dik olarak gelen kuvvetlerin cebirsel toplamdr.

25

TEMELLER

A.ALTUNDAL

Zmbalama Alan (Ua)

Zmbalama Alanna zeminden gelen kuvvet Fa

Ua=(a+d)(b+d) zmbalama alan Fa = z,net *Ua Zmbalama alanna zeminden gelen kuvvet Vpd = P Fa Tasarm Zmbalama kuvveti Zmbalama Dayanm Hesab: Vpr ; Zmbalama dayanm hesabnda yklenen alana, (d/2) uzaklktaki zmbalama evresi ile belirtilen kesit alan gz nne alnacaktr. Zmbalama evresi (Up) d (Up)*(d) Alanndaki gerilmelerin Bilekesi Vpr Up = 2(a+d)+2(b+d) Zmbalama evresi fctd ; Beton hesap ekme dayanm d = Faydal ykseklik = Eilme momenti etkisini yanstan katsay olmak zere Vpr = * fctd *Up *d Zmbalama dayanmn verir.

1 1+(2e)/(d+d0)

e = M/N Eksantriste d = Faydal ykseklik d0 = Moment dorultusundaki kolon boyu

26

TEMELLER

A.ALTUNDAL

KAYMA TAHKK

A l2 B a b

l1 T11 z,net

T22

11 ve 22 kesitlerinde hesaplanan kesme kuvvetlerinin, trapez kesitin eik atlama dayanmndan kk olduu gsterilmelidir. 11 kesitindeki Kesme kuvveti T11 = z,net * l1* B 11 kesitindeki kesitin Eik atlama Dayanm; Vcr Vcr = 0,65*fctd*bw*d (bw=B kesit uzunluu olarak alnacaktr.) 22 kesitindeki Kesme kuvveti T22 = z,net * l2* A 22 kesitindeki kesitin Eik atlama Dayanm; Vcr Vcr = 0,65*fctd*bw*d (bw=A kesit uzunluu olarak alnacaktr. Kesitin kayma gvenliinin olmas iin; T1D Vcr ve T2D Vcr olmaldr. Bu artlarn salamamas halinde kesit ykseklii (d) gerektii kadar artrlmaldr. T2D = 1,5* T22 T1D = 1,5* T11

27

TEMELLER

A.ALTUNDAL

B) NORMAL KUVVET, MOMENT VE KESME KUVVET TESRNDEK TEKL TEMELLER B1) SMETRK TEKL TEMELLER Zemin kat kolonundan temele aktarlan kesit tesirlerinin (M,N,T) hesab, temel hesab yapmaktan daha da nemlidir ve hi de kolay deildir. Depremin olmad durumda, byk normal kuvvetle beraber kk olan moment ve kesme kuvveti tesir edecektir. Bu ksmda momentin yn sabittir deimez. Depremin olduu durumda ise daha kk normal kuvvetle birlikte depremsiz durumdakinden ok daha byk moment ve kesme kuvveti tesir edecektir. stelik bu durumda depremin yn deitirmesinden dolay momentin de yn deitirmesi dikkate alnmaldr. Deprem iin (x) ve (y) ynlerine gre iki ayr hesap yaplmas gerektii ve bu ynlerin her biri iin depremin soldan ve sadan geldii dikkate alnmaldr. Her tekil temelin kesit tesirleri hesab 4 ayr ekilde aratrlmal en elverisiz olan depremsiz durumla karlatrlarak sonuca gidilmelidir. Dey ykten oluan kolon alt u momentinin ihmal edilmesi durumunda depremin (x) ve (y) ynlerinden tesir etmesi durumunda iki hesabn yeterli olaca sylenebilir. Simetrik Tekil temel hesabnda momentin sadece bir ynden tesir ettii kabul edilerek bulunan M,N,T iin hesap yaplacaktr. Momentin yn deitirmesi halinde temel altndaki gerilme dal da ekildeki gibi deiecektir. N T t t T

N M

28

TEMELLER

A.ALTUNDAL

1)Temel Taban Boyutu Hesab: Temel tabannn boyutlarn hesabedebilmek iin nce temel altnda oluan gerilmenin deerini ve daln bulmak gereklidir. a) Gerilmelerin Hesab: Kesit tesirleri temel tabanna indirilmelidir.

