www.kimyamuhendisi.

com

3. Gne enerjisi 3.1 Giri Trkiye gne kua ad verilen 40o kuzey ve 40o gney enlemleri arasnda yer almakta ve gne enerjisi bakmndan orta zenginlikte bir lke durumundadr. Gne enerjisi potansiyeli ve gnelenme sresinin yksek olmasna karlk dk ve orta scaklk uygulamalarnda snrl sayda kullanlmaktadr. Sanayinin toplam enerji ihtiyacnn karlanmasnda gne enerjisinden yalnzca % 0.1 orannda faydalanlmaktadr. lkemizde gne enerjisi uygulamalar arlkl olarak, gne toplayclar vastasyla dk scaklkta scak su ve scak hava retimi ile snrl kalmtr. Gne enerjisi uygulamalar; scak su retimi, bitkisel rnlerin soutulmas ve kurutulmas, piirilmesi, deniz suyunun damtlmas, elektrik retimi, hacim stlmas ve soutulmas, sulama suyunun pompalanmas, endstriyel ilem ss retme, fotokimyasal ve fotosentetik evrimlerin gerekletirilmesi olarak sralanabilir. Gne enerjisinin stnlkleri unlardr: yakt masrafnn olmamas, iletme maliyetinin dk olmas, proses ssnn istenilen scaklkta dorudan elde edilmesi, enerji kaynann tkenmez oluu ve en nemlisi evreyi kirletmemesidir. Dezavantajlar ise; geni kullanm alanlarna ihtiya duyulmas, kullanlabilir enerjileri dntrme teknolojisinin henz tam olarak yaygnlamamas, ilk yatrm maliyetinin yksek olmas ve gelen enerjinin kesikli ve deiken olmasdr. Bu dezavantajlarn ortadan kaldrlmas iin gerekli teknolojiler zerinde bilimsel almalar devam etmektedir. 3.2 Gne enerjisinin sl evrim yntemi ile toplanmas Isl evrim yntemi ile gne enerjisinden yaralanma, gnmzde en fazla uygulama alan bulmu ve dolaysyla en fazla gelime gstermi gne enerjisi teknolojisidir. Isl evrimler sonucunda ulalabilen scaklk limitleri ve ayn zamanda kullanlan teknolojiler bakmndan grupta toplamak mmkndr. 3.2.1 Dk scaklk uygulamalar Gne enerjisinden en basit ve en yaygn yararlanma yntemi, dzlemsel gne toplayclar yardmyla gelen gne enerjisinin su, hava veya herhangi bir akkana iletilmesidir. Dzlemsel gne toplayclar genel olarak; saydam rt, gne nmn toplayan yutucu yzey, yzeye entegre edilmi tayc borular, yaltm malzemesi ve kasadan ibarettir. Bu tip toplayclarn verimini arttran en nemli parametre, gne nlarn s enerjisine dntren ve bu sy akkana aktaran yutucu yzeydir. Yutucu yzeyde yaplan seici yzeyli kaplama ile toplayc veriminde nemli artlar salanmaktadr. Dzlemsel gne toplayclar, gne nmn s enerjisine dntren en basit ve en yaygn olarak kullanlan aralardan birisidir. ekil 3.1'de farkl tipte tasarlanm gne toplayclar grlmektedir. Toplayc verimi; yutucu yzey kaplamasna, geometrisine ve yzey iin seilen malzemenin zelliine bal olarak deiir. Bu yzeyin imalinde bakr, alminyum, paslanmaz elik, sa, plastik gibi malzemeler kullanlr. Yutucu yzey kaplamalarnn balca grevi gne nmn mmkn olduu kadar yutmas ve sya dntrmesidir. Yutucu yzey kaplamas olarak siyah mat boya ve seici yzey kaplamalar kullanlr. ekil 3.2'de siyah boyal ve seici yzeyli plakada gne nmnn yutulmas ve yaylmas arasndaki fark grlmektedir. Yutucu yzey siyah mat boya ile boyandnda yzeyin gne nmn yutma oran %90-98, uzun dalga boylu nm yayma oran ise %85-92 arasndadr. Yani yzey yuttuu nmn byk ksmn geriye vermektedir. Seici yzeyli kaplamalarda temel ama, ksa dalga boylu nmn tamamna yakn ksmnn yutulmas buna karlk uzun dalga boylu nm yayclnn en aza indirilmesidir. Bylece plaka scakl daha fazla artrlarak akkana daha fazla s iletimi salanr. Seici yzeyler; scaklk ykselmesinde daha az nm yayarlar, dolaysyla toplayc verimi yksektir. Yksek verimli toplayclarn imalatnda en nemli faktr; toplaycnn temelini oluturan yutucu plakalarn gneten gelen radyasyonu yutmas buna karlk snan yutucu yzeyin geriye enerjiyi yaymamasdr. svire standardna gre yutucu plakalarn optik zellikleri snfa ayrlmaktadr.

www.kimyamuhendisi.com

Seici kaplamalar: 0.0 yayma katsays 0.20, yutma katsays> 0.9 Yar seici kaplamalar: 0.15 yayma katsays 0.20, yutma katsays > 0.9 Seici olmayan kaplamalar:0.5 yayma katsays 1.00, yutma katsays > 0.9 Seici yzeylerin hazrlanmasnda sputering, kimyasal buhar depozisyonu, metal spreyi, kimyasal oksidasyon ve elektroliz gibi eitli teknikler kullanlr. Dnyada seici yzey kaplamas olarak iki tr kaplama ticari olarak kullanlmaktadr. Alminyumun anodik oksidasyonu ile oluturulan proz yzeye nikel oksit ile yaplan renklendirme ve bakr zerine nikel kaplanm yzeye siyah krom ile renklendirmedir.

ekil 3.1 Farkl tiplerde gne toplayclar (a) su dolu bir kap, zemine s kayb fazla (b) su dolu bir kap, zemine s kayb az, (c) siyah lastik, (d) zemin izolasyonlu siyah lastik, (e) izolasyonlu siyah lastik, (f) metal boru veya levhal cam rtl dzlem toplayc, (g) ift caml dzlem toplayc, (h) seici yzeyli dzlem toplayc, (i) vakum borulu toplayc, tanm ile s kayb yok.

www.kimyamuhendisi.com

SIYAH BOYALI YZEY

ISI

SEICI YZEY

ekil 3.2 Siyah boyal ve seici yzeyli plakalarda gne nmnn yutulmas ve s nlarnn yaylmas Farkl uygulama alanlarna bal olarak gelitirilen toplayc tipleri ve alma scaklklar Tablo 3.1de verilmitir. lkemizde scak su stma amal olmak zere 2.5- 3 milyon m2 kurulu toplayc alan mevcut olup, yllk toplayc retimi 400-500 bin m2 dzeyindedir. zellikle, gne enerjisi potansiyelinin yksek olmasndan dolay Akdeniz ve Ege Blgelerinde youn olarak kullanlmaktadr.

