Intertekstualno w filmie Odmiany i Egzemplifikacje Katarzyna Majewskia

Adam Piotrowski

Intertekstualno
Ksika Julii Kristevy Semeiotike, w ktrej autorka podja badania nad kryterium dialogicznoci i posuya si terminem intertekstualit Badania intertekstualne wywodz si z Bachtinowskiej teori wypowiedzi polifonicznych. Wedug Michaa Bachtina kada wypowied charakteryzuje si dialogowoci, gdy stanowi reakcj na wypowiedzi wczeniejsze i sprzyja powstawaniu dalszych. Dialogowo u Kristevy to: interakcja tekstualna zachodzca wewntrz jednego tekstu. [wstpna definicja intertekstualnoci].
Kady tekst jest zbudowanym z mozaiki cytatw wchoniciem innego tekstu. Intertekstualno to transpozycja jednego lub wielu systemw znakowych w inny

Kino i nierzeczywisto. O praktykach intertekstualnych we wspczesnym filmie - Elbieta Ostrowska

Autorka zastosowaa podzia Gerarda Genettea do uporzdkowania, zaobserwowanych w konkretnych obrazach filmowych, przejaww zalenoci midzy tekstami. Genette wymienia pi kategorii relacji transtekstualnych:
Intertekstualno Paratekstualno Metatekstualno Architekstualno Hipertekstualno
3

1. Intertekstualno (Genetteowska)
Intertekstualno = Obecno jednego tekstu w drugim. Najpowszechniejszym i najbardziej wyranym przejawem intertekstualnoci jest cytat. Mniej typowe jej postaci to aluzja i plagiat. W filmie cytat to najczciej wstawiany fragment innego utworu zaczerpnitego z klasyki filmowej (np. Mczestwo Joanny dArc Dreyera w y wasnym yciem Godarda) [1] Owe cytaty mog nalee do diegezy utworu. Quasi-cytaty (np. fikcyjne kroniki filmowe jako istotny element struktury narracyjnej w Obywatelu Kaneie (1941) Orsona Wellesa oraz w Zeligu Woodyego Allena) zabieg polegajcy na wprowadzaniu do filmu dokumentalnych fragmentw, montowanych zwykle z archiwalnych kronik filmowych, ukazujcych wane wydarzenia historyczne lub tych z udziaem historycznych postaci. [2] wiaty przedstawione obu obrazw czasem cakowicie si zespalaj.

Aluzja
Mniej wyrazista forma intertekstualnoci.
Aby j w peni rozumie, naley dostrzec zwizek pomidzy ni a tekstem, na ktry obligatoryjnie wskazuje. Stwarza ona konteksty semantyczne wymagajce rozszyfrowania. Istotno kompetencji widza. Uywanie tego typu zabiegw zakada istnienie widza modelowego (ktry odkrywa wszystkie sensy). Nieodczytanie wszystkich aluzji, jednak w niczym nie narusza spjnoci paszczyzny narracyjnej i fabularnej utworu
5

Aluzja
Aluzja przybiera rne formy i funkcjonuje na rnych poziomach dziea ekranowego:
Rozwizania inscenizacyjne: (Brian de Palma skada hod Alfredowi Hitchcockowi i wpisuje si w konkretny obszar tradycji gatunkowej kina) [3] [4] Aluzje zwizane z aktorami:
Bela Lugosi w filmach Eda Wooda. Jego uczestnictwo przypomina miao o czasach wietnoci tego modelu filmw grozy, ktry amerykaski reyser pragn, z ca powag przywrci widzom. Gregory Peck, Robert Mitchum i Martin Balsam obecni w remakeu Przyldku strachu Martina Scorsese, graj postacie o cakiem innej charakterystyce, przez co reyser nawizuje polemik z pierwowzorem filmu. Kwestia gwiazdorstwa: Pierwotnie stae utosamianie postaci filmowej z aktorem, pod warunkiem e by to aktor wielkiego formatu (Marylin Monroe w kadym filmie bya przede wszystkim sob) Wspczenie niejednokrotnie, to aktor utosamiany jest z fikcyjn postaci (Sylvester Stallone w kadym filmie jest przede wszystkim Rambo)

Aluzja
Pojawianie si na ekranie reysera Wkroczenie w fikcyjn przestrze filmow autentycznej postacisymbolu [5] Cytaty i aluzje malarskie
Szczeglna rola odniesie do malarstwa w twrczoci Petera Greenewaya

