ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas

A) KAYNAR SU, KIZGIN YA VE BUHAR SSTEMLER PRATK NOTLARI VE BRBR LE KARILATIRILMASI Kzgn Ya Notlar 1. Kzgn ya sistemlerinde yan kullanlabilecei maksimum bir scaklk deeri vardr. Bu scakln zerinde ya ayrmaya balar ve yaps bozulur. Bu scakln zerinde gazlama olur. Geriye kalan ya da karbonlamtr ve bir daha kullanlamaz. 2. 3. 4. 5. Yan bu ekilde bozulmasnda termo-craking olay ad verilir. Farkl firmalar tarafndan kzgn ya sistemlerinde kullanlmak zere sentetik yalar gelitirilmitir. Shell ve Mobil irketleri yalarnda bugn iin ulalabilen st limit scaklk 310 C mertebelerindedir. st kullanma scakl ise bu yalarda 280C seilebilir (st limitten 30C daha dk). Kzgn ya sistemleri hava ile temaslarnn kesilmesi iin azotla 0,2-0,5 bar mertebelerinde basnlandrlr. Dolays ile en byk avantajlar dk basnta yksek scaklk deerlerine ulaabilmeleridir. 6. Yan viskozitesi scaklk ile deimektedir. Dolays ile kzgn ya pompalar tasarmnda bu durum gz nne alnmaldr. Ya souk iken gerekli pompalama gc yksektir. Ya sndka gerekli pompalama gc azalr. Kaynar Su Notlar 1. Kaynar su sistemlerinde dik tip genleme depolar tercih edilirdi. Bylece basnlandrma iin kullanlan azot gaz ile su temas yzeyi ve suda eriyen gaz miktar azaltlm olur. Bugn iin ise, kompresrl veya pompal membranl genleme depolar(ara soutuculu depo kullanlmak art ile) daha kullanl olduu iin tercih edilmektedir. 2. Is gei katsaylar hza ve geometriye bal olmakla birlikte mertebe olarak aadaki deerlerdedir. Kzgn ya Kaynar su Buhar Buhar Notlar Buhar Kazan Notlar 1. Sistemdeki tm manometrelerin borular helezonlu olmaldr. Bylece ani basn dalgalanmalar dengelenir. Ani veya srekli basn dalgalanmalar manometrelere zarar verebilir. Sistemde kullanlacak manometrelerin gsterecei deer manometre limitinin orta deerine yakn olmaldr. rnein 6 at bir tesisat iin (0-10) atlk bir manometre kullanlmaldr. Kazan zerine 160 lk manometre taklmaldr, bylece uzaktan okumak daha kolaylar. Kolektr zerindeki manometre 100 olabilir. 2. Buhar Kazan zerindeki su seviyesi gsterge cihaz kazandaki suyun alt ve st snrlarn gsterir. Suyun azalmas veya artmas halinde kazan besi cihaznn kontaklar kazan besi pompasna kumanda eder. Eer kazandaki su boru seviyesinin altna derse, borularn st susuz kalr. Boru stnn susuz kalmas halinde borular kavrulur ve ksa srede delinir. 3. Buhar kazanlarnda ift presostat kullanlr. Bunlardan birincisi kazann alma basncnn ayarland presostatdr. Kazanmz 6 at ise, presostat 5,5-6 arasnda alr. Orta basnl buhar tesisatlarnda presostat diferans 0,5 at mertebesinde kullanlr. Bu presostat brlre kumanda eder. Presostatta ayarlanacak basncn, presostatn alma aralnn ortalarnda bir yerde olmas gereklidir. Orta noktada Sayfa - 1 : 1500-2000 kcal/hm2C
2 : 2000-3000 kcal/hm C 2 : 5000-10000 kcal/hm C

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas presostadn hassasiyeti daha fazladr. rnein; kazanmz 6 at ise 0-10 at presostat kullanlmaldr. Sistemdeki 2. presostat limit presostaddr. Limit presostadn ayar diferans alma basncnn 0,5 at fazlasdr. 6 atde alan bir kazanda 6,5 at limit presostada kumanda ederek sistemi kapatr. 4. Kazan zerindeki emniyet Ventili ve presostatlardan nce vana konulmamaldr. Kazan zerindeki tm armatrler iin tek tek kazan zerine delik almamaldr. 2 tane kolektr yaplarak tm armatrler bu kolektrlere balanmaldr. 5. Kazan besi cihazlar (kazan su seviye kontrol cihazlar) 3 veya 5 kontakl olabilirler. kontakl kazan besi cihazlarnda a) Kontak pompa start, b) kontak pompa stop, c) kontak brlr stop kontadr. lave kontaklar ile sesli ve kl alarm verilebilir. 6. Ayn devrede birden fazla sayda buhar kazan varsa, kazanlar ayn ortak kolektre balanr. Kolektr giriinde bir ek vana, bir ana buhar vanas ve bir by-pass vanas olmaldr. Her kazann kondends pompas ve besi hatt ayr ayr olmal. Pompa emii ortak olabilir. Ancak her kazann besi suyu pompas ayr olmaldr. Bir adet pompa ise ayn basnta alan kazanlarn yedek besi suyu pompas olarak seilebilir. 7. 8. 9. Buhar kazan kndaki vanalar iptal edip, yalnz kolektre girite vana olsa yeterlidir. Presostat ve manometre kazana helezonla balanmaldr. Presostatn ve emniyet vanasnn altnda kapama vanas olamaz. daha uygundur.

