1

PROGRAMA DE ESTUDO EFICAZ

PRIMARIA

Esquemas de Lingua galega

Os contidos imprescindibles da Primaria resumidos en 19 esquemas
Ficha Ficha Ficha Ficha Ficha Ficha 1 2 3 4 5 6 A comunicacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Organizacin da lingua . . . . . . . . . . . . . . . . As palabras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O substantivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O adxectivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O grupo nominal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os artigos Os demostrativos Os numerais Os posesivos Os indefinidos Os pronomes persoais . . . . . . . . . . . . . . . . O verbo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O adverbio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Os enlaces: preposicins e conxuncins . . Os enunciados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O texto literario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verso, estrofa e poema . . . . . . . . . . . . . . . . Xneros literarios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ortografa: uso de letras . . . . . . . . . . . . . . . . Ortografa: signos de puntuacin . . . . . . . . Ortografa: o acento grfico . . . . . . . . . . . . . Anlise morfolxica e sintctica . . . . . . . . . . O dicionario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 6 8 10 12

Recursos para o profesorado

Obradoiro
Santillana

Ficha 7 Ficha 8 Ficha 9 Ficha 10 Ficha 11 Ficha 12 Ficha 13 Ficha 14 Ficha 15 Ficha 16 Ficha 17 Ficha 18 Ficha 19

14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38

Obradoiro
Santillana

A comunicacin
A comunicacin o proceso polo cal recibimos e transmitimos informacin. Emisor persoa que transmite a informacin. a informacin que se transmite. persoa que recibe a informacin. sistema de signos que se utiliza para transmitir unha mensaxe.

Elementos

Mensaxe Receptor Cdigo

Xestos (chiscadela) Sinais visuais (semforo)

Formas

Sinais acsticos (sirena) Linguaxe Oral Escrita cando falamos cando escribimos

2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L. 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Conxuntos de sons, palabras e regras lingsticas que comparte unha mesma comunidade de falantes.

As linguas

En Espaa No mundo

galego, casteln, uscaro, cataln chins, ingls, rabe, francs

A comunicacin
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

1
3

Organizacin da lingua
Funcionamento da linguaxe: funciona como un conxunto de unidades pequenas que se combinan para obter unidades maiores. Sons: as unidades mis pequenas que pronunciamos. Letras: signos que usamos na escritura para representar os sons. Un mesmo son pode representarse con varias letras (b, v). Unha letra pode ter diferentes sons (x). Existe unha letra que non ten son (h).

As sas unidades

Correspondencia letras/sons

o conxunto de sons que pronunciamos nun s golpe de voz (tren, por). Pode estar formada por un ou varios sons (e, tra), pero polo menos un deles ten que ser unha vogal. Ditongo: se se pronuncian das vogais xuntas nunha mesma slaba (lei-te, au-ga).
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

A slaba

Unin de vogais

Tritongo: se se pronuncian tres vogais xuntas nunha mesma slaba (pro-nun-ciou). Hiato: se das vogais aparecen xuntas en slabas distintas (mo-er, mu--o; d-a). Tnicas: as que levan o acento fnico, maior forza de voz (lm-pa-da). tonas: as que non levan acento fnico (lm-pa-da).

Clases de slabas

Organizacin da lingua
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

2
5

As palabras
A palabra unha slaba ou conxunto de slabas (sol, bolboreta) que expresan unha idea. Sepranse por espazos ou signos de puntuacin. O seu significado recllese no dicionario. Monoslabas: teen unha soa slaba (pan). Segundo o nmero de slabas Bislabas: teen das slabas (co-che). Trislabas: teen tres slabas (mr-mo-re). Polislabas: de catro ou mis slabas (or-de-na-dor). Agudas: tnica no ltimo lugar (con-ver-ter). Graves: tnica no penltimo lugar (la-pis). Esdrxulas: tnica no antepenltimo lugar (m-go-a). Variables Raz: and-ar Desinencias: o, ei, astes, asen (ando, andei, andastes, andasen).

Segundo a posicin da slaba tnica

2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Clasificacin

Segundo a sa forma

Invariables: non admiten desinencias (seica, desde). Simples: non se compoen doutras palabras (mesas). Segundo a sa composicin Compostas: formronse unindo das ou mis palabras (sacarrollas). Primitivas: non derivan doutra palabra (branco). Derivadas: derivan doutra palabra (brancura). Monosmicas/Polismicas: teen un nico significado / varios (guitarra / cabo). Segundo o seu significado Sinnimas/Antnimas: teen o mesmo significado / o contrario (gaar e vencer; subir e baixar). Homnimas: teen a mesma escritura ou pronuncia, pero distinto significado (valor, balor). Parnimas: pronncianse de forma parecida (externo e esterno).

