Banka e Shqipris

Prcaktuesit e Marzhit Neto t Interesave n Sistemin Bankar Shqiptar

Irini Kalluci*

--

--

Prmbajtja

1. 2. 2.1 2.2 2.3

Hyrje

Prcaktuesit e marzhit neto t interesave sipas rezultateve kontabl, teorike dhe empirike 8 Analiza kontabl e marzhit neto t interesave 9 Analiza teorike e faktorve q ndikojn marzhin neto t interesave 10 Rezultate t marra nga studime empirike rreth prcaktuesve t marzhit neto t interesave 12

3. Analiz e marzhit neto t interesave pr sistemin bankar shqiptar 17 3.1 Analiza e zbrthimit kontabl t marzhit neto t interesave pr sistemin bankar shqiptar 18 4. 4.1 4.2 4.3 5. Rezultatet ekonometrike t marra nga analiza e marzhit neto t interesave pr sistemin bankar shqiptar Specifikimi i modelit T dhnat dhe metoda e vlersimit Rezultatet Prfundime 19 20 24 25 30 32 35 37

Literatura Shtojc Shnime

--

--

Abstrakt Studimi i eficiencs s sistemit bankar ka qen prher nj shtje e diskutuar dhe me interes. Ky material trajton marzhin neto t interesave si nj mats i eficiencs s bankave q operojn n sistemin bankar shqiptar dhe fokusi kryesor sht n identifikimin e faktorve q ndikojn n masn e ktij treguesi. Sipas vlersimeve t bra pr sistemin bankar shqiptar, rezulton se marzhi neto i interesave ndikohet nga luhatshmria e normave t interesit (kryesisht pr monedhn euro, at vendase dhe lehtsisht dollarin), nga niveli i shpenzimeve t veprimtaris q prgjithsisht ka qen n rritje si dhe nga masa e rezervave t detyruara q bankat mbajn pran banks qendrore. T tjer faktor q ndikojn marzhin neto jan niveli i kapitalizimit t bankave, q sidoqoft duhet interpretuar me kujdes; t ardhurat neto nga komisionet t cilat jan t lidhura negativisht me variablin e varur ka nnkupton se kta dy tregues jan zvendsues t njritjetrit; efektiviteti i puns s administrimit; rreziku i kredis dhe niveli i prqendrimit n terma t kredive. Fjal kye: Marzhi neto i interesave, sistem bankar.

--

1. Hyrje
Ndryshimet e rndsishme politiko-ekonomike t ndodhura n Shqipri q nga fillimi i viteve 1990, kan ndikuar edhe zhvillimin dhe reformimin e sistemit bankar. Ky i fundit ka prjetuar kalimin nga nj sistem monobankar drejt atij me dy nivele, procesin e privatizimit t bankave shtetrore, liberalizimin e normave t interesit dhe kredidhnies, prezantimin e instrumenteve indirekte t politiks monetare, forcimin e kuadrit rregullativ dhe mbikqyrs, hapjen ndaj hyrjes s institucioneve financiare t huaja dhe s fundmi, edhe shkrirjet e bashkimet e bankave. T gjitha kto ndryshime kan ndikuar n cilsin e produkteve dhe shrbimeve q ofrojn, n eficiencn e funksionimit t bankave, n nivelin e konkurrencs me t ciln ato ndeshen gjat ushtrimit t veprimtaris s prditshme dhe n kostot e ndrmjetsimit ndr vite. Sistemi bankar sht elementi m i rndsishm i sistemit financiar shqiptar, aktivet e t cilit zn rreth 97 pr qind t aktiveve t t gjith sistemit financiar. Pr rastin e Shqipris, bankat funksionojn si aktort kryesor n kanalizimin e fondeve nga huadhnsit te huamarrsit, prandaj sht e rndsishme q roli ndrmjetsues i tyre t siguroj nj mirqenie m t lart pr shoqrin, mundsisht me kosto sa m t ulta. N kt kontekst mori fillesn edhe ky studim, duke synuar t identifikoj faktort q ndikojn marzhin neto t interesave (NIM) pr sistemin bankar shqiptar dhe duke shpresuar q do t kontribuoj n literaturn e shkruar rreth ksaj shtjeje, meqense nj studim i till realizohet pr her t par pr rastin e Shqipris. Marzhi neto i interesave shrben si mats i eficiencs s banks dhe mund t llogaritet si raport i t ardhurave neto nga interesat me totalin e aktiveve apo me aktivet q sjellin t ardhura. Megjithat, duhet marr parasysh se nj reduktim i ktij treguesi jo n t gjitha rastet sinjalizon prmirsim eficience. Nj reduktim i marzhit neto t interesave mund t shkaktohet nga nj rnie n normn e tatimit apo rritje n normn e moskthimit t kredive (nse do merret parasysh zbrthimi kontabl i ktij treguesi). N rastin e par, reduktimi i marzhit neto t interesave mund t reflektoj prmirsim t funksionimit t sistemit bankar, kurse n rastin e dyt

--

duhet pohuar e kundrta (Demirg-Kunt dhe Huizinga 1999). Nga ana tjetr, nse do t merret parasysh vet formula e llogaritjes s marzhit neto t interesave, ndryshimi i tij mund t shkaktohet si nga luhatjet n numrues (t ardhura neto nga interesat) ashtu edhe n emrues (pr shembull, aktivet q sjellin t ardhura). N kto kushte, studimi i faktorve q mund t shkaktojn kto ndryshime n kostot e ndrmjetsimit, prbn nj fush interesante dhe gjersisht t trajtuar nga literatura e huaj. Grupe t ndryshme interesi, por sidomos politikbrsit jan t interesuar n ngritjen dhe funksionimin e sistemeve bankare q gzojn stabilitet dhe eficienc. Stabiliteti krkon kthime t mjaftueshme, ndrsa eficienca ekonomike krkon marzhe jo shum t larta t aplikuara nga bankat. Rezultatet e marra nga analiza e faktorve q ndikojn marzhin neto t interesave, mund t jen t dobishme pr hartimin e masave specifike t politikave ekonomike. Nse pr shembull, nj pjes e mir e ecuris s marzhit neto t interesave shpjegohet nga luhatshmria e normave t interesit, politikat duhet t hartohen n mnyr t till q t mund t krijojn nj mjedis makroekonomik stabl dhe me norma m pak t luhatshme. Nse nga ana tjetr, marzhi neto ndikohet m shum nga pozicioni i bankave n treg, kjo do t thot se politikat duhet t orientohen drejt inkurajimit t rritjes s konkurrencs midis bankave. N varsi t kontributit q do variabl (rreziku i kredis, shpenzimet operative, cilsia e administrimit etj.) jep n shpjegimin e marzhit t interesave, mund t orientohen edhe politikat e ndjekura ndaj aspekteve t veanta t aktivitetit bankar. Modeli baz i prdorur n literatur pr identifikimin e faktorve q ndikojn marzhin neto t interesave, sht ai i ndrmjetsimit1, i prdorur pr her t par nga Ho dhe Saunders (1981), sipas t cilit bankat shihen si ndrmjets financiar kundrshtar t rrezikut. M pas, autor t tjer kan punuar mbi kt model, duke paraqitur n studimet e tyre edhe prmirsime e prshtatje me gjendjen specifike t ekonomive ku sht aplikuar. Studimi do t jet i strukturuar si vijon: n seksionin e dyt do t prshkruhet metodologjia e prdorur pr identifikimin e prcaktuesve t marzhit neto t interesave sipas modelit kontabl,

--

modelit teorik si edhe rezultatet empirike t marra nga studime t ndryshme. N seksionin e tret kalohet n nj pamje t prgjithshme t ecuris s marzhit neto t interesave pr sistemin bankar shqiptar. N seksionin e katrt analizohen nga pikpamja empirike faktort prcaktues t marzhit neto t interesave t bankave q operojn n sistemin bankar shqiptar. Seksioni i pest paraqet konkluzionet e studimit.

