Kültür

Fatih ÇINAR

MÜRŞÎDİ AŞK OLAN BİR VELÎ:

SEYYİD MÎR

HAMZA NİGÂRÎ
İ. Hüseyin BARTIK

42 Ocak 2009
A
tek hecelik şekli.
şk… Ne denli gizemli bir ke-
lime ki nice insanları sarhoş
eden, kendinden geçiren, vus-
lata erdiren sırlarla dolu hâlin dil ile ifade edilmiş
‘Dağa düşer kül eyler/ Gönüllere yol eyler/
Sultanları kul eyler/ Hikmetli nesnedir aşk,’ di-
yen Yunus Emre(ö.1320)1 ve ‘Aşk ile gel âşık ol/
Umman gibi taşıp dol/ Allah diyen olur kul/ Al-
lah diyelim ya Hû’ diyerek aşkı tarif etmeye çalı-
şan Mustafa Takî Efendi (ö.1925)2 hep bu gerçe-
ğin altını çizmişlerdir.3
Velîlerin vuslatlarına sebep olan en önemli et-
men aşktır. Aşk çağlayanı Mevlânâ (ö.1273), âşık
Yunus Emre, Hacı Bayram Velî (ö.1430), Akşem-
seddin, Şems-i Sivâsî (ö.1597), İhramcızâde İs-
mail Hakkı Toprak (ö.1969) ve Osman Hulûsî
Efendi (ö.1991) onlardan sadece birkaç tanesi-
dir. Elbette aşkın rehberliğinde vuslatı tadan gö-
nül sultanlarını bu isimlerle sınırlamamız müm-
kün değildir. Vuslata ermenin şartı olarak aşkı
gören nice maneviyât önderlerinden bir tanesi
de Seyyid Mîr Hamza Nigârî (ö.1888)’dir. Nîgârî,
1805’te Karabağ’ın4 Perküşad kasabasında “Sey-
yid” bir âilenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş5 ve
dokuz yaşındayken aşk ile tanışmıştır. Onun aşk
ile tanışması şöyle olmuştur: Rüyâsında Karabağ
Hanedânı’ndan “Nigâr Hanım” isimli birisini gö-
rür ve ona ilâhî bir aşk ile tutulur. On yıl sonra ilim
için yola çıktığında konakladığı bir handa Nigâr
Hanım ile karşılaşır ve Nigâr Hanım kendisine:
“Gördüğün rüyayı hatırlar mısın?”diye sorun-
ca ikisi de ilâhî bir cezbeye kapılırlar. Daha son-
ra Nigâr Hanım, Hamza Nigârî’nin tahsil hayatını
devam ettirebilmesi için ona büyük yardımlarda
bulunur. Hamza Nigârî de o günden sonra şiir-
lerinde “Nigârî” mahlasını kullanır ve son dere-
ce saygı duyduğu bu hanımın adına “Nigârnâme”
isimli eserini kaleme alır.6
İyi bir eğitim sürecinden geçen Nigârî, Türk-
çe, Arapça ve Farsçaya o dillerde şiir yazabilecek
kadar hâkim birisi olmuştur.7 İlmî donanımı-
nın ardından Nigârî, içerisinde yanan aşk ateşi-
ni vuslat ile neticelendirecek bir mürşîd-i kâmil
aramaya koyulmuş, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’ye
intisap için Harput’a gelmiş ama onun ve-
fat ettiği haberini öğrenince manevî bir işaret-
le Bağdâdî’nin halîfesi İsmâil Şirvânî(ö.1848)’ye
intisap için Sivas’a gitmiştir.8 Mürşîdi ile birlik-
te Sivas’ta dokuz yıl kalan Nigârî, manevî alan-
da ilerleme kaydedebilmek için önce Konya’ya/
Mevlânâ Dergâhı’na gitmiş ve burada bir erbaîn
çıkarmıştır.9 Ardından hac görevini ifa için
Mekke’ye oradan da Medine’ye yönelmiş ve bu-
rada da bir erbaîn çıkarmıştır. Hemen akabin-
de halîfe olarak tayin edildiği memleketine
