IRAK NERESDR VE CORAFYASI

Irak, Osmanl Devleti'nin knn ardndan Ortadou'da kurulmu olan devletlerden birisidir. Tarih iinde daha nce yaam bir Irak devleti veya bir Irak halk olmamtr. Irak ad da Osmanl mparatorluu dneminde merkeze olan uzaklndan dolay Irak kelimesiyle isimlendirilmesinden gelmektedir. Osmanl dnemindeki Musul, Badat ve Basra eyaletlerinin bir araya gelmesiyle Irak olumaktadr. Irak 18 ayr ehirden meydana gelmektedir. Yaklak 23 milyon nfusa sahip olan Irak'n %97'si Mslman (%65 ii, %32 Snni), %3' ise Hristiyan'dr. Etnik dalm olarak ise %72-75 Arap, %22-25 Krt[kaynak belirtilmeli],%8 Trkmen, %2 Asuri ve dier etnik unsurlardr. iiler Gney Irak'ta yaarken, Badat civarnda Snni Araplar, Kuzey Irak'ta ise Krt ve Trkmen nfus yaamaktadr. Irak'ta ok nemli petrol yataklar mevcuttur. Suudi Arabistan'dan sonra dnyann en byk ikinci petrol rezervine sahip lkesidir. Irak, dnyann en eski medeniyetlerine ev sahiplii yapm olan Aa Mezopotamya blgesinde kurulmu bir devlettir. Bugn Irak, Orta Douda yer alan stratejik mevkisiyle, sahip olduu petrol rezervleri ile Krfez'in nemli lkelerinden biri durumundadr. Irak uzun yllar ngilterenin hakim gc altnda idare edilmitir. ngilterenin 1971de Orta Doudan tamamen ekilmesi ile, bu blge zerinde ABD baat g olmaya balamtr. Souk Sava sonras Orta Douda etkisini artran ABDnin Iraka zel bir politik ilgisi vardr. Yakn dnem Irak tarihinin ABD tarafndan ekillendirildiini sylemek mmkndr.
IRAK, Ortadou'da yer alan bir lkedir. Kuzeyde Trkiye, batda Suriye ve rdn, douda ran, gneyde Suudi Arabistan ve Kuveyt, gneydouda Basra Krfezi'yle evrilidir. Irak'n Basra Krfezi'nde dar bir ky eridi vardr. Frat ve Dicle rmaklar lkeyi kuzeybatdan gneydouya doru boylu boyunca geerek, Basra Krfezi'ne 160 km kala birleir ve attT-Arap adn alr. Irak, eskiada Mezopotamya denen ve uygarln beii olarak bilinen blgededir. Mezopotamya Yunanca mesos (orta) ve potamos (rmak) szcklerinden tretilmitir; "iki rmak arasnda yer alan blge" anlamna gelir NEML KENTLER: Badat, Basra, Musul, Erbil, Sley-maniye, Kerkk, el-Amare. Birinci Dny Sava srasnda 2,5 milyon olan lke nfsu % 35lik art oran ile gnmzde 17.215.000e ulamtr.Halkn % 80i Araptr. Geri kalan % 20lik ksm, kuzey blgelerde yaayan Krtler,Kerkk ve Musuldaki Trkler ve eitli yerlerde yerlemi bulunan Ermeni, Yahdi, Yezdi, Sryni ve Asur aznlklar tekil eder. Halkn ou Mslmandr.Mslman olan Araplar, Trkler ve Farslar toplam nfsun % 95ini meydana getirirler. 1960a kadar Mslman toplumunun yarsna yakn iydi. Ancak bu yllarda eitli siys sebeplerden dolay lkeden fazla miktarda i karldndan bugn lkede sdece Kerbel ve Necef civrnda i bulunmaktadr. Hristiyan toplumu da, Katolik olan Musuldaki bir ksm Araplar, Ortodoks olan Ermeniler, kendi kiliselerine bal olan Sryni ve Yezidiler meydana getirir. lkedeki dier iki dn grup ise Yahdler ve ilkel dinleri olan Asurlerdir.

Irak gemii ve yakn tarihi(1.DNYA SAVAINA KADAR)

Tarihi: Irak topraklarinin bir kismi Hz. Ebu Bekir (r.a.) zamaninda Halid ibnu Velid (r.a.) komutasindaki Islm ordusu tarafindan fethedildi. Irak'in tamaminin fethi ise ikinci halife Hz. mer (r.a.) zamaninda gereklestirildi. Tarihte nemli birer ilmi ve ticari merkez rol stlenmis, gnmzde de Irak'in en nemli sehirlerinden olan Basra ve Kufe sehirleri Hz. mer (r.a.) zamaninda kurulmustur. Hz. Ali (r.a.) zamaninda hilafet merkezi Medine'den Kufe'ye nakledildi. Hz. Ali (r.a.)'nin oglu Hz. Hseyin de Kufe yakinlarindaki Kerbel'da sehid edildi. Emeviler dneminde hilafet merkezi Sam (Dimesk)'di. Onlardan sonra gelen Abbasiler dneminde ise merkez Bagdat oldu. Abbasi halifelerinden Mu'tasim dneminde 835 yilinda hilafet merkezi Samarra sehrine tasindi ve 892 yilina kadar da burasi merkez olarak kaldi. 899 - 1030 yillari arasinda 131 yil sreyle Irak'in gneyinde kalan blgelerde ve bazi Krfez blgelerinde Karmatiler hkm srmslerdir. Karmatiler, Fatimiler'e bagliydilar ve Siilerin asirilarindandilar. Karmatiler, Abbasileri ve Sii bir ynetim olan Buveyhileri uzun sre ugrastirmislardir. Abbasi hilafeti 892 yilinda yeniden Bagdat'a tasindi. Ancak eski topraklarin tm zerinde otorite saglayamadi. Zaman iinde Abbasilerin siyasi alandaki otoriteleri zayifladi ve siyasi otoriteyi Buveyhilere birakarak dini otoriteyi ellerinde tutmakla yetindiler. Buveyhilerin izledikleri kt ynetim Irak'in esitli blgelerinde ayaklanmalara ve bazi blgelerin merkezi idareden ayrilmasina yol ati. 1055'te Byk Seluklu hakanlarindan Tugrul Bey Bagdat'i ele geirerek Buveyhi saltanatina son verip Abbasilerle isbirligi iine girdi. Bu tarihten sonra Abbasi hilafeti Seluklularin destegiyle ayakta kalmaya devam etti. Ancak Irak topraklarinin tamami zerinde otorite saglayamadi. Bazi blgelerdeki yerel ynetimler yine varliklarini srdrdler. te yandan

sonraki yillarda Abbasi hilafetiyle Irak'ta kurulan Seluklu idaresi arasinda esitli anlasmazliklar ve arpismalar oldu. nceleri Byk Seluklular'a bagli olan Irak Seluklulari, Basra Krfezi evresinde 1194 yilina kadar hkimiyet srdler. Bu tarihte Irak Seluklulari hkimiyetine son veren Harezmsahlar blgeye hkim oldular. Mogollarin 1258'de Bagdat basta olmak zere Irak topraklarini isgal etmeleri zerine Irak'taki Abbasi idaresi sona erdi. Mogol istilacilar Harezmsahlar'in saltanatina da son verdiler. Mogollar Bagdat'ta ve Irak'in genelinde byk bir katliam ve yikim gereklestirdiler. Bundan sonra 3 yil 4 ay sreyle hilafet makami aik kaldi. Daha sonra Misir'da ynetimi elinde bulunduran Memlklerden Baybars, 9 Haziran 1261'de Abbasi veliahti Ebu'l-Kasim Ahmedi'l-Mustansir bi'llah'i halife ilan etti. Bylece Abbasi hilafeti Kahire'de varligini srdrd. Mogollar Irak topraklari zerindeki hkimiyetlerini 1335'e kadar srdrdler. 1336'da Bagdat'i baskent edinerek Irak topraklarina hkmeden Celayirli hanedani kuruldu. Celayirli ynetiminin srdg sirada, 1393 ve 1401 yillarinda Timur ordulari iki kez Bagdat'i isgal ederek yagmaladilar. Bagdat 1411'de Karakoyunlular'in eline geti. Karakoyunlular saltanatlarini 1468'e kadar srdrdler. Onlardan sonra da Bagdat ve evresine Akkoyunlular hkmettiler. 1508'de Bagdat'i ve Irak'in tamamina yakin bir kismini Safeviler ele geirdiler ve 1534'e kadar buralar onlarin hkimiyetinde kaldi. 1534'te ise Bagdat ve evresini Osmanlilar ele geirdiler. Osmanlilar, bundan bir sre sonra 1546'da, Basra blgesinde de etkinlik gsterdiler. Ancak Basra 1699'da Osmanlilara baglandi. 17. yzyilin baslarinda bir ara Safeviler yeniden Bagdat'i isgal ettilerse de Osmanli Devleti ok gemeden geri aldi.

Bugnk Irak, tarih Mezopotamya'da yer almaktadr. Bu blge lk ve Orta a'da yeryznn en parlak uygarlklarna sahne oldu. Orta a'da Abbas dnemi, tarihinin en parlak zamandr (750-1258). zellikle Harun Reit (787-809) ve olu Memun zamanlarnda Badat dnyann balca kltr merkezlerinden biriydi. 1258'de Hulagu, 1393'te Timur lkeyi igal ve yama ettiler. 1534'te Osmanl egemenlii dnemi balad. Bu dnem 1918'e kadar srd. zellikle Mithat Paa'nn valilii srasnda (1869-1872) Irak'ta bata tarm reformu olmak zere byk gelimeler gerekletirildi.

En eski ark medeniyetlerinin doduu Mezopotamya, 633-642 yllar arasnda slam topraklar arasna girdi. Emeviler ve Abbasiler dnemlerinde, en parlak devresini yaad. O zamanlar Badat dnyann en nemli kltr ve ticaret merkeziydi. Irak, 637 ylnda Mslmanlar tarafndan fethedilmesinden sonra Hz. Ali dneminde slam'n merkezi

haline getirilmi ve bakent Kufa'ya tanmtr. Hz. Ali ile Emeviler arasndaki Saffayin sava da Irak snrlar iinde olmutur. Bu savan ardnda bu blge gnmze kadar sren farkl mezhep ve etnik gruplarn mcadelelerine sahne olmutur. Emeviler dneminden sonra Abbasiler bu blgeye hakim olmu ardndan 1055 ylndan itibaren Seluklularn hakimiyetine girmitir. 1258 ylndan itibaren ise Mool istilasna uram ve iki yzyl onlarn kontrolnde kalmtr.Tarihi kaynaklar, Dicle Nehrinin gnlerce mrekkep renginde akt ve binlerce ciltlik kitab Basra Krfezi ne tadn kaydederler. Ve hatta telef edilen/yok edilen binlerce kitapla ilimde ka asr geri gidildii dikkate deer bir nokta olup ayn zamanda bize Badat n o gnk ilmi seviyesini gsteren nemli bir husustur. Daha sonralar Akkoyunlularn hakimiyetine 1444-1467) giren, 1499-1508 yllar arasnda Safevilerin istilasna uramt.iilik ve Snnilik arasndaki fark Safavi devleti dneminde zellikle yaratlm ve abartlmtr. Safaviler kendi iktidarlarn bu mezhep farkllna dayandrp oluturmulardr. Tarih boyunca Irak, Snni Anadolu Trkleri ile ii ran Trkleri arasndaki hakimiyet mcadelesine sahne oldu. Bu mcadele 1534'te Osmanllarn lehine sonulanm ve lke 1917'ye kadar Osmanl ynetiminde kalmtr. Abbasi dnemi 750-1258 hari, 1920ye kadar sren 2000 yl boyunca Irak ya baka bir yerde merkezi olan bir imparatorlua tabi olmutur,(Umaydiler, Moollar, lhanllar ve Osmanllar) ya da Dou Akdeniz lkeleri ile ran arasndaki snr blgesini oluturmutur.