2. Prcaktuesit e marzhit neto t interesave sipas rezultateve kontabl, teorike dhe empirike
Bernanke (1983) e ka prcaktuar koston e ndrmjetsimit si diferenc midis kostove bruto t paguara nga huamarrsi dhe kthimeve neto t marra nga kursimtart. Megjithse nuk ka nj prkufizim t vetm t marzhit t interesave n literaturn empirike, ai q mbizotron sht Marzhi Neto i Interesave (raporti i t ardhurave neto nga interesat me aktivet q sjellin t ardhura). Shpesh her ky tregues llogaritet edhe n raport me totalin e aktiveve dhe ndryshimet nuk jan shum domethnse nse aktivet q sjellin t ardhura prbjn nj pjes t rndsishme t aktiveve totale. Ekzistojn dy mnyra t matjes s marzhit neto t interesave: exante dhe ex-post. Sipas mnyrs s par, marzhi neto i interesave llogaritet si diferenc e normave t interesit t kredive dhe depozitave q bankat specifikojn n kontrat q n fillim. Kto jan normat q publiku shikon dhe q jan lehtsisht t krahasueshme midis tyre. Sipas mnyrs s dyt, treguesi llogaritet si diferenc e t ardhurave dhe shpenzimeve t interesit q banka ka realizuar gjat periudhs, sipas t dhnave t marra nga pasqyrat financiare (pasi jan realizuar). Diferenca midis dy marzheve lidhet me nivelin e kredive me probleme. Metoda m e prdorur sht ajo ex-post pasi rezultatet e dhna jan m t sakta. Shpesh vihet re se t dhnat e grumbulluara nga analiza ex-ante mund t jen jokonsistente, pr arsyen se merren nga burime t ndryshme. Por nga ana tjetr, edhe mnyra ex-post ka mangsit e veta, pasi t ardhurat nga interesat

--

dhe rezervat e krijuara pr nj kredi me probleme, materializohen n momente t ndryshme kohore (Demirg-Kunt dhe Huizinga 1998). Nga nj analiz ex-ante e diferencave midis normave mesatare t interesit t kredive dhe depozitave t reja, shihet se Shqipria sht ndr vendet e rajonit, me nivel m t lart t ktij treguesi (shiko tabeln nr. 2 n shtojcn e studimit). Kjo form e matjes, jep rezultate dukshm t ndryshme nga marzhi neto i interesave q do t prdoret prgjat gjith studimit dhe q do t llogaritet si nj tregues ex-post, bazuar n t dhna t pasqyrave financiare t bankave. Pr identifikimin dhe analizn e faktorve q prcaktojn marzhin neto t interesave n sistemin bankar, prdoren dy metoda. E para, sht metoda e zbrthimit kontabl t marzhit neto t interesave (q do t trajtohet n vijim) dhe e dyta, ka t bj me nj trajtim teorik t faktorve ndikues q m pas aplikohen edhe n praktik nprmjet analizave ekonometrike.

2.1 Analiza kontabl e marzhit neto t interesave

Ekzistojn forma t ndryshme t t analizuarit t marzhit t interesave, njra prej t cilave sht analiza kontabl, realizuar pr her t par nga Hanson dhe Rocha (1986). Nisur nga pasqyra e t ardhurave dhe shpenzimeve (duke marr parasysh edhe modelin e pasqyrave financiare t bankave tregtare q operojn n Shqipri), rezulton ekuacioni i mposhtm:

NI = NII (OE NNII NEI) LLP T

(1)

ku, NI (Net Income) prfaqson rezultatin neto t bankave (pas tatimit), NII (Net Interest Income) sht rezultati neto nga interesat, OE (Operating Expenses) i korrespondon shpenzimeve t

--

veprimtaris, NNII (Net Non-Interest Income) qndron pr rezultatin neto nga veprimtari t tjera, NEI (Net Extraordinary Income) sht rezultati neto i jashtzakonshm, LLP (Loan Loss Provisions) tregon shpenzimet pr provigjone dhe T (Taxes) qndron pr taksat dhe tatimet. Nse do t bjm nj rishprndarje t zrave t ekuacionit (1) dhe ti shprehim si prqindje ndaj totalit t aktiveve (TA), mund t vrehen zrat q ndikojn m shum n prcaktimin e marzhit neto t interesave (NIM), i cili llogaritet si raport i rezultatit neto nga interesat me totalin e aktiveve.

(2)

Nga ekuacioni (2) dallohet qart se sipas analizs kontabl, marzhi neto i interesave ndikohet nga masa e shpenzimeve t veprimtaris q nuk mbulohen nga t ardhura t tjera (jo nga interesat), niveli i shpenzimeve pr provigjone q bankat parashikojn pr portofolin e kredive, shuma e taksave dhe tatimeve q i paguajn organeve tatimore dhe niveli i fitimit q ato sigurojn nga operimi n treg.

2.2 Analiza teorike e faktorve q ndikojn marzhin neto t interesave

Nj tjetr trajtim i faktorve prcaktues t marzhit t interesave sht ai teorik. Pr her t par nj trajtim i till sht realizuar nga Ho dhe Saunders (1981) dhe sht quajtur modeli i ndrmjetsimit. Mnyra sesi ky model funksionon, shkurtimisht mund t shpjegohet si vijon: bankat konsiderohen si agjent kundrshtues t rrezikut q grumbullojn depozita dhe japin kredi, t cilat mbrrijn n mnyr t rastsishme dhe ku probabiliteti i mbrritjes varet nga marzhet q bankat vendosin dhe nga elasticiteti i krkess pr kredi/oferts s depozitave. Natyra rastsore e krkess pr kredi dhe oferts s depozitave i ekspozon ato ndaj rrezikut t norms s interesit. Supozojm se nj depozit pranohet nga nj bank dhe pr shkak t

-10-

mungess s krkess s njkohshme pr kredi, ajo do t investohet n tregun e paras. N nj rast t till banka ndeshet me rrezikun e riinvestimit n fund t periudhs s maturimit t investimit, kur asaj do ti duhet ta riinvestoj kt shum. Nga ana tjetr, nse nj krkes pr kredi financohet n tregun e paras, banka do t ndesh rrezikun e rifinancimit pasi n fund t periudhs s maturimit t burimit t financimit, do ti duhet t rigjej prsri fonde. N kt rast, prve rrezikut t interesit, banka mund t ndesh edhe rrezikun e moskthimit t kredis. Kshtu, nj ndrmjets financiar kundrshtues rreziku, do t krkoj n kmbim nj marzh m t lart. Ho dhe Saunders (1981) kan argumentuar n studimin e tyre se shtesa (mark up-i) q bankat do t caktojn mbi normat e interesit t tregut si pr depozitat ashtu edhe pr kredit, teorikisht do t varet nga katr faktor: (I) qndrimi i bankave ndaj rrezikut; (II) struktura e tregut ku bankat operojn; (III) madhsia mesatare e transaksioneve q bankat realizojn; dhe (IV) luhatshmria e normave t interesit. Sipas ktyre autorve, edhe nse bankat operojn n nj treg me konkurrenc t lart, marzhet do t vazhdojn t jen pozitive. Kjo do t thot se marzhet e norms s interesit nuk do t zhduken, pasi pasiguria i shoqron gjithmon transaksionet e kryera. Ky lloj marzhi i shkaktuar nga pasiguria q shoqron transaksionet, quhet marzh i pastr. Modeli i msiprm zbatohet n dy faza. S pari duke realizuar prcaktimin e madhsis s marzhit t pastr, nprmjet paraqitjes s efektit t variablave shpjegues q nuk jan shprehur n mnyr eksplicite n modelin teorik dhe m pas, duke analizuar marrdhnien midis marzhit t pastr dhe variablave t paraqitur n modelin teorik. Sipas modelit t Ho dhe Saunders (1981), bankat shihen si ndrmjets q pranojn depozita dhe japin kredi n mnyr pasive. Kjo do t thot se mimet e kredive dhe depozitave (PL dhe PD) vendosen nga banka ndrsa sasia e tyre prcaktohet n mnyr ekzogjene. Kshtu, PL = p b dhe PD = p + a, ku p - sht opinioni i banks pr mimin e vrtet t kredis

-11-

apo depozits, ndrsa a dhe b - jan marzhe sigurie pr shpejtsin e shrbimit. Meqnse PL dhe PD jan mime, ato lidhen n mnyr t zhdrejt me normat e interesit t kredive dhe depozitave. Kshtu, ndryshe mund t thuhet se rD = r a dhe rL = r + b ku rD dhe rL jan normat e interesit t depozitave dhe kredive q banka cakton, ndrsa r - sht norma e interesit n tregun e paras. N kt mnyr, mund t thuhet se marzhi i interesave (s) llogaritet: s = rL rD = a + b Sipas Ho dhe Saunders (1981)1, pas nj sr transformimesh t ktij ekuacioni baz, rezulton se s= rL-rD = / + * R
I 2

ku, tregon spread-in neutral t rrezikut ose vet dhe shprehin prkatsisht ndrprerjen me boshtin vertikal dhe pjerrsin e funksionit simetrik t mbrritjes s depozitave dhe kredive. Si rrjedhoj, ky raport mat n njfar mnyre shkalln e fuqis monopolistike. Pjesa tjetr e formuls prfshin elemente t nj primi rreziku. R qndron pr koeficientin e sjelljes ndaj rrezikut, I2 pr variancn e luhatjes s normave t interesit dhe Q pr madhsin e transaksioneve t kryera.