Tablo 3.1 Farkl toplayc tiplerinin uygulama alanlar ve alma parametreleri(Marko and Braun, 1994)

IS IK

IS IK

I IS

www.kimyamuhendisi.com

Dk scaklk uygulamalarnda kullanlan dier bir toplayc tipi ise haval gne toplayclardr. Haval gne toplayclar; yutucu yzey ve alma akkan hava yardmyla gne enerjisini s enerjisine dntren sistemlerdir. Yutucu yzeye gelen gne nlarnn byk bir ksm burada yutulur ve tanm ile sistemde dolatrlan alma akkan havaya aktarlr. Toplayclardan elde edilen yararl s; toplaycdan geirilen alma akkannn giri ve k entalpi farkna eittir. Yutucu yzey olarak kanatkl metal levhalar, V-ekli verilmi metaller, dz metal levhalar, iinden alma akkann getii a eklinde malzemeler, yarlm ve alm metaller, sentetik ve doal krkler kullanlmaktadr. Yutucu yzey ile alma akkan arasnda s transfer katsays kk olduundan seilen malzemenin s transfer alan/hacim orannn byk olmas gerekmektedir. Bu ekilde s transfer alan artacandan alma akkanna aktarlan enerji miktar da artar. Yutucu yzeyin przl olmas s transferinde arta neden olur. Przllk sl verimi olumlu ynde etkilerken, toplaycda oluacak basn kaybn dolaysyla fan gcn artrr. Dk scaklk uygulamalarnda kullanlan haval ve svl gne toplayclarn uygulama alanlar olarak; kullanm suyu stmas, konut stmas, sera stmas, tarmsal rnlerin kurutulmas, byk hacimlerin stlmas ve soutulmas olarak sralanabilir. a) Gne Enerjili Su Istma Sistemleri: Gne enerjili su stma sistemleri zellikle maliyet ve evre artlar dikkate alnarak kurulmaldr. Uygulamada kullanlan gneli su stma, genellikle doal dolaml sistemlerdir. Uygulama artlarna bal olarak ters dolaml, aaya doru boaltmal, geriye doru boaltmal ve donmayan sistemler tercih edilebilir. Doal dolaml su stma sisteminin toplaycsnda gne radyasyonunun yutulmas sonucunda, yutucu plaka kanallarnda dolaan su stlr. Isnan suyun younluu azalarak, kendiliinden ykselir ve depolama tankna st ksmdan girer. Depolama tanknn alt ksmndaki souk su, yer ekiminin etkisi ile dar kar ve toplaycnn alt ksmna ular. Bu dolam, toplayc ve depolama tank scaklklar birbirine eit oluncaya kadar devam eder. Gne radyasyonunun iddeti arttka, akkann dolam hz da artar. Scak su kullanlmak istendiinde, su depolama tanknn stnden alnr. Suyun scakl yeterli deilse, yardmc bir enerji kayna ile stmaya devam edilerek istenilen scakla ulalr (ekil 3.3a). ekil 3.3b'de ise zorlanm dolaml bir sistem grlmektedir. Bu sistemde genel olarak pompa, diferansiyel termostat, scak su deposu, ve tek yollu ek valf bulunur. Toplayc devresinde ebeke suyu dolatrlmaktadr. Ek stc ise scak su deposunun dndadr. Burada suyun dolam bir pompa ile salanmaktadr. Bu sistemin en nemli avantajlarndan birisi ise depoyu istenilen yere monte imkan vardr. ekil 3.3c'de ise zorlanm dolaml kapal devreli bir scak su sistemi verilmitir. Toplayc devresinde dolaan antifirizli su bir s

www.kimyamuhendisi.com

deitiricisi ile scak su deposu ierisinden geirilmekte ve yeniden toplaycya pompalanmaktadr. Zorlanm dolaml kapal devreli scak su sistemlerinde genellikle iki depo kullanlr (ekil 3.3d). Burada s eanjr deponun dndadr.

ekil 3.3 Gne enerjili scak su sistemleri b) Gne Enerji ile Kurutma: Kurutma, zellikle gda, kimya, seramik, kat, tekstil ve deri sanayilerinin temel ilemlerinden birisidir. Gda endstrisinde kurutma ile, meyve ve sebzelerin besin deerlerini kaybetmeden uzun sre saklanabilmesi ve korunabilmesi amalanmaktadr. Kurutma ile besin maddesindeki su yzdesi azaltlarak meyve asidi, amino asidi gibi zararl enzimlerin faaliyeti de durdurulmaktadr. Gne enerjisi ile kurutma, kurutulacak malzemeyi direkt gne radyasyonu etkisinde brakarak veya gnele stlan havay doal veya zorlanm dolamla malzemenin zerinden veya iinden geirerek salanr. Bu sistemlerde gne nmnn yan sra d hava scakl, bal nem ve hava hz da kurutma hzn etkilemektedir. Gneli kurutucular, ak havada yaplan kurutmann belli bal mahzurlarn telafi etmektedir. Bu kurutucular yalnz balarna kullanlabildikleri gibi fosil yaktl sistemlerle birlikte de kullanlabilmektedir. Gne enerjili kurutma sistemlerinin gnete doal kurutmaya gre avantajlar u ekilde sralanmaktadr: (i) Kurutulacak rn tozlanma, zararl bcekler ve yamur gibi d etkenlerden korunabilmektedir, (ii) Kurutulacak rnn dzgn yerletirme ve yeterli hava sirklasyonu ile homojen kurutulmas salanabilmektedir, (iii) Kurutma havas, rnn zarar grmeyecei en yksek scakla kadar stlabilmektedir, (iv) Kurutma ortamna hava giri ve k debileri ile kurutma hzlar kontrol edilmektedir. Gne enerjili kurutma sistemlerinde, kurutulacak rnn cinsine gre direkt veya indirekt kurutucular kullanlr. Direkt kurutucularda rn direkt olarak gnein etkisine braklr. ndirekt kurutucularda ise rn kapal, izolasyonla korunan kurutma odasna yerletirilir. Direkt kurutucularda rne s transferi tanm ve radyasyon ile gerekleir. Bundan dolay kurutma oran; indirekt gne nmnn etkisinde kal biimine, kurutucudan geen kurutma havasnn atl biimine ve kurutucu hacminde dolaan havann scaklna gre snflandrlabilmektedir. ekil 3.4de farkl alma koullar iin dizayn edilen kurutma sistemleri verilmektedir. Gnein kurutulan rn zerine baka etkileri grlmektedir. rnein; zm ve hurmalarn kurutulmasnda gne etkisi altnda kalmak kurutulan rnn renk oluumu

www.kimyamuhendisi.com

iin gereklidir. Oysa baz meyvelerin kurutulmasnda gne etkisi altnda kalmak C vitamn miktarn azaltmakta veya renk oluumunu ters olarak etkileyebilmektedir. Bu nedenle kurutucu seiminde kurutulan rnn zellikleri de dikkate alnmaldr.

