T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2707 AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1670

PROJE ANALZ VE DEERLENDRME

Yazarlar Do.Dr. Ahmet ACA (nite 1) Prof.Dr. Raif PARLAKKAYA (nite 2) Prof.Dr. Necdet SALAM (nite 3) Do.Dr. Ali ALAGZ (nite 4) Do.Dr. Yunus CERAN (nite 5) Do.Dr. Ouzhan AYDEMR (nite 6) Yrd.Do.Dr. zlem SAYILIR (nite 7) Prof.Dr. Kerim BANAR Prof.Dr. Sait KAYGUSUZ (nite 8)

Editrler Prof.Dr. Necdet SALAM Do.Dr. Adnan SEVM

ANADOLU NVERSTES

indekiler
nsz .... iv

1. Proje ve Yatrm Projesi 2. Fizibilite Analizi.. 3. Plan . .

2 20 44 70

4. Kurma ve Bytme 5. Proje Maliyet Analizi . .

90 110 138 160

6. Proje Finansman ve Bteleme 7. Yatrm Projelerinde Risk Analizi 8. Proje Deerlemesi .

iii

nsz
Proje, belirlenmi bir ama iin, belirlenmi bir zaman aralnda, belirlenmi kaynaklar kullanlarak, belirlenmi grevlerin bir defalna yapld bir i trdr. Yeni bir ie balamak, mevcut ii gelitirmek veya dier amalar iin projeler hazrlanabilir. Ticari adan bakldnda proje yeni veya mevcut bir ie ilave yatrm olarak ifade edilebilir. Yatrm kavram, fiziksel varlklar stokundaki bir art olarak tanmlanabilir. Ekonomik anlamda yatrm kaynaklarn, retim faktrlerinden olan sermayeyi artracak ekilde ynlendirilmesidir. Yatrm kararlar, iletmelerin ellerinde bulundurduklar varlk miktarn, bu varlklarn eitleri ve yatrmclar tarafndan alglanacak olan iletmenin i ve risk grnn belirledii iin nemlidir. Bu yzden bir iletmenin ekonomik anlamda gelecek vaat etmesi, iinde bulunulan dnemlerde alnacak yatrm kararlarna baldr. Yatrm karnda fizibilite (yaplabilirlik analizi) yaplarak ii projeyi yapp yapmamaya karar verilir. plan hazrlama sreci, fizibilite analizinde projenin yaplabilir (fizibl) bulunmasndan sonraki aamadr. plannda mevcut durum, iletme gemiini, gelecekte ulamak istedii hedeflere ait planlar anlatan bir stratejik dokmandr. plannda gelecekte neleri, ne zaman yaplaca, nasl yaplaca, gibi birok sorunun cevab verilir. plan projenin hayata geirilmesinde ve i kurma srecinde bir rehberdir. plan yatrmcya yaplacak projenin / iin eletirel ve objektif bir bak asyla gsterilmesini salar, ayn zamanda bunun iin gerekli olan zamann, abann, aratrmann ve kullanlacak yntemlerin birletirildii belgeyi oluturur. Proje fikrinin olumas, fizibilite ve i planndan sonraki aama, iin kurulmas aamasdr. Burada ama; projesi olgunlaan yatrmcya kurabilecei iletme tipleri ve kurulu ekilleri ile brokratik ilemler anlatlarak yatrmcnn i fikrinin hayata geirilmesinde, yasal sre ilemleri hakknda bilgilenmelerini salamaktr. Yatrmcnn i kurma sreci iinde zellikle kuraca iletme trne karar verilmesi gerekir. Daha sonra iletmenin kurulmas ve i yeri ama ruhsatnn alnmas aamas gelir. in kurulmasnda ve projeyi gerekletirme maliyeti proje maliyeti zerinde de nemli bir etkendir. Dolaysyla proje maliyet analizi yaplmas proje analizi ve deerlemenin en nemli konularndan biridir. Projelerin ok iyi bir biimde hazrlanmas ve seilmesi, projelere tahsis edilen kaynaklarn etkin, verimli ve karl bir biimde deerlendirilmesi gerekir. Proje yneticileri, projelerle ilgili yatrm kararlarn verirken deiik yntemler yardmyla en bata fizibilite ettleri olmak zere nakit akm ve dier verileri kullanarak teknik, ticari, finansman, ekonomik, sosyal, maliyet/etkinlik, yarar/maliyet, kurumsal ve evresel analizler yaparlar. Duyarllk analizleriyle test ederek proje hakknda karar verirler. Proje yneticileri iin karar vermede en nemli bilgilerden biri de projenin maliyetine ilikin bilgilerdir. Bu bakmdan proje yneticisinin proje hazrlk aamasndan balayarak her aamada o aamann gerektirdii gereki bir yaklamla proje maliyetini saptamas ve deerlendirmesi gerekir. Proje yneticisi, projenin zamannda ve belirli bir maliyetle tamamlanmasn ister; nk projenin yapm aamas uzun sreli bir iletmenin balangcdr. Projelerde, projelerin hayata geirilebilmesi iin gereksinim duyulan fon ihtiyacnn belirlenmesi ve daha sonra bu fonlarn nereden ve hangi koullar ile salanacana karar verilmesi nemlidir. Projenin yaplabilmesi yeterli finansman olanaklarnn varl durumunda mmkn olmaktadr. Projeler iin ihtiya duyulan toplam finansman tutar sabit yatrm harcamalar ve iletme sermayesi ihtiyalarnn toplamndan olumaktadr. Proje iin muhtemel finansman kaynaklarnn maliyetleri, kullanlan finansman kaynaklarnn trlerine ve vadelerine gre deiiklik gstermektedir. Bu nedenle finans yneticileri arlkl ortalama sermaye maliyetini minimum yapacak bir finansman bileimini kullanarak projenin yaplabilir olmasn salayabilir ve projenin karlln artrabilir.

iv

Finansman ihtiyalarnn nceden belirlenmesi en uygun finansman kaynann bulunmas ve iletmenin ileride zor duruma dmemesi asndan son derece nemlidir. Bu nedenle iletmeler ksa vadeli planlama arac olarak nakit btelerinden faydalanmaktadrlar. Nakit bteleri ile iletmeler belirli bir dnemdeki nakit giri ve klarn tahmin ederek dnem sonunda nakit ihtiyacnn veya nakit fazlasnn olup olmadn belirlemek isterler. Nakit ann tespit edilmesi durumunda bu ihtiyacn nerelerden ve hangi koullarda salanacana karar verilir. Nakit fazlalnn ngrld dnemlerde ise fazlalk ksmn ksa vadeli ve gelir getirici alanlara yatrmna ynelik planlamalar yaplr. Yatrm projelerinde risk analizleri ile proje analizleri yaplabilir. Gnmzde, risk ynetimi, iletmeler iin vazgeilmez bir alan olarak n plana kmaktadr. letmelerin karlaabilecei risklerin tanmlanmas ve snrlandrlmas son derece nemlidir. Yatrm projelerine giriilmeden nce projelerin elektronik izelgelerle risk analizine tabi tutulmas, risklerin tespit edilmesi ve ortadan kaldrlmas asndan son derece faydal bir yaklamdr. Duyarllk analizleri ve simlasyonlar sayesinde hangi parametrelerin daha duyarl olduu belirlenerek riskler snrlandrlabilir veya ortadan kaldrlabilir ve hatta gerekirse yatrm projesinden vazgeilebilir. Yatrm projelerinden son olarak projenin deerlendirilmesi gerekir. letmeler yeni kapasite yaratmak, mevcut kapasiteleri artrmak veya srekliliklerini salamak amacyla yatrm yaparlar. Bu yatrmlar ile ilgili kararlar yatrmn baars kadar iletmenin baars ve krll iinde nemlidir. Projenin kabul veya red edilmesi deerleme yntemleri ile belirlenebilir. Bu kitapta; Proje ve Yatrm Projesi, Fizibilite Analizi, Plan, Kurma ve Bytme, Proje Maliyet Analizi, Proje Finansman ve Bteleme, Yatrm Projelerinde Risk Analizi ve Proje Deerlemesi niteleri yer alacaktr. Kitabn renciler ve kullanclara yararl olmasn dileriz.

Editrler Do.Dr. Adnan SEVM Prof.Dr. Necdet SALAM

1
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Proje kavram, projenin unsurlar, proje srecini aklayabilecek, Proje ynetimini aklayabilecek, Yatrm kavram ve yatrm eitlerini sralayabilecek, Yatrm projesi kavramn tanmlayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Proje Proje Unsurlar Proje Sreci Proje Ynetimi Yatrm Yeni Yatrm Gelitirme Yatrm Yatrm Projesi

indekiler
Giri Proje Kavram Yatrm Kavram ve eitleri

Proje ve Yatrm Projesi

GR
Proje, belirlenmi bir ama iin, belirlenmi bir zaman aralnda, belirlenmi kaynaklar kullanlarak, belirlenmi grevlerin bir defalna yapld bir i trdr. Proje sistematik bir ekilde gerekletirilerek bir ite hata, eksiklik ve karmaadan doabilecek baarszlk ihtimalini drmek istenir. nsanlarn yaam standard byk lde maddi imknlarla ilgilidir. Snrl maddi imknlara sahip olan ve daha iyi bir yaam standard yakalamak isteyenler iin nerilebilecek zmlerden biri birikimlerin kazan getirecek alanlara ynlendirilmesi, yani yatrm yaplmasdr. Yeni bir iletme kurmak veya mevcut bir iletmeyi gelitirmek de yatrm seenekleri ierisinde yer alr. Kurulu ilemleri adan bakldnda yeni bir iletmenin kurulmas olduka kolaydr; kanunlarn gerekleri yerine getirildiinde bir iletmenin kurulmas birka gn ierisinde gerekleebilir. Ancak nemli olan bir iletmeyi kurmak veya gelitirmek deil, kurulan veya gelitirilen iletmenin srekliliinin salamak, yani kar ettirebilmek ve devamln salamaktr. Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB), 2011 Kasm Ayna Ait Kurulan ve Kapanan irket" istatistiklerini aklad. Buna gre, bu yln onbir aynda kurulan irket says 2010 ylnn ayn dnemine gre yzde 7,46; kapanan irket says yzde 17,44 artt. Ocak-Kasm dneminde 49 bin 12 irket kuruldu. Geen yln ayn aynda bu rakam 45 bin 609 adet idi. Ayn dnemde kapanan irket says ise 9 bin 679'dan 11 bin 367 adede kt. Grld gibi bir ok iletme doru proje ve doru yatrm karar verilmeden ve dier nedenlerle kapanmtr. Yeni bir iletme kurma veya mevcut bir iletmeyi gelitirme eklinde yaplan bir yatrmn baarya ulama ihtimali yatrmn bir proje olarak ele alnmas ile daha da artacaktr. Bu nitede proje ve yatrm kavramlar hakknda temel bilgiler verilerek bu ikisinin nasl bir araya getirilebilecei zerinde durulmutur.

PROJE KAVRAMI
evremize baktmzda hayatmzda gerekletirdiimiz ilerin bazlarnn rutin, srekli yaplan iler olduunu grrz. Bu iler farkl ortamlardaki farkl iler olabilir. rnein bir ev hanm iin sabah kalkp kahvalt hazrlamak, daha sonra evi temizlemek, akam yemeini hazrlamak rutin bir itir. Ayn ekilde alan birisi iin iyerine gittiinde bilgisayarn amak, o gn yapaca ilere ilikin dokmanlar teslim almak, onlar incelemek, bunlar daha sonra bir baka alana teslim etmek rutin bir itir. Herhangi biri bize bu ileri gerekletirirken ne yaptmz sorsa her zamanki ilerle urayorum diye cevap veririz. Bu iler, tekrarlanan, hep yaplan, deimeyen ilerdir. Oysa baz iler her zamanki iler gibi deildir. Daha nce hi komunun ocuuna bakmam bir ev hanm iin komunun ocuuna geici olarak, bir defaya mahsus olarak bakmak, o ev hanmnn her zamanki ilerinden farkldr. Ayn ekilde bir iyerinde alan personel iin o i yerinde kullanlmak zere hazrlanan bir bilgisayar programnn yazlmnda, ilerin nasl yrdn bilgisayar programcsna anlatmak iin bir haftalna grev almak o personelin her zamanki ilerinden farkldr. Bu iler, belli bir ama iin, ii yapan kii tarafndan daha nce hi yaplmam, bir defaya mahsus, belli srede tamamlanmas gereken sra d ilerdir.
3

Proje yeni bir i iin olabilecei gibi mevcut ileri gelitirmek iin veya zel bir ama iin de hazrlanabilir. Bazen yeni bir i iin TBTAK, KOSGEB, Kalknma Ajanslar vb. iin de projeler hazrlanabilir. Yukarda verilenler gibi birok rnek vermek mmkndr. Hayatmz boyunca gerekletirdiimiz ileri iki eite ayrabiliriz: Sregelen iler ve proje ileridir. Proje, bir i yapma ve sistemli alma trdr. Proje iin u ekilde bir tanm yaplabilir: Proje, belirlenmi bir ama iin, belirlenmi bir zaman aralnda, belirlenmi kaynaklar kullanlarak, belirlenmi grevlerin bir defalna(geici) yapld bir i trdr.

Proje nedir?

Projenin Unsurlar
Bir proje iinin her zamanki (rutin) ilerden nasl ayrldn aadaki tablo vastasyla daha net grebiliriz.
Tablo 1.1: Proje i ile Rutin Arasndaki Farklar

Proje i Ama, benzeri olmayan bir rn, hizmet veya sonu retmektir. , bir kereye mahsus, balang ve bitii kesin olarak belirlenmi bir tarihte yaplr. Sadece o i iin tahsis edilmi kaynaklar sz konusudur. Sadece o i iin yaplacak grevler sz konusudur. Sadece o ie mahsus yntemler kullanlr.

Rutin Ama, her zamanki rn, hizmet veya sonucu bir kez daha retmektir. , her zaman yaplr, balang ve bitii kesin olarak belirlenmemitir. Her zaman kullanlan kaynaklar sz konusudur. mevcut genel

Yaplan i ayn olduu iin grevler ayndr. Her zamanki yntemler kullanlr.

Tabloda grld gibi bir proje iinin rutin bir iten be noktada (ama, zaman, kaynak, kapsam ve yntem) farkllamaktadr. Bu be nokta ayn zamanda projenin unsurlar olarak adlandrlr. O zaman, bir iin proje ii olarak adlandrlabilmesi iin bu be unsurun tamamna sahip olmas gerekir. Projenin unsurlar aada ksaca aklanmtr. Ama: Projede benzeri olmayan bir rn ya da hizmet retmek veya bir sonuca ulamak amalanr. Projenin baarya ulamas amacn doru tespitine baldr. Ama tespit edilirken amacn net, lmlenebilir, zerinde hemfikir olunmu ve gereki olmasna dikkat edilir. Zaman: Projede iin balang ve biti zaman belli olmaldr. Nasl ki canllarn mr varsa, projenin de mr vardr. Yani, proje doan ve len bir itir! Eer iin mr belli deilse o i proje olamaz. Projenin zaman unsuru ierisinde yer alan bir baka nemli zellii projenin bir kez yaplmas, tekrarlanmamasdr. Bunu da yine insan mrne benzetebiliriz. Nasl ki her insan bir dierinden farkl bir mre sahiptir ve bir kez yaar, her proje de birbirinden farkl mre sahiptir ve bir kez gerekletirilir. Kaynak: Projede sadece o ie tahsis edilmi belirli kaynaklar kullanlr. Bir projede kullanlabilecek kaynaklar drt grupta toplanr: nsan kayna, ara-gere (ekipman) kayna, malzeme kayna ve para kayna. Bir projede bu kaynaklarn tamamnn kullanlmas da sadece bir kann kullanlmas da mmkndr. nemli olan sz konusu kaynaklarn sadece o ie ayrlmasdr. Kapsam: Proje ii, belli bir ama dorultusunda, belli kaynaklar kullanlarak, bir defaya mahsus yaplr, dolays ile bir projede, projenin baarya ulamas iin yaplacak iler ve o ilerin nasl yaplaca doru ve net bir biimde tespit edilir.
4

Yntem: Projenin amac kstl kaynakla ve zamanda gerekletirilecei iin proje kapsamnda yaplacak ilerin eldeki imkanlar (kaynaklar) dorultusunda ve zaman limiti ierisinde en uygun ekilde yaplmasn salayacak yntemler belirlenir. Projenin her bir unsuru birbirlerine baml olarak ele alnr. Yani, her bir unsur dier unsurlar ile iliki ierisindedir. rnein; Projenin zamanna karar verilirken amacn gerekletirilebilmesi iin hangi kaynaklarn ne boyutta kullanlaca, hangi ilerin, hangi yntemlerle yaplaca; Projede ihtiya duyulacak kaynaklar hesap edilirken, projenin amacnn gerekletirmek iin ihtiya duyulan zamann ne kadar olduu, hangi ilerin hangi yntemlerle yaplaca; Projede yaplacak ilere karar verilirken, amac gerekletirmek iin ihtiya duyulan zamann ne kadar olduu, hangi kaynaklarn ne boyutta kullanlaca ve iin hangi yntemlerle yaplaca; Projede ynteme karar verirken amac gerekletirmek iin ihtiya duyulan zamann ne kadar olduu, hangi kaynaklarn ne boyutta kullanlaca ve hangi ilerin yaplaca gz nne alnr.

Projenin unsurlar nelerdir?

Proje Sreci
Sre, devam eden faaliyetler dizisi olarak tanmlanabilir. Projenin zellikleri incelendiinde projenin ba ve sonu olan bir sre olduu grlr. Bir proje kendi zel amalar olan ayr ayr sreler boyunca ilerler. Ne amala hazrlanrsa hazrlansn btn projeler birbirini takip eden ve her biri ayr bir sre olan be admdan oluur: Balatma Sreci Planlama Sreci Yrtme (cra) Sreci zleme ve Kontrol Sreci Sonlandrma Sreci

Balatma Sreci Balat Planla Yrt zle ve Kontrol Et Sonlandr

Planlama Sreci Balat Planla Yrt zle ve Kontrol Et Sonlandr

zleme-Kontrol Sreci Balat Planla Yrt zle ve Kontrol Et Sonlandr -

Yrtme Sreci Balat Planla Yrt zle ve Kontrol Et Sonlandr

Sonlandrma Sreci Balat Planla Yrt zle ve Kontrol Et Sonlandr

ekil 1.1: Proje Sreci

ekil 1.1de proje sreci gsterilmitir. Proje sreci be ayr sreten oluur. Bu srelerin her biri balatma, planlama, yrtme, izleme-kontrol ve sonlandrma aamalarn ierir. Bu srelerin ilki Balatma Srecidir. ekilden de anlalaca zere Balatma Srecinin kts, Planlama Sreci, Planlama Sreci nin kts Yrtme Sreci, Yrtme Srecinin kts zleme ve Kontrol Srecidir. Proje srecinde Planlama, Yrtme, zleme-Kontrol sreleri arasnda bir dngnn bulunduuna dikkat ediniz. Proje sresince Planlama Sreci, zleme-Kontrol Srecinden ald geribildirim sayesinde tekrarlanabilir. ster bir konut projesi, ister bilimsel bir proje isterse yeni bir i kurma projesi (veya yatrm projesi) olsun, her proje, proje srecini takip eder. Proje srecinin balatma aamasndan sonraki aamalar projeden projeye farkllk gsterebilir. Baz projelerde, proje sreci srasyla (balatma-planlamayrtme-izleme/kontrol-sonlandrma) devam ederken, baz projelerde balatma aamasndan sonraki aamalar yer deitirerek tekrarlanabilir. Proje srecinin her bir aamas tamamlandnda dier aamaya geip gememe karar verilir. Bu bakmdan proje srecinin her bir aamas o aamay tekrar edip etmeme, bir sonraki aamaya geip gememe veya projeye devam edip etmeme kararlarnn verildii kontrol noktalar gibi dnlebilir.
6

Proje sreci hangi srelerden oluur?

Balatma Sreci
Proje sreci, proje kararnn verilmesini takiben balatma sreci ile balar. Balatma gereklemezse proje hayata geemez. Balatma sreci, proje sahiplerinin balatma kararn vermesi ile gerekleir. Bu sre sonunda ya projenin hayata geirilmeye deer olduu dnlp balatma karar verilir ve projenin dier srecine geilir, ya da projenin beklentileri karlamaktan uzak olduuna karar verilerek olas byk kayplar nlemek zere projeye balanmaz, sre durdurulur.

Planlama Sreci
Planlama sreci, proje srecinin belki de en nemli srecidir. Bu sre sonucunda projeyle ilgili herkese neyin nasl yaplacann sylenmi olur. Projenin bu srecinde retilen dokmanlar projenin dier srelerinde faaliyetlerin yerine getirilmesi ve projenin ilerleyiinin izlenmesinde kullanlr.

Yrtme Sreci
Yrtme sreci, proje ilerinin retildii, bir baka ifade ile plann eyleme dnt sretir. Proje kaynaklarnn ve btenin ou bu srete kullanlr.

zleme ve Kontrol Sreci

zleme ve kontrol sreci projenin uygulanmas esnasnda elde edilen sonularn nceden belirlenen ltlere uygun olup olmadnn tespit edildii sretir. Eer sonularla nceden belirlenen ltler arasnda olumsuz ynde fark varsa dzeltici eylemler yaplarak projenin planland ekilde yrmesi salanr. Bu durum ayn zamanda Planlama ve Yrtme srelerinin tekrar gzden geirilmesini gerektirir. zetle, bu sre, proje plan ve yrtlmesinin srekli izlenerek nceden belirlenmi ltlerden sapmalar olduunda dzeltici mdahalelerin yapld bir sretir.

Sonlandrma Sreci
Sonlandrma sreci proje srecinin pek fazla dikkate alnmayan son srecidir. Bu srete projenin sonlandrlmasna ilikin prosedrler yerine getirilir ve projenin bittii tm taraflara resmen ilan edilir. Proje baarldnda veya baarlamadnda bu srete yaplmas gereken baz ilemler genellikle ihmal edilir. Bu sre iyi deerlendirildiinde, proje ile ilgili taraflar gelecekteki proje almalarnda kullanabilecei ok deerli bilgi ve tecrbeler elde etmi olur.

Proje Ynetimi
Proje ynetimi, proje amacnn gerekletirilebilmesi iin, proje sresince ve projeye tahsis edilen kaynaklar kullanarak planlama, rgtleme, ynlendirme, koordinasyon ve kontrol olarak sralanan ynetim fonksiyonlarnn icra edilmesi demektir. Proje ynetiminde snrlandrcya zellikle dikkat edilir; kapsam, zaman ve maliyet. Bu unsur, herhangi bir projenin en nemli snrlayclardr. Bunlardan herhangi birinde yaplacak bir deiim dier ikisini de etkiler. rnein; Projenin kapsam geniletildiinde proje iin gereken zaman uzar ve maliyetler artar, Proje gerekenden ksa zamanda bitirilmek istenirse maliyetler artar, ancak projenin kapsam daralr, Proje btesi azaltlrsa projenin gereklemesi daha uzun zaman alr ve proje kapsam daraltlr.

Proje srecinde rol ve sorumluluklar kademeli bir yapda dalr: proje sahibinin (kaynak verenin) rol ve sorumluluklar, proje yneticisinin rol ve sorumluluklar ve proje yrtclerin (proje ekibi) rol ve sorumluluklar.
7

Proje ynetimi nedir?

Proje Sahibinin (Kaynak Salayann) Rol ve Sorumluluklar

Herhangi bir projede proje sahibi (kaynak salayann) beklentilerini ve taleplerini aka ortaya koyar ve proje sonucunu deerlendirir. Proje sahibinin en nemli rol projenin yksek kalitede ve dk maliyette yaplmasn salamaktr. Proje sahibi her ne kadar projenin yrtlmesi ile ilgili sorumluluu proje yneticisine devretmi olsa da projenin tm sorumluluu aslen kendisindedir. Proje sahibinin balca sorumluluklar unlardr: Projenin balatlmas, srdrlmesi ve sonlandrlmas kararlarnn verilmesi, Projenin beklentiler dorultusunda gittiinin teyid edilmesi, Projeye kaynak tahsis edilmesi, Proje yrtclerinin taleplerine cevap verilmesi, Frsatlarn ve risklerin deerlendirilip, kontrol altna alnmas,

Proje Yneticisinin Rol ve Sorumluluklar

Proje yneticisinin en nemli rol proje ekibini yneterek sonular proje sahibine iletmek ve proje ekibine liderlik etmektir. Proje yneticisinin balca sorumluluklar unlardr: Projenin amacna ulatrlmasnn salanmas, Projede yaplacak iler iin grevlendirme ve yetkilendirmelerin gerekletirilmesi, Proje yrtcleri ile srekli iletiimin kurulmas ve onlarn motive edilmesi, Projenin salkl yrmesi iin gereken ynetim aralarnn kullanlmas, Sonularn deerlendirilmesi, gereken deiikliklerin yaplmas.

Proje Yrtclerinin (Proje Ekibi) Rol ve Sorumluluklar

Proje yrtcleri projenin hayata geirilmesinde belki de en nemli role sahiptir. nk onlar olmadan proje ortaya kamaz. Proje yrtcelerinden beklenen en nemli hususlar projenin amacnn ne olduunuanlamalr ve kavramalardr. Proje yrtclerinin balca sorumluluklar unlardr: Faaliyetlerin ve grevlerin belirlendii gibi yrtlmesi, Projenin her bir aamasnda fayda salayacak nerilerde bulunulmas, Proje yneticisinin proje sresince ortaya kabilecek tehdit ve frsatlar karsnda uyarlmas.

Proje Srecinde Yaplacak Ynetimsel lemler

Projenin balatma, planlama, yrtme, izleme/kontrol ve sonlandrma srelerinden oluan bir i tr anlatlmt. Projede bir ii rastgele yntemlerle geliigzel yapmak yerine sistematik bir biimde yapmak hedeflenir, ancak bu durum projenin mutlaka baar ile sonlanaca anlamna gelmez. Bir projenin baarya ulamas, proje iinin ciddiye alnmasna, proje srecinin her bir admnn amacnn iyi anlalmasna, o amacn yerine getirilmesi iin nelerin, nasl, ne srede yaplacann net bir biimde ortaya konulmasna baldr. Tablo 1.2de tipik bir proje srecinin her bir admnda ynetimsel adan nelerin, ne amala ve kimler tarafndan yaplaca ana hatlar ile aklanmtr. Tablodan da anlalaca zere proje srecinde ilemsel adan en youn sre planlama sreci, en youn kii de proje yneticisidir. Projenin, rastgele yaplan ilerden farkllat sistematik bir i yapma tr olduu dnldnde bu durumun gayet normal olduunu syleyebiliriz. Projenin baarya ulamas tm srelerin baaryla yrtlmesine baldr. Planlamann eksik, yetersiz ve hatal olduu bir projede, projenin dier aamalarnn da bundan dorudan etkilenecei ve projenin amalarn gerekletirmekten uzaklaaca ve hatta baarszla urayaca unutulmamaldr.
8

Tablo dikkatle incelendiinde Durum deerlendirme toplantlar ve raporlarnn hem Yrtme hem de zleme/Kontrol srelerini, Deiiklik ynetim plannn hem Planlama hem de zleme/Kontrol srelerini ilgilendirdii grlr. Bu durumun daha nce ekil 1.1de aklanmt.
Tablo 1.2: Proje Srecinde Yaplacak Ynetimsel lemler

Hangi Sre?

Ne Yaplacak? Proje teklifi Proje yneticisinin tespiti

Niye Yaplacak? Projenin fikrin gerekelendirilmesi iin Yetkilendirmek iin

Kim Yapacak? Proje sahibi Proje sahibi Proje sahibi,proje yneticisi ve/veya dardan biri(leri) Proje sahibi ve/veya proje yneticisi

Balatma

Fizibilite analizi

Projenin olabilirliini grmek iin Projenin amacn, yaplacak faaliyetleri,sonularn tanmlamak, proje organizasyonunu oluturmak ve grevlendirmeleri yapmak iin Projenin finansal adan fayda salayp salamadn belirlemek iin. Bu ilem bazen projeden once, bazen fizibilite analizi kapsamnda yaplr. Projenin varsaymlarn,kstlarn,ktlarn,yaplacak ileri ve kapsamn netletirmek iin Projenin baarl kabul edilebilmesi iin nelerin yaplmas gerektiini belirtmek iin. Bu ilem proje kapsam aklamas ierisinde de yaplabilir. Proje sahibi sahipleri ile proje ekibinin bilgi ihtiyalarnn tanmlanmas ve bilginin nasl datlacann belirlenmesi iin Proje inin yaplmasnda kt odakl hiyerariyi oluturmak iin dalm emasna uygun ekilde rol ve sorumluluklar netletirmek iin Projenin tamamlanmas iin ihtiya duyulan kaynaklarn (insan,ekipman,malzeme ve para kaynaklar) belirlenmesi iin Dardan satn alnacak kaynak ve hizmetlerin tespit edilmesi iin Proje risklerinin tespiti,tanmlanmas ve stesinden nasl gelineceinin karalatrlmas iin Kalite nasl gvence altna alnacak ve nasl llecek belirlemek iin Proje srelerinin balama ve biti zamanlarn belirlemek iin Projenin hedeflenen maliyetini belirlemek iin

Proje tz

Fayda-maliyet analizi Proje kapsam aklamas Kritik baar faktrlerinin tespiti letiim plan dalm emas Rol ve sorumluluklar Kaynak plan Tedarik plan Risk ynetim plan Kalite plan Proje zaman izelgesi Proje btesi

Proje yneticisi

Proje yneticisi Proje yneticisi

Proje yneticisi Proje yneticisi Proje yneticisi Proje yneticisi Proje yneticisi Proje yneticisi

Planlama

Proje yneticisi Proje yneticisi

Proje yneticisi

Tablo 1.3: Proje Srecinde Yaplacak Ynetimsel lemler (Devam)

Yrtme

Proje ekip toplants

Proje ekibinin her bir yesinin grev, yetki ve sorumluluklarnn aklanarak almann balatlmas iin Proje yrtlrken ortaya kan sorun, deiiklik talepleri vb. konularn ele alnmas ve gerekli gncelleme ve deiikliklerin yaplmas iin Proje sresinde ortaya kabilecek deiikliklerin tespiti ve nasl stesinden gelineceinin kararlatrlmas iin Projenen nceden belirlendii gibi gerekliip gereklemedii ortaya koymak, baarmlar lmek, lm sonularn belirlenen snrlar dna kmas durumunda dzeltici faaliyetler bulunmak, projenen planland gibi devam etmesinin salamak, daha nce gerekletirilen, dzeltme ve gncellemelerin etkinliini izlemek iin Proje btcesinde daha fazla deiiklikler olmasn nleyerek projenin finansal adan sonlandrlmas iin Projenen yaplmas planlanan ilemlerin yapldn sahibine tek tek teyid edilmesi iin Gelecekte yaplacak projelerde bu projeden kazanlan bilgi ve deneyimleri kullanabilmek iin Projenin resmen bitirilmesi iin proje yneticisi ve uygulayclarnn grev, yetki ve sorumluluklarnn sonlandrlmas ve projenin resmen bittiinin tm taraflara aklnmas Projeye ilikin dkmanlarn olas ihtiyalar iin muhafaza altna alnmas

Proje yneticisi

Yrtme ve zleme/Kontrol

Durum deerlendirme toplantlar ve raporlar

Proje yneticisi

Planlama, zleme/Kontrol

Deiiklik ynetim plan

Proje yneticisi

zleme/Kontrol

Proje baarmlarnn izlenmesi ve dzeltici iylemlekrin gerekletirilmesi

Proje yneticisi

Muhasebe kapan

Proje yneticisi

Uygulama teyid listesi

Proje yneticisi Proje sahibi, proje yneticisi, proje uygulandrclar

Sonlandrma

Proje deneyimlerinin belgelendirilmesi

Projenin tamamlama tutanann oluturulmas Arivleme

Proje yneticisi

Proje yneticisi

YATIRIM KAVRAMI VE YATIRIM ETLER

Yatrm, paranzn aktif bir biimde daha fazla para kazanmak iin kullanlmas, bir baka ifade ile paranzn sizin iin, sizin yerinize almasdr. Yatrm ve tasarruf kavramlar genellikle birbirleri ile kartrlr. Tasarruf ana paraya para kazandrmay (arttrmay) amalamayan pasif bir eylemdir. Yatrm, farkl disiplinlerde (ekonomi, iletme, finans gibi) farkl tanmlara sahip bir kavramdr. Farkl disiplinlerdeki farkl yatrm tanmlar kafa karklna yol aabilir. Bu nedenle burada yatrm iin genel bir tanm yaplacaktr. Yatrm parann veya sermayenin kazan elde etmek iin finansal aralar veya dier varlklar satn almak zere balanmas eklinde tanmlanabilir. Yatrm sonucu elde edilen kazanlar yatrm aracna bal olarak faiz, kar pay, deer art, gelir gibi isimler alabilir.

10

Yatrmlar trleri asndan iki temel gruba ayrlr: Sabit getirili yatrmlar: tahvil, bono vs. satn almak gibi, Deiken getirili yatrmlar: gayrimenkul satn almak, mevcut bir iletmeye tek bana veya ortak olarak sahip olmak, yeni bir iletme kurmak veya mevcut bir iletmeyi gelitirmek gibi.

Bu kitapta yeni bir iletme kurmak ve mevcut bir iletmeyi gelitirmek eklindeki yatrmlar zerinde durulacaktr.

Yatrm ile tasarruf arasndaki fark nedir?

Bu kitapta yatrm kavram yeni bir iletme kurmak ve mevcut bir iletmeyi gelitirmek boyutunda ele alnmaktadr.

Yeni Yatrm (Yeni Bir letme Kurmak)

nsanlar mevcudiyetini srdrmek ve kendisini daha iyi hissetmek iin gereksinimlerini giderme zorunluluu ile kar karyadr (hayatta kalabilmek iin yemek, imek, uyumak, korunmak, iyi hissetmek iin tedavi olmak, farkl farkl giyinmek, gezmek, elenmek gibi). nsanlar, gereksinimlerinin bir ksmn kendi bana hibir bedel demeden karlarken, bir ksmn ise ekonomik bedel deyerek karlar. nsanolunun baz gereksinimlerini ekonomik bedel deyerek karlayabilecei gerei yine bir ksm insanolu tarafndan kazan elde etme frsat olarak dnlmtr. Giriimci olarak adlandrlan bu bilgi sahibi kesim ok ciddi bir ticari potansiyel grdnde kar etmek amacyla yeni bir iletme kurar. letme, bilgi sahibi giriimci tarafndan, insan ihtiyalarn karlayacak ekonomik deeri olan mal ve/veya hizmetleri retip, bunlar ihtiya duyanlara ulatrarak kar elde etmek amacyla doal kaynaklar, emek ve sermaye ad verilen retim faktrlerinin bilinli bir ekilde bir araya getirildii sistemli ve organize ekilde faaliyette bulunan ekonomik kiiliktir. letmenin temel amac kurucularnn amacna paraleldir: kar salamak! letmenin kar salamas, kurucular tarafndan getirilen kaynan arttrlmas ile gerekleir. Yeni bir iletmenin kurulmas eklinde yaplan yatrm yeni yatrm veya iletme kurma yatrm olarak adlandrlr.

Gelitirme Yatrm
letmeler kurucularndan ayr bir kiilie sahiptir ve mrlerinin kurucularndan bamsz olarak sonsuz olduu kabul edilir. Etrafmza baktmzda byle bir varsaymn gereklerle rtt grlr. rnein Arelik irketi 1955 ylnda Vehbi Ko tarafndan kurulmutur. Vehbi Ko vefat etmi olmasna ramen Arelik irketi hala hayattadr ve baarl bir biimde faaliyetlerine devam etmektedir. Buna benzer rnekleri hem lkemizden hem de dnyadan verebiliriz. Bir iletmenin kurulmas o iletmenin domas, iletmenin kapatlmas iletmenin lmesi gibidir. letmenin doumu ve lm arasnda geen sre iletme yaam evresi olarak adlandrlr. Geleneksel olarak iletme yaam evresinin Balang, Gelime, Byme, Olgunluk ve Gerileme evrelerinden getii ifade edilir. Balang Evresi: letmenin balang aamasnda temel mcadele hayatta kalabilmek ve baaba noktasn yakalayabilmektir. Bunun iin tm frsatlar deerlendirilmek istenir. Bu evrede iletme sahibi iletme kararlarnda kesin sz sahibidir. Bu evrede ok aba az kazan sz konudur. Gelime Evresi: Bu evrede iletme faaliyetleri srekli gzden geirilir ve gerekli dzeltmeler yerine getirilmeye allr. Ama finansal yapy kuvvetlendirmek, karll arttrmak ve iletmenin srekliliini salamaktr. letme bu evrede yava yava mteri semeye, pazarda kendini farkl konumlandrmaya balar. letme sahibi hala kararlarn odandadr. Bu evre gnlk dnmenin yerini uzun vadeli stratejik dnmeye brakt aamadr.
11

Byme Evresi: letmenin kurumsallamaya balad aamadr. Finansal adan gvenli hale gelinmi, byme ve gelime amal yeni yatrmlar iin fonlar olumaya balamtr. Bu evrede sahiplik ve yneticilik ayrm belirginlemitir ve rakipler karsnda daha salam pozisyon alnmtr. Olgunluk Evresi: letmenin fonksiyonlar olmas gibi almaktadr. Daha fazla bymek ve gelimek amal yatrmlar balar. Harcamalar daha dikkatli izlenir verimlilie odaklanlr. Gerileme Evresi: letme mrnn uzatlmasna odaklanlmtr. Btn abalar bu amaca dnktr. Den verimlilik, artan maliyet ve harcamalarn (genellikle) klerek nlenmesine allr. letme sahibinin iletmeden ba zayflam, personelin motivasyonu azalmtr.

letme yaam evresinin aamalar nelerdir? letmelerin kurulduktan sonra mevcut durumlarn korumak veya iyiletirmek ya da bytmek iin bir takm yeni varlklara sahip olmak eklinde yapt yatrmlara gelitirme yatrm ad verilir. Yukardaki aklamalardan da anlalaca zere iletmeler zellikle byme ve olgunluk evrelerinde, nadiren de gelime ve gerileme evrelerinde mevcut iletmeyi gelitirmek, bytmek ve/veya glendirmek amacyla yatrm yapabilirler. letmenin gelitirilmesi, bytlmesi veya glendirilmesi mevcut varlklar yenileri ile deitirmek veya mevcut varlklara ilave yapmak suretiyle gerekleebilir. Gelitirme yatrmlar ok farkl balklar altnda snflandrlabilir. rnein, retim iletmelerinde yatrm; mevcut retim kapasitesinin arttrlmas iin yapldnda kapasite yatrm; retim kalitesinin arttrlmas iin yapldnda kalite yatrm, verimliliinin arttrlmas iin yapldnda verimlilik yatrm,

gibi isimler alabilir. retim iletmelerinde etkinliinin arttrlmas, retimde geen zamann, maliyetlerin drlmesi, eskiyen ekipmanlarn yenilenmesi, retim yaplan tesislerin bytlmesi, geniletilmesi gibi daha bir ok konuda yatrm yaplabilir. Ticaret iletmelerinde retim aralarna ihtiya duyulmad iin hacmini bytmek, verimlilii ve etkinlii arttrmak iin yaplan yatrmlarda genellikle bina, tat, demirba gibi maddi varlklar sz konusu olur. te yandan baz yatrmlar gzle, grlp elle tutulamayan, ancak iletmenin karllna etki eden varlklar edinilmesi suretiyle yaplr. Bu varlklar, patent, telif hakk, kullanm hakk, organizasyon gibi isimler alabilir. Haklar olarak adlandrabileceimiz varlklar bir bedel denerek iletmenin retimini gelitirmesi, yeni teknolojiler kullabilmesi ve benzeri amalarla kullanlr. Bu tr varlklara yaplan yatrmlara rnek olarak bir yaynevi iin ok okunan bir yazarn eserlerinin, bir televizyon/radyo kanal iin ok izlenen bir programn telif haklarnn alnmas verilebilir. letmenin amalarna ulamasnda organizasyon yaps byk rol oynar. in yaplmas iin ihtiya duyulan personelin nitelikleri, organizasyon yaps, alanlarn grev ve yetkileri gibi hususlar iletmenin baarsnda dorudan etkilidir. Eer iletmenin personeli niteliksiz ve yetersiz ise en modern tesisler makine yn olmaktan teye geemez. te yandan nitelikli ve yeterli personel, yetersiz ekipmanlarla iletmeyi muhteem kar rakamlarna ulatrabilir. letmede doru personelin, o personel iin doru grev ve yetkinin, doru i yapma yntemlerinin belirlenebilmesi zerine yaplan yatrmlar insan kaynaklarna yaplan yatrm olarak adlandrlr.

12

Yatrm Projesi
Bir iletme sahibi olmayan her insann aklna, yeni bir iletme kurma (yeni yatrm) veya mevcut bir iletmeye sahip olma fikri; bir iletmesi olan her insann aklna da iletmesini gelitirme (gelitirme yatrm) fikri mutlaka gelmitir. Kimileri bu fikri eitli nedenlerle hayata geiremezken kimileri ise fikrini hayata geirme imkn bulur. Fikrin hayata geirilmesi fikrin amacna ulaaca anlamna gelmez. Yeterli deerlendirme yaplmadan acele ile hayata geirilen yatrm fikirlerinin baarya ulama ihtimali olduka dktr. Eer aksi olsayd herkesin birer zengin iadam olmas gerekirdi. statistikler incelendiinde de yeni kurulan iletmelerin bir ksmnn daha ilk i yllarnda baarszla urad ve sona erdirildii, bir ksmnn ise baarl bir ekilde yoluna devam ettii grlecektir. Alannda baarl olan iletmelerin birounun ie balamadan nce, ile ilgili tm baar veya baarszlk ihtimallerini deerlendirdii, daha sonra ie balama kararn verdii, ie baladktan sonra da baarda sreklilii salamak iin gerekenleri yerine getirdii grlr. Yatrm projesi, yeni bir iletme kurmak, mevcut bir iletmeye sahip olmak veya mevcut bir iletmeyi gelitirmek amacyla hazrlanan projedir. Bir yatrm projesi, herhangi bir projeden farksz olduu iin tipik bir projenin unsurlar yatrm projesi iin de geerlidir. Yani, bir yatrm projesi: ama, zaman, kaynak, kapsam ve yntem unsurlarn bnyesinde barndrr. Ayn ekilde, yeni bir iletme kurmak veya mevcut bir iletmeyi gelitirmek bir proje olarak dnldnde proje sreci iin geerli olan balatma, planlama, yrtme, izleme/kontrol ve sonlandrma admlar yatrm projelerinde de aynen geerli olacaktr.

Yatrm projesi nedir? Yatrm proje sreci birka gn veya birka yl srebilecek ok sayda davran ve faaliyetin gereklemesini zorunlu klar. Ancak, yatrm projelerinde balatma, planlama, yrtme, izleme/kontrol ve sonlandrma srelerine byk bir sadakatle bal kalnmas beklenemez. Unutulmamaldr ki, yatrm proje sreci herkes iin her zaman tek ve ayn admlarn atld bir sre deildir. Bu sreci planl, sistematik, nceden kararlatrlm, rasyonel davran ve faaliyetlerle tesadfi, yaratc, tecrbi, esnek davran ve faaliyetler arasnda gidip gelen bir mcadele olarak tanmlamak daha doru olur. Yukarda anlatlanlar yatrm yapmak durumunda olanlarn kafasn kartrd gibi sizin de kafanz kartrabilir. Yani yatrm yaparken mantmzn sesini dinleyip planl, sistematik ve rasyonel davranp, kurallara sk skya bal m kalnmal, yoksa arada bir mantmzn sesini deil de yreimizin sesini mi dinlemeli? Buna verilecek cevap her ikisi de! olacaktr. Yani, aslnda elien iki ayr davran biimi gibi grnen bu durum yatrmn bir proje olarak ele alnmas ve proje srecinde yaplacak ilemlerde arada bir kalbimizin sesinin dinlenmesi ile zlebilir. Yeni bir iletme kurma amal bir yatrm projesi hazrlanmadan nce temel sorunun cevabnn bulunmas gerekir: Pazarda tutunabilme ihtimali nedir? Karlalacak riskler nelerdir? Doru iletmecilik modeli hangisidir? Bu sorulara verilecek cevaplar ciddi zaman, aba ve maliyet gerektiren yatrm projesine baalayp balamama karar verilmesini salar. Aada bu ana soruya verilecek cevab netletirmek iin cevaplanmas gereken balantl sorular sralanmtr. 1. 2. 3. 4. 5. Pazar bykl : Yatrm yaplacak pazarda rnn/hizmetin toplam yllk satlar ne kadar olabilir? Pazarn gelecekteki bykl olacaktr? : Yatrm yaplacak pazarn bykl gelecek yllarda ne

Pazar istikrar : Yatrm yaplacak pazarda rne/hizmete kar gerekleebilecek talep dalagalanmalarnn boyutu nasl olabilir? Srdrlebilirlik : Yatrm yaplacak pazarda rnn/hizmetin ticari mr ka yl olabilir? : Yatrm yaplacak pazarda rn/hizmetle ilgili ilave rn/hizmetlere olan Genileme talebin bykl ne kadar olacaktr?
13

6. 7. 8. 9.

htiya : Yatrm yaplacak pazarda rn/hizmet potansiyel alclarn ihtiyalarn hangi lde karlayacaktr? Tannrlk : Yatrm yaplacak pazarda rnn/hizmetin faydalar ve zellikleri potansiyel alclar tarafndan ne lde farkedilecektir? Uyumluluk : Yatrm yaplacak pazarda rnn/hizmetin mevcut kullanm alkanlklar ve yntemleri ile ne lde uyumludur? Karmaklk : Yatrm yaplacak pazarda rnn/hizmetin nasl kullanlacann veya tketileceinin renilmesi kolay olacak mdr?

10. Datm : Yatrm yaplacak pazarda rnn/hizmetin optimal datm kanallarn kullanmak kolay ve ucuz olacak mdr? 11. Farkllatrma : Yatrm yaplacak pazarda alternatiflerinin karsnda ne dzeyde olacaktr? rnn/hizmetin zellik ve faydalar

12. Deer : Yatrm yaplacak pazarda rnn/hizmetin alternatifler karsnda potansiyel alclar iin deeri ne olacaktr? 13. Pazarlk deeri (alcya) : Yatrm yaplacak pazarda rnn/hizmetin pazarla direnci ne dzeyde olacaktr? 14. Pazarlk deeri (satcya) : Yatrm yaplacak alanda rnn/hizmetin pazarla direnci ne dzeyde olacaktr? 15. Rakipler : rnn/hizmetin rakipler karsndaki direnci ne dzeyde olacaktr? : rnn/hizmetin yasal dzenlemelere uygunluk dzeyi nedir?

16. Yasal dzenlemeler

17. Teknoloji : rnde/hizmette kullanlacak teknoloji uzun sre istikrarl bir biimde kullanlabilecek midir? 18. evre : rn/hizmet evreye ne dzeyde olumlu katk salamaktadr? : rn/hizmet sosyo ekonomik olarak olumlu etki yapabilecek midir? dier

19. Sosyo ekomi

20. Bamllk : rnn/hizmetin satnn veya kullanmnn rn/hizmet/sre/sistem/ahs veya organizasyona bamllk dzeyi nedir? 21. Pazarlama 22. Finansman yaplcak? : Yatrmn yaplaca pazarn yaps ve zellikleri aratrld m?

: Yatrm iin gerekli finansman zkaynakla m yoksa yabanc kaynakla m

23. Pazarlama bilgisi : Yatrm sonucu ortaya kacak rn/hizmetin pazarlanmas yatrmcnn bilgisi yeterli mi? 24. Teknik bilgi 25. Finansal bilgi : Yatrmc yatrm iin ihtiya duyulacak teknik bilgiye sahip mi? : Yatrmc yatrm iin ihtiya duyulacak finansal bilgiye sahip mi? : Yatrmc yatrm iin ihtiya duyulacak organizasyonel bilgiye sahip

26. Operasyonel bilgi mi?

27. Ynetim bilgisi : Yatrmc yatrm iin ihtiya duyulacak ynetiml bilgisine sahip mi? 28. Finansal kaynaklar : Yatrmc yatrm iin ilave finansal kaynaa ihtiya duyacak m? 29. Fiziksel kaynaklar : Yatrmc yatrm iin ilave fiziksel kaynaa ihtiya duyacak m?

30. nsan kaynaklar : Yatrmc yatrm iin ilave insan kaynana ihtiya duyacak m? 31. Entelektel kaynaklar duyacak m? : Yatrmc yatrm iin ilave entelektel bilgiye veya varla ihtiya

14

32. Balantlar duyacak? 33. Sat tahmini

: Yatrmc yatrm baka kii ve kurulularn desteine ne derece ihtiya : Yatrmc sat tahminlerini neye dayandrarark yapayor?

34. Karllk : Yatrmc yatrmdan u anki gelirinden ne kadar daha fazla gelir elde etmeyi umuyor? 35. Maliyet : Yatrm yaplacak rnn/hizmetin kar marj ve maliyetleri ne dzeyde olacak? 36. Finansal yap 37. Nakit ak : Yatrmc yatrm gerekli nakte sahip mi? : Yatrm ne zamandan itibaren akn salayacak?

Yukardaki sorularn ilk grubu (1. ve 15. maddeleri arasnda yer alan sorular) pazarda tutunabilme ihtimalini deerlendirmeyi, ikinci grup sorular (16. ve 22. maddeler arasnda yer alan sorular) karlalacak riskleri deerlendirmeyi, nc grup sorular (23. ve 37. maddeler arasndaki sorular) doru iletmecilik modelini deerlendirmeyi amalamakatadr. lk grup sorulara verilecek cevaplar yatrm fikrinin pazarda baarl olabilme ihtimalini; ikinci grup sorulara verilecek cevaplar hepsinin baarszlk riskinin dzeyini, nc grup sorulara verilen cevaplar ise yatrm iin gerekli iletmecilik donanmna sahip olunup olunmadn deerlendirmeyi salayarak yatrm fikrinin projelendirilip projelendirilmemesi kararnn verilmesine dayanak oluturur. Eer bu temel sorudan herhangi birine olumsuz cevap veriliyorsa yatrm fikrini projelendirmek iin doru zaman olmadna karar verilmelidir. Eer cevaplar grupta da olumlu ynde ktysa yatrm projelendirmeye balanabilir. Aada yeni bir yatrm projesinde nelerin yaplaca ksaca rneklendirilmitir. Balatma Sreci: Yeni yatrm fikrini/seeneini bul, Fikrin olabilirliini analiz et (fizibilite analizi), Fikri hayata geirmeye deer bulmadysan yatrm projesini sonlandr, hayata geirmeye deer ise projenin dier aamasna ge.

Planlama Sreci: plan yap (kaynak plan, tedarik plan, risk plan, kalite plan vb.), Bteyi olutur, Ekibi kur, grev ve yetkileri belirle.

Yrtme Sreci: Plan hayata geir.

zleme/Kontrol Sreci: Planlananlar yaplyor mu takip et, gerekli deiiklikleri/dzeltmeleri yap ve bunlarn etkinliini izle.

Sonlandrma Sreci: Projeyi resmen bitir, Belgeleri arivle.

Tablo 1.2de yaplan aklamalar yeni bir yatrm iin veya gelitirme amal yatrmlar iin uyarlayarak rahatlkla bir yatrm projesi oluturabilirsiniz.

15

zet
Proje, belirlenmi bir ama iin, belirlenmi bir zaman aralnda, belirlenmi kaynaklar kullanlarak, belirlenmi grevlerin bir defalna(geici) yapld bir i trdr. Bir proje ii rutin ilerden ama, zaman, kaynak, kapsam ve yntem gibi be noktada ayrlr, bu be nokta projenin unsurlar olarak adlandrlr. Ne amala hazrlanrsa hazrlansn btn projeler birbirini takip eden ve her biri ayr bir sre olan be admdan oluur: Balatma Sreci, Planlama Sreci, Yrtme (cra) Sreci, zleme ve Kontrol Sreci ve Sonlandrma Sreci. Proje sreci, balatma sreci ile balar. Bu sre sonunda ya projenin hayata geirilmeye deer olduu dnlp balatma karar verilir ve projenin dier srecine geilir, ya da projenin beklentileri karlamaktan uzak olduuna karar verilerek olas byk kayplar nlemek zere proje sonlandrlr. Planlama sreci projeyle ilgili herkese neyin nasl yaplacann sylendii sretir. Projenin bu srecinde retilen dokmanlar projenin dier srelerinde faaliyetlerin yerine getirilmesi ve projenin ilerleyiinin izlenmesinde kullanlr. Yrtme sreci, proje ilerinin retildii, bir baka ifade ile plann eyleme dnt sretir. Proje kaynaklarnn ve btenin ou bu srete kullanlr. zleme ve kontrol sreci, proje plan ve yrtlmesinin srekli izlenerek nceden belirlenmi ltlerden sapmalar olduunda dzeltici mdahalelerin yapld bir sretir. Sonlandrma srecinde projenin kapatlmasna dnk prosedrler yerine getirilir ve projenin bittii tm taraflara resmen ilan edilir. Proje ynetimi, proje amacnn gerekletirilebilmesi iin, proje sresince ve projeye tahsis edilen kaynaklar kullanarak planlama, rgtleme, ynlendirme, koordinasyon ve kontrol olarak sralanan ynetim fonksiyonlarnn icra edilmesi demektir. Proje ynetiminde snrlandrcya zellikle dikkat edilir: kapsam, zaman ve maliyet. Bu , herhangi bir projenin en nemli snrlayclardr. Bunlardan herhangi birinde yaplacak bir deiim dier ikisini de etkiler. Proje srecinde rol ve sorumluluklar proje sahibinin(sponsorun) rol ve sorumluluklar, proje yneticisinin rol ve sorumluluklar ve proje yrtclerin (proje ekibi) rol ve sorumluluklar olmak zere kademeli bir yapda dalr. Proje srecinin her bir admnda proje sahibi, yneticisi ve yrtcleri (balatma, planlama, yrtme, izleme/kontrol ve sonlandrma) ynetimsel adan bir dizi ilemi yerine getirir. Yatrm parann veya sermayenin kazan elde etmek iin finansal aralar veya dier varlklar satn almak zere balanmas eklinde tanmlanabilir. Yatrmlar trleri asndan iki temel gruba ayrlr: Sabit getirili yatrmlar: tahvil, bono vs. satn almak gibi, Deiken getirili yatrmlar: gayrimenkul satn almak, mevcut bir iletmeye tek bana veya ortak olarak sahip olmak, yeni bir iletme kurmak veya mevcut bir iletmeyi gelitirmek gibi. Yeni bir iletmenin kurulmas eklinde yaplan yatrm yeni yatrm veya iletme kurma yatrm olarak adlandrlrken, iletmelerin kurulduktan sonra mevcut durumlarn korumak veya iyiletirmek ya da bytmek iin bir takm yeni varlklara sahip olmak eklinde yapt yatrmlar da gelitirme yatrm olarak adlandrlr. Yatrm projesi, yeni bir iletme kurmak, mevcut bir iletmeye sahip olmak veya mevcut bir iletmeyi gelitirmek amacyla hazrlanan projedir. Bir yatrm projesi, herhangi bir projeden farksz olduu iin tipik bir projenin unsurlar yatrm projesi iin de geerlidir. Yani, bir yatrm projesi: ama, zaman, kaynak, kapsam ve yntem unsurlarn bnyesinde barndrr. Ayn ekilde, yeni bir iletme kurmak veya mevcut bir iletmeyi gelitirmek bir proje olarak dnldnde proje sreci iin geerli olan balatma, planlama, yrtme, izleme/kontrol ve sonlandrma admlar yatrm projelerinde de aynen geerli olacaktr.

16

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi projenin unsurlarndan deildir? a. Ama b. Zaman c. Kapsam d. Yntem e. Kontrol 2. Aadakilerden hangisi bir proje sreci deildir? a. Balatma b. Planlama c. rgtleme d. Yrtme e. Sonlandrma 3. Projenin hayata geirilmeye deer olduu dnlp balatma karar verilir ve projenin dier srecine geilir, ya da projenin beklentileri karlamaktan uzak olduuna karar verilerek olas byk kayplar nlemek zere proje sonlandrlr. Bu ifade hangi proje sreci iin geerlidir? a. Balatma b. Planlama c. Yrtme d. zleme/kontrol e. Sonlandrma 4. I- Ama II- Kapsam III-Zaman IV- Maliyet V-Yntem Yukardakilerden snrlayclardr? a. I,II ve III b. II, III ve IV c. III, IV ve V d. I, III Ve IV e. II, IV ve V hangi bir projenin 5. Aadakilerden hangisi proje sorumluluklarndan biri deildir? sahibinin ve

a. Projenin balatlmas, srdrlmesi sonlandrlmas kararlarnn verilmesi

b. Projenin beklentiler dorultusunda gittiinin teyid edilmesi c. Projeye kaynak tahsis edilmesi, d. Faaliyetlerin ve grevlerin belirlendii gibi yrtlmesi, e. Proje yrtclerinin verilmesi, taleplerine cevap

6. Aadakilerden hangisi Deiken Getirili Yatrm deildir? a. Tahvil b. Hisse senedi c. Gayrimenkul d. Yeni bir iletme kurmak e. Altn 7. Aadakilerden hangisi iletmenin temel amacdr? a. Planlama b. rgtleme c. Kar d. Yatrm e. Koordinasyon 8. letme Yaam Evresinin son aamas hangisidir? a. Balang b. Gelime c. Byme d. Olgunluk e. Gerileme 9. letme Yaam Evresinin hangi aamasnda Gelitirme Yatrm yaplmaz? a. Balang b. Gelime c. Byme d. Olgunluk e. Gerileme
17

10. Fizibilite almalar bir yatrm projesinin hangi aamasnda yaplr? a. Balatma b. Planlama c. Yrtme d. zleme/kontrol e. Sonlandrma

Sra Sizde Yant Anahtar Sra Sizde 1

Proje, belirlenmi bir ama iin, belirlenmi bir zaman aralnda, belirlenmi kaynaklar kullanlarak, belirlenmi grevlerin bir defalna(geici) yapld bir i trdr.

Sra Sizde 2
Projenin unsurlar ama, zaman, kaynak, kapsam ve yntemdir.

Sra Sizde 3 Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. e Yantnz yanl ise Projenin Unsurlar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 2. c Yantnz yanl ise Proje Sreci balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 3. a Yantnz yanl ise Proje Sreci balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 4. b Yantnz yanl ise Proje Ynetimi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 5. d Yantnz yanl ise Proje Ynetimi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 6. a Yantnz yanl ise Yatrm Kavram ve Yatrm eitleri balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 7. c Yantnz yanl ise Yeni Yatrm balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 8. e Yantnz yanl ise Gelitirme Yatrm balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 9. a Yantnz yanl ise Gelitirme Yatrm balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 10. a Yantnz yanl ise Proje Srecinde Yaplacak Ynetimsel lemler balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. Proje sreci, balatma, planlama, yrtme, izleme/kontrol ve sonlandrma sreclerinden oluur.

Sra Sizde 4
Proje ynetimi, proje amacnn gerekletirilebilmesi iin, proje sresince ve projeye tahsis edilen kaynaklar kullanarak planlama, rgtleme, ynlendirme, koordinasyon ve kontrol olarak sralanan ynetim fonksiyonlarnn icra edilmesi demektir.

Sra Sizde 5
Yatrm paranza para kazandrmay amalayan aktif bir eylem, tasarruf ise ana paraya para kazandrmak yerine ana paray muhafaza etmeyi amalayan pasif bir eylemdir.

Sra Sizde 6
letme yaam evresinin aamalar balang, gelime, byme, olgunluk ve gerilemedir.

Sra Sizde 7
Yatrm projesi, yeni bir iletme kurmak, mevcut bir iletmeye sahip olmak veya mevcut bir iletmeyi gelitirmek amacyla hazrlanan projedir.

18

Yararlanlan Kaynaklar
ACA, Ahmet (2010). Finansal Muhasebe Hakknda Temel Bilgiler. Ankara. Detay Yaynclk. ENGLISH, John; MOATE, Babette (2009). Discovering New Business Opportunities. Crows Nest. Allen & Unwin. HELDMAN, Kim (2011). Project Management Jumpstart. Indianapolis. Wiley Publishing. JONASSON, Hans (2008). Determining Project Requirements.Boca Raton. Auerbach Publications. LEWIS, James P.(2002). Fundamentals Of Project Management. New York. Amacom. PHILLIPS, Jack J.; BRANTLEY, Wayne; PHILLIPS, Patricia P. (2012). Project Management ROI. Hoboken. John Wiley and Sons. TONNQUIST, Bo; HORLCK, Jens (2009). Project Management: A Complete Guide. Denmark. Academica. ZAMBRUSKI, Michael S. (2009). A Standard For Enterprise Project Management. Boca Raton. Auerbach Publications.

19

2
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; retim faktrlerinin tanmlayabilecek, bir unsuru olarak sermaye bak asyla yatrm kavramn Proje ve i fikirlerini aklayabilecek, Fizibilite almasn tanmlayabilecek, Fizibilite almas unsurlarn aklayarak btnletirebilecek, Fizibilite almalarn deerlendirebilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Yatrm Proje Fikri Fizibilite Plan

indekiler
Giri Yatrm Projesi ve Yaratma Sreci Fizibilite almas Fizibilite almas ve Plan Fizibilite almasnn Fonksiyonlar Fizibilite almasnn Aamalar Fizibilite almas rnei

20

Fizibilite Analizi
GR
Genel anlamda Yatrm kavram, fiziksel varlklar stokundaki bir art olarak tanmlanabilir. Aslnda yatrm kavram ekonomistlerin kullandklar dar ve kstl anlamnn dnda gayrimenkullerin, hisse senetlerinin ve tahvillerin alnmas gibi faaliyetleri de ieren daha popler ve geni bir anlama sahiptir. Ekonomik anlamda yatrm nosyonu kaynaklarn, retim faktrlerinden olan sermayeyi artracak ekilde ynlendirilmesidir. lk olarak yatrm bir akm kavramdr; yani belirli bir dnem itibariyle llebilir zellie sahiptir ve sermaye stoku dzeyindeki deiimler anlamna gelmektedir. kincisi borlanma aralar ve hisse senetleri gibi finansal varlklara yaplan yatrmlardan farkl olarak retken varlklara yaplan yatrmlar anlam tamaktadr. Bu yzden yatrmn ekonomik anlamda ifadesi birka farkl ekilde ortaya kabilir. Bunlar: a. b. c. stoklara yaplan net ilaveler (tamamlanm ya da tamamlanmam mal stoklarndaki deiimler) makine ve tehizat (bilgisayar, kamyonet, torna tezgh gibi) yap (fabrika, ofis, maaza, depo gibi) eklinde sralanabilir.

Yatrm kararlar, firmalarn ellerinde bulundurduklar varlk miktarn, bu varlklarn kompozisyonunu ve yatrmclar tarafndan alglanacak olan firmann i ve risk grnn belirledii iin nemlidir. Bu yzden bir firmann ekonomik anlamda gelecek vaat etmesi, iinde bulunulan dnemlerde alnacak yatrm kararlarna baldr.

Hisse senetleri ve tahviller gibi finansal varlklara yaplan yatrm ile ekonomik varlklara yaplan yatrm arasnda ne gibi bir fark bulunmaktadr?