10. Buhar kazan siparii verirken, kazan iletme ve emniyet setlerini paket olarak imalat firmadan istemek

Sayfa - 2

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas A- MALYET KARILATIRMA KONUSU Buhar sistemleri, kaynar su Kaynar su sistemleri ( 160 C Sistem basnszdr. Yksek BUHAR TESSATI KAYNAR SU TESSATI KIZGIN YA TESSATI

sistemlerine gre daha pahal bir yatrmdr. Kendi iinde ise; kzgn buhar sistemleri, doymu buhara gre daha byk bir kurulu maliyeti gerektirir.

su scaklna kadar ve 10 bar iletme basncna kadar ) kullanm amalarna gre yksek scaklk iletmelerinin en ekonomik zmdr. letme basnc 160 C scaklkta: kaynar suyun dolat en st seviyede ( 5 + 2 ) = 7 bar mertebesinde gerekleir. 30 mSS Statik basn varsa iletme basnc ~10 bar olarak gerekleir. 180 C scaklktan sonra ise kullanm

scaklklardaki kullanmlarda ( 180 C nin zerindeki scaklklardaki ) ilk yatrm maliyeti en ucuzdur. Orta scaklk iletmelerinde ise en pahal zmdr. Korozyon riski istenmeyen ve ok yksek scaklkta stc akkan kullanm gerektiren yerlerde ekonomiktir.

1- LK YATIRIM MALYET

ok yksek basn olan tesislerde, kazan dairesini en yksek seviyede oluturarak ( doal sirklasyon ters bir akm olumasna ve sirklasyon pompas basncnn artmasna ramen ) kaynar su kazan ve genleme deposu iletme basnc azaltlabilir. lk dolumda daha az su gerekir. Suyun artlandrlm olmas ok nemlidir. Dozlama srekli gerekir. Kazan blf ve ve kpk kondens alma suyu gereksinimi Toplam su hacmi en fazla olan sistemdir. Suyun yumuatlm olmas gerekir. letme srasnda dk oranlarda dozlama gerekir. En ucuz akkan maliyeti kaynar sulu sistemlerdedir. Ancak suyun olabildiince sistemlerdeki boaltlmasndan kanlmaldr. Artlm yksek su olan yerine kzgn ya

kullanld iin akkan maliyeti ok sistendir. belirli Sistemde aralklarla kullanlan yan

tmyle deitirilmesi gerekir. Yan kalitesi karbonlama ( cracking ) riskinden dolay ok nemlidir. Yan kalitesi arttka, kullanm sresi de artar. Tekniine uygun iletilen bir kzgn ya sisteminde normal mr 1 yldr. Ya analiz edilerek kontrol suretiyle daha uzun sreler kullanlabilir. Kzgn ya sistemlerini ok zel koullar dnda tercih edilmemesinin nedeninden en biridir. nemli Kzgn iki ya

kayplar nedeniyle, su takviyesi gerekir. Akkan maliyeti iletmede kaynar sudan fazladr. letmede 2- AKIKAN VE LETME MALYET hassas uzmanlk istedii iin de ilave maliyet oluur ve pahaldr.

sistemleri ok zel uygulamalarda zorunlu olarak kullanlr.

Sayfa - 3

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas ( Devam ) KARILATIRMA KONUSU En fazladr. zellikle kondens 3- SSTEMN YAKIT MALYET suyu kayplar, blf kayplar, kondenstop karmalar ve buhar kaaklar nedeniyle yakt maliyeti artar. En azdr. Yaygn sistemlerde Kaynar azdr. biraz iletme alndnda sudan Kzgn daha fazla, ya buhardan BUHAR TESSATI KAYNAR SU TESSATI KIZGIN YA TESSATI

kullanldnda datm kayplar fazladr. Ayrc arza hallerinde suyun boaltlmas gerektiinde; su ve enerji kayplar oluur. Kesintili iletmede (gece kapatlan sistemler) ataleti ve yakt kayb en fazladr. Srekli iletmelerde ise yakt tketimi en olan sistemdir.

kazanlarnn Buhar vb. ya dikkate

verimleri, buhar kazanna gre dktr. blf kayplar ise; sisteminin kondens,

Kzgn

sistemlerinin toplam sistem verimi (yakt maliyeti) buhar tesislerine gre daha azdr.

En az stc yzeyi gerekir. 4- ISITICI YZEY ALANI (s gei olduu iin) katsays en fazla

Orta

En fazla

B- PERFORMANS Kondens 5- SSTEMN suyu devrelerindeki Buhara gre mr daha uzundur. En uzun mre sahiptir. ( Korozif etkisi olmayan ya kullanld iin )

korozyon nedeniyle kaynar suya gre mr daha ksadr. MR

6- KOROZYON

Korozyon riski yksektir. PROBLEM

Daha yaanr.

az

korozyon

problemi

Korozyon ihmal edilebilir.

Mkemmel. Buharn stcya giri scakl ile, k scakl 7- ISITILACAK YZEYDE ( kondens suyu scakl ) ayn HOMOJEN SICAKLIK olduu iin; stc yzeyi zerindeki scaklklar ayndr. DAILIMI

Yzey scakl homojen deildir. Suyun giri ve k scakl arasndaki farka bal olarak, stc yzeyi zerinde farkl scaklklar oluur.

Yzey scakl homojen deildir. Yan giri ve k scakl arasndaki farka bal olarak, stc yzeyi zerinde kaynar suya gre de daha fazla farkl scaklklar oluur.