2.3 Rezultate t marra nga studime empirike rreth prcaktuesve t marzhit neto t interesave
Shum studime empirike jan realizuar pr identifikimin e faktorve prcaktues t marzhit neto t interesave, si pr grup vendesh, ashtu edhe pr ekonomi t veanta; si pr banka individuale ashtu edhe pr t dhna t agreguara n nivel sistemi. Modeli i ndrmjetsimit (dyfazsh) i prdorur nga Ho dhe Saunders (1981) dhe m pas nga Saunders dhe Schumacher (2000) sht prdorur nga autor t ndryshm pr t analizuar ndikimin

-12-

e faktorve shpjegues t marzhit neto t interesave. Megjithse aplikimi i ktij modeli ka avantazhin e vlersimit t nj marzhi t pastr, prdorimi i tij krkon seri t gjata kohore pr variablat q prcaktojn marzhin e pastr. Nga ana tjetr, McShane dhe Sharpe (1985), Angbazo (1997) dhe Maudos e Fernndez de Guevara (2004) e kan aplikuar modelin n nj faz t vetme, duke prfshir n variablat shpjegues t marzhit neto t interesit jo vetm ata t prmendur n modelin teorik, por edhe variabla e paprsosmri t paprfshira n modelimin e marzhit t pastr. Demirg-Kunt dhe Huizinga (1999) n studimin e tyre kan analizuar nj grup prej 80 vendesh dhe kan par se marzhi neto i interesave rezulton m i lart pr vendet n tranzicion sesa pr ato t industrializuara. Gjithashtu, sht dal n konkluzionin se bankat e huaja kan prirjen q t caktojn marzhe m t larta interesi n vendet n zhvillim sesa n vendet e zhvilluara (Claessens, Demirg-Kunt dhe Huizinga 1997). Arsyeja e ksaj sjelljeje mund t lidhet me faktin se bankat e huaja kan avantazhe teknologjike krahasuar me bankat vendase (n vendet n zhvillim), por nga ana tjetr zotrojn disavantazhin e mungess s informacionit t plot pr tregun vendas. Pr m tepr, kto banka mund t jen edhe subjekt i pagess s taksave apo edhe i provigjonimeve n nivele m t ulta. Nga studimet e kryera jan marr rezultate t ndryshme (n disa raste edhe kontradiktore) prsa i prket lidhjes s marzhit neto t interesave me faktor t ndryshm q e ndikojn at. M posht renditen disa nga faktort prcaktues t marzhit t interesave q kan rezultuar nga analizat ekonometrike: Niveli i kapitalizimit Demirg-Kunt dhe Huizinga (1998), Saunders dhe Schumacher (2000), Afanasieff et al. (2002), Liebeg dhe Schwaiger (2006), kan gjetur lidhje pozitive midis marzhit neto t interesave dhe kapitalizimit t bankave. Brock dhe Franken (2002) kan gjetur lidhje negative midis ktyre dy treguesve, duke dhn si shpjegim se bankat e mirkapitalizuara jan m konservatore n drejtim t dhnies s kredive (duke rezultuar n marzhe m t ulta) pasi kapitali aksioner sht m i rrezikuar. Ndrsa bankat m pak t kapitalizuara jan m t nxitura pr t

-13-

marr m shum rrezik (duke rezultuar n marzhe m t larta) pr t siguruar m shum fitime. Shpenzimet operative N studimin e tyre, Ho dhe Saunders nuk kan prfshir kostot operative si nj nga faktort prcaktues t marzhit t interesave. Lerner (1981) e ka kritikuar kt fakt, duke argumentuar se bankat kan edhe shpenzime t tjera operative gjat ushtrimit t funksionit t tyre si ndrmjets financiar. Pr kt arsye, Maudos dhe Fernndez de Guevara (2004) e kan prfshir n modelin e tyre t prmirsuar, kt faktor prcaktues. Kuptohet q sa m t larta t jen kostot operative, aq m t larta do t jen edhe marzhet q bankat caktojn pr t mbuluar kto kosto. Liebeg dhe Schwaiger (2006), Estrada et.al (2006), Naceur (2003), Affanasief et al.(2002), Maudos dhe Fernndez de Guevara (2004) kan gjetur lidhje pozitive midis marzhit t interesave dhe shpenzimeve operative. Koeficienti prpara ktij variabli tregon se pjes e kostove operative t banks kalon te depozituesit dhe huamarrsit (n terma t normave m t ulta t interesit pr depozitat dhe/ose normave m t larta pr kredit). Edhe n munges t fuqis n treg dhe t do lloj rreziku, bankat caktojn marzhe pozitive pr t mbuluar pikrisht kostot e veprimtaris. Madhsia e bankave Naceur (2003) shprehet se bankat e mdha priren t ulin marzhet si rezultat i ekonomive t shkalls. Pjesa e tregut t depozitave apo kredive ku studime t ndryshme kan marr rezultate t ndryshme. Nse lidhja rezulton pozitive, do t thot se nj bank q ka nj pjes t lart t tregut t depozitave, ka m shum fuqi dhe si e till ajo mund t vendos marzhe m t larta. Nj shenj negative e koeficientit tregon pr eficienc n prdorimin e ekonomive t shkalls, duke transferuar disa nga prfitimet te klientt, n formn e marzheve m t ulta. Rreziku i kredis kredit me probleme jan nj mats i rrezikut t kredis. N kt mnyr, sa m i lart niveli i tyre, aq m i lart rreziku i kredis e rrjedhimisht m i lart do t jet edhe marzhi i interesave pasi banka krkon t mbuloj humbjet nga kto lloj kredish duke i kaluar kostot shtes te klientt, nprmjet normave

-14-

m t larta t interesit pr kredit ose m t ulta pr depozitat, apo nj kombinim t t dyjave. Maudos dhe Fernndez de Guevara (2004), Brock dhe Franken (2002) e Demirg-Kunt dhe Huizinga (1998) kan gjetur nj lidhje pozitive t marzhit t interesave me rrezikun e kredis. Nga studime t realizuara pr disa vende t Ameriks Latine ka rezultuar nj lidhje negative midis dy variablave (Brock dhe RojasSurez 2000). Kjo mund t shpjegohet me rnien e norms s interesit pr kredit ose me rritjen e norms s interesit t depozitave. Rnia e norms s interesit t kredive mund t ndiqet nga bankat q, pavarsisht nivelit t lart t kredive me probleme, rrezikojn t ulin t ardhurat duke synuar rritjen e pjess s tregut. Nga ana tjetr, n studimet e bra pr vendet e Ameriks Latine shprehet se norma e interesit t depozitave rritet si kundrprgjigje ndaj rritjes s norms s kredive me probleme, n nivel sistemi. Kto rezultate mund t ken dy shpjegime: s pari, rritja e nivelit t kredive me probleme mund t rrezikoj mundsit e qeveris pr t ofruar garanci te depozituesit, ka do t shoqrohet me reagimin e bankave pr t rritur normat e interesit t depozitave q ti bjn m trheqse. S dyti, pr sistemet bankare jo t konsoliduara, bankat e kapitalizuara n mnyr t pamjaftueshme, do t gjejn nj mnyr pr rritur burimet e financimit nprmjet rritjes s normave t depozitave. N nivel bankash individuale, efekti i rritjes s normave t interesit si kundrprgjigje ndaj rritjes s kredive me probleme, nuk do t jet aq i madh sa n nivel sistemi, pasi depozituesit shqetsohen m tepr pr sigurimin e depozitave sesa pr problemet e nj banke t veant. Nse sistemi i sigurimit t depozitave funksionon si duhet, bankat ndeshen me nj ofert elastike t depozitave, kshtu q mjafton nj rritje e vogl e norms s interesit pr t siguruar fonde pr mbulimin e humbjeve nga kredit. T ardhurat jo nga interesat zakonisht kan nj ndikim negativ mbi marzhin e interesave3. Bankat jan t gatshme t ulin marzhet e tyre nse do t sigurojn nj rritje kompensuese n t ardhurat nga komisionet dhe jo nga interesat. Megjithat, n literatur paraqiten dy lloj lidhjesh midis ktyre faktorve. N nj treg bankar me konkurrenc t lart, ku bankat nuk mund t ndikojn plotsisht, t ardhurat nga komisionet pritet t funksionojn si zvendsuese

-15-

t t ardhurave nga interesi. N kt rast, lidhja midis marzhit neto t interesave dhe t ardhurave neto nga komisionet do t rezultoj negative. Nse bankat gzojn nj lloj fuqie n tregun ndrbankar (si pasoj e specializimit n produkte dhe shrbime t veanta), ato mund t ndikojn n caktimin e norms s interesit duke br q n kt rast t ardhurat nga komisionet dhe nga interesat t rezultojn si plotsuese t njra-tjetrs dhe lidhja t rezultoj pozitive (Estrada et al. 2006). Cilsia e administrimit - Angbanzo (1997) dhe Maudos e Fernndez de Guevara (2004) shprehen se nj administrim cilsor nnkupton przgjedhjen e aktiveve me cilsi t mir (me rrezik t ult e kthim t lart) dhe pasiveve me kosto t ult. Meqnse cilsia e administrimit matet nga raporti kosto/t ardhura, nj rritje e ktij raporti do t thot nj prkeqsim i cilsis s administrimit dhe si pasoj, edhe rnie n marzhin neto t interesave. Kostot oportune Si dihet, bankat jan t detyruara t depozitojn pran banks qendrore, rezervn e detyruar4. Kostoja oportune e mbajtjes s rezervs, duhet t kompensohet nga caktimi i normave m t larta t interesit pr kredit. N studimin e tyre, Estrada et al. (2006) dhe Gelos (2006), kan gjetur nj vler pozitive t koeficientit para ktij variabli. Rritja e PBB-s - Bernanke dhe Gertler (1989) kan arritur n konkluzionin se aftsia paguese e huamarrsve sht kundrciklike. Koeficienti duhet t ket nj shenj negative, pasi gjat periudhave t rnies ekonomike, aftsia paguese bie dhe n kt mnyr, huamarrsit mund t marrin hua vetm me norma m t larta interesi, duke rritur kshtu marzhin e interesave. Duke patur parasysh rezultatet e marra nga t gjith autort e siprprmendur pr lidhjen e ktyre faktorve me marzhin neto t interesave, duket e arsyeshme q disa prej ktyre variablave t prfshihen edhe n ekuacionet q do t vlersohen pr rastin e sistemit bankar shqiptar. Nga ana tjetr, duke konsideruar kushtet financiare apo makroekonomike t Shqipris si dhe disa karakteristika t veanta n sjelljen e bankave shqiptare, do t shtohen edhe variabla t tjer pr ti prshtatur me kto kushte.