IRAKTA LER.krt meselesi ve KRDSTAN RGTLENMES

Irak Krdistan Blgesi Krdistan terimi ilk olarak 11. yzylda Seluklular tarafndan kullanlmtr. Corafi anlamda, Krtlerin yaadg, Toros ve Zaros dalarnn kesitii, Yukar Mezopotamya'y da iine alan, Trkiye'nin Dou ve Gneydousu, Irak'n kuzeyi, Iran'n Kordestan, Bat Azerbaycan, Kermanah ve Loristan eyaletlerini tamamen veya ksmen kapsayan corafi blgeyi tanmlamak iin kullanlsa da Trkiye'de lkeyi blme amal kiilerce de imal olarak kullanlabildii iin Yargtay'n yakn zamanlarda aldg kararlara kadar, "Krdistan" kelimesinin kullanlmas lkenin dousunda bir bamszlk talebinin ifadesi olarak deerlendiriliyor ve kouturmaya tabi tutuluyordu. Gnmzde Irak Krdistan Blgesi, siyasi bir blgenin snrlarn izmekten ok cografikltrel bir blgenin snrlarn izmektedir. Krdistan terimin kullanmnn tarihesi Osmanl dneminde "Krdistan" kelimesi imparatorlukta Krtlerin ogunluk halinde yaad blgeleri nitelendirmek iin resmi dzeyde kullanlyordu. rnein; 1847Krdistan Madalyas adn tamaktadr. ylndaki Bedirhan isyannn bastrlmasnda
yararlk gsterenler iin ihdas edilen madalya

Cumhuriyet dneminde, Lazistan gibi, dier btn etnik taklarla oluturulan yerel adlar gibi "Krdistan" da resmi kullanmdan kaldrld ve szkonusu blge cografi yn isimleriyle (ark, Dou, Gneydou) adlandrlmaya baland.

1.DNYA SAVAINDAN SONRA

Ingilizler I. Dnya Savasi'nin patlak vermesiyle birlikte ilk nce Basra olmak zere Irak topraklarini isgal etmeye basladilar. 1918'de Irak'in tamami Osmanlilar'dan ayrildi. Ingilizler 23 Agustos 1921'de Serif Hseyin'in nc oglu I. Faysal'i Irak krali yaptilar. (rdn'n ilk krali Abdullah da Serif Hseyin'in ikinci ogludur.) Kral Faysal Ingilizler tarafindan korunuyordu ve onlarin bu lkedeki ikarlarini korumakla grevlendirilmisti. Kral Faysal'in ynetimi 8 Eyll 1933'e kadar srd. Yerine oglu Gazi kral oldu ve 4 Nisan 1939'a kadar kralligi srdrd. Bu tarihte Gazi'nin Ingilizler tarafindan gereklestirilen bir suikastla ldrlmesi zerine 4 yasindaki oglu II. Faysal kral yapildi. Ancak ynetimi II. Faysal'dan vekaleten ayni hanedandan Abdulilh ibnu Ali kral naibi olarak elinde tutuyordu. 15 Temmuz 1958'de saltanata son verildi ve gen kralla birlikte btn hanedan yeleri ldrld. Bu olaydan sonra lkede krallik rejimine son verilerek cumhuriyet dzeni ilan edildi ve ilk devlet baskanligina General Abdlkerim Ksim getirildi. Baslangita halkin destegini elde eden Abdlkerim Ksim daha sonra genis apli ayaklanmalarla karsi karsiya geldi. Baasilar 9 Subat 1963 tarihinde gereklestirdikleri bir darbeyle Abdlkerim Ksim'i grevden alarak ldrdler. Bundan sonra devlet ynetimine Baas Partisi hkim oldu ve devlet baskanligina da Albay Abdsselm Muhammed Arif getirildi. Daha sonra Baasilar arasinda bazi anlasmazliklar ortaya ikti ve Abdsselm Arif bazi kisileri saf disi etti. Abdsselm Arif'in 14 Mayis 1966'da bir helikopter kazasinda lmesi zerine yerine kardesi Abdurrahman Muhammed Arif geti. Onun dneminde ordu ynetimde nemli bir etkinlik kazandi. 17 Temmuz 1968'de de ordudaki Baasilar Tmgeneral Ahmed Hasani'l-Bekr'in nclgnde bir darbe gereklestirerek ynetimi ele geirdiler. Bu devrimle birlikte genliginden beri Baasilar arasinda yer alan Saddam Hseyin de ynetimde etkili bir konuma geldi.

Baslangita kendini el-Bekr'in destekisi olarak gsteren Saddam zamanla Baas Partisi iindeki btn muhalifleri saf disi etti. Bu hesaplasmada Baas'in ileri gelenlerinden birogu ldrld. Saddam Hseyin, 1976'da basbakanligi ve bazi nemli grevleri el-Bekr'den devraldi. 1979'da da devlet baskanligini stlendi.saddam ynetiminde baas partisi abd igal kuvvetlerinin saddam devirdii 2003e kadar 22 yl iktidarn srdrd. Saddam nce kendi alismalari ve kurmak istedigi diktatrlk rejimi aisindan tehlikeli grdg kimseleri idam ettirmekle ise basladi. Ayaginin tozuyla bakanlardan ve yksek rtbeli subaylardan olusan yirmi kisiyi idam ettirdi. Idamlar sonraki yillarda da devam etti. Saddam bununla da yetinmeyerek bazi suikast olaylarindan dolayi pek ok insani ldrd. Saddam, Irak'taki Islami Hareket'i tamamen ortadan kaldirabilmek iin elinden geleni yapti. Saddam 20 haziran 1980 de rakta yaplan seimde kendi tespit ettii adaylarn baas partisine seilmesini salam ve konulumunu kuvvetlendirmitir. Saddam,1980 seimleriyle iktidarn perinleyince ran ile Irak arasndaki sorunlar barl yollardan zmlemek iin girimlerde bulunur.1979 darbesine mutakiben abdnin yakn desteini kaybeden iranda ikitdarn iinde bulunduu artlar zafiyet olarak deerlendiren rak,iktidar elinde bulunduran Humeyni ynetimiyle attl arap su yolunun paylam ve iki lke arasndaki ihtilaf zmek zere giriimde bulunur.Irakn uzlamac yaklam ve girimine iran,gney rakta bulunan ii topluluunu ve k.rakta bulunan krt topluluklarn saddama kar ayaklandrarak cevap verir.ayn zamanda iran snr ihlalleriyle rak zerinde bask yapmaya balar.irann bu davranlar karsnda Saddam,irana istediklerini kabul ettirmek amacyla askeri g kullanma karar alr.Bylece Irak 22 Eyll 1980'de ABD'nin de tesvikiyle Iran'a karsi bir savasa giristi. 8 yil sren bu sava sonucu yaplan atekes karar kabul edildiinde rak ypratlm bir askeri g,yz elli milyar dolar aan bir dbor yz binleri aan kayp ile kar karyadr. toplam 1

milyon insan hayatini kaybetti. 200 milyari silaha verilmek zere 420 milyar dolar maddi zarar meydana geldi. Irak, Iran'a karsi savasinda kendisini srekli destekleyen Kuveyt'e 1990 yili ortalarinda, tartismali blgeden petrol ikarmak ve petrol fiyatlarini dsk tutmak suretiyle kendisini zarara ugrattigi gerekesiyle bir ltimatom verdi. Arkasindan da 2 Agustos 1990'da bu lkeyi tamamen isgal etti. Irak Kuveyt krizinin baslangicinda olaylarin disinda grnen ABD isgal olayindan sonra Irak'a karsi cephe olusturmaya basladi. ABD savas hazirliklarini tamamladiktan sonra 15 Ocak 1991 tarihine kadar Kuveyt'ten ekilmemesi halinde Irak'a karsi savas aacagini aikladi. 17 Ocak 1991 gnnn ilk saatlerinde de yanina aldigi smrgeci glerle birlikte savasi fiilen baslatti. Irak kuvvetleri her trl teknik imkna sahip birlesik gler karsisinda uzun sre dayanamadi ve teslim olmak zorunda kaldilar. Krfez Savasi Irak'i tam bir kargasanin, otorite boslugunun ve ekonomik krizin iine itti. Savas zaten lke ekonomisini nemli oranda yipratmisti. Buna ek olarak ABD gdmndeki Birlesmis Milletler rgt bu lkeye karsi bir ekonomik ambargo uygulamaya basladi. Otorite boslugundan yararlanan gneydeki bazi Sii gruplar ynetime karsi ayaklanma baslattilar. Irak Krdistani olarak da adlandirilan Kuzey Irak blgesi de byk lde Bagdat ynetiminin otoritesi disina ikti. Ancak bu blgede merkezi bir ynetim olusturulamadi. Biri merkezi Sleymaniye'de olan Talabani ynetimi digeri de merkezi Erbil'de olan Barzani ynetimi olmak zere iki ayri Krt ynetimi ortaya ikti. Bu ynetimler kendi aralarinda zaman zaman i atismalara girdiler. Daha sonra bir ateskes saglandi ise de ynetimlerin birlestirilmesi konusunda herhangi bir ittifak saglanmis degildir. Dis Irak'in aslinda btn komsulariyla problemleri vardir. Kuveyt'i isgal ederken gereke olarak kullandigi sinir problemi Irak'in yillar nce ortaya atmis oldugu ancak Iran'la savasi dolayisiyla gndem disi tuttugu bir problemdi. Anlasmazliga yol aan blge buralari bir sre isgalinde tutan Ingiltere'nin ekilirken, Irak'a mi Kuveyt'e mi ait oldugunu kesin sekilde belirlemeden, gerektiginde kullanilmak zere problem olmasi iin biraktigi blgeydi. Irak, Krfez Savasi sonrasinda iine dstg durum dolayisiyla Kuveyt'in tartismali blge zerindeki hkimiyetine gz yumuyorsa da bu blge zerindeki hak iddiasindan vazgemis degildir. 1980'de Iran - Irak Savasi'na yol aan sinir problemi de eskidir. Bu problem aslinda 1975 Bagdat zirvesinde imzalanan bir anlasmayla sonuca baglanmisti. Ancak Iran'daki ynetim degisikligi zerine Batili glerin tahrikleriyle Irak bu anlasmayi geersiz saydi ve Iran'a saldirdi. Iki lkenin 1988'de 598 sayili BM Gvenlik Konseyi kararini karsilikli olarak kabul etmesiyle Iran - Irak Savasi sona erdi. Ancak sinir problemi kesin bir zme kavusturulmus degildir.

Irak'la Trkiye arasinda Firat ve Dicle irmaklari sularinin kullanimi konusunda bazi anlasmazliklar ortaya ikti. Irak, Krfez Savasi sonrasinda iine dsms oldugu durum dolayisiyla bu meseleyi de gndem disi tutuyorsa da ileride bu konunun iki lke arasinda herhangi bir probleme yol aip amayacagi konusunda kesin bir sey sylenemez. Her ikisi de Baas rejimiyle ynetilmesine ragmen Irak'la Suriye yillardan beridir anlasamamaktadir. Krfez Savasi'nda da Suriye, Irak'a karsi cephe iinde yer aldi. Bunun yani sira Irak da Suriye'deki rejime muhalif siyasi gruplara siyasi ve lojistik destek vermektedir. Son yillarda bu iki lke arasinda kismen bir yumusama yasandiysa da problemler zlmemistir ve husumet devam etmektedir. Krfez Savasi, Irak'in, Iran karsisinda kendisini maddi ynden srekli destekleyen Suudi Arabistan'la da arasinin ailmasina yol ati. Irak'in en nemli dis meselesi ise belki, BM tarafindan srekli uzatilan ekonomik ambargo uygulamasidir. I problemleri: Krt meselesi Irak'in ok eski bir meselesidir. Krtlerin ogunlukta oldugu Kuzey Irak'in bagimsizligini isteyen birok rgt kurulmustur. Bunlarin iinde en ok isimleri duyulanlarsa Celal Talabani'nin liderligindeki Krdistan Yurtsever Birligi'yle Mesud Barzani'nin liderligindeki Krdistan Demokratik Birligi'dir. Irak'in Krfez Savasi sonrasinda iine dstg durumdan cesaretlenen bu rgtler kuzeyde zerk bir ynetim olusturma alismalari baslattilar. Bu rgtler amalarini gereklestirmek iin 19 Mayis 1992'de etkin olduklari blgede bir seim gereklestirerek 105 yeli bir Krdistan parlamentosu olusturdular. Ardindan anilan iki rgtn koalisyon hkmeti niteliginde bir Krdistan hkmeti olusturuldu. Ancak iki rgt arasindaki ittifak uzun srmedi ve ok gemeden bu iki rgtn taraftarlari birbirlerine karsi silahli mcadeleye girdiler. Btn bu gelismeler Irak Krdistani'ni tam bir kargasanin, ynetim boslugunun ve belirsizligin iine itti. Irak'ta ynetimin Siiler ve Trkmenler karsisinda izledigi politika da i problemlere yol amaktadir. Iran'da sah rejiminin sona ermesinden sonra Irak halkinin ogunlugunu olusturan Siilerin ileri gelenleri de Irak Islm Inkilabi Yksek Meclisi adli bir rgt olusturarak ynetime karsi bir mcadele baslatmislardi. Krfez Savasi sonrasinda Gney Irak Siileri bir ayaklanma baslattilar. ABD de bu ayaklanma iin gerekli sartlari olusturarak Irak kuvvetlerinin 36. paralelin gneyinde hareket etmelerini yasaklamisti. Trkmenler de esitli rgtler etrafinda toplanarak ynetime karsi mcadele etmektedirler.