Sayfa - 4

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas ( Devam ) KARILATIRMA KONUSU Doymu buhar veya kzgn buhar ile ok yksek iin scaklklara basn klabilir (~ 300 C). Yksek scaklar 8- YKSEK SICAKLIA ULAABLME yksek gerekir ( 316 C scaklkta 107 bar ). Kapasiteye bal olarak ok yksek basnlara su borulu tip kazanlarla basnca klabilir. kadar ise 30 bar tip silindirik su Yksek Saklklar iin yksek Akkan olarak kullanlan yan izin verebildii ok yksek scaklklara ulalr ( ~ 300 C ). Yksek scaklklara kld halde sistem dk basn altndadr. Bu nedenle yksek basn istenmeyen ve yksek scaklk ihtiyac olan iletmelerde ( zellikle 180 C zerinde kullanm alan ok daha fazla artar ) avantajldr. Yksek scaklklarda karbonlaarak bozulma kalitesi riski daha artt kullanlan iin, yan ya nem ( cracking ) fazla BUHAR TESSATI KAYNAR SU TESSATI KIZGIN YA TESSATI

basn gerekir. 180 C scaklktan sonra kullanm ekonomik deildir. Ayn stma scakl iin, buhara gre daha yksek basn gerekir.

kazanlar, 25 bar ve daha yksek basnlarda borulu kazanlar seilebilir.

kazanmaktadr.

Kurulu g olarak en byk kapasitedeki kazan sistemler buharl ykseklik olanlardr. Kullanm yerleri ile arasndaki farknn fazla olduu sistemlerde buharn st seviyedeki kullanm yerlerine ulaabilmesi iin ilave basn gerekmez. nk younluu en az olan buhar 9- KAPASTE VE BASIN SINIRLARI borulardaki basn kayplar ile orantl olarak ykselir. Kaynar suya gre avantajldr.

Kurulu g olarak ikinci byk sistemdir. En yaygn ve uzak yerlere hizmet verebilen sistemdir. Ancak kullanm yerleri ile kazan arasndaki ykseklik farknn fazla olduu sistemlerde sitem basnc da artt iin; pratik deildir. rnek olarak 160 C scaklkta kaynar su scakl olan bir tesiste en st seviyedeki olarak 7 kullanm bar (mutlak) yerinde basn emniyet basnc ile birlikte yaklak gereklidir. En st ve en alt kullanm yerleri arasndaki seviye fark 50 m ise, kazan iletme basnc 12 bar (mutlak) mertebesinde gerekleir. Ayn tesiste 150 C scaklkta kaynar su kullanlmas halinde ise iletme basnc 10 bar (mutlak) mertebesindedir.

Akkan kk

pahal olmas

olduundan, gerekir. Uzun sistemin

sistemin mmkn olduu kadar mesafelerde deildir. bu

kullanlmas pahal olup, uygun

Sayfa - 5

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas

Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas ( Devam ) KARILATIRMA KONUSU Birim ktle ile suyun gizli ss tandndan, byktr. belirleyen tanan boru buhar s en Ancak apn hacmi a- Kzgn yaa gre avantajldr. Suyun zgl snma ss ok yksektir. (4,186kJ/kg K) b- t = 40 C olan kaynar su sistemlerinde miktar; alak tanabilen buhar s basnl (1 kcal/ kgC) Yan zgl snma ss dktr. Ortalama scaklk zgl farklar da ss: fazla (0,5kcal/kgC) (2,09 kJ/ kg K) artrlamaz. Bu nedenle en az s tanm bu alternatiftedir. BUHAR TESSATI KAYNAR SU TESSATI KIZGIN YA TESSATI

olduundan, ayn boru apnda; a- Dk basnlarda ( ~ 8 bar a kadar ) buhar borular ile tanabilen s miktar, kaynar sulu sistemlere gre daha azdr. b- Yksek basnlarda ise buhar 10- TAINABLEN ISI MKTARI borular tanabilir. c- Kondens borularnn aplar ok kk olduu dikkate alnarak; buhar sistemlerindeki ortalama ap ( kesit ) ile kaynar sulu sistemlere gre genelde daha grlr. Doymu endstriyel buhar scaklklar uygulamalarda fazla s tanabildii ile daha fazla s

sistemlerine gre daha fazladr. Buhar sistemleri ile boru ap karlatrmalarnda; Kaynar su gidi ve dn suyunun ortalama scaklktaki kondens scakl buharl borularnn ile Buhar ayn sistem ve ortalama

karlatrlmaldr.

kesiti ile kaynar su sistemi boru ap karlatrlmaldr.

Istc akkan scakl genelde 180 C deerini aamaz. Ancak boru hatlar uzundur ve zamanla izolasyon bozulmas ile hat kayplar nemli mertebelere kar.

En yaygn Boru

yksek

scaklklar

bu

sistemdedir. Kzgn ya tesisat sistemlerde uzunluklar da kullanlmaz. az olan,

300 C mertebelerine klabilir. Buhar hatlar genellikle aktan 11- ISI KAYBI getiinden bakmlar daha iyi yaplr. alan sistemlerde s kayplar kaynar sudan biraz daha azdr denilebilir.

yaygn olmayan yksek scakla gereksinim duyulan zel tesislerde kullanlabilir.