ekil 3.4 Gne enerjisi ile kurutma prosesleri ve eitli kurutucu dizaynlar. c) Gne Enerjisi le Damtma: Gne nm yksek olan deniz kysnda bulunan blgelerde ve adalarda ulam imkanlarnn g olmas nedeniyle gne enerjili damtclar byk kolaylk salamaktadr. Deniz suyundan tatl su retiminde faydalanlan geleneksel sistemlerin enerji iletme maliyetlerinin yksek oluu, hava kirliliine yol amalar, pahal ve hassas cihazlar kullanma zorunluluu gibi olumsuz ynleri vardr. Deniz suyunun iilebilir hale getirilmesinde gne enerjisinin kullanlmas yukarda saylan olumsuzluklar ortadan kaldrmaktadr. Deniz suyundan tatl su retiminde iki temel yntem kullanlmaktadr. Bunlardan birincisi suyu zeltiden ayran buharlatrma, dondurma, kristalleme ve filtreleme olup ikincisi ise suyu zeltiden ayran elektrodiyaliz, ekstraksiyon, iyon deiimi ve difzyon sistemleridir. Gne enerjisi ile suyun damtlmasnda yaygn olarak kullanlan basit sera tipli damtc ekil 3.5de grlmektedir. Bu tip damtcda tuzlu suyun bulunduu blmn taban gne n absorplamas iin siyaha boyanmtr. stte ise hava szdrmaz geirgen bir kapak mevcuttur. Cam kapak, toplama kanalna doru eimlidir. Cam kapaktan geen gne nlar, su ve siyah yzey tarafndan yutulur. Bu enerji, tabandaki tuzlu suyu str ve bir ksm tuzlu suyun snmasna ve buharlamasna neden olur. Su yzeyine yakn blgelerde nem artar, dolaysyla kapal sistemde tanm akmlar oluur. Daha lk nemli hava, daha souk cama doru ykselir. Burada su buharnn bir ksm cam yzeyinde youur, aaya doru kayarak toplama kabna damlar ve temiz su alnr. Damtcdaki souk su gne radyasyonuna bal olarak snr. Su scakl ykseldike damtma ilemi hzlanr. Damtma gn boyunca yava yava ilerlemesine karlk, gne batndan sonra evre scaklnn dmesine bal olarak cam scaklnn dmesiyle artar. Gne enerjili damtclarn veriminin arttrlmas iin almalar devam etmektedir. Farkl tiplerde damtclarda imal edilmektedir.

www.kimyamuhendisi.com

Su girisi

ma

Izolasyon malzemesi

Yutucu yzey

Deniz suyu

ekil 3.5 Basit sera tipi gne enerjili damtma sistemi. d) Gne Enerjisi ile Soutma: Soutmaya ihtiya duyulan mevsimde gne enerjisinin bol olmas, bu kaynan soutma amacyla kullanlmasn cazip klmaktadr. Soutma, hem scaklk konforunu salamak hem de gda maddeleri gibi dayanm az olan maddelerin depolanmas iin gereklidir. Gne enerjisi ile soutma son yllarda aratrmas yaplan gne enerjisi uygulamalar iinde nemli bir yer tutmaktadr. Soutma ilemleri iin gne enerjisi; Rankine evrimli mekanik buhar trbinli sistemlerde, absorbsiyonlu sistemlerde, termoelektrik sistemlerde, ejektrl sistemlerde, adsorbsiyonlu sistemlerde, Brayton evrimli mekanik sistemlerde, gece nm etkili sistemlerde ve fotovoltaik nitelerde enerji kayna olarak kullanlabilmektedir. Bu sistemler iinde absorbsiyonlu soutma sistemi, dk scaklk uygulamalar iin en uygun olandr. Kapasite kontrolnn basitlii, yapm kolayl ve performans katsaysnn ykseklii absorbsiyonlu soutma sistemlerinin avantajlardr. Termoelektrik soutma sisteminde, kullanlan gne enerjisi hcrelerinin pahal olmasndan dolay, kullanm yaygn deildir. Ejektrl soutma sistemi ise ekonomik nedenler ve dk buharlatrc scaklklarnn salanmamasndan dolay dier sistemlere gre daha az avantajl saylmaktadr. Adsorpsiyonlu sistem, evaporatif soutma ile baz nem alma maddeleri tarafndan havann neminin giderilmesi ileminden olumaktadr. Dk scaklklarnn elde edilmesi ve ekonomik olmamas nedeniyle ok snrl olarak klima uygulamal iin kullanlmaktadr. Brayton evrimli mekanik sistem ekonomik olmamas, dk performans katsays ve sistem karmakl gibi dezavantajlar gstermektedir. Ayrca gece nm etkili gne enerjisi elemanlar kullanlan bu sistemde soutma, nmla s transferi yoluyla gece gkyzne enerji kaybedilmesi eklinde olumaktadr. Bu sistemde dk scaklklarn elde edilmemesi ve uygun meteorolojik koullar gerektirmesi nedeniyle tercih edilmemektedir. Gne enerjili absorbsiyonlu soutma sistemlerinde, Amonyak-Su ve Lityum Bromr- Su akkan iftleri baarl bir ekilde kullanlmaktadr. Amonyak-su kombinasyonlu absorbsiyonlu soutma sistemi gdalarn soukta saklanmasnda gerekli olan dk scaklklar iin olduka elverili olmaktadr. Ayn zamanda ucuz ve ticari olarak kullanlabilmektedir. LityumBromr-Su kombinasyonu ise hava artlandrma (klima) uygulamalar iin uygun olmaktadr. Absorpsiyonlu soutma evriminde, soutucu akkan ve soutucu akkan gazn absorblayan sv akkan (absorbent) bulunur. ekil 3.6da grld gibi gne enerjili absorbsiyonlu soutma sistemi; generatr, absorber, evaporatr, kondenser gibi drt ana elemandan olumaktadr. Absorberde bulunan zelti, bir sv pompas ile basnlandrlarak generatre gnderilir. Gne enerjisinden salanan s ile soutucu akkan absorbentten ayrlr. Generatre s verilerek karmdan ayrlan soutucu geer. Sv haldeki soutucu akkann basnc drlerek evaporatre gnderilir. Burada basnc den soutucu akkan ortam ssn alarak buhar haline geer ve absorbere ular.