-16-

3. Analiz e marzhit neto t interesave pr sistemin bankar shqiptar

Sistemi bankar shqiptar sht karakterizuar n prgjithsi nga norma t larta interesi pr kredit dhe nga nj nivel i ult kreditimi n raport me PBB-n5. Vitet e fundit, me hyrjen e bankave t huaja t fuqishme dhe me rritjen e konkurrencs n tregun bankar, sht vn re nj rritje e nivelit t kreditimit t sektorit privat dhe nj ulje e normave t interesit pr kredit. Marzhi neto i interesave (n nivel sistemi) ka ardhur n rritje sidomos vitet e fundit, ka prkon edhe me periudhn kur sistemi bankar shqiptar ka filluar t shfaq agresivitet n drejtim t kredidhnies dhe angazhimit n aktivitete me prfitueshmri dhe rrezik m t lart. Nga ana tjetr, bankat gjat ksaj periudhe kan shtuar numrin e degve pr t pasur nj shtrirje m t madhe gjeografike6, gj q sht shoqruar me rritjen e shpenzimeve t veprimtaris. Kto t fundit jan ndikuar edhe nga rritja e numrit t punonjsve, i cili sht mse dyfishuar pr periudhn 2003-20077. N grafikun nr. 1 paraqitet ecuria e marzhit neto t interesave (NIM1 dhe NIM2) t matur sipas t dyja mnyrave q prdoren n literatur. Ecuria e tyre ka qen e njjt prgjat periudhs s marr n shqyrtim. Diferenca jo shum e madhe q ekziston midis tyre dshmon se aktivet q sjellin t ardhura prbjn pjesn m t madhe t aktiveve t bankave.
Grafik 1. Ecuria e NIM t matur sipas dy mnyrave.
5.00% 4.00% 3.00% 2.00% 1.00% 0.00%

Dhjetor 2001

Dhjetor 2002

Dhjetor 2003

Dhjetor 2004

Dhjetor 2005

Dhjetor 2006

Dhjetor 2007

NIM1 = T ardhura neto nga interesat / Totali i aktiveve NIM2 = T ardhura neto nga interesat / Aktive q sjellin t ardhura Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

-17-

3.1 Analiza e zbrthimit kontabl t marzhit neto t interesave pr sistemin bankar shqiptar
N vijim trajtohet zbrthimi kontabl i marzhit neto t interesave pr sistemin bankar shqiptar, sipas zrave t raportuar nga bankat tregtare n Bankn e Shqipris.

Grafik 2. Marzhi neto i interesave i zbrthyer sipas analizs kontabl.

4.00% 3.50% 3.00% 2.50% 2.00% 1.50% 1.00% 0.50% 0.00%

1.46%

1.15%

1.19%

1.33% 1.20%

1.19%

1.42%

0.71% Dhjetor 2001

0.81% Dhjetor 2002

1.07% Dhjetor 2003

0.87% Dhjetor 2004

1.37% Dhjetor 2005

1.48% Dhjetor 2006

1.40% Dhjetor 2007

Rezultati neto / Totali i aktiveve Taksa / Totali i aktiveve Provigjione / Totali i aktiveve (Shp. Veprimtaris -Rezultati neto nga veprime t tjera Rez. Jashtzakonshm neto) / Totali i aktiveve Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

Ashtu si vrehet nga grafiku i msiprm dhe nga nj analiz e strukturs s t ardhurave dhe shpenzimeve, rezulton se: - Marzhi neto i interesave ka ardhur n rritje sidomos gjat tre viteve t fundit, nj dukuri kjo, e shoqruar edhe me rritjen e shpejt t kreditimit. Duhet prmendur se n fund t vitit 2001 kredia zinte vetm 9 pr qind t aktiveve t sistemit bankar, ndrsa n dhjetor 2007 kjo shifr arriti n rreth 40 pr qind. - Niveli i lart i shpenzimeve t veprimtaris q nuk mbulohen nga rezultati neto i jashtzakonshm dhe ai i siguruar nga aktivitete t tjera, ka rezultuar n nivele m t larta t marzhit neto t interesave duke zn pjesn m t madhe t tij. Ky nivel i lart sht shkaktuar si nga rritja e shpenzimeve t veprimtaris, ashtu edhe nga rnia e t ardhurave t siguruara nga veprimtari t tjera (jo nga interesat)8. Sistemi

-18-

bankar shqiptar shfaq nj varsi t theksuar nga t ardhurat prej interesave, pr shkak t prqendrimit t investimeve t ktij sektori kryesisht n kredi dhe letra me vler. T ardhurat nga komisionet megjithse n vler absolute jan rritur gjat periudhs s marr n studim, prsri ato mbeten n nivele shum t ulta n raport me totalin e aktiveve (luhaten rreth vlers 0.6 pr qind t totalit t aktiveve). - Vet shpenzimet e veprimtaris jan rritur midis t tjerash edhe si pasoj e rritjes s shpenzimeve t personelit (rritje e numrit t t punsuarve dhe e shprblimeve ndaj tyre). Kto t fundit prbjn rreth 40 pr qind t shpenzimeve operative t sistemit bankar shqiptar. - Vitet e fundit si pasoj e rritjes s shpejt t aktiveve me rrezik, sht rritur edhe niveli i shpenzimeve t provigjoneve q ka ndikuar n rritjen e marzhit neto t interesave. - M tej, edhe rezultati neto n raport me totalin e aktiveve (ROA) q bankat kan gjeneruar prbn nj element t rndsishm t marzhit neto, duke dshmuar pr nj prfitueshmri t lart t tyre. - Niveli i taksave q bankat kan paguar ka ardhur n rnie.

4. Rezultatet ekonometrike t marra nga analiza e marzhit neto t interesave pr sistemin bankar shqiptar
Sistemet bankare t ekonomive n proces liberalizimi dhe reformimi t sistemeve financiare, nuk jan n ekuilibr afatgjat (Brock dhe Rojas-Suarez, 2000). Pr kt arsye, interpretimi i rezultateve t marra, duhet br me kujdes pasi ato nuk jan t drejtprdrejta ashtu si ndodh pr ekonomit e zhvilluara. Sistemet bankar jo t konsoliduara jan t prirura pr t ndrmarr m shum rrezik. N kto sisteme, prgjigjja e normave t interesit t kredive dhe depozitave si dhe e marzhit t interesave, mund t jet e ndryshme nga ajo q pritet dhe nga sa sht provuar pr sistemet e zhvilluara. Meqnse pr periudhn e marr n studim edhe sistemi bankar shqiptar, nuk ka arritur n nj konsolidim t

-19-

plot t tij, interpretimi i rezultateve t marra do t bhet me kujdes dhe duke u krahasuar edhe me vende t tjera t t njjtit nivel zhvillimi. N kt seksion do t analizohen me metoda ekonometrike faktort q mendohet se kan ndikim n marzhin neto t interesave pr bankat e sistemit bankar shqiptar.

4.1 Specifikimi i modelit

Modeli i ndrmjetsimit i Ho dhe Saunders (1981)9 vlerson faktort prcaktues t marzhit neto t interesave duke ndjekur dy faza, por krkon seri t gjata kohore. M pas, autor t tjer (McShane dhe Sharpe 1985, Angbazo 1997 dhe Maudos e Fernndez de Guevara 2004) kan aplikuar modelin njfazsh pr prcaktimin e faktorve q ndikojn marzhin neto t interesave. Meqnse n rastin e Shqipris t dhnat i prkasin nj serie t shkurtr (2002-2007), sht e pamundur t aplikohet modeli i par. N kt mnyr, vlersimi do t bhet me modelin njfazsh t aplikuar nga Maudos e Fernndez de Guevara (2004), t cilt kan identifikuar faktort q ndikojn marzhin neto t interesave pr 5 vende t Bashkimit Evropian, t analizuara me metodn Panel Data pr banka individuale. N dallim nga kta autor, n studimin tim kam identifikuar faktort prcaktues t marzhit neto t interesave pr rastin e nj vendi t vetm, Shqipris. Maudos e Fernndez de Guevara (2004) kan gjetur n prgjithsi lidhje statistikisht t rndsishme dhe me shenjn e parashikuar nga modeli teorik, t marzhit t interesave me t gjith variablat e pavarur t prfshir n studim. Variabli i varur (marzhi neto i interesave) n studimin tim sht llogaritur n dy forma; nj her si raport i t ardhurave neto nga interesat me totalin e aktiveve dhe nj her, si raport i t ardhurave neto nga interesat me aktivet q sjellin t ardhura, n ndryshim nga studimi origjinal ku sht llogaritur vetm n formn e par10. Nj tjetr dallim lidhet edhe me variablat e prfshir n studim. Numri i tyre pr rastin e Shqipris sht m i vogl sesa n studimin t cilit i jam referuar, pasi numri i vogl i observimeve nuk m lejon t prdor