YATIRIM PROJES VE YARATMA SREC

Birok firma her zaman yeni yatrm fikirlerine sahiptir ve frsat araylar iindedir. Bu yatrmlar basit dzeyde makine veya donanm yenilemelerinden firma ehresini tamamen deitirecek ya da tamamen yeni olan, ok byk yatrm projelerine kadar alan bir yelpazede yer alabilir. (Eakins:1998, s.239). Firmaya bal olarak yatrm projeleri be farkl nedene dayandrlabilir ve analiz amacyla projeler aadaki be guruptan birine dhil edilebilir. 1. 2. 3. 4. 5. Yeni rnler veya mevcut rnlerde genilemeye gidilmesi Bina veya donanmlarn yenilenmesi Aratrma ve gelitirme Keif ve aratrma Dier

Burada, dier bal altndaki son kategori salk standartlarna uyum salanmasnda kullanlan baz sermaye aralar ya da kirlilik kontrol sistemleri olabilir. Yeni bir rn iin yatrm nerisi pazarlama blmnden ileri srlebilecei gibi belli bir donanmn ok daha karmak bir modelle deitirilmesi
21

fikri genellikle firmann retim sahasndan kaynaklanabilir. Bu durumlarn hepsinde yatrm taleplerinin kanalize edilebilmesi iin etkin ynetim prosedrlerine gereksinim vardr. Yatrm projelerinin baarl ynetilmesi aadaki aamalarn izlenmesine baldr. Yatrm nermelerinin ortaya konmas, tanmlanmas: Yeni yatrm nerileri yneticiler ya da giriimciler tarafndan ileri srlebilecei gibi, retim alanlarnda alan veya firma mterileriyle daha fazla temasa geebilen sat temsilcisi veya fonksiyonel yneticiler tarafndan da ileri srlebilir. Frsatlarn deerlendirilmesi: Firmalar ya da giriimciler tarafndan bir frsat belirlenip tanmland zaman bu frsatn deerlendirmeye tabi tutulmas gerekir. Bu sre, tanmlanan frsata ilikin btn maliyet ve faydalarn bir izelge haline getirilmesini gerektirir. Daha sonra bu veriler analize tabi tutulur. Yatrm projelerinin seimi: Genellikle firmalarn ya da giriimcilerin ellerinde kabul edip seim yapabileceklerinden daha ok proje bulunmaktadr. Ancak bunlarn hayata geirilmesi ou zaman zordur. Bu durum firmalarn kar karya kaldklar snrl fon, insan sermayesi veya fiziksel sermaye eksiklikleri gibi sebeplerden kaynaklanr. Firmalar finansal, ekonomik, firmann kendi nitelik ve nicelikleri ile piyasa koullarna bal deerlendirmeler sonucunda projeler arasndan en uygun olan seerler. Projelerin uygulanmas: Seilen en uygun proje hayata geirilir, makineler satn alnr, yeni alanlar ie alnr veya yatrmlar yaplr. Ancak yneticiler bu safhada proje nerme aamalarnda tahmin edilen ve deerlendirmeye tabi tutulan maliyetlerin karlalan maliyelerle tutarllk gsterdii ve rttkleri konusunda ihtiyatl olmaldrlar. rnein Twentieth Century Fox yapm firmas 1995 ylnda Titanic filmini ekmeye karar vermitir. Firmann tahmini maliyeti 100 milyon dolar kadardr ve projenin karl olacana karar vermilerdir. 1997 ylnda toplam maliyet 200 milyon dolar civarnda gereklemi ve projenin karlln koruyabilmesi iin filmin toplam gelirlerinin 350 milyon dolar amas gerekmitir. Beklendii gibi proje yeterli getiriyi salamtr, ancak projeye ilikin risk ilk bata tahmin edilenden ok daha byk olmutur. Projelerin kabulnden sonra dngsel olarak yeniden deerlendirilmeleri (Tamamlanma sonras denetimler): Projeler tamamlandktan sonra yneticiler maliyetleri ve gelirleri orijinal tahminlerle karlatrmaldrlar. Bu safha yneticiler tarafndan genellikle gzard edilen kritik bir safhadr. Maliyet ve gelir tahminlerinde proje alanlarna sorumluluk yklenmesi, projelerin tamamlanmasndan sonra karlalan gerek maliyet ve gelirlerle tahminler arasndaki sapmalarn klmesine yol aacaktr.

FZBLTE ALIMASI
Fizibilite almas yeni bir i veya proje gelitirme srecinde belirli varsaymlar ve tahminler dhilinde giriilecek yatrmn gereklemesi ve sonular ile ilgili tespit ve deerlendirmeleri ieren bir sretir. almaya dhil edilen varsaymlar genellikle kullanlacak teknoloji (binalar, donanm, retim sreleri), finansman (sermaye gereksinimi, hacim, satlan mallarn maliyeti, cretler), pazarlama (fiyatlar, rekabet, pazar koullar) ve bunlara benzer unsurlar kapsar. Fizibilite almas proje hakknda birok anahtar deikenin ve projeyi oluturan paralarn bir araya getirilerek proje gelitirme srecinde btnletirilmi bir analizin yapld ilk aama olarak kabul edilebilir. Yaplacak alma ilgili proje btnn oluturacak paralarn ne ekilde bir uyum ve performans sergileyeceini gstermelidir. nerilen i veya proje kavramnn teknik ve ekonomik anlamda yaplabilir olup olmad ortaya konulacaktr. Fizibilite almalarna, nerilen i veya projelere ilikin anahtar deikenlerin dhil edilerek hazrland bir n fizibilite almas proje hakknda ilk deerlendirmelerin yaplabilmesi adna proje zamanlama izelgesinin en banda yer almaktadr. n fizibilite almas projeye ilikin baz senaryolarn ortaya konarak bunlara dayanan bir n deerlendirme yaplmasdr. Ancak n fizibilite almas, bir takm ngrleri ve anahtar deikenleri yanstma noktasnda kullanl saylmakla beraber, fizibilite almasn ikame edecek kapsamda ve nitelikte deildir. Fizibilite almas, bir projenin baar potansiyelini deerlendirmektedir. Baar deerlendirmesinde tarafsz davranlp davranlmad, potansiyel katlmclar, sermaye salayacak olan taraflar ve projeyle ilgilenen dier nc kiiler asndan olduka nemlidir. Bu yzden fizibilite almalarnn
22

yrtlmesinde donanm salayclar, proje rnn pazarlayacak kiiler gibi proje girdileri veya ktlar ile ilikili olan ve projenin objektif deerlendirilmesinde tarafszlk ilkesini gz ard edebilecek olan kii ve kurumlarn rol dikkate alnmaldr. Bu nedenle proje fizibilite almalarnn yrtlmesinde projeyle veya proje girdileri veya ktlar ile hibir ba bulunmayan kii ve kurumlarn seilmesi, eer fizibilite almasn yrtenlerin proje balantlar var ise mmkn olduunca tarafsz davranlmas fizibilite almalar ile proje sonular arasndaki sapmalarn en aza indirgenmesinde etkili olacaktr.

n fizibilite almalar sonucunda elde edilen olumlu sonular ok daha maliyetli ve zaman alc olan detayl fizibilite almalarna yn vermektedir. Detayl fizibilite almalar, sonularn olumlu olaca beklentisiyle yrtlmemelidir. Yaplan fizibilite almalarnn olumlu ya da olumsuz sonulanabileceine ve almalara kiisel beklentilerin dhil edilmemesine dikkat edilmelidir. Yeni bir i veya proje gelitirilmesi srecinin drt ana aamas olan ekonomik ihtiyacn belirlenmesi ve tanmlanmas, proje detaylarnn istiare edilmesi, projenin uygulamaya geirilmesi ve projenin tamamlanarak faaliyete geirilmesi Tablo 2.1de gsterilmitir. Fizibilite almalar bu srecin proje detaylarnn istiare edilmesi aamasnda yer almaktadr.
Tablo 2.1: Yeni bir i veya proje gelitirme sreci

1. Ekonomik ihtiyacn belirlenmesi ve tanmlanmas Bir giriimci, lider veya kurulu tarafndan ekonomik bir ihtiyacn saptanmas ve bu ihtiyacn tanmlanmas Ynlendirici bir proje kurulunun veya grev grubunun oluturulmas 2. Proje detaylarnn istiare edilmesi Proje nermesinin bir taslann hazrlanmas (n fizibilite) Fizibilite almasnn yaplmas Ekonomik alma Teknik alma Finansal alma Yasal alma rgtsel alma plannn oluturulmas 3. Projenin uygulamaya geirilmesi Brokratik ilemler iin gerekli belgelerin hazrlanmas Proje ynetim kurulunun oluturulmas Oluturulan i plannn yrrle konmas ngrlen sermayenin salanmas ya da finansman plannn devreye konmas 4. Projenin tamamlanarak faaliyete geirilmesi ngrlen amalar dorultusunda projenin faaliyete geirilmesi

Kaynak: Matson:2000, s.2den uyarlanmtr

Neden Fizibilite almasna htiya Duyulmaktadr?

Yeni bir i veya projenin belirlenmesi ve tanmlanmas olduka nemlidir. Fizibilite almas doru kararn verilmesine yardmc olan en nemli aralardan biridir. Henz balang aamasnda verilecek yanl bir karar projenin veya iin baarszlkla sonulanmasna neden olur. W. Heath Hoagland ve Lionel Williamson tarafndan yaplan bir aratrma i alannda yaplan yeni giriimlerin balangtan 18 ay sonra sadece %50sinin piyasada varlklarn srdrebildiini, beinci yldan sonra ise bu orann %20ye dtn gstermitir.

23

FZBLTE ALIMASI VE PLANI

Fizibilite almalar ve i planlar, yeni projelerin gelitirilmesinde ve hayata geirilmesinde kullanlan iki ayr aratr. Her iki aracn da ortak eleri bulunmaktadr, ancak yine de bu iki ara birbiriyle kartrlmamaldr. Fizibilite almas (feasibility study) proje nermelerinin yaplabilirliinin aratrlmasnda kullanlan bir aratr. plan (business plan) ise, proje nermelerini fikir aamasndan hayata geirme aamasna tamak iin gerekli faaliyetlerin planland bir aratr. Dier bir ifadeyle fizibilite almas, ilk etapta ortaya kan proje fikrinin netletirilmesi, projenin deerlendirilmesi ve projenin kabul edilmesine karar verilmesinde kullanlrken, iletme/i plan, fizibilite almas sonucunda elde edilen bilgileri kullanarak projenin fikir aamasndan faaliyete geirilmi bir iletme ya da i aamasna doru evrimletirilmesinde kullanlmaktadr. Fizibilite almas proje gelitirme srecinin ilk aamasnda, finansmana ilikin kararlar veya proje zerinde alp almama kararlar alnmadan hemen nce yer almaktadr.

ekil 2.1: Fizibilite almas ve i plan sralamas

Fizibilite almasnn amac, projenin yaplabilirliini finansal, teknolojik, ekonomik ve hukuki alardan ortaya koymaktr. Eer almann sonular projenin baarl olacan gsterir ekilde olumluysa bu almadan elde edilen bilgiler iletme/i planlarnn oluturulmasnda kullanlr. ayet sonular olumsuz ise bir iletme/i plannn oluturulmasna gerek yoktur. Bir fizibilite almas genellikle birok proje alternatifinin ya da proje baars salama seeneklerinin deerlendirilmesinde de kullanlmaktadr. Buradaki ama proje seeneklerini snrlandrmak ve en iyi senaryoyu tanmlamaktr. Bir iletme/i plan ise tek bir senaryo zerinde, yani fizibilite almas sonucunda en ne kan senaryoya younlamaktadr.

Fizibilite almas ne kadar detayl ve tutarl hazrlanrsa i plannn hazrlanmas o lde kolay ve isabetli olacaktr.

FZBLTE ALIMASININ FONKSYONLARI

Fizibilite almas giriimcilere ve yatrmclara yeni bir i veya yatrm projesi kavramnn yaplabilirlik ya da katlabilirlik asndan ne derece deerli olduunu gsteren bir almadr. Fizibilite plan hazrlama sreci bir test srecidir. Yani, giriimin baarya ulaabilmesi iin nelerin yolunda gitmesi veya nelerin olmamas gerektiini gsteren bir dorulama srecidir. Fizibilite planlar olduka fazla ura ve dnme gerektiren almalardr. Bu sebeple, fizibilite srecinde ou zaman ilk bata dnlen orijinal fikir ve planlananlarda nemli lde deimeler gzlenmektedir. Fizibilite almas dayanaklar ne kadar tutarl ve detayl olursa, olumlu sonulanan bir projenin giriimci ve yatrmclar asndan yaplabilirlik ve katlabilirlik deeri o kadar yksek olacaktr. Belirli bir proje konusunda yaplabilirlik sonucuna varlmas fizibilite almasna yeni fonksiyonlar kazandrabilir. Fizibilite almasnn ek fonksiyonlar yle sralanabilir: Ortak giriimler konusunda ortak alternatifleri arttrc ve yaplanmalarda hzlandrc etkilere yol aar. Gerekli izin, lisan ve dier brokratik ilemlerde eitli kolaylklar salar. Yatrm konusunda katlmc saysnn artmasn salar.

24

FZBLTE ALIMASININ AAMALARI

Fizibilite almalar, planlara dhil edilen alma alanlar ve bu alanlara ait detaylar konusunda ok fazla eitlilik gstermektedir. Fizibilite almasna konu olacak rn, sektr, konunun kamusal veya zel oluu, projelerin bykl, sosyal ve ekonomik etkileri ve daha birok deikene bal olarak almann boyutlar ve detaylar deimektedir. Bir fizibilite almasnda genel olarak bulunan inceleme ve alma alanlarn pazara, teknolojiye, ekonomik- finansal koullara, yasal evreye ve rgtsel yapya ynelik olarak be ana balk altnda toplamak mmkndr.

Fizibilite almas aamalar btn yeni i ve proje tipleri iin uygulanabilir mi?

Pazar Aratrmalar
Fiziksel bir meknn olmasna baklmakszn, rasyonel alc ve satclarn bulutuu her trl ortam piyasa olarak adlandrlabilir. Piyasann arz tarafndan bak asyla fizibilite almasnn piyasa aratrmas blm nerilen projeye ilikin olarak hlihazrdaki ve gelecekteki toplam taleple ve bu talepten alnmas umut edilen piyasa payyla ilgilidir. nerilen projenin baars aka talep ynnden gelecek olan mteri veya kullanc ittifakna baldr. Piyasa corafi lek, demografik ve psikolojik profil gibi potansiyel mterilere ilikin kriterlere dayanarak dikkatlice blmlendirilmelidir. Ksaca piyasa almalar nihai olarak potansiyel mteri veya kullanclar belirleme amacna ynelik olmaldr. Bu ama dorultusunda piyasa aratrmalar kapsamnda aadaki balklarn detaylar ele alnmaldr: Tketim eilimleri Gemite ve iinde bulunulan dnemdeki arz durumu retim imknlar ve kstlar ve d pazar durumu Rekabet Tketici veya kullanc davranlar, amalar, motivasyonlar, yaklamlar, tercihleri Datm kanallar ve pazarlama politikalar Proje rn veya hizmetinin pazarlanmasna ynelik idari, teknik ve hukuki kstlar

Pazar aratrmalarn etkileyen ok sayda faktr bulunmaktadr. Yeni i ve yatrm projelerinin baarya ulamasndaki en nemli adm ihtiyalarn belirlenerek tanmlanmasdr.

Teknolojik Aratrmalar
Teknik analiz ksm proje girdileri, proje ilem ve sreleri ve proje ktlar olarak ana balk altnda incelenebilir. Proje girdilerinin analizi: Makineler, donanm, kullanlacak malzeme ve hammaddeler gibi konularda detayl tanmlamalar, lmlemeler ve deerlendirmelere dayanmaktadr. Proje mr boyunca doru eit ve kalitedeki girdilerin, doru zamanda ve doru maliyetlerle proje iin kullanlabilir durumda olmas olduka nemlidir. Potansiyel tedarikilerle uzun vadeli ve avantajl szlemeler yaplmaya allmal ve tedarik unsurlarn gelitirecek nlemlere yer verilmelidir. Tedarik unsurlarnn gelitirilmesi ve korunmasna ilikin hususlar tedarik zinciri ynetiminin alanna girmektedir. lem ve srelerin analizi: Proje girdileri zerinde katma deer salayacak proje retim ve ilemleri ile sreleri zerindeki almalardr. Bu aamada ele alnacak faaliyetlerde proje girdileri birok farkl yerde ve aamada dnm srecine tabi tutulmaktadr. almann bu ksmnda projenin nerede ifa (veya
25

ina) edilecei ilem srasnn veya proje yerleiminin nasl olaca, kalite kontrol llerinin nasl ayarlanaca gibi konular ele alnmaktadr. Proje ktlarnn analizi: Bu ksm proje sonucu ortaya konulacak olan rn veya hizmetlerin nitel ve nicel olarak tanmlanmas ve ISO, TSE gibi uygunluk artlarnn salanp salanamayacann irdelenmesiyle ilgilidir.

Ekonomik ve Finansal Aratrmalar

Fizibilite almasnn ekonomik ksm genellikle fayda ve maliyet ilikisine dayanmaktadr. Giriimci, projenin yaplabilirliine ilikin olarak sermaye maliyetinin ve rn veya hizmetlerin maliyetlerinin piyasada oluacak sat fiyatlar ile karlanp karlanmayacayla ilgilenmektedir. rnein, gm, fotoraf filmlerinin ilenmesinde kullanlan bir kimyasal olan gm bromidden elde edilebilir. Ancak elde edilecek gm iin harcanacak ilem maliyeti o kadar yksektir ki, bu retim, yaplabilir nitelikte deildir. Benzer ekilde u anda gne enerjisinin dntrlmesine ilikin maliyetler bu ilemin yasaklanmasna sebep olacak kadar yksektir. Bu tip hesaplamalar finansal analiz hesaplamalarna dhil edilecek hesaplamalardr. Bu aamada ekonomik ve ticari yaplabilirliin bir ayrmn yapmak da faydal olacaktr. Ekonomik yaplabilirlik bir rn veya hizmetin birim maliyeti eklinde ortaya konulabilirken ticari yaplabilirlik rn veya hizmetin yeterli dzeyde satlp satlmayaca bilgisini ortaya koymaya almaktadr. Ekonomik aratrmalar iine projelerin mikro katklar yan sra makro katklarnn da dahil edilmesi fizibilite almalarna anlam kazandrabilir. rnein, ihra edilen proje ktlar dviz giriine neden olduklar iin makro dzeyde sosyal ekonomik fayday arttracak ve projeye deer katabilecektir. Bu ekilde makro anlamda ek faydalar salayan projeler her alanda daha fazla destek grebilecektir.

Her projenin ekonomik anlamda fizibilitesi sorgulanmal mdr? Yatrmclarn yeni bir yatrm projesine balama karar alabilmeleri iin, ilgili projenin finansal olarak desteklenebilir olmas gerekmektedir. Yatrlan sermaye, en az benzer zelliklere ve risk dzeyine sahip projelere e deer miktarda ekonomik getiri salamaldr; yani yatrm benzer zellikteki projelere eit dzeyde ya da daha yksek bir getiriye sahip olmaldr. rnein bir yatrmc hayata geirmeyi planlad imalat atlyesinde yrtecei faaliyetler sonucunda bu atlyeyi iler duruma getirmek iin kulland fonlar, srdrecei faaliyetler sonucunda katlanaca giderleri ve bunlara ek olarak cazip bir getiri miktar salayacak olan getiri faiz orann karlayacak dzeyde nakit akm salamay umut etmektedir. Bu nedenle, bahsi geen imalat atlyesi konusunda faaliyete balama ve faaliyetlerin srdrlmesine ilikin maliyetlerin tahmin edilmesi kadar, beklenen nakit girilerinin tahmin edilmesi de byle bir yatrmn finansal olarak uygulanabilirliinin yani finansal fizibilitesinin belirlenmesinde olduka nemlidir. Finansal fizibilite almalarnn yaplmas iin gerekli nedenler u ekilde sralanabilir: Projeye odaklanlmasna ve alternatif seeneklerin erevesinin belirlenmesine olanak salar. alma kolu faaliyetlerinin snrlandrlmasna olanak verir. Aratrma sreleri sonucunda yeni alternatiflerin tanmlanmasna olanak verir. Projelere balanmamas ya da devam edilmemesinin sebeplerinin tanmlanmasna olanak verir. Projeyi etkileyebilecek faktrlere deinerek ve bunlar zerinde allmasn salayarak projenin muhtemel baar orann arttrr. Kara verme srecine katk salayacak kaliteli ve gvenilir bilgiler salar. Proje seme ve yrtme faaliyetlerinin derinlemesine aratrld konusunda belge olma zellii gsterir. Kredi kurumlar ve dier parasal kaynaklardan finansal destek alnmasna yardmc olur. Sermaye toplanmasna yardmc olur.
26

Bir projenin finansal olarak yaplabilir olmadnn fizibilite aamasnda belirlenmesi para ve zaman kaybn nleyecektir. Yatrm projelerinin deerlendirilmesinde ve alternatifler arasnda seim yaplmasnda firmalar eitli yntemler kullanmaktadrlar. Bu yntemler nakit akmlarnn deerlendirilmesine ilikin yntemlerdir (Eakins:1998, s.240) ve yntemlerin balcalar unlardr: 1. 2. 3. 4. Geri deme sresi (Payback period) Net bugnk deer (NPV - Net Present Value) Krllk indeksi (PI Profitability Index) Getiri oran (IRR - Internal Rate of Return)

Nakit akmlar kullanlan yntemlerde finansal yneticiler veya analistler ilk olarak bir yatrm projesine bal olarak gerekleecek nakit girileri ve nakit klarn tahmin ederler. Daha sonra bu nakit akmlar, projenin kabul edilip edilmemesi noktasndaki deerlendirmelerde kullanlr.

Finansal fizibilite almalarnn daha net anlalabilmesi ve kullanlan deerlendirme yntemlerinin sonularn analiz edebilmek iin finans, finansal ynetim ve iletme finansman gibi derslerdeki temel konulardan olan parann zaman deeri nitelerini gzden geirmeniz faydal olacaktr.

Yasal Aratrmalar
Giriimciler ve yeni projeler gelitirenler, yeni gelitirilen i ve proje srelerine ilikin yasal ve idari konular da aratrmak zorundadrlar. Bu konularn bazlar organizasyonun hukuki ekli, farkl kamu ve sivil toplum kurulularn ilgilendiren izinler ve kaytlardr. lkeler arasndaki siyasi farkllklara bal olarak i rgtlenmelerinin hukuki ekilleri ve kurulu ekilleri de farkllklar gstermektedir. Vergilendirme, genel politikalar, brokratik ilemler ve daha birok konuda iletmelerin hukuki ekillerinin farkl avantaj ve dezavantajlar vardr. Genel olarak snflandrlabilecek hukuki statler unlardr: Kii letmeleri: Bu kurulu eklinde, ie veya projeye balang aamasnda giriimci retim, pazarlama, personel ve finansman gibi hemen hemen btn konularda bizzat sorumluluk almaktadr. Yeni projelerin veya ilerin ok byk blm balang aamasnda genellikle tek kii iletmeleri eklindedir. Bu kurulu ekli, hesap verilebilirlik ve denetim konularnda kurucularna formalitelerden ksmen uzak olma avantaj salamaktadr. Ortaklk: Yeni i ve projeler bydke ve bunlara ilikin i yk arttka fon ve ynetimsel gereksinimler de artmaktadr. Dolaysyla tek kii iletmesi olarak kurulan iletme trleri ortaklk ekline dnmeye balayacaktr. Yaplacak iin veya giriilecek projenin trne ve byklne gre ortaklk seenei en bata da deerlendirilebilir. Bu organizasyon ekli, bilgi ve becerilerin ortak bir havuzda toplanmas ve riskin ksmen datlmas gibi avantajlar salamaktadr. irket: lkemizdeki ticaret hukuku erevesinde irket kavram bir veya daha ok kiinin bir araya gelerek, emek veya mallarn, mterek bir gayeye erimek zere bir szleme ile birletirmeleri olarak tanmlanmaktadr. irketler hukuki yaplar asndan adi irket ve ticaret irketleri eklinde snflandrlabilir. Ticaret irketleri ahs ve sermaye irketleri olarak iki ana gruba ayrlmaktadr. ahs irketleri; kolektif ve komandit irketlerdir. Sermaye irketleri ise; sermayesi paylar blnm komandit irketler, limited irketler ve anonim irketlerdir. Temmuz 2012de yrrle giren yeni Trk Ticaret Kanunu tek kiilik limited ve anonim irketler kurulabilmesine imkan vermektedir. Kooperatif: Kooperatiflerin en belirgin zellii belirli bir ama dorultusunda bir araya gelmi kii ve kurumlardan olumu olmasdr. Bu ama genellikle belirli bir rn veya hizmetin retilmesi eklinde ortaya kmaktadr. Bu tip hukuki kurulu tarz zirai ve sosyal amalar iin daha ok kullanlmaktadr.
27

Yetki ve zin Belgeleri: Endstriyel bir giriimin kurulmas arazi kullanm, kirlilik ve gvenlik kontrol gibi birok konuda izin ve yetki belgelerinin alnmasn gerektirir. Bu balamda yerel belediyeler, merkezi ynetim ve bunlara benzer bir dizi otorite ve kurulla balantya geilmesi gerekmektedir. Ayrca baz tevik ve desteklerin salanabilmesi iin ya da belli baz rn ve hizmetlerin arz edilmesi konusunda da kamu otoriteleriyle balant ve koordinasyonun salanmas gerekmektedir. Merkezi ynetim organlar, belediyeler, sanayi ve ticaret odalar ile meslek kurulular bu konuda en ok balantya geilen kurumlardr.

rgtsel Aratrmalar
Proje ya da i giriiminde alacak kiilerin belirlenmesi, bunlar arasndaki hiyerarik yap, kurumsal organizasyon yaps, alanlar aras iletiim kanallar, yetki ve sorumluluklarn dalm, i blm ve bunlara benzer konularda varsaymlarn ve tespitlerin yaplarak fizibilite almasna dhil edildii aamadr. Bu aamada dikkat edilmesi gereken en nemli noktalar is unlardr: Ortak giriim yaplabilecek kii veya kurumlarn olup olmad Yeterli bilgi ve beceriye sahip uzman kadronun oluturulup oluturulamayaca rgtsel yaplanmann ve rgtsel an ne ekilde oluturulaca

FZBLTE ALIMASI RNE

Bir fizibilite almasnda bulunabilecek blmler ve bunlarn kapsamn belirleyen ok sayda faktr vardr ve her bir yatrm veya proje iin hazrlanacak fizibilite raporlarnn kapsam farkl olabilir. Fizibilite raporlarnda deinilmesi ve alma srecinde zerinde durulmas gereken unsurlar konusunda makro lekteki sosyal ve siyasal aratrmalardan tutun da almann yer ald sektr veya en alt dzeyde alacak olan personel bilgilerine kadar birok faktr fizibilite almasna dhil edilebilir. Aadaki rnekte bir konaklama iletmesi iin gelitirilebilecek bir fizibilite almasna ve almada bulunmas dnlen temel hususlara yer verilmitir.

Ynetici zeti
Bu blm, almann neden yapld, ne tr bir projenin deerlendirildii, bu deerlendirmelerin nasl yrtld, almalarn ne zaman ve kimler tarafndan yapld, alma sonucu ortaya kan bulgular, sonular ve nerileri iermelidir.

Genel Piyasa zellikleri

Proje yeri, proje yerindeki nfus byme trendleri, endstriyel eitlilik ve byme, imar faaliyetleri, isizlik ve ekonomik trendler, harcanabilir gelir, konutlama, ulam, ekim merkezleri, toplant ve kongre merkezleri ile zel durumlar (rnein proje alanndaki niversiteye ve renci nfusuna duyulan ekonomik bamllk) ve bunlara benzer hususlara bu blmde yer verilebilir. Deinilen hususlar yeni otel projesiyle ilgili olmaldr. Ayrca betimsel ve istatistiksel verilere yer verilmelidir. Bu blmde verilecek bilgiler z niteliinde ve asl olarak otel odalarna olan taleple ilgili olmaldr; nk bir otelde sunulabilecek dier hizmetler ve bunlarn ne miktarda olabilecei bilgileri ana faaliyet konusu olan gecelik konaklama hizmetlerinden yani oda saysna olan talepten tretilebilmektedir.

Proje Alannn Deerlendirilmesi

Fizibilite almasna otel projesinin yer alaca alana ilikin derinlemesine bir blm dhil edilecek olursa, bu blme proje alanna ilikin detayl haritalar eklenmelidir. Eer mmknse bu haritalar proje nermesiyle alakal endstriyel alanlar, al veri merkezleri, toplant merkezleri gibi alt faaliyet alan merkezlerini gsterir nitelikte olmaldr. Hava alan, rayl sistem istasyonlar ve kara yollar gibi ulam gzerghlarna ilikin bilgiler de bu blmde yer almaldr. Fiziksel bilgiler arasnda proje alanna ve projeye ilikin ller, evredeki yaplar ve mtemilatlar, ilerideki muhtemel kapasite artrm iin yeterli alann olup olmad gibi konular yer almaldr. Ayrca, proje alannn maliyeti, gayrimenkul
28

vergileri, inaat aamasna geilebilmesi iin yaplmas gereken harcamalar dikkate alnmaldr. mar kstlamalar, kat irtifa snrlamalar, park alan koullar, gelecekteki muhtemel trafik ak deiiklikleri, altyap hizmetlerinin yeterlilii gibi konulara da almann bu blmnde yer verilmelidir.

Arz ve Talep Bilgileri

Yeni bir otel projesinin muhtemel sebebi olabilir. Birincisi mevcut talep miktarnn arz miktarndan fazla olmas; ikincisi mevcut arz tarafndan karlanamayacak ve yeni bir pazardan kaynaklanan bir talebin olmas; ve ncs mevcut arz kalitesinin piyasada talep edilen hizmetlere nazaran olduka dk olmas. Bu nedenle fizibilite almasnda otel projesi nermesine ilikin piyasann tanmlanabilmesi iin arz talep durumunun analizine yer verilmesi olduka nemlidir. Aadaki hususlar almann bu blmne dhil edilmelidir: Proje blgesinde son be yla ait otel doluluk oranlar. Bu bilgiler eer mmknse farkl otel snflandrmalarna uygun olarak blmlendirilmelidir. lgili piyasaya hizmet vermekte olan otellerin bir listesi. Bu liste otel snflarna gre tasnif edilmelidir. Listede otellerin isimleri, oda saylar ve fiyatlar bulunmaldr. Ayrca rekabet potansiyeli fazla olan ve son dnemlerde faaliyete geen oteller ayrca belirtilmeli ve bunlara ilikin daha detayl bilgilere (sunulan hizmetlerin eitleri, kaliteleri ve kapasiteleri gibi) yer verilmelidir. Talebin muhtemel kayna konusunda bilgiler sunulmaldr. rnein, bir ehir otelinin odalarna olan talebin kayna ana mteri grubuna dayanmaktadr. Bunlar, seyahat eden i adamlar, kongre ve toplantlara katlmakla grevli temsilciler ve dinlence amac tayan genel turistlerdir. Bu kategorilerden her birisine ilikin olarak otel odalarna olan talep konusunda gsterge nitelii tayan btn bilgiler sunulmaldr.

Toplant ve kongre katlmclarna ilikin bilgiler belirli bir dnemde proje blgesinde yaplan toplam kongre, fuar, toplant gibi etkinlik saysndan tretilebilir. Ayrca, iadamlar ile ilgili bilgi kayna olarak, yerel hava trafiindeki ve alma ofisi alanlarndaki art bilgilerinden de yararlanlabilir. Kongre ve toplantlarn tr, katlmc saylar, katlmclarn ortalama kal sreleri, katlmclarn ortalama gnlk harcamalar gibi bilgiler titizlikle incelenmelidir. Genel turizm amac tayan ziyaretilere ilikin olarak bunlarn ortalama kal sreleri, harcamalar, son yllarda ortaya kan turizm sezonu deiiklikleri veya uzamalar gibi bilgilere yer verilmelidir. Ayrca fizibilite almasna konu olan otel projesine olan talepte arta neden olabilecek zel kaynaklar tespit edilirse, bunlara da almann bu blmnde yer verilmelidir. Ulusal veya uluslararas spor organizasyonlar veya siyasal zirveler bu konuda rnek oluturabilir. Bu blmde aratrma konusu olan konulara ilikin bilgiler yerel ticaret odalarndan, ziyareti ve turist brolarndan, havaalan yetkililerinden ya da muhtelif kamu kurulularndan veya sivil toplum rgtlenmelerinden elde edilebilir.

Arz ve Talep Analizi

Arz ve talebe ilikin veriler toplandktan, snflandrldktan ve dzenlendikten sonra ilgili blgede ek konaklama arzna karlk gelebilecek talebin olup olmad analiz edilir. Bu analiz drt admda yaplabilir. Birinci Adm: Rekabet potansiyeli en yksek be otele ait son 12 aylk ortalama doluluk oranlar kullanlarak ortalama gnlk talep miktarlar hesaplanr. Aranan artlar tayan potansiyel rakip be otele ait oda kapasiteleri ve doluluk oranlarnn aadaki gibi olduunu varsayalm.

29

Tablo 2.2: Ortalama gnlk talep tahmini

Otel 1 2 3 4 5 Toplam

Oda Says 320 108 246 170 312 1.156

Ortalama Doluluk oran (%) 70 75 85 70 85

Ortalama gnlk talep 224 81 209 119 265 898

Yukardaki tabloda her bir otelin toplam oda kapasitesi ile doluluk oranlar arplarak gnlk ortalama talep edilen oda miktarlar hesaplanmtr. Sonu olarak gnlk ortalama 898 odann talep edildii hesaplanmtr. Daha sonra bu be otele ait ortalama yllk doluluk oran, gnlk talep edilen miktarn toplam arz edilebilir oda saysna blnmesiyle hesaplanr.

Ortalama gnlk talep 898 x100 yani x100 = %78 1156 Toplam oda says
kinci Adm: Farkl talep kaynaklarna ait bileik byme oranlar hesaplanr. Talebe ilikin olarak her bir kaynan dalm yzdesinin ve bunlara karlk gelen yllk byme oranlarnn aadaki gibi olduunu varsayalm. Kaynaklara ait yzdelik dalmlarla yllk byme oranlar arplarak her bir kaynan bileik byme oran hesaplanr. Bileik byme oranlarnn toplam ise yllk ortalama bileik byme orann vermektedir.
Tablo 2.3: Yllk, bileik byme oranlar

Talep Kayna seyahatleri Toplant kongre seyahatleri Genel amal turizm seyahatleri Toplam

Kaynak dalm (%) 75 10 15 100

Yllk bileik byme oran (%) 8 5 10

Bileik byme oran (%) 6.0 0.5 1.5 8

nc Adm: Gelecekteki talep miktarnn her bir yl iin hesaplanr. Birinci yla ait cari talep miktar bileik byme oranyla arplarak bir sonraki yln tahmini talebi elde edilir. Elde edilen bu tahmini miktar ikinci yln cari talep miktar olarak ikinci yla tanr. Bu ekilde be yllk projeksiyon talep miktarlar oluturulur.
Tablo 2.4: Gelecekteki tahmini talep miktarlar

Yl 1 2 3 4 5

Talep 898 970 1.048 1.132 1.223

Bileik Byme %108 %108 %108 %108 %108

Tahmini Talep 970 1.048 1.132 1.223 1.321

Drdnc Adm: Birinci admdaki hesaplamalardan rekabet alanmzdaki ortalama doluluk orannn %78 olduunu biliyoruz. Projemize konu olan snftaki bir otelin normal doluluk orannn %70 olduunu varsayalm. Burada, normal doluluk oranndan kast, bu doluluk orannda otelin uygun miktarda kr elde edebileceidir. Bu nedenle aradaki %8lik fark, yerel piyasann sunmay planladmz ek arz destekler nitelikte olduunu gstermektedir. Bu durumda cari dnemdeki 898 odalk talep miktarn %70 doluluk oranna blerek ihtiya duyulan ek oda miktarn hesaplayabiliriz.
30

898 Ortalama gnlk talep x100 = 1283 x100 yani %70 Ortalama doluluk oran (normal dzey)

Bu hesaplamadan, hali hazrda 127 odalk bir arz a olduu sonucuna varlabilir (piyasann destekleyebilecei 1283 oda ile piyasada arz edilen 1156 oda arsndaki fark kadar). Bir baka deyile, 127 odas olan bir otel projesi hayata geirilirse iinde bulunulan artlarda doluluk oran %70 olacaktr. Bu iliki u ekilde de ifade edilebilir: ((Ortalama gnlk talep/(Oda a+toplam oda says))x100 = Ortalama doluluk oran (normal dzey)

898 x100 = %70 127 + 1156 Yani,

Bu hesaplamalardan sonra nmzdeki be ylda tahmini ek otel odas talebi aadaki gibi olacaktr:
Tablo 2.5: Odalara ilikin tahmini arz gereksinimi

Yl Cari 1 2 3 4 5

Oda talebi 898 970 1.048 1.132 1.223 1.321

Normal doluluk % %70 %70 %70 %70 %70 %70

Gereken arz miktar 1.283 1.386 1.497 1.617 1.747 1.887

Cari arz miktar 1.156 1.156 1.156 1.156 1.156 1.156

Gereken yeni oda says 127 230 341 461 591 731

Yukardaki tabloda, nc admda elde edilen gelecee ynelik talep tahminleri %70 doluluk oranna blnerek ilgili ylda arz edilmesi gereken otel odas saysna ulalmtr. Her yl iin elde edilen gerekli arz miktarlarndan 1156 olan hlihazrdaki arz miktar kartlarak gelecekteki be yl zarfnda her bir yl iin piyasa talebinin karlamas dnlen ek oda arz hesaplanmtr. Bu hesaplamalar gstermektedir ki nmzdeki be ylda, ortalama %70 doluluk oranyla 731 yeni otel odasna ihtiya duyulacaktr. Bu hesaplamalar yaplrken risk ayarlamalar da yaplabilir. Bizim rneimizde doluluk oran ortalama %70 olarak kabul edilmitir. Eer daha yksek bir risk dzeyinde hesaplama yaplmak istenirse bu oran %75 olarak ele alnabilir. Bylece her bir yl iin ihtiya duyulacak otel odas rakamlar daha dk kacaktr. Arz ve talep analizlerine son verilmeden nce baz faktrlerin dikkate alnmas gerekmektedir. Eer projenin uygulanaca alanda hayata geirilmesi planlanan ya da faaliyetlerine son verilecek, rakip nitelii tayan otel iletmeleri var ise bu detaylara gre arz ve talep hesaplamalar yeniden dzenlenmelidir. Ayrca zerinde durulan yeni otel projesi sadece bu arz ve talep rakamlarna baklarak hayata geirilmemelidir. Nitekim ok benzer niceliklere sahip iki iletmeden biri baarl olabilirken dieri baarszlkla sonulanabilir. nk otel projesinin baarsn etkileyebilecek ve lmlenmesi olduka g olan ok fazla nitel faktr bulunmaktadr. Faaliyetlerin srdrld atmosfer, dekorasyonla ilgili dzenlemeler, ynetim sreleri ve alanlarn eitimi gibi faktrler bunlardan sadece birkadr.

Finansal Analiz
Fizibilite almasnn ana blmlerinden biri finansal analizdir. Bu blmde ele alnan baz alma ksmlar ise sermaye yatrm gereksinimi, geici finansman plan, proforma finansal tablolar, tahmini nakit akmlar ve tahminlerin deerlendirilmesidir. almann bu ksmndan sonra 100 odal, 65 kiilik kafesi, 75 kiilik restoran ve 90 kiilik kokteyl salonu olan bir otel projesi temel alnarak fizibilite almas yrtlecektir.

31

Gerekli Sermaye Yatrm htiyac ve Geici Finansman Plan

Piyasadaki mimarlar, yneticiler, yklenici ve iletmeci firmalarn danmanlk firmalarnn tavsiyeleri dorultusunda yeni otel projesinin yatrm sermayesi gereksinimi u ekildedir:
Tablo 2.6: Sermaye gereksinimi

Arazi Bina (mimari, tasarm ve dier btn mavirlik hizmetleri iin gereken cretler dhil) Mobilya ve i tasarm unsurlar naat finansman maliyeti (denecek faiz) Al ncesi faaliyet giderleri Balang alma sermayesi Toplam

300.000 2.100.000 600.000 220.000 100.000 50.000 3.370.000

3.370.000 lik toplam yatrmn muhtemel geici finansman plan aadaki gibidir:
Tablo 2.7: Geici finansman plan

Yabanc kaynak Arazi ve bina (%75 yabanc kaynak %25 z kaynak) Mobilya ve i tasarm unsurlar (%80 yabanc kaynak %20 z kaynak) naat finansman maliyeti (denecek faiz) Al ncesi faaliyet giderleri Balang alma sermayesi Toplam 1.800.000 480.000

z Kaynak 600.000 120.000 220.000 100.000 50.000 1.090.000

Toplam 2.400.000 600.000 220.000 100.000 50.000 3.370.000

2.280.000

Bu plana ilikin varsaymlar ve dier bilgiler yledir: 1. Arazi iin yaplacak demeler ve binann yapm aamasnda 1.800.000lik ara finansmana ihtiya duyulmaktadr. Proje iin bor kaynan oluturacak kurum tarafndan aylk olarak belirli miktarlarda verilecek olan bu miktarn faiz oran aylk %1; yani yllk %12dir. Bu meblaa ilikin faiz oranlar aylk olarak z kaynak fonlarndan karlanacaktr. 1.800.000lik ana para ksm ise altan hemen nce arazi ve binann ipotek edilmesiyle elde edilecek emlak kredisiyle denecektir. Yukarda 7 numaral tabloda grld gibi al ncesi faiz maliyeti 220.000 olacaktr. Bu tutar, projeyi gelitiren tarafn bor veren tarafa ilgili tarihe kadar, belirlenen faiz oran zerinden demesi gereken toplam tutar gstermektedir. 1.800.000 lik kredinin vadesi 20 yldr ve ilk be yl iin faiz oran %10'dur. Otel projesinin tamamlanmas ve faaliyete geiinden sonraki be yllk srete bu mebla iin denecek faiz ve ana para demeleri aadaki gibidir:
Tablo 2.8: Faaliyete balanmasndan sonraki ilk be yla ait geri deme plan

2.

Yl 1 2 3 4 5

Yllk deme 208.000 208.000 208.000 208.000 208.000

Faiz 180.000 177.000 174.000 171.000 167.000

Anapara 28.000 31.000 34.000 37.000 41.000

Bakiye 1.800.000 1.772.000 1.741.000 1.707.000 1.670.000 1.629.000

* Bu hesaplamalarda sonular matematiksel yuvarlama kurallarna gre en yakn 1000 dzeyine yuvarlanmtr. Normal artlarda byle bir ipotekli kredi geri demesi aylk bazda yaplrken rnein basitletirilmesi adna demeler yllk olarak gsterilmitir.

32

3.

Mobilya ve i tasarm unsurlarnn yine % 12 faiz oranl 5 yllk vadeli ipotekli krediyle temin edilmesi dnlmtr. Geri demenin yllk eit miktarlarda yaplmas planlanmaktadr. Bu plana ilikin geri deme dkm aadaki gibidir. (Sonular yine 1000 dzeyine yuvarlanmtr).
Tablo 2.9: Mobilya ve i tasarm unsurlar geri deme plan

Yl 1 2 3 4 5

Yllk deme 133.000 133.000 133.000 133.000 133.000

Faiz 58.000 48.000 38.000 27.000 14.000

Anapara 75.000 85.000 95.000 106.000 119.000

Bakiye 480.000 405.000 320.000 225.000 119.000 0

4.

lk yatrmn z kaynak gereksinimi ksmnn 1.090.000 olduu tahmin edilmektedir. z kaynaklara ilikin al ncesi sermaye taahht planlamas aylk olarak aadaki gibidir. Bylece yatrmclar hangi tarihte ne miktarda yatrm yapmalar gerektiini ve bu yatrmlarn nerelerde kullanlacan bilmektedirler.
Tablo 2.10: Sermaye plan ve sermaye btelemesi

Aylar (Ala kalan sre) 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Toplam

z kaynak tutar 216.500 15.000 15.500 16.000 32.000 33.000 34.000 35.000 36.000 37.000 38.000 39.000 40.000 41.000 61.500 82.000 102.500 103.000 113.000 1.090.000

Arazi ve bina pay 215.000 10.000 10.000 10.000 25.000 25.000 25.000 25.000 25.000 25.000 25.000 25.000 25.000 25.000 25.000 20.000 20.000 20.000 20.000 600.000

Mobilya ve i unsurlar pay

Ara finansman faizi 1.500 5.000 5.500 6.000 7.000 8.000 9.000 10.000 11.000 12.000 13.000 14.000 15.000 16.000

Pein denen giderler

alma sermayesi

20.000 20.000 40.000 40.000 120.000

16.500 17.000 17.500 18.000 18.000 220.000 25.000 25.000 25.000 25.000 100.000 50.000 50.000

5. 6.

Ara finansmana ait 220.000lik maliyet ilk yln gelir tablosunda gider olarak gsterilecektir. 100.000lik al ncesi giderler (emlak vergileri, sigorta primleri, alanlarn cretleri ve eitim masraflar, reklm harcamalar ve dier al ncesi giderler) faaliyete geildikten sonraki iki yla yaylarak gider olarak gsterileceklerdir. Bina, mobilya ve i tasarm unsurlar iin azalan bakiyeli amortisman yntemi kullanlacaktr. Bina iin amortisman oran yllk %3.75, mobilya ve i tasarm unsurlar iin yllk % 20dir. Amortisman tablolar (ilk be yl iin) aadaki gibidir.
33

7.

Tablo 2.11: Binaya ait amortisman tablosu

Yl 1 2 3 4 5

Bina Ayrlan amortisman %3.75 x 2.100.000 = 79.000 %3.75 x 2.021.000 = 76.000 %3.75 x 1.945.000 = 73.000 %3.75 x 1.872.000 = 70.000 %3.75 x 1.802.000 = 67.000

Bakiye 2.100.000 2.021.000 1.945.000 1.872.000 1.802.000 1.735.000

Tablo 2.12: Mobilya ve i tasarm unsurlarna ait amortisman tablosu

Yl 1 2 3 4 5

Mobilya ve i tasarm unsurlar Ayrlan amortisman %20 x 600.000 = 120.000 %20 x 480.000 = 96.000 %20 x 384.000 = 77.000 %20 x 307.000 = 61.000 %20 x 246.000 = 49.000

Bakiye 600.000 480.000 384.000 307.000 246.000 197.000

Proforma Finansal Tablolar

almann bu blmndeki ilk adm konaklama, endstrisinde en nemli gelir ksmlar olan odalar blm ve yiyecek iecek hizmetleri blmne ilikin gelir tablolarnn hazrlanmasdr. Odalar Blm: Odalar blm gelirleri, ilk ylda doluluk orannn %60 ve ortalama gecelik oda fiyatnn 52 olaca ngrs ile hesaplanmtr. Oda fiyat proje alanndaki benzer niteliklere sahip otellerde sunulan ortalama fiyattr. kinci yldan itibaren doluluk orannn %70e kmas beklenmektedir ve tahmini oda fiyat 56dir. Bu nedenle ilk yla ve daha sonraki yllara ait oda gelirleri aadaki gibidir: lk yl Daha sonraki yllar : 100 oda x %60 x 52 x 365 = 1.138.800 : 100 oda x %70 x 56 x 365 = 1.430.800

Odalar blmne ait tahmini maliyetler ise aadaki gibidir: Maalar ve maalarla ilgili maliyetler Dier hizmet retim maliyetleri Toplam : 244.000 : 54.000 : 298.000

Bu maliyetler genellikler satlarn belirli bir yzdesi kullanlarak tahmin edilmektedir. Bu hesaplamalarda kullanlan yzdeler otel projesinin yer ald blgeye, otelin snfna ve trne, hukuksal dzenlemelere ve daha birok faktre bal olarak deiebilir. Bu hesaplamalarda kullanlan yzdeler meslek kurulular, ticaret odlar ya da milli veri sistemlerinden elde edilebilir. kinci yl ve daha sonraki yllarda artan doluluk oranna bal olarak bu maliyetlerde 74.000 art olaca ngrlmektedir. Buna gre odalar blm gelir tablosu u ekilde olacaktr (rakamlar yine en yakn 1.000 dzeyine yuvarlanmtr):
Tablo 2.13: lk iki yla ait odalar blm gelir tablosu

Yl 1 Sat gelirleri Hizmet maliyetleri Odalar blm net faaliyet kar 1.139.000 (298.000) 841.000

Yl 2 1.431.000 (372.000) 1.059.000

34

Yiyecek-ecek Blm: Yiyecek ve iecek blmne ait gelirler ayr ayr gsterilmektedir. Burada gelir ve maliyetlerin hesaplanmasna ilikin yntemler daha ok konaklama endstrisine dayal olduu ve fizibilite almas rneini daha karmak hale getirmemesi iin yiyecek ve iecek blmne ait gelir ve maliyet ngrleri hesaplamalara yer verilmeden sunulmutur (maliyetler de genellikle gelirlerin belirli bir yzdesi olarak hesaplanmaktadr, rnein bu uygulamada yiyecek satlarna ait maliyetler satlarn %40 olarak kabul edilmitir). Yiyecek-iecek blm gelir ve maliyetleri aadaki gibidir:
Tablo 2.14: Yiyecek-ecek blm gelir tablosu

Yiyecek Satlar Satlan maln maliyeti Brt kar Maa ve ilgili giderler Dier direkt giderleri Departmana faaliyet kar faaliyet ait net 1.570.000 (628.000) 942.000

ecek 1.038.000 (261.000) 777.000 921.000 519.000

Toplam 2.608.000 (889.000) 1.719.000

1.440.000 279.000

Yllk datlmam giderlerin ortalama 480000 olaca tahmin edilmektedir. Ayrca bu ksma ait gelirlerdeki arta paralel olarak giderlerin de ayn oranda ykselecei varsaylmaktadr. Bu veriler nda proforma gelir tablosu u ekilde oluacaktr:
Tablo 2.15: lk be yla ait proforma gelir tablosu

Yl 1 Departmanlara ait gelirler Odalar blm Yiyecek iecek blm 841.000 279.000 1.120.000 Datlmam giderler Al ncesi giderler Ara finansman giderleri Faiz ve amortisman ncesi gelir Faiz Amortisman Vergi ncesi kar Vergi (%50 olduu varsaylmtr) Net kar (zarar) (480.000) (50.000) (220.000) 370.000 (238.000) (199.000) (67.000) 0 (67.000)

Yl 2 1.059.000 279.000 1.338.000 (480.000) (50.000)

Yl 3 1.059.000 279.000 1.338.000 (480.000)

Yl 4 1.059.000 279.000 1.338.000 (480.000)

Yl 5 1.059.000 279.000 1.338.000 (480.000)

808.000 (225.000) (172.000) 411.000 (172.000) 239.000

*

858.000 (212.000) (150.000) 496.000 (248.000) 248.000

858.000 (198.000) (131.000) 529.000 (265.000) 264.000

858.000 (181.000) (116.000) 561.000 (281.000) 280.000

*lk yln zarar olan 67000 ikinci yln karndan dldkten sonra kalan miktarn vergi oranyla arplmasyla bulunmutur.

Tahmini Nakit Akmlar

Fizibilite almasnda proforma gelir tablosu hazrlandktan sonraki adm ileriye ynelik nakit akmlarnn tahmin edilmesidir. lk olarak net karn hesaplanmasnda kullanlan ancak nakit akmna yol amayan (amortisman, altan hemen nce denmi olan ara finansman faizi, yine altan nce denmi olan ilk iki yla ait al ncesi giderler) gider kalemleri net kara geri eklenir. Daha sonra proforma gelir tablosunda net krn hesaplanmasnda alnmayan arazi ve i donatlara ait ipotekli krediden kaynaklanan demelerin anapara ksm karlr. Bu ekilde elde edilen rakamlar ilk be yla ait nakit akmlarn oluturur.
35

lk ylda proforma gelir tablosunda 67000lik zarar grlmesine ramen nakit akmlar 299000 olarak pozitiftir. Bu sonu, borlanmayla elde edilecek olan kaynaklarn anapara ve faizlerinin geri denmesinde bir sorunla karlalmayacan gstermektedir.
Tablo 2.16: lk be yla ait nakit akm tahminleri

Yl 1 Net kar Art: Amortisman Al ncesi giderler Ara finansman faizi Eksi: Anapara demeleri Net nakit akmlar (67.000) 199.000 50.000 220.000 402.000 (103.000) 299.000

Yl 2 239.000 172.000 50.000

Yl 3 248.000 150.000

Yl 4 264.000 131.000

Yl 5 280.000 116.000

(116.000) 345.000

(129.000) 269.000

(143.000) 252.000

(160.000) 236.000

Tahminlerin Deerlendirilmesi
Analizin bu noktasnda, gelecek yllara ait nakit akmlar kullanlarak projenin deerlendirilmesi yaplabilir. rneimizde ilk be yla ait nakit akmlar verilmitir. Proje mrnn ortalama olarak 15 yl ve beinci yldan sonraki nakit akmlarnn yllk ortalama 280200 (ilk be yln ortalamas) olduunu varsayalm. Projenin deerlendirilmesinde kullanlabilecek gelecek yllara ait nakit akmlar ve bu nakit akmlar kullanlarak elde edilen sonular yledir:
Tablo 2.17: 15 yllk nakit akm tahminleri

Yl 1 299.000 Yl 6 280.200 Yl 11 280.200

Yl 2 345.000 Yl 7 280.200 Yl 12 280.200

Yl 3 269.000 Yl 8 280.200 Yl 13 280.200

Yl 4 252.000 Yl 9 280.200 Yl 14 280.200

Yl 5 236.000 Yl 10 280.200 Yl 15 280.200

Geri deme Sresi Yntemi: Bu ynteme gre elde edilecek nakit akmlarnn ortalamas alnr ve ilk yatrm tutarna blnr. Bu balamda projenin geri deme sresi aadaki bibidir. Nakit akm verilerine gre projenin ilk be yla ait yllk ortalama getirisi 280200dir (aslnda her bir yl iin farkl nakit akmlarna sahip projeler iin geri deme sresi hesaplamas biraz daha farkl bir sonu ortaya koymaktadr ancak rneimizi basitletirmek ve hesaplama kolayl salanmas adna nakit akmlarnn ortalama deeri kullanlmtr). Projenin ilk yatrm tutar ise 3370000dir. Geri deme Sresi = 3370000 = 12,027 dir. 280200 Projenin, ngrlen artlarda ilk yatrm tutarn geri deme sresi 12 yl bulmaktadr. Bu sre konaklama iletmelerinde iinde bulunulan ekonomik artlara ve piyasa artlarna gre 5 ile 10 yl arasnda deimektedir Ancak bizim rneimizdeki 12 yllk geri deme sresi projenin fizibilitesi konusunda ilk olumsuz gr nitelii tamaktadr. Projenin geri deme sresi, proje mrnden daha ksa bir srede gereklemekle birlikte sektrdeki ortalama geri deme sresine gre olumsuz bir sonu olduu dnlebilecektir. Net Bugnk Deer (NPV) Yntemi: Bir yatrm projesinin net bugnk deeri, ilgili yatrm nermesinin bugnn parasal deeri cinsinden net deerinin bir lsdr. Btn nakit akmlar bugne indirgendii iin yllk serbest nakit akmlarnn bugnk deerlerinin ve ilk yatrm tutarnn karlatrlmas uygundur. Yllk serbest nakit akmlarnn bugnk deeri ve proje ilk yatrm tutar arasndaki fark, yatrm projesinin bugnk parasal deeri zerinden kabul edilmesinin net deerini
36

belirlemektedir. Projenin NPVsi sfra eit veya sfrdan byk olduu zaman proje kabul edilebilir; projenin NPVsi sfrdan kkse proje reddedilir (Keown ve dierleri:2004, s.295).

NPV =

FCFt IO t 1 t =1 ( + k )

Bu denklemde:

FCFt

= t dnemindeki yllk serbest nakit akmn1

k = uygun skonto orann ya da talep edilen getiri orann (required rate of return) IO = ilk yatrm tutarn (initial outlay)
n=projenin beklenen mrn temsil etmektedir. NPV0 ise kabul edilebilir NPV<0 ise reddedilir Bu formle gre projenin NPVsi - 1.444.126 kmaktadr. Projenin net bugnk deeri sfrdan kk olduu iin bu proje finansal olarak yaplabilir deildir. Krllk ndeksi (PI) Yntemi: Krllk indeksi ya da literatrdeki dier adyla fayda/maliyet oran (cost/benefit ratio) gelecekte elde edilecek serbest (datlabilir) nakit akmlarnn bugnk deerlerinin ilk yatrm tutarna orandr. Yatrmn bugnk deeri aslnda parasal olarak yatrmn firma asndan ne kadar cazip olduunu gstermesine ramen krllk indeksi gelecekte salanacak faydalarn bugnk deerini ilk yatrmdan kaynaklanan maliyetlere oranlayarak yaplacak yatrmn nispi ekiciliinin bir ls zellii gstermektedir. Krllk indeksi u ekilde formle edilmektedir.(Keown ve dierleri:2004, s.298):
n t =1

PI =

(1 + k )
IO

FCFt

Bu denklemde:

FCFt

= t dnemindeki yllk serbest nakit akmn

k = uygun skonto orann ya da talep edilen getiri orann (required rate of return) IO =ilk yatrm tutarn (initial outlay)
n=projenin beklenen mrn temsil etmektedir. Bu ynteme gre; PI1 ise proje kabul edilebilir PI<1 olmas halinde proje reddedilir Net bugnk deer yntemi ve krllk indeksi yntemi znde birbirine tamamen benzer sonular vermektedirler. Net bugnk deer yntemi deerleme sonucunda mutlak parasal sonular ortaya koyarken krllk indeksi ise ortaya bir oran koymakta ve bu orann birden byk ya da eit veya kk olmas kriterine bal olarak deerlendirme yaplmaktadr.

Serbest nakit akm (free cash flow): Net faaliyet alma sermayesi ve sabit varlklar iin gerekli ksm ayrldktan sonra faaliyetlerden elde edilen (datlabilir) nakdi temsil etmektedir. Bu nakit, firmaya kredi verenlere denebilir veya firma sahiplerine datlabilir zelliktedir (Keown ve dierleri:2004, s.45). 37

Bizim rneimizde PI deeri 0,5715tir. Bu durumda proje kabul edilmemelidir. Getiri Oran Yntemi: getiri oran (literatrde i verim oran veya i karllk oran olarak da adlandrlmaktadr) yntemi, projenin ne miktarda getiri salayaca sorusuna cevap aramaktadr. rnein bir yatrm projesinden 100.000lik yatrm yaparsanz bir yl sonra 110.000 elde edeceinizi varsayalm. Basit bir hesapla bu yatrm size getirisinin %10 olduunu syleyebiliriz. Bu yatrmdan elde edilen getiri piyasa koullarna bal olarak elde edilecek getirilerden bamszdr ve bunun iin i getiri (internal) olarak adlandrlmaktadr. Bu rnekteki teklifi kabul edip etmemeniz size teklif edilen %10luk getiri orannn benzer risk dzeyine sahip dier yatrmlarn getirisine baldr. getiri oran, projenin gelecekteki nakit akmlarnn deerini projenin ilk yatrm tutarna eitleyen orandr. Bu ifade u ekilde formle edilebilir (Keown ve dierleri:2004, s.299-300), (Eakins:1998, s.250-251):

IO =

FCFt t 1 t =1 ( + IRR )

Bu denklemde:

FCFt

= t dnemindeki yllk serbest nakit akmn

IO =ilk yatrm tutarn (initial outlay)

n=projenin beklenen mrn IRR=i getiri orann temsil etmektedir. Bu oran talep edilen getiri oranyla karlatrlarak projenin kabul edilebilirliine karar verilir. Kabul edilebilirlik kriteri ise yledir: IRR talep edilen getiri oran ise proje kabul edilir IRR< talep edilen getiri oran olmas halinde proje reddedilir Yukardaki rnekte i getiri oran yaklak %2,93 kmaktadr. Bu deer, beklenen getiri oran olan %12den olduka kktr. Yani proje reddedilmelidir.

Karllk indeksi, net bugnk deer ve i getiri oran yntemlerinde bulunan sonularn talep edilen (ya da beklenen) getiri oran ile karlatrlarak byk ya da kk olmas durumuna gre karar verilmektedir. Bu oranlar arsnda eitlik olmas durumunda da projeler kabul edilebilir nitelik tamaktadr. Eitlik durumlarnda projelerin kabul edilmesini nasl yorumlarsnz?

38

zet
Yatrm mevcut iin gelitirilmesi veya yeni bir ie girilmesidir. Yeni yatrmn bir projeye balanmas iin fizibilite almas yaplr. Fizibilite almas, yeni i veya projelerin gelitirilmesinde kullanlan aratrma ve deerlendirme aralar olarak tanmlanabilir. Fizibilite almalarnn kesin bir ekli bulunmamaktadr. Ancak uygulamalarda yer verilen aratrma ve deerlendirme safhalarna bal olarak fizibilite almalar kendi iinde pazara, teknolojiye, ekonomikfinansal koullara, yasal evreye ve rgtsel yapya ynelik aratrmalar olarak be ana balk altnda toplanabilir. Bu almalarn asl amac bir projenin yaplabilirliinin ispatndan ziyade ilgili projenin yaplabilirliinin aratrlmasna yneliktir. Bu balamda fizibilite almalarnn yrtlmesinde projeye tamamen objektif yaklaabilecek taraflara rol verilmesinin ya da almalar yrtecek kiilerin proje sonular zerinde sorumluluk sahibi olmasnn nemi byktr. Fizibilite almalarnn yrtlmesindeki en temel ama projelerin yaplabilirliini kontrol ederek yaplmas mmkn olmayan projelerden vazgeilmesi yoluyla para ve zamandan tasarruf salamaktr.

39

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi fizibilite almasnn amalarndan biri deildir? a. Bir projenin kabul edilmesi iin kantlar sunmak b. Projelere temel tekil edecek plan oluturmak c. Projeye destek salanmas konusunda n alma oluturmak d. Projelerin yaplabilirliini sorgulayarak zaman ve para tasarrufu salamak e. Bir projenin yaplabilirliini sorgulamak 2. Aadakilerden hangisi yatrm kavramnn genel zelliklerinden deildir? a. retken varlklara yaplmas b. Akm kavram olmas c. Sermaye stokunu artrmas d. Soyut varlklar ilgilendirmesi e. llebilir olmas 3. Aadakilerden hangisi fizibilite almasnn faydalarndan birisi deildir? a. Yeterli sayda ve nitelikte bulunmasn kolaylatrr alann 5. Aadaki klarn hangisinde yeni bir i veya proje gelitirme srecinde izlenmesi gereken admlar doru sralamayla verilmitir? a. ie balama n fizibilite fizibilite i plan b. i plan - fizibilite n fizibilite c. i veya proje fikri n fizibilite fizibilite i plan d. i veya proje fikri i plan n fizibilite fizibilite e. i veya proje fikri ie balama 6. Yeni bir i veya proje dorultusunda kurulacak iletmenin hukuki statsne karar verilmesi aadakilerden hangisini etkilemez? a. Sosyal sorumluluu b. denecek vergi miktarn c. zlenecek brokratik ilemleri d. Proje iin gerekli yasal sreleri e. Proje kapsamnda faydalanlabilecek devlet desteini 7. Geri deme sresi, net bugnk deer ve krllk indeksi gibi finansal fizibilite gstergeleri aadakilerden hangisini temel veri olarak kullanmaktadr? a. Muhasebe karn b. Gelir tablosu verilerini c. Bilano byklklerini d. Tahmini nakit akmlarn e. Toplam varlk miktarn 8. Yeni bir projede kullanlacak makine, donanm ve srelere ilikin varsaymlar ve veriler fizibilite almasnn hangi blmnde yer almaktadr? a. Ekonomik/finansal b. Teknik aratrmalar c. Pazar aratrmalar d. rgtsel aratrmalar e. Yasal aratrmalar

b. Yasal prosedrlerin yerine getirilmesinde kolaylklar salayabilir c. Planlamann genel bir fonksiyonu olarak para ve zaman tasarrufu salar d. Gerekli sermayenin kolaylatrabilir bulunmasn

e. planlarnn hazrlanmasn kolaylatrr 4. Yeni bir projede sermaye maliyetine ilikin aratrmalar fizibilite almasnn hangi blmnde yer alabilir? a. Pazar aratrmas b. Ekonomik/finansal aratrma c. Yasal aratrmalar d. Teknik aratrmalar e. rgtsel aratrmalar

40

9. Aadaki ifadelerden hangisi dorudur? a. Detayl ve tutarl hazrlanm fizibilite almalar projelerle ilgili olumlu sonulanr. b. Detayl ve tutarl hazrlanm fizibilite almalar i planlarnn hazrlanmasn kolaylatrr. c. planlar fizibilite almalarndan hemen nce yaplr. d. Fizibilite almalar olumlu bir bak asyla yrtlmelidir. e. Fizibilite arttrr. almalar proje verimliliini

tamamlanm, irketin yzde 25lik hissesi borsada ilem grmeye balad. Bankalar Caddesi zerindeki Han ile ilgilen firmalarn, Ttn Han otel olarak iletmek istedikleri ifade edildi. Otel yatrm iin uygun ING Bankn sahibi olduu yedi katl Han, Karaky Bankalar Caddesindeki en eski binalardan biri konumunda. 433 m2 arsa zerine kurulu 66 odal Han dokuz katl. stanbulun en iyi manzaralarndan birine sahip olan Han, Galata Kulesinin nnde Bankalar Caddesinde yer alyor. Halen ING Bank'n ubesinin olduu Ttn Han'a alc kmas durumunda banka 4 ay iinde boaltacak. Turizm yatrmlarnn ve holding merkezlerinin bulunduu alanda kalan Ttn Hann en ok tarihi doku ierisinde butik otel iletmecilerinin ilgi ifade gsterdikleri ediliyor Kaynak: Hrriyet Gazetesi, 22.02.2012 Eriim yeri ve tarihi: http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.a spx?id=20117560 25.03.2012

10. Yeni i ve projelere ilikin birtakm ngrlerin deerlendirilerek bunlara ilikin farkl senaryolarn ortaya konduu alma aamas aadakilerden hangisidir? a. Proje uygulama b. Pazar aratrmalar c. Ekonomik/finansal aratrmalar d. plan e. n fizibilite

Yaamn inden
stanbul Karakyde sata karlan tarihi Ttn Hana yatrmclarn ilgisi youn. talyan mimarisine sahip 102 yllk Ttn Hann mzayede yolu ile sat bu ayn sonunda yaplacak. 25 milyon lira bedelle sata konulan Ttn Han iin toplam 21 firmann incelemede bulunduu, bina ile ilgili bilgi ald renildi. Eskidji Mzayedecilikin sata karaca Ttn Han iin 19 yerli ve iki yabanc firmann incelemede bulunduu renildi. Yabanc firmalardan birisi ngiliz yatrm fonu, dieri ise Ortadou merkezli bir irket. Ttn Handa incelemelerde bulunan ve fizibilite yapan yerli yatrmclar arasnda The Marmara Grubu, Ylmaz Ulusoy Holding, nter Yap (zak Global Holding), lks ara kiralama irketi Golden Line ve Sabanc Vakfnn olduu renildi. zak Gayrimenkul Yatrm Ortakl Ttn Han iin teklif vereceini dn Kamu Aydnlatma Platformuna (KAP) bildirdi. zak GYO hisselerinin halka arz getiimiz ubat aynda
41

Okuma Paras
Kanuni Sultan Sleyman dneminde stanbul Boaz gzerghna alternatif olarak gelitirilen Sakarya Nehri Ulam Projesi, yaklak 500 yldr hayata geirilmeyi bekliyor. Kaynaklara gre, Sokullu Mehmed Paa tarafndan hazrlanan Sakarya Nehri, Sapanca Gl ve zmit Krfezi'ni birletirmeyi hedefleyen proje, ticaretin gelitirilmesi ve nakliyenin ucuz yolla salanmas hedeflenmi. Sakarya, Kocaeli, Bilecik, Eskiehir ve Bolu illerini kapsayan blgede, Sakarya Nehri zerinden tamaclk yaplmasn planlanan projeyle Sapanca Gl'nn yannda alacak yapay bir kanal araclyla da Karadeniz'den Marmara'ya ulalabilmesi planlanm.

