Zbirka Zadataka Iz Oet-2

V.
Pajin: Osnove elektrotehnike II ( Prirunik sa zbirkom zadataka )

1
S A D R A J :

1. Osnovni pojmovi o naizmeninim strujama ...................... strana 3.
1.1. Dobijanje naizmeninih veliina ....3
1.2. Osnovni parametri naizmeninih veliina...3
ZADACI..7.
2. Predstavljanje naizmeninih veliina..12
2.1. Analitiko ( trenutno ) predstavljanje naizmeninih veliina.....12
2.2. Grafika ( vremensko ) predstavljanje naizmeninih veliina....12
2.3. Fazorsko ( vektorsko ) predstavljanje naizmeninih veliina.....12
2.4. Kompleksno predstavljanje naizmeninih veliina.13
Osnovne raunske operacije sa kompleksnim brojem.....14
ZADACI...16.
3. Otpori u kolu naizmenine struje..18
3.1. Kolo sa savrenim termogenim ( aktivnim ) otporom..18
3.2. Kolo sa savrenim kalemom ( induktivnim otporom ).18
3.3. Kolo sa savrenim kondenzatorom ( kapacitivnim otporom )..18
ZADACI..20
4. Vezivanje otpora u kolu naizmenine struje....24
4.1. Redna veza..24
4.1.1. Redna veza RLC...24
4.1.2. Redna veza RL..25
4.1.3. Redna veza RC......25
4.2. Paralelna veza ....26
4.2.1. Paralelna veza RLC..26
4.2.2. Paralelna veza RL.27
4.2.3. Paralelna veza RC.27
4.2.4. Paralelna veza RL i RC28
4.2.5. Meovita veza...28
ZADACI..29
5. Ekvivalentne veze.53
5.1. Pretvaranje redne veze RLC u paralelnu vezu GB...53
5.2. Pretvaranje paralelne veze GB ( RLC ) u rednu vezu RX53
5.3. Metode transformacije..54
5.3.1. Pretvaranje impedansi vezanih u trougao u vezu u zvezdu54
5.3.2. Pretvaranje impedansi vezanih u zvezdu u vezu u trougao54
ZADACI..55
6. Snaga u kolu naizmenine struje........................................................................................................59
6.1. Trenutna i srednja vrednost snage............................................................................................ .....59
6.2. Snaga u kolu sa savrenim aktivnim otporom ( R )......................................................................59
6.3. Snaga u kolu sa savrenim kalemom ( L )....................................................................................60
6.4. Snaga u kolu sa savrenim kondenzatorom ( C ) .........................................................................61
6.5. Snaga u kolu naizmenine struje na impedansi Z.........................................................................63
6.5.1. Redna veza RLC ( X
L
> X
C
)
Analitika, grafika, fazorska i kompleksna analiza.....................................................63
L
< X
C
)
Analitika, grafika, fazorska i kompleksna analiza.....................................................65
6.6. Faktor snage.................................................................................. ................................................66
6.7. Podeavanje prijemnika za maksimalnu aktivnu snagu generatora..............................................68
ZADACI....................................................................................... ........................................................69
7. Rezonantna i antirezonantna kola.................................................................................... .....strana 82
7.1. Rezonantno kolo..........................................................................................................................82
7.1.1. Karakteristine krive kod rezonantnih kola......................................................................84
7.1.2. Faktor dobrote i faktor priguenja kod rezonantnih kola..................................................85
7.1.3. Propusni opseg kod rezonantnih kola................................................................................85
7.1.4. Tanges gubitaka........................................................................................................... .......86
7.2. Antirezonantno kolo...................................................................................................... ...............87
Realno antirezonantno kolo................................................................................................... .......88
ZADACI................................................................................... .................................................. ....... 90

V. Pajin: Osnove elektrotehnike II ( Prirunik sa zbirkom zadataka )
2

8. Induktivno spregnuta kola.................................................................................................................100
8.1. Koeficijent samoinduktivnosti i meusobne induktivnosti.........................................................100
8.2. Analiza induktivno spregnutih kola........................................................................................... .100
ZADACI.............................................................................................................................................102
9. Mostovi za naizmeninu struju...........................................................................................................111
ZADACI....................................................................................................................... ......................112
10. Sloena kola..........................................................................................................................................116
10.1. Definicija elektrinih kola........................................................................................... ...............116
10.2. Metode za reavanje sloenih kola..................................................................................... ........116
10.2.1. Metoda Kirhofovih pravila...........................................................................................116
10.2.2. Metoda konturnih struja............................................................................................ ...116
10.2.3. Metoda zajednikog napona.........................................................................................116
10.2.4. Metoda superpozicije............................................................................................... ....116
10.2.5. Metoda Tevenena ( ekvivalentni naponski generator )................................................116
10.2.6. Metoda Nortona ( ekvivalentni strujni generator ).......................................................116
ZADACI.................................................................................................................................. ...........117
11. Transformatori.................................................................................................................................... 133
11.1. Zadaci i podela transformatora............................................................................................... ... 133
11.2. Idealni transformatori.................................................................................................................113
11.3. Redukovanje veliina kod transformatora..................................................................................136
11.3.1. Redukovanje sekundarnog napona na primarnu vrednost.........................................136
11.3.2. Redukovanje sekundarne struje na primarnu vrednost..............................................136
11.3.3. Redukovanje sekundarnog otpora ( impedanse ) na primarnu vrednost....................136
11.4. Realni transformatori sa gvozdenom jezgrom ...........................................................................137
Ekvivalentna ema realnog transformatora...........................................................................138
11.5. Transformatori u linearnom reimu rada ( vazduni transformatori ) .......................................138
Autotransformatori........................................................................................................... .....139
11.6. Stepen korisnog dejstva transformatora................................................................................ .....139
ZADACI................................................................................................... ..........................................140
12. Polifazni sistemi ..................................................................................................................................144
12.1. Osnovni pojmovi o polifaznim sistemima .................................................................................144
12.2. Dvofazni sistem.............................................................................................................. ............145
12.3. Trofazni sistem...........................................................................................................................146
12.3.1. Vezivanje namotaja trofaznih generatora .................................................................147
- Vezivanje namotaja trofaznih generatora u zvezdu......................................... 147
- Vezivanje namotaja trofaznih generatora u trougao......................................... 149
12.3.2 Vezivanje ( trofaznih ) prijemnika na trofazni generator ......................................... 150
- Veza prijemnika u zvezdu..................................................................................150
- Veza prijemnika u trougao.................................................................................152
Snaga trofaznih prijemnika i trofaznih generatora.......................................................................153
- Snaga trofaznih prijemnika i trofaznih generatora vezanih u zvezdu................153
- Snaga trofaznih prijemnika i trofaznih generatora vezanih u trougao...............154
ZADACI....................................................................................................................... ......................155

REENJA...........................................................................................................................................169

DODATAK
- OBRTNO MAGNETNO POLJE .................................................................. .............331.
- RAZNI ZADACI ( sa kolskih, regionalnih i republikih takmienja ) ....................341.

3
NAIZMENINE STRUJE

1. OSNOVNI POJMOVI O NAIZMENINIM STRUJAMA

Naizmenine struje su vremenski promenljive, tj. sa promenom vremena menja im se i vrednost, i smer.
Ove promene se periodino ponavljaju, najee u istim vremenskim intervalima ,pa se zbog toga i nazivaju
periodine naizmenine struje. Ove promene mogu biti proste ( pravougaone, trouglaste, testeraste, trapezne,
sinusne ), te se i nazivaju prostoperiodine naizmenine veliene ( napon, struja, ems .. ) i sloene koje se
nazivaju sloene periodine naizmenine veliine.

1.1. DOBIJANJE NAIZMENINIH VELIINA ( ems, napona, struje )

e

Rotiranjem navojka u magnetnom polju indukcije B ( sa jednim parom polova ), sl.1.a, konstantnom brzinom
u njemu e se indukovati ems e, koja e kroz navojak proterati struju i, ako je elektrino kolo zatvoreno.
Indukovana ems e, kao i struja i e se postepeno menjati, kao to je prikazano na sl.1b. Kada navojak pree
geometrijski ugao od 2t rad ( 360 ). ems e i struja i e napraviti jednu potpunu promenu, koja je u ovom sluaju
sinusnog karaktera.
Indukovana ems e je po Faradejevom zakonu jednaka e = d| / dt.
Fluks kroz navojak iznosi:
| = B S = BS cos o = u
m
cos o.
Kako je ugaona brzina e = o / t o = et, odnosno, | = u
m
cos et.
Koristei viu matematiku ( izvodi ), sledi: d| / dt = du
m
cos et / dt = eu
m
sin et.
Konano, indukovana ems u navojku je e = d| / dt = eu
m
sin et = E
m
sin et.
Maksimalna vrednost ( amplituda ) indukovane ems po navojku iznosi:
E
m
= eu
m
|V| , a za kalem sa N navojaka: E
m
= Neu
m
|V|.
Dakle, magnetni fluks po navojku se menja po kosinusu, dok indukovana ems po sinusu. To znai da e
indukovana ems kasniti za svojim fluksom za 90 ( t/2 rad ).
U praksi se koriste najee prostoperiodine naizmenine struje sinusnog oblika ( sl.1.b ). Naizmenine
struje su mnogo ekonominije od jednosmernih ( mogu prenos na vee udaljenosti, zbog upotrebe
transformatora, jednostavniji rad elektrinih motora, itd. ), pa su zbog toga u mnogo veoj upotrebi od
jednosmernih.

1.2. OSNOVNI PARAMETRI NAIZMENINIH VELIINA

1. Trenutna vrednost. To je ona vrednost naizmenine veliine koja odgovara datom trenutku posmatranja.
Iz slike 1.b moe se izvesti zakljuak da takvih vrednosti ima beskonano, tj. onoliko koliko uzmemo razliitih
trenutaka. Ove vrednosti se oznaavaju malim latininim slovima ( simbol njihove promenljivosti ). Dakle, struja
je oznaena sa i, napon sa u, ems sa e itd.

2. Maksimalna vrednost ( Amplituda ). Ovo je najvea vrednost koju moe dostii naizmenina veliina.
Ona se obeleava velikim latininim slovima sa indeksom m ( struja sa I
m
, napon sa U
m
, ems sa E
m
itd. ).
Vidimo da u toku jedne potpune promene ( navojak pree 360) ove vrednosti se jave dva puta, ali sa suprotnim
predznacima ( To je momenat kada aktivni deo navoja see magnetne linije pod 90 ).

3. Ugaona brzina ( kruna uestanost ). Ugaona brzina je preeni ugao u jedinici vremena ( sekundi ).
Kod ugaone brzine treba razlikovati geometrijsku ( mehaniku ) ugaonu brzinu O od elektrine e. Mehanika
ugaona brzina govori o brzini okretanja navojka ( Sl.1. a ), dok elektrina ugaona brzina govori o brzini promene

O'
O
A

Sl.1.

Sl.1. a) Sl.1. b)

4
elektrine veliine ( sl.1. b ). Ako se navojak rotira u magnetnom polju sa jednim parom polova ( p = 1 ) tada e
se u navojku indukovana ems promeniti po zakonu sinusoide, tj nastaje jedna oscilacija ( sinusoida ) za preeni
geometrijski ugao od 2t rad. U ovom sluaju mehaniki ugao i elektrini su meusobno jednaki ( sinusoida
obuhvata ugao od 2t rad ). Ako bi isti taj navojak obrtali u magnetnom polju sa dva para polova ( p = 2 ), tada bi
svaki od aktivnih delova navojka pri mehanikom obrtanju od 2t rad dva puta naiao ispod N pola ( pozitivni
maksimum ) i dva puta ispod S pola ( negativni maksimum ). U ovom sluaju nastaju dva oscilacije ( sinusoide ),
to e rei da je ovde elektrini ugao dva puta vei od mehanikog. Konano, ako se navojak obre u magnetnom
polju sa p pari polova sledi zakljuak:
o
e,
= po
m
gde je o
m
mehaniki ( geometrijski ) ugao, a o
e
elektrini ugao.
Kako su ugaone brzine: mehanika O = o
m
/ t, odnosno elektrina e = o
e
/ t, sledi: e = pO.
Za nau struku je bitna elektrina ugaona brzina, samim tim i elektrini ugao, pa se samo one i uzimaju za
ozbiljno razmatranje. Zbog jednostavnosti pridev elektri;ni se i ne koristi. Dakle, elektrina ugaona brzina se
naziva ugaonom brzinom ( krunom uestanou ) i obeleava se sa e. Ona iznosi:

e = o / t | rad / s | gde je o elektrini ugao ija je jedinica radijan.

4.Frekvencija ( uestanost ). Frekvencija je broj ponavljanja ( oscilacija ) u jedinici vremena ( 1 s ).
Obeleava se sa f, a jedinica je herc |Hz|. Za jedan par polova frekvencija e odgovarati broju obrtaja navojka
( Sl.1). Kod nas bi se navojak trebao u 1 s obrnuti 50 puta, jer je naa industrijska frekvencija jednaka 50 Hz.
U Koreji, Japanu, SAD-u industrijska frekvencija iznosi 60 Hz. To znai da se kod njih navojak toliko puta
obrne u magnetnom polju sa jednim parom polova. Ako je par polova jednak p, toliko puta e biti vie oscilacija
u jedinici vremena. Iz navedenih konstatacija sledi zakljuak da je frekvencija f direktno srazmerna brzini
obrtanja navojka ( kalema ) n i broju pari polova p. Dakle,

f = np |Hz|

Navedeni izraz vai ako je brzina obrtanja kalema n u broju obrtaja po sekundi |ob/s|. Kako se za n uglavnom
koristi jedinica |ob/min|, predhodni izraz prelazi u sledei oblik:
| | Hz
60
np
s 60
ob
p n
min
ob
p n f =
(
=
(
= .
te sledi,

| | Hz 60
np
f = ; | |
min
ob
p
f 60
n = .

Da bi frekvencija indukovane ems bila konstantna rotor generatora mora da se obre konstantnom brzinom.
Brzina obrtanja generatora ( p = 1 ) koji napajaju nau mreu iznosi 3 000 ob/min ( f = 50 Hz ).
Generatori u avio saobraaju rade pri frekvencijama od 400 Hz, u eleznici 15; 25 i 50 Hz, u telefoniji od 300 do
5 000 Hz i u radio tehnici od 10
4
do 10
10
Hz.

5.Period(a). To je vreme u kojem traje potpuna promena naizmenine veliine ( jedna oscilacija ). Oznaava
se sa T, a jedinica je s ( sekund ).
Perioda i frekvencija su meusobno obrnuto proporcionalne, pa slede relacije:

Ugaona brzina naizmenine veliine za jednu oscilaciju ( t = T , o = 2t rad ) iznosi: e = o/t = 2t/T = 2tf.

e = 2tf |rad/s|

6. Faza, fazna razlika i poetna faza.
Ako na istu osovinicu pored jednog navojka prema sl.1. mehaniki privrstimo jo dva navojka, kao na sl.2. a),
tako da je drugi prostorno pomeren za ugao u
2
unapred ( prednjai ), a trei za ugao u
3
unazad ( kasni ), tada e
se u svakom od navojaka indukovati pojedinana ems. Kako je oscilacija kod prvog navojka sinusoida ( sl.1 )
ije je poetno vreme t = 0, indukovana ems e
1
u njemu iznosi e
1
= E
m
sin o = E
m
sin et.
Za drugi navojak e
2
= E
m
sin ( et + u
2
), odnosno trei e
3
= E
m
sin ( et u
3
), sl.2.b).
| | | | s
f
1
T Hz
T
1
f = =

5

Uglovi u
2
i u
3
se nazivaju poetni uglovi ( poetne faze ), jer su to uglovi sa kojima se poima posmatranje
prostoperiodine naizmenine veliine e
2
, odnosno e
3
( t = 0 s ). Naravno i ems e
1
ima svoj poetni ugao, koji u
ovom sluaju iznosi 0, tj. u
1
= 0 ( za t = 0 e
1
= E
m
sin 0 = 0 ).
Kako je o = et, za prvu fazu ( fazu e
1
) mo\emo dati ugao predstaviti u obliku et = et + 0 = et + u
1
. ovaj ugao
et naziva se fazni ugao ( faza ) prve faze. Fazni ugao ( faza ) druge faze je et + u
2
, odnosno tree et u
3
.
Fazna razlika je razlika izme]u dveju faza. Fazna razlika izme]u druge I tree faze je et + u
2
( et u
3
)
u
23
= u
2
+ u
3
. Dakle, fazna razlika je razlika izme]u po;etnih uglova.

7. Srednja vrednost naizmenine veliine
Naizmenina veliina sinusnog oblika u jednoj periodi ima dva polutalasa istih vrednosti ali suprotnih
predznaka. Zbog toga je srednja vrednost naizmeninih veliina u jednoj periodi jednaka nuli. U praksi se
negativni talas esto ispravlja u pozitivni ( nastaje struja jednog smera ), pa je u ovom sluaju srednja vrednost
naizmenine struje za celu periodu jednaka srednjoj vrednosti naizmenine struje za polovinu periode. Iz
navedenih razloga srednja vrednost naizmenine struje rauna se za vreme polovine periode ( T/2 ) i ona se
obeleava velikim latininim slovima sa indeksom

s.

Srednja vrednost naizmenine struje je ona vrednost sa kojom bi vrednou jednosmerna struja ostvarila istu
koliinu naelektrisanja u vremenskom intervalu od T/2.
Dakle,povrina pravougaonika je Q
= I
S
T/2 , odnosno, povrina polovine sinusoide ( via matematika ) je;
Q
~
=
}
2
0
T
idt = tdt sin I
2
T
0
m
e
}
= |
.
|
\
|
e
e
t cos
I
m
( = ( I
m
/2tf)| cos 2tfT/2 ( cos 2tf0)| = 2I
m
/t.
Koristei raunske operacije iz vie matematike ( integralni raun ), srednje vrednosti naizmenine veliine
iznosi:

m m S
I I I = = 637 , 0
2
t
;
m S
U U
t
2
= ;
m S
E E
t
2
=

Efektivna vrednost naizmenine struje. Efektivna vrednost naizmenine struje je ona vrednost sa kojom bi
jednosmerna struja istog inteziteta ostvarila istu koliinu naelektrisanja prolazei kroz neki otpornik.
Kako se u praksi ova energija i najvie koristi znaaj efektivne vrednosti je veoma velik. Zbog toga te vrednosti
se obeleavaju velikim latininim slovima, bez ikakvih indeksa ( U, I, E ). .

a) b)

Sl.2.

Sl.3.
Pravc sa visinom koja odgovara nekoj jednosmernoj
struji, ija je vrednost jednaka I
S
, pravi jedan
pravougaonik ija je povrina jednaka povrini koju
ini naizmenina struja i u vremenu T/2 ( polovina
sinusoide ), prema sl.3. Kako je povrina
pravougaonika jednaka I
S
T/2 |As|, ta povrina
predstavlja odreenu koliinu naelektrisanja. Poto
su povrine izjednaene, sledi, jednosmerna struja I
S

stvara istu koliinu naelektrisanja kao i naizmenina
struja i u vremenskom intervalu T/2 ( poluperiodi ).
0
T/2

6

Naizmenina struja i prolazei kroz isti taj otpornik R e ostvariti istu koliinu toplotne energije ( jednake
povrine ), koja e iznositi W
~
= RTI
m
2
/2.
Kako su povr[ine jednake ( W
= W
~
) RTI
2
= RTI
m
2
/2 I
2
= I
m
2
/2.
Konano,

2
m
I
I =
2
m
U
U =
2
m
E
E =

Koristei viu matematiku dobiju se ista reenja ( izjednaavajui toplotne energije, tj. povrine ).
Postupak je sledei:
I
2
RT =
}
T
Rdt i
0
2
, Reenjem navedenog integrala nastaju reenja efektivnih vrednosti, koja su ve data.
Merni instrumenti su redovito izbadareni, tako da mere efektivnu vrednost naizmenine struje.

Koeficijent oblika je odnos izmeu efektivne i srednje vrednosti naizmenine struje. On iznosi : k = I/I
S

Kod prostoperiodinog sinusnog oblika on iznosi 1,11.

Svi navedeni parametri se u vidu rezimea mogu predstaviti na sledei nain:

Sl.4.
Kvadriranjem naizmenine struje i, nastaje njen
kvadrat, koji iznosi i
2
= I
m
2
sin
2
et , prema sl.4.
Vidimo da je struja i
2
> 0, [to znai da e i toplotna
energija biti stalno pozitivna ( ne zavisi od smera
struje i ). Povucimo pravac tako da on ini jedan
pravougaonik ija je povrina jednaka povrini koju
zatvara kvadrat struje ( i
2
) u vremenskom periodu T.
Ove povrine pomnoene sa elektrinim otporom
prijemnika predstavljaju njegovu toplotnu energiju.
Dakle,toplotna energija razvijena jednosmernom
strujom iznosi W
= RI
2
T

maksimalna vrednost ugaona brzina ( kruna uestanost )

trenutna vrednost poetni ugao

i = I
m
sin ( 2 t f t u )
_

frekvencija ( uestanost ) fazni ugao ( faza )

7
Z A D A C I :

1.1. Kolika je maksimalna vrednost prostoperiodine struje, ako je njena trenutna vrednost jednaka 12 A, a
fazni ugao ( faza ) 30 ?

1.2. Maksimalna vrednost ems je 85 V, a njena frekvencija 100 Hz. Kolika je trenutna vrednost ems nakon
vremena t = 1 ms od njenog prolaska kroz nulu ?

1.3. Odrediti vreme u kojem je trenutna vrednost naizmenine struje dva puta manja od njene efektivne
vrednosti, ako je ona data izrazom i = I
m
sin 314 t.

1.4. U kojem je trenutku naizmenina struja za 2 puta manja od maksimalne, ako je njen izraz
i = I
m
sin 314 t ?

1.5. Kolika je trenutna vrednost naizmenine struje i = 10 2 sin ( et + t/4 ) u trenutku t = T/8 ?

1.6. Odrediti trenutnu vrednost naizmenine struje u trenutku t = T/4 iji je izraz i = 15 2 sin ( et + t/4 ).

1.7. U kojem e trenutku napon u = 100 cos ( et t/4 ) biti jednak nuli ?

1.8. Koliko je frekvencija dvopolne maine ( generatora ), ako joj se rotor obre brzinom n = 3 000 ob/min ?

1.9. Koliki je broj pari polova maine sa 1000 obrtaja u minuti, ako je njena frekvencija 50 Hz ?

1.10. Koliki je broj obrtaja estopolnog generatora ako je uestalost struje 50 Hz ?

1.11. Rotor sinhronog generatora ima 300 ob/min . Generator je konstruisan za frekvenciju f = 50 Hz.
Koliko treba pari polova da ima navedeni generator ?

1.12. U kojem e trenutku trenutna vrednost naizmenine struje biti jednaka njenoj srednjoj vrednosti, ako je
njena maksimalna vrednost jednaka 26 A, a frekvencija 50 Hz ?

1.13. Odrediti trenutak u kojem e naizmenina struja biti jednaka efektivnoj u predhodnom zadatku ?

1.14. Koliki je fazni ugao pri kojem je trenutna vrednost naizmenine struje jednaka efektivnoj vrednosti ?

1.15. Koliku frekvenciju ima generator koji rotira brzinom n = 1 000 ob/min, a ima tri para polova ( p = 3 ) ?

1.16. Kojom brzinom treba da se obre rotor sinhronog generatora koji je predvien za frekvenciju
f = 1 000 Hz, a ima est pari polova ( p = 6 ) ?

1.17. Magnetni fluks elektromagneta ima maksimalnu vrednost u
m
= 210
2
Wb. Ako taj elektromagnet
rotira unutar kalema sa N = 400 navojaka brzinom od 3 000 min
1
, odrediti izraz za trenutnu vrednost ems e.

1.18. Naizmenina struja ima efektivnu vrednost I = 20 A i frekvenciju f = 50 Hz. Vreme se poima meriti
od trenutka kada struja raste od nule. Odrediti trenutak t
1
odnosno t
2
kada su trenutne vrednosti tih struja jednake
i
1
= 16 A i i
2
= 20 A.

1.19. Naizmenini ( sinusni ) napon ima efektivnu vrednost U = 2 V. Vreme jedne periode je T = 10
4
s. U
asu kada se poinje meriti vreme napon ima trenutnu vrednost u
o
= 1,41 V. Odrediti izraz za napon u
( t )
. Koju
e trenutnu vrednost taj napon ostvariti u trenutku t' = 10
5
s ?

8

1.20.

1.21. Kalem pravougaonog oblika obre se konstantnom brzinom od 3 000 |ob/min = min
1
| u magnetnom
polju sa jednim parom polova magnetne indukcije 1,59 T. Povrina rama je 0,1 m
2
. Na ramu se nalaze dva
navojka. Nai najveu jainu indukovane ems u kalemu.

1.22. Odrediti vremenski razmak izmeu pojave maksimalnih vrednosti napona koji se manjaju po zakonima:
u
1
= U
1m
sin ( et + 15 ) i u
2
= U
2m
sin ( et 30 ), ako je uestanost f = 50 Hz.

1.23. U elektrinom kolu protie prostoperiodina naizmenina struja ija je efektivna vrednost I = 6 A,
uestanosti f = 50 Hz i poetnog ugla u = 0. Kolika je koliina elektriciteta q protekla kroz to kolo u toku prve
polovine periode ?

1.24.

1.25. Odrediti maksimalnu vrednost napona ako se on menja po zakonu u = U
m
sin ( et + t/6 ), ako je
njegova trenutna vrednost u poetku ( t = 0 ) u = 200 V.

1.26. Rotor hidrogeneratora ( p = 1 ) obre se brzinom n = 62,5 ob/min. Uestanost ems generatora iznosi
f =50 Hz. Koliki e ugao prei rotor da bi ems napravila jednu poluperiodu ?

1.27. Pravougli kalem duine 10 cm i irine 4 cm, sastavljen od 1 000 navojaka obre se oko svoje osovinice
brzinom od 3 000 ob/min u homogenom magnetnom polju indukcije B = 0,8 T. Kako glasi izraz po kojem se
odreuje trenutna vrednost ems i kolika je njena ugaona brzina ?

Ako naizmenina struja ima oblik kao na sl.1.20,
odrediti njenu maksimalnu, efektivnu i srednju
vrednost struje. Reenja prokomentarisati.
t|s|
50
50
T
i|A|
Sl.1.20.
Koji je odnos izmeu efektivnih vrednosti
struja i
1
i i
2
prikazanih na sl.1.24, ako je:
b = a\2
i
1

i
2
= a sin et
a
b
et
T
Sl.1.24.
i

9
1.28.

1.29. U elektrinom kolu ( voru ) poznati su podaci dveju struja, i to: frekvencija f = 50 Hz, efektivna
vrednost struje i
1
I
1
= 2 /2 mA i poetni ugao ( faza ) u
1
= 0, zatim maksimalna vrednost struje i
2

I
2m
= 2 mA i nepoznati poetni ugao u
2
koji je vei od nule ( u
2
> 0 ).
a) odrediti poetni ugao struje i
2
ako se zna da su nakon vremenskog intervala od 15 ms obe struje jednake.
b) Kolika je bila vrednost struje i
2
na samom poetku ( t = 0 ) ?

1.30.

1.31. Elektromotorne sile e
1
i e
2
dvaju generatora date su u sledeim izrazima:
e
1
= 60 sin ( 628t + t/3 ): e
2
= 40 sin ( 628t t/9 ) |V|. Za obe elektromotorne sile odrediti sve parametre
naizmenine struje i nacrtati njihov grafikon ( sinusoide ).

1.32. Naizmenina ems e
1
data je sledeim izrazom: e
1
= E
1m
sin ( et + u
1
) V.
Odrediti:
a) izraz za ems e
2
koja ima istu maksimalnu vrednost i istu uestanost kao e
1
, a fazna razlika izmeu e
1
i e
2
je
u
12
:
b) izraz za ems e
3
koja ima istu uestanost kao e
1
, maksimalnu vrednost dvostruko manju od e
1
a vremenski
pomak izmeu e
1
i e
3
je t
13
.
Brojni podaci: E
1m
= 282 V; u
1
= 20; u
12
= 80; f = 50 Hz; t
13
= 5/3 ms.

Na slici 7 je prikazana vremenska zavisnost
prostoperiodino promenljive struje . Odrediti:
a) njenu srednju vrednost
b) njenu efektivnu vrednost
c) koeficijent oblika k ( odnos izmeu efektivne
i srednje vrednosti )
Namotaj sastavljen od N pravougaonih navojaka, prema sl.1.30,
stranice a i b, nalazi se u homogenom magnetnom polju i okree
se stalnom brzinom od n oko svoje due ose, koja zatvara prav
ugao sa vektorom magnetne indukcije B, prema sl.8. Pojavu
posmatramo od trenutka kada je povrina kalema zaklapala ugao o
sa vektorom B. Odrediti:
a) izraz za trenutnu vrednost indukovane ems e u namotaju;
b) maksimalnu vrednost E
m
, efektivnu vrednost E, uestanost f
i poetnu fazu u indukovane ems e;
c) vrednost indukovane ems e kada se namotaj okrene za ugao
o
1
od poetnog poloaja.

Brojni podaci : N = 100 nav.; a = 10 cm; b = 5 cm; o = t/3 rad,
n = 1 000 ob/min; B = 0,2 T; o
1
= t/6 rad.

2
4
6
8
i |A|
T/4
T
et
Sl.1.28.
o
u
N

Sl.1.30.
b
B

u
n

10
1.33.

Za periodine struje i
1
( t ) , i
2
( t ) i i
3
( t ) prema sl.1.33. odrediti srednje i efektivne vrednosti struja.

1.34.

1.35. Izrazi za intezitet dva napona, prema istom referentnom smeru, su:
u = U
m
sin ( 100t t + 60 ) i u' = U
m
cos ( 100t 120 ).
Koliki je vremenski pomak izmeu ovih napona ?

1.36. Prostoperiodina struja efektivne vrednosti I = 40 2 mA i uestanosti f = 400 Hz ima u trenutku
odreenom sa t
1
= 1,25 ms od poetnog trenutka intezitet i
1
= 40 mA i smanjuje se po intezitetu ( raste u
suprotnom smeru ). Napisati izraz za intezitet ove struje i nacrtati grafiki ( vremenski ) dijagram.

1.37. Intezitet struje jedne grane, prema referentnom smeru i poetnom trenutku, je dat izrazom:
i
1
= 60 2 sin ( e t t 3 ) mA.
Struja druge grane, i
2
, je prostoperiodine krune uestanosti e i dva puta manje efektivne vrednosti od
efektivne vrednosti struje i
1
. Napisati izraz za intezitet struje i
2
ako ona:
a) fazno prednjai struji i
1
za 3t/5,
b) fazno kasni ( zaostaje ) za strujom i
1
za 3t/2, i
c) nalazi se u protivfazi ( opoziciji ) sa strujom i
1
.

Za napon iji je talasni oblik predstavljen
na slici 1.34. odrediti srednju i efektivnu
vrednost napona.
1 2 3 4 t |s|
i
1
|A|
1
2
3
1 2 3 4 t |s|

1
2

i
2
|A|
T
T
0
5
5
o
i
3
|A|
t|s|

Sl.1.33.
100

t |s|
T
0,1 0,3
0,2 0,4
Sl.1.34.
u |V|

11
1.38.

1.39. Ako se magnetni fluks kroz kalem, koji sadri N = 100 navojaka, menja po zakonu:
| = 210
3
sin 100 t |Wb|, odrediti izraz po kojem zakonu se menja indukovana ems e u kalemu.

1.40. Prostoperiodini napon ima vrednost u
o
= 3 V za t
o
= 0 i u
1
= 3 V za t
1
= T/4.
Kolika je efektivna vrednost navedenog napona i kolika mu je poetna faza ?

1.41. Kolika je vrednost naizmeninog napona gradske mree U = 220 V, f = 50 Hz nakon 1/300 sekunde,
posle njegove maksimalne vrednosti ?

Ako su maksimalne vrednosti prema sl.1.38.
meusobno jednake ( I
m1
= I
m2
) odrediti kakav
je odnos izmeu:
a) efektivnih vrednosti struja ( I
1
/I
2
),
b) srednjih vrednosti struja ( I
S1
/I
S2
)?

et
et
T
I
m1
I
m2

Sl.1.38.
i

12
2. PREDSTAVLJANJE NAIZMENINIH VELIINA

Naizmenine veliine moemo predstaviti na sledee naine:
2.1. Analitiki ( trenutno ),
2.2. Grafiki ( vremenski ),
2.3. Vektorski ( fazorski ) i
2.4. Kompleksno

2.1. ANALITIKO PREDSTAVLJANJE NAIZMENINIH VELIINA

Ovim nainom predstavljanja daje se trenutna vrednost naizmenine veliine koja je u funkciji sa vremenom.
Izrazi su i
( t )
= f ( t ); u
( t )
= f ( t ); e
( t )
= f ( t ) itd. Kako su ovo trenutne vrednosti koje zavise od vremena
( trenutka ) t logian je njih naziv predstavljanja trenutno . Ovaj nain predstavljanja prikazuje sve
parametre naizmenine struje. Oito je da smo to ve koristili ne vodei rauna kako se on naziva.

2.2. GRAFIKO ( VREMENSKO ) PREDSTAVLJANJE NAIZMENINIH VELIINA

Ovo predstavljanje je tzv. dijagramsko predstavljanje ( sl.5.b ), jer se naizmenina veliina prikazuje u vidu
jedne oscilacije ( sinusoide ). Ovim nainom predstavljanja jasno se vide sledee vrednosti: a) trenutne vrednosti
naizmeninih veliina u bilo kojem trenutku, b) maksimalna vrednost, c) poetna faza ( ugao ) i
c) vreme trajanja perioda T. I ovaj nain predstavljanja smo do sada koristili ne vodei rauna o nazivu.

2.3. VEKTORSKO ( FAZORSKO ) PREDSTAVLJANJE

Predhodna dva naina predstavljanja su u odreenim sluajevima nepraktina ( kod sabiranja, oduzimanja
vie naizmeninih veliina ). Iz toga razloga su pronaene alternative pomou kojih se te operacije svode na
jednostavniji oblik. Jedna od tih alternativa je vektorsko ( fazorsko ) predstavljanje ( sl.5a ). Fazor je u stvari
jedna naizmenina veliina predstavljena simbolno pomou obrtnog vektora, ime je analiza elektrinih kola
postala jednostavnija. Dogovorom je usvojen pozitivan smer obrtanja fazora ako se on obre suprotno od smera
kazaljke na satu. Vektori predstavljaju odreene sile koje su statine ( imaju pravac smer i intezitet ), kao npr.
mehanike sile F, vektor magnetne indukcije B itd. Usled obrtanja navoja u magnetnom polju u navoju se
indukuje ems e koja menja svoj pravac, smer i intezitet. Ovu promenu moemo prikazati simbolino jednim
vektorom koji se u stvari naziva fazorom. Dakle, fazor je naizmenina veliina predstavljena u obliku vektora.
Ovaj nain predstavljanja u sebi sadri sledee parametre:
a) intezitet koji predstavlja vrednost naizmenine veliine ( najee efektivnu, mada moe i srednju ili
maksimalnu ). Ova vrednost se esto naziva fazom.
b) poetni ugao ( pravac i smer fazora ) naizmenine veliine ( faze ).
Kako svi navedeni naini predstavljanja govore o istoj elektrinoj veliini logino je da izmeu njih postoji
logina povezanost, tj. sa jednog oblika lako se prelazi na drugi i obrnuto.
U matematici sinusoida se konstruie pomou obrtanja poluprenika ( fazora ). Prenoenjem svih taaka koje
opisuje vrh fazora ( poluprenika ) na vremenski dijagram ( izjednaavajui uglove ) krunica se transformie u
jednu sinusoidu , to je prikazano na slici 5.

Sl.5.
a) b)

13
Poetni poloaj fazora OA simbolino predstavlja maksimalnu vrednost naizmenine struje I
m
. Prems sl.5.
poetni ugao jednak je nuli pa je fazor poklopljen sa x osom. To znai da je x osa ( apscisa ) referentna osa koja
se naziva faznom osom. Ako je fazor u faznoj osi ( naizmenina veliina startuje sa nulom ) tada i sinusoida
startuje sa nulom. Svako pomeranje vektora OA ( fazora I
m
) menja ugao et, a samim tim menja i trenutnu
vrednost struje i.
Kada je fazor I
m
preao ugao et
1
sin et
1
=
1 m 1
t sin I t sin OB BC
OB
BC
e = e =
Vidimo da e projekcija fazora I
m
po ordinati ( y osi ) predstavljati trenutnu vrednost naizmenine struje.
Poetak fazora moe biti bilo koji ( ne samo iz fazne ose ). U ovom sluaju fazni ugao fazora je et + , a
analitiki izraz naizmenine veliine iznosi i = I
m
sin ( et + ), to je prikazano na sl.6.

Prema sl.5 i sl.6 krugovi su crtani zbog grafikog dijagrama ( sinusoida ), radi lakeg objanjenja. U praksi se
oni ne crtaju, pogotovo kada se crta samo jedan dijagram.
Fazori se simbolino predstavljaju crticom iznad ( po novon ispod ) velikog latininog slova ( simbol
efektivne, srednje ili maksimalne vrednosti ). Dakle, U; I; E; ( U
S
; I
S
; E
S
; U
m
; I
m
; E
m
)

2.4. PREDSTAVLJANJE NAIZMENINIH VELIINA KOMPLEKSNIM BROJEM

Kompleksni broj je broj koji ini zbir realnog i imaginarnog broja. Imaginarni broj je negativni broj pod
korenom. Da bi on postao pozitivan mnoi se sa 1. Na ovaj nain se vadi koren iz pozitivnog broja i reenje se
mnoi sa 1 . Ova vrednost predstavlja imaginarnu jedinicu koja se obeleava sa j. Dakle, j= 1 .
U matematici umesto j koristi se oznaka i. Jasno je da zbog analitikog izraza struje i u elektrotehnici to nije
praktino.
Ako sa a obeleimo realni deo kompleksnog broja a sa b imaginarni deo kompleksnog broja, tada e
kompleksni broj ( obeleimo ga sa Z ) biti jednak: Z = a + jb.
esto se koriste konjugovano kompleksni brojevi, a to je kompleksni broj kojem se promeni predznak ispred j.
Dakle, konjugovano kompleksni broj (oznaka Z
-
) predhodnom kompleksnom broju je: Z
-
a jb.

Grafiko predstavljanje kompleksnog broja

o
Z
jb
a
realna osa
+

j
imaginarna osa
j
0
Sl.7.
Prema sl.7 na realnoj osi ( apscisi ) nalaze se realni brojevi, a
na imaginarnoj osi ( ordinati ) su imaginarni brojevi.Na osnovu
ovih brojeva moe se kompleksni broj Z napisati u obliku:
Z = a +jb , koji se naziva algebarski oblik kompleksnog
broja. Vidimo da kompleksni broj sa svojim projekcijama ini
jedan pravougli trougao iz kojeg sledi:
Z = , Z , =
2 2
b a + to predstavlja modul kompl. broja.
Ugao o se naziva argumentom kompleksnog broja i on se moe
odrediti pomou tangesa ( cos o ili sin o ):

a
b
tg = o
a
b
arctg = o

Sl. 6.

14
Kako je ( sl.7) cos o = a/Z, odnosno sin o = b/Z a = Z cos o, b = Z sin o , te se algebarski oblik
kompleksnog broja moe predstaviti u obliku:
Z = Z ( cos o + j sin o ) , koji se naziva trigonometrijski oblik kompleksnog broja.
U matematici je poznat tzv. Ojlerov broj e
jo
koji je jednak : e
jo
= cos o + j sin o, pa se trigonometrijski oblik
kompleksnog broja lako transformie u Ojlerov oblik koji se jo naziva i eksponencijalni oblik kompleksnog
broja. Dakle, eksponencijalni oblik kompleksnog broja, za sl.7, iznosi:
Z = Z e
jo

Pored navedenih oblika kompleksnog broja moe se koristiti oblik:
Z = Z o , koji se naziva konvencionalni oblik kompleksnog broja ( oblik modula i argumenta ).
U praksi se uglavnom koriste predhodna tri ( algebarski, trigonometrijski i eksponencijalni ) , jer
konvencionalni oblik je identian eksponencijalnom obliku pa je njihova primena ista.
Da se primetiti da je simbol kompleksnog broja isti kao i fazora, to je i logino, jer se svaki vektor moe
razloiti na komponente ( po x i y osi ) koje formiraju pravougli trougao ( isto kao i kompleksni broj ). To znai
da se svaki vektor moe simbolino predstaviti kompleksnim brojem i obrnuto. Izvesne razlike koje postoje sa
stanovita nae struke nisu znaajna. Ve je konstantovano da se naizmenine veliine mogu predstaviti
vektorom ( fazor ), a samim tim i kompleksnim brojem.
Svi ovi naini predstavljanja naizmeninih veliina ( analitiki, fazorski, grafiki i kompleksno ) su
meusobno povezani ( jer govore o istoj veliini ). Zbog toga je dovoljno imati naizmeninu veliinu u jednom
obliku. Naravno iz tog oblika prelazi se u svaki drugi, potujui odreena pravila. Koristi se uvek onaj oblik koji
je najracionalniji ( najjednostavniji ).

OSNOVNE RAUNSKE OPERACIJE SA NAIZMENINIM VELIINAMA

SABIRANJE I ODUZIMANJE

a) Sabiranje i oduzimanje u analitikom obliku

Da bi se naizmenine veliine mogle sabrati analitiki treba poznavati trigonometrijski raun. Taj postupak
je dosta sloen, a kako postoje jednostavnija reenja, tada se u ovom obliku retko sabiraju i oduzimaju
naizmenine veliine. Za znatieljnije neka pogledaju reenje zadataka 2.4.

b) Sabiranje i oduzimanje u grafikom obliku

Kada se nacrtaju grafikoni ( dve ili vie oscilacija ), tada se jednostavno sve trenutne vrednosti na dijagramu
meusobno saberu, odnosno oduzmu. Tanost dijagrama ( grafika ) zavisi od broja razliitih vremena, tj.
trenutnih vrednosti koje smo uzeli za proraun. I ovaj nain je nepraktian, pa se zbog mogunosti boljeg reenja
koristi druga metoda. Nain primene ove metode pogledati u reenju zadataka 2.4. i 2.20.

c) Sabiranje i oduzimanje u fazorskom obliku

Postoje dve mogunosti sabiranja fazora:
1. metoda kosinusne teoreme
2. metoda razlagajuih komponenti ( po x i y osi )

Metoda kosinusne teoreme

Iz kosinusne teoreme intezitet ( modul ) fazora I
2
, sl.8 je:
I
2
= I
1
2
+ I
2
2
2 I
1
I
2
cos o.
Ugao o odredimo iz fazora I
1
i I
2
, tj. iz njihovih poetnih uglova .
Dakle, o = 180 | = 180 ( u
1
u
2
).
Iz kosinusne teoreme: I
1
2
= I
2
+ I
2
2
2 I I
2
cos odredimo
ugao , a nakon toga ugao u jer je : u = u
2
+ .
Ugao u se moe odrediti i na drugi nain ( sinusna teorema,
razlaganje fazora I na komponente ).
Nakon reenja I i u dobijenu naizmeninu veliinu moemo
predstaviti fazorski, po potrebi i analitiki i grafiki.

I
1

u
1

u
2
u
I
2

I
|
o
Sl.8.

I
1

15
Metoda razlaganja fazora

d) Sabiranje i oduzimanjenaizmeninih veliina u kompleksnom broju

Prilikom sabiranja i oduzimanja kompleksnih brojeva jednostavno saberemo sve realne brojeve posebno a
to isto uradimo i sa imaginarnim brojevima. Ukupni zbir daje reenje rezultantnog kompleksnog broja.
Sabirati i oduzimati kompleksne brojeve moemo samo u algebarskom obliku..Naravno, ovo reenje moemo
predstaviti u svim preostalim oblicima.

Mnoenje i deljenje kompleksnog broja

Kompleksne brojeve moemo mnoiti i deliti u svim oblicima, ali najpraktiniji su algebarski i eksponencijalni
oblik. Iz tog razloga sledi njihovo objanjenje na jednom primeru. Ako pretpostavimo da su data dva fazora u
algebarskom obliku kompleksnog broja, i to: U = 80 + j 60 i I = 4 j 3 , odrediti: a) njihov proizvod i
b) njihov kolinik

Reenje:
Ako algebarski oblik pretvorimo u eksponencijalni, navedeni fazori imaju slede izraze: U = 100e
j 36,87
,
odnosno I = 5e
j 36,87
.
a) S = UI = ( 80 + j 60 ) ( 4 j 3 ) = 320 + j 240 j 240 j
2
180 = 500 + j 0 = 500.
ili S = UI = 100e
j 36,87
5e
j 36,87
= 1005e
j 36,87 + ( 36,87 )
= 500e
j 0
= 500.

b) Z = U / I = 2 , 19 j 6 , 5
3 j 4
3 j 4
3 j 4
60 j 80
+ =
+
+
+
Z = 20e
j 73,47
, jer je:
20 2 , 19 6 , 5 Z
2 2
= + = , odnosno
O
47 , 73
6 , 5
2 , 19
arctg = = o ;
ili Z =
( ) ( ) 47 , 73 j 87 , 36 87 , 36 j
87 , 36 j
87 , 36 j
e 20 e 20
e 5
e 100
= =
.
Vidimo da je reenje isto, to znai da se koristi onaj oblik koji je jednostavniji ( najee onaj oblik u kojem
su dati fazori. Iz jednog oblika lako se transformiemo u drugi, a samim tim moemo naizmeninu veliinu
predstaviti u svim ostalim oblicima.
Kompleksni broj je nemogue izbei kod reavanja sloenih naizmeninih kola, pa iz tog razloga sve njegove
raunske operacije moraju nam biti poznate.

I
1

I
2

u
1
u
2
u

I
Sl.9.
I
2
cos u
2
I
1
cos u
1

I
2
sin u
2

I
1
sin u
1

I cos u
I sin u
fazna
osa
Razlaganjem fazora I
1
, I
2
i I, prema sl.9, nastaju
pravougli trouglovi iz kojih sledi zakljuak da je:
I cos u = I
1
cos u
1
+ I
2
cos u
2
, odnosno,
I sin u = I
1
sin u
1
+ I
2
sin u
2
.
Intezitet rezultantnog fazora po Pitagori iznosi:
( ) ( )
2 2
sin I cos I I u + u = ,
Poetni ugao fazora I iz pravouglog trougla iznosi:

u
u
= u
cos I
sin I
tg
u
u
= u
cos I
sin I
arctg
Na osnovu modula struje I i ugla ( argumenta ) u ovu
naizmeninu veliinu ( fazor ) lako je predstaviti u svim
ostalim oblicima ( analitiki, grafiki i kompleksno.
Postupak je isti i kod vie naizmeninih veliina.

16
Z A D A C I :

2.1. Struja i
1
= 10 sin ( et + t/4 ) prednjai struji i
2
za ugao 3t/4. Napisati analitiki izraz za struju i
2
ako je
njena maksimalna vrednost jednaka I
m2
= 5 A.

2.2. Struju i = 10 sin ( et + t/4 ) predstaviti fazorski, grafiki i kompleksno u svim oblicima.

2.3. Datu struju u kompleksnom obliku I = 10 + j 10 napisati analitiki.

2.4. Odrediti zbir struja i
1
i i
2
na sve naine ( analitiki, grafiki, fazorski i kompleksno ) ako je
i
1
= 5 sin ( et + t/4 ) a i
2
= 5 cos ( et + t/4 ).

2.5. Sabrati struje I
1
= I, I
2
= Ie
j 2t/3
i I
3
= Ie
j 4t/3
.

2.6. Sabrati struje i
1
= 10 sin ( et + t/3 ) i I
2
= j 5\2.

2.7. Ako su promene ems dvaju generatora vri po zakonima e
1
= 200 sin ( 314t + 10 ) |V| i
e
2
= 300 sin ( 314 t 35 ) |V|, odrediti analitiki izraz za promenu napona na prikljunicama redne veze ovih
generatora ( padovi napona zanemarljivi ). Nacrtati fazorski dijagram.

2.8.

2.9. Za date struje i
1
= 10 sin ( et + t/3 ) |A| i i
2
= 10 cos ( et + t/3 ) |A| odrediti njihovu razliku
i
o
= i
1
i
2
. Nacrtati fazorski i grafiki dijagram.

2.10. U jednom voru nalaze se tri grane. Referentni smer struja uzet je od vora. U dve grane poznate su
jaine struja i one iznose: i
1
= 10 cos 25 t i i
2
= 5 cos ( 25 t 45 ), koje ulaze u dati vor. Izraunati jainu
struje u treoj grani na sve naine ( analitiki, grafiki, fazorski i kompleksno ).

2.11. Na napon izvora U = 220 V prikljuena su dva potroaa. Na prvom potroau izmeren je napon
U
1
= 175 V, koji je za
1
= 60 fazno pomeren u odnosu na napon izvora U. Koliki je pad napona na drugom
potroau U
2
i koliki je njegov fazni pomak
2
u odnosu na napon izvora U ako su potroai u rednoj vezi.
Zadatak reiti fazorski i kompleksno.

2.12.

2.13. Kroz tri potroaa, koji su paralelno prikljueni na naizmenini napon, protiu struje i
1
= 2 sin et,
i
2
= 3 sin ( et 30 ) i i
3
= sin ( et + 45 ). Odrediti ukupnu struju u kolu fazorskom i kompleksnom metodom.

2.14. Dva redno spojena generatora proizvode napone 240 i 200 V, koji su meusobno fazno pomereni za
25. Odrediti ukupan napon, ako su naponi pojedinanih generatora istih frekvencija.

2.15. Kroz dve paralelne grane protiu struje I
1
= 8e
j 0
A i I
2
= 6e
j 30
A. Kolika je ukupna struja ?

3t/4
I
2

I
1

f.o.
0
Struje i
1
i i
2
su prikasane fazorima na slici 2.8. Ako su
efektivne vrednosti ( faze ) tih struja I
1
= 3 2 A i I
2
= 2 A,
odrediti analitiki izraz za struju i
o
koja je jednaka i
o
= i
1
i
2
.
Sl.2.8.
Data su tri kalema vezana prema slici 2.12. Izmeu
odgovarajuih taaka na slici treba odrediti napone U
BA
i U
CD
.
Naponi U
1
= U
2
= U
3
= 100 V meusobno su pomereni unazad
za uglove u = 60 ( u
12
= 60, u
23
= 60 ).
Zadatak reiti fazorski i kompleksno.

U
1
U
2
U
3

C D
B A
Sl.2.12.

17
2.16. Kroz dve paralelne grane prolaze struje I
1
= 5e
j 60
A i I
2
= I
2
e
j u
. Odrediti struju I
2
, ako je ukupna
struja I = 5e
j 3652'
A.

2.17. Date su ems e
1
= 10 sin ( 314 t 60 ), e
2
= 20 sin 314 t, e
3
= 10 sin ( 314 t + 30 ),
e
4
= 15 sin ( 314 t + 90 ) i e
5
= 25 cos ( 314 t + 120 ). Odrediti kolika je ukupna ems e, ako je ona jednaka
zbiru svih pojedinanih ( e = e
1
+ e
2
+ e
3
+ e
4
+ e
5
). Zadatak reiti vektorskom ( fazorskom ) i kompleksnom
metodom. Kolike su ems u samom startu i ta potvruju dobijena reenja ?

2.18. Izraunati razliku dvaju napona U
1
= U
2
= 120 V ako je njihova fazna razlika u = t/3 rad. Kolika je
poetna faza rezultantnog napona ?

2.19. Dva generatora, istog smera delovanja, naizmeninih ems e
1
i e
2
jednakih uestanosti vezani su na
red. Ako su poznati izrazi za ems e
1
i za rezultantnu silu ems e, odrediti izraz ems e
1
.
Brojni podaci: e
1
= 50 sin et V; e = 30 sin ( et t/6 ).

2.20. etiri ems, koje imaju isti smer delovanja ( pozitivan ) date su izrazima:
e
1
= 10 sin et V; e
2
= 8 sin ( et + t/3 ) V; e
3
= 4 sin ( et t/6 ) V; e
4
= 6 sin ( et + 3t/4 ) V. Ako ems
deluju u rednoj vezi istovremeno ( pozitivni smer ) odrediti rezultantnu silu e.

2.21. Za predhodni zadatak odrediti trenutne vrednosti svih ems u momentu kada je t = T/3. Objasniti na
datom zadatku drugi Kirhofov zakon ( na koje vrednosti i kako se on primenjuje ).

2.22. Dva pozitivno vezana generatora ( istog smera delovanja ) daju ems e
1
= 141 sin ( 314 t + 30 ) i
e
2
= 200 cos ( 314 t 30 ).
a) U kojem trenutku e napon na krajevima kola biti jednak nuli ( pad napona zanemariti ) ?
b) Kolike su vrednosti ems e
1
i e
2
kada je u = U
m
?
c) U kojem trenutku je e
1
= 0 ? Kolike su u tom sluaju vrednosti e
2
i u ?

2.23.

2.24. Ako su kod redne veze prijemnika pojedinani padovi napona u
1
= 25 sin et i u
2
= 25 cos ( et 30 ),
kolika je efektivna vrednost ukupnog napona ovog kola ? Primeniti metodu koja daje najbre reenje.

2.25.

2.26. Dat je analitiki izraz za ems ( ) e = 60 t cos
2
220
e . Kako glasi kompleksni izraz E ?

A
1

A
2

A
3

Sl.2.23.
Ako ampermetri prema slici 2.23. pokazuju vrednost
I
1
= I
2
= I
3
= 10 A ( efektivnu ), kolike su bile trenutne
vrednosti na druga dva ampermetra ako je u prvom bila
jednaka i
1
= 10 A.
Objasniti primenu prvog Kirhofovog zakona ( na koje
vrednosti i kako se primenjuje? ).
Ako su kompleksni izrazi za struje prema slici 2.25:
I
1
= ( 20 + j 30 ) mA i I
2
= ( 80 j 30 ) mA.
a) Odrediti efektivnu vrednost struje I
3
i njenu poetnu fazu.
b) Kolika e biti srednja a kolika efektivna vrednost struje I
3

ako se u toj grani nalazi dioda idealnih karakteristika
I
1

I
3

I
2
-

Sl.2.25.

18
3. OTPORI U KOLU NAIZMENINE STRUJE

3.1. KOLO SA SAVRENIM TERMOGENIM ( AKTIVNIM ) OTPOROM

Kako je naizmenina struja promenljiva, sledi i = u/R. Ako za napon izvora uzmemo da mu je poetni ugao
jednak nuli, tj u = U
m
sin et i = ( U
m
sin et )/R = ( U
m
/R ) sin et = I
m
sin et.
U kolu sa savrenim termogenim otporom ( induktivni i kapacitivni jednak nuli ) napon i struja su
meusobno u fazi ( poetni uglovi jednaki ). ( Za u = U
m
sin et i = I
m
sin et ). To znai da se na
fazorskom dijagramu ta dva fazora meusobno poklapaju.

3.2 KOLO SA SAVRENIM INDUKTIVNIM OTPOROM ( SAVREN KALEM )

Dakle, primenjujui prvi izvod , sledi:
u = LeI
m
cos et = I
m
eL cos et = U
m
cos et = U
m
sin ( et + t/2 ).

gde je x
L
induktivni otpor a L induktivnost kalema.

Indukovana ems samoindukcije iznosi e
L
= u = U
m
sin ( et + t/2 ) = E
m
sin ( et t/2 ), jer su fazori U i
E
L
u protufazi ( opoziciji ), tj. pomereni za t rad ( 180 ).

I U fazna osa

Sa fazorskog dijagrama, sl.10. lako je prei na grafiki kao to je te
fazore lako predstaviti i kompleksno.
Iz izraza za trenutnu vrednost struje i i napona u sledi I
m
= U
m
/R
| | A
R
U
I = ( Omov zakon za jednosmernu struju )
Sl.10.
U
I f.o.
Sl.11.
Na osnovu analitikih izraza za napon u = U
m
sin ( et + t/2 ) i struju
i = I
m
sin et, sledi zakljuak:
Kod savrenog L kola napon prednjai struji za t/2, vremenski za T/4.
Fazorski dijagram za savreno L kolo je prikazan na sl.11. Sa ovog
dijagrama, po potrebi, lako se prelazi na grafiki ( vremenski ), kao i na
kompleksni broj.
Iz U
m
= I
m
eL U = IeL
L
m
m
x
I
U
I
U
L = = = e
x
L
= eL |O|
o o
u
i
+
R
Sl.10.
Ovaj otpor se javlja kod potroaa kod kojih se el. energija pretvara
u toplotnu ( Dulov zakon ) bez povratne reakcije, pa se on jo
naziva aktivni otpornik. Pored Dulova zakona na njemu se
primenjuje i Omov zakon. Simbol i nain veze je dat na slici 10.
Dakle, W = I
2
Rt, odnosno I = U/R, dok je R = l/S ( poznato iz
elektrokinetike jednosmerna struja ).

L
u +
i
e
L
+
Sl.12.
Induktivnost kalema, prema sl. 12, L iznosi : L = N
2
A = N
2
S/l |H|.
Ako pretpostavimo da je kalem savren ( nema druga dva otpora ), tada
e u kalemu da se indukuje ems samoindukcije e
L
koja e biti jednaka
naponu u ali suprotnog smera ( Lencov zakon ). Indukovana ems
samoindukcije iznosi:
e
L
= Nd|/dt = Ldi/dt, pa sledi: u = e
L
= Ldi/dt.
Za i = I
m
sin et di/dt = eI
m
cos et ( via matematika: dif. raun ).

19
3.3. KOLO SA SAVRENIM KAPACITIVNIM OTPOROM ( KONDENZATOROM )

Kada se kondenzator nae u kolu jednosmerne struje njegov otpor ( kapacitivni ) je beskonaan ( prekid kola ).
U kolu naizmenine struje kondenzator je provodan ( otpor je relativno mali ). To se objanjava time to e se
kondenzator pri naizmeninom naponu naizmenino puniti ( napon raste ) odnosno prazniti ( napon opada ).
Dakle, kroz kolo protie naizmenina struja, jer se kondenzator naizmenino puni i prazni. Kapacitet
kondenzatora iznosi: C = cS/d |F|.
Zbog promenljivog napona koliina naelektrisanja u kondenzaturu se menja, pa je: q = Cu, odnosno
dq = duC. Kako je Q = It dq = idt idt = Cdu i = Cdu/dt.
Za napon u = U
m
sin et du/dt = U
m
e cos et ( via matematika izvodi ) = CeU
m
cos et.
Dakle, za u = U
m
sin et i =U
m
eC cos et = I
m
cos et = I
m
sin ( et + t/2 ).
Sledi, kod savrenog kondenzatora ( induktivni i termogeni otpor jednak je nuli ) struja prednjai naponu
fazno za t/2 rad ( 90 ), odnosno vremenski prednjai za T/4.
Fazorski dijagram za savreno C kolo dat je na sl.12. Sa ovog dijagrama lako je prei na sve ostale naine
predstavljanja naizmeninih veliina ( struja, napon izvora, napon kondenzatora, otpor .. ).

Kapacitivni otpor u kolu naizmenine struje javlja se samo dok u kolu tee elektrina struja.
Tokom punjenja kondenzatora ( napon u raste ka maksimalnoj vrednosti ), u kondenzatoru se javlja
kontraelektromotorna sila e
C
. Ova kontraelektromotorna sila se suprostavlja punjenju kondenzatora, pa je ona
jednaka naponu izvora, ali suprotnog smera. Ems e
C
je u stvari napon kondenzatora, jer kada otklonimo napon
izvora u na kondenzatoru ostaje ems e
C
.
Ems e
c
je kontraelektromotorna sila kada se kondenzator puni, a kada se on prazni ems e
C
preuzima ulogu ems.
Ako je napon u = U
m
sin et e
C
= u = U
m
sin et = E
Cm
sin ( et t ).
Napon na kondenzatoru iznosi: U
C
= E
C
= I x
C
.

U f.o.
I
Sl.12.
Iz I
m
= U
m
eC I = UeC eC = I/U U/I = 1/eC = x
C

Dakle,
| | O
e
=
C
1
x
C

gde je: x
C
..kapacitivni otpor kondenzatora ili reaktancija ( kapacitivna ),
a C kapacitet kondenzatora.
C
u
e
C

+
+
i
Sl.14.
Kada se kondenzator nae u kolu jednosmerne struje njegov otpor
( kapacitivni ) je beskonaan ( prekid kola ).
U kolu naizmenine struje, slika 14, kondenzator je provodan
( otpor je relativno mali ). To se objanjava time to e se kondenzator
pri naizmeninom naponu naizmenino puniti ( napon raste ) odnosno
prazniti ( napon opada ). Dakle, kroz kolo protie naizmenina struja,
jer se kondenzator naizmenino puni i prazni.
Kapacitet kondenzatora iznosi:
| | F
d
S
C =

20
Z A D A C I :

3.1.1. Odrediti trenutnu vrednost napona na koji je prikljuen otpor otpornosti R = 44 O u trenutku t = T/3
ako kroz otpornik protie struja i = 10 2 sin 314 t.

3.1.2. Otpornik R = 20 2 O prikljuen je na napon u = 120 sin et. Odrediti struju I i nacrtati fazorski
dijagram napona i struje.

3.1.3. Odrediti trenutnu vrednost struje ako je u savrenom R kolu otpornost R = 10 O, a napon
u = 20 2 sin 314 t za t = T/4.

3.1.4. Napisati analitiki izraz za struju i koja protie pod dejstvom napona U = (100 2 + j100 2 ) |V|
ako je kolo savreno termogeno, ija otpornost iznosi R = 20 O.

3.1.5.

3.1.6.

3.1.7. Savreno R kolo prikljueno je na napon u = 282 sin 461t. Ako ampermetar meri struju I = 14,1 A
koliki je otpor R u kolu . Otpornost R predstaviti kompleksno u svim oblicima.

3.1.8.

3.1.9. Napon na krajevima otpornosti prikljuene na naizmenini napon je u = 70 2 cos et. Ako
ampermetar ukljuen u kolo pokazuje struju I = 2 A, kolika je otpornost R ( savreno R kolo ) ?

3.1.10. Merei napon na termogenom otporu od R = 50 O, pri proticanju naizmenine struje ija je
frekvencija 50 Hz , voltmetar je pokazao 120 V. Napisati analitiki izraz za jainu struje uz pretpostavku da je
poetni ugao jednak 30.

o o
R
1

R
3

R
2

U
Sl.3.1.5.
Za dato kolo na sl.3.1.5. napisati analitiki izraz za sve struje
koje prolaze kroz otpornike R
1
, R
2
i R
3
.

Brojni podaci: R
1
= 75 O; R
2
= 50 O; R
3
= 20 O i
u = 200 2 sin et.
Dato je kolo prema slici 3.1.6, gde je u
1
= 100 sin et,
u
2
= 120 sin et, R
1
= R
2
= 20 O i R
3
= 5 O. Odrediti
struje u otpornicima R
1
, R
2
i R
3
.
o u o
R
2

R
3

R
1
R
4

A
Sl.26.
Dato je kolo prema sl.26. ta pokazuje ampermetar, ako on
meri efektivnu vrednost ?
Nacrtati fazorski i grafiki dijagram napona i struja.
Brojni podaci : R
1
= 10 O; R
2
= 0 O; R
3
= 40 O; R
4
= 5 O;
u = 300 sin et.
o
o
o
o
U
1

U
2

R
3

R
1
R
2

Sl.3.1.6.
+ +

21
3.1.11. Zadatak 3.1.9. reiti kompleksno i reenje napisati u svim oblicima kompleksnog broja.

3.1.12.

~
R R
i
1

i
2

R
i
3

Sl.3.1.12.
u
Tri jednaka aktivna otpornika vezana su paralelno
sa diodama ( usmeraama ), kao na slici 3.1.12, i
prikljuena su na naizmenini napon izraza:
u = 100 sin 314 t |V|.
Ako je vrednost aktivnog otpornika R = 10 |O|,
odrediti:
a ) izraze za trenutne vrednosti struja i
1
, i
2
i i
3
;
b ) efektivne vrednosti struja I
1
, I
2
i I
3

22
3.2.1. Kroz kalem induktivnosti L = 10 mH protie struja i = 10 sin ( 314 t t/2 ). Odrediti izraz za
indukovanu ems samoindukcije e
L
.

3.2.2. Odrediti induktivnost L kalema kroz koji protie struja i = 20 sin 314 t ako je maksimalna vrednost
indukovane ems samoindukcije E
mL
= 6,28 V.

3.2.3. Analitiki izraz napona na kalemu je: u = 20 cos ( et + t/4 ). Napisati analitiki izraz za jainu struje i
ako je kruna uestanost e = 500 rad/s a induktivnost L = 200 H.

3.2.4. Napisati analitiki izraz za struju i u kolu sa savrenim kalemom ako je u = 100 sin et, induktivnost
L = 5 mH i kruna uestanost e = 100 rad/s.

3.2.5. Indiktivni navoj L = 10 mH ( savreno L kolo ) prikljuen je na napon U = 62,8 V. Ako je struja u
kolu I = 20 A, odrediti njenu uestanost f.

3.2.6. Induktivni otpor savrenog navoja iznosi X
L1
= 78 O pri uestanosti f
1
= 500 Hz. Pri kojoj e
uestanosti f
2
induktivni otpor iznositi X
L2
= 120 O ?

3.2.7. Savreni kalem induktivnosti L = 50 mH prikljuen je na napon izvora efektivne vrednosti 100 V
uestanosti 50 Hz. Ako napon nakon vremena t = T/6 opadne na nulu, odrediti kolika je struja u tom trenutku ?
U kojem trenutku e ta struja biti jednaka nuli ?

3.2.8. Savreni kalem induktivnosti L = 200 mH prikljuen je na izvor naizmeninog napona ija je efektivna
vrednost U = 100 V. Odrediti struja u kolu , ako je uestanost kola: a) f = 30 Hz; b) f = 500 Hz.

3.2.9. Kroz kalem zanemarljivog termogenog otpora tee struja ija je maksimalna vrednost I
m
= 10 A.
Odrediti induktivnost kalema ako je napon na krajevima kalema dat izrazom u = 160 sin 314 t.

3.2.10. Kroz kalem induktivnog otpora X
L
= 500 O tee naizmenina struja frekvencije f = 1 000 Hz.
Odrediti maksimalnu vrednost naizmenine struje I
m
i induktivnost kalema L ako je efektivna vrednost napona
na njegovim krajevima U = 100 V. Termogeni otpor kalema zanrmarljiv.

3.2.11. Dva savrena kalema imaju induktivnosti L
1
= 400 mH i L
2
= 200 mH. Odrediti ukupnu struju kola
ako je napon na koji se kalemovi prikljue U = 80 V , frekvencije f = 60 Hz, i to;
a) kalemi redno vezani ; b) kalemi paralelno vezani.
Nacrtati fazorski i grafiki dijagram.

3.2.12. Koliki je induktivni otpor, kompleksno napisan, u zadatku 3.2.9. ?

3.2.13. Kako glasi kompleksni izraz za predhodni zadatak ako se maksimalna vrednost napona povea dva
puta a frekvencija smanji dva puta ( u = 320 sin 157 t ; I
m
= 10 )?

3.2.14. Napisati u kompleksnom obliku pojedinanu otpornost kalemova, kao i ukupnu otpornost za zadatak
3.2.11. Da li i kako navedeni izrazi, koji predstavljaju otpornost kola, zavise od analitikog izraza napona u ?

3.2.15. Idealni kalem induktivnosti L = 0,2 H prikljuen je u kolo jednosmerne struje I = 3 A. Kolika je
efektivna vrednost napona na krajevima ovog kalema? Reenje prokomentarisati.

23
3.3.1. Koliki je kapacitet kondenzatora koji se nalazi u kolu naizmenine struje kroz koji protie struja od
I = 5 A, ako je napon na njemu u = 160 2 sin 100 t ?

3.3.2. Nacrtati vektorski dijagram napona i struje za kolo sa kondenzatorom ako je njegov kapacitet
C = 80 F a prikljueni napon u = 125 2 cos ( 100 + t/4 ) V.

3.3.3. Na naizmenini napon u = 282 sin 100t prikljuen je kondenzator C = 40 F. Kolika je struja koja
protie kroz kondenzator ?

3.3.4. Kondenzator je prikljuen na napon U = 128 V frekvencije f = 50 Hz. Koliki je kapacitet
kondenzatora C ako je struja u kondenzatoru I = 0,2 A ?

3.3.5. Kondenzator kapaciteta C =30 F prikljuen je na izvor naizmenine struje. Efektivna vrednost napona
iznosi 400 V, a frekvencija je 50 Hz. Odrediti:
a) reaktansu kondenzatora ( kapacitivni otpor ) X
C
; b) efektivnu vrednost struje u kolu.
Reenja napisati u kompleksnom broju ( svi oblici ).

3.3.6. Kondenzator kapaciteta C = 318 F vezan je na izvor napona u = 100 2 sin ( 314 t t/6 ).
Odrediti:
a) struju u kolu; b) kapacitivnu otpornost pri frekvenciji f = 500 Hz: c) struju pri f = 500 Hz, i istom naponu.
Sva reenja napisati u kompleksnom broju. Da li reaktansa, kompleksno , zavisi od napona U i struje I ?

3.3.7. Kondenzator kapaciteta 50 F prikljuen je na izvor naizmeninog napona frekvencije 1 KHz. Kolika
je maksimalna vrednost jaine struje u kolu ako je efektivna vrednost napona na ploama kondenzatora 20 V ?

3.3.8. Dva kondenzatora, jedan od 50 F, a drugi od 10 F, vezana su u kolo naizmenine struje:
a) redno; b) paralelno. Uporediti kapacitivni otpor redne i paralelne veze ovih kondenzatora.
Frekvencija je 50 Hz.
Napisati kapacitivne otpore ( pojedinano i ukupno ) u kompleksnom broju ( svi oblici ).

3.3.9. Otpornik otpornosti R = 100 O prikljuen je na izvor prostoperiodinog napona efektivne vrednosti
100 V. Na isti izvor prikljuena su paralelno i jedan kondenzator i kalem ( savreni ). Izraunati kapacitivnost
kondenzatora C i nduktivnost kalema L kroz koje e proticati struja iste efektivne vrednosti kao i kroz otpornik
R. Uestanost izvora je : a) 50 Hz; b) 1 KHz; c) 1 MHz i d) 1 GHz.

3.3.10. U predhodnom zadatku napisati u kompleksnom broju termogeni otpornik R, kapacitivni X
C
i
induktivni X
L
. Da li ova reenja zavise od kompleksnog oblika napona U i struje I ? Dati potreban komentar.

3.3.11. Kondenzator je prikljuen na generator naizmenine ems promenljive frekvencije. Koliki je odnos
efektivnih struja ( I
1
/I
2
) koje protiu kroz kondenzator pri frekvencijama f
1
= 10 KHz i f
2
= 1 KHz ?

3.3.12. Kroz kondenzator iji je razmak izmeu ploa d = 2 mm, protie naizmenina struja efektivne
vrednosti I = 2 A. Koliki treba da bude razmak ploa da bi efektivna vrednost struje iznosila I
1
= 4 A ?
Napon i frekvencija na kondenzatoru su konstantni.

3.3.13.

U kolu naizmenine struje, prikazanom na slici 3.3.13, nalaze
se dva kondenzatora, jednakih kapacitivnosti C i dve diode
idealnih karaktiristika. Kruna uestanost napona izvora je e.
Kolika je:
a) ekvivalentna kapacitivnost kola,
b) impedansa kola ?

Reenja obrazloiti !
~
U
C
C
D
1
D
2

- -
-
-
Sl.3.3.13.

24
4. V E Z A O T P O R A U KOLU NAIZMENINE STRUJE

4.1. R E D N A V E Z A

4.1.1. REDNA VEZA R, L I C

Kako je ( ) ( ) ( ) ( )
2 2 2
C L
2 2
C L
2 2
C
2
L
2
R
X R I X X R I IX IX IR U U U U + = + = + = + =
Ako ukupni napon U podelimo sa strujom I dobije se ukupna otpornost kola ( Omov zakon ), pa sledi:
=
I
U
Z ( )
2 2 2
C L
2
X R X X R Z + = + =

Kod redne veze R, L i C, sl.10, struja I je zajednika ( za sva tri
otpora ) pa e mo u odnosu na nju posmatrati napone u kolu.
Radi jednostavnosti poetni ugao za struju neka bude jednak nuli,
pa je njen analitiki izraz i = I
m
sin et. Analitiki izrazi za padove
napona na R , L i C su: u
R
= U
Rm
sin et, u
L
= U
Lm
sin ( et + t/2 )
i u
C
= U
Cm
sin ( et t/2 ).
Iz ovih analitikih izraza lako se prelazi na preostale naine
predstavljanja ( fazorski, grafiki i kompleksno ).
Efektivne vrednosi pojedinanih padova napona su U
R
= RI;
U
L
= X
L
I i U
C
= X
C
I.
Ako pretpostavimo da je X
L
>X
C
U
L
>U
C
, fazorski dijagram e
biti kao na slici 11.

Kako su U
L
i U
C
istog pravca i suprotnog smera, njihov vektorski
zbir daje rezultantu ija je vrednost jednaka: U
X
= U
L
U
C
.
Ukupni napon, prema drugom Kirhofovom zakonu jednak je:
U = U
R
+ U
L
+ U
C
= U
R
+ U
X
; odnosno: u = u
R
+ u
L
+ u
C
= u
R
+ u
X
.
Iz fazorskog dijagrama ( sl.11. ) vidimo da su kod redne veze R,L i C
naponi U, U
R
i U
X
stranice pravouglog trougla, pa se ovaj dijagram i
naziva trougao napona .
Iz trougla napona sledi:
( )
2
X
2
R
2
C L
2
R
U U U U U U + = + =
Kada je X
L
> X
C
> 0, to znai da napon prednjai struji za
ugao ( za i = I
m
sin et u = U
m
sin ( et + ) ).
U
R
I
U
L
U
L
U
C

U U
X

U
C

Sl.11.

Za X
L
< X
C
U
L
< U
C
U
X
< 0 < 0 (kao na sl.12 ).

Sledi konaan zakljuak, kod redne veze R, L i C fazni pomak
izmeu napona u i struje i iznosi za ugao ( 90 < < 90 ), i to:
kada prevladava induktivno optereenje ( X
L
> X
C
) ugao > 0.
kada prevladava kapacitivno optereenje ( X
C
> X
L
) ugao < 0.
Za analitiki izraz struje i = I
m
sin et u = U
m
sin ( et ).
Predznak + za X
L
> X
C
, a za X
C
> X
L
.
Delei trougao napona sa I dobije se trougao otpora, prikazan
na sl.13. ( Slika13. a) je za X
L
> X
C
, a 13. b) za X
L
< X
C
.
Iz trougla otpora izrauna se fazni ugao , koji iznosi:

Z
R
arccos
R
X
arctg = = ;
Iz fazorskih dijagrama ( trougao napona i trougao otpora )
Prelazi se na kompleksni broj, pa za trougao otpora sledi:
Z = R + j ( X
L
X
C
) = R + j X Z = Ze
j
, gde je
Z prividni otpor kola ( ukupni ) ili impedansa.
Sl.13.
a)
b)
R
X = X
L
X
C
Z
R
X

Z
o o
R L
C
U
R U
L
U
C

U
I
Sl.10.
U
R

U
X U

Sl.12.

25
Impedansa Z u kolu naizmenine struje je isto to i otpornost R u kolu jednosmerne struje. To znai da e
struja u rednom R,L i C kolu biti jednaka:

Z
U
I =
Z
U
I = .

4.1.2. REDNA VEZA R I L

Ako kod redne veze R, L i C doe do proboja kondenzatora ( X
C
= 0 ), tada nastaje redna veza R i L.

Delei trougao napona sa strujom I nastaje trougao otpora koji je prikazan na slici 15.

Impedansa kola iznosi:
2
L
2
X R Z + = ; kompleksno: Z = R + jX
L
Z = Ze
j
.
Struja u kolu je:
Z
U
I = ; odnosno kompleksno:
Z
U
I = .