Islami Hareket: Baas Partisi'nin iktidari ele geirmesinden sonra izlenen baski politikasi Irak'taki Islmi faaliyetlere byk darbe vurdu ve aiktan Islmi faaliyette bulunulmasina imkn birakmadi. Uygulanan baski politikasi Islmi dsnce sahibi pek ok insani da vatanini terk etmeye zorladi. Bununla birlikte insanlarin Islmi ynden bilgilendirilmelerini ve suurlandirilmalarini amalayan gizli faaliyetler durmadi. Bu faaliyetleri yrten cemaatlerin basinda da Mslman Kardesler cemaatinin Irak kolu gelmektedir. Bu cemaatin faaliyetlerinin genler arasinda basite alinamayacak bir etkisi oldu. Halkin ogunlugunu Krtlerin olusturdugu Irak Krdistani'nda faaliyet yrten Irak Krdistani Islm Birligi adli rgtn mensuplari da Mslman Kardesler izgisindedirler. Bu rgt egitime ve kltrel faaliyetlere agirlik vermekte blgede hkimiyeti ele geirme mcadelesi veren gruplar arasindaki atismalardan uzak durmaya alismaktadir. Irak Krdistani'nda faaliyet yrten bir diger Islmi cemaat de Seyh Osman ibnu Abdilaziz'in kurdugu ve halen liderligini kardesi Seyh Ali ibnu Abdilaziz'in yaptigi Irak Krdistani Islmi Hareketi'dir. Bu hareket kismen Iran'a yakinligiyla bilinmektedir. 1994 baslarinda bu hareketin mensuplariyla Talabani'nin milisleri arasinda bazi atismalar oldu. Bu rgtn merkezi nl katliama sahne olan Halepe sehrinde bulunmaktadir. Irak halkinin ogunlugunu olusturan Sii cemaat arasinda en etkili olan rgt Irak Islm Devrimi Yksek Meclisi'dir. 1982'de kurulan ve liderligini Muhammed Bekr el-Hakim'in yaptigi bu meclis alismalarini daha ok Iran'dan yrtmektedir. Ekonomi: Irak, petrol rezervi bakimindan dnyanin en zengin lkeleri arasinda yer alir. 1993'deki mevcut petrol rezervi 100 milyar varildi. Dogal gaz ve petrokimya bakimindan da zengindir. 1993'teki dogal gaz rezervi de 3 trilyon 100 milyar m3't. Petrol ve dogal gaz gelirlerinin gayri safi yurtii hasiladaki payi % 12'dir. Uluslararasi ambargo Irak'in petrol, dogal gaz ve petrokimya retimini nemli oranda etkilemistir.

Irak tarim ynnden de iyi durumdadir. Tarim ve hayvanciliktan elde edilen gelirin milli gelir iindeki payi % 20'dir. Tarim sektrnde alisanlar tm alisan nfusun % 12'sini olusturmaktadir. Ancak uluslararasi ambargo tarimi olumsuz ynde etkilemistir. Para birimi: Irak Dinari Kisi basina dsen milli gelir: Krfez Savasi ncesinde 1950 dolardi.
Sanayi: Irak'in sanayi kuruluslarinin basinda petrol aritma ve petrokimya tesisleri gelir. Bunun yani sira gida maddesi, mesrubat, sigara, tekstil rn, giyim esyasi, mobilya, kgit, kimyasal madde, plastik, imento, tugla ve diger insaat malzemeleri, toprak esya, madeni esya ve bro malzemeleri reten sanayi kuruluslari bulunmaktadir. Imalat sanayisinin gayri safi yurtii hasiladaki payi % 10'dur. alisan nfusun yaklasik % 11'i sanayi sektrnde is grmektedir. Buna petrol tesislerinde alisanlar da dahildir. Uluslararasi ambargodan diger sektrler gibi sanayi sektr de byk lde olumsuz ynde etkilenmistir.

KAYNAK 1 : I. Dnya Sava'ndan sonra Irak, ngiliz mandasna girdi. I. Faysal, 1921'de kral olduysa da, ngiliz mandas 1932'ye kadar srd. 14 Temmuz 1958'de gerekleen ok kanl bir darbeyle krallk devrildi. Kral II. Faysal ldrlerek Haimi iktidarna son verildi. Cumhuriyet iln edildi. Devrimi yapan General Abdlkerim Kasm'n rejimini (1958-1963), baka asker iktidarlar izledi: Abdsselam Arif (1963-1966), Abdurrahman Arif (1966-1968), Ahmet Hasan el Bekr (1968-1979). Politik ve ekonomik ilikilerde ngiliz etkinliinin yerini 1958'den sonra Sovyetler Birlii ve Fransa ald. lke Baas Partisi'nin ynetiminde sosyalist dzene girmeye yneldi. 1961-1966 ve 1969-1975 yllarnda iki kez byk boyutlara ulaan Krt ayaklanmas ve bamszlk direnii Irak Devleti'ni ok uratrd. 1975'te ran ah ile yaplan antlama sonucu Krtlere yaplan ran yardm kesilince ayaklanma bastrld. 1979'da ran-Irak ilikilerindeki gerginlik, grmeler yoluyla giderilemeyince iki lke arasnda sava balad (1980). Savaa yol aan gelimelerin temelinde ran ile Irak arasndaki toprak talepleri ve bir dizi siyasal anlamazlk yatyordu. Bu anlamazlklardan en nemlisi, Irak'n nceleri tek bana denetim altnda tuttuu att'l-Arap suyolu ile ilgiliydi. Irak, ran'n Krt hareketinden desteini ekmesi karlnda 1975'ten beri bu yolu, ran'la paylamak zorunda kalm ancak bu dzenlemeyi iine sindirememiti. te yandan, ran'da ynetimi elinde bulunduran slmc iktidarn, Orta Dou'ya ilikin yaylma politikas, Irak iin bir tehdit oluturuyordu. ki lke arasndaki sava 22 Eyll 1980'de Irak kuvvetlerinin ortak snr boyunca ran'n bat kesimini igal etmesiyle balamtr. Sava iki tarafn da ar kayplaryla 20 Austos 1988'deki atekes antlamasna dein srd. 1980'in ortalarnda ran'n kayb 200 bin l, 500 bin yaralya, Irak'nkiler ise 70 bin l, 200 bin yaralya ulamt. Taraflar atekes antlamasnn ardndan Cenevre bar grmelerine baladlar. ran ile yapt sava ve finansman ihtiyac sebebiyle Irak, 1990 ylna kadar, geleneksel olarak ran'a kar olan Suudi Arabistan' izledi ve OPEC'e kar lml bir politika yrtt. Sonra bu tavrn deitirerek OPEC'te yksek fiyat politikasna taraf olduunu aklad. Zengin petrol yataklarna sahip olan Kuveyt'i tarih

gerekelerle ilhak etmek ve Arap dnyasnn lideri konumuna gelmek isteyen Irak 2 Austos 1990'da Kuveyt'e girdi. Irak'n bu igaline kar aralarnda ABD, ngiltere, Fransa, Suudi Arabistan, Suriye ve Msr da olmak zere 28 lke, asker koalisyon oluturdu. gal sonrasnda BM Gvenlik Konseyi ald bir dizi kararla Irak'n artsz ekilmesini ve Irak'a asker, mal ve ticar ambargo uygulanmasn istedi. 24 ubat 1991'e dek youn hava bombardmanyla sren sava, bu tarihte mttefiklerin geni apl bir kara saldrsna gemesiyle son buldu. Irak 27 ubat'ta BM Gvenlik Konseyi'nin 12 kararn kabul ettiini aklad ve 28 ubat'ta atekes iln edildi. Birlemi Milletler denetimini krmak istedii gerekesiyle 1992-1993'te yeni bir operasyon balatld ve sonu elde edilince bombardmana son verildi.

KAYNAK 2: I. Dnya Sava'na (1914-18) kadar Osmanl mparatorluu'nun egemenliinde olan

Irak 1918'den sonra ngilizler'in eline geti. ngilizler Araplar'la Krtler arasnda ba gsteren milliyeti hareketleri sert nlemlerle bastrdlar. am'da bamsz bir Arap devleti kurma giriimi Franszlar'ca engellenen Emir Faysal ngilizler'e snd. Gdml bir krallk kurmak isteyen ngilizler Emir Faysal'la anlamaya vardlar. Faysal 1921'de Irak kral olarak tahta kt. Irak 1932'de ngiliz manda rejiminin sona ermesinden sonra bamsz bir lke olarak Milletler Cemiyeti'ne girdi. Faysal'n lmnden sonra tahta kan Kral Gazi dneminde lke siyasal karklklara sahne oldu. 1935'te Kerkk petrol yatan Akdeniz'e balayan boruhatt ald. 1958'de bir darbe sonucu Kral II. Faysal ldrld ve cumhuriyet ilan edildi. 1968'deki bir baka darbenin ardndan glenen Baas Partisi 1979'da Saddam Hseyin'i devlet bakanlna getirdi. Irak ile ran Basra Krfezi'ne ilikin olarak sk sk anlamazla dyorlard. Irak att'l-Arap'n dou yakasnda hak iddia ediyordu. Ayrca ran'n petrolce zengin bat snrnda da gz vard. Irak'n 1980'de dou snrn geerek ran topraklarna girmesiyle sekiz yl sren kanl bir sava balad. Irak sava srasnda ran'a ve kendi lkesinde yaayan Krtler'e kar kimyasal silah kullanmakla suland. Sava her iki lkede de byk ykma yol at ve uluslararas bir bunalm yaratt. Krfez Sava olarak da adlandrlan ve yalnzca Irak'ta 500 bin kiinin lmne neden olan bu sava 20 Austos 1988'de bir atekesle son buldu.

Birinci Dnya Sava esnasnda Osmanlnn Ortadou'dan ekilmesini neden olan baz yerel isyanlar olmutur. Bu isyanlarda ngilizlerin kkrtmalaryla Mekke Emiri erif Hseyin kullanld. erif Hseyin ve oullarna Osmanlnn yklmasndan sonra kurulacak olan Byk Arap Devletinin Krall vaad edildi. Fakat gerekler sylendii gibi deildi. Ortadou farkl bir paylama sahne oluyordu. Britanya, Fransa ile yaplan Syces-Picot Antlamas uyarnca Musulu, Franszlarn Verimli Hilal in (Msrda Nil nehrinin sulad alan,Levant -srailin bulunduu orta blm- ve Fratla Dicle nehirlerinin suladklar alan kapsar) kuzeyindeki etki alanndan uzaklatrmtr ve bilahare Milletler Cemiyetinin de Filistin ve Irak ynetimini Britanyaya bir hak olarak tanmasyla Britanya Nil den nds e kadar krlmaz bir stratejik stnlk salamtr. Sykes-Picot Antlamas 1916 ylnda Fransz ve ngilizler arasnda bir anlama yapld. Bu anlama zellikle Ortadou'nun bugnk haline gelmesine sebep olmas asndan nemlidir. ngiliz Subay Mark Sykes ile Fransz subay Georges Picot Kahire'de bir araya gelerek masa banda Ortadou'yu iki lke arasnda paylatrdlar. Bu anlamaya gre yeni yapay devletler kuruldu. Sykes-Picot hatt denilen bu snrlar, o dnemin koullarnda Dnyann iki byk emperyalist gc olan ngiltere ve Fransa'nn Ortadou'ya bak alarn yanstmaktadr. Fransz ve ngiliz subaylar blgenin etnikdinsel yapsn gz nnde bulundurmadan sadece kendi karlar dorultusunda harita zerinde yeni lkeler oluturup baz etnik gruplar da paraladlar. Bu anlama sonucunda kurulan devletlerden Irak, rdn, Filistin ngiliz blgesi; Suriye, Lbnan ve Fransz blgesi oldu.

Irakn tarihi geliimi ekseninde imdiye kadar aktarlanlar ksaca zetlemek gerekirse, Irak, sahip olduu corafi zellikleri itibariyle ovann mdahaleye akl sonucu muhtelif glerin hakimiyetine girmi, istilalara uram, 1534 ylnda Osmanl Padiah Kanuni Sultan Sleyman tarafndan Osmanl hakimiyetine dahil edilerek, I. Dnya Savana kadar uzun yllar Osmanl Devletinin bir eyaleti olarak kalmtr. 1918 ylnda Irak, Osmanl Devletinden tamamen ayrlm ve 1920 ylnda yaplan San-Remo Konferansnda Milletler Cemiyetinin de tand bir hakla ngiliz manda ynetimine verilmitir.