Fizibilite almalarn Mimar Sinan'n yapt proje, Sapanca'dan zmit Krfezi'ne kadar olan blgenin tm ett planlarnn karlmasna ramen eitli nedenlerden tr hayata geirilememi. Sultan 3. Murad tarafndan yeniden gndeme alnan proje, Sultan 4. Mehmed, Sultan 3. Mustafa, Sultan 2. Mahmud, Sultan Abdlmecid ve Sultan Abdlaziz dnemlerinde de tekrar gndeme getirilmesine ramen hayata geirilemedii biliniyor Kaynak: Hrriyet Gazetesi, 22.02.2012 Eriim yeri ve tarihi: http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.a spx?id=19972671 25.03.2012

Sra Sizde Yant Anahtar Sra Sizde 1

Finansal varlklara yaplan yatrmlar direkt olarak retken varlklara yatrm yaplmas suretiyle gelir elde edilmesi amac tamamaktadr. Bu yatrmlar bir ekilde ekonomik yatrmlara dnebilir; ancak burada dolayl bir ekilde ekonomik yatrma dnme sz konusudur. Ekonomik varlklara yaplan yatrmlar ise direkt olarak retken varlklara yaplan yatrmlar eklindedir.

Sra Sizde 2
Fizibilite almasna ilikin kesinlik arz eden bir ekil sz konusu deildir. rnein bir elektrik retim tesisi projesiyle kk lekli bir danmanlk firmasna ait i gelitirme projesi arasnda farkllklar olacaktr. Ancak fizibilite almasndaki aamalrn her birinin zerinde durulmas phesiz faydal olacaktr. Ancak, bu alma alanlarnda aratrma konularna harcanacak zaman, bte ve detaylar muhakkak farkllaacaktr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yantnz yanl ise Fizibilite almas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 2. d Yantnz yanl ise Yatrm Kavram balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 3. a Yantnz yanl ise Fizibilite almas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 4. b Yantnz yanl ise Fizibilite almasnn Aamalar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 5. c Yantnz yanl ise Fizibilite almas ve Plan balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 6. a Yantnz yanl ise Yasal Aratrmalar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 7. d Yantnz yanl ise Finansal ve Ekonomik Aratrmalar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 8. b Yantnz yanl ise Teknik Aratrmalar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 9. b Yantnz yanl ise Fizibilite almas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 10. e Yantnz yanl ise Fizibilite almas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 3
Ticari ama tayan projelerde fizibilite almalarnn yrtlmesi para ve zaman tasarrufu asndan byk nem tamaktadr. Ancak baz zel durumlarda, zellikle sosyal ama tayan projelerde fizibilite sonular gzetilmeyebilir; ya da baz olumsuz sonular (ekonomik veya finansal olarak uygun olmayan sonular) ieren projeler toplum vicdan veya sosyal adalet gibi amalarla kabul edilebilir.

Sra Sizde 4
Eitlik durumlarnda projelerin kabul edilmesi mmkndr. Ancak projelere ilikin olumsuzluklarn ortaya kmas veya projelerin risk dzeylerinin artmas durumunda snr noktalarda kabul edilen projelerin baarszlkla sonulanma olasl olduka yksektir. Bu nedenle kabul edilebilir snr ile kabul edilme dzeyi arsndaki fark ne kadar fazla olursa projenin baar oran o kadar yksek olacaktr. rnein bir projenin net bugnk deeri sfra eitse kabul edilebilir. Bu deer sfrdan ne kadar byk ise proje o kadar cazip demektir. Ancak projelerin ekiciliklerinin yan sra risk dzeyini arttracak veya projenin uygulanmasn ortadan kaldrabilecek muhtemel olay ve sreler de dikkate alnmaldr.
42

Yararlanlan Kaynaklar
Bjrnsdttir Anna R. , Financial Feasibility AssessmentsBuilding and Using Assessment Models for Financial Feasibility Analysis of Investment Projects, PhD. Thesis, University of Iceland, 2010 Coltman Michael M. and Jagels Martin G., Hospitality Management Accounting, John Wiley & Sons, 2001 Eakins Stanley G. , Finance: Investments, Institutions, Management, Addison- Wesley, 1998 Hoagland, W. H., and Williamson L. , Feasibility Studies, University of Kentucky Department of Agricultural Economics, Lexington, 2000 evrimii eriim adresi ve eriim tarihi: http://www.uky.edu/Ag/AgEcon/ ,10 Mart 2012 Hofstrand D. , Holz-Clause M., Feasibility Study Outline, Iowa State University, 2009a, evrimii eriim adresi ve eriim tarihi: http://www.extension.iastate.edu/agdm/wholefar m/pdf/c5-66.pdf , 6 Mart 2012 Hofstrand D. , Holz-Clause M. , What is a feasibility study? Iowa State University, 2009b, evrimii eriim adresi ve eriim tarihi: http://www.extension.iastate.edu/agdm/wholefar m/pdf/c5-66.pdf , 6 Mart 2012 Keown Arthur J. , Martin John D. , Petty William J., Scott David F. Jr. , Financial Management Principles and Applications, Prentice Hall, 2004 Matson J. , Cooperative Feasibility Study Guide, USA: United States Department of Agriculture. Rural Business Cooperative Service. Report 58, 2000, evrimii eriim adresi ve eriim tarihi: http://www.rurdev.usda.gov/rbs/pub/sr58.pdf , 06 Mart 2012 Saxena A., Sodhi S., Feasibility Analysis, Project Report and Business Plan, evrimii eriim adresi ve eriim tarihi: http://www.du.ac.in/fileadmin/DU/Academics/co urse_material/EP_05.pdf , 11 Mart 2012 Sullivan William G. , DeGarma Paul E. , Bontadelli James A. , Wicks Elin M., Engineering Economy, Prentice Hall, 1997 The Center for Financial and Management Studies, Lecture notes, University of London, s.3, evrimii eriim adresi ve eriim tarihi: www.cefims.ac.uk/documents/sample-15.pdf, 03.03.2012 The Foreign Direct Investment Feasibility Study, evrimii eriim adresi ve eriim tarihi: http://www.deruiter consultancy.com/downloads/The-InvestmentFeasibility-Study.pdf , 14.03.2012) Thompson A.,Understanding the Proof of Business Concept, Murdoch Business School, Australia, 2003 evrimii eriim adresi ve eriim tarihi: http://files.uniteddiversity.com/Business_Plans/U nderstand_a_proof_of_business.pdf, 14.03.2012 Van Horne James C. , Financial Management and Policy (11th edition), Prentice Hall International, 1998.

43

3
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; plan kavramn tanmlayabilecek, plan blmlerini sralayabilecek, plannda proje / iletmenin hedef ve amalarn tanmlayabilecek, Pazarlama plan kavramn aklayabilecek, Ynetim plann tartabilecek, Finansman plann ifade edebilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Plan Ynetim Plan Pazarlama Plan Finansman Plan Proforma Gelir Tablosu Baaba Noktas Zaman Tablosu Proforma Bilano

indekiler
Giri Plan Tanm Plan Blmleri Proje Ana Faaliyet Plan Pazarlama Plan Ynetim Plan Finansman Plan

44

 Plan
GR
Genelde yatrmclarn yeni bir projeye girmelerinin nedenleri arasnda daha iyi koullarda yaama, aile ilerini devam ettirme zorunluluu, aileye gelecekte bir i alan brakma istei, topluma hizmet etme, byme ve kar etme istei vb. nedenler yer alr. Yatrm projelerinde baarszlk nedenleri arasnda i ve sektrn tannmamas, iyi bir i plan ile ie balanlmamas, finansal kaynaklar iyi ynetilememesi ve yetersiz z kaynak, ynetim ve planlama zaaf, aile ii ekimeler, finansal krizler ve youn rekabet ve dier nedenler yer alabilir. plan hazrlama sreci, yaplabilirlik (fizibilite) analizinde projenin yaplabilir (fizibl) bulunmasndan sonraki aamadr. plannda mevcut durum, iletme gemiini, gelecekte ulamak istedii hedeflere ait planlar anlatan bir stratejik dokmandr. plannda gelecekte neleri, ne zaman yaplaca, nasl yaplaca, gibi birok sorunun cevab verilir. plan projenin hayata geirilmesinde ve i kurma srecinde bir rehberdir. plan yatrmcya yaplacak projenin / iin eletirel ve objektif bir bak asyla gsterilmesini salar, ayn zamanda bunun iin gerekli olan zamann, abann, aratrmann ve kullanlacak yntemlerin birletirildii belgeyi oluturur. planna dahil edilen rekabet, ekonomik ve finansal koullar ieren analizler, yatrmcnn projenin/ iletmenin baars iin yapaca varsaymlar dikkatli bir ekilde oluturmasnda yardmc olur. yi bir i plan yaayan bir belgedir ve dzenli olarak gncellenmelidir. plan genelde bankalar, iletmeye bor verenler veya verecekler, ie veya projeye ortak olmay dnenler, KOSGEB, Kalknma Ajanslar gibi desteki kurululara kurulacak i veya projeyle ilgili bilgi ve belge vermek iin hazrlanr. Bu nitede i plan tanmdan balayarak, i plan hazrlama ve i plannda bulunmas gereken konular detayl bir ekilde ele alnacaktr.

PLANI TANIMI
plan, yatrmcnn kurulu veya kurmay dnd i veya projeyle ilgili dncelerinin, hedeflerinin, planlarnn yer ald bir dokmandr. Bu dokman, yatrmcya, projenin hayata geilmesinde, i kurma ve iletme srecinde yol gsterici bir rehberdir. plan; projenin ve iin kurulmas ve hayata geirilmesi iin hazrlanan bir yazl dokuman, bir dosyadr. Bu dosyada projeyle ilgili olarak yatrmcnn zelliklerini ve hedeflerini, iletmenin gemi ve mevcut dnem zelliklerini, gelecekten beklentilerini, iletme yaps ve ortaklarn, ulamak istedii mteri kitlesi ve hedefledii piyasalarn zelliklerini belirtilir. Ayrca bu dosyada hedef mteriye ulamak iin projenin uygulayaca sat ve pazarlama planlarn, retmeyi planlad rn/hizmetleri, retim iin i sreler ve planlarn, iletmeyi ynetmek iin gerekli idari sreleri ve rgtlenmeyi, iletmenin tahmini sat planlarn, iletmenin finansal hareketlerini, finansal karlln, kar karya olduu risk ve frsatlar gsterilir.
45

 plan nedir? Plan hazrlanm bir yatrmc; hedeflerini analiz etmi, hedeflerine ulamak iin bir plan yapm olur. plann eitli yararlar vardr. Bu yararlar u ekilde sralayabiliriz: plan yatrmcnn / giriimcilik kafasndaki projesinin yazl olarak ifadesini salar. Yatrmcnn / giriimcilerin dikkatini toplayarak amaca ynelik alr ve zamandan tasarruf salar. Gelecekle ilgili verilere dayanarak kestirim yapmasn salar. kurmadan nce gerekli aratrma ve planlama almalarnn yaplmasn salar. e balamadan yapaca proje veya ii son bir defa daha dnme ve karar vermesini salar. zellikle finansal plan ksmnda yapaca yatrmn ka ylda geriye dneceini grr. Projenin / yatrmn finansmann dnr ve sermaye ihtiyacn grr. Projenin / iin gelitirme srecine ve kurumsallamaya katklar vardr. i yrtmek iin ynetimi ynlendirir. plan bir yerde yaplacak iin yol haritas olup kabilecek aksaklklar nlemeye ya da gidermeye yardmc olur. Plan ile proje / iletme hedefleri belirlenmi ve yazl hale getirilmi olur. Mteri kitlesi, talebi ve zellikleri belirlenmeye allr. letmenin bir pazarlama politikas ve plan yaplarak retim ve tedarik planlamas ile koordinasyon salanabilir. letmede finansal ynetim alt yaps kurulabilir letme gereki bir bte sistemine geebilir. letmenin karll, bymesi daha kolay izlenebilir. Banka d finansman ilikilerinde destekleyici bir aratr.

Bir ie veya projeye balarken dnlmesi ve deerlendirilmesi gerekenler sorular unlar olabilir: Gelecekte i ya da proje ile ilgili alanda neler olacak? Ekonomik trendler ne ynde olacak? Girilecek pazar hangi ynde deiecek? Teknolojik deiiklikler ne ynde deiecek? Yasal dzenlemelerde deiiklikler olacak m? Gelecekten ne bekliyoruz, ne umuyoruz, ne bulacaz? Sat haslat ve byme oranlar nasl artacak? rn/hizmet maliyeti ve kar marjlar ne ynde deiecek? Sat ve pazarlama maliyetleri ve oran ne ynde deiecek? Genel ynetim giderleri ve marjlar ne ynde deiecek? Bor - alacak, finans ve sermaye modelleri nasl olacak?

46

 plannda yukardaki sorularn cevaplar verilmeye allr. plan hazrlamak iin baz koullara ihtiya duyulur. Aada bu ihtiyalara rnekler verilmitir: Fizibilitesi yaplm bir i fikri veya proje Motivasyona sahip olmak alma Program hazrlamak Gerekli tm verilere ve gelecekle ilgili projeksiyonlara ihtiya duyulur.

plan yazlmasnda eitli aamalar vardr. Bu aamalar unlardan oluur. almaya balanlmas Admlarn / iindekilerin yazlmas planlanmas lk taslan oluturulmas Kontrol ve geri bildirim Taslak sonras taslan yazlmas plannn ilgili taraflara sunumu.

PLANI BLMLER
plan genelde iindekiler ile balar ve takibinde aadaki blmler yer alr. Ynetici zeti Kurulacak ie / projeye ait bilgiler Proje / iletmenin hedef ve amalar Pazarlama Plan retim / Hizmet ve Ticaret plan Ynetim Plan Finans Plan Zaman Tablosu nemli riskler tablosu Ekler

Aada bu sreler ayrntl olarak ele alnmtr.

Ynetici zeti
plannda ynetici zeti blm i plannn sunulduu ilgililer ve yneticilerin i plan ile ilgili detaylara girmeden temel zelliklerini grdkleri zet blmdr. Vakti kstl olan yneticiler ve ilgililer bu blme bakarak projenin geneli hakknda bilgi sahibi olurlar. Bu blmde proje veya ie ait genel bilgiler, proje / iletmenin hedef ve amalar, kurulan iletmenin veya kurulu iletmenin SWOT analizi zeti yaplarak misyonu ve vizyonu, proje ana faaliyetinin aklanmas, pazarlama plan, ynetim plan, finans plan ve proje sresi hakknda temel bilgiler verilir.

Projeye / e Ait Bilgiler

Bu blmde proje bal, projenin sresi, projeyi gerekletirecek kiilerin adlar adresleri, iletiim bilgileri verilir. Ayrca kurulacak iin hukuki yaps, vergi mkellefiyeti, ruhsat ve izinler gibi temel bilgiler verilir.
47

Yaplan i veya projenin Avrupa Topluluunda Ekonomik Faaliyetlerin statistiki Snflamas (NACE), kodu da burada verilmelidir. NACE Avrupada ekonomik faaliyetlerle ilgili istatistiklerin retilmesi ve yaylmas amacna ynelik bir bavuru kayna olup mesleklerin veya ilerin snflandrlmas bu koda gre yaplr. Avrupa Birliine ye lkeler NACE ve NACEden tretilmi olan kendi ulusal snflamalarn NACEnin 1970deki geliiminden itibaren kullanmaktadrlar: NACE, Avrupa istatistik sistemi ierisinde karlatrlabilir istatistikler retmek amacyla kullanlan istatistiksel altyapnn ayrlmaz bir parasdr.

2 NACE kodu nedir?

Proje / letmenin Hedef ve Amalar

Bu blmde projenin / iletmenin hedef ve amalar kapsaml bir ekilde belirtilmelidir. Hedef ve amalar blm, sat gelirleri, iletmenin faaliyet kar, yeni pazarlara almak, pazar payn arttrmak ve tesislerin geniletilmesi gibi konular kapsayabilir. Bu amalarn finansal planlamalarla uyumlu olarak yazlmas gerekmektedir. Finansal planlamalardan gelir ve kar hedefleri de bu blme eklenebilir. Hedef ve amalar, her baln altnda detaylandrlabilir. Projenin baar faktrleri / kilometre talar, i planlamasnda, projenin nemli aamalarn ya da dnm noktalarn belirtmek iin kullanlmaktadr. Baar faktrlerinizi genel olarak maddeler halinde sralanabilir.

Proje / in Kurulu Nedenleri

Proje veya iin kurulu veya gerekletirme nedenleri hakknda bilgi verilmesi gerekir. Projenin veya iin kurulu nedenleri byme, yeni bir ie girme, daha fazla kazan salama gibi nedenler olabilir.

Kurulacak letmenin veya Kurulu letmenin Misyonu

Misyon, iletmenin hedef ve amalarn belirlemektedir. letmenin niin var olduuna ve ne yapmak istediine iaret eder. Misyon, bir iletmenin varolu nedenidir ve onun stratejik amalarn nasl gerekletireceini belirleyen ereveyi oluturmaktadr. letmenin misyonunu ifade eden aklamalarn nasl olmas gerektii konusunda bir standart olmamakla birlikte, en azndan organizasyonun genel felsefesi ve i yapma felsefesi, organizasyonun kendisini nasl grd, genel olarak vermek istedii imajn neler olduu hakknda bilgileri iermelidir.

letmenin Vizyonu
Vizyon, iletmenin uzun dnemde gerekletirmeyi hedefledii sonular ifade etmektedir. Vizyon, gelecee ynelik olarak iletmelerin uygulamalarn ekillendirmekte ve ynlendirmektedir. letme iin vizyon, liderin enerji ve kaynaklarn ynlendirdii bir hedeftir. Vizyon, bir iletmenin tasarlanan faaliyet ve zelliklerine, iletmenin insan kaynaklar ve deerlerini de kapsayan canl terimlerin de eklenmesi sureti ile tanmlanmaktadr. letmenin vizyonu belirtildikten sonra iin veya projenin gl ve zayf ynleri SWOT analizi yaplarak belirlenmeye allr. Aada SWOT analizi detayl olarak incelenmektedir.

Projenin / letmenin Gl Ynleri

Gl ynler, projenin / iletmenin herhangi bir konuda rakiplerine gre daha etkili ve verimli olmas halidir. Kolaylatrc faktrler olarak da nitelendirilebilir. Buna gre, projenin gl ynleri aadaki konular kapsayacak ekilde aklanabilir. Yksek i talebi karlayabilme kapasitenizle ilgili bilgi Sektrel bilgi birikiminiz hakknda bilgi
48

Sektrn byme potansiyeli hakknda bilgi mteri beklentilerini karlayabilme yeterliliiniz hakknda bilgi Tedarikilerle olan ilikileriniz hakknda bilgi Yurtd sat yapabilme yeterliliiniz hakknda bilgi Pazarlama ynetiminizin gl ynleri hakknda bilgi Finansal ynetiminizin gl ynleri hakknda bilgi Finansal kaynaklara eriim kolayl hakknda bilgi nsan kaynaklar ynetiminizin gl ynleri hakknda bilgi Nitelikli igcne eriim kolayl hakknda bilgi Yeni rn tasarlama yeteneiniz hakknda bilgi Yksek katma deerli retim yapabilme yeteneiniz hakknda bilgi rn eitliliiniz hakknda bilgi Aratrma ve gelitirme almalarna verdiiniz nem hakknda bilgi Teknik altyapnzn gl ynleri hakknda bilgi Teknolojik yenilikleri takip edebilirliiniz hakknda bilgi retim esnekliiniz hakknda bilgi Hammaddeye eriim kolayl hakknda bilgi Teknolojiyi etkili ve verimli kullanma beceriniz hakknda bilgi Gelimelere uyum salayabilme yeteneiniz hakknda bilgi Bilgi kaynaklarna eriim kolayl hakknda bilgi

Projenin Gelitirilmeye Ak Ynleri

Proje ve ie ait zayflklar, yani gelitirilmesine ak ynlerinde i plannda belirtilmesi gerekir. Gelitirmeye ak ynler, iletmenin herhangi bir konuda rakiplerine gre daha az verimli veya etkili olduu, gelitirmesi gereken ynleridir. Buna gre, iletmenizin gelitirmeye ak ynlerini aadaki rnek olarak verilebilir. Pazarlama ynetiminin gelitirilmeye ak ynleri, Mteri beklentilerinin karlanmasnda karlalan glkler, Mevcut fonlardan yararlanmada karlalan glkler, Stratejik ibirliklerinin kurulmasnda karlalan glkler, Marka yaratma almalar esnasnda karlalan glkler, Rekabet stratejileri eksiklikler, letme ynetiminin gelitirilmeye ak ynleri, Finansal ynetiminin gelitirilmeye ak ynleri, nsan kaynaklar ynetiminin gelitirilmeye ak ynleri, Teknik altyapnn gelitirilmeye ak ynleri, Mevcut teviklerden yararlanmada karlalan glkler,
49

rnlerin talep esneklii hakknda bilgi, retim teknolojilerinin yetersiz ynleri, Yurtii ve d fuarlara katlmada karlalan glkler Yenilik almalarnda karlalan glkler, Hammaddeye eriimde karlalan glkler, Stok maliyetleri hakknda bilgi, Lojistik ve datm kanalna ait glkler, Uzun vadeli ve dk maliyetli kredi hacminden yararlanmada karlalan glkler, Dier glkler hakknda bilgi verilmelidir.

Projenin / letmenizin nndeki Frsatlar

Bu blmde projenin veya iin nndeki frsatlar hakknda bilgi verilmesi gerekir. Frsatlar, proje ve iletme iin elverili olan durumlar kapsamaktadr. Buna gre, projenin /iletme iin frsat olarak nitelendirilebilecek durumlar aadaki ekilde ifade edilebilir. Sektrn bymesi ve gelimesi hakknda bilgi, Talep artlar hakknda bilgi, Yurtii ve yurtd pazarlar hakknda bilgi, Devlet destekleri hakknda bilgi, Lojistik datm potansiyeli hakknda bilgi, Altyap olanaklar hakknda bilgi, Kaliteli hammadde kaynaklarna ulam hakknda bilgi, Dier ilgili bilgiler.

Projenin / letmenin nndeki Tehditler

Tehditler, iletmenin amalarn gerekletirmesini zorlatran veya imkansz hale getiren durumlardr. Buna gre, projeye /iletme iin tehdit olarak nitelendirilebilecek durumlar aadakiler gibi olabilir ve aklanmaldr: Maliyetlerdeki artlar hakknda bilgi, Pazar belirsizlikleri hakknda bilgi, Ulusal ve uluslararas krizler ve kriz sylentileriyle ilgili bilgi, Rakiplerin sayca artmas sonucunda ortaya kabilecek tehditler hakknda bilgi, Sektrle ilgili yasal deiikler sonucu ortaya kabilecek tehditler hakknda bilgi, Hammadde, enerji fiyatlarnn ykseklii sonucunda ortaya kabilecek tehditler hakknda bilgi, Tasarm ve rn fikirlerinin taklit edilmesi sonucunda ortaya kabilecek tehditler hakknda bilgi, Haksz rekabetin nlenmesine ynelik yaptrmlarn olmamas sonucunda ortaya kabilecek tehditler hakknda bilgi, Dengesiz kur politikalar ve yarattklar sonular hakknda bilgi,
50

Ekonomik durgunluk sonucunda ortaya kabilecek tehditler hakknda bilgi, Deniz, demiryolu tamaclnn yetersizlii sonucunda ortaya kabilecek tehditler hakknda bilgi, Karayolu tama maliyetlerinin yksek olmas sonucunda ortaya kabilecek tehditler hakknda bilgi, Yatrm ve alma sermayesi salanmasndaki glkler hakknda bilgi, Olaabilecek finansman sknts hakknda bilgi, Gelien teknolojilerin girdi maliyetlerine etkileri hakknda bilgi, Dier bilgiler.

Projenin Toplumsal Kalknma Srecine Katks

Sosyal sorumluluk kavram gereince projenin iin toplumsal katklar aklanmaldr. letmeler yaptklar almalarla toplumun gelimesine katkda bulunurlar. stihdam olanaklar oluturmak, doal evrenin korunmas ve gelitirilmesi gibi almalarda bulunmak iletmelerin toplumsal kalknma srecinde stlendikleri grevlerdendir. Buna bal olarak, iletmenizin toplumsal kalknma srecine katkda bulunduunu dndnz alanlar belirtilmelidir.

PROJE ANA FAALYET PLANI

Proje retim, ticaret veya hizmet sektr iin hazrlanm olabilir. Bu faaliyetlerden hangisi yaplacaksa bu blmde ticaret, retim veya hizmet faaliyet alanndan birisi aklanmaldr. Sadece retim yaplacaksa bu blmde retimle ilgili aklamalar, hizmet sektrnde bir veya proje yaplacaksa hizmet projesi burada aklanacaktr. Planda faaliyet yeri, ekipmanlar, insan kaynaklar ve ilgili sreler aklanmaldr. Aada srasyla bu faaliyet aklanmtr.

retim
retim faaliyet plan blm, retim ve retim hatt hakknda genel bilgileri kapsamaktadr. Rekabet durumunuz, hammadde alm ve stok politikasyla ilgili bilgi ve verileri ierir. rn ve retim hakknda genel bilgiler verilmelidir. zellikleri, salad faydalar ve fiyatyla birlikte rn tanmlaynz. rn tantmn iletme terimleriyle doldurmaynz. Onun yerine, iletme dndan birinin anlayabilecei basit ve kolay anlalabilir terimleri kullanmay deneyin. rn tantrken rne zg zellikleri ve avantajlar vurgulayn. Bunu yapmak, iletmenin rakiplerinden farkn ortaya koyar ve iletmenin potansiyelini ortaya karr. retim sreleri hakknda genel bilgi sipari, planlama, tasarm, imalat gibi retim sreleri ksaca zetlenmelidir. Ayrca bu blmde varsa i ak emalar; retim teknik ve standartlar hakknda bilgiler verilir. Bu planda aadakiler aklanmaldr. Nasl ve nerede rn retilir? retim teknikleri ve maliyetleri nelerdir? Kalite kontrol nasl yaplacaktr? Mteri hizmetleri nasl salanacaktr? Stok kontrol nasl yaplacaktr? rn gelitirme stratejisi nasl olacaktr?

51

Hizmet
Bu blmde oluturulan proje veya ie ait hizmet plan aklanmaldr. Gelimi lkelerde piyasalarn iletmelerin nemli bir blm hizmet iletmeleridir. nsanlar btn gn iinde hizmet iletmelerinden hizmet alrlar. rnein elektrik, su, tama, yemek, banka, sigorta, okul, otel, hastane, turizm, danmalk, avukatlk, berber, elence sektr, gibi yzlerce sektr bu grupta yer alr. Bu adan hazrlanan i planlarnn nemli bir blm de hizmet sektrne ait i planlardr. Bu blmde hizmet projesi veya iine ait aklamalar yaplacaktr. rnein; otel ii yaplacaksa bu ile ilgili detay bilgilerin burada verilmesi gerekir.

Ticaret
Proje mal alm satm yani ticaret projesi ise alm satmla ilgili bilgiler ticaret plannda verilmesi gerekir. Hangi tr mallar alnacak, stoklama nasl yaplacak vb. verilmelidir. Faaliyet Plannda yukardaki retim, hizmet ve ticaret faaliyetlerinde ortak olarak aadaki unsurlarn aklanmas yerinde olur. Faaliyet gsterilen blge ve iletmeninin konumu hakkna bilgi, Fiziki gereksinimler, alan, yap, vb. bilgiler, letmeye ulam; yola yaknlk, demiryolu, denizyolu havayolu imknlar, nakliye maliyetleri, Yasal gereksinim ve izinler, altrlacak personel says, nitelii, eitim durumlar, ie hazrlama ve ii renme sreleri, Stok politikas, stoklar hakknda bilgiler, hammadde sarf malzemesi, mallar vb., mevsimsel hareketlilik, tedarikiler, Kredi, vade ve teslimat politikalar.

PAZARLAMA PLANI
Pazarlama plan, i plannn en nemli blmlerinden birisidir. Bu blmde, mterilere ulamay, sat yapmay ve finansal amalarna ulamann nasl planlad aklanr. yi ve yeni fikirler yetersiz pazarlama planlar yznden baarsz olabilirler. Pazarlama plan da rn fiyat, yer ve tutundurma konularna deinilmelidir. Pazarlama plan, ne satlaca (mal, rn ya da hizmet), ne kadara satlaca, nerede sataca ve nasl tantaca aklamaldr. Buna ek olarak, pazarlama plan, pazarlama faaliyetlerin verimliliini nasl ltn ve mterilerin ihtiyalarn nasl belirlediini de kapsamaldr. Pazarlama plan genellikle temel soruyu cevaplamak iin tasarlanr; Neredeyiz? Nereye Varmak stiyoruz? Nasl Ulaabiliriz?

Pazarlama plan nedir?

Pazarlama Plannn zellikleri

Etkin bir pazarlama plannn iermesi gereken temel zelliler yle sralanabilir; Pazarlama plan doru varsaymlara ve gerek bilgilere dayanmaldr. Kaynaklarn etkin kullanmn salayabilmelidir. Sreklilik ieren ve yllk olarak yaplacak bir pazarlama plan uzun dnemli amalara baarl biimde ulamay salayabilmelidir.
52

Ksa ve basit olmaldr. Plan esnek olmaldr. Deiimler plan ierisinde dnlebilmeli ve bunlara bal olarak geliebilecek olas uygulamalardan sz edilebilmelidir. Performans lmlerini iermelidir.

Pazarlama Plannn Stratejisi ve Unsurlar

Yatrmcnn en zor ilerinden biri, gelecei tahmin edebilmek, nemli deiimleri nceden grebilmek ve vizyonunu tanmlayabilmektir. Projede yatrmc, hem tanm hem de doas gerei, snrl olanaklar ierisinde hareket eder. Pazarlama, finans gibi konularda kaynak, bilgi ve giriimcinin amalarna ulamak iin gsterecei abalar en st dzeye getirebilecek biimde tm pazarlama faaliyetlerini btnletirmede irket yeteneini gelitirir. Pazarlama plannn unsurlar hakknda kesin kurallar ve sistematik oluturmak olanakszdr. Pazarlama plan, sektrn, irket byklnn, byme hznn etkisi ile deiiklikler gsterebilmektedir. Biim, hibir zaman plan hazrlama srecinden daha nemli olamaz. Asl nemli olan, giriimcinin amalar ve bunlara ulama yollar zerinde almay, dnmeyi, yaratc olmay gerekli klan plan hazrlama srecidir. Doal olarak, i hayatnda yeni olan, daha nce hibir pazarlama plannn gelitirilmesinde deneyimi olmayan yatrmclar bu konuda gerekirse danmanlk hizmeti veya uzmanlardan yardm almaldrlar. Projenin iin datm stratejisi ve kalite stratejisi belirlenmelidir. Pazarlama stratejilerinde aadaki sorularn cevaplar aranr. Baar lm noktalarnz nedir? Fiyat seviyeniz nedir neden? 1. ve 2. yldaki ncelikli taktiklerin nedir? 1. yldaki nemli olaylarn nedir? Sat plan ve Sat stratejileri konusunda aadaki sorularn cevaplar aranr. Hangi standart kanallar kullanacaksnz? Pazara girme taktikleriniz nedir? Sat modeliniz /ekli nedir? Hizmet ii eitim ve personel hazrlama plannz nedir? Baar lnz ve raporlamanz nedir?

Mterilere odaklanma ve ilgili konularda aadakilerin cevaplar aranr. Mteri destek stratejileri nelerdir? Mteri siparileri yerine getirme taktikleri Birincil amalar Teslimat Cevap sresi

Birincil politikalar Outsource etme lerde vereceiniz hizmetler

53

Pazarlama Plannda htiya Duyulan Bilgiler

Genellikle bir yllk sreyi kapsayacak biimde, pazarlama faaliyetlerinin nasl gerekleeceini tanmlayan ilk pazarlama plan, i plannn bir paras olarak hazrlanmaldr. Plan srekli olarak gncelletirme gerei, nceki yln verileri ve beklentilerinin bu ylki pazar koullarnda geerli olmamasndan kaynaklanr. lk olarak hazrlanan pazarlama plan sorunlarn hepsini zemez; zaman ierisinde edinilen deneyimler ve gelitirilen yaklamlar daha pratik ve etkin bir plan oluturmaya yardmc olabilecektir. Bilgi, pazarlama plannn hazrlanmasnda en byk yardmcdr ve gncel, doru, tarafsz olmak zorunluluundadr. Plan hazrlanrken hangi nitel ve nicel bilgilere ihtiya olduunu n alma ile belirlemek gerekir. Genel olarak, pazarlama bilgilerinin toplanmas u konularda younlar: Mteriler ve satn alma alkanlklar hakknda detayl bilgi, Rakipler ve pazarlama teknikleri hakknda geni bilgi, stn ve zayflar hakknda bilgi, Pazardaki trentler ve fiyat deimelerinin seyri hakknda bilgi, rn ve hizmetlerin mterilere salad yararlar ve avantaj hakknda bilgi, Reklam ve tutundurma abalar hakknda bilgi, Datm hakknda bilgi,

Yukarda sralanan bilgiler aada srasyla ele alnarak incelenmitir.

Mteriler Hakknda Bilgi

Projenin veya iletmenin hedef kitlenizin zelliklerini tanmlanmaldr. Hedef kitle tanmlarken, zellikli, llebilir bir mteri grubunu temel almak doru olabilir. Mteri profili genel olarak demografik, corafi ve tketicilerin yaam tarz snflarna, faaliyetlerine, ilgi alanlarna ve fikirlerine dayal olarak yaplan pazar blmlendirmesi zelliklerene gre tanmlanmaktadr. Demografik snflandrma; mterileri ya, cinsiyet, gelir ve eitim faktrlerine gre gruplarna ayrmaktadr. Corafi snflandrma, mterilerin yerleim yerlerine gre ayrlmasdr. rnein, hedef pazar yaanlan ile, ehir, blge ya da lke olabilir. Potansiyel mteri profilini belirlemek iin iletme, alan ii says, toplam satlar (demografik) ya da yerleim yerine gre (corafi) snflandrlr. Daha kesin olarak mteri profili zellikleri belirlenebilir. Bunu yapmak, sektrde cazip olan piyasaya stratejiler gelitirmesini kolaylatrr ve iletmenin baarya ulamasna yardmc olur.

Rakipler Hakknda Bilgi

Projenin /iletmenin muhtemel rakipleri ve zellikleriyle ilgili bilgi verilmelidir. Sektrde birka tane byk rakip iletme olabilecei gibi birok sayda rakiple de kar karya olunabilir. Eer ok fazla rakip iletme varsa, balca rakiplerin isimlerini ve zelliklerini vermek yeterlidir. Sektre bal olarak, iletmenin yerel rakip olabilir, fakat, birok iletme kresel rekabette deneyimlidir. rn rekabetinin tesinde rekabeti stnlkleri ve pazara nasl girecei ve nasl pazar pay elde edecei aklanmaldr. rnn rekabeti stnlkleri, fiyat, zellikleri, kalitesi ve datm kanallarn kapsayabilir. Eer hizmet sunuluyorsa hizmetin rekabeti stnlkleri fiyat, teslimatn hz, deneyim ve bilgi olabilir. Sektrdeki iletmelerin rekabet stnlklerini incelerken, belirtilmesi gereken unsurlar, mteri ihtiyalarn karlama gleri, marka tannrlklar, mali yaplarnn gleri ve insan kaynaklarndaki avantajlardr.

Rekabet Avantajlar
Benzer rn ya da hizmet sunan iletmelerden iletmenizi ayran ynler belirtilmelidir. Mmkn olduunca zel ve doruluu kantlanabilir verilerin kullanlmas gerekir. Rakiplerin stnde sahip olunan avantajlarn her biri pazarlama almalarnn temelini oluturmaldr. Pazarlama plan, proje/ iletmenin bu avantajlar kullanarak hedef mterilerle iletiime gemeyi nasl planladn aklamaktadr.
54

Datm Kanallar
Datm kanallar blmnde, rn ve hizmetlerin mterilere ulatrmak iin hangi metot ve kaynaklar kullanaca aklanmaldr. Satn perakende; maaza, yz yze, internet vb.; toptan sat olaca ve bunlara ait bilgi sunulmaldr. Bayilik veya distribtrlk olacak m aklanmaldr. letme rnlerini direk olarak sata sunacaksa; sat eleman, destek personeli veya ynetici ie almna ya da onlar eitime tabi tutma ihtiyacn belirtilmelidir. D temsilcilikler, bamsz acenteler, satclar veya distribtrler kullanlp kullanlmayaca aklanmaldr. Satta arac kullanlacaksa aklanmal ve bu kurumlarn kar marj belirtilmelidir.

Reklam ve Tutundurma Planlar

Mal / rn ya da sunulunan hizmeti mterilere nasl tantlaca aklanmaldr. Yeni mteriler kazanmak iin ne kadar harcama planland belirtilmelidir. Reklam stratejileri ve btesi ve buna ait net cevaplar reklam ve tutundurma plan iinde bulunmaldr. Reklam ve tutundurma faaliyetleri birebir sat, halkla ilikiler ve sat promosyonlarn kapsayabilir. Birebir sat; dorudan posta reklamcl, gazete ilan, televizyon / radyo reklam, billboard, mteri ynlendirmeleriyle tantm, internet vb. ekilde olabilir. Rakiplerin ne tr tutundurma faaliyetleri yaptn bilmek, reklam ve tutundurma plan hazrlarken yardmc olabilir. Benzer metotlar rekabet avantajlaryla birletirerek nasl kullanabileceine dair fikirler gelitirilebilir. Bu konularda uzmanlardan yardm alnabilir.

Sat Artrma abalar

Satlar artrmak iin ne gibi yntemlerin kullanlmay planladn aklanmaldr. Sat artrma abalar iinde, hizmet politikalarna esneklik getirmek, srekli mterilere ayrcalklar tanmak, kolayca ulalabilen hizmet sistemleri oluturmak, piyasa aratrmas yapmak ve irket ii denetimleri aksatmamak gibi abalar yer alabilir.

AR-GE Stratejisi
Projede yer alan rnn veya hizmetin mevcut rnlerden farkllnn aklanmas gerekir. Aratrma gelitirme stratejisi bir iletme veya kuruluun orta ve uzun vadeli hedefler iin ihtiya duyaca aratrma ve gelitirme faaliyetlerine ynelik genel stratejilere denir. Aratrma ve gelitirmeyle ilgili olarak; i verimlilii, retim verimlilii, karllk, sat imkanlar, fayda analizleri, sre iyiletirmeleri ve evre gibi konulara deinilebilir. Yeni rn gelitirme sreci, iletme ve pazarlama ynetiminin genel stratejileri ile buna bal olarak yeni rnlerle ilgili bak alarna gre geliir. Bu blmde, yeni rn stratejisi gelitirmek iin fikir edinebileceiniz i ve d kaynaklar belirtiniz. letmelerin fikir kaynaklar; mterileri, satclar, alanlar, yneticileri, rakipleri ve aratrma blmdr. AR-GE, mevcut bir rnn daha etkin ve ucuz retilmesi ya da hi retilmemi ama ileride retilmesi planlanan, pazarda nc olmak amacyla herhangi bir alanda aratrmaya kaynak ayrmaktr. AR-GE, zel alma gerektiren zel bir faaliyettir. OECDye gre AR-GE farkl uygulamay bnyesinde barndrr: Temel aratrma; belirli, zgn bir uygulama veya kullanm dnlmeden, kuramsal veya deneysel almalarla olgularn ve gzlemlenebilir durumlarn altnda yatana ilikin yeni bilgi edinmeye denir. Uygulamal aratrma; uygulamal aratrma da zgn bilgi retmeye yneliktir. Ana hedef olarak dorudan zgn ve pratik bir ama ierir. Deneysel gelitirme; aratrma ve/veya pratik deneyimden edinilmi ve halen varolan bilginin zerinde ykselen, ancak yeni materyaller, rnler, devreler retmeye; yeni sreler, sistemler hizmetler oluturmaya veya halen retilmi veya oluturulmu olanlar byk lde iyiletirmeye ynelik sistemli almalardr.
55

Fiyat Politikas ve Satlarn Tahmini

Sat fiyatna nasl ulaaca ilgili detaylar ve hangi noktada sat fiyatnn rekabet edebilecek dzeye gelecei belirtilmelidir. Belirlenen fiyat politikas, pazarlama plannn tamamlayc parasdr. Fiyat politikas, pazarlama metotlarnz nemli lde etkilemektedir. Dk fiyat genellikle daha az zellik ve daha az hizmet olarak alglanr. Belirlenen fiyatlandrma modelinin satlmaya allan rn ve hizmetlerinizin algland deer ile ayn seviyede olduundan emin olunmaldr. Fiyat politikasn belirlemede genel olarak 2 yntem kullanlmaktadr. lk yntemde fiyat, gerekleen maliyet ile istenilen karn toplanmasyla elde edilir. Maliyete kar yzdesinin eklenmesi olarak bilinen bu yntem genellikle rekabetin ok az olduunda ya da hi olmadnda kullanlr. kinci yntemde ise rakiplerin fiyatlandrma politikalarn nasl oluturduklar dikkate alnr ve buna gre rnn ya da hizmetin pazarda nerede konumlanmas ve nasl alglanmasn istediinize bal olarak fiyatlandrma metotlar gelitirilir. Projedeki aylk satlar tahmin edilerek yllk satlar daha sonra byme ve enflasyon oranlar dikkate alnarak sonraki yllarn satlar tahmin edilmelidir.
Tahmini Sat Plan (lk Be Yl in Yllk) rn /Hizmet 2011 2012 2013 2014 2015

YNETM PLANI
Proje veya iin ynetimi nasl olacak bu bilgilerin i plannda ayrntl olarak sunulmas gerekmektedir. Ynetim, insanlarn i birlii yapmalarn salama ve onlar bir amaca doru yneltme ilerinin ve faaliyetlerinin tmn ifade eder. Ynetimde, bakalarna i yaptrma ve onlarn yardmn salama sz konusudur. Bu durumda i yaptranlar, ynetici; ileri yapanlar da ynetilenler durumundadr. Ynetim, iletmelerin mrn dorudan etkiler. Ayn zamanda kurulan iki iletmeden birinde ynetim iyi, dierinde kt olduu takdirde grlecektir ki ynetimi iyi olan iletme daha abuk byyecektir. Projenin hayata geirilmesinde temel ynetim fonksiyonlar dikkate alnr. Ynetimin ana fonksiyonlar; planlama, organizasyon, sevk ve idare, koordinasyon ve denetimdir.

Ynetim plan nedir? Planlama amacna ulamak iin ne gibi ilerin yaplmas gerektiini, bunlarn srasn, zamann, sresini, kimler tarafndan ve hangi yollar izlenerek yaplacan gsteren bir tasardr. Proje yneticileri, planlama sayesinde ne yapacaklarn nceden dnme imknna sahip olurlar. Planlamada proje amalarn tespit ederek bu amalara ulatracak yaklam ve yntemleri belirler ve proje faaliyetlerinin hangi ynde gitmekte olduunu, amaca varmak iin izlenecek yollar belirler. yi bir planlamada u zellikler bulunmaldr: Yaplacak proje plan, ak, geerli ve kesin bir amaca ynelik olmaldr. Proje plan, esnek olmaldr ki bylece eitli i ve d evre artlarna uyabilecei gibi gelimelere de uyum salar. Proje plan, en uygun sreyi kapsamaldr.
56

Proje plann hazrlanmas ve uygulanmas en az giderle gerekletirilmelidir. Hazrlanan plan karlalacak glklere ynelik nlemleri sralamaldr.

Projede planlamann yannda organizasyonda dnlmelidir. Planlamada belirlenen proje amalarna ve bunlara ulamak iin seilen iler, kiiler ve i yerleri arasnda yetki ilikilerinin kurulmas proje faaliyetlerinin tmne organizasyon denir. Organizasyon, alanlar iin belirli amalara ulaabilmelerinde etkin rol oynamalar ve birlikte alma imkn vermesi asndan nem tamaktadr. Projede planlar yapp, organizasyon yaps oluturarak ortak ama dorultusunda harekete gemeye sevk ve idare denir. Proje / i yneticinin alanlarn almalarn etkilemesi ve onlara ne yapmalar gerektiini bildirmesi ile ilgili faaliyetleri kapsar. Proje veya ite koordinasyon, almay kolaylatrmak ve baary salamak iin bir iletmenin btn faaliyetlerinin uyum iinde yrtlmesidir. Bu durum projenin/ iin byklne gre nem kazanr. Projeyi/ ii amacna ulatracak biimde alanlarn abalarnn birletirilmesi nemlidir. Projenin/ iin etkin bir biimde yaplmas, gerek alanlar gerekse kullanlan ara-gere arasnda dzenli, uygun ve sonuca ulalabilir bir iletiimin salanmas, koordinasyonun kuvvet ve deeriyle yakndan ilgilidir. Proje veya i srelerinin denetimi; planlama, organizasyon, sevk ve idare ve koordinasyondan sonra ynetim srecinin son halkasn oluturur. Dier fonksiyonlarn neyi, nasl ve ne derecede baardn aratrr ve belirler. Denetim standartlar belirlendikten sonra gerekletirilen durum llr, bu durum standartlarla karlatrlr ve farkllklarn nedenleri belirlenir, gerekli dzeltici nlemler alnr. Bylece denetim fonksiyonu gerekletirilmi olur.

Organizasyon Yaps
letmenin organizasyon yapsn, iletmeyi bir btn olarak gsteren, grev ve sorumluluklar tanmlayan ve blmler arasndaki ilikileri tamamlayc bir dzen iinde gz nne alan bir emayla gsterilmesi gerekir. Ynetim plannn nasl baarl olaca aklanmaldr. Baarl bir organizasyon salamak iin bymekte olan ve byme eilimi gsteren rnleri ve hizmetleri, pazarlar srekli ve sistematik ekilde aratrmak, kefetmek ve deerlendirmek gereklidir. Ortaya kan yeni olanaklar deerlendirmek iin hemen harekete gemekte, insan kayna, teknolojik ve maddi kaynaklar yaratabilmektedir. Baarl ynetim ve organizasyon sistemleri, nleyici kontrol sistemine nem vererek, gnlk etkinliin otokritiini yaparak, rekabet stnl yakalama abas iinde youn alabilmektedir. Baarl ynetim organizasyon sistemleri; personel istihdamnda standartlar belirlemekte ve bunlar titizlikle uygulamaktadr. Yeni rekabet stratejileri oluturulmal ve bunun iin yeni rnler piyasaya srlme, byk miktarda sat gayreti gstermeli, maliyetin drlmesi ve kalitenin ykseltilmesi iin gerekli nlemler alnmaldr.

Anahtar Personel
Anahtar personel, proje konusu ii yerine getirmek iin asgari yeterlik kriterine sahip deneyimli kiilerdir. Projede alacak anahtar personel ile projenin / iletmenin kapasitesi grlm olacaktr. Anahtar personelin deneyimlerini belirlenmesi ya da CVlerinin ekte sunulmas gerekir.

Ortaklk Yaps ve Ortaklara likin Bilgileri

Aklama: letmenin ortaklk yapsn hissedarlar ve dier ortaklara ilikin bilgiler vererek aklaynz. Ksaca, sermayedarlar belirtiniz.

Bilgi Teknolojisi
Projede kullanlacak bilgi teknolojisi hakknda bilgiler verilmelidir. Bilgi teknolojisi (BT), bilgisayar tabanl biliim sistemlerinin, zellikle yazlm uygulamalar ve bilgisayar donanmnn incelenmesi, tasarlanmas, gelitirilmesi, yrtlmesi, ynetimi ve desteine verilen addr. BT temel olarak
57

bilgisayarlarn ve yazlmlarn araclyla bilginin ilenmesi, dntrlmesi, saklanmas, korunmas, iletilmesi ve bu bilgiye gvenli bir biimde eriilmesini salar. Gnmzde bilgi teknolojisi terimi, bilgisayar ve teknolojinin eitli ynlerini iine alacak ekilde genilemi ve bilinir hale gelmitir. BT alannda alanlar, uygulama yklenmesinden karmak bilgisayar alarnn ve veri tabanlarnn tasarmna varan eitli grevleri yerine getirirler. Bu grevlerden bazlar; veri ynetimi, a balantlar, bilgisayar donanm, veri taban ve yazlm tasarm ve sistem ynetimini ierir.

FNANSMAN PLANI
Projenin finansmannn nasl yaplaca bu blmde ayrntl olarak verilmelidir. Finansal planlama, proje faaliyeti srasnda ortaya kacak her trl fon giri ve klarnn nceden bir programa balanmasdr. Nakit giri ve klarnn hem tutar hem de zaman asndan uyumlatrlmasdr. Finansal planlamann amac, en uygun likiditenin oluturulmasdr.

Finansman plan nedir? Finansal planlama, iletmenin planlama srecinin bir parasdr. Genel bir kural olarak planlama, karn arttrlmas, karar almann gelitirilmesi ve hatta saysnn azaltlmasna yardmc olmaktr. Planlama iletmenin geleceini etkileyecek kararlarn bu gnden alnmas demektir. Gelecek belirsiz olduu iin, yaplan planlarn gereklememesi de mmkndr. Bu nedenle, gelecek, hareket eden bir hedeftir ve planlamann nedeni de iletmenin amacnn gelitirilmesidir. Finansal Planlamann yararlar u noktalarda toplanmaktadr: Finansal planlama, yatrm kararlarnn verilmesinde yardmc bir grev stlenmektedir. Finansal planlama, yneticilerin srprizlerle karlatklarnda uygun kararlar vermelerine yardmc olmaktadr. Finansal planlama, yneticileri motive edecek somut hedeflerin belirlenmesine ve performans standartlarnn oluturulmasna olanak salamaktadr.

Finansal planlama; projenin finansman yatrm seeneklerini analiz etme, cari kararlarn gelecekte douraca sonular tahmin etme, seilecek alternatiflere karar verme ve finansal planda belirlenen hedeflere gre ulalan performans lme aamalarndan oluan bir sretir. Finansal planlama; ksa vadeli, orta ve uzun vadeli olmak zere temel gruptan oluur. Ksa vadeli planlamann sreci genellikle 12 aya kadar uzanmaktadr. Bu tr planlamann konusu, iletmenin ksa vadeli borlarn deyecek yeterli nakdi olup olmad ve ksa vadeli borlanmann en uygun artlarla yaplmas zerine younlamaktadr. Finansal planlamada 2-5 yl aras planlamaya ise orta vade ve 5 yln zerine ise uzun vade planlama denebilir. Finansal planlama, iletmenin amalarnn elde edilmesinde kontrol ve koordinasyonu salayan bir ara olduu iin byk nem tamaktadr. Finansal planlama srecinin iki temel konusu nakit planlamas ve kar planlamasdr. Nakit planlamas iletmenin nakit btesinin hazrlanmas ile ilgiliyken, kar planlamas, proforma finansal tablolar vastasyla yaplmaktadr. Finansal planlama sreci, orta ve uzun vadeli veya stratejik finansal planlar ile balar. Stratejik planlar, ksa vadeli faaliyet plan ve btelerinin hazrlanmas iin bir rehber grevi grr. Genelde, ksa vadeli plan ve bteler iletmenin uzun vadeli stratejik amalarnn uygulamaya konulmu halidir.

Proforma Bilano ve Gelir Tablosunun Hazrlanmas

Proforma finansal tablolardaki ama; iletmelerin gelecee ynelik olmak kaydyla ve gelecekte ortaya kabilecek finansal ihtiyalarn tahmin edebilmektir. Yeni kurulan i veya projeye ait olarak proforma finansal tablolar satlarn yzdesi, regresyon ve oran ynteme gre hazrlanabilir.
58

Satlarn yzdesi yntemine gre proforma finansal tablo dzenlenirken gelir tablosunda yer alan eitli kalemlerle satlar arasnda yzdesel bir ilikinin olduu varsaylr. Regresyon ynteminde, satlarla, satlarn dorudan ilgili olduu kalemler arasndaki iliki daha uzun dnem iin ortaya konulur. Yntemde satlarla ilikili kalemler, satlarn bir fonksiyonu olarak ele alnr. Satlar bamsz, dier kalemler baml deiken olarak seilir. Regresyon analiziyle, ilgili kalemle satlar arasndaki gemi yllardaki iliki saptanarak bu ilikiye en uygun den regresyon denklemi bulunur. Oran ynteminde, yeni kurulacak iletmeler iin finansman planlamas, sat tahminlerinden hareketle o endstri kolundaki oranlardan faydalanlarak yaplabilir.

ekil 3.1: Proforma Bilano ve Gelir Tablosu Hazrlama Sreci

Proforma Bilano
Proforma bilanoda, iletmenin gelecekteki finansal durumunun nasl olaca tahmin edilmeye allr. Bilanonun varlk ve kaynak kalemleri varsaymlara dayanarak proforma yani tahmini bilanoda yer alr. Proforma bilano tahmin edilirken varlk ve kaynak deerlerinin teker teker tahmin edilmesi gereklidir. Proforma bilano, gelecekte belirli bir tarihte iletmenin olas varlk, bor ve zsermaye durumunu dzenli bir ekilde gsteren finansal rapordur. Proforma bilano; iletme amalar dorultusunda alnan kararlarn, yaplan planlarn, iletmenin varlk ve kaynak yapsn nasl etkileyeceini tahmin etmeye yarayan finansal tablodur. Satlarn yzdesi yntemine gre proforma bilanonun hazrlanmas genel tercih edilen yntemdir. Buna gre ilave bilgilerin olmad ya da daha fazla bilgi elde edilemedii durumlarda, proforma bilano hazrlanmasnda da kullanlabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta, satlara dorudan doruya bal olarak gelime gsteren kalemlerle, dorudan baml olarak gelime gstermeyen kalemlerin belirlenmesi gereidir. Bilanoda aadaki kalemler yer alabilir.

59

BLANO KALEMLER 1. Dnen Varlklar Nakit ve benzerleri Finansal varlklar Ticari Alacaklar Stoklar Dier Dnen varlklar 2. Duran Varlklar Uzun Vadeli Finansal varlklar Maddi Duran Varlklar (net) Maddi Olmayan Duran Varlklar (net) Dier Duran varlklar VARLIKLAR TOPLAMI 3. Ksa Vadeli Yabanc Kaynaklar Finansal Borlar Ticari Borlar Vergi ve dier borlar Karlklar 4. Uzun Vadeli Yabanc kaynaklar Uzun Vadeli Finansal Borlar Uzun Vadeli Ticari Borlar Dier Uzun Vadeli borlar Karlklar 5. zkaynaklar Sermaye Yedekler Gemi Yl Kar (zarar) Dnem Kar (zarar) KAYNAKLAR TOPLAMI

1 yl

2. yl

3. yl

4. yl

5. yl

60

Proforma Gelir Tablolar

Proforma gelir tablosu; iletmenin tahmin edilen hesap dneminde elde edecei gelirler ile yapmas beklenen giderleri tasnifli bir ekilde gsteren ve sz konusu dnem faaliyetlerinin sonucunu kar ya da zarar olarak zetleyen tablodur. Proforma gelir tablosu; iletmenin gelecek dneme ilikin gelir ve giderlerinin tahmin edilmesinde kullanlmaktadr. Proforma gelir tablosu yaplan sat ve maliyet tahminlerine gre yaplacaktr. Aylk ve yllk sat miktar ve tutarlar tahmin edilmelidir. letme trne gre katlanlacak tahmini ham madde, iilik ve genel retim gideri gibi retim giderlerini tahmin edilmelidir. Hizmet iletmelerinde hizmet retim maliyetleri tahmin edilir. Btn iletme tiplerinde yukardaki giderlere ilave olarak sat, ynetim, aratrma ve finansman giderleri tahmin edilmelidir. Ayrca bunlara ilave dier gelir ve giderler tahmin edilmelidir. Bulunacak kar zerinden iletmenin tabi olduu gelir veya kurumlar vergisi hesaplanarak vergi sonras net kara ulalacaktr. Satlarn yzdesi yntemine gre proforma gelir tablosun hazrlanabilir. Yntemde gelir tablosunda yer alan eitli kalemlerle satlar arasnda yzdesel bir ilikinin olduu varsaylr. Yntemin esas, gemiteki satlarla eitli kalemler arasndaki ilikinin gelecekte de aynen devam edeceine dayal olmasdr. Proforma gelir tablosu aadaki gibi dzenlenebilir.
Gelir tablosu Sat Haslat Satlarn Maliyeti Brt Sat Kar Aratrma Gelitirme Giderleri Pazarlama Sat Datm Giderleri Ynetim Giderleri Faaliyet Kar Dier Gelirler Dier Giderler Finansman Giderleri Vergi ncesi Kar Gelir/ Kurumlar Vergisi Vergi Sonras Kar 1. yl X (X) X (X) (X) (X) X X (X) (X) X (X) X 2. yl X (X) X (X) (X) (X) X X (X) (X) X (X) X 3. yl X (X) X (X) (X) (X) X X (X) (X) X (X) X 4. yl X (X) X (X) (X) (X) X X (X) (X) X (X) X 5. yl X (X) X (X) (X) (X) X X (X) (X) X (X) X

Nakit Ak Tablosu ve Nakit Aklarnn Tahmini

Nakit ak tablosu, ilgili taraflarn iletmelerin net aktiflerindeki deiimi, finansal yapsn ve nakit aklarnn tutar ve zamanlamasn deien koullara ve frsatlara uyum salamak amacyla etkileme yeteneinin deerlendirebilmesi iin gerekli bilgiyi salar. Nakit ak bilgisi iletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yeteneinin deerlendirilmesi ve kullanclarn gelecekteki nakit aklarn lmek ve baka letmelerle karlatrmak iin modeller gelitirmesini salar. Ayrca letmeler arasndaki ayn ilem ve olaylar iin farkl muhasebe uygulamalarnn etkilerini elimine ederek farkl iletmelerin performans raporlamalarnn karlatrlabilmelerine olanak verir.
61

Nakit bteleri, iletmelerin nakit giri ve klarnn miktar ve zaman bakmndan uyumlatrlmasn salayan ksa vadeli planlardr. Nakit bteleri, gnlk, haftalk, aylk, ya da alt aylk dnemler iin hazrlanabilir. Nakit ak tablosu; letmelerin nakit ihtiyalarn zamannda belirlemek Nakit fazlalklarn nceden belirlemek ve ksa sreli yatrmlara ynlendirmek Elde yeterli nakit bulundurarak, nakit iskontolarndan faydalanmak Borlarn vadesinde, herhangi bir gecikme olmakszn denmesinin salanmak Hammadde fiyatlarnda meydana gelebilecek dalgalanmalardan korunarak, retimde istikrar salanmak.

Nakit ak tablosu hazrlanrken btenin kapsayaca sre belirlenir. Nakit girileri ve klar tahmin edilir. Net nakit ak salanr ve nakit dengesi kurulur.
PROFORMA NAKT AKI TABLOSU DNEM BAI NAKT VE NAKT BENZERLER MEVCUDU LETME FAALYETLERNE LKN NAKT AKILARI 1.Sat ve Gelirlerden Salanan Nakit Girileri (+) 2.Faaliyet Giderlerine likin Nakit klar (-) 4. Dier Gider ve Zararlardan Kaynaklanan Nakit klar(-) 5. Finansman Giderlerinden Kaynaklanan Nakit klar (-) 6. letmeler Faaliyetleriyle lgili Varlk ve Yabanc Kaynaklardaki Deiikliklere likin Nakit Aklar (+) (-) 7.Vergi demelerine Ait Nakit klar (-) YATIRIM FAALYETLERNE LKN NAKT AKILARI 1. Yatrm Faaliyetinden Salanan Nakit Girileri(+) 2. Yatrm Faaliyetlerine likin Nakit klar (-) FNANSMAN FAALYETLERNE LKN NAKT AKILARI 1. Finansman Faaliyetlerinden Salanan Nakit Girileri 3. Finansman Faaliyetlerine likin Nakit klar (-) DNEM SONU NAKT VE NAKT BENZERLER MEVCUDU 1. yl 2. yl 3. yl 4. yl 5.yl

Baaba Noktas
Baaba analizi eitli alm satm, hizmet ve retim dzeylerinde krla giderler arasndaki ilikiyi analiz eden bir aratr. letme ne kadar sat yaparsa gelirleri giderlerini karlayacaktr, bu noktann bulunmasdr. letmeler baaba noktasndan sonra kara geerler. Baaba analizi; kr hedeflerine ulamada gerekli i hacminin belirlenmesi eitli al sat ve retim dzeylerinde birim maliyetlerin ve en az sat fiyatnn belirlenmesidir. Bu analiz ile en krl mamul trlerinin seilmesi ve retim bileiminin buna gre dzenlenmesi; yeni yaplacak yatrmlarda, risk derecesini dikkate alarak, asgari retim kapasitesinin ne olmas gerektiinin belirlenmesi yaplr.
62

Yeni proje ile iletmenin retim kapasitesini artrmas halinde, bu tr bir bymeyi hakl gsterecek sat hacminin belirlenmesi; iletmenin izleyecei retim, fiyat, yatrm politikalar konusunda ynetimin alaca kararlara yardmc olur. Bu analiz ile faaliyetlerin kontrol edilmesi; iletmenin izledii politikalarn ve iletme ynetiminin deerlendirilmesi eklinde saylabilecek yararlar salar. Faaliyet baaba analizi, sat geliri, maliyet ve kar arasndaki ilikileri inceleyen analitik bir yntemdir. Faaliyet baaba noktas, toplam gelirler ile toplam maliyetlerin birbirine eit olduu noktadr. Kar=Toplam Gelir Toplam Maliyetlerin dlmesi suretiyle bulunur. Baaba noktas; Toplam Gelir = Toplam Maliyetler retim Miktarna gre Baaba noktas = Toplam Sabit Maliyet / (Birim Sat Fiyat Birim Deiken Maliyet) Sat Tutarna gre, baaba noktas = Toplam Sabit Maliyet/[1-(Toplam Deiir Maliyet / Toplam Satlar)] A iletmesinin toplan sabit maliyetleri 1.000.000, Birim Sat fiyat 1.000 ve birim deiken giderleri 700 ise, A letmesi, hangi retim miktarnda baaba noktasna ular? Baaba noktas =1.000.000 / (1.000 700)= 333.333 adet A iletmesinin toplam sabit giderleri 500.000, toplam deiir giderleri 400.000dir. letmenin toplam satlar 2.000.000 olduuna gre, sat tutarna gre baaba noktas aadaki ekilde hesaplanr. Baaba noktas = 500.000 / [1-(400.000 / 2.000.000)] Baaba noktas = 625.000dir.

nemli Riskler ve Srdrlebilirlik

yaam ve evre deikenleri giderek daha karmak olmakta ve rekabeti eilimlerin basks yeni zorluklar getirmektedir. O halde, neden risklere maruz kalmaya ve deiimlere gvenmeye alalm? yi oluturulmu bir pazarlama plan sreci; sorunlar nlemi, zamandan ve paradan tasarruf salam ve giriimcilerin bilinmezlik karsndaki korkularn bir para da olsa ortadan kaldrm olabilmektedir. Proje iin tanmlanm risklerle ilgili aklamalar i plannda yer almaldr. Risk projenin baaryla tamamlanmasn engelleyici herhangi bir eydir. Riskler genellikle projelerin snrl kaynaklarla gerekletirilmeye allmasnda ortaya karlar. kmas muhtemel riskler, aresi ve alternatif zmler ortaya koymaldr. rnein; Riskler fark edildiinde, projenin ertelenmemesi iin gerekli dzeltmeler ngrlmeli. Yeni teknolojiler, pazardaki gelimeler, finans kaynaklarndaki dar boaz gibi riskler tahmin edilerek zmler ortaya konmaldr.

