BLM 3:

BASIN VE AKIKAN STAT

BASIN NEDR?
Bir akkan tarafndan birim alana
uygulanan normal kuvvete basn denir
Basn birimi N/m
2
olup buna pascal (Pa)
denir.
1 kPa = 10
3
Pa 1 MPa = 10
6
Pa
1 bar = 10
5
Pa
1 psi = 0.069 bar
Binek otomobil lastii yaklak 30 psi = 2
bar
Etkin, mutlak ve vakum basnc
Bir Noktadaki Basn
Akkan ierisinde herhangi bir noktadaki
basn her ynde ayndr.
Basncn bykl var, ancak yn
yoktur. Dolaysyla skaler bir byklktr.
Basn derinlikle nasl deiir?
Basn, akkan arlnn bir sonucudur ve
yerekimi bulunan bir ortamda sadece dey
ynde deiir. Basncn derinlikle deiimi
iin yandaki akkan ktlesine denge art
uygulanrsa,
2 1
0
0
z z
F ma
P x P x g x z
= =
A A A A =

2 1 s
P P P g z z A = = A = A
O halde basn derinlikle dorusal olarak artar.
Basn yatay ynde deimez.
Basncn derinlikle deiimi
Bir sv ierisindeki basn kabn eklinden
bamszdr.
Pascal lkesi
Kapal bir kaptaki
akkana uygulanan d
basn, akkan
ierisinden her noktadaki
basnc o oranda artrr.
Pistonlar ayn seviyede
alrsak:



Burada A
2
/A
1
oranna
ideal mekanik fayda ad
verilir.
1 2 2 2
1 2
1 2 1 1
F F F A
P P
A A F A
= = =
Manometreler
Akkan ierisinde Az
kadarlk bir ykseklik fark
AP/g byklne
karlk gelir.
Bu ilkeye gre
tasarlanm dzenek
veya cihazlara
manometre denir.
Tipik bir manometre
yandaki gibidir.
Byk basnlar iin
ykseklikten tasarruf
etmek amacyla civa gibi
youn akkanlar
kullanlr.
1 2
2 atm
P P
P P gh
=
= +
ok Tabakal Akkanlar
Her bir stunun basnc AP = gh
ifadesinden hesaplanr.
Basn aa inildike artar (+), yukar
kldka azalr (-).
Ayn akkann iki noktas ayn
seviyedeyse, bu iki noktann
basnlar ayndr.
Bylece bir noktadan balayp gh
terimini aa inildike ekleyerek,
yukar kldka kararak istenen
noktann basnc hesaplanabilir:
2 1 1 2 2 3 3 1
P gh gh gh P + + + =
Basn Dnn Hesaplanmas
Basn dnn
lm en iyi manometre
ile yaplr.
1 noktasndan balanarak
manometre iinden 2
noktasna gelinir. Bu
esnada inerken (+)
karken (-) iaret
kullanlarak P
1
-P
2

hesaplanr.
Borudaki akkan gaz ise,

2
>>
1
ve P
1
-P
2
= gh
olur.
Barometre
Barometreler ak hava basncn lmede
kullanlr.
C atm
atm
P gh P
P gh

+ =
=
Bu yzden barometre
basncna atmosfer basnc da
denir.
C noktasndaki civa buharnn
basnc ok kktr ve sfr
alnabilir. Dolaysyla akkan
stununun arl alttan
etkiyen atmosferik basn
kuvveti ile dengelenmelidir.
Atmosfer basnc ykseklere
kldka der ve bunun
birok etkisi olur: piirme
sresi, burun kanamas, motor
performans, uaklarn
performans vb..
YZEYLERE GELEN HDROSTATK
KUVVETLER
Atatrk Baraj (anlurfa)
DZ YZEYLER
Dz yzeye gelen hidrostatik
kuvvetler bir paralel kuvvetler
sistemi oluturur.

Amacmz bu tr yzeylere gelen
hidrostatik kuvvetleri ve etki
noktalarn (basn merkezi BM)
belirlemektir.