Modern Irak, 1920de Osmanllarn I. Dnya Savanda yenilmesiyle birlikte ngilizlerin Osmanl eyaletleri olan Musul, Badat ve Basray yeni bir politik oluum olarak deitirmeleri sonucu, Frat-Dicle Havzasn kontrol altna alan ve yakn bir blge devleti tarafndan ynetilmeyen yeni bir oluumdur. ngilizler ilk bata lkeyi bizzat ynetmeyi dnmlerse de, halkn sert muhalefetiyle kar karya kalmlardr. zellikle demokratik kar durularda Trkmenler, kan isyanlarda ise ii halk rol almlardr. iilerin ounlukta olduu Necef, bu dnemde isyann merkezini oluturmutur. Sonuta ngilizler tarafndan Muhammedin soyundan gelen Kral Faysal Irakn bana geirilmitir. Bu yntemle ngilizler hem Iraka tamamen hkim olmak hem de Osmanlnn ardndan doan halife boluunu bu ekilde doldurarak dier slam lkelerine de etki etmeyi planlamlardr. "1918den 1920 ylna kadar Irak, ngiliz askeri igali altnda idi. Bu durumdan hem halk, hem de ynetim tedirgindi. Irakta vekleten ynetim banda bulunan Sir Arnold Wilson, baarl, ancak sert bir yneticiydi. Ynetiminde yerli halka, hibir grev verilmemiti. Irakn gelecei hakknda verilecek rejim kararnn gecikmesi, durumunu daha tatsz hale getirmiti. ngiliz manda rejiminin ilan, hi kimseyi tatmin etmemiti. Sonuta halk arasnda ynetime kar ok ciddi bir ayaklanma patlak verdi."

"Haziran 1920de Rumeysede meydana gelen bir olay, ayaklanma hareketini su yzne kard. 4 Temmuzdan itibaren genel bir ayaklanmaya dnen bakaldr, Irakn birok blgesine srad. Olaylar bastrmak zere ngilizlerin ald nlemler sonusuz kalnca, ayaklanma Irakta genel bir milli ahlan grnm kazand. Rumeyse 20 Temmuzda bastrld. Bu ayaklanmalar, Irakn teki ehirlerine srayla sramaya balad. Trk yurdu olan Hanekin ve Kzlarbatta balayan ayaklanmalar 14 Austosa kadar srd." "Musulda faaliyet gsteren Trk Cemiyetinin fikri hazrln yapt ayaklanma, Irakn en byk ilesi olan Telaferde milli dayanma ve vatanseverliin rnek sahneleri ile doludur. Telaferin ileri gelen liderleri, kentin dnda toplanarak, ayaklanmann plann ve hareket hatlarn kararlatrdktan sonra, blgenin Arap airet reislerinin de bu milli ayaklanmaya katlmalarn saladlar. ngiliz klasna yaplan baskn ile harekete balayan Telaferliler, amansz bir mcadeleye girerek, ngiliz subay ve askerlerini ldrdler. Daha sonra ngiliz ordusunun ayaklanmay bastrmak zere byk birlikler hazrl haberi alnnca, Telafer halk, yalnz yatalak ve yryemeyecek kadar yal olan kimseleri brakarak, oluk-ocuk, kadn-erkek Telaferi boaltlar. Karauk Dalarnn eteklerine snan halk, ay sreyle burada mevzilenmi ve byk skntlar ekmitir. Telafere giren ngilizler, kentin boaltldn grnce, buradaki evlerin bir ksmn top ateleriyle yktlar; bata

buday ambarlar olmak zere, halkn gda depoladklar zahire ambarlarn atee verdiler. Daha sonra artl olarak yurtlarna dnen Telafer halknn ileri gelen lider ve aydnlarnn birou, tutuklanm, bazlar ikence grm ve bir ksm srgn edilmitir. Halkn arasnda derin izler brakan, blge halkna ac gnler yaatan ve tarihe Kaaka Yl olarak geen 1920 ayaklanmas, Telafer Trklerinin lmsz bir kahramanlk destannn gnmze kadar yaatmtr"

"Ayaklanmadan sonra Wilsonun yerine Irak siyasi kimliine asaleten atanan Sir Percy Cox, 1 Ekim 1920de Badata geldi. Daha nce ngilizlerle anlaan erif Hseyin, bir Arap devleti kurulmasn ve bu devlet krallna da olu Emir Faysaln getirilmesini istiyordu. Suriyede tutunmayan Faysaln ngiliz Smrge Bakanl tarafndan Iraka Kral olmas isteniyordu. Grevine balayan yeni bir hakim Sir Percy Cox ise, bunun ancak halk oyuna bavurularak, durumun glendirileceine inanyordu. Yaplan halk oylamasnda Irakn Kuzeyindeki Kerkk, Musul, Erbil ve Sleymaniye halk, Emir Faysaln aleyhinde oy kuland. Hatta Kerkkte byk tepki gsteren halk, oy sandklarn datarak, Emir Faysaln Trk topraklar zerinde kral olmasnn ve esasen bu blgede byle bir halk oylamasnn dnlemeyecei yolunda itirazlarda bulundu. Byle olmasna ramen ngilizler Emir Faysala 28 Austos 1921de trenle ta giydirdiler."

Kraliyet sistemi iin yaplan 1921 Halk Oylamasnda, Kral Faysal aleyhinde oy kullanan Trkmenlere kar kt ilerin balatlacan kimse beklemiyordu. Buna tepki olarak Trkmenlere bir dizi bask ve vahet uygulandn gryoruz. ngiliz Ordusundaki gurkalar (paral askerlik yapanlar) bu ile grevlendirilmitir. Hazrlanm plana gre; Mays 1924 (Ramazan 1324)n ilk gnlerinde, Kerkk civarnda mevzileen gurkalar, ehir iinde Trkmenleri kkrtacaklardr. ehirde bulunan ngiliz yanls satlmlar, igal ordusunca silahlandrlmlard. 4 Mays 1924, Ramazan Bayram arifesinde, zorbalk yapan bir ngiliz askerinin byk arda bir ekerciden, ald ekerlerin parasn keyfi olarak vermeyeceini, vergi kestiini sylemesi zerine Trkmen bakkaln bu hakarete kar koymas ile planlanan olaylarn fitilini atelendiini dnmekteyiz.

Kral Faysaln baa gemesiyle beraber yaanan en nemli gelime, Arap ulusuluunun teorisyeni Sati el Hsrinin Iraka getirilmesidir. Onun kurduu Arap birliine ynelik eitim sistemi zellikle ii gruplarn tepkisini toplamtr. Kral Faysal gl ve bamsz bir Irak kurabilmenin yolunun gl bir ordudan getiini biliyordu. Bu nedenle bu tip bir ordunun olumas iin altysa da Irakl Krtler ve iilerin olumsuz tavryla karlam ve askere almalarda daima sorunlar kartmlardr. Her iki topluluk da Snni Araplara asker olarak hizmet etmeyi reddetmilerdir.

lerleyen yllarda Snnilerle iiler arasndaki btnleme sreci yaanm karlkl evlilikler ve ticaret ilikileri olmutur. 1928 gelindiinde 88 kiilik Irak parlamentosunda 26 ii ye vard. 1930 ylnda Irak hkmeti bamsz bir devlet olma yolunda ngiltere ile 25 yllk bir anlama imzalarken, 1932 ylnda Milletler Cemiyetine bamsz bir devlet olarak katld. 1933 ylnda Kral Farukun lmnn ardndan lkedeki dinsel ve etnik atmalar artt.

1935te talyanlarn Habeistan igali, Ortadou lkeleri arasnda zellikle gvenlik endiesinin olumasna sebep olmutur. talyanlarn Kuzey Afrikada kurduu bu hkimiyeti, Yemenle yapt anlamayla Kzldenizin kn kontrol eder hale gelmesiyle, Ortadouya tamay planlyordu. Bu gibi faktrlerin etkisiyle, Ortadou lkeleri arasnda Sadakat Pakt kuruldu.

kinci Dnya sava yllarnda hkim gler arasnda yaanan mcadele Irak zerine de olmutur. Almanlar yaptklar darbe ile kendilerine yakn bir ynetimi baa getirseler de, yaplan ikinci darbe ile ngilizler tekrar hkimiyeti kurmulardr. kinci Dnya Sava yllarnda Trkiye snrlarna kadar gelen Almanlarn amalarndan birisi de Trkiyeyi geerek Iraktaki yandalarna yandm edip, buradaki ngiliz hkimiyetini krmakt. Fakat daha sonra Alman ordularnn Rusyaya dnmesi, Trkiyenin igali ve Iraka ulama planlarndan vazgemesine sebep oldu. ngilizler Irak da Almanyaya kar savaa girmeye tevik etse de, Irak ynetimi Trkiyeyi rnek alarak ayn tarafszlk politikalarn izlemi ve savaa girmemitir.

1936 ylnda Krt kkenli bir Albay olan Bekir Stk liderliinde bir darbe gerekleti. 1941de ise Mays harekt olarak bilinen ikinci bir darbe oldu. 1945 ylnda Arap lkeleri bir araya gelerek, bir Arap Birlii rgt kurdular. Arap Birlii harekt Arap lkeleri arasnda milliyetilik duygularnn da artmasna sebep oldu. Bunu sonucu olarak da Irak, Suriye, rdn ve Lbnann bir tek lke olarak birlemesi fikri ortaya atld. Araplarn birleme dncesini zellikle ngiltere destekliyordu. Bu birleme ile ngilizler, Suriye ve Lbnandaki Fransz hkimiyetini kaldrarak bu blgeleri de kendi hakimiyeti altna almay amalyorlard. Dier gl bir Arap lkesi olan Msr ise bu birlemeye kar kyordu. Msrn endiesi Arap dnyasnn en byk lkesi olma zelliini yitirecek olmas idi. Ortadouda ngilizlerin etkisinin zayflamas, srail devletini kurulmas, Msrn muhalefeti gibi nedenlerle bu birlik fikri hayata geirilemedi. 1960l yllarda Msr ve Suriyenin birlemeleri dnda Arap lkeleri arasnda bir birleme yaanmad.

Trkmenler ise ayn dnemde, Kerkk Petrol irketinde alan iilerin cret, alma ve hayat artlarnn dzeltilmesi iin, irket yneticilerine bavurdular. steklerinin ciddiye alnmadn gren Trkmenler, bu sefer isteklerini sraladklar dilekeleri, gazetelerde yaynlayarak, kamuoyuna duyurma yoluna gittiler ve durumu protesto etmek iin, 1 Temmuz 1946da topluca ii braktlar. iler daha sonra Gavurba Meydan olarak bilinen yerde, her akam toplanarak konumalar ve gsteriler yapmaya baladlar. Irak hkmetince greve katlan iilere "komnist" damgas vurulmasna ramen, iiler Irak tarihinde belki de bir ilki gerekletirerek, 1 Temmuz 1946da topluca i brakma (saylar yaklak be bini buluyordu) eylemine, yani greve gittiler."

4 Temmuz gn, irket yneticilerinin istei zerine polis, greve n ayak olan eleballarn bir ksmn tutuklaynca, iiler ve aileleri daha fazla galeyana geldiler. Polis gleri, gya grevi krmak iin, 12 Temmuz gn iilerin her akam toplandklar Gavurba meydann kuatma altna alarak bir katliama giritiler. "Gavurba Katliam adyla anlan bu olayda bir kadn ve bir ocuk dhil 20ye yakn sivil Trkmen vatanda can verdi ve 100n zerinde Trkmen yaraland."

srailin kurulmas ile Arap-Trkiye ilikileri yeni bir dneme girdi. ABDnin etkisi ile Trkiyenin srail devletini tanmas Arap lkelerinde tepki ile karland. Trkiye bu tepkileri azaltmak ve yeni mttefikler bulabilmek iin Irakla yaknlamaya alt ve ABD ve ngilterenin aktif katlmlaryla Badat Pakt imzaland.

kinci Dnya Sava sonras Dnya zerindeki g dengelerinde byk deimeler yaand. ngiltere hkimiyetini yitirirken ortaya kan boluu ABD ve Sovyetler Birlii doldurmaya balad. Irak bu dnemde Sovyetler Birliinin yannda yer ald.

1958 ylnda gerekleen kanl darbe ile Krallk devrilip, Cumhuriyet ilan edildi. General Abdlkerim Kasm cumhurbakan oldu. Irak bu darbenin ardndan Badat Paktndan ekildiini aklad. Irakta bu dnem zellikle komnizm ve etnik milliyetiliin hzla yayld yllardr. "14 Temmuz 1958 darbesinden sonra etnik milliyetiliin inkiaf ve siyasi akmlarn yaylmas ile Trkmenler arasnda bilinlenme sreci balad. 1959 Kerkk Katliam yeni bir dnemin balangc oldu. Trkmenler artk bir arada ve birlikte hareket etme gereini hissettiler. Bu sre gelierek devam etti. Trkiyeye renim iin gelen renciler 9 Ekim 1959da Irak Trklerinin ilk kltrel ve sosyal kuruluu olan Irak Trkleri Kltr ve Yardmlama Derneini kurdu ve dernek asli fonksiyonun yannda siyasi konularda da faaliyet gsterdi"

Irakta yaanan bu deiiklik Ortadoudaki tm dengeleri alt st etti. Iraktaki bu darbeden etkilenen Suriyede benzer bir askeri darbe yaand. Ortadounun tamamen Sovyet Rusyann hkimiyetine girmemesi iin ABD ve ngiltere harekete geti. ABD Lbnana askeri mdahale yaparken, ngiltere rdndeki karkl bahane ederek oray igal etti.