Projeyi olumsuz etkileyebilecek riskler ngrlm, tanmlanm ve bunlara ilikin B Plan uygun ekilde hazrlanmaldr. Yani yedekte bir plan daha oluturulmas projede olabilecek bir olumsuzluk iin hazrlkl olmak demektir. Projenin baarya ulamasn olumsuz ynde etkileyecek ne gibi durumlarn/risklerin ortaya kabilecei ve bu durumlarda projenin baaryla yrtlmesini salamak iin nelerin yaplaca, ne tr tedbirlerin alnaca, yani devreye sokulacak B Plan Zaman izelgesinde yer alan her bir i paketi de dikkate alnarak ortaya konulmaldr.
Baar ltleri:

B Plan:

63

Projenin iin srdrlebilirlii ile ilgili ayr ayr bilgi verilmesi gerekir. Pazar paynn korunmas nasl yaplaca, finansal srdrlebilirlik ve kurumsal srdrlebilirlik nasl olacak aklanmaldr. Pazar paynda srdrlebilirlik Finansal srdrlebilirlik Kurumsal srdrlebilirlik

Proje Zaman Plan

Projelerin baaryla tamamlanmas planlanan faaliyetlerin zamannda bitirilmesi ile mmkndr.. Bu nedenle projede yer alacak balca i paketleri ve bunlar iin nerilen zamanlama, Proje-Zaman tablosu halinde verilmelidir. Ayrca, projenin belli bal aamalar (kilometre talar) ve bunlardan her birinin ne zaman gerekleecei, bu aamalarda grev alacak proje personeli ve i tanmlar ek sayfa kullanlarak ayrntl olarak yazlmaldr.
PROJE-ZAMAN TABLOSU (1. YIL)

/ Proje faaliyeti

AYLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

PROJE-ZAMAN TABLOSU (2. YIL)

/Proje faaliyeti 13 14 15 16 17

AYLAR 18 19 20 21 22 23 24

64

Ekler
plan eklenmesinin yararl olduu dnlen bilgi ve almalar eklenmelidir. rnein: Bror ve reklam malzemeleri Anket, aratrma, raporlar almalar Detayl proje ve planlar Yer haritalar ve fotoraflar Ayrntl satn alnacak makine, ara, donanm ve ekipman listesi Yaplan szleme ve taahhtler Varsa patent ve lisans haklar Gelecekteki mteri destek yazlar Sahip olunan varlklar listesi zgemiler Dier ilgili dokumanlar.

65

zet
plan, yatrmcnn kurulu veya kurmay dnd i veya projeyle ilgili dncelerinin, hedeflerinin, planlarnn yer ald bir dokmandr. Bu dokman, yatrmcya, projenin hayata geilmesinde, i kurma ve iletme srecinde yol gsterici bir rehberdir. plan; projenin ve iin kurulmas ve hayata geirilmesi iin hazrlanan bir yazl dokuman, bir dosyadr. Bu dosyada projeyle ilgili olarak yatrmcnn zelliklerini ve hedeflerini, iletmenin gemi ve mevcut dnem zelliklerini, gelecekten beklentilerini, iletme yaps ve ortaklarn, ulamak istedii mteri kitlesi ve hedefledii piyasalarn zellikleri belirtilir. Ayrca bu dosyada hedef mteriye ulamak iin uygulayaca sat ve pazarlama planlarn, retmeyi planlad rn/hizmetleri, retim iin i sreler ve planlarn, iletmeyi ynetmek iin gerekli idari sreleri ve rgtlenmeyi, iletmenin tahmini sat planlarn, iletmenin finansal hareketlerini, finansal karlln, kar karya olduu risk ve frsatlar gsterir. plan genelde iindekiler ile balar ve u blmler yer alr; ynetici zeti, kurulacak ie/projeye ait bilgiler, proje/ iletmenin hedef ve amalar; pazarlama plan, retim /hizmet ve ticaret plan, ynetim plan, finans plan ve zaman tablosudur. plan projenin/iletmenin hedef ve amalar kapsaml bir ekilde belirtilmelidir. Hedef ve amalar blm, sat gelirleri, iletmenin faaliyet kar, yeni pazarlara almak, pazar payn arttrmak ve tesislerin geniletilmesi gibi konular kapsayabilir. Bu amalarn finansal planlamalarla uyumlu olarak yazlmas gerekmektedir. Finansal planlamalardan gelir ve kar hedefleri de bu blme eklenebilir. Hedef ve amalar, her baln altnda detaylandrlabilir. Pazarlama plan, i plannn en nemli blmlerinden birisidir. Bu blmde, mterilere ulamay, sat yapmay ve finansal amalarnza ulamay nasl planlad aklanr. yi ve yeni fikirler yetersiz pazarlama planlar yznden baarsz olabilirler. Pazarlama plannda rn fiyat, yer ve tutundurma konularna deinilmelidir. Pazarlama plann, ne sataca, ne kadara sataca, nerede sataca ve nasl tantaca aklamaldr. Buna ek olarak, pazarlama plan, pazarlama faaliyetlerinizin verimliliini nasl ltnz ve mterilerin ihtiyalarn nasl belirlediinizi de kapsamaldr. Proje veya iin ynetimi nasl olacak bu bilgilerin i plannda ayrntl olarak sunulmas gerekmektedir. Projenin amacna ulamak iin ne gibi ilerin yaplmas gerektiini, bunlarn srasn, zamann, sresini, kimler tarafndan ve hangi yollar izlenerek yaplacan gsteren bir tasar hazrlar ve hazrlanan bu tasarya planlama denir. Proje yneticileri, planlama sayesinde ne yapacaklarn nceden dnme imknna sahip olurlar. Planlamada proje amalarn tespit ederek bu amalara ulatracak yaklam ve yntemleri belirler ve proje faaliyetlerinin hangi ynde gitmekte olduunu, amaca varmak iin izlenecek yollar belirler. Projenin finansmannn nasl yaplaca bu blmde ayrntl olarak verilmelidir. Finansal planlama, proje faaliyeti srasnda ortaya kacak her trl fon giri ve klarnn nceden bir programa balanmasdr. Nakit giri ve klarnn hem tutar hem de zaman asndan uyumlatrlmasdr. Finansal planlamann amac, en uygun likiditenin oluturulmasdr. Finansal planlama, iletmenin planlama srecinin bir parasdr. Genel bir kural olarak planlama; karn arttrlmas, karar almann gelitirilmesi ve hata saysnn azaltlmasna yardmc olmaktr. Planlama iletmenin geleceini etkileyecek kararlarn bu gnden almas demektir. Finansal planlama; projenin finansman yatrm seeneklerini analiz etme, cari kararlarn gelecekte douraca sonular tahmin etme, seilecek alternatiflere karar verme ve finansal planda belirlenen hedeflere gre ulalan performans lme aamalarndan oluan bir sretir.

66

Kendimizi Snayalm
1. Bir projenin hayata geirilmesinde ve i kurma srecinde hazrlanan rehbere ne ad verilir? a. Hesap plan b. Fizibilite analizi c. plan d. Pazarlama plan e. Finansman plan 2. Aadakilerden hangisi i plann hazrlamasnn faydalar arasnda yer almaz? a. plan yatrmcnn/giriimcilik kafasndaki projesinin yazl olarak ifadesini salar. b. Yatrmcnn/giriimcilerin dikkatini toplayarak amaca ynelik alr ve zamandan tasarruf salar. c. Gelecekle ilgili verilere dayanarak kestirim yapmasn salar. d. kurmadan nce gerekli aratrma ve planlama almalarnn yaplmasn salar. e. Hangi ii yapaca arayna faydas olur. 3. Aadakilerden hangisi i plan blmleri arasnda yer almaz? a. Ynetici zeti b. Kurulacak ie/ projeye ait bilgiler c. Proje/ iletmenin hedef ve amalar d. Pazarlama Plan e. Karllk plan 4. Aadakilerden hangisi ynleri arasnda yer almaz? projenin gl 5. Aadakilerden hangisi projenin nndeki frsatlar arasnda yer almaz? a. Sektrn bymesi ve gelimesi b. Yurtii ve yurtd pazarlarn artmas c. Devlet destekleri olmas d. Altyap olanaklarnn iyi olmamas e. Kaliteli hammadde kaynaklar bulunmas 6. Proje veya iin ynetimi nasl olaca i plan hangi blmnde aklanmaldr? a. Finansman plan b. Ynetim plan c. Pazarlama plan d. Tutundurma plan e. AR-GE plan 7. Projenin finansman yatrm seeneklerini analiz etme, cari kararlarn gelecekte douraca sonular tahmin etme hangi aamada yaplr? a. Finansman plan b. Ynetim plan c. Pazarlama plan d. Tutundurma plan e. AR-GE plan 8. letmenin gelecekteki finansal durumunun nasl olaca tahmin edilerek varlk ve kaynaklarnn gsteren tabloya ne ad verilir? a. Proforma gelir tablosu b. Proforma nakit ak tablosu c. Proforma bilano d. Proforma varlklar tablosu karlayabilme e. Proforma kaynaklar tablosu 9. letmenin gelecekteki finansal durumunun nasl olaca tahmin ederek gelir ve giderlerini gsteren tabloya ne ad verilir? a. Proforma gelir tablosu b. Proforma bilano c. Proforma varlklar tablosu d. Proforma kaynaklar tablosu e. Proforma nakit ak tablosu
67

a. Yksek i talebi karlayabilme kapasitesi b. Sektrel bilgi birikimleri c. Mteri yeterlilii beklentilerini

d. Mterileri taleplerini az ok bilme e. Pazarlama ynetiminin deneyimi

10. letmenin gelecekteki finansal durumunun nasl olaca tahmin ederek nakit durumunu gsteren tabloya ne ad verilir? a. Proforma gelir tablosu b. Proforma bilano c. Proforma varlklar tablosu d. Proforma kaynaklar tablosu e. Proforma nakit ak tablosu

Sra Sizde Yant Anahtar Sra Sizde 1

plan; projenin ve iin kurulmas ve hayata geirilmesi iin hazrlanan bir yazl dokuman, bir dosyadr. Bu dosyada projeyle ilgili olarak yatrmcnn zelliklerini ve hedeflerini, iletmenin gemi ve mevcut dnem zelliklerini, gelecekten beklentilerini, iletme yaps ve ortaklarn, ulamak istedii mteri kitlesi ve hedefledii piyasalarn zellikleri belirtilir. Ayrca bu dosyada hedef mteriye ulamak iin uygulayaca sat ve pazarlama planlarn, retmeyi planlad rn/hizmetleri, retim iin i sreler ve planlarn, iletmeyi ynetmek iin gerekli idari sreleri ve rgtlenmeyi, iletmenin tahmini sat planlarn, iletmenin finansal hareketlerini, finansal karlln, kar karya olduu risk ve frsatlar gsterilir.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c Yantnz yanl ise Plan tanmn tekrar okuyunuz. 2. e Yantnz yanl ise Plann Salad Yararlar blmn tanmn tekrar okuyunuz. 3. e Yantnz yanl ise, Plan blmn tanmn tekrar okuyunuz. 4. d Yantnz yanl ise Projenin Gl Ynleri blmn tanmn tekrar okuyunuz. 5. d Yantnz yanl ise Projenin nndeki Frsatlar blmn tanmn tekrar okuyunuz. 6. b Yantnz yanl ise Ynetim Plan blmn tanmn tekrar okuyunuz. 7. a Yantnz yanl ise Finansman Plan blmn tanmn tekrar okuyunuz. 8. c Yantnz yanl ise Proforma Bilano Hazrlama blmn tanmn tekrar okuyunuz. 9. a Yantnz yanl ise Proforma Gelir Tablosu Hazrlama blmn tanmn tekrar okuyunuz. 10. e Yantnz yanl ise Nakit Ak Hazrlama blmn tanmn tekrar okuyunuz.

Sra Sizde 2
Yaplan i veya projenin Avrupa Topluluunda Ekonomik Faaliyetlerin statistiki Snflamas (NACE), kodu da burada verilmelidir. NACE Avrupada ekonomik faaliyetlerle ilgili istatistiklerin retilmesi ve yaylmas amacna ynelik bir bavuru kaynadr ve mesleklerin veya ilerin snflandrlmas bu koda gre yaplr. Avrupa Birliine ye lkeler NACE ve NACEden tretilmi olan kendi ulusal snflamalarn NACEnin 1970deki geliiminden itibaren kullanmaktadrlar: NACE, Avrupa istatistik sistemi ierisinde karlatrlabilir istatistikler retmek amacyla kullanlan istatistiksel altyapnn ayrlmaz bir parasdr.

Sra Sizde 3
Pazarlama plan, i plannn en nemli blmlerinden birisidir. Bu blmde, mterilere ulamay, sat yapmay ve finansal amalarnza ulamay nasl planlad aklanr. yi ve yeni fikirler yetersiz pazarlama planlar yznden baarsz olabilirler. Pazarlama plannda rn fiyat, yer ve tutundurma konularna deinilmelidir.

68

Sra Sizde 4
Proje veya iin ynetimi nasl olacak bu bilgilerin i plannda ayrntl olarak sunulmas gerekmektedir. Ynetim, insanlarn i birlii yapmalarn salama ve onlar bir amaca doru yneltme ilerinin ve faaliyetlerinin tmn ifade eder.

Yararlanlan Kaynaklar
Benson Honig and Tomas Karlsson, Institutional forces and the written business plan, Journal of Management, February 2004. Baar, Mehmet, Tuberk Tosunolu ve Emre Demirci. Giriimcilik ve Giriimcinin Yol Haritas Plan. Eskiehir: Eskiehir Ticaret Odas Yayn, 2001. Edward Blackwell, How to prepare a business plan, Kogan Page Publishers, 2011. John W. Mullins, The New Business Road Test, What entrepreneurs and executives should do before writing a business plan. FT Prentice Hall, 2003. Mike McKeever, How to write a business plan? 2008. Nurhan Aydn; Mehmet Baar; Metin Cokun, Finansal Ynetim, Detay Yaynclk, 2010. Rhonda Abroms, Julie Vallone, Businees Plan: Secrets & Strategies, Rhonda Abrams, Planning Shop, 2008. Paul Barrow, Giriimcinin Silah: Plan, Elips Kitap, 2004. Tufan Karaca, Giriimciler iin Kolay ve Hzl Plan Hazrlama, Sinemis 2011. TOBB; Baarl bir i plan hazrlama klavuzu plan nedir? http://www.tobb.org.tr/TOBBGencGirisimcilerK urulu/SiteAssets/Sayfalar/EgitimSunu/Ba%C5%9 Far%C4%B1l%C4%B1%20bir%20i%C5%9F%2 0plan%C4%B1%20haz%C4%B1rlama%20klavu zu.pdf Yavuz ODABAI, Pazarlama Plan Rehberi; KOSGEB Giriimcilii Gelitirme Merkezi; Sekin Matbaas ANKARA- 2001.

Sra Sizde 5
Projenin finansmannn nasl yaplaca bu blmde ayrntl olarak yer verilmelidir. Finansal planlama, proje faaliyeti srasnda ortaya kacak her trl fon giri ve klarnn nceden bir programa balanmasdr. Nakit giri ve klarnn hem tutar hem de zaman asndan uyumlatrlmasdr. Finansal planlamann amac, en uygun likiditenin oluturulmasdr.

69

4
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; ahs iletmelerinin kurulumunu aklayabilecek, Yatrmc tercihlerinin vergi ykmllne etkilerini aklayabilecek, ahs ve sermaye irketleri kurulum aamasndaki yasal srelerini sralayabilecek, letmelerde bymenin yollarn aklayabilecek, yeri amak iin izin belgesi alma yntemlerini belirleyebilecek, Ticaret Sicili, Tescil ve lan ilemlerinin gerekleme srecini ifade edebilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Kurma irket Basit ve Gerek Usulde Vergileme Sermaye irketi Sermaye Artrm letme Birlemesi

indekiler
Giri letme Tipine Karar Verilmesi irket Kurma i Bytme irketlerde Birleme

70

 Kurma ve Bytme
GR
Proje fikrinin olumas, fizibilite ve i planndan sonraki aama, iin kurulmas aamasdr. Bu niteden ama; projesi olgunlaan yatrmcya kurabilecei iletme tipleri ve kurulu ekilleri ile brokratik ilemler anlatlarak yatrmcnn i fikrinin hayata geirilmesinde, yasal sre ilemleri hakknda bilgilenmelerini salamaktr. Yatrmcnn i kurma sreci iinde zellikle kuraca iletme trne karar verilmesi gerekir. Daha sonra iletmenin kurulmas ve i yeri ama ruhsatnn alnmas aamas gelir. Bu nitede yatrmcnn i kurma ve ii bytme sreci, yasal sreleri de ierecek ekilde detayl olarak ele alnacaktr.

LETME TPNE KARAR VERLMES

Yatrm projesinin hayata geirilmesi iin yatrmcnn ncelikle kuraca iletmenin hukuki yapsn belirlemesi gerekir. Kurulu ilemleri seilen hukuki yapya gre farkl olacaktr. Ayrca, yatrmcnn bata vergi ve sosyal gvenlik kanunlar olmak zere ilgili kanunlara gre bildirim ykmllkleri bulunmaktadr. Bu blmde iletmelerin kurulu ilemleri ve bildirim ykmllkleri ele alnacaktr Yatrmc, ncelikle kuraca iletmenin hukuki yapsn belirlemelidir. Kurulacak olan iletmenin hukuki yaps, iletmenin kurulu ilemlerini ve ykmllklerini dorudan etkileyecektir. Bu nedenle, yatrmc, iletme trleri hakknda bilgi edinmeli ve kuraca iletme trne karar vermelidir. letmeler, deiik ltler kullanlarak snflandrlrlar. Byklklerine gre; kk, orta, byk, ok uluslu iletmeler, i koluna gre; endstri, ticaret, hizmet iletmeleri, retilen mal cinslerine gre; tketim mal reten iletmeler, endstri mal reten iletmeler, mlkiyetine gre; kamu, zel, karma ve yabanc iletmeler, hukuki yaplarna gre iletmeler; ahs iletmeleri, irketler ve kooperatifler eklinde snflandrlrlar. Bir iletmede kurulu ilemleri hukuki yapya bal olarak deitiinden, i kurma sreci bu snflandrma ltne gre aada ele alnarak incelenecektir.

ahs letmesi Kurma

letme sahipliinin tek bir kiide topland ve iletme ile ilgili her trl kararn bir kii tarafndan alnp uyguland, en eski ve en basit iletme biimidir. ahs iletmesinin, iletme sahibinden ayr bir tzel kiilii bulunmamaktadr. letme sahibi, kurduu iletmenin borlarndan dolay tm ahsi-zel mal varl ile sorumludur. Birok kk iletme; kurulmas ve kapatlmas kolay olduu iin ahs iletmesi olarak kurulmaktadr. ahs iletmelerinin kuruluu ekle bal deildir. Bu nedenle, kurulua ilikin bildirimler dnda hukuki yapdan kaynaklanan herhangi bir ilem yoktur.

71

Yaplan Vergiden Muaf Esnaf Snrlar inde Kalyor mu?

E Vergiden Muaf Esnaf

Vergi Mkellefi

Basit Usuln Genel artlarn Tayor mu?

E Basit Usulde Vergilendirilecek

Gerek Usulde Vergilendirilecek

E Ticaret irketi mi? Birinci Snf Tccar

kinci Snf Tccar ya da Kendi steiyle Birinci Snf Tccar

ekil 4.1: Vergi Mkellefiyeti

Kk iletmelerle ilgili baz muaflklar mevcuttur. Gelir Vergisi Kanununda, ekonomik ve sosyal ynden zayf olan yatrmclarn korunmas amacyla vergiden muaf esnaf dzenlemesi yaplmtr. Esnaf muafl artlarn tayanlarn bu muaflktan yararlanabilmesi iin ilgili esnaf odasna kayt olmalar ve durumlarn tevsik etmek suretiyle belediyeden "Esnaf Muafl Belgesi" almalar zorunludur. Ayrca, esnaf muaflndan faydalananlar faaliyetleri ile ilgili olarak satn aldklar mallara ve giderlerine ilikin, gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerinden aldklar belgeleri saklamak zorundadrlar.

ahs iletmesi nasl kurulur? Yaplan i esnaf muafl snrlarn ayorsa, iletme sahip/sahipleri vergi mkellefi olacaktr. Bu durumda da vergilendirme usulnn belirlenmesi gerekir. Basit usulde vergilendirme ve gerek usulde vergilendirme olmak zere iki tr vergilendirme usul bulunmaktadr.
72

Basit Usulde Vergilendirilen letme Kurulmas

Basit usul, kk ticaret ve sanat erbab iin ngrlmtr. Basit usulde vergilendirme kapsamnda bulunan mkelleflere, gerek usulde vergilendirilen mkelleflerden farkl bir takm avantajlar salanmtr. Basit usulde vergilendirmenin salad baz avantajlar unlardr. Defter tutulmamas, Vergi tevkifat yaplmamas ve muhtasar beyanname verilmemesi, Geici vergi denmemesi, Basit Usulde vergilendirilen mkelleflerin teslim ve hizmetleri katma deer vergisinden istisna olmas, Ticari kazancn tespitinde amortismana tabi iktisadi kymet allar ve satlar dikkate alnmamas, Alnan ve verilen belgelerin kaytlar mkelleflerin bal olduklar meslek odalarndaki brolarda tutulmaktadr. Ancak, isteyen mkellefler kaytlarn hibir yerden izin almadan kendileri tutabilecekleri gibi meslek mensuplarna da tutturabilmeleridir.

Basit usule tabi iletme olmak iin genel ve zel artlarn birlikte tanmas gerekir. Genel ve zel artlardan herhangi birinin mevcut olmamas durumunda basit usulden yararlanlamaz. Ancak, ilk defa ie balayanlar iin zel artlar olumadndan, genel artlarn tanmas yeterlidir. Basit usule tabi olmann genel artlar unlardr: Kendi iinde bilfiil almak veya bulunmak, yeri mlkiyetinin i sahibine ait olmas halinde emsal kira bedeli, kiralanm olmas halinde yllk kira bedeli toplam (2012 yl iin) bykehir belediye snrlar iinde 5.000.- , dier yerlerde 3.500.- amamas, Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolaysyla gerek usulde Gelir Vergisi'ne tabi olmamak.

irketler ve ahs irketi ortaklar, kuyumcular, inaat ve onarma iini taahht edenler, sigorta prodktrleri, her trl ilan ve reklam ileriyle uraanlar, gayrimenkul ve gemi alm satm ile uraanlar, maden iletmeleri, ehirleraras yk ve yolcu tamacl yapanlar basit usulden yararlanamazlar. Basit usulde vergilendirilenler iletmeler, ticari kazan, sat, al ve gider belgelerine gre basit bir ekilde tespit edilecektir. Basit usulde defter tutma mecburiyeti bulunmamaktadr. Basit usule tabi olmann artlarndan herhangi birini takvim yl iinde kaybedenler, ertesi takvim yl bandan itibaren gerek usulde vergilendirilirler. Basit usulde vergilendirilen iletmeler, faaliyetlerine ilikin mal al ve giderleri ile hslatlarn gsteren belgeleri ayr ayr dosyalarda saklamak zorundadrlar. Bu mkelleflerin kullanacaklar belgeler ile zarflarn basm, datm, izlenmesi ve kaytlarnn tutulmas ilemlerini ilgili mesleki teekkller yrtecektir. Bu ilemler mkellefin bal bulunduu meslek odalar bnyesinde kurulacak brolarda yaplr.

Hangi yatrmclar basit usulde vergilendirmeye tabidir?

Basit Usulde Vergiye Tabi letme Kurulu lemleri

Yatrmcnn vergi mkellefiyeti durumu belirlendikten sonra, mkellefiyet durumuna gre ilgili vergi dairesine ie balama bildirimi yaplr. Gelir vergisi mkellefiyetinde, mkellefin iyeri veya i merkezinin bulunduu yer vergi dairesidir. Belirli bir iyeri bulunmakszn alan ticaret ve serbest meslek erbabnn ikametgahlarnn bulunduu yer vergi dairesidir.
73

letmeler ie balama bildirimini vergi dairesine ibraz ettikten sonra, vergi dairesince ayn gn, ayn gn yaplmasnn mmkn olmamas halinde ertesi i gn iinde, mkelleflerin iyerinde yaplacak bir yoklama ile ie baladklar tespit edilir. Yaplan yoklamann sonucuna gre mkellefe vergi numaras verilerek, mkellefiyet balar. e balama bildiriminin serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali mavir tarafndan imzalanm veya yeminli mali mavirlerce tasdik edilmi olmas halinde vergi numaras hemen verilir ve ie balamann tespiti iin yaplan yoklama 30 gn iinde yaplr. Vergi mkellefiyetinin balamas ile mkelleflerin vergilendirmeye ynelik beyanname verme, vergi deme, deme kaydedici cihaz alma ve vergi levhas tasdik ettirme gibi ykmllkleri de balam olur. Yatrmc, kurmu olduu iletmeyi, Esnaf ve Sanatkarlar Odas siciline kaydettirir. Yatrmc, sicile kayt iin bavuru formu ile mracaat eder. Bu forma, Vergi levhas fotokopisi, vesikalk fotoraf, Nfus czdan fotokopisi, har makbuzu, ilan bedeli banka makbuzu ve konfederasyonca hazrlanacak bilgi formunu ekler. Sicile tescil halinde "Sicil Tasdiknamesi" verilir. Bu belge verildii tarihten itibaren 5 yl geerlidir. Tescile ilikin ilan metni Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Sicili Gazetesinde yaynlanr. Tescil edilmi ilemlerde her trl deiiklikler de tescil olunur. Ayrca yatrmc daha nce sigortal olmamsa Sosyal Gvenlik Kurumuna (SGK) kayd yaptrr. Yatrmc, iyeri ama ve alma ruhsat almak iin faaliyete balamadan nce belediyeye mracaat etmelidir. Bykehir Belediyesi bulunan yerlerde, gayr shhi messeseler iin bykehir belediyesine, shhi messeseler iin ile belediyesine mracaat yaplr. Shhi messeseler iin iyeri ama ve alma ruhsat iin bavuru formuna istenilen belgelerden bavuru sahibinin durumuna uyan belgeler eklenir. lgili belediye evraklar inceler ve herhangi bir eksiklik yoksa yeri Ama ve alma Ruhsat verir. Ruhsat, iyerinin grlr bir yerine aslmak zorundadr.

Belge Dzeni ve Vergilendirme

Basit usule tabi iletmelerin kullandklar belgeler ve zarflar sadece Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) tarafndan bastrlmaktadr. Bu iletmelerde kullanlacak belgeler, bal olduklar oda veya birlikten temin edilir. letmeler, temin ettikleri belgeleri kendi kaelerini basarak kullanrlar. Basit usule tabi iletmelerin kaytlar, bal olduklar oda veya birlikler bnyesinde kurulan muhasebe brolarnda tutulmaktadr. Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticari kazanlardan ibaret olmas halinde, cari yl kazanlarna ilikin beyanname takip eden yln ubat aynn bandan yirmi beinci gn akamna kadar verilecektir. ubat ay ierisinde verilecek beyannameler zerinden hesaplanan gelir vergisi ubat ve haziran aylarnn son gn dahil olmak zere, iki eit taksitte denecektir.

Gerek Usulde Vergilendirilen letme Kurma artlar

Yatrmc gerek usulde vergilendirilecek bir iletme kuracak ise, bu usulde vergilendirilenler defter tutmak zorundadrlar. Vergi Usul Kanunu'na (VUK) gre defter tutma bakmndan tccarlar; birinci snf tccarlar ve ikinci snf tccarlar olmak zere ikiye ayrlr. Birinci Snf letmeler /tccarlar, bilano esasna gre defter (yevmiye defteri, byk defter, envanter defteri ve yardmc defterler) tutarlar. Aadaki artlar tayan mkellefler birinci snf tccardrlar: Satn aldklar mallar olduu gibi veya iledikten sonra satan ve yllk almlarnn tutar 142.000yi veya satlarnn tutar 198.000yi aanlar, Birinci bentte yazl olanlarn dndaki ilerle urap da bir yl iinde elde ettikleri gayri saf i hslat 77.000yi aanlar, hslatnn be kat ile yllk sat tutarnn toplam 142.000yi aanlar, Her trl ticaret irketleri, Kurumlar vergisine tabi olan dier tzel htiyari olarak bilano esasna gre defter tutmay tercih edenler.
74

Aada yazl tccarlar ikinci snf iletme/ tccardrlar. Birinci snf tccar olmak iin gerekli artlar tamayanlar, Kurumlar vergisi mkelleflerinden iletme hesab esasna gre defter tutmalarna Maliye Bakanlnca msaade edilenler.

Yeni ie balayan iletmeler iin yllk i hacimleri asndan bir snflandrma yaplamaz. nk yllk alm, satm ve i haslat tutarlar ancak faaliyet gsterdikten sonra deerlendirilebilecek llerdir.

Hangi yatrmclar gerek usulde vergilendirmeye tabidir?

Gerek Usulde Vergiye Tabi letme Kurulu lemleri

Gerek kiiler yeni ie baladklarnda ie balama bildirimi ile ie balama tarihinden itibaren 10 gn iinde bildirim yaptrarak iletmeyi kurarlar. Daha sonra ticaret siciline, esnaflarn da esnaf-sanatkar siciline kaydolmalar zorunludur. Tacirler ticari iletmelerini ve ticari iletmeleri ile ilgili hususlar ticaret siciline kaydettirmek zorundadr ve kayt Trkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edilir. Yatrmc, durumuna uyan ticaret odas, sanayi odas ya da esnaf ve sanatkarlar odasna kaydolmak zorundadr. Eer Yatrmc ii altracaksa alma ve Kurumuna da kayt yaptrr. veren, iyeri bildirgesini en ge sigortal altrmaya balayaca tarihte Sosyal Gvenlik l Mdrl dorudan vermekle ykmldr. irket kuruluu aamasnda, altraca ve sigortal saysn bunlarn ie balama tarihini, ticaret sicili memurluklarna bildiren iverenlerin, bu bildirimleri Kuruma yaplm saylr. Ticaret sicili memurluklar, kendilerine yaplan bu bildirimi en ge on gn iinde SGKna bildirmek zorundadr. yerinde sigortal altran, byle bir iyerini devralan veya bu nitelikte iyeri kendisine intikal eden iveren, yasal srede vermekle ykml olduu iyeri bildirgesini dzenleyerek gndermek zorundadr. yeri bildirgesi, Sosyal Gvenlik l Mdrl intikal ettikten sonra iveren adna iyeri sicil numaras verilmekte ve iveren adna bir dosya almaktadr. Bu dosya ieriine konulmak zere Yatrmc tarafndan baz belgelerinde verilmesi gerekmektedir. yeri bildirgesinin verildii tarihten itibaren bir aylk sre ierisinde elden ya da posta yolu ile gnderilmesi gerekmektedir. Gerek usulde vergiye tabi yatrmc, defter tutmak, belge dzenlemek, belgeleri muhafaza ve ibraz etmek, bildirimlerde bulunmak bata olmak zere bir takm ykmllkleri yerine getirmek zorundadr. Bu tr iletmeler yllk elde ettikleri kr zerinden Gelir Vergisi derler. Ayrca bu tr iletmeler yl iinde elde ettikleri er aylk kr zerinde %15 de Geici Vergi derler. Basit Usulde Gelir Vergisine Tabi iletme ile Gerek Usulde Gelir Vergisine iletme arasnda ne tr farklar vardr?

RKET KURMA
Yatrmc yatrmn gerekletirmek iin irket kurmay tercih edebilir. Gnmzde gerek tketicilerin gittike artan mal ve hizmet ihtiyacn karlayabilmek gerekse rekabet gcne sahip olabilmek tek bir kiinin servetini olduka aan sermaye gereksinimlerini, profesyonel ynetim ve i blmn zorunlu klmaktadr. Tek bir kiinin karlayamayaca sermaye ve emein birok kii tarafndan karlanmas, birden fazla kiinin servet, bilgi ve becerilerinin bir araya gelmesi ile irket veya ortaklk olarak adlandrlan kurum ve kurulular ortaya karmtr. irketleri; adi irketler ve ticaret irketleri olmak zere iki grupta toplayabiliriz. Ticaret irketleri; kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif irketlerden olumaktadr. Kollektif ile komandit irket ahs irketi; anonim, limited ve sermayesi paylara blnm komandit irket sermaye irketi saylr (TTK. 124.m).

75

AHIS RKETLER 1 Ortaklar gerek kiilerdir. (Komandit irketlerde komanditer ortak dnda) Ortaklar irket alacakllarna (irketin nc ahslara borlar) kar snrsz ve zincirleme olarak tm mal varlklar ile sorumludur. (Komandit irketlerde komanditer ortak dnda) irket kuruluu ile ilgili olarak en az sermaye snr kanunla belirlenmemitir. Ancak, sermayenin faaliyet konusu ile uyumlu olmas koulu bulunmaktadr. Ticari itibar ve ahsi emek sermaye olarak konulabilir. (Komandit irketlerde komanditer ortak dnda) ahs unsuru n planda olduu iin ortaklardan birinin lmesi, iflas veya hacir altna alnmas ile irket sona erer. Sadece ticari bir iletmeyi iletmek amacyla kurulur. irket szlemesinin deitirilmesi ile ortak deiiklii ortaklarn oybirlii ile aldklar kararla yaplr. Sermaye paylara blnmemitir. Her ortan ynetim, denetim ve temsil hakk vardr. Ortaklarn sermaye paylarna baklmakszn bu haklar eittir. Her ortan oy hakk eittir. irket szlemesinde aykr bir hkm yoksa kar ve zarar ortaklar arasnda eit datlr. Ortaklar, irketin konusuyla ilgili alanlarda faaliyet gsteremezler. (Komandit irketlerde komanditer ortak dnda) 1

SERMAYE RKETLER Ortaklar gerek veya tzel kii olabilir.

Ortaklarn irket alacakllarna kar sorumluluu sadece taahht ettikleri sermaye ile snrldr.

Anonim irket ve limited irket iin kanunla en az sermaye snr getirilmitir (A..de en az 50.000, Ltd. ti.de en az 5.000 miktar belirlenmitir)

Ticari itibar ve ahsi emek sermaye olarak konulamaz. Sermaye unsuru n planda olduu iin ortaklardan birinin lmesi, iflas veya hacir altna alnmas, irketin devamn ve faaliyetlerini etkilemez. Kanunen yasaklanmam her trl ekonomik ama ve konular iin kurulabilir. irket szlemesinin deitirilmesinde belli bir oy ounluu esas alnr. Sermaye paylara blnmtr. Her ortak ynetici deildir. irketin, ynetim, denetim ve temsil yetkileri zel organlara verilmitir. Her ortan oy hakk, kar ve zarara katlma hakk irkete koymu olduklar sermaye ile snrl ve orantldr. Ortaklarn irket konusuyla ilgili faaliyetleri yapmas yasaklanmamtr. Pay sahipliinin devri kolaydr. Hamiline yazl paylarda formalite yoktur. Nama yazl paylarda anaszlemede bir hkm yoksa ynetim kurulu karar ile devredilebilir. Ancak, devrin geerlilii iin devir pay senetlerinin alana teslim ve pay defterine kaydedilmesi gereklidir. Sanayi ve Ticaret Bakanlndan izin alndktan sonra tescil ve ilanla kurulur. (Sermayesi Paylara Blnm Komandit irket dnda) Ticaret nvannda ortaklardan birinin ad ve soyadnn yer almas zorunlu deildir. TTKya gre yedek ake ayrlmas zorunludur. (Sermayesi Paylara Blnm Komandit irket dnda) irket Kurumlar Vergisi mkellefidir.

10

10

11

11

12

Ortakln devri zordur.

12

13

irket sadece tescil ve ilanla kurulmu olur.

13

14

Ticaret nvannda ortaklardan en az birinin (komanditer ortak dnda) ad ve soyadnn yer almas zorunludur. TTKya gre yedek ake ayrmas zorunlu deildir. irket tzel kiilik olarak vergi mkellefi deildir. Ortaklar ayr ayr Gelir Vergisi mkellefidir.

14

15

15

16

16

76

ahs irketleri
Tzel kiilie sahip olmakla beraber piyasadaki gcn ve ticari itibarn irketin sermayesi yannda, ortaklarn ahsi servetleri ve itibarlarndan alan irketlerdir. irket alacakllarna kar ortaklarnn snrsz ve zincirleme sorumludurlar. Bu nedenle ahs irketlerinin kurulmas daha ok birbirini yakinen tanyan ve birbirine gvenen ahslar arasnda tercih edilmektedir. Ancak gnmzde yatrmclar snrsz sorumluluk ve btn mal varlklarn riske atmamak iin bu tr irketleri genelde ok tercih etmemektedirler. Vergileme bakmnda ahs irketleri vergi mkellefi deildir. Ancak ortaklar ayr ayr Gelir Vergisine tabidir. irketten alm olduklar kr paylar zerinden Gelir Vergisi derler.

ahs irketlerinin zellikleri nelerdir?

Kollektif irket Kuruluu

ahs irketleri arasnda en belirgin ve yaygn olandr. TTK Md. 211e gre, ticari bir iletmeyi bir ticaret unvan altnda iletmek amacyla, gerek kiiler arasnda kurulan ve ortaklarndan hibirinin sorumluluu irket alacakllarna kar snrlanmam olan irket olarak tanmlanmaktadr. Kurulu ilemlerinin basit ve kolay olmas, kuruluta resmi bir kurumun iznine gerek olmamas, irket ana szlemesinin yaplacak deiikliklerde formalitelerin az olmas, asgari sermaye snrnn bulunmamas, kar ve zarar paylamnn irket ana szlemesine gre serbeste yaplmas gibi nedenlerle tercih edilmektedir. Kollektif irketin kurulabilmesi iin ncelikle irket szlemesinin hazrlanmas ve imzalarn notere onaylatlmas gerekmektedir. Kollektif irket szlemesi yazl ekle tabi bir szlemedir. Bu szlemede aadaki hususlarn yer almas gerekmektedir (TTK. m. 213/1). Ortaklarn ad ve soyadlaryla yerleim yerleri ve vatandalklar, irketin kollektif olduu, irketin ticaret unvan ve merkezi, Esasl noktalar belirtilmi ve tanmlanm bir ekilde irketin iletme konusu, Her ortan sermaye olarak koymay taahht ettii para miktar; para niteliinde olmayan sermayenin deeri ve bu deerin ne suretle biilmi olduu; sermaye olarak kiisel emek konulmusa bu emein nitelii, kapsam ve deeri, irketi temsile yetkili kimselerin ad ve soyadlar, bunlarn yalnz bana m, yoksa birlikte mi imza koymaya yetkili olduklar.

irket szlemesinin kanuni ekilde yaplmamas ya da szlemeye konmas zorunlu olan bu hususlardan biri veya bazlar eksik yahut geersiz olan bir kollektif irket, adi irket hkmnde olup, Trk Borlar Kanununun adi irketlere ilikin hkmleri uygulanr (TTK. m. 214). Kollektif irketin szlemesi hazrlandktan sonra kollektif irketi kuranlar, irket szlemesinin noterce onayl bir suretini, onay tarihinden itibaren on be gn iinde irket merkezinin bulunduu yerdeki ticaret siciline vererek irketin tescilini istemek zorundadr (TTK. m. 215). Kollektif irketin tescili iin Ticaret Sicil Memurluuna verilecek olan dilekenin ekinde aadaki belgeler bulunmaktadr. irket szlemesi (iki adet), Ticari durum tasdiknamesi, Ortaklarn nfus czdan suretleri, mza sirkleri (iki adet), Ehliyet belgeleri.
77

Ticaret sicil memurluunca irket tescil edildikten sonra Ticaret Sicil Gazetesine bavurarak ilan ettirilir. Bylece irket tzel kiilik kazanmaktadr. Bu tarihten itibaren irketin tzel kiilii adna aadaki bildirimlerde bulunmas gerekmektedir. Vergi dairesine (Tzel kiilik kazanldktan sonra), Belediyeye (1 ay iinde), Kollektif irkette ii altrlacaksa Sosyal Gvenlik Kurumuna (i altrlmaya balayaca tarihten nce), Kollektif irkette ii altrlacaksa alma ve Kurumu l Mdrlne. lgili olduklar kurum ve mesleki teekkllere (Ticaret Odas, Sanayi Odas gibi)

Vergi mkellefi tzel kiilie sahip kollektif irketler deil; irketin ortaklardr. Gelir vergisi mkellefi ortaklarn her biri, ikamet ettikleri yerin vergi dairesine ayr dilekelerle bavurarak gelir vergisi numaras almalar gerekmektedir. Ayrca ortaklarn her birinin Ba-Kur Kurumuna yeliini yaptrmas da zorunludur.

Kollektif irketin kurulu srecinde hangi ilemler gerekletirilir?

Sermaye irketleri
Sermaye irketleri, gcn ve ticari itibarn kendi sermayesinden alr ve ortaklar irket alacakllarna kar irkete koyduklar sermaye paylar ile sorumludurlar. Gnmzde bata limited irketler olmak zere anonim irketler kuruluu en ok tercih edilen irket tr olarak sermaye irketleridir. Sermaye irketlerinin tercih nedeni ise, yatrmclarn daha ok byk sermaye gerektiren ilere girime istei, ortaklarn sorumluluklarn snrlama istei, bakalarnn servet, bilgi, beceri ve emeinden yararlanmann yannda salanan vergi avantajlardr. Vergileme bakmnda sermaye irketleri tzel kiilik olarak kendisi vergi mkellefidir ve kurumlar vergisi der. Limited irket ve Anonim irket kurulurken yatrmclar nakdi ve ayni sermaye koyarak bu irketleri kurarlar. Kurucu ortaklar irket trne gre ilgili asgari sermayeyi taahht ederler ve ortaklar sermayenin tamamn kuruluta koymak zorunda deildirler. Ortaklar taahht ettikleri sermaye irket szlemesine gre isterlerse kuruluta bir ksmn kalan ksmn ise deiik tarihlerde olmak zere yl iinde irkete koyabilirler. Yatrmc patent bulu gibi ayni sermaye koyarsa bunlarn deerinin mahkemece bilirkii raporuyla tespit edilmesi gerekir. irketlere verilecek ticaret unvan, Trk Ticaret Kanununun 46inci maddesi gereince irketin faaliyet konusunu gsterecek ekilde tespit edilir. Yeni kurulan irketin isminin (nvannn) Gmrk ve Ticaret Bakanlnn web sitesinden bir kk kelime ve 3 i kolu olarak sorgulanmas gerekir. Daha nce ayn veya benzer isimde kaytl irket varsa izin verilmez ve yeni kurulacak irket isminin deitirilmesi gerekir.

Sermaye irketlerinin zellikleri nelerdir? Sermaye irketleri yllk elde ettikleri kr zerinden %20 Kurumlar Vergisi derler. Ayrca bu tr irketler yl iinde elde ettikleri er aylk kr zerinden %20 de Geici Vergi derler ve yl iinde denen vergiler yl sonunda denecek Kurumlar Vergisinden dlr. Bu iki irkette kr TTK, irket ana szlemesi, irket genel /ortaklar kurulu kararna gre datlr. TTKye gre krn bir ksm datlmayarak sermayenin %20sini buluncaya kadar irkette yedek (ake) ayrlarak irkette braklr. Yedeklerden sonra kalan kr ortaklara datlr. Kar datm srasnda ortaklara datlan kr zerinde %10 Gelir Vergisi kesilerek Vergi Dairesine yatrlr.
78

Sermaye irketlerinde kar datm nasldr?

Limited irket Kuruluu

Limited irket, bir veya daha fazla gerek ve tzel kii tarafndan bir ticaret nvan altnda kurulan, esas sermayesi belirli ve ortaklarn sorumluluklarnn koymay taahht etmi olduklar esas sermaye paylar ile snrl olan irkettir. Limited irket sermayesinin Anonim irkete gre daha az olmas vb. nedenlerle piyasada en ok tercih edilen irkettir. Limited irketlerde irket szlemesinin yazl ekilde yaplmas ve kurucularn imzalarnn noterce onaylanmas arttr. irket szlemesinde aadaki hususlarn aka yer almas gereklidir (TTK, 576/1.m): irketin ticaret unvan ve merkezinin bulunduu yer, Esasl noktalar belirtilmi ve tanmlanm bir ekilde, irketin iletme konusu, Esas sermayenin itibar tutar, esas sermaye paylarnn says, itibar deerleri, varsa imtiyazlar, esas sermaye paylarnn gruplar, Mdrlerin adlar, soyadlar, unvanlar, vatandalklar, irket tarafndan yaplacak ilanlarn ekli.

Limited irketlerde esas sermaye en az 10.000.- Trk Lirasdr. zerlerinde snrl ayni bir hak, haciz veya tedbir bulunmayan; nakden deerlendirilebilen ve devrolunabilen, fikr mlkiyet haklar ile sanal ortamlar ve adlar da dhil, malvarl unsurlar ayni sermaye olarak konulabilir. Hizmet edimleri, kiisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemi alacaklar sermaye olamaz (TTK, 581/1.m). irket, kanuna uygun olarak dzenlenen irket szlemesinde, kurucularn limited irket kurma iradelerini aklayp, sermayenin tamamn artsz taahht etmeleri ve nakit ksm hemen ve tamamen demeleriyle kurulur. irket szlemesinin dzenlenmesinden sonra, tescil iin, irket merkezinin bulunduu yerdeki ticaret siciline bavurulur. Bavuru, mdrlerin tm tarafndan imzalanr. Bavuruya aadaki belgeler eklenir (TTK, 586/2.m): irket szlemesinin onaylanm bir rnei, Ekleri ile birlikte dzenlenmi kurucular beyan, Yerleim yerleri de gsterilerek irketi temsile yetkili kiileri seimini gsterir belge.

irket szlemesinin tamam, kurucularn imzalarnn noterce onaylanmasn izleyen otuz (30) gn iinde, irketin merkezinin bulunduu yer ticaret siciline tescil ve Trkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan olunur. Limited irket, ticaret siciline tescil ile tzel kiilik kazanr (TTK, 588/1.m). Tescilden nce irket adna ilem yapanlar, bu ilemler dolaysyla ahsen ve zincirleme sorumludur (TTK, 588/3.m). Ana szlemeye ait damga vergisi hesaplanarak yasal sre iinde vergi dairesine yatrlmas gerekmektedir.

Ticaret Siciline Tescil

Ana szlemenin noterden onayndan sonra tescil iin, irket merkezinin bulunduu yerdeki ticaret siciline bavurulur. (TTK 586) Bavuru, mdrlerin tm tarafndan imzalanr. Bavuruya aadaki belgeler eklenir: irket szlemesinin onaylanm bir rnei, Ekleri ile birlikte kurucular beyan, Yerleim yerleri de gsterilerek irketi temsile yetkili kiileri var gsterir belge,
79

Ayrca ticaret siciline tescilde aadaki gibi belgeler istenir, Unvan altna atlm imza beyannamesi (Noter onayl), Taahhtname, Sermayenin % 01i tutarnda Tketicinin Korunmas Fonu hesabna T.C. Merkez Bankas veya T.C. Ziraat Bankasna yaplan deme makbuzu, Ortaklarn fotorafl nfus czdan suretleri, Ayni sermaye konulmu ise mahkeme karar ve mahkeme onayl bilirkii raporu, Kurulular arasnda tzel kii var ise kurulacak irkete itirak karar (Noter onayl), Yabanc ortak gerek kii ise pasaport ya da kimlik belgesi suret, Trkiyede ikamet eden yabanc ortak iin dviz transferi gerekmediini gsteren yaz ve oturma izin belgesi asl ya da noter onayl sureti, Sermayenin pein deme ksm varsa bunu gsteren banka belgesi, Tescil har makbuzu asl, Limited irketler de sermaye irketi olduundan vergi dairesi nezdinde verilecek olan belgeler

irketin ticaret veya Sanayi Odasna ilgili evraklar vererek kaydolur. Ayrca irket vergi dairesine ilgili evraklarla bavurularak Kurumlar Vergisi numaras alnr. Gerekli defter ve belgeler temin edilerek irket faaliyetlerine balanr. irket gerekli evraklarla Sosyal Gvenlik Kurumuna bavurularak numara alnr. Ortaklar iin SGK ye kayt yaptrlr. yerinde sigortal ii altracaksa nce i yeri sicil numaras alnr. Bunun iin iletme kurucusu tarafndan tanzim edilen i yeri bildirgesi, ii altrmaya balayaca tarihten nce kuruma verilir veya iadeli taahhtl posta yoluyla gnderilir.

Anonim irket Kuruluu

Anonim irket, sermayesi belirli ve paylara blnm olan, borlarndan dolay yalnz malvarlyla sorumlu bulunan irkettir). Pay sahipleri, sadece taahht etmi olduklar sermaye paylar ile ve irkete kar sorumludur. (TTK. 329) Yani bu irket trnde sorumluluk snrldr. Tamam esas szlemede taahht edilmi bulunan sermayeyi ifade eden esas sermaye 50.000 Trk Lirasndan ve sermayenin artrlmasnda ynetim kuruluna tannm yetki tavann gsteren kaytl sermaye sistemini kabul etmi bulunan halka ak olmayan anonim irketlerde balang sermayesi 100.000 Trk Lirasndan aa olamaz. Bu en az sermaye tutar Bakanlar Kurulunca artrlabilir. Bu Kanun anlamnda kaytl sermayeli anonim irketlerde balang sermayesi, kuruluta ve sisteme ilk geildiinde haiz olunmas zorunlu sermayedir; karlm sermaye ise, karlm paylarn tmnn itibar deerlerinin toplamn temsil eder. Halka ak olmayan anonim irketler gerekli artlar artk haiz olmadklar takdirde, Sanayi ve Ticaret Bakanlndan izin alarak kaytl sermaye sisteminden kabilecekleri gibi, bu sisteme alnrken aranan nitelikleri kaybettiklerinde, istemleri bulunmasa bile ayn Bakanlk tarafndan sistemden kartlrlar (TTK 332). Anonim irketlerin zellikleri yle sralanabilir; En az 50.000 sermaye ile kurulur ( kaytl sermaye 100.000den aa olamaz), Ortaklar gerek ve tzel kiilerden oluabilir, Yasal olan her trl ticari ve snai faaliyette bulunabilirler, Tzel kiilie sahiptir, irket sermayesi belirli paylara blnmtr. Bu paylar, hisse senetleri temsil eder,
80

irket ve ortaklarnn sorumluluu sahip olduklar sermaye ile snrlanmtr. Yani snrl sorumluluk sz konusudur, irketin faaliyet konusu ve ad irket szlemesinde aka belirtilir, Ortaklktan ayrlmak kolaydr. Hisse senetlerinin devri ile ortaklktan ayrlmak olanakldr, irketin faaliyet konusunun ticaret unvannda belirtilir, irketin kendisi kurumlar vergisi mkellefidir, Anonim irketler hisse senedi ve tahvil karabilirler, Bankaclk ve sigortaclk faaliyetlerinde bulunabilirler, Emek sermaye olarak konulamaz.

Hukuksal anlamda kurulu, anonim irket ana szlemesinin yazl olarak hazrlanp, kurucular tarafndan imzalanmas ve imzalarn noter tarafndan tasdiki ile balar, ticaret siciline tescil ile sona erer. Ticaret siciline tescille irket tzel kiilik kazanr. Anonim irket, kurucularn, kanuna uygun olarak dzenlenmi bulunan, sermayenin tamamn demeyi, artsz taahht ettikleri, imzalarnn noterce onayland esas szlemede, anonim irket kurma iradelerini aklamalaryla kurulur (TTK. m. 335). Esas szleme, kurucular beyan, deerleme raporlar, ayn ve iletme devralnmasna ilikin olanlar da dhil olmak zere, kurulmakta olan irketle, kurucular ve dier kiilerle yaplan ve kurulula ilgili olan szlemeler ile ilem denetisi raporu, kurulu belgeleridir. (TTK.m. 336). Esas szleme yazl ekilde yaplmal ve btn kurucularn imzalar noterce onaylanmaldr (TTK.m. 339). lk ynetim kurulu yeleri esas szleme ile atanr. Esas szlemeye aadaki hususlar yazlr: irketin ticaret unvan ve merkezinin bulunaca yer, irketin iletme konusu, irketin sermayesi ile her payn itibar deeri, deme ekil ve artlar, Pay senetlerinin nama veya hamiline yazl olacaklar; belirli paylara tannan imtiyazlar; devir snrlamalar, Paradan baka sermaye olarak konan haklar ve aynlar; bunlarn deerleri; bunlara karlk verilecek paylarn miktar, bir iletme ve ayn devir alnmas sz konusu olduu takdirde, bunlarn bedeli ve irketin kurulmas iin kurucular tarafndan irket hesabna satn alnan mallarn ve haklarn bedelleriyle, irketin kurulmasnda hizmetleri grlenlere verilmesi gereken cret, denek veya dln tutar, Kurucularla ynetim kurulu yelerine ve dier kimselere irket krndan salanacak menfaatler, Ynetim kurulu ye saylar, bunlardan irket adna imza koymaya yetkili olanlar, Genel kurullarn toplantya nasl arlacaklar; oy haklar, irket bir sre ile snrlandrlmsa, bu sure, irkete ait ilanlarn nasl yaplaca, Pay sahiplerinin taahht ettii sermaye paylarnn trleri ve miktarlar, irketin hesap dnemi.

Anonim irketlerde sermaye tutarna ilikin dzenlemeler nelerdir?

81

irket kuruluu Ticaret Sicil Memurluuna tescil ettirilir. Ticaret siciline tescil ile irket tzel kiilik kazanm olur. Tescilden sonra ilana tabi hususlar Ticaret Sicil Gazetesinde ilan ettirilir. Ticaret siciline tescil ile anonim irket tzel kiilik kazanr. Anonim irketin tescil ve ilanndan sonra vergi dairesine ilgili evraklarla bavurularak Kurumlar Vergisi numaras alnr. Gerekli defter ve belgeler temin edilerek irket faaliyetlerine balanr. Ayrca, ilgili meslek kurulularnda bavurularak kayt yaptrlr. alanlarla ilgili olarak SGK ye bildirimde bulunulur ve Belediyeden nceki ksmlarda akland gibi yeri Ama zin Belgesi almak iin mracaatta bulunulur.

Anonim irketlerde kurulu nasl gerekleir?

Tutulmas Gereken Defterler ve Kayt Dzeni

Limited ve anonim irketlerde; yevmiye defteri, envanter defteri ve byk defter notere tasdik ettirilerek iin balangcndan itibaren mali ilemler bu defterlere kaydedilir. in gerei olarak; perakende sat fii, fatura, irsaliye ve gider makbuzu gibi gerekli olan belgeler VUK gereince yetkili matbaalara bastrlr. letme deme kaydedici cihaz (yazar kasa) kullanlacak ise onunla ilgili yasal izinler alnarak onayl cihaz temin edilir. Yazar kasa kullanmak zorunda olanlar yasal sresi iinde yazar kasa almak ve kullanmak zorundadr. Bunun iin dileke ile vergi dairesine mracaat edilir. Vergi dairesince verilen matbu izin yazs ile yazar kasa satn alnr. Yetkili servislerce gerekli ilem yapldktan sonra fatura, yazar kasa ruhsatnn fotokopileri ve ilk kesilen fi rnek olarak eklenip dileke ekinde vergi dairesine verilir. Gerekli onay alndktan sonra tasdik edilen yazar kasa levhas iletmeye verilir. Ayrca irketler aldklar kararlar yazacaklar bir karar defteri alarak notere tasdik ettirilir.

Kurulacak letmelerde Vergi Planlamas

Yrrlkteki vergi kanunlar mkelleflere belge dzenleme, defter tutma, ibraz etme ve saklamann yan sra baz bildirimlerde bulunma ykmllkleri de getirmektedir. letmeler, bata Maliye olmak zere kamu kurumlarna kar bildirim ykmllklerini beyannameler araclyla gerekletirirler. Beyannameler, belirtilen tarihlerde elektronik ortamda ya da yazl olarak dzenlenerek ilgili kurumlara verilmelidir.
Tablo 4.1: Verilmesi Gereken Beyannameler, Beyan Sreleri Ve deme Zamanlar

VERG BEYANNAMES Gelir Vergisi Basit Usulde Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Geici Vergi Muhtasar Beyanname (Aylk) Muhtasar Aylk) Beyanname (

BEYAN DNEM 1 - 25 Mart 1 - 15 ubat 1 - 25 Nisan 1-14 Mays, 1-14 Austos, 1-14 Kasm, 1-14 ubat Takip eden ayn 1-23 aras 1-23 Ocak, 1-23 Nisan, 1-23 Temmuz, 1-23 Ekim Her Ayn 1-24 aras

DEME ZAMANI 1-31 Mart ve 1-31 Temmuz 1-29 ubat ve 1-30 Haziran 1 - 30 Nisan 1-17 Mays, 1-17 Austos, 1-17 Kasm, 1-17 ubat Takip aras eden ayn 1-26s

1-26 Ocak, 1-26 Nisan, 1-26 Temmuz, 1-26 Ekim Her ayn 1-26 aras deme

Katma Deer Vergisi

82

 BYTME
Kurulan yatrmn bytlmesi veya yeni yatrmlar yaplabilmesi amacyla sermaye artrlabilir veya baka bir iletme ile birleebilir.

Sermaye Artrma
Kurulu sonrasnda ortaya kan koullar ve irketlerde bymenin ortaya kard faaliyet genilemesinin bir sonucu olarak artan fon ihtiyac sermaye artrmay zorunlu klar. irketlerde sermaye artrm, i ve d kaynaklardan yararlanlarak deiik ekillerde yaplabilir. D kaynaklardan sermaye artrma; yeni hisse senedi karmak, mevcut ortaklarn sermaye paylarnn artrlmas, yeni ortak veya ortaklar alnmas ve primli sermaye artrm eklinde gerekletirilir. kaynaklardan sermaye artrm ise, irket bilanosunda zkaynaklar blmnde yer alan yedek akeler ve datlmam karlar ile yeniden deerleme deer artlarn sermayeye ilave etmek, sermaye taahhdn ykseltmek veya irketlerin sahip olduklar itirak ve gayrimenkullerinin satndan doan karlar sermayeye eklemeleri eklinde gerekleir.

ahs irketlerinde Sermayenin Artrlmas

ahs irketleri kuruluundan belli bir sre sonra eitli nedenlerle sermaye arttrma gereksinimi duyabilir. irketin sermaye attrmasn gerekli klan nedenler yle sralanabilir; Parann satn alma gcnde meydana gelen dmeler (enflasyon) nedeniyle sermaye yetersiz duruma gelmi olabilir, irket i hacminin genilemesi nedeniyle sermaye yetersiz duruma gelmitir, Uygulanan hatal sat ve yatrm politikalar sonucu sermaye yetersiz duruma gelmitir.

Yukarda saylan nedenlerden dolay irketler sermaye arttrmak zorundadrlar. Sermaye arttrlmas irket szlemesindeki yasal unsurlardan birisi olan sermayede deiiklik yaplmasn gerektirir. Yani irket szlemesi deiecek ve yenilenecektir. Bu da irket sermaye artrmna giderken kurulu aamasnda izledii yasal srecin tekrar edilmesini gerektirir. irket sermaye artrmna giderken u yollardan birisine bavurur; irketin mevcut ortaklar sermaye paylarn artrr, Ortaklar kar paylarn ekmeyerek sermayeye ekler, irkete yeni ortak veya ortaklar alnr, irket baka bir irketle birleir.

Ortaklarn Sermaye Paylarnn Arttrlmas

irket sermayesinin yetersiz kalmas durumunda ilk bavurulan yollardan birisi irket ortaklarn sermaye paylarnn ykseltilmesidir. Sermaye payn arttrma sermayeye oranl olabilecei gibi eit payl da olabilir.

irkete Yeni Ortak Alnmas

ahs irketlerinde ek sermaye gereksinimi iin tercih edilen bir dier yol, yeni ortak almaktr. Yeni ortak alnmasndan nce dnem karnn ortaklara paylatrlmas ve irkete ait erefiye zerinde ortaklarn anlamaya varmas gerekmektedir.

Sermaye irketlerinde Sermaye Art

Ticari irketlerin amalar kar elde etmektir. Bu hedefe ulamak iin ok byk aba sarf ederler. Zaman iinde de faaliyetleri daha geni bir alana yaylr ve i hacimleri artar. Bu gelimeler beraberinde irketin de sermaye yapsnn gl olmasn gerektirir. irketin ilk kurulu aamalarndaki sermayesi yetersiz gelmeye balar. Ya da zaman iinde yksek enflasyon nedeniyle sermaye yetersiz gelmeye balar.
83

Limited irkette sermaye genelde kar ve yedeklerin sermayeye ilavesi suretiyle i kaynaktan veya ortaklarn sermaye arttrlmas veya yeni ortak alnmas suretiyle d kaynaktan yaplabilir. Anonim irketlerde sermaye artrlmas limited irkete gre biraz farkllk gsterir. Bu konu aada ele alnmtr.

Anonim irketlerde Sermaye Deiiklikleri

Anonim irketlerin sermayelerinde eitli nedenlerle deiiklikler olmaktadr. Genel kurul, aksine esas szlemede hkm bulunmad takdirde, kanunda ngrlen artlara uyarak, esas szlemenin btn hkmlerini deitirebilir; mktesep ve vazgeilmez haklar sakldr. Genel kurul, esas szlemenin deitirilmesi iin toplantya arld takdirde Gmrk ve Ticaret Bakanlnn izninin alnmasnn gerekli olduu irketlerde izni alnm, dier irketlerde, ynetim kurulunca karara balanm bulunan deiiklik taslann, deitirilecek mevcut hkmlerle birlikte ilan gerekir. Genel kurulun kararna irket sermayesinin en az yarsnn onay ile uygulanr. (TTK 453) Anonim irketlerde sermaye i kaynaklardan veya d kaynaklardan artrlabilir. Anonim irketler esas szleme veya genel kurul kararyla ayrlm ve belirli bir amaca zglenmemi yedek akeler ile kanuni yedek akelerin serbeste kullanlabilen ksmlar ve mevzuatn bilanoya konulmasna ve sermayeye eklenmesine izin verdii fonlar sermayeye dntrlerek sermaye i kaynaklardan artrlabilir. TTK 463 maddesine gre Anonim irketler arta balda sermaye art yapabilirler. TTK arta bal sermaye artrm dzenlenmitir. Genel kurul, yeni karlan tahviller veya benzeri borlanma aralar nedeniyle, irketten veya topluluk irketlerinden alacakl olanlara veya alanlara, esas szlemede deitirme veya alm haklarn kullanmak yoluyla yeni paylar edinmek hakk salamak suretiyle, sermayenin arta bal artrlmasna karar verebilir. Sermaye, deitirme veya alm hakk kullanld ve sermaye borcu takas veya deme yoluyla yerine getirildii anda ve lde kendiliinden artar. kaynaklardan yaplan sermaye artrmnn hangi kaynaklardan karland, bu kaynaklarn gereklii ve irket malvarl iinde var olduklar konusunda garanti verilir.

D Kaynaktan Artrm Esas Sermaye Sisteminde

TTK 459 maddesine gre; artrlan sermayeyi temsil eden paylarn tamam ya deiik esas szlemede ya da itirak taahhtnamelerinde taahht edilir. tirak taahhd, yeni pay almaya ilikin, kaytsz, artsz ve yazl olarak yaplr. tirak taahhtnamesi, taahhtnamenin verilmesine sebep olan sermaye artrm belirtilerek; taahht edilen paylarn saylarn, itibar deerlerini, cinslerini, gruplarn, pein denen tutar, taahhtle bal olunan sreyi ve varsa karma primi ile taahht sahibinin imzasn ierir.

Kaytl Sermaye Sisteminde

TTK 460 maddesine gre, halka ak olmayan bir anonim irkette, ilk veya deitirilmi esas szleme ile, esas szlemede belirlenen kaytl sermaye tavanna kadar sermayeyi artrma yetkisi, ynetim kuruluna tannd takdirde, bu kurul, sermaye artrmn, kanundaki hkmler erevesinde ve esas szlemede ngrlen yetki snrlar iinde gerekletirebilir. Bu yetki en ok 5 yl iin tannabilir.

