GNE ENERJS POTANSYEL ve UYGULAMALAR

1. GR Gerek sanayileme gerekse bireylerin daha iyi yaam istekleri gnmzde enerji tketimini nemli lde arttrmaktadr. Enerji ihtiyacnn karlanmasnda kmr, petrol, doal gaz gibi yaktlar ncelikli olarak kullanlmaktadr. Ancak bu yaktlarn kullanmnda karmza iki sorun kmaktadr. Birinci sorun bu yaktlarn yakn bir gelecekte tkenme olasl, dieri ise sanayilemenin belli yrelerde younlamas sonucu byk oranda fosil yaktlarn kullanmndan kaynaklanan evre kirliliinin artmasdr. Fosil yaktlarn yanmas sonucu CO2, NOx ve SOx emisyonlar nemli deerlere ulamtr. zellikle CO2in neden olduu sera etkisi sonucu dnya scaklndaki artn nmzdeki 40 yl iinde 1.5C ila 4.5C arasnda olaca tahmin edilmektedir. Ayrca SOx atmosferik olaylarla asit yamuru olarak yeryzne geri dnerek ekolojik dengeleri tmyle etkilemektedir. Dnya genelindeki bu iki soruna ek olarak lkemiz iin bir dier sorunda enerji tketiminin yaklak %60nn yurtdndan karlanmaktadr. Enerji tasarrufu konusunda ciddi nlemler alnmas halinde genel enerji talebinin %20-30 orannda drlmesi mmkn olabilecektir. Ancak alnabilecek tm nlemler art eilimini ancak frenliyebilecektir. Bu sorunlarn almas yeni enerji kaynaklarnn aratrlmasn ve mmkn olan sektrde kullanmn gndeme getirmektedir. Bu amala gne, rzgar, jeotermal, biyoktle gibi yenilenebilir enerji kaynaklarnn deiik sektrlerde uygulanabilmesi iin aratrmalar srdrlmektedir. 2. GNE ENERJS POTANSYEL lkemiz gne kua ad verilen ve gne enerjisince zengin bir blgede yer almasna karn gne enerjisinden yeteri kadar faydalanlamamaktadr. lkemizde ortalama yllk toplam gnelenmes sresi 2640 saat, yllk gne enerjisi nm iddeti 1311 kWh/m olarak belirlenmitir. Blgelerimize gre gne enerjisi potansiyelinin dalmn incelersek yllk ortalama gne nm iddetinin Gney Dou Anadolu Blgesinde 1491.2 kWh/m, Akdeniz Blgesinde 1452.7 kWh/m, Anadolu Blgesinde 1432.6 kWh/m, Ege Blgesinde 1406.6 kWh/m, Dou Anadolu Blgesinde 1398.4 kWh/m, Marmara Blgesinde 1144.2 kWh/m olduu gzlenmektedir. Yllk ortalam gne nm iddetinin en dk (1086.3 kWh/m) olduu blgemiz ise Karadeniz Blgesidir. Gnelenme sreleri dikkate alndnda Gney Anadolu Blgesinin ylda 3015.8 saat ile en zengin blgemiz olduu grlmektedir. Akdeniz Blgesinde 2923.2 saat, Ege Blgesinde 2726.1 saat, Anadolu Blgesinde 2711.5 saat gnelenme sresi grlrken, Dou Anadolu Blgesinde 2692.5 saat , Marmara Blgesinde 2525.7 saat, Karadeniz Blgesinde ise 1965.9 saat olarak saptanmtr [1,8]. 3. GNE ENERJS UYGULAMALARI Gne enerjisi uygulamalrn dk scaklk (20-100C), orta scaklk (100-300C) ve yksek scaklk (>300C) olmak zere grupta toplayabiliriz. En yaygn uygulamalardan bazlar Tablo 1de verilmektedir. Tablo 1. Gne Enerjisinin En Yaygn Uygulamalarndan rnekler Dk Scaklk Uygulamalar Kullanm scak suyu eldesi Konut stlmas-soutulmas Sera stlmas Tarm rnlerinin kurutulmas Yzme havuzu stlmas