<<>>

Ortadounun nemli bir blmnn Sovyet etkisi altna girmesi ABD ve mttefiklerini endielendirdi. zellikle son dnemde aklanan belgeler Trkiyenin Irak ve Suriyede yaanan darbelerin ardndan ABDnin basksyla bu lkelere ynelip bir igal plan hazrlad ve daha sonra baz nedenlerden dolay bundan vazgetiini ortaya koymakta.

8 Kasm 1963te Baas Partisi mensuplar ve ordudaki milliyetiler, darbe giriiminde bulundular. Fakat General Abdlselim Arif yeni lider oldu ve lke genelinde komnist av balatld. 17 Kasm 1968de Baas Partisi bir darbe ile iktidar ele geirdi. General Ahmet Hasan el Bekir Cumhurbakan oldu.

Baas Arap dilinde yeniden dirili anlamna gelmektedir. 1940 ylnda Suriyede kurulan bu hareketin ilk teorisyenleri Ekrem Havrani ile Micheal Eflaktr (Eflak, Suriyeli bir Hristiyan olup, bu ideolojinin efsanevi lideridir). Baas ideolojisi, ama olarak Ortadouda tek bir Arap devleti kurulmasn benimsemitir. Partinin slogan "birlik, zgrlk ve sosyalizm" idi. Parti ideolojisi parti birliine ve d basklara kar durmaya dayanyordu. Baas hareketi Suriyede ortaya kmsa da, Irakta da taraftar bulmutur. Baas Partisi Suriye ve Irakta yaptklar devrimlerle iktidar ele geirmilerdir. Saddam Hseyin ve Hafz Esad Baas akmnn son temsilcileridir.

Temmuz 1979da ise Saddam Hseyin, Hasan El Bekirin yerine cumhurbakan oldu.

kinci Dnya Savandan sonra balayan Souk Sava tm dnyay iki kampa ayrmt. 1980li yllar, Sovyetlerin zlme srecine girmesine ve Souk Savan sonulanmasna sahne oldu. ki kutuplu bir dnyadan tek kutuplu bir dnyaya doru etkinlik haritasnn tekrar izilmeye balanmas, Ortadouya da yansd.

Ortadouyu etkileyen bir dier nemli gelime de, 1979 ylnda randa yaanan slam Devrimi oldu. 1975te Krt sorununu zmek iin rana baz dnler veren Irak, 1979da bu lkede yaanan rejim deiikliinden yararlanarak rana sava at. Her iki lkeye de insani ve ekonomik olarak byk kayplar verdiren ran-Irak Sava 1988de imzalanan atekes antlamasyla sona erdi.

Irak, Austos 1990da petrol retim kotalarn amak ve tartmal blgelerden petrol karmakla sulad komusu Kuveyti igal ederek 19. ili olarak topraklarna kattn ilan etti. Saddam Hseyinin uzlamaz tutumu karsnda BMye ye eitli lkeler ABD nclnde Suudi Arabistana askeri ynak yapmaya balad. BM Gvenlik Konseyi Iraka 15 Ocak 1991e dein Kuveytten ekilmesi iin son bir uyarda bulundu. 17 Ocak 1991de balayan ve Krfez Sava olarak bilinen "l Frtnas Harekat" sonunda 27 ubat 1991de Kuveyt kurtarld. 28 ubattaki atekesin ardndan kuzeydeki Krtler ve gneydeki iiler arasnda balayan ayaklanmalar Irak kuvvetlerince acmaszca bastrld. Bir milyonun zerinde Irakl Krt, Trkiye ve rana snd. Bunun zerine mttefik kuvvetler 36. paralelin kuzeyi ve 32. paralelin gneyindeki blgeleri Irak uularna yasakladlar. ABD ynetimindeki mttefik kuvvetler 1993, 1996, 1998 ve 2001 yllarnda Iraka kar hava saldrlar dzenledi. Krfez Savandan sonra uygulamaya konan BM ambargosu 1996 ylnda balayan Gda Karl Petrol (OFFP) programyla yumuatld. ABD ve Birleik Krallk nclndeki koalisyon kuvvetleri Irak kitle imha silahlarndan arndrmak, Saddam Hseyinin terre verdii destei kesmek ve Irak Halkn zgrletirmek gerekeleriyle Iraktaki Baas Rejimine kar saldrya geti. 20 Mart 2003te balayan hava saldrs ve onu takip eden kara harekat sonunda 9 Nisan 2003te bakent Badata giren koalisyon gleri Saddam Hseyin iktidarn devirdi.15 Nisanda Irak tmyle koalisyon glerinin denetimine geti."

[1]

Baas rejiminin, Trkmenlere ynelik baz uygulamalar vardr ki, onlar ksaca sralayarak bu konuyu noktalamak istiyorum:-

-Birok yerleim yerlerinin Trke olan adlar Arapaya evrilmitir.

-Devrim Komuta Konseyinin 29 Ocak 1976 tarih ve 41 nolu karar ile Kerkk linin ad Al-Tamim olarak deitirilmi ve en byk ilesi olan Tuzhurmatu, Saddamn doum yeri olan Tikrite balanmtr-20 Ekim 1981de 1391 nolu karar ile Trkmenlerin gney illerine tehcir edilmeleri kararlatrlmtr. Bu karar son aylarda Kerkkte yeniden uygulanmaya konulmutur. -27.09.1984 tarihinde 1081 nolu karar ile Trkmenlerin arazilerinin istimlk edilerek gneyden getirilen Araplara datlmas salanmtr. -Yine ayn Konseyin 8 Nisan 1984 Tarih ve 418 sayl karar ve 11 Eyll 1989 tarih ve 434 sayl karar ile Kerkkte Trkmenlerin gayrimenkul satn almalar yasaklanmtr.
[2]

Modern Irak
Modern Irak, 1920de Osmanllarn I. Dnya Savanda yenilmesiyle birlikte ngilizlerin Osmanl eyaletleri olan Musul, Badat ve Basray yeni bir politik oluum olarak deitirmeleri sonucu, Frat-Dicle Havzasn kontrol altna alan ve yakn bir blge devleti tarafndan ynetilmeyen yeni bir oluumdur. ngilizler bata lkeyi bizzat ynetmeyi dnmlerse de ancak halkn sert muhalefetiyle kar karya kalmlardr. kan isyanlarda zellikle ii halk rol almlardr. iilerin ounlukta olduu Necef, bu dnemde isyann merkezini oluturmutur. Sonuta ngilizler tarafndan Hz. Muhammet'in soyundan gelen Kral Faysal Irak'n bana geirilmitir. Bu yntemle ngilizler hem Irak'a tamamen hakim olmak hem de Osmanlnn ardndan doan halife boluunu bu ekilde doldurarak dier slam lkelerine de etki etmeyi planlamtr Kral Faysal baa gemesiyle beraber yaanan en nemli gelime Arap ulusuluunun teorisyeni Sati el Hsri'nin Irak'a getirilmesidir. Onun kurduu Arap birliine ynelik eitim sistemi zellikle ii gruplarn tepkisini toplamtr. Kral Faysal gl ve bamsz bir Irak kurabilmenin yolunun gl bir ordudan getiini biliyordu. Bu nedenle bu tip bir ordunun olumas iin alsa da Irakl Krtler ve iilerin olumsuz tavryla karlam ve askere almalarda daima sorunlar kartmlardr. Her iki topluluk da Snni Araplara asker olarak hizmet etmeyi reddetmilerdir. lerleyen yllarda Snnilerle iiler arasndaki entegrasyon sreci yaanm karlkl evlilikler ve ticaret ilikileri olmutur. 1928 gelindiinde 88 kiilik Irak parlamentosunda 26 ii ye vard. 1930 ylnda Irak hkmeti bamsz bir devlet olma yolunda ngiltere ile 25 yllk bir anlama imzalarken, 1932 ylnda Irak Milletler Cemiyetine bamsz bir devlet olarak katld. 1933 Kral Faruk'un lmnn ardndan lkede dinsel ve etnik atmalar artt. 1935'te talyanlarn Habeistan' igali Ortadou lkeleri arasnda zellikle gvenlik endiesinin olumasna sebep olmutur. talyanlarn kuzey Afrika'da kurduu bu hakimiyeti Yemenle yapt anlamayla Kzl Denizin kn kontrol eder hale gelmesiyle Ortadou'ya tamay planlyordu. Bu nedenle Ortadou lkeleri arasnda Sadabat pakt kuruldu. kinci Dnya sava yllarnda hakim gler arasnda yaanan mcadele Irak zerinde de olmutur. Almanlar yaptklar darbe ile kendilerine yakn bir ynetimi baa getirseler de, yaplan ikinci darbe ile ngilizler tekrar hakimiyeti kurmulardr. kinci Dnya sava yllarnda Trkiye snrlarna kadar gelen Almanlarn amalarndan birisi de Trkiye'yi geerek Irak'taki yandalarna yandm edip, buradaki ngiliz hakimiyetini krmakt. Fakat daha sonra Alman ordularnn Rusya'ya dnmesi, Trkiye'nin igali ve Irak'a ulama planlarndan vazgemesine sebep oldu. ngilizler Irak' da Almanya'ya kar savaa girmeye tevik etse de Irak ynetimi Trkiye'yi rnek alarak ayn politikalar izlemi ve savaa girmemitir.

1936 ylnda Krt kkenli bir Albay olan Bekir Stk liderliinde bir darbe gerekleti. 1941'de ise Mays harekat olarak bilinen ikinci bir darbe oldu. 1945 ylnda Arap lkeleri bir araya gelerek, bir Arap Birlii rgt kurdular. Arap Birlii harekat Arap lkeleri arasnda milliyetilik duygularnn da artmasna sebep oldu. Bunu sonucu olarak da Irak, Suriye, rdn ve Lbnan bir tek lke olarak birleme dncesi ortaya atld. Araplarn birleme dncesini zellikle ngiltere destekliyordu. Bu birleme ile ngilizler, Suriye ve Lbnan'daki Fransz hakimiyetini kaldrarak bu blgeleri de kendi hakimiyeti altna almay amalyorlard. Dier gl bir Arap lkesi olan Msr'da bu birlemeye kar kyordu. Onun endiesi ise Arap dnyasnn en byk lkesi olma zelliini yitirecek olmas idi. Ortadou'da ngilizlerin etkisinin zayflamas, srail devletini kurulmas, Msr'n muhalefeti gibi nedenlerle bu birlik fikri hayata geirilemedi. 1960'l yllarda Msr ve Suriye'nin birlemeleri dnda Arap lkeleri arasnda bir birleme yaanmad. srail'in kurulmas ile Arap Trkiye ilikileri yeni bir dnem girdi. ABD'nin etkisi ile Trkiye'nin srail devletini tanmas Arap lkelerinde tepki ile karland. Trkiye bu tepkileri azaltmak ve yeni mttefikler bulabilmek iin Irak'la yaknlamaya alt ve ABD ve ngiltere'nin aktif katlmlaryla Badat Paktn imzaland. kinci Dnya sava sonras Dnya zerindeki g dengelerinde byk deimeler yaand. ngiltere hakimiyetini yitirirken ortaya kan boluu ABD ve Sovyetler doldurmaya balad. Irak ise bu dnemde Sovyetler Birlii yannda yer ald. 1958 ylnda gerekleen kanl darbe ile Krallk devrilip, Cumhuriyet ilan edildi. General Abdlkerim Kasm cumhurbakan oldu. Irak bu darbenin ardndan Badat Pakt'ndan ekildiini aklad. Irak'ta bu dnem zellikle komnizm ve etnik milliyetiliin hzla yayld yllardr. Irak'ta yaanan bu deiiklik Ortadou'daki tm dengeleri alt st etti. Irak'taki bu darbeden etkilenen Suriye'de benzer bir askeri darbe yaand. Ortadou'nun tamamen Sovyet Rusya'nn hakimiyetine girmemesi iin ABD ve ngiltere harekete geti. ABD Lbnan'a askeri mdahale yaparken, ngiltere rdn'deki karkl bahane ederek buray igal etti. Ortadou'nun nemli bir blmnn Sovyet etkisi altna girmesi ABD ve mttefiklerini endielendirdi. zellikle son dnemde aklanan belgeler Trkiye'nin Irak ve Suriye'de yaanan darbelerin ardndan ABD'nin basksyla bu lkelere ynelip bir igal plan hazrlad ve daha sonra baz nedenlerden dolay bundan vazgetiini ortaya koymakta. 8 Kasm 1963'te Baas Partisi mensuplar ve ordudaki milliyetileri darbe giriiminde bulundular. Fakat General Abdlselim Arif yeni lider oldu ve lke genelinde komnist av balatld. 17 Kasm 1968'de Baas Partisi bir darbe ile iktidar ele geirdi. General Hasan el Bekir Cumhurbakan oldu.

