T.C.

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES

MAKNA MHENDSL BLM

ISI DETRC (EANJR) DENEY

Hazrlayan Yrd.Do.Dr. Ltf NAMLI

SAMSUN

ISI DETRCS (EANJR) DENEY

1. GR Mhendislik uygulamalarnda en nemli ve en ok karlalan konulardan biri, farkl scaklklardaki iki veya daha fazla akkan arasndaki s transferidir. Sz edilen akkanlar genellikle kat bir cidar ile birbirinden ayrlmaktadrlar. Bu cihazlar, s deitiricisi (eanjr) olarak adlandrlmaktadr. Is deitiricileri, endstrinin en nemli s teknii cihazlar olup bunlar; buharlatrc, youturucu, stc, soutucu vb. deiik adlar altnda kimya ve petrokimya endstrilerinin, termik santrallerin, soutma, stma ve iklimlendirme tesislerinin hemen her kademesinde deiik tip ve kapasitelerde grlebilir. 2. DENEYN AMALARI E merkezli bir s deitiricisinde ters akn gsterilmesi, Is deitiricileri iin Termodinamiin Birinci Kanununun yazlmas, Souk blgenin ortalama s tanm katsaysnn ( h ) belirlenmesi ve toplam boyutsuz s gei katsaysnn ( Nu ) hesaplanmas, Dairesel borularda, laminer ak iin Nusselt ve Reynolds saylar iin deneysel sonulara dayanan ampirik bir bantnn elde edilmesi.

3. DENEY DZENE E merkezli borular arasndaki s transferini incelemek iin ekil 1 de grnen GUNT ISI POMPASI ETM SET (ET 102) adl deney dzeneinin bir blm (kondenser ksm) kullanlmaktadr. Bu deneyin yaplaca test blgesinin ematik resmi ise; ekil 2de verilmektedir.

ekil 1. GUNT Is pompas eitim seti (ET 102). 2

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Araba Kompresr Data giri balants Ana dme Presostat Basn transmiteri Fanl evaporatr Genileme valfi Gzleme cam Filtre/Kurutucu

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Scaklk sensr Ortak eksenli kondenser Debiler (su) Soutma sargl su tank Kontrol valfi Sirklasyon pompas Boaltma valfi Soutma suyu balantlar Kontrol valfi ve debiler Dijital gsterge

Deney dzenei bir s deitiricisi olduuna gre sistemde en az iki akkan bulunmaldr. Burada scak akkan olarak soutucu akkan (R134a), souk akkan olarak ebeke suyu ile soutulan ve kapal devre sisteme sahip su kullanlmaktadr. Bu sistemde sadece zt akl s deitiricisi incelenebilmektedir. Scak akkan olan soutucu akkann (R134a) dolam, deney dzeneinin dier ksm olan soutma evriminde bulunan kompresr ile salanmaktadr. Souk akkan su ise; deney dzeneinin sa alt ksmna yerletirilmi bir sirklasyon pompas vastasyla sistemde dolam salanmaktadr. Bu pompa ayr hzda alabilmektedir. Kapal devre dolaan suyun debisi, bir debi ler yardmyla dorudan elektronik bir gstergeden okunabilmektedir.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Su boaltma valfi Soutma suyu bal. (giri) Soutma suyu bal. (k) Kontrol valfi Sirklasyon pompas Debiler Soutma sargl, stma eanjrl su tank Kondenser k scakl dijital gstergesi Kondenser girii soutucu

10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.

Kondenser k soutucu Kondenser Kondenser k scaklk sensr Kondenser giri scakl dijital gstergesi Kondenser girii scaklk sensr Debi deeri d. gstergesi Ak oran Kontrol valfi Sirklasyon pompas dmesi

ekil 2. Test blgesi (s deitirici). 3

ekil 3. Test blgesinin boyutlar. Test blgesi i ie gemi bakr borularn kangal eklinde bklmesiyle imal edilmitir. Test blgesinin alm durumda lleri ekil 3de verilmitir. ekil 4de ematik ak diyagramnda grld gibi sistemde bulunan drt farkl termoeleman (thermocouple) yardmyla her iki akkann giri (T5 ve T2) ve k scakllar (T6 veT3) dorudan dijital scaklk gstergesinden okunabilmektedir. Suyun debisi, yine dorudan bir dijital gsterge (F1) vastasyla llebilmektedir.