 Gne ocaklar ve frnlar Deniz suyundan tatl su eldesi Tuz retimi Sulama Toprak solarizasyonu PV sistemler Orta Scaklk Uygulamalar Endstriyel kullanm iin buhar retimi Byk stma-soutma sistemleri Yksek Scaklk Uygulamalar Gne frnlar 4. LKEMZDE GNE ENERJS UYGULAMALARI 4.1. Gne Mimarisi lkemizde 1995 ylnda konut sektr pay toplam tketiminin %28ini oluturmutur.nmzdeki 20 yl iinde konut sektrnde tahminlenen enerji tketim miktar ve toplam tketim iindeki paylar Tablo 2de grlmektedir. Tablo 2. Konut Sektr Enerji Tketim Tahminleri 2000 2005 2010 2020 Tketim (BinTEP) 22624 27726 33632 48061 % 31 30 27 21 Konut sektrnn toplam tketim iindeki paynn 2020 ylna dek azald ancak tketimin 20 yl iinde 22624 BinTEPten 48060 BinTEPe ykseldii grlmektedir. Istma amal bu tketimin lke koullarna ve binann zelliklerine bal olarak nemli bir blmnn gne enerjisinden karlanmas mmkndr. Bu konuda yaplacak almalar mevcut binalarda ve gne mimarisine uygun tasarmlardaki uygulamalar olarak iki grupta toplayabiliriz. Mevcut binalarda enerji tketimi olduka yksektir. Bina ynlendirilmesinin ve evre yaplarn uygun olmas durumunda gne enerjisi teknolojileri uygulanarak enerji tketimleri azaltlabilir. at ve pencerelerin deitirilmesi, bina kullanm fonksiyonlarnn yeniden dzenlenmesi, stma ve havalandrma sistemlerinin deitirilmesi, bina cephelerinin onarlmas, gne enerjisi teknolojilerinin uygulanmasnda nemlidir. Haval kollektrlerin kullanm, gney cephede sera haline dntrlm balkonlar, kuzey cephede caml gei galerileri, iyi tasarlanm pencereler, ilave yaltm gibi uygulamalar ile mevcut binalarda gne enerjisi katks arttrlabilir. Hollandada Tilburg kentinde Reiste Hoeve apartmannda yakt tketimi %30 orannda azaltlmtr. Gne enerjisi sistemlerinin bu azalmaya katks %64 orannda olmutur [3,4,5,6,7]. Gne mimarisine uygun tasarmlarda bina stlmasnda aktif ve pasif stma teknikleri uygulanmaktadr. Aktif sistemlerde snn yani gne enerjisinin toplanmas ve stlacak hacimlere iletilmesi mekanik elemanlar yardmyla gerekletirilir. Gne enerjisi toplayc devresindeki alma akkan yardmyla s, depolama nitesine ve stlacak ortama aktarlr. alma akkan olarak kullanlan su veya havann sistemde dolam pompa, fan gibi cihazlar yardmyla salanr. Pasif stma sisteminde ise gne enerjisinin toplanmas ve stlacak ortama iletilmesinde mekanik elemanlar gerekli deildir. Bu sistemde gne enerjisinin toplanmas iin binann gney cephesinde yeterli byklkte geirgen yzey ve snn absorpsiyonu, depolanmas ve datm iin de sl ktle kullanlr. Temel prensipleri verilen pasif stma sistemlerini direkt kazan, indirekt kazan ve ayrlm kazan olmak zere grupta incelemek mmkndr. Direkt kazan ynteminde gne enerjisi binamzn gney cephesine yerletirilmi cam alandan yaam hacmine gelir. Gney penceresi gnein izledii mevsimsel yrnge nedeniyle kn maksimum gne enerjisi giriini, yazn ise minimum gne enerjisi geiini salar. Burada yaam hacmi toplayc ilevini yerine getirir. Gelen gne enerjisinin bir ksm