gitmiş, memleketinden Rus işgâli üzerine ay-
rılmak zorunda kalmış ve Erzurum’un Bakırlar
Mahallesi’nde yaklaşık üç yıl ikâmet ederek ta-
lebe yetiştirmiştir. Şam, Kudüs, Mekke, Medine,
Konya, Harput, Merzifon, Erzurum, Kars, Ağrı,
Bitlis, Muş, İstanbul, Sivas ve Amasya gibi bir-
çok yerleşim merkezlerinde ikâmet eden Nigârî,
birçok insanın yetişmesine de vesîle olmuştur.
Tespit edilebilen halîfeleri şu kimselerdir: Ri-
zeli Hacı Tayyib Efendi, Dağıstanlı Hacı İsmail
Efendi, Karabağlı Hacı Maksut Çelebi, Kırampa-
lı Mustafa Efendi, Yesârîzâdelerden İstanbul-
lu Ahmed Hulûsî Efendi, Mir Hasan Efendi, To-
katlı Hacı Zekeriya Efendi, Maraşlı Gazi Osman
Efendi, Hacı Mustafa Efendi, Hasankaleli Hacı
Mahmûd Efendi (Postlu Hoca), Azerbaycan-
lı Hacı Mahmut Efendi, Taşabadîzâde Mustafa
Sabri Efendi, Erzurumlu Hacı Mustafa Efendi,
Keşfî ve Kâzım Paşa.10
43
 Hamza Nigârî, ismini duyan herkesin gönlün-
de aşkı çağrıştıran bir kişiliktir. O, hayatı boyun-
ca aşk ile yaşamış, aşk ile nefes almış, aşk ile ge-
zip dolaşmış ve aşk ile vuslatı bulmuştur. Aşk,
Nigârî için vazgeçilmezdir. Ona göre, aşkla yana-
bilmek, onun ateşinde adam olabilmek tasavvu-
fun ana hedefidir. Aşk, kişinin ötelerin ötesine gi-
debilmesi için gerekli olan yegâne etkendir.11 Bu
nedenle, onun eserlerinin her sayfasında mutlaka
aşk ile ilgili bir ifadeye rastlanılması çok doğal-
dır. Edebiyatımızda aşk şâirleri olarak kabul edi-
len Fuzûlî, Yunus Emre, Molla Câmî, Hâfız Şirâzî
ve Mevlânâ gibi isimler Nigârî üzerinde en fazla
etkiye sahip olan kişilerdir.12
Eşini ve oğlu Siraceddin’i Karabağ’dan getir-
terek Amasya’ya yerleşmiştir. Amasya’da şöhre-
ti artınca kendisinden korkulmuş ve başka bir
yere yerleşmesi istenmiştir. O da bunun üzerine
Harput’a göçmüştür. 1886 yılında burada vefat
etmiştir. Cenazesi Amasya’ya getirilerek Şirvan-
lılar Camiî’nin yanına gömülmüştür.
Üstâdı İsmâil Şirvânî’nin Hamza Nigârî hak-
kında: “Mir Hamza, aşkı ilâhî ile mahvi vücûd
etmiştir. Ânın mürşidi aşktır” ifâdesi13 ve İsken-
der Pala Bey’in “Mîr Hamza Nigârî adı lügatte
bir kelime olsaydı, karşısında mutlaka “aşk” ya-
zıyor olurdu”14 tespitleri bu anlamda son derece
mânidâr ifadelerdir. İşte Nigârî’nin aşka bakışını
gösteren bir şiiri:
44 Ocak 2009
Ey aşk-ı şirîn kelâmı ahlâ
Senden kamu güft ü gûy-ı zîbâ
Ey aşk-ı lezîz-i hüsn-zâde
Senden kamu nesr ü nazm-ı hüsnâ
Ey aşk-ı cihâna gulgule-endâz
Senden kamu hûy u hây şeydâ
Ey aşk-ı şarâb-ı Hak-perestân
Senden çekilür sadâ-yı mînâ
Ey aşk-ı kilîd ü kufl-i esrâr
Senden açılur kamu mu’ammâ
Ey aşk-ı delîl ü pîr-i sâlik
Senden umulur visâl-i Mevlâ
Ey aşk-ı Nigârî da-dârın
Çık başına çak ayağı sevdâ15
Dipnot
1 Hayatı hakkında bkz; Abdülbaki Gölpınarlı, Yunus Emre, İnkılab Kitabevi, İstanbul