Sayfa - 6

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas ( Devam ) KARILATIRMA KONUSU Buhar borularnn izolasyon Buhar borusuna gre daha az. Kaynar su gidi ve buhar dn ortalama ile scaklklarnn scaklndaki En az ( s iletim katsays daha dk olduu iin ) BUHAR TESSATI KAYNAR SU TESSATI KIZGIN YA TESSATI

kalnl, ayn aptaki kaynar su borusuna gre biraz daha fazla olmaldr. (Is transfer katsays daha byk olduu iin) Kondens borusunda ise ap ve scaklk daha kk olduu iin, izolasyon kalnl daha azdr.

karlatrma yaplmaldr. Kaynar su gidi suyu scakl ve ap ile buhar borusu ve izolasyon kalnl, dn suyu scakl ve ap ile de kondens borusu ve izolasyon karlatrldnda izolasyon maliyeti: aDk basnl kaynar gre genelde basnl ise daha buhar sulu biraz buhar ucuz sistemlerinin kalnl toplam s

12- BORU ZOLASYON KALINLIKLARI

sistemlere daha pahal, b-

Yksek

sistemlerinde olduu grlr.

c- Kaynar sulu sistemlerde gidi dn scaklk fark ( t ), buharl sistemlerde yaltm etkiler. Ataleti kaynar suya gre daha azdr. Kazandaki su miktar ve Kazandaki miktar ok ve sistemdeki su Sistemde ve kazan bulunan ya miktar Hemen ok az olduundan girer. Yan sistemin sl ataleti ok azdr. devreye ortalama zgl snma ss ( 0,5 kcal/ kg C ) suyun yaklak olarak yars kadardr. Fazla En fazla En az ise buhar ciddi hzlar boyutta seimleri boru ve dolaysyla s maliyetini

fazladr.

Devreye

13- SSTEMN ISIL

sistemdeki

su

miktar

kaynar

girmesi uzun zaman alr. Ataleti en fazla olan sistemdir.

suya gre daha azdr. Sistemin ATALET buhar tutmas uzun zaman alr.

14- KESNTL

KAYIPLARI

ALIMA

Is ierii yksek. Gizli s olarak ER yaklak 2100 kJ/ kg 5- ISI

Orta derecede s ierii. zgl ss (1 kcal/ kg C) (4,18 kJ/ kg K)

Is ierii dk. Mertebe olarak zgl ss: (0,4 0,7 kcal/ kg C) (1,69 2,93 kJ/ kg K )

Sayfa - 7

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas

Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas ( Devam ) KARILATIRMA KONUSU TRANSFER KATSAYISI Yksek kcal/ hm
2

BUHAR TESSATI

KAYNAR SU TESSATI

KIZGIN YA TESSATI

5000 daha

10000 s

2 Orta ( 2000 3000 kcal/ hm C )

Greceli olarak dk. ( 1500

2 200 kcal/ hm C)

C ) ( Ayn stma fazla

16- ISI

yzeyinden,

transferi salanr. ) Sistem esnektir. Sistem daha az esnektir. Sistem esnek deildir.

ESNEKL

17-

a- Kullanm yerlerinde 2 yollu vana ile genellikle daha kolay 18 KONTROL KOLAYLII kontrol salanr. Kullanm kolay ve basittir. b- Istma merkezlerinde buhar kazanlarnn su seviye ve basn kontrol yaplr. c- Gzetimli iletme veya gzetimsiz gre farkl artlarna

a- Kullanm yerlerinde 3 yollu veya 2 yollu vanalar kullanlarak kontrol salanr. b- Istma merkezinde scaklk ve basn kontrol yaplr. cGzetimli veya gzetimsiz gre farkl iletme artlarna

a- Kullanm yerlerinde 3 yollu veya 2 yollu vanalar kullanlarak kontrol salanr. b- Istma merkezinde scaklk ve basn kontrol yaplr. cGzetimli veya gzetimsiz gre farkl iletme artlarna

kontrol sistemleri kullanlr.

kontrol sistemleri kullanlr.

kontrol sistemleri kullanlr. Basn drme vanasyla buhar basnc kolayca drlerek istenilen artlar salanr. NOT: Basn drc vana knda buharn halde, ktaki scakl basnc buhar deimedii drlr. kuru buhar Scaklk drme daha zordur. Ancak farkl zonlarda 3 yollu vanalar ve sekonder pompalar kullanlp, dn suyu kartrlarak scaklk d veya farkl scaklk zonlar oluturulabilir. Scaklk drme daha zordur. Farkl zonlarda 3 yollu vanalar ve sekonder pompalar monte edilerek karm salanabilir ve farkl scaklk zonlar oluturulabilir.

19- SICAKLIK VE BASIN

DRME MKANI

(kzdrlm buhar zellii tar). Vardr. Fla buhar kayplar fla sistem buhar verimini azaltaca iin; buhar sistemlerinde, olabildiince deerlendirebilecek ilk yatrm yaplmaldr. Yoktur. Yoktur.