hacmin stlmasnda kullanllrken, kalan da hacmi oluturan elemanlar tarafndan absorbe edilir. lkemizde eitli stma tekniklerinin uyguland aratrma amal almalar Ege niversitesi, Maden Tetkik Aratrma Enstits, Erciyes niversitesi, Ankara Bykehir Belediyesi, stanbul Teknik niversitesi, ukurova niversitesi, Orta Dou Teknik niversitesi tarafndan gerekletirilmitir. 4.2.Gne Enerjisiyle Kurutma Trkiyede sanayinin ulat dzey srekli artmasna karn ya ve kuru tarmsal rnlerimizin ekonomi iindeki pay nemini korumaktadr. lkemizde her eit sebze ve meyve yetitirilmektedir [8]. retim dneminde taze olarak tketilen bu rnlerin, nemli bir blmde kurutulmaktadr. Kurutma ilemi ile tketim sresinin uzatlmas mmkn olabilmektedir. Hazr gda reten sanayinin gelimesi ile kurutulmu rnlere talep her geen gn artmaktadr. Kurutulmu rnlerin eldesinde ak sergide doal koullarda kurutmada rn kalitesi iklim koullarna bal olmakta, toz, ku, bcek gibi canllar tarafndan kirletilmesi hijyen sorununu gndeme getirmekte ve rnlerimiz ekonomik deeri retim aamasnda kaybetmektedir. Suni kurutma ise enerji giderlerinin yksek olmas nermli bir sorun olarak karmza kmaktadr. Tarmsal rnlerin d satmnda karlalan sorunlarn almas kurutma ileminin kapal sistemlerde gerekletirilmesiyle mmkndr. Yresel koullara uygun olarak tasarlanacak kurutucularda enerji kayna olarak gne, jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm mmkndr. rn tipi ve yre koullarna uygun kurutucu modellerinin belirlenmesi konusunda niversitelerimizde mevcut bilgi birikimi yeterli dzeydedir. Sistemin uyglanmasn tevik etmek zere reticilere teknik bilgilerin aktarlmas yannda finansal destek salanmas iin gereken dzenlemeler ilgili kurumlarca gerekletirilmelidir. 4.3.Enerjili Scak Su Hazrlama Sistemleri Ticari olarak en uygun kullanm olan gne enerjisi uygulamalarndan biri olan gne enerjili scak su hazrlama sistemleri (SSHS) kollektr, s transfer akkan, depo, balant elemanlar ve dier yardmc donanmlarda oluur [9,10]. Tek veya iki depolama tankl direkt/ indirekt gne enerjili SSHSi geri boaltmal gne enerjili SSHS, alma akkan soutkan olan sistemler, pasif faz deiimli SSHS gibi tasarmlar gelitirilmi uygulamaya alnmtr. lkemizde gne enerjili scak su hazrlama sistemleri ile ilgili olarak Nisan 1994 tarihli TS 3680 numaral Gne Enerjisi Toplayclar-Dz ve Aralk 1994 tarihli TS 3817 numaral Gne Enerjisi-Su Istma Sistemlerinin Yapm Tesis ve letme Kurallar isimli iki standart bulunmaktadr. Ancak bu standartlara uyulmas zorunlu olmadndan sektr olumsuz etkilenmektedir. Gne enerjili scak su hazrlama sistemlerinde her geen gn yeni teknolojiler uygulamaya alnmasna karn lkemizde bu gelimeler yeterli dzeyde izlenememektedir. Gne enerjili scak su hazrlama sistemlerinde su kolaylkla bulunabilmesi, ucuz olmas ve zelliklerinin uygun olmas nedeniyle en yaygn kullanlan s transfer akkandr. Ancak donma noktasnn dk olmas nemli bir sorundur. Bu sorun yeni sistem tasarmlar veya antifriz zeltilerinin kullanmyla alabilmektedir. Propilen glikol-su, etlen glikol-su, etil alkol-su, silikon yalar, mineral yalar lkemizde nerilen dier alma akkanlardr. Gne enerjisi uygulamalar iin antifrogen N 52%, antifrogen L 52%, thermogen 1693 (Tablo 3) gelitirilen alma akkanlardr [11]. Tablo 3. Transfer Akkan Thermogen 1693n Baz zellikleri Younluk (20C) 1,060-1,070 g/cm kinematik Viskozite (20C) 11-14 mm/s pH 8,5-9,5 zgl s (20C) 2,1 kJ/kgK