4.1.3. REDNA VEZA R I C

Ako je kod redne veze R,L i C induktivni otpor X
L
= 0, nastaje redna veza R i C. Impedansa kola je:

2
C
2
X R Z + = ; kompleksno:
= =
j
C
e Z Z jX R Z .
Struja u kolu je:
Z
U
I = ; kompleksno:
Z
U
I = .
Za struju data analitiki: i = I
m
sin et u
R
= U
Rm
sin et; u
C
= U
Cm
sin ( et t/2 ); u = U
m
sin ( et ).
Dakle,kod redne veze R i C napon fazno kasni u odnosu na struju za ugao .
Na osnovu analitikih podataka sve napone i struju moemo predstaviti fazorski, grafiki i kompleksno.
Fazorski dijagram je prikazan na slici 16.a), i on ujedno predstavlja trougao napona. Delei trougao napona sa
strujom I nastaje trougao otpora, koji je predstavljen na slici 16.b).

Fazni pomak izmeu U i I redovito se odreuje iz trougla otpora , i on iznosi:
Z
R
arccos
R
X
arctg
C
= =
Naponi U
R
, U
C
i U su jednaki: U
R
= IR; U
C
= IX
C
; U = IZ. ( Omov z.)
U U
L
U
R
I

Sl.14.
Uz pretpostavku da je struja u faznoj osi trougao napona je kao na
slici 14. Analitiki izrazi za struju i napone su: i = I
m
sin et ;
u
R
= U
Rm
sin et ; u
L
= U
Lm
sin (et + t/2 ) ; u = U
m
sin ( et + ).
Kompleksno: I = Ie
j 0
; U
R
= U
R
e
j 0
; U
L
= U
L
e
jt/2
; U = Ue
j
.

Dakle, napon U fazno prednjai struji I za ugao ( 0 < < t/2 ).
Z X
L

R
Sl.15.
Kako je trougao otpora slian trouglu napona, uglovi su ostali isti, te sledi:

R
X
arctg
L
= .
Ugao se moe izraunati i iz trougla napona, ali je sigurniji postupak
preko trougla otpora. Trougao otpora je uvek kao na sl.15, dok trougao
napona kompletno rotira, jer su naponi obrtni vektori.
Trougao napona : I = Trougao otpora

Sl.16.
X
C

U
C
R I
U
R

Z
U

a)
b)

26
Ako u rednoj vezi R,L i C ostane samo jedan otpor ( druga dva su jednaka nuli ), tada dolazi do savrenog
sluaja. Savreno R kolo ima samo termogeni otpor R ( X
L
= 0 i X
C
= 0 ). Savreno L kolo ima samo induktivni
otpor X
L
( R = 0 i X
C
= 0 ). Savreno C kolo ima samo kapacitivni otpor X
C
( R = 0 i X
L
= 0 ). Ove otpornosti u
kompleksnom obliku imaju slede izraze:
1) savreno R kolo : Z
R
= R Z
R
=Z
R
e
j 0
= Re
j 0
.
2) savreno L kolo : Z
L
= jX
L
= jeL Z
L
= Z
L
e
j 90
= X
L
e
j 90
= eLe
j 90
.
3) savreno C kolo : Z
C
= jX
C
= j (1/eC) Z
C
= Z
C
e
j 90
= X
C
e
j 90
.

Ako otpore u kolu naizmenine struje predstavimo kompleksno, tada svi prorauni u kolima naizmenine
struje postaju isti kao i u kolima jednosmerne struje. To znai da se na isti nain primenjuju svi zakini, na isti
nain se reavaju i prosta i sloena kola. Razlika je samo u tome to umesto otpora R ( kolo jednosmerne struje )
sada primenjujemo impedansu Z, ali u kompleksnob obliku ( zbog raunskih operacija: R, X
L
i X
C
).
Na osnovu navedenog se vidi koliki je znaaj kompleksnog rauna u kolima naizmenine struje.

4.2. P A R A L E L N A V E Z A

4.2.1. PARALELNA VEZA RLC

Ukupna struja, prema prvom Kirhofovom zakonu jednaka je zbiru pojedinanih,(kompleksno, ili vektorski ):
I = I
R
+ I
L
+ I
C;
ili analiti;ki: i = i
R
+ i
L
+ i
C
.
Kako su struje I
L
i I
C
u opoziciji, njihova rezultanta je jednaka: I
X
= I
C
+ I
L
, odnosno I
X
= I
C
I
L
.
Aktivna ( realna ) komponenta struje I
R
i reaktivna ( imaginarna ) I
X
sa ukupnom strujom I ine jedan pravougli
trougao ( sl.18.a. ili sl.18.b. ). Iz tog pravouglog trougla sledi da je ukupna struja jednaka:
( ) ( ) ( ) ( ) = + = + = + = + = UY B G U B B G U UB UB UG I I I I
2 2 2
L C
2 2
L C
2 2
L C
2
R

Ako je napon, koji je zajedniki za sve grane, prema sl.17. dat
analitiki :u = U
m
sin et
i
R
= I
Rm
sin et; i
L
= I
Lm
sin ( et t/2 ); i
C
= I
Cm
sin ( et + t/2 );
i = ?
Kompleksno: U = Ue
j0
; I
R
= I
R
e
j0
; I
L
= I
L
e
j 90
; I
C
= I
C
e
j 90
Struje po granama su:
UG
R
U
I
R
= = ;
L
L
L
UB
X
U
I = = ;
C
C
C
UB
X
U
I = = .
Na osnovu efektivnih vrednosti struja i poetnih uglova sledi
fazorski dijagram, koji je prikazan na sl.18.
Na sl.18.a) je za sluaj kada je I
L
< I
C
( X
L
> X
C
B
L
< B
C
),
dok sl.18.b) je za sluaj kada je I
L
> I
C
( X
L
< X
C
B
L
> B
C
).
R
X
L

X
C
I
L
I
C
I
R

o o
U
Sl.17.
I
I
C
I
C
I
L
I I
C
I
C
I
L
I
X

I
L
I
L
I
X
Sl.18.
a) b)
I
R
U U
I
R
I

27
Kako je Y
U
I
Z
1
I
U
Z = = = ( )
2
L C
2
B B G Y + = =
2 2
B G + , gde je:
Y prividna provodnost kola, koja se jo naziva ADMITANSA;
G aktivna ( termogena) provodnost, koja se jo naziva KONDUKTANSA;
B
L
... induktivna ( reaktivna ) provodnost, koja se jo naziva SUSCEPTANSA;
B
C
kapacitivna ( reaktivna ) provodnost, koja se jo naziva SUSCEPTANSA;
B = B
L
B
C
ukupna ( ekvivalentna ) reaktivna provodnost, tj SUSCEPTANSA.
Jedinica za sve navedene provodnosti je S ( simens ).
Izraz
2 2
B G Y + = predstavlja Pitagorinu teoremu,a to znai da admitansa Y u sebi sadri aktivnu G i
reaktivnu B provodnost. Trougao provodnosti ( Y = I/U ) nastaje tako to se trougao struja podeliti sa U.
Struje su srazmerne sa admitansama, samim tim i trougao admitansi je identian sa trouglom struja. Na taj nain
nastaju trouglovi provodnosti, slika19. a) i b). Sl. 19.a) odgovara sl. 18.a), a sl. 19.b) odgovara sl.18.b).

Iz trougla provodnosti moe se zakljuiti da e ugao biti pozitivan kada je B
L
> B
C
, a samim tim ukupna struja
e prednjaiti naponu ( sl.18.a.). Kako je kod redne veze R,L i C struja prednjaila za X
L
< X
C
, sledi da je
trougao otpora obrnut u odnosu na trougao provodnosti. Postupak prorauna je isti, ali kod odreivanja ugla
treba imati u vidu da je on kod trougla provodnosti isti kao i kod trougla otpornosti ali suprotnog predznaka.
On se odreuje iz relacije:
G
B
arctg =
( voditi rauna o predznaku, tj. on je suprotnog predznaka pa se uzima )
NAPOMENA: Vektorski dijagram struja, odnosno, provodnosti kod paralelne veze otpora je identian
vektorskom dijagramu napona i otpora kod redne veze otpora, ali sa suprotnim predznakom ugla .
Ukupnu provodnost kola moemo napisati kompleksno: Y = G + j ( B
C
B
L
) Y = Ye
j
.
Impedansa kola je Z = 1/Y, kompleksno Z = 1 / Y = ( 1/Y )e
j
= Ze
j
. Ovaj kompleksni prikaz potvruje da
je ugao kod trougla otpora isti kao i kod trougla provodnosti, ali suprotnog smera.
Ukupnu struju u kolu moemo odrediti na sledee naine:
1) pomou admitanse: I = UY;
2) pomou pojedinanih struja ( prvi Kirhofov zakon ): I = I
R
+ I
L
+ I
C
;
3) pomou impedanse ( koju najee moramo izraunati kompleksnim brojem ): I = U/Z.

Kompleksni raun daje veu sigurnost pa je njegova primena najea. Za sl. 17 admitansa kola kompleksno je:
( )
L C C L
C L 3 2 1
B B j G jB jB G
jX
1
jX
1
R
1
Z
1
Z
1
Z
1
Z
1
Y + = + =
+ + = + + = = .
Treba uoiti da se reaktivne komponente admitanse i impedanse razlikuju u predznaku ( Z
2
= jX
L
Y
2
= jB
L
;
Z
3
= jX
C
Y
3
= jB
C
; to potvruje da je ugao kod trougla admitanse i impedanse suprotnih predznaka ).

4.2.2.PARALELNA VEZA R I L

Kod ove veze nema grane sa kondenzatorom , pa je trougao struja i provodnosti slian kao na sl.18.b) odnosno
19.b). Admitansa kola je Y = G jB
L
I = I
R
+ I
L
I = I
R
I
L
; I = UY; I
1
= UY
1
; I
2
= UY
2
.

4.2.3. PARALELNA VEZA R I C

Postupak je isti kao kod paralelne veze R i L. Razlika je u tome to e sada umesto I
L
biti struja I
C
, a samim
tim trougao struja i provodnosti je prema slici 18.a), odnosno 19.a).

B = B
C
B
L

G
Y
G
Y

a)
Sl.19.
Trougao provodnosti
B = B
C
B
L

b)

28
4.2.4. PARALELNA VEZA RL I RC.

Impedansu moemo odrediti na dva naina:
1) preko admitanse:
Y
1
Z = ;
2) preko pojedinanih impedansi:
2 1
2 1
Z Z
Z Z
Z
+
= .
Uglove
1
,
2
i izraunamo iz trougla otpora ili trougla provodnosti, i oni iznose:

1
L
1
R
X
arctg = ;
2
C
2
R
X
arctg = ;
Z
R
arctg = .
Na osnovu navedenih izraza sve struje kao i svi naponi mogu da se predstave: analitiki, fazorski, grafiki i
kompleksno. Fazorski dijagram je najpraktiniji, pa je on predstavljen na sl.40.

4.2.5. MEOVITA VEZA RLC

Na isti nain se reavaju i sve ostale kombinacije ( jer sl.27 moemo smatrati i meovitom vezom ).
Kada se koristi kompleksni raun, tada se sva naizmenina kola ( i prosta i sloena ) reavaju kao i jednosmerna,
sa jedinom razlikom to otpornik R ( jednosmerna kola ) zamenjujemo impedansom Z ( naizmenina kola ).
Admitansa Y ( naizmenina kola ) ima ulogu provodnosti G ( jednosmerna kola ).

NAPOMENA!
Bez obzira kakvo je kolo ekvivalentna impedansa, kao i ekvivalentna admitansa daje jedan pravougli trougao.
Ako je u pitanju impedansa, trougao predstavlja ekvivalentnu rednu vezu R
e
i X
e
( Z = R
e
+ j X
e
).
Ako se radi o admitansi, trougao predstavlja paralelnu vezu ekvivalentnog G i B ( Y = G
e
+ j B ).
IMPEDANSA = REZISTANSA + J REAKTANSA ( Z = R + j X );
ADMITANSA = KONDUKTANSA + J SUSCEPTANSA ( Y = G + j B ).

Prema slici 20. struje po granama iznose:
I
1
= U/Z
1
= UY
1
; I
2
= U/Z
2
= UY
2
; I = U/Z = UY.
Odnosno, I = I
1
+ I
2
; gde je I
1
= UY
1
, I
2
= UY
2
.
Kako je:
2 1
2 1
Y Y Y
Z
1
Z
1
Z
1
+ = + = .
2
L
2
1
L
2
L
2
1
1
L 1
L 1
L 1
1
X R
X
j
X R
R
jX R
jX R
jX R
1
Y
+
+
=
+
=
L 1 1
jB G Y = ;
2
L
2
1
1
1
X R
R
G
+
= ;
2
L
2
1
L
L
X R
X
B
+
=
2
2
2
2
2
2
C
2
2
2
C 2
2
Z
R
G
Z
X
j
Z
R
jX R
1
Y = + =
= ;
2
2
C
C
Z
X
B =

U = U
R1
+ U
L
= U
R2
+ U
C
u = u
R1
+ u
L
= u
R2
+ u
C
;
U
R1
= I
1
R
1
; U
L
= I
1
X
L
; U
R2
= I
2
R
2
; U
C
= I
2
X
C2
.
Napon izmeu taaka A i B, prema II Kirh. zakonu iznosi:
U
AB
U
R1
+ U
R2
= 0 U
AB
= U
R1
U
R2
.
Take A i B se nalaze na krunici iji je prenik jednak U,
jer su jedino u tom sluaju fazori U
R2
i U
C
, odnosno U
R1

i U
L
meusobno normalni.
Ukupna struja moe da prednjai u odnosu na napon za ugao
( kao na sl.21 ), a to e se dogoditi kada je ekvivalentna
reaktansa negativna ( prevladava kapacitivno optereenje ).
Obrnuto, kada prevladava induktivno optereenje
( u ekvivalentnom spoju ) struja e da kasni za naponom za
ugao .
R
1

L
R
2

C
o o
U
I
I
2

I
1

-
B
-
A
Sl.20.
U
I
2
U
R2
U
C
U
R1

U
L
B
A

1

I
1

I
Sl.21.

29
Z A D A C I :

4.1.1. Redna veza R,L i C prikljuena je na napon U = 120e
j o
. Ako je R = 10 O; L = 20 mH; C = 1`mF i
f = 50 Hz, odrediti analitiki izraz za struju i.

4.1.2. Kroz rednu vezu R = 10 O, X
L
= 10 O i X
C
= 20 O protie struja I = 15 + j 8 A. Odrediti U
R
, U
L
,
U
C
, U, U
R
, U
L
, U
C
i U i nacrtati fazorski dijagram napona i struje.

4.1.3. U kolu redne veze R,L i C prikljueni napon iznosi U = 120 + j 40 |V|, a otpori R = 10 O, X
C
= 6 O.
Koliki je X
L
da bi ugao iznosio = t/4 ? Nacrtati fazorski i kompleksni dijagram napona.

4.1.4. Odrediti krunu uestanost e i kapacitivnost C za rednu vezu R, L, C tako da ugao bude jednak t/3,
ako je R = 20 3 O, L = 90 mH a X
L
tri puta vei od X
C
.

4.1.5. Nacrtati vektorski dijagram struje i napona za redno kolo L i C ako je X
L
= 3X
C
, I = 2 A i napon
u = 141 sin et.

4.1.6. Dva kondenzatora vezana su redno sa dva otpora. Nacrtati fazorski dijagram napona ako je R
1
= 10 O,
R
2
50 O, C
1
= 20 F, C
2
= 10 F, napon U = 200 V i e = 1 875 rad/s.

4.1.7. Impedanse Z
1
= 5 j 3; Z
2
= 3 j 5 i Z
3
= 7 j 12 vezane su redno na napon
u = 1 000 sin ( et + t/3 ). Kako glasi analitiki izraz za struju i.

4.1.8. Redna veza dva otpora i dva kondenzatora prikljuena je na napon U = 220 V uestanosti e = 1 000
rad/s. Nai Z, Z, I, i nacrtati fazorski dijagram napona i struje za R
1
= R
2
= 10 3 O i C
1
= C
2
= 100 F.

4.1.9. Redna veza dva kalema sa otporima: prvi R
1
= 20 O, X
L1
= 40 O; i drugi R
2
= 40 O, X
L2
= 20 O;
prikljuena je na napon u = 400 sin 100 t. Odrediti struju I, ugao , induktivnosti L
1
i L
2
.

4.1.10. Redna veza dva kalema sa otporima R
1
= 10 O, X
L1
= 30 O i R
2
= 20 O, X
L2
= 10 O prikljuena je
na napon u = 200 2 sin 314 t. Odrediti Z
1
, Z
2
, Z, I, L
1
i L
2
.

4.1.11. Nacrtati vektorski dijagram napona i struje kod redne veze dva kalema otpora R
1
= 24 O, X
L1
= 12 O;
i R
2
= 0, X
L2
= 20 O koji su prikljueni na napon u = 200 2 sin et.

4.1.12. Data je redna veza R i L u kolu naizmenine struje kroz koje protie struja i = 2 2 sin 100 t, pri
naponu na kalemu u
L
= 60 2 cos 100 t. Ako je R = 40 O odrediti induktivnost L , ukupni napon u i u
R
.

4.1.13. Kalem termogenog otpora R = 10 O i induktivnosti L = 0,15 H spojen je redno sa kondenzatorom
kapaciteta C = 20 F i prikljuen je na napon U = 220 V frekvencije f = 50 Hz. Odrediti impedansu kola i
struju u kolu. Kako e se promeniti struja u kolu ako doe do proboja kondenzatora ( odstraniti C ) ?

4.1.14. Odrediti uestanost pri kojoj e redna veza kalema L = 2 H i R = 50 O sa kondenzatorom C = 1 F
imati impedansu od 77,4 O.

4.1.15. Napon prostog kola iznosi U = 60 j 40 |V|, a impedansa Z = 2 + j 1 |O|. Kolika je struja, njena
poetna faza i fazna razlika izmeu napona i struje.

4.1.16. Dva kalema: prvi R
1
= 5 O, X
L1
= 21 O i drugi R
2
= 3 O, X
L2
= 10 O ; otpornik R
3
= 4 O i
kondenzator X
C
= 15 O vezani su na red. Kolika je ukupna impedansa kola. Impedansu napisati kompleksno.

4.1.17. Odrediti jainu struje u rednom RL kolu kada je na njegovim krajevima napon u = 100 cos 314 t |V|
ako je R = 100 O, a L = 70 mH.

4.1.18. Na krajevima rednog RLC kola napon iznosi u = 220 cos 314 t |V|. Ako je R = 1 KO, C = 1 F a
L = 10 mH, izraunati jainu struje u kolu.

30

4.1.19. U nekom kolu nalazi se redno vezan termogeni otpor R i induktivnost L. Ako su padovi napona na
njima U
R
= 120 V i U
L
= 160 V sa strujom I = 40 A odrediti ukupni napon kola U i otpore R i X
L
.

4.1.20. U kolu naizmenine struje frekvencije f = 50 Hz redno su vezani termogeni otpornik R
1
= 4 O i
kalem sa termogenim otporom R
L
i induktivnou L. Merenjem je ustanovljeno da su padovi napona na
otporniku R
1
U
R1
= 56 V, a na kalemu U
L
= 148 V. Ukupni napon kola je U = 168 V. Kolika je struja I,
termogeni otpornik kalema R
L
, induktivnost L i ugao .

4.1.21. U jednom kolu na napon stezaljki U = 100 V vezani su na red otpor R = 10 O, i induktivnost L sa
svojim termogenim otporom R
L
impedanse Z
L
= 12 O. Kroz kolo tee struja I = 6 A, a frekvencija mree je
f = 50 Hz. Koji pad napona U
X
vlada na stezaljkam prigunice i koliki su R
L
i L ? Napisati izraz za struju i.

4.1.22. Koliki induktivni otpor treba staviti na red sa nekim termogenim ( aktivnim ) potroaem R = 10 O
da bi na njemu vladao pad napona U
R
= 160 V kod napona stezaljki U = 250 ? Rezultate proveriti fazorski.

4.1.23. Neki potroa kod napona U = 110 V uzima struju I = 20 A uz cos = 0,55 ( induktivno ). Koliki je
aktivni otpornik R a koliki reaktivni X
L
ovog potroaa?

4.1.24. Izvor napona U = 10 V prikljuen je na rednu vezu otpora R i kondenzatora C. Napon na otporu je
U
R
= 2 V kod struje I = 10 mA i frekvencije f = 0,5 MHz. Koliki su R i C?

4.1.25. U nekom kolu cos = 0,8 ( kapacitivno ). Ako se u kolo vee redno C
2
= 2 F kolo ima cos
2
= 0,6.
Frekvencija kola je f =5 000/t |s
1
|. Koliki su R i C
1
toga kola?

4.1.26. U nekom kolu koje je prikljueno na napon U = 200 V prikljuena je prigunica sa unutranjim
otporom R
L
redno sa kondenzatorom kapaciteta C. Merenjem je ustanovljen napon na prigunici U
L
= 440 V i
pad napona na kondenzatoru U
C
= 320 V. Treba odrediti fazni ugao ovoga kola te aktivnu komponentu
napona U
R
i reaktivnu komponentu napona na prigunici U
XL
.

4.1.27. U nekom kolu nalazi se impedansa Z = 40 O sa cos = 0,6 ( induktivno ). Koliki kapacitivni otpor
X
C
treba vezati na red sa ovom impedansom da bi se ostvario cos
1
= 0,8 ? Kolika je vrednost novonastale
impedanse Z
1
i koliki je termogeni otpor kola R ? Rezultate proveriti fazorskim dijagramom.

4.1.28. Na izvor napona u = 4 2 sin 2 000 t |V| redno su vezani kalem otpora R
L
= 10 O i induktivnosti
L = 10 mH i kondenzator kapaciteta C = 20 F. Napisati izraz za pad napona u
L
koji deluje na krajevima
kalema.

4.1.29. Kolo sadri rednu vezu R, L i C. Pri odreenoj frekvenciji induktivni otpor je X
L
= 20 O. Ako je
termogeni otpor R = 10 O, koliki mora da bude kapacitivni otpor X
C
da bi u kolu bio fazni pomak = t/4.

4.1.30. Kod kojih e uestanosti redna veza R = 40 O, L = 10 H i C = 10 F imati impedansu Z = 50 O ?

4.1.31. Kroz rednu vezu termogenog otpora R = 10 O i kalema induktivnosti L = 10 mH tee struja
i = 1,5 sin 1 000 t. Odrediti izraz za napon u na koji je prikljuena ova veza.

4.1.32. Redna veza aktivnog otpora R i induktiviteta L prikljuena je napon u = 150 sin ( 500 t + 10 ).
Odrediti vrednosti za aktivni otpor R i induktivitet L, ako kroz ovu vezu tee struja i = 3 sin ( 500 t 35 ).

4.1.33. Kroz rednu vezu R = 10 O i C = 10 F tee struja i = 5 cos 5 000 t. Kako glasi izraz za napon u ?

4.1.34. Za rednu vezu RLC poznato je R = 670 O, L = 8 H , C = 4 F i f = 50 Hz. Koliki je napon mree
( kola ) ako napon na kondenzatoru iznosi U
C
= 100 V.

4.1.35. Za jedan prijemnik zna se da je aktivni otpor R jednak kapacitivnom otporu kondenzatora X
C
. Ako su
izrazi za napon i struju toga prijemnika: i = 25 sin ( 314 t 28 ); u = 100 sin ( 314 t + 17 ), odrediti R,L i C.

31
4.1.36. Prigunica sa termogenim otporom R
L
= 300 O i induktivnim X
L
= 400 O vezana je redno sa
kondenzatorom kapacitivnog otpora X
C
= 100 O. Ako na krajevima prigunice deluje napon U
L
= 50 V, kolika
je vrednost ukupnog napona U ?

4.1.37. U rednom RLC kolu u kojem prevladava induktivno optereenje poznat je ukupni napon U = 50 V,
napon na otporniku R U
R
= 30 V i napon na kondenzatoru U
C
= 20 V. Koliki je napon na krajevima savrenog
kalema U
L
?

4.1.38. Impedansa redne veze otpornosti R = 4 O i savrene prigunice L pri frekvenciji f = 50 Hz iznosi
Z = 5 O. Kolika je impedansa te veze pri f
1
= 200 Hz ?

4.1.39. Kada kalem prikljuimo na jednosmerni napon U
1
= 120 V, struja iznosi I
1
= 20 A, a kada se
prikljui na naizmenini napon U
2
= 220 V uestanosti f = 50 Hz, struja iznosi I
2
= 28,2 A. Kolika je
induktivnost kalema ?

4.1.40.

4.1.41. U rednom RLC kolu napon i struja se menjaju po zakonu: u = 353,5 cos ( 3 000 t 10 ) V;
i = 12,5 cos ( 3 000 t 55 ) A. Ako je induktivnost kola L = 0,01 H, odrediti termogenu otpornost R i kapacitet
kondenzatora C.

4.1.42. Otpornik otpornosti R = 10 O, savreni kalem induktivnosti L = 50 mH i kondenzator kapaciteta
C = 100 F vezani su na red i prikljueni na naizmenini napon U = ( 176 + j 132 ) |V|. Odrediti maksimalnu i
efektivnu vrednost indukovane ems samoindukcije u datom kolu.

4.1.43. Kalem termogenog otpora R=10 O ukljuen je u kolo naizmenine struje frekvencije f = 50 Hz.
Odrediti koeficijent samoindukcije ( induktivnost ) L kalema ako je fazna razlika izmeu napona i struje t/3.

4.1.44.

4.1.45. Efektivna vrednost ems naizmenine struje je 100 V, a kruna uestanost 500 rad/s. Sa izvorom je
vezan na red otpornik od 3 O, kondenzator od 50 F i kalem zanemarljivog termogenog otpora ija se
induktivnost menja od 10 mH do 80 mH. Maksimalna vrednost napona na ploama kondenzatora ne sme da
pree vrednost od 1 200 V.
a) Kolika je efektivna vrednost struje koja sme da se propusti kroz kolo ?
b) Kolika je tada induktivnost kalema ?

Za deo kola prema sl.4.1.40. poznato je:
u
LC
= 8 2 sin ( et t/2 ) V; R = 6 kO; X
L
= 2 kO;

a) Odrediti X
C
, za koje je cos = 0,6 (factor snage ).
b) Nacrtati fazorski dijagram.
c) Nai trenutnu vrednost napona u
Kondenzator od 500 F, kalem induktivnosti 0,1 H, zanemarljivog
termogenog otpora i otpornik R vezani su na izvor naizmenine
struje frekvencije 50 Hz prema sl.4.1.44.
Strujno kolo se uspostavlja stavljanjem prekidaa u poloaj 1 ili 2.
Kolika treba da bude vrednost otpora R, da bi jaina struje kroz
njega kada je prekida u poloaju 1 bila dva puta vea od jaine
struje kada je prekida u poloaju 2.

o o
R X
L
X
C

-
+
u
LC
u +
i
Sl.4.1.40.
-
-
1
2
o o
C
L
u
Sl.4.1.44.
R

32
4.1.46. Kolika je efektivna vrednost naizmenine struje kroz kalem koji ima termogenu otpornost 2 O, a
induktivnost 1 H ako je efektivna vrednost napona 220 V a frekvencija 50 Hz ? ta e biti sa efektivnom
vrednou struje ako se ne menjajui uslove u kolu redno kalemu prikljui kondenzator kapaciteta 10 F ?

4.1.47. Kondenzator nepoznatog kapaciteta C, kalem induktivnosti 5 mH zanemarljiva termogenog otpora i
otpornik otpora 20 O vezani su redno i prikljueni na naizmenini izvor ems e = 10 cos 100t t |V|. Jaina
struje u kolu je i = I
m
cos 100t t. Nai amplitudu ( maksim. vrednost ) napona na ploama kondenzatora U
Cm
.

4.1.48. U rednom LC kolu induktivnost je 10 mH, a kapacitivnost 1 F. Kolika e biti impedansa kola ako je
frekvencija naizmenine struje dva puta vea od frekvencije pri kojoj su struja u kolu i napon na krajevima kola
u fazi ?

4.1.49. Redno vezani otpornik od 20 O, kalem od 15 mH i kondenzator od 5 F prikljueni su na naizmenini
napon. Kolika je frekvencija toga napona ako je impedansa kola 100 O ? Termogeni otpor kalema zanemarljiv.

4.1.50. Kroz redno RLC kolo protie struja efektivne vrednosti 5 A. Kolo je prikljueno na efektivni napon
od 90 V. Ako je aktivni otpor 9 O, odrediti faznu razliku izmeu struje i napona.

4.1.51. Kalem i kondenzator vezani su redno i prikljueni na izvor naizmenine struje. Jaina struje u kolu
menja se po zakonu i = 2 sin 100t t |A| , a napon u = 40 sin ( 100t t + 45 ) |V|. Koliki je aktivni otpor kola ?

4.1.52. Deo strujnog kola ine termogeni otpornik od 500 O i kalem induktivnosti 0,5 H ( R
L
= 0 ), koji su
vezani redno. Kroz kolo protie struja i = 0,5 sin et |A|. Odrediti frekvenciju naizmenine struje ako je
amplituda napona ( maksimalna vrednost ) na otporniku tri puta vea nego na kalemu. Koliki je napon na
krajevima datog kola posle 612,3 ms od trenutka ukljuivanja ?

4.1.53. U rednom RLC kolu naizmenini napon na krajevima kola ima efektivnu vrednost 100 V. Pri
frekvenciji f
1
= 50 Hz i f
3
= 100 Hz efektivna vrednost jaine struje je ista i iznosi 10 A. Pri nekoj frekvenciji
f
2
efektivna vrednost struje je maksimalna i iznosi I
max
= 20 A. Odrediti R, L, C i f
2
.

4.1.54. Kondenzator kapaciteta 10 F i otpornik od 200 O vezani su redno i prikljueni na gradsku mreu
napona 100 V frekvencije 60 Hz. Pri raspadu energetskog sistema dolo je do poremeaja u napajanju potroaa,
usled ega je napon gradske mree opao za 10%, a frekvencija se smanjila za 5%. Koliko se procentualno
promenila jaina struje u datom kolu ?

4.1.55.

4.1.56.

Za krajeve kola, sl.4.1.55, prikljuen je izvor naizmeninog
napona efektivne vrednosti 120 V i frekvencije 330 Hz.
Kapacitet kondenzatora je podeen tako da je struja koju
pokazuje ampermetar ista pri otvorenom i zatvorenom
prekidau i iznosi 4 A. Koliki su induktivnost L i termogeni
otpor R
L
kalema ako je kondenzator podeen na 10F ?

Za deo kola prostoperiodine naizmenine struje prikazanog
na slici 4.1.56. poznato je: U
1
= 20 V; U
2
= 25 V; U
3
= 40 V.

a) Nacrtati fazorski dijagram napona
b) Koliki je fazni pomak izmeu struje I i napona U
2

2
?
A
o ~ o
L;R
L

C
Sl.4.1.55.
U
1
U
5
U
4

R
1
R
2
C
U
2

U
3

Sl.4.1.56.
I

33
4.1.57.

4.1.58.

4.1.59. Prigunica termogenog otpora R i induktivnosti L redno je vezana sa kondenzatoron kapaciteta C.
Ako je napon na prigunici (na rednoj vezi RL) U
RL
= 80 V i njegova poetna faza u
RL
= 30, a na kondenzatoru
U
C
= 40 V odrediti:
a) trenutne vrednosti napona u
R
, u
L
, u
C
i u;
b) efektivne vrednosti U
R
, U
L
i U;
c) fazorski dijagram.
Za poetnu fazu struje I uzeti nulu.

4.1.60.

4.1.61. U rednom RC kolu struja ima vrednost I
1
= 0,1 A, pri f
1
= 800 Hz, a vrednost I
2
= 0,08 A pri
f
2
= 400 Hz. U oba sluaja efektivna vrednost napona na krajevima kola iznosi U = 20 V. Odrediti R i C.

4.1.62. Prigunica termogenog otpora R
L
i induktivnosti L redno je vezana sa kondenzatorom kapaciteta C.
Poznato je: kapacitivna otpornost kondenzatora X
C
= 1 kO i efektivne vrednosti prostoperiodinih napona na
prigunici U
RL
= 20 V( napon na rednoj vezi RL ) i kondenzatoru U
C
= 10 V, frekvencije f = 138 kHz.
Napon na kondenzatoru U
C
fazno kasni u odnosu na napon na prigunica U
RL
za 150. Izraunati:
a) parametre R, L i C;
b) efektivnu vrednost ukupnog napona U.

4.1.63.

Za deo kola prostoperiodine naizmenine
struje, prema sl.4.1.57, poznato je:
R
1
= 60 O; X
C
= 80 O; U
1
= 9 V; U
2
= 4,5 V.
Ako napon U
1
fazno zaostaje za naponom U
2
za
ugao t/2, odrditi:
a) efektivnu vrednost napona U;
b) efektivnu vrednost napona U
AB
koji vlada
izmeu taaka A i B.
Dva prijemnika vezana su na red, sl.4.1.58, i prikljuena
u kolo prostoperiodine naizmenine struje. Za odreenu
uestanost naizmenine struje impedanse su jednake, i iznose:
Z
1
= Z
2
= 100 O. Napon U
21
fazno zaostaje za naponom U
23

za ugao t, a struja I fazno prednjai naponu U
23
za ugao t/3.
Kolika je ukupna impedansa kola Z
13
?

Za deo kola na slici 4.1.60 odrediti otpor R
1
tako da
napon U
12
fazno prednjai ukupnom naponu U za
ugao t/6.

Brojni podaci: R
2
= 5 O; X
L
= 15 O.
U kolu prema slici 4.1.63 poznato je:
R = 100 O; L = 10 mH; C
1
= 0,1 F; e = 10
5
rad/s.
Ako je fazni pomak izmeu napona U i struje I ugao ,
izraunati:
a) kapacitet C
2
za koji je = t/4;
b) kapacitet C
2
za koji je = t/4;
c) kapacitet C
2
pri kojem je struja I u kolu maksimalna.
o o
+
+
+
U
U
1
U
2

R
1
R
2
L
C
Sl.4.1.57.
- -
A B
- -
1 2
R
1
X
L
R
2

U
12

U
+
Sl.4.1.60.

U
R L
C
1
C
2

I
Sl.4.1.63.
o o
Z
1

I

- - -
1 2 3
Z
2

Sl.4.1.58.

34
4.1.64. Kada se prijemnik nepoznate impedanse Z prikljui na naizmenini napon u = 20 2 sin ( et + 40 ),
u njemu se uspostavi naizmenina struja i = 5 2 sin ( et 20 ). Odrediti:
a) faznu razliku izmeu napona i struje, odnosno karakter prijemnika;
b) impedansu, aktivnu i reaktivnu otpornost prijemnika;
c) fazorski dijagram napona i struje.

4.1.65. Otpornik otpornosti R, kalem induktivnosti L i kondenzator kapaciteta C, vezani su na red i
prikljueni na nepoznati naizmenini napon u. Ako je poznat izraz za trenutnu vrednost naizmenine struje
i = I 2 sin ( et + ), odrediti:
a) impedansu i admitansu kola;
b) fazorski dijagram napona i struje u kolu;
c) izraze ( analitike ) za trenutne vrednosti napona u
R
, u
L
, u
C
i u.
Brojni podaci: R = 15 O; L = 80 mH; C = 30 F; e = 500 s
1
; I = 2 A; = 90.

4.1.66. Otpornik otpornosti R i kalem induktivnosti L vezani su na red i prikljueni na naizmenini napon
efektivne vrednosti U. Pri uestanosti f
1
, efektivna vrednost struje u kolu je I
1
, a pri uestanosti f
2
, struja u kolu
je I
2
. Odrediti otpornost R i induktivnost L.
Brojni podaci: U = 220 V; f
1
= 40 Hz; f
2
= 80 Hz; I
1
= 39,4 A; I
2
= 31,2 A.

4.1.67. Kada se kalem nepoznate otpornosti R i nepoznate induktivnosti L prikljui na naizmenini napon
efektivne vrednosti U, uestanosti f, u kalemu se uspostavi struja efektivne vrednosti I. Ako se u ovako
obrazovano kolo na red sa kalemom vee otpornik otpornosti R
1
, efektivna vrednost struje u kolu opadne na I
1
.
Odrediti nepoznatu otpornost R i induktivnost kalema L.
Brojni podaci: U = 230 V; f = 50 Hz; I = 5 A; R
1
= 20 O; I
1
= 4 A.

4.1.68. Za normalni rad termogenog prijemnika potrebno je obezbediti na njegovim krajevima efektivni
napon U i efektivnu struju I. Odrediti kapacitet C kondenzatora koji je potrebno vezati na red sa prijemnikom,
da bi on normalno radio prikljuenjem ove redne veze na naizmenini napon U
1
, uestanosti f.
Brojni podaci: U = 50 V; I = 0,2 A; U
1
= 110 V; f = 50 Hz.

4.1.69. Dva prijemnika impedansi Z
1
i Z
2
vezani su na red i prikljueni na nepoznati naizmenini napon U.
Poznate su efektivne vrednosti napona U
1
i U
2
koji deluju na krajevima pojedinanih prijemnika. Sem toga,
napon U
1
fazno prednjai za
1
, dok napon U
2
fazno zaostaje za
2
, u odnosu na struju u kolu. Odrediti:
a) fazor napona na koji su prijemnici prikljueni U;
b) fazni pomak izmeu ukupnog napon i struje u kolu.
Brojni podaci: U
1
= 150 V;
1
= 30; U
2
= 180 V;
2
= 50.

4.1.70. Kroz dve impedanse vezane na red prikljuene na naizmenini napon U = ( 35,25 + j 35,25 ) V
protie struja I = ( 2,41 j 0,65 ) A. Ako je vrednost prve impedanse Z
1
= ( 5 + j 8 ) O, odrediti vrednost druge
impedanse Z
2
.

4.1.71.

4.1.72.

U mrei, prema slici 4.1.70, kapacitivni otpornik se menja od nule
do beskonanosti. Nacrtati fazorski dijagram ( kruni dijagram )
napona i struje.

Brojni podaci:
U = 100 V; R = 10 O; razmera 1cm 20 V 2,5 A.
L
U mrei prikazanoj na slici 4.1.72. idealna induktivnost
se menja od nule do beskonanosti. Kakav oblik ima
dijagram ( kruni ) napona i struje.
Dijagram nacrtati i prokomentarisati.
o o
+
U
R
C
Sl.4.1.70.
o o
U
+
Sl.4.1.72.
I
R

35

4.1.73.

4.1.74.

4.1.75. Kalem ( bez jezgra ) prikljuen je na prostoperiodini napon u = 100 sin 2 000 t |V|. Intezitet struje u
kalemu je dat izrazom i = 25 sin ( 2 000 t 60 ) |A|. Odrediti izraz za intezitet struje ako se kruna uestanost
prikljuenog napona smanji za dva puta.

4.1.76. Kalem induktivnosti L = 10 mH vezan je na red sa elementom nepoznatih karakteristika i ova redna
veza je prikljuena na prostoperiodini napon u = 50 sin ( 5 000 t + 60 ) V. Izraz za intezitet struje u ovom
kolu je i = 0,25 sin ( 5 000 t + 150 ) A ( sa usaglaenim referentnim smerovima ).
Odrediti koji je element vezan na red sa kalemom i koje su njegove karakteristika.

4.1.77.

4.1.78.

4.1.79.

U kolu, prikazanom na slici 4.1.73, termogeni otpornik
se menja od nule do beskonanosti. Kakav e oblik imati
vektorski ( krini ) dijagram struje i napona ?
U kolu, prikazanom na slici 4.1.74, redno su vezani kalem
savrene induktivnost i termogeni otpornik R, koji se menja
od nule do beskonanosti.
Kakav oblik ima vektorski dijagram struje i napona ?
U kolu prikazanom na sl.4.1.77. generator prostoperoidine
struje ima efektivnu vrednost struje I i krunu uestanost e.
Induktivnost kalema je L, a otpornost termogenog otpornika R.
Odrediti kapacitet kondenzatora C tako da efektivna vrednost
napona na krajevima strujnog generatora bude ista pri otvorenom
i zatvorenom kontaktoru k ( prekidau ).
Redna veza termogenog otpornika otpornosti R = 10 kO
kondenzatora kapacitivnosti C = 2 F ukljuena je u kolo
prostoperiodine struje krune uestanosti e = 100 rad/s .
Kondenzator je optereen koliinom naelektrisanja
Q
C
= ( 0,2 + j 0,6 ) mC, prema referentnom smeru oznaenom
na slici.4.1.78. Odrediti izraz za napon U ( kompleksno ) na
krajevima ove redne veze.
Za deo kola prostoperiodine struje, prema sl.4.1.79,
dato je: R
1
= 2 O; X
C
= 12 O; U
24
= 8 V; I = 1,4 A, a
napon U
24
fazno prednjai struji I za
24
= 45.
Odrediti efektivnu vrednost ukupnog napona U.
o o
R L
+
U
Sl.4.1.74.
I
o o
+
U
R
C
I
Sl.4.1.73.
I, e
R
L
C
k
Sl.4.1.77.
o o
+
U
R C Q
C

Sl.4.1.78.
o o 5
U
R
1
R
2

L
C
1
- -
2 3
-
4
+
Sl.4.1.79.

36
4.1.80. Kod redne veze RLC kola poznato je: ukupni napon U = 20 V; pad napona na R U
R
= 16 V i pad
napona na L U
L
= 18 V.
Kolika je efektivna vrednost pada napona na kondenzatoru i koliki je fazni pomak izmeu napiona U i struje I ?

4.1.81.

4.1.82. Idealni kondenzator redno je vezan sa idealnim termogenim otpornikom i ova veza je prikljuena na
jednosmerni napon U = 141 V. Ako je R = 10 O i C = 100 F , odrediti struju kola i napone na ovim otporima
U
R
i U
C
. Reenje prokomentarisati.

4.1.83. Dve impedanse induktivnog karaktera, Z
1
i Z
2
, vezane su redno, i njihova ekvivalentna impedansa
iznosi Z = ( 12 + j 5 ) O. Za elemente ovog kola poznato je: R
1
= 5 O, X
L2
= 2 O, L
1
= 3 mH. Veza je
prikljuena na prostoperiodini naizmenini napon efektivne vrednosti U = 260 V. Kolika je kruna uestanost
prikljuenog napona ?

4.1.84. Redna veza savrenog kalema i termogenog otpornika prikljuena je na jednosmerni napon
U = 100 V. Ako je R = 10O i L = 50 mH, odrediti struju u kolu i napone na R i L ( U
R
i U
L
). Reenje
prokomentarisati.

4.1.85. Savreni kalem ( bez F
e
jezgra ) i termogeni otpornik se nalaze u rednoj vezi, koja je prikljuena na
stalan naizmenini napon stalne frekvencije. Kako e se promeniti naponi na R i L ( povea ili smanji ) ako u
kalem ubacimo feromagnetno jezgro ? Reenje postupno obrazloiti.

4.1.86. Redna veza RL prikljuena je na konstantan naizmenini napon promenljive frekvencije. Kako e se
promeniti napon na otporniku R ako poveavamo vrekvenciju f ? Reenje obrazloiti.

4.1.87.
a)

b)

+ U
R1
+ U
2

o o
+ U, f
R
1
R
2
C
Sl.4.1.81.
Za kolo prostoperiodine naizmenine struje prikazano
na sl.4.1.81. poznato je: U = 10 V; U
1
= 5 V; U
2
= 6 V.
Odrediti efektivnu vrednost napona izmeu krajeva
termogenog otpornika R
2
U
R2
i efektivnu vrednost
napona na krajevima kondenzatora U
C
.
R
1

X
C1
X
L1
R
2

X
C2
X
L2
-
-
V
1

o o
+
U
o o
+
U
I
1

I
2
-
-
V
2

Sl.4.1.87.
Za kolo prema slici 4.1.87. a) i b) poznate su sledee
brojne vrednosti:
U = 220 V; R
1
= R
2
= 6 O; X
L1
= 10 O; X
C1
= 2 O;
X
L2
= 100 O; X
C2
= 92 O.
Kakav je odnos izmeu pokazivanja voltmetara V
1
i V
2
?

37
4.1.88.

4.1.89. Ako kalem koji ima istu termogenu i induktivnu otpornost ( R = X
L
) prikljuimo na naizmenini
napon U u njemu se uspostavi struje efektivne vrednosti I = 10 A. Kolika e biti struja u istom tom kalemu ako
se on prikljui na jednosmerni napon iste vrednsti kao i efektivna vrednost naizmeninog napona U?

4.1.90. Ako su napon i struja prijemnika date izrazima: u = 100 sin ( et + 17 ) i i = 25 sin ( et 28 ),
odrediti u kojem su odnosu aktivna i reaktivna otpornost prijemnika.

4.1.91. U rednom RLC kolu poznati su naponu U
R
= 50 V, U
L
= 100 V i U
C
= 60 V; frekvenciju f = 50 Hz.
U kolu je pri ukupnom prostoperiodinom naponu efektivne vrednosti U uspostavljena struja I = 5 A.
Odrediti za koju vrednost napona U vrednost struje ostaje nepromenjena ako se frekvencija povea za dva puta?

4.1.92.

4.1.93. Prijemnik nepoznate impedanse prikljuen je na prostoperiodini napon efektivne vrednosti
U = 100 V. U trenutku kada je napon maksimalan, jaina struje prijemnika je i(t
1
) = 10 mA i opada, a u trenutku
kada je jaina struje maksimalna, napon je u(t
2
) = 100 V. Referentni smerovi napona i struje su usaglaeni.
Izraunati impedansu prijemnika i napisati je kompleksno.

4.1.94. Kada se torusni kalem, termogene otpornosti R = 11 Oprikljui na izvor naizmenine struje, napona
U = 210 V i frekvencije f = 50 Hz, kroz njega protie struja jaine I = 3,5 A.
a) Odrediti induktivnost kalema;
b) Kolika bi struja proticala kroz polovinu ovog kalema ako bi se ona prikljuila na isti elektrini izvor ?

Objasniti kako se menjaju naponi U
L
i U
A
u
kolu prema slici 4.1.88, pri pregorevanju jedne
od sijalica? Napon U je konstantan.
Za kolo prostoperiodine struje, prikazano na slici4.1.92, poznato je:
I = 0,1 A; e = 10
6
s
1
; L = 10 H i R = 1 kO.
Izraunati trenutnu vrednost elektromotorne sile idealnog naponskog
generatora kada je jaina struje u kolu jednaka nuli i nalazi se u fazi
porasta ( nakon nulte vrednosti )
+
~
e ; e
L R
i
Sl.4.1.92.
o
o
X
L
U
L
U
+ +

+
U
A
R R R
Sl.4.1.88.

38
4.2.1. Termogeni otpornik R = 2 O, kalem induktivnog otpora X
L
= 2 O i kondenzator kapacitivnog otpora
X
C
= 1 O vezani su paralelno iprikljueni na napon efektivne vrednosti U = 20 2 V. Odrediti:
a) pojedinane impedanse po granama Z
1
, Z
2
, Z
3
i predstaviti ih kompleksno Z
1
, Z
2
, Z
3
;
b) pojedinane admitanse po granama Y
1
, Y
2
, Y
3
i predstaviti ih kompleksno Y
1
, Y
2
, Y
3
;
c) Ukupnu impedansu Z i admitansu Y i predstaviti ih kompleksno Z i Y.
d) Sve struje u kolu: I
1
, I
2
, I
3
i I i nacrtati fazorski dijagram napona i struja.
e) Fazni pomak izmeu ukupnog napona U i ukupne struje I.

4.2.2.

4.2.3.

4.2.4. Admitanse Y
1
= ( 0,09 + j 0,03 ) S i Y
2
= ( 0,06 + j 0,02 ) S vezane su paralelno i prikljuene na
prostoperiodini naizmenini napon efektivne vrednosti U = 100 10 V krune frekvencije e = 1 000 rad/s.
Izraunati: R
1
; R
2
; C
1
; C
2
; I
1
; I
2
i I.

4.2.5. Impedanse Z
1
= ( 10 + j 10 ) O i Z
2
vezane su paralelno i kroz njih protiu struje I
1
= ( 12 + j 5 ) A i
I
2
= 10 A. Odrediti impedansu Z
2
i nacrtati fazorski dijagram napona i struja.

4.2.6. Kroz dve paralelne grane protiu struje I
1
= ( 4 + j 2 ) A i I
2
= ( 5 + j 4 ) A pri naponu na granama
U = ( 60 + j 80 ) V. Odrediti koje elemente u sebi sadre grane i nacrtati fazorski dijagram napona i struja.

4.2.7. Kolika je ukupna impedansa kola u kojem su vezane tri paralelne admitanse vrednosti:
Y
1
= ( 0,5 j 0,5 ) S , Y
2
= ( 0,2 j 0,3 ) S i Y
3
= ( 0,3 j 0,2 ) S ?

4.2.8. Poznat je modul ukupne impedanse Z paralelno vezanih impedansi Z
1
= R
1
j X
1
i Z
2
= R
2
j X
2
koji
iznosi Z = 1,3 2 O. Ako je R
1
= X
2
= R i R
2
= X
1
= R + 1, odrediti Z
1
i Z
2
.

4.2.9. Kod paralelne veze termogenog otpora R i kondenzatora kapacitivnog otpora X
C
= 2 R moduo
impedanse iznosi Z = 8 5 O. Ako je kruna uestanost e = 500 rad/s, koliko iznosi R i C ?

4.2.10. Termogeni otpor R = 2,5 O i kondenzator kapaciteta C = 300 nF paralelno su vezani i prikljueni na
napon U = 10 mV, krune uestanosti e = 10
6
rad/s. Kolika je struja I u datom kolu ?

4.2.11. Kolika je ekvivalentna impedansa dveju paralelnih grana ije su impedanse po granama jednake:
Z
1
= ( 1 j 0,5 ) O i Z
2
= ( 1 + j 0,5 ) O ?

Za kolo na slici 4.2.2 odrediti ukupnu admitansu ako je:
R
1
= 2 O; L = 1 mH; R
2
= 29/27 O; C = 6 800/29 F i
e = 5 000 rad/s.
Z
1
Z
2
Z
3

o A
Sl.4.2.3.
Za kolo prema slici 4.2.3 odrediti ukupnu
impedansu i ukupnu admitansa ako je:
Z
1
= Z
2
= Z
3
= ( 6 + j 9 ) O.
o o
R
1
;L
R
2

C
U
Sl.4.2.2
- -
o B

39
4.2.12. Dva kalema vezana su paralelno i prikljuena na prostoperiodini naizmenini napon efektivne
vrednosti U = 120 V. Ako je za prvi kalem R
1
= 6 O, X
L1
= 5 O a za drugi R
2
= 3 O, X
L2
= 8 O , odrediti
struje po granama kao i ukupnu struju kola. Koliki je fazni pomak izmeu napona i ukupne struje u kolu ?

4.2.13. Dve paralelne grane, ije su impedanse Z
1
= ( 9 j 15 ) O i Z
2
= ( 12 j 10 ) O prikljuene su na
naizmenini napon U = 100 V. Odrediti sve struje u kolu, kao i faznu razliku izmeu njih i napona U.

4.2.14. Dve paralelne grane sadre sledee parametre: prva R
1
= 80 O , L = 190 mH; a druga R
2
= 260 O ,
C = 21 F. Ako su grane prikljuene na prostoperiodini napon U = 120 V, frekvencije f = 50 Hz, odrediti sve
struje u kolu i faktor snage u kola.

4.2.15.

4.2.16. Kada se na krajeve jednog elektrinog kola prikljui prostoperiodini naizmenini napon koji je dat
izrazom ( kompleksno ) U = ( 10 + j 10 ) V, u kolu se uspostavi naizmenina struja koja iznosi I = ( 5 + j 3 ) A.
Odrediti impedansu i admitansu kola..

4.2.17. Na krajevima prijemnika impedanse Z = ( 2 + j 4 ) O deluje naizmenini napon U = ( 20 + j 10 ) V.
Odrediti:
a) admitansu kola i nacrtati trougao provodnosti,
b) struju u kolu i nacrtati trougao struje ( kolika je aktivna a kolika reaktivna komponenta struje ? ).
c) nacrtati trougao impedanse, admitanse i trougao napona i prokomentarisati sve navedene trouglove.

4.2.18.

4.2.19. Na izvor napona U vezani su kondenzatori kapaciteta C. Treba odrediti kako se menja otpor kola ako
se kondenzatori veu: a) redno; b) paralelno, i to 1; 2 ... do n kondemzatora istog kapaciteta.

4.2.20. Jedno kolo sadri R i L elemente u paralelnoj vezi ija je ekvivalentna provodnost ( admitansa )
jednaka Y = 0,05 S, uz cos = 0,6.Odrediti sve struje u ovom kolu, kao i induktivnost L ako je napon na ovim
elementima U = 100 V, a frekvencija f = 50 Hz.

4.2.21. Na izvor napona U = 60 V vezan je paralelno termogeni otpora R = 4 O i kondenzator
kapacitetivnog otpora X
C
= 3 O. Odrediti sve struje u kolu, i napisati sve impedanse i sve admitanse u kolu
( pojedinano po granama i ukupnu ). Koliki je fazni pomak izmeu napona U i struje I ?

Dati su podaci za kolo prema sl.4.2.15. i oni iznose:
R
1
= 1 O, X
L1
= 4 O; R
2
= 8 O, X
L2
= 10 O, X
C2
= 2 O;
R
3
= 6 O; X
C3
= 7 O i U = 120 V.
Izraunati sve struje u kolu ( I
1
, I
2
, I
3
i I ), kao i njihov
fazni pomak u odnosu na napon U.
Impedanse triju prijemnika vezane su kao na slici 4.2.18 i
prikljuene na naizmenini napon uestanosti f = 100 Hz.
Ako prvi prijemnik sadri R
1
= 14 O i L
1
= 0,5 H;
a drugi R
2
= 6 O i C
2
= 10 F; i na kraju trei C
3
= 5 F,
odrediti ekvivalentnu impedansu i admitansu kola ( izmeu
taaka A i B ). Umesto kola prema sl.4.2.18. nacrtati
ekvivalentnu sliku i naznaiti vrednosti (parametre ) na njoj.
R
1
X
L1
R
2
X
L2
X
C2
R
3

X
C3
o o
U
Sl.4.2.15.
I
I
1

I
3

I
2

o
Sl.4.2.18.
Z
1
Z
2

Z
3

o
B A

40
4.2.22. Dva prijemnika sa impedansama Z
1
= 22e
j15
O i Z
2
= 14e
j36
vezana su paralelno.
Kolika je ukupna impedansa i admitansa u kolu.

4.2.23. Paralelna veza termogenog otpora i induktiviteta ima ukupnu admitansu Y = 0,05 S i cos = 0,6.
Kolike su provodnosti po granama i kolika je ukupna strija ako se veza prikljui na napon U = 220 V ?

4.2.24. Paralelna veza kalema induktivnosti L = 0,1 mH ( zanemarljivog termogenog otpora ) i kondenzatora
kapaciteta C = 200 pF prikljuena je na napon U = 200 V, frekvencije f = 1 MHz.
Odrediti sve struje u kolu, kao i ekvivalentnu impedansu kola.

4.2.25. Napisati izraz za ukupnu struju paralelne veze kalema induktivnosti L = 50 mH i kondenzatora
kapaciteta C = 0,67 F, ako je ona prikljuena na naizmenini napon u = 200 sin 5 000 t V.

4.2.26. Na mreu napona U = 240 V i frekvencije f = 50 Hz spojeni su paralelno termogeni otpornik otpora
R = 16 O, kalem induktivnosti L = 38,22 mH ( zanemarljivog termogenog otpora ) i kondenzator kapaciteta
C = 159,24 F. Odrediti sve struje u kolu.

4.2.27. Paralelna veza termogenog otpornika otpora R = 300 O, kalema induktivnosti L = 0,5 H i kapaciteta
C = 10 F prikljuena je na napon u = 100 sin 1 000 t.
Napisati analitiki izraz za ukupnu struju u kolu i odrediti impedansu kola.

4.2.28. Paralelna veza aktivne provodnosti G = 0,2 S; reaktivne induktivne provodnosti B
L
= 4 S i
reaktivne kapacitivne provodnosti B
C
= 5 S prikljuena je na napon mree U = 10 V.
Kolika je ukupna struje ove veze ?

4.2.29. Paralelna veza termogenog otpora R
1
= 120 O i kalema, iji termogeni otpor iznosi R
L
= 40 O a
induktivni X
L
= 31,4 O , prikljuena je na naizmenini napon U.
Odrediti ukupnu struju I, te struju I
1
koja protie kroz termogeni otpornik R
1
, ako kroz kalem protie struja
inteziteta I
2
= 4 A.

4.2.30.

4.2.31. Tri prijemnika sa podacima: R
1
= 24 O i X
L1
= 32 O ( prvi ); R
2
= 40 O i X
L2
= 30 O ( drugi ) i
R
3
= 7 O i X
L3
= 24 O ( trei ) vezana su paralelno i prikljuena na naizmenini napon U = 220 V. Odrediti:
a) struje pojedinanih prijemnika I
1
, I
2
i I
3
,
b) fazne pomake izmeu struja I
1
, I
2
i I
3
i napona U.
c) Ukupnu struju I i fazni pomak izmeu nje i napona U.

4.2.32. Na naizmenini napon U = 20e
j50
V prikljuen je prijemnik nepoznate impedanse Z. Ako je u
prijemniku uspostavljena struja i = 5 2 sin ( et 10 ) A, odrediti parametre nepoznate impedanse Z i
napisati je kompleksno.

Koju e struji izmeriti ampermetar, prema sl.4.2.30, ako
voltmetar meri U
V
= 22,5 V; a vrednost otpora iznose:
R
1
= 2,5 O; X
L
= 1 O; R
2
= 1,5 O i X
C
= 1,5 O ?
V
R
2

X
C
R
1
X
L
o o
A
I
U
I
2

Sl.4.2.30.

41
4.2.33.

4.2.34.

4.2.35. Dva prijemnika poznatih provodnosti vezana su paralelno. Ako je aktivna provodnost prvog
prijemnika G
1
= 0,2 mS i reaktivna ( kapacitivna ) B
C1
= 1 mS; odnosno aktivna provodnost drugog prijemnika
G
2
= 0,6 ms i reaktivna ( induktivna ) B
L2
= 0,4 mS, odrediti:
a) admitansu paralelne veze prijemnika,
b) faznu razliku izmeu napona na paralelnoj vezi ( U ) i ukupne struje ( I ).

4.2.36. Na paralelnoj RL vezi prikljuen je napon, koji se menja po zakonu: u = 100 sin ( 1 000 t + 50 ) V.
Ako je R = 5 O a L = 20 mH odrediti izraz za ukupnu struju u kolu i fazni pomak izmeu nje i napona U.

4.2.37. Izraunati admitansu, konduktansu i susceptansu kola kod kojeg je rezistansa X = 10 O vezana redno
sa induktorom iji je koeficijent samoindukcije L = 0,1 H, ako je frekvencija f = 50 Hz.

4.2.38. Admitansa kola naizmenine struje iznosi Y = ( 0,05 j 0,08 ) S. Odrediti rezistansu i induktivnu
reaktansu kola ako su ta dva elementa vezana: a) paralelno; b) redno.
Nacrtati fazorski dijagram napona i struja za oba sluaja.

4.2.39.

4.2.40. Tri impedanse Z
1
, Z
2
i Z
3
vezane su paralelno i prikljuene su na napon mree U = 50e
j60
V. Ako
je ukupna struja kola I =31,5e
j24
A a impedanse Z
2
= 10 O i Z
3
= ( 4 + j 3 ) O, odrediti vrednost impedanse
Z
1
.

U
Sl.4.2.33.
X
C

R
A
Kolo sa slike 4.2.33, kod kojeg je R = X
C
, prikljueno je
na naizmenini napon efektivne vrednosti U. Ako je pre
zatvaranja prekidaa ampermetar pokazivao jainu struje I,
koliku e pokazivati struju I
1
nakon zatvaranja prekidaa ?
I
1

U
I
2

I
Sl.4.2.34.
Za fazorski dijagram prema slici 4.2.34. nacrtati
odgovarajuu elektrinu emu
U kolu prikazanom na slici 4.2.39 voltimetar pokazuje
efektivnu vrednost napona U
V
= 45 V. ta e pokazati
ampermetar ako je: R
1
= 5 O; X
L
= 2 O; R
2
= 3 O i
X
C
= 3 O ?
V
o o
U
A
R
1

X
L

R
2

X
C

Sl.4.2.39.

42
4.2.41. Termogeni otpornik i savreni kalem su paralelno vezani i prikljueni na naizmenini napon. Njihove
otpornosti iznose: R = 60 O i X
L
= 80 O.
a) Koliki je ukupni otpor veze?
b) Koliki e biti otpor veze ako se termogeni otpornik zameni kondenzatorom ija je kapacitivna otpornost
jednaka termogenoj ?

4.2.42.

4.2.43.

4.2.44.

4.2.45.

4.2.46. Prijemnik koji sadri rednu vezu R i L elemente ima fazni pomak izmeu napona U i struje I od
= 53,13 ( cos = 0,6 ). Koliki e biti cos ' ( faktor snage ) prijemnika koji se sastoji od istih elemenata, ali u
paralelnoj vezi ?

Izraunati ekvivalentnu impedansu izmeu taaka A i D
za kolo prema slici 4.2.42. ako su take B i E :
a) kratko spojene
b) otvorene

Brojni podaci: C = 1 F; L = 30 mH; f = 1 000 Hz.
Kako e se promeniti napon na kondenzatoru, na slici 4.2.43.
posle zatvaranja prekidaa P, pod uslovom da se prikljueni
napon nije promenio ? ta se dogodilo sa naponom na otporniku
R ? Odgovor argumentovano obrazloiti.
Induktivni prijemnik, ija je induktivnost L = 50 mH i
impedansa Z = 22 O, prikljuen je na mreu kao na slici 4.2.44.
Odrediti kapacitivnost kondenzatora koji treba vezati paralelno
da bi struja u glavnom vodu I ( ukupna struja ) bila u fazi sa
naponom.
Za kolo na slici 4.2.45 dati su sledei podaci:
R
1
= 10 O; X
L
= 5 O; U
L
= 10 V.
Napon U
L
fazno prednjai naponu U za = 45.
Odrediti:
a) efektivnu vrednost struja I
1
, I
2
, I i napona U
R2
i U;
b) nacrtati fazorski dijagram napona i struja.
A - - B
D - - E
C
L
C
Sl.4.2.42.
P
R
R
C
o o
U
+
Sl.4.2.43.
P
L;R ( Z )
o o
U ; f
C
Sl.4.2.44.
+
I
o o
R
2
X
L

R
1

I
1

I
2

I
U
L +
+
U
Sl.4.2.45.

43
4.2.47.

4.2.48.

4.2.49.

4.2.50. Kalem otpornosti R
L
i induktivnosti L i kondenzator nepoznatog kapaciteta C, vezani su paralelno i
prikljueni na naizmenini napon uestanosti f. Odrediti kapacitet C tako da ukupna struja kola bude u fazi sa
prikljuenim naponom.
Brojni podaci: R
L
= 5 O; L = 100 mH; f = 50 Hz.

4.2.51. Tri prijemnika vezana su paralelno i prikljuena na naizmenini napon, koji je dat kompleksnim
izrazom U = ( ( 25 + j 43,3 ) V. Poznati su kompleksni izrazi za ukupnu struju u kolu I = ( 28,76 + j 12,6 ) A i
za impedanse Z
1
= ( 2 + j 2 ) O i Z
2
= 10 O. Odrediti kompleksni izraz za impedansu treeg prijemnika Z
3
.

4.2.52.

4.2.53. Kalem induktivnosti L i termogenog otpora R
L
i kondenzator kapaciteta C paralelno su vezani i
prikljueni na naizmenini napon efektivne vrednosti U, poetne faze u i promenljive uestanosti f. Odrediti:
a) Uestanost f pri kojoj su napon U i ukupna struja I u fazi;
b) Kompleksne izraze za sve struje u kolu ( I
1
, I
2
i I ).
Brojni podaci: L = 1 H; C = 0,25F; R
L
= 400 O; U = 100 V; u = 0.
Za kolo na slici 4.2.47. odrediti nepoznate otpore R
1
i X
L
,
tako da je = t/4, ako je poznato:
R
1
= 2 X
L
; Z
2
= ( 10 + j 20 ) O.
Tri kalema poznatih aktivnih i reaktivnih otpornosti i dva
kondenzatora poznatih kapaciteta C
1
i C
2
vezani su u kolo
prema sl.4.2.48. Ako se kolo prikljui na naizmenini napon
efektivne vrednosti U i uestanosti f, odrediti efektivnu
vrednost ukupne struje I.

Brojni podaci:
U = 220 V; f = 50 Hz; R
1
= 12 O; X
1
= 12 O; R
2
= 2 O;
X
2
= 6 O; R
3
= 3 O; X
3
= 5 O; C
1
= 300 F; C
2
= 200 F.
Dva termogena otpornika R
1
i R
2
i kondenzator kapaciteta C vezani
su u kolo prema sl.4.2.49. i prikljueni na nepoznati naizmenini
napon. Ako je poznat izraz za trenutnu vrednost napona na krajevima
kondenzatora u
C
, u odnosu na prikazani pozitivni smer, odrediti:
a) ekvivalentnu impedansu kola,
b) izraze za trenutne vrednosti svih struja u kolu ( i
1
, i
2
, i ), kao i za
ukupni napon u.
Brojni podaci:
u
C
= 192 2 sin et |V|; R
1
= 50O; R
2
= 28 O; X
C
= 96 O.
Dva otpornika otpornosti R, kalem induktivnosti L
i kondenzator kapaciteta C vezani su kao na slici 4.2.52.
Odrediti otpornost R tako da ekvivalentna impedansa
izmeu taaka A i B ne zavisi od uestanosti.
R
1

Z
2

X
L
Sl.4.2.47.
R
1

X
1

C
1

+ I
R
2

X
2

C
2

U;f

Sl.4.2.48.
X
3

R
3

U
C
o
o
+ +
U
R
1

C

R
2

Sl.4.2.49.
C
L
R R
o B A o
Sl.4.2.52.

44
4.2.54.

4.2.55.

4.2.56. Efektivna vrednost prostoperiodinog napona izmeu krajeva jednog prijemnika iznosi U = 200 V, a
efektivna vrednost prostoperiodine struje je I = 0,1 A. Struja fazno prednjai naponu za 30, pri emu su
referentni smerovi napona i struje usaglaeni ( isti poetak ). Odrediti:
a) impedansu, aktivnu i reaktivnu otpornost prijemnika;
b) admitansu, aktivnu i reaktivnu provodnost prijemnika.

4.2.57. Kalem induktivnosti L i kondenzator kapaciteta C vezani su paralelno i prikljueni na prostoperiodini
napon ija se uestanost moe menjati.
Predstaviti grafiki u funkciji krune uestanosti:
a) reaktivnu provodnost i admitansu ove paralelne veze;
b) reaktivnu otpornost i impedansu ove paralelne veze;
c) faznu razliku izmeu ukupne struje ( napojne grane ) i prikljuenog napona na ovoj paralelnoj vezi.

4.2.58.

Za kolo prikazano na sl.4.2.54. pri uestanosti f poznato je
R = X
L
= X
C
= 2 O. Odrediti impedansu i admitansu kola za
uestanosti: a) f
1
= f/2; b) f
2
= f i c) f
3
= 2 f.
Nacrtati trougao otpora i trougao provodnosti za sva tri
sluaja..
Kolo, prikazano na sl.4.2.55, prikljueno je na naizmenini
napon U = 10 V.
Nai napon izmeu taaka A i B i nacrtati potpuni fazorski
dijagram napona i struja.

Brojni podaci: R
1
= R
2
= 2 O; X
L
= X
C
= 2 O.

Za kolo prema sl.4.2.58. poznata je aktivna i reaktivna
otpornost prve grane R
1
= 400 O i X
1
= 300 O,
efektivne vrednosti struja I
1
= 10 mA i I
2
= 20 mA,
a struja I
1
fazno prednjai struji I
2
za o = 60.
Odrediti efektivnu vrednost napona izmeu taaka
A i B.
o
o
R L
C
Z ; Y
Sl.4.2.54.
o o
U
-
-
A
R
2

R
1

C
L
B
Sl.4.2.55.
C
2
R
2
L
2

-
B
o o
U
R
1

C
1

-
A
+
I
1

I
2

Sl.4.2.58.

45
4.2.59.

4.2.60.

4.2.61.

4.2.62. Termogeni otpornik otpornosti R, kalem induktivnosti L i kondenzator kapacitivnosti C vezani su
meusobno paralelno i prikljueni su na prostoperiodini napon U. Ako su poznate efektivne vrednosti struja:
ukupna struja I = 10 mA; struja kroz termogenu otpornost I
R
= 6 mA i struja kondenzatora I
C
= 25 mA.
Kolika je efektivna vrednost struje u grani sa kalemom I
L
?

4.2.63.

Za kolo prostoperiodine struje prikazano na sl.4.2.59. dato je:
U = 220 V; e = 10
4
s
1
; L = 20 mH.
Odrediti R i C tako da maksimalna vrednost ukupne struje
bude jednaka I
m
= 0,44 A i da ona fazno prednjai naponu U
za ugao 45.
Za kolo prema sl.4.2.60. poznato je:
U = 100 V; f = 50 Hz; R
1
= 10 O; C
1
= 318 F; R
2
= 20 O;
L
2
= 64 mH; I = 10 A; = 0 ( fazni pomak izmeu U i I ).
Kolika je aktivna i reaktivna otpornost treeg prijemnika
( R
3
i X
3
) ?

Za deo kola prostoperiodine struje prikazanog na slici
4.2.61. poznato je:
R
1
= 10 O; X
L
= 2 O; U
L
= 4,5 V;
a napon U
L
fazno prednjai naponu U za ugao o = 6340'.
Izraunati efektivnu vrednost ukupne struje I.
Za kolo prema sl.4.2.63. poznato je:
U = 100 V; I
1
= 20 A; I
2
= 10 A; I = 10 5 A; R
1
= 3 O.
Odrediti:
a) efektivne vrednosti sviju padova napona i napon izmeu
taaka M i N,
b) Otpornosti R
2
, X
L
i X
C
, i
c) Ukupnu aktivnu i reaktivnu otpornost kola.
L
C
R
o o
U ; f
I
Sl.4.2.59.
+
R
3
; X
3
R
2
L
2

R
1

C
1

o o
U ; f
Sl.4.2.60.
I
- -
+
R
2

R
1

o o
U
+
I
I
1

I
2

X
L

- -
U
L
+
Sl.4.2.61.
-
-
R
2

C
R
1

N
M
L
o o
I
I
2

I
1

U
+
Sl.4.2.63.

46
4.2.64.

4.2.65. Otpornik otpornosti R vezan je paralelno sa jednim prijemnikom nepoznatih karakteristika. Ova
paralelna veza je prikljuena na prostoperiodini napon u = 120 sin ( 4 000 t 30 ) V. Ukupna struja ( struja
napojne grane ) je i = 6 sin ( 4 000 t + 30 ) A, pri emu su referentni smerovi usaglaeni.
Odrediti otpornost R i parametre ( otpore ) prijemnika.

4.2.66. Realan kalem vezan je paralelno sa idealnim kondenzatorom i prikljuen je na prostoperiodini napon
efektivne vrednosti U = 150 mV. Pri odreenoj uestanosti napona, impedansa kola iznosi Z
L
= 20 O,
cos
L
= 0,8 , a kapacitivna otpornost X
C
= 12 O. Kolika je efektivna vrednost ukupne struje u kolu i kolika je
fazna razlika izmeu nje i napona U ?

4.2.67. Reaktansa prijemnika je X = 100 O a susceptansa B = 1 mS. Kolika je impedansa prijemnika ?

4.2.68.

4.2.69.

4.2.70.

Induktivni prijemnik, induktivnosti L = 50 mH i impedanse
Z = 20 O prikljuen je na naizmenini napon U prema slici 4.2.64.
Odrediti kapacitivnost kondenzatora C koju treba vezati
paralelno prijemniku tako da ukupna struja I u napojnom vodu
bude u fazi sa naponom U.
Koliki je cos ove paralelne veze ?
I
1
I I
1

I
2
U
Sl.4.2.68.
Za dati fazorski dijagram prema sl.4.2.68. nacrtati odgovarajuu
emu elektrinog kola.
U kolu, prema sl.4.2.69, prvi ampermetar
pokazuje nulu. Koju struju pokazuje drugi
ampermetar, ako elementi u kolu imaju sledee
podatke:
U = 100 V; f = 50 Hz ; R
1
= 50 O; L
1
= 0,1 H;
R
2
= 50 O; C
2
= 101,5 F; L
3
= 0,2 H; .
U kolu prostoperiodine struje, prikazanom na sl.4.2.70,
poznato je: U = 50 V; R
1
= 5 O; R
2
= 6 O; L = 300 H
i C = 250 F.
Odrediti:
a) uestanost f pri kojoj je struja I u fazi sa naponom
U;
b) struju I kada je ispunjen uslov pod a)
o o
U ; f
I
C
Z
+
Sl.4.2.64.
P
o
o
+
u
i
1

R
1

L
1

A
1
A
2
a b
c d
-
-
R
2

C
2

C
4

L
3

i
3
i
4
i
2

Sl.4.2.69.
C R
2

o
o
U ; f
R
1

L
I
Sl.4.2.70.
+

47

4.2.71.

4.2.72.

4.2.73. Paralelna veza RLC ( sl.4.2.71. bez R
2
) prikljuena je na naizmenini napon dat izrazom
u = 169,2 sin 314 t |V|.
Napisati izraz za ukupnu struju i u kolu ako je: R = 12 O; X
L
= 6 O i X
C
= 12 O.

4.2.74.

4.2.75.

Dato kolo, prema sl.4.2.71, prikljueno je na napon U = 100 e
j t/4
.
Fazni pomak izmeu U i I je = t/4 rad. Merenjem je
ustanovljeno da je efektivna vrednost struje kroz kalem tri puta vea
od efektivne vrednosti struje kroz kondenzator za R
1
= 20 O i
e = 1 000 rad/s.
a) Nacrtati fazorski dijagram napona i struja.
b) Odrediti kapacitet kondenzatora C i induktivnost kalema L.
c) ta e se dogoditi sa faznim pomakom ako se ukljui
prekida P ?
Za kolo prema sl.4.2.72, poznato je da napon na
kalemu U
L
fazno prednjai naponu U za ugao | = 60.
Ako je R
1
= 100 O; X
L
= 2 O i U
L
= 4,5 V,
a) nacrtati fazorski dijagram napona i struja
b) izraunati fazni pomak izmeu U i I
2
(
2
)
c) izraunati ukupnu struju I
Kolo na sl.4.2.74. prikljueno je na naizmenini
napon efektivne vrednosti U = 25 V.
ta e pokazivati ampermetri A
1
, A
2
i A
3

( koji mere efektivne vrednosti struja ) ako je:
R = 5 O, X
L
= 5 O i X
C
= 2,5 O.
Za kolo, prema sl.4.2.75, poznati su sledei
podaci:
U = 100 V; f = 50 Hz; R = 10 O; X
1
= 20 O;
X
2
= 10 O i X
3
= 10 O.
Koliko iznosi kapacitivna otpornost X
4
, ako su
napon U i struja I meusobno u fazi ?
o o
u
R
1

L
C
R
2

Sl.4.2.71.
i
P
R
2

R
1

X
L
o o
u
i
+
i
2

Sl.4.2.72.
A
2

R
A
1

A
3

X
C

o o
U
Sl.4.2.74.
o o
U
X
1
X
3

R
X
2
X
4

I
+
Sl.4.2.75.

48
4.2.76.

4.2.77.

4.2.78.

4.2.79.

4.2.80.

Kolo na sl.4.2.76. prikljueno je na naizmenini napon
efektivne vrednosti U = 380 V, uestanosti f = 50 Hz. Pri
otvorenom prekidau struja iznosi I = 24 A, a fazni pomak
izmeu napona i struje je = t/6.
Nakon zatvaranja prekidaa napon i struja kola ( ukupna struja )
su u fazi, odnosno ' = 0.
Koliki je kapacitet kondenzatora C?
U kolu sa slike 4.2.77. napon U
5
fazno kasni
za naponom U
4
za ugao 120. Odrediti:
a) vrednost konstante a u omima,
b) fazni pomak izmeu napona U i ukupne
struje I
c) Nacrtati fazorski dijagram napona i struja.
U
Z
1

Z
2

Z
3

I I
1
I
2
- -
A B
U
AB
Sl.4.2.78.
Na sl.4.2.78. data je meovita veza impedansi ( otpora ),
koje su prikljuene na napon mree U = 220e
j o
V.
a) Izraunati struje I, I
1
i I
2
, kao i napone na svakoj od
impedansi U
1
, U
2
i U
3
.
b) Nacrtati odgovarajui dijagram struja i napona
( Razmera 1 cm 0,5 A 20 V ).