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Siglas: formadas por iniciais doutras palabras (ONU).

Clasificacin
(continuacin)

Segundo outras particularidades

Onomatopeas: representan sons (miau). Estranxeirismos: procedentes doutras linguas (gnster). Palabras tab: malsoantes ou ferintes, que evitamos pronunciar (crcere). Eufemismos: substitutas das palabras tab (centro penitenciario).

Formacin de palabras

Prefixo: partcula que se engade ao principio dalgunhas palabras para formar outras novas (des + facer Sufixo: partcula que se engade ao final dalgunhas palabras para formar outras novas (mozo + idade Familias: grupos formados a partir dunha palabra determinada (terra, terrestre, terremoto).

desfacer). mocidade).

Agrupacins

Campo semntico: palabras do mesmo tipo (substantivos, adxectivos) que comparten un trazo de significado (pantaln, xersei, camisa, chaqueta). Campo lxico: palabras de distinto tipo relacionadas cun mesmo tema (edificio, construr, arquitecto, electricista, pintar, vent).

As palabras

3
7

O substantivo
Os sustantivos son palabras que serven para nomear persoas, animais, cousas, ideas e sentimentos. Son variables; dicir, admiten desinencias de xnero e nmero. Concretos/Abstractos: segundo nomeen seres ou obxectos que se poden ver, or, tocar ou nomeen ideas, sentimentos (pelota/gratitude).

Clasificacin

Comns/Propios: segundo nomeen calquera persoa, animal ou cousa dunha clase determinada ou distingundoo do resto dos da sa clase (ro/Mio). Individuais/Colectivos: segundo nomeen en singular un ser ou un grupo de seres (abella/enxame). Masculino/Feminino: segundo se combinen coa forma masculina ou feminina do artigo e do adxectivo (o forno/casa nova) Cambiando o/e por a (gato, gata; mestre, mestra). Xnero Cambio de terminacin Formacin do feminino Engadindo a (seor, seora; bailarn, bailarina). Cambiando terminacin n por (irmn, irm). Cambiando tor/dor por triz (emperador, emperatriz). Cambio de artigo: o/a artista. Formas diferentes: cabalo/egua. Singular/Plural: segundo nomeen un ou varios seres ou obxectos (o libro/os libros). Nmero Formacin do plural Engadindo s ou es ao singular (camins/rapaces/marqueses). As palabras polislabas agudas rematadas en l perden o l e engaden is (papeis/funs) As palabras rematadas en l (graves ou monoslabas) engaden es (tneles/soles) Invariable: se o singular unha palabra grave acabada en s (o/os martes).

2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Variacins

O substantivo
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

4
9

10

O adxectivo
Os adxectivos son palabras que expresan calidades ou estados do substantivo ao que se refiren.

Posicin: O cambio de posicin do adxectivo con respecto

ao substantivo pode influr no significado: (Unha gran persoa/unha persoa grande)

Diante do substantivo (fras augas). Detrs do substantivo (rapaz triste). Unido ao substantivo polo verbo (O can parece simptico). Con formas diferentes (baixo/a). Con formas invariables (alegre).

Xnero: coincide en xnero co substantivo ao que acompaa

Concordancia

Nmero: coincide en nmero co substantivo ao que acompaa (mesa redonda, mesas redondas).

Positivo: expresa a calidade sen se referir sa intensidade (alto).

2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Graos do adxectivo

Inferioridade: menos que/ca Comparativo: expresa a calidade comparndoa coa doutros seres ou obxectos Superlativo: expresa a calidade no seu mis alto grao moi -simo/a Superioridade: mis que/ca Igualdade: tan como/coma

O adxectivo
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

5
11

12

O grupo nominal
O grupo nominal un conxunto de palabras que se agrupan arredor dun substantivo. Ademais do substantivo e do adxectivo, as seguintes palabras desempean diferentes funcins no grupo nominal. Non teen significado propio. Son sempre determinantes.

Os artigos
Formas

o, a, os, as.