Baas Hareketi
Baas Arap dilinde yeniden dirili anlamna gelmektedir. 1940 ylnda Suriye'de kurulan bu hareketin ilk teorisyenleri Ekrem Havrani ile Michel Eflak'tr (Eflak, Suriyeli bir Hristiyan ve bu ideolojinin efsanevi lideridir). Baas ideolojisi, ama olarak Ortadou'da tek bir Arap devleti kurulmasn benimsemitir. Partinin slogan Birlik, zgrlk ve sosyalizm idi. Parti ideolojisi Parti birliine ve d basklara kar durmaya dayanyordu. Baas hareketi Suriye'de ortaya kmsa da, Irak'ta da taraftar bulmutur. Baas Partisi Suriye ve Irak'ta

yaptklar devrimlerle iktidar ele geirmilerdir. Saddam Hseyin ve Hafz Esad Baas akmnn son temsilcileridir. Temmuz 1979'da ise Saddam Hseyin, Hasan El Bekir'i devirerek cumhurbakan oldu. kinci Dnya Sava'ndan sonra balayan Souk Sava tm dnyay iki kampa ayrmt. 1980'li yllar Sovyetler'in zlme srecine girmesine ve Souk Savan sonulanmasna sahne oldu. ki kutuplu bir dnyadan tek kutuplu bir dnyaya doru etkinlik haritas tekrar izilmeye balanmas, Ortadou'ya da yansd. Ortadou'yu etkileyen bir dier nemli gelime de, 1979 ylnda ran'da yaanan slam Devrimi oldu.
Iraka gz koyan ngilizler, Birinci Dnya Sava srasnda 20 Kasm 1914te Basraya girdiler. Ancak 29 Mays 1916da Irak ve Osmanl Kuvvetleri Selman Pak meydan savanda ngilizleri yenerek tamamn esir ettiler. Birinci Dnya Savandan sonra Osmanllar blgeden ekildiklerinden Irakllar yalnz ve zayf kaldlar. Bunu farkeden ngiltere 1918de ordularn Musula soktu. 1920de yaplan son Roma Konferansnda da Irakn ngiliz mandas altna girmesi kararlatrld. 1930da ngiltere Iraka szde bamszlk tand. 1933te de Faysaln olu Gazi, kral oldu. Irakkinci Dnya Savana girmedi. Ancak btn ngiliz smrgeleri gibi savatan etkilendi. 14 Temmuz 1958de Irak ordusu, 22 yandaki Kral kinci Faysaln da ldrld kanl bir darbe ile ynetime el koyarak cumhuriyeti ilan etti. Ancak darbeci Abdlkerim Kasm tam bir diktatr olduundan, Iraka ngilizlerden fazla bir hrriyet vermedi. Bunun zerine Sosyalist Arap Baas Partisi ayn senenin 8 ubatnda ynetimi ele geirdi. 18 Kasm 1963te ie Arif Kardeler, kar darbe ile baa geti. Be sene sonra 30 Temmuz 1968de de Baas Partisi yeni bir darbe yaparak ikinci defa ynetimi ele geirdi. Saddam Hseyinin bakanlndaki Devrim Komuta Konseyi ve Sosyalist Arap Baas Partisi bugn de ibandadr. 22 Eyll 1980de balayan Irak-ran sava lkede yzbinlerce insan kaybna, milyarlarca dolarlk zarara huzurun, barn ve dzeninin bozulmasna yol at. Sekiz sene gibi uzun bir sava sonunda, 20 Austos 1988de atekes imzaland. 1990 ortalarnda Irak ordular Kuveyte girerek buray igal etti. Bunun zerine balayan Krfez Krizi petrol fiatlarnn artmasna ve ekonomik dalgalanmalara sebep oldu. ABDSuudi Arabistann gvenliini salamak iin 500.000 asker, birok Avrupa devleti de Basra Krfezine donanma gnderdi. Iraka, Kuveyti boaltmak iin verilen srenin bittii 16 Ocak 1991 gn, Mttefik gler askeri harekata balad. Bir ay zarfnda Irak malub olarak Kuveytten ekilmek mecburiyetinde kald. Atekes antlamas imzalanarak bar grmelerine baland. Amerika Irakn kuzey snrndaki krtleri korumak iin askeri birlik bulundurmaktadr.

Daha nce de deinildii gibi Irak, Birinci Dnya Sava srasnda Osmanl ynetiminden km ve 1920 ylnda ngiliz manda idaresi altna girmitir. nce ngilizler bizatihi kendileri lkeyi ynetmeyi denemiler, fakat kan isyanlar, sert halk muhalefetleri ngilizleri Irak'ta Kral Faysal ynetimini kurmaya yneltmitir (23 Austos 1921). Bylelikle Irak' ta meruti monari kurulmu oldu.

1922 ylnda ngiltere ile yaplan bir antlama sonucu Irak, yar otonom hale gelmitir. 21 Mart 1924'te kraln onaylad anayasa yrrle girmitir. Irak 1932'de Milletler Cemiyeti' ne katlm ve bundan sonra ngilizler' in ticari etkisi ve Kraliyet Hava Kuvvetleri' nin blgedeki kuvvetleri dnda tamamyla bamsz bir devlet olmutur. Kral bamszlktan hemen sonra lnce yerine olu Gazi geti, ne var ki zayf bir ynetici olduundan gen milliyeti subaylar topluluu iktidara el koydu. General Bekir Stk nderliinde ihtilal yaparak ynetimi ele geiren milliyetiler, reform vaatlerini yerine getiremedii gibi, reform yanllarn da ynetimden uzaklatrmtr. 1938'te Bekir Stk muhalifleri, ngiliz yanls bir politikac olan Nuri Sait'i iktidara getirip Babakan ilan etmilerdir. Nuri Sait ngilizlerin destei ile 1958 ylna kadar lkeyi 20 yl ynetmitir. 14 Temmuz 1958'de General Kasm'n liderliinde bir grup iktidar devirerek monariye son vermi ve yeni iktidar Cumhuriyet' i ilan etmitir. 1963'te Baaslar General Kasm' iktidardan uzaklatrm fakat ayn yl iinde Baaslar da iktidardan drlmtr. Artk Irak bir ihtilaller lkesidir. Baaslar 1968 ylnda lkede tekrar iktidar ele geirmi, devlet bakanln Ahmet Hasan El-Bekr stlenmi ve devletin btn kademelerine Baas yelerini yerletirmitir. Bu dnemde Saddam Hseyin adnda bir gencin Irak Baas Partisi bnyesinde, Baas rejiminin en nemli figr olarak gze arptn grrz. Suriye'den Irak'a srlen Ortodoks Hristiyan kurucusu Michel Eflak kiisel olarak Saddam' desteklemitir. Saddam Snni-Arap ehri olan Tkrit' ten gelmekteydi ve 1970'lerde Tkrit'li akrabalarn ve arkadalarn Irak' ynetmeye balayan partide ve gvenli kurumlarnda kilit noktalara atad. nce Devrim Komuta Konseyi'nde Bakan Yardmcl grevini stlenen Saddam, 1976 ylndan itibaren Hasan El-Bekr'in bir ok yetkisini kullanmaya balam ve 1979 ylnda uygulad basklarla, Devlet Bakan Ahmet Hasan El-Bekr'in salk nedenleriyle grevinden ayrlmasn salamtr. 16 Haziran 1979 tarihinde de Saddam, kendini Devlet Bakan olarak ilan etmitir. Bu tarihten gnmze Saddam Hseyin diktatrl devam etmektedir. Yirmi iki yl aan bu iktidar dneminde iki nemli sava Irak'n tarihinde yerini almtr. Bu savalardan ilki 1980 ylnda balayan ve sekiz yl kadar sren ran-Irak Sava'dr. Dieri ise Irak'n Kuveyt'i igal ve ilhak ile balayan Krfez Sava'dr (1991). Bu iki sava nemine binaen sebepleri ve sonular ile, ayr bir konu bal altnda incelemeyi uygun buluyor, imdilik sadece zikretmekle yetiniyoruz. Tarihi seyirde siyasi geliimini incelediimiz Irak, grld zere inili-kl bol miktarda darbelerin gerekletii siyasi bir dalgalanma gsterir. 1963'ten sonra Baas Partisi'nin iktidarnda ve akca Saddam Hseyin diktatrlnde siyasi hayatna devam etmektedir. 3.3. Irak'ta Muhalif Gler

Irak'n yakn tarihi

1923'te bamszln kazanan Irak'n yakn tarihine 40 yl boyunca Baas Partisi hakim oldu. 1968'den bu yana lkeyi yneten Saddam Hseyin'in 2003'te devrilmesi ise lke tarihinde yeni bir r ayor.

Saddam Hseyin ismi 30 yl akn sre Irak ile zdelemiti

1920 25 Nisan - Osmanl denetiminden kopan Irak, ngiliz denetimi altna girdi. 1921 23 Austos - Mekke erifi Hseyin Bin Ali'nin olu Faysal Irak'n ilk kral olarak ta giydi. 1923 3 Ekim - Irak bamsz bir devlet oldu. 1958 14 Temmuz -Tmgeneral Abdlkerim Kasm ve Yzba Abdlselam Muhammed Arif tarafndan dzenlenen bir darbeyle kraliyet devrildi. Irak cumhuriyet ilan edildi, Arif babakan oldu. 1963 8 ubat - Kasm Arap Sosyalist Baas Partisi'nce (ASBP) dzenlenen bir darbeyle devrildi. Arif devlet bakan oldu. 18 Kasm - Arif ve bir grup subay Baas hkmetini devirdi. 1966 13 Nisan - Arif helikopterinin dmesi sonucu ld. 17 Nisan - Arif'in aabeyi General Abdlrahman Muhammed Arif devlet bakanl grevini devrald. 1968 17 Temmuz - Arif Baas Partisi'nce dzenlenen bir darbeyle devrildi. General Ahmed Hasan El Bakr devlet bakan oldu. Yardmclna ise 31 yandaki Saddam Hseyin getirildi. 1970 11 Mart - Devrim Komuta Konseyi ve Krdistan Demokrat Partisi lideri Molla Mustafa Barzani arasnda, Krtlerin zerklik haklarn dzenleyen anlama imzaland. 1972 11 Mart - Irak ve Sovyetler Birlii arasnda 15 yllk bir Dostluk ve birlii Anlamas imzaland. Petrol irketinin milliletirilmesi 1972 Irak hkmeti, Irak Petrol irketi'ni milliletirdi.