20- FLA

PROBLEM

Sayfa - 8

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas ( Devam ) KARILATIRMA KONUSU Vardr. Buhar kazanlarnda srekli olarak buharlama olduu iin (zellikle 21- BLF KAYBI KPK ALMA KAYBI kondens suyu dn olmayan veya ksmen olan sistemlerde daha da nemli), belirli aralklarla kazanlarn boaltma vanalar (otomatik veya manuel) alarak blf yaplr. (Bir miktar kaynar suyu dar atlr.) Blf ve kpk alma ilemi srasnda oluacak fla buhardan da s geri kazanm yaplmas enerji kayplarn azaltacaktr. Kazan hacmi ok byktr. Modern yerine, sistemlerde ara azot veya + Kazan konstrksiyonu biraz daha farkldr. Ayn kapasitedeki kaynar su kazanna gre daha fazla stma yzeyine ihtiya vardr. Boyut kaynar su kazanna yakndr. Ya depolama tank, gaz ayrma tank ve genleme tank boyutlar biraz daha kktr. Sirklasyon pompalar vardr. Kazan dairesi iin gerekli olan alan ihtiyac biraz daha kktr. Kaliteli boru ve ciddi boru iilii 23- BORU KALTES gerektirir. imal Yksek edilmi basnlarda borular dikisiz ve yksek kaliteli elikten kullanlmaldr. Yksek basnlarda dikisiz ve yksek kaliteli elikten imal edilmi borular kullanlmaldr. Boru montaj iilii buhardan daha kolaydr. Ancak boru aplar buhara gre daha byk olduu iin, iilik maliyeti de artar. Kk 24- BORU APLARI alnarak) Bkz. 10.Kriter: Tanabilen Is Miktar (Buhar ve kondens Byk Daha byk Daha ince etli borular kullanlabilir. Borular yksek kaliteli elikten imal edilmi olmaldr. Montaj iilii ve kaynak kalitesi nemlidir. Blf kayb azdr. Yoktur. BUHAR TESSATI KAYNAR SU TESSATI KIZGIN YA TESSATI

Degazr tank, kondens suyu tank, degazr ve kondens suyu besi pompalar ile birlikte kazan dairesi iin daha byk alana ihtiya vardr. 22- YER HTYACI

buhar yastkl genleme depolar soutucu depo pompal tip genleme (dengeleme) depolar ve su rezerv deposu kullanlmaktadr. ihtiya vardr. Bu durumda buhara gre daha kk boyutlu

borularnn toplam kesiti dikkate

Sayfa - 9

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas ( Devam ) KARILATIRMA KONUSU Zor 25-BORU EBEKES ve pahaldr. Buhar Hava toplanmasna izin vermemek kayd ile eimin nemi yoktur. Belirli yerlerde (st noktalarda) hava tahliyesinin Termik yaplmas genlemeyi gereklidir. Eimin nemi yoktur (lk dolumda hava tahliyesinin yaplabilmesi iin, kayd ile ). Genellikle ok yksek scaklklarda ( boru kullanld ) termik genlemeleri dengeleyecek uzamalar nlemler alnmaldr. Yoktur. BUHAR TESSATI KAYNAR SU TESSATI KIZGIN YA TESSATI

borularna, kondensin alnmas iin srekli bir eitim verilmelidir. DENMES Uzun mesafelerde testere dii biiminde montaj yaplr. Termik genlemeyi dengeleyecek nlem alnmasna dikkat edilmelidir. Kondens suyu borular srekli alalan eimde monte edilmelidir. Kondens suyu korozif bir akkan olduu iin, dk basnlarda da yksek kaliteli elikten retilen borular kullanlmaldr. Dk daha fazla basnl olan DIN buhar 2441 dikili sistemlerinde boru cidar kalnl normuna da, gre retilen

dengeleyecek nlem alnmasna dikkat edilmelidir. Yoktur.

borularn kullanm mmkn olsa korozyon problemi baladktan sonra kaln cidarl borularda da delinme olacaktr. Kaln etli boru kullanmak yerine, 26- KONDENS SUYU BORUSU DENMES yksek kaliteli elikten (ST 42 vb.) imal edilmi borular tercih edilmelidir. Borunun cidar kalnl ve elik ekme boru kullanm ise basnca dayanm ve emniyet kondens ile ilgilidir. suyunun Toplanan sisteme

dndrlmesi basn ve doal ak ile gereklemiyorsa: ara kondens deposunda toplanr ve pompa ile stma merkezindeki ana kondens deposuna baslabilir. Tek vana genellikle yeterlidir. MUSLUKLARI ift vana kullanlmas daha ift vana kullanlr.

BOALTMA

uygundur.

27-

Sayfa - 10

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas ( Devam ) KARILATIRMA KONUSU Pompalama POMPASI DOLAIM su basmak gerekmez. iin kazan Buhar besi Dolam pompalar kullanlr. Dolam pompalar kullanlr. BUHAR TESSATI KAYNAR SU TESSATI KIZGIN YA TESSATI

kendi basncyla dolar. Kazana pompalar kullanlr. Gereklidir. Kondenstoplar buhar Gereksizdir. Gereksizdir.

28-

(KONDENSTOP)

sistemlerinin en ok servis ve kontrol gerektiren elemanlardr.

29- BUHAR

D- LETME BAKIM VE ONARIM En fazla servis bakm gereksinimi bu alternatiftedir. ou zaman kurulan sistem srekli gzetimi 30- SERVS BAKIM SIKLII VE MALYET gerektirir. Kondenstoplar en fazla bakm gerektiren cihazlardr. Kaynar suya gre daha zordur ve uzmanlk gerektirir. Daha kolay ve ucuzdur. Bakm skl ve ihtiyac en az olan alternatiftir. olasl pompalarndadr. En fazla Ancak problem yksek sirklasyon

KAPANI

iletme riski (yangn) nedeniyle zellikle kazanlarn ve sistemde dolaan yan bakm ve kontrolleri yksek standartlarda ve belirli periyotlarda yaplr. Kzgn yan normal iletme koullarnda 1 yl ve daha zerindeki aralklarla deiiminin gerekmesi nedeniyle servis ve bakm maliyeti artar. En pahal ve zordur. ok zel eitim ve uzmanlk gereklidir.