Contraccins

ao, , aos, s; co, coa, cos, coas; do, da, dos, das; no, na, nos, nas; polo, pola, polos, polas

Sinalan os seres ou obxectos. Expresan a distancia co falante. este, esta, estes, estas; isto. Formas ese, esa, eses, esas; iso. aquel, aquela, aqueles, aquelas; aquilo. Determinante: se vai diante do substantivo (este regueiro). Funcin Complemento: se vai detrs do substantivo (o regueiro aquel). Ncleo do grupo nominal: se substite ao substantivo (Iso gstame). Expresan unha cantidade ou unha orde precisas. Cardinais: expresan cantidades exactas (serie infinita: dous, tres, catro). Formas

Os demostrativos
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Os numerais

Ordinais: expresan o lugar que ocupan seres ou obxectos (serie infinita: segundo, dcimo vixsimo). Determinante: se aparece diante do substantivo (sete burros).

Funcin

Complemento: se aparece detrs do substantivo (captulo sexto). Ncleo do grupo nominal: se substite ao substantivo (quedou o segundo).

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Expresan que un ser ou obxecto pertence a un ou a varios posuidores. meu, mia, meus, mias Dun s posuidor teu, ta, teus, tas seu, sa, seus, sas Formas noso, nosa, nosos, nosas De varios posuidores voso, vosa, vosos, vosas seu, sa, seus, sas

Os posesivos

Determinante: se vai diante do substantivo (meu pai). Funcin Complemento: se vai detrs do substantivo (amigo teu). Ncleo do grupo nominal: se substite ao substantivo (o noso). Refrense s persoas, animais ou cousas de forma pouco precisa. Forma (moi variada) un, unha, uns, unhas algn, algunha, algns, algunhas pouco, pouca, poucos, poucas Determinante: cando vai diante do substantivo (algns papeis). Funcin Complemento: cando vai detrs do substantivo (sen razn ningunha). Ncleo do grupo nominal: se substite ao substantivo (moitos marcharon).

Os indefinidos O grupo nominal

6
13

14

Os pronomes persoais
Os pronomes persoais son palabras que serven para nomear persoas, animais ou cousas sen utilizar substantivos. Funcionan na oracin como os substantivos. Significado: non teen significado propio; refrense a calquera substantivo.

As sas caractersticas

Forma: variable en xnero, nmero e persoa. Funcin: substiten ao substantivo, polo que forman un grupo nominal. De primeira persoa (eu, min, comigo, ns). Tnicos: son os que poden aparecer ss De segunda persoa (ti, contigo, vs). De terceira persoa (el, si, consigo, ela, eles, elas). De primeira persoa (me, nos). tonos: sempre acompaan un verbo De segunda persoa (te, che, vos). De terceira persoa (lle, lles, o/lo/no; a/la/na; os/los/nos; as/las/nas).

Clases

2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Os pronomes persoais
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

7
15

16

O verbo
Os verbos son palabras que serven para nomear accins ou estados, situndoos nun tempo determinado.
Cada unha das sas variantes chmase forma verbal. Lembra que en galego non hai tempos compostos. O infinitivo a forma verbal con que nomeamos o verbo. Raz: parte do verbo que queda ao quitar a terminacin do infinitivo. Contn o significado bsico do verbo (beber). Desinencias: son as terminacins que se engaden raz para construr as distintas formas verbais (beb-n, beb-er, beb-edes, beb-amos). Conxunto de todas as formas verbais dun mesmo verbo.

Partes das formas verbais

Conxugacin
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

1. conxugacin: verbos con infinitivo en ar (andar). 2. conxugacin: verbos con infinitivo en er (converter). 3. conxugacin: verbos con infinitivo en ir (subir). Regulares: manteen igual a raz en todas as sas formas e toman as mesmas desinencias recibo, recibiches, recibiriades). do verbo modelo da sa conxugacin (recibir Irregulares: varan nalgunhas formas a sa raz ou toman desinencias distintas s do verbo modelo da sa conxugacin (trouxen, de traer). Defectivos: verbos que teen unha conxugacin incompleta (nevar s se conxuga en terceira persoa do singular).

Clases de verbos segundo a sa raz e a sa desinencia

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Nmero

Singular: se unha soa persoa realiza a accin (Eu como). Plural: se son varias as persoas que realizan a accin (Eles comen).

1. O/s que fala/n: eu, ns. Formas persoais: realizan a accin persoas gramaticais Persoa Infinitivo: forma que nomea o verbo (beber). Formas non persoais: Xerundio: expresa a accin en desenvolvemento (bebendo). Participio: expresa a accin pasada ou rematada (comido). 2. O/s que escoita/n: ti, vs. 3. Unha persoa distinta a quen fala ou escoita: el, ela, eles, elas.