(180C) 2,9 kj/kgK Genleme Katsays (20C) 8.10-4 C-1 Buhar basnc (20C) <0,1 mbar (100C) 1 mbar (150C) 10 mbar Is iletkenlik katsays 0,16-0,17 W/mK Kullanm Aral (-10C)-((+160C) 4.4 PV Sistemleri Deniz fenerleri, iletiim sistemleri,park,bahe,otoyol aydnlatmas,trafik sinyalizasyonu,ulusal elektrik ebekesinin ulamad krsal yrelerdeki elektrik gereksiniminin karlanmas,tarmsal amal sulama iin PV sistemlerinin kullanm mmkndr. Ege niversitesi Gne Enerjisi Enstitsnde konutlarn aydnlatlmas, sulama sistemlerinin altrlmas konularnda PV sistem uygulamalar ile ilgili aratrma projeleri yrtlmektedir. 4.5.Gne Enerjisi ile Soutma ve klimlendirme Gerek iklimlendirme gerekse gda maddeleri, ila gibi rnlerin bozulmadan saklanabilmesi iin gerekli soutmann eldesinde gne enerjisinden yararlanmak mmkndr. Genelde soutma gereksiniminin olduu dnem, gne nm iddetinin en yksek olduu yaz aylarna rastlamaktadr. Scak iklim blgelerinde soutma amal elektrik tketimi toplam elektrik tketiminin yaklak %40`n oluturmaktadr. Gne enerjili ak evrimli absorpsiyonlu soutmann iklimlendirme amal gelitirilmesi, bro tipi buzdolabnn gne enerjili destekli altrlmas, gne pili ile alan peltier elemanl soutucu konulu aratrmalar deneysel olarak Gne Enerjisi Enstits`nde gerekletirilmitir. 5.ETM RETM-ARATIRMA ETKNLKLER Hacettepe niversitesi, Yldz Teknik niversitesi, Karadeniz Teknik niversitesi, ODT, Ankara niversitesi, Dokuz Eyll niversitesi, Marmara niversitesi, Erciyes niversitesi ve Ege niversitesinde gne enerjisi konusu lisans veya lisans st eitim programnda yer almaktadr. Ege niversitesi Gne Enerjisi Enstits`nde ise gne enerjisi ve uygulamalarn ieren konular ayrntl olarak lisansst eitim programna alnmtr. Ayrca gerek lkemiz gerekse Ege Blgesi iin nemli bir potansiyel oluturan rzgar ve jeotermal enerji gibi yenilenebilir enerji kaynaklarnn potansiyelinin belirlenmesi, deiik sektrlere uygulanmas, sistem tasarm konular iin almalar Gne Enerjisi Enstits`nde balatlmtr. Enstit eitim plannda da rzgar ve jeotermal enerji sistemleri, sistem tasarm,uygulamalar konular lisansst dzeyde eitim planna alnmtr. Eitim-retim etkinliklerine ek olarak bu niversitemizde gne enerjisi ve uygulamalar konusunda ok sayda bilimsel aratrma yrtlmektedir. TBTAK Marmara Aratrma Merkezi evre ve Enerji Sistemleri Aratrma Enstitsnde gne enerjisi uygulamalar konusunda ok sayda aratrma srdrlmektedir. Ayrca Elektrik leri Ett daresi`nde gne enerjisi potansiyelinin belirlenmesi,uygulama konularnda almalar srdrlmekte ve dier aratrma kurumlaryla ortak almalar yrtlmektedir. niversitelerimiz ve dier aratrma kurumlarnda gne enerjisi ile ilgili aratrmalar svl dzlemsel kolektrler, gne enerjili hava stclar, tarmsal rnlerin kurutulmas, gne mimarisi, PV sistemleri ve soutma konularnda younlamtr. Gne enerjisi kolektrlerinde geirgen (transparet) yaltm malzemelerinin kullanm sistem verimliliinin artrlmasnda nemli bir etkendir. Kolektrde bal petei yapsndaki geirgen rt malzemelerinin kullanm sonucu toplayc scaklnn 60C ile120C arasna hatta yksek scaklklara ulamas mmkndr,[12].