E- LETME RSK VE EMNYET Yoktur. Yoktur. Vardr. Sistemde stc akkan olarak kullanlan ya yanc olduu iin, malzeme ve iilik kalitesi ile; iletme, nemlidir. servis Hata gibi ve bakm ok yaplmasnda evresi de

oluabilecek bir yangn, sistemi kertebilecei 31- YANGIN RSK ciddi Ancak iletme, yaplmas emniyetlidir. doru bakm boyutlarda ve etkilenebilir. montaj, kontroller sistem

proje,

kaydyla

Sayfa - 11

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas Tablo 1 Buhar, Kaynar Su, Kzgn Ya Sistemleri Karlatrlmas ( Devam ) KARILATIRMA KONUSU Sistem basn altnda alr ve tam gvenlik nlemleri alnm olmasn gerektirir. Patlama riskini daha fazla tar. Ancak doru proje, uygulama ve iletme yaplmas ve ok kaliteli malzeme kullanlmas yksek emniyetlidir. 32- EMNYET halinde; basnlarda sistem da Sistem basn altnda alr ve tam gvenlik nlemleri alnm olmasn gerektirir. Patlama riski buhara gre biraz daha fazladr. Kaynar sulu sistemlerde basn dtnde ani buharlama (ar hacim tesisatta genilemesi) patlama sonucunda veya olabilir Sistem basnsz olduundan srekli yaplmas BUHAR TESSATI KAYNAR SU TESSATI KIZGIN YA TESSATI

emniyetlidir. sisteminin nerilir.

Basncn yedekli

kontrol iin genleme depolar ve

cidar hasarlar oluabilir. Ancak doru proje, uygulama ve iletme yaplmas ve ok kaliteli malzeme kullanlmas yksek emniyetlidir. halinde; basnlarda sistem da

1) Yksek scaklk gereksinimi olan ve yksek basnca dayankl stcl sistemlerin kullanlabildii tesisler. 33- AVANTAJLI OLDUU TESSLER (SONU) 2) Kot olarak . 3) Ak buhar kullanlabilecek (beton kr vb) sistemler. 4) Hijyen gereken stma tesisleri (gda sanayi). 5) Yksek scaklk gereksinimi olan (amarhaneler vb) ve bina iine hacmi emniyetle ok az kurulmas olan buhar gereken s merkezlerinde (su jeneratrleri). fark ok fazla olan blgelerde uzaktan stma sistemi

1) Yaygn blge stma sistemleri. 2) Orta scaklk (~ 180 C kadar) stma gereksinimi olan ve buhara gre daha az korozyon riski istenen tesisler. stclarn kullanld

1)

Yksek

scaklk

gereksinimi

olan, yksek basn istenmeyen tesisler. 2) Istma devresinde korozyon riski olmamas gereken tesisler. 3) Kk ve yaygn olmayan tesislerde uygulanabilir.

Sayfa - 12

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas B) BUHAR DEVRES NOTLARI 1. Buhar tesisatnda borular ak ynne doru % 1 eimle gtrlmelidir. Bylece oluan kondens ak ynnde ilerler. Ancak Uzun yatay borular var ise, yaklak 60 mt de bir kondens alnmaldr. Bu noktada boru yukarya dik olarak 30-40 cm ykseltileri ve altndan kondens alnr. 2. Buhar tesisatnda orta ve yksek basnl sistemlerde elik ekme borular seilmelidir. Dk basnl buharda APS normuna uygun ST 37 malzemeden doalgaz borular 6 bar basnca kadar kullanlabilir. Yksek basnl buharda ise ST 42 kalitede elik ekme borular kullanlmaldr. 3. 4. Buhar tesisatnda kresel vana kullanlmamaldr. Kresel vana ani olarak alrsa, tesisat borularnda ok hzl snma sonucu ani uzamalar meydana gelebilir ve branmanlar kopabilir. Buhar hattnda ve kolektrn altnda mutlaka kondenstop grubu olmaldr. Bu grupta kondenstopun alp almadn, kaak olup olmadn anlamak iin mutlaka gzetleme cam veya kondenstop kontrol cihaz kullanlmaldr. 5. 6. 7. 8. Eanjr devresinde eanjrn vanalar kapatldnda patlamasn engellemek iin mutlaka emniyet ventili kullanlmaldr. Eanjre buhar stten gelmeli, kondenstop grubu olmaldr. Buhar tesisatlarnda genellikle maliyeti daha ucuz olduu iin U-tipi eanjr kullanlr. Buhar akmlatrleri kazandan gelen buharn depoland basnl kaplardr. Buhar depolanmas sayesinde kazan daha kk kapasitede seilebilir ve ani buhar ekilerinde kazan boylarnn yanma riski ortadan kalkar. Buhar akmlatrlerinde de dier basnl kaplarda olduu gibi emniyet Ventili kullanlmaldr. 9. Almanya da 5 bar buhar basncndan sonra, PN 16 yerine PN 40 boru kullanm tercih edilmektedir. Bu zm pahal gelirse 10 bar basncna kadar buhar tesisatnda hi olmasa kolektrdeki vanalar PN 40 olmaldr.