Yzeyin her iki yanna da etkimesi
halinde atmosfer basncnn etkisi
dikkate alnmaz. Bylece sadece
etkin basnla alm oluruz.
ekil 3-24
Dz Yzeye Gelen Kuvvet
Plaka zerinde herhangi bir noktadaki basn


0 0
sin P P gh P gy u = + = +
0 0
( sin ) sin
R
A A A
F PdA P gy dA P A g ydA u u = = + = +
} } }
1
c
A
y ydA
A
=
}
Arlk merkezinin tanmndan:
Bileke Kuvvet
Homojen (sabit younlua sahip) bir svya tamamen
daldrlan dz bir yzey zerine etki eden bileke kuvvet,
yzeyin ktle merkezindeki basn ile yzeyin alannn
arpmna eittir (ekil 327).
0 0
( sin ) ( )
R c c c ort
F P gy A P gh A P A P A u = + = + = =
Bileke Kuvvetin Yeri
Bileke kuvvetin etki izgisi ile yzeyin
kesime noktasna BM denir.
Yzeyin ktle merkezi ile BM, alan yatay
olmadka st ste akmaz.
BM, moment alnarak bulunur:

0
2
0
( sin )
sin
p R
A A
A A
y F yPdA y P gy dA
P ydA g y dA
u
u
= = +
= +
} }
} }
0 ,
sin
c xx O
P y A g I u = +
Alan 2. momenti veya alan
atalet momenti
BMnin hesab
eitli kaynaklarda verilen atalet momentleri alann ktle
merkezinden geen eksene gre tanmldr (burada ise
eksen takm alann ktle merkezinden gememektedir)
Ancak Paralel Eksen Teoremi ile bu sorun da kolaylkla
alabilir:
2
, ,

xx O xx c c
I I y A = +
| |
,
0

/( sin )
xx c
p c
c
I
y y
y P g A u
= +
+
Bylece BM:
Ancak
0
0 P =
ise;
,

xx c
p c
c
I
y y
y A
= +
Baz dz yzeyler ve zellikleri
Basn Prizmas: Geometrik yol
Dz bir yzey zerine etki eden
kuvvetler, taban (sol yz)
yzeyin alan, ykseklii de
basn olan bir hacim meydana
getirir.

Bu prizmann hacmi, istenen
bileke kuvveti, ktle merkezinin
yzey zerindeki izdm ise bu
kuvvetin etki noktasn verir.
Baz zel Durumlar
rnek: Batm Bir Arabann Kapsna
Etkiyen Hidrostatik Kuvvet
Ar bir araba, kaza sonucu gle uarak
tekerlekleri zerinde gln tabanna
kmtr (ekil 331). Arabann
kaps 1.2 m yksekliinde ve 1 m
eninde olup st kenar suyun serbest
yzeyinden 8 m aadadr. Kap
zerindeki hidrostatik kuvveti ve
basn merkezinin konumunu
belirleyerek srcnn kapy ap
aamayacan tartnz.
Kabuller
1 Gl taban yataydr.
2 Yolcu kabini ieri su szdrmayacak ekilde iyi
yaltlmtr.
3 Arabann kaps dik bir dikdrtgensel plaka olarak
dnlebilir.
4 eri su girmedii iin kabin ierisindeki basn
atmosferik olarak kalmakta ve dolaysyla ierdeki
havann skmas sz konusu deildir. Bu yzden,
kapnn her iki tarafna da etkimesinden tr atmosferik
basn hesaplamalarda dikkate alnmaz.
5 Arabann arl, zerine etkiyen kaldrma kuvvetinden
daha fazladr.
zm
2
(84.4kN/m )(1m 1.2m) 101.3kN
R ort
F P A = = =
( / 2)
ort c c
P P gh g s b = = = +
3 2 2
2
1kN
(1000kg/m )(9.81m/s )(8 1.2/ 2m) 84.4kN/m
1000kg.m/s
| |
= + =
|
|
\ .
2 2
1.2 1.2
8 8.61m
2 12( / 2) 2 12(8 1.2/ 2)
p
b b
y s
s b
= + + = + + =
+ +
ERSEL YZEYLER
Erisel yzey zerine etkiyen hidrostatik kuvvetin yatay
bileeni, yzeyin dey izdmne etki eden hidrostatik
kuvvete eittir (hem byklk hem de etki izgisi olarak).
Erisel yzey zerine etkiyen hidrostatik kuvvetin dey
bileeni, yzeyin yatay izdmne etki eden hidrostatik
kuvvet ile akkan blounun arlnn toplamna (zt
ynde etkiyorsa, farkna) eittir.