1992.
2 Hayatı hakkında bkz; Fatih Çınar, Millî Mücâdelenin ve İlk Meclisin Mâ-
nevî Mimârlarından Sivaslı Bir âlim: Mustafa Takî Efendi, CÜİFD, Sivas 2005,
s.169–204.
3 Tasavvufî sistem içerisinde irâde, muhabbet, hevâ, sakabe, tebettül, alaka, vüluğ,
kelef, şağaf, aşk, ülfet, garame, hullet, teyemmüm, valeh, tedellüh ve vela’ gibi
kavramlar sâliki vuslata erdiren etkenler olarak sıralanmıştır. Süleyman Uludağ,
Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2001, s.50, 230, 329; Ethem
Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul 2005,
s.65, 405-406, 608. Yahya b. Muâz ise: “Hardal tanesi kadar sevgi bana sevgisiz
yetmiş yıl ibâdet etmekten daha sevimlidir” ifadesi ile sevginin/aşkın önemine
vurgu yapmıştır. Abdülkerim Kuşeyrî, Risâle, Tercüme: Hoca Sâdeddin Efendi,
Hazırlayan: Mehmet Günyüzlü,Yasin Yayınevi, İstanbul 2003, s.440.
4 Kurtuluş Altunbaş, Divân-ı Seyyid Nigârî, Cem Ofset, Samsun 2004, c.I, s.XI.
5 İbnülemin, Mahmut Kemâl İnâl, Son Asır Türk Şâirleri, Dergâh Yayınları, İstanbul
1988, c.III, s.1208.Yaşar Kalafat, Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları II,
Ankara Tarihsiz, s.122.
6 Pervâne Bayram, Karabağlı Seyyid Mir Hamza Nigârî’nin Hayatı ve Eserleri, AMEA,
Nizâmî Adına Edebiyat Enstitüsü’nün Edebiyat Nazariyesi Şubesinin Edebî-Naz-
arî Mecmuası, Filologiya Meseleleri, Bakü 2001, s.156.
7 Nigârî’nin eserlerini şunlardır: Dîvân-ı Seyyid Nigârî(Türkçe), Farsça Divân,
Nigârnâme, Sâkinâme, Heşt-Behişt, Çaynâme, Menâkıb-ı Seyyid Nigârî, Tavzîhat
ve Eş’âr. Detaylı bilgi için bkz; Ali Kafkasyalı, İran-Türk Edebiyatı Antolojisi, Mîr
Hamza Nigârî Maddesi, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2002, c.III, s.109;
Muzaffer Akkuş, Nigârî Divânı, Niğde Üniversitesi Yayınları, Niğde 2002, s.10.
8 İsmâil Şirvânî’nin hayatı, eserleri ve fikirleri için bkz; Fuat Sünger, İsmail Şirvânî
ve Tasavvufî Faaliyetleri, CÜSBE, Tezsiz Yüksek Lisans Dönem Projesi, Sivas 2007,
s.7–67.
9 Erbaîn kavramı için bkz; Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü,
s.202–204.
10 Osman Fevzi Olcay, Amasya Ünlüleri, Haz. Turan Böcekçi, Amasya Belediyesi Kül-
tür Yayınları, Ankara 2002, s.46; Kadir Özköse, Erzurum’da Faaliyet Yürüten Hâlidî
Şeyhleri, Türk İslam Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu, 26–28 Haziran
2006, Erzurum, s.289–290.
11 Nigârî, Nigârnâme, Dersaadet, İstanbul 1306, s.25, 30, 45; Dîvân,Tiflîs, 1326, s.149,
185; Sadi Ağa, Hamza Nigârî Efendi, s.169–170.
12 İskender Pala, Bir Hamza Nigârî Yaşamıştı, Kaşgar Edebiyat Seçkisi, Sayı:13 (2000),
s.78.
13 İbnülemîn, Son Asır, s.1210.
14 Pala, Bir Hamza Nigârî Yaşamıştı, KES, Sayı:13, s.77.
15 Hamza Nigârî, Dîvân-ı Seyyid Nigârî (Türkçe), Tiflis1326, s.2.