Brojni podaci:
Z
1
= ( 20 + j 25,12 ) O, Z
2
= ( 2 j 31,83 ) O i
Z
3
= ( 5 j 159,16 ) O
Kolo prema slici 4.2.79. prikljueno je na naizmenini
napon efektivne vrednosti U = 16 V.
a) Kolika je vrednost otpornika R
2
da bi ukupna struja
imala intezitet od I = 5 A ?
b) Koliki je fazni pomak izmeu napona U i struje I ?

Brojni podaci: R
1
= 3 O; X
C
= 4 O.

Na meovitu vezu RLC, prema sl.4.2.80 prikljuen je
naizmenini napon u = 240 cos 10
3
t |V|.
a) Izraunati sve napone i struje u kolu
b) Fazni pomak izmeu ukupnog napona i ukupne struje.
c) Nacrtati potpuni fazorski dijagram napona i struja.

Brojni podaci: L = 0,2 H; C = 5 F; R = 100 O.
o o
U
R L
C
P
Sl.4.2.76.
a -
R
1
R
2
C

Sl.4.2.79.
- b
C
R
- B C - -
A
L
U
Sl.4.2.80.
| | O = 3 3 R
-
o o
U
X
L1
= a
U
5

+
+
X
C
= 2a
X
L2
= a
U
4
+
Sl.4.2.77.
A
B

49
4.2.81.

4.2.82.

4.2.83.

4.2.84.

4.2.85.

Za kolo prema sl.4.2.91, poznata je struja koja prolazi
kroz L
1
i R
1
i ona iznosi I
1
= 2 A. Odrediti:
a) sve padove napona i napon izmeu taaka D i E,
b) preostale struje u kolu.
c) Nacrtati potpuni fazorski dijagram napona i struja

Brojni podaci: R = 2 O; X
C
= 3 O; R
1
= 3 O;
X
L1
= 4 O; R
2
= 4 O; X
C2
= 3 O.
etiri prijemnika su vezana kao na slici 4.2.82. i
prikljuena su u kolo prostoperiodine struje. Ako je
struja treeg prijemnika I
3
= 5 mA uz sledee
parametre: G
1
= 0,2 mS; B
1
= 0,1 mS; G
2
= 0,1 mS;
B
2
= 0,3 mS; R
3
= 1 kO; X
3
= 1 kO; R
4
= 6 kO;
i X
4
= 3 kO.
Odrediti:
a) efektivnu vrednost napona izmeu taaka 1 i 4,
b) faznu razliku izmeu napona U
14
i struje I.

Za kolo prostoperiodine struje, prema sl.4.2.83, poznato je:
X
1
= 400 O; C = 0,5 F; L = 30 mH; R
2
= 400 O;
X
2
= 400 O; I
2
= 50 mA; i U
21
= 10 V.
Kolika je efektivna vrednost napona U ?
Za kolo prostoperiodine struje prikazano na sl.4.2.84.
poznato je:
U = 220 V; R
1
= 2 O; R
2
= 12 O; X
2
= 16 O i
X
3
= 20 O.
Prekida k je prvo bio otvoren, a zatim se zatvori.
Odrediti za koliko je promenjena ( porasla ) efektivna
vrednost struje prvog prijemnika ?
U kolu prostoperiodine struje , prema sl.4.2.85,
kapacitivnost C se menja u granicama:
od
3 R
1
C
min
e
= do
R
3
C
max
e
=
Odrediti promenu ( porast ) efektivne vrednosti napona
izmeu taaka 3 i 4 U
34
.
R
R
1
X
L1
R
2

X
C

X
C2

-
- - B
A
-
D
C -
E
I
1

Sl.4.2.81.
o
o
C
X
1

L
1
4
-
-
2
3
R
2

X
2

I
2

+
U;f
Sl.4.2.83.
o o
R
1

k
X
3

R
2

U ; f
X
2

+
Sl.4.2.84.
- 4
- 3
L L
C
R
- 1 2 -
o o
U ; e
Sl.4.2.85.
+
1 -
G
2
;B
2

G
1
;B
1

R
3
;X
3

I
3

U
Sl.4.2.82.
I
o o
R
4
;X
4

- 4 3 - - 2
+

50
4.2.86.

4.2.87.

4.2.88.

4.2.89.

Na sl.4.2.86. je prikazan fazorski dijagram
napona i struja jednog naizmeninog kola
prostoperiodine struje.
Nacrtati odgovarajuu emu tog kola.
Za kolo prema sl.4.2.87, poznati su sledei podaci:
R
2
= 6 O; R
3
= 4 O; X
L
= 8 O; X
C
= 18 O.
Efektivna vrednost struje prijemnika impedanse Z
1

iznosi I
1
= 5 A, a njena poetna faza je u
1
= 3652'
u odnosu na oznaeni smer ( zadati poetni trenutak
vai za celo kolo ).
Izraunati struje I
1
, I
2
i I
3
i nacrtati njihov fazorski
dijagram u razmeri 1 cm 1 A.
Na kojoj frekvenciji f e u kolu, prema sl.4.2.88,
napon izmeu taaka A i B iznositi U
AB
= ( 1 + j 1 ) |V|,
ako je E = ( 6 + j 6 ) |V|, R = 1 kO i C = 1 nF ?
+ U
C
1
C
2

R
1
R
2

U
2

+
Sl.4.2.90.
I
Odrediti parametre R
1
, R
2
i C
1
u kolu, prikazanom
prema sl.4.2.90, ako je poznato da je napon U
2
u fazi sa
naponom napajanja U i da je pet puta manji od njega.

Brojni podaci:
R
1
+ R
2
= 1 MO i C
2
= 10 pF.
U
I
1

I
2

I
2

I
U
2

U
1

U
3

U
4

U
5

U
45

Sl.4.2.86.
90
90
A - - B - C
Z
1

R
2
X
L

R
3

X
C

I
1

Sl.4.2.87.
- A
R
~
+
E
C
R
2R
R C
- B
Sl.4.2.88.

51
4.2.90.

4.2.91.

4.2.92.

4.2.93.

U kolu prostoperiodine struje, prema slici 4.2.90,
dato je: E = 2 V, R = 2 kO i C = 1 F. Ako se
kruna uestanost e menja, skicirati zavisnost
efektivne vrednosti napona U od e.
U kolu prostoperiodine struje, prikazanom na
slici 4.2.91, poznato je:
I
g
= 2 mA; R = 200 O i X
2
= 100 O.
Napon kalema je u fazi sa strujom generatora.
Kolika je reaktansa X
1
?
U kolu prostoperiodine struje, prema slici 4.2.92, poznato je:
R = 100 3 O; eL = 300 O i i
R
= 20 6 cos ( et + t/3 ) mA.
Nacrtati fazorski dijagram struja i odrediti poetnu fazu ( poetni
ugao ) struje i
g
.
Za kolo prostoperiodine struje, prikazano na slici
4.2.93, poznato je:
E = 100 V i R = X
L
= 200 O.
a) Nacrtati fazorski dijagram napona.
b) Kolika je otpornost kondenzatora X
C
da bi
efektivna vrednost napona u
34
bila maksimalna ?
c) Kolika je ta efektivna vrednost napona U
34
?
d) Kolika je pri tome fazna razlika izmeu napona

u
34
i u
12
?
I
g
X
1

R
X
2

U
L
+
Sl.4.2.91.
L
R
C
I
g

i
L
i
R
Sl.4.2.92.
R
R C
~
+
E
U
+
Sl.4.2.90.
~
+
E
X
L
X
C

R R
-
-
1
2
3 - - 4
Sl.4.2.93.

52
4.2.94.

I
S
X
1

X
2

U
L

R
I
L

Sl.4.2.94.
U prostoperiodinom kolu naizmenine struje,
prikazanom na slici 4.2.94, poznato je I
S
= 2 mA,
R = 200 O i X
2
= 100 O.
Napon kalema je u fazi sa strujom generatora.
Koliko iznosi reaktansa X
1
?

53
5. EKVIVALENTNE VEZE

Reavajui paralelnu vezu otpora preko admitansi, mi smo u stvari tu vezu sveli na jednu aktivnu i jednu
reaktivnu provodnost ( konduktansu i susceptansu ). U ovom sluaju ekvivalentna admitansa je jednaka:
Y = G + j ( B
C
B
L
) = G j B. Na osnovu ovih podataka ( G i B ) moe se nacrtati trougao provodnosti
( sl.36 ). Kako je Z = 1/Y, sledi da se paralelna veza G i B moe pretvoriti u rednu vezu R i X ,jer ekvivalentna
impedansa u sebi sadri aktivnu i reaktivnu otpornost ( rezistansu i reaktansu ). Ekvivalentna impedansa je uvek
jednaka Z = R + j ( X
L
X
C
) = R j X, bez obzira kakva je veza. To praktino znai da je u jednom sluaju
ekvivalentno kolo u paralelnoj vezi ( kada se radi sa admitansom ), a u drugom sluaju u rednoj vezi ( kada se
radi sa impedansom ). I u jednom i u drugom sluaju ukupna struja ( ekvivalentna ) mora ostati ista, kao i
fazni pomak izmeu nje i napona, to ini osnovni uslov ekvivalentnosti ta dva spoja.

5.1. PRETVARANJE REDNE VEZE RLC U PARALELNU VEZU GB

Kako je kod redne veze RLC kola iz trougla otpora i provodnosti ( sl.22. )
Y
G
Z
R
cos = = , odnosno
Y
B
Z
X
sin = =
2 2 2
X R
R
Z
R
Y
Z
R
G
+
= = = ;
2 2 2
X R
X
Z
X
Y
Z
X
B
+
= = = .
Dakle, ako rednu vezu RLC pretvorimo u paralelnu vezu G i B, tada umesto otpora R, X
L
i X
C
nastaju novi
otpori u paralelnoj vezi R' ( R' = 1/G ) i X' ( X' = 1/B ). Sledi:

R
X R
R
Z
R
2 2 2
'
+
= = , odnosno
X
X R
X
Z
X
2 2 2
'
+
= =
Za X
L
> X
C
redna veza RLC se transformie u paralelnu G i B
L
vezu ( Z = R + j X Y = G j B
L
), sl.22. b)
a za X
C
> X
L
redna veza RLC se pretvara u paralelnu vezu G i B
C
( Z = R j X
C
Y = G + j B
C
), sl.22.c).

5.2. PRETVARANJE PARALELNE VEZE RLC ( G B
L
B
C
) U REDNU VEZU R X

Iz trougla provodnosti i otpora sledi:
Z
R
Y
G
cos = = , odnosno
Z
X
Y
B
sin = = .
Na osnovu navedenih izraza izvedu se relacije za odreivanje parametara u rednoj vezi ( R i X ).
2 2 2
B G
G
Y
G
Z
Y
G
R
+
= = = ; odnosno
2 2 2
B G
B
Y
B
Z
Y
B
X
+
= = =
Za B
L
> B
C
( Y = G j B ) paralelna veza G B
L
B
C
( R' X
L
'X
C
' ), sl.23. a ) se transformie u rednu vezu R i X
L

( Z = R + j X
L
), sl.23. b); a za B
L
< B
C
u rednu vezu R i X
C
, to je prikazano na sl.23. c).

NAPOMENA! Navedena pretvaranja se mogu izvriti i kompleksnim reavanjem impedanse i admitanse.
Ako se pretvara redna veza RLC u paralelnu GB vezu, toj vezi pronai kompleksnu admitansu Y, a samim tim
tako nastaju parametri G i B. Kod pretvaranja paralelne veze GB
L
B
C
u rednu vezu RLC samo kompleksno
izraunamo impedansu Z ime smo i odredili parametre R i X
L
ili R i X
C
( redna veza ).
X
L

X
C

R

G (R') G (R')
B
L
(X
L
')
B
C
(X
C
')
Sl.22.
a) b) c)
G (R')
B
L
(X
L
')
B
C
(X
C
')
R R X
L

X
C

- -
Sl.23.
a) b) c)

54

5.3. METODA TRANSFORMACIJE ( Pretvaranje veze u trougao u zvezdu i obrnuto )

Impedanse vezane u trougao mogu se zamenuti ekvivalentnim spojem vezanim u zvezdu, i obrnuto. Prilikom
ove transformacije ( pretvaranja ) napon izmeu taaka na koje su vezane impedanse mora ostati isti, samim tim
i struja koju povlae ove impedanse mora ostati ista. Pored toga fazni pomak izmeu navedenih napona i struja
mora ostati nepromenjen ( to je bilo i kod predhodnih ekvivaklentnih spojeva ).
Nain transformacije je isti kao i kod otpornika R ( kod kola sa jednosmernom strujom ). Razlika je u tome to
se umesto otpornika sada koristi impedansa Z u kompleksnom obliku.

5.3.1. PRETVARANJE IMPEDANSI VEZANIH U TROUGAO U VEZU U ZVEZDU

Prilikom pretvaranja impedansi vezanih u trougao u impedanse vezane u zvezdu poznate su vrednosti
impedansi u trouglu Z
AB
, Z
BC
i Z
AC
( Sl.24.a ) a trae se vrednosti ekvivalentnih impedansi vezanih u zvezdu
Z
A
, Z
B
i Z
C
( Sl.24.b ). Potujui uslove ekvivalentne povezanosti slede izrazi na osnovu kojih se reavaju
nepoznate impedanse vezane u zvezdu:

AC BC AB
AC AB
A
Z Z Z
Z Z
Z
+ +

= ;
AC BC AB
BC AB
B
Z Z Z
Z Z
Z
+ +

= ;
AC BC AB
AC BC
C
Z Z Z
Z Z
Z
+ +

=

Ako impedanse zamenimo admitansama, vrede sledei izrazi:
.
5.3.2. PRETVARANJE IMPEDANSI VEZANIH U ZVEZDU U VEZU U TROUGAO

Kod ovoga pretvaranja postupak je isti kao i prilikom pretvaranja trougla u zvezdu. Sada su poznate impedanse
vezane u zvezdu ( Z
A
, Z
B
i Z
C
),sl.24.b, a trae se ekvivalentne impedanse vezane u trougao ( Z
AB
, Z
BC
i Z
AC
),
sl.24.a.:

Konana reenja impedansi vezanih u trougao, potujui ekvivalentnost veze, iznose:

C
B A
B A AB
Z
Z Z
Z Z Z

+ + = ;
A
C B
C B BC
Z
Z Z
Z Z Z

+ + = ;
B
C A
C A AC
Z
Z Z
Z Z Z

+ + =

Zamenom impedansi sa admitansama nastaju sledei izrazi:

C B A
B A
AB
Y Y Y
Y Y
Y
+ +

= ;
A
C B
BC
Y
Y Y
Y

= ;
B
C A
AC
Y
Y Y
Y

=

BC
AC AB
AC AB A
Y
Y Y
Y Y Y

+ + = ;
AC
BC AB
BC AB B
Y
Y Y
Y Y Y

+ + = ;
AB
AC BC
AC BC C
Y
Y Y
Y Y Y

+ + =
-
-
C
Z
AC

A
Z
AB
-
A -
C
Z
C
Z
A

-
Sl.24. a) b)
- B
B
Z
B

-
Z
BC

55
ZADACI:

5.1. Za jedno kolo poznata je admitansa, koja iznosi Y = ( 0,2 j 0,1 ) S. Nacrtati odgovarajuu emu za datu
impedansu i na njoj odrediti vrednosti odgovarajuih otpora. Da li se ova veza moe transformisati u drugu vezu
(ako je bila redna u paralelnu, ili obrnuto )? Ako moe koliki e biti otpori kod transformisane veze ?

5.2. Otpornik R = 10 O i kondenzator kapaciteta C = 15,9 nF vezani su paralelno. Koliki bi bili parametri
ekvivalentne redne veze ako je uestanost f = 1 MHz ?

5.3. Rednu vezu termogenog otpora R = 6 O i kalema induktivnog otpora X
L
= 8 O pretvoriti u
odgovarajuu paralelnu vezu. Koliko iznose G', B
L
', R' i X
L
' u paralelnoj vezi ?

5.4. Elektrino kolo sastoji se od impedanse ija je vrednost Z = 30 O i cos = 0,2. Odrediti parametre
impedanse R
L
, X
L
, G
L
i B
L
i to :
a) R
L
i X
L
su redno vezani ;
b) b) R
L
i X
L
su paralelno vezani. Na koji nain se moe poveati cos na cos = 0,8 ? Koliko je u tom
sluaju G
L
' , B
L
' , R' i X' ?

5.5. Redna veza termogenog otpora i kondenzatora treba da se pretvori u ekvivalentnu paralelnu vezu.
Odrediti parametre R
p
i C
p
paralelne veze, ako su poznati parametri redne veze R
R
= 200 KO , C
R
= 450 pF i
frekvencija f = 2 KHz.

5.6.

a) Prikazati ovaj prijemnik, pri zadanoj frekvenciji, jednom paralelnom vezom. Odrediti parametre ove veze.
b) Prikazati prijemnik jednom rednom vezom i izraunati parametre ove veze.
c) U sluaju redne veze, odrediti induktivnost kalema odnosno kapacitivnost kondenzatora koji vezan redno
sa datom vezom, prouzrokuje da struja I i napon U budu u fazi.
d) U sluaju paralelne veze, odrediti induktivnost kalema odnosno kapacitet kondenzatora, koji vezan
paralelno sa datom vezom, prouzrokuje da napon U i struja I budu u fazi.

5.7. Na paralelno RL kolo prikljuen je prostoperiodini napon U = 60 V, frekvencije f = 50 Hz. Otpornost
termogenog otpornika je R = 20 O, a induktivnost kalema L = 47,8 mH.
Odrediti:
a) struje u paralelnim granama i ukupnu,
b) impedansu odgovarajueg ekvivalentnog prijemnika sastavljenog od redne veze otpornika i kalema.

5.8.

5.9. Tri jednake impedanse Z
T
= ( 15 j 15 ) O vezane su u trougao. Pretvoriti ovu vezu u zvezdu i odrediti
kolika je impedansa ekvivalentne veze ( zvezde ) ?

o
o
u
+
i
R L C
Sl.112.
Prema sl.112 dat je jedan RLC prijemnik nepoznatih parametara.
Ako se prijemnik prikljui na prostoperiodini naizmenini napon
dat izrazom u = 123 sin 5 000 t |V| on povlai struju koja iznosi
i = 12,3 sin ( 5 000 t + 60 ) |mA|.
Datu vezu u trougao induktiviteta i kapaciteta ,
prema sl.5.8, pretvoriti u ekvivalentnu vezu u zvezdu.
Koliki su parametri ekvivalentne veze ako je:
L
12
= 20 mH; L
23
= L
31
= 10 mH; C
23
= C
31
= 1,5 F
i f = 795,8 Hz.
o o 1 2
o 3
L
23

C
23

L
31

C
31

L
12

Sl.5.8.

56
5.10.

5.11.

5.12.

5.13.

Odrediti ekvivalentnu impedansu izmeu taaka 1 i 4 ,
prema sl.5.10, ako je:
Z
12
= ( 5 + j 3 ) O; Z
23
= ( 2 + j 2 ) O; Z
31
= ( 3 + j 2 ) O;
Z
24
= ( 10 + j 6 ) O i Z
43
= ( 6 + j 4 ) O.
( PREPORUKA! Trougaonu vezu 1-2-3 predhodno
pretvoriti u zvezdu.)
Pet prijemnika poznatih impedansi vezani su prema sl.5.11.
Odrediti ekvivalentnu impedansu i admitansu kola:
a) izmeu taaka A i B,
b) izmeu taaka C i D

Brojni podaci: Z
1
= Z
2
= Z
5
= ( 6 + j 12 ) O;
Z
3
= Z
4
= ( 4 + j 6 ) O.
Za dato kolo ( most ) prema sl.5.12, nai ukupnu
struju I, i to:
a) transformacijom trougla R
1
, L
3
i C
5
u zvezdu,
b) transformacijom zvezde R
1
, R
2
L
2
i C
5
u trougao.

Brojni podaci:
R
1
= 5 O; X
2
= 6 O; R
2
= 2,2 O; X
3
= 3 O; R
4
= 6 O;
X
4
= 3 O; X
5
= 3 O; U = 53,64 V.
~
+ E
-
D Z
2
Z
4

- A Z
5
B -
-
Z
1
Z
3

C
I
I
1

I
2

I
5

Sl.5.13.
U kolu prema sl.5.13, koje predstavlja Vitstonov most,
poznate su sve impedanse sem Z
1
. Kolika je impedansa Z
1

da bi most bio u ravnotei ( I
5
= 0 )?

Brojni podaci: Z
2
= 2 O; Z
3
= 5 O; Z
4
= j 40 O.
Z
12
Z
34

Z
31
Z
43

Z
23

- 1
-
4 -
-
3
2
Sl.5.10.
- -
-
-
Z
1
Z
3

Z
2
Z
4

C D
A
B
Sl.5.11.
-
-
C
R
1
R
2
L
2

- A D -
B
L
3
R
4

C
5

o o
U +
I
C
4

Sl.5.12.

57
5.14.

5.15.

5.16.

5.17.

Za dati most, prema slici 5.14, uspostavljena
je ravnotea ( indikator pokazuje nulu ) sa
sledeim vrednostima parametara:
R
1
= 10 O; R
2
= 50 O; R
3
= 2 O; L
3
= 0,2 H;
U = 100 V; f = 50 Hz.
Odrediti:
a) vrednosti R
4
i L
4
,
b) ukupnu struju I.
Za dati most, prema sl.5.15, uspostavljena je ravnotea
( kroz indikator ne tee struja ) pri sledeim vrednostima:
R
1
= 300 O; R
2
= 150 O; R
3
= 10 O; L = 25 mH;
C = 400 pF.
Odrediti nepoznatu otpornost R
4
, kao i uestanost
izvora f.

Za most prema slici 5.16. ( Vinov most ) pri uspostavljenoj
ravnotei, odrediti:
a) uestanost izvora,
b) struje u svim granama
c) obrazloiti kako se dolazi do ravnotee mosta

Brojni podaci: R
1
= 100 O; R
2
= R
3
= R
4
= 80 O;
C
3
= C
4
= 4 F; U = 240 V.
Za uravnoteeni most, prema slici 5.17. odrediti elemente
impedanse Z
1
.
Kolike e biti struje u granama mosta ako se on prikljui na
naizmenini napon U = 100 V?

Brojni podaci:
R
2
= 6 O; R
3
= 2 O; R
4
= 2 O; L
4
= 10 mH; f = 50 Hz.
R
1
R
2

R
3
R
4
L
4

C
4

~
E ; f
Sl.5.15.
R
1

R
4
R
3

C
3

C
4

- U; f -
Sl.5.16.
R
2

o U ; f o
Z
1
R
2
R
3
R
4

L
4

Sl.5.17.
o
R
1
R
2

R
3

L
3
R
4

L
4

- A

o
U ; f
-
D
-
B
I
+
Sl.5.14.

C -

58

5.18.

U kolu prikazanom na sl.5.18. ( most ) poznate su impedanse:
Z
1
= ( 10 + j 80 ) O; Z
2
= Z
3
= 40 O; Z = ( 50 + j 60 ) i
efektivna vrednost ems prikljuenog generatora E = 154 V.
Odrediti:
a) nepoznatu impedansu Z
4
, ako impedansa Z
5
nema
nikakvog uticaja na struju I
1
( most u ravnotei )
b) struje u svim granama,
c) fazorski dijagram napona i struja,

Z
1

Z
5

Z
3

~
E
Z
Sl.5.18.
I
1

+
Z
2

Z
4

59
6. S N A G A I E N E R G I J A U K O L U N A I Z M E N I N E S T R U J E

6.1. TRENUTNA I SREDNJA VREDNOST SNAGE

Naizmenina struja prolazei kroz neki prijemnik vri odreeni rad, to je ve pomenuto prilikom odreivanja
efektivne vrednosti naizmenine struje. Ako je prijemnik prikljuen na na naizmenini napon u kroz njega
protie struja i i u svakom trenutku na njemu vlada snaga snaga p, koja iznosi:
p = u i.
Navedeni izraz predstavlja trenutnu vrednost snage. Kako se vrednosti napona i struje menjaju i po intezitetu i
po smeru, sledi da e i snaga naizmenine struje biti na isti nain promenljiva. Za pozitivni smer snage kaemo
da je to ona snaga koju izvor daje potroau, dok e negativna snaga biti ona koju potroa daje izvoru.
Energija ( rad ) je proizvod snage i vremena, te e trenutna vrednost snage u vremenu od jedne periode
predstavljati energiju potroaa. Matematiki ( via matematika ) to je dato izrazom:

}
=
T
uidt A
0
,
pri emu je A... elektrini rad ( energija ) koji se u potroau za vreme jedne periode pretvori u neki drugi vid
energije ( toplotna, magnetna, elektrostatika... ).
Energija, koja se u potroau troi u nepovratnom procesu ( toplota ) nastaje na osnovu srednje vrednosti
snage.
Srednja vrednost snage u jednoj periodi, samim tim i za sve ostale periode iznosi:

}
=
T
uidt
T
P
0
1
.
Srednja vrednost naizmenine snage naziva se aktivnom snagom i ona predstavlja brzini pri kojoj se
elektrina energija pretvara u toplotnu ( P =W
J
/t ).

6.2. SNAGA U KOLU SA SAVRENIM OTPOROM R

Kako su napon i struja u fazi moemo ih analitiki ( trenutno ) predstaviti izrazima:
u = U
m
sin et, odnosno i = I
m
sin et. Za ove izraze fazorski dijagram napona i struje je kao na slici 25.
Izraz za trenutnu vrednost snage je
p = u i = U
m
sin et I
m
sin et = U
m
I
m
sin
2
et = 2UI sin
2
et.
Kako je ( ) o = o 2 cos 1
2
1
sin
2

p = UI( 1 cos 2et ).

R
i
o o
u
= 0
I
U f o
Sl.25.

60
Grafiki ( vremenski ) dijagram snage je prikazan na sl.26.

Snaga na termogenom otporniku R osciluje od vrednosti P
min
= 0 do vrednosti P
max
= U
m
I
m
sa uestanou 2f
( duplo veom od napona i struje ). Iz slike 26 se vidi da je snaga kod otpora R uvek pozitivna, to znai da on
stalno prima energiju od izvora ( izuzimajui nulte vrednosti ).
Ako povuemo jedan pravac paralelno sa vremenskom osom tako da on maksimalnu vrednost P
max
deli na
polovinu nastaje jedan pravougaonik ija je povrina jednaka povrini trenutne vrednosti snage u jednoj periodi.
Povrina pravougaonika ( oscilacije p u periodi ) je jednaka PT i ona predsravlja elektrinu energiju koja se
nepovratno pretvara u toplotu na otporniku R. Snaga pri kojoj ovaj proces nastaje naziva se aktivnom snagom i
ona je jednaka:
P = P
max
/ 2 = U
m
I
m
/2 = 2UI/2 = UI.
Dakle, aktivna snaga je jednaka srednjoj vrednosti snage, i ona iznosi: P = U I |W| , a jedinica je vat.
Koristei Omov zakon ( U = IR ) navedeni izraz se moe predstaviti P = I
2
R |W| .

6.3. SNAGA U KOLU SA SAVRENIM KALEMOM

Ako je savreni kalem ( R = 0 ) induktivnosti L prikljuen na napon u = Um

sin ( et + t/2 ) = U
m
cos et, tada
e kroz kalem da protie struja koja je fazno pomerena unazad za t/2 u odnosu na napon, i ona je data izrazom
i = I
m
sin et. Na osnovu ovih analitikhi izraza nastaje fazorski dijagram koji je prikazan na sl.27.
Trenutna snaga iznosi
t 2 sin UI t 2 sin
2
1
UI 2 t cos t sin I U t sin I t cos U p
m m m m
e = e = e e = e e =
( sin 2o = 2 sin o cos o sin et cos et = sin 2et / 2 ).

Sl.26.
.

o o
+
i
L ; X
L

e
L
+
I
f.o.
U
E
L

= 90
Sl.27.

Sl.28.

61
Na sl.28 dat je grafiki dijagram trenutnih vrednosti napona struje i snage za ovaj sluaj. Vidimo da trenutna
vrednost snage oscilira dvostrukom frekvencijom u odnosu na napon i struju ( f
S
= 2f ).
rafirana povrina ispod krive p i vremenske ose predstavlja elektrini rad ( energiju ). Kako su rafirane
povrine iznad i ispod vremenske ose za jednu periodu simetrine sledi da e srednja vrednost energije a samim
tim i snage u ovom sluaju biti jednaka nuli. To se moe matematiki dokazati ( via matematika ) izrazom
0 dt p
T
1
p
T
0
L L
= =
}

Kako je energija u prvoj i treoj etvrtini periode pozitivna ovu energiju daje generator. Energija generatora se u
ovim etvrtinama periode pretvara u energiju magnetnog polja kalema. U drugoj i etvrtoj etvrtini periode
energija je negativna, to znai da se sada magnetna energija kalema vraa u elektrinu energiju generatora. U
ovom delu periode kalem se ponaa kao izvor, dok je generator preuzeo ulogu potroaa. Ukupni rad kojeg
obavlja generator je jednak nuli. Dakle, kod savrenog kalema ( nema Dulovih gubitaka ) energetski proces
izmeu generatora i kalema se odvija tako to e se ove dve energije ( elektrina energija izvora i magnetna
energija kalema ) stalno pretvarati jedna u drugu u jednakim vremenskim intervalima ( na osnovu zakona o
odravanju energije ).
Trenutna vrednost energije magnetnog polja iznosi
( ) t 2 cos 1
2
LI
2
t sin LI
2
Li
w
2 2 2
m
2
L
e =
e
= =
Ukupna magnetna energija kalema predstavlja, srednju vrednost magnetne energije za T/4. Ona je ista kao i
za celu periodu T. Moe se odrediti pomou povrine koju ini sinusoide za vreme od T/4 ( odnosno povrini
aproksimiranog pravougaonika za T/4 ). Matematiki je to jednako:

gde je:
- W
L
..... magnetna energija sa kojom raspolae kalem
- L ........ induktivnost kalema
- I
m
....... amplituda ( maksimalna vrednost ) struje koja protie kroz kalem.

Iz grafikog dijagrama ( sl.28 ) se vidi da je maksimalna vrednost ( amplituda trenutne snage ) jednaka
proizvodu efektivnih vrednosti napona i struje.
Dakle,
Q
L
= UI |VAR|

Ova vrednost snage ( Q
L
) se naziva reaktivnom snagom kalema i njena je jedinica voltamper reaktivni.
Reaktivna snaga kalema je jednaka maksimalnoj brzini pri kojoj se elektrina energija pretvara u magnetnu.
Kako je U = IX
L

Q
L
= UI = IX
L
I = I
2
X
L
.

6.4. SNAGA U KOLU SA SAVRENIM KONDENZATOROM

Fazorski dijagram napona i struje kod savrenog kondenzatora je dat na sl.29. Zbog faznog pomaka izmeu
napona i struje od = 90 ( t/2 ), njihove trenutne vrednosti su:
u = U
m
sin ( et t/2 ) = U
m
cos et ; i = I
m
sin et.
Trenutna snaga je
p
C
= ui = U
m
cos et I
m
sin et = U
m
I
m
sin et cos et = 2UI sin 2et / 2 = UI sin 2et.
u
C
i
f.o.
u
Sl.29.
= 90
I
| | J LI LI
2
1
W
2 2
m L
= =

62
Grafiki dijagram napona, struje i snage za savreni kondenzator ( bez dulovih gubitaka ) dat je na sl.30.

Trenutna vrednost snage, slino kao i kod savrenog kalema oscilira dvostrukom frekvencijom u odnosu na
napon i struju. U prvoj i treoj etvrtini periode energija ( samim tim i snaga ) je negativna, dok je u drugoj i
etvrtoj etvrtini pozitivna. To znai da se u prvoj i treoj etvrtini kondenzator ponaa kao izvor, dok je
generator preuzeo ulogu potroaa. U drugoj i etvrtoj etvrtini su uloge izmenjene. Kako su ove povrine, koje
ujedno ine elektrinu energiju, iznad i ispod vremenske ose iste u jednoj periodi ( naravno i za vie perioda ),
sledi da je srednja vrednost elektrine energije kod savrenog kondenzatora, koji je prikljuen na naizmenini
generator, jednaka nuli. To isto vai i za snagu na kondenzaturu. Matematiki se to dokazuje integralnim
raunom ( via matematika )
0 dt p
T
1
P
T
0
C C
= =
}

energija u istim vremenskim intervalima osciluje tako to se u jednom momentu energija generatora ( 2 i 4
etvrtina T ) pretvara u energiju kondenzatora, da bi nakon toga energija kondenzatora se vraala ( reaktivirala )
u elektrinu energiju izvora ( 1 i 3 etvrtina T ).
Trenutna vrednost energije kondenzatora ( elektrinog polja kondenzatora ) je
( ) t 2 cos 1
2
CU
t cos CU
2
t cos CU
2
Cu
w
2
2 2
2 2
m
2
C
e + = e =
e
= = ,
jer je: ( ) o + = o 2 cos 1
2
1
cos
2
.
Ukupna energija elektrinog polja sa kojom raspolae kondenzator, slino energiji kalema, jednaka je:

gde je:
- W
C
..... energija kondenzatora ( energija elektrinog polja kondenzatora ),
- U
m
.... maksimalna vrednost ( amplituda ) napona na kondenzatoru ( izvora ),
- C ....... kapacitat kondenzatora.

Amplituda ( maksimalna vrednost snage ) je

Q
C
= UI |VAR|

i naziva se reaktivnom kapacitivnom snagom, a jedinica je voltamper reaktivni.
Reaktivna snaga na kondenzatoru , koja predstavlja brzinu kojom se elektrina energija izvora pretvara u
energiju kondenzatora,se moe dati i u sledeom izrazu

Q
C
= UI = IX
C
I = I
2
X
C
|VAR|

Sl.30.

| | J C U C U
2
1
W
2 2
m C
= =

63
6.5. SNAGA U KOLU NAIZMENINE STRUJE NA IMPEDANSI

6.5.1. Redna veza RLC ( za X
L
> X
C
)

1. Analitika analiza

Ako pretpostavimo da se impedansa sastoji od redne veze RLC elemenata kod koje pravladava induktivno
optereenje ( X
L
> X
C
), tada sledi fazorski dijagram napona i struje prema sl.31. Isti dijagram nastaje kod redne
veze RL.

Izraz za trenutnu vrednost snage, za ovaj sluaj, iznosi:
P
z
= ui = U
m
I
m
sin et sin ( et + ) = 2UI sin et sin ( et + ) = 2UI sin =t ( sin =t cos + cos et sin )
P
z
= 2UI ( cos sin
2
et + sin sin et cos et ) = 2UI | cos ( 1 cos 2et ) / 2 + sin (sin 2et ) / 2 |
P
z
= UI ( cos cos cos 2et + sin sin 2et )
P
z
= UI {cos | cos ( 2et ) + cos ( 2et + )| / 2 + | cos ( 2et ) cos ( 2et + )| / 2 }
P
z
= UI {cos cos ( 2et ) / 2 cos ( 2et + ) / 2 + cos ( 2et ) / 2 cos ( 2et + ) / 2 }
P
z
= UI | cos cos ( 2et + )|.

Dakle, konani izraz za trenutnu vrednost snage kod redne veze RLC, za sluaj kada je X
L
> X
C
je:

p
z
= UI cos UI cos ( 2et + ).

2. Grafika analiza ( vremenski dijagram )

Grafiki ( vremenski ) dijagram za trenutnu vrednost snage dat je prema sl.32

.
Zbog faznog pomaka izmeu napona i struje, poluperiodi trenutnih vrednosti energija ( snaga ) nisu
simetrini u odnosu na faznu osu, pa je srednja vrednost snage sada razliita od nule ( vea ).
Matematiki se dobije da je srednja vrednost snage jednaka
( ) | | = + e = =
} }
cos IU dt t 2 cos cos
T
UI
pdt
T
1
P
T
0
T
0

I f.o.
U
X
U
Sl.31.
Kako napon fazno prednjai u odnosu na struju za ugao , izrazi za
trenutne vrednosti napona i struje, uz pretpostavku da je struja u
faznoj osi , iznose:
i = I
m
sin et ; u = U
m
sin ( et + ).
Da bi se kod redne veze RLC mogla snaga analitiki predstaviti, iz
trigonometrije treba poznavati sledee relacije:
sin ( o | ) = sino cos| coso sin| ; sin
2
o = ( 1 cos 2o ) / 2 ;
2 sino coso = sin 2o ; sino sin| =| cos(o | ) cos(o + | )| / 2 ;
coso cos| = | cos(o | ) + cos(o + | )| / 2.
Sl.32.

64
Ova srednja vrednost snage predstavlja snagu koja omoguava da se elektrina energija izvora nepovratno
pretvara u toplotnu energiju na prijemniku. Ova se snaga naziva aktivnom i ona je jednaka:

R I IR
Z
U
Z
R
UI cos UI P
2
= = = = | W |

Dakle, aktivna snaga je jednaka proizvodu aktivnog otpornika R i struje na kvadrat ( Dulov zakon ).
Identino tome, reaktivna snaga je jednaka proizvodu reaktivnog otpornika X i struje na kvadrat, tj:

Q = I
2
X = I
2
( X
L
X
C
) = Q
L
Q
C
= IIX = U
X
I = UI sin | VAR |.

Ukupna reaktivna snaga jednaka je razlici reaktivne snage na kalemu ( Q
L
) reaktivne snage na kondenzatoru
( Q
C
)
Proizvod napona i struje ( amplituda snage ) predstavlja ukupnu snagu kola koja se naziva prividnom
snagom. Ona je jednaka
S = UI = IZI = I
2
Z |VA|.

a njena jedinica se naziva voltamper.
Aktivnu i reaktivnu snagu moemo izraziti preko prividne, i one iznose:
P = UI cos = S cos ,
Q = UI sin = S sin .

3. Fazorska analiza

Ako trougao otpora kod redne veze pomnoimo sa I
2
, odnosno napona sa I, nastaje trougao snaga, koji je
slian trouglu otpora ( napona ). Na taj nain nastaje trougao snaga koji je prikazan na sl.33.

4. Kompleksna analiza

Za trougao snaga, kod redne veze RLC, pri emu je X
L
> X
C
( sl.33 ) prividna snaga u kompleksnom obliku
jednaka je
S = P + j ( Q
L
Q
C
) = P + j Q

Snagu u kompleksnom broju moemo dobiti proizvodom napona i struje u kompleksnom broju, s tim to jedan
od ova dva broja mora biti konjugovano kompleksan ( najee se za to uzima struja ).

S = UI
-

Razlog zbog kojeg se jedna veliina uzima konjugovano kompleksnom je taj to se na taj nain dobije isti ugao
( i brojano i predznakom ) kao iz trougla napona ili trougla otpora.
Konjugovani kompleksni broj je isti u svemu sa kompleksnim brojem, sa jedinom razlikom to se menja
predznak ispred imaginarnog dela kompleksnog broja ( za kompleksni broj, Z = a + j b, konjugovani
kompleksni broj je Z
-
= ( a j b ).

Prividna snaga, koristei Pitagorinu teoremu, jednaka je
( )
2 2 2
C L
2
Q P Q Q P S + = + = , gde je ukupna reaktivna
snaga jednaka razlici reaktivnih snaga na kalemu i na
kondenzatoru, tj
Q = Q
L
Q
C
.
Fazni ugao se moe odrediti preko kosinusa ili tangesa

S
P
cos = ;
P
Q
tg =
S
P
arccos =
P
Q
arctg =

P
Q
L

S
Q

Sl.33.
Q
C

65
L
< X
C
)

1. Analitika analiza

Trenutna vrednost snage kod redne veze RC kola ( odnosno redne veze RLC kola sa prevladavanjem
klapacitivnog optereenja ) iznosi
p
z
= U
m
sin ( et ) I
m
sin et = 2UI ( sin et cos cos et sin ) sin et
p
z
= 2UI ( sin
2
et cos sin et cos et sin ) = 2UI {| ( 1 cos 2et ) / 2 |cos | ( sin 2et ) / 2 |sin }
p
z
= UI ( cos cos 2et cos sin 2et sin )
p
z
= UI { cos | cos ( 2et ) + cos ( 2et + )| / 2 | cos ( 2et ) cos ( 2et + )| / 2 }
Konani izraz za trenutnu vrednost snage, za ovaj sluaj je:

p
z
= UI | cos cos ( 2et ) | = UI cos UI cos ( 2et ).

2. Grafika analiza ( vremenski dijagram )

Grafiki dijagram snage za rednu vezu RLC, pri X
L
< X
C
, dat je na sl.35.

Srednja vrednost snage je ista kao i kod predhodnog sluaja ( X
L
> X
C
), tj.

P = UI cos = I
2
R | W |

Ova srednja vrednost snage omoguuje proces nepovratnog pretvaranja elektrine energije izvora u toplotnu
energiju potroaa
Reaktivna snaga iznosi
Q = UI sin = I
2
X = I
2
( X
L
X
C
) = Q
L
Q
C
| VAR |

Pri ovoj snazi elektrina energija se pretvara u energije kalema i energiju kondenzatora , koje se ponovo
vraaju u elektrinu energiju ( energije se reaktivira ). Ukupna reaktivna snaga ( samim tim i energija ) jednaka
Ako pretpostavimo da je poetni ugao za struju jednak
nuli ( I je u faznoj osi ), tada fazorski dijagram napona i
struje ima izgled kao to je prikazano na sl.34. Dijagram,
samim tim i ceo postupak, je isti i za rednu vezu RC.
Izrazi za trenutne vrednosti napona u i struje i su, prema
sl.34:
u = U
m
sin ( et ) ,
i = I
m
sin et.

Sl.35.

U
U
X

I
f.o.
Sl.34.
U
R

66
je razlici reaktivnih snaga na kalemu i na kondenzatoru. Ove energije u elektrinom kolu u istim vremenskim
intervalima oscilatorno se smenjuju, odnosno pretvaraju, povratno, jedna u drugu. Zbog toga se ona i naziva
reaktivnom energijom.
Na kraju ostaje prividna snaga, koja je ista kao i za predhodni sluaj, i ona iznosi

S = UI = I
2
Z | VA |

3. Fazorska analiza

Mnoei trougao napona sa strujom I, ili trougao otpora sa I
2
, nastaje trougao snaga koji je prikazan na sl.36.

4. Kompleksna analiza

Ako kompleksni broj prilagodimo fazorskom dijagramu prema sl.36, sledi

S = P + j ( Q
L
Q
C
) = P j Q.

Kako je Q
C
> Q
L
ukupna reaktivna snaga Q je negativna ( kompleksno predstavljena ), tj. prevladava
kapacitivno optereenje.
Isti trougao snaga e se dobiti kada se kompleksno pomnoe napon U i konjugovano kompleksna struja I
-

S = UI
-

6.6. FAKTOR SNAGE

Odnos izmeu aktivne i prividne snage naziva se faktorom snage.
On se dobije iz trougla snaga ( sl.33 i 36 ), i njegova vrednost jednaka je

S
P
cos =

Faktor snage se kree od nule ( savreno reaktivno optereenje ) pa sve do jedinice ( savreno aktivno
optereenje ). Faktor snage u energetici zauzima veoma bitan znaaj, jer se iz njega moe videti racionalnost
korienja elektrinih maina i prenosnih vodova. Od elektrinih maina se trai to vei faktor snage, jer se u
tom sluaju za istu snagu iz mree uzima manja vrednost struje, ime su manji gubici kako u vodovima tako i u
generatoru ( P = I
2
R ). To znai da faktor snage ujedno govori koliki je stepen iskorienosti generatora. Veliki
sistemi koji su optereeni velikim brojem motora imaju mali faktor snage. To je zbog toga to se kod motora
javlja znatna induktivnost ( magnetno polje magnetna energija ). Kod ovakvih sluajeva redovito se vetaki
popravlja faktor snage.

P
Q
L
Q
C
Q
L
Q

S
Q
I
Sl.36.
Dijagram je slian kao i kod X
L
> X
C
. Ralika je samo u tome to je
kod X
C
> X
L
i Q
C
> Q
L
, pa je trougao pomeren ka dole ( ugao < 0 ).
Koristei pravougli trougao sledi:
( )
2 2 2
C L
2
Q P Q Q P S + = + = , odnosno

P
Q
arctg
S
P
arccos = =

67
Popravak faktora snage

Kako je aktivna snaga P = UIcos moe se konstatovati da ona pored struje I i napona U zavisi od faktora
snage cos . Najvea aktivna snaga se dobija kada je cos = 1 , tj. kada su napon i struja u fazi ( savreno R ).
Iz P = UIcos
=
cos U
P
I
Navedeni izraz govori da je struja obrnuto srazmerna sa faktorom snage. Kako nam je cilj da struja u
prenosnim vodovima bude to manja ( zbog gubitaka ) od prijemnika se zahteva to vei faktor snage.
Zbog toga se kod motora, kod kojih je faktor snage mali ( velika induktivnost ) poveava faktor snage.
To se postie tako to se motoru doda jedan kondenzator ( sl.37 ).

Ako na napon mree U prikljuimo elektrini motor, zbog njegove impedanse Z = R + j X
L
= R + j eL,
struja koja prolazi kroz motor I
Z
e fazno kasniti za naponom za ugao . Zbog same konstrukcije motora ovaj
fazni pomak je nemogue izbei. Sve to se moe postii kod motora je da njegova induktivnost bude to manja
u odnosu na termogenost, ime se poveava faktor snage a samim tim i aktivna snaga. Ovo nam daje samo malu
mogunost podeavanja. Pored faznog pomaka izmeu struje motora I
Z
i napona U veoma je bitan i fazni pomak
izmeu struje mree I i napona U. Zbog toga se paralelno motoru vee jedan kondenzator, ija je kapacitivnost
predhodno odreena. ( Kod redne veze C smanjuje se impedansa, to bi povealo struju prijemnika, tj. mree ).

Navedena relacija daje vrednost kapaciteta pri kojem su napon i struja mree u fazi. Samim tim i vrednost
ukupne struje mree sada se smanjila na iznos I. Struja motora je ostala nepromenjena. Dakle, paralelnim
vezivanjem kondenzatora na motor, smanjuje se ukupna struja mree, a ujedno poveava faktor snage. to se
motora tie uslovi njegovoga rada su ostali isti. Ovaj nain popravka faktora snage se iskljuivo i koristi, jer
smanjenjem ukupne struje u vodovima se smanjuju Dulovi gubici, a motor normalno radi, kao i bez
kondenzatora. Rastereenjem mree rastereen je i generator. U praksi se faktor snage popravlja do 0,9, kao to
je prikazano na sl.39, jer za vee vrednosti potrebni su jai kapaciteti kondenzatora a to znatno poskupljuje
njihovu izradu. Sa stanovita efikasnosti faktor snage iznad 0,8 smatra se zadovoljavajuim.

Fazorski dijagram struja i napona za kolo prema sl.37 dat je na sl.38.
Ukupna struja mree jednaka je I = I
Z
+ I
C
.

Struja kondenzatora iznosi:
U
I
C U C
X
U
I
C
C
C
e
= e = =
a motora:
Z
U
I
Z
=

Ako faktor snage treba poveati na 1 ( napon U i struja I su u fazi ), pa je:
I
C
= I
z
sin eCU = ( U/Z )( eL/Z ) eCU = eLU/Z
2

2 2 2 2
L R
L
Z
L
C
e +
= =
I
z

I
C

I
C

U f.o.
Sl.38.

I
- - M
o o
U
C
I
Z

I
C

I
R
C ; X
C

o o
U +
+
L ; X
L

I
Z
I
C

I
- -

Sl.37.

68

6.7. PODEAVANJE PRIJEMNIKA ZA MAKSIMALNU AKTIVNU SNAGU GENERATORA

Kod jednosmernih generatora maksimalna snaga koju generator daje nastaje kada se otpori prijemnika i
generatora izjednae ( usaglase ). Ovo se moe dokazati praktinim ogledom ili matematiki (via matematika).

ZAKLJUAK!
Kada su impedanse prijemnika i generatora meusobno konjugovano kompleksne tada generator daje
maksimalnu aktivnu snagu.

Kako su impedanse konjugovano kompleksne ukupna impedansa kola jednaka je zbiru aktivnih otpora
Z = R + R = 2R ( Z = Z + Z
G
= R + j X + R
G
jX = 2R ). Ukupna impedansa je najmanja, to struju poveeva na
najveu vrednost ( naponska rezonansa ), a to dovodi do najvee aktivne snage kola, koja iznosi:

( )
R 4
E
R
R R
E
R I P
2
2
2
2
max
=
+
= =

Iz fazorskog dijagrama, struja kondenzatora je jednaka:
I
C
= I
Z
sin
1
Isin
2
eCU = I
z
sin
1
Isin
2

U
sin I sin I
C
2 1 z
e

=

gde je:
- I
Z
... struja prijemnika ( motora)
- I......struja mree ( ukupna struja )
-
1
....fazni pomak izmeu U i I na poetku ( U i I
Z
)
-
2
....fazni pomak izmau napona U i I ( struje mree ) nakon
obavljenog popravka faktora snage
- C.... kapacitet kondenzatora koji ostvaruje faktor snage cos
2

+
~ E
Z
G

Z
I
Sl.40.
Dakle, kod jednosmernog generatora pri R = R
g
generator daje
maksimalnu korisnu snagu. Slino tome, kod naizmeninih generatora,
sl.40, maksimalna snaga koju generator daje nastaje kada su impedanse
prijemnika i generatora izjednaene ( po modulu ), tj. kada je Z
G
= Z.
Pored ovoga uslova potrebno je da su fazni pomaci istog iznosa ali
suprotnog predznaka,tj. =
G
.
Ova dva uslova ( 1. Z = Z
G
i 2. =
G
) mogu se spojiti u jedan, a to
je:

Z = Z
G
-
.
2

I
C

I
C

I
z

U f.o.
I

I
z
sin
1

Isin
2

Sl.39.

69
ZADACI:

6.1. Kalem induktivnosti L = 0,2 H i otpor otpornosti R = 6 O prikljuen je na napon U = 200 V i
uestanosti f = 50 Hz. Odrediti aktivnu reaktivnu i prividnu snagu kalema. Nacrtati trougao snaga.

6.2. Za rednu vezu RL odrediti aktivnu reaktivnu i prividnu snagu , ako je u = 282 sin ( 1000t + 60 ),
i = I
m
sin 1000t i R = 40 3 O. Kolika je induktivnost kalema ?

6.3. Impedansa Z = 5 + j 12 prikljuena je na napon u = 130 2 sin 314t. Kolika je aktivna snaga P i faktor
snage cos impedanse ?

6.4. Redna veza RC prikljuena je na napon U = 60 + j 80 |V|. Aktivna snaga je P = 400 W pri
cos = 0,4. Kolika je struja kola I i otpornost R ?

6.5. Redna veza R = 30 O i X
C
= 40 O prikljuena je na napon u = 282 sin 200t. Nai I,C,P,Q,S i cos .

6.6. Dva otpornika i dva kondenzatora vezana su redno. Odrediti P;Q i S ako je R
1
= 10 O, R
2
= 5 O,
C
1
= 10 F, C
2
= 150 F, U = 250 V i uestanost f = 16 000 / 3 Hz.

6.7. Kod redne veze LC odrediti I;P;Q;S i cos ako je L = 20 mH, C = 30 F, U = 520 V i f = 500 Hz.

6.8. Redna veza LC , L = 0,2 H i C = 250 F prikljuena je na napon u = 400 2 sin 200t. Odrediti P;Q i S.

6.9. Redna veza RLC prikljuena je na napon U = 200 V krune uestanosti e = 1 000 rad/s. Odrediti
aktivnu snagu P i faktor snage cos , ako je R = 10 O , L = 10 mH i C = 50 F. Nacrtati trougao snaga.

6.10. Ako je na jednom prijemniku napon u = 220 2 sin et i struja i = 20 cos et, odrediti aktivnu,
reaktivnu i prividnu snagu kola. Nacrtati odgovarajui trougao snaga.

6.11. Za jedno kolo poznati su izrazi za struju i napon: i = 10 2 sin ( et + t/3 ) i u = 50 2 sin et.
Odrediti sve snage u kolu i nacrtati njihov fazorski ( vektorski ) i vremenski ( grafiki ) dijagram.

6.12. Izraunati snagu koju uzima monofazni motor iz mree ako su podaci za motor: U = 220 V, I = 10 A,
cos = 0,9 i stepen korisnosti motora q = 0,8.

6.13. Koliku struju uzima iz mree monofazni motor od snage 368 W ako je prikljuen na napon 220 V pri
cos = 0,75 i q = 0,87 ?

6.14. Ako kroz prijemnik koji je prikljuen na napon U = 100 + j 50 |V| protie struja I = 10 + j 20 |A|
izraunati aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu. Koliki su i koji su parametri prijemnika ( R i X ) ?

6.15. Struja u nekom kolu je I = 80 j 60 |A| a aktivna snaga je P = 5 |KW| pri cos = 0,8. Odrediti
koliki je napon na tom kolu ?

6.16. Industrijsko postrojenje meseno troi aktivnu energiju od W
J
= 86 000 KWh i reaktivnu
W
L
= 84 500 VARh. Kolikom reaktivnom energijom, i na koji nain, treba kompenzirati postrojenje da bi se
postigao faktor snage od 0,9 ako je postrojenje u pogonu 280 sati meseno ?

6.17. Na mreu su paralelno prikljuena dva jednofazna motora ija zajednika snaga iznosi 1,8 KW, a
zajedniki faktor snage 0,8. Jedan motor ima snagu P
1
= 980 W i faktor snage 0,74. Koliki je faktor snage
drugog motora ?

6.18. Niz RLC prikljuen je na napon U = 180 V, f = 500 Hz. U nizu je struja I = 50 mA, a na kondenzatoru
pad napona U
C
= 120 V. Uz ove uslove prividna snaga S je dva puta vea od reaktivne snage Q. Sraunati R,L i
C u ovom nizu.

70
6.19. Sijalicu snage 25 W i napona 24 V treba prikljuiti na 250 V, f = 50 Hz preko kondenzatora. Sraunati
kapacitet kondenzatora i njegov napon.

6.20. Kroz prijemnik, prividne snage S = 150 VA i faktor snage cos = 0,6 , protie struja jaine I = 2,5 A.
Kolika je admitansa datog prijemnika ?

6.21. Motor ija je impedansa Z = ( 6 + j 8 ) O prikljuen je na napon U = ( 100 + j 100 ) V, frekvencije
f = 50 Hz. Odrediti:
a) faktor snage motora,
b) kapacitet kondenzatora C koji treba paralelno vezati sa motorom da bi faktor snage bio 1 ( cos
1
= 1 ).

6.22. Na napon u = 220 2 sin et |V| prikljuen je termogeni otpornik R = 10 O. Kolika je srednja snaga
otpornika i nacrtati grafiki ( vremenski ) dijagram srednje snage p(t). O kojoj se snazi radi ?

6.23. Napona u = 141 sin 314t |V| vlada na potroau kroz koji protie struja i = 2,28 sin ( 314t t/4 ) |A|.
Kolika je srednja snaga P toga potroaa ?

6.24. Neko kolo sastoji se od redne veze otpora R = 10 O i induktivnog otpora X
L
= 30 O. Kolom protie
struja I = 10 A. Koliki je faktor snage cos , aktivna snaga P, reaktivna snaga Q i prikljueni napon U ?

6.25. Za koji se iznos AQ
L
treba smanjiti induktivna reaktivna snaga da bi potroa sa S = 100 KVA uz
cos = 0,75 ( ind. ) kod iste struje radio sa cos
'
' = 0,9 ? Kolike su aktivne snage P i P' za oba sluaja ?

6.26. Neki je motor optereen konstantnim mehanikim teretom snage P = 22 KW. Motor ima konstantni
napon na stezaljkama U = 220 V, a njegov faktor snage iznosi cos = 0,64 ( ind. ). Na izvor je vezan preko
voda otpor R
V
= 0,1 O. Odrediti gubitak snage na vodu P
V
. Koliki bi bio taj gubitak P
V
' kada bi cos porastao
na cos ' = 0,8 ( ind. ), uz pretpostavku da je napon na stezaljkama ostao isti ?

6.27. Dve prigunice vezane su redno i kroz njih protie struja I = 1 A. Pad napona na prvoj prigunici je
U
1
= 3,7 V, a na drugoj U
2
= 15 V. Reaktivne snage tih prigunica su Q
1
= 3 VAR i Q
2
= 9 VAR. Treba
odrediti ukupnu aktivnu snagu P ovoga kola , prividne snage prigunica S
1
i S
2
, ukupnu prividnu snagu S,
cos mree i induktivne otpore prigunice X
1
i X
2
kao i ukupni napon izvora U .

6.28. Neku mreu napaja generator snage P
1
= 3 MW i cos
1
= 0,7 ( ind ) Ako snaga mree poraste na
P
m
= 5 MW, treba odrediti koliku bi snagu P
2
i cos
2
trebao imati paralelno vezani generator da bi ukupni
cos = 0,8 ( ind ) ?

6.29.

6.30. Impedanse Z
1
= ( 10 + j 20 ) i Z
2
= ( 10 j 20 ) vezane su paralelno na napon U = 100e
j 45
V.
Odrediti aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu sistema.

6.31. Na izvor naizmeninog napona U = 200 V, f = 50 Hz, prikljuen je kalem induktivnosti L = 0,1 H.
Odrediti maksimalnu energiju koja u jednom trenutku moe biti sadrana u magnetnom polju kalema.
Tri potroaa paralelno su prikljuena na naizmenini napon
U = 230 V, prema slici 6.29. Prvi potroa uzima iz mree aktivnu
snagu P
1
= 4,6 KW uz faktor snage cos
1
= 1, drugi potroa
uzima prividnu snagu S
2
= 11,5 KVA radei uz faktor snage
cos
2
= 0,62 ( ind ), a trei potroa uzima aktivnu snagu
P
3
= 5 ,52 KW uz faktor snage cos
3
= 0,8 ( kap ). Odrediti:
a) prividne snage u kompleksnom izrazu S
1
, S
2
i S
3
. koje
potroai uzimaju iz mree,
b) ukupnu prividnu, aktivnu i raektivnu snagu kola.
U
R
3

C
R
2
L
R
1

o o
+
I
I
1

I
2

I
3

Sl.6.29.

71

6.32. Kalem termogene otpornosti R
L
= 40 O i induktivnosti L = 30 mH vezan je paralelno sa
kondenzatorom kapaciteta C = 25 F. Ako je veza prikljuena na naizmenini napon U = ( 100 + j 100 ) V,
krune uestanosti e = 1 000 rad/s, kolika je aktivna snaga kola ?

6.33.

6.34.

6.35.

6.36. Kojom energijom raspolae kondenzator kapaciteta C = 80 F ako je on prikljuen na napon
u = 380 2 sin 314 t V ?

6.37. Redna veze RLC prikljuena je na napon U = 100 V. Otpori iznose R = 10 O, X
L
= 4 O, X
C
= 8 O.
Kako e se promeniti aktivna i reaktivna snaga kola ako doe do proboja kondenzatora ( X
C
= 0 ) ?

6.38. Kalem otpornosti R
L
= 8 O i X
L
= 40 O prikljuen je na naizmenini napon U = 220 V, f = 50 Hz.
a) Odrediti koliki kapacitet treba paralelno vezati kalemu, da bi faktor snage kola bio maksimalan (cos = 1 )?
b) Kolika je promena ukupne struje ( struja mree ) nakon ukljuenja kondenzatora ?

6.39. Za kolo naizmenine struje koje se sastoji od paralelne veze R i X
L
odrediti odnos R / X
L
pri kojem
je odnos izmeu aktivne i reaktivne snage P / Q = 3 / 4 .

U mrei prostoperiodine struje prikazanoj na slici 6.33,
poznato je I
S
= 2 mA, R = 200 O i X
L
= 100 O. Napon na
kalemu je u fazi sa strujom strujnog generatora. Odrediti
reaktansu kondenzatora X
C
.
Kolika je prividna snaga strujnog generatora S
Sg

(u kompleksnom obliku ) ?
U kolu naiymenine struje, prema sl.6.34, poznato je
U
13
= 145 V, U
12
= 100 V, U
23
= 100 V, f = 50 Hz.
Aktivna snaga prijemnika otpornosti R
2
je P
R2
= 5 W.
Odrediti:
a) efektivnu vrednost napona na kalemu U
L
;
b) efektivnu vrednost struje I;
c) induktivnost L i otpornost R
2

Za elektrino kolo, prema sl.6.35, u kojem su odnosu
aktivna i reaktivna snaga pre i posle zatvaranja prekidaa P ?
R X
L

X
C

U
L

I
S

Sl.6.33.
o o
U
13

1 3
o
2
R
1
R
2
L
Sl.6.34.
o o
U
4 O 3 O
6 O
Sl.6.35.
P

72
6.40.

6.41.

6.42.

6.43. Prijemnik raspolae sa kompleksnom snagom S = ( 10 j 20 ) KVA uz efektivnu vrednost napona
U = 100 V. Koji reaktivni element treba vezati paralelno prijemniku da bi se dobio maksimalni faktor snage i
kolika je vrednost toga elementa ?

6.44.

6.45.

Kolo na sl.6.40. prikljueno je na naizmenini napon U = 380 V,
f = 50 Hz. Pri otvorenom prekidau I = 24 A a cos
1
= 3 / 2.
Odrediti kapacitet kondenzatora C ako je posle zatvaranja prekidaa
faktor snage postao maksimalan ( cos
2
= 1 ).
-
-
-
-
-
- W
R
C U
+
Sl.6.41.
Realan kondenzator, prema sl.6.41, parametara R = 10 O i
C = 318 F, prikljuen je na napon u = 10 sin ( 628t 60 ) V.
Odrediti vrednost L kalema kojeg treba vezati na red
kondenzatoru, da bi vatmetar pokazao najveu snagu.
Kolika je ta snaga?
U
+
C
1

W A
C
2

R
-
-
Sl.6.42.

Kako se manja pokazivanje instrumenata na sl.6.42.
( poveava ili smanjuke )? pri:
a) kratkom spoju otpora R,
b) proboju kondenzatora C
2

Nai pokazivanje vatmetra prikljuenog prema sl.6.44,
ako je napon na ulazu U = 100 V, a parametri kola su:
R
1
= 10 O, R
2
= 20 O, X
L
= 40 O, i X
C
= 20 O.
Idealni voltmetri pokazuju, prema slici 6.45,
U = 10\3 V, i U
1
= U
2
= 10 V.
Ako je R
1
= 2 O, kolika je reaktivna snaga kola ?
o o
P
C
R L
U
Sl.6.40.

o
o
+
U
X
L

X
C

R
1
R
2

W
-
-
- -
-
-
Sl.6.44.
R
1
R
2

X
L

o o
U
V
1

V
V
2

- -
- - - -
Sl.6.45.
+

73
6.46. Potroa otpornosti R i kondenzator kapacitivnosti C vezani su na red i prikljueni na generator
naizmeninog napona koji se menja po zakonu u = 400 sin 5 000 t V. Ako je trenutna vrednost struje u kolu
i = 0,5 sin ( 5 000 t + 30 ) A, odrediti:
a) kapacitivnost C kondenzatora i otpornost R,
b) aktivnu i reaktivnu snagu potroaa.

6.47. Za kolo naizmenine struje koje se sastoji iz generatora naizmeninog napona ija je trenutne vrednost
u = 212 cos ( et + t/6 ) V i impedanse Z = ( 3 + j 3 3 ) O odrediti:
a) trenutnu vrednost struje u kolu,
b) aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu kola.

6.48. Na generator naizmenine struje ems E i unutranje impedansa Z
g
= R
g
+ j X
g
redno je vezan potroa
impedanse Z = R + j X .
a ) kakva veza mora postojati izmeu aktivnih i reaktivnih otpornosti da bi generator dao maksimalnu snagu
potroau ?
b) koliki je stepen iskorienja pod a)

6.49. Dve impedanse Z
1
= ( 3 + j 4 ) O i Z
2
= 10O vezane su paralelno i prikljuene na naizmenini napon.
Ako je ukupna aktivna snaga kola P = 1 100 W, odrediti pojedinane aktivne snage po prijemniku i ukupnu
struju kola.

6.50. Kod redne veze RL poznati su sledei podaci: I = 24 A, U = 120 V, P = 1 730 W i f = 50 Hz.
Kolika je otpornost R i induktivnost L ?

6.51. Kolo naizmenine struje sastoji se iz dva redno vezana elementa. Snaga kola iznosi 940 W, a faktor
snage cos = 0,707. Na krajevima kola vlada napon koji se menja po zakonu u = 99 sin ( 6 000t + 30 ).
Poznato je takoe da struja fazno prednjai naponu za 45. Koji su to parametri elementa i koliko oni iznose ?

6.52.

a) Odrediti faktor snage u napojnom vodu pre i posle zatvaranja prekidaa P
b) Za koliko se promeni snaga gubitaka u napojnom vodu ( toplotni gubici ) kada se zatvori prekida P ?

Brojni podaci:
l = 100 m; S = 35 mm
2
;
Cu
= 0,0175 Omm
2
/m; R = 1,7 O; X = 1,4 O; U = 230 V; f = 50 Hz; C = 300 F.

6.53. Generator naizmenine struje efektivne vrednosti napona U = 120 V i uestanosti f = 50 Hz, napaja
jedan ureaj za zavarivanje ija je impedansa Z
Z
= ( 4 + j 3 ) O, elektrinu pe snage P
p
= 15 KW i jedan motor
snage P
M
= 60 KW iji je faktor snage cos
M
= 0,8. Sva tri optereenja vezana su paralelno na generator.
Odrediti kapacitivnost kondenzatora koji je paralelno vezan sa datim optereenjima pod uslovom da faktor snage
ukupnog optereenja generatora bude maksimalan ( jednak jedinici ).

6.54. U rednoj vezi RLC ukupni napon ima efektivnu vrednost U = 120 V uestanosti f = 50 Hz. Struja od
I = 2,4 A u kolu razvija aktivnu snagu od P = 200 W. Ako je X
L
= 2X
C
odrediti R, L i C u kolu.

6.55. Kalem induktivnosti L = 3,59 mH i termogeni otpornik otpornosti R = 12 O vezani su redno sa
kondenzatorom kapacitivnosti C i prikljueni na naizmenini napon efektivne vrednosti U = 12 V, frekvencije
f = 600 Hz. Odrediti kapacitet kondenzatora tako da aktivna snaga u kolu bude za 30% vea od reaktivne
snage. Kolika je impedansa i aktivna snaga ? Termogeni otpor kalema je zanemarljiv.

Na naizmenini napon efektivne vrednosti U i uestanosti f,
sl.6.52, prikljuen je prijemnik preko napojnog voda duine l.
Provodnici voda su od bakra, a povrina preseka im je S.
Reaktivna otpornost voda je zanemarljiva. Aktivna otpornost
prijemnika je R, a reaktivna je X. Za krajeve prijemnika vezan
je, preko prekidaa P, kondenzator kapaciteta C.
o o
U ; f
C
X
L
R
Sl.6.52.
P

74
6.56. Realni kalem i kondenzator vezani su redno i prikljueni na izvor naizmenine struje. Jaina struje u
kolu menja se po zakonu i = 2 sin 100t t |A|, a napon u = 40 sin ( 100t t + t/4 ) |V|.
a) Koliki je aktivni otpor kalema ?,
b) Kolika koliina toplote se oslobodi na kalemu za vreme od 5 minuta ?

6.57. Sijalica snage P = 20 W , koja moe da izdri napon efektivne vrednosti od U
S
= 120 V, prikljuiti na
napon efektivne vrednosti U = 220 V, frekvencije f = 50 Hz. Koliki je kapacitet kondenzatora C kojeg veemo
redno sa sijalicom da bi ona maksimalno svetlila ? Kolika je induktivnost kalema kojim menjamo kondenzator.

6.58.

6.59. U rednom RLC kolu poznato je: impedansa kola Z = ( 3 + j 3 ) O, napon na otporniku R U
R
= 6 V,
X
L
= 2 3 O i poetna faza za napon U u = t/3 rad. Odrediti aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu .

6.60.

6.61.

6.62. Za kolo prema sl.6.61. ( predhodni zadatak ) poznato je: R = 20 KO, I
1
= 6 mA, I
2
= 5 mA. Ako je
aktivna snaga prijemnika otpornosti R
2
, P
2
= 390 mW, kolika je ukupna struja I u kolu ?

6.63.

Na mreu naizmenine struje napona U = 220 V
frekvencije f = 50 Hz, preko realne prigunice aktivnog
otpora R
L
= 2 O i induktivnosti L = 0,1 H prikljuena je
grupa sijalica jednog stana, kao na slici 6.58.
a) Koliki je napon na sijalicama u stanu ako one troe
ukupnu struju I = 4 A ?
b) Koliku e aktivnu snagu troiti prigunica ako je
jedna od sijalica u kratkom spoju ?
c) Na koji nain e sijalice troiti maksimalnu snagu i
kolika je ta snaga ? Odgovor detaljno obrazloiti.
U kolu, prema sl.16.50, poznato je:
R
1
= 2 O, X
1
= 26 O, X
2
= 10 O, R
3
= 10 O,
X
3
= 10 O. Ukupna aktivna snaga kola je P = 1,2 KW.
Odrediti sve struje u kolu
R
2

R
C
I
I
2

I
1

o o
A
B
Sl.6.61.
Za kolo prostoperiodine struje, prikazanog na sl.6.61,
poznato je: R = 20 kO, I = 10 mA, I
1
= 6 mA i I
2
= 5 mA.
Kolika je aktivna snaga P
2
na prijemniku otpornosti R
2
?
Redna veza sijalica istih snaga P
S
= 100 W pri istom
naponu U
S
= 100 V prikljuena je na napon 100 V,
frekvencije f = 50 Hz, prema slici 6.63. Broj sijalica koje su
redno povezane ne utiu na struju I
2
.
a) Kakvi elementi treba da budu u impedansama Z i Z
1
a da struja koja kroz njih tee ne zavisi od broja sijalica ?
b) Izraunati sve elemente impedansi Z i Z
1
, a da one rade
u normalnom reimu rada ( U
S
= 100 V i P
S
= 100 W ).
U = 220 V; f = 50 Hz
o
o
R
L
; L

Sl.6.58.
R
1
R
3
X
3

X
2

X
1

o o
U +
I
1

I
2

I
3

Sl.6.60.
~ U;f

I
2

I
1

Z
Sl.6.63.
Z
1
~

75
6.64.

6.65.

6.66. Za kolo prema slici 6.65. ( predhodni zadatak ) dato je: Z
1
= ( 600 j 800 ) O, Z
2
= ( 300 j 400 ) O,
Z
3
= ( 200 + j 200 ) O i aktivna snaga treeg prijemnika P
3
= 2 W. Odrediti:
a) efektivnu vrednost prikljuenog napona,
b) faktor snage celog kola.

6.67. Prijemnik nepoznate impedanse Z = ( R + j X ) O prikljuen je na generator naizmenine ems E i
unutranje impedanse ( otpornosti ) Z
g
= ( R
g
+ j X
g
) O.
Odrediti:
a) impedansu prijemnika, odnosno njegovu aktivnu i reaktivnu otpornost, pri kojoj je aktivna snaga na
prijemniku maksimalna,
b) aktivnu snagu prijemnika i njegov faktor snage.
Brojni podaci: E = 20 V; Z
g
= ( 2 + j 4 ) O.

6.68. RL prijemnik iji faktor snage iznosi cos = 0,866 prikljuen je na naizmenini napon efektivne
vrednosti U = 240 V, frekvencije f = 40 Hz. Efektivna vrednost struje u prijemniku je I
L
= 5 A. Paralelno
prijemniku vezati kondenzator kapaciteta C ija vrednost ostvaruje maksimalni faktor snage ( cos
1
= 1 ).
Odrediti vrednost kapaciteta C i ukupnu struju I ( struja u dovodnom vodu ) nakon vezivanja kondenzatora.

6.69. Prijemnik induktivnog karaktera ( RL ) prikljuen je na naizmenini napon efektivne vrednosti
U = 200 V,frekvencije f = 50 Hz. Ako je efektivna vrednost struje prijemnika I = 20 A i aktivna snaga
P = 2 000 W, odrediti:
a) faktor snage prijemnika cos ,
b) kapacitet kondenzatora C koji se paralelno vee na prijemnik sa ciljem da se ostvari novi faktor snage
( poboljan ) od cos ' = 0,9 ( ind ).

6.70. Motor za naizmeninu struju ukupne snage P = 2 KW i faktora snage cos = 0,8 prikljuen je na
napon, predvien za rad motora, od U = 500 V, frekvencije f = 50 Hz. Odrediti kapacitivnost kondenzatora
koji treba prikljuiti paralelno motoru tako da ukupan faktor snage sistema bude maksimalan ( cos = 1 ).

6.71. Odrediti elemente prijemnika koji se sastoji iz paralelne veze otpornika R i reaktanse X, da bi snaga na
njemu bila maksimalna. Prijemnik je prikljuen na generator naizmenine ems E = 2 V unutranje impedanse
Z
g
= ( 10 j 20 ) O. Kolika je maksimalna snaga prijemnika ( aktivna ) ?

6.72. U otporniku otpornosti R = 2 KO uspostavljena je prostoperiodina struja efektivne vrednosti
I = 5 mA, uestanosti f = 400 Hz i poetne faze u = t/6 radijana. Odredi trenutnu snagu koju prima otpornik
( analitiki izraz ) i prikazati je grafiki uz odgovarajue objanjenje.

Impedansa Z
1
nepoznatih parametara vezana je u kolo
prema sl.6.64. Ako je poznato: U
1
= 144 V, I
2
= 1 A,
I
3
= 3 A i aktivna snaga celoga kola P = 160 W,
kolika je aktivna i reaktivna otpornost impedanse Z
1
?
Odrediti efektivnu vrednost napona U, na koji je prikljueno
kolo prema slici 6.65. Poznato je: Z
1
= ( 20 + j 140 ) O,
P
2
= 600 W, P
3
= 1 000 W, cos
2
= cos
3
= 0,8
(
2
=
3
> 0 ) i ukupna aktivna snaga kola P = 2 000 W.
- B D - -
A
R
1
;X
1

o o
U
L
C
6.64.
U
1
+
+
i
1

i
2

i
3

Z
1
Z
2

Z
3

U
Sl.6.65.
o o

76
6.73. U kalemu induktivnosti L = 20 mH, zanematljive termogene otpornosti, uspostavljena je
prostoperiodina struja efektivne vrednosti I = 10 mA, krune uestanosti e = 10
4
s
1
i poetne faze u = 60.
Odrediti:
a) trenutnu snagu koju prima kalem i predstaviti je grafiki uz potreban komentar,
b) energiju magnetnog polja kalema.

6.74. Na ploama kondenzatora kapaciteta C = 100 nF prikljuen je prostoperiodini napon efektivne
vrednosti U = 1,2 V, krune uestanosti e = 10
5
s
1
i poetne faze u = t/4 rad.
Odrediti:
a) trenutnu snagu koju prima kondenzator i predstaviti je grafiki uz potrebno objanjenje,
b) energiju kondenzatora ( elektrostatiku energiju ).

6.75. Idealni kondsenzator vezan je na red sa realnim kalemom bez F
e
jezgra, a zatim je ova veza prikljuena
na naizmenini napon efektivne vrednosti U = 120 V. Odrediti faktor snage ove redne veze, ako je efektivna
vrednost napona na krajevima kalema U
L
= 136 V, a na kraju kondenzatora U
C
= 50 V.

6.76. Dva prijemnika vezana su na red i prikljuena na naizmenini napon efektivne vrednosti U = 200 V.
Poznati su: reaktivna snaga celog kola Q
e
= 5 VAR (kap), reaktivna snaga prvog prijemnika Q
1
= 2,5 VAR
( kap ), impedansa drugoga prijemnika Z
2
= 5 kO i reaktivna provodnost drugog prijemnika B
2
= 0,4 mS.
Odrediti aktivne i reaktivne otpornosti oba prijemnika.