H x
F F =

V y
F F W = +
2 2
R H V
F F F = +
Erisel Yzeyler
Erisel yzey sv zerinde
kalyorsa, sv arl ve
hidrostatik kuvvetin dey
bileeni zt ynlerde etkir
Basn kuvvetlerinin yzeye dik
olmas ve hepsinin de
merkezden gemesinden tr,
dairesel bir yzey zerine etki
eden hidrostatik kuvvet daima
dairenin merkezinden geer.

H x
F F =

V y
F F W =
ok tabakal akkanlarn dz
yzey zerine etkisi
ok tabakal bir akkan ierisinde dalm bir yzey zerindeki
hidrostatik kuvvet, farkl akkanlar ierisinde kalan yzeyleri ayr
ayr gz nne almak suretiyle belirlenebilir
, , R R i c i i
F F P A = =

rnek 3-9
A noktasndan mafsall 0.8 m yarapnda uzun bir silindir, ekil 3
36da grld gibi otomatik kapak olarak kullanlmakta olup su
seviyesi 5 mye ulatnda kapak A noktasndaki mafsal etrafnda
almaktadr. (a) Kapak aldnda silindir zerindeki hidrostatik
kuvveti ve etki izgisini ve (b) silindirin 1 metre uzunluunun
arln belirleyiniz.
Yatay kuvvet:
rnek 3-9: ZM
( / 2)
H x ort c
F F P A gh A g s R A = = = = +
3 2
2
1kN
(1000kg/m )(9.81m/s )(4.2 0.8/ 2m)(0.8m 1m) 36.1 kN
1000kg.m/s
| |
= + =
|
|
\ .
Dey kuvvet:

y ave c taban
F P A gh A gh A = = =
3 2
2
1kN
(1000kg/m )(9.81m/s )(5m)(0.8m 1m) 39.2 kN
1000kg.m/s
| |
= =
|
|
\ .
Akkan blounun 1 m uzunluunun arl (aa ynl):
rnek 3-9: ZM
2 2
( ) ( - / 4)(1m) 1.3 kN W mg g hacim g R R t = = = =
Dey yndeki net kuvvet:
39.2 1.3 37.9kN
V y
F F W = = =
2 2 2 2
36.1 37.9 52.3kN
R H V
F F F = + = + =
Bileke kuvvet:
Kapak almak zereyken tabanda tepki kuvveti
yoktur. Mafsala gre moment alnarak;
sin - 0
R silindir
F R W R u =
0
sin (52.3kN)sin 46.4 37.9kN
silindir R
W F u = = =
Kaldrma Kuvveti
ARCHIMEDES LKES
Bir akkan ierisinde daldrlan cisim zerine etki
eden kaldrma kuvveti, cisim tarafndan yeri
deitirilen akkann arlna eittir ve bu
kuvvet, yer deitiren hacmin ktle merkezi
boyunca etkir.
- ( ) - ( )
K alt st a a a a
F F F g s h A gsA ghA g Hacim = = + = =
Yzen Cisimler:

K
F W =
rnek 3-40: Hidrometre
(a) Bir svnn bal younluunu, saf suya karlk
gelen iaretten itibaren z mesafesinin
fonksiyonu olarak veren bir bant elde ediniz.
(b) 1 cm apnda ve 20 cm boyunda olan bir
hidrometrenin saf su ierisinde yars batm
olarak yzmesi iin (10 cm izgisinde) ierisine
konulmas gereken kurun ktlesini belirleyiniz.
nce suda sonra da sudan daha hafif bir
svda yzme art yazlr ve birbirine
eitlenirse:
, 0
( )
hidro K su su bat su
W F g hacim gAz = = =
, 0
( ) ( )
hidro K a su bat su
W F g hacim gA z z = = = +A
0
,
0
akkan
b a
su
z
z z

= =
+ A
RJT CSM HAREKET
Bu tr bir harekette kayma gerilmesi
olumaz. Dolayyla akkana
etkiyen yalnzca ktle ve basn
kuvvetleridir. Sadece z yn iin bu
kuvvetlerin gsterildii diferansiyel
hacim eleman alalm ve Newtonun
2. yasasn uygulayalm:
( ) F m a dxdy dz a o o = =
,