-20-

nj numr t madh variablash. Kshtu, n dallim nga studimi t cilit i jam referuar nuk kam prfshir n ekuacion variablin q shpreh shkalln e ndrveprimit midis rrezikut t kredis dhe t tregut, meqense kto rreziqe jan prfshir edhe n mnyr t veant n studim; dhe variablin q shpreh madhsin mesatare t transaksioneve t matur nga vllimi i kredive t dhna. Maudos e Fernndez de Guevara (2004) e kan matur fuqin e bankave n treg nj her duke prdorur indeksin LERNER dhe hern tjetr at t Herfindahl-Hirschman, ndrsa n rastin e Shqipris sht prdorur vetm ky i fundit si pasoj e mungess s t dhnave t nevojshme pr llogaritjen e indeksit t par. Rrezikun e tregut, autort e msiprm e kan matur me luhatshmrin e normave t interesit t tregut ndrbankar apo borxhit publik, n dallim nga rasti i Shqipris ku si prafrues i ktij rreziku sht marr devijimi standard i normave t interesit t bonove t thesarit, euribor dhe libor. Pr sistemin bankar shqiptar sht vepruar n kt mnyr, pasi dihet se si kredit, ashtu edhe depozitat jan t shprehura kryesisht n lek, euro dhe dollar. Zrat e bilancit t prfshir n llogaritjen e variablave, jan llogaritur si vlera mesatare t fillimit dhe fundit t tremujorit t marr n shqyrtim, pr t zbutur luhatjet nga njri fund tremujori n tjetrin. Ndrkoh q pr zrat e pasqyrs s t ardhurave dhe shpenzimeve q jan prdorur n llogaritje, sht marr vetm vlera e shtuar gjat tremujorit n fjal. N modelin tim, do t prdoren 8 variabla shpjegues q mendohet se ndikojn marzhin neto t interesave, nisur nga modeli teorik apo edhe studime empirike t t njjts natyr. Kshtu, variablat e pavarur t prfshir n studim jan:
a) Shpenzimet operative

Variabli q do t prdoret pr shpenzimet operative, llogaritet si raport i shpenzimeve t veprimtaris me totalin e aktiveve dhe pritet t ket ndikim pozitiv mbi marzhin neto t interesave. Shpenzimet e veprimtaris do t prfshihen n ekuacion pr t provuar nse kostot m t larta kalohen apo jo te klientt e banks, n trajtn e caktimit t marzheve m t larta.

-21-

b) Qndrimi ndaj rrezikut

Si nj prafrues i mir i qndrimit q bankat shfaqin ndaj rrezikut, shrben raporti i kapitalit t vet me totalin e aktiveve. Normalisht pritet nj lidhje pozitive me variablin e varur, pasi bankat q jan m rrezikkundrshtuese, do t priren t caktojn marzhe m t larta si kundrprgjigje. Megjithat, nj nivel m i lart kapitalizimi i bankave duhet t interpretohet me kujdes, pasi jo domosdoshmrisht mund t shkaktohet si pasoj e qndrimit t bankave ndaj rrezikut. Shpeshher bankat jan t detyruara t mbajn nj nivel t caktuar kapitali si pasoj e krkesave rregullative dhe mbikqyrse11 dhe jo pse ato mund t jen rrezikkundrshtuese.
c) Rreziku i kredis

Ky tregues sht llogaritur si raport i kredive me probleme ndaj totalit t kredive dhe sht menduar t vendoset n ekuacion me koh vones, sepse sht normale q bankat t reagojn pas njfar kohe ndaj nivelit t kredive me probleme. Pritet nj koeficient pozitiv para ktij variabli, pasi pr nj nivel m t lart rreziku, bankat do t caktojn m shum prim rreziku mbi normat e interesit t kredive t reja. Pra n njfar mnyre, do t jen kredimarrsit e rinj ata q do t paguajn kostot e moskthimit t kredive t vjetra.
d) Cilsia e administrimit

Cilsia e administrimit zakonisht prafrohet nga raportet kosto/ t ardhura. Nj administrim cilsor do t thot gjetje e aktiveve me rrezik t ult dhe t ardhura t larta si dhe e pasiveve me kosto t ult. Ky tregues pr studimin n fjal sht prllogaritur nga raporti i shpenzimeve t veprimtaris me t ardhurat bruto t veprimtaris, q nnkupton nivelin e shpenzimeve operative pr t gjeneruar nj njsi t ardhur. Nse ky raport rritet, do t thot se kemi rnie t cilsis s administrimit q nga ana tjetr, do t shoqrohet me rnie t marzhit neto t interesave. Pra, do t pritet nj lidhje negative.
e) Kostot oportune t mbajtjes s rezervave

Kto kosto prllogariten n rastin ton si raport i rezervs s detyruar n bankn qendrore me totalin e aktiveve12. Pritet t

-22-

merret nj lidhje pozitive me variablin e varur, pasi nj nivel m i lart i rezervs (t remuneruar me norma interesi m t ulta13) do t ndikoj n caktimin e normave m t larta t interesit pr kredit (apo m t ulta pr depozitat) pr t kompensuar fitimin e munguar nga investimi i fondeve n formn e rezervs s detyruar. Ky variabl do t prfshihet n ekuacion me kohvones, duke menduar se efektet e mbajtjes s rezervave n bankn qendrore do t shfaqen n normat e interesit t kredive dhe depozitave, pas disa periudhash.
f) T ardhurat jo nga interesat

Nj tjetr variabl q do t prfshihet n ekuacion jan edhe t ardhurat neto nga komisionet (si prqindje ndaj totalit t t ardhurave neto nga interesat dhe t ardhurave neto nga veprimtari t tjera). N pamje t par, pritet nj lidhje negative midis ktyre dy variablave, pasi bankat q sigurojn t ardhura t larta nga komisionet do t jen t prirura t ulin normat e interesit dhe si pasoj, edhe t ardhurat nga interesat dhe marzhin neto. sht menduar q ky variabl t prfshihet me kohvones n ekuacion, pasi reagimi ndaj ndryshimit t t ardhurave nga komisionet, pritet t funksionoj pas njfar kohe tek t ardhurat neto nga interesat.
g) Struktura e tregut

N studimin n fjal, ky tregues matet nga indeksi i prqendrimit n terma t kredive pr do tremujor. Indeksi Herfindahl-Hirschman (HHI) matet si shuma e katrorve t pjess s tregut t kredis t do banke n treg. Nj nivel m i lart prqendrimi do t thot m tepr fuqi nga ana e bankave, ka mund t sjell n marzhe m t larta interesi. Literatura sugjeron dy hipoteza t kundrta n lidhje me ndikimin e prqendrimit n sjelljen e bankave ndaj mimit. Hipoteza e par sht ajo Struktur-Performanc (SPH), e cila argumenton se nj sistem bankar m i prqendruar do t sillet n mnyr oligopolistike dhe nj prqendrim m i lart do t sjell vendosjen e marzheve m t larta nga ana e bankave. Hipoteza e dyt sht ajo e Strukturs Eficiente (ESH) q pohon se prqendrimi prodhon rritje eficience (n terma t reduktimit t kostove) duke shkaktuar rnie t marzheve. Nj tjetr arsye mund t jet se bankat e mdha kan nj struktur t ndryshme t aktiveve q sjellin t

-23-

ardhura apo pasiveve q paguajn interes, nga ajo e bankave m t vogla, ka mund t ndikoj interesat e marr apo t paguar e detyrimisht edhe nivelin e marzhit t interesave.
h) Rreziku i tregut

Nj mnyr e mir pr t matur rrezikun e tregut q bankat ndeshin gjat operimit n t, sht llogaritja e luhatshmris s normave t interesit. N rastin ton sht llogaritur devijimi standard pr normn e bonove t thesarit tremujore, pr euriborin dhe liborin tremujor14. Dy variablat e fundit jan prfshir n studim pr faktin se pjesa m e madhe e kredive n sistemin bankar shqiptar jan n valut15. Pr qllime t studimit, do t prfshihen n model t tre variablat n mnyr t veant, pr t par edhe se cila prej normave t interesit ndikon m shum marzhin neto t interesave.

4.2 T dhnat dhe metoda e vlersimit

N kt studim sht prdorur informacion i marr kryesisht nga Banka e Shqipris por edhe institucione t tjera ndrkombtare. T dhnat jan tremujore dhe pr banka t veanta prgjat periudhs mars 2002-dhjetor 2007, me qllim identifikimin e efekteve t bankave individuale. Brock dhe Rojas-Surez (2000) kan dal n konkluzionin se mund t jet orientuese nse fokusohemi n t dhna t agreguara, pr t kuptuar sjelljen e spread-eve. Nse do t prdoreshin t dhna t agreguara pr sistemin, jo vetm q do t humbin karakteristikat e bankave individuale, por njkohsisht edhe do t humbnim shum t dhna (pr shkak t serive t shkurtra kohore). Pr rastin e bankave t sistemit bankar shqiptar, vlersimi i ekuacionit do t bhet duke prdorur metodn e katrorve m t vegjl (OLS) n Panel Data16 me metodn e efekteve fikse, duke br t mundur kshtu identifikimin e ndikimeve q mund t ken karakteristikat specifike t do banke. Numri total i observimeve t prdorura n studim sht 27317 dhe t dhnat jan t pabalancuara. Duke ndjekur edhe modelin e studimit t Maudos e Fernndez de Guevara (2004), jan prdorur filtrime sipas dy kritereve: s pari, pr bankat e reja q jan krijuar

-24-

gjat periudhs s marr n shqyrtim, jan hequr nga studimi t dhnat e vitit t par t veprimtaris, pr t shmangur efektin e ndonj vlere jonormale n t dhnat. S dyti, edhe pr bankat q kan psuar ndryshime strukturore gjat periudhs s marr n studim, jan eliminuar t dhnat pr disa tremujor.