www.kimyamuhendisi.com

ekil 3.6 Gne enerjili absorbsiyonlu soutma sistemi e) Gne Enerjisi ile Piirme: Gne ocaklar, dnyada gne enerjisi potansiyeli yksek olan Hindistan, Pakistan ve in gibi lkelerde yaygn olarak kullanlmaktadr. inde bugn 400.000den fazla gne oca kullanlmaktadr. Gne ocaklarnn, gereken snn depolanamamas, gne nmnn dk olduu saatlerde kullanlamamas gibi dezavantajlar vardr. Daha ok gelimekte olan lkelerdeki aratrclar tarafndan gelitirilen modeller ticari olarak da kullanm potansiyeli bulmutur. Ayrca kamplarda ve pikniklerde kullanlmak zere katlanabilir, yanstcl, kolay tanabilir yapda gne ocaklar gelitirilmektedir. Is kutulu gne oca ekil 3.7den de grld gibi birka tabakal cam veya geirgen rt ile yaltlm bir kaptan olumutur. Bu tip ocaklarda sera etkisinden yararlanlr. Burada geirgen rt ksa dalga boylu gne nmnn geiine izin verirken, i ortamdaki dk scaklktaki maddelerin yayd uzun dalga boylu nlarn geiine izin vermez. Ayrca piirme hacmi zerine gelen gne nmn artrmak iin aynalar kullanlabilmektedir. Parabolik yanstcl gne ocaklarnda ise piirilecek malzeme younlatrcnn odak noktasna yerletirilir. Bu tip sistemler gnn byk bir ksmnda verimlidir, nk gnein hareketini takip etmek iin ynlendirilebilirler. Fakat akta altklar iin rzgarn konveksiyonundan dolay byk s kayplar meydana gelebilir. Gne frnlar ise s kutulu gne ocaklarna benzer prensiple alrlar. Bu sistemde dorudan gelen gne nm yanstclar kullanlarak younlatrlr. Bylece frn iinde dorudan yksek scaklklara ulamak mmkn olmaktadr.

ekil 3.7 Is kutulu gne oca

www.kimyamuhendisi.com

(f) Tuz tabakal gne havuzu Gne enerjisinden dk scaklkta (100oC' nin altnda) s enerjisi reten sistemlerden birisi de tuz tabakal gne havuzlardr(TTGH). TTGH sistemi, normal bir havuz tabanndaki konveksiyon akmlarn tamamen engellemek veya en alt seviyeye indirmek bylece havuz tabanndaki s enerjisini orada muhafaza etmek amacyla gelime aamasnda bulunan bir tekniktir. Bu sistemlerle sy tabanda 3-4 ay kadar tutmak mmkndr. Tabanda toplanan s enerjisi, proses ss olarak kullanlabilecei gibi alak basn ve scaklkta buharlaabilen freon ve amonyak gibi akkanlar sayesinde elektrik enerjisi retiminde de kullanlabilir. TTGH sistemi genel olarak iki veya tabakadan oluur. En alt tabaka homojen bir tuz konsantrasyonuna sahiptir. stteki tabakalar ise yzeyden tabana doru artan bir tuz konsantrasyonuna sahiptir. TTGH sisteminde tabanda depo edilen s enerjisi uygun bir s deitiricisi yardmyla ekilmesi mmkndr. ekil 3.8'de bir TTGH sistemi ile elektrik retimi prensibi verilmitir.

ekil 3.8 TTGH sistemi ile elektrik retimi 3.2.2 Orta scaklk uygulamalar 100-350C arasndaki orta scaklklar uygulamalarnda gnei izlemeyen silindirik odakl toplayclar kullanlr. Odakl toplayclar gne nlarn yanstarak veya krarak belli bir yerde toplayabilen ayna ve mercek sistemleridir. Yani bunlar, odak dzleminde, s iletim akkann ieren bir yutucu bulunan ayna veya mercekli sistemlerdir (ekil 3.9)

www.kimyamuhendisi.com

ekil 3.9. Inmn yanstc yzey veya n krc yzey ile (a) bir noktaya (b) bir doruya younlatrlmas (Kl, 1983) Aynalardan oluan odakl toplayclar, gne nlarn tek bir kez veya ardarda iki kez yanstarak younlatrr. Aynalar, dz silindirik, konik, kresel veya parabolik olabilir. Younlatrc toplayc tek bir ayna veya mercekten ibaret olabilecei gibi birok ayna veya mercekten de oluabilir. ekil 3.10'da farkl tipte tasarlanm younlatrcl sistemler gsterilmitir [Duffie, 1991]. Bu sistemlerde gne nlar bir toplama hatt zerine younlatrlmaktadr. Su buhar reten bu sistemlerden bir ksm Avusturalya, Avrupa, ABD ve Japonyada endstriyel uygulama bulmutur.

ekil 3.10 Farkl tipte tasarlanm younlatran toplayclar: (a) arka plandaki yanstcdan yansyan nlar yutan boru tip, (b) eri yzeyli yanstcdan yansyan nlar yutan boru tip, (c) dzlem yanstcl dzlem yutuculu tip, (d) parabolik younlatrc tip, (e) Fresnel yanstc, (f) kuleye younlatrcl tip 3.2.3 Yksek scaklk uygulamalar Gne enerjisinden 350C ve daha yksek scaklklar elde edilmesinde, iki eksende gnei izleyen ve ok sayda aynalardan oluan gne frnlar ya da merkezi toplayc gne kuleleri kullanlmaktadr. Tek tek ynlendirilmi heliostat ad verilen aynalar gne enerjisini bir kule zerindeki sabit noktaya younlatrmaktadr. Gne frnlar ve kuleleri madenlerin ergitilmesinde ve elektrik retiminde kullanlr.