N M N1 M1 A/2 A/2 T t

Temel taban ortasndaki kesit tesirleri: M1= M + T*t N1 = N T1 =T

M1 momentinin hesabnda, M momentinin ynne dikkat edilmelidir. Topran ve temelin arlndan dolay zemin emniyet gerilmesinde azaltma yapldndan Temel tabanndaki N1 , N olarak alnacaktr. T1 kesme kuvvetinin, temelle zemin arasndaki srtnme ile karland kabul edilmektedir. Kolondan gelen N normal kuvvetinin temel tabannn ortasna tesir etmemesi halinde, Kesit tesirleri temel tabanna indirildikten sonra temel tabannn ortasna tanmaldr. M N T t M2 A/2 c A/2 c A/2 N2 M N T t

N1 M1 A/2

29

TEMELLER

A.ALTUNDAL

M1 = M + T*t

M2 = M1 N1*c

N2=N1=N

M2 momentinin ynne bal olarak temel altndaki trapez gerilme dal Hesabedilmelidir. Temel altndaki Zemin gerilme dal ve deerinin hesab: Temel taban ortasna tesir eden M,N deerlerine gre temel altndaki ( 1 , 2 ) zemin gerilmelerinin hesab aadaki gibi yaplmaldr. N M

A/2

A/2 2

1,2 = N/F M/W F = A*B W = B*A2 /6 1,2 = N/AB 6M/BA2 e = M/N B M=eN

1,2 = N/AB 6eN/BA2 1,2 = N/AB(1 6e/A)

A b) Temel Taban boyutlarnn hesab; 1 z,net olmaldr. 1 = z,net yazlarak bilinmeyen A ve B den bir tanesi seilerek dieri hesaplanmaldr. Burada dikkat edilmesi gereken hususlar unlardr: Kolon boyutlar kare ise temel taban da kare olabilir. Kolon boyutlar dikdrtgen ise kolonun byk kenarn altna temelin byk kenar gelecek ekilde dzenleme yaplmaldr. nce A boyutunun seilmesinde ilem asndan kolaylk vardr.

30

TEMELLER

A.ALTUNDAL

A ve B boyutlar seiminde rakamn sonu 0 veya 5 olacak ekilde fazlaya yuvarlatma yaplm ise gerek zemin gerilmeleri yeni boyutlarla tekrar hesaplanmaldr. Temel Altnda Meydana Gelen eitli Gerilme Dallar: 1) e < A/6 Bu durumda temel altnn tamamnda basn gerilmeleri meydana gelecektir. Gerilmeler yukarda verilen formllerle hesaplanacaktr. 1 e e

A/6

A/6 A/6 A/6 A/6 A/6

2) e = A/6 2 gerilmesinin 0 olaca aikardr. Bu durumda zeminde gen gerilme dal meydana gelecektir. 1= N/AB[1 6(A/6)/A] 1= 2N /AB 1

A/6

A/6 A/6 A/6 A/6 A/6

e 3) e > A/6 Bu durumda 2 < 0 olacaktr. Zeminle temel taban arasnda bir blgede ekme gerilmeleri meydana gelecektir. Zemin ekme gerilmeleri alamayacandan temelin bu ksm yok kabul edilecektir.
A/6 A/6 A/6 A/6 A/6 A/6 A/3

1 x

Temelin ortasndan itibaren iki tarafa A/6 mesafesinin toplam olan A/3 ekirdek blgesidir. Bileke kuvvet ekirdek ksmnn dna kmtr.