4.3 Rezultatet
Ekuacioni q do t vlersohet mund t paraqitet n mnyr t prmbledhur si m posht: NIMit = i + 1OEit + 2RAVit + 3CRit-4 + 4MQit + 5RESit-2 COMit-1 + 7HHIit + 8MRit + it (3) 6 ku: i = 1,2.....,N sht banka e i-t; t = 4,5.....,T i prket tremujorit prkats t marr n shqyrtim + , 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, prfaqson Efektet Fikse i
8

, sht nj vektor parametrash dhe

NIM Variabli i varur (marzhi neto i interesave) i prllogaritur respektivisht, NIM1 = T ardhura neto nga interesat / Totalin e aktiveve dhe NIM2=T ardhura neto nga interesat / Totalin e aktiveve q sjellin t ardhura; OE Shpenzimet e veprimtaris t llogaritura n raport ndaj aktiveve totale; RAV Qndrimi ndaj rrezikut i matur si raport i kapitalit aksioner me totalin e aktiveve; CR Rreziku i kredis i matur nga raporti i kredive me probleme ndaj totalit t kredive;

MQ Cilsia e administrimit e matur si raport i shpenzimeve t veprimtaris me t ardhurat bruto t veprimtaris;

-25-

RES Kosto oportune e rezervave (Rezerva n bankn qendrore / Totalin e aktiveve); COM T ardhura nga veprimtari t tjera e matur si T ardhura neto nga komisionet / (T ardhura neto nga interesat + T ardhura neto nga veprimtari t tjera); HHI Indeksi i prqendrimit Herfindahl-Hirschman n terma t kredive; MR Rreziku i tregut i matur n tre forma: devijimi standard i normave t interesit tremujore prkatsisht pr bonot e thesarit, euribor dhe libor. N tabeln nr.1 jepen rezultatet e vlersimit t tre ekuacioneve q analizojn lidhjen e variablit t varur NIM2 me gjith variablat e pavarur. Variabli i fundit (rreziku i tregut) sht shprehur n t tre format e tij, t matura prkatsisht nga devijimi standard i normave t interesit t bonove t thesarit (ekuacioni 4), euribor (ekuacioni 5) dhe libor (ekuacioni 6). Kjo sht arsyeja pse jan paraqitur nga tre ekuacione pr seciln form t matjes s variablit t varur, duke vlersuar n total gjasht ekuacione. Meqense NIM2 sht pr nga mnyra e llogaritjes nj tregues m i mir se sa NIM1 (pasi sht nj tregues m i prafrt i matjes s nivelit t eficiencs dhe m i prdorshm pr rastin e Shqipris), sht menduar q n kt tabel t paraqiten rezultatet pr treguesin e par18. Nga krahasimi i tabelave nr. 1 dhe 3, shihet se rezultatet e marra jan t ngjashme pr t dyja format e matjes s NIM, lidhur kjo edhe me faktin se kta dy mats s eficiencs nuk kan shum ndryshim n vler (shiko grafikun nr.1) . Edhe nse do t krahasonim midis tyre rezultatet e marra pr tre ekuacionet e vlersuara t t njjtit variabl t varur, vrehet se jan t prafrta dhe ndryshojn vetm pr variablin e fundit (rrezikun e tregut) meqense ai sht matur n forma t ndryshme pr secilin prej ekuacioneve (ndrkoh q shtat variablat e tjer jan matur n t njjtn form n secilin prej tre ekuacioneve).

-26-

Treguesi R2 i axhustuar sht n nivele t knaqshme, ka dshmon se afrsisht 70 pr qind e luhatjeve n marzhin neto t interesave, shpjegohet nga luhatshmria e variablave t pavarur, t prfshir n ekuacion.
Tabel 1. Rezultatet ekonometrike t marra pr variablin NIM2.
Variabli i varur (NIM2) Variablat e pavarur Ekuacioni 4 Koeficienti t-statistic C 0.0132 7.8390 OE 0.0897 2.6988 RAV -0.0111 -2.7569 CR(-4) -0.0107 -2.2700 MQ -0.0010 -5.0650 RES(-2) 0.0366 2.0588 COM(-1) -0.0066 -3.8940 HHI -0.0176 -2.1262 MR 0.1448 2.0981 R2 i axhustuar 0.6865 F-statistic 26.8978 Prob(F-statistic) 0.0000 Ekuacioni 5 Koeficienti 0.0124 0.1021 -0.0095 -0.0111 -0.0011 0.0376 -0.0066 -0.0158 0.9156 0.7038 29.0955 0.0000 Ekuacioni 6 Koeficienti 0.0123 0.0928 -0.0099 -0.0122 -0.0011 0.0368 -0.0062 -0.0100 0.1078 0.6856 26.7924 0.0000

t-statistic 7.5501 3.1458 -2.4379 -2.4304 -5.8513 2.1742 -3.9878 -2.0569 4.3777

t-statistic 7.1842 2.7837 -2.4671 -2.5698 -5.5008 2.0688 -3.6687 -1.2602 1.9221

Koeficienti para variablit t shpenzimeve t veprimtaris paraqitet (ashtu si pritej) me shenj pozitive dhe statistikisht i rndsishm. Kjo do t thot se marzhi neto i interesave rritet sa her niveli i shpenzimeve t veprimtaris rritet, pr t mbuluar shpenzimet e shtuara. Ky rezultat sht n prputhje edhe me konstatimet e marra nga analiza e zbrthimit kontabl t marzhit t interesave. N rastin e bankave t sistemit bankar shqiptar, raporti i shpenzimeve t veprimtaris me totalin e aktiveve ka nj koeficient t vlersuar prej 0.1021 (pr ekuacionin 5) pr regresionin e marzhit t interesave, ka tregon se rreth 10 pr qind e shpenzimeve t veprimtaris kalohet te kredimarrsit dhe depozituesit (n formn e normave t interesit m t larta pr kredit apo m t ulta pr depozitat). Ndrsa pritej nj lidhje pozitive midis marzhit neto t interesave dhe nivelit t kapitalizimit t bankave, pr sistemin bankar shqiptar, kjo lidhje del negative. Shpjegimi i ktij fenomeni lidhet me

-27-

faktin se bankat me nivel m t lart kapitali (q konsiderohen si rrezikkundrshtuese) jan m t kujdesshme n drejtim t kreditimit, pasi m shum kapital aksioner vendoset n rrezik. Bankat e mirkapitalizuara q ndjekin nj politik konservatore, zgjedhin t japin kredi me m pak rrezik dhe me norma m t ulta interesi. N nj rezultat t till kan arritur edhe Brock dhe Rojas-Surez (2000), duke argumentuar se pr vendet me sisteme bankare ende jo shum t konsoliduar, nj sjellje e till mund t jet normale. Shenja e koeficientit para variablit q prfaqson rrezikun e kredis, rezulton negative dhe statistikisht e rndsishme. N fakt, nisur nga rezultatet empirike t autorve t tjer dhe nga zbrthimi kontabl i marzhit t interesave pr sistemin ton bankar, pritej nj lidhje pozitive. N disa studime t realizuara pr disa vende t Ameriks Latine sht konkluduar se shenja e koeficientit para variablit t kredive me probleme sht negative, pra marzhi reagon negativisht ndaj nj rritjeje t nivelit t kredive me probleme. N rastin e Shqipris, marzhi reagon negativisht ndaj rritjes s nivelit t kredive me probleme, pas katr periudhash19. Rezultatet tregojn se bankat shqiptare kan synuar t rritin pjesn e tregut t kredive gjat periudhs s marr n shqyrtim, duke br q niveli i kredive me probleme t ndikoj negativisht n marzhet e caktuara. Lidhja e marzhit t interesave me cilsin e administrimit n rastin e bankave q operojn n Shqipri, rezultoi negative dhe e rndsishme nga ana statistikore, ashtu si pritej n prputhje edhe me rezultatet e marra nga studime t ngjashme. Nse niveli i shpenzimeve t veprimtaris q duhen pr t gjeneruar nj njsi t ardhur rritet, ather do t thot se cilsia e administrimit bie dhe marzhet e siguruara do t bien, gjithashtu. Marzhi neto i interesave lidhet pozitivisht me nivelin e rezervave t vendosura n Bankn e Shqipris dhe kjo lidhje sht e rndsishme. Bankat priren t rritin marzhet e interesit pr t kompensuar t ardhurat e munguara nga mbajtja e rezervs s detyruar (e remuneruar me norma t ulta) dhe sipas rezultateve, ato reagojn pas rreth 6 muajsh n ndryshimin e marzheve, ndaj ndryshimit t nivelit t rezervs.