6.77. Izmeu krajeva redne veze dva prijemnika prikljuen je prostoperiodini napon. Poznati su: aktivna
snaga celog kola P
e
= 5 W, reaktivna provodnost celog kola B
e
= 1,2510
4
S, reaktivna snaga drugog
prijemnika Q
2
= 2,5 VAR, reaktivna otpornost drugog prijemnika X
2
= 2 kO i impedansa prvog
prijemnika Z
1
= 3 5 kO.
Odrediti aktivnu otpornost prvog prijemnika R
1
i aktivnu otpornost drugog prijemnika R
2
.

6.78. Dva prijemnika su vezana paralelno i prikljuena na prostoperiodini napon. Poznati su sledei podaci:
aktivna snaga prvog prijemnika P
1
= 100 W, efektivna vrednost struje drugog prijemnika I
2
= 1 A, faktor snage
drugog prijemnika cos
2
= 0,8, efektivna vrednost struje napojne grane ( ukupne ) I = 1,5 A i faktor snage
paralelne veze prijemnika cos = 0,9.
Drugi prijemnik, a i paralelna veza oba prijemnika, su pod navedenim okolnostima, preteno insduktivni.
Odrediti:
a) efektivnu vrednost struje prvog prijemnika,
b) faktor snage prvog prijemnika i
c) efektivnu vrednost prikljuenog napona.

6.79. Dva prijemnika su vezana paralelno i prikljuena na strujni generator prostoperiodine struje. Prvi
prijemnik je preteno induktivan, a drugi preteno kapacitivan. Faktor snage prvog prijemnika je cos = 0,8 , a
faktor snage drugog prijemnika je cos = 0,9. Efektivna vrednost struje prvog prijemnika je tri puta manja od
efektivne vrednosti struje drugog prijemnika.
Koliki je faktor snage celog kola, i kakvog je karaktera kolo ?

6.80.

Za naizmenino prostoperiodino kolo, prema sl.6.80,
poznato je: efektivna vrednost prikljuenog napona
U = 50 V i efektivne vrednosti svih struja po granama
I = 1 A, I
1
= 1 A i I
2
= 1 A.
Kolika je aktivna i reaktivna snaga celoga kola ?
o o
U
R
2
X
2

X
1

I
I
2

I
1

Sl.6.80.
+

77
6.81.

6.82.

6.83.

6.84.

6.85. Realni induktivni prijemnik ( RL ) je prikljuen na prostoperiodini napon efektivne vrednosti
U = 220 V frekvencije f = 50 Hz. Aktivna snaga prijemnika je P = 1 KW uz faktor snage cos
RL
= 0,6.
Paralelno ovom prijemniku se doda jedan kondenzator sa ciljem da se faktor snage kola povea na cos = 0,9.
Odrediti vrednost kapaciteta C ( sl.6.40.).

6.86. Realni induktivni prijemnik ( RL), induktivnosti L = 50 mH i impedanse Z = 20 O prikljuen je
napojnim vodom na naizmenini napon U. Datom prijemniku paralelno dodati kondenzator kapaciteta C. Pri
kojoj e kapacitivnosti kondenzatora struja u napojnom vodu I i prikljueni napon U biti u fazi ? Koliki je faktor
snage ove paralelne veze ?

6.87. Induktivni kalem induktivnosti L = 1 H prikljuen je na izvor prostoperiodinog napona efektivne
vrednosti U = 220 V, uestanosti f = 50 Hz. Izraunati maksimalnu energiju koja u jednom trenutku moe biti
sadrana u magnetnom polju kalema.

Dva prijemnika su redno vezana, a zatim ukljuena u kolo
prostoperiodine struje, kao na sl. 6.84. Pri datim okolnostima
prividne snage pojedinanih prijemnika su: S
1
= 1 VA i S
2
= 7 VA.
Napon U
1
fazno prednjai struji za t/4, a napon U
2
fazno zaostaje za
strujom I za t/4.
Kolika je prividna snaga celog kola ?
Dva prijemnika su vezana paralelno, prema sl.6.81, i prikljuena
na prostoperiodini napon. Poznati su podaci: aktivna i reaktivna
otpornost drugog prijemnika je R
2
= 300 O i X
2
= 400 O,
reaktivna snaga prvog prijemnika Q
1
= 135 mVAr, reaktivna
snaga kola Q
e
= 225 mVAr i efektivna vrednost struje napojne
grane I = 15 5 mA.
Odrediti aktivnu i reaktivnu otpornost prvog prijemnika.
o o
R
1
; X
1

Z
2

I
2

I
I
1

U
Sl.6.82.
+
Za kolo prikazano na sl.6.82 poznato je: aktivna i reaktivna
otpornost prvog prijemnika R
1
= 5 kO i X
1
= 10 kO, aktivna i
reaktivna snaga celog kola P = 5,6 W i Q = 0,8 VAr, a struja
I
2
fazno prednjai naponu U za 45.
Odrediti efektivne vrednosti struja svih grana.
-
- -
I
1
3
Z
3

I
3

I
1

Z
2
Z
1

2
Sl.6.83.
Tri prijemnika vezana su kao na slici 6.83. i ukljuena u kolo
prostoperiodine struje. Poznati su: aktivna i reaktivna otpornost
prvog prijemnika R
1
= 3 kO i X
1
= 6 kO, impedansa drugog
prijemnika Z
2
= 2,24 kO, impedansa treeg prijemnika
Z
3
= 8,46 kO, odnos aktivnih snaga paralalno vezanih grana
5 , 1
P
P
3
12
= a napon U
12
fazno prednjai naponu U
23
za ugao
u = 12640'.
Odrediti faznu razliku izmeu napona U
13
i struje I.
+
S
1
S
2

I
+ U
1
+ U
2

U
Sl.6.84.
o
o
R
1

X
1

R
2

X
2

U;f
+
I
Sl.6.81.

78

6.88. Kondenzator kapaciteta C = 1 F prikljuen je na prostoperiodini napon efektivne vrednosti
U = 10 KV. Izraunati maksimalnu energiju koja se u jednom trenutku moe sadrati u kondenzatoru.
Kolika je povrina ploa navedenog kondenzatora ako je kao dielektrik upotrebljen vazduh ?

6.89. Idealni naponski generator prostoperiodinog napona u = U
m
cos et prikljuen je na idealni kalem
induktivnosti L. Izraunati aktivnu i reaktivnu snagu generatora i kalema. Objasniti kako se odvija energetski
proces izmeu generatora i kalema.

6.90. Kondenzator kapacitivnosti C i otpornik otpornosti R vezani su paralelno na izvor prostoperiodinog
napona ugaone uestanosti e, pri kojoj je ReC = 1. Ako je srednja snaga gubitaka u dovodnim provodnicima
jednaka P kada je prikljuen samo otpornik, koliki su ti gubici kada je prikljuen i kondenzator. Pretpostaviti da
se uticaj voda na jainu struje u oba sluaja moe zanemariti.

6.91. Idealni kalem i kondenzator vezani su na red i prikljueni na prostoperiodini napon u = 20 sin 10
5
t
|V| . Ako je napon na kalemu u
L
= 10 cos ( et + t/2 ) |V|, a maksimalna trenutna energija kondenzatora iznosi
W
Cm
= 450 J, odrediti kolika je induktivnost kalema ?

6.92. Redna veza otpornika otpornosti R = 10 kO i kalema induktivnosti L = 1 mH prikljuena je na idealni
naponski generator elektromotorne sile e = 100 cos ( 10
4
t + t/4 ). Kolika je elektromotorna sila u trenutku u
kojem je energija kondenzatora maksimalna ?

6.93. Redna veza otpornika otpornosti R = 1 kO i kondenzatora kapacitivnosti C = 1 nF prikljuena je na
idealni naponski generator ija je efektivna vrednost ems E = 1 V i krune uestanosti e = 10
6
rad/s. Kolika je
trenutna vrednost ems kada je jaina struje otpornika jednaka nuli ?

6.94. Otpornik otpornosti R = 1 O, savreni kalem induktivne otpornosti X
L
= 10 O i savreni kondenzator
kapacitivne otpornosti X
C
= 5 O vezani su na red i prikljueni na naponski generator elektromotorne sile
efektivne vrednosti E = 5 V i unutranje kompleksne otpornosti Z
g
= ( 4 j 5 ) O. Odrediti trenutnu snagu
otpornika otpornosti R u trenutku kada je napon kondenzatora maksimalan i kada je on jednak nuli.

6.95. Trenutni napon i trenutna jaina struje prijemnika su: u = 30 sin ( et + t/3 ) V i i = 6 cos ( et t/3 )
A. Referentni smerovi napona i struje su usaglaeni. Odrediti: a) srednju snagu, b) reaktivnu snagu,
c) konduktansu , d) susceptansu prijemnika i e) odrediti karakter prijemnika.

6.96.

6.97.

U kolu prostoperiodine struje, prema slici 6.96,
poznato je:
I
g
= ( 1 j 1 ) A; e = 10
7
rad/s; R = 10 O; L
1
= 1 H;
L
2
= 2 H i C = 5 nF.
Izraunati:
a) aktivnu , reaktivnu i prividnu snagu i predstaviti ih
kompleksno;
b) trenutnu snagu idealnog strujnog generatora.
U kolu prostoperiodine struje, prikazanom na slici 6.97, poznata je
kompleksna prividna snaga idealnog naponskog generatora
S
E
= ( 60 j 80 ) VA, kruna uestanost e = 10
4
rad/s i otpornost
otpornika R = 15 O. Izraunati efektivnu vrednost elektromotorne sile
generatora i kapacitivnost kondenzatora.
R
i
g
L
1
L
2
C
-
1
2
3
Sl.6.96.
+
~
E
C
R
Sl.6.97.

79
6.98.

6.99.

6.100.

6.101.

6.102.

U kolu prostoperiodine struje, prema datoj slici 6.98,
dato je:
i
g
= 2 cos et A, e = 4 sin et V, R = 1 O i eL = 2 O.
Izraunati kompleksne prividne snage idealnih generatora.

o o
U
Z
1
Z
2

U
1

Dva prijemnika su vezana na red i prikljuena na prostoperiodini
napon efektivne vrednosti U = 100 V, kao to je prikazano na slici
6.99. Pri tome je aktivna snaga redne veze P
e
= 60 W, reaktivna
snaga prvog prijemnika Q
1
= 30 VAR ( kap. ), faktor snage prvog
prijemnika cos
1
= 0,8; efektivna vrednost napona prvog
prijemnika U
1
= 50 V, a drugi prijemnik je preteno kapacitivan.
Izraunati kompleksne impedanse oba prijemnika.
U kolu prostoperiodine struje, prikazanom na
slici 6.100, poznato je:
I
g
= 3 A; f = 50 Hz; R
1
= 2 O; R
2
= 20 O;
L
1
= 50 mH i L
2
= 100 mH.
Izraunati kapacitivnost kondenzatora C tako da
napon kondenzatora U
C
bude u fazi sa strujom
generatora. Kolika je tada kompleksna prividna
snaga idealnog strujnog generatora ?
U kolu naizmenine struje, prikazanom na sl. 6.101, poznato je :
Y
3
= ( 20 j 50 ) mS; Z
2
= ( 6 j 8 ) O i U = ( 6 + j 8 ) V.
Ukupna aktivna snaga prvog i drugog prijemnika je P
12
= 4 W,
a efektivna vrednost struje paralelne veze ( ukupna struja ) iznosi
I = 1 A. Struja I
12
kasni za naponom U. Odrediti kompleksnu
impedansu prvog prijemnika.
Za kolo prostoperiodine struje sa slike 6.102, dati su sledei podaci:
Z
1
= ( 25 + j 45 ) O; U
23
= ( 11 + j 7 ) V; B
3
=
85
1
S; G
2
= 10 mS;
ukupna reaktivna snaga sva tri prijemnika Q
e
= 3,2 VAR i I
g
= 0,2 A.
Izraunati kompleksni napon U
13
i kompleksnu impedansu drugog
prijemnika.
i
g

R
L
e
+
Sl.6.98.
Sl.6.99.
Z
1
Z
2

Y
3

o o
U
+
- -
-
1
3
2
I
I
12

Sl.6.101.

-
-
-
1
Z
1

2
I
g

3
Sl.6.102.
Y
2
Y
3

I
g

R
1

L
1

C
U
C

+
L
2

1
2
R
2

Sl.6.100.

80
6.103.

6.104.

6.105. Preteno induktivan prijemnik, srednjesnage P = 48t KW i faktora snage cos = 0,6 prikljuen
je na prostoperiodini napon efektivne vrednosti U = 1 KV, uestanosti f = 50 Hz. Kolika treba da bude
kapacitivnost kondenzatora prikljuenog paralelno ovom prijemniku da bi se faktor snage popravio na
cos ' = 0,8 ? Koliko ima reenja , koje je od reenja praktinije i zato ?

6.106. Generator ems e = 20 cos 10
6
t |V|, unutranje impedanse Z
g
= ( 5 j 20 ) |O|, prikljuen je na
prijemnik. Kolika treba da bude impedansa prijemnika Z
P
da bi srednja snaga prijemnika bila maksimalna i
kolika je ta snaga ?

6.107.

6.108.

Dva prijemnika poznatih karakteristika R
1
= 60 O; L
1
= 10 mH;
C
1
= 5 F; R
2
= 5 O; L
2
= 2 mH i C
2
= 2,5 F i prijemnik
otpornosti R
3
= 15 O i nepoznate induktivnosti L
3
vezani su kao na
sl. 6.103. i prikljueni na idealni naponski generator prostoperiodine
ems, maksimalne vrednosti E
m
= 40 V, uestanosti f. Aktivna snaga
drugog prijemnika je P
2
= 5 W, reaktivna snaga treeg prijemnika je
Q
3
= 40 VAR, a struja I
2
fazno kasni za ems E.Odrediti:
a) Impedansu prvog prijemnika,
b) Aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu kola,
c) Impedansu kola ako se uestanost smanji dva puta ( f' = f/2),
d) Prirataje aktivne i reaktivne snage koje razvija generator
kada se uestanost generatora smanji dva puta ( f' = f/2 ) .
Tri prijemnika su vezana prema datoj slici 6.104. i prikljuena na
prostoperiodini napon. Pod ovim okolnostima kompleksna
impedansa prvog prijemnika je Z
1
= ( 125 + j 375 ) O, odnos
kompleksnih struja drugog i treeg prijemnika je I
2
: I
3
= 0,6 j 0,8 ;
aktivna i reaktivna snaga drugog prijemnika je P
2
= 0,7 W i
Q
2
= 0,1 VAR i efektivna vrednost struje prvog prijemnika je
I
1
= 40 2 mA poetne faze
1
= 45. Odrediti:
a) Ukupnu impedansu prijemnika
b) Ukupnu impedansu prijemnika ako se uestanost udvostrui,
c) Kompleksni izraz za jainu struje prvog prijemnika kada se
uestanost napona udvostrui ( f' = f/2 )
U kolu prostoperiodine naizmenine struje, prema slici 6.107,
nalaze se dva termogena otpornika, jednakih otpornosti
R = 2 kO i dioda D idealnih karakteristika. Efektivna vrednost
napona elektrinog izvora je U = 220 V. Kolika se koliina
toplote oslobodi u otpornicima za vreme t = 10 minuta.
Prema slici 6.108, prikazano je kolo prostoperiodine
naizmenine struje, u kojem su otpornosti otpornika jednake:
R
1
= 10 O, R
2
= 20 O, R
3
= 15 O,
dok je napon na izvoru U = 10 V.
Kolika je snaga elektrine struje u otpornicima otpornosti R
2
i R
3
?
R
2
;L
2
;C
2

R
3
;L
3

R
1
;L
1
;C
1

I
2

I
1

+
E;f
Sl.6.103..
o
o
U
+
R
1
;L
1

-
-
I
1

R
2
L
2

I
2
I
3

R
3

C
3

Sl.6.104.
~
U
R
1

R
2

D
R
3

-
-
Sl.6.108.
-
-
D
R R
~ U
Sl.6.107.

81
6.109. Redno LC kolo ima rezonantnu frekvenciju 10 kHz. Ako je C = 250 F a maksimalna struja u kolu
I
m
= 5 mA, koliko iznosi ukupna energija ovog kola?

6.110. Dva idealna kalema, istih induktivnosti, vezana su paralelno i prikljuena na naizmenini napon
efektivne vrednosti U a zatim redno i prikljuena na naizmenini napon efektivne vrednosti U/2. Koliko iznosi
odnos reaktivnih snaga paralelne ( Q
p
) i redne ( Q
r
) veze ivih kalema ?

6.111. U jednom trenutku u LC kolu tri etvrtine ukupne energije kola nalazi se u magnetnom polju kalema.
Ako je u sluaju rezonanse struja kalema I, koliko iznosi struja I
1
u posmatranom trenutku.

82

7. REZONANTNO I ANTIREZONANTNO KOLO

7.1. REZONANTNO KOLO

Kod redne veze termogenog otpornika otpornosti R, kalema induktivnosti L i kondenzatora kapacitivnosti C,
koji su prikljueni na naizmenini napon krune uestanosti e, moe doi do posebnog sluaja kada su reaktivni
otpori kalema i kondenzatora izjednaeni ( eL = 1/eC ). U ovom sluaju ukupna reaktansa kola je jednaka nuli
( X = X
L
X
C
= 0 ), pa je impedansa kola jednaka termogenom otporu ( Z = R ). Zbog toga u kolu e da tee
maksimalna vrednost struje ( I
o
= U/Z = U/R ), koja e biti u fazi sa prikljuenim naponom kola ( = 0 ).
Naponi na kalemu i kondenzatoru su meusobno jednaki ( jednake reaktanse ), pa se uva dva napona zbog
suprotnih predznaka meusobno ponitavaju, te oni ne utiu na struju u kolu. Za ovakav sluaj kae se da je
nastupila rezonansa. Struja pri rezonansi iznosi:

R
U
Z
U
I
o
= =
Kako je struja pri rezonansi maksimalna, sledi da i naponi na reaktivnim otporima ( kalem i kondenzator )
mogu dostii vrlo velike vrednosti ( i do nekoliko stotina puta vee vrednosti od prikljuenog napona ), pa se
zbog toga ova pojava jo naziva i naponskom rezonansom. Umesto navedinih naziva jo se koristi i naziv
redna rezonansa, jer se ona javlja kod rednog RLC kola, kao i fazna rezonansa.
Dakle, uslov nastanka naponske ( fazne ) rezonanse je:

Iz navedenog uslova rezonanse slede relacije koje odreuju vrednosti krune frekvencije e
o
i frekvencije f
o
,
pri kojima dolazi do rezonanse:

i

Navedene jednaine se nazivaju Tomsonovim jednainama ( obrascima ).
Ovu frekvenciju f
o
nazivamo jo i sopstvenom ( prirodnom ) frekvencijom rezonantnog kola. Kako napon
izvora koji se dovodi na rezonantno kolo ima svoju frekvenciju f , tada e ove dve vrekvencije da se izjednae
( f = f
o
). To znai da je izvor svojom frekvencijom f prinudno doveo do rezonanse, jer je sopstvena frekvencija
kola sada jednaka frekvenciji napona na izvoru. Ovakve oscilacije se jo nazivaju prinudne oscilacije.
Rezonansa igra veoma vanu ulogu u elektrotehnici.
U energetici ( kola sa velikim strujama ) ona je nepoeljna, jer su njene posledice: pregorevanje otpornika R i
kalema L, kao i proboj kondenzatora C. Ove posledice se javljaju zbog poveane struje pri rezonansi, ije
poveanje moe biti nekoliko stotina puta.
U radiotehnici rezonansa se vetaki stvara, ime se mogu izdvojiti razni signali na razliitim uestanostima
izjednaavajui f i f
o
. Samim tim se eliminiu ostali slabiji signali koji se nalaze na drugim frekvencijama
Kako su vrednosti struja vrlo male nee doi do navedenih posledica kao u energetici.
Fazorski dijagram napona i struje u rezonantnom kolu prikazan je na slici 41.

C
1
L
o
o
e
= e
LC
1
o
= e
LC 2
1
f
o
t
=
f.o. I
U=U
R
U
L
U
C
= 0
Sl.41.
Pojedinani naponi na elementima iznose:
U
R
= I
o
R; U
L
= I
o
X
L
= I
o
eL i U
C
= I
o
X
C
= I
o
/eC.
Ako je otpornost R vrlo mala, tada je struja u rezonantnom kolu
vrlo velika ( I
o
= U/R ), to kao posledicu ima vrlo velike napone
na reaktansama ( U
L
i U
C
).

83

Dakle, ako je kod redne veze LC induktivni otpor jednak kapacitivnom ( eL = 1/ eC ), prema slici 43, tada e
ukupni otpor biti jednak nuli ,odnosno, struja je maksimalna ( kratka veza ), i ona iznosi: I = U
L
/X
L
= U
C
/X
C
.
Fazorski dijagram za ovo kolo je dat na slici 42.
Napon izvora ( ems e ) je doveo do punjenja kondenzatora, koji se nakon toga naizmenino prazni i puni, posle
toga izvor nema nikakvog uticaja, jer je dolo do pojave rezonanse ( f = f
o
). Zbog toga umesto izvora u daljem
objanjenju moemo uzeti kratku vezu ( to to praktino i jeste ako se radi o idealnom naponskom generatoru ).
Grafiki dijagram struje u rezonantnom ( oscilatornom ) LC kolu je dat na slici 44.

Napunjeni kondenzator ( e
C
= E
Cm
), koji raspolae energijom kondenzatora W
C
= U
Cm
Q/2 = U
Cm
2
C/2,
preuzima ulogu izvora, te se on prazni preko prigunice L ( prva etvrtina periode ). Energija kondenzatora se
pretvara u magnetnu energiju kalema, koja iznosi W
L
= LIm
2
/2. Kada se kondenzator prazni e
C
opada sa
maksimalne vrednosti na nulu, dok e struja da raste od nule ka maksimalnoj vrednosti , i imaju isti smer (e
C
ima
ulogu ems ). Istovremeno indukovana ems samoindukcije e
L
se suprostavlja pranjenju kondenzatora ( prenosu
energije kondenzatora na kalem ), pa je ova ems suprotnog smera u odnosu na struju. Kalem je u ovom sluaju
potroa. Kada se sva energija kondenzatora prenese na magnetnu energiju kalema ( kondenzator ispranjen ),
tada indukovana ems samoindukcije preuzima ulogu izvora, te su e
L
i struja i istog smera.Usled toga, u drugoj
etvrtini periode indukovana ems samoindukcije e
L
raste od nule do maksimalne vrednosti, dok struja opada sa
maksimalne vrednosti na nulu. U ovom sluaju kondenzator se puni, tj. e
C
raste od nule do maksimalne
vrednosti, ali sa suprotnim polovima na ploama ( e
C
se suprostavlja prolasku struje, jer je kondenzator potroa.
Kada je kondenzator, ponovo, napunjen ( magnetna energija preneta na energiju kondenzatora ) on ponovo
preuzima ulogu izvora, ali sa suprotnim smerom pranjenja ( struja menja svoj smer ). Dakle, u treoj etvrtini
periode kondenzator se ponovo prazni i proces pranjenja je isti kao u prvoj etvrtini, ali suprotnih smerova.
Nakon toga, kada se kondenzator isprazni, kalem preuzima ulogu izvora, pa u etvrtoj etvrtini periode e
L
i
struja i imaju isti smer, gde ems samoindukcije raste ka maksimalnoj vrednosti, dok struja opada ka nuli.
Oito je da e ovaj proces pretvaranja energije kondenzatora u magnetnu energiju kalema, i obrnuto, kod
savrenih LC elemenata trajati beskonano, to je i logino zbog zakona o odranju energije ( energija je
neunitiva ). Ovo pretvaranje energije nastaje u istim vremenskim intervalima, a samim tim i struja e da
oscilira pri vlastitoj, tj. rezonantnoj frekvenciji LC kola ( f
o
). Ovakve oscilacije se nazivaju slobodne oscilacije
a frekvencija oscilovanja odreuje se navedenim Tomsonovim obrascem.
Kod realnih oscilatornih kola ( kola koja sadre i otpornik R ) javlja se i toplotna energija ( I
2
Rt ) usled ega
energije kalema i kondenzatora se postepeno ( prigueno ) pretvore u toplotnu energiju. Zbog toga se ovakve
oscilacije nazivaju priguene oscilacije.
Iz svega navedenog se moe zakljuiti da pri rezonansi izvor daje nepovratno energiju samo termogenim
otpornicima, dok kod reaktivnih otpornika nema nikakve razmene energija izmeu izvora i ovih otpornika.
Kod redne veze savrenog kalema i kondenzatora ( R = 0),
ako doe do rezonanse ( f = f
o
) , u tom sluaju rezonantna
struja je beskonana ( I
o
= U/0 = ), to u praksi predstavlja
kratku vezu. Fazorski dijagram za ovaj sluaj je dat na slici 42.
Naponi U
L
i U
C
su meusobno jednaki i iznose:
U
L
= U
C
= IeL = I/eC. U ovom sluaju struja u kolu osciluje
usled napona U
L
i U
C
, pa je u ovom sluaju ukupni napon
izvora nebitan. On je, zbog pojave rezonanse, bez uticaja,
odnosno jednak nuli ( U = U
R
= IR ), a na struju u kolu e da
deluju reaktivni naponi U
L
i U
C

f.o.
I
U
L
U
C

Sl.42.

L
~
e
C
e
L
e
Sl.43.
C

e
L
,e
C
,i
i e
L
e
C
T
Sl.44.
et

84

7.1.1. KARAKTERISTINE KRIVE KOD REZONANTNOG KOLA

Na slici 45 je dat grafiki dijagram koji predstavlja zavisnost R; X
L
; X
C
; Z i I u odnosu na frekvenciju f.

Iz karakteristike, prema slici, se vidi da e impedansa kola da se smanjuje od beskonane vrednosti ka Z
o

( Z
o
= R ) sa porastom frekvencije od nule do rezonantne frekvencije f
o
. Usled toga struja raste od nule do
maksimalne vrednosti I
o
( rezonantna struja ). Daljim poveanjem frekvencije od f
o
do beskonanosti raste i
impedansa od Z
o
ka beskonanoj vrednosti ( raste reaktansa ka beskonanosti ). Struja e u ovom sluaju da
opada sa I
o
ka nuli.
Ako je rezonansa nastupila kod RLC kola, tada e u kolu doi do tzv. priguenih oscilacija ( napon izvora
iskljuen ). Ako je napon izvora ukljuen tada e doi do razmene energije izmeu izvora i otpornika R ( dakle
toplotne energije ). Ovu toplotnu energiju stalno nadoknauje izvor svojom elektrinom energijom. Ako se izvor
odstrani, zbog kalema ( magnetne energije ) i kondenzatora ( elektrostatike energije ) doi e do uzajamnog
pretvaranja energija. Ovo pretvaranje e trajati izvesno vreme u kojem e se obe ove energije da pretvore u
toplotnu, nakon ega je u kolu struja pala na nulu (prigueno oscilovanje ).
Ako je oscilovanje energija nastalo kod savrenih LC elemenata ( R = 0 ), tada e oscilacije trajati beskonano,
jer se energija ne gubi ( smenjuje se magnetna sa elektrostatikom ). U ovom sluaju kalem i kondenzator
naizmenino preuzimaju uloge kako izvora tako i potroaa. Prema Tomsonovom obrascu, do rezonanse dolazi
kada je:
C
1
L
o
o
e
= e
LC
1
o
= e
Ukupna impedansa kola ( potroaa ) je ustvari jednaka otporu kalema ( kada je on potroa ) odnosno otporu
kondenzatora ( kada je on potroa ), te je:

= e = L
LC
1
L Z
o o

C
L
Z
o
=

Ovaj izraz predstavlja impedansu oscilatornog kola, koja se jo naziva karakteristinom impedansom kola.

R;X
L
;X
C
;Z |O|;
I |A|
f |Hz|
f
o
R = f ( f )
-
X
L
= f ( f )
X
C
= f ( f )
Z = f ( f )
I = f ( f )
Sl.45.

85
7.1.2. FAKTOR DOBROTE REZONANTNOG KOLA I FAKTOR PRIGUENJA

Kod rezonantnih kola impedansa kola je vrlo mala. to je ta impedansa manja, odnosno to je termogeni
otpornik kola manji ( Z = R ) kolo je bolje, a ujedno su reaktivni naponi U
L
i U
C
vei ( U
L
= U
C
= IeL= I/eC ).
Obino se kod ovih kola i ne stavlja termogena otpornost, jer se ona nalazi u kalemu i kondenzatoru. Kako se na
otporniku R javlja toplota koja u stvari pretstavlja gubitak energije ( toplota je nepovratna ) logino je da e i ovi
gubici biti manji to je otpornost R, samim tim I rezonantno kolo biti bolje.
Faktor dobrote rezonantnog kola, koji se obeleava sa Q, predstavlja odnos izmeu jednog od reaktivnih
napona ( U
L
ili U
C
) i prikljuenog napona.

Dakle,

Umesto navedene relacije, iz koje se daje definicija faktora dobrote, on se moe odrediti i iz sledeih
jednaina:

e
=
e
=
IR
C
I
IR
L I
Q
o o

Poto su gubici kod kondenzatora mnogo manji od gubitaka kod kalema ( oko 100 puta ) uglavnom se govori o
faktoru dobrote kalema umesto celog rezonantnog kola.
Kod obinih rezonantnih kola ( obini kalem ) faktor dobrote iznosi oko nekoliko desetina ili stotina, dok kod
specijalnih kola ( specijalno izvedeni kalemi velika induktivnost ) faktor dobrote dostie vrednost i do nekoliko
hiljada. Faktor dobrote nema jedinicu, jer je to realan broj koji govori o odnosu dveju veliina istih jedinica.
Rezonantno kolo, osim ranije spomenutih primena, moe se koristiti i kao naponski pojaava, to je prikazano
na slici 46.

Faktor priguenja d je reciprona vrednost faktoru dobrote, pa je:

7.1.3. PROPUSNI OPSEG REZONANTNOG KOLA

Propusni opseg rezonantnog kola je ukupni spektar uestanosti oko rezonantne ( od e
1
do e
2
prema sl.47 ) pri
kojima struja kroz kolo nije manja od 0,707I
o
( ili I
o
/ 2 ), gde je I
o
struja kroz kolo pri kojem nastaje
rezonansa ( najvea vrednost struje ). Kako u propusnom opsegu struja moe maksimalno da opadne za 2 puta,
sledi da snaga u propusnom opsegu moe da padne maksimalno na polovinu u odnosu na maksimalnu vrednost
( P = I
2
R ). Ovaj odnos snaga ( 1:2 ) je i uzeta kao parametar prema kojem se odabira propusni opseg.

Prema tome, propusni opseg je jednak:

U
U
U
U
Q
C L
= =
C R
1
R
L
Q
o
o
e
=
e
=
Kako je Q = U
C
/U U
C
= QU, pa je napon na kondenzatoru
pojaan za Q puta. Ovo se koristi kod antena. Na antenu se dovede
napon U ( izmeu antene i mase ). U anteni je ugraen LC element, pa
se na kalemu indukuje ems samoindukcije. Zbog rezonanse izmeu
kalema i kondenzatora, nevezano na izvor, dolazi do oscilatornog kola,
samim tim na kalemu i kondenzatoru nastaje pojaani napon ( jai
signal ) za vrednost faktora dobrote Q. Ovaj pojaani napon se dalje
vodi na pojaava.
~
U
L
C
o o
U
C
Sl.46.
Q
1
d =
2Ae = e
2
e
1

86

7.1.4. TANGENS GUBITAK

Kod visokih frekvencija u dielektrikumu kondenzatora gubici postaju znatno vei, samim tim oni utiu na
ekvivalentnu otpornost rezonantnog kola, kao I na faktor dobrote kola. Usled naizmeninog napona polarizacija
dielektrika vri se zavisno sa frekvencijom naizmeninog napona, tj. sa naizmeninom promenom smera. Da bi
se obavila polaruzacija dielektrika treba da se utroi odreeni iznos energije. Ovaj iznos energije predstavlja
gubitak ( gubitak energije u dielektrikumu ). Sa porastom frekvencije te promene smera polarizacije su bre, pa
je gubitak energije vei. Ako je dielektrikum od vakuuma, nema polarizacije ( nema materije ) te nema ni
gubitaka.
U odnosu na prikljueni napon, kroz idealni kondenzator ( R = 0 ) protie struja koja mu prednjai za t/2. .
Kod realnog kondenzatora pored ove struje protie i struja koja pokriva gubitke u dielektrikumu. Kako su to
gubici koji se javljaju u vidu toplote ( Dulovi gubici ), tada je ova struja gubitaka u fazi sa naponom
kondenzatora. Zbog togao se kondenzator moe ematski predstaviti kao paralelno vezan idealni kondenzator sa
otpornikom velike otpornosti ( zbog male struje gubitaka aktivna komponenta ), kao to je prikazano na slici
48 b.

Sl.48. a) kondenzator sa gubicima, b) ekvivalentna ema kondenzatora, c) fazorski dijagram

to je struja gubitaka manja, kondenzator je bolji, pa se faktor dobrote kondenzatora definie kao odnos
izmeu struje gubitaka ( I
R
), tj. struje otpornika R i struje idealnog kondenzatora ( I
C
). Odnos I
R
/I
C
predstavlja,
prema fazorskom dijagramu na slici 48 c, tangens ugla za koji struja realnog kondenzatora odstupa od struje
idealnog kondenzatora.
Dakle,

Tansens gubitaka, tg o je mera za dobrotu dielektrika.

I/I
o

e
e
o
1
0,707
- -
2Ae
e
1
e
2
Sl.47.
Na slici 47 vidi se da je propusni opseg vei, tj. kriva ira ukoliko
je faktor dobrote manji i obrnuto. Ovo govori da izmeu irine
propusnog opsega i faktora dobrote rezonantnog kola postoji uska
povezanost. Odnos izmeu propusnog opsega i rezonantne
frekvencije je obrnuto proporcionalan sa faktorom dobrote, pa je:

Ukoliko je faktor dobrote kola vei, propusni opseg je manji pa se
moe rei da je kolo selektivnije, tj. vri bolje razdvajanje ( manji
uticaj signala izvan ovog opsega ).
Q
1 2
o
=
e
e A

o
o
u
a)
R C
I
R I
C
u
I
o
o
b)
I
R

I
I
C

I
C
o
U
c)

= = = o
R
X
X
U
R
U
I
I
tg
C
C
C
R

C R
1
tg
e
= o

87

7.2. ANTIREZONANTNO KOLO

Ako u kolu imamo paralelnu vezu idealnog kalema i idealnog kondenzatora, kao na slici 49, tada e
ekvivalentna admitansa kola biti jednaka:
Y = j ( B
C
B
L
) = 1 / Z ; gde je B
L
= 1 / X
L
= 1 / eL, odnosno B
C
= 1 / X
C
= eC.

U sluaju da su otpornosti, samim tim i provodnosti po granama jednake, sledi da e i struje biti jednake, te
nastaje fazorski dijagram koji je predstavljen na slici 50.

Uz pretpostavku da je eL = 1 / eC ( B
L
= B
C
I
L
= I
C
) ekvivalentna provodnost celog kola je jednaka nuli,
odnosno impedansa kola je beskonana. Usled toga ukupna struja u kolu je jednaka nuli. Kako je ova pojava
sasvim suprotna od rezonanse ( kada je struja bila najvea ) ona se i naziva antirezonansa. Umesto
antirezonanse koristi se i termin zaptivno kolo, jer kroz ovo kolo ne protie struja ( ukupna struja ). Kako su
prisutne struje I
L
i I
C
sledi da e unutar sistema LC tei struja koja je rezultat smenjivanja energija kalema i
kondenzatora. To znai da e u ovom delu kola doi do oscilovanja energija ( struje ). Ovo se odnosi samo na
idealni sluaj, kod kojeg nema gubitka energije ( toplotne energije ), ve se magnetna energija kalema i energija
kondenzatora meusobno pretvaraju jedna u drugu ( kao i kod rezonantnih kola ), to nije sluaj kod realnih
kola.
Pretpostavimo da pored idealnog kondenzatora i kalema imamo i otpornik R u paralelnoj vezi, kao na sl.51.
Ako je B
L
= B
C
Y = G = 1/R Z = R I = I
R
= UG = U / R.
Fazorski dijagram za kolo prema slici 51 je dat na slici 52.

Vidimo da je kod paralelne veze idealnih RLC elemenata ukupna struja jednaka struji I
R
, koja je u fazi sa
naponom. Ovo se dogaa kada je ispunjen isti uslov kao i kod redne ( naponske )rezonanse, tj. kada je:

C L
B B = odnosno C
L
1
e =
e
,
te se zbog toga za ovaj sluaj kae da je dolo do strujne ( paralelne ) rezonanse ( tj. antirezonanse ).
Dakle, strujna rezonansa je isto to i antirezonansa, jer je u pitanju razliit naziv za istu pojavu. Osnovno je, za
razliku od naponske rezonanse ( koja se esto zove samo rezonansom ) to e kod antirezonanse struja u kolu biti
najmanja ( poveava se impedansa ).

L C
I
L
I
C
I
U
Sl.49.
f.o.
U
I
C
I
L
Sl.50.
o o U
I
R
L
C
I
R
I
L

I
C

- -
Sl.51.
U
I = I
R

I
L

I
C

Sl.52.

88

REALNO ANTIREZONANTNO KOLO

Za realno antirezonansno kolo prema slici 53 odgovara fazorski dijagram na slici 54. Kako je kod
antirezonanse , kod realnog kola, struja u fazi sa naponom ( vidi dijagram 52 ) sledi da e se to dogoditi u onom
sluaju kada se reaktivne komponente struja izjednae. U tom sluaju ostaju samo aktivne komponente koje su u
fazi sa naponom. To se moe jednostavno dokazati kompleksnim predstavljanjem struje, gde je:
I
1
= I
1
cos
1
j I
1
sin
1
, odnosno I
2
= I
2
cos
2
+ j I
2
sin
2
.
Kako je I = I
1
+ I
2
= I
1
cos
1
+ I
2
cos
2
+ j ( I
2
sin
2
I
1
sin
1
).
Ako je I
1
sin
1
= I
2
sin
2
, otpada imaginarni deo ukupne struje, te ostaje samo realni deo koji je ujedno u fazi
sa naponom, to znai dolo je do strujne rezonanse ( antirezonanse ).
Uslov antirezonanse kod realnog kola, prema slici 53 je:
I
1
sin
1
= I
2
sin
2

2 2 1 1
Z
C
1
Z
U
Z
L
Z
U
e
=
e

2
2
2
1
CZ
1
Z
L
e
=
e

Reenjem ove jednaine, dobije se kruna uestanost pri kojoj nastaje antirezonansa, koja je jednaka:

2
o
2
2
2
o
2
1
2
2
2
1
o
Z R
Z R
LC
1
C
L
R
C
L
R
LC
1
= e ,

gde je Z
o
=
C
L
karakteristina impedansa kod idealnog oscilatornog kola.
Jednainu za krunu frekvenciju pri kojoj dolazi do antirezonanse moemo izvesti preko admitanse. To se
izvodi tako to se imaginarni deo admitanse ( jB ) izjednai sa nulom, jer su samo u tome sluaju napon i struja u
fazi, tj. dolo je do antirezonanse.
Pojedinane admitanse po granama za sliku 53 su:

2
1
2
1
1
L 1 1
Z
L
j
Z
R
jB G Y
e
= = i
2
2
2
2
2
C 2 2
Z
C
1
j
Z
R
jB G Y
e
+ = + =
Ukupna admitansa kola iznosi:

|
|
|
|
.
|
\
|
e
e
+ + = + =
2
1
2
2
2
2
2
2
1
1
2 1
Z
L
Z
C
1
j
Z
R
Z
R
Y Y Y
Antirezonansa nastaje kada je = 0 a to e nastati kada je susceptansa jednaka nuli, tj. kada je:

2
1
2
2
Z
L
CZ
1 e
=
e

C
L
R
C
L
R
LC
1
2
2
2
1
o
= e

Pojavom antirezonanse struja iz izvora je minimalna i u fazi je sa naponom izvora ( impedansa je vrlo velika).
R
1

R
2

L
C
U
I
I
1

I
2

Sl.53.
U
I
1
I
1

I
2

I
2
sin
2

I
1
sin
1
Sl.54.

89
Iz izraza za krunu frekvenciju pri kojoj nastaje antirezonansa mogu se javiti sledea reenja:
1. Ako je R
1
= R
2

LC
1
o
= e , tj. strujna rezonansa nastaje pri istoj frekvenciji kao i naponska.;

2. R
1
= R
2
= 0 , isti je sluaj kao i pod 1 s tom razlikom da je struja izvora jednaka nuli.

3.
C
L
R
C
L
R
2
2
2
1
> 0 ( realan )
a) R
1
2
> L/C i R
2
2
> L/C ; b) R
1
2
< L/C i R
2
2
< L/C ..... u ovim sluajevima dolazi do antirezonanse.

4.
C
L
R
C
L
R
2
2
2
1
< 0 ( imaginarno reenje )

a) R
1
2
> L/C i R
2
2
< L/C; b) R
1
2
< L/C i R
2
2
> L/C .... nema reenja za e
o
a samim tim ni antirezonanse.

5. R
1
= R
2
=
C
L
. U ovom sluaju antirezonansa ne zavisi od frekvencije pa se ona javlja kod svih
frekvencija tj. nepredvieno. U LC elementima oscilira struja, dok je struja izvora jednaka nuli.

U praksi je vrlo esto termogeni otpor kalema ( R
1
) mnogo vei od termogenog otpora kondenzatora ( R
2
),
pa se u tom sluaju otpornik R
2
moe zanemariti. U tom sluaju sledi ( R
1
= R ):
|
.
|
\
|
e +
e
e +
e +
=
e
+
e
= + =
2 2 2 2 2 2 2
2
2
1
2
1
2 1
L R
L
C j
L R
R
Z
C
1
j
Z
L
j
Z
R
Y Y Y
Uslov antirezonanse je kada je imaginarni deo jednak nuli, te je:

2 2 2
2 2 2
L R
C
L
L R
L
C e + =
e +
e
= e
Dakle, kada doe do antirezonanse admitansa ima samo realni deo ( konduktansu ), pa sledi:

L
RC
C
L
R
L R
R
Y Y
2 2 2
o o
= =
e +
= =
RC
L
Y
1
Z
o
o
= =
Ukupna struja kola ( antirezonantna struja ) iznosi:

o
o o
Z
U
Y U I = =
e
o
Sl.55.
e
Z
Iz izraza za impedansu ( Z
o
= L/RC ) se vidi da e
impedansa biti vea to je otpornost R manja. Ako je R = 0
impedansa postaje beskonana, samim tim i antirezonantna
struja je jednaka nuli. To znai da u ovom sluaju LC kolo ne
proputa ukupnu struju kola. Ova pojava je iskoriena kod
elektrinih filtera, kao i u prijemnoj tehnici, gde je pri
antirezonantnoj frekvenciji impedansa maksimalna ( kod
savrenih elemenata beskonana ), a samim tim struja vrlo
mala ( kod savrenih elemenata jednaka nuli ). Na ovaj nain
se kroz kolo proputa struja samo odreene frekvencije. Na
slici 55 je dat grafiki dijagram na kojem se vidi zavisnost
impedanse krune frekvencije.

90
ZADACI:

7.1.1. Redno RLC kolo prikljueno je na napon U = 100 V uestanosti f = 50 Hz. Ako su poznati parametri
kola R = 4 O i L = 0,5 H, a kapacitet kondenzatora C se moe menjati. Odrediti:
a) kapacitet kondenzatora u sluaju kada doe do rezonanse ( redna rezonansa ) i
b) napon na kalemu i kondenzatoru pri uslovu pod takom a).

7.1.2. U rednom kolu su na izvor efektivnog napona U = 100 V vezani savreni kalem induktivnosti
L = 5 mH, termogeni otpornik otpornosti R = 10 O i dva kondenzatora. Kapacitet jednog od kondenzatora je
C
1
= 100 F. Odrediti kapacitet drugog kondenzatora ako je u kolu struja dostigla svoju maksimalnu vrednost pri
frekvenciji od f
o
= 300 Hz. Kolika je efektivna vrednost te struje?

7.1.3. Redno RLC kolo prikljueno je na napon efektivne vrednosti U = 200 V. Na frekvenciji f
o
= 50 Hz
javlja se rezonansa i u tom sluaju efektivna vrednost struje u kolu iznosi I
o
= 0,314 A, a efektivna vrednost
napona na krajevima kondenzatora U
Co
= 300 V. Odrediti vrednosti parametara RL i C.

7.1.4. Kalem induktivnosti L i termogene otpornosti R
L
= 50 O vezan je redno sa kondenzatorom kapaciteta
C. Pri merenju impedanse ove veze utvreno je da je ona najmanja na frekvenciji f
o
= 1 kHz. Nai induktivnost
kalema i kapacitet kondenzatora ako je pri frekvenciji f = 4 kHz impedansa kola bila jednaka Z = 130O.

7.1.5. U kolu naizmenine satruje frekvencije f = 100 Hz redno su vezani termogeni otpornik R = 10 O,
savreni kalem induktivnosti L = 0,5 H i kondenzator ija se kapacitivnost moe menjati promenom rastojanja
izmeu ploa kondenzatora. Ako je rastojanje meu ploama 1 mm, kapacitet kondenzatora iznosi C = 20 F.
Za koliko treba promeniti rastojanje meu ploama da bi struja u kolu bila maksimalna ? Koliki je odnos izmeu
tih struja ( pre i posle promene rastojanja ) ?

7.1.6. U rednom LC kolu ( R
L
= 0 ) induktivnost je L = 10 mH, a kapacitivnost C = 1 F. Kolika e biti
impedansa kola pri frekvenciji naizmenine struje koja je dva puta vea od frekvencije pri kojoj bi dolo do
rezonanse?

7.1.7. Na rednu vezu RLC prikljuen je napon u = 2 sin et |V|. Odrediti trenutnu vrednost napona na
kondenzatoru pri rezonantnoj frekvencijia, koja iznosi f
o
= 100 kHz, ako je termogeni otpornik R = 3 O, a
induktivnost savrenog kalema L = 1 mH.

7.1.8. U kolu su redno vezani kalem termogene otpornosti R
L
= 20 O i induktivnosti L = 16910
3
H i
kondenzator kapaciteta C = 0,15 F.
a) Na kojoj frekvenciji e doi do rezonanse?
b) Koliki sme pri rezonansi da bude napon izvora ako kondenzator moe da izdri maksimalni napon od
U
c
= 2000 V?
c) Kolika je jaina struje koja protie kroz kolo pri naponu izvora izraunat pod b) i rezonantnoj frekvenciji?
d) Koliki je napon na krajevima kalema pri rezonansi ( kalem sadri i termogenu otpornost R
L
)?

7.1.9. Redno RLC kolo sa podacima R = 10 O, L = 20 mH i C = 507,2 F spoeno je na napon U = 220 V.
Pri kojoj frekvenciji e doi do rezonanse? Kolika je struja, a koliki naponi na kalemu i kondenzatoru pri
rezonantnoj frekvenciji ?

7.1.10. Odrediti najveu struju u rednom RLC kolu ako je U = 10 V, R = 20 O, L = 300 mH, i C = 100 F.
Pri kojoj uestanosti se to javlja ?

7.1.11. Kod redne veze RLC odrediti R, L i I tako da napon na kalemu pri rezonantnoj frekvenciji bude dva
puta vei od prikljuenog napona.
Brojni podaci: C = 20 F; U = 200 V i f
o
= 50 Hz.

91
7.1.12.

7.1.13. U kolu redne veze RLC dolo je do rezonanse. Odrediti vrednost otpora R ako je L = 10 mH,
C = 20 F, U = 200 V i U
L
= 5 000 V.

7.1.14. Za rednu vezu RLC odrediti kapacitet kondenzatora C tako da u kolu nastane rezonansa. Kolika e biti
u tom sluaju struja u kolu ?
Brojni podaci: U = 200 V; L = 400 mH; R = 20 O i X
L
= 40 O.

7.1.15. Za rednu RLC vezu nai odnos struje pri rezonantnoj frekvenciji i frekvenciji koja je etiri puta vea
od rezonantne, ako je R = 10 O, L = 10 mH i C = 100 F.

7.1.16. Koliki je odnos frekvencija pri rezonansi i frekvencije kada je struja 5 puta manja od rezonantne
struje ako je R = 10 O, L = 2 mH i C = 20 F.

7.1.17. Odrediti uestalost sopstvenih oscilacija i karakteristinu impedansu oscilatornog kola iji su
parametri: C = 5 F i L = 5 mH.

7.1.18.

7.1.19. Rezonantna uestalost rednog oscilatornog kola je f
o
= 1 000 kHz, a faktor dobrote kola Q = 16.
Odrediti vrednosti elemenata ovog oscilatornog kola ako je vrednost karakteristine impedanse Z
o
= 3 kO.

7.1.20. Oscilatorno kolo je sastavljeno od kalema induktivnosti L = 0,2 H , kondenzatora C = 5 F i otpora
otpornosti R = 10 O. Odrediti uestalost pri kojoj dolazi do rezonanse i faktor dobrote oscilatornog kola.

7.1.21. Izraunati kapacitet kondenzatora oscilatornog kola ako kalem tog oscilatornog kola ima induktivnost
L = 100 mH, a granine uestalosti propusnog opsega su:
donja f
1
= 1 000 kHz a gornja f
2
= 2 000 kHz.

7.1.22. Oscilatorno kolo kojeg ine kalem induktivnosti L = 100 mH i kondenzator kapaciteta C = 50 pF ima
irina propusnog opsega 2Ae = 115 kHz. Kolike je rezonantna i granina uestalost ovog oscilatornog kola ?

7.1.23. Parametri jednog oscilatornog kola su: C = 300 pF, L = 300 H i R = 10 O. Kolika je irina
propusnog opsega ovog oscilatornog kola ?

7.1.24. Odrediti vrednost termogenog otpornika R i induktivnost L u rednoj vezi RLC u kojoj je vrednost
kapaciteta C = 20 F, ako je pri rezonantnoj frekvenciji f
o
= 50 Hz napon na reaktivnom otporniku dva puta
vei od ukupnog napona.

Za kolo na slici 7.1.12. odrediti L i C i napon na kondenzatoru
ako je u kolu dolo do rezonanse.
Brojni podaci: R = 20 O; X
L
= 1 O; e = 100 rad/s i U = 300 V.
Odrediti periodu i uestalost slobodnih oscilacija oscilatornog
kola prikazanog na slici 7.1.18, ako su poznati parametri:
C
1
= 50 pF; C
2
= 10 pF i L = 10 mH.

o
o
R R
L
R
C U
Sl.7.1.12.
C
1
C
2

L
. Sl.7.1.18.

92
7.1.25.

7.1.26. U nekom rednom spoju RLC, ija je uestanost f
o
= 1 MHz, pad napona na otporu R = 0,1 O U
R

odnosi se prema padovima napona U
L
i U
C
na induktivitetu odnosno kapacitetu u sluaju rezonanse kao 1:100
( faktor dobrote Q = 100 ). Koliki su L i C toga kola ?

7.1.27. Koliki sme biti termogeni otpornik rezonantnog kola da bi faktor dobrote kola bio Q = 100 ako je
L = 10 H i C = 160 pF ? Kolika je frekvencija rezonanse f
o
i koliki je napon U na stezaljkama toga kola ako
kod rezonanse kolom tee struja I
o
= 1 mA?

7.1.28.

7.1.29.

7.1.30. Dato je idealno rezonantno kolo koje sadri kalem induktivnosti L = 0,1 H i kondenzator
kapacitivnosti C = 0,4 F.
a) Za koliko e se promeniti rezonantna uestanost ako se kondenzatoru paralelno prikljui termogeni
otpornik otpornosti R = 1 kO ?
b) Za koje vrednosti otpornosti prikljuenog termogenog otpornika kolo ne moe da se dovede u rezonansu ?

- 1
R
L
C
- o
o -
2
3 3
o
o
U
13

Sl.7.1.25.
Data je redna veza RLC, prema slici 7.1.25, koja se koristi
kao delitelj napona. Dato je R = 1 O, L = 2 mH i C = 1 nF.
Odrediti podruje frekvencije za koje je pad napona na
prikljunicama 23 U
23
manji od napona U
13
. Treba odrediti
da li su frekvencije vie ili nie od rezonantne frekvencije f
o
i
kolika je f
o
?
R
X
C
X
L
o U o
Sl.7.1.28.
U kolu prema slici 7.1.28. treba odrediti koliki mora da
bude induktivni otpor X
L
da bi kolo bilo u rezonansi ( = 0 ).

Brojni podaci: R = 200 O i X
C
= 400 O.
o U o
X
L
X
C
R
1
R
2

Sl.7.1.29.
Dato je kolo prema slici 7.1.29.
Poznato je: L = 1 mH, R
1
= 500 O i C = 2 nF.
Odrediti otpornost R
2
ako je u kolu nastala
rezonansa pri krunoj uestanosti e
o
= 10
6
rad/s.
Koliki je rezonantni otpor kola Z
o
?

93
7.1.31.

7.1.32. Oscilatorno RLC kolo, kao na slici 7.1.31 ( predhodni zadatak ), ima sledee podatke:
L = 0,2 mH, C = 300 pF i propusni opseg 2Af
o
= 14 kHz. Odrediti:
a) faktor dobrote kola,
b) mimimalnu impedansu kola,
c) impedansu kola na uestanosti koja je za 30 kHz vea od rezonantne uestanosti,
d) koliko je puta rezonantna struja vea od struje na uestanosti koja je za 30 kHz vea od rezonantne
uestanosti ?

7.1.33.

7.1.34.

7.1.35. Redno RLC kolo je prikljueno na napon U = 1 V. Ako je pri rezonansi ( fazna rezonansa ) napon na
kondenzatoru U
C
= 50 V, odrediti:
a) faktor dobrote kalema Q i struju kola I
o
ako je karakteristina impedansa LC elije Z
C
= 2,5 kO,
b) promenu faznog pomaka izmeu napona napajanja i struje A, ako je pri istoj frekvenciji napona izvora
kapacitet kondenzatora povean za 60%.

7.1.36. Redno RLC kolo prikljueno je na naizmenini napon efektivne vrednosti U, promenljive uestanosti.
Kada se uestanost izvora podesi na frekvenciju f
1
ili f
2
efektivna vrednost struje u kolu iznosi I', a kada se
podesi na rezonantnu uestanost, efektivna vrednost struje je I.
Odrediti vrednosti paramatara kola ( R, L i C ).
Brojni podaci: U = 200 V; f
1
= 50 Hz; f
2
= 100 Hz; I' = 4 A; i I = 5 A.

7.1.37. Otpornik otpornosti R, kondenzator kapacitivnosti C i kalem nepoznate induktivnosti L vezani su
redno i prikljueni na naizmenini napon u = 10 2 sin ( et + 90 ) |V|. Odrediti:
a) nepoznatu induktivnost kalema L pri kojoj e efektivna vrednost struje u kolu biti maksimalna,
b) uestanost pri kojoj e efektivna vrednost struje u kolu opasti za 50% u odnosu na maksimalnu vrednost i
c) izraze za trenutne vrednosti struja u kolu za oba sluaja.
Brojni podaci: R = 10 O; C = 5 F; e = 10 000 rad/s.
Generator prostoperiodinog napona efektivne vrednosti U i
krune uestanosti e koja moe da se menja, ini redno RLC kolo,
kao na slici 7.1.31. Odrediti:
a) izraz za krunu uestanost pri kojoj dolazi do rezonanse i
b) izraz za energiju magnetnog polja kalema i energiju
elektrinog polja kondenzatora pri rezonansi i grafiki ih
predstaviti u funkciji vremena.
U ; e
R
L
C
Sl.7.1.31.
U ; e
R
1

L
C
R
2

Sl.7.1.33.
U kolu prema slici 7.1.33. odrediti izraze za:
a) krunu uestanost pri rezonansi kola i
b) struju u kalemu pri rezonantnoj uestanosti e
o

Brojni podaci: R
1
= 100 O; R
2
= 200 O; L = 2 mH,
C = 10 F; U = 100 V.
R
1

L
C
R
2

U ; e
Sl.7.1.34.
Za kolo prema slici 7.1.34. odrediti:
a) Rezonantnu krunu uestanost,
b) struju kondenzatora pri rezonansi.

Brojni podaci:
R
1
= 5 O; R
2
= 6 O; L = 300 H; C = 250 F i U = 50 V.

94

L
i induktivnosti L i kondenzator kapaciteta C vezani su na red i prikljueni na
naizmenini napon efektivne vrednosti U. Kada u kolu nastupi rezonansa, napon na krajevima kondenzatora ima
efektivnu vrednost U
C
.
Kolika je, u tom sluaju,efektivna vrednost napona na krajevima realnog kalema?
Brojni podaci: U = 40 V; U
C
= 150 V.

7.1.39.

7.1.40.

7.1.41.

U ; e
R
1

L
C
R
2

Sl.7.1.39.
U kolu prema slici 7.1.39. odrediti izraze za:
a) krunu uestanost pri rezonansi kola i
b) struju otpornika R
1
pri rezonantnoj uestanosti e
o

Brojni podaci: R
1
= 5 O; R
2
= 6 O; L = 0,3 mH,
C = 250 F; U = 50 V.
Ako je R = 10 O, L = 10 mH i e = 1000 rad/s, prema
slici 7.1.40, koliko iznosi kapacitet kondenzatora C da bi
kolo bilo u rezonansi ?
Na predhodno napunjeni kondenzator ( prekida u poloaju 1 ),
prema slici 7.1.41, vee se kalem ( prekida prebaci u poloej 2 ).
Kroz LC kolo e da tee naizmenina struja, koja e da osciluje
oko sopstvene krune uestanosti. I = f ( e
o
). Izvesti izraz za ovu
krunu uestanost ( Tomsonov obrazac ).
o o
E
C
L
W
C

Sl.7.1.41.
1 2
o
o
U
C
R
L
Sl.7.1.40.

95
7.2.1. Radi ostvarenja antirezonanse ( strujne rezonanse ) treba kalemu iji je termogeni otpor jednak
R
L
= 1 500 O a induktivnost L = 0,85 H paralelno prikljuiti kondenzator. Odrediti kapacitet toga kondenzatora
ako je napon izvora na koji je ovo kolo prikljueno 500 Hz.

7.2.2. Za paralelno oscilatorno kolo treba odrediti sve struje, otpornost kola pri antirezonansi ako je kolo
prikljueno na generator napona U.
Brojni podaci: U = 110 V; C = 400 pF; L = 400 mH i R
L
= 10 O ( otpor kalema ).

7.2.3.

7.2.4.

7.2.5. U kolu kao u predhodnom zadatku efektivna vrednost napona na izvoru je U = 10 V. Odrediti efektivne
vrednosti jaina struja I
R
, I
L
i kapacitet kondenzatora ako je efektivna vrednost ukupne struje I = 10 A.
Otpornik ima otpornost R = 10 O, idealni kalem ima induktivnost L = 50 mH. Frekvencija izvora je f = 50 Hz.

7.2.6.

7.2.7.

7.2.8. Na napon U = 10 V prikljuena je paralelna kombinacija termogenog otpornika R = 100 O,
induktivnost L = 20 mH i kapacitivnost C = 20 nF. Treba odrediti ukupnu struju kola I
o
u sluaju
antirezonanse, frekvenciju f
o
pri kojoj se javlja struja I
o
i struje po granama I
R
, I
L
i I
C
.

Za dato kolo na slici 7.2.3. izraunati vrednosti
elemenata L
1
, C
1
, L
2
kao i ukupnu induktivnost L
i kapacitivnost C prikazanog oscilatornog kola.

Brojni podaci:
antirezonantna frekvencija kola f
o
= 1 200 kHz;
rezonantna frekvencija grane MN f
1o
= 1 750 kHz;
rezonantna frekvencija grane PQ f
2o
= 650 kHz i
C = 220 pF.
R
1

R
2

L
1

L
2

C
1

C
2

o o ~ U
Sl.7.2.3.
N M
- - P Q
- -
R
C
R
L
Sl.7.2.6.
Dokazati da je impedansa kola prikazanog na slici 7.2.6.
nezavisna od frekvencije ako je
C
L
R
2
= .
Kolika je vrednost impedanse kola ako su elementi kola
jednaki: L = 20 mH i C = 100 F.
R L
C
Sl.7.2.7..
Antirezonantno kolo, prema slici 7.2.7., sastoji se od kalema
induktivnosti L = 200 H i omske otpornosti R = 20 O i
kondenzatora promenljive kapacitivnosti vezanog paralelno
sa kalemom. Odrediti kapacitivnost kondenzatora ako je
frekvencija napona na izvoru pri kojem je dolo do
antirezonanse jednaka f
o
= 1 000 kHz.
Termogeni otpornik otpornosti R ,savreni kalem induktivnosti L i
kondenzator kapacitivnosti C vezani su paralelno i prikljueni na
napon izvora U frekvencije f, prema slici 7.2.4.. Odrediti:
a) kompleksnu admitansu kola,
b) rezonantnu frekvenciju kola,
c) izraz za odreivanje ukupne jaine struje I za dato kolo,
d) izraz za jainu struje kola ako doe do antirezonanse.Kolika e
biti ta struja ( vea, manja .. ) u odnosu na struju pod takom c?

o
o
R
C L
U
Sl.7.2.4.

96
7.2.9.

7.2.10. Koliki je pad napona U
o
, prema slici 7.2.9. ( predhodni zadatak ), na paralelnom antirezonantnom
kolu u kojem je L = 100 H, C = 500 pF i R = 1 O, ako kolo uzima iz mree struju I
o
= 0,2 mA ?

7.2.11. Kolo prema slici 7.2.9. ( zadatak 7.2.9. ) prikljueno je na izvor prostoperiodinog napona. Parametri
kola su: R = 200 O, L = 250 H i C = 1 nF. Odrediti:
a) frekvenciju pri kojoj u kolu dolazi do strujne rezonanse ( antirezonanse ) f
o
i admitansu kola u tom
sluaju,
b) Za koju frekvenciju impedansa kola ima kapacitivni karakter ( X
C
> X
L
)?
c) Za koju frekvenciju impedansa kola ima induktivni karakter?

7.2.12. Otpornik R = 100 kO induktivnost L =100 H i kapacitivnost C = 200 pF vezani su paralelno.
Odrediti:
a) kompleksnu admitansu kola pri krunoj uestanosti e = 1,510
6
rad/s
b) rezonantnu frekvenciju kola,
c) faktor dobrote Q.

7.2.13. Paralelna veza otpornika otpornosti R = 10 O, kalema induktivnosti L = 100 H i kondenzatora
kapacitivnosti C = 100 F prikljuena je na izvor napona U = 10e
j0
|V| , promenljive frekvencije.
Odrediti struje pojedinanih grana kao i ukupnu struju za: a) e = 0,8e
o
; b) e = e
o
; c) e = 1,25e
o
.

7.2.14.

7.2.15. Ako u predhodnom zadatku, slika 7.2.14, umesto promenljivog kapaciteta imamo promenljivu
induktivnost, odrediti pri kojoj e induktivnosti doi do strujne rezonanse ( antirezonanse).
Brojni podaci: R
1
= 2 O; R
2
= 5 O; C = 20 F i e
o
= 5 000 rad/s.

7.2.16.

o o
R L
C
U
I
2

I
1

Sl.7.2.9.
Kolika je otpornost paralelnog oscilatornog kola prema
slici 7.2.9, ako je L = 10 F, C = 250 pF i R = 2 O
Za kolo prikazano na slici 7.2.16. izraunati:
a) rezonantnu krunu frekvenciju i
b) antirezonantnu krunu frekvemciju.

Brojni podaci: L
1
= 1 H; L
2
= 2 H; C
1
= 1 F i C
2
= 2 F .
L
1
L
2

C
1

C
3
Sl.7.2.16.
Za kolo prema slici 7.2.14. poznati su parametri kola:
R
1
= 8 O , L = 1,2 mH i R
2
= 8,34 O.
Kondenzator je promenljivog kapaciteta.
Kolika e biti kapacitivnost kondenzatora da bi kolo bilo u strujnoj
rezonansi ( antirezonansi ) ako je kruna frekvencija kolo e
o
= 5 000 rad/s?
R
1
R
2
L C
o
o
Sl.7.2.14.

97
7.2.17.

7.2.18. Kalem otpornosti R i induktivnosti L i kondenzator nepoznatog kapaciteta C, vezani su paralelno i
prikljueni na naizmenini napon uestanosti f. Odrediti kapacitet C tako da ukupna struja kola bude u fazi sa
prikljuenim naponom.
Brojni podaci: R = 5 O; L = 100 mH; f = 50 Hz.

L
i induktivnosti L i kondenzator kapacitivnosti C vezani su paralelno i prikljueni
na naizmenini napon efektivne vrednosti U, poetne faze i promenljive uestanosti f. Odrediti:
a) uestanost f pri kojoj su napon U i ukupna struja I kola u fazi,
b) kompleksne izraze za struje po granama, kao i ukupnu struju kola.
c) Nacrtati fazorski dijagram struja u kolu.
Brojni podaci: L = 1 H; C = 250 nF; R
L
= 400 O; U = 100 V; = 0.

7.2.20.

7.2.21.

7.2.22.

~
+
u
R
1

R
2

X
C
L
i i
2
i
1

Sl.7.2.17.
U kolu prema slici 7.2.17. poznato je:
u = 24 2 sin ( 2 000 t 45 ) V, R
1
= R
2
= 2 O i X
C
= 2 O.
Ako je kolo u antirezonansi ( strujnoj rezonansi ) odrediti
induktivnost kalema L, sve struje u kolu u analitikom izrazu
( i, i
1
i i
2
) i aktivnu snagu kola P.
Dva otpornika R
1
i R
2
, kalem induktivnosti L i kondenzator
kapaciteta C, vezani su prema slici 7.2.20. i prikljueni na napon
efektivne vrednosti U, promenljive uestanosti f. Odrediti:
a) uestanost pri kojoj nastupa antirezonansa,
b) kompleksne izraze za struje u kolu,
c) fazorski dijagram struja.

Brojni podaci: R
1
= 200 O; R
2
= 300 O; L = 20 mH;
C = 2 F; U = 100 V.

R
1
L
R
2

C
o o
+
U
I
I
1

I
2

Sl.7.2.20.
o o
u
L
C
tg |
Sl.7.2.21.
Redna veza kalema induktivnosti L = 100 mH i kondenzatora
kapacitivnosti C = 10 F prikljuena je na naizmenini napon
u = 200 cos 10
3
t |V|, prema slici 7.2.21.
Dielektrik kondenzatora je lo, tako da mu je tg | = 0,5.
Odrediti sve napone, struje i snage na svim elementima kola i
nacrtati potpuni fazorski dijagram napona i struja.
Kolo, prikazano na slici 7.2.22, prikljueno je na
naizmenini napon efektivne vrednosti U = 150 V.
Odrediti:
a) sve struje i padove napona u kolu,
b) faktor dobrote kola ( faktor Q ),
c) Nacrtati potpuni fazorski dijagram napona i struja.

Brojni podaci:
R
1
= X
L1
= X
C1
= 50 O; R
2
= X
L2
= X
C2
= 100 O.
o
o
L
1

C
2

C
1

R
1

R
2

L
2

Sl.7.2.22.

98
7.2.23.

7.2.24.

7.2.25.

7.2.26.

7.2.27.

Izraunati rezonantne i antirezonantne uestanosti
za kolo prema slici 7.2.23.
Brojni podaci:
R
1
= R
2
= 2,5 O; L
1
= 20 mH; L
2
= 30 mH;
C
1
= 200 pF; C
2
= 300 pF
L
C
C
o o
Sl.7.2.24.
Na kojim je krunim uestanostima, prema slici 7.2.24:
a) impedansa jednaka nuli,
b) admitansa jednaka nuli ?
o
o
2C
C
2
L

C
2L
Sl.7.2.25.
Odrediti sve krune uestanosti pri kojima je ulazna ( ukupna )
admitansa kola prema slici 7.2.25 jednaka nuli.
Za kolo prikazano na slici 7.2.26. odrediti:
a) krunu uestanost pri kojoj dolazi do antirezonanse
b) efektivne vrednosti struja po granama pri antirezonansi.

+

E
R
g

R
2

C
R
1

L
Sl.7.2.27.
U kolu prikazanom na slici 7.2.27, poznato je:
E = 100 V; R
g
= 50 O; R
1
= 2 O; R
2
= 1 O; i L = 3 H.
Uestanost pri kojoj nastupa antirezonansa u kolu je f
o
= 500 kHz.
Odrediti:
a) nepoznatu kapacitivnost kondenzatora C,
b) aktivnu snagu koju generator daje kolu pri frekvenciji
na kojoj je dolo do antirezonanse u kolu.
R
1
L
1

C
1

R
2
L
2
C
2

o o
A B

Sl.7.2.23.
o
o
R
C L
U;e

Sl.7.2.26.

99
7.2.28.

7.2.29.

7.2.30.

7.2.31. Koja kriva, prikazana na slici 7.2.31, predstavlja zavisnost impedanse paralelnog oscilatornog kola u
funkciji krune uestanosti ( Z = f (e) ), ako je aktivna otpornost jednaka nuli ( R = 0 ). Taan odgovor
zaokruiti i prokomentarisati.

o
o
L L
C
C C
L
U;e

U kolu prikazanom na slici 7.2.28. uestanost
prostoperiodinog napona se moe menjati.
Odrediti:
a) Krunu uestanost pri kojoj u kolu nastaje
rezonansa ( naponska rezonansa )
b) Krunu uestanost pri kojoj u kolu nastaje
antirezonansa ( strujna rezonansa ).
Odrediti kapacitet kondenzatora C pod uslovom da se kolo
prikazano na slici 7.2.29. nalazi u antirezonansi pri krunoj
uestanosti e.

Brojni podaci:
R
1
= 8 O; X
L
= 6 O; R
2
0 8,34 O; e = 5 000 rad/s.
o o
R
1

L
R
2

C
Sl.7.2.30.
R
1
X
L
R
2

X
C
o o
Sl.7.2.29.
Za kolo prikazano na slici 7.2.30, odrediti pri kojoj e
induktivnosti L doi do antirezonanse ( strujne rezonanse ),
ako je kruna frekvencija jednaka e.

Brojni podaci:
R
1
= 2 O; R
2
= 5 O; X
C
= 10 O; e = 5 000 rad/s.
Z
Z Z Z
e e e e
e
o
e
o
e
o
e
o
0 0 0 0
a) b)
c) d)
Sl.7.2.28.

100
8. INDUKTIVNO SPREGNUTA KOLA

Dva kalema, u neposrednoj blizini, pored vlastite induktivnosti raspolau i sa meusobnom induktivnou.
Kako je ova meusobna sprega ostvarena magnetnim poljem ( meusobnom induktivnou ), za ovakvo kolo
kaemo da je induktivno spregnuto kolo. To znai da je usled ove meusobne induktivnosti u svakom od ovih
kalemova dolo do odreene promene energije ( poveava se ili se smanjuje ).

8.1. KOEFICIJENT INDUKTIVNOSTI I MEUSOBNE INDUKTIVNOSTI

Induktivnost kalema je definisana kolinikom sopstvenog fluksa i struje koji ga stvara.
Dale,
I
L
u
= , odnosno
di
d
L
|
=
Iz navedenih izraza fluks u kalemu je jednak: LI = u ( konstantan ) ili Ldi d = | ( promenljivi fluks ).

Uzajamne induktivnosti, koja se jo nazivaju i koeficijentom uzajamne induktivnosti, su meusobno
jednake, pa sledi:

2
21
1
12
m 21 12
I I
L L L
u
=
u
= = = , odnosno
2
21
1
12
m 21 12
di
d
di
d
L L L
|
=
|
= = = ( dinamika induktivnost ).
Uzajamna induktivnost L
m
zavisi od pojedinanih induktivnosti L
1
i L
2
i od koeficijenta sprege k ( poloaja
kontura ). Ona iznosi:

2 1 m
L L k L =
2 1
m
L L
L
k =

8.2. ANALIZA INDUKTIVNO SPREGNUTIH KOLA

Kod induktivno spregnutih kola ( kalemova ), zbog meusobne induktivnosti izmeu kalemova ekvivalentna
induktivnost svakog od tih kalemova se menja ( poveava ili smanjuje ). To znai da se usled toga menja i
induktivni otpor tih kalemova. Induktivnost e se poveati ako se fluksevi kalemova podravaju ( istog smera ), a
smanjuje ako se fluksevi suprostavljaju ( fluksevi suprotnih smerova).
Da bi se znalo da li se fluksevi sabiraju ili oduzimaju pored svakog kalema zvezdicom je obeleen smer
fluksa. Pored smera fluksa bitan je i smer struje. Ako obe struje napajanja ( I
1
i I
2
) istovremene ulaze ili izlaze
u prikljuke kalemova oznaene zvezdicom, fluksevi se sabiraju ( sl 57.a i c ), pa je meusobna induktivnost
pozitivna ( Z
m
= jeL
m
). Ako samo jedna struja ulazi u obeleeni prikljuak kalema ( druga u neobeleeni kraj
kalema ) fluksevi se oduzimaju, meusobna induktivnost negativnaje, pa je Z
m
= jeL
m
( sl.57 b i d ).
Ovi smerovi struja i flukseva, prikazani na sl. 57,omoguuje nam odreivanje ekvivalentne induktivnosti kola.

I
1
Sl.56.
I
2

u
11
u
12
u
21
u
22
Ukupni fluksevi, kao to se vidi na sl.56, jednak je:
za prvu konturu :
2 21 1 1 1
I L I L + = u ,
a za drugu:
1 12 2 2 2
I L I L + = u ,
gde je:
- L
1
I
1
... fluks kojeg stvara prva kontura svojom strujom I
1,

- L
2
I
2
... fluks kojeg stvara druga kontura svojom strujom I
2
,
- L
12
I
1
... deo fluksa prve konture koji prolazi kroz drugu
konturu, a stvara ga struja prve konture,
- L
21
I
2
... deo fluksa druge konture koji prolazi kroz prvu
konturu, a stvara ga struja druge konture.
- - - - - -
- -
I
1
I
2
I
1
I
2
I
1
I
2
I
1
I
2

L
m
L
m
L
m
L
m

Z
m
= jeL
m
Z
m
= jeL
m
Z
m
= jeL
m
Z
m
= jeL
m

a) b) c)
d)
Sl.57.

101

Na osnovu zvezdica vidimo da su fluksevi istog smera ( potpomau se ) pa e ekvivalentna induktivnost po
kalemovima da se povea, a samim tim poveava se i ekvivalentni induktivni otpor po kalemovima.
Primenjujui Kirhofova pravila, za kolo prema sl. 215, slede jednaine, iji broj odgovara broju grana ( struja ):

I
1
= I
2
+ I
3
.. ( 1 )
U R
1
I
1
jX
L1
I
1
jX
m
I
3
R
3
I
3
jX
L2
I
3
jX
m
I
1
= 0 . ( 2 ) prva kontura
R
2
I
2
( jX
C
) I
2
+ jX
L2
I
3
+ jX
m
I
1
+ R
3
I
3
= 0 . ( 3 ) druga kontura.

Reenjem ovih jednaina dobiju se reenja nepoznatih struja I
1
, I
2
i I
3
.
Na isti nain se reavaju i ostala kola, kao i sloena kola, pri emu se mogu primeniti razne metode (konturne
struje, metoda Tevenena ).

Ako napon U podelimo sa strujom I
1
( ukupna struja ) dobije se ekvivalentna impedansa kola, koja iznosi:
e e
1
e
jX R
I
U
Z + = = . Iz ekvivalentne impedanse izrauna se i ekvivalentna induktivnost kola L
e
( X
e
= eL
e
).

Induktivno spregnuto kolo sa jednim izvorom ( bez galvnaske veze )

Kako je struja I
2
nastala usled indukcije ( izmeu kalemova postoji samo magnetna veza nema galvanske
veze ), ova struja, po Lencovom pravilu, e svojim fluksom da se suprostavi fluksu prvog kalema. Dakle,
fluksevi se meusobno oduzimaju, to znai da je rezultantni fluks umanjen, a samim tim je manja i ekvivalentna
induktivnost.
U kompleksnom obliku, za navedeno kolo, induktivni otpor usled uzajamne induktivnosti ( X
m
) se ponaa
suprotno u odnosu na induktivni otpor usled samoindukcije ( X
L
).