31

TEMELLER

A.ALTUNDAL

Son durumda (N) edeer normal kuvvet alttaki gen gerilme dalnn ortasna tesir etmektedir. x; genin taban r; Bilekenin 1 gerilmesine olan mesafesi olmak zere x=3r yazlabilir. r = (A/2)-e x=3r x=3[(A/2)-e ] x = (3/2)(A-2e)

A/6

A/6 A/6 A/6 A/6 A/6

r 1 x

e 2

Temel tabannn x den byk olmasnn bir manas yoktur. A x olmaldr. Bu durumda basn kenarndaki gerilmenin hesab aadaki gibi yaplabilir. N= 1*x*(1/2)*B 1= 2N / Bx 1= (2N/B) 2 3(A-2e) 1 = 4 3 N B(A-2e) e A/3 artn getirmitir.

DIN 1054 Alman Yap artnamesi e 2*(A/6) 4) e = A/3 Bu durumda yukardaki ifadede e=A/3 yazlmaldr.
A/6

A/6 A/6 A/6 A/6 A/6

1 =

4 3 4N AB

N B(A-2A/3) 1 x r e 2

1 =

Temel tabannn yarnn basnca, dier yarsnn ekmeye alt grlmektedir. Zemin ekmeye alamayaca iin temelin ancak yarsndan istifade edilmektedir.

32

TEMELLER

A.ALTUNDAL

5) e >A/3 Temel tabannda ekme gerilmelerinin A/6 A/6 A/6 A/6 A/6 A/6 Meydana geldii blge yardan daha Fazla olmaktadr. r e ekme gerilmesi mutlak deerce 2 basn gerilmesinden daha fazla 1 olmaktadr. Bu trl temellere izin verilemez. x Bu durum, genel olarak komu binaya bitiik olarak dzenlenen yarm tekil temellerde karmza kar. nce kolondan gelen M,N,T temel tabanna indirilip M1 , N1 bulunmal, M1, N1 temel taban ortasna getirilmeli; M2= M1 + N1*x1 N2 = N1 Eksantriste bulunup bileke kuvvet ( e ) kadar teye tanmaldr. e = M2/N2 e >A/3 ise temel tabannda A boyunun byk olmasnn bir manas yoktur. Kurtulu yollar: Kenar kolon bir miktar ieri alnarak Eksantriste azaltlmaya allr. Tekil temel yerine B dorultusunda Srekli temel yaplarak A boyutu Azaltlr, B boyu artrlr. N2 M1 M2
A/2

N M T

x1 N1

N2
A/2

Dolaysyla Temelin ekmeye alan ksm azaltlm olur.

33

TEMELLER

A.ALTUNDAL

2)Kritik Kesitler ve bu kesitlerdeki Kesit Tesirlerinin Hesab: Eilme Momenti ve Kesme Kuvveti iin kritik kesitler, kolon kenarndan geen 11 kesiti ve kolonun dier kenarndan geen 22 kesitleridir. a M1 !1 0 1 2 0

M2

1
l2

2
M2

l1

1
A

M1

Zemin altndaki gerilme dal bulunur. Temel tabannn A kenar boyunca trapez gerilme dal (1, 2 ), B kenar boyunca ise ortalama gerilme dal olduu kabul edilmektedir(o) 11 kesitinin uzunluu 11 kesitindeki gerilme 11 kesitindeki moment l1 = (A-a) /2 !1 = 0 + a/A*( 1 o) talesle bulunur. M1= (1/6) ( l1)2 (!1+21)B Ayn moment farkl yollarla da bulunabilir. 11 kesitindeki kesme kuv. T1=[( 1 + !1 )/2]*( l1)B olarak bulunur.

34

TEMELLER

A.ALTUNDAL

22 kesitinin uzunluu 22 kesitindeki gerilme 22 kesitindeki moment 22 kesitindeki kesme kuv.

l2 = (B-b) /2 o = ( 1 + 2 ) / 2 M2= o (l2)2 (1/2)A T2= o (l2)A olarak bulunur. ortalama gerilmedir.