-28-

N rastin e sistemit bankar shqiptar, koeficienti para variablit t t ardhurave jo nga interesat rezulton me shenj negative dhe i rndsishm pr t gjitha ekuacionet. Kjo do t thot se bankat shqiptare nse sigurojn t ardhura m t larta nga komisionet, pas nj tremujori jan t prirura t ulin normat e interesit pr kredit pasi i konsiderojn t dyja burimet e t ardhurave, si zvendsuese t njra-tjetrs. Nj tjetr variabl shpjegues i prdorur n model sht Indeksi Herfindahl-Hirschman (HHI) n terma t kredive, lidhja e t cilit me marzhin neto rezulton negativisht e rndsishme. Teorikisht dhe nga shumica e rezultateve empirike t studimeve t ndryshme, pritej nj lidhje pozitive e ktij variabli me marzhin e interesave. Megjithat, rezultate t ngjashme me rastin e Shqipris jan evidentuar edhe n studimin e Brock dhe Franken (2003) pr disa nga variablat q matin spreadin n rastin e Kilit. Mesa rezulton nga ekuacionet, pr rastin e sistemit bankar shqiptar, vrtetohet hipoteza e dyt, ajo e Strukturs Eficiente. Kjo do t thot se bankat q operojn n Shqipri e shfrytzojn prqendrimin m t lart n kredidhnie pr tu specializuar n drejtim t shrbimeve q ofrojn dhe n drejtim t uljes s marzheve. Rreziku i tregut sht matur n tre forma t ndryshme pr sistemin bankar shqiptar, pasi ai ndikohet shum nga prania e depozitave dhe kredive n valut t huaj20. Bankat e sistemit bankar shqiptar aplikojn tashm norma interesi t ndryshueshme pr kredit q japin, duke marr si baz pikrisht normat e interesit pr bonot e thesarit, euribor-in dhe liborin dhe duke aplikuar nj shtes mbi to, n nivele q ndryshojn nga banka n bank. Nga ekuacioni i par rezulton se marzhi neto i interesave lidhet pozitivisht dhe n mnyr t rndsishme me luhatjet n normn tremujore t bonove t thesarit. Nj lidhje pothuajse e fort dhe pozitive ekziston edhe me devijimin standard t norms s liborit. Por lidhja pozitive m e fort konstatohet pr rastin e luhatjeve n normn e euriborit, ku pr do 10 pik prqindje luhatshmri n normn e ksaj t fundit, do t vihet re nj ndryshim prej m shum se 9 pik prqindje n marzhin e interesave. Kto rezultate priteshin, pasi pjesa m e madhe e kredive n valut, jepet n monedhn euro.

-29-

5. Prfundime
N kt studim u analizuan t dhna t bankave individuale q operojn n sistemin bankar shqiptar, pr periudhn 2002-2007. Pas nj trajtimi teorik dhe kontabl t prcaktuesve t marzhit neto t interesave, analiza u prqendrua n vlersimin ekonometrik t faktorve q ndikojn variablin e varur. Ky studim jo vetm do ti ofroj nj punim t ri literaturs s shkruar rreth faktorve q prcaktojn marzhin neto t interesave, por edhe do t jap kontributin e nj punimi t par pr rastin e Shqipris. Nga ekuacionet q u vlersuan u morn rezultate q n disa raste priteshin dhe disa t tjera ishin t ndryshme nga parashikimet. Marzhi neto i interesave pr bankat q zhvillojn veprimtarin e tyre n Shqipri, ka nj varsi t lart nga luhatjet n normat baz t interesit pr monedhat euro, lek dhe dollar. Sistemi bankar shqiptar sht karakterizuar vitet e fundit nga nj rritje e shpejt e kreditimit dhe nga nj mas e madhe e kredive n valut t huaj (sidomos n euro), ndrsa nga ana tjetr e bilancit burimet e fondeve (depozitat) jan kryesisht n lek. Bankat shqiptare priren t rritin marzhet e ndrmjetsimit ndrsa prballen me shpenzime m t larta operative. S fundmi, bankat kan qen shum agresive n drejtim t zgjerimit me deg t reja n t gjith territorin e vendit dhe kjo, ka rritur nivelin e shpenzimeve t veprimtaris duke rezultuar n rritjen e marzhit t interesave. Edhe pse norma e rezervs s detyruar ka mbetur e pandryshuar gjat periudhs n fjal, vet rritja e shums s depozitave (edhe si pasoj e ofertave promocionale t bankave, sidomos n vitet e fundit) ka rezultuar n rritje t nivelit t rezervave t vendosura pran banks qendrore. T ardhurat e munguara nga investimi n aktivitete m fitimprurse i ktyre rezervave, i kan detyruar bankat t kalojn nj pjes t ktyre kostove te klientt e tyre. Megjithse zn ende nj pesh t ult t t ardhurave totale, t ardhurat q bankat sigurojn nga komisionet ndikojn negativisht n marzhin e interesave. Bankat shqiptare ulin t ardhurat neto nga interesat sa her q sigurojn t ardhura m t larta nga

-30-

komisionet, pasi i konsiderojn si zvendsuese t njra-tjetrs kto dy lloje t ardhurash. N rastin e Shqipris marzhi reagon negativisht ndaj rritjes s nivelit t kredive me probleme (pas katr periudhash). Mesa kuptohet, bankat shqiptare gjat periudhs s marr n shqyrtim i kan kushtuar m shum rndsi rritjes s pjess s tregut t kredive, gj q sht shprehur edhe n ofertat agresive promocionale t kohve t fundit. Gjat ksaj periudhe bankat kan shtuar larmishmrin e produkteve t kredis q ofrojn, por gjithashtu kan shkurtuar edhe kohn e procesimit t kredive, pasoj kjo e konkurrencs gjithmon n rritje n tregun e ktyre t fundit. N kto kushte, kur konkurrenca bhet gjithnj e m e fort dhe kur niveli i kredive me probleme ka qen i ult (pavarsisht se ky tregues ka ardhur n rritje), bankat jan ndier m t sigurta n caktimin e marzheve duke mos shkaktuar rritjen e tyre si pasoj e rrezikut t kredis. Megjithat, bankat shqiptare tregohen konservatore kur bhet fjal pr mbrojtjen e kapitalit t investuar nga aksionert. Pavarsisht se kan shfaqur agresivitet n zgjerimin e pjess s tregut, ato prsri kan treguar kujdes pr cilsin e kredive t dhna. Sa m shum e kan shtuar kapitalin (pasoj e krkesave rregullative apo e zgjerimit t aktiviteteve q ofrojn sipas niveleve t licencs), aq m t kujdesshme kan qen n przgjedhjen e klientve t tyre t kredis, ka provohet edhe nga cilsia e mir e portofolit t kredive pr periudhn n fjal. Rezultatet e marra nga ky studim, mund ti shrbejn politikbrsve pr orientimin drejt shtjeve q kan m shum lidhje me faktort prcaktues t marzhit neto t interesave. Nj vmendje m e madhe mund ti kushtohet luhatshmris s normave t interesit, nivelit t rezervs s detyruar, nivelit t kapitalizimit t bankave etj.. Ky studim synoi t identifikoj faktort q ndikojn m shum marzhin neto t interesave pr rastin e sistemit bankar shqiptar. Megjithat, kjo pun e nisur mund t vazhdohet n t ardhmen me zgjerimin n drejtime t ndryshme pr shembull, duke prfshir n studim periudha m t gjata kohore. Me zgjatjen e seris s t dhnave, mund t mundsohet edhe prfshirja e variablave t tjer sidomos t natyrs makroekonomike.

-31-

Literatura:
Afanasieff, Tarsila S., Priscilla M. Villa Lhacer and Mrcio I. Nakane. 2002. The Determinants of Bank Interest Rate Spreads in Brazil, Central Bank of Brazil Working Papers, 46, 2002. Angbazo, L. 1997. Commercial Bank Net Interest Margins, Default Risk, Interest Rate Risk and Off-Balance Sheet Banking. Journal of Banking and Finance, 21, 55-87. Bawumia, Mahamudu, Franklin Belnye and Martin E. Ofori. 2005. The Determination of Bank Interest Spreads in Ghana: An Empirical Analysis of Panel Data, Bank of Ghana Working Paper 05/09 Bernanke, Ben.1983. Nonmonetary effects of the financial crisis in the propagation of the Great Depression, American Economic Review, 73, 257-76. Berger, A. 1995. The relationship between capital and earnings in banking. Journal of Money, Credit and Banking. Vol.27. Brock, Philip and Liliana Rojas-Surez. 2000. Interest rate spreads in Latin America: Facts, Theories and Policy Recommendations. Inter-American Development Bank, 2000. (Why So High? Understanding Interest Rate Spreads in Latin America). Brock, Philip and Helmut Franken. 2002. Bank Interest margins Meet Interest Rate Spreads: How Good is Balance Sheet Data for Analyzing the Cost of Financial Intermediation? Mimeo Central Bank of Chile. Brock, Philip and Helmut Franken. 2003. Measuring the Determinants of Average and Marginal Bank Interest Rate Spreads in Chile, 1994-2001. Mimeo Central Bank of Chile. Claessens. Stijn, Asli Demirg-Kunt and Harry Huizinga. 1997. How Does Foreign Entry Affect the Domestic Banking Market?. World Bank, Policy Research Department. Claeys, Sophie and Rudi Vander Vennet. 2004. Determinants of Bank Interest Margins in Central and Eastern Europe: A Comparison with the West. Ghent University Working Papers, 316.