RKETLERDE BRLEME
irketlerde bir byme eklide baka bir irket ile birlemedir. Ayrca irketler ekonomik yaamn gerei olarak byme, sinerji oluturma, lek ekonomisinden yararlanma, faaliyet alann eitlendirme ve riski azaltma, rekabet avantaj salama, iyi bir ynetime sahip olma, deerli snai haklara sahip olma, ynetim baarszlklarndan kurtulma, finansal sorunlar ama ve vergi avantaj elde etme gibi eitli nedenlerle birleebilirler.
84

TTK. 136. maddesine gre irketler; bir irketin dierini devralmas, teknik terimle devralma eklinde birleme veya yeni bir irket iinde bir araya gelmeleri, teknik terimle yeni kurulu eklinde birleme, yoluyla birleebilirler. Birlemede, kabul eden irket devralan, katlan irket devrolunan diye adlandrlr. Birleme, devrolunan irketin malvarl karlnda, bir deiim oranna gre devralan irketin paylarnn, devrolunan irketin ortaklarnca kendiliinden iktisap edilmesiyle gerekleir. Birleme szlemesinde ayrlma akesini de ngrebilir. Birlemeyle, devralan irket devrolunan irketin malvarln bir btn hlinde devralr. Birlemeyle devrolunan irket sona erer ve ticaret sicilinden silinir. TTK 137. Maddesine gre sermaye irketleri; Sermaye irketleriyle, Kooperatiflerle ve Devralan irket olmalar artyla, kollektif ve komandit irketlerle, birleebilirler.

ahs irketleri ise; ahs irketleriyle, Devrolunan irket olmalar artyla, sermaye irketleriyle, Devrolunan irket olmalar artyla, kooperatiflerle, birleebilirler.

irketlerde byme hangi yollarla gerekletirilir?

85

zet
Yatrmcnn iletmenin hukuki yapsna ilikin tercihi, vergi ykmll asndan Basit usulde vergilendirme ve gerek usulde vergilendirme olmak zere iki tr vergilendirme usuln ortaya karr. Kk ticaret ve sanat erbab iin ngrlen basit usulde vergilendirme kapsamnda bulunan mkellefler, muhasebe defteri tutmama, vergi tevkifat yaplmama ve muhtasar beyanname vermeme, geici vergi dememe, teslim ve hizmetleri katma deer vergisinden istisna olmas gibi avantajlara sahiptirler. Kazanlar gerek usulde vergilendirilen yatrmclar defter tutma bakmndan 1. snf tccarlar ve 2. snf tccarlar olarak ayrlrlar. 1.snf tccarlar, ticari kazanlarn bilano esasna gre; yevmiye defteri, defter-i kebir ve envanter defteri tutmak suretiyle tespit ederken, 2.snf tccarlar ticari kazanlarn iletme hesab esasna gre; iletme hesab defteri tutmak suretiyle tespit etmek durumundadr. Kollektif ile komandit irket ahs irketi; anonim, limited ve sermayesi paylara blnm komandit irket sermaye irketi saylr. Tzel kiilie sahip olmakla beraber piyasadaki gcn ve ticari itibarn irketin sermayesi yannda, ortaklarn ahsi servetleri ve itibarlarndan alan irketlerdir. irket alacakllarna kar ortaklarnn snrsz ve zincirleme sorumludurlar. Bu nedenle ahs irketlerinin kurulmas daha ok birbirini yakinen tanyan ve birbirine gvenen ahslar arasnda tercih edilmektedir. ahs irketleri vergi mkellefi deildir. irket ortaklar ayr ayr Gelir Vergisi mkellefidir. Ortaklar, irketten alm olduklar kr paylar zerinden Gelir Vergisi derler. Sermaye irketleri, gcn ve ticari itibarn kendi sermayesinden alr ve ortaklar irket alacakllarna kar irkete koyduklar sermaye paylar ile sorumludurlar. Sermaye irketlerinin tercih edilme nedeni ise, yatrmclarn daha ok byk sermaye gerektiren ilere girime istei, ortaklarn sorumluluklarn snrlama istei, bakalarnn servet, bilgi, beceri ve emeinden yararlanmann yannda salanan vergi avantajlardr. Vergileme bakmnda sermaye irketleri tzel kiilik olarak kendisi vergi mkellefidir ve Kurumlar Vergisi der. Anonim irket kurulu ilemleri, irket ana szlemesinin yazl olarak hazrlanp, kurucular tarafndan imzalanmas ve imzalarn noter tarafndan tasdiki ile balar, ticaret siciline tescil ile sona erer. Ticaret siciline tescille irket tzel kiilik kazanr. irketlerde Byme sermaye artrma veya bir baka iletme ile birleme yolu ile gerekletirilir. irketlerde sermaye artrm, i ve d kaynaklardan yararlanlarak deiik ekillerde yaplabilir. irketler; bir irketin dierini devralmas, teknik terimle devralma eklinde birleme veya yeni bir irket iinde bir araya gelmeleri, teknik terimle yeni kurulu eklinde birleme, yoluyla birleebilirler. Birleme, devrolunan irketin malvarl karlnda, bir deiim oranna gre devralan irketin paylarnn, devrolunan irketin ortaklarnca kendiliinden iktisap edilmesiyle gerekleir.

86

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki yatrmclardan hangisi basit usulde vergilendirmeden yararlanabilir? a. Ayakkab ve anta tamirat ile uraanlar b. Gemi alm satm ile uraanlar c. naat ve onarm taahht ii yrtenler d. ehirleraras yapanlar e. Kuyumcular 2. Aadakilerden hangisi d kaynakla byme yntemlerinden deildir? a. Yeni ortak veya ortaklar almak b. Yeni hisse senedi karmak c. Mevcut ortaklarn sermaye paylarn artrmas d. Primli sermaye artrm yapmak e. Yedek ake ve datlmam sermayeye ilave etmek karlar yk ve yolcu tamacl 6. TTK 137. maddesine gre sermaye irketleri, aadakilerden hangisiyle birleemez? a. Devralan irket olmalar artyla, kolektif irketlerle b. Devralan irket olmalar artyla, komandit irketlerle c. Devrolunan irket olmalar artyla, ahs irketleriyle d. Kooperatiflerle e. Sermaye irketleriyle 7. Limited irketlerde, ana szlemenin noterden onayndan sonra, ncelikle bavuru yaplacak yer aadakilerden hangisidir? a. Belediye b. Sanayi odas c. Vergi dairesi d. Esnaf ve sanatkarlar odas e. Ticaret sicili 8. Aadakilerden hangisi birinci snf tccarlar tarafndan tutulmas yasal olarak zorunlu olmayan bir defterdir? a. Yevmiye defteri b. Byk defter c. Envanter Defteri d. Kasa Defteri e. letme Hesab Defteri 9. Esnaf Muafl Belgesi hangi kurum tarafndan verilir? a. Vergi Dairesi b. Belediye c. Ticaret Odas d. Sanayi Odas e. Esnaf ve Sanatkarlar Odas 10. 6102 sayl TTKya gre bir anonim irket en az ka ortak ile kurulabilir? a. 1 b. 2 c. 3 d. 5 e. 10
87

3. Gerek kiilerde ie balama bildirimi, i balama tarihinden itibaren ka gn ierisinde vergi dairesine yaplmaldr? a. 7 b. 15 c. 10 d. 30 e. 60 4. Basit usulde vergi mkellefleri vergi ykmllklerini yerine getirme zaman ve ekli aadakilerden hangisidir? a. ubat-Haziran aylarnda iki eit taksitle b. Haziran aynda tek deme eklinde c. Mart- Haziran- Eyll ve Aralk aylarnda drt eit taksitle d. Ocak aynda tek deme eklinde e. Nisan Eyll aylarnda iki eit taksitle 5. Sermaye irketlerinde dnem kr zerinden hesaplanan kurumlar vergisi oran nedir? a. 5 b. 10 c. 15 d. 20 e. 25

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yantnz yanl ise Basit Vergilendirilen letme Kurulmas konuyu yeniden gzden geiriniz. Usulde balkl

Sra Sizde Yant Anahtar Sra Sizde 1

ahs iletmesinin kurulu srecinde, kurulua ilikin kamu kurumlarna bildirimler dnda hukuki yapdan kaynaklanan herhangi bir dzenleme bulunmamaktadr.

2. e Yantnz yanl ise Sermaye Artrma balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 3. c Yantnz yanl ise Basit Usulde Vergiye Tabi letme Kurulu lemleri balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 4. a Yantnz yanl ise Basit Usulde Vergiye Tabi letme Kurulu lemleri balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 5. d Yantnz yanl ise Sermaye irketleri balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 6. c Yantnz yanl ise irketlerde Birleme balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 7. e Yantnz yanl ise Limited irketlerin Kuruluu balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 8. e Yantnz yanl ise Gerek Usulde Vergilendirilen letme Kurma artlar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 9. b Yantnz yanl ise ahs letmesi Kurma balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 10. a Yantnz yanl ise Anonim irket Kuruluu balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 2
Kendi iinde bilfiil alan, kanunda belirtilen azami kira bedelini amayan ve ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolaysyla gerek usulde Gelir Vergisi'ne tabi olmayan mkellefler basit usulde vergilemeye tabidirler.

Sra Sizde 3
Basit usul koullarn tamayan gelir vergisi mkelleflerinin ticari kazanlar gerek usule gre tespit edilir. Kazanlar gerek usulde vergilendirilen yatrmclar tutmak zorunda olduklar defterler ynnden 1. snf tccarlar ve 2. snf tccarlar olarak ayrlrlar.

Sra Sizde 4
irketin piyasadaki g ve ticari itibarnn irketin sermayesi yannda, ortaklarn ahsi servetleri ve itibarlarna dayand ve irket alacakllarna kar ortaklarn snrsz ve zincirleme sorumlu olduu irket trdr.

Sra Sizde 5
Kollektif irketin kuruluu srasyla, irket szlemesinin hazrlanmas ve notere onaylatlmas, ticaret siciline tescil ve ilan ile irket tzel kiilii adna Vergi Dairesi, Belediye, Sosyal Gvenlik Kurumu, Blge alma Mdrl ve ilgili kurum ve meslek teekkllerine bildirimlerde bulunma ilemleri gerekletirilerek tamamlanr.

Sra Sizde 6
Sermaye irketleri, gcn ve ticari itibarn kendi sermayesinden alr ve ortaklar irket alacakllarna kar irkete koyduklar sermaye paylar ile sorumludurlar. Vergileme bakmnda sermaye irketleri tzel kiilik olarak kendisi vergi mkellefidir ve Kurumlar Vergisi der.

88

Sra Sizde 7
Sermaye irketlerinde kar, TTK, irket ana szlemesi ve irket genel /ortaklar kurulu kararlarna gre datlr. Karn datlmayarak iletmede braklan ksmlarna yedek ake, ortaklara datmna karar verilen ksmna ise kar pay ( temett) ad verilir.

Yararlanlan Kaynaklar
Akdoan Abdurrahman, Vergi Hukuku ve Trk Vergi Sistemi, 8. Bask, Gazi Kitabevi, Ankara, 2008. Ataman mit, irketler Muhasebesi, 4. Bask, Trkmen Kitabevi, stanbul, 2000. Atabey N. Ata, Raif Parlakkaya, Fahri Kurunel ve Ali Alagz, Ticaret ve Muhasebe Belgeleri, 1. Basm, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2001. Altu Osman ve Hanifi Ayboa, irket Kurulular, Evrim Yaynevi ve Ticaret Ltd. ti., stanbul, 1996. Bektre Sabri, Ylmaz Benligiray ve Davut Aydn (2008), irketler Muhasebesi, Ankara, Nisan Kitapevi, 2008. Ceylan Ali ve Turhan Korkmaz, Sermaye Piyasas ve Menkul Deerler Analizi, Ekin Kitabevi, Bursa, 2000. Gl Faruk, Hasan Ali Yldrm, idem zkaya Yldrm, irketler Muhasebesi, Ankara: Detay Yaynclk , 2010. Ildr Ali, irketler Muhasebesi, 2. Bask, Ankara: Sekin Yaynclk, 2009. Karabyk Lale Erdem, Menkul Kymetler Borsas ve Dier Yatrm Alternatifleri, Marmara Kitabevi, Bursa, 1997. Mutluer Kamil, Aykut Herekman, Fethi Heper ve Recai Dnmez, Trk Vergi Sistemi, 4. Bask, T.C. Anadolu niversitesi Yayn No: 1751, AF Yayn No: 904, Eskiehir, 2010. Osman Bozan ve Yunus Ceran, Muhasebe, Yaklam Yaynlar, Ankara, 2011. rten Remzi, Ortaklklar ve Muhasebe Uygulamalar, Ankara, Gazi Kitabevi, 1999. Parlakkaya Raif , Yunus Ceran, Ali Alagz ve Ayegl Hatipolu, irketlerde Muhasebe, Konya, 2011 Salam , Necdet, engel ,Salim, Yeni Ticaret Kanununa Gre irketler Muhasebesi. Ankara; Detay Yaynlar. 2011 Soydan Hakk ve Ali Ildr, irketler Muhasebesi, Alfa Yaynevi, stanbul, 2000. enyz Doan, Mehmet Yce ve Adnan Gerek, Trk Vergi Sistemi Dersleri, 5. Bask, Ekin Basm Yayn Datm, Bursa, 2011. Trk Ticaret Kanunu Kurumlar Vergisi Kanunu
89

Sra Sizde 8
Kurulu, anonim irket ana szlemesinin yazl olarak hazrlanp, kurucular tarafndan imzalanmas ve imzalarn noter tarafndan tasdiki ile balar, ticaret siciline tescil ile sona erer. Ticaret siciline tescille irket tzel kiilik kazanr.

Sra Sizde 9
Tamam esas szlemede taahht edilmi bulunan sermayeyi ifade eden esas sermaye 50.000 Trk Lirasndan ve sermayenin artrlmasnda ynetim kuruluna tannm yetki tavann gsteren kaytl sermaye sistemini kabul etmi bulunan halka ak olmayan anonim irketlerde balang sermayesi 100.000 Trk Lirasndan aa olamaz. Asgari sermaye tutar Bakanlar Kurulunca artrlabilir.

Sra Sizde 10
Byme, hisse senedi karmak, yeni ortak alnmas, yedek akeler, datlmam karlar ve yeniden deerleme deer artlarnn sermayeye ilave edilmesi gibi i ve d kaynaklardan yararlanlarak iletme sermayesini artrmak veya bir baka iletme ile birleme yolu ile gerekletirilebilir.

5
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Maliyet, analiz, maliyet analizi kavramlarn aklayabilecek, Proje maliyetlerini belirleyebilecek, Proje maliyet analizi konularn aklayabilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Maliyet Analiz Maliyet Analizi Maliyet Analiz Sreci Proje Analizi Proje Maliyeti Proje Maliyet Analizi

indekiler
Giri Analiz, Maliyet, Maliyet Analizi Kavramlar Proje Analizi Proje Maliyetleri Proje Maliyet Analizine Duyulan Gereksinim Proje Maliyet Analizi Proje Maliyet Analizi Sreleri

90

Proje Maliyet Analizi

GR
Kreselleme olgusunun etkisiyle kresel rekabet ortamnda rekabetin gittike iddetini artrmas ve rekabetin iletmeler aras rekabet boyutundan karak, lkeleraras rekabete dnmesi, iletmelerin varln devam ettirebilmesi iin hem ulusal pazarlarda ve hem de uluslararas pazarlarda faaliyet gstermesini, mterilerin-tketicilerin talep ettii rnleri (mal ve hizmetleri) istenilen kalitede ve fiyattan, tam zamannda pazara sunmalarn zorunlu klmtr. Yeni rn gelitirme, inovayon gibi kavramlarn n plana kt gnmzde kalknmann temeli olan yatrmlarn yaplmasnda projeler ncelikli hale gelmitir. Bu nedenle projelerin ok iyi bir biimde hazrlanmas ve seilmesi, projelere tahsis edilen kaynaklarn etkin, verimli ve karl bir biimde deerlendirilmesi gerekir. Proje yneticileri, projelerle ilgili yatrm kararlarn verirken deiik yntemler yardmyla en bata fizibilite ettleri olmak zere nakit akm ve dier verileri kullanarak teknik, ticari, finansman, ekonomik, sosyal, maliyet/etkinlik, fayda/maliyet, kurumsal ve evresel analizler yaparlar. Duyarllk analizleriyle test ederek proje hakknda karar verirler. Proje yneticileri iin karar vermede en nemli bilgilerden biri de projenin maliyetine ilikin bilgilerdir. Bu bakmdan proje yneticisinin proje hazrlk aamasndan balayarak her aamada o aamann gerektirdii gereki bir yaklamla proje maliyetini saptamas ve deerlendirmesi gerekir. Proje yneticisi, projenin zamannda ve belirli bir maliyetle tamamlanmasn ister; nk projenin yapm aamas uzun sreli bir iletmenin balangcdr. Projeyi gerekletirme maliyeti projenin sonraki iletme maliyeti zerinde de nemli bir etkendir. Dolaysyla proje maliyet analizi yaplmas proje analizi ve deerlemenin en nemli konularndan biridir.

ANALZ, MALYET, MALYET ANALZ KAVRAMLARI

Analiz kavram, bir konuyu temel paralarna ayrmak suretiyle, paralarn gerek btnle ve gerekse kendi aralarndaki ilikilerinin deiik yntemlerden yararlanlarak tanmlanmas, incelenmesi, yorumlanmas ve deerlendirilmesi biiminde sonuca ulama yolu olarak ifade edilebilir. Maliyet, belirli bir amaca ulamak iin katlanlan fedekarlklarn parasal ifadesidir. Mamul, mal ve hizmet retmek ya da sat deeri olan bir eye sahip olabilmek iin katlanlan llebilir fedakarlklarn (varlk ve hizmet tketimlerinin) parasal karldr. Bu balamda bir projenin maliyeti de o projenin tamamlanmasna kadarki tm maliyetleri iermektedir. Maliyet analizi, bir mal veya hizmetin retim maliyetini, onu oluturan unsurlara ayrarak her birimin ayrntl biimde incelenmesidir. Bu amala ou kez istatistiki yntemler kullanlr. Bylece maliyeti etkileyen faktrlerin nitelii, karlkl ilikiler, zamanla gsterdikleri deimeler incelenir ve maliyeti drmek ya da maliyet artlarn tespit etmek ve denetlemek iin alnmas gereken nlemler aratrlr. Maliyet analizleri, fiyatlamada, retim ve satn alma kararlarnda, yeni rn gelitirme ve pazarlama kanallarnn belirlenmesinde olduu gibi projelerle ilgi kararlarda da nemli bir yere sahiptir. Maliyetlerin kendilerini oluturan maliyet unsurlarna ayrtrlarak incelenmesidir. Basit gzlem yntemlerinden, gelimi istatistiki yntemlere kadar eitli analiz tekniklerinin kullanld bu tr analizde, sz konusu olan maliyet ile onu oluturan ve etkileyen unsurlarn nitelii, aralarndaki ilikiler ortaya konmaya allr. Maliyetlerin kontrol altnda tutulmas amacna ynelik olarak maliyetlerin incelenmesi olarak da ifade edilebilir.
91

Maliyet analizi, tahminlerin deerlendirilmesini, maliyet analizi iin bir veri taban oluturulmasn, proje maliyetlerinin deerlendirilmesini ve karar vericilerin kullanm iin tahminler yaplmasn kapsar. Genel olarak maliyet tahmini; bir projenin veya hizmetin maliyetlerine ilikin bir yarg ve deerlendirmedir, ancak maliyet analizinin ktlarndan sadece birisidir. Maliyet analizi sreci, bir projenin veya herhangi bir sistem alternatifinin kavram gelitirme aamasndan, Ar-Ge, kullanm ve kullanmdan karlmas da dahil olmak zere tm srete ortaya kabilecek maliyetleri hesaplamaya ynelik gelitirilmi bir yntem ve ilemler zinciridir. Maliyet analizi, bir mal veya hizmetin retim maliyetini, onu oluturan unsurlara ayrarak her birimin ayrntl biimde incelenmesidir. Maliyet analizleri, fiyatlamada, retim ve satn alma kararlarnda, yeni rn gelitirme ve pazarlama kanallarnn belirlenmesinde olduu gibi projelerle ilgili kararlarda da nemli bir yere sahiptir. Maliyet analizinin temel kavramlar ylece sralanabilir: 1. Kaynak planlamas: 2. Proje kapsamnn belirlenmesi, dalm aac, planlar hazrlanmas.

Maliyet tahmini: Faaliyet iin kaynak tahmini, Proje maliyeti bteleme, Maliyet temelinin oluturulmas.

3.

Maliyet kontrol: Performans raporlar, Projede maliyet izleme ve kontrol.

Tablo 5.1: Maliyet Analizi Aamalar

Model Tanmlama 1. Problem tanmlama 2. Hedeflerin belirlenmesi 3. Maliyet dalm aacnn oluturulmas

Maliyet Tahmini 1. Maliyet tahmin sreci 2. Maliyet tahmin yntemleri

Analiz

Karar Aamas

1. Duyarllk analizi 2. renme erisi analizi 3. Baaba noktas analizi 4. Risk ve belirsizlik analizi 5. Maliyet-etkinlik analizi

Alternatifler arasnda en uygun olann seilmesi

Kaynak: In, 2009: 40.

Maliyet analizi nedir? Neden yaplr?

92

PROJE ANALZ
Projeler ekonomideki kt kaynaklarn kullanlmas asndan birbirlerine rakiptir. Bir projenin seimi ona alternatif olan dier projelerden vazgeilmesi anlamna gelir. Alternatif projeler arasndan seim yaparak yatrm kararna ulama ilemine proje analizi denir. Proje analizi, temel olarak, projelerin tkettikleri kaynaklar (maliyet) ve rettikleri mal ve hizmetlerin (yarar) karlatrlmasdr. Bu karlatrma sonucunda en yksek net yarar salayan proje seilir. Proje analizi, proje kararnn alnmasnda projenin teknik, ticari, finansal, ekonomik ve sosyal alardan analiz edilmesi olarak tanmlanr. Proje analizi yaplmasnn amac, kaynaklarn etkin, verimli kullanm yoluyla mal ve hizmet retiminin performansa uygun bir biimde yrtlmesidir. Proje analizinde temel koul, projenin bilimsel temellere dayal olarak hazrlanmas, deerlendirilmesi, kaynaklarn etkin ve verimli bir biimde kullanlmas suretiyle projenin performansnn artrlmasdr. Buna gre bir proje ne kadar fazla say ve iyi bir biimde analiz edilirse performans da o kadar yksek olur.

Proje analizi nedir? Hangi amala yaplr? Kaynaklarn etkin ve verimli bir biimde lke kalknmasna katk salayacak iyi planlanm projelere tahsis edilmesi olduka nemlidir. Bu nedenle projelerin fizibilite ettleri, nakit akm tablolar ve dier veriler kullanlarak teknik, ticari, finansman, ekonomik, sosyal, maliyet/etkinlik, kurumsal ve evresel analizlerin yaplmas gerekir. Yaplan analizler sonucunda ortaya kan veriler duyarllk analizleriyle test edilerek projenin yaplabilir olup, olmad belirlenir. Bu nedenle de proje ynetimi ve deerlendirilmesinde projenin yarar ve maliyetlerini belirlemek, bir veya birden fazla projenin kabul edilebilirliini analiz edilebilmesi amacyla ortalama karllk oran, geri deme sresi, net bugnk deer, i karllk oran ve yarar/maliyet oran gibi daha yaygn olarak kullanlan eitli analiz yntemleri ve ltleri gelitirilmitir. Bu yntem ve ltler ticari, ekonomik, sosyal yarar ve maliyet analizlerinde kullanlr. Proje analizinde: Projenin incelenmesi ve projeyle retilen mal ve hizmetlerin deerlerinin belirlenmesi, Projenin yarar/maliyetinin ve ticari karllnn hesaplanmas, Projenin indirgeme orannn belirlenmesi ve indirgenmi nakit akm tablosunun oluturulmas, Projenin net bugnk deeri ile ekonomik ve sosyal karllnn hesaplanmas, Projenin belirsizlik ve riskinin hesaplara dahil edilmesi, Hesaplanan sonulara gre proje hakknda bir karar verilmesi aamalar szkonusudur.

ndirgeme oran, gelecekte oluacak yarar ve maliyetlerin bugnk deerinin hesaplanmasnda kullanlan orandr.

Bugnk deer, gelecekte oluacak nakit giri ve knn (nakit akm) bugnk deere indirgenmi deeridir. Net bugnk deer, nceden belirlenmi bir indirgeme oran zerinden projenin ekonomik mr sresince (mr devri) her yl iin net nakit giri ve klarnn bugne indirgenen deerleri arasndaki farktr.

PROJE MALYETLER
Projeler bteden tahsis edilen deneklerle planlanp, yrtld ve sonulandrld iin proje faaliyetlerinin gerekletirilebilmesi iin bir proje btesi oluturulur. Proje btesinde yer verilen giderler, proje faaliyetleri ile ilikilendirilmelidir. Proje btesi oluturulurken gerek maliyetlere odaklanlmal ve gerekli piyasa aratrmas yaplarak uygun maliyetler tespit edilmelidir. Proje btesi ve
93

giderleri belirlenirken proje faaliyetleri ile ilikili olmayan giderlere yer verilmemeli, proje destei olup, olmadna baklmakszn projenin gereklemesi iin gerekli olan tm faaliyet ve bunlara ilikin giderler dikkate alnmaldr. nk projenin tamamlanmasna ilikin kt zaman tahminleri, gereki olmayan bteler ve etkin olmayan yatrmn geri dnm gibi nedenlerle sermayenin israf edilmesi, iletmelerin sermaye yaplarn zayflatr. Projenin maliyet boyutu, projeler arasnda seim yapma kriteri, proje yatrm iin daha gereki bte ngrlerinin yaplmasn, bte gelitirme ve izlenmesine ilikin aralar, szleme kapsamnda yrtlecek bir projedeki nakit akn da ierir. Proje maliyeti, bir yatrm projesi iin nceden ve olanakl olduu kadar gereki bir yaklamla hesaplanmas gereken yaplacak toplam sabit yatrm (maddi ve maddi olmayan duran varlk) tutardr. Yanl hesaplanan bir toplam yatrm tutar daha dorusu proje maliyeti ile yatrma balanrsa daha sonraki yllarda yatrm tutarnn artmas projenin karlln ortadan kaldrabilir. Bu nedenle proje yneticisinin proje hazrlk aamasndan balayarak her aamada o aamann gerektirdii gereki bir yaklamla proje maliyetini saptamas ve deerlendirmesi gerekir. Proje maliyeti (toplam proje tutar), projenin zelliine ve yatrmn yapld sektre gre farkllk gstermekle beraber genel olarak bir retim iletmesi yatrm projesinde: Arsa bedeli, Etd, mhendislik ve proje giderleri, Teknik yardm ve lisans giderleri, Arsa dzenlemesi giderleri, Hazrlk yaplar giderleri, Bina ve inaat giderleri (retim tesisleri, yardmc tesisler, ynetim binalar, sosyal tesisler, lojmanlar ve dier tesisler), Ulatrma tesisleri giderleri, Makine ve donanm giderleri, Tama ve sigorta giderleri, thalat ve gmrkleme giderleri, Vergi, resim ve harlar, Montaj giderleri, Genel giderler, Tat aralar ve demirba giderleri, letmeye alma giderleri, Beklenmeyen giderler, Dier giderler, Yatrm dnemi faizleri, Toplam yatrm maliyetleri, letme sermayesi, Toplam proje maliyetidir.

Proje yneticisinin proje hazrlk aamasndan balayarak her aamada o aamann gerektirdii gereki bir yaklamla proje maliyetini saptamas ve deerlendirmesi gerekir. Proje maliyetleri, Ar-Ge, test ve deerlendirme maliyetleri, retim ve yatrm maliyetleri, iletme ve idame maliyetleri ile elden karma maliyetleridir.
94

Proje maliyetleri hangi giderlerden oluur? Proje maliyeti nasl hesaplanr?

PROJE MALYET ANALZNE DUYULAN GEREKSNM

Kaynaklarn yatrmna ynelik herhangi bir tasarnn analiz edilebilen ve deerlendirilebilen en kk bamsz birimi olarak tanmlanan proje kavram ekonominin temel sorular olan ne retilecek, hangi maliyetle retilecek, yatrm nasl finanse edilecek, yatrmn-retimin getirisi ne olacak sorularna verilecek cevaplar setinin ekonomik, teknik ve mali incelemeler gerektiren temel analizidir. Bu adan proje kavram, gelecekle ilgilidir ve gelecee ilikin birtakm varsaymlar ve ngrler setini ierir. Bu varsaymlar ve ngrler seti belirli istatistiki, ekonometrik, matematiksel model ve analizlerle oluturulmak suretiyle belirsizlikler en aza indirgenmeye allr. Bir projenin maliyet analizi ve kontrolne duyulan gereksinim ve bu nedenle kullanlan yntemler, projenin trne, proje yneticisinin veya sahibinin grne baldr. Proje yneticisi, projenin zamannda ve belirli bir maliyetle tamamlanmasn ister; nk projenin yapm aamas uzun sreli bir iletmenin balangcdr. Projeyi gerekletirme maliyeti projenin sonraki iletme maliyeti zerinde de nemli bir etkendir. Proje tamamlama sresi, denecek faizleri ve iletmeye balama ve yatrmn karln almaya balamay etkiler. Projenin tamamlanma zaman belirli bir sreyi getii zaman, maliyet artar. zellikle yatrm projelerinde yatrmn tutar ve yatrmn iletmeye alma veya proje sonularnn elde edilme tarihi kesin olarak belirtilir. Eer, yatrm nceden belirlenen tarihte iletmeye alamazsa, projede ngrlen btn hesaplar geerliliini byk lde yitirir. Her eyden nce, projede gsterilen sat gelirleri zamannda elde edilemeyecei iin, finansal tablolarn dengesi bozulur. Borlar ve iletme giderlerini karlamak iin de ek finansman kaynaklar bulma zorunluluu doar. Byle bir durumda yeni finansman kaynaklar bulma, finansman-faiz giderlerine yol aar. Dier taraftan, projede ngrlen yatrm tutar, belirli bir sre iin geerlidir. Projenin iletmeye alma sresi uzadka, yatrm mallarnn fiyat artabilir, ithalat koullar deiebilir, yaplan yatrm harcamalarnn bo bekleme sresi uzayaca iin, alternatif maliyetleri byk tutarlara ulaabilir. Bunun dnda projeye yatrld halde kullanma alnmayan sermaye tutarnn en az banka faizi kadar grnmeyen bir maliyeti de vardr. Bu nedenle proje yneticileri proje ile ilgili olarak nceden yaplan maliyet tahmini ve belirlenen bte ile projeyi tamamlamak ister. Projenin toplam maliyeti ve retilecek mal ve hizmetlerin maliyeti hakknda bilgi edinme istei nedeniyle proje maliyet analizi yaplmasna gereksinim vardr.

Proje maliyet analizi yaplmasna neden gereksinim duyulmaktadr? Hangi amaca ynelik olarak yaplmaktadr? Her yatrm projesi ekonomiden belli kaynaklar (girdiler) tketir ve belirli gereksinimleri karlamak zere mal ve hizmetler (ktlar) retir. Bir yatrm projesinin deerlendirilmesi ve analizinin esas, yatrm konusu iletme tarafndan tketilen kaynaklarn ve retilen mal ve hizmetlerin belirlenmesi ve karlatrlmasdr. Deerlendirme yapabilmek iin iletmenin retim iin tketecei kaynaklar (girdiler) ile retecei mal ve hizmetlerin (ktlar) llmesi ve ortak bir temelde karlatrlmas gerekir. Bu nedenle proje analizinin temel aamalarndan biri de projenin ortaya karaca maliyet ve yararlarn fiziksel lmdr. Daha sonra fiziksel olarak llen girdiler ile ktlarn parasal olarak ifade edilmesi ve nakit aklarnn oluturulmas gerekir. Nakit aklarnn oluturmak iinde projenin yararl mr boyunca her yl yaplan giderler ve elde edilen gelirler dikkate alnr. Bylece, her yl iin belirlenen gelir ve giderler genellikle projenin balang yl referans alnarak referans yl deerlerine getirilir ve karlatrlr. Kuramsal olarak elde edilen ktlarn girdilerden byk olmas durumunda proje kabul edilir. Bu karlatrmalar giriimci veya yatrmc asndan yapldnda deerlendirmeler projenin girdi ve ktlarna atfla gelir-gider analizleri, ulusal ekonomi ve toplum asndan yapldnda ise yararmaliyet analizleri olarak adlandrlr.

95

Proje analizinin temel aamalarndan biri de projenin ortaya karaca maliyet ve yararlarn fiziksel lmdr. Daha sonra fiziksel olarak llen girdiler ile ktlar parasal olarak ifade edilir ve nakit aklar oluturulur. Nakit aklarn oluturmak iinde projenin yararl mr boyunca her yl yaplan giderler ve elde edilen gelirler dikkate alnr.

PROJE MALYET ANALZ

Proje maliyetleri, projenin gerekletirilmesi srasnda ortaya kan giderlerdir. lem giderleri ve genel giderler olarak ayrlabilir. lem giderleri, ilemlere direkt olarak yklenebilen giderlerdir. Genel giderler ise, i paketlerine, proje blmlerine veya projenin tmne yklenebilen giderler olup, rnein inaatn kontrol giderleri ve sigorta primleri gibi giderlerdir. Bu giderler, a ynetimi esas alnarak belirlenir. A ynetimi, projelerin yapsal analize ve zaman (olay ve ilem zamanlar) analizine ilikin kurallardan oluur. Buna maliyet analizi de eklenebilir. Ancak maliyet analizi, yapsal analiz ve zaman analizinde olduu gibi kendine zg kurallar iermez. Maliyet analizi, maliyet sisteminin temeli olup tm projeler iin byk bir nem tar. yi bir maliyet sisteminde; maliyet tahmini, maliyet muhasebesi, proje nakit ak, igc maliyeti, genel giderler, tevikler, cezalar ve kar ortakl gibi giderler nemli rol oynar. Proje maliyet analizi iin gerekli olan veriler muhasebe bilgi sisteminden ve dier ynetim bilgi sistemlerinden elde edilir. Muhasebe bilgi sisteminden elde edilen bilgiler zellikle maliyet ve ynetim muhasebesi kaynakldr. Zira finansal muhasebeden elde edilen bilgiler, hem iletme d bilgi kullanclarna dnk hem de gemi odakl olarak belirli mevzuat ve standartlara gre oluturan bilgilerdir. Karar almann, gelecee dnk alternatifler arasndan seim yaplmas nedeniyle finansal muhasebeden elde edilen bilgilerden daha arlkl olarak gelecee ve iletme ii bilgi kullanclara bilgi reten maliyet ve ynetim muhasebesinden elde edilen bilgiler proje maliyet analizi iin nemlidir.

Proje maliyet analizi nedir? Gerekli olan bilgiler nereden salanr? Maliyet analizinin iki ilevi vardr. Aadaki ekilde de grlecei gibi bunlardan biri toplam maliyeti en iyileme, dieri ise maliyet programlamadr:

ekil 5.1: Maliyet Analizinin levleri Kaynak: Albayrak, 2009: 484.

Toplam Maliyeti En yileme

Proje maliyeti, byk bir oranda ilem giderlerinden oluur. lem giderleri, ilemin srecine baldr. Bir ilemin normal sresi ve ona bal olarak da proje sresi sktrlabilir. Bu da, projenin maliyetini artrr. Bir ilemin en uygun maliyetle tamamland sreye normal sre, ilemin normal sredeki maliyetine de normal maliyet ad verilir. Bir ilemin tamamland en ksa sreye sktrlm veya hzlandrlm sre (minimum sre), ilemin sktrlm sredeki maliyetine ise sktrlm veya hzlandrlm maliyet denilir. Hzlandrlm srenin elde edilmesi; fazla mesailer, primler, ikramiyeler ve kiralanan aragerelerle salanabilir. alma dzeni hzlandrldnda, sabit giderler der. Buna karlk deiken giderler sabit kalr. Toplam maliyeti artran ek giderler ile toplam maliyeti en dk yapan belirli bir tamamlama sresi vardr. Bir ilemin tamamlanma sresinin hzlandrlmas iin rnein; fazla mesai yaptrlabilir, alan says artrlabilir veya vardiya uygulamasna gidilebilir. Proje maliyeti
96

hesaplanrken, projenin erken bitirilmesinden salanacak yararlar gz nnde tutulur. Yani proje sresinin hzlandrlmasndan elde edilecek maliyetler ile projenin bu srede salayaca kazanlar arasnda bir denge kurulmas gerekir. Benzeri bir biimde, projenin tamamlanma sresi, programlanan sreyi aarsa yine ayn yaklam sz konusu olur. Maliyet bakmndan en uygun ilemi veya proje sresini belirlemek iin, her ilemin zaman-maliyet ilikisini ortaya koymak gerekir. Daha dorusu, her ilemin normal sresi ve normal maliyeti ile sktrlm sresi ve sktrlm maliyeti belirlenir. Bir ilem, tm kritik ilemlerin hzl srelerine ulalncaya kadar hzlandrma srdrlerek bunlara ilikin projenin zaman-maliyet erisi elde edilir. Yani zaman-maliyet erisi tanmlanm olmaldr. Zaman maliyet erisi, farkl zamanlardaki maliyet olaslklarn verir. Sz konusu eri, zamann maliyetlerle dorudan ilikisini gsterir. lemin normal sresi, ona tahsis edilen kaynaklar artrarak sktrlabilir ve bu durumda direkt maliyet artar. Ancak ilem sresi gelii gzel azaltlmaz. Srenin azaltlmasnda bir snr (limit) vardr. Bu limite hzl sre (hzl sre limiti) ad verilir. Hzl sre noktalarnda kaynaklarda herhangi bir art olmas, ilem sresini ve dolaysyla maliyetlerini de artrr. Bir projede, eitli ilemlerin maliyet art faktrleri normal olarak birbirinden farkldr. Proje sresinin ksaltlmas halinde proje maliyeti de artar. Bu nedenle maliyet art gz nne alnarak, srasyla maliyet art faktr en kk olan kritik ilemleri sktrmak gerekir. Maliyet art faktr byk olan ilemler, maliyet art faktr daha kk olan ilemlerden sonra sktrlmaldr. Maliyet zaman ilikisi, maliyeti dengeli bir biimde en aza indirme yntemidir. Proje sresinin bir zaman birimi ksaltlmas gerekirse, bunun iin en uygun yaklam kritik yoldaki sktrmann en ekonomik olduu ilemi, bir zaman birimi kadar sktrmaktr. Bu biimde yaplan sktrmalar sonucunda yeni kritik yollar oluabilir. Sktrma ilemine devam edilmesi durumunda bu kritik yollarn gz nne alnmas gerekir. Bundan baka en az maliyet artyla tamamlanan en ksa sreli projenin kritik yol zerinde olmayan ilemlerin sktrlmasndan bir kazan salanacaksa, gerekli sktrmalar yaplabilir. Bu yaplrken, en ok maliyet art olan ilemlerden balanarak gerekli indirimler yaplabilir. Projede bir ilemi hzlandrma oran, hzl zamanla balantldr. lemlerin birden fazla hzlandrma zaman ve maliyetleri belirlenebilir. Eer bir ilem hzlandrlrsa, sonuta yeni bir program elde edilir. Her ilemin, normal ve hzl noktaya ait bilgilerle dorusal zaman-maliyet ilikisi belirlenebilir. Proje sresinin ksaltlmasndan nce, ilemlerin zaman-maliyet ilikileri belirlenir. kinci olarak, normal ilem srelerine gre kritik yol hesaplanr ve bylece projenin maliyeti kaydedilir. nc ve son olarak da, en kk eimli kritik ilemler mmkn olduu kadar ksaltlr. Yani ilemler hzlandrlr. Bir ilemi sktrma veya hzlandrma miktar, hzl zaman ile snrldr. Bu snra, hzl sre limiti denir. Tm kritik ilemler hzl srelerine ulancaya kadar sktrma ilemine devam edilir. Bu hesaplamalar sonucunda projenin maliyet program ile zaman-maliyet ilikisi elde edilir. Direkt ve endirekt maliyetlerin toplam, projenin toplam maliyetini verir. En uygun proje program minimum maliyete karlk gelmelidir.

Projenin toplam maliyetini en iyileme nasl yaplr? Projenin tamamlanma sresi ile olan ilikisi nedir?

Maliyet Programlama
Maliyet programlamann temelini, ilemin uygulanmas srasnda ortaya kan giderler oluturur ve bunlarn toplamlar da proje maliyetlerini verir. Projenin baars asndan maliyet program olduka nemlidir. Bu nedenle proje maliyet programnn yaplmas gereklidir. Proje maliyet programlamann amalar: Projenin maliyet hesabn yapmak, Finansal kaynaklar belirlemek ve Projenin maliyetini kontrol etmektir.

Proje maliyet programlamann amalar nedir?

97

Zaman analizinde ilem sresinin doru olarak belirlenmesi ne kadar nemli ise maliyet programlamada da ilem maliyetlerinin belirlenmesi de o kadar nemlidir. Bunun iin maliyetin programlama da daha nce gerekletirilen projelerden ve deneyimlerden yaralanlr. Maliyet programlama, proje giderlerinin dnemlere gre veya toplam olarak gsteriminden oluur. Bunun dnda, ilem maliyetleri, en erken ve en ge balama zamanna ilikin olarak da belirlenebilir. Etkin bir maliyet kontrol sisteminin kurulmas iin ayrntl olarak proje maliyetlerinin tanmlanmasnda yarar vardr.

Maliyet programlamann temelini, ilemin uygulanmas srasnda ortaya kan giderler oluturur ve bunlarn toplamlar da proje maliyetlerini verir. Projenin baars asndan maliyet programlama olduka nemlidir. Proje maliyet analizinin uygulamasn aadaki rnekler yardmyla daha iyi anlalabilir. rnek-1: Almanyada Berlin-Dahlemde bulunan Berlin-Dahlem Botanik Bahesi / Botanik Mzesi (BGBM), dnya apnda nemli bir Herbaryum olarak, herbaryum rneklerinden oluan bir koleksiyona sahiptir. Herbaryumda 250 yldan fazla zamanda oluturulmu 3,8 milyon bitki rnei kaytldr. Her yl, herbaryuma 20.000 adet bitki rnei eklenir. Bu esiz koleksiyonda yer alan herbaryum rneklerinden binlercesi dijital formda, dier aratrma kurumlarna verilir. Dijital formda rnekleri salamak amacyla, bitki rneklerinin dijital ortama aktarlmas projesi sz konusudur. Bir dijital rnein birim maliyeti proje gerekletirme dnemi iin 20 dolar olarak tahmin edilmitir. Bu deer byk lde tahmin ve tecrbelere dayaldr. Proje yneticisi bu proje ile Herbaryumda bulunan tm herbaryum rneklerini dijital ortama tayarak maliyeti 2 dolara drmek suretiyle, maliyeti on kat kadar azaltmay hedeflemektedir. Analize uygun elektronik yntemleri kullanarak herbaryum rneklerini dijital ortama aktarmak iin bir proje gelitirilmitir. Herbaryum, kurutulmu bitki rneklerinin belli bir sistemle dzenlenerek sakland kapal alanlardr. rnekler, belirli yntemler ve tekniklere gre toplanr. Doadan toplanan bitki rnekleri preslenerek kurutulur. zel kartonlar zerine yaptrlr. Karton zerinde bitki rneinin familya ve tr ismi ile rnein topland yer, topland ykseklik ve tarih, rnei toplayann ad, rnei adlandran kiinin ad ve dier bilgiler (habitat, habitus zellikleri) yer alr. rnekler tr, cins, familya olarak gruplandrlr. zel dolaplar iinde yatay olarak muhafaza edilir. Dolaplarn dzenlenmesi kabul gren evrimsel sralama ile ya da alfabetik olabilir. Bu bilgiler altnda oluturulan bir herbaryum biyoloji, tp, ziraat, eczaclk ve daha deiik birok alanda alacaklara danma merkezi olarak temel bir kaynak niteliindedir. Bitkilerin bilimsel ynden incelenmesi, sala faydal ve ekonomik deeri yksek olan bitkiler ile ilgili almalar yapma, tohum kataloglar ve kuru herbaryum rneklerini dier dnya herbaryum merkezleri ile deimek suretiyle bilimsel ilikilerde bulunma, nesli tkenmekte olan bitkilerin korunmasn salama ve tm bu bitkileri topluma tantma amalar vardr. Projenin maliyet analizine ilikin mevcut varlk deerleri ve yatrmlara ilikin maliyet trleri ile birim deerleri ve birim maliyet hesaplamas aadaki tabloda olduu gibidir.

98

Tablo 5.2: Proje Maliyet Analizi Verileri SAYI MALYET TR Personel Giderleri Hizmet Szlemesi Ynetimi Hizmet Szlemesi Hazrlama stihdam Edilen i Giderleri Seyahat Giderleri Gezi Giderleri Ara Toplam Yatrmlar Kamera Set Scan 10000 Server (Sunucu) ERX 20 Scanner (Yksek znrlkl Tarayc) Ara Toplam Donanm Bilgisayar Yazlm Adobe Fotoshop 12.0 MS Office 2011 MS Windows 2011 SilverFast Al Ara Toplam Demirba Giderleri Bro Masas Bro Sandalyesi Jaluzi Perdeler Ayrma Duvar (Tahta Perde) Demirba Giderleri Ynetimi Ara Toplam Genel Giderler Ynetim Odas Kiras Trafik Alan Kiras Server (sunucu) Odas Kiras Emlak Ynetimi Gideri Amortisman Giderleri Faiz Giderleri A Kullanm Hat Giderleri Ara Toplam Vergiler letiim (Hat) Personel Temsil Bilgi Teknolojisi Ynetim Laboratuarlar Ara Toplam Dijital Ortama Aktarma Toplam Maliyeti Personel Giderleri Demirba Giderleri Donanm Yazlm Genel Giderler Vergiler Genel Toplam Dijital Ortama Aktarlan Herbaryum Miktar (Adet) Herbaryum Birim Maliyeti (Euro) 13,68 x 1,46 TOPLAM (Euro) 1.000,00 855,00 123.930,14 125.785,14 12.730,96 9.962,08 5.517,40 28.210,44 800,00 100,00 180,00 380,00 80,00 1.480,00 280,00 100,00 150,00 50,00 863,33 1.443,33 2.703,00 516,12 221,33 1.269,69 8.060,13 2.465,59 15.235,85 3.459,04 357,65 5.376,25 8.728,98 17.921,92 125.785,14 1.443,33 800,00 1.480,00 15.235,85 17.921,92 162.666,24 11.887 162.666,24 / 11.887 13,68 19,97 $

1 1 1

2 2 2 2 2

4 2 2 1

99

Proje sresi ierisinde 11.887 adet herbaryum rnei dijital ortama aktarlmtr. 2011 yl k dneminde gerekletirilen proje sresi iinde ortaya kan toplam maliyet ise 162.666,24 Eurodur. Bu sonuca gre herbaryum rnei birim maliyeti 13,68 Euro olarak hesaplanr. Bu durumda Euro/Dolar paritesi zerinden bir hesaplama yapldnda 1,46 pariteye gre 13,68 Euro, 19,97 dolara karlk gelir.

Projenin uygulanmas sonucunda ilemlerin gerekleen maliyetleri, planlanan bte maliyetleri ile karlatrlr. Gerekleen maliyet programlanan maliyeti aarsa, bteden fazla harcama sz konusudur.

PROJE MALYET ANALZ SRELER

Proje maliyet analizi sreci, 3 temel sreten olumaktadr. Bunlar: Proje maliyet tahmini, Proje maliyet btelemesi, Proje maliyet kontroldr.

Bu temel sre; kendi aralarnda olduu kadar dier bilgi alanlarndaki srelerle de srekli bir iliki iindedir. Her bir sre, proje gereksinimlerine gre, hem bireysel hem de grup almasn ierir. Bu srelerin her biri, btn projelerde en az bir kez ortaya kar. Eer bir proje birden ok safhadan oluuyorsa, bu sreleri herhangi bir safhada grmek mmkndr. Bu temel sre ayr unsur olarak grlmesine karn, uygulamada birbiri ile i ie gemitir ve birbirini etkiler.

ekil 5.2: Proje Maliyet Analizi Sreleri Kaynak: Sevim, 2010: 48

Maliyet tahmini, proje faaliyetlerini tamamlamak amacyla gereksinim duyulan kaynaklarn maliyetlerini tahmin edilmesini ifade eder. Maliyet btelemesi, bir maliyet raporu oluturmak amacyla, birim ya da i paketlerine ilikin maliyetlerin mutabakat sonucunda tahmin edilmesini ifade eder. Maliyet kontrol, maliyet sapmalarna neden olan ve proje btesinde ortaya kan deiikliklerin kontrolne ilikin faktrlerin etkilerinin ortaya karlmasdr.

Proje Maliyet Tahmini

Planlanm faaliyetlerin maliyetleri, programlanm her bir faaliyeti tamamlamak iin gereksinim duyulan kaynaklarn maliyetlerinin tahminlerini kapsar. Bu kapsamda maliyetlere yaklak bir deer bimeye alan maliyet tahmincisi, riskleri ieren maliyet tahminlerinin sapmalarnn olas nedenlerini de dikkate alr. Proje ynetim srecinde ve maliyet analizi iin maliyet tahminin temel amac, proje faaliyetleri iin gereksinim duyulan parasal tutar hesaplamak ve proje iin hem toplamda ve hem de dnemler itibariyle gereksinim duyulan parasal kaynak ihtiyacn st ynetime sunmaktr. Maliyet tahmini, ok eitli maliyet seeneklerini belirlemeyi ve gz nnde bulundurmay ierir. Maliyet tahmin sreci, ngrlen tasarruflarn ilave tasarm iinin maliyetini karlayp karlamayacan gz nnde bulundurur. Maliyet tahminleri, proje ierisinde ve projeler arasnda anlaml karlatrmalar yapabilmek ve maliyetlerin cari deerini lebilmek amacyla genellikle cari (gncel) para birimleri trnden (Dolar, Euro, Yen, vb.) ifade edilir. Maliyet tahmincisi baz durumlarda ynetsel kontrol kolaylatrmak ve anlaml sonular karabilmek amacyla maliyet tahminlerinin yannda iilik saatleri, alma gnleri vb. miktarsal
100

lm birimlerini de kullanabilmektedir. Program faaliyetleri iin maliyetler, projeye uygulanacak btn kaynaklar iin tahmin edilir. Bu maliyetler; iilik, malzeme, tehizat, hizmetler ve tesisler ile zel kategorilere ayrlr. Bir program faaliyet maliyetinin tahmini, program faaliyetinin tamamlanabilmesi iin gereksinim duyulan olas maliyetlerin nicel bir deerlendirmesidir. Proje yrtcleri, eer bu konuda eitim alm ve bilgi birikimine sahip proje maliyet tahmincilerine sahip deilse, proje ekibinin proje maliyet tahminlerinin salkl bir biimde yaplabilmesi iin hem gereksinim duyulacak kaynaklar hem de konu ile ilgili uzmanl salamas gerekir. Proje maliyet tahmininde rnein bilgi teknolojisi projelerinin maliyet tahmininde kullanlan literatrde iki yntemden sz edilir. Bunlardan birincisi, modele dayal maliyet tahmin yntemi, ikincisi de eksper, uzman bilirkii maliyet tahmin yntemidir. Modele dayal maliyet tahmin yntemi, tahminleme stratejisi olarak biimsel tahmin modellerine dayanan, genellikle de uyarlanabilir parametreleri ve ierik deerlerini dikkate alan yntemdir. Bu nedenle modele dayal maliyet tahmin yntemi, uygulamada nadir olarak kullanlan bir yntemdir. Uzman proje maliyet tahmin yntemi, tm tahminleme stratejilerini dikkate alan bir yntemdir. Tahmin srelerinin nemli bir ksm aklanamayan, izah edilemeyen ve tekrar kefedilemeyen, meydana karlamayan bir dnce srecine dayanr. Tahminci bir uzman olarak sezgileri zerine bu yntemle maliyet tahminlerini yapar.

Proje Maliyet Btelemesi

Maliyet btelemesi, mnferit program faaliyetlerine ilikin tahmini maliyetleri ya da proje performansn lmek amacyla, toplam bir maliyet temeli oluturmada kullanlan i paketlerini bir araya getirmeyi ierir. Maliyet btesi oluturmak iin ncelikle proje kaynaklarnn neler olduu, her bir proje kaynann maliyetinin ne olaca, ne zaman gerekli olaca ve projenin ne kadara mal olacann tahmin edilmesi gerekir. Proje maliyet btesi, projenin kaa mal olacann bir tahminidir. Bu tahminin, bilinen kaynaklar ve kabul edilebilir bir programa dayanan en iyi tahmin olmas gerekir. nk proje, doas gerei bir defaya mahsustur. Tahmin edilen bte ile gerekleen bte rakamlarnn ayn olmas gerekir. Daha dorusu, projenin maliyet btesi, yaplan ie en uygun olarak hazrlanmaldr. Eer yaplan i, bteyi aarsa kt bir bte yaplm saylr. Bu bte ile projenin gerekletirilmesi mmkn deildir. Proje gelitirmede, ilgili iletmenin st dzey yneticileri arasnda proje maliyet btesi tartmas yaplr; bu proje kaa mal olur? Proje gerekten gerekli mi? Bu sorular yantlamann tek yolu projenin gerek maliyetini hesaplamaktr. Projenin gerek maliyeti, proje programnn iyi bir biimde ortaya konulmasna ve kaynaklarn bu programa uygun olarak kullanlmasna baldr. Projenin herhangi bir aamas daha ok zaman veya igc nedeniyle gerekleirse projenin bitiminde bir farkllk ortaya kacak ve dolaysyla btede saptamalara neden olacaktr. Bunu nlemek iin, projenin igc ve gerekli dier kaynaklarn maliyetlerinin ayr ayr hesaplanmas gerekir. Proje maliyet btesi, izlenimmlere gre rasgele yaplan bir tahminleme deildir. Hesaplanm ve kontrol edilmi verilere dayal olarak bir maliyet sistemi iinde yaplr. Bu maliyet sistemin amac, proje ilemlerinin sresi iinde baarl bir biimde yaplmas salanmaktadr. yi bir maliyet sistemi: in gerek ilerlemesini lebilmeli, Maliyet ve zaman plann ilikilendirebilmeli, Potansiyel sorunlar ve nedenlerini birlikte tanmlayabilmeli, Proje yneticisine bilgi verebilmeli, Kilometre talarnn doru ve denetlenebilir olduunu gsterebilmelidir.

Maliyetlere, doru tahminleme yntemlerine ve endstri standartlarna dayanarak hazrlanan proje btesi, maliyet planlama sisteminin bir rndr. Proje maliyet sistemi; mevcut durumu ve tketilen kaynaklar lebilmesi, planlanan ve gerekleen durumun karlatrabilmesi, yeniden planlama iin temel oluturabilmesi ve ilerlemeyi kontrol edebilmesi asndan nem tamaktadr.

101

Proje Maliyet Kontrol

Proje ile ilgili ilem giderleri bilinirse uygulamann sonucunda maliyet kontrol yaplabilir. Maliyet kontrol, dzenli aralklarla projenin ilerleme raporlarnn dzenlenmesine yneliktir. Maliyet kontrol ile gerekli dzeltici nlemler tanmlanr, analiz edilir ve seenekler belirlenerek uygulamaya konulur. Ayrca gelecekteki projeler iin sonular kartlr. Maliyet kontrol ile ilemlerin maliyet durumu belirlenir. Projenin uygulanmas sonucunda ilemlerin gerekleen maliyetleri, planlanan bte maliyetleri ile karlatrlr. Bu karlatrmadan elde edilen bilgiler, her ilemin maliyetini dzeltici nlemleri alma olana salar. Eer gerekleen maliyet programlanan maliyeti aarsa, bteden fazla harcama sz konusudur. Bundan dolay, btenin altnda ve stnde olan kaynaklar tanmlanarak, gerekirse dzeltici nlemler alnabilir.

Proje maliyet kontrol hangi amaca yneliktir? Proje maliyeti kontrol; Maliyet temelinde deiiklikler yaratan faktrleri etkilemeyi, Kararlatrlmas nerilen deiiklikleri salamay, Potansiyel maliyet amlarnn periyodik ve projenin btnsel olarak yetkilendirilmi finansmann tedarik etmeyi, Maliyet temelinden sapmalar belirlemek ve yorumlamak iin maliyet performansn izlemeyi, Maliyet temeline uygun olan btn deiiklikleri doru olarak kaydetmeyi, Yanl, uygun olmayan ya da onaylanmam deiikliklerin raporlanm maliyete ya da kaynak kullanmna dahil edilmesini engellemeyi, Onaylanm deiikliklerden ilgili paydalar haberdar etmeyi, ngrlen maliyet sapmalarn kabul edilebilir snrlar iine getirmede rol almay ierir.

Proje maliyet kontrol, olumlu ya da olumsuz sapmalarn nedenlerini aratrr ve btnleik deiiklik kontrolnn ayrlmaz bir parasdr.
Tablo 5.3: Proje Maliyet Kontrol

Maliyetler nsan kaynaklar Danmanlk giderleri Dier Giderler Toplam

Btelenen ( ) 12.000 1.000 7.000 20.000

Gerekleen ( ) 10.800 0 8.600 19.400

Sapmalar - Farklar Miktar 1.200 1.000 1.600 600 % 11,11 olumlu 100,00 olumlu 18,60 olumsuz 3,09 olumlu

Yaplan proje maliyet kontrol ile insan kaynaklar giderleri 12.000 olarak btelenmi, ancak 10.800 olarak gereklemitir. Dolaysyla 1.200 ve % 11,11 orannda olumlu bir fark ortaya kmtr. Danmanlk giderleri, 1.000 olarak btelenmi, ancak herhangi bir danmanlk gideri yaplmadndan % 100 olumlu bir fark ortaya kmtr. Dier giderler, 7.000 olarak btelenmi, ancak 8.600 olarak gereklemitir. Daha dorusu btelenenden daha fazla bir dier gider gereklemitir. Dolaysyla olumsuz bir fark ortaya kmtr. Proje maliyet kontrol sonular gelecekteki projeler iin proje yneticilerine maliyet tahmini, planlamas ve maliyet btelemesi iin k tutar. rnek-2: Bir Bilgi Teknolojisi oluturma projesinde maliyet analizi yapldnda i paketi tanmlamasnda yer alan farkl maliyet trlerine gre gerekli olan kaynaklar unlardr:
102

Personel giderleri, Yatrm maliyetleri (uzun dnemli kullanlabilir retim aralar, tesisler), Bilgisayar a, server (sunucu), letim sistemi, Gelitirme aletleri, Veri bankas, evresel maliyetler

D kaynak kullanm (ihale verme, d hizmet alm vb.), Tketim malzemeleri (Bro malzemeleri, CD-DVD, Bilgisayarn ana bellei vb.), seyahat ve konaklama (uak, taksi, tren, otel vb.) Eitim giderleri (Hizmet ii eitim, ie altrma, altrarak retim, e-renme vb.), Genel giderler (kira giderleri, ynetim giderleri vb.).
Tablo 5.4: Personel Giderleri MALYET TR Personel Giderleri .. Kamil ACAR Lale BAAK Mehmet CAN Nuh DEMR Osman EREN .. TOPLAM Tablo 5.5: Yatrm Maliyetleri MALYET TR Yatrm Maliyetleri 5 6 7 Animasyon Yazlm Bilgisayarlar Multimedya Donanm 1.250 3.250 1.900 SATIN ALMA MALYET PAYI % 23.200 100 50 100 1.250 1.825 1.900 14.350 42.125 Tablo 5.6: Maliyet Trlerine Gre Maliyet Datm MALYET TR 1 2 3 4 5 6 TOPLAM Personel Giderleri Yatrm Maliyetleri D Kaynak Kullanm Giderleri Seyahat ve Konaklama Giderleri Tketim Malzemesi Giderleri Eitim Giderleri PAYI % 53,49 % 15,85 % 13,86 % 8,46 % 5,42 % 2,92 % 100 TUTARI ( ) 142.184.42.125.36.855.22.500.14.420.7.730.265.814.TUTARI .. ALIMA SRES Gn .. 18 20 25 25 36 .. CRET ( ) .. 250 80 500 80 500 .. ORAN

SIRA NO .. 11 12 13 14 15

TOPLAM .. 4.500 1.600 10.000 2.000 18.000 ...

PAY (%) .. 100 80 100 50 100 ..

TOPLAM PAY

TUTAR ( ) 64.200 3.600 1.024 8.000 800 14.400 48.160 142.164

0,8 4.500 1.280 10.000 1.000 18.000 .. 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8

Yatrm Maliyetleri Toplam

103

Tablo 5.7: Proje Gerekletirme Esnasnda Ortaya kan Bilgi Teknolojisi Proje Maliyet Ak
MALYETLER 9 Personel Yatrm D Kaynak Kullanm Tketim Malzemesi Eitim Seyahat ve Konaklama Maliyetler (Aylk) Kmlatif Maliyet 7.875 2.610 2.041 799 428 1.246 15.000 15.000 10 6.300 2.088 1.633 639 343 997 12.000 27.000 11 7.875 2.610 2.041 799 428 1.246 15.000 42.000 12 15.751 5.220 4.083 1.597 856 2.492 30.000 72.000 1 16.801 5.568 4.355 1.704 913 2.659 32.000 104.000 AYLAR 2 16.276 5.394 4.219 1.651 885 2.576 31.000 135.000 3 18.376 6.090 4.763 1.864 999 2.908 35.000 170.000 4 7.875 2.610 2.041 799 428 1.246 15.000 185.000 5 8.400 2.784 2.177 852 457 1.329 16.000 201.000 6 21.001 6.960 5.444 2.130 1.142 3.323 40.000 241.000 7 15.653 5.188 4.057 1.588 851 2.477 29.814 270.814

Proje maliyet planlamas yaplmak suretiyle, projenin gerekletirilmesi esnasnda proje maliyetlerinin nasl bir seyir izledii, gelime gsterdii, srelerin ve hangi harcamalarn yaplaca planlanr. Bunlar ise finansman planlamas iin temeli oluturur. Proje maliyet kontrol ile projenin gerekletirilmesi aamasnda maliyet datm gncellenir. Beklenen-gerekleen (standart-fiili maliyet) maliyet karlatrmalar yapmak suretiyle proje btesinde ortaya kan sapmalar-farklarla ilgili olarak gerekli ynetim nlemlerinin alnmas iin bilgi teknolojisi projesi yneticisinin dikkatine sunulur. Proje maliyet analizi ile bilgi teknolojisi projesinin tamamlanmasndan sonra maliyet datm deerlendirilir. Ortaya kan yeni oluum izleyen, gelecekteki projeler iin yeni maliyet datm anahtarlar ve saysal sonular verir.

Proje Yatrm Tutarnn Hesaplanmas

Herhangi bir projenin toplam yatrm tutar, sabit sermaye yatrmlar (retim ncesi giderleri, arsa bedeli ve beklenmeyen giderler) ile net iletme sermayesinin toplam olarak tanmlanr. Sabit sermaye, bir mal ve hizmet retimi amacyla kurulan bir tesise ait yatrmn inaat dnemi iin gereken kaynaklardan oluur. Projenin toplam tutarn oluturan harcama, yatrm, sermaye, gider ve gelirleri, toplam yatrm harcamalar, sabit sermaye yatrmlar, iletme sermayesi, yatrm ncesi giderleri ve gelirleri olmak zere ana balk altnda toplanabilir: Sabit Sermaye Yatrmlar: Sabit sermaye yatrmlar iin niteliine gre yeni, yenileme, genileme tamamlama gibi isimler almaktadr. Bu yatrmlar bir projenin inaat ve donanm giderleri ile retim ncesi giderleri kapsar. Sabit sermaye yatrmlar fizibilite almalar ile ortaya konulur. retim ncesi Giderler: Projenin hazrlk almalar giderleri, mhendislik ve proje uygulamas giderleri ve kullanlan teknoloji giderleri olmak zere ayr gruptan oluur. Etd-proje giderleri olarak da adlandrlan yatrm ncesi giderleri; olanak etd, n-fizibilite etd, fizibilite etd, proje danmanlk hizmetleri, arazi ettleri, zemin ettleri, rezerv tahminleri, hammadde ve yardmc madde ettleri, laboratuar ve kalite testleri ve benzeri dier incelemeler ile ilgili giderlerden oluur. Mhendislik ve proje uygulamas giderleri, inaat ve montaj ilerini kapsamaktadr. Teknoloji giderleri ise; teknolojinin elde edilmesi iin yaplan almalar (patent, know-how veya lisans anlamalar yapabilmek iin gerekletirilen gezi, haberleme, eitim harcamalar vb.) giderlerdir. retim Giderleri: letme gelirleri, letme giderleri, Hammadde giderleri, Yardmc maddeler, ilik ve personel giderleri, Bakm onarm giderleri,
104

Amortismanlar, Patent giderleri, Sabit giderler, Genel giderler, Finansman giderleri-faizler, Sat ve pazarlama giderleri, Ambalaj ve paketleme giderleri.

letme sermayesi: Projeyi iletmek iin gereken kaynaklardan oluur. Dier bir deyile sabit sermaye projenin yatrm giderlerini ve iletme sermayesi ise projenin iletim giderlerini ifade eder. Yani proje ile gerekletirilen tesisle, mal ve hizmetle retmek iin gereksinim duyulan kaynaklardr. letme sermayesi: Hammadde stoklar, Yardmc madde stoklar, Yakt stou, Ambalaj malzemesi stou, Mamul ve yar mamul stou, Mamul ve yar mamul stou, Yedek para stou, Mteriye bal mal deeri, Nakit ihtiyacndan oluur.

Projenin toplam maliyeti yukarda da akland gibi, retim ncesi harcamalar dahil sabit sermaye yatrmlar ile iletme sermayesinin toplamdr. Proje iin iletme sermayesi, kasa ve bankadaki paralar ile stoklardan oluur.