Variacins do verbo
Segundo o momento en que sita a accin Tempo Segundo expresan a accin acabada ou inacabada

Pasado (andei). Presente (ando). Futuro (andarei).

Perfectos (andei). Imperfectos (andabas).

Indicativo: cando se presenta unha accin como real (O neno aprobou todo). Modo Subxuntivo: cando se expresan desexos ou se dan ordes negativas (Oxal aprobe todo). Imperativo: cando se dan ordes afirmativas (Aproba todo dunha vez!).

O verbo

8
17

18

O adverbio
Os adverbios son palabras que expresan circunstancias de lugar, de tempo, de modo ou de cantidade, ou ben expresan afirmacin, negacin ou dbida.

Forma: Son invariables, non admiten variacin de xnero, nmero nin persoa.
Complemento do verbo (rguese cedo).

Funcin

Complemento do adxectivo ( moi alto). Complemento doutro adverbio (Queda bastante lonxe). Lugar: aqu, al, preto, lonxe, fra, dentro, diante, detrs (Xon est fra). Tempo: onte, hoxe, ma, antes, agora, despois, daquela, axia (Hoxe comeza o colexio). Modo: ben, mal, as, mellor, peor, rapidamente (Roi comeu tranquilamente).

Clases
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Cantidade: moito, moi, pouco, mis, menos (Iria traballou moito). Afirmacin: si, certamente, tamn, abof (Abof que o podes crer). Negacin: non, nunca, tampouco, xamais (Non agardedes por min). Dbida: quizais, talvez, seica (Seica dan mal tempo para o sbado).

Formacin de adverbios: hai moitos adverbios que derivan dun adxectivo ao que se lle engade o sufixo -mente
ao seu feminino singular (claramente, facilmente, lentamente).

O adverbio
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

9
19

20

10

Os enlaces: preposicins e conxuncins

Os elementos de enlace son palabras que unen ou relacionan palabras ou grupos de palabras.

Forma: son invariables, non admiten variacin de xnero, nmero nin persoa.
Funcin: unir palabras con outras palabras que complementan ou especifican. Preposicins Forma: a, ags, ante, ata, baixo, cabo, canda, con, contra, de, deica, desde (dende), durante, en, entre, malia, onda, para, perante, por, salvo, segundo, sen, so, sobre, tras, xunta. Funcin: enlazar palabras que cumpren a mesma funcin ou expresan ideas semellantes. e

Clases
Conxuncins
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Copulativas: dan idea de suma ou acumulacin

e mais nin

Clases

Disxuntivas: dan idea de opcin ou eleccin

ou

Adversativas: expresan contraposicin

pero senn

10
Os enlaces: preposicins e conxuncins
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

21

22

11

Os enunciados
Un enunciado un grupo de palabras ordenadas que teen sentido completo (Anta merendou froita e un iogur.). Sentido completo. Entoacin independente (finaliza con pausa ou cun signo de puntuacin).

Caractersticas bsicas

Frases

Son enunciados que carecen de verbo. Poden ser Interxeccins: palabras-frase (ai! oh! vaia!). Grupos nominais: (Un caf!).

Son enunciados en que se di algo sobre unha persoa, animal ou cousa.

Clases
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Oracins

Suxeito: persoa, animal ou cousa de quen se di algo. Partes

Suxeito lxico

Est expreso (Xela toca a pandeireta). Formado por palabras que cumpran a funcin de suxeito. Est oculto (Toca a pandeireta). Exprsao o nmero e a persoa da forma verbal da oracin.

Suxeito gramatical

Predicado: o que se di do suxeito.

Verbo: ncleo do predicado. Complementos: acompaan o verbo.

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Segundo o nmero de verbos

Simples: teen un s verbo. Compostas: teen mis dun verbo.

Oracins (continuacin)

Clases

Segundo a actitude (intencin) do falante

Enunciativas: informan sobre feitos ou ideas (Ma xogamos a final). Interrogativas: formulan unha pregunta (Cantos anos tes?). Exclamativas: expresan alegra, sorpresa, admiracin (Que medo!). Exhortativas: ordenan ou prohiben (Non fumes). Optativas: expresan desexos (Oxal vos seleccionen!). Dubitativas: expresan dbida (Talvez o merque). De posibilidade: indican que posible algo (Sern as doce e media).