Petrol irketinin milliletirilmesi Irak ekonomisine byk gelir kazandrd

1974 Badat ynetimi 1970 anlamasnn koullar uyarnca Krtlere snrl zerklik verdi ancak KDP bunu reddetti. 1975 Mart - Petrol hrac Eden lkeler Tekilat OPEC'in Cezayir'de dzenledii bir toplantda Irak ve ran snr anlamazlklarna son veren bir anlama imzaladlar 1979 16 Temmuz - Devlet Bakan Bakr istifa ederek yerini Saddam Hseyin'e brakt. 1980 1 Nisan - Mustansiriye niversitesi'nde Babakan Yardmcs Tark Aziz'e dzenlenen saldry ran yanls Dava Partisi stlendi. ran - Irak sava 1980 4 Eyll - ran Irak snrndaki baz kyleri topa tuttu. Irak ynetimi bu olay ran Irak savann balangc olarak kabul etti.

ran Irak sava Saddam Hseyin ynetiminin en aklda kalan olaylarndan

17 Eyll - Irak, ran ile yaplan 1975 anlamasn lavetti 22 Eyll - Irak, ran hava slerine saldrd 23 Eyll - ran, Irak'n askeri ve ekonomik hedeflerini vurdu. 1981 7 Haziran - srail Badat yaknlarndaki Tuveyta'daki nkleer aratrma merkezlerini bombalad. Krtlere kimyasal saldrlar

1988 16 Mart - Irak ynetimi lkenin kuzeyindeki Halepe'de kimyasal silahlar kulland 20 Austos - ran ve Irak arasnda Birlemi Milletler tarafndan oluturulan, ran Irak askeri izleme grubu UNIIMOG denetiminde atekes ilan edildi. 1990 15 Mart - Bir askeri tesiste casusluk yapmak sulamasyla yakalanan Londra merkezli Observer gazetesi iin alan ran doumlu gazeteci Ferzad Bazoft Badat'ta asld. Kuveyt'in igali ve Krfez Sava 1990 2 Austos - Irak Kuveyt'i igal etti. Birlemi Milletler 660 sayl karar ile igali knayarak Irak'tan derhal ekilmesini istedi. 6 Austos - Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi 661 sayl kararyla Irak'a ekonomik yaptrm uygulamaya balad. 8 Austos - Irak, Kuveyt'i ilhak ettiini duyurdu. 29 Kasm - Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi 678 sayl karar ile, 660 sayl kararn uygulanmasnn salanmas iin 'gereken tm yntemlerin kullanlmas'na yetki verdi. 1991

Krfez Sava Irak iin hem ekonomik hem askeri anlamda ykm getirdi

16-17 Ocak - Koalisyon glerinin Irak' havadan bombardmanyla Krfez Sava balad. Hava saldrlar, 'l Frtnas Operasyonu' olarak adlandrlyordu. 13 ubat - ABD uaklarnn Badat'taki Emiriye'de bir sna vurmas sonucu 300' akn kii ld. 24 ubat - Kara kuvvetleri de operasyona katld. 27 ubat - Kuveyt kurtarld, Irak kuvvetleri ekilmeye balad. Atekes 1991 3 Mart - Irak atekes koullarn kabul etti. Mart/Nisan - Irak kuvvetleri lkenin kuzey ve gneyinde kan ayaklanmalar bastrd. 8 Nisan- Kuzey Irak'ta bir BM gvenli blgesi oluturmaya ynelik plan Avrupa Birlii toplantsnda kabul edildi. 10 Nisan - ABD Irak'tan blgedeki tm askeri faaliyetlerini durdurmasn istedi. 1992 26 Austos - Irak'n gneyinde, 32 derece paraleli snr olacak biimde Irak uaklarnn girmesine izin verilmeyen bir uua yasak blge oluturuldu.

1993 27 Haziran - ABD gleri Kuveyt'te Nisan aynda Bakan George Bush'un urad suikast giriimine misilleme olarak, Badat'taki Irak istihbarat karargahna fze saldrs dzenledi. 1994 29 Mays - Saddam Hseyin Babakan oldu. 10 Kasm - Irak Ulusal Meclisi Kuveyt'in snrlarn ve bamszln tand. Petrol karl gda program 1995

Gvenlik Konseyi Irak'a gda karl petrol satma hakk verdi.

14 Nisan - Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi 986 sayl kararyla Irak'n petrol ihracatna gda ve ila satn almasna olanak verecek biimde ksmen yeniden balamasna onay verdi. Bu dzenleme petrol karl gda program olarak adlandrld. Irak bu program 1996 Mays'na kadar kabul etmedi. Programn uygulanmasna ancak 1996 Aralk'nda baland. Austos - Saddam Hseyin'in damad General Hseyin Kamil Hasan El Mecid, kardei ve aileleri Irak'tan ayrlarak rdn'e snd. 15 Ekim - Saddam Hseyin 7 yl daha bakan olmasn salayan bir referandumu kazand. 1996 20 ubat - Saddam Hseyin'in affettiini ilan ettii ve lkeye davet ettii Hseyin Kamil Hasan El Mecid ve kardei Badat'a dndler ve 23 ubat'ta ldrldler. 31 Austos - Celal Talabani ile mcadele halindeki KDP'den yardm talebi alan Irak kuvvetleri kuzeydeki uua yasak blgeye girerek saldr dzenlediler ve Erbil'i aldlar.

Uday'n suikast giriiminde sakatlanmas, Kusay'n ne kmasna yol at

3 Eyll - ABD kuzeydeki uua yasak blgeyi Badat'n hemen gneyine, 33 dereceye kadar kacak biimde geniletti. 12 Aralk - Saddam Hseyin'in byk olu Uday, Badat'ta urad suikast giriiminde ar yara ald. 1998 31 Ekim - Irak Birlemi Milletler'in Irak'n kitle imha silahlarn imhasna nezaretten Sorumlu komisyonu UNSCOM ile ibirlii yapmay durdurdu. l Tilkisi Operasyonu 1998 16-19 Aralk - Birlemi Milletler alanlarnn Badat'tan tahliyesi ardndan ABD ve ngiltere Irak'n nkleer kimyasal ve biyolojik silahlarn imha etmek amacyla 'l Tilkisi Operasyonu' ad altnda bir hava bombardman kampanyas dzenledi. 1999 19 ubat - iilerin dini lideri Byk Ayetullah Seyid Muhammed Sadk El Sadr Necef'te urad suikast sonucu ld. 17 Aralk - Birlemi Milletler Gvenlik Kurulu 1284 sayl kararyla UNSCOM'un yerini almak zere BM zleme Deerlendirme ve Denetleme Komisyonu UNMOVIC'i kurdu. Irak karar kabul etmediini aklad. 2001 ubat - ngiltere ve ABD Irak'n hava savunma ebekesini kertmek zere bombardmanlar dzenledi. Bu bombardmanlar uluslararas toplumdan pek destek grmedi. Mays - Saddam Hseyin'in olu Kusay Baas Partisi liderliine seildi. Bu karar babasnn ardndan liderlii devralmaya hazrland biiminde yorumland. 2002 Nisan Badat srail'in Filistin topraklarna girmesini protesto etmek zere petrol ihracn durdurdu. Ancak Saddam Hseyin'in srarl arlarna ramen ambargo eylemine destek veren baka Arap lkesi olmad. Irak'n petrol ihracat 30 gn sonra yeniden balad. 13 Eyll - ABD Bakan George W Bush Birlemi Milletler Genel Kurulu iin toplanan dnya liderlerine Irak'n yaratt 'ar ve yaklaan tehdit' konusunda harekete geilmesi arsnda bulundu. Bush bu arya pheyle yaklaan dnya liderlerine bu konuda bir ey yapmayacaklarsa ABD'nin harekete gemesini engellememelerini syledi. Ayn ay iinde ngiltere Babakan Tony Blair Irak'n askeri imkanlar hakknda bir istihbarat dosyas yaymlad. Ekim - Badat ynetimi yaplan bir referandumda Saddam Hseyin'in 7 yl daha iktidarda kalmas iin halkn yzde yznn oy kullandn aklad. Kasm - Birlemi Milletler silah denetileri Irak'a dnd. Denetilere yetki veren yeni BM karar eer BM kararlarn 'somut biimde' ihlal eder bulunursa Irak'n ar sonularla karlaaca uyarsnda bulunuyordu. 2003

Mart BM silah denetim heyeti bakan Hans Blix, Irak'n ibirliini artrdn ancak Irak'n kararlara ne kadar uyduunu tespit etmek iin daha fazla ihtiya duyduklarn syledi. Saddam Hseyin'in devrilii 2003 17 Mart - ngiltere'nin Birlemi Milletler'deki temsilcisi Irak konusundaki diplomatik srecin son bulduunu aklad. Silah denetileri lkeden tahliye edildi. ABD Bakan George Bush, Saddam Hseyin ve oullarna 48 saatte lkeyi terketmezlerse sava alacan syledi. 20 Mart - Amerikan fzeleri sabaha kar Badat'a dmeye balad. Saddam Hseyin'i tayan bir konvoyu hedef ald belirtilen bu saldr ABD nclnde Saddam Hseyin'i devrimeye ynelik operasyonun balangcyd. Bunu takip eden gnlerde Amerikal ve ngiliz kara kuvvetleri lkeye gndeyden girdi.

ABD nclndeki kuvvetlerin Badat'a ulamas yaklak 1 ay srd

9 Nisan - ABD gleri Badat'n merkezine doru ilerlemeye balad. Saddam Hseyin'in kent zerindeki denetimi zld. Bunu izleyen gnlerde Krt savalar ve Ameirkl askerler kuzeydeki Kerkk ve Musul kentlerini aldlar. Bakentte ve dier byk kentlerde yaygn biimde yama olaylar yaand. Nisan - ABD eski Irak rejiminin yelerinden yakalamay istedii en nemli 55 ismi aklad. Bu isimler bir iskambil destesi haline getirilip askerlere datld. Eski Babakan yardmcs Tark Aziz gzaltna alnd. Mays - Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, Irak'ta ABD nclnde kurulan idareyi destekleyen ve ekonomik yaptrmlar kaldran bir karar ald. Irak'taki Amerikal idareci Paul Bremer, Baas partisi ile eski ynetimin tm kurumlarnn lavediliini aklad. Temmuz - ABD idaresince atanan Geici Ynetim Konseyi ilk kez topland. Amerikan kuvvetlerinin komutan askerlerinin dk younluklu gerilla sava ile kar karya olduunu syledi. Saddam Hseyin'in oullar Uday ve Kusay Musul'da dzenlenen silahl basknda ldrld. Gerilla sava alevleniyor 2003 Austos - Irak'taki saldrlar savaa taraf olmayanlar da hedef almaya balad Badat'taki rdn eliliine ynelik bombal saldrda 11 kii ld. Badat'taki Birlemi Milletler karargahna ynelik bombal intihar saldrsnda BM'nin Irak temsilcisinin de aralarnda olduu 22 kii ld. Kimyasal Ali diye tannan ve Halepe saldrsndan sorumlu tutulan Saddam Hseyin'in kuzeni, Ali hasamn El Mecid yakaland. Necef'te dzenlenen bombal saldrda aralarnda ii lider Muhammed Bakr El Hakim'in de olduu 125 kii ld.

Ekim - Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, ABD'nin gzden geirdii karar tasarsn kabul etti. Varlan uzlama ile Irak'ta ABD nclndeki ynetime meruiyet kazandrld ancak ynetimin 'uygulamada mmkn olan en ksa zamanda ' Irakllara devredilmesi gerektii vurguland.

Birlemi Milletler, karargahna ynelik saldr sonras alanlarn lkeden ekti

Ekim - Badat'ta aralarnda Kzl Ha merkezinin de olduu pek ok noktaya dzenlenen bombal saldrlarda dzinelerce kii ld. Kasm - Irak'ta gvenlik koullar ktye gitmeye devam etti. ABD Bakan Bush'un 1 Mays'ta savan sona erdiini ilan etmesinden 6 ay sonras itibariyle, Irak'ta sava sonras len asker says sava srasnda lenlerden faha fazlayd. Sadece Kasm aynda len koalisyon askeri says 105 oldu. Bu, savan balamasndan bu yana bir aydaki en yksek kaypt. 15 Kasm - Ynetim Konseyi lkede ynetimi Irakllara brakmaya ynelik hzlandrlm bir takvim aklad. Ynetim devri takviminin ayrntlar iin tklayn 30 Kasm - ABD Samarra'da askerleri ile atmaya giren 50'yi akn militann ldn aklad. Irakl yetkililer, ABD yetkililerinin rakamlar abarttn sylediler. 14 Aralk - Saddam Hseyin'in yakaland dnyaya duyuruldu. 2004Ocak - ABD'nin Irak'ta ynetimi Hazirana aynda seilmi deil danma toplantlar ile belirlenmil bir hkmete brakma planlar iilerin tepkisini ekti. Basra ve Badat'ta bir ka gn arayla dzenlenen protesto gsterilerine onar bin kii katld. http://www.bbc.co.uk/turkish/indepth/story/2004/02/printable/040202_irak_kronoloji.sh tml

Irak'n gali

ABD ve Birleik Krallk nclndeki koalisyon kuvvetleri Irak' kitle imha silahlarndan arndrmak ,Saddam Hseyin'in terre verdii destei kesmek ve Irak Halkn zgrletirmek gerekeleriyle Irak'taki Baas Rejimi'ne kar saldrya geti.20 Mart 2003'te balayan hava saldrs ve onu takip eden kara harekat sonunda 9 Nisan 2003'te bakent Badat'a giren koalisyon gleri Saddam

Hseyin iktidarn devirdi.15 Nisan'da Irak tmyle koalisyon glerinin denetimine geti.