Projenin toplam tutarn oluturan harcama, yatrm, sermaye, gider ve gelirleri, toplam yatrm harcamalar, sabit sermaye yatrmlar, iletme sermayesi, yatrm ncesi giderleri ve gelirleri hangi kalemlerden oluur? Proje planlanrken ilk yatrm maliyeti ve projenin mr devri boyunca oluacak tm maliyetler gz nnde tutulur. Fizibilite almalar yrtlrken, bu sre iinde bir de mr devri proje maliyeti analizi yaplmas gerekir. Bu analiz, gerek balangtaki n sermaye maliyetini, gerekse yllk tekrarlanan iletme ve bakm gibi dier ilgili giderleri kapsar. Bu analiz net bugnk deer zerinden veya seilecek baka bir yntem kullanlarak gerekletirebilir. Byle bir analiz gerekten de ok gl bir etki yapar. zellikle net bugnk deer zerinden mr devri proje maliyet analizi yaplacak olursa ve balangtaki n sermaye maliyetinin byk bir ksmnn hibe olarak karlksz alnmas durumunda, byle bir analiz proje maliyetlerinin drlmesini salayabilir.

Proje planlanrken ilk yatrm maliyeti ve projenin mr devri boyunca oluacak tm maliyetler gz nnde tutulur.

105

zet
Analiz kavram, bir konuyu temel paralarna ayrmak suretiyle, paralarn gerek btnle ve gerekse kendi aralarndaki ilikilerinin deiik yntemlerden yararlanlarak tanmlanmas, incelenmesi, yorumlanmas ve deerlendirilmesidir. Maliyet analizi, bir maln retim maliyetini, onu oluturan unsurlara ayrarak her birimin ayrntl biimde incelenmesidir. Bylece maliyeti etkileyen faktrlerin nitelii, karlkl ilikiler, zamanla gsterdikleri deimeler incelenir ve maliyeti drmek ya da maliyet artlarn tespit etmek ve denetlemek iin alnmas gereken nlemler aratrlr. Maliyet analizleri, fiyatlamada, retim ve satn alma kararlarnda, yeni rn gelitirme ve pazarlama kanallarnn belirlenmesinde olduu gibi projelerle ilgi kararlarda da nemli bir yere sahiptir. Maliyet analizi sreci, bir projenin veya
herhangi bir sistem alternatifinin kavram gelitirme aamasndan, Ar-Ge, kullanm ve kullanmdan karlmas da dahil olmak zere tm srete ortaya kabilecek maliyetleri hesaplamaya ynelik gelitirilmi bir yntem ve ilemler zinciridir.

tamamlamak ister. Projenin toplam maliyeti ve retilecek mal ve hizmetlerin maliyeti hakknda bilgi edinme istei nedeniyle proje maliyet analizi yaplmasna gereksinim vardr. Maliyet analizi, maliyet sisteminin temeli olup tm projeler iin byk bir nem tar. yi bir maliyet sisteminde; maliyet tahmini, maliyet muhasebesi, proje nakit ak, igc maliyeti, genel giderler, tevikler, cezalar ve kar ortakl gibi giderler nemli rol oynar. Proje maliyet analizi iin gerekli olan veriler muhasebe bilgi sisteminden ve dier ynetim bilgi sistemlerinden elde edilir. Muhasebe bilgi sisteminden elde edilen bilgiler zellikle maliyet ve ynetim muhasebesi kaynakldr. Proje maliyet analizinin iki ilevi vardr. Bunlar: Toplam maliyeti en iyileme ve Maliyet programlamadr.

Proje analizi, temel olarak, projelerin tkettikleri kaynaklar (maliyet) ve rettikleri mal ve hizmetlerin (yarar) karlatrlmasdr. Bu karlatrma sonucunda en yksek net yarar salayan proje seilir. Proje analizi, proje kararnn alnmasnda projenin teknik, ticari, finansal, ekonomik ve sosyal alardan analiz edilmesi olarak tanmlanr. Proje analizi yaplmasnn amac, kaynaklarn etkin, verimli kullanm yoluyla mal ve hizmet retiminin performansa uygun bir biimde yrtlmesidir. Proje maliyeti, bir yatrm projesi iin nceden ve olanakl olduu kadar gereki bir yaklamla hesaplanmas gereken yaplacak toplam sabit yatrm (maddi ve maddi olmayan duran varlk) tutardr. Proje maliyetleri, Ar-Ge, test ve deerlendirme maliyetleri, retim ve yatrm maliyetleri, iletme ve idame maliyetleri ile elden karma maliyetleridir Bir projenin maliyet analizi ve kontrolne duyulan gereksinim ve bu nedenle kullanlan yntemler, projenin trne, proje yneticisinin veya sahibinin grne baldr. Proje yneticisi, projenin zamannda ve belirli bir maliyetle tamamlanmasn ister; nk projenin yapm aamas uzun sreli bir iletmenin balangcdr. Projeyi gerekletirme maliyeti projenin sonraki iletme maliyeti zerinde de nemli bir etkendir. Projenin tamamlanma zaman belirli bir sreyi getii zaman, maliyet artar. Bu nedenle proje yneticileri proje ile ilgili olarak nceden yaplan maliyet tahmini ve belirlenen bte ile projeyi
106

Proje maliyet analizi sreci, 3 temel sreten olumaktadr. Bunlar, proje maliyet tahmini, proje maliyet btelemesi ve proje maliyet kontroldr. Maliyet tahmini, proje faaliyetlerini tamamlamak amacyla gereksinim duyulan kaynaklarn maliyetlerini tahmin edilmesini ifade eder. Maliyet btelemesi, bir maliyet raporu oluturmak amacyla, birim ya da i paketlerine ilikin maliyetlerin mutabakat sonucunda tahmin edilmesini ifade eder. Maliyet kontrol, maliyet sapmalarna neden olan ve proje btesinde ortaya kan deiikliklerin kontrolne ilikin faktrlerin etkilerinin ortaya karlmasdr. Bir projenin toplam yatrm tutar, sabit sermaye yatrmlar (retim ncesi giderleri, arsa bedeli ve beklenmeyen giderler) ile net iletme sermayesinin toplamdr. Sabit sermaye, bir mal ve hizmet retimi amacyla kurulan bir tesise ait yatrmn inaat dnemi iin gereken kaynaklardan oluur. Projenin toplam tutarn oluturan harcama, yatrm, sermaye, gider ve gelirleri, toplam yatrm harcamalar, sabit sermaye yatrmlar, iletme sermayesi, yatrm ncesi giderleri ve gelirleri olmak zere ana balk altnda toplanabilir. Bunlar: Sabit sermaye yatrmlar retim ncesi giderler ve letme sermayesidir.

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi maliyet analizinin tanmdr? a. Belirli bir amaca ulamak iin katlanlan fedakarlklarn parasal ifadesidir. b. Bir maln retim maliyetini, onu oluturan unsurlara ayrarak her birimin ayrntl biimde incelenmesidir. c. Bir projenin veya hizmetin maliyetlerine ilikin bir yarg ve deerlendirmedir. d. Bir projenin veya herhangi bir sistem alternatifinin kavram gelitirme asndan deerlendirilmesi. e. Proje kararnn alnmasnda projenin teknik, ticari finansal ekonomik ve sosyal adan analiz edilmesi. 2. Aadakilerden hangisi maliyet analizinin model tanmlama aamalarndan biridir? a. Maliyet tahmin sreci b. Maliyet tahmin yntemleri c. Hedeflerin belirlenmesi d. Duyarllk analizi e. Risk ve belirsizlik analizi 3. Aadakilerden hangisi Proje Analizinin aamalarndan biridir? a. Proje hedeflerinin belirlenmesi b. Maliyet tanmlama c. Baaba Noktas Analizi d. Proje Karar aamas e. Proje yarar/maliyetinin hesaplanmas 4. Bir projenin veya herhangi bir sistem alternatifinin kavram gelitirme aamasndan, ArGe, kullanm ve kullanmdan karlmas da dahil olmak zere tm srete ortaya kabilecek maliyetleri hesaplamaya ynelik gelitirilmi bir yntem ve ilemler zinciridir. Yukardaki tanm aadakilerden hangisine aittir? a. Maliyet b. Analiz c. Maliyet analizi sreci d. Maliyet programlama e. Proje maliyeti
107

5. Aadakilerden hangisi proje kavramnn ekonomideki temel sorularndan biri deildir? a. Ne retilecek? b. Hangi maliyetle retilecek? c. Yatrm nasl finansa edilecek? d. Yatrmn retimin getirisi ne olacak? e. Proje maliyetleri hangi giderlerden oluur? 6. Aadakilerden hangisinde proje maliyet analizinin ilevleri gsterilmitir? a. Toplam maliyeti programlama en iyileme/Maliyet

b. Sermaye yatrmlar / retim ncesi giderler c. Maliyet programlama/Yatrm hesaplanmas tutarnn

d. Proje maliyet kontrol/Sermaye yatrmlar e. retim ncesi giderler/letme sermayesi 7. Aadakilerden hangisi proje analizinin ilevlerinden deildir? a. Projenin incelenmesi ve projeyle retilen mal ve hizmetlerin deerlerinin belirlenmesi b. Projenin yarar/maliyetinin karllnn hesaplanmas ve ticari

c. Projenin indirgeme orannn belirlenmesi ve indirgenmi nakit akm tablosunun oluturulmas, d. Bir maln retim maliyetini, onu oluturan unsurlara ayrarak her birimin ayrntl biimde incelenmesidir. e. Projenin net bugnk deeri ile ekonomik ve sosyal karllnn hesaplanmas, 8. Aadakilerden hangisi proje maliyetlerinden deildir? a. Arsa bedeli b. Teknik yardm ve lisans giderleri c. Proje maliyet bteleme d. Arsa dzenlemesi giderleri e. Makine ve donanm giderleri

9. Aadakilerden maliyetidir? b. Montaj giderleri

hangisi

toplam

yatrm

Sra Sizde Yant Anahtar Sra Sizde 1

Maliyet analizi, bir mal veya hizmetin retim maliyetini, onu oluturan unsurlara ayrarak her birimin ayrntl biimde incelenmesidir. Maliyet analizleri, fiyatlamada, retim ve satn alma kararlarnda, yeni rn gelitirme ve pazarlama kanallarnn belirlenmesinde olduu gibi projelerle ilgili kararlarda da nemli bir yere sahiptir.

a. Ulatrma tesisleri giderleri c. Tat aralar ve demirba giderleri d. letme sermayesi e. Arsa dzenlemesi giderleri 10. Aadakilerden hangisi proje maliyet analizi sreleri arasnda yer almaz? a. Proje maliyet tahmini b. Proje maliyet bteleme c. Proje maliyet btesi hazrlama d. Proje maliyet kontrol e. Proje maliyet datm

Sra Sizde 2
Proje analizi, temel olarak, projelerin tkettikleri kaynaklar (maliyet) ve rettikleri mal ve hizmetlerin (yarar) karlatrlmasdr. Proje analizi yaplmasnn amac, kaynaklarn etkin, verimli kullanm yoluyla mal ve hizmet retiminin performansa uygun bir biimde yrtlmesidir. Proje analizinde temel koul, projenin bilimsel temellere dayal olarak hazrlanmas, deerlendirilmesi, kaynaklarn etkin ve verimli bir biimde kullanlmas suretiyle projenin performansnn artrlmasdr. Buna gre bir proje ne kadar fazla say ve iyi bir biimde analiz edilirse performans da o kadar yksek olur.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b Yantnz yanl ise Analiz, Maliyet, Maliyet Analizi Kavramlar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 2. c Yantnz yanl ise Analiz, Maliyet, Maliyet Analizi Kavramlar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 3. e Yantnz yanl ise Proje Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 4. c Yantnz yanl ise Analiz, Maliyet, Maliyet Analizi Kavramlar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 5. e Yantnz yanl ise Proje Maliyet Analizine Duyulan Gereksinim balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 6. a Yantnz yanl ise Proje Maliyet Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 7. d Yantnz yanl ise Proje Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 8. c Yantnz yanl ise Proje Maliyetleri balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 9. d Yantnz yanl ise Proje Maliyet AnaliziYatrm Tutarnn Hesaplanmas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 10. e Yantnz yanl ise Proje Maliyet Analizi Sreleri balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
108

Sra Sizde 3
Proje yneticisinin proje hazrlk aamasndan balayarak her aamada o aamann gerektirdii gereki bir yaklamla proje maliyetini saptamas ve deerlendirmesi gerekir. Proje maliyetleri, Ar-Ge, test ve deerlendirme maliyetleri, retim ve yatrm maliyetleri, iletme ve idame maliyetleri ile elden karma maliyetleri gibi unsurlardan oluur.

Sra Sizde 4
Projenin toplam maliyeti ve retilecek mal ve hizmetlerin maliyeti hakknda bilgi edinme istei nedeniyle proje maliyet analizi yaplmasna gereksinim vardr. Projenin zamannda ve belirli bir maliyetle tamamlanmas amacyla belirsizliklerin ortadan kaldrlmas ve maliyet ynetimi amacna yneliktir.

Sra Sizde 5
Maliyet analizi, maliyet sisteminin temeli olup tm projeler iin byk bir nem tar. yi bir maliyet sisteminde; maliyet tahmini, maliyet muhasebesi, proje nakit ak, igc maliyeti, genel giderler, tevikler, cezalar ve kar ortakl gibi giderler nemli rol oynar.

Proje maliyet analizi iin gerekli olan veriler muhasebe bilgi sisteminden ve dier ynetim bilgi sistemlerinden elde edilir. Muhasebe bilgi sisteminden elde edilen bilgiler zellikle maliyet ve ynetim muhasebesi kaynakldr. Zira finansal muhasebeden elde edilen bilgiler, hem iletme d bilgi kullanclarna dnk hem de gemi odakl olarak belirli mevzuat ve standartlara gre oluturan bilgilerdir. Karar almann, gelecee dnk alternatifler arasndan seim yaplmas nedeniyle finansal muhasebeden elde edilen bilgilerden daha arlkl olarak gelecee ve iletme ii bilgi kullanclara bilgi reten maliyet ve ynetim muhasebesinden elde edilen bilgiler proje maliyet analizi iin nemlidir.

Deerlendirilmesi-Seminer Notlar, 1. Bask, Trkiye Kalknma Bankas Eitim ve Halkla likiler Mdrl Yayn, Ankara, ss. 29-60. Erkan, V. (1999). D Proje Kredisi Kullanan Geliimi ve Kamu Yatrmlarnn Deerlendirilmesi (1988-1997), Uzmanlk Tezi, Ankara: T.C. Babakanlk Devlet Planlama Tekilat Mstearl, ktisadi Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl Proje, Yatrmlar Deerlendirme ve Analiz Dairesi. Fischer, T. ve Aier, S. (2010). ITProjektkostenschtzung Ein pragmatischer Ansatz, MKWI 2010 IT Performance Management / IT-Controlling, ss. 259-271. In, Z. (2009) mr Devri Maliyet Analizi Yaklam ve Savunma Projelerine Uygulamalar, Ankara: Savunma Sanayi Gndemi, ss.39-43. Jaspersen, T. (2008). Kostenanalyse zur Digitalisierung von Herbarbelegen im Botanischen Garten / Botanischem Museum in Berlin-Dahlem, Fachhochschule Hannover. Karakaya, M. (2007). Maliyet Muhasebesi, Ankara: Gazi Kitabevi. T.C. SANAY VE TCARET BAKANLII KOSGEB Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (2011). KOB Proje Destek Program Proje Hazrlama Klavuzu. ahin, H (2009). Yatrm Projeleri Analizi, Yenilenmi 4. Bask, Bursa: Ezgi Kitabevi. Uur, L. O. (2007). Yap Maliyetinin Yapay Sinir A le Analizi, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara: Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits. nal, Y. (2002). Belge Salamann Maliyet Analizi: Ulakbim rnei, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. KOB Finans, Proje Ynetimi, www.kobifinans.com.tr. 07.04.2012. Sevim, A. (2010). Proje Maliyet Ynetimi, Proje Analizi ve Deerleme. Editr: A.Sevim, Anadolu niversitesi AF Yayn, No: 2138, Eskiehir: ss. 44-69. zkan, M. (www.danismend.com.07.04.2012) (http://alternatifenerji.com/tr/blogger/ercanargunhan / funding-from-eu-pre-accessionfunds/07.04.2012). (http://141.87.12.119/ITPMV5c/ITPM_englisc h / e-learning IT Projektmanagement, 22.04.2012).
109

Sra Sizde 6
Projenin toplam maliyetini en iyileme maliyet zaman ilikisi ile yaplr. Maliyet zaman ilikisi, maliyeti dengeli bir biimde en aza indirme yntemidir. Proje sresinin bir zaman birimi ksaltlmas gerekirse, bunun iin en uygun yaklam kritik yoldaki sktrmann en ekonomik olduu ilemi, bir zaman birimi kadar sktrmaktr. En uygun proje program minimum maliyete karlk gelmelidir.

Sra Sizde 7
Proje maliyet programlamann amalar: projenin maliyet hesabn yapmak, finansal kaynaklar belirlemek ve projenin maliyetini kontrol etmektir.

Sra Sizde 8
Maliyet kontrol, dzenli aralklarla projenin ilerleme raporlarnn dzenlenmesine yneliktir.

Sra Sizde 9
Proje planlanrken ilk yatrm maliyeti ve projenin mr devri boyunca oluacak tm maliyetler gz nnde tutulur.

Yararlanlan Kaynaklar
Albayrak, B. (2009). Proje Ynetimi ve Analizi, Ankara: Nobel Yayn Datm Diner, E. (2009). Proje Deerlendirmede Temel Kavramlar: Yatrm Tutar ve Yllara Dalm, Yatrm Projelerinin DeerlendirilmesiSeminer Notlar, 1. Bask, Trkiye Kalknma Bankas Eitim ve Halkla likiler Mdrl Yayn, Ankara, ss. 129-141. Erdem, Y. (2009). Projenin Genel Ekonomiye Etkileri, Yatrm Projelerinin

6
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Proje finansmannda kullanlan kaynaklar sralayabilecek, Ksa, orta ve uzun vadeli yabanc kaynaklar belirleyebilecek, z kaynaklar, datlmayan karlar ve risk sermayesi finansmann aklayabilecek, letmelerin yabanc kaynak veya z kaynak tercihlerini etkileyen faktrleri ifade edebilecek, Sermaye maliyetini tanmlayabilecek, Arlkl ortalama sermaye maliyeti kavramn aklayabilecek, Bteleme konularn tartabilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Finansman Kaynaklar Yabanc Kaynak zkaynak Datlmayan Karlar Risk Sermayesi Sermaye Maliyeti Arlkl Ortalama Sermaye Maliyeti Bteleme

indekiler
Giri Finansman Kaynaklar letmenin Yabanc Kaynak ve zkaynak Tercihi Sermaye Maliyeti Arlk Ortalama Sermaye Maliyeti Bteleme

110

Proje Finansman ve Bteleme

GR
Projelerin finansman konusunda ncelikli olarak yaplmas gereken, projelerin hayata geirilebilmesi iin gereksinim duyulan fon ihtiyacnn belirlenmesi ve daha sonra bu fonlarn nereden ve hangi koullar ile salanacana karar verilmesidir. Projenin yaplabilmesi yeterli finansman olanaklarnn varl durumunda mmkn olmaktadr. Projeler iin ihtiya duyulan toplam finansman tutar sabit yatrm harcamalar ve iletme sermayesi ihtiyalarnn toplamndan olumaktadr. Kullanlacak finansman kaynaklar da fonlarn kullanlaca yere bal olarak (sabit yatrm veya iletme sermayesi olarak) deiiklik gstermektedir. Bir projenin yaplmaya deer olup olmad kullanlacak finansmann kompozisyonuna baldr. Bunun nedeni ise projelerin ileride oluacak nakit akmlarnn bugne indirgenmesinde kullanlacak olan iskonto orannn arlkl ortalama sermaye maliyetine bal olmasdr. Proje iin muhtemel finansman kaynaklarnn maliyetleri, kullanlan finansman kaynaklarnn trlerine ve vadelerine gre deiiklik gstermektedir. Bu nedenle finans yneticileri arlkl ortalama sermaye maliyetini minimum yapacak bir finansman bileimini kullanarak projenin yaplabilir olmasn salayabilir ve projenin karlln artrabilir. letme finansman kaynaklar ksa, orta ve uzun vadeli finansman kaynaklar olarak ayrlmaktadr. Ksa vadeli yabanc kaynaklar iletme sermayesine (dner varlklar) yatrm iin kullanlmaktadr. Orta ve uzun vadeli yabanc kaynaklara ise duran varlklarn finansman iin ihtiya duyulmaktadr. Vadelerine gre kaynaklar ayrdmzda ksa vadeli ve orta vadeli finansman kaynaklar yerine ksa ve orta vadeli yabanc kaynaklarn ele alnmasnn nedeni z sermayenin sadece uzun vadeli kaynaklar ierisinde yer almasndan dolaydr. Finansman kaynaklarn iletmeye maliyeti asndan ele aldmzda vade uzadka kaynak maliyetinin arttn grmekteyiz. Bunun nedeni ise gelecein belirsizlik iermesi ve kredi verenlerin bu belirsizlik karsndan ilave prim istemeleridir. Bununla birlikte, hisse senedi yoluyla finansmann maliyeti yabanc kaynak maliyetine gre daha yksektir. Bunun sebebi ise ortaklarn kredi verenlere gre daha fazla riske katlanmalar ve bunun karlnda da ilave getiri talep etmeleridir. Finansman ihtiyalarnn nceden belirlenmesi en uygun finansman kaynann bulunmas ve iletmenin ileride zor duruma dmemesi asndan son derece nemlidir. Bu nedenle iletmeler ksa vadeli planlama arac olarak nakit btelerinden faydalanmaktadrlar. Nakit bteleri ile iletmeler belirli bir dnemdeki nakit giri ve klarn tahmin ederek dnem sonunda nakit ihtiyacnn veya nakit fazlasnn olup olmadn belirlemek isterler. Nakit ann tespit edilmesi durumunda bu ihtiyacn nerelerden ve hangi koullarda salanacana karar verilir. Nakit fazlalnn ngrld dnemlerde ise fazlalk ksmn ksa vadeli ve gelir getirici alanlara yatrmna ynelik planlamalar yaplr. Bu nitede alternatif finansman kaynaklar, maliyetleri ve bu finansman kaynaklarnn avantaj ve dezavantajlar ele alnacaktr. Son blmde ise gelecee ynelik nakit akmlarnn planlanmas amacyla nakit btesi ele alnmtr.

111

FNANSMAN KAYNAKLARI
Proje finansmannda kullanlabilecek finansman kaynaklar kullanlan kaynaklara ve vadelerine gre ayrma tabi tutulabilir. Kullanlan kaynaa gre finansman kaynaklar z sermaye, datlmayan kar (iletme kazanlar veya otofinansman) ve yabanc kaynak eklinde grupta ele alnmaktadr. Vadeleri asndan ise finansman kaynaklarn ksa vadeli, orta vadeli ve uzun vadeli finansman kaynaklar olarak blmlendirebiliriz. Bu nitede vadeleri asndan finansman kaynaklar ele alnacaktr. Ksa Vadeli Finansman Kaynaklar Ticari Krediler Ksa Vadeli Banka Kredileri Alnan Avanslar Stoklar Karl Ksa Vadeli Kredi Finansman Bonosu Factoring Varla Dayal Menkul Kymetler (Menkulletirme), ve Dier (gider tahakkuklar, denecek vergi, resim ve harlar, ana iletmeden alnan ksa vadeli krediler, depozito ve teminatlar vb.)

Orta Vadeli Finansman Kaynaklar Orta Vadeli Ticari Krediler Orta Vadeli Banka Kredileri Rotatif Krediler Forfaiting Finansal Kiralama (Leasing)

Uzun Vadeli Finansman Kaynaklar Uzun Vadeli Banka Kredileri z sermaye (Hisse Senetleri) Datlmayan Karlar (Otofinansman) Risk Sermayesi Tahvil

letmenin ksa vadeli finansman kaynaklar nelerdir?

Ksa Vadeli Finansman Kaynaklar

z kaynaklar iletmeler iin srekli bir kaynak (uzun vadeli finansman) olduu ve iletme ortaklarnn toplam kaynaklar ierisindeki payn temsil ettii iin ksa vadeli ve orta vadeli finansman kaynaklar ierisinde yabanc kaynaklar ele alnacaktr. Ksa vadeli yabanc kaynaklar bir yl ierisinde denmesi gereken borlardr. Vade uyumu asnda ksa vadeli finansman kaynaklar iletme sermayesinin yani dner varlklarn (Kasa, Alacak, Stok vb.) finansmannda kullanlmaldr. Dner varlklar 1 yl ierisinde kendini yenileyebilen varlklardr. Bu nedenle 1 yl ierisinde dner varlklardan elde edilecek fonlar ile ksa vadeli yabanc kaynaklar denebilecektir. Bundan sonraki blmde ksa vadeli yabanc kaynaklar ayrntl olarak ele alnmaktadr.
112

Ticari Krediler
letmelerin kredili mal almndan dolay ortaya kmaktadr. Bu ynyle, nakit olarak alnan dier kredilerden farkldr. Satc kredisi olarak da bilinen ticari krediler iletmeler tarafndan ok sk kullanlmaktadr. Ticari kredi kullanm senet karl olabilecei gibi senetsiz yani ak hesap eklinde de olabilir. Satc iletme kredili satlar dolaysyla polie, bono gibi bir senet talep edebilir. Satc iletme kredili mal satmlarnda belirli bir vade fark uygulamasa da bu tr kredilerin iletmeye belirli bir maliyeti olabilmektedir. Ticari kredinin maliyeti satc firmann pein iskonto uygulamas durumunda ortaya kmaktadr. Eer iletme vadeden nce deme yaparak belirli bir iskonto oranndan veya indirimden faydalanacaksa ticari kredinin yllk maliyeti yada ticari kredinin alternatif (frsat) maliyeti aadaki ekilde hesaplanabilir. Formlde 1 yl 360 gn olarak kabul edilmitir. Fakat forml 1 yl = 365 gn olarak da deitirilebilir.

rnek: Eer satc 2/5 net 25 gn vade ile (alc 25 gn yerine demeyi 5 gn ierisinde yaparsa %2 indirimden faydalanacaktr) bir sat gerekletirirse, ticari kredinin yllk maliyeti ne olur? (1 yl= 360 gn) zm:

letme asndan ticari kredinin alternatif maliyeti neyi ifade etmektedir? Ksa vadeli ticari kredilerin zellikleri u ekilde sralanabilir: letmeler ticari kredileri finansal (nakdi) kredilere gre ok daha kolay bir ekilde elde edebilmektedirler. Kredi deerlilii dk kk iletmeler iin uygun bir finansman yntemidir. Ticari kredinin elde edilmesi satc iletme ile szl veya yazl bir anlama neticesinde ok ksa bir srede sonulanabilmektedir. Kredi kullanmndaki prosedr finansal kredilere gre ok daha azdr. Ticari kredi miktar tketim mallarnda daha dktr. rnein, gda maddelerinin kredili satlarnda uygulanan vade daha ksa iken beyaz eya satmnda vade daha uzundur. letmenin mali yaps gl deilse pein mal alm yerine daha fazla kredili mal almna ynelmektedir. Bununla birlikte, satc iletmenin mali yapsnn gl olmas daha fazla kredili sat yapmasna olanak salamaktadr. Satlarn durgun olduu dnemlerde iletmeler satlarn artrmak iin daha fazla kredili sata ynelmektedirler. Bu durum mal satn alan iletmenin daha fazla ticari kredilerden faydalanmasna yol amaktadr. Satc iletmenin pein iskonto uygulamas iletmeleri pein mal almna tevik ettii iin ticari kredi miktarn da azaltabilmektedir. Satc iletmenin kredili satmlarda vade fark uygulamas durumunda ticari kredinin maliyeti artacaktr. Son olarak, rekabetin youn olduu sektrlerde iletmeler satlarn artrabilmek iin daha fazla kredili sata ynelmektedirler.
113

Ksa Vadeli Banka Kredileri

letmelerin iletme sermayesi ihtiyalarn karlamada ticari kredilerden sonra en youn olarak kullandklar finansman eidi banka kredileridir. Alnacak olan banka kredileri dner varlklarn finansmannda kullanlaca iin iletmeler dner varlklar bir yl ierisinde nakde evirerek oluacak faiz ve anapara demelerini zamannda yapabilir. Fakat satlarn dt dnemlerde (kresel veya sektrel kriz dnemleri gibi) iletme borlarn demekte zorlanabilir. Bu nedenle iletmeler alacaklar bankalar iyi belirlemeli ve onlar ile yakn iliki ierisinde olmaldr. zellikle baz bankalar baz sektrlerde uzmanlatklar iin bu sektrde yer alan iletmelere daha kolay kredi salamaktadrlar. Bankalar byk iletmelere veya kredi deerlilii yksek olan iletmelere herhangi bir teminat olmakszn ak hesap eklinde kredi vermektedirler. Fakat kk veya gvenli olmayan iletmeler genellikle aldklar kredi karlnda altn, ticari senetler, kymetli evrak ve gayrimenkul gibi gvence sunmaktadrlar.

Alnan Avanslar
letmeler gelecekte yapacaklar mal veya hizmet sunumu karlnda alcdan n deme talep edebilirler. Bu ekilde alnan avanslar, mal veya hizmetin sunumu ile geri denecektir. Rekabetin olmad veya az olduu sektrlerde uygun bir finansman kayna olarak kullanlabilmesine ramen rekabetin youn olduu sektrlerde alcdan n deme talep edilmesi durumunda alc baka bir satc firmayla anlaabilir. Bu durum mteri kaybna yol aabilir.

Stoklar Karl Ksa Vadeli Kredi

Stoklar dner varlk grubu ierisinde nemli bir yer tekil etmektedir. Bir retim iletmesinde hammadde, yar mamul ve mamul olarak eit stok bulunmaktadr. letmeler bu stoklar karlk gstererek bankalardan ksa vadeli finansman salayabilirler. letmenin kredi deerlilii yksekse baka bir teminat gstermeksizin iletmeler stok karl kredi alabilirler. Bununla birlikte, stoklarn pazar deeri, yaps (bozulabilir bir stok olup olmad gibi), pazarlanabilirlii veya para dnm yetenei gibi etkenler dikkate alnarak stok karl verilecek kredi oran belirlenir.

Finansman Bonosu
Finansman bonosu byk ve tannm iletmelerin ksa vadeli finansman ihtiyacn karlamak amacyla karm olduklar ksa vadeli borlanma senetleridir. Teminatsz olarak karlan finansman bonolar iskontolu olarak satlmaktadr. Finansman bonosunun alcsnn getirisi alm fiyat ile nominal deer arasndaki farktan olumaktadr. Finansman bonolarnn getirilerinin Hazine bonosunun getirisinden yksek olmas gerekmektedir. Bunun nedeni ise Hazine bonolarnn risksiz olmas yani denmeme riskinin olmamasdr. Eer finansman bonosu daha yksek getiri sunmaz ise yatrmclar risksiz olan Hazine bonolarn tercih edeceklerdir. Finansman bonolarnn Trkiyedeki vadesi 90 gnden az 360 gnden fazla olmamak artyla 30 gn ve katlar eklinde ihra edilmektedir. Trkiyede finansman bonosu karmaya anonim irketler, zelletirme kapsamndaki kamu iktisadi teebbsleri ve mahalli idareler yetkilidir. Bununla birlikte, anonim irketlerin finansman bonosu karmadan nce Sermaye Piyasas Kurulundan (SPK) izin almalar ve SPK tarafndan belirlenen artlar tamas gerekmektedir.

Yatrmcya salad getiri asndan finansman bonosu ile Hazine bonosu arasndaki fark nedir? Aklaynz. Trkiyede A, B, C, E ve F tipi olmak zere be eit tasarruf bonosu ihra edilebilir. Bunlar; A Tipi: Garanti kayd tamayan finansman bonolar, B Tipi: Banka kredisi ile desteklenmi olan finansman bonolar, C Tipi: Banka garantisi tayan finansman bonolar,
114

E Tipi: Hazine garantisi olan finansman bonolar, F Tipi: Anonim irketin mterek ve mteselsil kefil sfatyla deme taahhd tayan finansman bonolarn iermektedir. Bir finansman bonosunun kpr bykl, zamanla deiebilmekle beraber 5den daha dk olamaz. Finansman bonosunun iskontolu satldn sylemitik. Bu durumda, bir finansman bonosunun sat fiyat bileik iskonto yntemine gre u ekilde hesaplanabilir:

P= Finansman bonosunun sat fiyat F= Finansman bonosunun nominal deerini (zerinde yazl olan deer) i= yllk faiz oran veya iskonto orann m= vadeye kalan gn saysn

Sat fiyatnn hesaplanmasnda yllk faiz oran yerine finansman bonosunun ierdii dneme ait faiz oran verilirse formlde 360 yerine finansman bonosunun vade gn says yazlacak ve faiz oran olarak da dnemin verilen faiz oran kullanlacaktr. rnek: X iletmesi 150 gn vadeli ve nominal deeri 1.000 olan finansman bonosunu yllk %15 iskonto oran ile ihra etmek istemektedir. Buna gre finansman bonosunun sat fiyat ne olur? zm:

Bu soruya gre yatrmcnn 150 gnlk getirisi 1000-943= 57 olacaktr. Dier yandan, iletme 150 gn vadeli olarak 943 finansman iin 57 faiz demesi yapacaktr. rneimizde yllk faiz oran verildii iin formln paydasnda 360 gn alnmtr. Eer faiz oran dnem faiz oran olarak verilseydi 360 yerine vade gn says yazlacaktr. rnek: X iletmesi 270 gn vadeli ve nominal deeri 1000 olan finansman bonosunu %15 dnem faizli olarak ihra etmitir. Vade bitimine 150 gn kaldna gre finansman bonosunun sat fiyat ne olur? zm: Dnem faiz oran kullanld iin yeni forml u ekilde olacaktr:

n= Vade gn says

Bir nceki rnekte yllk faiz oran %15 iken bu rnekte 270 gnlk faiz oran %15 olarak alnm ve bundan dolay da sat fiyat daha dk belirlenmitir. Finansman bonolar halka arz yoluyla veya nama yazl olmak kouluyla halka arz edilmeksizin satlabilir. Finansman bonolarnn ikincil piyasalarda alm satm yaplabilmektedir. Bir finansman bonosunun iletmeye maliyeti bononun karlmas ile ilgili giderler, iskonto oran ve bononun vadesinden etkilenmektedir. Bu balamda, bir finansman bonosunun maliyeti u ekilde hesaplanabilir:
115

rnek: letme 6 ay vadeli ve yllk %10 iskonto oran zerinden 200.000 tutarnda finansman bonosu ihra etmitir. Toplam ihra gideri 10.000 olduuna gre finansman bonosunun iletmeye olan yllk maliyeti nedir? zm:

Factoring
Factoring, iletmelerin ksa vadeli satlardan doan alacaklarn vadesinden nce tahsil etmek amacyla factor ad verilen kurulua temlik etmeleri ve factorn de n demede bulunduu ksa vadeli bir finansman yntemidir. Factor nceden belirlenmi limitler ierisinde iletmenin alacak tutarnn %80ine varan ksmn iletmeye hemen der. Vade bitiminde ise factor alacak tutarn tahsil ettiinde kalan %20lik ksm iletmeye verir. Fakat deme yapmadan nce factor alaca komisyon ve faiz tutarn decek ve kalan ksm alacakl iletmeye iade edecektir. Factoring ilemini yapan factor kuruluu ile alacakl iletme arasnda szleme yapldnda factor kuruluu iletmeye muhasebe, tahsilat ve finansman hizmetlerinin tmn veya bir ksmn salamaktadr. Factor kuruluun muhasebe fonksiyonunu stlenmesi durumunda alacakl iletme, alacaklarn takibi ve muhasebesi ilgili ilemlerden kurtulmu olmaktadr. Ayrca, factor vade sonunda alacan tahsil ilemini yerine getirmektedir. Bu hizmetler karlnda iletmeden belirli bir cret ve komisyon almaktadr. Bununla birlikte, factor szlemede belirtilen limitler dahilinde alacaklarn tahsil edilememe riskini stlenmi olur. Factoring szlemesinin alacakl iletmeye sunduu en nemli hizmet alacaklarn vadesinden nce tahsil edilmesi neticesinde alacakl iletmenin finansman ihtiyacn karlamasdr. Factoring ileminin maliyeti yksek olabilir veya baz i kollarnda factoring ilemi mmkn olmayabilir. Factoring ileminin, yararlanan iletmeler asndan hizmet bedeli karl denen komisyon gideri ve iskonto bedeli olarak denen faiz gideri olmak zere iki tr maliyeti sz konudur. Komisyon giderleri factoring kuruluunun sabit giderleri, krtasiye, haberleme ve personel giderleri, risk primi ve factoring kuruluunun kar marj tarafndan belirlenmektedir.

Factoring nelerdir? Ksaca aklaynz.

kuruluunun

alacakl

iletmeye

sunduu

hizmetler

Factoring ileminin aamalar aadaki ekilde zetlenebilir: Factoring hizmetinden faydalanmak isteyen iletme factoring kuruluuna bavurarak sat yapaca iletmeyle ilgili bilgi ve belgeleri sunar. Factoring kuruluu, sat yaplacak iletmeyle ilgili gerekli incelemeleri yapar. Onay vermesi durumunda iletmeye sunaca hizmetlerin trn ve alaca komisyonu bildirerek szlemeyi imzalar. letme sat yapaca iletmeden siparileri alr. letme her bir siparii factore bildirilerek factorden onay bekler. Factor onay vermesi durumunda iletmeye hangi hizmetleri sunacan da bildirir. letme mallar alcya gnderirken fatura ve suretlerine, alacan factoring kuruluuna devir edildii ve demelerin factoring kuruluuna yaplmas gerektii hususunda bir not der.
116

Alacakl iletme fatura ve sevk evraklarn factore gnderir. Factoring kuruluu iletmeye n demede bulunur. Mal alan borlu iletme vade sonunda demeyi factoring kuruluuna yapar. Factoring kuruluu da iletmeye alacak tutarnn geri kalan ksmn der.

Varla Dayal Menkul Kymetler (VDMK)

Menkulletirme olarak da bilinen VDMK, alacaklarn karlk gsterilerek menkul kymet ihra edilmesini ifade etmektedir. Trkiyede alacaklarn %90nna kadar VDMK ihra edilmekte ve 6 gn ierisinde satlmayanlar ve arac kurulu tarafndan da alnmayanlar iptal edilmektedir. Ayrca, Trkiyede Sermaye Piyasas Kanununun 13-A maddesine gre alacaklar ve duran varlklar karlk gsterilerek VDMK ihra edilebilmektedir. Buna ramen, lkemizde yaynlanan tebli ile sadece alacaklar karlnda ihra edilecek VDMKler dzenlenmitir. Bankalar, genel finans ortaklar, finansal kiralamaya yetkili kurulular, finansman irketleri ve gayrimenkul yatrm ortaklklar VDMK ihra edebilirler. Trkiyede VDMKler ancak halka arz yoluyla satlabilir. Halka arz yoluyla ihra edilen VDMK ikincil piyasalarda alnp satlabilir. Trkiyede VDMK ihracna konu olabilecek alacak trleri ise tketici kredileri, konut kredileri, finansal kiralama szlemesinden doan alacaklar, ihracat ilemelerinden doan alacaklar, Halk Bankasnn esnaf ve sanatkarlar ile kk iletmelere at ihtisas kredileri, gayrimenkul yatrm ortaklklarnn gayrimenkullerinin sat veya sat vaadi szlemelerinde doan senetli alacaklar, Tarm Kredi Kooperatifleri araclyla verilen bireysel kredilerle ilgili olarak Ziraat Bankasnn senede balanm alacaklar ve bankalar dndaki, mal ve hizmet retimi faaliyetlerinde bulunan anonim ortaklklar ile mevzuata gre zelletirme kapsamna alnanlar dahil Kamu ktisadi Teebbslerinin taksitli satlarndan doan senede balanm alacaklardr. Bununla birlikte, Trkiyede tketici kredilerine bal olarak VDMK ihrac belirsiz bir sre iin yasaklanmtr.

Hangi kurum ve kurulu varla dayal menkul kymet ihra edebilir? Varla dayal menkul kymetlerin sat fiyat aadaki ekilde hesaplanabilir:

P= VDMK sat fiyat F= Menkul kymetin nominal deerini (zerinde yazl olan deer) i= yllk faiz oran veya iskonto orann m= vadeye kalan gn saysn rnek: X iletmesi nominal deeri 1.000 olan 90 gn vadeli ve yllk %20 faizli varla dayal menkul kymet ihra etmek istemektedir. Buna gre menkul kymetin sat fiyat nedir? (1 yl= 360 gn) zm:

Orta Vadeli Finansman Kaynaklar

Orta vadeli finansman kaynaklar vadesi 1 ile 5 yl arasnda olan kaynaklar ifade etmektedir. Baz kaynaklarda 1 ile 10 yl arasndaki fonlar orta vadeli kabul edilmesine ramen uygulamada vadeleri 1 ile 5 yl arasnda olan kaynaklar orta vadeli olarak kabul edilmektedir. Orta vadeli fon kaynaklar iletmelerin devamllk tayan fon gereksinimleri yani duran varlklarn finansman iin kullanlmaktadr. Orta vadeli krediler genellikle bir plan dahilinde ve taksitler halinde geri denirler.
117

Bu tr kaynaklar genellikle tevsii, yenileme ve modernizasyon yatrmlar iin kullanlmaktadr. Gelecein belirsizlik iermesi nedeniyle yeterince tannmayan kk ve orta byklkteki iletmelerin orta vadeli finansman kullanrken kredi verenlere daha fazla gvence sunmalar gerekmektedir. Orta vadeli finansman kaynaklar aada ayrntl bir ekilde ele alnmaktadr. Ticari krediler ksa vadeli finansman yntemlerinde anlatld iin burada anlatlmayacaktr. Orta vadeli ticari kredilerde tek farkllk vadenin 1 yldan uzun olmasdr.

Orta Vadeli Banka Kredileri

letmelerin yatrmlarn finansman iin bankalardan elde ettikleri orta vadeli kredileri ifade etmektedir. Bu kredilerde vade, ksa vadeli yabanc kaynaklara gre daha uzun olduu iin maliyeti de greceli olarak daha yksektir. Ayn zamanda, vadenin uzun olmas gelecekle ilgili belirsizliin artmasna neden olduundan verilen kredi karlnda bankalar genellikle maddi teminat istemektedir. Kredi maliyetleri vadeye ve geri deme planna gre deiiklik gstermektedir. letmenin alnan krediyi eit taksitler halinde demesi durumunda denecek eit taksit miktar aadaki forml yardmyla hesaplanabilir. Bu forml, tketici kredileri gibi eit taksitler ile denecek ksa ve uzun vadeli bor demeleri iin de geerlidir.

burada, PVA= Alnan kredi tutar i= Faiz oran n= Dnem says A= Dnemsel olarak yaplmas gereken eit deme tutar rnek: X iletmesi bankadan yllk %25 faiz oran zerinden 4 yl vadeli 50.000 kredi almtr. Kredi yllk eit taksitler halinde geri denecektir. Buna gre iletmenin yapmas gereken yllk eit taksit tutarn hesaplaynz. zm: A= 21.172 olur.

Rotatif Krediler
letmelerin yatrm mallarnn finansman iin gereksinim duyduu fonlar ticari bankalardan ak hesap eklinde elde etmesini salayan orta vadeli bir finansman yntemidir. Bu tr krediler iletmelerin kredi deerlilii gz nnde bulundurularak bazen bir gvence karl bazen de gvence aranmakszn ticari bankalar tarafndan kullandrlabilir. Kullandrlacak kredi tutar iin belirli limitler belirlenmektedir. letme borcunun belli bir ksmn geri dediinde belirlenen kredi limitine kadar tekrar borlanabilmektedir. Bu krediler bankalarn maa mterilerine am olduu ek hesap ile ayn mantk erevesinde almaktadr. Dier banka kredilerinde olduu gibi belirli bir vadenin olmamas nedeniyle iletmelere demelerinde esneklik salamaktadr. letme finansal durumu uygun olduunda borlarn deyebilir ve istedii zaman da hibir prosedre gerek kalmadan tekrar limitler dahilinde borlanabilir.

Forfaiting
Forfaiting mal ve hizmet ihracatndan doan ve uygulamada bir banka garantisinde bulunan senetli veya senetsiz orta vadeli alacaklarn vadesinden nce forfaiter ad verilen bir kurulua veya bankaya satlarak tahsil edilmesini salayan orta vadeli bir finansman yntemidir. Sz konusu alacak senetsiz bir alacak
118

olabilmekle beraber uygulamada genellikle polie ve bono gibi senetli alacaklar forfaiting ilemine tabi olmaktadr. Alacaklarn bir banka garantisi altnda olmas forfaitern riskini azaltmaktadr. Forfaitinge konu alacan vadesi 6 ay ile 10 yl arasnda deimektedir. Forfaiter vadeye uygun olarak belirli bir faiz ve komisyon tutarn kestikten sonra geri kalan tutar alacak sahibine demektedir. Forfaiterin geri rcu hakk olmad iin alacak sahibi olan ihracat iletme bu ekilde alacan denmeme riskinden de kurtulmu olur. Ayn zamanda yatrm projelerinde kullanabilecei finansman elde etmi olur. Bir forfaiting ileminin aamalar aadaki ekilde belirtilebilir. hracat ve ithalat arasnda bir szlemenin yaplmas, hracatnn mal teslim etmesi, Mal teslimi karl olarak ithalatdan polie veya bono alnmas. Burada genellikle ithalatnn lkesindeki bir bankann garantisi sz konusudur. Banka garantisi forfaitern riskini azaltmaktadr. hracat iletme ile forfaiter arasnda forfaiting szlemesinin yaplmas, Forfaitern faiz ve komisyon giderlerini kestikten sonra geri kalan tutar ihracatya demesi. Burada iskonto oran olarak uygulanacak faiz oran ithalat lkenin lke riskine gre deiim gstermektedir. Senet tutarnn forfaiter tarafndan tahsil edilmesi.

Aadaki rnek yardmyla forfaiting ilemi sonucu alacakl iletmenin eline geecek tutar hesaplanmaktadr. rnek: ABC iletmesi 60.000 tutarnda makineyi yurt dndaki mterisine 540 gn vadeli olarak satmtr. letme gerekli polieleri banka kabull olarak almtr. Finansman ihtiyacn karlamak iin elindeki polieyi bir forfaiting kuruluuna geri rcu edilemez artyla komisyon dahil olmak zere yllk %15 faiz oran zerinden iskontolu olarak devir etmitir. letmenin eline geecek nakit miktarn hesaplaynz. (1 yl= 360 gn olarak alnacaktr) 48.652 olur. P= letmenin eline geecek tutar F= Alacak tutar i= iskonto veya faiz oran m= Vade gn says Bu ilem sonucu iletmenin eline 48.652 geecektir. Aradaki fark ( 60.000 forfaiting kuruluunun ald komisyon ve faiz giderlerinden olumaktadr. 48.652 = 11.348)

Leasing (Finansal Kiralama)

Leasing, belirli bir sre iin kirac ve leasing irketi (kiralayan) arasnda imzalanan, kiracnn almak istedii mal (makine-tehizat) leasing irketine bildirmesi ile leasing irketinin mal satn ald ve mlkiyeti kendisinde kalmak artyla belirli bir kira bedeli karlnda kullanm hakkn kiralayan iletmeye devrettii orta vadeli bir finansman yntemidir. Genellikle leasing yerine finansal kiralama ifadesinin kullanlmasna ramen leasing deyimi daha geni kapsamldr ve finansal kiralama leasingin bir eididir. Leasing taraflarn bulunduu lkeye gre yurt ii ve yurt d leasing olarak ikiye ayrlr. Burada leasinge konu maln yurt ii veya yurt dnda olmas deil kiralayan ve kiracnn nerede olduu nemlidir. Eer her iki taraf da ayn lkede ise yurt ii leasing, farkl lkelerde ise yurt d leasingden sz edilir. Bir finansal kiralama szlemesinde 3 veya 4 taraftan bahsedilebilir. Bunlar, kirac, leasing
119

kuruluu (kiralayan), satc ve leasing irketinin istemesi durumunda bir teminat kurumudur. Kiralamaya konu olan maln ithal edilmedii durumlarda finansal kiralamann aamalar u ekilde sralanabilir: Kirac iletmenin leasing ilemine konu mal semesi, Kiracnn leasing irketine bavurarak projeyi sunmas ve leasing irketinin projeyi ve iletmeyi inceledikten sonra destek karar verirse kiracya teklifte bulunmas, Kirac ve leasing irketi arasnda kira szlemesinin imzalanmas, Leasing kuruluunun istemesi durumunda teminatn salanmas, Szlemeye konu maln leasing kuruluu tarafndan satn alnarak kiracya teslim edilmesi, Kiracnn szlemede belirtilen sre boyunca kira demelerini yerine getirmesi, ve Son olarak da szlemenin sona erdirilmesi gelmektedir. Bu son aama, szlemenin sona erdirilmesi ve maln leasing irketine teslim edilmesi ile olabilecei gibi kirac iletme szleme sresinin bitiminde mal nceden belirlenen ve genelde dk bir mebla karlnda satn alabilir. nc bir seenek olarak da kira szlemesinin sresi uzatlabilir (daha dk bir kira bedeli ile). kira demelerinin hesaplanmasnda aada belirtilen anite forml

Leasing ileminde kullanlmaktadr.

Forml daha nce orta vadeli banka kredilerinin taksit hesaplamalarnda da kullanld iin burada sadece rnek zerinde denmesi gereken taksit tutar hesaplanacaktr. rnek: ABC iletmesi leasing yoluyla 14.000 deerindeki makineyi 4 yllna aylk kira demeli olarak kiralamtr. Kira szlemesinin sonunda makine ABC iletmesinin mlkiyetine geecektir. Leasing kuruluunun uygulad aylk faiz oran %1,2 ise aylk kira demeleri yaklak ne olmaldr? zm: PVA= 14.000 i= %1,2= 0,012 n= 4 yl x 12= 48 ay A=?

olur. Bu sonuca gre iletmenin yapmas gereken aylk eit kira tutar 385 olacaktr. Deerleme bakmnda bir ilemin finansal kiralama saylabilmesi iin aada belirtilen artlardan en az birini salamas gerekmektedir. Kiralamaya konu maln kiralama sresi sonunda kiralayan iletmeye devir edilmesi, Kiracya, vade sonunda ilgili mal rayi bedelinden daha dk bir deerle satn alma hakk tannmas, Kiralama sresinin, kiraya konu maln ekonomik mrnn %80inden daha fazlasn iermesi, Kira demelerinin bugnk deerleri toplamnn ilgili maln rayi bedelinin %90ndan daha fazla olmasdr.

Trkiyede finansal kiralamaya konu mallar finansal kiralama irketlerinin verilerine gre u ekildedir.
120

Tekstil makinalar ve tezgahlar, Bilgisayar ve yksek kapasiteli bilgi ilem niteleri, Uaklar, helikopterler, Sanayi kalplar, Tbbi cihazlar, Matbaa makinalar, Deniz tatlar, Santraller ve haberleme aralar, Elektronik ans makinalar, Otobsler, otomobiller, Tezgahlar, Makinalar, Komple fabrikalar, naat makinalar, vinler, her trl tat aralar, Komple hastane, otel ve tm donanmlar, hracata ynelik komple retim bantlar.

Uzun Vadeli Finansman Kaynaklar

Uzun vadeli finansman kaynaklar genel olarak z kaynaklar ve uzun vadeli yabanc kaynaklar olarak iki gruba ayrlabilir. Uzun vadeli yabanc kaynaklar vadesi 5 yldan uzun olan kredileri kapsamaktadr. Uzun vadeli yabanc kaynan maliyeti z sermaye maliyetinden dktr. Fakat uzun vade, kredi verenler asndan gelecek ile ilgili belirsizlii ve dolaysyla riski artrd iin ksa ve orta vadeli kredilere gre daha maliyetli olmaktadr. Uzun vadeli yabanc kaynaklar vade uyumu asndan yatrm mallarnn veya duran varlklarn finansmannda kullanlmaldr. Aada uzun vadeli finansman kaynaklar ayrntl olarak ele alnmaktadr.

Banka kredileri daha nceki blmlerde anlatld iin burada anlatlmayacaktr. Uzun vadeli banka kredilerinde vade 5 yldan fazla olup bu krediler genellikle ticaret bankalar yerine yatrm bankalarndan veya uluslararas bankalardan salanmaktadr. Uzun vadeli yabanc kaynan nasl geri denecei, iletmenin gelecekteki nakit akmlarna bal olarak ekillenecektir. Kredi kurulular genellikle iletmenin deme plann kabul edecektir. Uzun vadeli yabanc kaynaa ilikin muhtemel deme planlar unlar olabilir: Faiz ve anapara demelerinin vadenin sonunda toplu olarak yaplmas, Faizlerin yllk olarak anaparann ise vade sonunda denmesi, Toplam borcun anapara taksitlerini ve faizleri ierecek ekilde aylk, aylk, alt aylk veya yllk gibi dnemlerde eit taksitler halinde yaplmas, Faizlerin yllk olarak, anaparann ise yllk eit taksitler halinde yaplmas olarak saylabilir.

z Sermaye (Hisse Senetleri)

z sermaye iletmenin kuruluunda ve faaliyet sresince iletme sahipleri (hissedarlar) tarafndan ortaklk amacyla iletmeye salanan srekli fon kaynaklarn ifade eden uzun vadeli bir finansmandr. Bu tr bir kaynan geri denme zorunluluu veya alnan fonlar karlnda faiz demeleri olmad iin finansman riski dktr. Fakat hissedarlar yabanc kaynak salayanlardan daha fazla getiri bekledikleri iin z sermayenin maliyeti iletme asndan daha yksektir.
121

Halka ak bir iletmede hissedarlarn getiri beklentisi karlanmaz ise hissedarlar ellerindeki iletmenin hisse senetlerini satma ve katlandklar risk lsnde daha fazla getiri elde edebilecekleri alanlara veya hisse senetlerine yatrm yapma eiliminde olacaklardr. Bu durumda iletmenin hisse senetlerinin piyasa deeri ve toplamda iletmenin piyasa deeri decektir. Sonu olarak da mevcut hissedarlarn servetlerinde bir azalma sz konusu olacaktr. letme st ynetiminin ve dolaysyla finans yneticilerinin asl amalarnn hissedarlarn servetini maksimize etmek olduu dikkate alndnda, hissedarlarn servetlerinin azalmas st ynetimin baarszl olacaktr. Bu baarszlk sonucu, iletme st ynetimin ve finans yneticilerinin deitirilmesi sz konusu olabilir.

Finansman riski ve iletmeye maliyeti asndan hisse senedi ile yabanc kaynaklar arasndaki farkllklar belirtiniz. z sermayenin maliyeti hissedarlarn beklentilerini yanstmaktadr. Genellikle yabanc kaynak maliyetinden daha yksektir. Hissedarlar iletmeye yabanc kaynak salayanlara gre daha fazla riske katlanmaktadr. Bunun nedeni ise iletme zarar ettiinde herhangi bir getiri elde edememeleri veya iletmenin tasfiyesi durumunda ilk nce yabanc kaynak sahiplerinin tasfiyeden pay almas ve bundan sonra geri kalan ksmlarn hissedarlara datlmasdr. Yabanc kaynak salayclar iletme zarar da etse belirlenen faiz tutarn alacaktr. Ayrca, tasfiye durumunda tasfiyeden ilk pay alacak taraf iletmeye kredi verenlerdir. letme hisse senedinin piyasa deeri gelecekte yaplacak olan kar pay demelerinin bugnk deerleri toplamna eit olacaktr. Bugnk deer hesaplanrken iskonto oran olarak z sermaye maliyeti kullanlmaktadr. letme mrnn snrsz olduu varsayldnda iletmenin hisse senedinin piyasa fiyat u ekilde hesaplanmaktadr:

ke = z sermaye Maliyeti D = Yllk Kar Pay Tutar P0 = Hisse Senedinin Cari Piyasa Fiyat Yukardaki formle bal olarak, z sermaye maliyeti iki ekilde hesaplanmaktadr. 1. Datlan kar paylarnn yllar itibari ile sabit olduu varsayldnda,

rnek: Bir iletmenin her yl 500 kar pay dataca beklenmektedir. Hisse senedinin piyasa fiyat 2.000 ise, iletmenin z sermaye maliyeti nedir? zm:

2.

Datlan kar paylar her yl sabit bir oranda (g) artt varsayldnda

D1 = Gelecek dnem kar pay tutar rnek: Bir iletme cari dnemde 500 kar pay datmtr. Kar pay art oran yllk %5 ve hisse senedinin piyasa fiyat 2.000 ise, iletmenin z sermaye maliyeti nedir?
122

zm:

Not: Gelecek dnem kar pay tutar cari dnem kar payna %5 byme oran eklenerek bulunmutur. Hisse senetleri sahiplerine birok haklar sunmaktadr. Bunlar; Oy kullanma hakk, letmenin ynetimine katlma hakk, Kar pay alma hakk, Rhan hakk (yeni kan hisse senetlerinden ncelikli alm hakk). Tasfiyeden pay alma hakk, ve letmenin faaliyetleriyle ilgi bilgi edinme hakkdr.

Rhan hakk, mevcut hissedarlara yeni kacak hisse senetlerinden mevcut paylar ile orantl olarak ncelikli alm hakk vermektedir. rnein, mevcut hisselerin %5ine sahip bir ortan yeni kacak hisselerin %5ini alma hakk vardr. Bu bir hak olup zorunluk deildir. Rhan hakk zellikle hisse senedinin piyasa fiyat yeni karlacak hisse senetlerinin sat fiyatlarndan yksek ise hissedarlar asndan bir getiri salayacaktr. Halka almay ve ortak portfyn artrmak isteyen bir iletme karlacak yeni hisse senetleri iin ortaklarn rhan haklarnn kullanlmasn yasaklayabilir. Bununla birlikte, iletme mevcut ortaklarn korumak iin rhan hakkn kullanan ortaklarna yeni hisse senetlerini piyasa deerinin altnda bir fiyatla satabilir. Bu durumda eski hisse senetlerinin rhan hakk deeri ortaya km olmaktadr. Ortaklardan bazlar yeni hisse senetlerinden almak yerine rhan haklarn bakalarna satabilirler. Rhan hakknn deeri ise u ekilde hesaplanmaktadr.

R0= Rhan hakknn teorik deeri P0= Hisse senedinin piyasa fiyat Ps= Hisse senedinin ortaklara sat fiyat N= Yeni hisse senedi satn almak iin gerekli eski hisse senedi says veya mevcut hisse says/yeni karlacak hisse says rnek: ABC iletmesinin mevcut 100.000 adet hisse senedi olup 20.000 adet yeni hisse senedi ihra etmeyi dnmektedir. Hisse senedinin piyasa fiyat 80dir. letme yeni hisse senetlerini eski ortaklara 68den verecektir. Bay Ali Korkmazn mevcut 8.000 adet hisse senedi olduuna gre rhan hakknn teorik deerini ve Bay Ali Korkmazn toplam rhan hakk gelirini hesaplaynz? zm: 2 / hisse olur. Buna gre her bir hisse iin rhan hakknn teorik deeri 2dir. Bay Ali Korkmazn toplam rhan hakk geliri ise 8.000 * 2= 16.000 olacaktr. Buraya kadar hisse senedi sahiplerinin haklarndan bahsettik. Hisse senedi yoluyla finansman salamann hisse senedi ihra eden iletme asndan da birok faydalar ve sakncalar vardr. Faydalarn u ekilde zetleyebiliriz:
123

z sermaye yoluyla finansman salandnda iletme herhangi bir faiz ve anapara geri demesi yapmak zorunda kalmaz. Bununla birlikte, kar elde ettiinde ortaklarna kar pay datr. z sermayenin herhangi bir vadesi yoktur. letme varln devam ettirdii srece iletme tarafndan kullanlabilir. z sermaye yoluyla finansman iletmenin sermaye yapsn glendirdii iin iletmenin kredi deerliliine olumlu katk salar. Ayn zamanda, iletmenin daha dk maliyetle borlanmasna imkan salar. z sermaye ile finansmann finansal riski dktr. letmeye sabit deme zorunluluu getirmedii iin iletmenin kriz dnemlerini daha rahat atlatmasnda nemli rol oynar.

Sakncalar ise aadaki ekilde belirtilebilir: Yeni hisse senedi kartlmas iletme ynetiminin ve denetimini kaybedilmesine neden olabilir. z sermaye yoluyla finansmann maliyeti yabanc kaynak maliyetine gre daha yksektir. Kar paylar, tahvil faiz giderinde olduu gibi vergi matrahndan dlemez. Hisse senedi ihra giderleri tahvil ihra giderlerinden daha yksek olabilir.

Datlmayan Karlar (Otofinansman)

letmeler karlarnn bir ksmn hissedarlara datmayp iletmede alkoyabilir ve bu fonlar projelerin finansmannda kullanarak uzun vadeli finansman elde edebilir. Bu tr finansman kayna otofinansman olarak adlandrlmaktadr. Yeni ortak almak istemeyen veya kredi bulma imkan snrl olan iletmeler iin uygun bir finansman kaynadr. Otofinansman ak otofinansman ve gizli otofinansman eklinde gerekleebilir. Karlarn datlmayp yedekler eklinde iletmede alkonmas ak otofinansman oluturmaktadr. Bununla birlikte, iletmelerin yksek amortisman ve karlklar ayrmas vb. eklinde kar olmas gerekenden daha dk gstermesi gizli otofinansmana rnek olarak gsterilebilir. zetle, iletmeler yedek akeler, amortismanlar ve uzun sreli karlklar ayrarak otofinansman yoluna bavurabilir. Datlmayan karlarn da bir maliyeti vardr. Bu maliyet frsat yada alternatif maliyetten olumaktadr. letme ortaklar kendi istekleri ile karlarn datlmamasn isteyebilirler. zellikle, karl yatrm frsatlarnn olduu dnemlerde karlarn datlmayp yatrmlarda kullanlmas salanabilir. Verginin olmad bir ortamda datlmayan karlarn iletmeye maliyeti z sermaye maliyetine eit olacaktr. Ortaklarn kar pay zerinden vergi demeleri durumunda datlmayan karlarn maliyeti daha dk olacaktr. Bu durumda datlmayan karlarn maliyeti aadaki ekilde hesaplanacaktr. kre= ke (1-t) kre= Otofinansman veya datlmayan karlarn maliyeti ke= z sermaye maliyeti t = Ortan marjinal gelir vergisi dilimi rnek: ABC iletmesinin z sermaye maliyeti %25dir. Ortaklarn marjinal gelir vergisi dilimi %27 olduunda datlmayan karlarn maliyeti ne olur? zm: kre= 0,25* (1-0,27)= 0,1825 veya %18,25 olur.

Risk Sermayesi
Risk sermayesi, genellikle teknolojiye dayal bir i kurma fikrine ve gerekli giriimcilik yeteneine sahip olan fakat yeterli finansman olmayan kiilere fikirlerini geree dntrmek iin gerekli finansman bulma imkan yaratan uzun vadeli bir finansman modeli olarak tanmlanmaktadr. Burada belirtildii gibi risk sermayesi yoluyla yeni bir i kurma fikrine (yenilie dayanan bir i fikri) finansman destei salanabildii gibi mevcut iletmelerin projelerine de finansman destei salanabilmektedir. Risk sermayesi yenilie dayal projelere destek salad iin riskli yatrmlar ifade etmemektedir.
124

Risk sermayesi finansman destei Risk Sermayesi Yatrm Ortaklklar (RSYO) veya risk sermayesi irketleri araclyla gereklemektedir. Salanan finansman destei karlnda RSYO iletmeye ortak olmakta ve destekledikleri iletmelere finansmann yan sra teknik ve ynetsel destek sunmaktadr. Destekledikleri iletmeler belirli bir baarya ulatklarnda RSYO ortaklktan ayrlmaktadr. Dier bir deile, RSYOnn amac iletmeyi ele geirmek deil belirli bir sre sonra (uzun vade) ortaklktan ayrlmaktr. Bir risk sermayesi yatrm sreci ekil 6.1de zetlenmitir. Buna gre risk sermayesi yatrmlar 4 aama olarak ele alnmaktadr. Bunlar; fonlarn salanmas, yatrm nerilerinin toplanmas ve deerlendirilmesi, ortaklk paynn belirlenmesi ve yatrmdan k. Sz konusu drt aama aada incelenmektedir.

ekil 6.1: Risk Sermayesi Modelinin leyii

ekilde de grld gibi Risk Sermayesi Yatrm Ortaklklar veya risk sermayesi irketleri deiik kesimlerden topladklar fonlar projeleri desteklemek iin kullanmaktadr. RSYO topladklar fonlar karlnda fon salayanlara katlma belgesi vermektedir. Risk sermayesi irketleri kendisini gelen ok sayda projeyi deerlendirerek finansman salama konusunda karar vermektedirler. Projeyi destekleme karar verdiklerinde ise iletme ile karlkl pazarlk sonucu ortaklk payn belirlemektedirler. letme belirli bir baarya ulatnda ise RSYOlar ortaklktan ayrlmaktadr. Destek saladklar iletmelere olan ortaklklarndan ayrldklarnda ise genellikle gerekleen kazancn %20sini RSYO almakta geri kalan %80lik ksm ise kendisine fon salayanlar arasnda hisselerine gre datlmaktadr.