ekil 4. Is deitiricisi (eanjr) ematik ak diyagram. 4

ekil 4de gsterildii gibi her bir lm noktasnn tanm aada verildii gibidir: T5 : Su (souk akkan) giri scakl T6 : Su (souk akkan) k scakl T2 : Soutucu akkan [R134a] (scak akkan) giri scakl T3 : Soutucu akkan [R134a] (scak akkan) k scakl F1 : Su (souk akkan) debisi 4. DENEYN YAPILII Deney dzenei aada verilmi srayla altrlmaldr. 1. Soutma suyu musluunu an. 2. Kompresr an. 3. Fanlar an. 4. Sirklasyon pompasn an. 5. Is pompas test dzeneinde emme ve basma (datma) basnlarnn stabil (duraan) hale gelmesini bekleyin. 6. Scaklklar ve debiyi ln. 5. HESAPLAMALAR 5.1. Enerji dengesi Bir s deitiricisinin performans hakknda bilgi sahibi olabilmek iin, s deitiricisindeki toplam s geii ile akkan giri ve k scaklklar, toplam s gei katsays ve s geii toplam yzey alan arasnda bir bant bulunmas gerekir. evreye olan s kayb, potansiyel ve kinetik enerjilerdeki deiimler ihmal edilmitir. Ayrca faz deiiminin olmad ve zgl slarn sabit kald kabul edilmitir. Bu artlara sahip bir s deitiricisi iin: Scak akkandan (R134a) olan s gei miktar; & R C p , R (TR , g TR , ) QR = m

(1)

Souk akkana (su) olan s gei miktar; & su C su (Tsu , g Tsu , ) Qsu = m
bantlar yazlabilir. Yukarda saylan kayplar ihmal edilirse; QR = Qsu olmaldr.

(2)

(3)

Termodinamiin birinci kanunun analizi bize scak akkann entalpisindeki d ve souk akkann entalpisindeki ykselii vermektedir. Bu da enerji dengesi olarak adlandrlr. Buna gre: & R (h hg ) R + m & su (h hg ) su Q=m veya & R C p , R (T3 T2 ) + m & su C su (T6 T5 ) Q=m (5) (4)

olur. Teoride (4) denkleminin veya (5) denkleminin deeri sfrdr. Ancak deney srasnda birok nedenden dolay sonu sfrdan farkl kabilmektedir. 5

5.2. Tanm katsays ve toplam s transfer katsays Is tanm katsays belirlenirken Newton souma kanunundan yararlanlmaktadr. Boru boyunca scak akkandan (R134a) souk akkana (su) geen toplam s miktar aadaki gibi hesaplanr: Q = h A(T )

(6)

h T A
ve

: ortalama s tanm katsays (W m 2 K ) : ortalama scaklk fark ( o C ) : s transferi yzey alan; (m 2 ) (7)

A = dL d : souk akkann (su) getii borunun i ap (m) L : souk akkann (su) getii borunun uzunluu (m)

ekil 5ten grld gibi scaklk s deitiricisi boyunca paralel ve zt ak durumlar iin ak dorultusunda deimektedir. Dolaysyla uygun bir scaklk fark elde etmek iin logaritmik scaklk fark kullanlmaldr ( T = Tlm ). Bu deneyde sadece zt ak durumu iin deneyler yaplacaktr.

ekil 5. Paralel ve zt aklar iin scaklklarn s deitiricisi (eanjr) boyunca deiimi.

Tlm =

T1 T2 T1 ln T 2
T1 = T2 T5 = TR , g Tsu , g T2 = T3 T6 = TR , Tsu , T1 = T2 T6 = TR , g Tsu , T2 = T3 T5 = TR , Tsu , g

(8)

Paralel ak iin ;

(9)

Zt ak iin ise :

(10) 6

Burada; Tlm logaritmik scaklk farkn ifade etmektedir. Ancak laminer aklar iin scaklklarn aritmetik ortalamas da geerli olup hesaplamalarda kullanlabilir. Bu deneyde souk su tarafndaki ortalama s tanm katsays h belirlenecektir. Bu nedenle su akkannn, s deitiriciye giri ve k arasnda kazand toplam s miktarnn belirlenmesi gerekmektedir. Buna gre su akkannn toplam kazand s miktar, (2) eitliinde de verildii gibi;
& su C su Tsu Qsu = m

(11)

bantsyla hesaplanabilir. Burada Tsu ;

Tsu = Tsu , Tsu , g

veya

(12)

Tsu = T6 T5

(13)

eklinde hesaplanabilir. Kayplar ihmal edildii durumda Q = Qsu olacaktr. Bu durumda (6) ve (11) denklemi birbirine eitlenirse ve yeniden dzenlenirse ortalama s tanm katsays;
h= & su C su Tsu m ATlm

(14)

bantsyla hesaplanr. Buradan aadaki gibi boyutsuz s transfer katsays olan ortalama Nu (Nusselt) says hesaplanabilir:

Nu =

hd k

(15)

Burada; k souk akkann (su) s iletim katsaysdr ve deeri ortalama scakla gre zelik tablosundan okunacaktr.
& su aadaki gibi hesaplanabilir: (14) eitliinde yer alan souk akkann (su) ktlesel debisi m & (m 3 / s) & (kg / s ) = (kg / m 3 ) V m