www.kimyamuhendisi.com

Gne enerjili termal elektrik retimi, bilinen elektrik retim yntemleriyle benzerlik gsterir. Bu enerji dnm sistemlerinde, ya bir trbini dndrmek iin gaz veya buhar kullanlr ya da bir pistonun ileri geri hareketi ile Stirling motoru altrlr. Gne enerjili termal g sistemlerinde direkt gne nmnn younlatrlmas suretiyle buhar ya da scak gaz retilir. Gne termal g teknolojileri u ekilde gereklemektedir: - Bir kollektr sistemi kullanarak gneten gelen radyasyonunun toplanmas - Bir toplayc zerine gne radyasyonun younlatrlmas - Toplayc yardmyla gne radyasyonunu termal enerjiye evirme - Termal enerjinin bir g dnm sistemine transferi - Termal enerjiyi elektrik enerjisine evirme Gne enerjisi ile elektrik retimi termoelektrik dnm ve fotoelektrik dnm ile elde edilmektedir. Termoelektrik dnmde gne younlatrcs olarak; parabolik aynalar, anaklar veya heliostatlar kullanlr. Akkann gne radyasyonu ile stlarak buharlatrlmas ve buharn bir turbo-jenetr evirmesi salanr. Bu sistemlerin ulalmas g blgelerde ve kylerde elektrik enerjisi olarak kullanmn salamak ve enterkonnekte sisteme balamak iin almalar devam etmektedir. Bu sistemlerden en by, Kaliforniya'da 354 MW pik gc reten bir tesis olup 1985 ile 1991 yllar arasnda kurulan 9 adet Gne Elektrik retim Sistemi (SEGS) dnyada aa bal olarak retilen elektriin % 90'nn kapsamaktadr. Bu tesis 1 milyon metrekareden fazla gne toplaycsndan ibarettir. SEGS tesislerinde retilen elektriin maliyetinin % 25'ini bakm ve retim masraflar oluturmaktadr. Dk fosil yakt fiyatlarndan dolay elektrik reten konvensiyonel fosil yakt tesislerle, elektrik ana bal gne enerjili elektrik tesislerinin rekabet etmesi gnmzde olduka zordur. anak sistemler gnei izlerler ve gne enerjisini yutacak olan alcya odaklarlar. Yksek verimlerinden dolay bu sistemlerde Stirling makineleri tercih edilmektedir. Son on be yl ierisinde 2 kW ile 50 kW arasnda bykle sahip, 8 farkl anak alc ABD, Almanya, Japonya ve Rusya'daki irketler tarafndan imal edilmitir. retici firmalar, bu sistemleri, su pompalamas ve uzak blgelerde enerji temini iin ihra etmektedirler. Gelecek yllarda bu sistemlerle ky elektrifikasyonu gerekletirilecek ve mevcut enerji datm ebekesine enerji salanacaktr. 3.3 Gne enerjisinin younlatrlmasnda kullanlan teknolojiler Younlatrlm gne enerjili g sistemleri, gneten gelen enerjiyi eitli ayna dzenekleri kullanarak yksek scaklkta s enerjisine dntrrler. Is daha sonra bilinen yntemlerle elektrik enerjisine dntrlr. Bu sistemler balca iki ana ksmdan oluur. Birinci ksmda gne enerjisi toplanr ve s enerjisine dntrlr. kinci ksmda ise s elektrik enerjisine dntrlr. Younlatrlm gne enerjili g sistemleri hem evsel enerji ihtiyacn karlayacak ekilde dk gler iin (10kW), hem de 100MW'a kadar merkezi enerji nakil sistemini besleyecek ekilde byk gler iin tasarlanr. Gelitirilmi baz sistemlerde fazla gelen gne enerjisi, bulutlu havalar ve geceleyin kullanm iin depolanr. Bir ok sistem dier enerji kaynaklaryla rnein doal gazla birlikte alr. Bu birleik sistemler hibrit g sistemleri olarak da bilinir ve yksek g verirler. Bir ok blgede younlatrlm gne enerjili g sistemlerinin kurulabilmesi iin yeterli gne enerjisi mevcuttur. Bu sistemler, fotovoltaik dnm sistemlerinde olduu gibi yaygn gne radyasyonundan ziyade direkt gne nmn kullanrlar. Dnyann bir ok blgesi younlatrlm gne enerjili sistemlerinin kullanlmas iin nemli bir uygulama alandr. farkl tipte younlatrlm gne enerjili g sistemi vardr. Bunlar; parabolik tekne, ayna/motor ve gne kulesi sistemleridir. Bu snflandrma gne enerjisini toplama biimine gre yaplmtr. (a) Parabolik Tekne sistemleri: Gne enerjisi; tekne eklinde parabolik eri yzeye sahip bir yanstc eleman yardmyla younlatrlr. Yanstc yzey zerinde parabolik eri boyunca hareket eden yutucu bir boru mevcuttur. ekil 3.11de bu sistem grlmektedir. Gneten gelerek boru

www.kimyamuhendisi.com

zerine younlatrlan nlarla boru ierisindeki alma svs stlr. Daha sonra s enerjisi yardmyla retilen buhar, bir buhar trbini-jeneratr sisteminden geirilerek elektrik enerjisi retilir Bu sistemler, gece boyunca ve gnein olmad saatlerde de dzenli bir ekilde elektrik retebilmesi iin ayrca bir termal enerji depolama sistemlerine de sahiptirler. Genelde parabolik tekne sistemleri hibrit sistemler olup, bulutlu havalarda ve geceleyin srekli enerji retimini salamak iin fosil yakt kullanan sistemler de devreye girmektedir. Burada fosil yakt olarak doal gaz veya kmr kullanlr. Parabolik tekne sistemlerinde younlatrma oran 10 dan 100e kadar kabilirken scaklk da 400oC 'a kadar kabilir. Bir toplayc tarlas, kuzey - gney ekseni zerine paralel sralanm bir ok anaktan oluur. Bu dzenek gne nlarnn gn boyunca doudan batya doru tek eksenle izlenmesine ve srekli olarak yutucu boru zerine odaklanmasna imkan verir. Parabolik teknelerden oluan bir toplayc tarlas sistemi ile ticari olarak toplam kapasitesi 350 MW dan daha byk sistemler oluturmak mmkndr. Bu tip gne enerjili elektrik sistemlerinde s transfer akkan olarak termal ya kullanlr, Bu snm ya boru hatlar yardmyla bir seri s eanjrne gnderilerek 390oC scakla kadar stlm buhar elde edilmesini salar. Sper stlm buhar bir trbinden geirilerek elektrik enerjisi retilir. Bu elektrik lokal enerji hatlarn besleme iin de kullanlr. Bu sistem zerindeki aratrmalar devam etmektedir. almalar daha ziyade toplayc iinde buhar direkt retmeye ynelik olmaktadr. Bylece daha dk retim maliyetine ulalmas hedeflenmektedir. Gne enerjili hibrit sistemler de bir dier aratrma konusudur. Bu konuda; zellikle srail, Almanya ve spanya da almalar yaplmaktadr [ ]. Bu teknolojiyi ayrca; evlerde, hapishanelerde, restaurantlarda, okullarda, kk retim atlyelerinde, amarhanelerde de kullanmak mmkndr.

ekil 3.11 Parabolik tekne sistemi (b) anak/motor sistemleri: anak motor sistemleri balca; yanstc, toplayc ve bir motordan oluan bal bana bir nitedir. Gne enerjisi, anak biimli bir yzey tarafndan bir alc yzey zerine nokta eklinde younlatrlr. Alc yzey de bu toplanan enerjiyi ya termal enerjiye dntrr ve direkt s enerjisi olarak kullanlmasn salar ya da bir motor ierisindeki alma akkanna aktarr (ekil 3.12). Motor ise sy mekanik gce evirir. Soukken sktrlm akkan, gne enerjisi yardmyla stlr ve bir trbin veya silindir piston sisteminde genleirken i retir. Bu mekanik g bir jeneratr veya bir alternator yardmyla elektriksel gce dntrlr. anak-motor sistemleri gnei iki eksende izlerler. deal younlatrc ekli paraboliktir. yada tek bir yanstc yzeye veya bir ok yanstcdan oluan bir yzeye sahiptir. Alc yzey ve motor tipi iin balca Stiriling motor ve Brayton alcs gibi bir ok seenek vardr. anak motor sistemleri bugn ticari olarak retilmemektedir. Tek bir anak motor sistemleri ile 25kW kadar g retmek mmkndr. Amerika ve Avrupa'da krsal blgelerde 7.5-25kW boyutunda uygulamalar yaplmaktadr. Daha fazla

www.kimyamuhendisi.com

g iin anak sistemlerini birletirmek gerekmektedir. Bu tip sistemler doal gazla birletirildiinde hibrit sistemler olarak srekli g retebilecek duruma getirilirler. anak-motor sistemleri; yksek verimli, ayarlanabilir, bamsz operasyonlu ve hibrit sistemlerle beraber alabilen bir sistem olarak karakterize edilir. Dier gne enerjili sistemlerden farkl olarak anak-motor sistemleri yksek elektrik dnm verimine sahiptir(% 29.4). Bu sistemler krsal blgelerin enerji ihtiyacn karlamak iin nemli bir alternatif olma durumundadr.