Risk sermayesi yatrm ortaklklar hangi salamaktadr? RSYOlarnn bu ilemden dolay kazanc nedir?

projelere

destek

Tahvil
Tahvil anonim irketlerin ve kamu iktisadi kurulularnn ihra ettikleri uzun vadeli borlanma senetleridir. Tahvil iletmelerin ve ayn zamanda devletlerin uzun vadeli finansman ihtiyalarn karlamakta kullandklar en nemli finansman aralarndan biridir. Tahvil uzun vadeli borlanma senedi olarak tanmlansa da orta vadeli finansman kaynaklar ierisinde de yer almaktadr. Bunun nedeni ise devlet tahvillerinde vadenin en az 1 yl, zel sektr tahvillerinde ise en az 2 yl olmasdr. Orta vadeli krediler vadeleri 1-5 yl aras olan kredilerdir. Bir tahvil bu vadeler ierisinde yani 2 veya 3 yl gibi vadeler ile de ihra edilebilir. Tabi ki bunun yannda vadeleri 5 yldan fazla olan tahvillerde mevcuttur. Uzun vadeli bir finansman olarak daha ok kabul edilmesinin sebebi iletmelerin tahvili uzun vadeli yatrmlarn finansmann karlamak iin daha uzun vadeli olarak ihra etmek istemelerinden dolay olabilir. Deiik trde tahvil ihra edilebilir. Tahvil trleri olarak devlet tahvilleri-zel sektr tahvilleri, primli tahviller-baaba tahviller, nama-hamiline tahviller, garantili-garantisiz tahviller, sabit-deiken faizli tahviller, endeksli tahviller, kuponsuz tahviller, hisse senetleri ile deitirilebilir tahviller vb. saylabilir.
125

Tahvil yoluyla finansman salamann iletmeler asndan salad avantajlar u ekilde zetlenebilir: Bir borlanma senedi olmas dolaysyla ortaklk hakk vermez. Bylece iletmeler ynetimi paylamak zorunda kalmazlar. denen faizler gider olarak gsterildii iin vergi matrahn drmekte ve bylece iletmeler daha az vergi demektedirler. Bunun sonucu olarak, tahville borlanmann vergi sonras maliyeti dmektedir. Tahvil ihra ederek finansman salamann maliyeti hisse senedi ihra ederek finansman salamann maliyetinden daha dktr. Bunun nedeni ise hisse senedi alclarnn ortaklk sfatyla daha fazla riske katlanmalar ve bunun neticesinde daha fazla getiri talep etmeleridir. Finansal kaldra etkisiyle tahvil yoluyla finansman iletmenin z sermaye karlln artrabilir (bu konu bir sonraki balk altnda aklanmaktadr). Yatrmc asndan tahvil yatrm hisse senedi yatrmna gre daha az risklidir. Bunun nedeni ise hisse senedi yatrmclarnn iletmenin zarar etmesi durumunda herhangi bir getiri elde edememesidir. Tahvil sahipleri ise tahvil faiz tutarn her koul altnda elde edecektir. Ayn zamanda, iletmenin tasfiye edilmesi durumunda tahvil sahipleri, hisse senedi sahiplerinden veya ortaklardan nce tasfiyeden pay alacaklardr. Bununla birlikte tahvil yoluyla finansman salamann baz dezavantajlar ise u ekilde sralanabilir: Tahvil karm uzun zaman almakta ve ihra giderleri maliyeti artrmaktadr. Tahvil ihra edildiinde iletme borcunun toplam kaynaklar ierisindeki pay artacak ve bylece iletmenin baka kaynaklardan borlanma imkan snrlanacaktr. Tahvil karmndan sadece byk iletmeler faydalanabilmektedir.

Bir tahvilin piyasa fiyat tahvilin nominal deerinden (zerinde yazl olan deerden) farkl olabilir. Dier bir deile, eer bir tahvil, piyasa faiz oranndan veya yatrmcnn bekledii getiri oranndan daha fazla kupon demesi (faiz demesi) yapyorsa tahvil primli yani nominal deerinin zerinde satlr. Tam tersi durumda ise tahvil iskontolu yani nominal deerinin altnda satlr. Tahvilin kupon faiz oran ile yatrmcnn beklentisi veya piyasa faiz oran ayn ise tahvil nominal deerinden satlr. Bir tahvilin piyasa fiyat tahvilin gelecekte salayaca nakit akmlarnn (dnemsel kupon demeleri ve vade sonundaki nominal deer) piyasa faiz oranndan veya yatrmcnn bekledii getiri oranndan bugne indirgenmi toplam tutardr.

letmeler tahvil yoluyla finansman saladklarnda tahvilin vergi ncesi ve vergi sonras maliyetleri arasnda fark varmdr? Neden? rnek: Nominal deeri 1.000 olan 5 yl vadeli bir tahvil yllk 200 kupon demesi yapmaktadr. Buna gre tahvilin piyasa fiyat nedir? Piyasa faiz oran %15. zm: Tahvil 5 yl boyunca her yl 200 kupon demesi yapacaktr. Dier bir nakit girii ise vade sonunda yani 5. yln sonunda nominal deerin geri alnmas ile elde edilecektir. Her iki nakit akmlarnn (kupon demeleri ve nominal deer) bugnk deerleri toplam tahvilin piyasa fiyatn verecektir. rneimizde 1.000 nominal deerli tahvil yllk 200 yani %20 ( 200 / 1.000) kupon demesi yapmaktadr. Piyasa faiz oran %15 olduuna gre tahvil piyasadan daha fazla kazandrmaktadr. Bu nedenle tahvil primli satlacaktr. Dier bir deile tahvilin piyasa fiyat nominal deerinin zerinde olacaktr. 5 yl boyunca elde edilecek hesaplanacaktr. 200nin bugnk deeri aadaki anite forml yardmyla

126

5. yln sonunda elde edilecek 1000nin (nominal deer) bugnk deeri ise; 497 olur. Her iki nakit akmnn bugnk deerleri toplam= 670 +497= tahvilin piyasa fiyatdr. PVA= Anitenin (yllk eit nakit akmlarnn) bugnk deeri PV= Gelecekteki bir parann bugnk deeri FV= Bir parann gelecek deeri i= iskonto (piyasa faiz) oran n= Dnem says A= Dnemsel olarak yaplan eit kupon demeleri ok gl ve uluslararas itibar olan firmalar uluslararas tahvil ihra ederek de finansman salayabilirler. letmenin kendi lkesi dnda uluslararas sermaye pazarlarndan fon temin amacyla tahvil ihra etmesi durumunda iletmeye genellikle bir bankalar konsorsiyumu araclk etmektedir. 1.167dir. Bu tutar ayn zamanda

LETMENN YABANCI KAYNAK VE ZKAYNAK TERCH

Daha ncede belirtildii gibi yabanc kaynak maliyeti z kaynak maliyetinden daha dk olduu iin iletme belirli bir orana kadar (hissedarlarn ve kredi salayanlarn risk alglamasn deitirmeyecek dzeyde) daha ucuz olan yabanc kayna kullanarak z sermaye karlln artrabilir. Fakat daha ucuz olmasna ramen yabanc kaynak kullanm her zaman iletmenin karlln artrmamaktadr. Karlln artrlmas baz koullarn salanmasna baldr. Eer kullanlan yabanc kaynak verimli bir ekilde kullanlmaz veya yatrmlardan yeterli dzeyde Faiz ve Vergi ncesi Kar (FVK) elde edilmez ise yabanc kaynak kullanm ters etki yapacak ve z sermaye karlln drecektir. Buna gre, eer;

ise yabanc kaynak kullanm z sermaye karlln artrmaktadr. Bu durumda finansman tercihi olarak yabanc kaynak kullanlmaldr. Eer;

ise yatrmlarn finansman asndan yabanc kaynak ve z kaynak kullanm asndan bir farkllk olmayacaktr.

ise yatrmlarn finansmannda z kaynak kullanlmas uygun olacaktr. Dier bir deile, z kaynak kullanlmas durumunda hisse bana kar daha yksek olacaktr.

zkaynak yerine yabanc kaynak kullanm z sermaye karlln her zaman artrmakta mdr? Nedenini aklaynz. rnek: Bir iletme, 40.000lik yeni bir yatrm yapmay dnmektedir. letme, sz konusu yatrmn tamamn %15 faizli yabanc kaynak kullanarak veya mevcut 60 adet hisse senedine ilave olarak 1.000 nominal deerli 40 adet yeni hisse senedi ihracyla gerekletirebilecektir. Kurumlar vergisi oran
127

% 20dir. Hisse bana kar asndan yabanc kaynak kullanmnn karll artrabilmesi iin Faiz ve Vergiden nceki Kar (FVK) en az ne kadar olmaldr? zm:

eitliinin salanmas durumunda yabanc kaynak kullanm z sermaye karlln artracaktr. rneimizde toplam varlklar elde edilecek 40.000lik yeni finansman ile birlikte 100.000 olacaktr. Buna gre FVK u ekilde hesaplanabilir:

FVK> 15.000 ise z kaynak yerine yabanc kaynak kullanm hisse bana kar artracaktr. FVK= 15.000 ise hisse bana kar asndan iki finansman kayna asndan bir fark olmayacaktr. Bu nedenle, FVK tutarnn en az 15.001 olmas gerekmektedir. Bu durumu aadaki zet gelir tablosunda u ekilde gsterebiliriz. Hisse Senedi hrac FVK Faiz (-) Vergi ncesi Kar K.Vergisi(-) Vergi Sonras Kar Hisse Senedi Says Hisse Bana Kar 12.000/100= Hisse Bana Kar (HBK) = Net Kar / Hisse Says Yabanc kaynak kullanmasnn iletmeye baz avantaj ve dezavantajlar sz konusudur. Bunlar u ekilde zetleyebiliriz. Daha nce de belirtildii gibi yabanc kaynaklar karlnda denen faiz vergi matrahn drd iin yabanc kaynan vergi sonras maliyeti dmektedir. Yukarda son rnekte belirtildii gibi finansal kaldracn olumlu almas durumunda yabanc kaynak kullanm iletmenin hisse bana karn artrabilir. Yabanc kaynak kullanm kredi verenlere ortaklk hakk salamayaca iin mevcut ortaklar ynetimi ellerinde tutarlar. letmeler yabanc kaynak kullanm sonucu ortaya kacak faiz ve anapara demelerini yapabilmek iin daha verimli alma ynnde motive olabilirler. Yabanc kaynak kullanm satlarn dt zamanlarda iletmeleri zor duruma drebilir ve finansal riski artrr. letmeler satlar dtnde faiz ve anapara geri demelerini karlayacak fonu elde edemeyebilir. Kredi verenler iletmeye baz snrlamalar getirebilir. Bu snrlamalar, iletmenin bulundurmas gereken minimum iletme sermayesi tutar, minimum net iletme sermayesi (dnen varlklar ksa vadeli yabanc kaynak), datlacak maksimum kar pay tutar, yeni borlanmalarda uyulmas gereken kurallar vb. konularda olabilmektedir. Bu durum ise iletmenin faaliyetlerini etkilemektedir. Yabanc kaynak kullanmnn artmas iletmenin finansal riskini artraca iin yeni borlanmalarn maliyeti de buna bal olarak artabilecektir.
128

Tahvil hrac 15.000 6.000 9.000 1.800 7.200 60

15.000 15.000 3.000 12.000 100 120 =

7.200/60= 120

SERMAYE MALYET
Bir firmann kaynak toplam z sermaye (datlmayan karlar ve hisse senedi ihra edilerek elde edilen fonlar) ve yabanc kaynaklardan (dn alnan fonlar) olumaktadr. Bu nedenle iletmenin sermaye maliyeti her iki fon kaynan da kapsamaktadr. Firmann kulland z sermaye (datlmayan kar ve hisse senedi) maliyeti hissedarlar asndan bir frsat maliyetini yanstmaktadr. Frsat maliyeti, mevcut hissedarlar iletme kazanlarn iletmede brakmak yerine kar paylar olarak elde etmi ve fonlar kendileri yatrm olsayd veya yeni hissedarlar hisse senedi yerine baka bir yere fonlarn yatrm olsayd bu fonlarn getirilerinin ne olabileceini belirtmektedir. Yeni hisse senedi ihra ederek elde edilen fonlarn maliyeti datlmayan karn maliyetini gemektedir. Bunun nedeni ise hisse senedi ihra giderlerinin (ihra maliyetleri) varldr. Gerekli finansman ihtiyacnn yabanc kaynaklar yerine z sermaye ile karlanmas iletmenin finansman riskini drecektir. Bunun nedeni, z sermaye yoluyla salanan finansmann geri denme zorunluluunun olmamasdr. Bununla birlikte, z sermaye maliyetinin genellikle yabanc kaynak maliyetinden daha yksek olmas sonucu iletmenin ortalama sermaye maliyeti artacaktr. Bu nedenle finansman karar verilirken maliyet ve risk birlikte deerlendirilmeli ve optimal sermaye yaps oluturulmaldr. Firma yabanc kaynak kullanm sonucu belirli bir faiz giderine maruz kald iin firmann yabanc kaynak maliyetinin llmesi daha kolaydr. Firmalar sermaye maliyetlerini minimum yapacak belirli bir sermaye yaps veya sermaye bileenlerinin (yabanc kaynak ve z sermaye) bir karmn kullanmaya alrlar. Bir firmann ortalama sermaye maliyeti ne kadar dkse belirli bir proje iin istenen getiri oran da o lde daha dk olmaktadr. Herhangi bir projenin net bugnk deeri ksmen sermaye maliyetine bal olduu iin firmalar sermaye btelemesini icra etmeden veya projenin yaplabilirliini belirlemeden nce sermaye maliyetlerini tahmin etmelidirler. Burada belirtilen sermaye maliyeti iletmenin toplam kaynan oluturan yabanc kaynak ve z sermayenin maliyetlerinden olumakta olup aada arlkl ortalama sermaye maliyeti bal altnda ele alnmaktadr.

AIRLIKLI ORTALAMA SERMAYE MALYET

Arlkl ortalama sermaye maliyeti iletmenin kulland tm finansman kaynaklarnn maliyetini iermektedir. Finansman kaynaklarnn maliyetleri ve toplam kaynaklar ierisindeki paylar dikkate alnarak firmann ortalama sermaye maliyeti hesaplanmaktadr. Bir firmann arlkl ortalama sermaye maliyeti (kc olarak adlandrlmakta) u ekilde hesaplanabilir:

burada D= firmann bor miktar kd= borcun vergiden nceki maliyeti t= kurumlar vergisi oran E= firmann z sermayesi ke= z sermaye finansmann maliyeti Formlde yer alan toplam finansman kaynaklar ierisinde yabanc kaynan orann verirken

toplam ierisinde zsermayenin orann yanstmaktadr. Yabanc kaynak veya bor zerinden yaplan faiz demeleri gelir tablosunda bir gider kalemi olarak iletmenin deyecei vergi matrahn drmektedir. Bu nedenle yabanc kaynan vergiden sonraki maliyeti daha dk olmaktadr. Yukarda yer alan formlde de arlkl ortalama sermaye maliyetinin hesaplanmasnda dahil edilmitir.
129

ifadesi yazlarak yabanc kaynan vergi sonrasi maliyeti hesaplamaya

rnek: X iletmesi yllk % 15 faiz oran zerinden 100.000 kredi kullanmtr. Kurumlar vergisi oran % 20 ise kullanlan kredinin vergi sonras maliyeti nedir? zm: lk nce yllk faiz tutarn hesaplayalm. Faiz tutar= 100.000 X 0,15 = 15.000. letme denecek olan 15.000 faizi gider olarak gstereceinden dolay vergi ncesi kar 15.000 azalacaktr. Bu durum ise iletmenin 15.000 X 0,20 = 3.000 daha az vergi demesine neden olacaktr. Bundan dolay vergi sonras maliyet veya borcun gerek maliyeti 15.000 - 3.000 = 12.000 olacaktr. letme 100.000 yabanc kaynak kullanmt. Vergi sonras maliyet de 12.000 ise yabanc kaynan gerek maliyeti 12.000 / 100.000 = 0,12 ya da % 12dir. Ksa yol: Faiz demeleri vergi matrahn drmektedir. Bunu u ekilde de varsayabiliriz: Faiz giderlerinin bir ksmn devlet iletme adna karlamaktadr. Devletin karlad ksm kurumlar vergisi oran kadardr. rneimizde bu oran % 20dir. O zaman iletmenin karlamas gereken tutar 100-20 = % 80dir. Formlde bu oran (1-t) olarak gsterilmitir. Dier bir deile, faiz giderinin kurumlar vergisi oran kadar olan ksm vergiden indirildii iin iletmeye bir maliyet getirmeyecektir. letme iin geri kalan ksm faiz gideri olacaktr. Eer rneimizde faiz giderinin % 80ini iletmeye aitse faiz giderinin iletmeye vergi sonras maliyeti: kd (1-t) = 0,15 X (1-0,20)= 0,15 X 0,80 = 0,12 olur. Sorunun cevab da % 12dir. Yabanc kaynan vergiden indirilebilir olmas nedeniyle finansman olarak z sermaye yerine bor kullanmnn bir avantaj vardr. Fakat sermaye yaps ierisinde yabanc kaynak kullanm z sermayeden fazla ise iletmenin z sermayesi yabanc kaynaklar iin bir teminat olma zelliini kaybedecektir. Bu durum faiz giderlerini ve iletmenin faiz giderlerini karlayamama olasln artracaktr. letmenin artan riski karsnda ise potansiyel ve mevcut hissedarlar veya kredi verenler tarafndan istenen getiri oranlarnda art olabilecektir. Dier bir deile, artan risk karsnda kredi kurulular daha yksek faiz oranlar ve hissedarlar ise daha yksek getiri talep edeceklerdir. Bundan dolay, genellikle daha ucuz olan yabanc kaynan belirli bir orana kadar kullanlmas durumunda iletmenin arlkl ortalama sermaye maliyeti drlebilecektir. rnek: Bir iletmenin toplam kaynaklarnn % 40 yabanc kaynaktan olumaktadr. Yabanc kaynan maliyeti % 25, z sermayenin maliyeti % 30 ve kurumlar vergisi oran % 20 ise arlkl ortalama sermaye maliyeti nedir? zm: Eer toplam kaynaklarn % 40 yabanc kaynak ise % 60 z sermayedir. Buna gre;

rneimizde kd =0,25 ke= 0,30, ve t= 0,20dr.

ve

Bu veriler kullanlarak iletmenin arlkl ortalama sermaye maliyeti (kc) u ekilde hesaplanabilir:

Finans yneticileri borcun avantaj (faiz demelerinin vergiden indirilebilmesi) ve dezavantaj (artan iflas olasl) arasnda bir denge oluturmaldr. Dier bir deile borcun toplam kaynaklar ierisindeki oran artarken firmann ortalama sermaye maliyeti balangta dmektedir. Fakat belirli bir noktadan sonra borcun toplam kaynaklara oran artmaya devam ederken ortalama sermaye maliyeti tekrar artmaya balar. Bu durum, firmann yabanc kaynak kullanmn belirli bir noktaya kadar artrabileceini ve bylece ortalama sermaye maliyetini drebileceini belirtmektedir. Bu noktadan daha ileriye gitmek firmann ortalama sermaye maliyetini tekrar artracaktr.
130

BTELEME
Planlama kapsamnda hazrlanacak olan bteler gelecee ynelik olduu iin byk lde tahminidir. Tahmini veriler bilimsel yntemler kullanlarak elde edilmektedir. Bteler iletmeler iin izlenecek yol haritas olarak grev yapmaktadrlar. Btelemenin Temel lkeleri Btelemenin iletme asndan faydal olabilmesi btelemenin temel ilkelerinin anlalmas ve buna uygun hareket edilmesi ile mmkn olmaktadr. Bu ilkeleri u ekilde belirtebiliriz: Ynetimin Destei: Btelemenin baars st ynetim bata olmak zere tm ynetim kademelerinin desteini almakla mmkn olabilecektir. Katlm: Bteleme srecine tm ilgili ynetim kademelerinin katlm gerekmektedir. Bylece btenin tm iletme tarafndan benimsenmesi salanm olacaktr. rgtsel Uyum: Bteleme yetki ve sorumluluklarn ak bir ekilde tanmland bir rgtsel yap ierisinde kendisinden beklenen fayday verecektir. Yetki ve sorumluluklarn tanmland bir rgtsel yapda kiiler baar veya baarszlklar sahiplenebilecektir. Esneklik: Bteler bir yol haritas olup gelecee ynelik tahmini verileri ierir. Gelecekte ngrlemeyen bir deiim karsnda iletmelerin btelerinde gerekli deiiklikleri yapmas gerekir. Ksacas, bteler deien koullara ayak uyduracak esneklikte olmaldr. Sorumluluk Muhasebesi: Bteleme aamasnda kullanlan verilerin ou muhasebe departman tarafndan salanmaktadr. Btelemenin baars planlama ve denetim aamasnda kullanlacak olan bu verilere bal olduu iin muhasebe sisteminin bu ihtiyalara uygun olarak tasarlanm olmas gerekir. Gerekilik: letme bteleri ile ortaya konan hedeflerin gereki olmas gerekmektedir. Dier bir deile, ulalmas zor hedefler veya ulalmas aba gerektirmeyen basit hedefler btenin konusu olmamaldr. Zor hedeflerin belirlenmesi durumunda personel hedeflere ulamak iin ypranacak veya hedefe ulaamad iin moral bozukluu oluacaktr. Kolay hedefler ise alanlarn motivasyonunu azaltacaktr. Amaca Ynlendirme: letmenin uzun dnem amalarna ulaabilmesi iin bteleme sisteminde tm birimlerin hedeflerinin, amalarnn ve performans kriterlerinin yer almas gerekir. Tam letiim: letmede birimler arasnda bteleme konusunda tam bir iletiimin olmas ve taraflarn her trl ilemlerden haber olmas gerekir. Zaman uygunluk: Planlana ve faaliyetlerle ile ilgili sonularn deerlendirilmesinin bir zaman izelgesi kapsamnda yaplmasn ifade etmektedir. zleme: Elde edilen sonularn btelerle karlatrlmas ve buna bal olarak performans deerlemesinin yaplmas gerekmektedir.

letme btesi ile ortaya konan hedeflerin gereki olmamas ne tr sakncalar ortaya karabilir?

Bte Trleri
Aada bte trleri sralanmaktadr. letme asnda ilk bte sat btesidir. Dier bir deile, dier btelerin doruluu sat tahminlerinin ve sat btesinin doruluuna baldr. letme son olarak nakit btesini hazrlamaktadr. Bte trleri; Sat btesi, retim btesi, Direkt ilk madde ve malzeme btesi, Direkt iilik btesi,
131

Genel retim giderleri btesi, Faaliyet giderleri btesi, Yatrm btesi ve Nakit btesidir.

Nakit Btesi
Konumuz asndan bu nitede nakit bteleri ele alnacaktr. Nakit btesi, iletmenin belirlenen dnem ierisindeki tm nakit giri ve k tahminlerinin gsterildii tablodur. letmeler planlama yaparken proforma (tahmini) bilano ve gelir tablosu hazrlarlar. Bu tablolar iletmenin uzun vadeli tahminlerini iermektedir. Ksa vadeli tahminlerde ve ksa vadeli finansman kararlarnn alnmasnda ise nakit bteleri kullanlmaktadrlar. Nakit btesinde ilk nce pein satlar, alacak tahsilatlar ve dier nakit girileri yer almaktadr. Bundan sonra ise pein mal almlar, kira demeleri, faiz, cret, vergi, kar pay vb. gibi nakit klarna yer verilmektedir. Nakit giri ve klar alt alta yazldktan sonra dnemin net nakit akm ortaya kmaktadr. Dnemin net akmna dnem ba nakit mevcudu eklenmelidir. Bylece dnem sonu itibariyle kasa mevcudu ortaya konmu olur. Bu tutardan elde bulundurulmas gereken asgari nakit tutar dlr. Eer olumlu bir fark varsa, bu fon fazlaln yani yatrlabilecek fon miktarn gstermektedir. Olumsuz farkn mevcudiyeti ise fon gereksinimini gstermektedir. letme nakit fazlas olmas durumunda bu fazlal nerede deerlendirileceine, nakit a var ise bu an nereden karlanacana imdiden karar vermeli ve dipnot olarak nakit btesinde belirtmelidir. letmeler nakit fazlalklarn ksa vadeli olarak, baka iletmelerin hisse senetleri, devlet tahvili, hazine bonosu, dviz gibi hemen paraya evrilebilecek varlklara yatrm yaparak deerlendirebilir. Nakit bteleri haftalk, aylk, aylk, alt aylk, yllk vb. dnemler iin hazrlanabilir. Eer iletmenin nakit akmlar ok fazla deikenlik gsteriyorsa, tahminlerin salkl olmas asndan daha ksa vadeli nakit bteleri hazrlanr. Nakit akmlarnn istikrarl olmas durumunda ise daha uzun vadeli nakit btesi hazrlanabilir. Nakit btesindeki tahminlerin ve dolaysyla btenin doru olmas ncelikle gelecekteki sat tutarnn doru tespit edilmesine baldr. letmenin esas nakit girileri pein sat ile kredili satlardan ortaya kan alacaklarn tahsilatndan elde edilmektedir. Nakit klarnn bir ksm da yine bu sat rakamna bal olarak tahmin edilmektedir. Nakit btesi sat btesinden farkldr. Sat btesinde yaplacak satlarn miktar gsterilmektedir. Satlarn pein veya kredili olmas ve kredili satlarn ne zaman tahsil edilecei gsterilmemektedir. Nakit btesinde nemli olan nakit girileri olduu iin kredili satlarn vadesine bal olarak ne zaman tahsil edilecei btede gsterilmektedir. rnek: Bir firmann 2012 yl Ocak, ubat, Mart ay satlar srasyla 40.000.000, 60.000.000 ve 80.000.000 olarak btelenmitir. Firmann sat politikasna gre satlarn %30u pein, %30u bir sonraki ay, % 40 da bunu izleyen ay tahsil edilecektir. letmenin 1 Ocak 2012de 6.000.000si Ocak, 4.000.000si ubat aynda tahsil edilmek zere toplam 10.000.000lik alaca bulunmaktadr. Ayn zamanda, iletmenin ocak ay banda kasasnda 10.000.000 nakit mevcuttur. Cari faaliyetlerle ilgili nakit klar (bor demeleri dahil) bu aylar iin srayla 25.000.000, 36.000.000 ve 40.000.000 olarak btelenmitir. irketin nakit politikasna gre her ay sonu elde 8.000.000 asgari kasa bakiyesi bulunmaldr. Buna gre iletmenin 3 aylk nakit btesini ve her ay sonunda oluacak nakit a veya fazlaln belirleyiniz.

letmenin nakit fazlal durumunda fazlalk ksm ilgili ayn sonunda ksa vadeli olarak deerlendirdii ve nakit a ortaya ktnda ise ksa vadeli yabanc kaynaklar ile finanse ettii varsaylacak. Bu nedenle, ubat ve Mart aylarnda dnem ba nakit mevcudu elde bulundurulacak asgari tutar olan 8.000.000 olacaktr. Ayrca iletmenin satlar dnda baka nakit girii olmad varsaylmaktadr.
132

Ocak Pein Satlar Alacak Tahsilat - nceki Yl Satlarndan - Ocak Ay Satlarndan - ubat Ay Satlarndan Toplam Nakit Girileri (A) Toplam Nakit klar (-) (B) Net Nakit Akm (A-B) Dnem Ba Kasa Tutar (+) Toplam Kasa Tutar Bulundurulmas Gereken Asgari Kasa Tutar Nakit A Tutar Nakit Fazlas Tutar 18.000.000 25.000.000 (7.000.000) 10.000.000 3.000.000 8.000.000 5.000.000 6.000.000 12.000.000

ubat 18.000.000

Mart 24.000.000

4.000.000 12.000.000 16.000.000 18.000.000 34.000.000 36.000.000 (2.000.000) 8.000.000 6.000.000 8.000.000 2.000.000 18.000.000 58.000.000 40.000.000 18.000.000 8.000.000 26.000.000 8.000.000

Hazrlanan nakit btesinde nakit girileri pein sat ile kredili satlar sonucu ortaya kan alacaklarn tahsilatndan olumaktadr. Toplam nakit klar ise ayrntl olarak verilmemi ve her aya ait nakit klar toplam olarak bteye dahil edilmitir. Nakit girileri ile nakit klar arasndaki fark ilgili ayn net nakit akmn gstermektedir. Bu nakit akmna dnem ba kasa tutar eklendiinde ise ay sonu itibari ile toplam kasa tutar elde edilmitir. Eer bu tutar bulundurulmas gereken asgari kasa tutarnn zerinde ise aradaki fark kadar nakit fazlas olduunu gstermektedir. Tam tersi durumda, yani toplam kasa tutarnn bulundurulmas gereken asgari kasa tutarndan az olmas durumunda ise aradaki far kadar nakit a ortaya kacaktr. rneimizde nakit fazlalklarnn ilgili ay sonunda yatrma dntrld (menkul kymet alm gibi) veya kullanld, nakit ann ise ksa vadeli finansman kaynaklar kullanlarak karland varsaylmtr. Buna gre, rneimizde Ocak ve ubat aylarnda nakit a ortaya km ve nakit aklar finansman kaynaklar kullanlarak karlanmtr. Mart aynda ise 18.000.000lik nakit fazlas ortaya km ve ksa vadeli yatrmlarda deerlendirilmitir. letme hazrlad nakit btesi sayesinde nakit a ve nakit fazlaln ortaya kmadan nceden fark edebilmektedir. Bylece, nakit a ortaya kmadan nce bu a hangi kaynaklar ile ve en uygun koullarda nasl finanse edeceine karar verebilir. Ayrca, nakit fazlalklarn ise nerelerde kullanacana ynelik planlamasn imdiden yaparak gelecekte oluacak belirsizliklerin belli lde nne gemi olur.

133

zet
letmelerin faaliyetlerini srdrebilmeleri ve yatrm frsatlarndan faydalanabilmeleri yeterli finansman olanaklarnn varl durumunda mmkn olmaktadr. Bu balamda, iletmelerin kullanabilecei eitli finansman kaynaklar mevcuttur. Bu kaynaklar, genel olarak z kaynaklar ve yabanc kaynaklardan olumaktadr. Bununla birlikte, vadelerine gre ise ksa, orta ve uzun vadeli finansman kaynaklar olarak bir ayrma tabi tutulmaktadrlar. htiya duyulan finansmann nerede kullanlaca kullanlacak kaynak eidini de etkilemektedir. rnein, dner varlklarn (iletme sermayesi) finansmannda ksa vadeli yabanc kaynak ve duran varlklarn finansmannda ise orta ve uzun vadeli yabanc kaynan kullanlmas vade uyumu asndan tercih edilmektedir. letmelerin dner varlklarn finansmannda kullanabilecei eitli ksa vadeli finansman kaynaklar mevcuttur. Bu kaynaklarn vadesi en fazla 1 yldr. Bunlar ticari krediler, ksa vadeli banka kredileri, alnan avanslar, finansman bonosu, factoring, stoklar karl ksa vadeli kredi, varla dayal menkul kymetler, denecek vergi, resim ve harlar, depozito ve teminatlar vb. olarak saylabilir. Her bir kaynan iletmeye maliyeti veya elde edilebilirlii farkldr. Fakat ksa vadeli finansman kaynaklarnn iletmeye maliyeti orta ve uzun vadeli finansman kaynaklarnn maliyetinden daha dktr. Bunun nedeni ise orta ve uzun vadenin belirsizlik iermesi ve bundan dolay kredi kurulularnn ilave risk primi talep etmeleridir. Orta vadeli finansman kaynaklarnn vadesi 1 ile 5 yl arasnda olmakla birlikte baz kaynaklarda 1 ile 10 yl aras olarak belirtilebilmektedir. Bu nitede vadesi 1-5 yl arasnda olanlar orta vadeli finansman kaynaklar olarak ele alnmtr. Bu fonlara uzun vadeli finansman kaynaklarda olduu gibi yatrm mallarnn (duran varlklar) finansman iin ihtiya duyulmaktadr. Orta vadeli finansman kaynaklar, orta vadeli banka kredileri, rotatif krediler, leasing, forfaiting vb. kaynaklardan olumaktadr. Ksa ve orta vadeli finansman kaynaklar yabanc kaynaklardan olumakla birlikte uzun vadeli finansman kaynaklar hem yabanc kaynak hem de z kaynaklar iermektedir. Uzun vadeli finansman kaynaklar z sermaye, datlmayan karlar, risk sermayesi, tahvil vb. kaynaklardan
134

olumaktadr. z sermaye ortaklar tarafndan konan fonlar temsil etmektedir. Bu fonlar karlnda iletme faiz demesi yapmaz. Anaparann da geri denme zorunluluu yoktur. Fakat iletmenin ortaklarna kar pay datmas gerekmektedir. lemeye fon salayan ortaklarn getiri beklentisi iletmeye yabanc kaynak salayanlarn beklentilerinden yksektir. Bunun bir nedeni ortaklarn zarar durumunda herhangi bir getiri talep etmemeleri, kredi verenlerin ise her durumda kredi faizini talep etmeleri ve almalardr. Ksacas kredi verenler asndan iletmenin kar veya zarar etmesi nemli deildir. Dier bir neden ise iletmenin tasfiyesi durumunda tasfiyeden en son pay alanlarn ortaklar olmasdr. letmenin tasfiyesi durumunda kredi verenler ncelikli olarak tasfiyeden paylarn alrlar ve kalan ksm ortaklar arasnda paylar ile orantl olarak datlr. Proje finansmannda (zellikle yenilie dayal projelerin finansmannda) dnyada geni bir ekilde kullanlan bir finansman yntemi de risk sermayesidir. Risk sermayesi yatrm ortaklar, topladklar fonlar yenilie dayal projelerin finansmannda kullanmakta ve salad fon karlnda da bu iletmelere ortak olmaktadr. Bu nedenle uzun vadeli bir finansman kaynadr. Risk sermayesi yatrm ortaklnn amac iletmede srekli olarak ortak kalmak veya iletmeyi ele geirmek deil, iletme belirli bir baarya ulatktan sonra ortaklktan ayrlmaktr. Yabanc kaynak maliyeti daha dk olduu iin iletme belirli bir orana kadar borlanmaya devam ederek z sermaye karlln artrabilir. Bu nedenle iletme, arlkl ortalama sermaye maliyetini minimum yapacak bir finansman bileimini amalamaktadr. Bylece, arlkl ortalama sermaye maliyeti derken iletmenin piyasa deeri artmaktadr. letmeler gelecekte oluacak nakit giri ve klarn belirlemek iin ksa vadeli planlama arac olarak nakit btesi hazrlamaktadrlar. Nakit btesi sayesinde ileride oluabilecek nakit a ve fazlalklar imdiden belirlenmekte ve iletmelerin nceden tedbir almalarna imkan salamaktadr. Btenin doruyu yanstmas ise ncelikle doru sat tahminin yaplmasna baldr.

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi ksa vadeli finansman kaynaklar ierisinde yer almaz? a. Factoring b. Leasing c. Varla Dayal Menkul Kymetler d. Finansman bonosu e. Ksa vadeli ticari krediler 2. letme kazanlarndan ortaklara datlmayan ksmn iletmenin finansman ihtiyac iin kullanlmasna ne denir? a. Risk sermayesi b. Menkulletirme c. Otofinansman d. Forfaiting e. Depozito ve teminatlar 3. Kredi faiz oran % 25 ve kurumlar vergisi oran % 20 ise kullanlan kredinin vergi sonras maliyeti nedir? a. % 15 b. % 20 c. % 25 d. % 30 e. % 35 4. Satc iletme 3/10 net 40 gn vade eklinde bir sat politikas yrtmektedir. Buna gre alc iletme asndan ticari kredinin yllk maliyeti yaklak nedir? a. % 34 b. % 27 c. % 37 d. % 40 e. % 22 5. Bir iletmenin her yl 200 kar pay dataca beklenmektedir. Hisse senedinin piyasa fiyat 1.400 ise, iletmenin z sermaye maliyeti yaklak nedir? a. % 14,29 b. % 10,20 c. % 13,00 d. % 15,04 e. % 16,12 6. Aadakilerden hangisi ortaklk hakkn temsil etmektedir? a. Hisse senedi b. Tahvil c. Factoring d. Varla dayal menkul kymetler e. Uzun vadeli yabanc kaynaklar 7. Hangisi mal ve hizmet ihracatndan doan bir alacan vadesinden nce tahsil edilmesini salayan orta vadeli bir finansman yntemidir? a. Factoring b. Stoklar karl kredi c. Otofinansman d. Finansman bonosu e. Forfaiting 8. letmenin ileride oluacak nakit giri ve k tahminlerinin gsterildii bte tr hangisidir? a. Sat btesi b. retim btesi c. Nakit btesi d. Genel retim giderleri btesi e. Direkt iilik btesi 9. Nominal deeri 1.000 olan 5 yl vadeli bir tahvil yllk 100 kupon demesi yapmaktadr. Buna gre tahvilin piyasa fiyat nedir? Piyasa faiz oran %10. a. b. c. d. e. 972 1.000 1.050 1.100 1.210

10. yi bir i kurma fikrine ve gerekli giriimcilik yeteneine sahip olan kiilere fikirlerini geree dntrmek iin ortaklk eklinde salanan uzun vadeli finansman hangisidir? a. Tahvil b. Forfaiting c. Rotatif kredi d. Risk sermayesi e. Leasing

135

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b Yantnz yanl ise Ksa Vadeli Finansman Kaynaklar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 2. c Yantnz yanl ise Datlmayan Karlar (Otofinansman) balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 3. b Yantnz yanl ise Arlkl Ortalama Sermaye Maliyeti balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 4. c Yantnz yanl ise Ticari Krediler balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 5. a Yantnz yanl ise z Sermaye (Hisse Senetleri) balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 6. a Yantnz yanl ise z Sermaye (Hisse Senetleri) balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 7. e Yantnz yanl ise Forfaiting balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 8. c Yantnz yanl ise Nakit Btesi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 9. b Yantnz yanl ise Tahvil balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 10. d Yantnz yanl ise Risk Sermayesi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 3
Hazine bonosu risksiz olarak kabul edilmektedir. Yatrmc, riskli olan (denmeme riski) finansman bonosuna yatrm yaparken katland risk lsnde daha yksek bir getiri talep edecektir. Aksi takdirde finansman bonosu yerine risksiz olan hazine bonosuna yatrm yapacaktr.

Sra Sizde 4
Factoring kuruluu bir cret karlnda alacakla ilgili muhasebe kaytlarn tutmakta, alacan tahsilatn yerine getirmekte, belirlenen limitler lsnde alacaklarn tahsil edilememe riskini stlenmekte ve en nemlisi alacakl iletmeye ksa vadeli finansman salamaktadr.

Sra Sizde 5
Bankalar, genel finans ortaklar, finansal kiralamaya yetkili kurulular, finansman irketleri ve gayrimenkul yatrm ortaklklar varla dayal menkul kymet ihra edebilirler.

Sra Sizde 6
Hisse senedi yoluyla finansman salamann iletme asndan finansman riski daha dk ama maliyeti daha yksektir. Bunun nedeni ise hisse senedi yoluyla salanan finansmann geri denme zorunluluunun olmamasdr. Fakat ortaklar kredi verenlere gre daha fazla riske katland iin daha fazla getiri talep etmektedirler.

Sra Sizde 7
Risk sermayesi yatrm ortaklar yenilie dayal projelere finansman salamaktadr. Yatrm yapt iletme belirli bir baarya ulatktan sonra RSYO hisselerini satarak ortaklktan ayrlmay ve sermaye kazanc elde etmeyi planlamaktadr.

Sra Sizde Yant Anahtar Sra Sizde 1

letmenin ksa vadeli finansman kaynaklar ticari krediler, ksa vadeli banka kredileri, alnan avanslar, stoklar karl ksa vadeli kredi, finansman bonosu, factoring, varla dayal menkul kymetler gibi 1 yl ierisinde denecek olan yabanc kaynaklardr.

Sra Sizde 8
Tahvil kupon (faiz) demeleri gider olarak gsterildii iin iletmenin kurumlar vergisi matrahn drmekte ve iletmenin daha az vergi vermesine imkan salamaktadr. Bu nedenle, tahvilin vergi sonras maliyeti daha dktr.

Sra Sizde 2
Ticari kredinin alternatif ya da frsat maliyeti satc iletmenin erken demelerde iskonto (indirim) uygulamas durumunda yararlanlmayan iskontonun getirisini ifade etmektedir.
136

Sra Sizde 9
Hayr. Yabanc kaynak kullanmnn z sermaye karlln artrmas iin FVK/Toplam varlklar orannn yabanc kaynak maliyetinden byk olmas gerekmektedir. Ayrca, ok fazla yabanc kaynak kullanm iletmenin alglanan riskini ve dolaysyla toplamda sermaye maliyetini artracaktr.

Sra Sizde 10
Gereki olmayan ulalmas zor hedefler alanlarn ypranmasna ve hedeflere ulaamadklar zaman ise mutsuz olmalarna neden olacaktr. ok kolay hedeflerin belirlenmesi ise alanlarn motivasyonunu olumsuz etkileyecektir. onkar, K. (1995). Risk Sermayesi Finansman Yntemi, Erciyes niversitesi ..B.F., Kayseri. Karabyk, L. ve Anbar, A. (2010). Sermaye Piyasas ve Yatrm Analizi, Ekin Yaynevi, Bursa. Madura, J. (2011). International Financial Management, Abridged 10th Edition, SouthWestern Cengage Learning, USA. Okka, O. (2009). Finansal Ynetim-Teori ve zml Problemler, Nobel Yayn Datm, Ankara. Okka, O. (2010). letme Finansman, Nobel Yayn Datm, Ankara. Saraslan, H. (1996). Trkiye Ekonomisinde Kk ve Orta lekli letmeler, TOBB (Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii), Ankara. Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birlii (TSPAKB) (2009). Finansal YnetimSermaye Piyasas Faaliyetleri leri Dzey Lisans Eitimi. http://www.tspakb.org.tr/tr/Portals/0/ETM_K ILAVUZLAR/ETM_kilavuzlar_finansal_yone tim_EKIM_2011.pdf (Eriim Tarihi: 01-012012) Trko, R.Metin (1999). Finansal Ynetim, ALFA Basm Yaym Datm, stanbul.

Yararlanlan Kaynaklar
Akgn, M. (2005). Gelir ve Maliyetler Ynyle Sat Bteleme ve Kontrol, Atlas Yayn Datm, stanbul. Akolu, R., Kaderli, Y., Demir, S. ve elikkol, H. (2011). Yatrm Projelerinin Hazrlanmas Deerlendirilmesi ve Realize Edilmesi, Szkesen Matbaaclk Tic.Ltd.ti., Ankara. Bker, S., Akolu, R. ve Sevil, G. (2011). Finansal Ynetim, Szkesen Matbaaclk Tic.Ltd.ti., Ankara. Ceylan, A. (2003). Finansal Teknikler, Ekin Kitabevi, Bursa. Ceylan, A. (2003). letmelerde Ynetim, Ekin Kitabevi, Bursa. Finansal

Christofidis, C. ve Debande, O. (2001). Financing Innovative Firms Through Venture Capital, EIB Sector Papers.

137

7
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Yatrm projelerinde karar ortamlarn aklayabilecek, Yatrm projelerinde risk analizinin nemini tartabilecek, Duyarllk analizi uygulayabilecek, Simlasyon tekniini aklayabilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Risk Duyarllk Analizi Senaryolar Simlasyon Elektronik izelge

indekiler
Giri Yatrm Projelerinde Karar Ortamlar Yatrm Projelerinde Risk Proje Riskinin Analizi

138

Yatrm Projelerinde Risk Analizi

GR
Gnmzde, risk ynetimi, iletmeler iin vazgeilmez bir alan olarak n plana kmaktadr. letmelerin karlaabilecei risklerin tanmlanmas ve snrlandrlmas son derece nemlidir. Yatrm projelerine giriilmeden nce projelerin elektronik izelgelerle risk analizine tabi tutulmas, risklerin tespit edilmesi ve ortadan kaldrlmas asndan son derece faydal bir yaklamdr. Duyarllk analizleri ve simlasyonlar sayesinde hangi parametrelerin daha duyarl olduu belirlenerek riskler snrlandrlabilir veya ortadan kaldrlabilir ve hatta gerekirse yatrm projesinden vazgeilebilir.

YATIRIM PROJELERNDE KARAR ORTAMLARI

Yatrm projeleri deerlendirilirken 3 eit karar alma ortam bulunmaktadr: Belirlilik, Belirsizlik, Risk.

Yatrm projesinin gelecekte yaratmas beklenen nakit aklarnn nceden bilinmesi halinde, belirlilik durumu sz konusudur. Gerek hayatta ise, ou zaman, belirsizlik ve risklerle kar karya kalnmaktadr. Yine de belirlilik varsaym altnda yaplan analizler, saladklar kolaylklar nedeniyle zaman zaman kullanlmaktadr. Her ne kadar belirsizlik ve risk kavramlar ounlukla birbirlerinin yerine kullanlsa da aralarnda kk farklar bulunmaktadr. Risk kavram llebilir belirsizlik olarak tanmlanmaktadr. Yani, eitli alternatiflerin dourabilecei sonularn olaslklar znel bir ekilde tahmin ediliyorsa belirsizlikten, sz konusu olaslklar nesnel bir ekilde tahmin ediliyorsa riskten bahsedilmektedir.

YATIRIM PROJELERNDE RSK

Risk kavram, gerekleen sonularn beklenen sonulardan ne derece sapma gsterdii ile ilgilidir. ki deer arasndaki fark ne derece bykse risk de o derece byktr. Dolaysyla, sapmalar pozitif veya negatif olabileceinden risk de hem pozitif hem de negatif sonular dourabilmektedir. Nitekim, incede risk szc, tehlikeyi ifade eden bir sembolle frsat ifade eden semboln bir araya gelmesi ile yazlmaktadr. Yatrm projelerinde risk, yatrmdan elde edilen nakit aklarnn yatrmdan beklenen nakit aklarndan farkl olmasn ifade etmektedir. Yatrm projelerinin karl olup olmamas nakit aklarna baldr. Yatrm projesi ile yaratlan nakit girileri ve nakit klarnn deeri yatrm projesinin net bugnk deerini etkilemektedir. Yatrm projelerinde risk faktr dikkate alnarak deerleme yaplmas gerekmektedir. Bu amala eitli yntemler kullanlmaktadr: Yatrmn deerlemesinde kullanlan faiz orannn riske gre ayarlanmas, Projenin sistematik riskinin llmesi,
139

Yatrmn Deerlemesinde Kullanlan Faiz Orannn Riske Gre Ayarlanmas

Risk ve getiri arasnda ters ynl bir iliki bulunmaktadr. Dier bir deyile, bir yatrmdan beklenen getiri oran hem tketimin ertelenmesini (risksiz faiz oran) hem de alnan riskleri telafi etmelidir. Dolaysyla, risk arttka yatrmn beklenen getirisi de artar. Yatrmn riski arttka yatrmdan beklenen getiri de artacandan yatrmdan beklenen nakit aklarnn bugnk deerini bulmakta kullanlan faiz oran, dier bir anlatmla yatrmn deerlemesinde kullanlan iskonto oran ilave riski karlayacak ekilde artrlmaldr. Yani, yatrmn bugnk deeri yatrmdan gelecekte beklenen serbest nakit akmlarnn riske gre ayarlanm iskonto oran ile bugnk deerleri hesaplanmakta ve daha sonra bu tutardan proje iin yaplmas gereken yatrm tutar (balang yatrm) karlarak yatrmn net bugnk deeri bulunmaktadr.

NBD (Net Bugnk Deer) = Gelecekteki Serbest Nakit Aklarnn Riske Gre Ayarlanm skonto Oran ile Bugne ndirgenmi Deerleri Balang Yatrm

Aslnda, iskonto orannn ayarlanmasndaki temel mantk, yatrmcnn talep ettii getiri oran ile de ilikilendirilebilir. Eer bir projenin riski, herhangi bir projeden daha yksekse, yatrmclar yatrmlarndan daha yksek getiri talep edeceklerdir. Ya da yatrmclar daha yksek riske sahip yatrmlara para yatrmaya ikna edebilmek iin yksek riskli yatrmlarn yksek getiri sunmas gerekir.

Projenin Sistematik Riskinin llmesi

Portfy eitlendirmesi ilkesine gre, belli bir hisse senedi yerine farkl hisse senetlerinden oluan bir portfye yatrm yapmakla, yatrmn getirisindeki deikenlik azaltlabilmektedir. Yani, iletmelere zg olaylardan kaynaklanan risklerden yani toplam riskin bir ksmndan eitlendirme ile kurtulmak mmkndr. eitlendirme ile kurtulabilen bu risklere sistematik olmayan risk ad verilmektedir. te yandan, baz riskler tm hisse senetlerini etkilediinden rassal eitlendirme ile kurtulmas mmkn olmayan risklerdir. Bu risklere sistematik risk veya piyasa riski ad verilmektedir. Piyasa riskinin llmesinde hisse senedinin getirisi ile piyasann getirisi arasndaki ortalama ilikiyi lmekte kullanlan beta katsays kullanlmaktadr. Piyasay temsil eden bir hisse senedi endeksinin gemiteki getirileri ile hisse senedinin gemiteki getirileri arasndaki ortalama iliki regresyon denklemi ile modellenerek regresyon dorusunun eimi beta katsays olarak hesaplanmaktadr. Beta, piyasa getirilerinde yaanan bir birim deime ile hisse senedi getirisinde yaanmas beklenen ortalama deiimin lsdr, yani hisse senedinin getirisinin piyasadaki dalgalanmalara olan duyarlln lmektedir. Betas 1 olan hisse senedinin piyasadaki tipik bir hisse senedinin riskine eitken, betas 1in zerinde olan bir hisse senedinin riskinin tipik bir hisse senedinin riskinden daha yksek olduu sylenebilir. rnek: NYSE -New York Borsasnda alm satm yaplan Trkcell hisse senedinin betasnn hesaplanmas iin Haziran 2006-Aralk 2011 dneminde aylk kapan fiyatlar kullanlarak NYSE endeksinin ve Trkcell hisse senedinin aylk getirileri hesaplanm ve aralarndaki iliki modellenmitir. Piyasa getirileri x ekseninde, hisse senedinin getirileri y ekseninde izdirilerek eilim izgisi, yani regresyon dorusu eklenmi ve regresyon denkleminin betas 0,276 olarak hesaplanmtr.

140

Hisse senedinin betas 0,276 olarak hesaplandktan sonra, Sermaye Varlklarn Fiyatlandrma ModeliSVFM (Capital Asset Pricing Model-CAPM) ile yatrmdan beklenen getiri oran hesaplanmaktadr. Yatrmdan beklenen getiri oran (faiz oran) risksiz faiz oran ve ayrca hisse senedinin sistematik riski iin eklenen bir risk priminden olumaktadr. Sistematik risk primi ise piyasa risk primi ile beta katsaysnn arpmndan olumaktadr. Piyasa risk primi, piyasa getirisi ile risksiz faiz oran arasndaki farktr. Yani, piyasann risksiz faiz oran zerinde salad getiri, piyasa risk primidir. Dolaysyla,

k j = k rf + b j (k p- k rf)

eklinde formle edilmektedir.

k j: j menkul kymeti iin talep edilen getiri oran k rf : risksiz faiz oran (risk-free rate) b j: : j menkul kymeti iin beta katsays k p: piyasa portfy iin talep edilen getiri oran

Benzer mantkla projelerin betas da hesaplanabilir. CAPM kullanlarak belirli bir projenin risk ve getiri ilikisi oluturulabilir. ou zaman tipik olmayan ve yeni i kollarnda planlanan projelere ilikin gemie dnk veriye sahip olunmadndan, beta hesaplamasnda 2 yntem kullanlmaktadr: Gemie dnk muhasebe verilerinin kullanlmas, Yatrm projesi ile ayn i kolunda faaliyet gsteren bir irketin sistematik risk lsnn kullanlmas.

Gemie Dnk Muhasebe Verilerinin Kullanlmas

letmenin hisse senedi getirileri yerine aktif karllnn (net kar/toplam aktifler) piyasann getirisi ile ilikisi zaman serileri regresyon modelleri ile modellenerek beta hesaplanmakta ve projenin sistematik riski tahmin edilmektedir. Muhasebe verileri kullanlarak hesaplanan betalar ile hisse senedi getirileri kullanlarak hesaplanan beta verileri arasnda yaklak 0,6lk bir korelasyon olduu gzlenmektedir. Ayrca, betann hesaplanmasnda muhasebe verilerinin deiken olarak kullanld oklu regresyon modeli de gelitirilebilir. oklu regresyon modellerinin bazlar daha baarl sonular vermektedir. Her halkarda, muhasebe verilerinin kullanlarak sistematik riskin hesaplanmas hibir ey yapmamaktan daha iyi sonu vermektedir.
141

Yatrm Projesi le Ayn Kolunda Faaliyet Gsteren Bir irketin Sistematik Risk lsnn Kullanlmas
Bu yaklamda rnek alnan irket ile projeyi planlayan iletmenin sermaye yapsnn ayn olduu varsaylmaktadr. Zira, iletmelerin sermaye yaplar betalarna yansmaktadr. Kusursuz bir yntem olmamakla beraber projenin sistematik riski hakknda fikir edinilmesine yardmc olabilir.

PROJE RSKNN ANALZ

Projenin nakit aklarnn deikenliinin projenin karllna olan etkilerinin incelenmesinde duyarllk analizleri ve simlasyon teknikleri kullanlmaktadr.

Duyarllk Analizleri
Duyarllk analizi ile projenin karlln etkileyen faktrlerden birinde meydana gelen bir deiimin sonular nasl etkileyecei incelenmektedir. Dier deikenler sabit tutulduu halde, etkisi incelenen deikendeki bir birim deiimin projenin net bugnk deerinin veya i verim orannn olaslk dalmnda ne derecede bir deiime neden olaca belirlenmektedir. Sz konusu deikendeki deiimin projenin karllndaki deiime olan etkisi ne derece fazla ise sonucun ilgili deikene duyarll o denli fazladr. Duyarllk analizinin temel amalar unlardr: Projenin anlalmasna yardmc olmak Doru projelerin seimine olanaksalamak Proje ynetimine yardmc olmak Risklerin ortadan kaldrlmasna yardmc olmak

En duyarl parametreler belirlendikten sonra, sz konusu parametreler baz kriterlere gre sralanmaldr. Sralamada kullanlabilecek parametreler unlar olabilir: Parametrenin bykl Parametrenin duyarllk seviyesi Parametrenin risk ynetimi asndan zorluk seviyesi

rnek: 80.000 balang yatrm gerektiren bir projeden birinci yl 10.000, ikinci yl 20.000, nc ve drdnc yl 25.000, beinci ve son yl ise 30.000 nakit ak beklenmektedir. Net Bugnk Deer forml ile [1-5] yllarndaki nakit girilerinin bugnk deeri bulunur ve balang yatrm dlerek projen net bugnk deeri (NBD) bulunur.
YIL 0 -80.000 SKONTO ORANI 0,1 BD (1,2,3,4,5) NBD =NBD(0.1;C2:G2) =B5+B2 1 10.000 2 20.000 3 25.000 4 25.000 5 30.000

142

YIL

0 80,000

1 10,000

2 20,000

3 25,000

4 25,000

5 30,000

SKONTO ORANI % 10 BD (1,2,3,4,5) NBD

80,106 106

NBD, 106 olarak hesaplanr. Balang yatrm deerinin 80.000 yerine 70.000 veya 90.000 olmas durumunda projenin karllnn nasl etkileneceini grmek iin hesaplamalardaki girdilerden birine farkl deerler atayarak bunlar toplu olarak raporlamamza yardmc olan bir ara kullanabiliriz. Elektronik izelge program Excelde formller yardm ile Net Bugnk Deer hesapladktan sonra Durum zmlemesi aralarndan Senaryo Yneticisi ile balang yatrm deikeni iin belirtilen deerleri girerek kt deikeni gzlemleyebiliriz. Deiecek deiken balang yatrm olacandan bu hcre zerindeyken Senaryo Yneticisi seilir. VER, DURUM ZMLEMES, SENARYO YNETCS

143

Senaryolar tanmlamak iin senaryolar eklememiz gerekir. Srasyla iyimser, olas durum ve ktmser senaryolar eklenir. Aada iyimser senaryonun tanmlanmas gsterilmitir.

Balang yatrm, iyimser senaryoda tanmlanr.

144

Dier senaryolar da eklendikten sonra zet raporu alnabilir.

Sonu hcre olarak NBDin hesapland hcre tanmlanr.

145

Senaryo zeti Geerli Deerler Deienler: $B$2 Sonular: $B$6 106 10.106 106 9.894 80.000 70.000 80.000 90.000 yimser Olas Ktmser

Not: Geerli Deerler stunu Senaryo zeti Raporu oluturulduunda deienlerin deerlerini gsterir. Her bir senaryonun deienleri gri olarak vurgulanmtr.

Deikenlerin (Parametrelerin) Duyarllklarnn Hesaplanmas

Bir parametrenin duyarl olmas demek sz konusu parametrede oluan kk bir deiimin projenin sonucunu olumsuz ynde etkilemesi anlamna gelmektedir. Eer bu risk ortadan kaldrlamaz veya azaltlamazsa projeden vazgeilmesi gerekebilir. Duyarllk analizinde temel ama nakit girilerindeki azalmalara veya nakit klarndaki artlara ne lde katlanlabileceinin tespit edilmesidir. ok sayda varsaym test edilebilir. rnein, balang yatrm u kadar olsa ne olur? sorusuna yant aranabilir. Kapsaml ve detayl duyarllk analizleri yapmak mmkn olmakla beraber ok fazla varsaymn dikkate alnmas ktmser bir bak asna yol aabilir. Dolaysyla en olas durumlar ieren bir modelin gelitirilmesi ve parametrelerin duyarllklarnn mmkn olduunca ak ve basit ekilde analiz edilmesi gerekir. Duyarllk analizinin amalar unlardr: Duyarl parametrelerin belirlenmesi, Duyarl parametrelerin duyarllklarnn hesaplanmas, Riskin nasl nlenebileceinin belirlenmesi,
146

Analizlerin elektronik izelgelerle kolayca gerekletirilmesi gereinden fazla bilgi retilerek asl duyarl parametrelerin gzden kamasna yol aabilir. Ayrca, matematiksel olarak byk rakamlarn daha duyarl olaca unutulmamaldr. Basit bir kavram olmakla beraber, parametrelerin teker teker analiz edilmesi duyarl parametrelerin tespit edilmesinde ve duyarllklarn llmesinde baarl sonular vermektedir. Proje deerlemesinde potansiyel olarak riskli parametrelerin belirlenmesinde sadece matematiksel hesaplara dayanmamaldr. Risklerin analist tarafndan iyice anlalmas gerekir. Analizlerin yaplaca temel model, ne ktmser ne de iyimser duruma gre oluturulmal, en olas duruma gre gelitirilmelidir. Daha sonra parametrelerin her biri bir defada test edilmelidir. rnein, sat fiyatnn kritik bir parametre olduu dnlyorsa projenin kabul edilebilir olmas iin satlarda ne kadar de gz yumulabilecei test edilebilir. rnek: 100.000 balang yatrm gerektiren bir projenin 5 yl boyunca yaratmas beklenen net nakit aklar aadaki gibidir. % 15 iskonto oran ile projenin net bugnk deeri 24.795 olarak hesaplanmtr. (1,2,3,4,5. Yllardaki nakit girilerinin net bugnk deerinden balang yatrm dlmtr). Balang yatrm projenin reddedilmesini gerektirmeden ne kadar artabilir? sorusuna cevap vermek iin projenin net bugnk deerinin 0 olmasna yol aacak balang deeri hesaplanmaldr. Bu deer 100.000e net bugnk deer eklenerek bulunur. Balang yatrm 124.795 olursa net bugnk deer 0 olacaktr. Yani balang yatrmdaki % 25 civarnda bir art tolere edilebilir. Balang yatrmnn duyarll % 25tir.
Yl 0 -100.000 =NBD(0.15;C2:G2) 124,795 =B4+B2 24,795 =24.795/100.000 % 25 1 20,000 2 30,000 3 40,000 4 50,000 5 60,000

Bir parametrenin duyarl saylmas iin genellikle % 10 eii kullanlmaktadr. Bir parametrede oluan %10luk bir deiim projenin kabul edilmesini engelliyorsa yani projenin net bugnk deerinin 0dan kk olmasna neden oluyorsa duyarl kabul edilmektedir. Hangi dzeydeki duyarllklarn katlanlabileceine dair aadaki aralklar deerlendirilmelidir: % 100 deiime katlanlabiliyorsa sorun yoktur. % 50 - % 100 deiime katlanlabiliyorsa sz konusu parametreler gzden geirilmelidir. Eer bir nakit girii sz konusu ise durum daha ciddidir. % 50lik sapmann olmamas iin neler yaplabilecei sorgulanmaldr. % 20 - % 50 deiime katlanlabiliyorsa sz konusu parametreler gzden geirilmeli ve sapmalar snrlandracak aksiyon alnmaldr. % 20 veya daha az deiime katlanlabiliyorsa yatrmn niteliine baklarak karar verilmelidir. Eer yatrm ok gerekli deilse yatrmdan vazgeilmelidir. Eer yatrm gerekli ise ve iletmenin stratejik planlarnn bir paras ise olumsuz sonular telafi edebilecek parametreler devreye sokulmal veya sapmalar kstlamaya ynelik aksiyon alnmaldr.

147

Bir projenin net bugnk deeri, balang yatrmna gre yksekse parametrelerin hibirinin duyarll ok fazla olmayacaktr. Bunu bir rnekle gsterebiliriz. rnek: 60.000 balang yatrm gerektiren projeden ilk yl 30.000 nakit girii, 5000 nakit k beklenmektedir. 5 yl sren projenin nakit giri ve klar her yl ilk yl gibi olacaktr. Balang yatrm, nakit girileri ve klar iin duyarllklarn hesaplanmas istenmektedir. skonto oran %10 varsaylmaktadr. Projenin net bugnk deeri hesaplanr. Daha sonra her bir parametre iin, yani balang yatrm, nakit girileri ve klar iin, net bugnk deerin 0 olmasna yol aan deerler bulunarak bu deerlerin gerek tahmini deerlerden ne kadar farkl olduu hesaplanr.
Yl Balang Yatrm Nakit girileri Nakit klar Net Nakit Aklar Bugnk deer (1,2,3,4,5) iskonto oran % 10 NBD 34.769,67 94.769,67 0 -60.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 1 2 3 4 5

Veri analizinde kullanlan Durum zmlemesi aralarndan Hedef Ara arac ile birinci yldaki nakit girileri net bugnk deer 0 olacak ekilde ayarlanr.

NBDin 0 olmasna neden olan nakit girii tutar 20.828dr. 9.172lk bir deiim tolere edilebilmektedir. Bu da 30.000inin %31ine denk gelmektedir.

148

Yl Balang Yatrm Nakit girileri Nakit klar Net Nakit Aklar Bugnk deer (1,2,3,4,5) iskonto oran % 10 NBD

0 - 60,000

20.828 -5.000 15.828 60.000

20.828 -5.000 15.828

20.828 -5.000 15.828

20.828 -5.000 15.828

20.828 -5.000 15.828

Benzer ekilde dier parametreler de test edilerek duyarllklar hesaplanr. Nakit klar iin,
Yl Balang Yatrm Nakit girileri Nakit klar Net Nakit Aklar Bugnk deer (1,2,3,4,5) iskonto oran % 10 NBD 60.000 0 -60.000 30.000 -14.172 15.828 30.000 -14.172 15.828 30.000 -14.172 15.828 30.000 -14.172 15.828 30.000 -14.172 15.828 1 2 3 4 5

Balang yatrm iin,

Yl Balang Yatrm Nakit girileri Nakit klar Net Nakit Aklar Bugnk deer (1,2,3,4,5) iskonto oran % 10 NBD 94.770 0 - 94.770 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 1 2 3 4 5

149

Duyarllklar aadaki gibi hesaplanr: Parametre Nakit Girileri Nakit klar Balang Yatrm Duyarllk % 31 -% 185 % 58

Bir projenin net bugnk deeri dkse parametrelerin duyarll yksek olacaktr. Ayn rnei balang yatrmnn daha yksek olmas durumu iin, yani projenin net bugnk deerinin dk olmas durumu iin ele alrsak duyarllklarn yksek olduunu gsterebiliriz. Nakit girileri iin,
Yl Balang Yatrm Nakit girileri Nakit klar Net Nakit Aklar Bugnk deer (1,2,3,4,5) iskonto oran % 10 NBD 0 90.000 0 -90.000 28.742 -5.000 23.742 28.742 -5.000 23.742 28.742 -5.000 23.742 28.742 -5.000 23.742 28.742 -5.000 23.742 1 2 3 4 5

Nakit klar iin,

Yl Balang Yatrm Nakit girileri Nakit klar Net Nakit Aklar Bugnk deer (1,2,3,4,5) iskonto oran % 10 NBD 0 0 -90.000 30.000 -6.258 23.742 90.000 30.000 -6.258 23.742 30.000 -6.258 23.742 30.000 -6.258 23.742 30.000 -6.258 23.742 1 2 3 4 5

150

Balang yatrm iin,

Yl Balang Yatrm Nakit girileri Nakit klar Net Nakit Aklar Bugnk deer (1,2,3,4,5) iskonto oran % 10 NBD 0 94.770 0 -94.770 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 30.000 -5.000 25.000 1 2 3 4 5

Rakamsal olarak grece byk olan parametrelerin duyarllklar daha yksektir. Duyarllklar aadaki gibi hesaplanr: Parametre Nakit Girileri Nakit klar Balang Yatrm Duyarllk %4 -% 25 %5

lk yllardaki nakit girileri mi son yllardaki nakit girileri mi daha duyarl parametrelerdir? Neden?