11
23

Os enunciados

24

12

O texto literario
Os textos son as unidades superiores das que nos servimos para comunicarnos (noticias, conversa, poema). O texto literario unha obra que pretende deleitar os lectores. Oral: prodcese coa idea de ser cantado ou narrado en pblico.

Tipos
Escrito: son obras concibidas para ser lidas.

En prosa: escrito ao longo da lia formando moitas. En verso: escrito en lias curtas, con ritmo e musicalidade (pola medida dos seus versos e pola rima).

Comparacin: semellanza entre dous seres. Metfora: referencia a unha realidade co nome doutra.

Recursos
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

(figuras literarias)

Hiprbole: esaxeracin desmesurada. Personificacin: atribucin de calidades humanas a seres que non o son. Paralelismo: repeticin de estruturas parecidas. Repeticin: repeticin dalgunhas palabras ou partes do texto para dar ritmo.

12
O texto literario
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

25

26

13

Verso, estrofa e poema

O verso cada unha das lias dun poema.

Regras de medida dos versos

(nmero de slabas)

Se acaba en palabra aguda, cntase unha slaba mis. Se acaba en palabra esdrxula, cntase unha slaba menos. Por cada sinalefa (unin de das slabas que pertencen a palabras distintas) cntase unha slaba menos. bislabos (2 slabas). trislabos (3 slabas). Versos de arte menor (8 slabas ou menos; nomanse con letra minscula) tetraslabos (4 slabas). pentaslabos (5 slabas). hexaslabos (6 slabas). heptaslabos (7 slabas). octoslabos (8 slabas). eneaslabos (9 slabas). Versos de arte maior (9 slabas ou mis; nomanse con letra maiscula) decaslabos (10 slabas). hendecaslabos (11 slabas). dodecaslabos (12 slabas). tridecaslabos (13 slabas). alexandrino (14 slabas). Coincidencia total ou parcial dos sons de das palabras a partir da slaba tnica.

Clases de versos
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

(segundo a sa medida)

Rima

Clases

Consonante: coincidencia total (vogais e consoantes). Asonante: coincidencia parcial (s as vogais).

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Conxunto de versos que aparecen agrupados con rima e medida en esquema fixo. Pareado: estrofa de 2 versos con rima consonante ou asonante. Terceto: estrofa de 3 versos hendecaslabos con rima 11A 11B 11A.

A estrofa

Clases

Cuarteta: estrofa de 4 versos de arte menor con rima consonante 8a 8b 8a 8b. Cuarteto: estrofa de 4 versos de arte maior con rima consonante 11A 11B 11B 11A. Sirvents: estrofa de 4 versos de arte maior con rima consonante 11A 11B 11A 11B. Redondilla: estrofa de 4 versos de arte menor con rima consonante 8a 8b 8b 8a.

unha composicin escrita en verso.

Poema
Clases

Estrfico: versos agrupados en estrofas con rima consonante).

soneto (dous cuartetos e dous tercetos hendecaslabos romance (serie indefinida de versos octoslabos

Non estrfico: versos non agrupados en estrofa con rima asonante nos pares).

13
27

Verso, estrofa e poema

28

14

Xneros literarios
Os xneros literarios son os grupos en que se clasifican as obras literarias. Obras escritas en prosa que contan feitos, reais ou fantsticos, que lles suceden a uns personaxes. Narrador: quen conta a historia. Personaxes: os que participan Elementos protagonista. personaxes secundarios.

Narrativa

Marco narrativo:

lugar onde se desenvolven os feitos. poca en que se desenvolven os feitos.

Accin: os feitos que se narran. Conto: relato breve escrito en prosa.

2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Tipos

Novela: relato extenso escrito en prosa. Fbula: relato que pretende transmitir unha ensinanza.

Obras escritas en verso en que o autor expresa os seus sentimentos.

Lrica

Lrica galega medieval

Cantigas de amor. Cantigas de amigo. Cantigas de escarnio e maldicir. Cantigas de Santa Mara (relixiosas)

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Obras escritas para ser representadas por actores ante un pblico. Dilogos ou monlogos: intervencins dos personaxes, en prosa ou en verso. Elementos Anotacins: aclaracins escnicas do autor. Actos: cada parte dividida en escenas. Posta en escena (tarefas destinadas representacin). Comedia: obra que representa conflitos en situacins disparatadas e cmicas. Traxedia: obra protagonizada por seres cun destino desgraciado.