ekil 3.12 anak-motor sistemleri Yanstc yzey cam veya plastik olup gelen gne radyasyonunu bir nokta zerine yanstr. anakmotor sistemlerinde yanstc yzeyin boyutu kullanlan makinann gc ile belirlenir. rnein ortalama 1000 W/m2 'lik bir gne radyasyonu iin 25kW gcnde bir anak /stirling sistemi kullanlmas durumunda younlatrcnn ap yaklak 10 m olarak seilir. Younlatrcda alminyum veya gm yanstc bir yzey kullanlr bunun da zerinde cam veya plastik tabaka vardr. Dk fiyatl yanstc polimer filmler henz snrl bir baaryla kullanlmaktadr. anak younlatrclar kk bir odak uzaklna sahiptir. Dk demir ihtiva eden camlar yanstmay artrmaktadr. Kalnlk ve demir ieriine bal olarak gml gne aynalar ile yanstma oran %9094 arasnda salanr. En ideal younlatrc ekli paraboloiddir. Younlatrma oran 2000 ve zeridir. Gnein iki eksenli izlenmesi iki ekilde olur. Bunlar Azimut-ykseklik izleme ve kutupsal izlemedir. Azimut ykseklik izlemede; anak, dnya azimutuna paralel olarak dner, dier hareket ise buna dik olarak gerekleir. Bu kollektrde sol-sa ve yukar aa ekilde bir dnme salar. Dnme oran gn boyunca deiir. Fakat bu kolayca hesaplanr. Byk anak motor sistemlerinde ounlukla bu yntem izlenir. Kutupsal izleme ynteminde kollektr; dnyann kendi dnme eksenine paralel bir eksen etrafnda 15o/saat olacak ekilde sabit bir hzla dndrlr. Dier dnme ekseni ise, sapma ekseni kutupsal eksene diktir. Bu eksen etrafndaki hareket yava olup yl boyunca -+ 23.5o olarak deiir. Kk boyutlu anak motor sistemlerimin byk ounluu bu sistemi uygularlar. ekil 3.13a'da gne alar ve ekil 13b'de ise izleme sistemleri grlmektedir. Burada yzey azimut asn, zenit asn gstermektedir.

www.kimyamuhendisi.com

ekil 3.13 Gne alar

ekil 3.13b Gne izleme prensibi Alclar, younlatrc tarafndan yanstlan enerjiyi absorbe ederek makinadaki alma svsna aktarrlar. Yutucu yzey, genellikle younlatrcnn odak noktasnn arkasnda bulunur. Odaa radyasyon ve konveksiyonla meydana gelen s kayplarn drmek iin bir menfez yerletirilir. Stirling motor, younlatrlm gne enerjisini yksek verimle alr ve bunu yksek basnl bir gaza (helyum veya hidrojen) aktarr. Brayton evrimli bir sistemde ise akkan dzenli olup fakat greceli olarak daha dk basntadr. anak-motor sistemlerinde kullanlan motorlar geleneksel sistemlerde olduu gibi sy mekanik gce evirirler. Yani alma svs soukken sktrlr, sktrlm akkan stlr, Bir trbin veya piston silindir sisteminde genleirken i retilir. Mekanik enerji bir jeneratr yardmyla elektrik enerjisine dnr. anak-motor sistemlerinde bir ok termodinamik evrimi ve alma svsn kullanmak mmkndr. Bunlar rnek olarak su veya organik alma svs kullanan Rankine evrimini, ak ve kapal Brayton evrimini ve Stirling evrimini verebiliriz. Otto ve dizel motor evrimleri bu sistemler iin uygun deildir. anak Stirling sistemlerinde elektriksel g yaklak 25kW, Brayton evrimlerinde yaklak 30kW'dr. (c) Gne kulesi: Gne kulesi sisteminde gneten gelen direkt nlar, geni bir alana yaylm yzlerce hatta binlerce aynalar (bunlar heliostat olarak da bilinir) yardmyla kule zerindeki toplayc zerine younlatrlr. Toplayc ierisinden dolatrlan tuzlu eriyiin, bu younlaan enerji

www.kimyamuhendisi.com

yardmyla scakl artrlr. Bu tuzlu eriyiin s enerjisi daha sonra elektrik enerjisi retmek amacyla bir geleneksel buhar trbini-jenerator sisteminde kullanlr. Tuzlu eriyik sy verimli bir ekilde tutar. Bylece s, saatlerce veya hatta gnlerce elektrik enerjisi retilmeden muhafaza edilir. ekil 3.14'de bir gne kulesi sistemi grlmektedir.

ekil 3.14 Gne kulesi sistemi Tuzlu eriyik 277oC scaklkta souk depolama tankndan kule zerindeki bir toplayc ierisine pompalanr. Burada 777oCa kadar snarak bir scak tanka gnderilerek depolanr. Gce ihtiya duyulduunda scak tuzlu eriyik bir buhar retme sistemine pompalanarak yksek scaklkta buhar retilmesinde kullanlr. Buhar retecinden kan tuzlu eriyik tekrar souk tanka gnderilerek depolanr ve yeniden toplayc sisteme gnderilir. Bir termal depolama ile birlikte g kulesi sistemi yllk %65 kapasite faktr ile alr. Bunun anlam, yln %65'inde ilave bir enerji kayna kullanmadan alabilirler. Enerji depolamadan gne teknolojilerinin yllk kapasite faktrleri % 25 civarndadr. Gne kulesi, bu depolama sistemi ve daha uzun sre alabilmesi zellikleri nedeniyle dier yenilenebilir enerji teknolojilerinden ayrlr. Bu sistemler; s transfer akkan, s depolama ortam ve g dnm sistemine bal olarak farkl ekillerde tanmlanrlar. Gne kulesi sistemlerinde s transferi akkan olarak su/buhar, eriyik nitrat tuzu, sv metaller veya hava kullanlr. Termal enerji depolama, faz deitiren maddeler veya seramik briketler yardmyla salanr. Genelde Rankin buhar evrimi uygulanmakla birlikte dier bir alternatif olarak ak evrimli Brayton g dnm sistemi de kullanlabilir. G kulesi sistemlerinde younlatrma oran 300 ile 1500 arasnda deiirken, scaklk 550oCdan 1500oCa kadar kabilir. Maksimum g 10 MW ve zeridir Is transferi akkan olarak genelde iki farkl akkan kullanlmaktadr. Bunlar su ve erimi tuzlardr. Su s transferi iin en eski ve en ucuz zmdr. Tuz eriyikleri, bulutlu havalarda ve geceleri ssn uzun sre saklad iin ok iyi bir enerji depolayc malzemedir. Erimi tuzlar genellikle %60 sodyum nitrat ve %40 potasyum nitrat ihtiva eder. Tuz yaklak 700oC da erir. 1000oC da ise hala eriyik