(16)

& hacimsel debidir ve (lt/saat) biriminden dorudan gsterge (F1) zerinden okunabilir. Burada V
5.3. Souk akkan (su) iin Reynolds (Re) says

Souk akkan i borudan akt iin Reynolds says aadaki gibi hesaplanabilir:
Re = Vd

(17)

Burada (m2/s) kinematik viskozite, V (m/s) souk akkann (su) ortalama hzdr. Ortalama hz 7

aadaki gibi hesaplanabilir:

V =

& 4V d2

(18)

Kinematik viskozite ise; ortalama akkan scaklna gre zelik tablosundan okunacaktr.
5.4. Souk akkan (su) iin Prandtl (Pr) says

Pr =

/ C = = k/C k

(19)

(19) eitliinde (kg/ms veya Ns/m2) dinamik viskozite ve C (kJ/kgK) sl kapasitedir ve her iki bykln deeri de ortalama scakla gre zelik tablosundan okunacaktr.

6. DENEY RAPORUNDA STENENLER 1- Deneyin amac ve deney setinin tesisat emasyla birlikte ksaca tantlmas. 2- Yalnz bir deney aamasnn adm adm yazlmas. 3- Hesaplar ksmnda verilen teorik bilgiye ve deney verilerine gre Tablo 2deki deerlerin hesaplanmas. (Raporda sadece bir lm iin hesaplama ayrntlarnn verilemesi gerekmektedir.)

Nu = a(Re) b gibi bir ifadeyle deney sonularnn Pr 0.4 genelletirilmesi (a ve b katsaylarnn tayin edilmesi)
4- Elde edilen sonulardan hareketle; 5- Dittus-Boelter tarafndan verilen;

Nu = 0.023(Re) 0.8 0.4 Pr

ve Kern tarafndan verilen;

Nu = 0.0115(Re) 0.9 ifadeleri ile, elde edilen ifadenin grafik ortamda karlatrlmas. 0.4 Pr
Nu (Her ifadenin; OY ekseni ln 0.4 ve OX ekseni ln (Re ) olacak ekilde uygun bir lekle Pr izilmesi uygun olacaktr.)

Tablo 1. Deneyde llen byklkler Deney No Scak akkann (R134a) giri scakl; T2 (C) Scak akkann (R134a) k scakl; T3 (C) Souk akkann (su) giri scakl; T5 (C) Souk akkann (su) k scakl; T6 (C) Su debisi; F1 (lt/saat) 1 2 3 4 5

Scak akkann (R134a) s deitiriciye giri ve k basnc; P2/3 (bar) Kompresrn harcad g, (W)

Tablo 2. Hesaplanan byklkler Deney No & (kg/s) Su debisi; m 1 2 3 4 5

Scak akkan (R134a) ile souk akkan (su) arasndaki ortalama logaritmik scaklk fark; Tlm (C) Souk akkann (su) s deitiriciye giri ve k arasndaki scaklk fark; Tsu (C) Scak akkann (R134a) kaybettii s; QR (veya Q ) (W) Souk akkann (su) kazand s; Qsu (W) Scak akkan (R134a) ile souk akkan (su) arasndaki toplam ortalama s tanm katsays; h (W/m2K) Su iin Nusselt ( Nu ) says Souk akkann (su) borudaki ortalama hz; V (m/s) Souk akkan (su) iin Reynolds ( Re ) says Souk akkan (su) iin Prandtl ( Pr ) says

Tablo 3. Semboller listesi Semboller Aklama

QR

Birim ( SI ) W W kJ/kg K kJ/kg K kg/s kg/s

Scak akkann (R134a) kaybettii s Souk akkann (su) kazand s Scak akkann (R134a) zgl ss Souk akkann (su) zgl ss Scak akkann (R134a) ktlesel debisi Souk akkann (su) ktlesel debisi Scak akkann (R134a) giri scakl Scak akkann (R134a) k scakl Souk akkann (su) giri scakl Souk akkann (su) k scakl Ortalama scaklk fark Ortalama logaritmik scaklk fark Is transfer eden yzey alan Souk akkann (su) getii borunun ap Souk akkann (su) getii borunun uzunluu Nusselt says Reynolds says Souk akkann (su) hacimsel debisi Prandtl says Ortalama s tanm katsays Souk akkann boru iindeki ortlama hz Younluk Dinamik viskozite Kinematik viskozite ( = / )

Qsu C p,R C su
&R m

& su m

TR , g ( T2 ) TR , ( T3 ) Tsu , g ( T5 ) Tsu , ( T6 )

C C C C C C
m2 m m ----m3/ s --W/m2 K m/s kg/m3 N s/ m2 (kg/m s) m2/s W/m K

T
Tlm A
d

L
Nu

Re

& (F1) V
Pr
h V

Is iletim katsays

10