Teatro

Tipos

14
29

Xneros literarios

30

15

Ortografa: uso de letras

As formas verbais de haber, habitar, herdar e honrar (hai, habitaban, herdou, honraron). Escrbense con h As palabras derivadas doutras que levan h (harmona harmnica, filharmnica)

As palabras que comezan por horr, hum, hosp (horror, humidade, hospital). As formas verbais de haber, caber, saber, deber, beber e sorber (haba, couberon). Escrbense con b Diante de l (blusa) e r (nobreza) e detrs de m (cambiar). Verbos acabados en -bir, excepto servir, vivir e vir. Formas do pretrito imperfecto de indicativo dos verbos terminados en ar (estaba, falaban). Os adxectivos terminados en avo, ava, evo, eva, ivo, iva, ave, eve, ags os rematados en slabo (monoslabo), ceibe, ceibo/ceiba e rabe. Escrbense con v
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Os verbos que levan o son b e que non teen b nin v no infinitivo (estar - estivemos). Algunhas formas verbais Excepcin: terminacins aba, abas, abamos do pretrito imperfecto da primeira conxugacin (cantaba, bailabas, saltabamos).

As formas dos verbos vir, servir e vivir e as palabras da sa familia (previr, servizo, vivenda) Escrbese con m O son r forte antes de p (empezar) e antes de b (bombeiro). Escrbese con rr entre vogais (torre). Escrbese con r nos demais casos (roda, enredar). Escrbese con c ante a, o, u (cara, colexio, cura). Escrbese con qu ante e, i (queixo, qumico). Escrbese con c ante e, i (cenoria, cidadn). O son z Escrbese con z ante a, o, u (zapato, zoco, azucre). Escrbense con z final as palabras que teen o plural en ces (luz luces).

O son k

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Escrbese con g ante a, o, u (galo, gorra, canguro). O son g Escrbese con gu ante e, i (guerra, guitarra). Escrbese con g ante e, i cando o u soa (bilinge, pingn). A grafa x pode representar Un son coma o que pronunciamos en xamn, xoania ou xardn. Un son ks coma o que pronunciamos en sexto ou exame.

Escrbense con ll

Palabras como vasilla, atallo, baralla, burbulla, coello, cella, lentella, partilla, parella.

Escrbense con i

Palabras como maio, ensaio, desmaio, raia, xersei, rei, lei, boi, boia, ioi, apoiar, iogur, papagaio.

Nomes propios (Maria, ro Ulla). Escrbense con maiscula A primeira palabra dun escrito (Estimada seora:). Despois de punto (O da amenceu nubrado. Non tardara en chover).

15
31

Ortografa: uso de letras

32

16

Ortografa: signos de puntuacin

Ao final dun escrito (As vacacins comezan ma.). Punto ( . ) Ao final dunha oracin en que se afirma ou se nega algo. Hai tres tipos de punto: punto e seguido, punto e parte e punto final (Sara ergueuse tarde. Despois perdeu o autobs.). Para separar os elementos dunha enumeracin (Merquei: froita, verdura, carne e peixe). Para separar o nome da persoa que nos diriximos (Ola, Cibrn!). Ao introducir unha enumeracin xa anunciada (Na tenda vin a teus irmns: a Iria, a Ana e a Roi). Dous puntos ( : ) Despois do sado con que comezan as cartas (Estimada seora:). Antes de escribir palabras exactas ditas por outra persoa (O profesor dixo: A traballar, rapaces!). Para separar os elementos dunha enumeracin cando, ademais, leva coma (No colector verde, os residuos orgnicos; no amarelo, plsticos, briks e latas; no azul, papel e cartn). Diante de pero, anda que, non obstante, con todo cando introducen oracins longas (Non sei se os que me escoitaron estaban de acordo comigo; con todo, a maiora acenaba coa cabeza afirmando que si). Para indicar que unha enumeracin est incompleta (Podes elixir entre ftbol, tenis, baloncesto). Para facer unha pausa que indique sorpresa, medo ou dbida (Eu quero que que me deixes en paz dunha vez.).

Coma ( , )

sase
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Punto e coma ( ; )

Puntos suspensivos ()

Signos de interrogacin (?): Ao final dunha oracin interrogativa (Como te chamas?). Signos de exclamacin (!): Ao final dunha oracin exclamativa (Canto comiches!). Parnteses ( ): Para encerrar aclaracins, datos, datas, lugares, explicacin de siglas. Castelao (Rianxo, 1886 - Buenos Aires, 1950). Para introducir as palabras dos personaxes nos dilogos (Como andan os teus? / Moi ben, grazas.). Raia ( ) Para separar o que di un personaxe das palabras do narrador (Creo que quedei durmido murmurou o rapaz).