www.kimyamuhendisi.com

halindedir. zolasyonlu bir kapta uzun bir sre tutularak ihtiya olduu anda suyu buharlatrmak iin hazr bekletilir. Bu tip bir enerji depolamann verimi %99 civarndadr. %1lik kayp ise izolasyon kayplardr. Gnmzde gne kulesi sistemlerinde nitrat tuzu ve havann s transfer akkan olarak kullanlmas konusunda aratrmalar devam etmektedir. Nitrat tuzunun depolama amal kullanlmas durumunda, gnesiz ve bulutlu gnlerde ve gne battktan sonra da gerekli g retilir. almalarda hedef nitrat tuzlu sistemlerle 100-200MWlk gler retmek olmaktadr. Gnmzde sistemin maliyeti yksek olduu iin az sayda gne kulesi vardr. Bu sistemlerin kurulabilmesi iin blgenin uzun sre ve ok youn gne nm almas gerekir. Tablo 3.2'de dnyada kurulu gne kulesi sistemleri karlatrmal olarak verilmitir.

Tablo 3.2. Dnyada kurulu gne kulesi sistemleri Proje SSPS EURELIOS SUNSHINE Solar One CESA-1 MSEE/Cat B THEMIS SPP-5 TSA Solar Two lke spanya talya Japonya Amerika spanya Amerika Fransa Rusya spanya Amerika G (MW) 0.5 1 1 10 1 1 2.5 5 1 10 Is transfer akkan Sv Sodyum Buhar Buhar Buhar Buhar Nitrat eriyii Yksek teknoloji tuz Buhar Hava Nitrat tuzu eriyii Depolama ortam Sodyum Nitrat tuzu/Su Nitrat tuzu/Su Ya/Kaya Nitrat tuzu Nitrat tuzu Yksek teknoloji tuz Su/Buhar Seramik Nitrat tuzu letmeye al 1981 1981 1981 1982 1983 1984 1984 1986 1993 1996

lk gne kulesi sisteminde; buhar trbini sisteminde kullanlan buhar direkt olarak retilmitir. Solar One sistemi 1982 ylndan 1998 ylna kadar dnyann alan en byk gne kulesi sistemi olup, toplayc ierisindeki su buhara dntrlerek Rankin evrimli bir buhar trbini sisteminde kullanlmtr. Burada her birinin yanstc yzey alan 39.3 m2 olan 1818 adet heliostat ad verilen gnei izleyen aynalar kullanlmtr. Gelecekte, gney bat Amerikada 30-100 MW arasnda bir gne kulesinin planlanmas dnlmektedir. Dnyada Hindistan, Msr ve Gney Afrika gne kulesi sistemlerinin kurulmas iin aday lkeler durumundadr. Teknolojik olarak 400 MW gce kadar gne kulesi sistemi yapmak mmkndr. evre kirlilii yaratmayan enerji kaynaklar gn getike daha fazla nemli olurken, tuz eriyikli gne kulesi sistemlerinin maliyetli hala yksek olmaktadr. Buna ramen, enerji depolamal gne kulesi sistemlerinde yllk kapasite faktr %65 e kadar kabilmektedir. Bu teknolojinin kullanlmasndaki nemli bir sorun da byk bir yzey alanna ve ok miktarda suya ihtiya duyulmasdr. llerde yeterli gne enerjisi ve alan olmasna karlk buralarda su temini zordur. Gne kulesinde gerekli yzey alan hidrolik sistemlerle karlatrldnda daha azdr. ekil 3.15'de bir gne kuleli hibrit sistem grlmektedir. Burada hem buhar hem de gaz trbini mevcut olup gaz trbininde sadece fosil yakt kullanlmaktadr. Buhar trbininden g retiminde ise hem gne enerjisi hem de fosil yakt kullanlmaktadr.

www.kimyamuhendisi.com

ekil 3.15. Gne kuleli hibrit sistem ekil 3.16'de farkl kapasite faktrlerinde tasarlanm iki gne kulesi sistemi grlmektedie. Kapasite faktrn verilen bir trbin boyutunda artrmak iin u yollar izlenir. a)heliostat saysn artrmak, b)termal depolama tankn bytmek, c) kuleyi ykseltmek, d)alc boyutlarn bytmek. Bylelikle kapasite aktrn %25'den %65'e karmak mmkn olacaktr.

ekil 3.16. Farkl kapasite faktrlerinde tasarlanm gne kuleleri Younlatrlm gne gc teknolojileri, byk lekli g sistemlerinde (10 MW ve zerinde) olduka ekonomik olup kurulu gcn maliyeti bugnk teknoloji ile 2-3$/Watt 'dr. Yani 10MW'lk bir sistemin maliyeti 3 milyon USD olup burada retilen elektriin maliyeti ise 9-12cent/kWh'dir. Doal gazl kombine bir younlatrlm g sistemlerinde bu deer 8 centin altna dmektedir. Teknolojideki gelimeler ve dk fiyatl termal depolama sistemlerinin kullanlmas ile younlatrlm gne enerjili sistemler gnn daha fazla saatinde alma imkan salayacaktr. Bylece elektriin kWh 'ini 4-5 cent civarna drmek mmkn olacaktr.

www.kimyamuhendisi.com

3.4 Fotovoltaik pil uygulamalar Gne enerjisinin fotoelektrik dnmnde kullanlan fotovoltaik piller, gne enerjisini dorudan elektrik enerjisine eviren dzeneklerdir. Fazla elektron bulunan n-tipi yar iletken ile fazla boluk bulunan p-tipi yar iletken yan yana geldii zaman tek bir kristal meydana getirmesi ve fazla elektronlarn boluklara atlamasyla doru akm meydana gelir. Gne pillerinin verimleri; tasarm, madde yaps ve imalat artlarna bal olarak % 6 35 arasnda deiir. ekil 3.17'da bir fotovoltaik pilinin yaps grlmektedir.