Moment ve kesme kuvvetleri bulunduktan sonra eilme donats hesab, zmbalama ve kayma tahkikleri bilindii gibi yaplacaktr. Donatnn kolon orta blgesinde daha youn kenarlara yakn daha seyrek olarak dzenlenmesi:
%3 A/8 %22 A/4 %50 A/4 %22 A/4 %3 A/8

A/8

A/8

A/8

A/8

A/8

A/8

A/8

A/8

3A/8

A/4

3A/8

(1/4)As

(1/2)As

(1/4)As

Donat aralklar, kenar ( 3A/8 ) ve orta (A/4 ) blgelerde eit olacak ekilde donat aplar farkl olarak seilebilir.

35

TEMELLER

A.ALTUNDAL

B2) EKSANTRK TEKL TEMELLER: Temel tabannda genellikle niform gerilme dal istenir. Bu ekilde temel tabanndan tam olarak istifade edilmi olur. Temelde meydana gelen oturmalar da eit olarak gerekleir. Ancak bu temellerin ina edilebilmesi iin momentin yn deitirmemesi gereklidir. Deprem blgesi dnda momentin sabit olduu durumlarda uygulanabilmektedir. N M a e t N M1 T

u A/2 A

v A/2

36

TEMELLER

A.ALTUNDAL

A) Temel Taban Boyut Hesab: Temele tesir eden M,N,T den dolay temel tabannda meydana gelecek olan zemin gerilmesinin niform olabilmesi iin temel taban momentin tesir ettii yne doru daha uzun olmaldr. nce verilen kesit tesirleri temel tabanna indirilir. Bu ekilde M1 momenti ve N1 normal kuvveti bulunacaktr. T Kesme kuvvetinin srtnme ile karland kabul edilmektedir. Temel derinliindeki malzemenin oluturaca g gerilmesi dikkate alndndan N1 normal kuvveti yerine de N alnmaldr. M1 ve N kuvvetlerinin yerine gemek zere e = M1 / N kadar tede tek bir N kuvveti alnabilir. Temel tabannn ortas bu N kuvvetinin bulunduu yerde olmaldr. Buradan (A/2) + e = u (A/2) e = v yazlabilir.

Bu N kuvvetinin temel taban ortasnda tesir etmesi halinde temel altnda

= N / (A*B)

niform gerilme dal meydana gelecektir. A*B N / z,net

z,net olmaldr. Buradan

Bu son ifadede A ve B den birisi kabul edilerek dieri bulunabilir. Temel taban boyutlar seilirken kolon kenarlarna dikkat edilmeli ve ayrca boyutlarda bytme yaplm ise son zemin gerilmesi tekrar hesaplanmaldr. Yukardaki bantlardan; u = (A/2) + e v = (A/2) e u+v=A u v = 2e olduu grlmektedir.

u mesafesinin v mesafesinden 2e kadar byk olmas halinde temel tabanndaki gerilme dalnn niform olduu grlmektedir. B) Kritik kesitler ve kesit tesirlerinin hesab; Kritik kesitler kolon i yznden geen kesitlerdir. Kolon boyutlar axb dir.

37

TEMELLER

A.ALTUNDAL

1-1 kesitinin mesafesi 2-2 kesitinin mesafesi

L1 = (A-a)/2 L2 = (B-b)/2 dir. M1 = z,net *(l1)2 (1/2)*B T1 = z,net *(l1)*B

1-1 kesitindeki moment

1-1 kesitindeki kesme kuvveti 2-2 kesitindeki moment

M2 = z,net *(l2)2 (1/2)*A T2 = z,net *(l2)*A a

2-2 kesitindeki kesme kuvveti

1
L2

2
b

2
B

1
u L1 A v

38