lkemizdeki zorlanm dolaml gne enerjili scak su hazrlama sistemlerinde gmlekli ve/veya serpantinli boyler, doal dolaml sistemlerde ise scak ve souk su depolarndan oluan iki depolu uygulamalar yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu amala gelitirilen scak su hazrlama ve snma amal sistemde ise scak su deposunda snn istenilen blgeye aktarlmas iin depo iinde ynlendirmeler yaplmtr,[13]. Konik olarak imal edilen deponun altnda bulunan s deitiriciye kolektrden gelen scak su verilerek depoda suyun en souk olduu blgede s transferinin gereklemesi salanr. Burada alnan s deponun daha st blgesindeki ikinci s deitiricisi yardmyla hacim stma amal kullanma sunulur. nc s deitirici ise kullanm suyunun stlmasn salamaktadr. Depo yaps nedeniyle scaklk tabakalamas salanabilmektedir. Gelitirilen bir dier su deposunun i ksmnda konik yapda kulanm scak suyu hazrlama amal bir i depo bulunmakta ve souksu girileri ile souk su klar teetsel olarak gerekletirilmektedir,[14]. Kolektrden alnan s kanatl s deitirici kullanlarak depodaki akkana aktarlmakta ve sistemde scaklk tabakalamas yeterli dzeyde gerekletirilmektedir. Depo d gmleinde deiik kullanm amal balantlar bulunmaktadr. lkemizde svl dzlemsel kolektr retimi ylda 400-500 bin m dzeyinde olup bu retimin yaklak te biri yurt dna satlmaktadr, [15]. Son yllarda selektif yzey retim almalar aratrma kurumlar ve retici firmalar ibirlii ile balatlm olup ticari retime geilmitir. 6. SONU VE NERLER lkemiz gne, rzgar, jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklar bakmndan olduka zengin olmasna karn bu kaynaklarn kullanm potansiyeli gerektirdii lde gereklememektedir. Kullanmn yaygnlatrlmas iin yaplmas gerekli almalar tantm ve eitim etkinlikleriyle yasal dzenlemeler altnda toplamak mmkndr: 6.1 Tantm ve Eitim Etkinlikleri Uygulayclara ynelik kurslar dzenlenmelidir. niversitelerin mimarlk, ehir planlamas blmlerinde zorunlu ders olarak gne mimarisini ieren dersler okutulmaldr. Yurdun deiik blgelerinde alternatif enerji uygulamalarn ieren rnek (konut-resmi daire-okul) binalarn yaplmas tevik edilmelidir. Bunlarn stmasoutma-elektrik ihtiyalar yenilenebilir enerji kaynaklar ile karlamaldr. Topluma yenilenebilir enerji sistemlerini tantc TV filmleri, bilgilendirme kitapklar hazrlanmaldr. Mhendislik fakltelerinde (zellikle Makina, Kimya, Elektrik Blmleri) yenilenebilir enerji sistemleri ile ilgili dersler okutulmaldr. Orta retim kurumlarnda yenilenebilir enerji sistemleri ve enerji tasarrufu konular eitim programlarnda yer almaldr. lkemiz iin gne enerjisinin evsel ve endstriyel kullanm potansiyeli, mevcut almalar belirlenmelidir. 2020 yllarnda gne enerjisinin bu kullanmdaki yeri ancak bu kapsaml analizlerle belirlenebilecektir. 6.2 Yasal Dzenlemeler Yeni yerleim blgelerinde konutlarn planlamasnda gne enerjisinden yararlanmay salayacak yasal dzenlemeler yaplmaldr. Konutlar, resmi, zel iyerlerinde s yaltm uygulamas etkin olarak kontrol edilmelidir. Toplu konut idaresi ve belediyelerce yaplan inaatlarda yenilenebilir

enerji kaynaklar uygulamalar tevik edilmelidir. Dzlemsel toplayclarn retiminde standartlarn uygulanmasnda zen gsterilmelidir. Gne enerjili scak su hazrlama sistemlerinde vergi iadesi indirimi yaplmaldr. Yeterli yaltm uygulayan ve gne mimarisine uygun olarak tasarlanm konutlarda vergi indirimi uygulanmaldr. Yeni yerleim birimlerinin planlanmasnda yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmn salayacak nlemler alnmaldr. Gne enerjisi uygulamalar ile ilgili standartlar gzden geirilmeli ve ihtiya duyulan alanlarda yenileri hazrlanmaldr.