2 2
s z
P dz P dz P
F P dxdy P dxdy dxdydz
z z z
o
c c c
| | | |
= + =
| |
c c c
\ . \ .
, s x
P
F dxdydz
x
o
c
=
c
, s y
P
F dxdydz
y
o
c
=
c
Rijit Cisim Hareketi
, , ,

s
s x s y s z
F F i F j F k o o o o

= + +
P P P
i j k dxdydz Pdxdydz
x y z

| | c c c
= + + = V
|
c c c
\ .
, B z
F g mk g dxdydz k o o

= =
Toplam yzey (basn) kuvveti:
Ktle kuvveti:
( )
S B
F F F P g k dxdydz o o o

= + = V +
( ) m a dxdydz a o = =
P g k a

V + =
TEMEL DENKLEM
zel Durumlar:
Denklemin ak hali:
0
y
P
a
y

c
= =
c
( )
x y z
P P P
i j k g k a i a j a k
x y z


c c c
+ + + = + +
c c c
zel Durum 1: Statik haldeki akkanlar
0
x
P
a
x

c
= =
c
P
g
z

c
=
c
zel Durum 2: Serbest dme
z
a g =
0
P P P
x y z
c c c
= = =
c c c
Dorusal Yrnge zerinde Sabit
vmeli Hareket
Dorusal bir yrnge zerindeki hareketi xz-
dzleminde inceleyeceiz P=P(x, z)=?:
x
P
a
x

c
=
c
0
P
y
c
=
c
( )
z
P
g a
z

c
= +
c
( , )
P P
dP x z dx dz
x z
c c
= +
c c
( )
x z
dP a dx g a dz = +
Dorusal hareket
( )
x z
P a x g a z A = A + A
Sonlu byklkler cinsinden iki nokta arasndaki basn fark:
Veya;
2 1 2 1 2 1
( ) ( )( )
x z
P P a x x g a z z = +
Orijin (z= 0 ve x = 0) noktasndaki basn
0
P
alnrsa, herhangi bir noktadaki basn;
0
( )
x z
P P a x g a z = +
Yzeyin eiminin belirlenmesi
1 ve 2 noktalarnn her ikisi de serbest
yzeyde seilirse dP = 0 olacaktr.
( ) 0
x z
dP a dx g a dz = + =
Buradan,
tan sabit
izobar x
z
dz a
dx g a
u = = =
+
Bu tr hareketlerde de sv ktlesinin korunduu unutulmamaldr.
rnek 3-12
80 cm yksekliinde ve 2 m 0.6
m kesit alannda ksmen suyla
doldurulmu bulunan bir balk
tank bir kamyonun arkasnda
tanacaktr (ekil 352). Tank
0 km/hden 90 km/h hza 10
saniyede ivmelenmektedir. Bu
ivmelenme srasnda tanktan
su boalmas istenmemesi
halinde, tanktaki balang su
yksekliini belirleyiniz. Tankn
uzun veya ksa kenarnn
hangisinin hareket
dorultusuyla paralel olarak
hizalanmasn nerirsiniz?
zm
2
(90 0) km/h 1m/s
= 2.5m/s
10s 3.6km/h
x
V
a
t
| | A
= =
|
A
\ .
Tanker sadece x-ynnde ivmelenmektedir.
2.5
tan 0 0.255
9.81
x
z
a
g a
u = = + =
+
Durum 1: Uzun kenar hareket dorultusunda:
| |
1 1
( / 2) tan = (2m) / 2 0.255 0.255m
s
z b u A = =
Durum 2: Ksa kenar hareket dorultusunda:
| |
2 2
( / 2) tan = (0.6m)/2 0.255 0.076m
s
z b u A = =
Silindirik Kapta Dnme
2
, 0 ( , )
r z
a r a a P P r z
u
e = = = =
( , )
P P
dP r z dr dz
r z
c c
= +
c c
r
P
a
r

c
=
c
( )
z
P
g a g
z

c
= + =
c
2
( , ) dP r z r dr gdz e =
Yzeyin ekli
Serbest yzeyde dP = 0 alnrsa:
2
( , ) 0 dP r z r dr gdz e = =
2 2 2
izobar
1