Sayfa - 13

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas

C) KONDENS DEVRES NOTLARI 1. Ak buhar kullanlan tesislerde, yani retilen buharn alnp darya atlarak kullanld tesislerde, kondens tankna yumuatlm su takviyesi yaplr. Byle durumlarda kondens tankndan kazana gelen su souk olabilir (40-50C veya daha souk ). Bu arada kazann 130C veya daha scak mertebelerinde olduunu dnrsek, kazanda gerinmeler oluur. Ayrca kazandaki su scaklnn kullanlan yaktn youma scaklnn altna dmesi durumunda (rnein 6 No fuel-oil iin 130C) buhar kazanlar duman borularnda asit oluur, bu da kazanlarn abuk delinmesine sebep olur. Bu yzden kazan ve kondens tank arasna, kazana giren su scakln arttrmak iin bir kazan besi suyu stma eanjr konulmaldr. Eanjr koyulduu zaman, kondens pompalarn hesaplarken eanjrn basn kaybn dikkate almak gerekir. 2. 3. Trkiye de ciddi projelere bakldnda kondens tank ile kondens tank ile kazan arasna eanjr koyma oran % 15 den fazla deildir. 5 ton/h kapasitesinde 3 atlk bir buhar kazannn kondens pompasnn debisi: 5 ton / h den byk, basnc da 30 mss dan byk olmaldr. Bu pompalar hesaplarken pompa debisini buhar debisi ile ayn seip, basncn kazan basnc+pompa kazan arasndaki basn kayplar toplamndan 1-2 at byk semek daha uygundur. Pompa erisinin yataya yakn olmas nemlidir. 4. 5. Ani buhar ekilerinde, borularn susuz kalp zarar grmemesi iin kondens pompalar buhar kapasitesinin % 20-25 i kadar byk olmaldr. Buhar akmlatrlerine ihtiya olup olmad ayrca kontrol edilmelidir. Kondens pompalarnda mekanik salmastra her zaman gerekli deildir ( kondens pompalarndaki su maksimum 100C mertebelerindedir). Normal salmastra 120-130C lere kadar kullanlabilir. Mekanik salmastrann deiimi iin genellikle pompay skp, fabrikaya gndermek gerekmektedir. 6. 7. 8. Buhar tesisatnda kullanlan kondens tanknn iersinde bulunan amandra bakrdr. Bu amandra scaktan etkilenmemesi iin plastik yerine bakrdan yaplr. Kondens tankna yumuatlm su verilmelidir. Kondens tank kazan besi pompalarnn seviyesinin 40-50 cm stne yerletirilmelidir. Bylece kazan besi pompalarnn emilerinde oluabilecek kavitasyon engellenir. Kondens deposunda su scaktr. Pompa emiinde dk basn nedeniyle buharlama oluur. Buhar kabarcklar pompa arklarn tahrip eder ve bunlarn sk deimesine neden olur. Depo yukarda olunca, statik basn nedeniyle emiteki dk basn engellenir. 9. Kondens tank kndaki vana ve besi pompalar ile kondens tank arasndaki vanalar buhar vanas olmayabilirler. Ancak kazan besi pompalar kndaki vanalar ve kazan giriindeki vana en az PN 16 buhar vanas olmaldr. Sistemdeki dier tm vanalarn buhar vanas olmas gerekir. Kondens tanknn boaltma vanas genelde DN 50 seilir ve bu buhar vanas tipinde olmaldr. 10. Kondens pompas ile kazan arsndaki boru yukardan gidecek ise, hava tp konulmaldr. 11. Farkl basnlardaki kondensler ayn boru ile toplanmaz. Her basntaki kondens ayr ayr toplanp, kondens kabna ayr girmelidir.

Sayfa - 14

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas

D) TERMK DEGAZR NOTLARI 1. Buhar sistemlerinde kazana beslenen suyun iinde erimi gaz (zellikle oksijen) bulunmamaldr. Bunun iin buhar sistemlerinde genellikle termik degazrler kullanlr. Termik degazr kullanm ile ilgili alt snr basn deeri 6 bar olarak verilebilir. 6 bar basncn zerinde buhar sistemlerinde termik degazr mutlaka kullanlmaldr. 2. Termik degazrler atmosferik ve basnl olarak ikiye ayrlr. Yaygn olarak kullanlan atmosferik degazrlerde yaklak 0,2 bar basn altnda 102 -105 C scaklklarda gaz giderme ilemi yaplr. Bu scaklkta yaplan gaz gidermede suyun iindeki erimi gaz oran 0,1-0,2 ppm mertebelerine kadar indirilebilir. 3. Su iindeki gaz miktar basnca ve scakla baldr. Suyun zerindeki basn arttka ve su souduka iinde erimi olarak kalabilecek gaz miktar artar. rnein 20C de atmosferik basnta 1 lt suda 18 cm3 hava olabilirken, 90C de bu deer 4 cm3 e der. Buna karlk 1 bar basnta 90C scaklktaki suda 15 cm3 hava bulunabilir. 4. 5. 6. 7. 8. Gazlarn cinslerine gre de suyu terk etme scaklklar farkldr. Atmosferik basnta CO2 80C mertebelerinde ayrlrken, Oksijen (hava) 102 C de ayrlr. Basnl degazrlerde basn altnda 140 C kadar scaklklara kadar klr. Degazr, kazan besi pompasnn 4-5 m yukarsna yerletirmek gerekir, bylece pompa yerleiminde kavitasyon olumaz. Degazrn ierisindeki tavalar mutlaka paslanmaz elikten yaplmaldr. in dorusu tm degazr elikten yapmaktadr, ancak degazrn domunun satan yapld durumlarda mevcuttur. Dk basnl degazrlerin knda su scakl 102-105 C mertebesindedir. Eer sistemde 6 Nolu fuel oil kullanlyor ise degazr kna bir eanjr koymak ve kazana giren su scakln 130C ye karmak kazan mrn arttracaktr.