Enflasyon Bal Duyarllk

Projenin devam ettii sre iindeki fiyat veya maliyet artlarnn duyarll nasl etkiledii incelenmelidir. Yksek net bugnk deere sahip projeler gelcekteki nakit girilerindeki veya nakit klarndaki art veya azallardan daha az etkilenecektir. Daha dk net bugnk deere sahip projeler girdilerdeki deiimlere kar daha duyarszdr. Ayrca, girdilerdeki byk deiimler, ktlar zerinde daha etkili olacaktr. Enflasyon tm parametreler zerinde ayno oranda etkili ise ktlar deimeyecektir. Parametreler, doas gerei enflasyondan farkl oranlarda etkileniyorsa ilgili nakit aklarnn enflasyona gre dzeltilmesi gerekir. Proje sresi iin ortalama bir enflasyon oran tahmin edilerek aadaki forml kullanlarak nakit aklar dzeltilebilir. (stenirse her yl iin farkl oranlar kullanlarak da dzeltme yaplabilir). NA(d) = NA * (1+e)n NA(d) : Dzeltilmi nakit ak NA: Nakit Ak e: enflasyon oran

151

Sat Fiyat ve Hacmindeki Deiimlerin Analizi

Sat fiyatndaki deiim sadece enflasyondan kaynaklanmaz. Rekabet nedeniyle de fiyatlar debilir. Fiyat deiimlerine bal olarak sat hacimlerinde de deiimler yaanabilmektedir. rnein, telekomnikasyon fiyatlarnda d yaanrken, sat hacminde artlar grlebilir ve toplam nakit girileri artabilir. Modelleme yaplrken ngrlen fiyat ve hacim artlar gz nne alnarak ilgili parametreler dzeltilmelidir. P(d) = P(b)* (1+do)n P(d) : Dzeltilmi parametre P(b): Baz alnan parametre do: parametredeki deiim oran rnek: letme tarafndan aadaki modellerde detaylar bulunan Elektrik ve Dizel kullanmn ieren 2 projeden maliyeti daha dk olan seilecektir. Enflasyon olmad varsaym altnda hangi proje daha az maliyetlidir? Elektrik iletim maliyetlerinin enflasyona bal olarak her yl % 3, dizel ietim maliyetlerinin ise %10 artmas varsaym altnda hangi proje daha az maliyetlidir?
Elektrik skonto oran % 12 enflasyon oran Altyap maliyeti letim maliyeti 0 0 600 100 100 100 100 yl 0 1 2 3 4

Toplam Maliyet Nakit aklarnn bugnk deeri Maliyetlerin bugnk deeri Dizel skonto oran % 12 yl 0

600 600,00 903,73

100 89,29

100 79,72

100 7.118

100 63,55

enflasyon oran Altyap maliyeti letim maliyeti 0 0 400 150 150 150 150

Toplam Maliyet Nakit aklarnn bugnk deeri Maliyetlerin bugnk deeri Net Bugnk Maliyet (Elektrik/Dizel)

400 400,00 855,60 1,06

150 133,93

150 119,58

150 106,77

150 95,33

152

Enflasyon olmad varsaym altnda dizel projesinin daha az maliyetli olduu grlmektedir.
Elektrik skonto oran % 12 yl 0 1 2 3 4

enflasyon oran Altyap maliyeti letim maliyeti 0 %3 600 100 103 106,09 109,27

Toplam Maliyet Nakit aklarnn bugnk deeri Maliyetlerin bugnk deeri

600 600,00 916,35

100 89,29

103 82,11

106,09 75,51

109,27 69,44

Dizel skonto oran % 12 yl 0 1 2 3 4

enflasyon oran Altyap maliyeti letim maliyeti Toplam Maliyet Nakit aklarnn bugnk deeri Maliyetlerin bugnk deeri Net Bugnk Maliyet (Elektrik/Dizel) 0 % 10 400 400,00 921,53 0,99 400 150 150 133,93 165 165 131,54 181,5 181,5 129,19 199,65 199,65 126,88

Enflasyona gre iletim maliyetleri dzeltildiinde ise elektrik projesinin daha az maliyetli olduu grlmektedir.

Simlasyon
Projenin iskonto orannn riske gre dzeltilmesi ile projenin net bugnk deeri belirli bir deer olarak hesaplanmaktadr. Simlasyon yaklam ile ise yatrmn net bugnk deeri veya i verim oranna ilikin bir olaslk dalm elde edilebilmektedir. Olaslk dalm ne kadar genise proje de o kadar riskli demektir. Simlasyon tekniinde projenin sonucunu etkileyebilecek deikenlerin dalmlarndan rassal olarak gzlemler seilmekte ve bu seilen gzlemlerle projenin bugnk deeri veya i verim oran hesaplanmaktadr. Daha sonra bu seim ilemleri defalarca tekrarlanarak sonular hesaplanmakta ve olas sonular temsil eden bir dalma ulalmaktadr. Projenin karlln etkileyebilecek faktrler unlar olabilir: Piyasann bykl, Sat fiyat, Piyasann byme hz,
153

Pazar pay, Gerekli yatrm tutar, Yatrmn artk deeri, Faaliyet giderleri, Sabit giderler, Tesislerin faydal mr.

Simlasyonun kts ise projenin net bugnk deerinin veya i verim orannn olaslk dalmdr.

Senaryo analizi ile en kt durum, en iyi durum ve en olas durumlar iin olaslk dalmlar belirlenmektedir. letme Ynetimi simlasyonun ktsndan nasl faydalanabilir?

ekil 7.1: Risk Analizi

154

ekil 7.2: Yatrm Deerlemesinde Simlasyon Kaynak: Keown, A.J. ve dierleri (2008). Foundations of Finance, s.320

155

zet
Yatrm projelerinde risk, yatrmdan elde edilen nakit aklarnn yatrmdan beklenen nakit aklarndan farkl olmasn ifade etmektedir. Yatrm projelerinin karl olup olmamas nakit aklarna baldr. Yatrm projesi ile yaratlan nakit girileri ve nakit klarnn deeri yatrm projesinin net bugnk deerini etkilemektedir. Yatrm projelerinde risk faktr dikkate alnarak deerleme yaplmas gerekmektedir. Duyarllk analizi ve simlasyon teknikleri ile duyarl parametrelerin belirlenmesi, duyarl parametrelerin duyarllklarnn hesaplanmas mmkn olmakta ve proje riskinin llmesi ile riskin nasl nlenebilecei belirlenebilmektedir.

156

Kendimizi Snayalm
1. Bir projenin net bugnk deeri ok dkse parametrelerin duyarll nasl olabilir? a. % 20den kk b. % 20-% 50 c. % 50-% 70 d. % 70-% 100 e. % 100den byk 2. Bir projenin net bugnk deeri ok yksekse parametrelerin duyarll nasl olabilir? a. % 20den kk b. % 20-% 50 c. % 50-% 70 d. % 70-% 100 e. % 100den byk 3. eitli alternatiflerin dourabilecei sonularn olaslklar nesnel bir ekilde tahmin ediliyorsa ne tr karar alma ortam sz konusudur? a. Belirlilik b. Belirsizlik c. Tehlike d. Frsat e. Risk 4. Aadakilerden hangisi projenin karlln etkileyebilecek faktrlerden deildir? a. Sabit giderler b. Faaliyet giderleri c. Sat fiyat d. Yatrm tutar e. verim oran 5. Aadakilerden hangisi duyarllk analizinin amalarndan deildir? a. Duyarl parametrelerin belirlenmesi b. Duyarllklarn hesaplanmas c. Projenin kabul edilmesi d. Riskin nasl nlenebileceinin belirlenmesi e. Hibiri
157

6. Yatrmn net bugnk deeri veya i verim oranna ilikin bir olaslk dalm hangi teknikle elde edilebilmektedir? a. Duyarllk analizi b. Senaryo yneticisi c. Durum zmlemesi d. Simlasyon e. Karllk analizi 7. Bir parametrenin duyarl saylmas iin genellikle hangi eik deer kullanlmaktadr? a. % 10 b. % 30 c. % 50 d. % 70 e. % 100 8. Aada belirtilen hangi duyarllk seviyesinde aksiyon alnmasna gerek yoktur? a. % 10 b. % 20 c. % 50 d. % 70 e. % 100 9. Eer bir projenin riski, herhangi bir projeden daha yksekse aadakilerden hangisi sylenemez? a. Projenin net bugnk deeri daha dktr. b. skonto oran daha yksektir. c. Nakit girilerinin dktr. bugnk deeri daha

d. Yatrmclarn talep ettii getiri oran daha dktr. e. skonto oran riske gre dzeltilmelidir. 10. Excel programnda projenin karllnn nasl etkileneceini grmek iin, hesaplamalardaki girdilerden birine farkl deerler atayarak bunlar toplu olarak raporlamamza yardmc olan ara aadakilerden hangisidir? a. Hedef Ara b. Senaryo yneticisi c. Veri d. Durum zmlemesi e. Hibiri

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yantnz yanl ise Proje Riskinin Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 2. e Yantnz yanl ise Proje Riskinin Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 3. e Yantnz yanl ise Yatrm Projelerinde Karar Ortamlar balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 4. e Yantnz yanl ise Proje Riskinin Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 5. c Yantnz yanl ise Proje Riskinin Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 6. d Yantnz yanl ise Proje Riskinin Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 7. a Yantnz yanl ise Proje Riskinin Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 8. d Yantnz yanl ise Proje Riskinin Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 9. a Yantnz yanl ise Proje Riskinin Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 10. b Yantnz yanl ise Proje Riskinin Analizi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar Sra Sizde 1

lk yllardaki nakit girileri daha duyarldr. Parann zaman deeri nedeniyle bu yllardaki nakit girileri projenin bugnk deerini daha fazla etkilemektedir.

Sra Sizde 2
Karar alclar simlasyonun ktsnda projenin olas sonularnn olaslklarn ve hangi aralkta gerekleebileceini grme frsat elde ederler.letme ynetimi, ilgili sonulara ilikin olaslk dalmn inceleyerek projenin risk dzeyini belirlemekte ve uygun kararlar vermektedir.

158

Yararlanlan Kaynaklar
Keown, A.J. ve dierleri (2008). Foundations of Finance. New Jersey, Pearson. Tiffin, R. (1999). Practical Techniques for Effective Project Investment Appraisal, London, Hawksmere. Aydn, N., Baar M. ve Cokun M. (2007). Finansal Ynetim, Eskiehir, Gen Copy Center.

159

8
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Yatrm projesi aamalarn tanmlayabilecek, Proje deerleme yntemlerini tanmlayabilecek, Proje deerleme yntemlerini uygulayabilecek, Proje deerleme yntemlerini karlatrabilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Plan Yatrm Projesi Bugnk Deer Geri deme Dnemi Yntemi Krllk Oran Yntemi Planlama Proje Deerleme Yntemleri Gelecek Deer Net Bugnk Deer Yntemi Karllk Endeksi Yntemi

indekiler
Giri Yatirim Projelerinin Hazrlanmas Proje Deerlendirme Yntemleri

160

Proje Deerlemesi
GR
letmeler yeni kapasite yaratmak, mevcut kapasiteleri artrmak veya srekliliklerini salamak amacyla yatrm yaparlar. Bu yatrmlar ile ilgili kararlar yatrmn baars kadar iletmenin baars ve krll iinde nemlidir. Bu nitede, ncelikle yatrm ile ilgili kavramlar, daha sonra proje fikri oluan giriimcinin yatrm projesini hazrlarken izleyecei srecin ne olmas gerektii incelenmitir. Yatrmn toplam maliyetinin belirlenmesinden sonra, bu yatrmn ne ekilde finanse edilecei konusu proje deerlemesi asndan nemli bir dier konudur. Projenin kabul veya red edilmesi deerleme yntemleri ile belirlenebilir. Bu deerleme yntemleri rnekler ile aklanmtr.

YATIRIM PROJELERNN HAZIRLANMASI

Proje deerlemesi konusu ile ilgili aklamalara temel olmas asndan baz kavramlarn aklanmas yararl olacaktr. Bu kavramlar plan, proje, yatrm ve deerlemedir. Plan, gelecekte nereye ulalmak istendiinin, nelerin gerekletirilmek istendiinin kararlatrlmasdr. Plan ortaya karmak iin sarfedilen abalar ise planlama faaliyeti olarak ifade edilmektedir. Planlamann aamalar: ama ve hedeflerin belirlenmesi, amaca ulatracak alternatif yollarn belirlenmesi, alternatifler arasnda en uygun olann seilmesi abalarndan oluur. En uygun alternatifin seilmesinden sonra sra projenin hazrlanmasna gelecektir. Proje, biti noktas belli olan ve bamsz bir biimde yrtlebilir duruma getirilmi plan olarak tanmlanr. Projeler teknik ve yatrm projeleri olarak iki grupta ele alnabilir. Teknik projeler ile ifade edilen genellikle inaat ileri iin hazrlanan mimari projeler, shhi tesisat projesi, elektrik projesi vb. iken, yatrm projesi ise, bir plan erevesinde belli bir zaman dneminde belirli kaynaklarla gerekletirilebilecek mal ve/veya hizmet retimine ynelik ve birbiri ile ilikili bir sretir. Bu tanmlara bakldnda bir yatrm projesinin temelini planlar oluturmaktadr. Bu nedenle plan ve proje i ie girmi kavramlardr. Planlar olmakszn projeler hazrlanabilir. Ancak gerek projenin hazrlanmas gerekse deerlendirilmesi planlar olmadan kolaylkla baarlamaz. nk plan, ana hatlar ile de olsa projelerin seimi, hazrlanmas ve deerlendirilmesindeki temel lleri ortaya koyacaktr. rnein retilen mal ve/veya hizmetlerin mterilerini belirlemeksizin hazrlanacak bir yatrm projesinin baars tartlabilir. Bir yatrm projesinin hazrlanmas ile ilgili ilemler daha nce akladmz yatrm trlerine gre baz farkllklar gsterebilir. Ancak yaplacak temel ilemlerde farkllklar bulunmamaktadr. Temelde yatrm projesi aamalar u balklar altnda incelenmektedir: Proje Fikrinin Douu ve n Eleme, n Yaplabilirlik almas (n Fizibilite Etd), Yaplabilirlik almas (Fizibilite Etd), Projenin Deerlendirilmesi, Projenin Uygulamaya Konulmas, Deneme almalar, Son Denetleme ve letmeye Alma.
161

Plan ve planlama kavramlarn tanmlayarak ve yatrm projesi ile ilikisini aklar msnz?

Proje Fikrinin Douu ve n Eleme

Ekonomide belirlenen bir mal veya hizmet gereksiniminin yksek maliyetle veya eksik giderildiinin giriimci tarafndan belirlenmesi durumunda yatrm fikri ortaya kacaktr. Dier bir ifadeyle arz edilen bir mal veya hizmetin varl szkonusudur. Ancak sunulan bu mal veya hizmete ilikin sorunlar vardr. Yatrmc bu sorunlarnn zmne ynelik yatrm yapma dncesindedir. Proje fikrinin douu ile ilgili bir dier durumda ise, ekonomide bulunmayan ancak talebi olduu dnlen yeni bir mal veya hizmetin retimi szkonusudur. Giriimci bu durumda younluunu ncelikle yeni mal veya hizmet gelitirmeye yneltecek daha sonra da talep konusundaki almalar yapacaktr. Bu almalarn sonucunda ortaya kacak proje fikirlerinin tmnn iyi birer proje ortaya koyacan dnmek doru deildir. Bu nedenle belirlenen projelerin n elemeden geirilmesi gerekir. Bu amala projelerle ilgili olarak u sorulara yant verilmeli ve bunlarn yantlarnn olumlu olmas durumunda almalara balanmaldr. retim faktrlerinin edinilmesinde kstlayclar var mdr? rnein retim faktrlerini sunan kurulular tekelci midir? gc salamada sorunlar var mdr? Proje fikri iin gerekli olan sermaye amacn stnde midir? Projenin etkileri devletin belirledii resmi kural ve ilkelere uygun mudur? Projenin etkileri toplum rf, adet ve geleneklerine uygun mudur? Proje fikri ulusal politika, ama ve ilkelerle eliiyor mu? Piyasaya girii etkileyecek tekelci dzenlemeler var m? rnn piyasada datm engelleyecek datm faktrleri var m? Proje fikri mevcut ve potansiyel sanayi sektr ile eliki iinde mi?

Proje veya projeler bu sorular erevesinde deerlendirilecek ve almalar ya balanacak veya yatrm kararndan vazgeilecektir.

n Yaplabilirlik almas
Proje ile ilgili n elemenin yaplmasndan sonra n yaplabilirlik almasnn yaplmas gerekir. Bu aamada yaymlanm eitli dokmanlardan, ilgili kii ve kurululardan yaplacak almalardan yararlanlacaktr. Elde edilecek veriler sonucunda n elemeden geen proje fikrinden vazgeilebilir veya baz konularda daha kapsaml almalarn yaplmas gerei ortaya kabilir. Bu aamada karar verilmesi gereken bir dier konu da proje almalarnn kimler tarafndan yrtleceidir. Baz yaplabilirlik almalar giriimci veya giriimciler tarafndan yrtlebilirken; bazlar iin uzman kii veya kurulularn destei gerekebilir.

Yaplabilirlik almas
Snrl kaynaklarn en uygun kullanmn salamaya ynelik almalar olarak ifade edilen yaplabilirlik almas aamal bir analizdir. Bunlar pazar analizi, teknik analiz ve finansal analizdir.

Pazar Analizi
Proje kapsamndaki mal veya hizmetin iinde yer alaca pazarn ve evrenin durumunu, ileyiini, mal veya hizmete gsterecekleri tepkileri ve olas etkilerini nceden belirlemek amacyla gerekli veri ve bilgileri toplayp ilemeyi ve bylece mal veya hizmetin pazarlanabilirlik derecesini saptama ilemleridir. Yaplan bu almalar sonucunda mal veya hizmet iin bir pazar varsa veya mal veya hizmet yaplacak
162

almalardan sonra pazarlanabilir durumdaysa yaplabilirlik almasnn ikinci aamas olan teknik analize geilebilir. Tersi durumda ise, projeden vazgemek gerekir.

Teknik Analiz
Yatrm projesinin imalat boyutu ile ilgili olan teknik analizde, projenin gerekletirilmesi iin alternatif teknolojiler varsa, bunlarn deerlendirilmesi ve uygun olan teknolojinin seilerek imalat iin gerekli duran varlk yatrmlarnn tahmini yaplr. Ancak, burada yatrmn ekonomik boyutunun da gzard edilmemesi gerekir. nk imalat iin seilen teknolojinin ok pahal olmas yatrmn ekonomik adan arzu edilebilirlik derecesini(kr veya fayda) olumsuz ynden etkileyebilir.

Finansal Analiz
Yatrm projesine ilikin nakit giri ve klarndan hareketle yatrm iin gerekli olan finansal kaynak gereksinimini, bu kaynaklarn nereden ve nasl salanacan belirleyerek proje nerisinin ekonomik adan arzu edilebilirlik derecesini ve potansiyel bir iletme olarak faaliyetlerini srdrp srdremeyeceini belirlemeye ynelik almalardr. almalarn olumlu sonu vermesi durumunda projenin uygulamaya konmas iin yatrm projesinin hazrlanmasna geilecektir.

Projenin Finansman Kaynaklar

Yatrm projesinin finansmannda kullanlabilecek kaynaklar balk altnda ele alabiliriz: z Kaynaklar, Yabanc Kaynaklar, Yatrm Tevikleri,

z Kaynaklar: z kaynak, iletme sahip ya da sahiplerinin iletmeye sermaye olarak verdii deerler (denmi sermaye) ile iletme almalar sonucu salanan ve henz iletmeden ekilmemi, dnem net kr, gemi yllar krlar ile kr ve sermaye yedeklerinden oluur. Bu hesaplamada varsa, dnem net zarar ile gemi yllar zarar indirim olarak dikkate alnmaktadr. Dier bir ifadeyle, iletme sahip ve sahiplerinin iletmenin aktifleri zerindeki toplam haklarnn bir ifadesidir. z kaynaklar u balklar altnda ele alabiliriz.

Z KAYNAKLAR

DENM SERMAYE SERMAYE YEDEKLER KR YEDEKLER GEM YILLAR KRLARI GEM YILLAR ZARARLARI(-) DNEM NET KRI DNEM NET ZARARI(-)

z kaynaklar iinde yer alan denmi sermaye, projenin finansman gereksiniminin kredi, yatrm tevikleri ve dier z kaynak unsurlar dndaki tutarn ifade edecektir. denmi sermaye tutarnn belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken nokta Tevik Belgesi iin gerekli olan bir limit szkonusu ise, bu limitin altna dlmemesidir. Gerekli sermaye tutarnn belirlenmesinde toplam yatrm tutar bilgisi deil, yatrmn yllara dalm esas alnmaldr. Her yl iin gerekli olan sermaye tutarnn belirlenmesinde o ylla birlikte daha nceki yllarn kmlatif toplam deerleri kullanlarak istenen tutara ulalmaldr. denmi sermaye dnda kalan dier z kaynak unsurlar ounlukla yarm kalm ve tamamlama yatrmlar iin szkonusudur.
163

Yabanc Kaynaklar: Yatrm projesinin finansmannda yabanc kaynaklarn zellikle dikkate alnmas gereklidir. Alnan yabanc kaynan ana para ve faiz demesi yannda asgari z kaynak oran nem arzetmektedir. Bu nedenle yabanc kaynak kullanmnn asgari z kaynak orann bozmamasna dikkat edilmelidir. Asgari z kaynak oran hesaplanrken u eitliklerden yararlanlr: ASGAR = ZKAYNAK ORANI ZKAYNAK (TOPLAM FNANSMAN GEREKSNM - YATIRIM TEVKLER) ZKAYNAK (ZKAYNAK YABANCI KAYNAK)

veya

Projenin finansman kaynaklarndan bir dier de tevik unsurlardr. Yatrm Tevikleri: lkemizde, yatrmlarn Kalknma Planlar ve Yllk Programlarda ngrlen hedefler ile uluslararas anlamalara uygun olarak, tasarruflar katma deeri yksek yatrmlara ynlendirmek, retimi ve istihdam artrmak, yatrm eiliminin devamlln ve srdrlebilir kalknmay salamak, uluslararas rekabet gcn artracak teknoloji ve aratrma-gelitirme ierii yksek byk lekli yatrmlar zendirmek, dorudan yabanc yatrmlar artrmak, blgesel gelimilik farkllklarn gidermek, evre korumaya ynelik yatrmlar ile aratrma ve gelitirme faaliyetlerini desteklenecei, Bakanlar Kurulu Karar ile dzenlenmitir. Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Karar, Bakanlar Kurulu Karar 2009/15199, Md.1) Ayn kararn 4. Maddesi, sabit yatrm tutarlar ve asgar kapasiteler ile ilgili dzenlemeye yer vermitir. Bu maddenin 1. Fkras Yatrmn, destek unsurlarndan yararlanabilmesi iin asgar sabit yatrm tutarnn I inci ve II nci blgelerde birmilyon Trk Liras, III nc ve IV nc blgelerde ise beyzbin Trk Liras tutarnda olmas gerekir. hkmn iermektedir. I, II, III ve IV. Blgelerde hangi illerin yerald ayn Kararda yer almaktadr. letmelere yatrmlar ile ilgili olarak salanan tevikler yukarda belirtilen Bakanlar Kurulu Kararnda u balklar altnda ele alnmtr: Gmrk vergisi muafiyeti, Katma deer vergisi (KDV) istisnas, Vergi indirimi, Sigorta primi iveren hissesi destei, Yatrm yeri tahsisi ve Faiz desteidir.

Pazar, teknik ve finansal analizin yatrm kararlarnn alnmasndaki nemini tartnz

164

ekil 8.1: Yaplabilirlik alma Sreci Kaynak: Saraslan, agk., s.25.

Projenin Deerlendirilmesi
Proje ile ilgili finansal analiz ile yatrmn net nakit akmlar ve net krlarn belirlenmesinden sonra projenin bir btn olarak bu tahminler nda deerlendirilmesi gerekir. Bu deerlendirme ilemi iki adan yaplacaktr. Birincisi, ekonomik deerlendirme; ikincisi ise, finansal deerlendirmedir.

Ekonomik Deerlendirme
Projenin krll ile nakit aklarn dikkate alan yaklamdr. Projenin krll; yatrmdan beklenen krn, toplam ilk yatrm tutarna blnmesi ile belirlenir. Ekonomik deerlendirme amacyla kullanlan bir dier yntem de geri deme sresi yntemidir. Bu yntemde bir yatrmn salad nakit akmlarnn ka dnem sonra o yatrm iin katlanlan fon kna eit olaca belirlenir. Ancak bu yntemler parann zaman deerini gznne almad iin net bugnk deer ve i krllk oranlar kullanlarak ekonomik deerlendirmeler yaplr. Bu yntemlerle ilgili aklamalara izleyen blmlerde yer verilecektir.

Finansal Deerlendirme
Ticari krllk analizlerinin yaplmasndan sonra krl olduu belirlenen projenin srekliliinin salanp salanamayacana karar verilmesi gerekir. Krllk analizleri projeyi bir btn olarak ele ald iin nakit giri ve klarndaki dnemsel (gnlk, haftalk, aylk vb.) deimeleri dikkate almaz. Bu nedenle bir yatrm projesi bir btn olarak krl olsa bile iletmenin sreklilii asndan kabul edilebilir olmayabilir. Bu nedenle finansal deerlendirmenin yaplmas gerekir. Finansal deerlendirme yaplrken u konularn dikkate alnmas projenin baars iin nemlidir: Yabanc kaynak anapara ve faiz demeleri, Kr pay demeleri,
165

Yasal kesinti demeleri, Nakit aklarnn ksa vadeli banka kredilerine bavurarak karlanp karlanmayaca veya nakit giri ve/veya klarnda yeniden dzenleme yaplarak giderilip giderilmeyecei, Proje iin z kaynaklar ile uzun vadeli yabanc kaynaklarn yeterli olup olmad, Uzun vadeli yabanc kaynak kullanmnn uygun olup olmad,

Bu sorularn yantlarn verebilmek iin likidite analizi, sermaye yaps analizi ve oran analizi ara olarak kullanlacaktr.

Projenin Uygulamaya Konulmas

Tm bu almalarn yaplmasndan sonra yatrmdan ya vazgeilecek veya yatrma balama karar verilecektir. Yatrma balama kararnn verilmesinden sonra uygulama dneminde inaat ilerinin yaplmas, makine, tesis ve cihazlarn satn alnmas ve montajlarnn yaplmas ileri balayacaktr. Tm bu iler iin daha nce akladmz teknik projeler esas alnacaktr. Teknik projelere gre yrtlen iler, grevlendirilen kiiler tarafndan izlenecek ve belirli dnemler itibariyle kontrolleri yaplacaktr. Bu kontroller srasnda ortaya kan sapmalar varsa bunlarla ilgili dzeltme faaliyetleri yrtlecektir.

Deneme almalar, Son Denetleme ve letmeye Alma

Deneme almalar tesislerden beklendii ekilde yararlanma olanaklarn ortaya koyacaktr. Bu almalarn sonucunda maliyet, gelirler ve mamul kalitesi gibi projede ortaya konan tahminlerin gerekleme derecesi belirlenmi olacaktr. Bu almann sonucunda elde edilecek bilgiler bir rapor haline getirilecektir. Bu rapora yatrm tutar ile bunun finansmanna ilikin finansal bilgiler de ilave , edilmelidir. Son denetleme ve deneme retimin yaplmasndan sonra iletme srekli olarak almaya baladnda yatrm tamamlanm olacaktr. Tm bu aklamalardan sonra yatrmn ne zaman balayp ne zaman tamamland sorusuna yant vermek gerekir. Denebilir ki, proje fikrinin domas ile yatrm balar, deneme retimin tamamlanmas ile de yatrm tamamlanm olur. Dier bir ifade ile proje fikrinin domas ile deneme retiminin tamamlanmas arasndaki tm faaliyetler yatrm faaliyetidir. ekil 8.2 de yatrm aamalar bir btn olarak ematize edilmitir.

166

LETME

ekil 8.2: Yatrm Aamalar

PROJE DEERLENDRME YNTEMLER

Bu aamada, en uygun yatrm alternatifinin seiminde kullanlan yntemler incelenmektedir. nceki aamalarda elde edilen bilgiler, en uygun yatrm alternatifinin seiminde veri olarak kullanlacaktr. Yatrm projelerinin deerlendirilmesinde ve hangi yatrm projesinin yatrm btesine dhil edilip edilmeyeceinin belirlenmesinde aadaki yntemler kullanlmaktadr: Geri deme dnemi yntemi, skontolu geri deme dnemi yntemi, Net bugnk deer yntemi, Krllk Oran Yntemi, Dzeltilmi i krllk oran yntemi, Krllk endeksi yntemi.

Bu yntemler, gelecekteki nakit aknn belirli ve belirsiz olduu durumlarda da uygulanabilir. Ancak, belirsizlik durumunda gelecekteki nakit aknn belirlenmesinde risk faktr gz nnde tutulacaktr. Yntemlerin incelenmesine gemeden nce parann zaman deerinin hesaplanmas ile ilgili temel hesaplamalar incelemekte fayda vardr. Yatrm projelerinin deerlendirilmesinde nakit hareketlerinin bugnk deeri ve gelecek deerleri kullanlmaktadr. Ama, nakit giri ve nakit klarn ortak dneme indirgeyerek karlatrma yapmaktr. Nakit girilerinin 3. ylndaki deeri ile nakit klarnn 1. ylndaki deerini karlatrmak projenin deerlendirilmesi iin bir anlam ifade etmeyebilir.

Projelerin deerlendrilmesinde hangi yntemler kullanlmaktadr?

Bugnk Deer ve Gelecek Deer Kavram

Para, enflasyon ortamnda deer kaybetmektedir. Zaman uzadka elde tutulan parann deerinde azalma veya gelecekteki deerinde art olmaktadr. Parann zaman deeri, parann bugnk deeri ve gelecek deeri eklinde hesaplanabilmektedir. Nakit ak diyagramlar ve nakit ak tablolar kullanlarak bugnk deer ve gelecek deer hesaplamalar daha kolay bir ekilde yaplabilmektedir. Nakit ak
167

diyagramlarnda, dnemle itibari ile nakit girileri (NG) ve klar (N) karlatrlr. Karlatrma sonrasnda net nakit giri NNG = NG>N) veya net nakit klar (NN = NG<N) oluturulan net nakit aklar diyagramnda yer alr. Bir iletmenin satn almak istedii bir duran varlkla ilgili iki alternatifi vardr. Birinci alternatif A projesi; ikinci alternatif ise, Y projesi olarak adlandrlmaktadr. Her iki projenin ekonomik mr 5 yldr. Projelere ilikin nakit hareketleri aadaki tablo zerinde gsterilmektedir.

Proje Baznda Nakit Hareketleri

A Yatrm Projesi Dnemler 0 1 2 3 4 5 4.000 5.000 6.000 7.000 5.000 NG N -10.000 -2.000 -2.000 -2.000 -2.000 -2.000 NNG(NN) -10.000 2.000 3.000 4.000 5.000 3.000 3.000 5.000 6.000 8.000 5.000 NG Y Yatrm Projesi N -10.000 -2.000 -2.000 -2.000 -2.000 -2.000 NNG-(NN) -10.000 1.000 3.000 4.000 6.000 3.000

Yukarda gsterilen nakit ak hareketleri, A ve Y yatrm projelerine ilikin nakit ak diyagramlarna dntrlmektedir (ekil 8.3)

ekil 8.3: A ve Y Yatrm Projesinin Nakit Ak Diyagram

168

Yatrmn ekonomik mr sresince gerekleen nakit hareketlerinin dnem sonlarnda meydana geldii kabul edilmektedir. (Burada, eer tahakkuk ilkesi gereince gereklemeyen nakit hareketleri veya sonraki dneme ilikin nakit hareketleri kullanlmas, yatrmlara ilikin deerlendirmelerin hatal yaplmasna neden olabilir. Bu nedenle her bir cari dneme isabet eden nakit hareketleri kullanlmaldr.) Dnem baznda hesaplanan nakit hareketlerinin parann bugnk deeri veya gelecekteki deeri gibi ortak bir paydada toplanmas, analiz asndan olduka nemlidir. 2.yln net nakit girii ile 5.yln net nakit giriinin satn alma gc deerleri birbirinden farkl olacaktr. Bunlarn karlatrlabilmesi iin ayn dneme indirgenmesi gerekir. Bugnk deer (BD), gelecekteki nakit hareketlerinin cari dneme indirgenen deerleridir ve aadaki forml kullanlarak hesaplanabilir.

BD =

GD1

(1 + i )

GD 2

(1 + i )

+ +

GD n

(1 + i )n

n t =1

(1 + i)

GD t

rnein, 1. yl sonunda 1.200 nin % 20 faiz orannda bu gnk deeri, 1.000 olacaktr. 2. yl sonundaki 1.440nin bugnk deeri de 1.000 olacaktr. 1. yl ve 2. yl sonundaki nakit hareketlerinin bugnk deerleri toplam ise 2.000 olarak hesaplanacaktr.

BD =

1.200

(1 + 0,2)

1.440

(1 + 0,2)2

Gelecek deer (GD) de bugnk deerin tersine ileyi sz konusudur. Gelecek deer, dnemlere ilikin nakit hareketlerini belirlenen gelecek dnemdeki (yatrmn ekonomik mrnn sonu) deerlerinin toplamdr ve aadaki forml kullanlarak hesaplanabilir.

GD = BD1 (1 + i ) + BD 2 (1 + i ) + + BD n (1 + i )

BD (1 + i )
t t =1

rnein, 1. yl sonunda 1.000nin %20 faiz orannda gelecek deeri, 1.200, 2.yl sonunda ise, 1.440 olacaktr.. 1. yl ve 2. yl sonlarndaki nakit hareketlerinin gelecek deerleri toplam ise 2.640 olarak hesaplanacaktr.

GD = 1.000(1 + 0,2) + 1.000(1 + 0,2)

Geri deme Dnemi Yntemi

Bu yntemde, yatrmdan salanan nakit girilerinin yatrm tutarn ka yl ierisinde karlayabileceine ynelik bir deerlendirme yaplmaktadr. ki yatrm projesinin (A ve Y projeleri) yllar itibari ile nakit hareketleri tablo zerinde gsterilmektedir. Her iki projenin de ekonomik mr 5 yldr. Yatrmn analizinde nakit girilerinin her dnemin sonundaki tutarlar kullanlmaktadr.

169

Her iki projenin maliyeti, 10.000dir. A projesinden 5 ylda toplam 21.000 nakit girii salanaca tahmin edilmektedir. Her yln nakit girileri eit olsayd toplam yatrm maliyet, toplam nakit giriine blnerek geri deme dnemi kolaylkla hesaplanabilirdi. Ancak dnemler arasnda nakit girilerinde fark olacaktr. Bu nedenle yatrm tutarnn karland dnemin tespit edilmesinde nakit girilerinin dnemler itibari ile toplamlar kullanlmaldr. 10.000nin 1.ylda 2.000, 2. ylda 3.000 ve 3. ylda 5.000lik ksm karlanmaktadr. lk ylda salanan toplam nakit girii 10.000 olup, A projesinin geri deme dnemi 3 yldr. Bu hesaplama tablo zerinde de gsterilmektedir.
Tablo 8.1: A Projesinin Geri deme Dnemi

Nakit Aklar Nakit k Yl:0 Nakit Girileri Yl:1 Yl:2 Yl:3 Yl:4 Yl:5 -

Tutar

Kalan Tutar

10.000

2.000 3.000 5.000 6.000 5.000

8.000 ( 10.000 5.000 ( 8.000 0 ( 5.000

2.000) 3.000) 5.000)

Y projesinin toplam nakit girilerinin 15.000 olaca tahmin edilmektedir. 10.000lik yatrm maliyetinin ilk ylda 8.000lik ksm karlanmaktadr. Geri kalan 2.000 ise, 4. yln ilk 6 aylk dnemine isabet etmektedir. Bu durumda Y projesinin geri deme dnemi 3,5 yldr. Yatrm projelerinin analizinde kullanlan geri deme dnemi ynteminin kendine zg avantajlar ve dezavantajlar vardr. Analiz yaplrken bunlarn gz nnde tutulmas gerekmektedir. Bu yntemin kendine zg avantajl ve dezavantajl ynleri vardr. Avantajl ynleri aada belirtilmektedir. Basit ve kolay anlalabilirlik: Bu yntemin en nemli avantaj anlalmas ve uygulanmasnn kolay olmasdr. Yatrm maliyetinin ka yl iinde karlanabilecei bu yntem ile basit ve hzl bir ekilde hesaplanabilir. Riski tanmlama: Yatrm projesinin geri deme dneminin uzun olmas, yatrmn riski olduuna dair bir gstergedir. Bu iki nedenden tr doudur: (Blocker vd., 2001, s. 475): (1) Geri deme dneminin uzamas halinde muhtemelen gelecee ilikin gelir ve gider tahminlerine ilikin ngrde bulunulamayacaktr ve (2) Srenin uzamas, gelecek dnemlerde satlan mamullerin ve hizmetlerin pazarn gereklerini karlayamayaca ve bu nedenle nakit girilerinin de olumsuz etkilenecei eklinde yorumlanacaktr. rneimizde A ve Y projelerinin geri deme dnemleri sras ile 3 yl ve 3,5 yldr. Bu durumda Y projesi, A projesine gre daha riskli olarak kabul edilebilir.
170

Likidite salama: Geri deme dnemine likidite asndan da baklabilir. Geri deme dneminin uzamas likidite asndan olumsuz bir durumdur. rneimizde, Y projesi, A projesi kadar likidite salayamamaktadr. Hzl deiimin yaand sektrlerde uygulanrlk: Yksek yatrm maliyetleri ieren ve hzl deien bilgisayar ve dijital rnler gibi retim ve hizmet sektrnde ksa yatrmn karlanma dnemi, bu tr sektrlerde yatrmn deerlendirilmesinde kullanlmaktadr.

Geri deme dnemi ynteminin en belirgin dezavantajlar da aada belirtilmektedir. Yatrmn toplam krlln gsterememesi: Bu yntemde yatrm projelerinin analizinde krllk dikkate alnmamaktadr. Yntem, nakit girileri ile nakit klar arasnda yaplan karlatrma boyutunda kalmaktadr. Bu yntem, geri deme dneminden sonraki zaman dilimlerindeki nakit hareketlerini dikkate almamaktadr. Parann zaman deerini dikkate almamas: Yntemin bir dier eksik yn de parann zaman deerini dikkate almamasdr.

skontolu Geri deme Dnemi Yntemi

Bu yntem, geri deme dnemi yntemine benzemektedir. Geri deme dnemi yntemi parann zaman deerini dikkate almad iin eletirilmektedir. Iskontolu geri deme dnemi ynteminde parann zaman deeri dikkate alnmaktadr. Gelecekteki nakit hareketleri, bugnk deere indirgenerek analizlerde kullanlmaktadr. Gelecekteki nakit girileri, iletmenin sermaye maliyeti kullanlarak bugnk deere skonto edilmektedir. rnekteki projelerde kullanlan kaynan maliyetinin %18 olduunu varsayalm. Her dneme ilikin nakit girii (1+i)t deerine blnerek yatrmn balang ylna indirgenecektir. Her iki yatrm projesine ilikin yaplan hesaplamalar ekil 8.4 zerinde gsterilmektedir.

171

ekil 8.4: A ve Y Yatrm Projesinin Nakit Ak Diyagram

skontolu geri deme dnem yntemine gre yaplan deerlendirme sonucunda A projesi tercih edilecektir.

Net Bugnk Deer Yntemi

Net bugnk deer ynteminde, nakit giri ve klarnn bugnk deeri arasndaki fark hesaplanmaktadr. Net bugnk deer yntemi, skontolu nakit ak yntemlerinden biridir. Yatrm projesinin net bugnk deerini hesaplayabilmek iin ncelikli olarak, nakit giri ve klarnn bugnk deerleri hesaplanr. Bugnk deerlerin hesaplanmasnda kullanlacak oran, sermaye maliyetidir. Bugnk deerlerin hesaplanmasndan sonra toplam tutarlar arasndaki fark hesaplanr ki bu fark, yatrmn net bugnk deerini verir. Nakit girileri ve klar arasndaki iliki basit bir ekilde aada gsterilmektedir. NBD = BD (Nakit Girileri) - BD (Nakit klar) Nakit giri ve klarnn ayn dneme indirgenmesi, yatrm projeleri arasnda karlatrma yaplmasna imkn verecektir. Sonuta, net bu gnk deer rakamnn pozitif olmas halinde yatrm
172

kabul edilecek; aksi halde reddedilecektir. Farkl yatrm projeleri arasnda sralama yaparken de net bugnk deerin bykl esas alnacaktr. Net bugnk deerin hesaplanmasnda aadaki forml kullanlmaktadr

NBD =

(1 + i )
n t =1

NG1

(1 + i )

NG 2

+ +

(1 + i )n

NG n

N 0

NBD =

(1 + i)

NG t

N 0

Formlde, NG, nakit girilerini, N, nakit klarn i, yatrmn maliyetini ve n ise, yatrmn ekonomik mrn temsil etmektedir. Geri deme dneminde analiz edilen A ve Y projelerini net bugnk deer yntemi kullanarak analiz edelim.

ekil 8.5: A ve Y Yatrm Projesinin Nakit Ak Diyagram

A projesinin net bugnk deeri, projesi tercih edilecektir.

267, Y projesinin ise, 173

157dir. Elbette pozitif olan yatrm

Sermaye dier bir ifade ile kaynak maliyetleri iletme asndan ok nemli bir konudur. Yksek kaynak maliyeti, iletmenin daha faaliyetlere balamadan birok performans gstergesine olumsuz ekilde yansyacaktr. letme ynetimi, kaynak ynetimi demektir. Bu nedenle, kayna uygun zaman ve maliyette bulmak iletme ynetiminin elini glendirecektir. Net bugnk deer yntemi, yatrm projelerinin deerlendirilmesinde en ok kullanlan skontolu nakit ak yntemlerinden biridir. Net bugnk deer ynteminde, parann zaman deeri dikkate alnmaktadr. Ayrca, gerek sermaye maliyetini yanstan faiz oranlar kullanlmaktadr. Ancak, farkl tutarl yatrmlar arasnda karlatrma imkn vermemektedir. Farkl sermeye maliyetleri arasnda karlatrma imkn vermektedir.

Net bugnk deer ynteminin zelliklerini aklar msnz?

Krllk Oran Yntemi

Bu yntem de skontolu nakit ak yntemlerinden biridir. Net bugnk deer ynteminde nakit girileri ve nakit klarn pozitif olmas yatrmn kabul edilmesi iin nemli bir gstergedir. Nakit girilerinin bugnk deerinin nakit klarnn bugnk deerine eit olduu dier bir ifade ile net bugnk deerin sfr olduu sermaye maliyet, yatrmn i krllk orandr. NBD = BD (Nakit Girileri) - BD (Nakit klar) = 0 krllk orannn hesaplanmasnda aadaki forml kullanlmaktadr.

NBD =
n t =1

NG 1

(1 + iko)
t

NG 2

(1 + iko)

+ +

NG n

(1 + iko)n

N 0

(1 + iko)

NG t

N 0 = 0

Formlde yer alan iko oran hesaplanarak, sermayenin maliyeti veya iletme iin yatrmn kabulne ilikin bir oran belirlenir. Bu oran deneme yanlma yolu ile hesaplanabilir. Ancak bu zaman alc ve skc bir ilemdir. Her iki projenin i krllk orann hesaplamak iin formller oluturulmaldr. A yatrm projesi iin aadaki forml kullanlacaktr

NBD =

2.000

(1 + iko)
1.000

3.000

(1 + iko)
3.000

5.000

(1 + iko)
4.000

4.000

(1 + iko)
6.000

3.000

(1 + iko)5
3.000

10.000 = 0

Y yatrm projesi iin aadaki forml kullanlacaktr

NBD =

(1 + iko)

(1 + iko)

(1 + iko)

(1 + iko)

(1 + iko)5

10.000 = 0

174

ekil 8.6: A ve Y Yatrm Projesinin Nakit Ak Diyagram

Dzeltilmi Krllk Oran Yntemi

Dzeltilmi i krllk oran yntemi de dier skontolu nakit ak yntemlerinin anlayna sahiptir. Net bugnk deer ynteminde belirli bir sermaye maliyeti zerinden nakit aklarnn bugnk deerlerine indirgenmektedir. krllk oran ynteminde ise, yatrmn bugnk deerini sfra eitleyen oran hesaplanmaktadr. Her ikisi de gelecekteki nakit akmlarn bugnk deere indirgemektedir. Dzeltilmi i krllk oran ynteminde ise, nakit aklarnn gelecekteki deeri hesaplanmaktadr. Dier bir ifade ile net bugnk deer ve isek krllk oran yntemlerinde yatrmn balangcna odaklanlmakta iken dzeltilmi i krllk oran ynteminde ise, yatrmn ekonomik mrnn sonuna baklmaktadr. Yatrmdan elde edilecek nakit girilerinin nihai deeri hesaplanmaktadr. Dzeltilmi i krllk orannn (diko) hesaplanmasnda aadaki forml kullanlmaktadr.
n t =0

(1 + i)

N t

NG(1 + i)
t =0

n 1

(1 + diko)n

Maliyetlerin bugnk deeri =

(1 + diko)n

NihaiDe.

Maliyetlerin BDi = Nihai deerin BDi

175

Yatrmn nihai deerinin bugnk deerini (BD), yatrmn maliyetinin bugnk deerine eitleyen oran, dzeltilmi i krllk orandr. Hesaplama yntemi ekil 8.6 zerinde gsterilmektedir.

ekil 8.7: A ve Y Yatrm Projesinin Nakit Ak Diyagram

A yatrm projesinin dzeltilmi krllk oran, % 18,62; Y yatrm projesinin ise, % 17,63 olarak hesaplanmaktadr. Yatrmlarn 1. ylndan itibaren nakit girilerinin nihai deeri (gelecek deerleri toplam), A projesi iin 27.217 ve. Y projesi iin ise, 26.571dir. A yatrm projesinin nihai deerini, yatrmn maliyeti olan 10.000ye indirgeyen oran, % 18,62; Y yatrm projesinin nihai deerini, yatrm maliyeti olan 10.000ye indirgeyen oran ise, % 17,63 olarak hesaplanmaktadr. Bu oranlar, Dzeltilmi i krllk oran daha byk olan yatrm projesi kabul edilecektir. Bu oran, A yatrm projesinde Y yatrm projesine gre daha byk olduu iin A yatrm projesi kabul edilecektir. Dzeltilmi i krllk oran ynteminin nemli bir avantaj, orann dorudan dier yatrmlarn getirileri ile karlatrlabilmesidir. Dzeltilmi i krllk oran yntemi en uygun yatrm btesinin oluturulmasnda i krllk oran yntemi yerine kullanlabilir. zellikle uzun dnemli getiri oranlarnn belirlenmesinde i krllk oranna gre tercih edilebilir.

Krllk Endeksi Yntemi

Krllk endeksi ynteminde, yatrmdan beklenen nakit girilerinin gelecek deerleri toplam, yatrm maliyetine blnerek yatrma ilikin krllk oran hesaplanmaktadr. Bu orann 1den byk kmas, yatrmn krl olduunun bir gstergesidir. Farkl yatrm alternatifleri arasnda yaplacak seimde, daha byk orana sahip olan yatrm projesi tercih edilecektir. Karllk endeksinin hesaplanmasna aadaki forml kullanlmaktadr.
176

ki =

(1 + i )
t =1

NG t

N 0

rneimizdeki yatrm projelerinin gelecek deerleri toplam sras ile A yatrm iin, 27.217 ve Y yatrm iin ise, 26.571 olarak hesaplanmaktadr. A yatrm projesinin krllk oran 2,7217 ve Y yatrm projesinin krllk oran ise, 2,6571 olarak hesaplanmaktadr.

ki A =

27.217 = 2,7217 10.000

ki Y =

26.571 = 2,6571 10.000

Her iki yatrma ait krllk endeksi, 1den byk olduu iin ikisi de kabul edilebilir. Ancak iki projeden bir seilecek olursa, A yatrm projesi kabul edilecek, Y projesi ise reddedilecektir.

Yntemlerin Karlatrlmas
Yatrm projesinin seiminde kullanlan yntemlerin kendine zg avantajl ve dezavantajl ynleri vardr. Yntemler arasnda akademik dzeyde en ok kabul gren yntem, net bugnk deer yntemidir. Uygulamada da en ok tercih edilen yntemler arasnda net bugnk deer yntemi ve i krllk oran yntemi yer almaktadr. 2002 ylnda yaplan bir almann sonular tablo zerinde gsterilmektedir.
Kullanlan Yntemler Net Bugnk Deer Yntemi Krllk Oran Yntemi Geri deme Dnemi Yntemi Iskontolu Geri deme Dnemi Yntemi Krllk Endeksi Yntemi Yatrm Tutar/Defter Deeri Yntemi Dzeltilmi Krllk Oran Yntemi Kullanm Yzdesi % 49,8 % 44,6 % 19,4 % 15,5 % 5,9 % 5,3 % 2,2

letmelerin en ok tercih ettikleri yatrm deerlendirme ynteminin % 49,8 olarak net bugnk deer yntemi olduu grlmektedir. Bu yntemi, % 44,6 ile i krllk oran yntemi izlemektedir. Bu yntemlerin uygulamada tercih edilmesinin nedenleri arasnda yntemlerin kendine zg avantajlarnn varl ve hesaplama kolaylklar gibi faktrlerin yer ald grlmektedir. Yntemlerin birbirine gre avantajl ve dezavantajl zellikleri tablo zerinde gsterilmektedir.

177

Tablo 8.2: Proje Deerlendirme Yntemlerinin Karlatrlmas

Yntemler Geri deme Dnemi

Tanmlar Yatrm maliyetinin karland dnem belirlenmektedir

Avantajlar Hesaplanmas ve anlalmas kolaydr. Likiditeyi ler

Dezavantajlar Parann zaman deerini dikkate almamaktadr. Geri deme dneminden sonraki nakit hareketlerini dikkate almamaktadr Geri deme dneminden sonraki nakit hareketlerini dikkate almamaktadr. Farkl tutarlardaki yatrm projeleri arsnda karlatrma yapmak iin kullanlamaz. Byk yatrm projelerinin tutarlarn dikkate almamaktadr. Elle hesaplanmas zaman alcdr.

Karar Yatrm projeleri arasnda geri deme dnemi ksa olan proje kabul edilir.

Iskontolu Geri deme Dnemi

Iskontolu nakit hareketleri ile yatrm maliyetinin karland dnem belirlenmektedir

Parann zaman deerini dikkate almaktadr. Hesaplanmas ve anlalmas kolaydr. Likiditeyi ler Parann zaman deerini dikkate almaktadr. Gereki faiz oranlar kullanlmaktadr.

Net Bugnk Deer

BD(NG)> BD (N) esasna dayaldr. Gelecekteki nakit hareketlerinin bugnk deeri hesaplanmaktadr.

Yatrm projeleri arasnda geri deme dnemi ksa olan proje kabul edilir. Yatrm projeleri arasnda NBDi pozitif ve byk olan proje kabul edilir.

Krllk Oran ve Dzeltilmi Krllk Oran

BD(NG)- BD(N)=0 esasna dayaldr. Gelecekteki nakit hareketlerinin bugnk deerini sfra eitleyen oran hesaplanmaktadr.

Parann zaman deerini dikkate almaktadr. Farkl tutarlardaki yatrm projeleri arsnda karlatrma yapmak iin kullanlabilir. Parann zaman deerini dikkate almaktadr. Hesaplanmas ve anlalmas kolaydr.

Yatrm projeleri arasnda i krllk oran pozitif ve byk olan proje kabul edilir. Yatrm projeleri arasnda krllk endeksi pozitif ve byk olan proje kabul edilir.

Krllk Endeksi

BD(NG)/BD(N) esasna dayaldr Nakit girilerinin gelecek deerleri toplam, yatrm maliyetine blnerek yatrma ilikin krllk oran hesaplanmaktadr

Farkl tutarlardaki yatrm projeleri arsnda karlatrma yapmak iin kullanlamaz.

Kaynak: Blocker vd., 2001, s. 499; David, 1977, s. 179

178

zet
Planlama, iletmenin gelecee hazrlkl olmas asndan ok ncemli bir iletmecilik fonksiyonudur. letmelerin yatrm yapma nedenleri arasnda, mevcut durumunu koruma, byme ve yasal nedenler yer almaktadr. Her ne amala yaplrsa yaplsn yatrm, belirli byklkte bir kaynan tahsisini gerektirmektedir. Yatrm, iletmenin uzun dnemli planlar ierisinde yer almaktadr. Yatrm, devamllk gsteren bir faaliyet deildir. Dier bir ifade ile yatrm, bir ticari faaliyet deildir. Bu nedenle yatrm karar, bir proje anlay erevesinde deerlendirilmelidir. Yatrm projesi, belirli bir disiplin ierisnde hazrlanmaldr. Bir yatrm projesi birbirini tamamlayan ve aada gterilen aamalardan olumaktadr: Proje Fikrinin Douu ve n Eleme, n Yaplabilirlik almas (n Fizibilite Etd), Yaplabilirlik almas (Fizibilite Etd), Projenin Deerlendirilmesi, Projenin Uygulamaya Konulmas Deneme almalar, Son Denetleme ve letmeye Alma. Farkl yatrm projeleri arasnda iletme iin en uygun olan yatrm projesinin seimi ve deerlendirilmesi neml bir konudur. Projenin deerlendirilmesi aamasna kadar yatrm projeleri ile daha ok nitel almalar yaplmaktadr. Projelerin deerlendirilmesi aamasnda, yatrmn kabul edilip edilmemesine ynelik farkl yntemler ile finansal dererlendirmeler yaplmaktadr. Bu deerlendirmelerin amac, yatrma balanan kaynan iletmeye ne kadar srede kazan olarak dneceini belirlemektir. Yatrm projelerinin deerlendirilmesinde ve hangi yatrm projesinin yatrm btesine dhil edilip edilmeyeceinin belirlenmesinde aadaki yntemler kullanlmaktadr: Geri deme dnemi yntemi, skontolu geri deme dnemi yntemi, Net bugnk deer yntemi,
179

krllk oran yntemi Dzeltilmi i krllk oran yntemi Krllk endeksi yntemi

Bu yntemlerin ksaca tanmlarn aadaki ekilde yapabiliriz: Geri deme Dnemi Yatrm maliyetinin belirlenmektedir karland dnem

skontolu Geri deme Dnemi skontolu nakit hareketleri ile yatrm maliyetinin karland dnem belirlenmektedir Net Bugnk Deer BD(NG) > BD (N) esasna dayaldr. Gelecekteki nakit hareketlerinin bugnk deeri hesaplanmaktadr. Krllk Oran ve Dzeltilmi Krllk Oran BD(NG)- BD(N)=0 esasna dayaldr. Gelecekteki nakit hareketlerinin bugnk deerini sfra eitleyen oran hesaplanmaktadr. Krllk Endeksi BD(NG)/BD(N) esasna dayaldr. Nakit girilerinin gelecek deerleri toplam, yatrm maliyetine blnerek yatrma ilikin krllk oran hesaplanmaktadr Net bugnk deer yntemi, yatrm projelerinin deerlendirilmesinde en ok kullanlan skontolu nakit ak yntemlerinden biridir. Bu yntemler arasna en kolay olarak kullanlan yntem, geri deme dnemi yntemidir. Geri deme dnemi yntemi hari dier yntemlerde, yaplan deerlendirmede parann zaman deeri dikkate alnmaktadr.

Kendimizi Snayalm
1. Gelecekte nereye ulalmak istendiinin, nelerin gerekletirilmek istendiinin kararlatrlmasdr ifadesi ile ne tanmlanmaktadr? a. Yatrm b. Proje c. Plan d. Bte e. Hibiri 2. Biti noktas belli olan ve bamsz bir biimde yrtlebilir duruma getirilmi plan ile ne ifade edilmektedir? a. Yatrm b. Proje c. Plan d. Bte e. Hibiri 3. Aadakilerden hangisi bir yatrm projesinin aamalar arasnda yer almaz? a. Proje fikrinin douu ve n eleme, b. n yaplabilirlik almas (n fizibilite etd), c. Yaplabilirlik almas (fizibilite etd), d. Projenin deerlendirilmesi, e. n eleme aamasna geri dnme 4. Proje almalarnn kimler tarafndan yrtlecei hangi aamada belirlenir? a. Proje fikrinin douu ve n eleme, b. n yaplabilirlik almas c. Yaplabilirlik almas d. Projenin deerlendirilmesi, e. Projenin uygulamaya konulmas 5. Projenin gerekletirilmesi iin alternatif teknolojiler varsa, bunlarn deerlendirilmesi ve uygun olan teknolojinin seilerek imalat iin gerekli duran varlk yatrmlarnn tahmini hangi analiz kapsamnda yaplr? a. Pazar analizi b. Finansal analiz c. Teknik analiz d. Yatrm analizi e. Hibiri
180

6. Projenin srekliliinin salanp salanamayacana karar verilmesi aamasnda nasl bir deerlendirme yaplmaktadr? a. Ekonomik deerlenirme b. Kiisel deerlendirme c. Teknik deerlendirme d. Piyasa deeerlenirmesi e. Finansal deerlendirme 7. Yatrmdan salanan nakit girilerinin yatrm tutarn ka yl ierisinde karlayabileceine ynelik bir deerlendirme hangi yntemde yaplmaktadr? a. Geri deme dnemi yntemi b. Iskontolu geri deme dnemi yntemi c. Net bugnk deer yntemi d. Krllk Oran Yntemi e. Dzeltilmi i krllk oran yntemi 8. Nakit giri ve klarnn bugnk deeri arasndaki fark, hangi yntemde hesaplanmaktadr? a. Geri deme dnemi yntemi b. skontolu geri deme dnemi yntemi c. Net bugnk deer yntemi d. krllk oran yntemi e. Dzeltilmi i krllk oran yntemi 9. Yatrmdan beklenen nakit girilerinin gelecek deerleri toplamnn yatrm maliyetine blnerek yatrma ilikin deerlendirme hangi yntem ile yaplmaktadr? a. Geri deme dnemi yntemi b. skontolu geri deme dnemi yntemi c. krllk oran yntemi d. Dzeltilmi i krllk oran yntemi e. Krllk endeksi yntemi 10. Aadaki yntemlerden hangisi, parann zaman deerini dikkate almadan proje deelendirmesi yapar? a. Geri deme dnemi yntemi b. Iskontolu geri deme dnemi yntemi c. krllk oran yntemi d. Dzeltilmi i krllk oran yntemi e. Krllk endeksi yntemi

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c Yantnz yanl ise Yatrm Projelerinin Hazrlanmas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 2. b Yantnz yanl ise Yatrm Projelerinin Hazrlanmas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 3. e Yantnz yanl ise Yatrm Projelerinin Hazrlanmas balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 4. b Yantnz yanl ise n Yaplabilirlik balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 5. c Yantnz yanl ise Teknik Analiz balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 6. e Yantnz yanl ise Finansal Deerlendirme balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 7. a Yantnz yanl ise Geri deme Dnemi Yntemi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 8. c Yantnz yanl ise Net Bugnk Deer Yntemi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 9. e Yantnz yanl ise Krlklk Endeksi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz. 10. a Yantnz yanl ise Geri deme Dnemi Yntemi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar Sra Sizde 1

Plan, gelecekte nereye ulalmak istendiinin, nelerin gerekletirilmek istendiinin kararlatrlmasdr. Plan ortaya karmak iin sarfedilen abalar ise planlama faaliyeti olarak ifade edilmektedir. Proje ise, biti noktas belli olan ve bamsz bir biimde yrtlebilir duruma getirilmi plan olarak tanmlanr.

Sra Sizde 2
Pazara analizi, proje kapsamndaki mal veya hizmetin iinde yer alaca pazarn ve evrenin durumunu, ileyiini, mal veya hizmete gsterecekleri tepkileri ve olas etkilerini nceden belirlemek amacyla gerekli veri ve bilgileri toplayp ilemeyi ve bylece mal veya hizmetin pazarlanabilirlik derecesini saptama ilemleri btndr. Yatrm projesinin imalat boyutu ile ilgili olan teknik analizde, projenin gerekletirilmesi iin alternatif teknolojiler varsa, bunlarn deerlendirilmesi ve uygun olan teknolojinin seilerek imalat iin gerekli duran varlk yatrmlarnn tahmini yaplr Finansal analizde ise, yatrm projesine ilikin nakit giri ve klarndan hareketle yatrm iin gerekli olan finansal kaynak gereksinimini, bu kaynaklarn nereden ve nasl salanacan belirleyerek proje nerisinin ekonomik adan arzu edilebilirlik derecesini ve potansiyel bir iletme olarak faaliyetlerini srdrp ynelik srdremeyeceini belirlemeye almalar yaplmaktadr.

181

Sra Sizde 3
Projelerin deerlendirilmesinde yntemler kullanlmaktadr: Geri deme dnemi yntemi, Iskontolu geri deme dnemi yntemi, Net bugnk deer yntemi, Krllk Oran Yntemi, Dzeltilmi i krllk oran yntemi, Krllk endeksi yntemi. aadaki

Yararlanlan Kaynaklar
Blocher, Edward, Chen, Kung H. ve Lin, W. Thomas, (2001).Cost Management: A Strategic Emphasis, McGraw-Hill, USA. Brigham, Eugene F. ve Ehrhardt, Micheal C., (2005). Financial Management : Theory and Practice, Thomson, USA. Clifton David S.; D.E. Fyffe, (1977). Project Feasibility Analysis, John Wily and Sons Inc., New York. Gvemli , Oktay; Chambers, Nurgl R.; me, Mustafa, Yatrm Projelerinin Dzenlenmesi, Deerlendirilmesi ve zlenmesi, Muhasebe retim yeleri Bilim ve Dayanma Vakf Yayn No: 2, stanbul, 1997. z-Alp, an; Timur, Necdet; Koel, Tamer; Geylan ,Ramazan; Odaba, Yavuz, Erdoan, Nurten; Erdoan, Melih; zkul, Ali Ekrem; ztrk , A. Sevgi, (1997). Genel letme, Eskiehir , T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar No: 931, Ak retim Fakltesi Yaynlar No: 501. Romney Marshall B.; Steinbart Paul John; Cushing Barry E., Accounting Information Systems, Addison - Wesley Publishing Company, Inc., USA, 1997 Ryan, Patricia A. ve Ryan Glenn P., (2002). Capital Budgeting Practices of The Fortune 1000: How Have Things Changed, Journal of Business and Management, 8/4. Saraslan Halil, (1990). Yatrm Projelerinin Hazrlanmas ve Deerlendirilmesi, Turhan Kitabevi, Ankara, 1990. Sevilengl, Orhan, Tekdzen Hesap Plan ile Uyumlu Genel Muhasebe, Gazi Kitabevi, Geniletilmi 6. Bask, Ankara, 1997. Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Karar, (Bakanlar Kurulu Karar 2009/15199).

Sra Sizde 4
Net bugnk deer yntemi, yatrm projelerinin deerlendirilmesinde en ok kullanlan skontolu nakit ak yntemlerinden biridir. Net bugnk deer ynteminde, nakit giri ve klarnn bugnk deeri arasndaki fark hesaplanmaktadr. Yatrm projesinin net bugnk deerini hesaplayabilmek iin ncelikli olarak, nakit giri ve klarnn bugnk deerleri hesaplanr. Bugnk deerlerin hesaplanmasnda kullanlacak oran ise, sermaye maliyetidir. Bugnk deerlerin hesaplanmasndan sonra toplam tutarlar arasndaki fark hesaplanr ki bu fark, yatrmn net bugnk deerini verir. Net bugnk deer ynteminde, parann zaman deeri dikkate alnmaktadr. Ayrca, gerek sermaye maliyetini yanstan faiz oranlar kullanlmaktadr. Ancak, farkl tutarl yatrmlar arasnda karlatrma imkn vermezken, farkl sermaye maliyetleri arasnda karlatrma imkn vermektedir.

182