Induktivno spregnuta kola sa dva ( i vie ) izvora

o
o
R
1
R
2

R
3

C
L
1
L
2

I
1

I
3

I
2

Sl.58.
-
-
U
+
L
m

I II
Ako su, prema slici 58, poznati svi navedeni
parametri kao i ukupni napon U, struje po granama
odreujemo iz sistema jednaina, iji broj odgovara
broju struja ( nepoznatih ). Jednaine postavljamo na
osnovu Kirhofovih pravila, vodei rauna da se one
moraju pisati u kompleksnom broju.
Reaktivni otpori kalemova i kondenzatora iznose:
X
L1
= eL
1
; X
L2
= eL
2
; X
C
= 1/eC i X
m
= eL
m
.
C
1
C
2

R
1
R
2

I
1

o
o
L
2

U I
2

L
m

L
1

+
Sl.59.
Za kolo prema slici 59, sledi sistem jednaina, koristei drugo
Kirhofovo pravilo:
U I
1
R
1
I
1
jX
L1
+ I
2
jX
m
+ I
2
jX
C
= 0 i
0 + I
2
R
2
+ I
2
jX
L2
I
1
jX
m
I
1
jX
C
= 0.

Navedene jednaine se mogu predstaviti i u sledeem obliku:
U = I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
U = I
1
( R
1
+ jX
L
jX
C
) I
2
jX
m
.
0 = I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
0 = I
2
( R
2
jX
C
) I
1
jX
m
;
gde je Z
m
= jX
m
= jeL
m
.
+
E
1

+
E
2

R
1
R
2

L
1

L
2

L
m

C
1
C
2

-
-
I
2

I
1

Sl.60.
Prema slici 60, koristei drugo Kirhofovo pravilo, slede
dve jednaine sa dve nepoznate ( nepoznate I
1
i I
2
).
Kako se fluksevi kalemova meusobno jedan drugom
suprostavljaju, sledi da e induktivni otpor po kalemovima
da se smanji.Na osnovu navedenog nastaju jednaine:
E
1
= I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
E
1
= I
1
( R
1
+ jX
L1
jX
C2
) I
2
jX
m

E
2
= I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
E
2
= I
2
( R
2
+ jX
L2
jX
C2
) I
1
jX
m

gde je Z
m
= jX
m
= jeL
m

102
ZADACI:

8.1.

8.2.

8.3.

8.4.

8.5.

o
o
R
1

L
1

R
2
L
2

I U:e
-
-
Sl.8.2.
Izraunati ulaznu ( ekvivalentnu ) impedansu kola prema
slici 8.2, ako su poznati sledei podaci:
U = U = 10 V; e = 2 000 rad/s; R
1
= 15 O; R
2
= 25 O;
L
1
= 5 mH; L
2
= 7 mH i k = 0,676.
+
U;f
C
1
C
2

R
1
R
2

L
1
L
2

-
-
k
Sl.8.1.
Na slici 8.1, prikazana su dva induktivno spregnuta
kola prostoperiodine naizmenine struje.
a) Napisati kompleksne jednaine po Kirhofovim
pravilima za data spregnuta kola.
b) Odrediti kompleksne izraze za struje spregnutih
kola.
c) Odrediti izraz za kompleksnu ulaznu impedansu
spregnutih kola ( sa primarne strane ).
Izraunati aktivnu snagu prijemnika u induktivno
spregnutom kolu prostoperiodine struje, prikazanom na
slici 8.3.

Brojni podaci:
E = 10 V; eL = 1 O; k = 1; i Z
P
= ( 1 j1 ) O.
L
1

L
2

I
S
~ E
- -
k
+
Sl.8.4.
U induktivno spregnutom kolu prostoperiodine
naizmenine struje prikazanom na slici 8.4. poznato je:
I
S
= 0,2 A; eL
1
= 20 O; eL
2
= 50 O i E = j10 V.
Izraunati efektivnu vrednost napona idealnog strujnog
generatora.
o
o
L
L
L
-
-
k
L
e

Sl.8.5.
Izraunati ekvivalentnu induktivnost induktivno
spregnutog kola, prikazanog na slici 8.5, ako je
L = 1 mH i k = 1.
~ E
+
L
L
k
-
-
Z
P
Sl.8.3.

103

8.6.

8.7.

8.8.

8.9.

8.10.

-
-
k
I
S
L L L
Sl.8.9.
Za induktivno spregnuto kolo prema slici 8.9.
izraunati prividnu snagu koju daje strujni generator.

Brojni podaci: I
S
= 0,2 A; eL = 20 O i k = 1.

Izraunati ekvivalentnu induktivnost mree kalemova
prema slici 8.10.

o
o
L
1

L
2

U
-
-
U
2

k
Sl.8.6.
Efektivna vrednost napona na koji je prikljuena redna veza
induktivno spregnutih kalemova, na slici 8.6, je U = 10 V, a
kruna uestanost e = 10
4
rad/s. Pri ovoj uestanosti reaktanse
kalemopva iznose X
L1
= 100 O i X
L2
= 64 O. Koeficijent
sprege je k = 1.
Kolika je efektivna vrednost napona na drugom kalemu U
2
?
o
o
- -
k =1
Sl.8.7.
Izraunati ekvivalentnu induktivnost paralelne veze dva
induktivno spregnuta kalema prikazana na slici 8.7.
L
L
o o
Sl.8.8.
-
-
1 2
k
Odrediti ekvivalentnu induktivnost izmeu taaka 1 i 2
za induktivno spregnuto kolo ( mreu ) prikazano na sl. 8.8.

Brojni podaci: L = 4 mH; k = 0,5.
o
o
L
e

L
L L
-
-
k =1
Sl.8.10.
I
1

I
2

104
8.11.

8.12.

8.13.

8.14.

8.15.

o
o
L
1
L
2

C
2
C
1

-
-
I
I
1
I
2

U
+
L
m

Sl.8.13.
Odrediti ulaznu impedansu za induktivno spregnuto kolo
prostoperiodine struje prikazanog na slici 8.13.

Brojni podaci:
eL
1
= eL
2
= 5 O; 1/eC
1
= 10 O; 1/eC
2
= 3 O i k = 0,2.
U kolu prema slici 8.14. treba odrediti struje I, I
1
i I
2
, kao i pad
napona U
Z
na impedansi Z:

Brojni podaci:
eL
1
= 3 O; eL
2
= 9 O; eL
m
= 1 O; Z = j16 O i U = 100 V.
U kolu prema slici 8.15. odrediti struje I, I
1
i I
2
, kao i
pad napona U
Z
na impedansi Z.

Brojni podaci:
U = 700 V; Z = ( 40 j85 ) O; eL
1
= 15 O; eL
2
= 45O;
eL
m
= 5 O i R
1
= 50O.
Izraunati ekvivalentnu induktivnost mree kalemova
prema slici 8.11.

-
-
o
o
L
L L
L
k =1
Sl.8.11.
Dva kalema induktivnosti L
1
= 4 mH i L
2
= 1 mH i
koeficijenta sprege k = 1, prikazana na slici 8.12, treba
vezati na red tako da ekvivalentna induktivnost bude
a) maksimalna, i b) minimalna.
Nacrtati te dve veze i izraunati kolika je ekvivalentna
induktivnost u oba sluaja.

o o o o
A B D C
L
1
L
2

- -
k
Sl.8.12.
+
U Z
eL
2
eL
1
-
-
Sl.8.14.
~
I
I
1

I
2

~
+
U
eL
1

eL
2

- A
-
R
1

Z
B
Sl.8.15.
I
1

I
2

I

105
8.16.

8.17.

8.18.

8.19.

8.20.

I
1

+
U
R
1
R
2

C
1
C
2

L
1
L
2
I
2

-
-
L
m

Sl.8.17.
Na slici 8.17. su data dva induktivno spregnuta kola.
Poznati su sledei parametri:
X
L1
= 13,5 O; X
L2
= 15 O; X
m
= eL
m
= 5 O; R
1
= 8,5 O;
R
2
= 5 O; X
C2
= 10 O i kompleksna prividna snaga
generatora S = 2 200 VA.
Odrediti:
a) reaktansu X
C2

b) komlesni napon izvora U.
U kolu prema slici 8.16. odrediti struje I, I
1
i I
2
.

Brojni podaci:
U = 204 V; R
1
= 2 O; R
2
= 2 O; R
3
= 31,5 O; eL
1
= 8 O;
eL
2
= 16 O; eL
m
= 4 O i 1/eC = 34,5 O.
Za spregnuto kolo prikazano na slici 8.18. odrediti
struje i ulaznu impedansu i nacrtati kompletan fazorski
dijagram struja i napona.

Brojni podaci:
R
1
= R
2
= 1 O; X
L1
= X
L2
= 2 O; k = 0,5 i U = 10 V.
o
o
U
R
1

L
2
L
1

k
C
R
2

I
1

I
2

Sl.8.19.
Kroz drugi kalem spregnutog kola, prikazanog na slici 8.19,
protie kompleksna struja efektivne vrednosti I
2
= 2 A. Odrediti
struju I
1
koja protie kroz prvi kalem, ukupni napon U na koji je
kolo prikljueno i nacrtati kompletan fazorski dijagram napona i
struja.

Brojni podaci:
eL
1
= eL
2
= 5 O; R
1
= 2 O; R
2
= 3 O; 1/eC = 2 O i k = 0,6.
~ E
1

+
C
L
1
L
2

- -
k
~ E
2

+
Sl.8.20.
Dva kola, sa generatorima elektromotornih sila E
1
i E
2
su
induktivno spregnuta, kao na slici 8.20. Ako je koeficijent
sprege k = 0,5 , odrediti:
a) aktivnu i reaktivnu snagu oba generatora,
b) Nacrtati potpuni fazorski dijagram napona i struja.

Brojni podaci:
E
1
= 10e
jt
V; E
2
= 10e
jt/2
V; X
L1
= X
L2
= 2 O; X
C
= 3 O.
+
U
eL
1

eL
2

R
2

R
1

~
R
3

1/eC
I

I
1

I
2

Sl.8.16.
-
-
L
2

L
1

R
2

U
o
o
k
Sl.8.18.
R
1

106
8.21.

8.22.

8.23.

8.24.

Za induktivno spregnuto, kolo prikazano na slici 8.21, odrediti
sve struje u kolu.

Brojni podaci:
X
L1
= X
L2
= 2 O; X
C1
= 2 O; R = 1 O; k = 0,5; E = 10 V.
Na slici 8.22. prikazana su dva induktivno spregnuta
kola prostoperiodine naizmenine struje. Odrediti:
a) ulaznu impedansu kola,
b) kompleksnu snagu kola.

Brojni podaci:
R
1
= 6 O; X
L1
= 10 O, X
C1
= 20 O; R
2
= 4 O;
X
L2
= 15 O; X
C2
= 20 O; k = 0,3; U = 100 V.
+
U

C
1
C
2

R
1
R
2

L
1
L
2

-
-
k
Sl.8.22.
Za dato kolo ( dvopol ), prikazano na slici 8.23, odrediti
vrednost kapacitivne reaktanse X
C2
tako da ulazna
impedansa bude jednaka Z
ul
= j 7 |O|.

Brojni podaci:
eL
1
= eL
2
= 5 O; k = 0,2
o
o
Z
ul
L
1
L
2

2C
2

2C
2

Sl.8.23.
k
-
-
~ E
L
1
L
2

C
1
C
2

Sl.8.24.
R
L
m

Za dato kolo, na slici 8.24, odrediti pri kojem e
koeficijentu meusobne induktivnosti struja generatora
biti jednaka nuli, ako je struja drugog kola ( sekundarnog )
jednaka I
2
= j2 A.

Brojni podaci:
eL
1
= eL
2
= 2 O; 1/eC
1
= 1/eC
2
= 1 O; R = 1 O; E = 1 V.
o
o
E
L
1
L
2

C R
- -
k
Sl.8.21.

107
8.25.

8.26.

8.27.

8.28.

Za induktivno spregnuta dva kola, prikazana na sl.8.27,
odrediti:
a) kompleksne struje paralelno vezanih grana,
b) kompleksni napon na krajevima strujnog generatora i
c) kompleksnu ulaznu impedansu kola.
U kolu prostoperiodine struje prikazanom na sl.8.28 poznato je:
U = 13 V; R
1
= 20 O; eL
1
= 40 O; R
2
= 20 O; eL
2
= 60 O i
eL
m
= 40 O.
a) Odrediti kompleksne izraze za struje svih grana kola i
b) Nacrtati fazorski dijagram napona i struja datog kola.
R
1

R
2

o
o
U;f
L
1
L
2

-
-
(-)
Sl.8.25.
Induktivno spregnuto kolo prema slici 8.25. prikljueno je na
napon efektivne vrednosti U = 100 V, uestanosti f = 50 Hz.
Kada su kalemovi povezani u istom smeru ( fluksevi se sabiraju )
izmerena je struja efektivne vrednosti I
1
= 2 A, pri emu je
aktivna snaga kola jednaka P
1
= 100 W. Kada se jedan kalem
( drugi ) kontra spoji merena struja je jednaka I
2
= 2,5 A.
Odrediti R
2
, L
2
, L
m
( M ) i k.

Brojni podaci: R
1
= 10 O; L
1
= 50 mH.
o
o
U
X
L1
X
L2
X
C1
X
C2
I
3

I
2

I
1

-
-
X
m
Sl.8.26.
U induktivno spregnutom kolu, prema slici 8.26,
odrediti reaktansu X
C2
.

Brojni podaci:
U = j10 V; I
2
= 4 A; X
m
= 1 O; X
L1
= X
L2
= 2 O;
X
C1
= 1 O.
I;e - -
R
1

R
2

I
1
I
2

-
-
A
B
k
L
1
L
2

Sl.8.27.
o
o
U;e
R
1
R
2

L
1
L
2

- -
L
m

I
1
I
2
I
+
Sl.8.28.

108
8.29.

8.30.

8.31.

8.32.

8.33.

+
U;e
R
1 L
1

R
2 L
2
- -
- 3
- -
2
5
1
4
-
-
|
\
L
m

Sl.8.29.
Za kolo prikazano na slici 8.29. odrediti:
a) kompleksni izraz za struju u kolu,
b) kompleksne izraze za napone na krajevima svih
elemenata u kolu i
c) nacrtati fazorski dijagram napona.

Brojni podaci: U = 16 V; e = 10
4
rad/s; R
1
= 10 O;
R
2
= 30 O; L
1
= 4 mH; L
2
= 6 mH i L
m
= 3 mH.
Za kolo prostoperiodine struje prema slici 8.30. odrediti:
a) kompleksne struje,
b) kompleksne napone na svim elementima kola i
c) nacrtati fazorski dijagra napona i struja.

Brojni podaci: U = 24 V; X
L
= 40 O; R = 10 O; k = 0,5.
L
1

L
2

- -
I
S
+
E
k
Sl.8.31.
Za kolo prostoperiodine struje, prikazano na slici 8.31,
odrediti:
a) efektivnu vrednost struje naponskog generatora i
b) efektivnu vrednost napona na krajevima strujnog
generatora.

Brojni podaci:
E = j 5 V; I
g
= 0,2 A; X
L1
= 20 O; X
L2
= 50 O; X
m
= 10 O.

I
S
R
1

R
2

L
2
L
1

L
m

Sl.8.32.
Za induktivno spregnuto kolo, prikazano na slici 8.32.
poznato je: i
S
= \2 sin 10
3
t |A|; R
1
= R
2
= 10 O;
X
L1
= X
L2
= 10 O; X
C2
= 10 O i k = 0,6.

Odrediti:
a) meusobnu induktivnost ovih kola u oba sluaja i
b) napon strujnog generatora U
S
i prividnu snagu koju
daje strujni generator S

C
2

o
o
U
+
-
-
L
1

L
2

I
1

I
2

L
m

Sl.8.33.
Dva induktivno spregnuta kalema induktivnosti L
1
i L
2

vezana su na red, kao na slici 8.33 . Koeficijent sprege je k.
Kalem induktivnosti L
2
je kratko spojen. Nai ekvivalentnu
induktivnost kola ( ulazna induktivnost ).

Brojni podaci: L
1
= 500 mH; k = 0,5.
o
o
U
+

-
L
I
L
R
I
1

I
2
-
L
m

-
-
3
2 1
Sl.8.30.

109
8.34.

8.35.

8.36.

8.37.

Za kolo prostoperiodine struje, prikazanog na slici 8.36,
odrediti kompleksnu impedansu Z tako da struja otpornika
R
2
bude jednaka nuli.

Brojni podaci:
L
1
= 9 mH; L
2
= 4 mH; k = 0,5; e = 10
3
rad/s
o
o
U;f L
1
C L
2

-
- k
Sl. 8.37.
+
Odrediti izraz za kompleksnu admitansu kola
prostoperiodine struje prikazanog na slici 8.37.
Kolika je kruna uestanost antirezonanse u ovom sluaju?
o
o
L
1

L
2

C
-
-
I
1

U
+
k
Sl. 8.35.
Na slici 8.35. prikazano je prostoperiodino kolo
naizmenine struje.
Kolika je kompleksna ulazna impedansa kola?

Brojni podaci:
L
1
= 9 mH; L
2
= 4 mH; k = 4; C = 5 F; e = 10
4
rad/s.
Za kolo prikazano na slici 8.34. odrediti ulaznu impedansu
induktivno spregnutog kola

Brojni podaci:
eL
1
= eL
2
= 2 O; eL
m
= 1 O; Z
3
= j3 O.
o
o
U
-
-
L
1

L
2

I
3

I
1

I
2
Z
3

Sl.8.34.
o
o
U;f
+
R
1
R
2

L
1
L
2

I
1
I
I
2

- - L
m

Sl. 8.36.

110
8.38.

8.39.

o o
U;e
L
2

L
1

-
-
C
L
m
+
Sl. 8.38.
Odrediti izraz za krunu uestanost, za kolo prikazano na
sl. 8.38, pri kojoj e doi do pojave antirezonanse ( strujne
rezonanse ).
Z
1
Z
2

L
1
L
2

I
1
I
2

- -
~ E
+
Sl. 8.39.
Izraunati jainu struje u obe konture induktivno
spregnutih kola prema slici 8.39.

Brojni podaci:
E = 1 V; Z
1
= ( 10 j5 ) O; L
1
= 2 mH; L
2
= 5 mH;
Z
2
= ( 5 + j5 ) O; f = 1 kHz; L
m
= 3 mH, ( L
m
se najee
obeleava sa M ).
L
m

111
9. MOSTOVI ZA NAIZMENINU STRUJU

Mostovi za naizmeninu struju su analogni mostovima za jednosmernu struju. Razlika je u tome to je
otpornost kod jednosmernih mostova zamenjena impedansom kod naizmeninih mostova .
Most za naizmeninu struju, kao i za jednosmernu, se sastoji od etiri grane i dve dijagonale. U granama
mosta se vezane impedanse, u jednoj dijagonali mosta je prikljuen izvor, dok je u drugoj dijagonali indikator
nule ( naizmenini galvanometar ). Elektrina ema naizmeninog mosta je prikazana na slici 61.

( R
1
+ jX
1
)( R
4
+ jX
4
) = ( R
2
+ jX
2
)( R
3
+ jX
3
)
R
1
R
4
+ jR
1
X
4
+ jR
4
X
1
X
1
X
4
= R
2
R
3
+ jR
2
X
3
+ jR
3
X
2
X
2
X
3

Izjednaavanjem realnih, kao i imaginarnih delova kompleksne jednaine, nastaju sledee dve jednaine, koje
ujedno i preddsravljaju uslov ravnotee mosta:
R
1
R
4
X
1
X
4
= R
2
R
3
X
2
X
3
( 1 )
R
1
X
4
+ R
4
X
1
= R
2
X
3
+ R
3
X
2
( 2 )

Kako obe jednaine moraju biti zadovoljene, da bi most bio u ravnotei, tada se dovoenje mosta u ravnotei
izvodi sa dva promenljiva otpora ( najee je jedan aktivan a drugi reaktivan ). Jedan otpornik sreuje jednu
jednainu a drugi drugu. Promene moraju biti postepene i naizmenine sve dok indikator nule ne pokae nulu.
Ovi mostovi se koriste za merenje induktivnosti, kapacitivnostii frekvencije ( svih parametara koji se nalaze u
impedansi ), i to kod onih merenja gde se trai vea preciznost. Termogena otpornost se moe izmeriti mostom
za jednosmernu struju, koji je znatno jednostavniji za dovoenje mosta u ravnoteu, pa se on kod naizmeninog
mosta tretira kao usputna pojava ( uz navedene parametre moe se izmeriti i termogena otpornost ).
Za razliita meranja razliite su i varijante mosta koji imaju i razliite nazive. Najpoznatiji mostovi za
naizmeninu struju su: Maksvelov i Maksvel Vinov ( za induktivnost ), Vinov i eringov ( za kapacitet ) ,
rezonantni i Vin Robinsonov most ( za frekvenciju ), itd.

Pri reavanju zadataka kod mostova treba imati u vidu to da su mogue samo dve varijante:
1) most nije u ravnotei i
2) most je u ravnotei.
Kod prve varijante ako indikator nule ima neku otpornost ( ili je umesto njega peta impedansa ) tada su
impedanse vezane u trougao, odnosno zvezdu, pa se reenje zadatka trai metodom transformacije, ili pak
pomou sloenih kola ( metoda Tevenena ). Ova varijanta zbog kompleksnog rauna je dosta sloena.
Druga varijanta je znatno jednostavnija. U ovom sluaju ( most u ravnotei ) take C i D su na istom
potencijalu ( sl. 61 ), pa se indikator nule, kao i svaka impedansa koja se nae umesto njega moe izbaciti iz
kola. Na isti nain umesto indikatora nule moe se uzeti i kratka veza. Na ovaj nain lako se reava ukupna
impedansa kola, samim tim i struja u kolu. Pri ovom proraunu koristiti se i jednaina koja je ujedno i uslov
ravnotee mosta.

Primena metode mostova je vrlo velika u mernoj tehnici, a
naroito kod najpreciznijih merenja. To su tzv. nulte metode,
iji se princip rada svodi na ravnoteu mosta ( u jednoj
dijagonali struja je jednaka nuli ). To e se dogoditi kada su
take C i D, prema slici 257, na istom potencijalu, Uslov
ravnotee mosto je, po analogiji na jednosmerni most, kada je:

4
3
2
1
Z
Z
Z
Z
= Z
1
Z
4
= Z
2
Z
3.

Ako pretpostavimo da impedanse sadre aktivnu i reaktivnu
otpornost, tada je njihov kompleksni izraz jednak:
Z
1
= R
1
+ jX
1
; Z
2
= R
2
+ jX
2
; Z
3
= R
3
+ jX
3
i Z
4
= R
4
+ jX
4
.

N
~
U
Z
1
Z
2

Z
3
Z
4

- A - B
-
D
-
C
Sl.61.

112
ZADACI:

9.1.

9.2.

9.3.

9.4.

Za naizmenini most prikazan na slici 9.2.
uspostavljena je ravnotea mosta sa sledeim
vrednostima elemenata: R
1
= 10 O; R
2
= 50 O;
R
3
= 2 O; L
3
= 0,2 H; U = 100 V i f = 50 Hz.
Odrediti:
a) vrednosti elemenata R
4
i L
4
i
b) ukupnu struju kola.
- - -
-
R
1
R
2

R
3

C
A
o
L
3
R
4
L
2

B
o
U; f
D
Sl.9.2.
R
1
R
2

R
3

R
4

C
3

C
4

U; f
o o
- - -
-
A
C
D
B
Sl.9.3.
Za naizmenini most ( Vin Robinsonov most ),
prikazan na slici 9.3, uspostavljena je ravnotea
mosta. Odrediti:
a) uestanost izvora,
b) struje tree i etvrte grane i
c) snagu na otporniku R
3
.

Brojni podaci:
R
1
= 160 O; R
2
= R
3
= R
4
= 80 O; C
3
= C
4
= 4 F;
U = 240 V.
Za naizmenini most, prema slici 9.4, uspostavlja se
ravnotea mosta promenom otpornika R
2
i kondenzatora
kapaciteta C
2
. Ako je most u ravnotei pri R
2
= 100 O i
C = 1 F, odrediti:
a) induktivnost L
3
i otpornost realnog kalema R
3
,
b) struja u instrumentu ( indikatoru nule ) ako nakon
ravnotee mosta zamenimo treu i etvrtu granu
mosta.

Brojni podaci: R
1
= 10 O; R
4
= R
5
= 20 O; U = 220 V;
f = 50 Hz.
- - -
-
R
1

R
2

R
3
;L
3

A
C
D
C
2

R
4

B
U; f
Sl.9.4.
R
5

Naizmenini Vitstonov most, prema slici 9.1, je
uravnoteen. Odrediti:
a) nepoznata impedansa Z
1

b) sve struje u mostu.

Brojni podaci:
Z
2
= 5 O; Z
3
= 2 O i Z
4
= j40 O; Z
5
= j10 O;
E = 100 V.
~
E
Sl.9.1.
Z
1
Z
2

Z
5

Z
3
Z
4

I
I
1
I
2

I
5

I
4
I
3

113
9.5.

9.6.

9.7.

9.8.

~
E; f
Sl.9.5.
R
1
R
2

R
3
R
4
L
4

C
4

Za most, prema slici 9.5, uspostavljena je ravnotea pri
sledeim vrednostima elemenata:
R
1
= 300 O; R
2
= 150 O; R
3
= 10 O; C = 400 pF;
L = 25 mH.
Kolika je nepoznata otpornost R
4
i frekvenciju izvora f ?
Z
1
R
2

R
3
R
4

L
4

U; f o o
Sl.9.6.
Za uravnoteeni most, prema slici 9.6, odrediti
parametre impedanse Z
1
.
Ako je napon izvora U = 100 V, odrediti ukupnu
struju.

Brojni podaci:
R
2
= 6 O; R
3
= R
4
= 2 O; L
4
= 10 mH;
U = 100 V; f = 50 Hz.
Za dati most, prema sl. 9.7, odrediti ukupnu struju I.
Zadatak reiti metodom transformacije.
Brojni podaci:
R
1
= 5 O; R
2
= 2,2 O; eL
2
= 6 O; eL
3
= 3 O;
R
4
= 6 O; 1/eC
4
= 6 O; 1/eC
5
= 3 O; U = 53,64 V.
R
1
R
2
L
2
C
D
L
3
R
4

C
4

~
U
Sl.9.7.
C
5

- - B
A
I
~
Sl.9.8.
A
B
R
x

L
x

R
3
R
4

R
1
R
2

R
L
Vitstonov most za naizmeninu struju, prema slici 9.8,
dovesti u ravnoteu ( podeavanjem dvaju klizaa. Zato? ).
Odrediti vrednosti elemenata: R
1
, R
2
, R
3
i R
4
, kada je
uspostavljena ravnotea mosta..

Brojni podaci:
eL
x
= 30 O; R
x
= 10 O; eL = 20 O; R = 10 O;
R
3
+ R
4
= 30 O; R
1
+ R
2
= 100 O.

114

9.9.

9.10.

9.11.

9.12. Odrediti izraze za nepoznatu induktivnost L
x
i otpornost R
x
, za predhodni zadatak ( sl.9.11 ) uz
pretpostavku da su R
1
i C
1
umesto paralelne veze, redno vezani.

9.13. Za naizmenini most prema slici 9.10, ( zadatak 9.10. ) odrediti izraze po kojima se odreuje
induktivnost L i otpornost R
1
realnog kalema. Objasniti kako se postie ravnotea mosta? Koji od poznatih
elemenata traba da je promenljiv i koliko ih je da bi se most najlake doveo u ravnoteu ?

~
R
C
C
R
R
3
R
4

Sl.9.9.
Odrediti pri kojoj e krunoj uestanosti e
naizmenini most ( Vin Robinsonov ), prema slici 9.9,
biti u ravnotei.

Brojni podaci:
R = 10 kO; C = 100 nF; R
3
= 500 O; R
4
= 250 O.
~
R
1
R
2
L
x

C
4

R
4

R
3

Sl.9.10.
Odrediti nepoznatu induktivnost L
x
, ako je naizmenini
most ( Maksvel Vinov ), prema slici 9.10, uravnoteen.

Brojni podaci:
R
1
= 500 O; R
2
= 400 O; R
3
= 5 000 O; R
4
= 4 000 O;
C = 10 nF.
C
1

R
1

R
2

R
3
L
x
R
x

~
E; e
Sl.9.11.
0
Odrediti izraze po kojima se rauna nepoznata
induktivnost L
x
i otpornost R
x
, za naizmenini most
prema slici 9.11.

115
9.14.

9.15.

C
x

R
2
R
x

C
3

R
4

C
4

~
U
Sl.9.14.
Naizmenini most ( eringov ), prema slici 9.14,
koristi se za merenje kapacitivnosti C
x
i redne
otpornosti R
x
. Izvesti izraze po kojima se odreuje
traena kapacitivnost i otpornost ako se pretpostavi
da su preostali podaci sa slike poznati. Koja od dva
elemenata u mostu treba da budu promenljiva
( najbolja varijanat ) ? Da li nepoznata kapacitivnost
C
x
zavisi od uestanosti ?
Za naizmenini Vitstonov most, koji se koristi za
merenje induktivnosti ( Hejov most ), prema slici
9.15, iz uslova za ravnoteu mosta izvesti izraze za
nepoznatu induktivnost L
X
i otpornost R
X
. Svi
preostali parametri prikazani na slici se smatraju
poznatim.
U; e
L
X
R
X
R
2

R
3
R
4

C
4

Sl.9.15.

116
10. SLOENA ELEKTRINA KOLA

10.1. DEFINICIJA ELEKTRINIH KOLA

Kola jednosmerne i kola naizmenine struje se razlikuju samo po vrsti otpora i izvoru napajanja, te je definicija
elektrinih kola ista za naizmeninu i za jednosmernu struju. U koloma naizmenine struje kao ekvivalentna
otpornost koristi se impedansa Z, dok je u kolima jednosmerne struje prisutan samo otpornik R ( koji odgovara
aktivnom otporu u kolu naizmenine struje ). Zbog toga e sledee definicije da se odnose na naizmenina kola,
to e biti naglaeno sa impedansom, kao i na jednosmerna kola , to e biti naglaeno otpornikom navedenim u
zagradi.

Prosta kola su ona kola koja sadre impedanse ( otpornike ) u rednoj i paralelnoj vezi, prikljuene na izvor
napajanja ( ako je vie izvora oni su u rednoj vezi ).
Ovakva kola se reavaju Omovim zakonom, gde se umesto navedenih impedansi (otpornika ) trai
ekvivalentna impedansa ( otpornost ).

Sloena kola su ona kola koja u paralelnim granama pored impedanse ( otpornika ) sadre i izvor napajanja.
Ako je sloeno kolo vrlo veliko ( veliki broj kontura ), vizuelno izgleda na mreu ( veliki broj malih polja), pa se
zbog toga za ova kolo esto koristi termin elektrina mrea. Ako mrea sadri zamo impedanse ( otpornike )
naziva se pasivnom elektrinom mreom, a ako sadri i generatore ( naponske ili strujne ) naziva se aktivnom
elektrinom mreom.

vor je mesto u kolu gde se spajaju tri ili vie grana ( provodnika ).

Grana je elemenat ili redna veza elemenata spojena izmeu dva vora.

Kontura je bilo koji zatvoreni put od elemenata ( otpori, izvori ) i provodnika u elektrinom kolu. Sloeno
kolo moe da sadri vrlo veliki broj zatvorenih kontura. Kontura moe da sadri nezavisnu i zajedniku granu.
Nezavisna grana je ona grana koja pripada samo jednoj konturu, a zavisna grana ( zajednika ) je ona grana
koja pripada veem broju kontura ( dve ili vie ).

Graf je elektrina ema kola u kojoj su izostavljeni elementi kola. Graf sadri linije i vorove pomou kojih
se predstavlja geometrijska struktura elektrine eme. Umesto impedansi ( otpornika ) i izvora u emi su ucrtane
linije, na osnovu kojih se uproeno vide sve konture. Na osnovu grafa mogu se piostaviti sve jednaine, po svim
metodama, a samim tim i jednostavnije doi do reenja zadatka.

10.2. METODE ZA REAVANJE SLOENIH KOLA

Za reavanje sloenih naizmeninih kola ( mrea ) koriste se sledee metode:
10.2.1. Metoda Kirhofovih pravila;
10.2.2. Metoda konturnih struja;
10.2.3. Metoda zajednikog napona;
10.2.4. Metoda superpozicije;
10.2.5. Metoda Tevenena ( ekvivalentni naponski generator );
10.2.6. Metoda Nortona ( ekvivalentni strujni generator ).

Sve metode za reavanje mrea ( sloenih kola ) jednosmerne struje opisane u Osnovama elektrotehnike I
mogu se u istom obliku primeniti i pri reavanju mrea naizmenine struje. Jedina je razlika to se sve veliine u
naizmeninim mreama moraju izraziti u kompleksnom raunu, ili pak vektorski. Kako je kompleksni raun u
sistemu vie jednaina vrlo sloen, kod naizmeninih sloenih kola je vrlo bitno da se odabere prava metoda
( najjednostavnija ), kako bi i lake reili zadatak. To znai da je u kolima naizmenine struje, za razliku od
jednosmerne, presudni cilj da je broj sistema jednaina to manji. Zbog navedenih razloga kod naizmeninih
mrea najee se koriste sledee metode: Metoda konturnih struja, metoda Tevenena, metoda zajednikog
napona. Koja e se metoda primeniti zavisi od vie faktora ( broj kontura, broj traenih nepoznatih veliina,
poznavanje date metode, itd. ).

Sva upustva za metode reavanja sloenih kola se nalaze u prvoj zbirci ( ZBIRKA IZ OSNOVA
ELEKTROTEHNIKE I ).

117
ZADACI :

10.1.1.

10.1.2.

10.1.3.

10.1.4.

Z
1

Z
3

Z
2

~ E
1
~ E
2

+ +
Sl.10.1.1.
-
-
B
A
Koristei metodu Kirhofovih pravila odrediti struje
po granama, prema slici 10.1.1; ako je dato:
E
1
= 100 V; E
2
= j100 V; Z
1
= j2 O; Z
2
= j5 O
i Z
3
= 5 O.
~ E
1
~ E
2

+ +
Z
1

Z
3

Z
2

Sl.10.1.2.
Za kolo prema slici 10.1.2. odrediti sve struje u
granama.
Zadatak reiti metodom Kirhofovih pravila.

Brojni podaci:
E
1
= 100 V; E
2
= j50 V; Z
1
= Z
2
= ( 1 + j4 ) O;
Z
3
= j3 O.
+
~ E
1
~ E
2
+
Z
1
Z
2

Z
3

Z
4

I
1

I
3

I
2

Sl.10.1.3..
Metodom Kirhofovih pravila odrediti struje po granama, za
prostoperiodino sloeno kolo prema slici 10.1.3.

Brojni podaci:
Z
1
= ( 2 +j2 ) O; Z
2
= j2 O; Z
3
= ( 4 + j3 ) O; Z
4
= j3 O;
e
1
= 14,1 sin ( et t/4 ) V; E
1
= E
2
i e
2
prednjai e
1
za t/2.
Z
1

Z
2

~ E
+
I
S

Sl.10.1.4.
Za prostoperiodino sloeno kolo, prema slici 10.1.4;
odrediti:
a) sve struje po granama,
b) aktivnu snagu strujnog i naponskog generatora.

Brojni podaci:
I
S
= ( 0,7 + j1,4 ) A; E = ( 15 + j5 ) V; Z
1
= ( 10 j30 ) O i
Z
2
= ( 30 + j20 ) O.

118
10.1.5.

10.1.6.

10.1.7.

10.1.8.

Z
3

~ E
1

+
Z
1
Z
2

~ E
2

+
I
3

-
-
B
A
Sl.10.1.5.
.
U kolu prikazanom na slici 10.1.5, odrediti:
a) efektivnu vrednost struje I
3
u prijemniku impedanse Z
3
i
b) faznu razliku izmeu ems E
2
i struje I
3
.

Brojni podaci:
Z
1
= ( 30 + j30 ) O; Z
2
= 50 O; Z
3
= ( 20 + j100 ) O;
E
1
= ( 100 j100 ) V; E
2
= ( 100 + j100 ) V;
R
~ E
1

L
2

R
C
2

L
3

~ E
2
I
S

+ +
I
1
I
2

Sl.10.1.6.
Za kolo prikazano na sl. 10.1.6 odrediti kompleksne jaine struja
I
1
i I
2
, kao i kompleksne snage svih impedansi i svih generatora.

Brojni podaci:
R = 10 O; L
2
= L
3
= 31,83 mH; C
2
= 159,16 F; f = 50 Hz;
E
1
= 10 V; E
2
= ( 20 j10 ) V; I
S
= ( 0,6 j0,2 ) A.

Proveriti da li je zadovoljena teorema o odravanju kompleksne
snage u kolu.

~ e
1

L
2
L
1

~ e
2
R
3

R
1

R
2

C
+
+
Sl.10.1.7.
U kolu prema sl. 10.1.7, primenom Kirhofovih
pravila, odrediti kompleksne struje u svim granama i
proveriti zakon ( teoremu ) o odranju kompleksne
snage u kolu.

Brojni podaci:
e
1
= 10 2 sin ( et t/4 ) |V|; e
2
= 50 2 sin et |V|;
L
1
= 200 mH; L
2
= 300 mH; R
1
= 8 O; R
2
= 20 O;
R
3
= 50 O; C = 100 F i e = 314 rad/s.
R L
L
2
R

C
R
C
~ e
2

~ e
1

+
+
Sl.10.1.8.
U kolu prema slici 10.1.8, koristei metodu
Kirhofovih pravila, odrediti izraze za trenutne
vrednosti struja u svim granama,
Brojni podaci:
R = 40 O; L = 160 mH; C = 100 pF i
e
1
= 10 2 sin 500 t |V|; e
2
= 20 2 cos 500 t |V|.

119
10.1.9.

10.1.10.

10.1.11.

10.1.12.

~
+
Z
1

E
Z
3
Z
2

Z
4
Z
5

I
S
- - C A
2
-
B
-
D
Sl.10.1.10.
U sloenom kolu prostoperiodine struje,
prikazanom na slici 10.1.10. odrediti:
a) kompleksne izraze za sve struje u kolu;
b) kompleksni izraz za napon na krajevima
strujnog generatora.

Brojni podaci:
E = ( 13 + j9 ) V; I
S
= j0,5 A; Z
1
= ( 100 + j100 ) O;
Z
2
= ( 70 +j10 ) O; Z
3
= ( 30 j10 ) O; Z
4
= j20 O;
Z
5
= 40 O.
+
+
Z
1
Z
2

E
1

E
2

Z
4

Z
5
-
- - - D A
C
B
Sl.10.1.11.
Za kolo prikazano na slici 10.1.11, odrediti:
a) kompleksne izraze za struje u svim granama i
b) kompleksne izraze za napone U
BC
i U
CD
.

Brojni podaci:
E
1
= ( 20 + j20 ) V; E
2
= ( 10 + j10 ) V;
Z
1
= ( 1 j3 ) kO; Z
2
= ( 1 + j2 ) kO; Z
3
= ( 4 j2 ) kO;
Z
4
= ( 5 + j5 ) kO; i Z
5
= ( 15 + j5 ) kO.
Za sloeno kolo prostoperiodine naiymenine
struje, prema slici 10.1.12, odrediti kompleksne izraze
za struje u svim granama:

Brojni podaci:
E
1
= j2 V; E
4
= j1 V; I
S
= ( 0,1 + j0,1 ) A; Z
1
= j5 O;
Z
2
= 10 O; Z
4
= ( 4 j7 ) O; Z
5
= ( 3 + j4 ) O.
Z
1

I
S
Z
5
Z
2

+
E
1

E
4

+
~ ~
- -
1 2
-
3
Sl.10.1.12.

Z
4

U kolu na slici 10.1.9. odrediti kompleksne vrednosti za :
elektromotornu silu naponskog generatora E, svih struja
( I
S
, I
L
i I
C
) i svih snaga u kolu ( S
E
; S
Is
, P
R1
, P
R2
, Q
L
i Q
C
),
koristei metodu Kirhofovih pravila.

Brojni podaci:
R
1
= 100 O; R
2
= 80 O; L = 95,54 mH; C = 31,847 H;
e = 220 2 sin 314 t |V| i i
S
= 2 2 sin ( 314 t t/2 ) |A|.

R
2
R
1

C
L
+
e
i
S

Sl.10.1.9.
~ ~ Z
3

120
10.1.13.

10.1.14.

10.1..15.

10.1.16.

-
-
I
S

Z
1
Z
2

Z
3

E
+
~
Sl.10.1.15.
I
3

A
B
Metodom Kirhofovih pravila odrediti struju I
3
u
grani izmeu taaka A i B, prema slici 10.1.15.

Brojni podaci:
I
S
= j0,1 A; E = 10 V; Z
1
= j63 O; Z
2
= j32 O;
Z
3
= 30 O.
Za sloeno prostoperiodino kolo, prema slici
10.1.16 , odrediti elektromotornu silu E
2
.

Brojni podaci:
E
1
= 5 V; I
2
= 2 A; Z
1
= 10 O; Z
2
= ( 2 + j2 ) O i
Z
3
= ( 3 + j6 ) O.
Za prostoperiodino kolo, prema sl. 10.1.13,
odrediti sve struje u granama.

Brojni podaci:
E
1
= 50 V; E
2
= j50 V; Z
1
= 5 O; Z
2
= 2 O; Z
3
= j2 O;
Z
4
= j2 O; Z
5
= 4 O.
+
E
1

~
L
1

-
A
C
3

-
R
2
R
4

I
S5
B
Sl.10.1.14.
U mrei ( sloenom kolu ), prikazanom na sl. 10.1.14.
izraunati jainu struja u svim granama koristei metodu
Kirhofovih pravila.

Brojni podaci:
L
1
= 0,1 H; R
2
= 30 O; C
3
= 100 F; R
4
= 10 O;
f = 50 Hz; E
1
= 50 e
j 0
V; I
S5
= ( 0,2 j0,1 ) A.

~
~ E
2
E
1

Z
1
Z
5
Z
2

Z
3
Z
4

+ +

Sl.10.1.13.
Z
1
Z
3

Z
2

I
1

I
2

I
3

+ +
E
1
E
2
~ ~

-
B
-
A
Sl.10.1.16.

121
10.1.17.

10.1.18.

+
~ E
6

Z
3
Z
4

Z
6

Z
2
Z
3

-
- - 3 1 -
4
2
Z
1

-
5
I
S

Sl.10.1.17.
Za sloeno kolo, prema slici 10.1.17, odrediti:
a) kompleksne izraze struja za sve grane;
b) kompleksne prividne snage koje daju generatori.

Brojni podaci:
E
6
= j20 V; I
S
= ( 250 + j100 ) mA; Z
1
= ( 200 + j150 ) O;
Z
2
= ( 25 + j100 ) O; Z
3
= j150 O; Z
4
= 100 O;
Z
5
= j50 O i Z
6
= j50 O.
I
S
+
E
Z
Z
P

Sl.10.1.18.
Za prostoperiodino kolo, prikazano na slici 10.1.18,
metodom Kirhofovih pravila,odrediti aktivnu i reaktivnu
snagu prijemnika.

Brojni podaci:
I
S
= ( 0,9 j1,8 ) A; E = ( 14 j2 ) V; Z = ( 10 + j20 ) O;
Z
P
= ( 90 j20 ) O.

122
10.2.1. Reiti zadatak 10.1.1 metodom konturnih struja.

10.2.2 Reiti zadatak 10.1.2 metodom konturnih struja.

10.2.3 Reiti zadatak 10.1.3. metodom konturnih struja.

10.2.4. Zadatak 10.1.13 reiti metodom konturnih struja.

10.2.5.

10.2.6.

10.2.7.

Za kolo prema slici 10.2.5. odrediti:
a) sve struje u granama:
b) snage generatora ems E
3
i prijemnika otpornosti R
1
,

Brojni podaci:
R
1
= R
3
= 10 O; L
2
= L
3
= 32 mH; C
2
= 160 F; f = 50 Hz;
E
1
= 10 V; E
2
= ( 20 j10 ) V; E
3
= 10 V.

Zadatak reiti metodom konturnih struja.
~ E
1

~ E
2

~ E
3

+
+

R
1

L
2

C
2

L
3

R
3

Sl.10.2.5.
+
Z
1

Z
2

Z
2

~ E
1
~ E
2

+ +
Sl.10.2.6.
Za kolo, prikazano na slici 10.2.6, odrediti:
a) struju koja protie kroz impedansu Z
3

b) aktivnu snagu u kolu.

Brojni podaci:
E
1
= 10e
j t/2
V; E
2
= 10 V; Z
1
= j5 O; Z
2
= 5 O;
Z
3
= j2 O.
Za kolo prema slici 10.2.7. odrediti kompleksnu
struju I u grani ab ( R
3
C
2
) primenom metode
konturnih struja.

Brojni podaci:
E
1
= ( 10 + j10 ) V; E
2
= 5 V; E
3
= j10 V;
R
1
= R
2
= 10 O; R
3
= 3 O; X
C1
= 10 O;
X
C2
= 4 O; X
L
= 5 O.
C
1

~
~
~
+
+
+
E
1

E
3

E
2
R
1

R
3

C
2

L
R
2

- a
- b

I
Sl.10.2.7.

123
10.2.8.

10.2.9.

10.2.10.

10.2.11. Reiti zadatak 10.1.17. metodom konturnih struja

10.2.12. Zadatak 10.1.7. reiti metodom konturnih struja.

10.2.13. Zadatak 10.1.14. reiti metodom konturnih struja.

10.2.14.

~ E
1
~ E
2

+ +
Z
3

Z
1
Z
2

-
-
B
A
Sl.10.2.8.
U kolu prema slici 10.2.8. primenom metode konturne
struje odrediti kompleksne vrednosti svih struja u granama.

Brojni podaci:
E
1
= ( 10 j10 ) V; E
2
= j50 V; Z
1
= ( 200 j400 ) O;
Z
2
= ( 200 + j600 ) O; Z
3
= j400 O.
+
Z
1

Z
2

E
3

+
E
1

E
5

+
Z
4

Z
5
Z
6

Sl.10.2.9.
Izraunati kompleksne izraze svih struha u
granama za sloeno prostoperiodino kolo prikazano
na slici 10.2.9.

Brojni podaci:
E
1
= ( 20 + j20 ) V; E
3
= 80 V; E
5
= j40 V;
Z
1
= ( 400 j200 ) O; Z
2
= j200 O; Z
4
= j100 O;
Z
5
= ( 300 j100 )O; Z
6
= ( 100 + j100 ) O.
Za kolo prostoperiodine struje, prema slici 10.2.10,
metodom konturnih struja odrediti kompleksnu
prividnu snagu koju razvije strujni generator.

Brojni podaci:
E
1
= ( 50 j50 ) V; E
5
= 100 V; E
6
= j200 V;
I
S
= ( 160 j480 ) mA; Z
1
= ( 50 j50 )O;
Z
2
= j100 O; Z
3
= ( 150 j200 ) O;
Z
4
= ( 150 j100 ) O; Z
5
= j50 O; Z
6
= 100O.
Izraunati kompleksne vrednosti struja u
svim granama sloenog kola prema sl.10.2.14
i napisati izraze za trenutne vrednosti tih struja.
Ugaona uestanost je 314 rad/s.

Z
1

+
E
1

Z
3
Z
6

Z
2

Z
5
+
E
6

E
5

+
Z
4

I
S

Sl.10.2.10.
A
B
5 O
5 O
10e
jt
V
10e
j0
V
+
+
10 O
(1j1) A

Sl.10.2.14.

124

10.3.1. Zadatak 10.2.6. reiti metodom zajednikog napona ( metoda vorova ).

10.3.2. Reiti zadatak 10.2.8. metodom zajednikog napona ( metoda vorova ).

10.3.3.

10.3.4. Ako su brojni podaci za predhodni zadatak ( slika 10.3.3. ): E
1
= 20 V; E
2
= j5 V; Z
1
= 6 O;
Z
2
= j4 O; i Z
3
= j8 O, metodom zajednikog napona, odrediti:
a) kompleksni izraz za struju I
2

b) kompleksni izraz za napon U
3
koji deluje na impedansi Z
3
i faznu razliku izmeu ovog napona i ems E
2
.

10.3.5. Zadatak 10.1.6. reiti metodom zajednikog napona.


10.3.7.

10.3.8.

U kolu, prema slici 10.3.3, metodom vorova ( zajednikog
napona ) odrediti pad napona U
3
na impedansi Z
3
.

Brojni podaci:
E
1
= 25 V; E
2
= 15 V;
Z
1
= 5 O; Z
2
= j5 O; Z
3
= ( 3 j1 ) O.
~ ~
+ +
E
1
E
2

Z
1
Z
2

Z
3

-
A
-
B
Sl.10.3.3.
Primenom metode zajednikog napona izmeu vorova A i B
( metoda vorova ) odrediti kompleksne struje svih grana u
sloenom kolu prikazanom prema slici 10.3.7.

Brojni podaci:
E
1
= j12 V; E
3
= j34 V; I
S
= ( 40 + j120 ) mA;
Z
1
= ( 200 + j200 ) O; Z
3
= 100 O i Z
4
= ( 30 j40 ) O.
-
-
B
Z
2

Z
6

Z
4
Z
5

Z
7

+
E
2

+
E
1

Z
3

Z
1

+
E
3

- C
Sl.10.3.8.
A
Za kolo prikazano na slici 10.3.8. odrediti U
CB

izmeu taaka C i B, koristei metodu
zajednikog napona.

Brojni podaci:
E
1
= 20 V; E
2
= ( 6 + j0,2 ) V; E
3
= ( 2 + j2 ) V;
Z
1
= ( 12 + j2 ) O; Z
2
= ( 8 + j10 ) O;
Z
3
= ( 10 j12 ) O; Z
4
= ( 6 + j6 ) O;
Z
5
= j30 O; Z
6
= j30 O; Z
7
= 12 O.
+
E
1

I
S
+
E
3

Z
3

Z
4

Z
1

-
-
B
A

Sl.10.3.7.

125
10.3.9.

10.3.10.

10.3.11. Zadatak 10.1.8. reiti metodom zajednikog napona ( metodom vorova ).

10.3.12.




Odrediti sve struje u sloenom kolu prikazanom na
slici 10.3.9, primenjujui metodu zajednikog napona.

Brojni podaci:
E
1
= 100 V; E
2
= j50 V; Z
1
= Z
2
= ( 1 + j4 ) O;
Z
3
= j3 O.
Metodom zajednikog napona odrediti struje u svim
granama sloenog prostoperiodinog kola prikazanog na
slici 10.3.10.

Brojni podaci:
e
1
= 14,1 sin ( et t/4 ) V; e
2
= 14,1 sin ( et + t/4 ) V;
Z
1
= ( 2 + j2 ) O; Z
2
= j2 O; Z
3
= ( 4 + j3 ) O;
Z
4
= j3 O.
Za sloeno prostoperiodino kolo, prikazano na slici
10.3.12, poznato je:
E
1
= 5 V; I
2
= 2 A; Z
1
= 10 O; Z
2
= ( 2 + j2 ) O;
Z
3
= ( 3 + j6 ) O.
Odrediti elektromotorn silu E
2
.
Zadatak reiti koristei metodu zajednikog napona.
+ +
E
1
E
2

Z
1
Z
2

Z
3

-
A
-
B

I
2

I
1

I
3

Sl.10.3.9.
+ +
Z
1

Z
2

Z
3

Z
4

E
1

E
2

-
A
-
B

Sl.10.3.10.
Z
1
Z
3

Z
2

+ +
E
1

E
2

I
1
I
3

I
2

-
A
-
B
Sl.10.3.12.

126
10.4.1. Zadatak 10.1.13 reiti metodom superpozicije.

10.4.2. Zadatak 10.2.6. reiti metodom superpozicije.

10.4.3. Metodom superpozicije reiti zadatak 10.2.8.



10.4.6. Reiti zadatak 10.3.10 metodom superpozicije.

10.4.7. Reiti zadatak 10.2.9. metodom superpozicije.

10.4.8. Reiti zadatak 10.2.5. metodom superpozicije.



127
10.5.1. Odrediti struju I
5
koja protie kroz impedansu Z
5
u zadatku 10.1.13. metodom Tevenena.

10.5.2. Zadatak 10.2.7. reiti koristei metodu Tevenena.

10.5.3. Izraunati kompleksnu prividnu snagu koju razvije naponski generator u zadatku 10.1.17 koristei
metodu Tevenena.

10.5.4. Zadatak 10.3.4 reiti Tevenenovom metodom.

10.5.5. Zadatak 10.3.8. reiti Tevenenovom metodom

10.5.6.

10.5.7.

10.5.8.

+
~ E
1

X
C
X
L
+
E
2

~
R
1

R
2

- A
- B
+
E
~
Sl.10.5.6.
Za sloeno prostoperiodino kolo, prikazano
na slici 10.5.6, odrediti prividnu snagu na
generatoru ems E.
Zadatak reiti koristei metodu Tevenena.

Brojni podaci:
X
L
= X
C
= 1 O; R
1
= R
2
= 1 O;
E
1
= ( 2 + j2 ) V; E
2
= ( 1 + j2 ) V; E = j2 V.
R
1

E
1

+
~
C D

X
C1
R
3

X
C2
A B
+
E
3

~
X
L
R
2

~ E
2

+
Sl.10.5.7.
Za sloeno prostoperiodino kolo, prikazano
na slici 10.5.7, odrediti struju koja protie kroz
savreni kalem otpornosti X
L.
Zadatak reiti metodom Tevenena.

Brojni podaci:
E
1
= ( 10 + j10 ) V; E
2
= 5 V; E
3
= j10 V;
R
1
= R
2
= 10 O; R
3
= 3 O; X
C1
= 10 O;
X
C2
= 4 O; X
L
= 5 O.
Za sloeno prostoperiodino kolo, prema slici
10.5.8, odrediti struju I
3
koristei metodu Tevenena.

Brojni podaci:
E
1
= 50 V; E
2
= j50 V; Z
1
= 5 O; Z
2
= 2 O;
Z
3
= j2 O; Z
4
= j2 O i Z
5
= 4 O.
~ E
1
~ E
2

+ +
Z
3
Z
4

Z
1
Z
2
Z
5

I
5

Sl.10.5.8.

128
10.5.9.

10.5.10.

10.5.11.

10.5.12.

~
+
E
Z
2
Z
5

Z
3

Z
1
Z
4

-
- A D -
B
-
C
Sl.10.5.9.
Za kolo ( most ), prema slici 10.5.9, odrediti struju I
3

koja protie kroz impedansu Z
3
.
Zadatak reiti koristei metodu Tevenena.

Brojni podaci:
E = 20 V; Z
1
= 50 O; Z
2
= 21 O; Z
3
= ( 30 + j40 ) O;
Z
4
= ( 30 + j60 ) O; Z
5
= ( 12 + j24 ) O.
Za kolo prostoperiodine struje, prema slici 10.5.10,
poznato je: I
S
= j100 mA; R
1
= 50 O; R
2
= 150 O;
X
L
= 250 O; X
C
= 50 O; R = 25 O i X = 50 O.

Koristei metodu Tevenena odrediti struju koja prolazi
kroz impedansu iji su parametari R i X ( grana vezana
izmeu vorova A i B ).
Primenom Tevenenove teoreme odrediti struju
prijemnika impedanse Z
p
u prostoperiodinom
kolu prikazanom na slici 10.5.11.

Brojni podaci:
E = ( 30 j10 ) V; Z
1
= Z
2
= 1 000 O;
Z
3
= Z
4
= j500 O i Z
p
= ( 100 j300 )O.
U sloenom kolu prostoperiodine struje,
prikazanom na slici 10.5.12, odrediti
kompleksnu prividnu snagu strujnog generatora.
Zadatak reiti koristei Tevenenovu teoremu.

Brojni podaci:
E
1
= ( 10 + j20 ) V; E
3
= ( 3 j11 ) V;
E
5
= ( 3 + j11 ) V; I
S
= j0,5 A;
Z
1
= ( 100 + j100 ) O; Z
2
= ( 70 + j10 ) O;
Z
3
= ( 30 j10 ) O; Z
4
= j20 O i Z
5
= 40 O.
- - B
A
R
1

X
C

R;X
X
L

R
2

I
S
Sl.10.5.10.
- A - B
-
C
-
D
Z
2

Z
4

Z
1

Z
p
Z
3

~
+
E

Sl.10.5.11.
A - - C -
B
-
D
Z
1

+
E
1

Z
2
Z
3

+
E
3

I
S

Z
5

Z
4

E
5

+

Sl.10.5.12.

129
10.5.13.

10.5.14.

10.5.15.

10.5.16.

o o
+ U
X
L1

X
C1
R
X
L2
X
C2

Za kolo prostoperiodine struje ( most ),
prikazano na slici 10.5.13, primenom Tevenenove
teoreme odrediti struju u grani sa otpornikom R.

Brojni podaci:
U = 100 V; X
L1
= 60 O; X
C1
= 40 O;
X
C2
= 50 O; X
L2
= 50 O i R = 100 O.
Odrediti parametre ekvivalentnog Tevenenovog
generatora, u odnosu na take A i B, za sloeno
prostoperiodino kolo, prema slici 10.5.14.

Brojni podaci:
E
1
= 10 V; E
2
= 15 V; Z
1
= 5 O; Z
2
= 4 O;
Z
3
= 1 O; I
S
= 0,5 A.
Za kolo na slici 10.5.15, Tevenenovom teoremom,
odrediti vrednosti otpornika R
4
i R
5
tako da ukupna snaga
koja se razvija na njima bude maksimalna. Poznato je da je
snaga koja se razvija na otporniku R
4
etiri puta vea od
snage koja se razvija na otporniku R
5

Brojni podaci:
E
1
= 12 V; E
2
= 4 V; R
1
= 160 O; R
3
= 320 O.
I
S

R
R
R
2L
C
L
~
e
+
i
-
-
A
C
D
B
Sl.10.5.16.
U kolu, prema slici 10.5.16, koristei Tevenenovu
teoremu, odrediti kompleksnu snagu naponskog
generatora, amplitudu ( maksimalnu vrednost ) ems E
m
,
kao i amplitudu struje I
m
koja prolazi tom granom.

Brojni podaci:
i
S
= 60 sin (10
4
t + t/4) |mA|; e = E
m
sin (10
4
t + t/2) |V|;
i = I
m
sin 10
4
t |mA|; R = 200 |O|; L = 40 |mH|;
C = 3/8 |F|.
Sl.10.5.13.
o A
o B
I
S

Z
1

+
E
1

+
E
2

Z
2

Z
3

Sl.10.5.14.
+
E
1

+
E
2

R
1
R
3
R
4

R
5

-
A
-
B

Sl.10.5.15.

130
10.5.17.

10.5.18.

10.5.19.

10.5.20.

Koristei Tevenenovu teoremu odrediti vrednost
impedanse Z
P
, prema slici 10.5.17, tako da aktivna
snaga na njoj bude maksimalna. Za takav sluaj,
odrediti kompleksnu aktivnu i reaktivnu snagu na
impedansi Z
P
.

Brojni podaci:
E = ( 10 j10 ) V; I
S
= ( 1 + j1 A; Z
1
= ( 5 + j5 ) O;
Z
L
= j5 O; R = 10 O; Z
C
= j20 O
- B A -
+
e
2

+
e
1
L
R
C

Za kola, predstavljeno na slici 10.5.18, primenom
Tevenenove teoreme odrediti kompleksnu struju
kroz kalem L.

Brojni podaci:
e
1
= 10 sim et |V|; e
2
= 10 cos et |V|; R = 2 O;
X
L
= 1 O; X
C
= 2 O.
Koristei Tevenenovu teoremu odrediti struju I
5

u dijagonali neuravnoteenog Vitstonovog mosta,
prema slici 10.5.19.

Brojni podaci:
E = 10 V; Z
1
= ( 15 + j20 ) O; Z
2
= j25 O;
Z
3
= j10 O; Z
4
= 40 O; Z
5
= ( 100 j 100 ) O.
o A
o B
Z
2

Z
1
Z
3

+
E
~
Sl.10.5.20.
U kolu prikazanom na slici 10.5.20, koristei
Tevenenovu teoremu, odrediti:
a) Ekvivalentni Tevenenov generator u odnosu na take
A i B
b) Kompleksni izraz za impedansu prijemnika Z
p
, koji
se vee izmeu taaka A i B, tako da aktivna snaga
kola bude maksimalna, kao i iznos te snage P .

Brojni podaci:
E = 20 V; Z
1
= ( 2 + j4 ) O; Z
2
= ( 3 j4 ) O;
Z
3
= ( 2 + j10 ) O.
E
+
Z
L

R
Z
C
Z
P

I
S

Z
1

-
A
-
B
Sl.10.5.17.
Sl.10.5.18.
Z
1
Z
2

Z
3
Z
4

Z
5

E
+
~

- A B -
-
D
-
A
Sl.10.5.19.

131
10.5.21.

10.5.22. Primenom Tevenenove teoreme odrediti nepoznatu impedansu Z
5
, za kolo prikazano na slici 10.5.22;
ako se zna da je kompleksni izraz za struju I
5
= ( 50 + j50 ) mA.

Brojni podaci:
Z
1
= 10 O; Z
2
= ( 5 + j5 ) O; Z
3
= ( 0,4 + j2 ) O; Z
4
= 2 O; Z
6
= 3 O; Z
7
= 5 O; E
1
= 5 V; E
2
= ( 2 + j2 )
V; E
3
= 0,4 V; E
4
= ( 1,5 j0,5 ) V; I
S
= ( 2 + j2 ) A.

10.5.23.

U kolu, prikazanom na slici 10.5.21, odrediti
ekvivalentni naponski ( Tevenenov ) generator
u odnosu na take A i B.

Brojni podaci:
I
S
= ( 4,3 + j2,5 ) A; Z
1
= ( 5 + j5 ) O; Z
2
= 10 O;
Z
3
= ( 5 + j5 ) O.
I
S

Z
1

Z
2

Z
3

Z
4

Z
7

Z
6

Z
5

- -
- -
B
D
~
+
E
3

~ E
1

+
~ ~
+
E
2

+
E
4

A C
Sl.10.5.22.
I
5

o A
o B
Z
1
Z
3

Z
2

I
S

Sl.10.5.21.
- -
A - - C
Z
1

Z
P

Z
4

E
+
B
D
I
Z
2

Z
3

Sl.10.5.23.
Primenom Tevenenove teoreme odrediti struju I,
za prostoperiodino sloeno kolo prikazano na slici
10.5.23.

Brojni podaci:
Z
1
= Z
2
= 10 O; Z
3
= Z
4
= j5 O; E = ( 30 j10 ) V.

132
10.6.1. Odrediti parametre Nortonovog ( strujnog ) generatora za zadatak 10.5.14. u odnosu na take A i B.

10.6.2.

10.6.3. Kolika treba da bude impedansa Z
3
u predhodnom zadatku ( zad. 10.6.2. ) da bi na njoj aktivna snaga
bila maksimalna. Koliko e u tom sluaju iznositi aktivna snaga P
3
?

10.6.4. Odrediti ekvivalentni strujni ( Nortonov ) generator u odnosu na take A i B za zadatak 10.5.21.

10.6.5.

10.6.6.

10.6.7. Reiti zadatak 10.5.6 Nortonovom teoremom.

10.6.8. Reiti zadatak 10.5.9, Nortonovom teoremom.

10.6.9. Zadatak 10.5.10. reiti metodom nortona.

10.6.10. Zadatak 10.5.13. reiti Nortonovom teoremom.

10.6.11. Zadatak 10.5.15. reiti ortonovom teoremom.

10.6.12. Nortonovom teoremom reiti zadatak 10.5.18.

10.6.13. Nortonovom teoremom reiti zadatak 10.5.19.

+
E
Z
1
Z
2

Z
3
Z
4

- A
- B
Sl.10.6.5.
I
4

Koristei Nortonovu teoremu, u kolu prema sl. 10.6.5,
odrediti napon izmeu taaka A i B, U
AB
i jainu
struje I
4.

Brojni podaci:
E = 100 V; Z
1
= ( 20 j100 ) O; Z
2
= ( 30 + j2 ) O;
Z
3
= 200 O; Z
4
= ( 10 + j10 ) O.
~ ~
+
E
1

+
E
2

-
B
-
A
Z
1
Z
2

Z
3

Sl.10.6.2
Za sloeno kolo, prema slici 10.6.2, odrediti struju I
3
koja
protie kroz impedansu Z
3
.
Zadatak reiti Nortonovom teoremom.

Brojni podaci:
E
1
= 25 V; E
2
= 15 V; Z
1
= 5 O; Z
2
= j5 O;
Z
3
= ( 3 j1 ) O
X
C1
X
L

R
1

+
E
1
~
R
3

X
C2
R
2

+
E
2

o A
o B
Z
P
Sl.10.6.6.
Koju vrednost impedanse ima prijemnik Z
P
,
koji je prikljuen na take A i B, prema sl.10.6.6.
Kolika je aktivna snaga na prijemniku ?
Zadatak reiti metodom Nortona.

Brojni podaci:
E
1
= ( 100 j150 ) V; E
2
= ( 50 + j100 ) V;
R
1
= 10 O; R
2
= R
3
= 20 O; X
C1
= X
C2
= 10 O;
X
L
= 10 O.

133
11. TRANSFORMATORI

11.1. ZADATAK I PODELA TRANSFORMATORA

Transformatori pretvaraju ( transformiu ) naizmenine veliine ( smanjuju ili poveavaju ) sa jedne vrednosti
na drugu.
Transformatori se dele na vie vrsta. Tako nastaje podela na: energetske transformatore, autotransformatore,
merne transformatore, specijalni transformatori ( transformatori za zavarivanje, ispitni transformatori, itd. ).
Prema prenosnom sistemu transformatori se dele na: jednofazne i trofazne, a prema vrsti hlaenja na:
vazdune i uljne.
Osnovni delovi svih transformatora su: namotaj ( bakarna ica ) i jezgro ( gvoe ).
Namotaj transformatora se sastoji iz dva ( ponekad i tri ) elektrino odvojena kalema. Jedan namotaj ( kalem )
ini primar transformatora, a drugi sekundar. Primaru se dovodi energija, dok se sa sekundara odvodi energija.
Princip rada transformatora se zasniva na zakonu meusobne induktivnosti. Moe se rei da su transformatori
poseban sluaj induktivno spregnutih kola sa maksimalnim koeficijentom sprege ( transformatori sa gvozdenim
jezgriom).
Na osnovu transformatora elektrina energija se moe preneti na vrlo velike udaljenosti. To se postie tako to se
energija prenosi pri vrlo velikim naponima, tj. malim strujama, pa su Dulovi gubici na prenosnim provodnicima
veoma mali ( I
2
R ). Korienje elektrine energije se obavlja pri niskim naponima ( 110 500 V) , bezbednim i
za aparate, kao i za iva bia. To znai da su za prenos elektrine energije potrebna bar dva transformatora, i to:
prvi koji e poveati napon ( smanjiti struju ) i drugi koji e smanjiti napon na eljenu vrednost ( napon na koji
se prikljuuju potroai ).

11.2. IDEALNI TRANSFORMATOR

Kako se transformator sastoji od zatvorenog feromagnetnog ( gvozdenog ) jezgra rasipni fluks se moe
zanemariti. Zbog velike magnetne permeabilnosti gvoa i maksimalne induktivne povezanosti, oba kalema
poseduju znaajnu induktivnost ( L = N
2
A = N
2
S/l ). Poto transformatori rade sa promenljivim magnetnim
fluksom, da bi se smanjili gubici usled vrtlonih struja, gvozdeno jezgro se gradi od tankih limova meusobno
izolovanih ( kod niskih uestanosti ) ili od gvozdenog praha ( kod visokih uestanosti ). Za smanjenje gubitaka
usled histerezisa, za jezgro se uzima materijal sa to uom histereznom petljom ( transformatorski lim ). Na ovaj
nain su spreena magnetna rasipanja, a istovremeno su izbegnuta znaajnija zagrevanja. Kod idealnih
transformatora ovih rasipanja nema, to je u praksi nemogue ostvariti.
Imajui u vidu da je induktivnost primarnog i sekundarnog namotaja vrlo velika, a struja I
o
vrlo mala pri
otvorenom sekundarnom namotaju zanemarljivi su svi gore navedeni gubici. Na taj nain se moe konstatovati
da se ovi namotaji transformatora ponaaju kao savrena induktivna optereenja. To znai da e struja I
o
kasniti
u odnosu na svoj napon U
1
za t/2. Pod dejstvom ove struje, koja se jo naziva i strujom magneenja, javlja se
magnetni fluks u, koji je u fazi sa njom. Usled ovog promenljivog fluksa | nastaju indukovane ems E
1
i E
2
koje
kasne za svojim fluksom za t/2. Prema drugom Kirhofovom zakonu ( u
1
+ e
1
= 0 ), indukovana ems E
1
odrava
ravnoteu dovodnom naponu U
1
( E
1
= U
1
), te su E
1
i U
1
u opoziciji, to je prikazano na slici 63. Indikovana
ems sekundara E
2
u stvari predstavlja napon U
2
, jer pri otvorenom sekundaru nema pada napona na njemu, pa je:
E
2
= U
2

Idealni transformator, sl.62, ima zanemarljive termogene
otpornosti ( nema toplotnoh gubitaka ) u oba kalema, kao i
zanemarljive magnetne gubitke ( nema magnetnog rasipanja ).
Prikljuenjem primara transformatora na naizmenini napon
U
1
, dok je sekundar otvoren, kroz primarni namotaj N
1
protie
naizmenina struja I
o
( efektivna vrednost ) koja e stvoriti
promenljivi magnetni fluks u. Ovaj fluks u prolaze kroz
gvozdenu jezgru, tj. kroz oba namotaja, i pri tome u njima
indukuje ems, i to: u primaru ems samoindukcije E
1
i u
sekundaru ems uzajamne indukcije E
2
.
u
U
1

N
1

N
2

I
o

Sl.62.

134

Odnos izmeu primarnog i sekundarnog broja navojaka, naziva se odnosom transformacije ili odnos
preobraaja i obelweava se sa m.

Ako pretpostavimo da je analitiki izraz za fluks | = u
m
cos et, analitiki izrazi za indukovane ems su:

| |
| |. V t sin E t sin N
dt
t cos d
N
dt
d
N e
, V t sin E t sin N
dt
t cos d
N
dt
d
N e
2 m m 2
m
2 2 2
1 m m 1
m
1 1 1
e = e u e =
e u
=
|
=
e = e u e =
e u
=
|
=

Maksimalne vrednosti indukovanih elektromotornih sila iznose:
E
1m
= N
1
eu
m
i E
2
= N
2
eu
m
.
Efektivne vrednosti indukovanih ems su:

m 2
m 1
1 m 2 2
m 1 m 1
m 1 m 1
1 m 1 1
N f 44 , 4
2
N
E N 2 E
, N f 44 , 4 N f
2
2
2
f 2 N
2
N
E N 2 E
u =
u e
= u e =
u = u
t
=
u t
=
u e
= u e =

E
1
= 4,44fN
1
u
m
i E
2
= 4,44fN
2
u
m

Kako su fluksevi, prema Kap Hopkinsonovom zakonu, srazmerni magnetopobudnim silama
( magnetnim naponima ), koje iznose M = NI, magnetopobudna sila sekundara mora biti jednaka dodatnoj
magnetopobudnoj primara.
I
o

U
2
=E
2

U
1

E1

u
Sl.63.
Ako se sekundar optereti, prikljui neka impedansa
Z

( sl.64. ), tada e kroz namotaje sekundara proticati
struja I
2
, koja iznosi I
2
= U
2
/Z. Pod dejstvom ove
struje nastaje fluks u
2
, koji se sada suprostavlja
predhodnom fluksu u ( kod praznog hoda ). Fluks
u
2
dodatno indukuje struju I
1
u primarnom namotaju
( uzajamna indukcija ), koja e svojim dodatnim
fluksom u
1
ponititi fluks u
2
. Na taj nain ukupni
fluks ostaje nepromenjen, tj. jednak predhodnom
fluksu u ( prazan hod ).
u
1
u
u
2

o
o
Z
-
-
U
2

I
2

I
1
'=I
1
+I
o

U
1

Sl.64.
Promenljivi fluks | e indukovana ems u primaru i
sekundaru, gde je:
| |. V
dt
d
N e
1 1
|
=
| |. V
dt
d
N e
2 2
|
=
Odnos ems, prema gornjim izrazima je:

2
1
2
1
N
N
e
e
=
Kod prostoperiodinih veliina ovaj odnos se moe preneti
i na njihove efektivne vrednosti, pa je:
.
N
N
E
E
2
1
2
1
=
Kako je kod idealnih transformatora U
1
= E
1
i U
2
= E
2
,
predhodni izraz moe da se odnosi i na napone, pa je:

m
N
N
U
U
2
1
2
1
= =

135
Dakle,
N
1
I
1
= N
2
I
2
.

Ove dve magnetomotorne ( magnetopobudne ) sile su suprotnih smerova, pa one i stvaraju svoje flukseve
u
1
i u
2
, koji se ponitavaju.
Iz izraza za magnetomotorne sile primara ( dodatna sila ) i sekundara, sledi:
. m
N
N
I
I
m
1
k
N
N
I
I
2
1
1
2
1
2
2
1
= = = = =
Odnos izmeu struje primara ( struje koju dodatno prouzrokuje sekundarna struja ) i struje sekundara je jednak
recipronoj vrednosti odnosa transformacije.
Ukupna struja primara, pri optereenom sekundaru, iznosi I
1
' = I
1
+ I
o
, gde je struja I
1
naknadno povuena
struja iz mree kada se optereti sekundar.
Ako pretpostavimo da je impedansa Z
2
RL karaktera, tada e struja I
2
da kasni za svojim naponom za ugao .
Proizvod struje I
2
i broja navojaka N
2
je jednak proizvodu struje I
1
i broja navojaka N
1
. Ova dva vektora N
2
I
2
i
N
1
I
1
su meusobno jednaki i pomereni za 180 ( u opoziciji su ). Na osnovu svega navedenog nastaje fazorski
dijagram optereenog idealnog transfoermatora, koji je prikazan na slici 65.
Struja praznog hoda je vrlo mala u odnosu na struju koju transformator povlai iz mree kada se on normalno
optereti na sekundaru ( I
1
>> I
o
), pa se u praksi moe uzeti da je I
1
~ I
1
'.

I
o

U
2
=E
2

U
1

E1

u
Sl.65.
N
1
I
1

N
2
I
2

I
2

I
1

I
1
'

Iz izraza U
1
/U
2
= N
1
/N
2
i I
2
/I
1
= N
1
/N
2
, sledi:
. S S I U I U
I
I
U
U
2 1 2 2 1 1
1
2
2
1
= = =
Ako celu jednainu pomnoimo sa faktorom snage
cos, umesto prividnih snaga dobiju se aktivne snage,
pa je:
P
1
U
1
I
1
cos = U
2
I
2
cos P
1
= P
2
.
Kod idealnih transformatora, snaga primara je
jednaka snazi sekundara. Zbog toga su transformatori
elektrine maine koje elektrinu energiju jednog
napona pretvaraju u elektrinu energiju drugog
napona. Kod realnog transformatora snaga sekundara
e biti manja od snage primara za sve gubitke koji
nastaju idui od primara ka sekundaru.
Transformatori su maine koje rade sa vrlo velikim
stepenom korisnog dejstva, ak do 99 %.

136
11. 3. REDUKOVANJE VELIINA KOD TRANSFORMATORA

Kako su kod transformatora razlike izmeu primarnih i sekundarnih veliina vrlo velike ( vie stotina, pa i
hiljada puta ), da bi se mogle istovremeno nacrtati i primarne i sekundarne veliine, one se predhodno moraju
svesti ( redukovati ) na vrednosti pogodne za crtanje. To se postie na dva naina. Jedan nain je svoenje
primarnih veliina na sekundarne, a drugi nain je obrnut. Redovito se sekundarne veliine redukuju na primarne
veliine.