Sayfa - 15

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas

E) YAKIT DEVRES NOTLARI 1. Buharl tesislerde yakt tanklarn stmada kullanlan buharn kondensi, yaa karmas riski nedeniyle genellikle dar atlr, bylece hem enerji, hem su ve hem de bu suyu artlandrmak iin kullanlan kimyasallar dolays ile byk bir maliyet kayb ortaya kar. Bunun iin gelitirilen zel sensrler yardm ile yaa su kartn belirleyip, kondensi hemen dar otomatik olarak atmak mmkndr. Bu cihazlarn kullanm ile byk bir kar salamak mmkndr. 2. 3. 4. Istma eanjrnden kan yaktn scakl 6 numaral Fuel-oil de 130C, 5 numaral fuel-oil de 110C dir. Fuel-oil de viskozite arttka iindeki kkrt oran artar. Bu kkrtte youma srasnda slfirik asite dnr. Slfirik Asit kazan borularnn delinmesine neden olur. Yakt hatlarnda fuel-oil stlarak akc hale getirilir. Fuel-oil in iyi plverize olabilmesi iin yeterince akc olabilmesi gereklidir. Bu da stlarak yaplr. 6 numaral fueloil in brlr lans kndaki basnc 25 bar ve scakl ise 130C mertebelerindedir. 5. 6. 7. Eer fuel-oil az stlrsa plverize olmaz. Eer fuel oil ok stlrsa, bu seferde dili yakt pompalarnda kavitasyon yaratp pompalara zarar verir. Yakt depolar ve kondens deposuna ne doru %1 eim verilmelidir. Boaltma musluu da n tarafa monte edilmelidir. Yakt depolarnn dolum borular, dolum srasnda ar yakt buharlamasn nlemek iin, depo alt seviyesine gre 20-30 cm mesafeye kadar indirilmelidir. Buharlaan yaktn bir ksm havalk borusundan dar kaaca iin az da olsa kayp ve tehlike riski vardr. 8. 9. Fuel oil depolarnn stclar, depo altndan itibaren max. 10 cm ykseklie balanmal ve fuel oil k alt tarafndan olmaldr. Dili tip pompa, ya filtresi, buhar tutucu gibi elemanlarn kolaylkla sklp, taklabilmeleri iin lzumlu yerlere konik rakorlar monte edilmeli veya Flanl balant yaplmaldr. 10. Fuel oil depolar 50 mm, kondens tank 80 mm kalnlkta cam pamuu ile izole edilmeli ve zerleri 0,5 mm galvaniz sa ile kaplanmaldr. 11. Yakt borularnn bir tamirat annda boaltlabilmeleri iin F.P.I. istasyonu ynnde % 1 eim verilmeli ve birer adet boaltma musluu konulmaldr. 12. Yakt dolum borularna yakt depolar ynnde % 2 eim verilmelidir. 13. Yakt depolarnn havalk borular ise cihazlar ynnde % 1-2 eimli olmaldr.

Sayfa - 16

ETM NOTLARI 17 Kaynar Su, Kaynar Su, Kzgn Ya ve Buhar Sistemleri Pratik Notlar ve Birbiri ile Karlatrlmas

F) BUHAR KAZANI DEVRESNDE DKKAT EDLECEK PRATK NOTLAR 1Brlrn monoblok veya rotary olmas halinde, ab2abcdFuel oil sirklasyon pompas basnc 3 at yeterlidir. Fuel oil sirklasyon hattndaki armatrler PN 10 veya iber vana olabilir. Tm yakt transfer pompalar ve filtreleri buhar ceketli tip seilmelidir. Fuel oil transfer borular ile birlikte refakat stcs olarak buhar borular monte edilecek ve birlikte izole edilecektir. Ana yakt deposu, gnlk yakt deposu ve buhar ceketli yakt pompalarnda dk basn buhar kullanlmas tavsiye ederiz. Ana yakt deposu dolum ve taban stclarna, tanker stcsna, gnlk yakt deposu serpantinlerine ve buhar ceketli yakt filtrelerinde dk basnl buhar kullanlmasn, yakt stma eanjrlerinde ise 4 at veya daha yksek basnl ( max. 8 at ) buhar kullanlmasn neririz. 3Kazan yzey blf knn flash buhar abc4ab56Termik degazr domuna Alak basn buhar kolektrne Kondens deposu taban stcsna ( delikli boruyla ) verilebilir Souk sistemin ilk devreye alnmasnda yararldr Dezavantaj ise; by pass vanas ak kalrsa buhar kaybna neden olur

6 No lu fuel oil kullanlmas halinde,

Kondenstop grubunda by pass vanas kullanlmas:

Buhar kazan dipblf ( zaman ayarl ) timer kontroll alr. Yksek basn hatlarnda kondens hattnda kondenstoptan nce kondenstop kontrol sistemi bulunmaktadr. Alak basn hatlarnda ise, kondenstoptan sonra yerletirilecek gzetleme cam ile yetinilebilir.

7-

Buhar kazanlarndaki armatrlerin tamam ( vana, pislik ayrc, ekvalf v.b. ) elik dkm ( PN 25- 40 ) kullanlmas daha gvenlidir.

KAYNAKLAR

1- Buhar Tesisatlar ve Buhar Cihazlar El Kitab NTERVALF 2- Issan almalar No. 252 Buhar Tesisat ISISAN 3- Trk Tesisat Mhendisleri Dernei Dergisi Temel Bilgiler ve Uygulamalar Eki
Sayfa - 17