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Guin ( - )

sase
(continuacin) Comias ( )

Para dividir a palabra ao final da lia. Non se pode deixar unha vogal soa ao final dunha lia, nin separar as vogais que van seguidas. Tampouco se poden separar os dgrafos (ll, ch, rr, nh, gu, qu). Para encerrar as palabras exactas dunha cita (Como dixo o romano: Roma non paga a traidores).

16
33

Ortografa: signos de puntuacin

34

17

Ortografa: o acento grfico

Diferenzas
Acento: a maior intensidade con que pronunciamos unha slaba (tnica) dentro dunha palabra. O resto das slabas dunha palabra son tonas. Acento grfico: signo grfico ( ) que poemos sobre a slaba tnica nalgunhas palabras (difcil). Levan a slaba tnica no ltimo lugar (ordenador). Acentanse cando acaban en vogal, en vogal + -n, en vogal + -s e en vogal + -ns (sof, len, revs). Agudas Non se acentan cando son monoslabas, cando rematan noutras consoantes distintas de n ou s, ou en ditongos decrecentes (au, eu, ou, ai, ei, oi) seguidos ou non de n ou s (si, ton, despois, chegou). Levan a slaba tnica no penltimo lugar (reloxo). Acentanse cando non acaban en vogal, en vogal + -n, en vogal + -s e en vogal + -ns (fcil). O acento recae sobre a antepenltima ou anterior antepenltima (mrmore). Acentanse todas (Chamstelo?).

Regras xerais de acentuacin

Graves

Esdrxulas
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Maisculas

Nomes propios: seguen as regras xerais de acentuacin (scar, frica). Seguen as regras xerais de acentuacin, excepto os hiatos formados por vogal pechada tnica e vogal aberta, que levan sempre acento grfico sobre a vogal pechada (ra). Nos ditongos, o acento grfico escrbese sobre a vogal aberta a, e, o (nufrago). Nas secuencias en que aparecen xuntas as vogais pechadas i e u, seguramente estaremos ante un hiato se a vogal tnica vai en segundo lugar, e deberemos acentuala (muo; pero resistiu).

Outras regras

Hiatos e ditongos

Interrogativos e exclamativos: Non se acentan. (Que hora ?; Canto tardaches!). Os monoslabos: Como regra xeral non se acentan. S levan acento diacrtico, se lles cmpre.

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Utilzase o acento diacrtico para distinguir das palabras que teen a mesma forma na escrita, pero que se diferencian porque a vogal tnica ten diferente timbre (bla 'esfera' / bola 'peza de pan') ou porque unha palabra tnica e a outra tona (d 'verbo dar' / da 'contraccin da preposicin de e o artigo a'). Levan acento grfico as palabras tnicas (d) e as que teen o timbre aberto (bla). (substantivo; contraccin) s (substantivo; contraccin) ch ('plana') chs ('planas') cmpre (' mester') cmpren ('son mester') ds (verbo dar) d ('compaixn'; 'nota musical') (verbo ser) a (artigo; pronome; preposicin) as (artigo; pronome) cha (che + a) chas (che + as) compre ('merque') compren ('merquen') das (de + as) do (de + o) e (conxuncin) fora (verbo ser e ir) mais (conxuncin) no (en + o) nos (en + os; pronome tono) pe (letra) pola ('galia'; por + a) por (preposicin) presa ('encoro'; 'atada'; 'puado') se (pronome; conxuncin) so (preposicin 'baixo') te (pronome; letra) ven (presente do verbo ver; imperativo do verbo vir) ves (presente do verbo ver) vos (pronome tono)
35

O acento diacrtico)

fra (adverbio) mis (adverbio de cantidade) n ('lazo') ns (plural de n; pronome tnico)

Ortografa: o acento grfico

p (parte do corpo) pla ('rama') pr ('poer') prsa ('apuro') s ('sede eclesistica'; imperativo de ser) s (adverbio; adxectivo) t ('infusin') vn (presente do verbo vir) vs (presente do verbo vir) vs (pronome tnico)

17

36

18

Anlise morfolxica e sintctica

Anlise
Morfolxica: ten por obxecto determinar que clase de palabra . Sintctica: ten por obxecto analizar a funcin que desempea cada palabra na oracin. Identificar a que categora pertence a palabra Substantivo. Adxectivo. Artigo. Demostrativo. Posesivo. Numeral. Indefinido. Pronome persoal. Verbo. Adverbio. Preposicin. Conxuncin.