Cytaty i aluzje literackie

Rna funkcja literackich odniesie np.: Niebieski Krzysztofa Kielowskiego koczy si sekwencj scen, ktrym wtruj sowa Listu witego Pawa do Koryntian stanowice podsumowanie caego filmu, poruszajc point W Siedem Davida Finchera wskazwkami, ktre otrzymuj policjanci od psychopatycznego mordercy s cytaty z Boskiej komedii Dantego, Raju utraconego Miltona i Opowieci kanterberyjskich. uzasadnienie fabularne jak rwnie dodatkowy kontekst.
7

2. Paratekstualno
Relacja midzy tekstem waciwym a paratekstem. W literaturze: tytu podtytu, rdtytu, przedmowy, posowia, wstpy, uwagi od wydawcy, noty na marginesie, ilustracje, notatki na obwolucie itp. Wedug Ostrowskiej funkcj filmowego paratekstu peni:
Pierwotne wersje filmw Sowny komentarz dotyczcy realizacji (Pasaerka Munka) Motta, dedykacje mieszczce si w czowce filmu Informacje podawane w czowce filmu (np. wytwrnia, producent, ktry zazwyczaj firmuje filmy danego gatunku filmowego) Informacje dotyczce realizacji ujawniony budet, czsto staje si rdem krytyki

3. Metatekstualno
Metatekstualno tworzy relacja zwana komentarzem, czca dany tekst z innym, o ktrym mwi, niekoniecznie go cytujc (przywoujc), a w skrajnych wypadkach nawet go nie nazywajc. Wedug Ostrowskiej: kino strukturalne, jako swoisty komentarz wobec klasycznego, hollywooodzkiego kina.
Wavelength (1963) Michaela Snowa
Struktura filmu jest wielk metafor filmowego opowiadania, jego fabu stanowi penetracja czasoprzestrzennych waciwoci wiata, akcj 0 ruch kamery jako ruch wiadomoci.

Wedug Majewskiej:
Metatekstualno - polega na zawartym w dziele komentarzu innego dziea.
Wszelkie dialogi bohaterw na temat innych filmw [6] [7] Filmy w caoci bdce komentarzem, odpowiedzi, ripost na wczeniejsze utwory

10

4. Architekstualno
Kategoria najbardziej abstrakcyjna. Wskazwka dotyczca gatunku lub rodzaju, jaki reprezentuje utwr, towarzyszca tytuowi np. powie, opowiadanie poemat. Tytuy filmw:
Dokumentalnych: Kronika jednego lata (Jean Rouch, Edgar Morin 1961), Szanghajski dokument (J.Blioch 1928), Kronika Indian z pnocnowschodniej dzielnicy Quebec (A. Lamota 1974) Fikcjonalnych: Ballada o onierzu Grigorija Czuchraja (1959), Pamitnik szalonej gospodyni Franka Perryego (1970), Prawdziwa historia Jessi Jamesa Nickolasa Raya (1957), Prawdziwe historie Davida Byrnea, Opowieci moralne Erica Rohmera i Opowieci niemoralne Waleriana Borowczyka. Tytuy sugerujce autotematyczny charakter utworu: Ostatni film Denisa Hoopera (1971), Nieme kino Mela Brooksa (1976), Krtki film o zabijaniu i Krtki film o mioci Krzysztofa Kielowskiego Tytuy filmw Wielkiej Awangardy: Balet mechaniczny (Fernand Leger, 1924), Pi minut czystego kina (Henri Chomette, 1925), Rytmy wietlne (O. Blakeston, F. Bruquiere, 1930), Symfonia diagonalna (Viking Eggeling, 1924).

Wedug Michaa Gowiskiego i Henryka Markiewicza: Wszystkie dziea filmowe, ktre w jakikolwiek sposb ujawniaj sw przynaleno gatunkow bd przez powielanie charakterystycznych schematw, bd przez ich negacj.
11

5. Hipertekstualno
Kada relacja czca tekst B, zwany hipertekstem, z tekstem wczeniejszym A hipotekstem. Wszystkie utwory s hipertekstami. Hipertekstualno moe przybiera form parodii, trawestacji transpozycji, pastiszu, falsyfikatu. Gra midzy konkretnymi tekstami lub schemat gatunkowy jako hipotekst

12