IRAKTA AMERKAN POLTKALARI

ABD Krfez Sava sonrasnda Saddam ynetimini drmeye ynelik d politikas gerei, Irak'ta kendisine yakn bir grubu ibana getirmek iin eitli muhalif gruplar desteklemitir. Bu muhalif gruplar ksmda ele alabiliriz: Krtler, Irak Ulusal Konseyi (INC) ve iiler. Muhalif nde gelen Krt ve ii gruplara yukarda ksmen de olsa deinilmitir. Burada genel olarak unu sylememiz yanl olmayacaktr. Krtler ve iiler, Irak'a ynelik ABD politikasna pek scak bakmamakla beraber, Irak'n diktatr ynetiminin deimesini Irakllar tarafndan salanmas gerektiine inanmaktadrlar. Bu balamda zaman zaman Saddam'n ABD tarafndan devrilerek yerine ABD yanls (kuklas) bir iktidar gelmesine ho bakmaktadrlar. Bu erevede Irak Ulusal Kongresi (INC) Irak'ta ciddi bir alternatif oluturmas kk bir ihtimal grlmektedir. INC, Irak muhalefet gruplarn 16-19 Haziran 1992 Viyana'da yaptklar kongrede kurulmutur. Yeni oluan INC ynetiminin zel durumlar dikkate alndnda (Krtler istisna tutulursa) taban ve gc olmayan kii ve gruplardan olutuu grlmektedir. Ancak yeni ynetim, ABD asndan son derece gvenilir ve ona bal unsurlardan meydana gelmitir. Buradan da ABD'nin Irak'ta yapmay vaat ettii deiimde ve gelecekteki Irak ynetiminde blge lkelerini ortak yapmak istedii anlalmaktadr. Fakat deiim srecinde bu ynetim etkin rol oynamayp, sadece ABD'nin politikalar dorultusunda siyasi faaliyetlerde bulunacaktr. ------SAVALAR Irak, Saddam'n saldrgan tavrlar nedeniyle yakn tarihinde iki nemli savaa taraf olmutur. Saddam Hseyin'in gem vurulmaz hrs Irak' uzun yllar sren sava ortamnda germitir. Bu savalardan ilki, 1980 ylnda balayp 8 yl kadar sren ran-Irak Sava ve ikincisi 1990 ylnda balayan kinci Krfez Savadr. Nedenleri ve neticeleri ile bu savalar byk/sanayilemi gler/devletlerce de beslenen emelleri ortaya koyma noktasnda nem arz etmektedir. Bu anlama gereince ran ile Irak arasndaki att-l Arap nehir snr yeniden tespit ediliyor ve buna karlk ran' da Krtlere yardm etmekten vazgeiyordu. 1975 ubat'nda ah'n devrilmesi ve Hmeyni rejiminin balamas ile birlikte ran-Irak mnasebetleri hzla ktye gitmeye balad. Hmeyni rejimi Irak iin tedirginlik unsuru bir gelime idi. Nihayetinde ran'da bir ii rejiminin kurulmas, halknn kahir ekseriyeti ii olan Irak iin tehlike demekti. Irak'n ran'la ilikilerinin gerginlemesine neden olan olaylar zincirinden en nemlileri 1980 ubat'nda devrimin yl dnm dolaysyla Tark Aziz'e suikast ve Mstasiriyah niversitesi'ne saldrlmas olaylaryd. 1980 Nisan'na gelindiinde, Badat ile Tahran arasndaki ideolojik ve psikolojik sava tamamen kzmt. Irakl iilerin lideri Bekir El-Sadr ve kz kardeinin idam edilmesi zerine iki lke arasndaki ilikiler daha da gerginlemitir. Irak, ran'da 1979 ubat'nda gerekleen devrimden sonra kargaa ortamndan yararlanarak 19 Eyll 1980'de Cezayir Anlamasn tanmadn aklad. Gergin ortam ve atmalar 1980 yl boyunca da devam etmi ve 28 Austos 1980 gn bu atmalarda ran, Irak kuvvetlerine kar ilk defa yerden yere SS fzeleri kullanmt. Ve nitekim Irak'n 22 Eyll 1980'de baskn eklinde 700 km'lik bir cephede saldrya gemesiyle birlikte 8 yl

drecek sava balam oldu. Sava' tan ilgin ve nemli notlar fazla ayrntya girmeden yle sralayabiliriz. ncelikle ran savan 8.gnnde savata dengeyi salamay baarmtr. Irak'n Fransa'dan istedii Speretandart ve Miregelar'n devreye girmesiyle 1984 yl savan en nemli yln oluturmutur. Artk bu yldan itibaren kimyasal silahlarn savata kullanlmas sz konusudur. 1986 ylnda aa kan ve dnya kamuoyunun tepkisini eken rangate Skandal (ABD'nin,Kongre kararlarna aykr olarak, Nikaragua'daki anti-komunist gerillalar finanse iin ran'a silah sattnn ortaya kmas), ABD ve Reagan'n itibar yitimine neden oldu. Savan sonlarna gelindiinde Irak, Fransa ve ngiltere'den ald kimyasal silahlar Halepe zerinde kullanm ve 5000 Krt insann lmesine neden olmutur. Halepe katliam tarihte bir sava utanc olarak yerini almtr. Hmeyni zehir imekten de beter dedii kararn 18 Temmuz 1988'de aklar. ran BM'nin 598 sayl kararn kabul etmi ve bylece 8 yl sren, binlerce insann hayatlarn ve ekonomik kaynaklarnn yok olmasna ml olan bu ypratma sava hi beklenmedik bir anda sona ermitir. 1980 ylnda patlak veren Irak-ran Sava, bir nevi Basra Krfezi'ndeki blgesel stnlk mcadelesi ve ran slam Devrimi'nin yaylma tehlikesini tahdit altna alma eklinde zuhur eden bir olaydr. Eyll 1970'de Bakan Nasr'n lm Orta Dou'da liderlik yarn balatmtr. Msr'n brakt boluktan yararlanarak gerek Arap Dnyas'nn gerekse nc dnyann liderliini kapma/yapma istei Irak' tehdit etmitir. 4.2. Krfez Sava Irak askeri kapasitesini artrmaya ran-Irak Sava ncesinde balam ve sava srasnda da bu eylemine devam etmitir. Irak bir taraftan kendisi nkleer ve kimyasal silah retimine hz verirken, dier taraftan batl lkelerden satn ald silahlarla lkeyi cephanelie evirmitir. Ancak daha sonralar, 8 yl sren Birinci Krfez Sava'ndan ( ran-Irak Sava) yaral kan ve bu sava srdrebilmek iin bata Kuveyt ve Suudi Arabistan olmak zere Arap Dnyas'na nemli miktarda borlanan bir Irak grrz. Irak, ran ile yapm olduu 8 yllk sava sonunda askeri ve ekonomik adan zayflam ve bu kayplarn telafi etmek maksadyla kendisine komu olan Kuveyt'e, baz noktalarda sulamalarda bulunarak ve tarihi iddialarn gndeme getirerek bask yapmaya balamtr. Sava sonras ekonomik kriz iinde bulunan ve yeni parasal kaynaklar aramaya ynelen Irak, bu kayna Kuveyt ile olan snr anlamazlklar, OPEC'in petrol fiyatlarn dk tutmas, Kuveyt ve Suudi Arabistan'n verdii borlar silmesi, yeni krediler vermesi gibi hususlar gndeme getirerek, Kuveyt ve dier Arap lkelerinden salamaya almtr. Irak'n bu tutumu ister istemez krfezdeki havay gerginletirmi ve blgeyi muhtemel bir krize srklemitir. Krizin ortaya kmas esas itibariyle Irak Devlet Bakan Saddam Hseyin'in 17 Temmuz'da Kuveyt ve BAE'yi ar retim yaparak Irak' 14 milyar dolar urattklarn ileri srmesiyle birlikte balad. Ayrca Irak, Kuveyt'in kendi topraklarnda petrol kuyular aarak petroln aldn iddia etmekte ve bunlara karlk 2.4 milyar dolar tazminat istemekteydi. Irak ayn zamanda Temmuz ortasndan itibaren Kuveyt snrna asker ymaya balamt. Irak 2 Austos 1990 gn Kuveyt'i nce igal ve daha sonra ilhak ettiini aklamtr. Irak'n Kuveyt'i igali ABD'nin blgedeki karlarn ve temel politikasn her adan olumsuz ynde etkilemekteydi. Irak bu hareketi ile dnya petrol rezervlerinin %20'sini elde etmi oluyordu. Bu da ABD'nin ho

karlayaca bir durum olamazd ve Irak'n derhal Kuveyt' ten kartlmas gerekiyordu. ABD, 80-88 yllar arasnda ran ile giritii savata kendi karlar gerei yaratt Frankentstein' imdi blgesel ve kresel karlarna uzun erimli bir tehdit karabilecei dncesiyle etkisiz hale getirmek istemitir. Giriilen diplomatik temaslar sonu vermeyince, Irak'n inat tavr zerine Gvenlik Konseyi'nin 678 sayl kararnda ngrld gibi, 15 Ocak 1991 gece yarsna kadar Irak'n Kuveyt'ten ekilmemesi zerine, 17 Ocak 1991 sabah Badat saati ile 2:30 dan itibaren, Suudi Arabistan'dan kalkan yzlerce Amerikan ve ngiliz ua, Irak'taki askeri hedefleri bombalamaya baladlar. l Frtnas Harekat denen, Irak'a kar giriilen bu savan birinci aamasn tekil eden hava bombardmanlar, 'an en stn silah teknolojisi kullanlarak!?' 24 ubat'a kadar devam etti. ok uluslu g, hava aknlaryla Irak ehirlerinin stratejik hedeflerini vurmaya balamtr. lk hedef, Irak'n, btn nkleer, biyolojik ve kimyasal tesisleri, hkmet idare ve komuta kontrol merkezlerini, radar ve hava erken uyarc sistemlerini yok etmek eklinde gereklemitir. Sonuta 17 Ocak 1991'deki hava saldrs ile harekat 28 ubat 1991'de bitmi ve Irak Kuveyt'ten ekilmeyi, BM kararlarna uymay taahht etmitir. Sava sonras, ABD'de gerekleen bakan deiimi ile ABD'nin Irak politikas yeni bir ekil almtr. Demokrat Bill Clinton ABD'nin Irak politikasnda nemli ara kullanmtr. Irak muhalif gruplar Ambargo ve Petrol Karl Gda Program (MOU) BM kapsamnda oluturulan silah denetimi ekipleri Irak muhalif gruplara almamz iersinde bir nceki blmde deindiimiz iin tekrara dmek istemiyoruz. ABD'nin Irak politikasnda yer alan dier iki arac incelemenin yerinde olacan dnyoruz. SONU Irak, Osmanl emsiyesi altnda 384 yllk bir beraberlie ve btnle sahip gemii ile, kltrel ve sosyal yaknlyla, Trkiye'nin ok nemli komularndan biri olmutur. Bu gnde hl bnyesinde barndrd %10 civarnda Trkmen nfusuyla Trkiye asndan nem arz eden, Trkiye'nin politik ve diplomatik ilikilerini gemiinden gelen ortak kltrel birikim zerinden gelitirecei bir Orta Dou lkesi olan Irak, ne yazk ki Saddam Hseyin'in izledii fevri ve dengesiz politikalar nedeniyle Trkiye ile ilikileri istenen dzeyde seyretmemitir. II. Krfez Sava ile beraber diplomatik ilikilerin gerginletiini grrz. Trkiye'nin ABD'den yana tavr belirlemesi Irak'n Trkiye'ye hasmane duygular beslemesine neden olmu ve iki lkeye de hibir fayda salamad gibi tersine ciddi zararlar getirmitir. Gnmzde Irak'a uygulanan ambargonun muhtelif devletlerce delindiini gryoruz. Krfez Sava'ndan umduu sonucu alamayan ve urad zararlar tazmin edemeyen Trkiye de son zamanlarda bu ambargoyu delen lkeler arasndadr. Bugn sanayisi ilerlemi, teknolojisi gelimi bir ok byk devletin Orta Dou zerine yatrmlar yapmakta olduu gzlenmektedir. Souk Sava sonras ABD bu byk pastaya tek bana sahip olmutu, fakat bugn Rusya, Fransa ve in olmak zere byk devletler blge zerinde ciddi emeller beslemektedir ve pastaya ortak olmak istemektedirler. Bu da yakn bir zamanda Orta Dou zerindeki dengelerin deiebileceini gstermektedir.

11 Eyll terr olayndan sonra kendince geerli bir mazeret ile, lkesine yaplan terre e bir tutumla ABD Afganistan' saf d brakmtr. Yeni hedefin Irak olduu aikardr. ABD'nin Irak' vurabilecei muhtemel grlyor ve hatta bekleniyor. ABD'nin Orta Dou zerindeki hakim gcn pekitirmek istedii ynndeki kanaatler ar basmaktadr. Trkiye 1534'den 1918'lere kadar Osmanl'nn bir eyaleti olmu Irakla hars bir gemii olduunu ve ayn dine mensupluunu dikkate alarak, bu son scak gelimelerde lkse ve maceraya kaplmadan, souk kanl ve rasyonel davranlar ierisinde olmaldr. Kritik gelimelerin yaand u gnlerde yanl bir karar telafisi mmkn olmayan sonular getirebilir.