Substantivos (concreto/abstracto; individual/colectivo). Identificar a clase en Numerais (cardinal, ordinal). Adverbios (lugar, tempo, modo). Substantivos. Identificar o xnero en
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Demostrativos. Posesivos. Indefinidos.

Adxectivos. Artigos. Pronomes. Substantivos.

Como analizar morfoloxicamente

Demostrativos. Posesivos. Indefinidos. Verbos.

Identificar o nmero en

Adxectivos. Artigos. Pronomes.

Identificar a persoa en Identificar o tempo e o modo en Identificar o grao en

Pronomes. Verbos. Verbos.

Adxectivos.

 2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Localizar o verbo (ncleo). Identificar o suxeito e o predicado Localizar o suxeito preguntando ao verbo Quen? Distinguir entre o suxeito e o predicado. Ncleo (N). Analizar o suxeito Determinantes (Det). Complemento do nome (CN). Identificar o ncleo (N), que ser o verbo. Identificar os complementos do predicado (C).

Como analizar sintacticamente

Analizar o predicado

Anlise morfolxica e sintctica

Morfolxica

A: sobria: de: Roi: mercou:

Exemplo de anlise

Artigo; feminino; singular. Substantivo comn; individual; concreto; feminino; singular. Preposicin. Substantivo propio; individual; concreto; masculino; singular. Forma do verbo mercar; 1. conxugacin; 3. persoa singular; pretrito perfecto de indicativo. esta: Demostrativo; feminino singular. mochila: Substantivo comn; individual; concreto; feminino; singular. nova: Adxectivo; grao positivo; feminino; singular. onte: Adverbio de tempo. A Det sobria N S de E CN Roi N N CD P CCT mercou esta mochila nova onte

Sintctica

18
37

38

19

O dicionario
Nos dicionarios recllese o significado das palabras e achganse, normalmente, indicacins sobre o seu uso. Abreviaturas: en cada dicionario recllense as abreviaturas utilizadas nel. Convn coecelas antes do seu uso (Ex: fig., num., pl., adx., ).

Convn saber

Acepcin: chamamos acepcin a cada un dos significados dunha palabra que aparecen no dicionario (Cabalo: 1.- Mamfero herbvoro de catro patas e bastante altura. 2.- Carta da baralla. 3.- Figura do xadrez con forma de cabalo. 4.- Aparello de ximnasia sobre o que se salta apoiando as mans). Palabras gua: parellas de palabras situadas nas esquinas superiores de cada pxina e que indican a primeira e a ltima definicin. alfabeticamente pola sa primeira letra. As palabras ordnanse cando varias palabras comezan pola mesma letra, ordnanse alfabeticamente pola sa segunda letra e as sucesivamente. Os substantivos e adxectivos aparecen en singular e sempre en xnero masculino. Os verbos aparecen soamente en infinitivo. unha abreviatura que indica a clase de palabra (s. m. 5 substantivo masculino). nmeros que indican as diferentes acepcins que ten unha palabra. Nunha definicin aparece as expresins coas que se utiliza a palabra en cuestin. sinnimos e antnimos da palabra. outros termos da familia que pertence a palabra.

2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

Para buscar palabras

As palabras no dicionario

19
O dicionario
2009 Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L.

39

Esquemas de Lingua galega unha obra colectiva concibida, creada e realizada no Departamento de Primaria de Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L., baixo a direccin de Jos Toms Henao e Ana Mara Guerra Caizo. Na sa realizacin intervieron: Texto Afonso Toimil Castro Edicin Afonso Toimil Castro Deseo grfico Paco Snchez

2009 by Edicins Obradoiro, S. L. / Santillana Educacin, S. L. Ruela de Entrecercas, 2. 15705 Santiago de Compostela PRINTED IN SPAIN Impreso en Espaa por
A presente obra est protexida polas leis de dereitos de autor e a sa propiedade intelectual correspndelle a Obradoiro/Santillana. Aos seus lextimos usuarios s lles est permitido realizar fotocopias para o seu uso como material da aula. Queda prohibida calquera utilizacin fra dos usos permitidos, especialmente aquela que tea fins comerciais.

CP: 165759 Depsito legal: