YAYILI TEMELLER

Yayl temel, ya da Franszca adyla anld gibi

radyejeneral veya radye (mat, raft), bir tr birleik yzeysel radyejeneral veya radye (mat, raft), bir tr birleik yzeysel
temel tipi olup zerinde veya iinde oturduu zeminle bir
betonarme plak gibi etkileen trdr. Yayl szc,
temelin bina kalbnn tmn kapsamas nedeniyle bu tr
temelin ilevinin tam karldr.
NN YAYILI TEMEL?
Oturmalar kontrol altna alnyor, dolaysyla eksik/hatal zemin
incelemelerinin etkisi ortadan kalkyor,
Temel kazs artk elle yaplmadndan her ayrk temel iin
bamsz kaz yapma yerine, yapnn oturaca yere giren
makina topra bina kalb boyunca temel gmme derinliine
kadar tmyle kolayca alabilmekte,
Depremde dier temel trlerine gre daha dayankl,
Su yaltmn kolayca salamas,
Gnmzde ktle betonunun ucuz ve kolayca salanabilmesi,
Artan donat miktarlarndaki maliyet farklarnn ok byk
olmamas.
Yayl temel
ayn eksende ten fazla kolon yk
bu eksenlerin iki veya fazla olmas
Temel boyutu B, byk olaslkla her zaman 5 mden
byk.
Tipik bir yayl temel 25 m genilik, 50 m boy ve 1 m
kalnlkta betonarme bir plaktr. Ayrca bu plak zemine en
az 1.5 m gmlmelidir.
Yayl Temelin Uygulama Koullar
Yayl temel ift ynde alan bir betonarme plak olmas
nedeniyle yk aldnda zeminle yakndan etkiletiinden
gerekli donat miktar edeer tekil temellere oranla daha
yksek olur. Bu nedenle de yayl temel kullanm yksek olur. Bu nedenle de yayl temel kullanm
geleneksel olarak baz koullara balanmtr.
Zemin zelliklerinin bina yklerini tekil veya birleik/srekli
temellerle tayamayacak kadar kt olmas,
Yap yknn ykseklii nedeniyle ayrk temel boyutlarnn bir
dieri ile kesiecek denli ar bymesi,
Alandaki zeminin deiken zelliklerine bal olarak binann
ayrk kolon temel ykleri altnda farkl oturma gsterme
Yayl Temelin Uygulama Koullar
ayrk kolon temel ykleri altnda farkl oturma gsterme
olasl,
Bina yklerinin deiken ve belirsiz olmas,
Yanal yklerin deikenlii,
Y.A.S.S.nden kaynaklanan kaldrma kuvvetlerinin bykl,
Su yaltma gereksinimleri,
Genel kural olarak, bir binada yayl temelin
kullanlabilmesi iin hesaplanm ayrk temeller toplam
alannn, bina oturma alannn en az yarsndan fazla
olmas gerekir.
Baz durumlarda gerekli temel alan bina kalp alann
aabilir. Bu zel durumda kazklara oturtulmu yayl aabilir. Bu zel durumda kazklara oturtulmu yayl
temel zmleri gerekli olmaktadr.
Yayl temellerde Trkiyede anld terimle kma veya
ampatman kullanm belirli limitler dnda (0.5 m),
uygun deildir.
Yayl Temel Trleri
En basit tr olan kirisiz tipte ykler hafifse dz plak, ykler
arsa kolon altlar kalnlatrlm temeller kullanlr.
Dz plakl yayl temel yapm kolayl ve bodrumda tam dz
bir alan salamas nedeniyle tercih edilir. zellikle donatlar
en kolay biimde yerletirilir. Dier tiplerden daha kaln
kmasna karn sonuta en ekonomik tip olarak
belirmektedir.
Dz Plakl Yayl Temel
Kolon yklerinin ar artmas buralarda yksek kesme
kuvvetleri oluturur. Bu etki dz plaklarda zmbalamay
nlemek iin kalnlklarn kabul edilemez dzeye kmas
sonucuna ynelttiinden sadece kolon altlarna gelen
blgeleri kalnlatrma yolu seilebilir. Bu seimle demir ve
betonda ekonomi salanrsa da kaz-dolgu, kalp ve
tesviye ileri ek maliyet getirmektedir.
Kolon Altlar Kalnlatrlm Yayl Temel
Daha ekonomik zm dz ve ters kirili (omurgal) plaklarla
salanabilir. Plak kalnl kolonlar arasna sistematik olarak
yerletirilmi kirilerin salad rijitlik nedeniyle byk lde
azalr. ekilde kirilerin stte olduu tip grlmektedir.
Dz Kirili Yayl Temel
Bina ykseklii ve arl arttka zemin yukarda grlen
yayl temel tipleri ile aktarlan ykleri karlayamayacak
duruma gelebilmektedir.
Byle durumlarda zemin iyiletirmesi ya da derin temel
zmlerini dnmeden nce temelin yzdrlmesi
Temelin Yzdrlmesi
zmlerini dnmeden nce temelin yzdrlmesi
seenei de deerlendirilmelidir.
Yzdrme/telafi (compensated) terimi temeli yeterince derine
indirerek kazlan zemin arln net tama gcne ekleme
amacna yneliktir. Bylece temel tama gc kazlan toprak
derinlii edeeri bir art gsterecektir.
ekilde bodrumlu olarak tasarlanm bir binann yayl
temel sistemi grlmektedir. Burada ama yeraltnda
hacm kazanmak olduundan yzdrme etkisine
gereksinim olmasa da iki bodrum iin kaz yaplacaktr.
Bodrumlu ve Yzdrme Etkili Yayl Temeller
ekildeki rnekte ama yeraltnda ek hacm kazanmak
deil, D
f
gibi bir derinlie edeer zemin ktlesini tama
gcne katmak olduundan, yaps ve yapm teknii farkl
bir temel uygulanmaktadr. Hcre biimli hafif betonarme
temel kazdan sonra yerinde dklebilecei gibi yzeyde
yaplp yumuak zemine batrlabilmektedir. Bu tr temelin
yaps nedeniyle bodrum amal kullanlabilme nitelii
yoktur.
Bodrumlu ve Yzdrme Etkili Yayl Temeller
yoktur.
TAIMA GCNE GRE HESAPLAMALAR
Yayl temeller esas olarak zayf zeminler zerine
yapldklarndan tama gc asndan bir sorun belirmemesi
gerekir. Bir dier deyile temel alannn ar bytlmesi
taban basnlarnn dmesini saladndan tama gcnn
almas, kullanlan byk gvenlik saylarna da bal olarak, almas, kullanlan byk gvenlik saylarna da bal olarak,
dk olaslk tar.
c- zeminlerde literatrde tama gcnn aldna ynelik
bilgiler yoktur.
c- zeminde tama gcnn hesaplanmas iin Terzaghi,
Brich-Hansen, Meyerhof ve Vesic yaklamlarndan herhangi
biri kullanlabilir. rnein, son tama gc Vesic ile,
d c c c c q q q q
1
q c N s d i q N s d i B N s d i
2

= + +
Net son tama gc
=
net
d
d f
q q D
Global gvenlik says kullanarak gvenli tama gc ise
d(net )
d
all em
(net) net
q
q q
q
GS GS

= = =
Geleneksel yaklamda tama gc asndan her
durumda zeminin net gvenli tama gcnn (
em(net)
)
zemine gelecek net basntan (q
net
) byk olmas istenir.
Killerde sabit yk ve maksimum hareketli yk iin gvenlik
says 3ten az olmamal, en u durumda bile gvenlik says 3ten az olmamal, en u durumda bile gvenlik
says en az 1.75-2 olmaldr.
KUMDA YAYILI TEMEL
Kumda yayl temel kullanm gnmz koullarnda olaanst koullarda
gndeme gelmektedir. Bunun nedeni kayma direnci as 30nin stnde
olan ortamda genilii 10 mden byk bir temelin tama gcnn ok
yksek dzeyde kaca, bunun altndaki deerleri iin ise zellikle
deprem blgelerinde olas zemin yenilmesine kar iyiletirme zorunluu
belirmesidir.
Kumlu zeminlerde yayl temel uygulamas bir istisna olarak alglanmaldr.
Kumda sorunlar tama gc deil, oturmalardan kaynaklanmaktadr.

= +

( )
( )
11.98 1 0.33
25.+
f
em net
D mm
N
B

( )
( )
15.93
25.+
em net
mm
N
=
( )
50 23.96
em net
mm N
Meyerhof
PROBLEM: 15x30 m boyutlarda bir yayl temel
dzeltilmi standart penetrasyon direnci N*=10 olan SP
kumda 2 m derinlie oturtulacak. zin verilen oturma 50
mm ise net gvenli tama gcn hesaplaynz.
( )
23.96 * =
net
em N
= 240 kPa

( ) D mm

= +

( )
( )
11.98 1 0.33
25.+
f
em net
D mm
N
B
Olaan gvenlik says 3 olarak alndnda NL killerde gvenli
tama gc
( )
0.195
1.713 1 1 0.4
net u
f
em
D
B
c
L B

= + +




KLDE YAYILI TEMEL
L B



Transcona Silosunda
Yayl Temel
Tama Gcnn
Almas (1913)
PROBLEM: 15x30 m boyutlarda bir yayl temel drenajsz
kayma direnci c
u
= 50 kPa olan kilde 2 m derinlie
oturtulacak. Ksa vadede gvenli ve son tama gcn
hesaplaynz.
( )
0.195 15 2
1.713 50 1 1 0.4 99
30 15

= + + =


net
em kPa
Buradan son tama gc q
d
3
em
300 kPa bulunur,
bu da kilin zelliine gre azmsanmayacak bir
dzeydir!
PROBLEM: 6 katl bir yap 20 m * 30 m boyutlarnda bodrumlu bir yayl temel
zerine ina edilecektir. zin verilen toplam oturma 100 mm ve tama gc
asndan istenen minimum gvenlik says 3 olduuna gre gerekli gmme
derinliini hesaplaynz (Kil kalnl: 30 m,
n,kil
=
d,kil
: 15.2 kN/m
3
, e
0
: 0.68,
YASS: -1 m, q
u
: yzeyde 56 kPa ve derinlikle 1.75 kPa/m artyor, C
c
: yzeyde
0.475 ve derinlikle C
c
yzey-0.012 z ilikisiyle azalyor, yayl temel kalnl: 1
m, her bir kattan 12.5 kPa lk yk aktarlyor,
temel
: 25 kN/m
3
).
Tama Gc Kontrol
Tama gcne gre GS:3 isteniyor. Bunu salayan D
f
bulunup
oturmalar kontrol edilecek.
D
f
:1.6 m kabul
Q 6 12.5 1 25 100 kPa = + =
1.6 15.2 24.32 kPa =
net
Q 100 24.32 75.68 kPa = =
Yapdan aktarlan yk
Kazlan ksmn arl
Zemine etkiyen net basn
Temel taban -1.6 m de. Yapdan aktarlan gerilmelerin temel genilii (B)
kadar derinlie etkidii kabulyle gvenli tama gc -1.6 m ile -21.6 m kadar derinlie etkidii kabulyle gvenli tama gc -1.6 m ile -21.6 m
arasnda (-11.6 m) ortalama c
u
kullanlarak hesaplanacak.
u
ort
q 56 11.6 1.75 76.3 kPa = + =
u
ort
c 76.3/ 2 38.15 kPa = =
d
(net)
net
q
228.67
GS 3.02
Q 75.68
= = =
Tama gc asndan istenen gvenlik salanyor
Oturma Kontrol
d
(net)
q 5.14 38.15 1.13 1.032 228.67 kPa = =
f
d u
(net)
0.195 B D 0.195 20 1.6
q 5.14 c 1 1 0.4 5.14 38.15 1 1 0.4
L B 30 20

= + + = + +


Oturma Kontrol
D
f
=1.6 m, oturma hesaplanacak kil kalnl 30-1.6=28.4 m
Oturma hesaplanacak derinlik 1.6+28.4/2=15.8 m (temel taban altnda 14.2 m)
0
(1.6 14.2) 15.2 (0.6 14.2) 9.81 240.16 145.19 94.97 kPa

= + + = =
75.68 20 30
30.04 kPa
(20 14.2) (30 14.2)

= =
+ +
-15.8 m de skma indisi
c
C 0.475 0.012 15.8 0.285 = =
c 0
o
0 0
C 0.285 94.97 30.04
S H log 28400 log 575 mm 100 mm
1 e 1 0.68 94.97

+ +

= = = >>

+ +


Tama gc asndan istenen gvenlik salanmasna karlk tahmin edilen
oturmalar kabul edilebilir snrdan ok yksek. Bu durumda istenen oturma
snrlar iinde kalmay salayacak D
f
aratrlacak.
D
f
=5.6 m, oturma hesaplanacak kil kalnl 30-5.6=24.4 m
Oturma hesaplanacak derinlik 5.6+24.4/2=17.8 m (temel taban altnda 12.2 m)
D
f
:5.6 m kabul
0
(5.6 12.2) 15.2 (4.6 12.2) 9.81 270.56 164.81 105.75 kPa

= + + = =
Q 100 kPa =
5.6 15.2 85.12 kPa =
net
Q 100 85.12 14.88 kPa = =
Yapdan aktarlan yk
Kazlan ksmn arl
Zemine etkiyen net basn
14.88 20 30
6.57 kPa
(20 12.2) (30 12.2)

= =
+ + (20 12.2) (30 12.2) + +
-17.8 m de skma indisi
c
C 0.475 0.012 17.8 0.261 = =
c 0
o
0 0
C 0.261 105.75 6.57
S H log 24400 log 99.23 mm 100 mm
1 e 1 0.68 105.75

+ +
= = = <

+ +


Hesaplanan oturma izin verilen snr iinde.
Temel taban -5.6 m de. Gvenli tama gc -5.6 m ile -25.6 m arasnda (-15.6
m) ortalama c
u
kullanlarak hesaplanacak.
56 15.6 1.75 83.3 = + =
u
ort
q kPa
83.3/ 2 41.65 = =
u
ort
c kPa
( )
0.195 0.195 20 5.6
5.14 1 1 0.4 5.14 41.65 1 1 0.4
30 20


= + + = + +



f
d u net
D
B
q c
L B
( )
5.14 41.65 1.13 1.112 269.01 = =
d
net
q kPa
( )
269.01
18.08 3
14.88
= = = >>
d
net
net
q
GS
Q
Oturmalarn izin verilen snrlara ekilmesi tama gcne gre gvenlik
saysnn ok byk deerler almasn salad.
YAYILI TEMEL ALTINDA TABAN BASINLARI
Yayl temel zeminle yakndan etkileim iinde olan betonarme bir
plaktr.
Bu nedenle sadece zemin kitlesi iinde gelien oturmalar deil,
yzeydeki ekil deitirmeler de plakta belirecek kesme kuvvetleri ve
momentlerin hesaplanmas asndan nem tar.
Toplam yk styap ve yayl temelin zarl oluturduuna gre
bunu temel alanna blerek zemine gelen ortalama gerilmeyi her bunu temel alanna blerek zemine gelen ortalama gerilmeyi her
mhendis deimez bir deer olarak kabul etme eilimindedir.
Oysa bu plak kendi rijitlii ve zerinde oturduu zeminin zelliklerine
bal olarak deiik davranlar gsterir. Daha ksa bir deyile,
gerilmeler hibir zaman sabit yani taban basnc dalm niform
deildir.
Taban basnc temel pla ile zemin arayzeyinde oluan gerilme olarak
tanmlanrsa, dalmnn zeminin trne, plan rijitliine, temel gmme
derinliine ve uygulanmakta olan gerilmenin son tama gcne oranna
bal olduu sylenebilir.
Ani yklenen kilde uyanabilecek maksimum diren kenarlarda
belirmekte, kumda ise kayma direnci normal gerilmeye bal olarak
arttndan gerilmenin sfr olduu kenarlarda taban basnc
oluamamaktadr. Bylece kil ve kumda oturan ayn rijitlikte plakta taban
basnlarnn belirgin farklar gsterdii grlmektedir.
Rijit Plak Altnda Taban
Basnc Dalm
Yklerin yksek dzeyde olmas veya zeminin kaya ortam gibi plan
rijitliine baskn olmas zel durumlar yanstr.
Bu durumda taban basnlar ekilde c ve dde gsterildii gibi farkllklar
gsterecektir. Tm bu dalmlar temel planda oluacak oturmalar tayin
etmekte, kesme kuvvetleri ve momentlerin deeri nemli lde
deimektedir.
Rijit Plak Altnda Taban Basnc Dalm
Temel altnda taban basnlarnn dalm bu tr karmaklk gsterdiinden
gnmzde belirli bir kalp yelemek yerine plan ve temel zemininin rijitliklerini
duyarl olarak lerek dalm saysal yntemlerin kullanm ile saptamak en doru
yaklam olmaktadr. Bu amala PLAXIS, LUSAS, FEAR, DIANA, CRISP, ABAQUS
genel yazlmlar veya amaca ynelik zel programlar kullanlabilir.
YAYILI TEMEL ANALZ YNTEMLER
Yayl temeller gnmzde giderek artan rabet grmektedir.
Bunda kaz ilemlerinin kolaylamas ve ktle betonunun
bollamas kukusuz nemli etki yapmtr. Ancak bu temellerin
boyutlandrma ve analizinin henz tatmin edici dzeyde
yaplamad grlmektedir.
Hesaplamaya betonarme pla rijit ve rijit olmayan zellikte kabul Hesaplamaya betonarme pla rijit ve rijit olmayan zellikte kabul
ederek iki farkl ekilde yaklamak sz konusudur.
Rijit yntemler olarak adlandrlan yntemler 1980lere dein yaygn
olarak kullanlm, bilgisayarlar ve bunlarn kulland saysal
analizin geliimi ile de gnmzde rijit olmayan yntemler n plana
kmtr.
Temel Plan Rijit Kabul Eden Yntemler
Bu geleneksel yntemde temel, zerinde oturduu zemine oranla sonsuz
rijitlikte kabul edildiinden betonarme plan ekil deitirmelerinin taban
basnlarnda nemsenecek deiimler oluturmayaca sonucu kmaktadr.
Buna bal olarak taban basnc dalmnn sadece yap ykleri ve temelin
arlna bal olduu, ve bu dalmn kuvvetler bilekesinin etkime yerine
gre niform ya da lineer deikene dnmesi sz konusudur.
Rijit Temel Yaklamnda Olas Taban Basnc Dalmlar
Konuyu bylece basitletiren statikiler temeli iki ynde birbirinden
bamsz olarak alan kiri gibi zmlerdir.
Bu tr bir bak sonucu temelin altnda gerekte dalm yeniden deien
gerilmeleri gzard ettiinden hesaplanan moment, kesme ve kme gerilmeleri gzard ettiinden hesaplanan moment, kesme ve kme
deerleri hatal kmaktadr.
Ancak bu yaklam elle hesaplamaya olanak saladndan yakn
zamana kadar kullanlmtr.
PROBLEM: 16.5 m x 21.5 m
boyutlarndaki yayl temelde
kolon yklerinin yerleri ve
deerleri ekilde verildii
gibidir. Rijit yntem
kullanarak (a) Tm
kolonlarn boyutlar 0.5 m *
0.5 m olduuna gre A, B, C,
D, E ve F noktalarndaki
taban basnlarn bulup
bunlarn
em(net)
=60 kPa bunlarn
em(net)
=60 kPa
olarak verilen net izin
verilebilir tama gc
deerinden kk olduunu
gsteriniz. (b) y
dorultusunda donat
hesabna ynelik momentleri
hesaplaynz.
(Ykler artrlm olarak verilmi)
a) Temel alan,
2
16.5 21.5 354.75 A B L m = = =
Toplam kolon yk, Q=Q
1
+Q
2
+Q
3
++Q
12
Q=400+500+400+1500+1500+1200+1500+1500+1200+400+500+400=11000 kN
x ekseni etrafnda atalet momenti, x ekseni etrafnda atalet momenti,
3 3
4
16.5 21.5
13665
12 12
x
B L
I m

= = =
y ekseni etrafnda atalet momenti,
3 3
4
21.5 16.5
8050
12 12
y
L B
I m

= = =
yklerin x ekseninde etki merkezi,
1 1 2 2 12 12
...... Q x Q x Q x
x
Q

+ + +

=
0.25 (400 1500 1500 400) 8.25 (500 1500 1500 500) 16.25 (400 1200 1200 400)
11000
x
+ + + + + + + + + + +
=
7.814 x m

=
Kolonlarda
moment
olsayd
dikkate
alnacakt
2
x
B
e x

=
16.5
7.814 0.436 0.44
2
m m = =
x ekseninde eksantriklik,
1 1 2 2 12 12
...... Q y Q y Q y
y
Q

+ + +

=
0.25 (400 500 400) 7.25 (1500 1500 1200) 14.25 (1500 1500 1200) 21.25 (400 500 400)
11000
y
+ + + + + + + + + + +
=
10.75 y m

=
yklerin y ekseninde etki merkezi,
Kolonlarda
moment
olsayd
dikkate
alnacakt
2
y
L
e y

=
21.5
10.75 0
2
= =
y ekseninde eksantriklik,
11000 0 0
x y
M Q e kNm = = =
11000 0.44 4840
y x
M Q e kNm = = =
yklerin x ekseni etrafnda oluturduu moment,
yklerin y ekseni etrafnda oluturduu moment,
Kolonlarda
moment
olsayd
dikkate
alnacakt
11000 4840 0
31 0.6 0
354.75 8050 13665
y
x
y x
M x
M y Q x y
q x
A I I

= =
Herhangi bir noktada taban basnc,
2
31 0.6 8.25 0 35.95 /
A
q kN m = + =
2
31 0.6 0 0 31.00 /
B
q kN m = + =
2
31 0.6 8.25 0 26.05 /
C
q kN m = =
2
31 0.6 8.25 0 26.05 /
D
q kN m = =
2
31 0.6 0 0 31.00 / q kN m = + =
2
31 0.6 0 0 31.00 /
E
q kN m = + =
2
31 0.6 8.25 0 35.95 /
F
q kN m = + =
Verilen noktalarn tmnde q<
em(net)
: tama gc asndan sorun yok.
b) Yayl temeli y ynnde AGHF (B
1
=4.25 m), GIJH (B
1
=8 m) ve
ICDJ (B
1
=4.25 m) eklinde erite blelim.
AGHF (B
1
=4.25 m) eridi:
35.95 35.95
35.95
2 2
A F
ort
q q
q kPa
+ +
= = =
Daha hassas hesap iin G ve H noktalarndaki gerilmeler de hesaplanabilirdi.
eritte ortalama taban basnc,
NOT: Dier eksende hesap yaplrken taban basnlar niform olmayacak.
eritte toplam zemin reaksiyonu,
1
35.95 4.25 21.5 3285
ort
q B L kN = =
eritte toplam kolon yk,
1 4 7 10
400 1500 1500 400 3800 Q Q Q Q kN + + + = + + + =
NOT: Dier eksende hesap yaplrken taban basnlar niform olmayacak.
Bu durumda daha fazla noktada gerilmeler hesaplanmal.
1 1 4 7 10
( ) 3285 3800
3542.5
2 2
ort
q B L Q Q Q Q
ortalama yk kN
+ + + + +
= = =
2
1
3542.5
38.768 /
4.25 21.5
ort dzeltilmi
ortalama yk
q kN m
B L
= = =

Bu durumda dzeltilmi ortalama taban basnlar,
Kolon ykleri iin dzeltme katsays,
3542.5 ortalama yk
1 4 7 10
3542.5
0.9322
3800
ortalama yk
F
Q Q Q Q
= = =
+ + +
1( ) 10( ) 1 10
0.9322 400 372.89
dzeltilmi dzeltilmi
Q Q F Q F Q kN = = = = =
4( ) 7( ) 4 7
0.9322 1500 1398.36
dzeltilmi dzeltilmi
Q Q F Q F Q kN = = = = =
Buna gre dzeltilmi kolon ykleri,
GIJH (B
1
=8 m) eridi:
31.00 31.00
31.00
2 2
B E
ort
q q
q kPa
+ +
= = =
eritte ortalama taban basnc,
Daha hassas hesap iin G, B, I ve H, E, J noktalarndaki gerilmeler kullanlabilir.
Ancak bu eritte kolonlar erit ortasnda olduundan bizim bulduumuz deer elde edilecekti.
eritte toplam zemin reaksiyonu, eritte toplam zemin reaksiyonu,
eritte toplam kolon yk,
1
31.00 8 21.5 5332
ort
q B L kN = =
2 5 8 11
500 1500 1500 500 4000 Q Q Q Q kN + + + = + + + =
Bu durumda dzeltilmi ortalama taban basnlar,
Kolon ykleri iin dzeltme katsays,
1 2 5 8 11
( ) 5332 4000
4666
2 2
ort
q B B Q Q Q Q
ortalama yk kN
+ + + + +
= = =
2
1
4666
27.128 /
8 21.5
ort dzeltilmi
ortalama yk
q kN m
B L
= = =

Buna gre dzeltilmi kolon ykleri,
2 5 8 11
4666
1.1665
4000
ortalama yk
F
Q Q Q Q
= = =
+ + +
2( ) 11( ) 2 11
1.1665 500 583.25
dzeltilmi dzeltilmi
Q Q F Q F Q kN = = = = =
5( ) 8( ) 5 8
1.1665 1500 1749.75
dzeltilmi dzeltilmi
Q Q F Q F Q kN = = = = =
ICDJ (B
1
=4.25 m) eridi:
eritte ortalama taban basnc,
eritte toplam zemin reaksiyonu,
26.05 26.05
26.05
2 2
C D
ort
q q
q kPa
+ +
= = =
eritte toplam kolon yk,
1
26.05 4.25 21.5 2380
ort
q B L kN = =
3 6 9 12
400 1200 1200 400 3200 Q Q Q Q kN + + + = + + + =
Bu durumda dzeltilmi ortalama taban basnlar,
Kolon ykleri iin dzeltme katsays,
1 3 6 9 12
( ) 2380 3200
2790
2 2
ort
q B L Q Q Q Q
ortalama yk kN
+ + + + +
= = =
2
1
2790
30.534 /
4.25 21.5
ort dzeltilmi
ortalama yk
q kN m
B L
= = =

2790 ortalama yk
Buna gre dzeltilmi kolon ykleri,
3 6 9 12
2790
0.8719
3200
ortalama yk
F
Q Q Q Q
= = =
+ + +
3( ) 12( ) 3 12
0.8719 400 348.76
dzeltilmi dzeltilmi
Q Q F Q F Q kN = = = = =
6( ) 9( ) 6 9
0.8719 1200 1046.25
dzeltilmi dzeltilmi
Q Q F Q F Q kN = = = = =
Kesme kuvveti ve moment diyagramlar
AGHF (B
1
=4.25 m) eridi:
donat stte
donat altta
GIJH (B
1
=8 m) eridi:
ICDJ (B
1
=4.25 m) eridi:
Kolon yklerinin temelde niform dalmad problemlerde rijit
yntemle elde edilen eilme momenti deerleri saysal zmle
bulunanlara gre byk kmakta, ayn zamanda moment diyagramlar
kapanma yerine eksenden uzaklama eiliminde olmaktadr.
Saysal zm ve Rijit Temel Varsaym ile Bulunan Momentlerin Karlatrmas
Yayl Temeli Rijit Kabul Etmeyen Yntemler
Yayl temeli tam rijit olarak kabul etmeyen yaklamlar, taban basnc dalmlarn
ve bunlarn temelin ekil deitirmelerine etkilerini gznne alrlar.
Ancak rijit ynteme oranla bu yaklam daha gereki sonu vermesine karn,
zmde ciddi problemlerle karlalabilmektedir.
Zira temel-zemin etkileimini kestirmek grnd kadar kolay deildir.
Bu konuda ilk giriimlerden biri Terzaghi tarafndan yaplmtr. Winkler hipotezinden
yola klarak zemin birbirinden bamsz elastik yaylarla modellenmi, bylece yola klarak zemin birbirinden bamsz elastik yaylarla modellenmi, bylece
temel altndaki taban basnc ile oturmalar arasnda bir bant salanmaa
allmtr.
Daha sonralar bamsz yay modelinin nemli sakncalar farkedildiinden bu
yaylarn birbiri ile balants modele katlarak zme gidilmitir (coupled method).
Balantl yaylar modelinde reaksiyonlar temel altnda bir anlamda tahminle
datma gerei olduundan bu sakncay gidermek iin yaylar yannda baka
mekanik elemanlarn kullanmn ngren ok-parametreli zm sistemi gelitirilme
aamasndadr.
Winkler Hipotezine Dayal Yntem
Zemin ortamnn temel altnda tek boyutta skabilen elastik yaylarla temsil
edilmesi XIX. yzyldan kalma bir hipoteze dayal olup taban basnc ile
yay skmas arasnda yatak katsays olarak tariflenen deimez bir
bant olduu kabul edilmitir.
q
k =
s
q
k

=
Birim hacm arlk boyutlarn tayan (kN/m
3
) yatak katsays zeminin gerek
gerilme-birim boy deitirme zelliklerini tmyle gzard etmekte ve temelin
bir seri yay zerinde dorusal zellii gsterdiini kabul etmektedir.
Winkler Zemin-Temel Etkileim Modeli (a) Kabul Edilen Dorusu (b)Yayl Yatak
Bylesine bir varsaym ok karmak olan temel-zemin etkileimini tmyle
basitletirmekte, problem
. b
s
Q M U k dA + =

bants ile zlmektedir. Burada Q st yapdan gelen ykleri, M

b
temelin bants ile zlmektedir. Burada Q st yapdan gelen ykleri, M
b
temelin
kitlesini, A temel taban alann, U yeralt su seviyesinden tabana gelen
kaldrma kuvvetini, ise incelenen noktada temelin kmesini
gstermektedir.
Kk boyutlardaki temellerde dorusal k
s
deeri kullanm ar hatalar
getirmeyebilirse de, boyutlar bydke hatalarn kabul edilemez dzeylere
kaca uygulamada grlmtr.
Bu hatalarn giderilmesi iin
yatak katsaysnn temel
boyunca deikenliini
peinen kabul etmek
gerekmektedir.
ekilde tek k deerinden
Tek Yay
Temelde
ekilde tek k
s
deerinden
deiken deerlere gei ve
bunun gerekesi
gsterilmektedir.
Yay Katsaylarnn Deiimi
Temelde
anaklanma
Deiken
k
s
Balantl Yntem
Rijit yayl temelde tek k
s
deeri gerekle badamayan tek kme deeri ()
vermektedir. Oysa, temel ykleme sonras anak biimine dnmektedir (
1
,
2
).
Bu durumda, k
s
deerlerinin ekilde gsterildii gibi deiken olmas
gerekecektir. Bu deikenliin gereince salanabilmesi iin ekilde gsterildii
gibi yaylarn birbirine bal olduu varsaym yaplmaldr (coupled method).
Balantl Yaylar Yaklam
Balantl ynteme benzer ancak daha basit yar balantl yntemde (pseudo
coupled) temelin kenarndaki yaylarn i taraftakilerden daha rijit olduu
varsaylmakta, bylece ykleme sonucu anak biimi salanmaktadr.
Yar balantl yntemle zmde u yol izlenebilir:
* Yayl temel iki veya fazla i ie blgeye ayrlr.
* Her blgeye bir k
s
deeri atanr. Ancak bu atamada dten ie artan
deerler seildii gibi en iteki k
s
deerinin en itekinin yars kadar
olmasna dikkat edilir.
Yar Balantl Yntem
olmasna dikkat edilir.
* Bu deerleri kullanarak kesme kuvveti, moment ve kme
diyagramlar izilir.
Yar balantl yay sistemi kullanm ile yaplan zmlerden elde edilen
maksimum moment deerlerinin Winkler yaylar ile yaplan zmlerden %25
kadar fazla olmas, tek k
s
deeri ile hesap yapmann artk terkedilmesi gerektiini
gsteren nemli bir kanttr.
Yar Balantl Yay Ynteminde k
s
Oranlarnn Seimi
Yatak Katsaysnn lm
Yatak katsays en kolay ekilde, plaka tama deneyinden elde edilen
erisinde =25 mm oturmaya karlk gelen kiri modln hesaplayarak
bulunmaktadr.
Yatak katsays k
s
deimez bir deer kabul edildiinde bunun temel
derinliinde uygulanan 305 mm apl plaka tama deneyinde llerek
(k
0.3
) temel boyutuna uygulanmak zere
2
0.3 B +

0.3
0.3
s
k k
B

=


2
0.3
0.3
2
s
B
k k
B
+

=


killerde ise
kumlarda
ifadelerinden hesaplanabilecei ne srlmtr. Bir dier deyile k
s
kumlarda,
beklendii gibi temel boyutundan dorusal olmayan biimde etkilenmekte,
killerde ise dorusallk gstermektedir.
Oysa eldeki bilgiler k
s
nin sadece temelin genilii deil, biimi, gmme
derinlii, yklemeden sonra geen sre, zeminin zellii ve de en nemlisi
incelenen noktann temelin altndaki konumuna bal olarak deitiini
gstermektedir.
Kumlarda gvenilir bir deney olan standart penetrasyon okumalarnn
kullanlabilecei ve
0.3
1.8 * k N =
uzun kirilerde ise
E
uzun kirilerde ise
2
(1 )
s
s
E
k
B
=