-32-

 Corvoisier, S. and R. Gropp. 2002. Bank concentration and retail interest rates. Journal of Banking and Finance 26. Demirg-Kunt, Asli and Harry Huizinga.1998. Determinants of Commercial Bank Interest Margins and Profitability: Some International Evidence, The World Bank Policy Research Working Paper, 1900. Demirg-Kunt, Asli and Harry Huizinga.1999. Determinants of Commercial Bank Interest Margins and Profitability: Some International Evidence, The World Bank Economic Review, Vol.13, No.2, 379-408 Estrada, Dairo, Esteban Gmez and Ins Orozco. 2006. Determinants of Interest Margins in Colombia. Borradores de Economia. No. 393 Gelos, R. Gaston. 2006. Banking spreads in Latin America, IMF Working Paper, 06/44. Hanson, James A. and Roberto de Rezende Rocha. 1986. High Interest Rates, Spreads and the Cost of Intermediation: Two Studies. Industry and Finance. Series 18. Ho, Thomas S. Y and Anthony Saunders. 1981. The determinants of bank interest margins: Theory and empirical evidence. Journal of Financial and Quantitative Analysis, Vol.XVI, Nr.4, 1981. Khawaja, Idrees and Musleh-ud Din. 2007. Determinants of Interest Spreads in Pakistan, Pakistan Institute of Development Economic Working Papers, 22, 2007. Lerner E.M. 1981. Discussion the determinants of bank interest margins: theory and empirical evidence. Journal of Financial and Quantitative Analysis, Vol.XVI, Nr.4. Levine, Ross. 1997. Financial Development and Economic Growth. Journal of Economic Literature, 35 (2). Liebeg, David and Markus S. Schwaiger. 2006. Determinants of the Interest Rate Margins of Austrian Banks, Oesterreichische Nationalbank Financial Stability Report, 12(2006), 104-116. Maudos, Joaqin and Juan Fernndez de Guevara. 2004. Factors explaining the interest margin in the banking sectors of the European Union, Journal of Banking and Finance 28 (2004), 2259-2281. McShane, R.W and I.G Sharpe. 1985. A time series/cross section analysis of the determinants of Australian trading

-33-

bank loan/deposit interest margins: 1962-1981. Journal of Banking and Finance 9. 115-136. Naceur, B. Samy. 2003. The determinants of the Tunisian Banking Industry profitability: Panel evidence. Universite Libre de Tunis, Department of Finance Working Paper 2003. Robinson, W. John. 2002. Commercial bank interest rate spreads in Jamaica-Measurement, trends and prospects. Discussion Paper 2002. Saunders. A. and L. Schumacher. 2000. The determinants of bank interest rate margins: an international study. Journal of International Money and Finance, 19.

-34-

Shtojc
Grafik 3. Raporti Kredi/PBB pr vitet 2002-2007.
Kredi/PBB
35.0% 30.0% 25.0% 20.0% 15.0% 10.0% 5.0% 0.0% Dhjetor 2002 Dhjetor 2003 Dhjetor 2004 Dhjetor 2005 Dhjetor 2006 Dhjetor 2007

Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

Grafik 4. Ecuria e t ardhurave jo nga interesat dhe e shpenzimeve t veprimtaris n raport me totalin e aktiveve.
2.5% 2.0% 1.5% 1.0% 0.5% 0.0% Dhjetor 2001 Dhjetor 2002 Dhjetor 2003 Dhjetor 2004 Dhjetor 2005 Dhjetor 2006 Dhjetor 2007

T ardhura nga veprimtari t tjera (jo nga interesat) / Totali i aktiveve Shpenzimet e veprimtaris / Totali i aktiveve Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

-35-

Tabel 2. Marzhi ex-ante pr disa shtete (n %).

Shqipria Bullgaria Kroacia Maqedonia Bosnje Hercegovina 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 13.8 11.92 6.76 5.93 5.15 7.99 7.71 8.44 8.24 8.19 6.41 5.61 5.82 5.58 5.72 6.32 8.33 6.32 10.95 10.05 9.88 9.48 8.21 6.99 7.75 9.38 8.8 8.03 5.9 6.9 6.63 5.35 15.83 N/a 8.17 6.84 6.56 6.05 4.32 3.61

Burimi: International Financial Statistics, Qershor 2008.

Tabel 3. Rezultatet ekonometrike t marra pr variablin NIM1.

Variablat e pavarur C OE RAV CR(-4) MQ RES(-2) COM(-1) HHI MR R2 i axhustuar Durbin-Watson F-statistic Prob(F-statistic) Ekuacioni 1 Koeficienti t-statistic 0.0124 8.0805 0.0631 2.0836 -0.0091 -2.4846 -0.0092 -2.1397 -0.0010 -5.5187 0.0335 2.0689 -0.0068 -4.3944 -0.0191 -2.5417 0.1459 2.3205 0.6713 0.7551 25.1483 0.0000 Variabli i varur (NIM1) Ekuacioni 2 Ekuacioni 3 Koeficienti t-statistic Koeficienti t-statistic 0.0116 7.7678 0.0116 7.3812 0.0745 2.5178 0.0659 2.1675 -0.0075 -2.1305 -0.0079 -2.1675 -0.0096 -2.2988 -0.0107 -2.4495 -0.0011 -6.3512 -0.0010 -5.9798 0.0343 2.1762 0.0336 2.0696 -0.0067 -4.4835 -0.0064 -4.1426 -0.0171 -2.4368 -0.0117 -1.6099 0.8492 4.4540 0.1011 1.9769 0.6889 0.6693 0.7810 0.7851 27.1924 24.9395 0.0000 0.0000

-36-

Shnime

*T gjitha mendimet e shprehura n kt studim jan t autores dhe nuk prfaqsojn domosdoshmrisht ato t Banks s Shqipris. I jam mirnjohse z. Altin Tanku, zj. Sofika Note, zj. Elona Dushku dhe zj. Elsida Orhan pr sugjerimet e dhna gjat prgatitjes s ktij studimi. 1 The Dealer Model. 2 Pr mnyrn e derivimit t ekuacionit, mund ti referoheni Ho dhe Saunders (1981). 3 Liebeg dhe Schwaiger kan gjetur nj lidhje negative pr rastin e sistemit bankar austriak. 4 Norma e aplikuar pr sistemin bankar shqiptar sht 10 pr qind. 5 Shiko grafikun nr. 3 n shtojc. 6 Numri i degve t bankave n fund t vitit 2004 ishte 188, ndrsa arriti n 404 n vitin 2007. 7 Numri i punonjsve t punsuar n sistemin bankar shqiptar, arriti n 5.155 n fund t vitit 2007, nga 2.236 q ky numr ishte n vitin 2003. 8 Shiko grafikun 4 n shtojc. 9 M pas ky model sht prdorur nga Saunders dhe Schumacher (2000), Estrada et al. (2006) etj.. 10 Punime t ndryshme rreth marzhit t interesave kan prdorur njrn apo tjetrn form t llogaritjes, por fakti pse kam prfshir edhe formn e dyt t llogaritjes n kt studim, lidhet me prdorimin m t shpesht t ksaj forme n analizat e realizuara pr sistemin bankar shqiptar 11 Niveli minimal i mjaftueshmris s kapitalit pr bankat e sistemit bankar shqiptar sht 12 pr qind. 12 Pasi sht menduar se sht m prfaqsues pr matjen e kostove oportune n rastin e Shqipris, n dallim nga studimi origjinal ku ky variabl sht matur nga raporti i rezervave likuide me totalin e aktiveve. 13 Norma e remunerimit pr sistemin bankar shqiptar sht sa 70 pr qind e norms baz t interesit t monedhs vendase, libor dhe euribor. 14 Pr bonot e thesarit jan marr normat javore t publikuara nga Banka e Shqipris pr afat tremujor maturimi. Pr euribor dhe libor tremujor jan marr normat ditore t publikuara nga British Bankers Association. 15 Pr muajin dhjetor 2007, kjo shifr arrin n 72.5 pr qind. 16 Metoda e katrorve m t vegjl sht prdorur nga shumica e autorve q kan studiuar faktort prcaktues t marzhit neto t interesave. 17 Numri i bankave t prfshira n studim varion nga 12 n vitin 2002, n 17 n vitin 2007. 18 N tabeln nr. 3 jepen edhe tre ekuacionet e vlersuara pr NIM1 pr seciln

-37-

form t matjes s rrezikut t tregut. 19 Meqnse t dhnat jan tremujore, do t thot se reagimi i marzhit ndodh pas nj viti. 20 Kryesisht n euro dhe usd.

-38-

-39-

CIP Katalogimi n botim BK Tiran Irini Kalluci - Prcaktuesit e Marzhit Neto t Interesave n Sistemin Bankar Shqiptar - / / Kalluci Irini - Tiran: Banka e Shqipris, 2010 -40 f; 15.3 x 23 cm. (material diskutimi ..) Bibliogr. ISBN: 978-99956-42-27-3

Kt publikim mund ta gjeni edhe n form elektronike n adresn: www.bankofalbania.org N qoft se dshironi t keni kopje t shkruara t tij mund ti krkoni n adresn: Banka e Shqipris Sheshi Sknderbej Nr.1 Tiran Shqipri, Tel.: +355-(0)4-2222152; Faks: +355-(0)4-2223558 ose duke drguar nj e-mail n adresn: public@bankofalbania.org Tirazhi: 500 kopje

-40-