2
dz r r
z C
dr g g
e e
= = +
Serbest yzey paraboliktir !.. ekilde r = 0 iin z = h = C olduundan,
c 1
2
2

2
s c
z r h
g
e
= +
Oluan hacim ve zellikleri
2 2 2
2 2
0 0
2 2
2 4
R R
s c c
r r
R
z rdr r h rdr R h
g g
e e
t t t
= =
| | | |
= = + = + =
| |
| |
\ . \ .
} }
2
0
R h t
Tama olmamas halinde (son hacim) = (ilk hacim) olacandan;
2 2
0
4
c
R
h h
g
e
= Bylece en dk derinlik:
2
2 2
0
( 2 )
4
s
z h R r
g
e
=
Yzeyin denklemi:
Maksimum ykseklik fark:
2
2
, maks
( ) (0)
2
s s s
z z R z R
g
e
A = =
Basn dalm
2 2
1 1
2
2
1
( , )
r z
r z
dP r z r dr gdz e =
} } }
2
2 2
2 1 2 1 2 1
( ) ( )
2
P P r r g z z
e
=
Eer (r, z) = (0, 0) noktasndaki basn P alnr ve 2 noktas herhangi
bir nokta olarak dnlrse;
0
2
2
0

2
P P r gz
e
= +
RNEK 3-13 Bir svnn dnme srasnda
ykselmesi
ekil 355te gsterilen 20 cm apnda, 60
cm yksekliindeki dey silindir,
younluu 850 kg/m3 olan bir svyla 50
cm yksekliine kadar ksmen
doldurulmutur. Silindir sabit bir hzla
dndrlmektedir. Svnn kap
kenarlarndan tamaya balayaca
dnme hzn belirleyiniz
ZM
Dnen dey silindir tabannn merkezini orijin (r = 0, z = 0)
alndnda sv serbest yzeyinin denklemi;
2
2 2
0
( 2 )
4
s
z h R r
g
e
=
Buna gre kap eperindeki su ykselmesi r = R alnarak,
2 2
0
4
s
R
z h
g
e
= +
Su dklme seviyesine ulatnda z = 60 cm = 0.60 m
olacandan;
2 2
0.1
0.60 0.50 19.8 rad/s = 189 devir/dakika
4 9.81
e
e = + =

Kap tabannn orta noktasnn kuru kalmas iin devir says ne olmal dersiniz?
EES Ne e Yarar?
rnek 2-72
T, K , Pa s
273.15 1.787 10
-3
278.15 1.519 10
-3

283.15 1.307 10
-3

293.15 1.002 10
-3

303.15 7.975 10
-4

313.15 6.529 10
-4

333.15 4.665 10
-4

353.15 3.547 10
-4

373.15 2.828 10
-4


Suyun dinamik viskozitesinin mutlak scaklk ile deiimi yukardaki
tabloda verilmitir. Tablodaki deerleri kullanarak viskozite iin
= (T) = A + BT + CT
2
+ DT
3
+ ET
4
formunda bir bant gelitiriniz.
Gelitirdiiniz banty kullanarak suyun 50Cde 5.468 10
-4
Pa s
olmas gerektii bildirilen viskozitesini hesaplaynz. Elde ettiiniz sonucu
= D e
B/T
ile verilen Andreas denkleminin sonucuyla karlatrnz (bu
ifadedeki D ve B deerleri, tablodan verilen viskozite verileri kullanlarak,
bulunacak olan sabitlerdir).

ZM
Adm 1: EES ekrannda mu = a+T eklinde rastgele bir fonksiyon
tanmla (mu=viskozite, a=katsaylar, T = scaklk)
Adm 2: Tables mensnden new parametric table se ve verilen
tablo deerlerini iki stun halinde gir.
Adm 3: Plot mensnden X-Y plot se.
Adm 4: Plot mensnden curve-fit se
270 292 314 336 358 380
0.0002
0.0004
0.0006
0.0008
0.001
0.0012
0.0014
0.0016
0.0018
T



= 0.489291758 - 0.00568904387T + 0.0000249152104T
2
- 4.8615574510
-8
T
3
+ 3.5619807910
-11
T
4



= 0.000001475*EXP(1926.5/T)
Andreas denklemi
Eksenleri belirliyoruz.