11.3.1. REDUKOVANJE SEKUNDARNOG NAPONA NA PRIMARNU VREDNOST

Iz izraza:

' U mU U
N
N
U
U
' E mE E
N
N
E
E
2 2 1
2
1
2
1
2 2 1
2
1
2
1
= = =
= = =

Dakle, E
2
' i U
1
' su redukovane ( uveane ili smanjene ) sekundarne veliine, koje su na ovaj nain svedene na
vrednost primarnih veliina. Kada sekundarne napone ili ems svodimo na primar, tada ih samo pomnoimo sa
odnosom transformacije m. Pri svoenju primara na sekundar, tada bi primarne veliine delile sa odnosom
transformacije m.

11.3.2. REDUKOVANJE SEKUNDARNE STRUJE NA PRIMARNU VREDNOST

Iz izraza:
' I kI
m
I
I
N
N
I
N
N
I
I
2 2
2
2
1
2
1
1
2
2
1
= = = = = .
gde je I
2
' sekundarna struja redukovana na primarnu.
Kod redukovanja sekundarne struje na primarnu vrednost, njenu vrednost ( sekundarnu struju ) podelimo sa
odnosom transformacije m.

11.3.3. REDUKOVANJE SEKUNDARNIH OTPORA ( IMPEDANSE ) NA PRIMARNU VREDNOST

Redukovana impedansa sekundara, prema Omovom zakonu, iznosi:
. Z m
m
I
mU
' I
' U
' Z
2
2
2
2
2
2
2
= = =
Na isti nain se dobije i za aktivni i reaktivni ( induktivni ) otpor, pa je:
R
2
' = m
2
R
2
, odnosno X
2
' = m
2
X
2
,
gde su Z
2
', R
2
' i X
2
' redukovane sekundarne veliine ( impedansa, aktivni i reaktivni otpor ) na primar.

137
11.4. REALNI TRANSFORMATOR SA GVOZDENOM JEZGROM

Idealni transformatori su oni kod kojih su ispunjeni sledei uslovi:
1) R
1
= R
2
= 0; ( tj. Z
11
= jeL
1
i Z
22
= jeL
2
);
2) |M|=
2 1
L L ; ( tj. koeficijent induktivne sprege k = 1 ) i
3) L
1
i L
2
( tj. i primar i sekundar imaju vrlo velik broj zavojaka, pa fluks u jezgri tei ka nuli ).
Jasno je da se navedeni uslovi ne mogu ostvariti, to znai da u praksi imamo realne transformatore. Realni
transformatori su oni kod kojih nisu ispunjeni uslovi za idealni transformator. Cilj je kod svih transformatora da
su im navedena tri uslova priblino zadovoljena ( R
1
i R
2
to manje a k , L
1
i L
2
to vee ).
Elektrina ema realnog transformatora, sa gvozdenom jezgrom, data je na slici 66.

Koristei drugi Kirhofov zakon nastaju sledee jednaine
- za primar:
U
1
+ E
1
I
1
R
1
I
1
jX
1
= 0 U
1
= E
1
+ I
1
(R
1
+ jX
1
),
- za sekundar:
E
2
U
2
I
2
R
2
I
2
jX
2
= 0 U
2
= E
2
I
2
( R
2
+ jX
2
) = E
2
I
2
Z
2
.

Na osnovu navedenih jednaina nastaje fazorski dijagram koji je prikazan na slici 67.
Prema fazorskom dijagramu aktivne komponente padova napona kako na primaru, tako i na sekundaru, u fazi
su sa svojom strujom. To znai da je vektor ( fazor ) I
1
R
1
paralelan sa I
1
, a fazor I
2
R
2
sa I
2
.
Induktivni padovi napona I
1
X
1
i I
2
X
2
prednjae svojim strujama I
1
, odnosno I
2
za t/2.
Fazni pomak izmeu struje I
1
i napona U
1
iznosi
1
, gde struja kasni za naponom za navedeni ugao.
Ugao
2
ini fazno zaostajanje struje I
2
u odnosu na U
2
. Ove fazne uglove odredimo iz impedanse Z
1
i Z
2
.

-
-
o
o
~ U
1
Z
p

I
2

I
1
'
u
u
r1 u
r2

U
2

Sl.66.
Prema slici su:
- u...... rezultantni fluks, koji indukuje ems u
primaru i sekundaru E
1
i E
2
;
- u
r1
, u
r2
... ...rasipni fluksevi primara i
sekundara, koji stvaraju induktivne padove
napona U
r1
i U
r2

- I
1
, I
2
.... struje optereenja primara i sekundara
- I
1
R
1
i I
2
R
2
aktivni padovi napona U
R1
i U
R2

- Z
p
...... impedansa potroaa.
- Z
1
i Z
2
....... impedanse primara i sekundara.
Pri crtanju fazorskog dijagrama redovito se
sekundarne veliine svedu ( redukuju ) na
primarne.
Kod realnog transformatora struja praznog
hoda I
o
se sastoji iz dve komponente, i to:
- I
..... struja magnetiziranja, pa je ona u fazi

sa fluksom u kojeg stvara i
- I
Fe
..... struja gubitaka u gvou
( vrtlone struje i histereza ). Ova komponenta
struje stvara u gvou, prema Dulovom
zakonu, toplotne gubitke, pa je ona normalna
na struju magneenja.

Struja praznog hoda je jednaka:
I
o
= I
+ I
Fe

2
Fe
2
o
I I I + =

Redovito je I >> I
Fe
I
o
~ I
, to je i cilj
( to se ostvaruje specijalnim trafolimovima ).

E
2

U
2

jI
2
X
2

I
2
R
2
I
2

2

I

u
E
1

I
2
'
I
o
I
1

U
1

I
1
R
1

jI
1
X
1

1

Sl.67.
I
Fe

138
EKVIVALENTNA EMA REALNOG TRANSFORMATORA

Na slici 68 je data elektrina ema realnog transformatora sa redukovanim sekundarnim veliinama.
Pomou ove eme mogu se objasniti sva fizika deavanja u transformatoru, nezavisno od njegovog stepena
optereenja.

Prema slici je:
- Z
1
...... impedansa primarnog namotaja N
1
( Z
1
= R
1
+ jX
1
)
- Z
2
' ..... redukovana impedansa sekundarnog namotaja na primar N
2
( Z
2
' = R
2
' + jX
2
' )
- R
Fe
.... ekvivalentni ( nadomesni ) otpor gubitaka u gvou
- X
o
..... ekvivalentni induktivni otpor sa odgovarajuom meusobnom induktivnou ( X
o
= eL
m
m ).

11.5. TRANSFORMATORI U LINEARNOM REIMU RADA ( VAZDUNI )

Transformatori velikih snaga zbog razliitog optereenja feromagnetne jezgre, jezgra ima razliitu magnetnu
permeabilnost, to dovodi do toga da se pri promeni optereenja ( jaine struje ) menja i magnetna provodnost,
odnosno induktivnost namotaja. Kod takvih transformatora proraun je dosta oteen, pa se raznim
aproksimacijama nastoji rad svesti na radni linearni reim.
Vazduni transformatori ( poneki i merni koji koriste kao komponente elektronske ureaje ) rade u
lionearnom reimu rada ( magnetna permeabilnost konstantna, dakle, induktivnost ne zavisi od optereenja ).
Na slici 69 prikazan je transformator i njegova elektrina ema. Referentni smerovi za napon i struju primara
su kao da je primar prijemnik ( on uzima energiju ) a za napon i struju sekundara kao da je on generator
( sekundar daje energiju ).

Poto su primar i sekundar induktivno povezani dolazi do meusobne induktivnosti, koja je takvog smera da
im se fluksevi meusobno suprostavljaju. Zbog toga su zvezdice postavljene tako da je meusobna induktivnost
L
m
negativna, tj. L
m
< 0 ( umesto L
m
esto se uzima oznaka M ).
I
1

U
1

1o
1'o
o
o
2
2'
U
2

+ +
I
2

Z
p

1o
1'o o
o
L
1
L
2

- -
R
1
R
2

U
1
U
2
Z
p

+ +
I
1
I
2

a)
b)
Sl.69. a) transformator i b) elektrina ema
M
o
o
o
o
Z
1
Z
2
'
Z
o
Z
o

U
1

+ +
E
1
= E
2
'
I
1
I
2
'
o
o
o
o
Z
1
Z
2
'
I
o

I
Fe
X
o
R
Fe I U
2
' U
1

E
1
= E
2
'
a) b)
Sl.68. a) elektrina ema realnog transformatora;
b) nadomesna ( ekvivalentna ) ema realnog transformatora
U
2
'

139
Na osnovu elektrine eme transformatora i induktivno spregnutih kola, koristei drugi Kirhofov zakon,
dolazimo do osnovnih jednaina transformatora:
U
1
I
1
Z
11
+ I
2
Z
12
= 0 U
1
= I
1
Z
11
I
2
Z
12

U
2
+ I
2
Z
22
I
1
Z
21
= 0 U
2
= I
1
Z
21
I
2
Z
22
, gde je U
2
= I
2
Z
p

U ovim jednainama transformatora je:
Z
11
= R
1
+ jeL
1
; Z
22
= R
2
+ jeL
2
i Z
12
= Z
21
= Z
m
= je,L
m
, ( Z
m
= je,M, ),
Z
p
je impedansa potroaa koja se vee na sekundar transformatora.

Navedene relacije se mogu koristiti kod svih vrsta transformatora sa linearnim reimom rada ( transformatori
bez magnetne jezgre, autotransformator , specijalni realni transformatori koji se svode na idealni transfo itd.).

AUTOTRANSFORMATORI

Autotransformatori su poseban oblik transformatora sa jednim namotajem ( tedni transformator ) I kliznim
kontaktom, kao to je prikazano na slici 70.
Koristei elektrinu emu jednaine autotransformatora imaju sledee jednaine:
U
1
= I
1
( R
1
+ jeL
1
) + ( I
1
I
2
)( R
2
+ jeL
2
) + ( I
1
I
2
)jeL
m
+ I
1
jeL
m
(1) i
U
2
= ( I
1
I
2
) ( R
2
+ jeL
2
) + I
1
jeL
m
...(2)
Treba imati na umu da se usled meusobne induktivnosti fluksevi potpomau ( sabiraju ) jer su struje u
namotajima N
1
i N
2
( I
1
i I
1
I
2
) istog smera. Dakle, L
12
= L
21
= L
m
> 0, pa se pad napona na namotaju usled
induktivnosti, kao i meusobne induktivnosti sabira.
Sreivanjem predhodnih jednaina dobije se:
U
1
= | R
1
+ R
2
+ je ( L
1
+ L
2
+ 2L
m
)|I
1
| R
2
+ je( L
2
+ L
m
)|I
2
............... (1)
U
2
= | R
2
+ je( L
2
+ L
m
)|I
1
( R
2
+ jeL
2
)I
2
.................................................(2).

11.6. STEPEN KORISNOG DEJSTVA TRANSFORMATORA

Stepen korisnog dejstva je odnos izmeu predane i primljene snage. Ako primljenu snagu obeleimo sa P
1
a
predanu sa P
2
, stepen korisnosti iznosi:

Fe Cu 2
2
g 2
2
1
2
P P P
P
P P
P
P
P
+ +
=
+
= = q ,
gde je P
g
ukupna snaga gubitaka koji se sastoje od toplotnih gubitaka P
Cu
u namotajima usled aktivne otpornosti
( Dulovi gubici ) i gubitaka u jezgri P
Fe
( vrtlona struja i histerezis ).
Stepen korisnosti kod transformatora je vrlo velik. On iznosi od 95 do 99 %.

o
o
o
o
U
1

N
U
2

+
+
2
2'
N
2

N
1

1'
1
I
1

I
2

I
1
I
2

1o
1'o
o 2
o 2'
U
1

I
1

R
1

+
-
-
L
1

L
2

R
2

I
1
I
2

L
m

U
2

+
I
2

a)
b)
Sl.70. a) autotransformator; b) elektrina ema autotransformatora

140
Z A D A C I :

11.1. Primar nekog transformatora ima 1 000 navojaka tanke ice, a sekundar 25 navojaka.
a) Koliki je napon na krajevima sekundara ako se primar prikljui na gradsku mreu napona 220 V,
ako su gubici u transformatoru zanemarljivi ( idealan transformator )
b) Ako je jaina struje u primaru 1 A, kolika je struja sekundara.

11.2. Na koliki napon treba prikljuiti primar transformatora elektrinog zvona ako na sekundaru ima 20 puta
manje navojaka nego na primaru? Za rad zvona potreban je napon od 6 V. Transformator je idealan.

11.3. Odrediti snagu sekundara transformatora koji ima 1 500 navojaka na primaru, a 50 navojaka na
sekundaru. Primar je prikljuen na naizmenini napon od 120 V, pri emu kroz sekundar protie struja od 20 A.
Stepen korisnog dejstva ovog transformatora iznosi 0,8 ( cos
1
= cos
2
= 1 ).

11.4. Odrediti stepen korisnog dejstva transformatora ako je primar prikljuen na napon od 220 V, pri emu
kroz njega protie struja od 2 A. Kroz sekundar protie struja od 18 A, a napon na njegovim krajevima je 18 V.
Faktor snage primara jednak faktoru snage sekundara ( cos
1
= cos
2
= cos ).

11.5. Kada se primar transformatora prikljui na naizmenini izvor, na krajevima sekundara pojavi se napon
od 13,2 V, a kada se na isti izvor prikljui sekundar na krajevima primara se pojavi napon od 120 V. Odrediti
odnos broja namotaja primara i sekundara. Gubici su zanemarljivi.

11.6. Transformator je upotrebljen za prenoenje elektrine snage ( energije ) na daljinu. Primar je vezan u
elektrino kolo centrale, a za sekundar su vezani provodnici dalekovoda. Koliko puta e se smanjiti gubici
elektrine snage zbog zagrevanja ica dalekovoda ako se napon na sekundaru povee hiljadu puta? U oba sluaje
se prenosi ista vrednost snage ( cos
1
= cos
2
= 1 ).

11.7. Pomou transformatora se sniava naizmenini napon od U
1
= 220 V na U
2
= 4 V
(cos
1
= cos
2
= 1 ).
a) Odrediti odnos transformacije m
b) Kada se na sekundar prikljui sijalica, u kom odnosu stoje jaine struja primara i sekundara ako
je stepen korisnog dejstva transformatora: 1) 100 % ( 1 ) i 2) 75 % ( 0,75 )?

11.8. Kolika je efektivna vrednost jaine struje I
1
u primaru idealnog transformatora i I
2
u sekundaru ako je on
prikljuen na napon od 3 000 V? Odnos broja navojaka primara i sekundara se odnosi: N
1
:N
2
= 150:11, a
transformator troi prividnu snagu od 10 kVA.

11.9. Da bi se odredio broj navojaka u primaru i sekundaru nekog idealnog transformatora koji napon od
220 V smanjuje na 20 V, namota se na sekundaru dodatnih 10 navojaka i pri tome izmeri na krajevima
sekundara napon od 22 V. Odrediti broj navojaka u primaru i sekundaru.

11.10. Primar idealnog transformatora sadri 100 navojaka i prikljuen je na napon 200 V ija je frekvencija
50 Hz. Sekundar transformatora ima 800 navojaka. Krajevi sekundara spojeni su sa kolom koje ine redno
vezani kondenzator od 2 F i kalem. Ukupni termogeni otpor sekundara je 100 O, a ukupna induktivnost 3 H.
Kolika je jaina efektivne struje u sekundaru?

11.11. Elektrina snaga se prenosi na daljinu tako to se u elektrani pomou transformatora povea napon
nekoliko hiljada puta i tako se struja visokog napona prenosi dalekovodima do potroaa, gde postoji drugi
transformator koji sniava napon na potrebnu vrednost.
Ako je snaga koju razvija elektrana 6 kW, a napon na sekundaru prvog transformatora 20 kV, i ako se elektrina
snaga prenosi bakarnim provodnicima na rastojanje 50 km, koliko navojaka treba da ima sekundar drugog
transformatora? Broj navojaka primara drugog transformatora je 4 000 , a napon na njegovom sekundaru treba
da je 200 V. Popreni presek provodnika od bakra je 0,5 cm
2
, a specifina el. otpornost
Cu
= 0,0178 Omm
2
/m.
Gubici u transformatoru su zanemarljivi ( idealni transformatori ) i oni rade u praznom hodu.

11.12. Gubici snage u transformatoru su 8 %. Ako je primarni kalem prikljuen na napon od 150 V, kroz
njega protie struja jaine od 2 A.
Koliki je napon na sekundaru ako kroz potroa protie struja od 0,1 A ( cos
1
= cos
2
)?

141
11.13. Idealni transformator od 200 kVA, napona 6 600 / 400 V i uestanosti 50 Hz, ima 80 navojaka na
sekundaru. Odrediti:
a) primarnu i sekundarnu struja;
b) broj primarnih navojaka;
c) maksimalni fluks transformatora.

11.14. Idealni transformator ima izlaznu snagu 100 kVa, sekundarni napon 400 V, broj navojaka na primaru
200, broj navojaka na sekundaru 40. Odrediti:
a) napon primara;
b) primarnu i sekundarnu struju pri nominalnom optereenju;
c) sekundarnu struju pri optereenju od 50 kW sa faktorom snage cos
2
= 0,8.

11.15.

11.16. Sekundarni napon kod idealnog autotransformatora je U
2
= 1,25 U
1
. Prenosni odnos je m = 0,8.
Kolika je snaga ovoga transformatora u odnosu na snagu transformatora sa odvojenim navojima primara i
sekundara ?

11.17. Transformator sadri na primarnoj strani 400 navojaka, a na sekundarnoj 1 000 navojaka. Popreni
presek gvoa jezgra sa izolacijom limova iznosi S = 63 cm
2
. Ako su primarni navojci prikljueni na napon
u = 705 sin 314 t |V|, odrediti:
a) najveu vrednost magnetne indukcije u gvou jezgra, ako na izolaciju i magnetno rasipanje otpada
5 %;
b) sekundarni napon.

11.18. Primarna strana iealnog transformatora ima N
1
= 620 navojaka, graena je za napon U
1
= 220 V.
Odrediti:
a) broj navojaka sekundara za napone na sekundaru U
2
= 3; 5 i 8 V,
b) struju primara ako je struja sekundara I
2
= 1; 0,8 i 0,4 A,
c) prividnau snagu S ako je korisnost q = 1, a frekvencija f = 50 Hz ,
d) presek jezgra ako je B
m
= 1 T.

11.19. Odrediti broj navojaka primara i sekundara za iealni transformator sa sledeim podacima:
a) U
1
= 220 V; U
2
= 42 V; S
Fe
= 80 cm
2
; B
m
= 0,9 T; I
2
= 20 A; f = 50 Hz;
b) U
1
= 300 V; U
2
= 60 V; S
Fe
= 105 cm
2
; B
m
= 0,82 T; I
2
= 50 A; f = 50 Hz;
c) U
1
= 500 V; U
2
= 110 V; S
Fe
= 130 cm
2
; B
m
= 0,8 T; I
2
= 90 A; f = 50 Hz;
d) U
1
= 750 V; U
2
= 220 V; S
Fe
= 150 cm
2
; B
m
= 0,75 T; I
2
= 130 A; f = 50 Hz.

11.20. Odrediti struje i prividnu snagu primara transformatora za predhodni zadatak.

11.21. Idealni transformator sa vazdunom jezgrom ima induktivnost primara L
1
= 6 mH, odnos
transformacije m = 3 i koeficijent induktivne povezanosti k = 0,1. Kolika je induktivnost drugog kalema L
2
i
uzajamna induktivnost obaju kalemova L
m
?

-
B -
U
2

N
2

Z
o
o
U
1

N
1

A
-
C
I
2

I
1

Sl.11.15.
Na slici 11.15 prikazan je jedan autotransformator sa
sledeim podacima:
U
1
= 127 V; U
2
= 100 V; I
2
= 10 A; N
1
= 240 navojaka.
Ako se uzme u obzir da se struja praznog hoda I
o
moe
zanemariti, odrediti:
a) struju koju autotransformator uzima iz mree;
b) broj navojaka sekundara N
2
;
c) presek namotaja izmeu taaka A i B i taaka B i C
ako je dozvoljena gustina struje u provodnicima
J = 2 A/mm
2
.

142
11.22. Neki transformator ima na primaru N
1
= 200 navojaka, a na sekundaru N
2
= 50 navojaka. Primar
transformatora je prikljuen na napon U
1
= 100 V, a sekundar je optereen termogenim otpornikom R = 1 O.
Otpor transformatorskih namotaja i gubici u gvou su zanemarljivi. Odrediti U
2
, I
1
, I
2
i magnetni fluks u
m
ako
je frekvencija mree f = 50 Hz.

11.23. Idealni transformator ima zadatak da podesi otpor potroaa od R = 5 O na unutranji otpor izvora
koji iznosi R
i
= 5 000 O. Treba odrediti koliki prenosni odnos transformacije m treba da ima ovaj transformator
i koliki je broj navojaka na sekundaru N
2
ako je broj navojaka na primaru N
1
= 2 000.

11.24. Za podizanje napona neke mree od U
1
= 4 700 V na U
2
= 5 000 V potreban je autotransformator
( transformator u tednoj vezi ).
Odrediti za koju snagu S treba biti dimenzioniran ovaj transformator ako je S
2
= 2 000 kVA?

11.25. Autotransformator ima na primaru N
1
= 500 navojaka, a na sekundaru N
2
= 550 navojaka. Koliki e
se dobiti napon na sekundaru U
2
ako bi se na primar prikljuio napon U = 200 V ? Za koliku snagu P treba
dimenzionirati transformator da bi se dobila snaga na sekundaru P
2
= 10 kW ?

11.26. Transformator sa vazdunom jezgrom prikljuen je na napon U
1
= 5 V krune uestanosti e = 810
6

rad/s. Navoji transformatora imaju podatke: L
1
= 4 mH, L
2
= 8 mH, L
m
= 1 mH, R
1
= 50 O, R
2
= 80 O.
Na sekundaru je prikljuen potroa ija je otpornost jednaka R = 200 kO.
Izraunati napon na sekundaru U
2
, struju primara i sekundara I
1
i I
2
.

11.27. Transformator sa vazdunom jezgrom ima primarni namotaj sa induktivitetom L
1
= 3 mH, sekundarni
sa L
2
= 4 mH, a faktor induktivne povezanosti je k = 0,06. Otpori namotaja su R
1
= 60 O i R
2
= 100 O.
Sekundarni namotaj se optereti prijemnikom ija je impedansa Z = ( 2 000 + j500 ) |O|, a kruna uestanost
mree je e = 5 000 rad/s.
Odrediti meusobnu induktivnost L
m
( M ) i odnos izmeu struja I
1
/I
2
i napona U
1
/U
2
.

11.28. Napisati izraz za trenutnu vrednost indukovane ems e
1
, primara realnog transformatora , ako je poznat
broj navojaka N = 500 i izraz za promenu magnetnog fluksa | = 4 sin ( 314t + 23 ) |mWb|.

11.29. Primar idealnog transformatora sa N
1
= 500 navojaka prikljuen je na napon u
1
= 222 2 sin 314t |V|.
Odrediti trenutnu vrednost izraza za magnetni fluks zanemarujui termogenu otpornost kalema i magnetno
rasipanje.

11.30. Sa ciljem priblinog odreivanja odnosa transformacije izvrena su dva merenja primarnog i
sekundarnog napona pri RL optereenju. Pri prvom merenju je impedansa potroaa tri puta manja od
impedanse pri drugom merenju.
Kako se odnose odnosi transformacije, ako je m = U
1
/U
2
a m' = U
1
'/U
2
'?

11.31. Zaokruiti za koju vrednost, od ponuenih vrednosti, impedanse potroaa Z najtanije odgovara
sledea relacija:
1
2
2
1
N
N
I
I
~ , gde je Z
n
nominalna vrednost impedanse potroaa.
a) Z = Z
n

b) Z = 2Z
n

c) Z = Z
n
/2
d) Z = 0
e) Z =
Odgovor obrazloiti.

11.32. Zaokruiti za koju vrednost, od ponuenih vrednosti, impedanse potroaa Z najtanije odgovara
sledea relacija:
2
1
2
1
N
N
U
U
~ , gde je Z
n
nominalna vrednost impedanse potroaa. Odgovor obrazloiti.
a) Z = Z
n

b) Z = 2Z
n

c) Z = Z
n
/2
d) Z = 0
e) Z =

143
11.33. Nactrati ekvivalentnu elektrinu emu realnog transformatora sa gvozdenom jezgrom i objasniti sve
elemente na toj emi.

11.34. Koji se od parametara na nadomesnoj elektrinoj emi, prema slici 11.33, menja sa promenom
frekvencije f na primaru transformatora, uz nepromenjeni primarni napon?

11.35. Nacrtati fazorski dijagram za realni transformator sa gvozdenom jezgrom, ija je nadomesna ema data
na slici 11.34.

11.36. Kako se manja fazni pomak izmeu struje i napona na primaru transformatora, ako se jezgro
transformatora, koja je napravljena od transformatorskih limova, zameni punim jezgrom od istog materijala?

11.37. Gubici transformatora u praznom hodu su jednaki:
a) gubicima u namotajima transformatora
b) gubicima zbog histereze i vrtlonih struja u jezgri transformatora ( gvou )
c) gubicima zbog magnetnog rasipanja i vrtlonih struja u jezgri
d) gubicima zbog histereze i zagrevanja primarnog kalema
e) gubicima zbog rasipanja i aktivnog otpora oba namotaja.
Tano reenje zaokruiti.

11.38. Gubici transformatora u reimu kratkog spoja jednaki su:
a) gubicima u namotajima transformatora ( oba )
b) gubicima zbog histereze i vrtlonih struja u jezgri transformatora
c) gubicima zbog histereze i zagrevanja primarnog namotaja transformatora
d) gubicima zbog magnetnog rasipanja i vrtlonih struja u jezgri
e) gubicima zbog rasipanja i aktivnom otporu u namotajima ( oba namotaja )

11.39. Transformator je radio u nominalnom reimu rada. Ako se nakon toga otpor potroaa povea tri puta,
kako e se promeniti gubici u gvou P
Fe
i gubici i bakru ( namotaju transformatora ) P
Cu
?

11.40. Snagu koju uzima transformator u reimu kratkog spoja troi se uglavnom na:
a) zagrevanje namotaja
b) zagrevanje jezgre zbog vrtlonih struja i histereze
c) zagrevanje sekundarnog namotaja i na gubitke zbog vrtlonih struja
d) zagrevanje primarnog namotaja i na gubitke zbog vrtlonih struja
e) gubitke u rasipnim induktivnostima

o
o
U
1

R
1

L
1

R
Fe
L
o

I
1

R
2

L
2

o
o
U
2

+
E
I
2

I
o
I
Fe I

+
Sl.11.34.

144

12. P O L I F A Z N I V I E F A Z N I S I S T E M

12.1. O S N O V N I POJMOVI O POLIFAZNOM SISTEMU

Sva kola do sada reavana imala su generatore u kojima se indukovala samo jedna elektromotorna sila. Takvi
generatori se mogu nazvati jednofaznim ( monofaznim ) generatorima. Ovi generatori sadre jedan navoj u
kojem se rotira magnetno polje. Usled promene magnetnog polja po navojku, u njemu se indukuje ems, kao to
je objanjeno prema slici 1 ( vidi: Dobijanje naizmenine struje ). Ako se u istom promenljivom magnetnom
polju nae vie elektrino odvojenih navoja, sa odreenim prostornim pomakom, kao na slici 2, u svakom od tih
navojaka se indukuje po jedna ems. Na taj nain nastaje vie elektromotornih sila istih uestanosti, ali sa
odreenim faznim pomakom. Ovakav sistem, u kojem nastaje vie ems istih uestanosti razliitih faznih uglova
( sa faznim pomakom ), naziva se viefazni ili polifazni sistem. Kako na krajeve takvih generatora moemo
prikljuiti elektrina kola, tada je broj tih kola jednak broju ems, tj. broju faza viefaznog sistema.
Polifazni sistem, u odnosu na monofazni sistem je u sledeoj prednosti:
1. Sa polifaznim sistemom se moe obrazovati obrtno magnetno polje,
2. Konstantna snaga
3. Manji broj prenosnih provodnika.
Rotor elektromotora obre obrntno magnetno polje statora, to znai da motori rade zahvaljujui polifaznom
sistemu ( Teslinom obrtnom magnetnom polju ). Zahvaljujui faznom pomaku izmeu ems ( napona ), snaga kod
polifaznog sistema je konstantna, to nije sluaj kod jednofaznog sistema, gde se snaga vremenski menjala
( oscilatorno ). Obe ove navedene prednosti su vrlo znaajne sa stanovita rada motora. Manji broj provodnika sa
viefaznim sistemom je omoguen time to se kao nulti provodnik uzima samo jedan ( zajedniki ) provodnik, a
ponekad se on moe u potpunosti izbei ( kod simetrinih sistema ). Na ovaj nain se, pored utede materijala,
smanjuju Dulovi gubici na prenosnim provodnicima.
Usled navedenih prednosti viefaznog sistema u odnosu na jednofazni, viefazni sistem je skoro u potpunosti
potisnuo jednofazni sistem iz upotrebe.
U praksi se od viefaznih sistema uglavnom koriste dvofazni i trofazni sistem. Dvofazni sistem ima primenu
kod servomotora u automatici i tehnici regulacije, dok trofazni sistem se iskljuivo koristi u energetici ( prenos
energije na velike udaljenosti, rad trofaznih elektromotora ).

Polifazni generator je ematski prikazan na slici 71. Prikljuci generatora, obeleeni sa A, B, ....., M, nazivaju
se faze ( fazni provodnici ), a uzemljeni prikljuak, koji je obeleen sa N, naziva se nula ( nulti provodnik ).
Uestanost napona izmeu svih faza i neutralnog provodnika je ista. Naponi obeleeni sa U
A
, U
B
, ....., U
M
,
nazivaju se fazni naponi, a naponi obeleeni sa U
AB
, U
AC
, U
MC
, itd. nazivaju se meufazni naponi.
Praktino, u elektrotehnici, sem dvofaznog sistema) se koriste polifazni generatori kod kojih je fazna razlika
izmeu faznih napona ista, i iznosi 2t/m ( m je broj faza ), a amplitude svih tih faza su jednake.

POLIFAZNI GENERATOR
- - - - - N M B C A
---
U
A

U
B

U
AB U
BC
U
CM
U
AC
+ + + +
+
+ U
MC
+
Sl.71.

145
12.2. D V O F A Z N I S I S T E M

Ako se dva namotaja prostorno pomerena za t/2, kao to je prikazano na slici 72, obru ugaonom brzinom e
u magnetnom polju, u namotajima e se indukovati ems koje su fazno pomerene za t/2. Isto e se dogoditi ako
se obre magnetno polje a nomotaji su u stanju mirovanja.

Na slici 73 a dat je vremenski indukovanih ems u zavisnosti od ugaone brzine. Svaki od ovih namotaja
moemo posmatrati posebno, kao jednofazni generator. U jednom generatoru se indukuje ems e
1
a u drugom e
2
.
Vremenski pomak izmeu ovih ems je uvek isti, i on u ovom sluaju iznosi T/4, gde ems e
2
prednjai ems e
1
.
Fazni pomak, prikazan na slici 73 b, iznosi t/2.

Prikljuenjem potroaa na krajeve ovih namotaja, usled ems e
1
i e
2
kroz potroae e proticati struje i
1
i i
2

iji se smer poklapa sa smerom ems.

Namotaji 1 i 2 mogu biti elektrino povezani ( redna veza ), a i
ne moraju, to ne utie na iznos pojedinanih indukovanih ems u
njima. Oba namotaja su mehaniki povezana, pa se rotiranjem
jednog namotaja rotira i drugi istom ugaonom brzinom. Ako si i
brojevi navojaka isti, tada e i amplitude indukovanih ems bite iste.
Iznos indukovanih ems, po navojima iznosi:
e
1
= E
m
sin et i
e
2
= E
m
sin (et + t/2 ) = E
m
cos et

T
et
e
e
1

e
2

E
2m

E
1m
E
2

E
1
f.o.
a) vremenski ( grafiki ) dijagram ems
b) fazorski dijagram ems
Sl.73.
N S 2
1
o
Sl.72.
A
B
-
- -
-
e
2

e
1

B
A
R
R
+
+
i
1

i
2

i
o
= i
1
+ i
2

Sl.74.
Ako su namotaji elektrino odvojeni, tada je svaki od
tih namotaja u prostom kolu sa potroaem, pa nastaju
takva dva elektrino odvojena kola. U praksi se namotaji
najee redno veu, pa je jedna taka ( spojno mesto )
zajednika. Na ovaj nain umesto etiri provodnika
potrebna su tri, to je prikazano na slici 74. Kroz
zajedniki provodnik e proticati ukupna struja, koja je
jednaka pojedinanih struja.

146
Kod vektorskog predstavljanja ems E
1
i E
2
vrlo je bitno da se predhodno znaju poetci i krajevi namotaja.
Poetke obeleavamo tampanim slovima ( A, B,C, ..., N ), a krajeve sa malim slovima ( x,y,z, ...,n ). Smerovi
ems, kod crtanja fazorskog dijagrama, u praksi se uvek uzimaju da su ka poetku navoja ( ka A, B, C ..). Tako
nastaje fazorski dijagram, prema slici 75, koji je ve dat na slici 73 b.

Dakle, dvofaznim sistemom, imamo mogunost korienja faznog i meufaznog napona gde je meufazni
napon vei od faznog za 2 puta. Dvofazni sistem jo omoguuje i stvaranje obrtnog magnetnog polja na
osnovu kojeg rade naizmenini motori ( Zahvaljujui naem nauniku Nikoli Tesli ).

12.3. T R O F A Z N I S I S T E M

Trofazni sistem stvara trofazni generator, koji se sastoji od tri namotaja smetena po obimu statora, sa
prostornim pomakom od 2t/3. Rotor, koji je u stvari magnet ( stalni ili elektromagnet ) se obre u prostorno
pomerenim namotajima i u njima indukuje ems koje su fazno pomerene za 2t/3.
Uproena slika trofaznog sinhronog generatora je data na slici 76 a. Slika 76 b predstavlja samo namotaje iji
su poetci obeleeni slovima A, B i C, a krajevi sa x, y i z.

Obrtanjem rotora (magnetnog polja ) u namotajima A-x, B-y i C-z se indukuju ems e
A
, e
B
i e
C
, koje su
prikazane grafiki ( vremenski ) na slici 77 a. Na osnovu vremenskog dijagrama, kao i na osnovu poloaja
namotaja u obrtnom magnetnom polju prikazan je i fazorski dijagram na slici 77 b. Oito je da su vektori ems
fazno pomereni za 2t/3, kao i prostorni pomak namotaja. Na osnovu ove konstatacije moe se fazorski dijagram
elektromotornih sila predstaviti isto kao i namotaji, tj. pravac vektora ems je isti kao i pravac namotaja. Smer tih
vektora se poklapa sa smerom poetka namotaja ( ka prikljucima A, B i C ).

Primenom drugog Kirhofovog zakona, prema slici 74, sledi:
E
AB
E
1
+ E
2
= 0 E = E
AB
= E
1
E
2
..
Za jednake efektivne vrednosti ems E
1
i E
2
, tada je efektivna
vrednost napona izmeu taaka A i B ( navoja na poetku ) jednaka:

1
2
2
2
1
E 2 E E E = + = .
Ems ( napon ), izmeu dveju faza naziva se meufazna ems ( napon ).
Vidimo da je meufazni napon vei od faznog napona ( napon na
krajevima jedne faze ) za 2 puta. To znai da e i struja kroz
prijemnik koji se prikljui na meufazni napon biti vea od struje
prijemnika koji se prikljui na fazni napon za 2 puta.
Analitiki izraz za ems E ( meufazni napon ) je:
e = E
m
sin ( et t/4 )
f.o.
E
1

E
2

E
E
2

Sl.75.
o
S
N
o A
o B
o C

x o
z o
y o

a)

o A
o
B
C
o
x
y
z
E
A

E
B

E
C
b)
Sl.76.

e

147

Analitiki izrazi za indukovane ems po navojima su:
e
A
= E
Am
sin et = E
m
sin et;
e
B
= E
Bm
sin ( et 2t/3 ) = E
m
sin ( et 2t/3 ) i
e
C
= E
Cm
sin ( et 4t/3 ) = E
m
cos ( et + 2t/3 )
jer je E
Am
= E
Bm
= E
Cm
= E
m
.

Lako se moe uoiti, bez posebnog dokazivanja ( izvoenja ), sa vremenskog dijagrama da je:
e
A
+ e
B
+ e
C
= 0,
a sa fazorskog:
E
A
+ E
B
+ E
C
= 0.

12.3.1. VEZIVANJE NAMOTAJA TROFAZNIH GENERATORA

Trofazni generator bi mogao imati est prikljuaka, vezanih za parove krajeva namotaja. Na ove prikljuke,
pomou est provodnika bise mogli vezati razni potroai. U praksi se, umesto est prikljuaka, generatori
izvode sa tri ili etiri prikljuka, ime se poveava uteda u materijalu ( linijskim provodnicima ). To se postie
tako to se namotaji generatora veu u zvezdu ili trougao ( petlju ).

12.3.1.1. Veza namotaja trofaznih generatora u zvezdu

Najea veza namotaja trofaznih generatora je u zvezdu, to je prikazano na slici 78 a. Zajednika taka sva
tri namotaja oznaava se sa N ( ili 0 ), i naziva se neutralna taka ili zvezdite, i uvek se uzemljuje. Ovako
povezani generator ima etiri provodnika ( prikljuka ). Provodnik koji spaja zvezdite naziva se nulti
provodnik ( neutralni provodnik ) ili ponekad samo ,, nula . Tri provodnika koji su vezani za neuzemljene
krajeve namotaja nazivaju se fazni provodnici, ili ponekad ,, faze . Usvojene oznake kod nas za faze su A, B i
C, pri emu se smatra da napon faze A prednjai naponu faze B za 2t/3, a naponu faze C za 4t/3.
Zvezdite je uzemljeno, te su sve take nultog provodnika u svakom trenutku na potencijalu Zemlje, uz
pretpostavku da kroz nulti provodnik ne tee struja ( simetrino optereenje ).
Ako generator radi u praznom hodu ( potroai nisu ukljueni ), u namotajima generatora nema struje, samim
tim nema ni pada napona na namotajima generatora. Zbog toga je napon na krajevima svakog od namotaja
jednak ems posmatranog namotaja. Napon na krajevima svake faze naziva se fazni napon, pa tako imamo tri
fazna napona koji su fazno pomereni za 2t/3, i to U
A
, U
B
i U
C
. Fazorski dijagram faznih napona je dat na slici
78 b. Redovito se u faznu osu postavi napon U
A
, pa je fazna osa normala na dosadanji nain njenog
predstavljanja. Nita se nee promeniti ako se kompletan dijagram zarotira za t/2 u desno, ime e se fazna osa i
napon U
A
nai u horizontali ( dosadanji nain predstavljanja ).

E
Am E
Bm
E
Cm
et
T
f.o. E
Am
E
Bm

E
Cm
e
A
e
B
e
C
a) b)
Sl.77.

148

Osim faznih napona, tj. napona izmeu faznih provodnika i neutralnog provodnika, postoje i meufazni
( linijski ) naponi. Meufazni naponi su naponi izmeu dve faze, a to su U
AB
, U
BC
i U
CA
. Koristei drugi
Kirhofov zakon, prema slici 78 a, linijski naponi iznose:

U
AB
= U
A
U
B
; U
BC
= U
B
U
C
i U
CA
= U
C
U
A

Dakle, kod veze trofaznih generatora u zvezdu, meufazni napon je vei od faznog za 3 puta. Ako na
generator prikljuimo potroa, kroz fazne provodnike e tei struje, koja e biti jednaka struji odgovarajueg
namotaja. To znai da su, kod veze namotaja u zvezdu, linijske i fazne struje meusobno jednake.

i

+
+
+
E
B

E
A
E
C

-
N
o
o
o
C
B
A
o 1
o N (0)
o 2
o 3
+
U
A
U
B
U
C
+
+
U
CA
+
U
AB
U
BC
+
+
f.o.
E
A
E
C
E
B

2t/3
2t/3 2t/3
a)
b)
Sl.78.
U
A
U
B

U
C

U
AB

U
BC

U
CA

U
B

U
C

U
A

t/6
f.o.
Sl.79.
Na osnovu navedenih jednaina moe se nacrtati
fazorski dijagram, koji je prikazan na slici 79. Iz
fazorskog dijagrama se jasno vidi da su efektivne
vrednosti meufaznih napona meusobno jednake i
fazno pomerene za 2t/3.
Efektivna vrednost faznih napona najee se
obeleava sa U
f
a meufaznih sa U ( bez indeksa ).
Koristei fazorski dijagram lako se mogi svi
naponi predstaviti kompleksno, pa je:
U
A
= U
f
e
j0
; U
B
= U
f
e
j 120
; U
C
= U
f
e
j 240
;
U
AB
= Ue
j 30
; U
BC
= Ue
j 90
; U
CA
= Ue
j 210
.

Iz jednakokrakog trougla
(
2
3
U 30 cos U
2
U
U
2
U
30 cos
f
o
f
f
o
= = = ),
sledi:
U =
f
U 3
U =
f
U 3
I = I
f

149
12.3.1.2. Vezivanje namotaja trifaznih generatora u trougao

Ova je veza, kod generatora, vrlo retka. Razlog je taj to kod ove veze nema neutralnog provodnika, pa ovaj
sistem nema nulu. ema po kojoj se namotaji generatora veu u zvezdu data je na slici 80.

Na osnovu veze generatora, prema slici 80, sledi fazorski dijagram struja, koji je prikazan na slici 81.

Fazne struje se obeleavaju sa I
f
, a linijske sa I ( I
A
= I
B
= I
C
= I
f
; I
1
= I
2
= I
3
= I), pa je prema fazorskom
dijagramu na slici 81:
I = 3 I
f

Dakle, kod veze navoja generatora u trougao, uz pretpostavku da su faze podjednako optereene ( simetrian
sistem ) linijske struje su vee od faznih za 3 puta, dok su linijski i fazni naponi meusobno jednaki.

i

- -
-
A
B
C
+
+
+
E
A
E
B

E
C

U
AB
U
CA
U
BC

+
+
+
I
3

I
1

I
2

I
A

I
B

I
C

Sl.80.
Kod veze namotaja generatora u trougao fazni
naponi generatora su ujedno i meufazni, pa je
( u praznom hodu ):
U
AB
= E
A
; U
BC
= E
B
i U
CA
= E
C
.
Ako generator vezan u trougao opteretimo
simetrinim trofaznim potroaem, tada e kroz
namotaje generatora proticati fazne struje I
A
, I
B
i
I
C
, a kroz linijske provodnike struje I
1
, I
2
i I
3
.
Fazne struje su istog smera kao i ems a linijske
su ka potroau ( jer se radi o generatoru ).
Koristei prvi Kirhofov zakon, sledi:

I
1
= I
A
I
C
; I
2
= I
B
I
A
i I
3
= I
C
I
B
.
I
A

I
B

I
C

I
C

I
1

I
B

I
A

Sl.81.
I
3

I
2

t/6
I = 3 I
f

U = U
f

150

12.3.2. VEZIVANJE ( TROFAZNIH ) PRIJEMNIKA NA TROFAZNE GENERATORE

Namotaji trofaznog generatora su redovito vezani u zvezdu. Ako to nije sluaj, vezu namotaja trofaznih
generatora iz trougla pretvori u zvezdu, te na taj nain namotaji generatora su opet vezani u zvezdu. Zbog toga,
bez obzira na vezu prijemnika, namotaje trofaznih generatora tretirati kao da su vezani u zvezdu. Trofazni
prijemnici, ili grupa vie jednofaznih prijemnika, na generator se mogu vezati u zvezdu i trougao.

Veza prijemnika u zvezdu

Veza prijemnika u zvezdu prikazana je na slici 82.

Ako je sistem nesimetrian, to je redovito sluaj, tada se ovakva kola reavaju sloenim metodama
( konturne struje ili zajednikim naponom ). Kod nesimetrinog sistema ( razliita optereenja faza ) izmeu
zvezdita 0 i 0', deluje napon U
o
koji iznosi:

o C B A
C C B B A A
o ' o o
Y Y Y Y
Y E Y E Y E
U U
+ + +
+ +
= =
gde su Y
A
, Y
B
i Y
C
ukupne admitanse faznih provodnika,a Y
o
admitansa nultog provodnika.
Ove admitanse iznose:

o
o
3 2 p gc
C
2 2 p gb
B
1 1 p ga
A
Z
1
Y
;
Z Z Z
1
Y
;
Z Z Z
1
Y
;
Z Z Z
1
Y
=
+ +
=
+ +
=
+ +
=

Ako sistem nema nultog provodnika, tada je provodnost Y
o
= 0, jer je Z
o
= , pa je i struja I
o
= 0.

Impedanse namotaja generatora su redovito jednake, pa se moe uzeti da je Z
ga
= Z
gb
= Z
gc
= Z
g
. Isti je sluaj
i sa impedansama faznih provodnika gde je Z
p1
= Z
p2
= Z
p3
= Z
p
.

Primenjujui drugi Kirhofov zakon, za prvu granu,sledi:

U
o
+ I
1
Z
1
+ I
1
Z
p1
+ I
1
Z
ga
E
A
= 0 I
1
( Z
1
+ Z
p1
+ Z
ga
) = E
A
U
o
.

Na isti nain se postave jednaine i za druga dva fazna provodnika. Iz ovih jednaina odrede se sve struje u
kolu, i one iznose:
0 - - 0'

-
A
-
-
-
B
C
N
+
+
+
E
A
E
B

E
C

Z
ga
Z
gb

Z
gc
Z
p1
Z
p2
Z
1

Z
2

Z
3

Z
p3

Z
o

Sl.82.
-
-
-
-
A'
B'
C'
N'
I
1

I
2

I
3

I
o

151

( )
( )
( )
o o
o
o
o
C o C
3 3 p gc
o C
3
A o B
2 2 p gb
o B
2
A o A
1 1 p ga
o A
1
Y U
Z
U
I
; Y U E
Z Z Z
U E
I
; Y U E
Z Z Z
U E
I
; Y U E
Z Z Z
U E
I
= =
=
+ +

=
=
+ +

=
=
+ +

=

Struju u nultom provodniku moemo odrediti primenom prvog Kirhofovog zakona, gde je:

I
o
= I
1
+ I
2
+ I
3

Napon na prijemniku iznosi: U
A
' = I
1
Z
1
; U
B
' = I
2
Z
2
i U
C
' = I
3
Z
3

Na isti nain se odrede i svi ostali padovi napona ( kako na faznim provodnicima tako i na otporu generatora ).

Ako je sistem simetria, nema napona U
o
, nema ni struje I
o
, pa su struje po fazama jednake:

Z Z Z
E
I
;
Z Z Z
E
I
;
Z Z Z
E
I
p g
C
3
p g
B
2
p g
A
1
+ +
=
+ +
=
+ +
=

Kako je ,E
A
, = ,E
B
, = ,E
C
, = ,E, , sledi:

u
3 2 1
Z
E
I I I I = = = = ,
gde je Z
u
= Z
g
+ Z
p
+ Z

Fazorski dijagram napona i struja za vezu prijemnika u zvezdu dat je na slici 83. Slika 83 a predstavlja
dijagram kod nesimetrinog sistema, a slika 83 b kod simetrinog sistema. ( Karakter prijemnika je RL.)

Da bi struja u nultom provodniku bila jednaka nuli, sistem bio simetrian, fazne struje I
1
, I
2
i I
3
moraju biti
jednake i fazno pomerene za 120 ( I
o
= I
1
+ I
2
+ I
3
). To e se dogoditi kada su ispunjena sledea dva uslova:

1. Impedanse prijemnika meusobno jednake: Z
1
= Z
2
= Z
3
i
2. Fazni pomaci izmeu struja i faznih napona jednaki:
1
=
2
=
3
.

a to se u stvaru svodi na uslov: Z
1
= Z
2
= Z
3
.

E
A
E
B
E
C
I
1

I
2
I
3

I
o
1
2

E
A
E
B

E
C

I
1

I
3

I
2

3
Sl83.
a) b)

152
Veza prijemnika u trougao

Veza prijemnika u trougao je data na slici 84.

Ovakva kola, ako je sistem nesimetrian, reavaju se metodom konturnih struja. Za datu vezu odgovaraju
sledee tri jednaine ( tri konture ):
E
A
E
B
= I
X
( Z
ga
+ Z
p1
+ Z
1
+ Z
p2
+ Z
gb
) I
Y
( Z
gb
+ Z
p2
) I
Z
Z
1
............... ( 1 )
E
B
E
C
= I
Y
( Z
gb
+ Z
p2
+ Z
2
+ Z
p3
+ Z
gc
) I
X
( Z
g2
+ Z
p2
) I
Z
Z
2
................ ( 2 )
0 = I
Z
( Z
1
+ Z
2
+ Z
3
) I
X
Z
1
I
Y
Z
2
............................................................... ( 3 )

Reenjem ovih jednaina dobiju se reenja konturnih struja, koje reavaju sve struje u sistemu, gde je:

I
1
= I
X
; I
2
= I
Y
I
X
; I
3
= I
Y
; I
AB
' = I
X
I
Z
, I
BC
' = I
Y
I
Z
; I
CA
' = I
Z

U praksi se umesto ems E
A
, E
B
i E
C
esto daju meufazni naponi ( napon mree ). Kako su to naponi izmeu
taaka A, B i C ( idealni naponski generatori R
ga
= R
gb
= R
gc
= 0 ), predhodne jednaine glase:

U
AB
= I
X
( Z
p1
+ Z
1
+ Z
p2
) I
Y
Z
p2
I
Z
Z
1
......................... ( 1 )
U
BC
= I
Y
( Z
p2
+ Z
2
+ Z
p3
) I
X
Z
p2
I
Z
Z
2
......................... ( 2 )
0 = I
Z
( Z
1
+ Z
2
+ Z
3
) I
X
Z
1
I
Y
Z
2
.................................. ( 3 )

Ako je sistem simetrian, a pad napona na linijskim provodnicima i generatoru zanemarljiv, tada je napon na
trofaznim prijemnicima jednak meufaznom naponu generatora ( mree ), tj.
U
AB
' = U
AB
= E
A
3 ; U
BC
' = U
BC
= E
B
3 ; U
CA
' = U
CA
= E
B
3 , pa je struja prijemnika jednaka:

Z
' U
Z
' U
Z
' U
Z
' U
' I ' I ' I ' I
3
CA
2
BC
1
AB
CA BC AB
= = = = = = =

-
-
-
A
B
C
Z
ga

Z
gb

Z
gc

E
A
E
B

E
C

+
+
+
Z
p1
Z
p2

Z
p3

Z
1

Z
2

Z
3

N -
-
-
-
A'
B'
C'
Sl.84.
I
1

I
2

I
3

I
AB
'
I
BC
'
I
CA
'
I
X
I
Y
I
Z
I
AB
'
I
BC
'
I
CA
'
I
CA
'
I
1
I
AB
'
I
2

I
BC
'
I
3

Sl.85.
Na slici 85 dat je fazorski dijagram struja za
trofazni simetrini potroa vezan u truogao. Struje
potroaa su I
AB
', I
BC
' i I
CA
'. Koristei prvi
kirhofov zakon, za kolo prema slici 84, sledi:
I
1
+ I
CA
' = I
AB
' I
1
= I
AB
' I
CA
';
I
2
+ I
AB
' = I
BC
' I
2
= I
BC
' I
AB
'
I
3
+ I
BC
' = I
CA
' I
3
= I
CA
' I
BC
'

Ako je sistem simetrian, I
AB
' = I
BC
' = I
CA
' = I',
tada je I
1
= I
2
= I
3
= I, odnosno linijsk struja I je vea
od struje potroaa I' za 3 puta.
Dakle,
I = 3 I'

153
12.3.3. SNAGA TROFAZNIH GENERATORA I TROFAZNIH PRIJEMNIKA

Trofazni generatori, kao i prijemnici, su u stvari tri jednofazna generatora , odnosno prijemnika, koji su
povezani ili u zvezdu ili u trougao. To znai da se pri raunanju snage proraun izvodi isto kao u jednofaznom
sistemu, pa se ukupna snaga dobije zbirom pojedinanih snaga, tj. snaga po fazama.

Snaga trofaznih generatora i trofaznih prijemnika vezanih u zvezdu

Kako su indukovane ems po fazi, prema slici 82, E
A
, E
B
i E
C
, a struje koje prolaze tim fazama ( ujedno i
linijske struje ) I
1
, I
2
i I
3
, snaga koju proizvodi trofazni generator iznosi:

Aktivna snaga:
P
g
= P
g1
+ P
g2
+ P
g3
= E
A
I
1
cos
A
+ E
B
I
2
cos
B
+ E
C
I
3
cos
C
;

Reaktivna snaga:
Q
g
= Q
g1
+ Q
g2
+ Q
g3
= E
A
I
1
sin
A
+ E
B
I
2
sin
B
+ E
C
I
3
sin
C

Prividna snaga:
S
g
= S
g1
+ S
g2
+ S
g3
= E
A
I
1
+ E
B
I
2
+ E
C
I
3

Ako je sistem simetrian ( E
A
= E
B
= E
C
= E; I
1
= I
2
= I
3
= I;
A
=
B
=
C
=
g
), aktivna, reaktivna i
prividna snaga iznosi:
P
g
= 3EI cos
g
|W|;

Q
g
= 3EI sin
g
|VAr| i

S
g
= 3EI |VA|.

Ako umesto ems generatora uvrstimo meufazne napone, gde je U
AB
= U
BC
= U
CA
= U = E 3 navedeni
izrazi za snage glasi:

| |
| |
| |. VA UI 3 I
3
U
3 S
, VAr sin UI 3 sin I
3
U
3 Q
, W cos UI 3 cos I
3
U
3 P
g
g g g
g g g
= =
= =
= =

gde je: U .. linijski ( meufazni ) napon; I ... linijska struja i
g
... fayni pomak izmeu E i I.

Na isti nain se dobije snaga trofaznih prijemnika, gde je,

Aktivna snaga prijemnika:
P = P
1
+ P
2
+ P
3
= U
A
'I
1
cos
1
+ U
B
'I
2
cos
2
+ U
C
'I
3
cos
3
;
Reaktivna snaga prijemnika:
Q = Q
1
+ Q
2
+ Q
3
= U
A
'I
1
sin
1
+ U
B
'I
2
sin
2
+ U
C
'I
3
sin
3
i
Prividna snaga prijemnika:
S = S
1
+ S
2
+ S
3
= U
A
'I
1
+ U
B
'I
2
+ U
C
'I
3

Kada je sistem simetrian ( U
A
' = U
B
' = U
C
' = U
f
; I
1
= I
2
= I
3
= I;
1
=
2
=
3
= ) , aktivna, reaktivna i
prividna snaga trofaznog prijemnika je:

| |
| |
| | VA UI 3 I U 3 S
, VAr sin UI 3 sin I U 3 Q
, W cos UI 3 cos I U 3 P
f
f
f
= =
= =
= =

gde je: - U
A
', U
B
'; U
C
'... fazni naponi na prijemniku ( impedansama Z
1
, Z
2
i Z
3
),
- U .... meufazni napon
-
1
,
2
,
3
.... fazni pomak izmeu struja i napona na prijemniku ( U
A
' i I
1
... )

154
Snaga trofaznih generatora i trofaznoh prijemnika vezanih u trougao

Postupnim izvoenjem snage trofaznih generatora i trofaznih prijemnika dolazimo do istih relacija ( izraza )
po kojima se odreuje snaga sistema. Kod ove veze, vidi sliku 84, meufazni naponi na prijemniku su jednaki
faznim naponima. Kod simetrinog sistema U = U
f
, a linijska struja je vea od fazne struje prijemnika za 3
puta.
Poto su relacije univerzalne, bez obzira na nain veze prijemnika snaga kod trofaznih generatora iznosi:

Aktivna snaga:
P
g
= P
g1
+ P
g2
+ P
g3
= E
A
I
1
cos
A
+ E
B
I
2
cos
B
+ E
C
I
3
cos
C
;

Reaktivna snaga:
Q
g
= Q
g1
+ Q
g2
+ Q
g3
= E
A
I
1
sin
A
+ E
B
I
2
sin
B
+ E
C
I
3
sin
C

Prividna snaga:
S
g
= S
g1
+ S
g2
+ S
g3
= E
A
I
1
+ E
B
I
2
+ E
C
I
3

Ako je sistem simetrian ( E
A
= E
B
= E
C
= E; I
1
= I
2
= I
3
= I;
A
=
B
=
C
=
g
), aktivna, reaktivna i
prividna snaga iznosi:

| |
| |
| |. VA UI 3 EI 3 S
, VAr sin UI 3 sin EI 3 Q
, W cos UI 3 cos EI 3 P
g
g g g
g g g
= =
= =
= =

gde je: - U .. linijski ( meufazni ) napon;
- I ... linijska struja i
-
g
... fazni pomak izmeu E i I.

Na isti nain se dobije snaga trofaznih prijemnika, gde je,

Aktivna snaga prijemnika:

P = P
1
+ P
2
+ P
3
= U
A
'I
1
cos
1
+ U
B
'I
2
cos
2
+ U
C
'I
3
cos
3
;

Reaktivna snaga prijemnika:

Q = Q
1
+ Q
2
+ Q
3
= U
A
'I
1
sin
1
+ U
B
'I
2
sin
2
+ U
C
'I
3
sin
3

Prividna snaga prijemnika:

S = S
1
+ S
2
+ S
3
= U
A
'I
1
+ U
B
'I
2
+ U
C
'I
3

Kada je sistem simetrian ( U
A
' = U
B
' = U
C
' = U
f
; I
1
= I
2
= I
3
= I;
1
=
2
=
3
= ) , aktivna, reaktivna i
prividna snaga trofaznog prijemnika je:

| |
| |
| | VA UI 3 I U 3 S
, VAr sin UI 3 sin I U 3 Q
, W cos UI 3 cos I U 3 P
f
f
f
= =
= =
= =

gde je: - U
A
', U
B
'; U
C
'... fazni naponi na prijemniku ( impedansama Z
1
, Z
2
i Z
3
),
- U .... meufazni napon
-
1
,
2
,
3
.... fazni pomak izmeu struja i napona na prijemniku ( U
A
' i I
1
... )

155
ZADACI:

12.1. Fazni naponi dvofaznog sistema iznose u
1
= 100 2 sin et |V| i u
2
= 200 2 sin (et t/2 ) |V|. Ako
faze opteretimo sa R
1
= R
2
= 10 |O|, odrediti fazne struje sistema i nacrtati fazorski dijagram napona i struja.

12.2. Naponi dvofaznog sistema su u
1
= 200 2 sin et |V| i u
2
= 200 2 sin (et t/2 ) |V|, a optereenja
faza Z
1
= Z
2
= ( 10 + j10 ) |O|. Nacrtati fazorski dijagram napona i struja.

12.3. Na linijski ( meufazni ) napon dvofaznog sistema iji fazni naponi iznose u
1
= 300 2 sin et |V| i
u
2
= 300 2 sin (et t/2 ) |V| prikljuen je potroa Z = ( 20 + j10 ) |O|. Odrediti linijske i fazne struje i
nacrtati fazorski dijagram napona i struja.

12.4. Naponi dvofaznog sistema su u
1
= 100 2 sin et |V| i u
2
= 100 2 sin (et t/2 ) |V|, a struje su
i
1
= 10 2 sin ( et t/3 ) |A| i i
2
= 10 2 sin (et 5t/6 ) |A|.
Odrediti aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu i nacrtati vektorski dijagram snaga.

12.5. Kod dvofaznog sistema fazni naponi su U
1
= 200 V, i U
2
= j200 V, a optereenja Z
1
= j10 |O| i
Z
2
= 10 |O|. Odrediti sve snage sistema ( P;Q i S ).

12.6. Optereenje Z = ( 20 j20 3 ) |O| prikljueno je na linijski napon u
12
= 282 sin ( et t/4 ). Odrediti
snage sistema P, Q i S.

12.7. Nacrtati grafiki ( vremenski ) dijagram snaga p
1
, p
2
i p ako su fazni naponi i fazne struje date izrazima
u
1
= 100 sin et |V| , u
2
= 100 sin (et t/2 ) |V|, i
1
= 5 sin ( et t/6 ) |A| i i
2
= 5 sin (et t/2 ) |A|.

12.8. Optereenja faza kod dvofaznog sistema su Z
1
= 50 |O| i Z
2
= ( 30 + j40 ) |O|, a odgovarajue struje su
I
1
= 4 |A| i I
2
= ( 3,2 j2,4 ) |A|. Odrediti fazne napone U
1
i U
2
, i aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu
sistema.

12.9. Aktivna snaga dvofaznog sistema je P = 2 |kW| pri cos = 0,8.
Ako kroz kolo protie struja od I = 20 |A| odrediti fazni napon generatora.

12.10. Kod dvofaznog sistema je Z
1
= j2 |O| i Z
2
= j2 |O|. Ako je I
o
= I
1
+ I
2
= ( 5 + j5 ) |A| i fazni
napon u
1
= 100 2 sin et |V|, odrediti napon u
2
, struje I
1
i I
2
i nacrtati fazorski dijagram napona i struja.

12.11. Impedansa Z = R + jX prikljuena je na linijski napon dvofaznog sistema. Reaktivna snaga u kolu je
Q = 2 000 |VAr| pri faznom naponu U
f
= 125 2 |V| uestanosti f = 50 Hz i faktora snage cos = 0,6.
Koliki kondenzator treba vezati paralelno sa impedansom Z da bi se reaktivna snaga smanjila na 1 500 |VAr| ?

12.12. Izraunati odnos efektivnih vrednosti linijskih ( meufaznih ) i faznih napona kod dvofaznog, trofaznog,
estofaznog , dvanaestofaznog i osamnaestofaznog trofaznog simetrinog sistema.

12.13. Otpori R
1
= R
2
= R
3
= 50 |O| vezani su u zvezdu. Ako je linijska struja sistema I = 3 |A| odrediti fazne
i linijske napone.

12.14. Tri jednaka prijemnika Z
1
= Z
2
= Z
3
= ( 5 + j15 ) |O| vezana su u zvezdu na linijski napon U = 390
|V|. Koliki je fazni napon i fazna struja sistema ?

12.15. Trofazni motor vezan je u trougao i prikljuen na mreu linijskog napona U = 380 |V| i uzima faznu
struju I
f
= 50 |A|. Odrediti sve snage motora ako je njegov faktor snage cos = 0,8.

12.16. Trofazni motor spojen je u zvezdu i prikljuen je na linijski napon U = 400 |V|. Reaktivna snaga
motora je Q = 8 000 |VAr|, a fazna struja motora je I
f
= 15 |A|. Kolike su prividna i aktivna snaga motora ?

156
12.17. Tri impedanse Z
1
= Z
2
= Z
3
= R + jX , vezane su u truogao i prikljuene na meufazni ( linijski ) napon
U = 200 3 |V|. Odrediti aktivnu snagu ovog prijemnika ako je linijska struja I = 15 |A|, a fazni pomak izmeu
faznog napona i fazne struje = t/4.

12.18. Kada trofazni motor prikljuuimo na mreu 380/220 |V|, linijskim vodovima protie struja I = 85 |A|
uz faktor snage cos = 0,83. Koliko je vremenski ukljuem motor u pogon ako on razvije rad ( energiju ) od
W = 450 |kWh| ?

12.19. Na linijskim vodovima A i B prikljuen je kondenzator od C = 200 |F|, pri emu je struja za 15 |A|
vea nego kod prikljuka na vodove B i N ( 0 ). Koliki je napon mree ako je frekvencija f = 50 |Hz| ?

12.20. Trofazna mrea optereena je motorom od P = 100 kW koji radi sa stepenom korisnosti q = 91 % i
ima faktor snage cos = 0,8. Linijski napon mree je U = 5 kV. Treba odrediti faznu struju generatora I
f
koji
je vezan u zvezdu.

12.21.

12.22. Trofazni generator ima ems po fazi E = 5 200 |V|, a vezan je u zvezdu. Impedansa namotaja
generatora iznosi Z
g
= ( 0,4 + j0,5) |O|. Na generator je prikljuen trofazni elektromotor sa vezom u zvezdu
impedanse po fazi Z
m
= ( 15,6 + j11,5) |O|. Odrediti struju po fazama I, napon na krajevima generatora U,
faktor snage mree cos , snagu motora P
m
i gubitak snage u generatoru P
g
.

12.23. Trofazni motor ima pod optereenjem snagu P = 25 |kW| uz cos
m
= 0,75. Linijski napon na
prikljunicama motora vezanog u zvezdu iznosi U
m
= 1 200 |V|. Motor je vezan na generator preko vodova
impedanse Z
v
= ( 2 + j4 ) |O|. Treba odrediti struju mree I, struju motora I
m
, linijski ( meufazni ) napon
generatora U
g
i stepen korisnosti q mree.

12.24. Odrediti prividnu snagu trofazne mree S i faktor snage cos na koju su prikljuena dva motora sa
snagama P
1
= 10 kW sa cos
1
= 0,6 induktivno i P
2
= 9 kW sa cos
2
= 0,8 kapacitivno. Kolika je struja
mree I, struje motora I
1
i I
2
ako je napon mree U = 1 kV ( meufazni ) ?

12.25.

Trofazna mrea linijskih napona 3 380 V frekvencije
f = 50 Hz daje energiju industrijskom pogonu koji ima
snagu P = 500 kW pri faktoru snage cos = 0,6 ( ind. ).
Da bi se poveao faktor snage na cos
1
= 0,8 na mreu
su prikljuene tri jednake kondenzatorske baterije vezane
u zvezdu, prema slici 12.21. Odrediti linijsku struju mree
I pre ukljuenja kondenzatorskih baterija i linijsku struju
I
1
nakon ukljuenja kondenzatora. Koliki je pojedinani
kapacitet svake od baterije ?
G M
-
-
-
-
Sl.12.21.
C C C
A
C
+
+
+
E
A

E
B

E
C

V
-
-
Sl.12.25.
B
ta pokazuje idealni voltmetar, prema slici 12.25, ako
se on vee redno na vezu trofaznih namotaja generatora
u trougao? Efektivne vrednosti ems su jednake i iznose
E
A
= E
B
= E
C
= 220 V. pomerene za 120.
Reenje prokomentarisati.

157
12.26.

12.27.

12.28.

12.29.

A
2

Z Z
Z
A o
B o
C o
A
1

Sl.12.26.
ta pokazuje ampermetar A
2
, prema slici 12.26,
ako ampermetar A
1
pokazuje struju 34,6 A ?
Impedanse Z su vezane u trougao i prikljuene
na trofaznu mreu.
Ampermetri su idealni.
-
-
-
A
Z
Z Z
Sl.12.27.
Na simetrinu trofaznu mreu prikljuen je
potroa prema slici 12.27.
ta e pokazati idealni ampermetar ako je
meufazni ( linijski ) napon mree jednak
U = 100 V ?
-
-
-
Z
Z Z
A
V
Sl.12.28.
ta e pokazati voltmetar ako ampermetar
pokazuje 17,3 A, prema slici 12.28 ?
Ampermetar i voltmetar su idealni.
-
-
A A o
B o
C o
U
AB

U
BC

U
CA

Sl.12.29.
U mrei, prema slici 12.29, meufazni
naponi su prostoperiodini i simetrini i
iznose U
AB
= U
BC
= U
CA
= U = 380 V.
Ako su svi potroai meusobno jednaki
i iznose Z = 10 O, ta e izmeriti idealni
ampermetar ?

158
12.30. Kako e se promeniti linijska struja, ako se simetrini trofazni prijemnik, vezan u zvezdu, bez nultog
voda, prespoji u trougao ? Linijski naponi mree se ne nemenjaju i ine simetrian sistem.

12.31. Kako e se promeniti aktivna snaga, ako se simetrian potroa, vezan u zvezdu bez nule, prespoji u
trougao, uz iste linijske napone ( simetrian sistem ) ?

12.32. Data su dva simetrina potroaa, od kojih je jedan vezan u trougao a drugi u zvezdu. Potroai se
sastoje od jednakih termogenih otpora i prikljueni su na trofazni generator. Koji je odnos ozmeu linijskih
struja kod veze u trougao i linijskih struja kod veze u zvezdu ( I
t
/ I
z
) ?

12.33. Dva simetrina potroaa od kojih je jedan vezan u trougao a drugi u zvezdu prikljuena su na trofazni
generator. Linijske struje potroaa su meusobno jednake. Ako potroa koji je vezan u trougao ima impedansu
Z
t
= 15 O, odrediti impedansu potroaa vezanog u zvezdu Z
z
.

12.34. Impedanse dvaju simetrinih trofaznih potroaa su jednake i iznose Z. Prvi potroa je vezan u
trougao, a drugi u zvezdu, pri emu su oba prikljuena na isti izvor napona U.
Kolika je linijska struja I, koristei parametre U i I. ?

12.35.

12.36.

12.37.

X
L

X
L

X
L

X
C
X
C

X
C

A
Sl.12.35.
Na trofaznu mreu, prikazanoj na slici 12.35,
prikljuen je simetrian sistem linijskih napona
U
AB
= U
BC
= U
CA
= U = 220 V.
ta e pokazati idealni ampermetar, ako su
reaktivne otpornosti X
L
= 10 O i X
C
= 60 O ?
j10
j10
j10
j90 j90
j90
Sl.12.36.
A
Trofazna simetrina mrea, prema sl.12.36,
prikljuena je na simetrian sistem linijskih
napona U
AB
= U
BC
= U
CA
= 380 V. Aktivni
otpori prenosnih vodova se mogu zanemariti.
ta e pokazati idealni ampermetar ?
Brojni podaci su navedeni na slici.
-
-
- W
A
V
Z Z
Z
*
*
Sl.12.37.
Simetrian trofazni potroa se napaja iz trofazne
mree, prema slici 12.37. Voltmetar ampermetar i
jednofazni vatmetar pokazuju sledee vrednosti
U
V
= 127 V, I
A
= 4 3 A i P
W
= 508 W.
Kojeg je karaktera impedansa Z ?

1. aktivnog;
2. aktivno reaktivnog ( X
L
> X
C
)
L
< X
C
)
4. induktivno reaktivnog
5. kapacitivno reaktivnog

159
12.38.

12.39.

12.40.

12.41. Trofazni generator ima snagu P = 20 kW, linijski napon generatora U = 200 V i gubitak snage na
linijskim provodnicima od 5 %. Kiliki su fazni naponi simetrinog trofaznog prijemnika ako je on vezan u
zvezdu ?

12.42. Trofazni asinhroni motor prikljuen je na trofaznu mreu, zanemarljivih impedansi na linijskim
provodnicima, simetrinih linijskih napona, efektivnih vrednosti U = 220 V i uestanosti f = 50 Hz. Ako su
aktivna snaga i faktor snage P = 3 kW i cos = 0,8 , odrediti kapacitivnost kondenzatora koju terba ukljuiti
na elektromotor tako da se faktor snage simetrine mree ( voda ) povea na cos ' = 0,9.

- -
-
A o
B o
C o
Z
Z
Z
W
*
*
Sl.12.38.
Simetrian trofazni potroa se napaja iz trofazne
mree, prema slici 12.38.
Kojeg je karaktera impedansa Z ako vatmetar
pokazuje nulu ?
Uz objanjenje zaokruiti tano reenje.

1. aktivnog;
L
> X
C
)
L
< X
C
)
4. induktivno reaktivnog
5. kapacitivno reaktivnog

NAPOMENA! Zvezdica na vatmetru govori o
poetku strujnog odnosno naponskog namotaja.

-
A
V
W
Z
Z
Z
A o
B o
C o
Sl.12.39.
*
*
Simetrian trofazni potroa se napaja iz
trofazne mree, prema slici 12.39. Voltmetar
i ampermrtar pokazuju:
U
V
= 380 V, I
A
= 3 A.
ta e pokazati vatmetar ako je impedansa Z
savreno termogena ?
Zvezdice na vatmetru pokazuju ulaz ( poetak
namotaja ).
-
Z
Z
A o
B o
C o
Z
V
Sl.12.40.
ta e pokazati idealni vatmetar, prema sl. 12.40,
ako je meufazni napon jednak U = 380 V?
Uz komentar zaokruiti jedan od ponuenih
odgovora:

1. 380 V,
2. 380 / 3 V,
3. 380 3 V,
4. nulu
5. beskonanu vrednost

160
12.43. Trofazni asinhroni motor, iji su namotaji vezani u trougao prikljuen je na simetrinu trofaznu mreu.
Poznat je linijski napon U, uestanost f, aktivna snaga P i faktor snage motora cos . Odrediti kapacitete
kondenzatora koje treba vezati paralelno sa motorom da bi se faktor snage maksimalno poveao, ako su:
a) kondenzatori vezani u trougao i
b) kondenzatori vezani u zvezdu.
Brojni podaci: U = 380 V; f = 50 Hz; P = 36 kW; cos = 0,8; cos
1
= 1.

12.44.

12.45. Napon na krajevima prijemnika vezanog u trougau, prema slici 12.45, iznosi 120 V. Aktivne otpornosti
svakog od linijskog provodnika iznosi R
V
= 1 O, a reaktivna ( induktivna ) X
V
= 2 O.
Ako je aktivna otpornost prijemnika je R = 6 O a reaktivna X = 9 O, odrediti koliki su naponi na poetku
linija ( linijski naponi ) ?

12.46. Simetrian trofazni prijemnik vezan u zvezdu impedansi Z = ( 10 + j2 ) O prikljuen je preko trofaznog
voda impedansi provodnika Z
V
= ( 0,5 + j0,8 ) O na trofazni generator vezan u zvezdu, efektivne vrednosti ems
E = 220 V i unutranje impedanse namotaja Z
G
= ( 0,1 + j2 ) O. Izraunati fazne struje sistema, meufazne
napone prijemnika, aktivnu i reaktivnu snagu prijemnika i aktivnu i reaktivnu snagu generatora.

12.47. Reiti predhodni zadatak ako je prijemnik vezan u trougao.

12.48. Dva prijemnika koji se sastoji od trougla i zvezde, prikljueni su za iste take trofazne mree i linijskim
provodnicima impedansi Z
V
= ( 1 + j2 ) O su prikljueni na simetrian trofazni generator efektivne vrednosti
ems namotaja E = 350 V.
Ako su mpedanse prijemnika : kod trougla Z
t
= ( 10 + j2 ) O i kod zvezde Z
z
= ( 15 j3 ) O, zraunati
meufazni napon prijemnika, aktivnu i reaktivnu snagu prijemnika i pad napona od generatora do prijemnika.
Impedanse namotaja generatora zanemariti.

12.49. Kako e se promeniti aktivna snaga trofaznom simetrinom prijemniku, koji je vezan u zvezdu, ako ga
prespojimo u trougao i prikljuimo na isti napon mree ?

-
-
-
A o
B o
C o
Z Z
Z
1
2
3
- -
4 5
V
Sl.12.44.
Trofazni simetrini prijemnik je vezan u
trougao, prema slici 12.44, i prikljuen je na
mreu linijskog napona ija je efektivna
vrednost jednaka U = 380.
Odrediti vrednost koju pokazuje idealni
voltmetar ( prekid linijskog voda A ).
A o
B o
C o
R
V

R
V

R
V

X
V

X
V

X
V

R X R X
R X
B'
A'
C'
Sl.12.45.

161
12.50. Dva trofazna simetrina prijemnika prikljuena su na istu trofaznu mreu. Prvi prijemnik je povezan u
trougao i njgova impedansa po fazi iznosi Z
t
= 12 O. Kolika bi bila impedansa drugog prijemnika Z
z
, ako su
linijske struje za oba prijemnika jednake ?

12.51. Dva simetrina trofazna prijemnika, spojena u zvezdu, prikljuena su na trofaznu mreu faznih napona
U
f1
= 220e
j0
V, U
f2
= 220e
j120
V i U
f3
= 220e
j240
V, vidi sliku 12.29 ( zad. 12.29 ).
Odrediti sve fazne i linijske struje i nacrtati fazorski dijagram napona i struja su mpedanse po fazi prvog
prijemnika Z' = 30e
j0
O, a drugog Z = 30e
j30
O.

12.52.

12.53.

12.54.

ta pokazuje vatmetar kod simetrinog trofaznog
potroaa, koji se napaja iz mree, prema slici 12.52 ?
Zaokruiti jedno od reenja uz objanjenje.