bantsndan yararlanlabilecei bildirilmitir. N* dzeltilmi SPTN deerini, E

s
zeminin deformasyon modln, ise zeminin Poisson orann temsil
etmektedir.
DEY YATAK KATSAYILARI, k
s
(kN/m
3
)
TERZAGH R DANEL ZEMN AIRI KONSOLDE KL
BAIL BRM HACIM AIRLIK KIVAM
GEVEK ORTA SIKI KATI SERT OK SERT
Kuru/nemli kum 12800 41600 160000
24000 48000 96000
Batk kum 8000 19600 96000
DAS R DANEL ZEMN AIRI KONSOLDE KL
BAIL BRM HACIM AIRLIK KIVAM
GEVEK ORTA SIKI KATI SERT OK SERT
Kuru/nemli
kum
8000-
25000
25000-
125000
125000-
375000
12000-
25000
25000-
50000
>50000
Batk kum 10000-
15000
35000-
40000
130000-
150000
KUMLAR KLLER
GEVE
K
ORTA
SIKI
SIKI KLL SLTL q
u
<200 200<q
u
<800 q
u
>800
4800-
16000
9600-
80000
64000-
128000
32000-
80000
24000-
48000
12000-
24000
24000-48000 >48000
BOWLES
USA STHKAM (TM5-809-12)
Su erii 1-4 5-8 9-12 13-16 17-20 21-24 25-28 >28
OH-CH-MH - 47500 40700 33950 27100 20350 13600 6800
OL-CL-ML - 54300 47500 40730 33950 27150 20350 13600
SM-SC 81500 67900 61000 54300 40700
SW-SP 81500+ 81500 67900 61100
GM-GC 81500+ 81500+ 81500 67900
GW-GP 81500+ 81500+
Uygulamada kolayl nedeniyle gnmzde dahi sk uygulama bulan yatak
katsays kavram u hatalar iermektedir:
*. Temel altnda ilev yapt dnlen yaylarn bamsz olmas, boyu
ksalan bir yayn dierini etkilememesi sonucunu getirdiinden, plakta
momentlerin olumayaca gibi yanltc bir sonu douracaktr. Oysa
temel kase biimi aldndan bu grn geerlilii bulunmamaktadr. temel kase biimi aldndan bu grn geerlilii bulunmamaktadr.
*. Yay katsaylar temelin boyutlarna bal olduundan plaka tama
deneyinden gerek temel boyutlarna dnm nemli hatalar
getirebilmektedir.
*. Tabakal zeminde uygulanamaz.
*. Dey ynde yklenen zemin yanal telenme yapar. Bu zellik yay
sisteminde gznne alnamamaktadr.
Yatak katsays yntemiyle hesaplama yaplacak olursa, rijitlii
2
4
16 (1 )
b b s
s
E I
K
E L

=
ile verilen yayl temelde yay modelinin sadece merkezden
ykleme yaplan durumda gereki sonular verdii, dier
tm yklemeler iin ciddi hatalar doduu grlmektedir
Yay Modeli ve Srekli Ortam zmlerinde Moment Karlatrmas
Yayl Temelin erit Olarak ncelenmesinin Etkisi
Yayl temellerin analizinde kullanlm geleneksel yntemlerden biri de
temelin ince eritlere ayrlarak bunlarn zerlerindeki yklerle bamsz
incelenmesidir. Bylelikle her eridin sadece kendi zerinde bulunan
yklere tabi olaca gibi bir varsaym yaplm olmaktadr. Bu yaklamn
sonucu, eritlerin hesaplanacak oturmalarnn yayl temelin tm iin
hesap yapldnda belirecek telenmelerden olduka kk kmas
biiminde belirmektedir. Bylece hesaplanan momentlerde de ciddi
hatalar domaktadr. hatalar domaktadr.
Bu hatalarn kkeninde sadece temel deil, alttaki zeminin derinliinin
de bulunduu ne srlmektedir. FEAR yazlm ile zlm basit
rnekte 20x12 m boyutlarnda temelin 5 m, 20 m ve sonsuz derinlikte kil
zerinde oturmas durumunda oturmalarn nemli farklar gsterecei,
ayrca eritlere ayrarak yaplan hesaplamalarn gerekten olduka farkl
sonular verecei anlatlmaktadr.
Sonlu Derinlikte Yayl Temelin eritlere Ayrlmas
Elastik Eriler Ykleme Durumu
TEMELN TM
H=20
ORTA ERT
H=20
TM TEMEL
H=5
TM TEMEL
H=
M
xxC
(MNm/m) 2.8 2.4 2.4 2.8
M
yyC
(MNm/m) 2.3 1.9 1.9 2.3
M
xxB
(MNm/m) 0.24 0.30 0.20 0.22
M (MNm/m) 0.31 0.39 0.30 0.31
YAYILI TEMELDE OTURMA VE MOMENTLERN DEM
M
yyB
(MNm/m) 0.31 0.39 0.30 0.31

C
(mm) 99 73 40 148

B
(mm) 76 45 35 125
DESIGN OF RAFTS
1. It is almost impossible to exceed the ultimate bearing
capacity of a raft seated at a reasonable depth.
2. It is therefore logical to analyse the deformations and
settlement of the mat by subgrade modulus, or, settlement of the mat by subgrade modulus, or,
numerical analysis approach (use SAFE, PLAXIS,
LUSAS, ELPLA).
3. Determine soil properties by plate bearing tests,
boring/laboratory testing.