ekil 3.17. Fotovoltaik pil (a) pilin yaps, (b) elektrik retimi Gne pillerinin 35 yllk geliiminde, zel ve kamu destekli aratrma ve gelitirme almalar esas olmutur. Gne pili fiyatlarndaki d ve elektrik retiminde temiz bir enerji kayna olmasndan dolay kullanmnda son yllarda nemli bir art grlmektedir. Gne pilleri pahal olmalarna karn en nemli stnlkleri; hi bir hareketli paraya sahip olmamalar, sorunsuz olarak az bakmla 25- 30 yl kullanlabilmeleri ve alma sreleri boyunca doaya hi bir kirletici atk brakmamalardr. Gne pillerini oluturan hcreler; emen, elektronlar uyaran ve bylece akm tamak iin boluklar oluturan iki veya daha fazla zel hazrlanm yar iletken madde katman ierir. ki ayr zellie sahip yar iletken maddenin temas yzeyi, elektronlarn bir devrede dolamasn salayacak bir gerilim oluturur. Bu gerilimi kullanmann bir yolu cihazda iki veya daha fazla ince yar iletken madde katman kullanmaktr. Bu hcrelerin alan bir ka cm2 den 3-4 m2 ye kadar deimekte ve silikon, galyum arsenit, ekilsiz silikon, bakr indiyum diselenit, kadmiyum tellrit ve bir ok farkl yar iletken maddeden yaplmaktadr. Birok hcreyi bir moleklde balamak daha yksek bir g k salar ve hcreler iin koruyucu kaplama oluturur. Fotovoltaik piller, modller halinde olduundan ihtiyaca gre boyutlandrlabilir. Yeni sistemlerin tasarm, kuruluu ve altrlmas veya var olan sistemlere ek yaplmasnda geen sre dier konvansiyel g retim tekniklerinde gereken srenin kk bir ksmdr. Ayrca bu sistemlerin basitlii, dk alma ve bakm maliyeti salar. Fotovoltaik jeneratrleri evirme ileminde, hi bir hareketli paras olmadndan dolay bakm, tamir ve yedek para maliyeti daha dktr. alma maliyeti sfrdr nk yakt masrafnn olmamas birim kWh bana enerji maliyetini drmektedir. Tipik bir sistemin kullanm sresi yaklak 20 yldr. Gne pili sistemlerinin maliyeti, temel olarak iki ksmda incelenebilir. lki gne pili modllerinin maliyeti, ikincisi invertrler, elektronik denetim aygtlar, depolama, kablolama, arazi, altyap hazrlama gibi sistem destek elemanlarnn maliyetidir. Genelde gne pillerinin maliyeti toplam sistem maliyetinin yarsn oluturmaktadr. Ancak maliyet hesabnda evre etkileri dikkate alnmamaktadr. Yllk gne pili piyasasnn 500 milyon dolar civarnda ve gne pili retim kapasitesinin yllk 50-100 MW olduu sanlmaktadr.

www.kimyamuhendisi.com

3.4.1 Fotovoltaik pillerin uygulama alanlar Fotovoltaik pillerin uygulama alanlar; krsal blgelerin elektrifikasyonu, zirai uygulamalar (st, gda korunmas), haberleme cihazlar, uyar ve sinyalizasyon sistemleri, meteoroloji aletleri, park ve otoyollarn aydnlatmas, su pompalanmas ve kk tip el aletleridir. Fotovoltaik pillerle sulama sisteminin balca bileenleri, pompa, pompay altran elektrik motoru ile motora elektrik enerjisi temin eden fotovoltaik elemanlarn oluturduu fotovoltaik jeneratrdr. Bu sistem, gne enerjisini dorudan elektrik enerjisine dntrr. Tm gne enerjisi sistemlerinde olduu gibi sistemin en nemli paras enerji deposudur. Gne enerjisinin kesikli olmas ve genelde tketim talebine paralel gelimemesi nedeniyle sistemde bir enerji deposuna ihtiya duyulmaktadr. Fotovoltaik sulama sisteminde en basit depolama alternatifi, gerekli potansiyel enerjiyi salayacak ykseklie yaplm su deposudur. Ancak sistemde akmlatr kullanlarak elektrik enerjisi depolanmas halinde gerekli jeneratr gc azalacandan, daha ekonomik bir sulama elde edilebilecei belirtilmektedir. Pompa, su deposu ve borularnn hesaplanarak yerletirilmesi bilinen sulama tekniklerine uygun olarak yaplr. Fotovoltaik sulama sistemlerinde nemli olan fotovoltaik panelin yerletirilmesidir. Panelin gn boyunca glge altnda kalmamasna dikkat edilerek n yz gneye dik olarak yerletirilir. Ayn zamanda panelin yatayla yapt a maksimum gne nmn almas ynnden nemlidir. Panelin eimi, eer sistem tm yl kullanlyorsa enleme eit, yaz aylarnda kullanlyorsa enlem- 15, k aylarnda kullanlyorsa enlem + 15 alnr. Fotovoltaik pillerin dier bir uygulama alan ise gne elektrik santralleridir. Fotovoltaik santraller 1982 ylnda Kaliforniada 1MWlik Edison Lugo santralini Los Angeles ile San Francisco arasnda kurulan 6.5 MWlk Carisa Plains santrali izledi. Amerika dnda baka lkelerde de bu tip santraller bulunmasna karlk toplam kurulu gleri gne termik santrallerinin % 10unu amamaktadr. Fotovoltaik reteler merkezi santrallerden ok oto prodktrler iin uygun olup birim kurulu g maliyetinin termik tiplerden 3.7 5.2 kat daha yksektir. Avrupa'nn gne pili retimi 1992 ylnda yaklak 17 MW deerine ulamtr. Bu rakam toplam dnya retiminin te biri olmutur. Bu retimin % 75'i gelimekte olan lkelere ihra edilmitir. En fazla retim kapasitesi Almanya, talya, svire ve spanya'dadr. PV teknolojisi temiz teknoloji olduundan, karbondioksit vergisi ve emisyon ynnden gelecek yllarda fosil yaktlara gre daha cazip duruma gelecektir. ngiltere'de Ford firmas, fabrika atsna yerletirdii toplam 100 kW gcndeki gne pilleri ile ylda 110 000 kW saat enerji retmektedir. Fabrika atsnn % 8ini kaplayan pillerin 30 yl boyunca kullanlmas durumunda fabrikann karbondioksit salnm 3000 ton azalaca hesaplanmtr. Avrupa'daki bu tr fabrika yaplar iinde en byk uygulamalardan biri olan bu sistemin maliyeti 1.5 milyon ngiliz lirasdr. Proje, BP-Solar firmasnca yrtlm ve gne panelleri, bu firmann Madriddeki tesislerinde retilmitir. Dnyann en geni alanl gne pili ats, ylda 1.000.0000 kWh 'lik elektrik enerjisi retecek ekilde Almanya'da kurulmutur. Toplam 7916 m2 'lik alan kaplayan 7812 gne modlnden oluan sistemin maliyeti 14 milyon Alman markdr. Ayrca evlerin atlarna konulan gne pilleri, rettikleri elektriin te birini kendileri iin kullanmakta geri kalann ise enterkonnekte sisteme vererek ulusal elektrik enerjisi retimine katkda bulunmaktadrlar.