1. treinu ukupne aktivne snage potroaa ( P/3 )
2. ukupnu reaktivnu snagu potroaa ( Q )
3.
3
Q

4. treinu ukupne reaktivne snage potroaa ( Q/3 )
5.
3
P

W
-
-
A o
B o
C o

TROF.
POTR
OA
SL.12.52.
*
*
Za merenje aktivne snage napravljena je vetaka
nula, kao na slici 12.53. Ako je otpor naponskog
kalema vatmetra R
VW
= 10 kO a otpor R = 30 kO,
koliko iznosi otpor r ?
Uz reenje zadatka dati potrebno objanjenje.

TROF.
POTR
OA
A o
B o
C o
-
- -
- W
2

W
1

*
*
*
*
Sl.12.54.
A o
B o
C o
W
TROF.
POTR
OA
-
R r R
-
Sl.12.53.
*
*
Koja i kako se moe izraunati snaga trofaznog
sistema, prema slici 12.54 ?
Odgovor detaljno obrazloiti.

162
12.55.

12.56. Kroz faze trofaznog generatora spojenog u zvezdu sa nultim vodom protiu struje I
1
= 20 A, I
2
= 15 A
i I
3
= 10 A koje su fazno pomerene za 2t/3. Izraunati struju nultog voda.

12.57. Trofaznom generatoru meufaznih napona U
12
= U
23
= U
31
= 380 |V| prva faza je optereena sa
Z
1
= 10 |O| , druga sa Z
2
= ( 10 + j10 ) |O|, a trea je neoptereena ( Z
3
= ). Odrediti struju nultog voda.

12.58. Aktivni otpornik, kalem i kondenzator vezani su u zvezdu. Odrediti fazne struje sistema ako je efektivna
vrednost struje nultog voda I
o
= ( 4 3 4 ) |A| i ako je Z
1
= Z
2
= Z
3
i Z
o
= 0 |O|.

12.59. Trofazni simetrini sistem linijskog napona U = 200 |V| napoja prijemnik vezan u traugao ije su
impedanse Z
1
= 8 |O|, Z
2
= ( 10 + j10 3 ) |O| i Z
3
= ( 10 j10 3 ) |O|. Odrediti fazne i linijske struje.

12.60.

12.61.

A o
B o
C o
W
TROF.
POTR
OA
-
-
Sl.12.55.
*
*
Pomou vatmetra, vezanog prema slici 12.55, moe
se izmeriti jedna od sledeih snaga:
1. reaktivna snaga simetrinog trofaznog sistema
2. aktivna snaga simetrinog trofaznog sistema
3. reaktivna snaga simetrinog trofaznog sistema
4. aktivna snaga nesimetrinog trofaznog sistema
5. prividna snaga simetrinog trofaznog sistema
6. nijedna

Odgovor obrazloiti.
Poznat je linijski napon U i impedansa
simetrinog trofaznog potroaa Z , prema sl. 12.60.
Preko navedenih parametara izraziti linijske struje
I
A
, I
B
i I
C
nakon pregorevanja osiguraa na vodu C.
Fazne struje simetrinog trofaznog potroaa
vezanog u trougao, prema slici 12.61, iznose
I
f
= 12 A.
Kolike e biti fazne i linijske struje, kada
pregori osigura na vodu A ?
-
Z
Z
A o
B o
C o
Z
V
Sl.12.60.

I
A

I
B

I
C

-
-
-
A o
B o
C o

I
BC

Sl.12.61.
I
AB
I
CA
Z Z
Z

163
12.62.

12.63.

12.64.

12.65.

-
-
-
A o
B o
C o
U
AB
U
BC
U
CA

V
Sl.12.62.
Trofazna mrea koja napaja simetrini
trofazni potroa vezan u trougao, prema
slici 12.62, ima linijski napon U 380 V.
ta e pokazati idealni voltmetar nakon
pregorevanja osiguraa na vodu C ?
Kako e se promeniti fazne struje u simetrinom
trofaznom potroau, vezanom u zvezdu sa nultim
provodnikom, prema slici 12.63, kada doe do
prekida voda A ?
Potroa se napaja simetrinim naponom mree.
Pad napona na nultom provodniku zanemarljiv.
Pre prekida voda linijska struja je bila I = 10 A.
-
A o
B o
C o

U
B

U
C

U
A

Sl.12.64.
Poznat je linijski napon simetrine trofazne mree
U, koji napaja simetrino trofazno optereenje vezano
u zvezdu, prema slici 12.64.
Koliki e biti napon na fazi B ako se faza C kratko
spoji ( ukljui prekida ).
Zaokruiti ponueno tano reenje uz objanjenje.

1. U
B
= U; 2. U
B
= 2U; 3. U
B
= U/ 3 ;
4. U
B
= U/2; 5. U
B
= 3 U.
-
A o
B o
C o
Sl.12.65.
Z
Z
Z
V
o o
ta pokazuje voltmetar, prikljuen na simetrini
trofazni potroa, prikazan na slici 12.65, ako je
linijski napon mree U, a vod B prekinut?
Zakoruiti jedno od ponuenih reenja, uz
potrebno objanjenje.

1. nulu;
2. U/ 3
3. U
4. 3 U/2
5. U/2
A o
B o
Co
0 o
-
Z
Z
Z
Sl.12.63.

164
12.66. Trofazna mrea radila je u simetrinom reimu. Potroa je vezan u zvezdu bez nultog voda. Nakon
prekida faze A naponi U
B
i U
C
e se:
1. poveati za 3 puta,
2. biti jednaki polovini linijskih napona,
3. biti jednaki linijskim naponima,
4. ostato nepromenjeni
5. smanjiti se za 3 .
Zakkruiti tano reenje uz potrebno objanjenje.

12.67. Na trofaznu mreu linijskog napona U = 3 380 |V| prikljuen je simetrini trofazni potroa
impedanse Z = 5e
j36,87
|O|, koji se prvo vee u zvezdu a zatim u trougao, prema slici 12.67 ( a i b ). Odrediti
linijske struje I
A
, I
B
i I
C
, kao i snagu sistema, ako doe do prekida faze B ( pregori osigura ).

12.68. Impedanse Z
1
= Z
2
= Z
3
= ( 10 + j10 ) |O| vezane su u zvezdu ( vidi sliku 12.67. a ). Ako je istovremeno
dolo do kratkog spoja impedanse Z
1
i prekida drugog faznog provodnika ( napojnog voda B ) odrediti, nakon
navedenog kvara, struje u sistemu ?

12.69. Tri otpornika, po 30|O| spojena su u zvezdu ( slika 12.67.a ) i prikljuena na fazni napon U
f
= 240 |V|.
Odrediti struju u otporima, kao i promenu struja kada doe do prekida treeg napojnog voda ( provodnik C ).

12.70. Na meufazni napon od 420 V prikljuena su tri otpora od po 30 |O| vezana u zvezdu. Odrediti:
a) fazne i linijske struje sistema
b) fazne i linijske struje sistema nakon prekida treeg voda ( vod C )

12.71. Analizirati posledice koje nastaju kada kod trofaznog prijemnika vezanog u trougao ( slika 12.67.b )
doe do pregorevanja jedne faze ( prve ).
Kolike su struje pre i posle pregorevanja faze, ako je meufazni napon U = 400 |V| a R
1
= R
2
= R
3
= 40 |O|?

12.72. Analizirati posledice koje nastaju kada kod trofaznog prijemnika vezanog u trougao doe do prekida
jedne faze ( prve ). Kolike su struje pre i posle prekida faze, ako je meufazni ( linijski ) napon U = 400 |V| a
Z
1
= Z
2
= Z
3
= ( 10 + j10 3 ) |O|?

12.73. Tri otpora od po |20| O vezana su u zvezdu i prikljuena na linijski napon U = 380 |V|. ta e se
dogoditi sa strujama u sistemu ako umesto otpornika R
1
nastane kratka veza, a nulti provodnik ne postoji?

1
, Z
2
= ( 10 + j10 ) |O| i Z
3
= ( 10 j10 ) vezane su u zvezdu i prikljuene na linijski
napon U = 380 |V|. Kolike su struje u sistemu ako je impedansa Z
1
u kratkoj vezi ( Z
1
= 0 )?

12.75. Otpornici R
1
= R
2
= 10 |O| i R
3
= 5 |O| vezani su u zvezdu i prikljueni na linijski napon
U = 380 |V|. Odrediti:
a) napon U
o
izmeu zvezdita generatora i prijemnika ako je sistem bez nultog voda i
b) napone i struje trofaznog prijemnika i nacrtati fazorski dijagram napona i struja prijemnika.

12.76. Odrediti napon U
o
izmeu zvezdita trofaznog generatora i prijemnika ako su optereenja po fazama
R
1
= 20 |O|, R
2
= 30 |O|, R
3
= 40 |O| a linijski napon iznosi U = 220 3 |V|. Sistem nema nulti provodnik.
Z
Z
Z
-
A o

a)
A o
B o
C o
Z Z
Z
b)

B o
C o
- -
-
Sl.12.67.

165

12.77. Prijemnik vezan u zvezdu, bez nultog voda, ija su optereenja po fazama Z
1
= 10 |O|, Z
2
= j10 |O| i
Z
3
= j10 |O| prikljuen je na linijski napon U = 300 3 |V|. Nai fazne napone i struje prijemniku.

12.78. Otpornici R
1
= 10 |O|, R
2
= 40 |O| i R
3
= 20 |O| vezani su u zvezdu bez nultog voda i prikljueni na
napon mree 380/220 |V|. Odrediti aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu po fazama i ukupne snage sistema.

12.79. Izraunati sve snage trofaznog sistema kada su optereenja vezana u zvezdu i prikljuena na linijski
napon, bez nultog voda, U = 100 3 |V|, ako je Z
1
= 10 |O|, Z
2
= ( 10 + j10 ) |O| i Z
3
= ( 10 j10 ) |O|.

12.80. Odrediti struju nultog voda, zanemarljive impedanse, I
o
ako je fazni napon na prijemniku, koji je vezan
u zvezdu, U
f
' = 100 |V| a aktivne snage pojedinanih faza prijemnika su P
1
= 1,3 |kW|, P
2
= 1,2 |kW| i
P
3
= 1,8 |kW| pri faktorima snaga cos
1
= 1, cos
2
= 0,8 i cos
3
= 0,7.

1
= 10 |O|, Z
2
= j10 |O| i Z
3
= j10 |O| vezane su u trougao. Pretvoriti ovu vezu u
ekvivalentnu vezu u zvezdu. Kolike su impedanse ekvivalentne veze u zvezdi ?

12.82. Otpornici R
1
= 10 |O|, R
2
= 20 |O| i R
3
= 40 |O| vezani su u zvezdu. Ovu vezu pretvoriti u
ekvivalentnu vezu u trougao. Kolike su otpornosti ekvivalentne veze u trouglu ?

12.83. Trofazni potroa impedansi Z
1
= ( 2 + j4 ) |O|, Z
2
= j5 |O| i Z
3
= j5 |O| vezan je u zvezdu sa
nultim provodnikom i prikljuen na mreu linijskog napona U = 220 |V|. Ako je otpor nultog provodnika i
faznih provodnika ( linija ) jednak i iznosi R
o
= R = 1 |O|, odrediti sve struje sistema ( I
1
, I
2
, I
3
i I
o
), fazne
napone potroaa ( U
f1
, U
f2
i U
f3
), snagu potroaa i snagu gubitaka na linijskim provodnicima ( P, AP
1
, AP
2
,
AP
3
, AP
o
) i ukupnu aktivnu, reaktivnu i prividnu snagu izvora ( mree ) P
g
, Q
g
i S
g
.

12.84.

12.85.

12.86. Da li se odreivanje redosleda faza kod simetrinog trofaznog sistema moe izvesti ako je umesto
kalema na slici 12.85 vezan kondenzator kapacitivnosti C ? Odgovor obrazloiti.

A o
B o
C o
- 0
-
-
-
R
o
R
1

A'
R
o
R
1

B'
R
o
R
1

C'
Sl.12.84.
Na mreu meufaznih napona U

= 380 |V| spojen
je simetrian trofazni potroa spojen u zvezdu, prema
slici 12.84. Izmeu taaka B' i C' dolo je do kratkog
spoja. Odrediti struje u kolu ( I
A
, I
B
i I
C
), nakon
kratkog spoja, i napon izmeu dvaju zvezdita U
o

( generatora i potroaa ).

Brjni podaci:
R
o
= 5 |O| i R
1
= 20 |O|.
1 o
2 o
3 o

R
R
L
-
Sl.12.85.
I
1

I
2

I
3

Dve sijalice istih otpornosti R ( iste jaine ) i jedan
kalem induktivnosti L vezani su u zvezdu, prema slici
12.85. Obrazloiti nain kako se moe ustanoviti
redosled faza koristei navedeni nesimetrini trofazni
prijemnik ( R, R i L ).

166
12.87.

12.88.

12.89.

12.90.

Zbog odreivanja redosleda faza simetrinog trofaznog
sistema nainjena je veza dve jednake sijalice i kondenzator,
kao na slici 12.87. Ova se veza prikljui na trofazni napon
iji se redosled faza ispituje.
Koji je redosled faza za dati trofazni sistem ?

Brojni podaci: R = X
C

1o
2 o
3 o
Sl.12.87.
C
R
R

1o
2 o
3 o
R
L
R
Sl.12.88.
Za odreivanja redosleda faza simetrinog trofaznog sistema
nainjena je veza dve jednake sijalice i kalem, vezani kao na
slici 12.88.
Odrediti odnos struja kroz sijalice prikljuene na linijske
provodnike 1 i 2.

Brojni podaci:
R = 1 O; X
L
= 1 O U
12
= U
23
= U
31
= U = 10 V.

A o
B o
C o
X
1

X
2

X
3

U
CA

U
AB

U
BC
Sl.12.89.
-
-
-
Tri induktivna otpornika X
1
= 10 |O|,
X
2
= 8 |O| i X
3
= 6 |O| vezana su u trougao ,
prema slici 12.89, i prikljuena na trofaznu
simetrinu mreu linijskog napona U = 400 V.
Odrediti fazne i linijske struje i nacrtati
fazorski dijagram napona i struja.
Aktivni otpor R = 20 O, induktivni X
L
= 20 O
i kapacitivni X
C
= 20 O vezani su u trougao i
prikljueni na simetrinu trofaznu mreu, prema
slici 12.90.
Ako su linijski naponi U
AB
= 400e
j90
V,
U
BC
= 400e
j30
V i U
CA
= 400e
j150
V, odrediti
fazne i linijske struje i nacrtati fazorski dijagram
napona i struja.
A o
B o
C o
-
-
-
R
X
C

X
L

Sl.12.90.
I
A

I
B

I
C

I
AB

I
BC
I
CA

U
CA

U
BC

U
AB

167
12.91. Na trofazni sistem sa tri voda, linijskog napona U = 380 V, prikljueni su simetrini trofazni potroai,
prema slici 12.91. Odrediti linijske struje na glavnim vodovima, ako je:
Z
A
= ( 2,31 + j2,31 ) |O|; Z
B
= ( 20 + j25 ) |O|; Z
C
= ( 1 + j1 ) |O| i Z
D
= ( 57 + j42 ) |O|.

12.92.

12.93. Aktivni otpor R = 20 O, induktivni otpor X
L
= 20 O i kapacitivni otpor X
C
= 20 O vezani su u
zvezdu bez nultog voda, prema slici 12.92 ( nula u prekidu ) i prikljueni na linijski napon U = 240 3 V.
Odrediti fazne napone potroaa i linijske struje, a zatim nacrtati fazorski dijagram napona.

12.94.

-
-
-
-
-
-
-
1 o
2 o
3 o
Z
A

Z
A

Z
A

Z
B
Z
B
Z
B

Z
C

Z
C

Z
C

Z
D
Z
D

Z
D

Sl.12.91.
1 o
2 o
3 o
0 o
-
-
-
-
-
Sl.12.92.
R X
L
X
C

I
1
I
2
I
3
I
o

Na trofaznu mreu sa etiri voda linijskog
napona U = 380 V prikljuen je trofazni
potroa, koji se sastoji od tri impedanse
Z
1
= R = 20 O; Z
2
= jX
L
= j20 O i
Z
3
= jX
C
= j20 O, spojenih u zvezdu,
prema slici 12.92.
Ako zanemarimo impedanse svih vodova,
odrediti:
a) linijske struje I
1
, I
2
, I
3
i struju koja tee
nultim vodom I
o

b) otpornost R' prve faze pri kojoj e
struja nultog voda biti jednaka nuli.
c) Nacrtati fazorski dijagram za oba
sluaja.
-
1 o
2 o
3 o
0 o
I
1

I
2

I
3

I
o

Z
1

Z
2

Z
3

Sl.12.94.
U
12

U
23

U
31

Na trofaznu mreu sa etiri provodnika linijskih
napona U = 254 3 V prikljuen je potroa, koji se
sastoji od tri impedanse Z
1
= ( 16 + j12 ) O,
Z
2
= ( 14 j21 ) O i Z
3
= 25 O vezane u zvezdu,
prema sl. 12.94.
Uz pretpostavku da se impedanse linijskih
provodnika, kao i nultog voda, mogu zanemariti,
odrediti:
a) linijske struje I
1
, I
2
, I
3
i struju nultog voda I
o

b) aktivnu snagu pojedinanih faza i

168

1
= 10e
j0
O, Z
2
= 20e
j60
O i Z
3
= 20e
j60
O vezane su u zvezdu, prema slici 12.95, i
prikljuene na trofazni sistem sa etiri voda linijskih napona U = 380 V. Impedansa nultog provodnika iznosi
Z
o
= 60e
j0
O.

1
= 40e
j36,87
O, Z
2
= 25e
j0
O i Z
3
= 20e
j53,13
O vezane su u zvezdu i prikljuene na
trofazni sistem sa tri voda linijskih napona U = 220 3 V.
a) Odrediti napon U
o
izmeu zvezdita generatora i zvezdita potroaa, fazne napone potroaa i linijske
struje.
b) Odrediti sve veliine pod a), uz pretpostavku da se nul take generatora i potroaa povee nultim vodom
impedanse Z
o
= 0,8 O.
Nacrtati odgovarajue fazorske dijagrame napona i struja ( i za a i za b ).

12.97. Reiti zadatak 12.92, uz sledee pretpostavke:
a) nulti vod je u prekidu,
b) admitansa nultog voda iznosi Y
o
= 0,45 S.
Nacrtati odgovarajue fazorske dijagrame napona i struja ( za obe take ).

12.98. Nesimetrini trofazni prijemnik vezan u zvezdu, impedansi Z
1
= 10 O, Z
2
= ( 15 + j5 ) O i
Z
3
= ( 20 j4 ) O, vezan je vodovima zanemarljive impedanse na simetrini trofazni generator, koji je vezan u
zvezdu. Ako je fazni napon generatora ( mree ) U
f
= 220 V, izraunati sve struje u vodovima i struju nultog
provodnika, kao i sve snage prijemnika. Impedanse namotaja generatora su zanemarljive.

12.99. Reiti predhodni zadatak uz pretpostavku da sistem nema nulti provodnik ( nula u prekidu ).

12.100. Koliki je zbir trenutnih ( analitikih izraza ) elektromotornih sila trofaznog simetrinog generatora
ako je on vezan a ) u trougao; b) u zvezdu ?

12.101. Simetrian trofazni, preteno kapacitivni, prijemnik impedanse Z = 300 O i faktora snage
cos = 0,8 , prikljuen je na simetrian trofazni generator, iji su namotaji vezani u zvezdu. Ako je efektivna
vrednost ems generatora po fazama ( namotaju ) jednaka E = 10 kV, odrediti vrednosti aktivne i reaktivne snage
sistema.

12.102. Simetrian trofazni prijemnik, faktora snage cos = 1, prikljuen je na idealni simetrini trofazni
generator. I prijemnik i generator su vezani u zvezdu bez nultog voda. Ako je aktivna snaga prijemnika bez jedne
faze( npr. na fazi C iskljuen prekido ) P = 6 kW, kolika e biti aktivna snaga prijemnika kada je ukljuena i
trea faza ( ukljuen prekida na fazi C ) ?

12.103. Trofazni simetrini prijemnik vezan u trougao, prikljuen je na simetrian trofazni generator vezan u
zvezdu. Ako je ems generatora po fazi ( namotaju ) E = 1 kV a impedansa prijemnika Z = R = 900 O, odrediti
promenu snage na prijemniku kada doe do prekida jedne faze ( voda B ).

a) Odrediti struju I
o
koja protie kroz nulti
provodnik,
b) Odrediti struju I
o
, ako impedanse Z
2
i Z
3
zamenu
svoja mesta
c) Odrediti struju I
o
pod takom b) uz
pretpostavku da je impedansa Z
o
zanemarljiva
( Z
o
= 0 ) i nacrtati odgovarajui fazorski
dijagram napona i struja.

-
1 o
2 o
3 o
0 o
Z
1

Z
2

Z
3

Z
o

0'
Sl.12.95.
I
1

I
2

I
3

I
o

U
12

U
23
U
31

U
f3

169
REENJA:

1.1. ----- i = I
m
sin o 12 = I
m
sin 30 12 = 0,5 I
m
I
m
= 12 / 0,5 = 24 |A|;

1.2. ----- 49,9 V;

1.3. -----
| | | | | | ms 15 , 1 s 00115 , 0
314
3625 , 0
t rad 3625 , 0
2 2
1
arcsin t 314
2 2
1
t 314 sin t 314 sin 2 I
2
I
= = = = = = =

1.4. ----- sin I
2
I
m
m
= 314 t sin 314 t = 0,707 314 t = t / 4 t = | | s 0025 , 0
400
1
314 4
14 , 3
= =
= 2,5 ms;

1.5. ----- 14.1 A; 1.6. ----- 15 A;

1.7. ----- 0 = 100 cos ( et t/4 ) cos ( et t/4 ) = 0 et t/4 = arc cos 0 = t/2 et = t/2 + t/4
T
8
3
t
4
3
4
2
t
T
2
=
t
=
t + t
=
t
;

1.8. ----- 50 Hz; 1.9. ----- p = 3;

1.10. -----
p
f 60
n

= | | 500
min
ob
500
6
50 60
= =
= |min
1
|.

1.11. ----- p = 20; 1.12. ----- t = 2,2 ms; 1.13. ----- t = 2,5 ms; 1.14. ----- et = 45;

1.15. ----- f = 50 Hz; 1.16. ----- n = 10 000 min
1
;

1.17. ----- E
m
= Neu
m
= 2t | | V 28 , 6 10 2
60
1 3000
28 , 6
60
p n
2
m
=
= u

e = 6,28 sin ( 314 t t/2 ) |V|;

1.18. ----- t
1
= 1,918 ms, t
2
= 12,5 ms;

1.19. ----- u = 2 2 sin ( 2tft + ) 2 2 2 = sin ( 2tt / T + ) sin ( 62800 t + ) = 0,5
Kako se vreme poinje meriti sa t = 0 s, sledi: sin = 0,5 = arc sin 0,5 = 30 = t/6 |rad|.
Analitiki izraz za dati napon je u = 2 2 sin ( 62 800 t + t/6 ) |V|.
Za t' = 10
5
s u' = 2 2 sin ( 62 80010
5
+ 3,14/6 ) = 2,82 sin ( 0,628 + 0,523 ) = 2,820,913 = 2,575 |V|.

1.20. ----- I
m
= 50 A, I
2
~ (0
2
+ 10
2
+ 20
2
+ 30
2
+ 40
2
+ 50
2
) / 6 = 5500/6 =916,67 I ~ 30,28 A, I
S
= 25 A;

1.21. ----- E
m
= Neu = N2tfBS = 22t | | V 9 , 99 159 , 0 200 159 , 0
60
3000
4 1 , 0 59 , 1
60
p n
= t = t =
.

1.22. ----- Fazna razlika izmeu napona iznosi ( et + 15 ) ( et 30 ) = 45 t : T = 45 : 360
t = 0,125T = 0,125 / f = 0,125 / 50 = 0,0025 |s| = 2,5 |ms|;

1.23. ----- I
m
= | | A 485 , 8 2 6 = , I
S
= | | A 405 , 5
I 2
m
=
t
, | | s 02 , 0
f
1
T = = ,
| | C 005405 , 0 01 , 0 405 , 5
2
T
I q
S
= = = ;

1.24. ----- I
1
= 2 I
2
; 1.25. ----- U
m
= 400 V; 1.26. ----- o = 345';

1.27. ----- e = 1 004,8 sin 314t, e = 314 rad/s;

170
1.28. ----- a ) I
S
= 2 A, b) I = 4 A, c) k = I / I
S
= 2 ;

1.29. ----- a) i
1
= sin e t; i
2
= 2 sin ( e t + u
2
) sin 2t501510
3
= 2 sin ( 2t501510
3
+ u
2
)
sin 3t/2 = 2 sin ( 3t/2 +u
2
) 1 = 2 sin ( 3t/2 + u
2
) sin ( 3t/2 + u
2
) =
2
2
2
1
=

Slede dva reenja. Prvo: 3t/2 + u
2
' = 5t/4 u
2
' = 5t/4 6t/4 =t/4
i drugo: 3t/2 +u
2
= 7t/4 u
2
= t/4,
b) i
2
= 2 sin ( et t/4 ) Prvo reenje je i
2o
' = 1 mA, a drugo i
2o
= 1 mA;

1.30. ----- a) Magnetni fluks kalema, u odnosu na pozitivni smer, prema slici smer kazaljke na satu iznosi:
| = u
m
cos ( et + u ) = BS cos ( et + u ) = Bab cos ( et + u ) = 0,20,10,05 cos ( et + u ) = 10
3
cos ( et + u ) .
Kruna uestanost kalema je 6 , 104
60
n 2
f 2 =
t
= t = e |rad/s|. Kako je E
m
= Neu
m
= 100104,610
3
= 10,46 V
pa izraz za ndukovanu ems glasi : e = E
m
sin ( et + u ) = 10,46 sin ( 104,6 t + 30 ) V.
NAPOMENA! Imati u vidu da je pozitivni smer smer kazaljke na satu i da fluks | prednjai ems e za t/2.
b ) E
m
= 10,46 V, E = 7,39 V, f = 16,6 Hz, u = 30,
c ) Kada se kalem pomeri za ugao o
1
u odnosu od poetnog poloaja, njegov poetni ugao je sada o
1
+ t/6, pa
izraz za indukovanu ems e
1
glasi: e
1
= 10,46 sin ( et + o
1
+ t/6 ) = 10,46 sin ( o
1
+ t/6 ) = 9,06 V.

1.31. ----- E
1m
= 60 V, E
2m
= 40 V, E
1
= 42,3 V, E
2
= 28,2 V, u
1
= t/3, u
2
= t/9, u = 4t/9, e = 628 rad/s,
f = 100 Hz, T = 10 ms, t
12
: T = u : 2t t
12
= = =
t
t
10
18
4
T
2
9
4
2,2 ms ( vremenski pomak ),

1.32. ----- a) e
2
= 282 sin ( et + t/3 ) V,
b) t
13
:T = u
13
:360
u
13
=
o 3
13
13
30 50 360 10
3
5
f 360 t
T
360 t
= = =

e
3
= 141 sin ( et 50 ) V.

1.33. ----- I
1s
= ( 3+ 0+0+0 )/4 = 0,75 A, I
2s
= ( 1+1+1+0 )/4 = 0,75 A i I
3S
= 0 A
I
1
2
= ( 9+0+0+0 )/4 =2,25 I
1
= 1,5 A, I
2
2
= (1+1+1+0)/4 = 0,75 I
2
= \3/2 A i I
3
= 5 A.

1.34. ----- U
S
= 50 V ( za T/2 ), U
S
= 0 ( za T ); U
2
~ (0
2
+ 10
2
+ 20
2
+ .. + 100
2
) / 11 U ~ 59,16 V

E
1m
E
2m

e
1

e
2
T
e
1
; e
2
et

171
1.35. ----- t
K
: T = | 60 ( 120 ) | : 360 t
K
= T/2 = 1/2f = 2t/2e = t/100t = 0,01 s.

1.36. ---- 40 = 80 sin ( 2t4001,2510
3
+ u ) 0,5 = sin ( t + u ) ( t + u ) = arc sin ( 5 )
Slede dva reenja. Prvo: t + u
1
= t/6 u
1
= 7t/6 = 5t/6 i drugo: t + u
2
= t + t/6 u
2
= t/6 .
Analitiki izraz za struju pri prvom reenju glasi:
i' = 80 sin ( 800tt + 5t/6 ) |mA|,
a za drugo reenje:
i = 80 sin ( 800tt + t/6 ) |mA|.
Na grafiku se vidi ( taka A ) da je kod drugog reenja struja u negativnom porastu ( raste od 40 mA ka
negativnom maksimumu, tj. ka 80 mA), matematiki broj opada, pa se za reenje zadatka uzimo ovo drugo
reenje.
NAPOMENA! Ako se pretpostavi da je znak minus samo znak suprotnog smera struje, tada bi se moglo uzeti
za reenje zadatka prvo reenje, jer ta struja raste u suprotnom smeru od trenutka t
1
.
Dakle, gledano matematiki, reenje je:
i = 80 sin ( 800tt + t/6 ) u = t/6
a u realnosti reenje je:
i' = 80 sin ( 800tt + 5t/6 ) u = 5t/6.

1.37. ----- a) i
2
= 60 2 sin ( et + 4t/15 ) mA; b) i
2
= 30 2 sin ( et + t/6 ) mA;
c) i
2
= 30 2 sin ( et + 2t/3 ) mA;

1.38. ----- a) I
1
/ I
2
= 1, b) I
S1
/ I
S2
= 0; 1.39. ----- E
m
= Neu
m
= 20 V e = 20 sin ( 100t 90 ) V;

1.40. ----- 3 = U
m
sin ( et
o
+ u ) = U
m
sin u ; 3 = U
m
sin ( et
1
+ u ) = U
m
sin ( 90 + u )
( ) u +
=
u
=
90 sin
3
sin
3
U
m
3 sin ( 90 + u ) = 3 sin u
3
3
=
( )
u =
u
u
=
u +
u
tg
cos
sin
90 sin
sin
u = 30.
U
m
= | | | | V 6
2 5 , 0
2 3
2 5 , 0
3
2
5 , 0
3
2
U
U V 46 , 3
5 , 0
3
30 sin
3
m
o
=
= = = = = = ;

1.41. ----- u = 2201,41 sin ( 314t + t/2 ) = 2201,41 sin ( 314/300 + 1,57 ) = 155,45 V.

T
et
2t
I
m

t
t
1
I
m
'
i |mA|
80
-
A
40
i
i'

172
2.1. ---- i
2
= 5 sin ( et + t/4 3t/4 ) = 5 sin ( et t/2 ) = 5 cos et ;

2.2. ----- I = 5 | | A e 2
4
j
t
= 5 + j 5 |A|;

2.3. ---- i = 20 sin ( et + t/4 );

2.4. ----
Analitiko sabiranje :
i = i
1
+ i
2
= 5 sin ( et + t/4 ) + 5 cos ( et + t/4 ) = 5 sin ( et + t/4 ) + 5 sin ( et + t/4 + t/2 )
i = 5 sin ( et + t/4 ) + 5 sin ( et + 3t/4 ).
Kako je: sin o sin | =
2
cos
2
sin 2
| o
| o +

( ) ( )
t
t
+ e =
t
t + e
=
t
e
t
+ e
t
+ e +
t
+ e
=
4
cos
2
t sin 10
2
2
cos
2
t 2
sin 10
2
4
3
t
4
t
cos
2
4
3
t
4
t
sin 2 5 i
i = ( ) ( ) t cos 2 5
2
t sin 2 5
2
t sin 10
2
2
e =
t
+ e =
t
+ e ;

i |A|
I
m
i
T
et
2t
t
I
m

I
f.o.
t/4
Fazorski dijagram
Vremenski ( grafiki ) dijagram
10
5 2
T
et
5 2

5
0
t
2t
I
1m

I
m

I
2m

f.o.
0
i
1
; i
2
; i |A|
Fazorsko sabiranje:
Grafiko sabiranje:
u
I
1m

I
2m

I
m

i
i
1

i
2

173
Kompleksno sabiranje:
I
m1

= |
.
|
\
| t
+
t
=
t
4
sin j
4
cos 5 e 5
4
j
= | | | | A
2
5
j
2
5
I A
2
2 5
j
2
2 5
1
|
.
|
\
|
+ =
|
|
.
|
\
|
+ ;
I
m2
= | | | | A
2
5
j
2
5
I A
2
2 5
j
2
2 5
4
3
sin j
4
3
cos 5 e 5
2
4
3
j
|
.
|
\
|
+ =
|
|
.
|
\
|
+
= |
.
|
\
| t
+
t
=
t
;
| | | | | | . rad
2
A 2 5 I A 5 I A 5 j I I I
m 2 1
t
= u = = = + =
Na ovom zadatku se lako uoava da je fazorsko i kompleksno sabiranje najjednostavnije, pa se ova dva naina
najee i koriste. Nedostatak analitikog prorauna je uslov dobrog poznavanje trigonometrije, a grafikog
sloenost crtanja grafika.

2.5. ----- I
3
= Ie
j4t/3
= Ie
j2t/3
; I = I + I|cos ( 2t/3) + j sin ( 2t/3 )| + I|cos 2t/3 + j sin 2t/3| = 0 ;

2.6. ----- I =
|
|
.
|
\
|
+ 1
2
3
2 5 j
2
2 5
;
2.7. ----- U =
o
25 , 17 j
e
2
463

; u = 463 sin ( 314t 1715' );

2.8. ----- i
o
= 2 17 sin ( et + 14 );

2.9. -----
| |
( )| | | | A e 10 I A 15 t sin 2 10 i 15 268 , 0 arctg
66 , 9
59 , 2
arctg
A 10 59 , 2 66 , 9 I 59 , 2 j 66 , 9 535 , 3 j 125 , 6 125 , 6 j 535 , 3
2
5
j
2
3 5
2
3 5
j
2
5
I
2
1
j
2
3
2
10
2
3
j
2
1
2
10
2 3
sin j
2 3
cos
2
10
3
sin j
3
cos
2
10
I
o
15 j
o
o
o
o
o
2 2
o o
o
= + e = = = = u
= + = + = + + = + + =
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
+ =
(
|
.
|
\
| t
+
t
+ |
.
|
\
| t
+
t
|
.
|
\
| t
+
t
=

itaocu se ostavlja da nacrta fazorski i grafiki dijagram, na osnovu dobijenih podataka.

2.10. ----- i
1
= 10 sin ( 25t + 90 ); i
2
= 5 sin ( 25t 45 + 90 ) = 5 sin ( 25t + 45 )
I
1
= 7,05( cos 90 + jsin 90 ) = j7,05; I
2
= 3,536( cos 45 + jsin 45 ) = 2,5 + j2,5;
I
3
= I
1
+ I
2
= j7,05 + 2,5 + j2,5 = 2,5 + j9,55 I
3
~10 ; u
3
= arct (9,55/2,5) ~ 75
i
3
= 14,1 sin ( 25t + 75 ), I
3
= 10e
j 75
;
itataocu se preporuuje da reenje zadatka proveri analitikim, fazorskim i grafikim nainom.

2.11. -----

f.o.
U
1

U
2

U
2
U
17,25
35
10
Ako pretpostavimo da je napon U u faznoj osi, sledi:
U = U
1
+ U
2
U
2
= U U
1
= 220 175( cos 60 + jsin 60 )
U
2
= 220 87,5 j151,55 = 132,5 j151,55
U
2
= 201,3 V ;
2
= 48,84.

U
1
U
2

U
U
2

60
2

174
2.12. ----- U
BA
= 100 V, U
CD
= 173 V, u
BA
= 60, u
CD
= 30; 2.13. ----- i = 6,8 sin ( et + 5,5 ) A;

2.14. ----- U = 429,6 V; 2.15. ----- I = 13,53e
j 1248'
A; 2.16. ----- I
2
= 7,48e
j 7824'
A;

2.17. ----- e = 12,1 sin ( 314t 5,5 ); 2.18. ----- U
1
= 120 e
j 0
V , U
2
= 120 e
j 60
V , U = 120 e
j 60
V;

2.19. ----- e
2
= e e
1
= 28,3 sin ( et + 0,558 ) V | NAPOMENA! (et + 0,558) u radijanima |;

2.20. ----- e = 16,09 sin ( et + 34,74 ) V;

2.21. ----- et = 120, e
1
= 8,66 V, e
2
= 0 V, e
3
= 4 V, e
4
= 5,796 V, e = 6,866 V. Iz navedenih podataka
sledi e = e
1
+ e
2
+ e
3
+ e
4
, to potvruje drugi Kirhofov zakon ( kao i tanost reenja zadatka );

2.22. ----- a) e = e
1
+ e
2
= 0 141 sin ( 314t + 30 ) = 200 cos ( 314t 30 ).
Koristei izraze sin ( o +| ) =sin o cos | +sin | cos o i cos ( o | ) =cos o cos | +sin o sin |
tg 314t = 1,097 o = 47,65. Kako vreme traje od nule ( t > 0 ), tada se ovom negativnom vremenu doda
T/2 ( ili u uglu 180 ) 36050t = 47,65 + 180 t = 0,00735 s = 7,35 ms. itaocu se preporuuje da ovo
vreme izrauna preko analitikog izraza za ukupnu ems e | E = E
1
+ E
2
e = 0 = 233,17\2 sin ( 314t + 47,57 ).
t = 7,35 ms | i proveri tanost reenja ( primenom drugog Kirhofovog zakona ),
b) E
1
= 100 e
j 30
, E
2
= 141 e
j 60
, U = 328,6 e
j 47,62
, et = 42,39, e
1
= 134,39 V, e
2
= 195,34 V, u = 328,6 V.
c) et = 150 t = 8,33 ms, e
2
= u = 100 V. Drugi Kirhofov zakon se primenjuje na trenutne vrednosti.

2.23. ----- I
2
= Ie
j 0
= 10 e
j 0
A, I
3
= Ie
j 120
= 10 e
j 120
. Ova dva vektora sa svojim zbirom daje vektor I
1

koji je jednak I
1
= Ie
j 60
= 10e
j 60
, jer sva tri vektora ine jedan jednakostranini trougao.
Za i
1
= 10 A et + 60 = 90 et = 30, i
2
= 5 A, i
3
= 5 A, to potvruje prvi Kirh. Zakon

2.24. ----- U
1
= U e
j 0
, U
2
= Ue
j 60
, U' = U
1
+ U
2
U' = \3 U, U = U
1
U
2
U = U;

2.25. ----- a) I
3
= 60\2 mA, u = 3t/4; b) Dioda proputa samo jedan smer struje, pa e zbog toga efektivna
vrednost struje ( na kvadrat ) kroz diodu biti dva puta manja od efektivne vrednosti struje bez diode (na kvadrat).
Napomena! Efektivna vrednost struje se dobije iz srednje vrednosti kvadrata struje ( toplota ).
Dakle, I'
2
= I
2
/2 I' = I/ 2 = 60 2 / 2 = 60 mA;
Kako se srednja vrednost rauna za polovinu periode, ona je ista sa ili bez diode i iznosi I
S
= 240/t mA;

2.26. ----- E = 110 e
j 150
V;

175
3.1.1. ----- u = 220\6 V; 3.1.2. ----- I = 3 A; 3.1.3. ----- i = 20\2 A; 3.1.4. ---- i = 10\2 sin (et + t/4);

3.1.5. ----- I = 4\2 sin et;

3.1.6. -----

i
1
= 3 sinet; i
2
= 5 sin et; i
3
= 8 sin et.

3.1.7. ----- R = 14,1 O, R = 14,1e
j 0
O , f = 73,41 Hz;

3.1.8. ----- R
e
= R
1
+ R
2
= 15 O; I = U/R
e
I
m
= U
m
/R
e
= 300/15 = 20 A I = 14,1 A;

3.1.9. ----- R = 35 2 O;

3.1.10. ----- i = 3,38 sin ( 314 t + 30 ) A; 3.1.11. ----- Z
R
= R = 49,35 O, Z
R
= 49,35e
j 0
O;

3.1.12.. ----- a) i
1
= i
2
= 10 sin 314 t ( samo pozitivne poluperiode); i
3
= , 10 sin 314 t , ( negativna
poluperioda je Grecovim spojem dioda pretvorena u pozitivnu poluperiodu.
b) I
3
= 10/\2 = 7.07 A ( isto kao i bez dioda )
I
1
2
= I
2
2
= ( I
m
2
/2 ) /2 = ( 100/2 )/2 = 25 I
1
= I
2
5 A ( druga polovina poluperiode je jednaka nuli, pa je I
m
2
/2
deljeno sa 2, jer je povrina koju stvara i
1
( odnosno i
2
) dva puta manja od povrine koju ini struja i
3
u
vremenskom intervalu T.

I
1
I
2

I
3

R
1
R
2

R
3

+
U
1
+
U
2

U
1
I
1
R
1
I
3
R
3
= 0 100/1,41 20I
1
5I
3
= 0 (1)
U
2
I
2
R
2
I
3
R
3
= 0 140/1,41 20I
2
5I
3
= 0 . (2)
I
3
= I
1
+ I
2 ...
(3)
100 20I
m1
5( I
m1
+ I
m2
) = 0 100 25I
m1
5I
m2
..(1')
140 20I
m2
5( I
m1
+ I
m2
) = 0 140 5I
m1
25I
m2
. (2)
500 + 125I
m1
+ 25I
m2
= 0
140 5I
m1
25I
m2
= 0
360 + 120I
m1
= 0 I
m1
= 3; I
m2
= 5; I
m3
= 8
et
T
u;i
I
m

U
m

u
i
I
U
f.o.

176
3.2.1. ----- e
L
= 31,4 sin et; 3.2.2. ----- L = 1 mH; 3.2.3. ----- i = 200 sin ( 500t t/4 );

3.2.4. ----- i = 200 sin ( 100t t/2 ); 3.2.5. ----- f = 50 Hz;

3.2.6. ----- X
L1
= e
1
L L = X
L1
/e
1
= 78/2t500; X
L2
= 2t f
2
L | | Hz 23 , 769
500 2
78
2
120
L 2
X
f
2 L
2
=
t
t
=
t
= .

3.2.7. ----- u = U
m
sin ( et + u
u
) 0 = 100 2 sin ( 2t/6 + u
u
) sin ( t/3 + u
u
) = 0 t/3 + u
u
= 0
u
u
= t/3 u = 141 sin ( 314t t/3 ) ; i = I
m
sin ( =t t/3 t/2 ) = I
m
sin ( et 150 ) ;
I
m
= U
m
/ eL = 6,37 2 ; za t = T/6 i = 6,37 2 sin ( 60 150 ) = I
m
= 6,37 2 |A|,
i
o
= 0 = I
m
sin ( et' 5t/6 ) sin ( 314t' 2,618 ) = 0 314t' 2,618 = 0 00834 , 0
314
618 , 2
' t = = s.
Struja e biti jednaka nuli u trenutku t' = 0,00834 |s| = 8,34 |ms|;

3.2.8. ----- a ) I = 2,65 A, b ) I = 0,159 A; 3.2.9. ----- L = 51 mH; 3.2.10. ----- I
m
= 0,28 A, L = 80 mH;

3.2.11. ----- X
L1
= 2t600,4 = 48t |O| ; X
L2
= 2t600,2 = 24t |O|
a) X
Le
= X
L1
+ X
L2
= 72t |O|; I = U / X
Le
= 80 / 72t = 0,354 |A|,

b) I
1
= U/ X
L1
= 80/48t = 0,531 |A|; I
2
= U/X
L2
= 80/24t = 1,062 |A|; I = I
1
+ I
2
= 1,593 |A|;
Na slici je dato reenje fazorskog dijagrama, uzimajui napon u faznoj osi ( poetni ugao nula ). itaocu nije
problem da na osnovu fazorskog dijagrama nacrta vremenski ( grafiki ). itaocu se preporuuje da nacrta novi
fazorski dijagram u kojem e u faznu osu postavi struje I
1
, I
2
i I, pa na osnovu takvog fazorskog dijagrama da
nacrta vremenski.

3.2.12. ----- Z
L
= j X
L
= j 16 O; 3.2.13. ----- Z
L
= j X
L
= j 32 O;

3.2.14. ----- a) Z
L1
= j 150,72 O, Z
L2
= j 75,36 O, X
L
je srazmerno sa f;

3.2.15. ----- U = 0 ( U = IX
L
= 30 = 0 ), jer je induktivni otpor kod jednosmerne struje jednak nuli.

et
U
m

I
m

T
u ; i
f.o.
I
U
t/2
T/4
f.o.
U
I
1

I
2

I

177
3.3.1. ---- C = 312,5 F; 3.3.2. -----napon je pomeren u odnosu na f.o. za 3t/4, a struja ( 3t/4 + t/2 ) 225;

3.3.3. ---- I = 0,8 A; 3.3.4. ----- C = 5F;

3.3.5. ----- a ) X
C
= 106,2 O, b) I = 3,77 A;
Ako uzmemo da je poetni ugao za napon 0 ( U = 400 V )
a) Z
C
= j106,2 = 106,2 | cos (t/2 ) + j sin (t/2 )| = 106,2e
jt/2
|O|;
b) I = j3,77 = 3,77 ( cos t/2 + jsin t/2 ) = 3,77e
jt/2
|A|.
Reenja kompleksnih brojeva su data redosledom: algebarski, trigonometrijski i eksponencijalni oblik.

3.3.6. ----- a) i = 14,1 sin ( 314t + t/3 ), b) X
C
' = 1 O, c) i' = 141 sin ( 3 140t + t/3 );
I = 10e
jt/3
= 5 + j8,66 ; Z
C
= 10e
jt/2
= j10 ; Z
C
' = 1e
jt/2
= j1 ; I' = 100e
jt/3
= 50 + j86,6
Reaktansa ne zavisi od napona i struje, jer je u svim varijantama kod savrenog C kola fazni pomak izmeu
napona i struje jednak t/2, pa je:
C
1
j jX e X e
I
U
I
U
Z
C
2
j
C
2
j
C
e
= = = = =
t

3.3.7. ----- I
m
= 8,85 A;

3.3.8. ----- X
C1
= 1/eC
1
= 63,69 O; X
C2
= 1/eC
2
= 318,47
a) Z
r
= X
C1
+ X
C2
= 382,16 O, Z
r
= j 382,16 O,
b) b) | | O =
+
=
+
= 08 , 53
47 , 318 69 , 63
47 , 318 69 , 63
X X
X X
Z
2 C 1 C
2 C 1 C
p
; Z
p
= j53,08 O,
2 , 7
08 , 53
47 , 382
Z
Z
p
r
= =

3.3.9. ----- eL = 1/eC = 100 O ( f = 50 Hz ): L = 0,318 H, C = 31,8 F. ( U nema uticaja na R, X
L
i X
C
);
itaocu nije problem da nae reenja za preostale take.

3.3.10. ----- Z
R
= 100 O = 100 e
j 0
O, Z
L
= j 100 O = 100 e
j 90
O, Z
C
= j 100 O = 100 e
j 90
O; Kako ovi
otpori predstavljaju fizike veliine koje ne zavise od napona i struje, sledi da e ove vrednosti biti uvek ovakve.
Napon i struja su u finkciji sa R, X
L
i X
C
a samim tim i njihov kompleksni izraz e zavisiti od Z
R
, Z
L
i Z
C
.

3.3.11. ----- 10
f
f
f 2
1
f 2
1
X
X
X
U
X
U
I
I
2
1
1
2
1
2
2
1
2
1
= =
t
t
= = = ;

3.3.12. ----- 2
d
d
d
S
d
S
C
C
C
1
C
1
X
X
I
I
1
1
1
2
1
1
1
1
= =
c
c
= =
e
e
= = d
1
= 1 mm;

3.3.13. -----

Kada je naizmenini izvor sa + polom prema gore, kao na slici a), tada je dioda D
1
propusna a D
2
nepropusna.
U ovom sluaju se kolo zatvara preko kondenzatora C
2
( C
1
ini prekid kola, jer je otpor diode D
1
jednak nuli ).
Kada se na izvoru promene polovi; kao na slici b), tada je dioda D
2
propusna ( kratka veza ), dok je D
1

nepropusna. Kolo se u ovom sluaju zatvara preko kondenzatora C
1
( nepropusna dioda ima beskonaan otpor).
Iz svega navedenog sledi da je u ovom kolu ukupni kapacitet jednak pojedinanom, jer je: C = C
1
= C
2
.
a) C
e
= C, b) Z
e
= 1 / eC.

- -
D
2

D
1

C
1

C
2

C
2

D
1

~
~
+
D
2

C
1

~
+
a) b)
U
U U

178
4.1.1. ----- i = 112 sin ( et 1713' );

4.1.2. ----- Z = 10 j 10 O, U
R
= 150 + j 80 V, U
L
= 80 + j 150 V, U
C
= 160 j 300 V, U = 230 j 70 V;

4.1.3. ----- tg = X/R X = X
L
X
C
= Rtg t/4 = 10 X
L
= 10 + X
C
= 16 |O|.
( )| | A 4 j 8
10 j 10
40 j 120
Z
U
I =
+
+
= = .

4.1.4. ----- tg = X/R X = Rtg = | | O = = 60 3 3 20 60 tg 3 20
o

X = X
L
X
C
= 3X
C
X
C
= 60 X
C
= 30 O; X
L
= 90 O; X
L
= eL e = X
L
/L = 1 000 rad/s, C = 33,3 F;

4.1.5. ----- Z = j 2X
C
, Z = U/I = 50 O, U
L
= 150 V, U
C
= 50 V. Struja kasni za naponom za t/2.

4.1.6. ----- ( ) ( ) ( ) + =
|
|
.
|
\
|
+ =
|
|
.
|
\
|
e
+
e
+ = 33 , 53 67 , 26 j 60
10 1875
10
20 1875
10
j 50 10
C
1
C
1
j R R Z
6 6
2 1
2 1

Z = 60 j 80 O Z = 100 O, I = U/I = 2 A, U
R1
= IR
1
= 20 V, U
R2
= 100 V, U
C1
= 106,6 V, U
C2
= 53,3 V.

4.1.7. ----- i = 40 sin ( et + 113 ); 4.1.8. ----- Z = 20\3 j 20 O, Z = 40 O, I = 5,5 A, = t/6;

4.1.9. ----- I = 3,33 A, L
1
= 0,4 H, L
2
= 0,2 H;

4.1.10. ----- Z
1
= 10 + j 30 O, Z
2
= 20 + j 10 O, Z = 30 + j 40 O, I = 4 A, L
1
= 95,4 mH, L
2
= 31,8 mH;

f.o.
U
U
R

U
X
I

Fazorski dijagram
U
120
j40
j

8
j4
I
Kompleksni dijagram
Realna
osa
U
R1
U
R2

U
R
f.o.
U
C1
U
C2
U
C

U
C
U

179
4.1.11. ----- Z = ( R
1
+ R
2
) + j ( X
L1
+ X
L2
) = 24 + j32 Z = 40 O; I = U/Z = 5 A;
= arc tg X/R = arc tg 32/24 = 53 i = 5\2 sin ( et 53 );

4.1.12. ----- u = 100\2 sin ( 100t + 3652' ), L = 0,3 H;

4.1.13. ----- Z = 112,5 O, I = 1,96 A, Z' = 48,1 O, struja se povea na I' = 4,57 A;

4.1.14. ----- | | O = = = = 1 , 59 50 4 , 77 R Z X X X
2 2 2 2
C L
f = 115 Hz;
0 10 1 , 59 2 0
C
1
1 , 59 L 1 , 59
C
1
L C / 1 , 59
C
1
L
6 2 2 2
= e e = e e e = e e =
e
e
( )

=
+
=

= e
6
6 2
2
1
10 4
2829 1 , 59
4
8000000 81 , 3492 1 , 59
2 2
10 2 4 1 , 59 1 , 59

Kako je frekvencija f > 0 | |
s
rad
722
4
2829 1 , 59
1
=
+
= e = e
e = 2tf f = e/2t = 115 |Hz|.

4.1.15. ----- I = 32,25 A, u = 60, = 2615';

4.1.16. ----- Z = ( R
1
+ R
2
+ R
3
) + j ( X
L1
+ X
L2
X
C
) = ( 12 + j16 ) |O| Z = 20e
j 537'
; Z = 20 |O|.

4.1.17. ----- i = 0,977 sin ( 314t + 77,6 ) A; 4.1.18. ----- i = 22 sin ( 314t + 5,7 ) mA;

4.1.19. ----- U = 200 V, R = 3 O, X
L
= 4 O;

4.1.20. -----

I = U
R1
/

R
1
= 56/4 = 14 |A|; U
RL
= U
RE
U
R1
= 28,42 |V|; R
L
= U
RL
/I = 28,42/14 = 2,03 |O|;
X
L
= U
L
/I = 145,24/14 = 10,37 |O|; L = X
L
/2tf = 10,37/314 = 0,03304 |H| = 33,04 |mH|.
U
R
U
L1
U
L2
U
L2
f.o

U
L1
U
L
U
I
U
R1 U
RL
I
L
U
U
L
U
X
Iz kosinusne teoreme ( prema fazorskom dijagramu ), sledi:
U
2
= U
R1
2
+ U
X
2
2U
R1
U
X
cos ( 180
L
)
U
2
= U
R1
2
+ U
X
2
+ 2U
R1
U
X
cos
L

o
L
2 2 2
X 1 R
2
X
2
1 R
2
L
9 , 78
192 , 0
148 56 2
148 56 168
U U 2
U U U
cos
=
=

=

=

U
L
= U
X
sin
L
= 148sin 78,9 = 145,24 |V|
| |
o
RE
2 2 2
L
2
RL 1 R RE
83 , 59 503 , 0
U
U
cos
V 42 , 84 24 , 145 168 U U U U U
= = =
= = = + =

180

4.1.21. -----

Analitiki izraz za struju je: i = 6 2 sin ( 314t 45,47 ) A;

4.1.22. -----

4.1.23. ----- R = 3,025 O, X
L
= 4,59 O; 4.1.24. ----- R = 200 O, C = 328 pF;

4.1.25. -----
1
1 ! C
1
C R
1
R
C
1
R
X
tg
e
=
e
= = ;
( ) | | F 57 , 1 1
75 , 0
33 , 1
2 1
tg
tg
C C
tg
tg
C C C tg
C
C C
RC
1
C
1
C C tg
C RC
C C
C C
C C
R
1
C R
1
R
C
1
tg
1
2
2 1
1
2
2 2 1 1
2
2 1
1 2
2 1 2
2 1
2 1
2 1
2 1
e 2
e 2
2
=
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
= +
+
=
e
+ =
e
+
=
+
e
=
e
= =

1
= arc coc (0,8) = 36,87;
2
= arc cos (0,6) = 53,13;

Kada C
1
uvrstimo u prvu jednainu dobije se otpornost R, koja iznosi:
| | O =
=

t
t
=
e
=
93 , 84
10 1775 , 1
10
75 , 0 10 57 , 1
2
10000
2
1
tg C
1
R
4
6
6
1 1
.

4.1.26. -----

italac lako moe proveriti reenje fazorskim dijagramom, koristei odgovarajuu razmeru (npr. 1 cm = 50 V).

L
U
R U
RL
U
L
U
X
U
Iz kosinusne teoreme, U
X
2
= U
2
+ U
R
2
2UU
R
cos , odredimo
cos , koji iznosi:
o
2 2 2 2
L
2 2
R
2
X
2
R
2
47 , 45 701 , 0 cos
60 100 2
72 60 100
UIR 2
) IZ ( ) IR ( U
UU 2
U U U
cos
= =

+
=
+
=
+
=
U
X
= IZ
L
= 72 |V|; U
L
= Usin = 71,28 |V|
X
L
= U
L
/I = 71,28/6 = 11,88 |O|; L = X
L
/e = 0,0378 |H| = 37,8 |mH|
U
R
+ U
RL
= Ucos = 70,1 |V| U
RL
= 70,1 IR = 10,1 |V|
R
L
= U
RL
/I = 1,68 |O|.

U
L
( X
L
)
U (Z)
U
R
(R)
Iz trougla napona ( otpora ), sledi:
| |. 006 , 12 10 625 , 15 R Z X
625 , 15
64 , 0
10
cos
R
Z 64 , 0
250
160
U
U
Z
R
cos
2 2 2 2
L
R
O = = =
= =
= = = = =

Da bi se zadatak mogao reiti predhodno treba nacrtati fazorski
dijagram.
Iz kosinusne teoreme, U
L
2
= U
2
+ U
C
2
2UU
C
cos |, sledi:
o
2 2 2
C
2
L
2
C
2
58 , 113 4 , 0
320 200 2
440 320 200
UU 2
U U U
cos = | =

+
=
+
= |
o = 180 | = 66,42;
+ o = 90 = 90 o = 23,58.
U
R
= Ucos = 200cos 23,58 = 183,3 |V|;
U
X
= U sin = 200 sin 23,58 = 80 |V|;
U
X
= U
XL
+ U
C
U
XL
= U
X
+ U
C
= 400 |V|.
U
C
U
X
U
L
U
XL
U
C

I
|
o

U
R

U

181
4.1.27. -----

4.1.28. ----- u
L
= 7,98 2 sin ( 2 000t + 63,3 ) V;

4.1.29. -----
| |
| | O = =
O = =
=
10 R Z X
2 10
2
2
10
cos
R
Z
2 2

Za = t/4 X = X
L
X
C1
= 10 X
C1
= X
L
10 = 10 |O|;
a za = t/4 X = X
L
X
C2
= 10 X
C2
= X
L
+ 10 = 30 |O|.

4.1.30. ----- Ako prevladava induktivno optereenje ( X
L
> X
C
) sledi

| |
( )
20
2000 30
10 2
10 10 4 30 30
0 10 30 10 / 30
10
10 30
10 10
1
10
30 R Z
C
1
L X X X
5 2
2
1
5 2
5
6
2 2
C L

= e
= e e e =
e
e =
e
e
O = =
e
e = =

Kako je frekvencija f > 0 e = 2030/20 = 101,5 |rad/s| f = e/2t = 16,16 |Hz|.

Ako prevladava kapacitivno optereenje, tada je X = X
L
X
C
= 10 |O|, pa sledi:
( )
| | | |. Hz 68 , 15
2
f
s
rad
5 , 98
20
1970
20
2000 30
10 2
10 10 4 30 30
0 10 30 10 30
10
10
5 2
2
1
5 2
5
=
t
e
= = e

= e = e + e =
e
e

4.1.31. ----- u = 15 2 sin ( 1 000t + 45 ); 4.1.32. ----- R = 35,35 O, L = 70,7 mH;

4.1.33. ----- u = 111,8 sin ( 5 000t + 26,6 ) V; 4.1.34. ----- U = 231,4e
j 1420'
V;

4.1.35. -----

4.1.36. ----- U = 30 2 V; 4.1.37. ----- U
L
= 60 V; 4.1.38. ----- Z
1
= 4 10 O;

Iz trougla otpora, prema slici, sledi:
R = Z cos = 400,6 = 24 |O|.
Z
1
= R/cos
1
= 24/0,8 = 30 |O|.
| |. 18 24 30 R Z X X X
2 2 2 2
1 C L
O = = = =
X
L
= Z sin = 400,8 = 32 |O|.
X
C
= X
L
X = 14 |O|.
X
C
X
L

R
Z
Z
1

X

Z
R
X
=
u

i
= 17 ( 28 ) = 45.
| |
| | | |
| | | | | |. mH 96 , 17
314
2 4 X
L 2 4 X 2 2 X 2 2 X X
. F 3 , 1129
2 2 314
1
X
1
C 2 2
2
2
4 45 cos Z X X R
.; 4
2
25
2
100
I
U
Z
L
C L C L
C
o
C
= =
e
= O = + = O =
=
=
e
= O = = = = =
O = = =

182
4.1.39. -----

| | | |
| | | |. mH 76 , 15
314
95 , 4 X
L 95 , 4 R Z X
2 5 , 5
2 20
220
I
U
Z 6
20
120
I
U
R
L 2 2
L
2
2
1
1
= =
e
= O = =
O = = = O = = =

4.1.40. -----
a) Z = R/cos = 10 |kO|; | |; k 8 R Z X
2 2
O = =
|X| =| X
L
X
C
| = 8 kO. Kako je X
L
= 2 kO, a apsolutna vrednost ukupne reaktanse iznosi 8 kO, sledi da je
X
C
> X
L
X = X
L
X
C
= 8 X
C
= X
L
+ 8 = 10 |kO|.

b )

c) u = 10 2 sin ( et 53,13 ) |V| ;

4.1.41. ----- =
u

i
= 55 10 = 45 tg = X/R = 1
Z = U/I = U
m
/I
m
= 28,28 = 20 | | O = = = = + = 20 X R 2 R R 2 X R 2
2 2 2

Iz uslova X = eL 1/eC = 20 30000,01 = 20 + 1/3000C
10 = 1/3000C C = 1/300010 = 33,33|F|.

4.1.42. ----- E
m
= 255,9 V, E = 182,12 V; 4.1.43. ----- L = 55 mH;

4.1.44. ----- Z
2
= 2 Z
1

( )
| |. 75 , 17 R R 3 57 , 40 96 , 985
10 500 314
1
R 4 01 , 0 314 R
C
1
R 4 L R
C
1
R 2 L R
2
2
6 2
2 2 2
2 2
2 2 2 2
2 2
2 2 2 2
O = =

+ = +
|
.
|
\
|
e
+ = e +
e
+ = e +

4.1.45. ----- a) U
C
= U
Cm
/ | | V 1 , 851 2 = | |; A 28 , 21 10 50 500 1 , 851 C U
C
1
U
I
6
C
C
= = e =
e
=

b) 62 , 3 3 7 , 4 R
28 , 21
100
C
1
L
C
1
L R
28 , 21
100
I
E
Z
2 2 2
2
2
2
2
= = =
e
e |
.
|
\
|
e
e + = = =
500L
1
= 43,62 L
1
= 0,08724 |H| , to je nemogue jer je L
max
= 0,08 |H|. Zbog toga se za reaktansu uzima
negativno reenje ( X
C
> X
L
), pa sledi:
500L
2
40 = 3,62 500 L
2
= 36,38 L
2
= 0,07276 |H| = 72,76 |mH|.

4.1.46. ----- I = 0,7 A ( samo kalem ), I' = 45 A ( sa kondenzatorom ); 4.1.47. ----- U
mc
= 785 mV;

4.1.48. ----- Z = eL 1/eC; Z
o
= e
o
L 1/e
o
C; e = 2e
o
. Da bi napon bio u fazi sa strujom (
o
= 0 ) mora
doi do pojave rezonanse, tj: e
o
L = 1/e
o
C = 0 | |
s
rad
10
10
1
10 10 10
1
LC
1
4
4
6 3
o
= =

= = e

.
e = 210
4
|rad/s| Z = 210
4
1010
3
1/210
4
10
6
= 200 50 = 150 |O|.

f.o.
I
U
R

U
LC

U
L
U
C
U

U
LC
= 8e
jt/2
|V|; I = U
LC
/X = 8/810
3
= 10
3
|A| = 1 |mA|;
U kompleksnom obliku struja je jednaka:
I = 1e
j0
|mA|, jer prevladava kapacitivno optereenje.
Padovi napona na R L i C iznose:
U
R
= IR = 6 V; U
L
= IX
L
= 2 V; U
C
= IX
C
= 10 V.
Iz faktora snage cos = 0,6 = 53,13 ( X
L
< X
C
).
Ukupni napon iznosi:
U = IZ = 10 V, a u kompleksnom obliku: U = 10e
j53,13
|V|.

183
4.1.49. ----- f
1
= 1,3 KHz, f
2
= 260 Hz; 4.1.50. ----- = t/3 rad; 4.1.51. ----- R = 14,14 O;

4.1.52. ----- U
R
= 3U
L
IR = 3IeL R = 3eL eL = R/3 = 500/3 e = 500/3L = 333,33 |rad/s|
f = e/2t = 53,08 |Hz|, tg = eL/R = 0,33 = 18,43 = 0,319 |rad|.
U
m
= I
m
Z = 0,5 52 , 263
3
500
500
2
2
= |
.
|
\
|
+ ;
u = 263,52 sin ( 333,330,6123+ 0,319 ) = 263,52(0,214) = 56,34 |V|.

4.1.53. ----- Z
1
= Z
3
= U/I = 10 |O|; Z
2
= U/I
2
= 100/20 = 5 |O|

C
1
L
C
1
L 10
C
1
L R
C
1
L R
3
3
1
1
3
3
2
2
1
1
2
e
e =
e
e =
|
|
.
|
\
|
e
e + =
|
|
.
|
\
|
e
e +
Ovaj obrazac vai samo u apsolutnom iznosu ( jedna reaktansa je pozitivna a druga negativna ).
Kako je porastom frekvencije dolo do porasta induktivnog otpora a smenjenja kapacitivnog, sledi da je kod
impedanse Z
1
pravladavao kapacitivni otpor, a kod impedanse Z
3
je prevladavao induktivni otpor ( e
3
> e
1
).
To u kompleksnom obliku iznosi: Z
1
= R jX
1
, odnosno Z
3
= R + jX
3
. Iz navedenog razloga predhodni izraz je
jednak:

( ) ( )
e e
= e + e =
e e
e + e
e + e =
|
|
.
|
\
|
e
+
e
e
e =
|
|
.
|
\
|
e
e
C
1
L L
C
1
L
1 1
C
1
C
1
L
C
1
L
3 1
3 1
3 1
1 3
1 3
3 1 3
3
1
1

6
10 07 , 5 C L
C 197192
1
C 100 14 , 3 2 50 2
1
L

= =
t t
= .
Kako je struja maksimalna pri rezonansi, na frekvenciji f
2
sledi: R = Z
2
= 5 |O|.
| |. Hz 77 , 70
2
f 44 , 444
25 , 2
1000
10 25 , 2
1
10 07 , 5
1
LC
!
2
2
3
6
2
=
t
e
= = =
= = e

| |. 66 , 8 5 10 R Z X
2 2 2 2
1
O = = =
| | | |
| | | |. mH 6 , 27 H 0276 , 0 0276 , 0 0552 , 0 0276 , 0
10 9 , 183 314
1
L
; F 9 , 183 F 10 9 , 183 C C 993 , 25 00478 , 0 C 66 , 8 00159 , 0 C 333 , 17 0054 , 0
66 , 8
C
00159 , 0
333 , 17
C
0064 , 0
66 , 8
C 200
1
0276 , 0
C 314
1
200 66 , 8
C 100 2
1
L 100 2
; 0276 , 0
C 314
1
L 66 , 8
C 314
1
L 314 66 , 8
C 50 2
1
L 50 2
6 2
6
2
2
= = =

=
= = = =
= =
t
|
.
|
\
|
t =
t
t
= = =
t
t
4.1.54. -----

( )
| | O =
t
+ = |
.
|
\
|
e
+ =

32 , 332
10 10 60 2
1
200
C
1
R Z
2
6
2
2
2
; | | A 301 , 0
Z
U
I = = ;
U' = 0,9U = 90 |V|; f' = 0,95f = 57 |Hz|;
| | O = + = |
.
|
\
|
t
+ = |
.
|
\
|
t
+ =

57 , 343 36 , 279 200
10 10 57 2
200
C ' f 2
1
R ' Z
2 2
2
6
2
2
2
;
| |
I 87 , 0 ' I 87 , 0
301 , 0
262 , 0
I
' I
; A 262 , 0
57 , 343
90
' Z
' U
' I
= = =
= = =

Dakle, I' = 0,87I ( 87% od struje I ). To znai da je struja opala za 13 %.

184
4.1.55. ----- Pre ukljuenja prekidaa P:
2
L
2
1
X R Z + = , a posle ukljuenja: ( )
2
C L
2
2
X X R Z + =
Kako je I
1
= I
2
|Z
1
|=|Z
2
| |R
2
+ X
L
2
|=|R
2
+ ( X
L
X
C
)
2
| X
L
= ( X
L
X
C
) X
C
= 2X
L
;
| |
| | | | | |
| | | |. 83 , 17 13 , 24 30 X Z R 30
4
120
I
U
Z
; mH 64 , 11 H 01164 , 0
330 2
13 , 24 X
L 13 , 24
2
X
X
; 25 , 48
10 10 330 2
1
C
1
X
2 2 2
L
2
1 1
L C
L
6
C
O = = = O = = =
= =
t
=
e
= O = =
O =
t
=
e
=

4.1.56. ----- a)

4.1.57. ----- a) U = U
1
+ U
2
; Ako napon U
2
postavimo u faznu osu, sledi: U
2
= U
2
= 4,5 V;
U
1
= 9e
j90
= 9|cos(90) + jsin(90) = j9 V; U = (4,5 j9 ) V U = | | V 10 9 5 , 4
2 2
~ +
b)
( )| | | |
( )| | | | | | V 8 80 40 10 90 U 40 R 30 j 40
I
U
Z
mA 90 I mA 54 j 72
jX R
U
I
; X R I U
2 2 3
AB 2
2
2
C 1
1
2
C
2
2 AB
~ + = O = O + = =
= =
=
+ =

4.1.58. ----- U
21
= U
12

f.o.
U
1
U
5

U
3

U
2

U
4

b)

U
3
= U
1
+ U
2
; U
2
= U
5
+ U
4
;
Iz kosinusne teoreme:
U
3
2
= U
1
2
+ U
2
2
2U
1
U
2
cos ( 180 )
U
3
2
= U
1
2
+ U
2
2
+ 2U
1
U
2
coa
o
2 1
2
2
2
1
2
3
9 , 54 575 , 0
U U 2
U U U
cos = =

= .
I
U
23

2
=
1

U
21

21
U
12

Iz fazorskog dijagrama se vidi da su naponi U
12
i U
23

meusobno u fazi. Kako su to naponi koji deluju na
impedansama Z
1
i Z
2
, koje su istih vrednosti, sledi da su i
ovi naponi istih inteziteta. Oba napona fazno su pomerena
unazad u odnosu na struj I ( kasne ) za ugao t/3. pa se
impedanse mogu napisati kompleksno u obliku:

Z
1
= Z
2
= 100e
j60
= 100|cos(60) + j sin(60)|
( )| |
( )
( ) | |. 200 30000 10000 3 100 100 Z Z
3 100 j 100 Z 2 Z Z Z Z
3 50 j 50
2
3
j
2
1
100 Z Z
2
2
13 e
1 2 1 13 e
2 1
O = + = + = =
= = + = =
O =
|
|
.
|
\
|
= =

185
4.1.59. ----- Da bi zadatak lake reili prvo nacrtamo fazorski dijagram ( pod c ).
Iz dijagrama se ree traeni podaci pod takama a i b

4.1.60. ----- R
1
= 11,7 O;

4.1.61. ----- e
1
= 2tf
1
= 2t800 = 1600t |rad/s|; e
2
= 2tf
2
= 2t400 = 800t |rad/s|
Z
1
= U/I
1
= 200 |O|; Z
2
= U/I
2
= 250 |O|
Z
1
2
= R
2
+ X
C1
2
R
2
+ (1/e
1
C)
2
= 40000 ..... ( 1 )
Z
2
2
= R
2
+ X
C2
2
R
2
+ (1/e
2
C)
2
= 62500 .......( 2

62500
C 82 , 6316546
1
R
40000
C 27 , 25266187
1
R
2
2
2
2
= +
= +

Reenjem sistema dveju jednaina sa dve nepoznate dobiju se reenja: C = 2,297 |F| i R = 180 |O|.

4.1.62. -----
a)

I = U
C
/X
C
= 10/1000 =10
2
|A| = 10 |mA|; Z
RL
= U
RL
/I = 20/0,01 = 2 |kO|;
Iz trougla otpora sledi: R = Z
RL
cos 60 = 1 |kO|; X
L
= Z
RL
sin 60 | | O k 3 ;
L = X
L
/2tf = 1,73/866,64 =2 |mH|; C = 1/eX
C
= 1,15 |nF|.

b) U = U
RL
+ U
C
= 20 ( cos 60 + j sin 60 ) + 10 | cos ( 90 ) + j sin ( 90 )| = 20 ( ) 866 , 0 j 5 , 0 + j10
U = 10 + j 7,3 | | V 4 , 12 3 , 7 10 U
2 2
= + =

U
R
= U
AB
cos
AB
= 80cos 30 = 40 3 V;
U
L
= U
AB
sin
AB
= 80sin 30 = 40 V.
Kako je U
L
= U
C
, dolazi do rezonanse, tj ova dva pada napona
se ponitavaju, pa je ukupni napon U jednak naponu U
R
, i on je
u fazi sa strujom I.
Na osnovu fazorskog dijagrama, analitiki izrazi za traene
napone iznose:
u = u
R
= 40 t sin 6 e |V|; u
L
= 40 ( )
o
90 t sin 2 + e |V|;
( )
o
C
90 t sin 2 40 u e = |V|.
I
U
C

U
AB
AB
U
R
= U
U
L
I
U
C

U
RL
60
U
L
U
R

R
X
L

Z
RL

186
4.1.63. -----
a)

b) Za = t/4, trougao je isti kao pod a) ali je oboren prema dole ( X
C
> X
L
).
U ovom sluaju je: X = R = 100 |O| X
L
X
C
= 100 X
C
= X
L
+ 100 = 1100 |O|.
X
C
= X
C1
+ X
C2
X
C2
= X
C
X
C1
= 1100 100 = 1000 |O|
C
2
= 1/eX
C2
= 1/10
5
10
3
= 10
8
= 1010
9
|F| = 10 |nF|.

c) struja je maksimalna pri pojavi rezonanse ( = 0 ). Ovo nastaje pri uslovu: X
L
= X
C
= 1000 |O|
X
C1
+ X
C2
= 1000 X
C2
= 1000 100 = 900 |O|
C
2
= 1/eX
C2
= 1/10
5
900 = 11,1110
9
|F| = 11,11 |nF|.

4.1.64. ----- a) = 60 ( RL prij. ), b) Z = 4 O, R = 2 O, X
L
= 3,46 O,

4.1.65. ----- a) Z = 30,6 e
j 6040'
O, Y = 32,7 e
j 6040'
mS, b) faz dijagram crtati u razmeri: 1 cm = 10 V.
c) u
R
= 30\2 sin ( 500t + t/2 ) V, u
L
= 80\2 sin ( 500t + t ) V, u
C
= 133,4\2 sin 500t V,
u = 61,2\2 sin ( 500t + 2920' ) V ;

4.1.66. ----- R = 5 O, L = 10 mH;

4.67. ----- 2116
I
U
Z
2
2
= |
.
|
\
|
= 25 , 3306
I
U
Z
2
1
2
1
=
|
|
.
|
\
|
=
Z
2
= R
2
+ (eL)
2
= R
2
+ 314
2
L
2
= 2116 ...................................( 2 ) ;
Z
1
2
= ( R + R
1
)
2
+ (eL)
2
( 20 + R )
2
+ 314
2
L
2
= 3306,25 .... ( 1 )
R
2
314
2
L
2
= 2116 ....................( 1 )
R
2
+40 R + 400 + 314
2
L
2
= 3306,25 .............. ( 2 )
40R + 400 = 1190,25 R = 19,76 O; eL = = = L 54 , 41 76 , 19 2116
2
132,3 mH;

4.1.68. ----- R = U/I = 250 |O|; Z = | | | |; 9 , 489 250 550 X 550
I
U
X R
2 2
C
1 2
C
2
O = = O = = +
| | | |. F 5 , 6 F 10 5 , 6
9 , 489 314
1
X f 2
1
C
6
C
= =
=
t
=

4.1.69. -----

= t/4
X = R = 100 O; X = X
L
X
C
; X
L
= eL = 1000 |O|
X
C1
= 1/eC
1
= 1/10
5
0,110
6
= 100 |O|
X
C
= X
L
X = 900 |O|;
X
C
= X
C1
+ X
C2
X
C2
= X
C
X
C1
= 900 100 = 800 |O|.
X
C2
= 1/eC
2
C
2
= 1/eX
C2
= 12,510
9
F = 12,5 |nF|.

R
X
Z

I
U
1
U
2

2

U
100
a)
Primenom kosinusne teoreme ukupni napon iznosi:
| |. V 36 , 213 U
9377 32400 22500 100 cos 180 150 2 180 150 U
100 cos U U 2 U U U
o 2 2 2
o
2 1
2
2
2
1
2
=
+ + = + =
+ =

Ukupni napon se moe reiti i razlaganjem pojedinanih napona
na komponente ( kompleksnom metodom )

b)
=
1

2
= 20.

187
4.1.70. ----- Z
2
= ( 5 + j 9,3 ) O;

4.1.71. ---- Za C = 0 | | .
2
A 0
100
Z
U
I X X R Z
C
1
X
C
2
C
2
C
t
= =
= = = = + = =
e
=
U ovom sluaju struja je najmanja ( jednaka nuli ) jer je impedansa u kolu najvea ( beskonana ). Kako je
impedansa kapacitivna struja prednjai naponu za t/2 ( teoretsko objanjenje ).
Sa poveenjem kapaciteta C, kapacitivni otpor se smanjuje, pa se smanjuje i impedansa kola, to dovodi do
porasta struje I. Struja je maksimalna kada je impedansa najmanja, a to se dogaa kada je C = X
C
= 0.
U ovom sluaju impedansa je : Z = R = 10 O , a struja I
m
= U/Z = 10 A, i ona je u fazi sa naponom ( = 0 ).
Na osnovu ovih podataka, kao i mnogih drugih proizvoljno uzetih moe se konstruisati fazorski ( kruni )
dijagram. Spajanjem svih tih vrednosti ( vrhova fazora struje I ) nastaje jedan polukrug. Take koje se nalaze
na polukrugu istovremeno odreuju vrednost struje, kao i ugla koji odgovaraju za tu poziciju. Umesto
spajanja beskonanih taaka za razliite vrednosti kapaciteta dovoljno je odrediti maksimalnu vrednost struje
i karakter optereenja.

4.1.72. ----

4.1.73. ---- Porastom otpora od nule do beskonanosti struja pada sa I
m
na nulu. Kada je struja jednaka nuli
ona je u fazi sa naponom ( savreno R kolo ). Kada je struja najvea, tj iznosi I
m
, ( R = 0 ), tada ona
prednjai naponu za t/2 ( Z = X
C
). Na osnovu navedenog nastaje sledei kruni dijagram:

4.1.74. ----

4.1.75. ----- i' = 37,8 sin ( 1 000t 41 ); 4.1.76. ----- Z = j 200 O , C = 0,8 F ( kondenzator );

4.1.77. ----- C = 1/2e
2
L;

Na osnovu navedenih podataka jednostavno
se nacrta kruni dijagram, kao na slici.
Koristei predloenu razmeru duina fazora U
iznosi 5 cm, a poluprenik polukruga je 2 cm.
Porastom L od nule do beskonanosti struja pada
sa I
m
( X
L
= eL ) na nulu. Ona fazno kasni u
odnosu na napon U za ugao .
Za L = 0 Z = R, pa je struja u fazi sa naponom i
ona je maksimalna ( I = I
m
).
Za X
L
= Z = X
L
= I = 0, pa je = t/2.
To dovodi do krunog dijagrama prikazanog na slici.

U
I

I
m

U
I

I
m

U

I
o
I
m

I
m

I
U

Struja opada sa I
m
na nulu i ona u poetku fazno kasni u
odnosu na napon za 90. Padom struje ( poveava se
otpornost R ) smanjuje se i fazni pomak ( ka nuli ).
Na osnovu ovog zakljuka sledi kruni ( fazorski )
dijagram.

188
4.1.78. -----
( )
| | ( )
| | ( )| | ( )| |
( ) ( ) ( )| |. V 500 j 500 02 , 0 j 06 , 0 5000 j 10000 I Z U
mA 20 j 60 A 02 , 0 j 06 , 0
5000 j
300 j 100
Z
U
I 5000
10 2 100
1
C
1
X
; V 300 j 100
10 2
10 6 , 0 j 2 , 0
C
Q
U
C
C
6
C
6
3
C
+ = + = =
+ = + =
+
= = O =

=
e
=
+ =
+
= =

4.1.79. ----- U = U
R1
+ U
L
+ U
R2
+ U
C
U = U
24
+ U
R1
+ U
C
= U
24
+ U
R1C

4.1.80. ----- U
C
= 30 V, = 37;

4.1.81. -----

2
= 49,46
o
, jer se radi o RC optereenju.
U
R2
= U
2
cos
2
= 60,65 = 3,9 |V|; U
C
= U
2
sin
2
= 60,76=4,56 |V|.

4.1.82. ----- Kako je otpor kondenzatora u kolu jednosmerne struje beskonaan ( prekid kola ) u kolu nema
struje. Zbog toga na otporniku R nema napona ( pada napona ). Napon izvora je na ovaj nain jednak naponu na
kondenzatoru, jer su ploe kondenzatora na istom potencijalu na kojem se nalaze polovi izvora.
Dakle, U
R
= 0 V, U
C
= 141 V;

4.1.83. ----- | | | |; A 20
13
260
Z
U
I 13 5 12 Z
2 2
= = = O = + = e = 1 000 rad/s;
R
e
= R
1
+ R
2
= 12 O R
2
= 7 O.
X
Le
= X
L1
+ X
L2
= 5 O X
L1
= 3 O;
X
L1
= eL
1
e = X
L1
/L
1
= 3/310
3
= 1000 | rad/s |.

U
R1C
= I( R
1
jX
C
) = 2,8 j16,8 ) |V|;

U
R2
= U
24
cos 45 = | | V 2 4
2
2
8 = ;
U
L
= U
24
sin 45 = | |. V 2 4

U =
| |
| | V 14 14 , 11 46 , 8 U
V 14 , 11 j 46 , 8 2 4 j 2 4 8 , 16 j 8 , 2
2 2
= + =
= + +

I
U
24

U
L
U
R2
U
R1
U
C
U
R1C
U
R1C
U
24

Iz kosinusne teoreme: U
2
= U
1
2
+ U
2
2
2U
1
U
2
cos o

o o o
2
o
2 1
2 2
2
2
1
46 , 49 54 , 130 180
. 54 , 130 65 , 0
6 5 2
100 36 25
U U 2
U U U
cos
= =
= o =

+
=
+
= o

U
1

U
2

U
2

o

U
C

U
R2 I

189
4.1.84. ---- Kako je u kolu jednosmerne struje induktivni otpor jednak nuli ( X
L
= 2tf = 2t0 = 0 ) Z = R
I = U/R = 10 A, U
R
= 100 V, U
L
= 0 V;

4.1.85. ----- Ubacivanjem feromagnetnog jezgra poveava se magnetna permeabilnost ( magnetna
propustljivost ) , to dovodi do poveanja induktivnosti kalema a samim tim poveeva se i induktivni otpor
kalema. Navedene konstatacije su oite iz sledeih relacija: | | H
l
S
N N L
2 2
= A = ; X
L
= eL.
Poveenjem induktivnog otpora poveava se i ekvivalentna impedansa kola prema relaciji
2
L
2
X R Z + =
Da je kolo savreno induktivno impedansa bi se srazmerno menjala promenom X
L
. Kako impedansa pored X
L

ima i otpornost R tada e porast ekvivalentne impedanse biti neto manji od porasta induktivnog otpora. To se
lako moe dokazati brojanim primerom.Poveena impedansa ( neto manjeg inteziteta od poveanja
induktivnog otpora ) dovodi do smanjenja struje u kolu. Struja se smanjuje obrnuto srazmerno sa impedansom
kola ( I = U/Z ). Napon na kalemu iznosi U
L
= IX
L
. Usled veeg poveanja induktivnog otpora od smanjenja
struje, napon na kalemu U
L
raste.
Otpornik R je konstantan ( ne zavisi od feromagnetne jezgre ), pa e napon na njemu U
R
da opada, jer je
ubacivanjem jezgra struja u kolu opala ( U
R
= IR ).

4.1.86. ---- U
R
se smanji;

4.1.87. ----- X
1
= X
2
, X
1
= X
L1
X
C1
= 8 O, X
2
= X
L2
X
C2
= 8 O, struje su iste, pa je U
AB1
= U
AB2
;

4.1.88. ----- Iskljuenjem jedne sijalice ukupna impedansa kola se poveava ( dve paralelne sijalice imaju
veu otpornost od tri ). To dovodi do smanjuja struje, pa U
L
opada ( U
L
= IX
L
, jer je X
L
= lonst. ).
Iz relacije
2
L
2
R
2
L
2
R
U U U U U U = + = , se vidi da e sa padom U
L
, odnosno iskljuenjem sijalice,
porasti napon U
R
, jer je napon U konstantan.

4.1.89. ----- I = 14,1 A; 4.1.90. ----- R = X;

4.1.91. ----- R = U
R
/I = 10 O; X
L
= eL = U
L
/I = 20 O L = 20/314 = 63,69 |mH|;
X
C
= 1/eC = U
C
/I = 12 O C = 1/12314 = 265,4 |F| ; ( ) | |. 81 , 12 X X R Z
2
C L
2
O = + =
X
L1
= e
1
L = 62863,6910
3
= 40 |O|; X
C1
= 1/e
1
C = 1/628265,410
6
= 6 |O|;
( ) | |. 44 , 35 34 10 X X R Z
2 2 2
1 C 1 L
2
1
O = + = + =
U = IZ
1
= 535,44 = 177,2 |V|.

4.1.92.----- Uz pretpostavku da je poetni ugao za struju jednak nuli, sledi: i = I
m
sin et = 0,1\2 sin 10
6
t
za t = 0 i trenutna vrednost struji i = 0 A. Kako je e = u
L
+ u
R
= u
L
+ iR = u
L
+ 0 = u
L

e = U
Lm
sin ( et + t/2 ) = U
Lm
cos et = U
Lm
= eLI
m
= 10
6
1010
6
0,1 2 = 2 = 1,414 V.

4.1.93. ----- Iz podataka za trenutne vrednosti struje i napona se vidi da struja prednjai naponu ( u trenutku t
1

struja je ve opadala ka nuli, dok e napon od ovog trenutka, tj. nakon svog maksimuma, da opada ka nuli.. )
Ako usvojimo da je poetna faza struje jednaka 90 izrazi za struju i napon su:
i = ( ) t
Z
U
t
Z
U
e e cos 2 90 sin 2 = +

, odnosno u = U 2 cos( et ) ; ( 90 s s 0 )
U trenutku t
2
( t
2
= 0 ) kada je struja maksimalna ( i = I
m
) napon iznosi 100 V, pa je :
u(t
2
) = U 2 cos 100 = 100 2 cos = 45.
Kada je napon maksimalan | 100 2 = 100 2 cos ( et
1
45 )| et
1
= 45 , struja iznosi:
i = I
m
cos et
1
10 = Im cos 45 = I
m
2
2
I
m
= 2 10
2
2 10
=
I = 10 mA.
Impedansa kola je: Z =
3
10 10
3
10 10
100
I
U
=
= O = 10 KO.

190
Kako prevladava kapacitivno optereenje ova impedansa se moe predstaviti kompleksno:
( ) ( ) | | ( ) 2 j 2 5
2
2
j
2
2
10 45 sin j 45 cos 10
45 j
e 10
j
e Z Z =
|
|
.
|
\
|
= + =
=

=

KO.

4.1.94.----- a) Z = U/I = ( ) L
2
L
2
R e + ~ 0,2 H.
b) Kako je L = N
2
A L
1
= N
1
2
A = ( N/2 )
2
A = L/4. Dakle induktivnost e se smanjiti 4 puta.
( )
2
05 , 0 314
2
10
1
Z + = I
1
= U/Z
1
= 13,5 A.

191
4.2.1. ----- a) Z
1
= 2 O, Z
2
= j 2 O, Z
3
= j 1 O,
b) Y
1
= 1 / Z
1
= 0,5 S, Y
2
= 1 / Z
2
= j 0,5 S, Y
3
= 1 / Z
3
= j 1 S;
c) Y = Y
1
+ Y
2
+ Y
3
= ( 0,5 + j0,5 ) S | | S 2 5 , 0 5 , 0 5 , 0 Y
2 2
= + = ;
Z = 1 / Y =( 1 j 1 ) O | | O = + = 2 1 1 Z
2 1
; Y = 0,5 + j 0,5 S;
d) I
1
= U Y
1
= 10 2 A, I
2
= U Y
2
= j 10 2 A, I
3
= U Y
3
= j 20 2 A,
I =I
1
+ I
2
+ I
3
= 10 2 + j 10 2 | | A 20 200 200 I = + = ;

e) 1
1
1
tg =
= = arctg (1) = 45 ( kapacitivno )

4.2.2. ----- Y = ( 1 + j 1) S; 4.2.3. ----- Z = ( 2 + j 3 ) O;

4.2.4. ----- | | O =
+
= = 10
03 , 0 09 , 0
09 , 0
Y
G
R
2 2 2
1
1
1
; | |; 15
02 , 0 06 , 0
06 , 0
Y
G
R
2 2 2
2
2
2
O =
+
= =

| | | | | |
| | | | | |; F 200 F 10 200 10 2 , 0
5 1000
1
X
1
C 5
004 , 0
02 , 0
Y
B
C
1
X
; F 300 F 10 300 10 3
3
10
1000
1
X
1
C
3
10
009 , 0
03 , 0
Y
B
C
1
X
6 3
2 C
2
2
2
2 C
2
2 C
6 4
1 C
1
2
1
1 C
1
1 C
= = =
=
e
= O = = =
e
=
= = =
=
e
= O = = =
e
=

( )| | | | | |
| |
| |. A 20 004 , 0 10 100 Y U I
, A 30 009 , 0 10 100 Y U I
; A 50 10 100 025 , 0 Y U I S 158 , 0 025 , 0 05 , 0 15 , 0 Y S 05 , 0 j 15 , 0 Y Y Y
2 2
1 1
2 2
2 1
= = =
= = =
= = = = = + = + = + =

4.2.5. ----- Z
2
= 7 + j 17 O;

4.2.6. ------ Z
1
= 20 + j 10, Z
2
= 15,12 + j 3,9 ( R
1
= 20 O, X
L1
= 10 O, R
2
= 15,12 O, X
L2
= 3,9 O );

4.2.7. ----- Z = 0,5 + j 0,5 O, Z = 0,5 2 O;

f.o
U
I
1

I
2

I
2

I
3

I
3

I

192
4.2.8. -----
( ) ( )
( )
( )
( )
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
( )
4
8 , 4 2 , 3
2 2
6 , 1 2 4 2 , 3 2 , 3
R
0 6 , 1 R 2 , 3 R 2 2 R 4 3 , 1 1 R 2 R 2 3 , 1
2 R 4
1 R 2 R 2
3 , 1
2
2 3 , 1
2
Z
R 2 R R 2 X R Z
2 R 4
1 R 2 R 2
X R X R jX R Z
2 R 4
1 R 2 R 2
j
2 R 4
1 R 2 R 2
1 1 1 R 2
1 R 2 R 2 1 R 2 R 2 j
Z
j 1 j 1 1 R 2
j 1 1 R 2 R 2 j
j 1 1 R 2
1 R 2 R 2 j
1 R 2 j 1 R 2
1 R 2 R 2 j
R 2 j j 1 R 2
1 R 2 R R j
Z
R 1 R j 1 R R
1 R 1 R R R j R 1 R 1 R R
X X j R R
X R X R j X X R R
Z
X X j R R
X X X jR X jR R R
jX R jX R
jX R jX R
Z Z
Z Z
Z
2
2
1
2 2
2
e e
2
e
2
e
2
e
2
e e e e e e
2 2
2 2
2 2
2 2 2 2 2
2 1 2 1
1 2 2 1 2 1 2 1
2 1 2 1
2 1 1 2 2 1 2 1
2 2 1 1
2 2 1 1
2 1
2 1

=
= + = + + =
+
+ +
= = = = = + =
+
+ +
= = = =
+
+ +
+
+ +
=
+ +
+ + + + +
=
+ +
+ + +
=
+
+ +
=
+ +
+ +
=
+
+ + +
=
+ + + +
+ + + + +
=
+ +
+
=
+ +

=
+

=
+
=

Kako je otpornik R uvek vei od nule, sledi samo jedno reenje, koje iznosi R = 2 |O|
R
1
= X
2
= 2 |O|; R
2
= X
1
= 3 |O|; Z
1
= ( 2 j 3 ) |O| ; Z
2
= ( 3 j 2 ) |O| ;

4.2.9. ----- R = 20 O, C = 50 F; 4.2.10. ----- I = 5 A; 4.2.11. ----- Z = 0,625 O;

4.2.12.----- I
1
= 15,4 A, I
2
= 14 A, I = 28 A, = 54;

4.2.13. ----- I
1
= 5,7 A, I
2
= 6,41 A, I = 11,95 A, = 49;

4.2.14. ----- I
1
= 1,2 A, I
2
= 0,4 A, I = 1,4 A, = 21,7;

4.2.15. ----- I
1
= 29 A, I
2
= 10,6 A, I
3
=13 A, I = 34,3 A, = 48;

4.2.16. ----- Z = ( 2,35 + j 0,58 ) O, Y = ( 0,4 j 0,1 ) S;

4.2.17. ----- a) Y = ( 0,1 j 0,2 ) S, b) I = ( 4 j 3 ) A, I
a
= 2,23 A, I
r
= 4,47 A;

4.2.18. ----- Z = ( 12,8 j 129,2 ) O;

4.2.19. ----- a) Kod redne veze kondenzatora ekvivalentni kapacitet opada , prema relaciji,
C
n 1
C
1
C
1
C
1
C
1
C
1
n 2 1 e
+
+ + + + = , pa e ekvivalentni kapacitivni otpor X
Ce
da raste ( X
Ce
= 1/eC
e
)
X
Ce
= ( n + 1 ) X
C
,
b) Kod paralelne veze kondenzatora ekvivalentni kapacitet raste C
e
= C + C
1
+ C
2
+ . + C
n

C
e
= ( n + 1 )C te e ekvivalentna kapacitivna otpornost da opada, prema relaciji:
1 n
X
X
C
Ce
+
= X
Ce
.

4.2.20. ----- I
R
= 3 A, I
L
= 4 A, I = 5 A, L = 79,6 mH;

4.2.21. ----- I = 25 A, I
R
= 15 A, I
C
= 20 A, G = 0,25 S, B
C
= 0,333 S, Y = 0,417 S, = 53,13;

4.2.22. ----- Z = 8,7e
j 2750'
O, Y = 0,115e
j 2750'
S;

4.2.23. ----- G = 0,03 S, B
L
= 0,04 S, I
R
= 6,6e
j 0
A, I
L
= 8,8e
j 90
A, I = 11e
j 538'
A;

4.2.24. ----- I
L
= j 318 mA, I
C
= j 251 mA, I = j 67 mA, Z = j 2 985 O;

193

4.2.25. ----- i = 4,12 sin ( 5 000t + 90 ) A;

4.2.26. ----- I
R
= 15 A, I
L
= j 20 A, I
C
= j 12 A, I = ( ( 15 j 8 ) A;

4.2.27. ----- i = 0,87 sin ( 1 000t + 67,3 ) A, Z = 115e
j 67,3
O; 4.2.28. ----- I = 10,2e
j 7841'
A;

4.2.29. ----- I = 5,43e
j 119'
A, I
1
= 1,69e
j 388'
A; 4.2.30. ----- I = 22,4 A;

4.2.31. ----- a) I
1
= ( 3,3 j 4,4 ) A, I
2
= ( 3,52 j 2,64 ) A, I
3
= ( 2,46 j 8,45 ) A
b)
1
538',
2
= 3652',
3
= 7344'; c) I = ( 9,28 j 15,49 ) A, = 594';

4.2.32. ----- Z = ( 2 + j 2\3 ) O ( ind. karaktera ); 4.2.33. ----- I
1
= \2 I;

4.2.34. ----- paralelna veza R i L ( Z
1
= R, Z
2
= X
L
);

4.2.35. ----- a ) Y = Y
1
+ Y
2
= G
1
+ jB
1
+ G
2
jB
2
= 0,2 + j1 + 0,6 j0,4 = 0,8 + j0,6 ) |mS|
| | mS 1 6 , 0 8 , 0 B G Y
2 2 2
e
2
e
= + = + = Y = 1 mS,
b) =
o
e
e
37
8 , 0
6 , 0
arctg
G
B
arctg = = .

4.2.36. ----- i = 20,6 sin ( 1 000t + 35,95 ) A, = 14,05;

4.2.37. ----- Z = R + jX
L
= R + jeL = 10 + j3140,1 = ( 10 + j31,4 ) |O| | |. 33 X R Z
2
L
2
O = + =
Admitansa kola je: | | S 0303 , 0
33
1
Z
1
Y = = = ,
konduktansa: | | S 009 , 0
33
10
Z
R
G
2 2
= = = ,
a susceptansa: | |. S 029 , 0
33
4 , 31
Z
X
B
2 2
L
L
= = =

4.2.38. ----- a) Kod paralelne veze ukupna admitansa iznosi: Y = G jB
L
= ( 0,05 j0,08 ) |S|
G = 0,05 S; B
L
= 0,08 S. Iz konduktanse G i susceptanse B
L
se izrauna rezistansa R ( aktivna otpornost ) i
induktivna reaktansa X
L
. Rezistansa je: | | O = = = 20
05 , 0
1
G
1
R , a reaktansa: | |. 5 , 12
08 , 0
1
B
1
X
L
L
O = = =

b ) Kod redne veze je: ( )| |. 99 , 8 j 62 , 5
08 , 0 j 05 , 0
1
Y
1
Z O + =
= =
Sledi da je kod redne veze: R = 5,62 O, X
L
= 8,99 O;
Na slici 4.2.38. a) je nacrtan fazorski dijagram kod paralelne veze, dok je na slici 4.2.38. b) fazorski dijagram
kod redne veze.

4.2.39. ----- I = 22,4 A;

f.o. U
I
R
I
L
I

Sl.4.2.38. a)
f.o.
I
U
R
U
L
U
L
U
Sl.4.2.38. b)

194
4.2.40. ---- Z
1
= ( 2 + j 2 ) O = 2\ e
j 45
O;

4.2.41. ----- a) Z
a
= ( 38,4 + j 28,8 ) O, Z
a
= 48O, b ) Z
b
= j 240 O, Z
b
= 240 O;

4.2.42. ----- a) Z = j 1 234 O, b) Z = j 28 O;

4.2.43. ----- Prekida P otvoren:

Z
U
I X R Z U U U
2
C
2 2
C
2
R
= + = + = ; U
R
= IR; U
C
= IX
C
.
Prekida P zatvoren:
R R
2
C
2
R
C C C C
2
C
2
2
C
2
e e
U ' U ' U U ' U
U ' U X ' I ' U I ' I
' Z
U
' I Z ' Z X
4
R
X R ' Z
2
R
R
< =
> = > = < + = + = =

Ukljuenjem P ukupna impedansa se smanjuje, struja poveava, napon na kondenzatoru poveava, dok se napon
na otporniku R smanjuje ( jer se ovaj otpor vie smanjio od poveanja struje ).

4.2.44. -----

( ) ( )
( )
( ) ( ) | |
( )
( ) ( )
( )
( )
( )
( )
( )
2
C L
2
C L C L C
2
C L
2
C L C C L
2
C L
2
C L C C L C L C
2
C L
2
C L
2
C L C C L
C L
C L
X X R
X X X X X R
j
X X R
X X RX X RX
Z
X X R
X X RX X X X jX X jR X RX
Z
X X R
X X j R jRX X X
X X j R
jX jX R
Z
+
+
+

=
+

=
+

=
+
+
=

Kako je = 0 R
2
X
C
+ X
L
X
C
( X
L
X
C
) = 0 R
2
+ X
L
2
X
L
X
C
= 0
Umesto R
2
+ X
L
2
uvrstimo Z
2
, pa sledi: Z
2
X
L
X
C
= 0

| | | |
. 1 cos
, F 3 , 103 F 10 3 , 103
22
10 50
Z
L
C
L
Z
C
1
X
Z
X
6
2
3
2
2
L
2
C
=
= =
= =
e
=
e
=

Zadatak se mogao reiti pomou karakteristine impedanse ( oscilatorna kola ), koja je jednaka
C
L
Z
C
=
( to e biti raeno u sledeim oblastima ).

4.2.45. ----- a) | | | |. A 2 I A 2 j
5 j
10
jX
U
jX
U
I
2
L
L
L
L
2
= = = = =
Iz uslova zadatka, U
L
fazno prednjai naponu za t/4, sledi da e fazni pomak izmeu napona U i struje I
iznositi = t/4 ( U
L
fazno prednjai struji I za t/2 ). Na osnovu navedenog sledi da je U
L
= U
R2
= 10 V,
odnosno U =
| |
| | ( ) ( ) | | ( )| |
( )| | | |. A 10 3 1 I A 3 j 1 I I I
. A 1 j 1 45 sin j 45 cos 2 e 2
10
e 2 10
R
U
I A 2
10
2 10
R
U
I
; V 2 10 U U
2 2
2 1
o o 45 j
45 j
1
1
1
1
2
L
2
2 R
o
o
= + = = + =
= + = =
= = = = =
= +

b)

f.o.
U
L
U
R2
I
2

U
U
R2
I
1

I

195
4.2.46. ----- R
1
= 2 O;

4.2.47. -----
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) | |
( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
2
1
2
1
1
2
1
2
1
2
1
1
2
1
2
1
2
1
1 1 1
1 1
1 1
1 1
1 1
2 1
2 1
20 X 10 X 2
X 500 X 100
j
20 X 10 X 2
X 1000 X 50
Z
20 X 10 X 2
20 X j 10 X 2 X 50 j
20 j 10 jX X 2
20 j 10 jX X 2
20 j 10 jX R
20 j 10 jX R
Z Z
Z Z
Z
+ + +
+
+
+ + +
+
=
+ + +
+ +
=
+ + +
+ +
=
+ + +
+ +
=
+
=

Iz uslova = t/4 ( tg = X
e
/R
e
= 1 ), sledi da da su realni i imaginarni delovi kompleksne impedanse
meusobno jednaki ( rezistansa R
e
= reaktansi X
e
). To znai da je:
50X
1
2
+ 1000X
1
= 100X
1
2
+ 500X
1
50X
1
2
= 500X
1
X
1
= 10 |O|; R
1
= 20 |O|.
Kompleksna impedansa Z
1
je: Z
1
= ( 20 + j 10 ) |O|. | |. 5 10 10 20 Z
2 2
1
O = + =

4.2.48. ----- I = 28,95 A;

4.2.49. ----- a) Z = 40 e
j 2250'
O, b) u = 200 2 sin ( et + 16,26 ) V, i
1
= 4 2 sin ( et + 16,26 ) A,
i
2
= 2 2 sin ( et + 90 ) A, i = 5 2 sin ( et + 39,1 ) A;

4.2.50. -----

4.2.51. ----- Z
3
= ( 4 + j 3 ) O;

4.2.52. -----

( ) ( ) ( )
|
|
.
|
\
|
+
+
+
|
|
.
|
\
|
+
+
+
=
+
+
+
+
+

+
+
+
=
+

=
2
C
2
C
2
2
L
2
L
2
2
L
2
2
L
2
C
2
2
C
2
L
2
L
2 2
L
2
C
2
C
2 2
C
2
L
2
L L
2
C
2
C C
L
L
C
C
X R
X R
X R
X R
j
X R
RX
X R
RX
X R
X jR RX
X R
X jR RX
Z
X R
jX R jRX
X R
jX R jRX
jX R
jX R
jX R
jX R
Z

Za f = 0 |HZ| ( e = 0 ) Z = R, a za f = Z = R
Ukupna impedansa je, uz navedeni uslov, na svim frekvencijama jednaka termogenom otporniku R . Ako je
frekvencija f = 0, kalem je u kratkoj vezi ( X
L
= 0 ) , a kondenzator ima beskonaan otpor ( prekid grane ).
Na beskonanoj frekvenciji kondenzator je u kratkoj vezi ( X
C
= 0 ) a kalem ima beskonaan otpor ). Ista
otpornost mora biti i na drugim frekvencijama. Usled navedene injenice, sledi da je imaginarni deo impedanse
jednak nuli, te je:
( ) ( )
( ) ( ) =
e
e = = =
+ = + + = + =
+
+
C
L
C
1
L X X R X X X X X X R
X X X R X X X R X X R X X R 0
X R
X R
X R
X R
C L
2
L C C L L C
2
2
C L L
2
C
2
L C
2
L
2
C
2
C
2
L
2
2
C
2
C
2
2
L
2
L
2

| |. 161 , 59
C
L
R O = =
Isto se reenje dobije i realnim delom impedanse, gde je: | |. 50
C
L
R
X R
RX
X R
RX
R Z
2
L
2
2
L
2
C
2
2
C
O = =
+
+
+
= =
itaocu se preporuuje da proveri tanost zadatka na proizvoljno uzetim frekvencijama ( npr. e = 100 rad/s ).

I
R

I
L

I
C

U
Ukupna struja je jednaka: I = I
R
+ I
L
+ I
C
.
Struja I e biti u fazi sa naponom U samo onda kada se struje
I
L
i I
C
meusobno izjednae. U tom sluaju sledi da je I = I
R

i ukupna struja e biti u fazi sa naponom, to se vidi na
fazorskom dijagramu. Uslov pri kojem e doi do ove pojave
( pojava antirezonanse ) je:
I
L
= I
C
U
L
/X
L
= U
C
/X
C
X
L
= X
C
eL = 1/eC
| | | |. F 4 , 101 F 10 4 , 101
1 , 0 314
1
L
1
C
6
2 2
= =
=
e
=

196
4.2.53. ----- a) f = 312 Hz, b) I
L
= ( 0,01 j 0,049 ) A, I
C
= j 0,049 A, I = 0,01 A;

4.2.54. ----- a) Z = ( 2,64 j 0,3 ) O, Y = ( 0,4 + j 0,05 ) S, b) Z = ( 2 j 2 ) O, Y = ( 0,25 + j 0,25 ) S,
c) Z = ( 0,154 j 1,23 ) O, Y = ( 0,1 + j 0,8 ) S;

4.2.55. ----- U
AB
+ I
1
R
1
I
2
R
2
= 0 U
AB
= I
2
R
2
I
1
R
1

( )| |
( )| |
( ) ( ) ( ) | |. V 10 j 5 j 5 5 j 5 2 5 , 2 j 5 , 2 2 5 , 2 j 5 , 2 U
A 5 , 2 j 5 , 2
2 j 2
10
jX R
U
I
, A 5 , 2 j 5 , 2
2 j 2
10
jX R
U
I
AB
C 2
2
L 1
1
= + = + =
+ =
=
=
+
=
+
=

Ukupna struja kola iznosi: I = I
1
+ I
2
= 2,5 j2,5 + 2,5 + j2,5 = 5 |A|.

4.2.56. ----- a) Z = ( 1,73 j 1 ) KO , b) Y = ( 0,43 + j 0,25 ) mS;

4.2.57. ----- a)
a)
| |
| |
( ) B B B
L
1
C Y B B j
L
1
C j Y Y Y
S
L
1
B jB
L
1
j
L j
1
Z
1
Y
; S C B jB C j
C
1
j
1
Z
1
Y
L C L C L C
L L
L
L
C C
C
C
= =
e
e = = |
.
|
\
|
e
e = + =
e
= =
e
=
e
= =
e = = e =
e
= =

Grafiki dijagram reaktivne provodnosti i admitanse dat je na slici 4.2.57. a.

I
2
I
1

U I
U
R2
U
R1
U
L
U
C
U
AB
f.o.
-
-
A
B
itaocu se preporuuje da fazorski dijagram
nactra u razmeri 1 cm = 1 A = 1 V.

Sl.4.2.57.a)

197
b) Impedansa ove paralelne veze i njena ukupna reaktivna otpornost iznosi:
.
LC 1
L
X Z
LC 1
L
X jX
LC 1
L
j
1 LC
L
j
L
1 LC
j
1
L
1
C j
1
Y
1
Z
2
2 2 2 2
e
e
= =
e
e
= =
e
e
=
e
e
=
e
e
=
|
.
|
\
|
e
e
= =

Grafiki dijagram zavisnosti reaktivne otpornosti i mpedanse u funkciji sa krunom uestanou dat je na slici
4.2.57.b.

c) I = I
L
+ I
C
I = , I
L
I
C
,
Za eL < 1/eC I
L
> I
C
, pa je ukupna struja istog smera kao I
L
( vea struja ) . U ovom sluaju struja kasni za
naponom za ugao t/2. Za eL > 1/eC I
L
< I
C
, pa je struja I istog smera kao i I
C
, to znai da e struja I sada
da prednjai naponu za t/2.
Sumirajui navedene konstatacije, sledi:
o|e| =
LC
1
2
LC
1
0
2
> e
t
< e <
t

Grafiki dijagram je dat na slici 4.2.57.c.

4.2.58. ----- Impedansa prve grane je: | |. 500 300 400 X R Z
2 2
1
2
1
O = + = + =
Efektivna vrednost ukupnog napona ( napon na krajevima prve grane ) je: U = Z
1
I
1
= 5001010
3
= 5 |V|.
Impedansa druge grane je: | |. 250
10 20
5
I
U
Z
3
2
2
O =
= =

Iz impedanse Z
1
sledi: . 87 , 36
400
300
arctg
R
X
arctg
o
1
1
1
=
= =
Sledi, da e struja I
1
da prednjai naponu U za 36,87
o
. Ako pretpostavimo da je napon U u faznoj osi tada su
njihovi kompleksni izrazi jednaki: U = 5e
j0
|V|, odnosno
I
1
= 10e
j36,87
= 10( cos 36,87 + j36,87 ) = ( 8 + j6 ) |mA|.
e
o
LC
1

o = f(e)
Sl.4.2.57.c.

Sl.4.2.57.b)

198
Kako struja I
2
fazno zaostaje za strujom I
1
za 60, njen poetni ugao iznosi:

I2
=
I1
60 = 36,87 60 = 23,13.
Kompleksni izraz za struju I
2
je: I
2
= 20e
j23,13
= 20|cos(23,13) + jsin(23,13)| = ( 18,39 j7,86 ) |mA|.
Oito je da struja u udnosu na napon ( faznu osu ) kasni za 23,13, pa je impednasa Z
2
kompleksno jednaka:
Z
2
= Z
2
e
j
2
= 250e
j23,13
= 250( cos 23,13 + jsin 23,13 ) = ( 230 +j98,2 ) |O| R
2
= 230 |O|.
Prema drugom Kirhofovom zakonu, sledi jednaina:
U
AB
I
1
(jX
1
)+ I
2
R
2
= 0 U
AB
= I
2
R
2
I
1
jX
1

U
AB
= ( 18,39 j7,86 )10
3
230 ( 8 + j6 )10
3
j300 = 4,23 + j1,81 j2,4 + 1,8 = ( 2,43 j0,59 ) |V|.
Efektivna vrednost napona izmeu taaka A i B je: ( ) ( ) | |. V 5 , 2 59 , 0 43 , 2 U
2 2
AB
= + =

4.2.59. -----

Kako je ukupnu napon na LC grani jednak: U = , U
L
U
C
, = U
X
U
C
= 220 + U
L
= 264 |V| , jer u ovoj
grani prevladava kapacitivno optereenje ( X
C
> X
L
U
C
> U
L
).
| | | |. nF 3 , 83 F 10 3 , 83
264 10
22 , 0
U
I
C
I
U
C
1
X
9
4
C
X
X
C
C
= =
=
e
= =
e
=

Termogeni otpornik u prvoj grani je jednak:
| |. 1000
22 , 0
220
I
U
R
R
O = = =

4.2.60. ----- R
3
= 0, X
3
'
= 11 O, X
3
= 24,3 O;

4.2.61. ----- Za dati deo kola sledi: I = I
1
+ I
2
; U = U
R1
= U
R2
+ U
L
.
Ako pretpostavimo da je ukupni napon u faznoj osi ( U = Ue
j0
), tada se dobije sledei fazorski dijagram napona
i struja:

Iz dijagrama se vidi da je o +
2
= 90, pa je :
2
= 90 o = 90 6340' = 2620'.
Kako je, prema fazorskom dijagramu, sin
2
= U
L
/U | |. V 10
' 20 26 sin
5 , 4
sin
U
U
o
1
L
= =
=
Efektivne vrednosti struja u paralelnim granama su:
I
1
= U/R
1
= 10/10 = 1 |A|; I
2
= U/Z
2
= U
L
/X
L
= 4,5/2 = 2,25 |A|.
Primenom kosinusne teoreme, izraunamo ukupnu struju I
I
2
= I
1
2
+ I
2
2
2I
1
I
2
cos | I
2
= I
1
2
+ I
2
2
+ 2I
1
I
2
cos
2

I
2
= 1
2
+ 2,25
2
+ 212,25cos2620' = 1 + 5,0625 + 4,50,896 = 10,096 I = 3,177 |A|.

I
R

U
I
I
X

Oito je, sa fazorskog dijagrama, da su struje u paralelnim
granama meusobno jednake ( jednakokraki pravougli
trougao ). Iz uslova zadatka sledi da je:
| |. A 22 , 0
2
2
44 , 0
2
I
I I 2 I I I I
X R R
2
X
2
R
= = = = = + =
X
L
= eL = 10
4
2010
-3
= 200 |O|.
U
L
= I
X
X
L
= 0,22200 = 44 |V|.
U=U
R1
I
1

I
2

I
1

I
2
U
R2
U
L
2

f.o.
o

199
4.2.62. -----

Iz fazorskog dijagrama struja se vidi da imamo dva reenja ( slika a i slika b ). Za oba reenja je ukupna
reaktivna vrednost struje I
X
jednaka:
| | mA 8 6 10 I I I
2 2 2
R
2
X
= = = .
Prvo reenje, prema slici a, iznosi: I
L
= I
C
I
X
= 17 |mA|,
a drugo reenje, prema slici b, je: I
L
= I
X
+ I
C
= 33 |mA|.

4.2.63. ----- Za kolo iz ovog zadatka odgovara fazorski dijagram napona i struja, dat na slici, gde je za napon
U uzeto da je poetni ugao jednak nuli ( nalazi se u faznoj osi ).

a) Impedansa grane sa kalemom je: Z
1
= U/I
1
= 5 |O|,
pa je fazni pomak izmeu napona U i struje I
1
jednak:
o
1
1
1
13 , 53 6 , 0 arccos
Z
R
arccos = = = .
Primenom kosinusne teoreme ( I
2
2
= I
1
2
+ I
2
2I
1
I cos (
1
) moe se izraunati fazni pomak izmeu struja
I
1
i ukupne struje I. On je jednak:
( )
( )
. 57 , 26
5
5 2
5
2
5 400
800
5 10 20 2
10 5 10 20
I I 2
I I I
cos
o
1
2
2
2
1
2
2
2 2
1
1
= = = =

+
=
+
=
=
1
26,57 = 53,13 26,57 = 26,56.
Identino tome ( I
1
2
= I
2
+ I
2
2
2II
2
cos (
2
+ ), odredimo ugao
2
+ , gde je:
( ) . 43 , 63
5
5
5
1
5 200
200
10 5 10 2
400 100 500
II 2
I I I
cos
o
2
2
2
1
2
2
2
2
= + = = =

+
=
+
= +
2
= 63,43 = 63,43 26,56 = 36,87 ( kapacitivno ).
Iz trougla napona sledi: cos
1
= U
R1
/U U
R1
= Ucos
1
= 1000,6 = 60 |V|,
Odnosno sin
1
= U
L
/U U
L
= Usin
1
= 1000,8 = 80 |V|.
Na isti nain iz drugog trougla napona ( druga grana ) odredimo napone U
R2
i U
C
, gde je:
U
R2
= Ucos
2
= 1000,8 = 80 |V|, U
C
= Usin
2
= 1000,6 = 60 |V|.
Napon izmeu taaka M i N moemo odrediti iz trougla napona U
R2
, U
MN
i U
R1
, koristei kosinusnu teoremu.

( ) ( )
| |. V 100 U
6400 3600 87 , 36 13 , 53 cos 80 60 2 80 60 cos U U 2 U U U
MN
2 2
2 1 2 R 1 R
2
2 R
2
1 R
2
MN
=
+ = + + = + + =

I
L
I
X

I
C

I
I
R

f.o.
I
X

I
C

I
L

I
I
R
a)
b)
I
C
I
L
U
U
L

U
R1

I
1

I
2

I
2

U
R2

U
C

I
1

M
N
U
MN
f.o.

200
b) R
2
= U
R2
/I
2
= (0/10 = 8 |O|; X
C
= U
C
/I
2
= 60/10 = 6 |O|; X
L
= U
L
/I
1
= 80/20 = 4 |O|.
c) Z = U/I = 100/10 5 =2 | |. 5 O
Iz trougla otpora odredimo aktivnu i reaktivnu otpornost celog kola, koja iznosi:
R = Z cos = 2 5 cos 26,56 = 4 |O|; X = Zsin = 2 5 sin 26,56 = 2 |O|.

4.2.64. -----

Kako je = 0 cos = 1 ( cos 0 = 1 ).

4.2.65. -----

Termogena otpornost je: | |, 40
2 2 3
2 120
2
2 3
2
120
I
U
R
R
O =
= = =
a kapacitivna otpornost: | |.
3
3 40
3
40
3 2
80
12
80
2 6 3
2 120
2
6 3
2
120
I
U
X
C
C
O = = = =
= = =
Kapacitet kondenzatora iznosi: | | | |. F 83 , 10 F 10 83 , 10 10 1083 , 0
10 16
3
3
40
4000
1
X
1
C
6 4
4
C
= = =
=
e
=

4.2.66. -----

U
I
I
Z
Z

I
C

Struja prijemnika ( K iskljueno ) iznosi: I
Z
= U/Z .
Iz uslova zadatka ( I u fazi sa U ), fazorski dijagram struja ine jedan
pravougli trougao u kojem je ( sin
Z
= I
C
/I
Z
):
I
C
= I
Z
sin
Z

| | | |. F 125 F 10 125
20
10 50
Z
L
C
Z
L
C
Z
L
Z
U
C
1
U
6
2
3
2
= =
= =
e
= e
e
=
e

U
I
R
I
C

I
U
f.o.
Fazni pomak izmeu napona i struje iznosi:
=
U

I
= 30 30 = 60 ( kapac ).
Iz fazorskog dijagrama ( trougla struja ), sledi:
I = I
R
+ I
C
.
Kako je ovo pravougli trougao, struja kroz kalem iznosi:
I
R
= I cos = | |, A
2
2 3
2
3
60 cos
2
6
o
= =
a kroz kondenyator: | |. A
2
6 3
2
3
2
6
60 sin
2
6
sin I I
o
C
= = = =

L
= arc cos 0,8 = 36,87.
Struja kroz kalem je: I
L
= U/Z
L
= 150/20 = 7,5 |mA|,
a kroz kondenzator . I
C
= U/X
C
= 150/12 = 12,5 |mA|.
Kompleksni izraz ovih struja je:
I
L
= 7,5e
j36,87
= 7,5|cos (36,87) + jsin (36,87 )| = ( 6 j4,5 )|mA|;
I
C
= 12,5e
j90
= 12,5( cos 90 + j sin 90 ) = j12,5 |mA|.
Ukupna struja u kolu je:
I = I
L
+ I
C
= 6 j4,5 + j12,5 = 6 + j8 I = 10 |mA|.
Iz trougla struja ( I = I
A
+ jI
X
) odredimo ugao , koji predstavlja fazni
pomak izmeu napona U i struje I:
o
A
X
13 , 53
6
8
arctg
I
I
arctg = = = ( kapacitivno ).

U f.o.
I
L
L
I
C
I

I
A
I
X

201
4.2.67. ----- Z = 100\10 O; 4.2.68. ----- Paralelna veza R i C ( Z
1
= j X
C
, Z
2
= R );

4.2.69. ----- Kako prvi ampermetar pokazuje struju jednaku nuli, sledi: I
1
= I
2
, odnosno U
ad
= U
bc
= I
1
Z
2
.
Struja koju pokazuje drugi ampermetar iznosi:
3
2 1
3
bc
3
L j
Z I
L j
U
I
e
=
e
= ,
gde je:

( )| |
( ) ( )| | O + = t + = e + =
O =
t
=
|
|
.
|
\
|
e
=

4 , 31 j 50 1 , 0 50 2 j 50 L j R Z
, 4 , 31 j 50
10 5 , 101 50 2
1
j 50
C
1
j R Z
1 1 1
6
2
2 2

Struje I
1
i I
3
su jednake:

| |
( )
( )| |. A 8 , 0 j 5 , 0
2 , 0 50 2 j
1 4 , 31 j 50
I
, A 1
4 , 31 j 50 4 , 31 j 50
100
Z Z
U
I
3
2 1
1
=
t

=
=
+ +
=
+
=

Drugi ampermetar pokazuje struju koja je jednaka: ( ) ( ) | |. A 943 , 0 8 , 0 5 , 0 I
2 2
3
= + =

4.2.70. ----- a) Ukupna impedansa kola iznosi:

( )
.
1 C R
C R
L j
1 C R
R
R Z
1 C R
R
1 C R
C R
j L j R
1 C R
1 j C R R
j L j R Z
1 j C R
R
j L j R
C
1 j C R
C
R
j
L j R
C
1
j R
C
1
j R
L j R Z
2 2 2
2
2
2
2 2 2
2
2
1
2 2 2
2
2
2 2 2
2
2
2
1
2 2 2
2
2 2
1
2
2
1
2
2
1
2
2
1
|
|
.
|
\
|
+ e
e
e +
|
|
.
|
\
|
+ e
+ =
+ e
+
+ e
e
e + =
+ e
+ e
e + =
e
e + =
e
e
e
+ e + =
e
|
.
|
\
|
e

+ e + =

Kako je u uslovu zadatka napon u fazi sa strujom, sledi da je impedansa kola jednaka samo realnom delu
( imaginarni deo impedanse jednak je nuli ). To e se ostvariti kada je:

( )
| | | |. Hz 68 , 571
28 , 6
3590
2
f
s
rad
3590
385 , 5 67 , 666
10 300
10 300 9000
67 , 666
10 300
10 300 10 250 6
10 250 6
1
L
L C R
C R
1
L
L C R
C R
L
C R
1 C R
1 C R
C R
L
1 C R
C R
L
6
6
6
6 6 2
6
2
2
2
2
2 2 2 2
2
2
2 2 2 2
2
2 2
2
2
2
2 2 2
2
2
2
= =
t
e
= = e
=
= e
= e = + e
+ e
=
+ e
e
= e
b) Ukupna impedansa, pri navedenom uslovu, jednaka je:

| |. 2 , 5
999 , 29
6
5
1 999 , 28
6
5
1 10 250 3590 6
6
5
1 C R
R
R Z
12 2 2 2 2 2 2
2
2
1
O ~ + =
+
+ =
+
+ =
+ e
+ =

Struja I u kolu je:
| |. A 615 , 9
2 , 5
50
Z
U
I = = =

202
4.2.71. ----- a) Iz uslova zadatka se vidi da je ukupna struja u faznoj osi ( kasni za naponom za t/4 ).
Kako se struje u kalemu i kondenzatoru meusobno oduzimaju ( vektorski sabiraju ), gde je I
L
= 3I
C
, ova njihova
rezultanta mora biti po intezitetu jednaka sa strujom otpornika R
1
I
R1
kako bi ukupna struja nainila jednakokraki
pravougli trougao ( I
R1
je normalno na I
X
, a I = I
R1
+ I
X
, gde je I
X
= I
L
I
C
).
Poetni uglovi za struje u kolu su:
- za I
R1
: t/4 8 u fazi sa U ); - za I
L
: t/4 ( kasni za U za t/2 ); - za I
C
: 3t/4 ( prednjai U za t/2 );
- za I: 0 ( kasni za U za t/4 )
Efektivne vrednosti navedenih struja su:
I
R1
= U/R
1
= 100/20 = 5 |A|,
I
X
I
R1
i I
X
= I
R1
= 5 |A| ( kako bi struja I bila u faznoj osi ),
I=I
R1 | |, A 2 5 2 =

I
L
I
C
= I
X
= 5 |A| 3I
C
I
C
= 5 I
C
= 2,5 |A|, I
L
= 7,5 |A|.
Ukupna struja I u kompleksnom obliku jednaka je: I = I
R1
+ I
L
+ I
C
= 5 |A|.

b)

| | | |
| | | |. F 25 F 10 25
100 1000
5 , 2
U
I
C
U
I
C
I
U
C
1
X
; mH 333 , 13 H 013333 , 0
5 , 7 1000
100
I
U
L
I
U
L X
6 C C
C
C
L L
L
= =
=
e
= = e =
e
=
= =
=
e
= = e =

c) Zatvaranjem prekidaa P smanjuje se termogena otpornost R ( poveava aktivna provodnost G ). Dakle,
sada otpori R
1
i R
2
ine rezultantni otpor R ( R = R
1
R
2
/(R
1
+R
2
) kroz koji e protei vea struja I
R
. Ova nova
struja I
R
, koja je u fazi sa naponom U, pomera rezultantnu struju iznad fazne ose ( videti fazorski dijagram ).
To znai da fazni pomak izmeu struje I i napona U nije vie t/4, nego je on sada manji od ove vrednosti.
Zakljuak je, ukljuenjem prekidaa P doi e do smanjenja faznog ugla .

4.2.72. ----- b)
2
= 30, c) I = 2,328 A; 4.2.73. ----- i = 20 sin ( 314t 45 );

4.2.74. ----- I
1
= 10 A, I
2
= 7,07 A, I
3
= 7,07 A; 4.2.75. ----- X
4
= 20 O;

4.2.76. -----

| | | |. F 57 , 100 F 10 57 , 100
380 50 2
12
U
I
C
C
1
I
U
X
6
C
C
C
= =
t
=
e
=
e
= =

f.o.
U
t/4
I
R1
I
C

I
L

I
C

I
I
X

f.o. U
I
I
C

I
C
I'
Pre ukljuivanja prekidaa struja kola I fazno kasni
za naponom za ugao . Nakon ukljuenja prekidaa
struja I' e biti u fazi sa naponom U kada se struja
kondenzatora I
C
poniti ( izjednai ) sa reaktivnom
komponentom struje I ( I
X
= Isin). Dakle,
I' = I + I
C
= I|cos (30) + jsin (30)| +j I
C

I' = 24(
2
1
j
2
3
) +jI
C
= 12 3 j12 +jI
C

I
C
= 12 A, jer I' ima samo realnu vrednost ( ' = 0 ).

203

4.2.77. ----- Prema drugom Kirhofovom zakonu je: U + U
5
U
C
= 0 U = U
C
U
5
( gde je plus pol za
U
C
u taki A ) . U praksi je plus pol i za napon U
5
sa leve strane, jer se napon kalema suprostavlja naponu izvora,
pa e mo u zadatku umesto napona U
5
raunati sa naponom U
5
.
Da bi zadatak lake reili predhodno se nacrta fazorski dijagram. Iz datih podataka se vidi da ukupna struja
fazno kasni za naponom U
5
za t/2 ( to su podaci vezani za savreni kalem induktivne otpornosti X
L1
). Ako ovu
ukupnu struju I postavimo u faznu osu tada e napon U
5
imati poetni ugao t/2 ( napon U
5
t/2 ). Poetni
ugao za napon U
4
je t/6 ( napon U
4
prednjai naponu U
5
za 2t/3 ). Struja I
1
koja prolazi kroz kalem induktivne
otpornosti X
L2
kasni za naponom U
4
za t/2, te ona ima poetni ugao od t/3. Grana RX
L2
ima dva pada napona
( U
R
i U
4
) iji je vektorski ( kompleksni ) zbir jednak naponu na paralelnoj vezi U
AB
. Obaj napon na paralelnoj
vezi je ujedno I napon na kondenzatoru, pa sledi:
U
C
= U
AB
= U
R
+ U
4
( taka A na veem potencijalu od take B)
Kako je U
R
u fazi sa I
1
a U
4
fazno prednjai za t/2, napon U
AB
ima poetni ugao
AB
koji ujedno predstavlja
fazni pomak izmeu struje I i napona U
AB
. Ugao
AB
moe da bude i pozitivan i negativan, jer se u paralelnom
delu kola nalaze svi pasivni elementi ( R;L i C ). Pretpostavimo da je ugao
AB
negativan ( I prednjai naponu
U
AB
), pa e u tom sluaju napon U
AB
imati poetni ugao koji iznosi: t/3 <
AB
< 0.
Struja I
2
( struja kondenzatora ) e fazno prednjaiti u odnosu na napon U
C
za t/2, pa e i poetni ugao za
struju I
2
biti jednak:
AB
+ t/2.
Koristei navedene injenice nastaje fazorski dijagram napona i struja, prikazan na slici:

c) Sledei vektori su meusobno normalni: U
5
I; U
4
I
1
; U
AB
I
2
.

a) Impedansa i napon izmeu taaka A i B za dato kolo je:
( ) ( )
( )
1 1 1 AB
2
AB
I ja 3 3 I Z U
ja 3 3
a 3 6 j a 2
a 2 j ja 3 3
a 2 j ja 3 3
Z
+ = =

=
+
+
=

Kompleksni izraz za struju I
1
je:
I
1
= I
1
e
jt/3
.

I
1

U
R
I
2

I
U
4

U
AB
U
5

U
f.o.
U
5

U
5

U
4

t/6
t/3
AB

204
Ukupna struja u kolu jednaka je:
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( )
( )
( ) ( )
I
3
a 4
3 3
j I
a 4
9
4
1
I
I
a 4
9
a 4
3 3
j
4
3
j
4
1
I
2
3
j
2
1
a 2
3 3
j
2
1
3
sin j
3
cos I
a 2
3 3
j
2
1
I
I
27 a a 4
27 a
a 3 6 j
27 a a 4
27 a a 2
I
27 a a 4
a 3 6 j a 2 a 3 162 j a 54
I
I
a 3 36 a 4
a 3 6 j a 2 a 27
I
a 3 6 j a 2
ja 3 3 ja 3 3
ja 3 3
a 3 6 j a 2
I ja 3 3
Z
U
I
1
1 1 1
1
2 2
2
2 2
2 2
1
2 2
3 4 2
1
2 4
2 2
1
2 2
1
AB
AB
|
|
.
|
\
|
+ |
.
|
\
|
+ =
|
|
.
|
\
|
+ + =
|
|
.
|
\
|

|
|
.
|
\
|
+ =
(
|
.
|
\
| t
+ |
.
|
\
| t

|
|
.
|
\
|
+ =

(
+
+
+
+
+
=
+
+ + +
=
+
+ +
=
+
=
+
= =

Kako je poetni ugao za struju I jednak nuli, sledi da ona ima samo realnu vrednost. Dakle, imaginarna
vrednost struje I je jednaka nuli, a to e se dogoditi kada je ispunjen sledei uslov:
. 3 a a 3 3 3 a 4 / 0
4
3
a 4
3 3
= = =
Konstanta a ima vrednost od 3 O ( a = 3 |O| ).

b) Ako umesto konstante a uvrstimo 3 O, dobije se ukupna impedansa celog kola, koja iznosi:
( ) ( )
( )
. 3 3 3 j 3 3 3 j
36
162 54 j 3 108
3 j Z
36
3 54 3 54 j 54 j 3 54
3 j
3 3 3
3 j 3 3 3 18 j 18
3 j
3 j 3 3
3 18 j 18
3 j
3 j 3 3
3 3 6 j 3 2
3 j Z
2 2
2
= + =
+
+ =
+ +
+ =
+
+
+ =
+ =

+ =

Kako ukupna impedansa ima samo realnu vrednost ( Z = 3 3 |O| ), sledi da je ukupni napon U u fazi sa
strujom. Fazni ugao = 0 .

4.2.78. ----- I = 1,23 e
j 7421'
A, I
1
= 1,71 e
j 454'
A, I
2
= 1,72 e
j14246'
A,
U
AB
= U
1
= U
2
= ( 30 + j 45,6 ) V = 54,77 e
j 5622'
V, U
3
= ( 189,6 j 45,6 ) V;

4.2.79. ----- R
2
= 0,93 O , = 25,84 ( kap. );

4.2.80. ----- a) I = ( 0,6 j 1,2 ) A, I
R
= j 1,2 A, I
C
= 0,6 A, U
BC
= j 120 V, b) = 63,43 ( ind. );

4.2.81. ----- a) U
BC
= ( 6 + j 8 ) V, U
AB
= ( 10 j 2 ) V, U = ( 16 + j 6 ) V, U
DE
= ( 6 j 8 ) V,
b) I
2
= j 2 A, I = ( 2 + j 2 ) A,

4.2.82. ----- a) Impedansa treeg prijemnika je: | |, k 2 X R Z
2
3
2
3 3
O = + =
pa je efektivna vrednost napona izmeu taaka 2 i 3 jednaka: U
23
= I
3
Z
3
= 5 | |. V 2
Aktivna i reaktivna provodnost treeg prijemnika ( konduktansa i susceptansa ) je:
G
3
= R
3
/Z
3
2
= 0,5 |mS| i B
3
= X
3
/Z
3
2
= 0,5 |mS|.
Aktivna i reaktivna provodnost paralelne veze iznosi:
G
23
= G
2
+ G
3
= 0,6 |mS| I B
23
= B
2
+ B
3
= 0,2 |mS|.
Admitansa paralelno vezanih grana je: | |. mS 10 2 , 0 B G Y
2
23
2
23 23
= + =
Efektivna vrednost struje prvog i etvrtog prijemnika ( ukupne struje ) je:
I = I
12
= I
34
= U
23
/Z
23
= U
23
Y
23
= 2 | |. mA 5
Aktivnu i reaktivnu otpornost moemo izraunati iz izraza:

1
1 2
1
2
1
2
1
2
1
1
1
1
1 2
1
2
1
2
1
2
1
1
1
B
X
X R
X R
X
B
,
G
R
X R
X R
R
G
= +
+
=
= +
+
=

205

( )
| |
| |. k 2
B G
B
R
G
B
X
k 4
10 1 , 0 2 , 0
2 , 0
B G
G
R
G
1
R
G
B G
G
1
G
B
1 R
G
R
R
G
B
R
R
G
B
X
B
X
G
R
2
1
2
1
1
1
1
1
2
3 2 2 2
1
2
1
1
1
1
1
2
1
2
1
2
1
1
2
1
2
1
1
1
1 2
1
2
1
2
1 2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
O =
+
= =
O =
+
=
+
= =
+
=
|
|
.
|
\
|
+ = +
= =
Aktivna I reaktivna otpornost celog kola je:

R = R
1
+ R
23
+ R
4
= 11,5 |kO| i X = X
1
+ X
23
+ X
4
= 1,5 |kO|.
Impedansa kola je:
| |. k 6 , 11 X R Z
2 2
O = + =
Efektivna vrednost ukupnog napona ( napon izmeu taaka 1 i 4 ) je: U = IZ = 52 |V|.

b) Fazna razlika izmeu napona U i struje I je:
'. 26 7
R
X
arctg
o
= =

4.2.83. ----- Napon izmeu taaka 2 i 3 ( na paralelnoj vezi ) je:
| |. V 2 20 400 400 10 50 Z I U
2 2 3
2 2 23
= + = =

Struja kondenzatora ija je otporanost X
1
iznosi: | |. mA 2 50
400
2 20
X
U
I
1
23
1
= = =
Ako je poetni ugao za napon U
23

23
= 0 U
23
= 20 | | V e 2
0 j
; I
1
= 50 2 e
j90
|mA| ; I
2
= I
2
e
j
23
|mA|.
| |. mA e 50 I 45
400
400
arctg
o
45 j
2
o
23

= = =
Ukupna struja kola je:
( ) ( ) ( ) | |
( )| | | | mA 50 I mA 2 25 j 2 25 I
2 25 j 2 25 2 25 j 2 25 2 50 j 45 sin j 45 cos 50 90 sin j 90 cos 2 50 I I I
o o o o
2 1
= + =
+ = + = + + + = + =
Kapacitivni otpor kondenzatora C iznosi: | |. 200
10 50
10
I
U
X
3
12
C
O =
= =

Kruna uestanost je: | |.
s
rad
10
10 5 , 0 200
1
C X
1
4
6
C
=

=
= e

Induktivni otpor kalema je: X
L
= eL = 300 |O|.
Kompleksni izrazi za napone na L i C iznose:
U
12
= U
C
= I(jX
C
) = ( ) ( ) ( )| | V 2 5 j 2 5 200 j 10 2 25 j 2 25
3
= +

i
( ) ( )| |. V 2 5 , 7 j 2 5 , 7 300 j 10 2 25 j 2 25 jX I U U
3
L L 34
+ = + = = =

Ukupni napon kola ( napon izmeu taaka 1 i 4 ) jednak je zbiru svih padova napona, pa je:
( )| |. V 2 5 , 2 j 2 5 , 17 2 5 , 7 j 2 5 , 7 2 20 2 5 j 2 5 U U U U U
34 23 12 14
+ = + + + = + + = =
Efektivna vrednost ukupnog napona je: ( ) ( ) | |. V 25 2 5 , 2 2 5 , 17 U
2 2
= + =

4.2.84. ----- AI
1
= 3,78 A;

206
4.2.85. ----- Reenje zadatka lei u analizi fazorskog dijagrama, koji je prikazan na slici:

Poto su oba kalema u rednoj vezi kroz njih protie ista jaina struje, pa e na njima da bude isti napon U
L
koji
iznosi: U
L
= U/2, jer je U = U
L
+ U
L
= 2U
L
U = 2U
L
.
Kroz kranu 12 ( RC ) protie struja I
12
koja na otporniku R i kondenzatoru C stvara padove napona U
R
i U
C
.
Ukupni napon je jednak: U = U
13
+ U
32
.
Napon U
13
je u fazi sa strujom I
12
, dok napon U
32
kasni u odnosu na struju I
12
za 90. Promenom kondenzatora C
menja se impedansa grane 12 to menja i struju I
12
. To dovodi i do promene napona U
13
, odnosno U
32
. Ukupni
napon je stalan i on je uvek jednak: U = U
13
+ U
32
. Za C = C' taka 3 e doi u poziciju 3', a za C = C taka 3
dolazi u poziciju 3. Ova taka 3 e u svim varijantama biti na krugu, jer je samo u tom sluaju U
13
U
32
.
Napon U
34
je jednak polupreniku kruga, jer on spaja take 3 i 4. Kako je ovaj poluprenik isti za sve vrednosti
kondenzatora ( i za taku 3' i za taku 3, kao i za sve ostale ), oito je da je ovaj napon jednak:
U
34
= U/2 = U
L
.
Dakle, efektivna vrednost napona U
34
ne zavisi od kapacitivnosti kondenzatora, pa prirataj efektivne vrednosti
napona U
34
iznosi:
AU
34
= U
34
' U
34
= 0 AU
34
= U
34
U
34
= 0.

4.2.86. ----- Kako je I = I
1
+ I
2
kolo sadri dve paralelno vezane impedanse Z
1
i Z
2
. Kroz impedansu Z
1

protie struja I
1
koja stvara dva pada napona U
1
I U
2
. Napon U
1
je u fazi sa I
1
, to znai da se radi o otporniku R
1
,
dok U
2
kasni za I
1
za 90, pa on vlada na savrenom kondenzatoru. Impedansa Z
1
kompleksno jednaka je:
Z
1
= R
1
jX
C1
( redna veza R
1
i C
1
).
Struja I
2
prolazei kroz impedansu Z
2
stvara tri pada napona, i to:
U
3
koji je u fazi sa I
2
( otpor R
2
), U
4
koji prednjai struji I
2
za 90 ( kalem L ) i U
5
koji kasni u odnosu na
struju I
2
za 90 ( kondenzator C
2
). Sledi, impedansa Z
2
sadri rednu vezu R
2
L i C
2
. Njen kompleksni izraz je:
Z
2
= R
2
+ j( X
L
X
C2
).
Elektrina ema za dato kolo prikazana je na slici:

f.o.
U
U
L
= U
14
U
L
= U
14

U
13
'
U
32
'
-
4
3' -
U
34
'
U
13

U
32

- 3
- 1 -
U
34

2
o o
U
+
I
I
1

I
2

-
R
1

C
1

U
1
U
2
C
2

L
R
2

U
5

U
3
U
4

207
4.2.87. ----- I
1
= 5e
j3652'
= 5| cos (3652') + jsin (3652')| = ( 4 j3 ) |A|.
Z
2
= R
2
+ jX
L
= ( 6 + j8 ) |O|; Z
3
= R
3
jX
C
= ( 4 j18 ) |O|.
U
BC
= IZ
23
= ( )
( ) ( )
( ) ( )| |. V 2 , 18 j 6 , 62
10 j 10
144 32 j 108 j 24
3 j 4
18 j 4 8 j 6
18 j 4 8 j 6
3 j 4 =
+ +
=
+ +
+

( )| | | | | |
( )| | | | | |, A e 54 , 3 I 26 , 61
7 , 1
1 , 3
arctg , A 54 , 3 I A 1 , 3 j 7 , 1
18 j 4
2 , 18 j 6 , 62
Z
U
I
, A e 52 , 6 I 34 , 69
3 , 2
1 , 6
arctg , A 52 , 6 I A 1 , 6 j 3 , 2
8 j 6
2 , 18 j 6 , 62
Z
U
I
o
o
26 , 61 j
3
o
2 3
3
AB
3
34 , 69 j
2
o
2 2
2
AB
2
= = = u = + =
= =
= =
= u = =
+
= =

4.2.88. ----- Celo kolo se moe predstaviti ekvivalentnim kolom prema slici:

gde je Z
2
= Z
CD

gde je:

e +
=
e
=
e
e
e
=
e
|
.
|
\
|
e

=
e
=
jRC 1
R
1 j C R
jR
C
1 j C R
C
R
j
C
1
j R
C
1
j R
Z
C
1
j R Z
2
1

(Otpornik 2R i redna veza R + R su paralelno vezani pa daju ukupni aktivni otpor izmeu taaka CD R
CD
= R.)
Napon izmeu taaka A i B je:

2
U
R
R 2
U
R I U
CD CD
AB AB
= = = ,
Napon izmeu taaka C i D je:
( )
( )
| | | |. kHz 23 , 159 Hz 10 23 , 159
10 10 2
1
RC 2
1
f
RC
1
f 2
C R
1
C
1
C R 0
C
1
C R 2 j
R 6
C
1
C R j R 3 2
C
1
C R j R 3
R 1 j 1 6
1 j 1 2
C
1
C R j R 3
R E
U 2
R R 1
C
1
j C jR R
R E
C jR 1
R
C jR 1
R
C
1
j R
E
Z
Z Z
E
Z I U 2 U
3
9 3
2 2
2 2 2
2
2 2
AB
2
2
2 1
2 AB CD
= =
t
=
t
=
= t = e = e
e
= e = |
.
|
\
|
e
e
=
(
|
.
|
\
|
e
e +
|
.
|
\
|
e
e +
+
= +
|
.
|
\
|
e
e +
=
+ + +
e
e +
=
e +
e +
+
e
=
+
= = =

f.o.
I
2

I
3

I
- C
- D
Z
1

Z
2

+
E
C o
D o
R
R 2R
C
~

208
4.2.89. -----

2 2
2
2
1 1
1
1 1
1
1
1 1
1
1
1
1
1
1
1
C jR 1
R
Z
;
C jR 1
R
1 j C R
jR
C
1 j C R
C
R
j
C
1
j R
C
1
j R
Z
e +
=
e +
=
e
=
e
e
e
=
e
|
|
.
|
\
|
e

=

Kako su naponi: U = ( Z
1
+ Z
2
)I; U
2
= Z
2
I, sledi:

( )
1 2 1 2 2 2 1 1
2 2
2
1 1
1
2 1 2 2 1
2
2 1
2
C R R 4 j R 4 C R jR R
C jR 1
R
4
C jR 1
R
Z 4 Z Z 5 Z Z 5
I Z
I Z Z
U
U
e + = e +
e +
=
e +
= = + =
+
=

Izjednaavajui realne delove kompleksne jednaine sa leve I desne strane jednaine sledi: R
1
= 4R
2

Iz uslova zadatka R
1
+ R
2
= 1 MO 4R
2
+ R
2
= 1 MO R
2
= 200 kO; R
1
= 800 kO.
Na isti nain se izjednae imaginarni delovi jednaine, pa je: R
1
R
2
eC
2
= 4R
1
R
2
eC
1
C
2
= 4C
1

| |. pF 5 , 2
4
C
C
2
1
= =

4.2.90. -----

( ) 79 , 0
3
10
2
8 , 0
2
4 , 0
3
10 79 , 0
3
10 8 , 0 4 , 0
3
10
5
4 2
= +
= =
= U j I
j
I U V.

4.2.91. ----- Kako su napon kalema U
L
i struja strujnog generatora I
g
u fazi, sledi da e struja kalema I
L
fazno
zaostajati za strujom I
g
za 90 ( jer toliko zaostaje za U
L
), pa je:
2
t
=
g
I
L
I

Ako struju strujnog generatora I
g
postavimo u faznu osu, tada e ona u kompleksnom obliku imati samo realni
deo. U tom sluaju struja I
L
u kompleksnom obliku ima imaginarni deo, i to negativno reenje, jer kasni za I
g
za
90 .
Dakle, I
g
= 210
3
A, a
( )
( )
g
I
1
X
2
X j R
1
jX
2
jX R
2
jX R
1
jX
2
jX R
1
jX
g
I
2
jX R
U
L
I
+

=
+
+ +
+
=
+
=
( )
3
10 2
1
X
2
X j R
1
jX
L
I

+

= . Da bi struja I
L
kompleksno bila avreno ( samo ) imaginarna, tada otpori X
1
i
X
2
moraju biti meusobno jednaki ( suprotnih predznaka ). To znai da je X
1
= X
2
= 100 O. U ovom sluaju
struja I
L
iznosi:

( )
3
10 j 001 , 0 j
200
2 , 0 j
3
10 2
100 100 j 200
100 j
L
I

= =
= , to potvruje tanost reenja.

Reenje zadatka je X
1
= 100 O. ( Kompleksno j 100 ).

Za e = 0 X
C
= Z = 2R
E = U + U U = E/2 = 1 V.
Za e = X
C
= 0 ( kratka veza ) pa je i napon U = 0 V.
Za e = 1000 s
1
X
C
= 10
6
/10001 = 10
3
O = 1 KO
( )
8 , 0 4 , 2
5
4 2
2
2
1
2
2
1 2 2
2
1 2
) 1 ( 2
2 j
j j j
j
j
Z =
+ =
+
+
+ =

+ =
O = + = K Z 53 , 2
2
8 , 0
2
4 , 2
Z
E
I = = 0,79 mA

0
U |V|
1
e |s
1
|
0,79 -
1000 2000 3000

209
4.2.92. -----
U
R
= U
L
= I
R
R = 6 3 100
2
3
10 6 20
=
V.
I
R
i U
R
( odnosno U
L
, jer je U
R
= U
L
) su u fazi, dok e I
L
da kasni za navedenim naponima za t/2.
Kako je I
L
= U
L
/ eL = 6 / 300 = 0,02 A = 20 mA, sledi izraz za trenutnu vrednost struje I
L
, koji glasi:
i
L
= I
Lm
cos ( et + t/3 t/2 ) = 20 2 cos ( et t/6 ) |mA|.
Ako izraze za trenutne vrednosti struja I
R
i I
L
prenesemo na sinusnu funkciju, tada oni imaju sledei oblik:
i
R
= 20 6 sin ( et + 150 ), odnosno i
L
= 20 2 sin ( et + 60 ).
U kompleksnom obliku ove struje su jednake:
( ) 3 10 j 30 150 sin j 150 cos 3 20
150 j
e 3 20
150 j
e
2
6 20
R
I + = + = = =

( ) 3 10 10
2
3
5 , 0 20 60 sin 60 cos 20
60
20 j j j
j
e
L
I + = + = + = =
|
|
.
|
\
|

.
Ukupna struja, tj. struja idealnog strujnog generatora iznosi:
3 20 20 3 10 10 3 10 30 j j j
L
I
R
I
g
I + = + + + = + = 40 3 400 400 = + =
g
I
Poetna faza ( poetni ugao ) struje i
g
je:

60
g
3
20
3 20
g
tg = =
= . Kako je ovo ugao u drugom kvadrantu, tada je struje I

g
u odnosu na
faznu osu pomerena za ugao
Ig
= 180 60 = 120, pa je izraz za trenutnu vrednost struje i
g
jednak:
i
g
= 40 2 sin ( et + 120 ) mA.

4.2.93. -----
a)

b) Taka 4, koja se nalazi na povrini opisanog kruga, nalazi se u taki B, jer e samo u tom sluaju
rastojanje izmeu taaka 3 i 4 biti najvee, i ono e biti jednako preniku kruga. Usled toga sledi da je:
U
24
= U
14
= I
RC
R = I
RC
X
C
X
C
= R = 200 O.
c) Kako je U
34
prenik kruga, sledi da je: U
34
= E = 100 V.
d) Fazna razlika izmeu U
34
i U
12
iznosi t/2, to se vidi sa fazorskog dijagrama.

I
L
I
R
I
g

150
60
120
f.o.
Fazori U
32
i U
13
su istog inteziteta, jer su oni jednaki:
U
32
= I
RL
R = U
13
= I
RL
Z
L
= E/\2, i oni ine sa elektromotornom
silom E jednakokraki pravougli trougao. Ako oko
elektromotorne sile opiemo jedan krug, iji je prenik jednak
intezitetu ems E, tada e pravci koje povuemo sa bilo koje take
sa kruga na krajeve prenika E zatvarati pravi ugao.
Kako nije poznat kapacitet C, samim tim nepoznata je
kapacitivna otpornost, pa se zbog toga fazori U
14
i U
42
ne mogu
nacrtati ( ovi naponi nisu poznati ). Jedino se zna ta taka 4 mora
biti na povrini opisanog kruga ( u takama A, B, C ... itd. ).
E = U
12

U
32

U
13

- -
-
A

C
2 1

3
U
34

U
42

U
14

B;4

210
4.2.94. ----

Da bi struja I
L
imala samo imaginarnu vrednost mora biti ispunjen uslov: X
1
+ X
2
= 0 X
1
= X
2
= 100 O.
| | mA 1 j 2
100 j 100 j 200
100 j
I
L
=
+
= I
L
= 1 |mA|.

f.o.
U
L
I
S
I
L

IL
Struja I
L
L
( odnosno strujom I
S
),
to znai da e ova struja predstavljena kompleksno imati samo
imaginarnu komponentu ( poetni ugao
IL
= t/2 ).
( )
S
2 1 2
1
2 2
S
2 2 1
2 2 1
2 2
L
I
jX jX R
jX
jX R
I
jX R jX
jX R jX
jX R
U
I
+ +
=
+
+ +
+
=
+
=

211
5.1. ----- Kolo se sastoji od paralelne veze G i B
L
gde je: G = 0,2 S, B
L
= 0,1 S. itaocu nije problem da tu
vezu i nacrta. Admitanse paralelne veze kompleksno moemo napisati: Y
1
= G = 0,2 S i Y
2
= jB
L
= j1 S.
Kako su impedanse paralelne veze: Z
1
= R = 1/Y
1
= 1/G i Z
2
= jX
L
= 1/Y
2
= 1/B
L

R = 1/0,2 = 5 O I X
L
= 1/0,1 = 10 O .
Ovu paralelnu vezu moemo pretvoriti u rednu. Ukupna impedansa kola je ujedno i impedansa transformisane
redne veze koja iznosi:
( )| | | | | |. 2 ' X 4 ' R 2 j 4
1 , 0 2 , 0
1 , 0 j 2 , 0
1 , 0 j 2 , 0
1
Y
1
Z Z
Z Z
Z
L
2 2
2 1
2 1
e
O = O = O + =
+
+
=
= =
+
=
Pretvaranjem paralelne veze RL ( R = 5 O i X
L
= 10 O ) u rednu R'L' vezu dobije se: R' = 4 O i X
L
' = 2 O.

5.2. ----- R
1
= 5 O, C
1
= 31,8 nF;

5.3. ----- Z = R + jX
L
= ( 6 + j8 ) O Y = 1/Z = ( 0,06 j 0,08 ) S G' = 0,06 S, B
L
' = 0,08 S,
R' = 1/G' = 1/0,06 = 16,7 O, X
L
' = 1/B
L
' = 1/0,08 = 12,5 O;

5.4. ----- a) R = Z cos = 6 O, X
L
= Z sin = 29,39 O Y = 1/Z
| | | |
| | | |. 62 , 30 B / 1 ' X S 0327 , 0
900
39 , 29
Z
X
B
150 G / 1 ' R S 00667 , 0
900
6
Z
R
G
L L
2
L
L
2
O = = = = =
O = = = = =

b) Ako impedanse Z
1
= R = 6 O i Z
2
= jX
L
= j29,39 veemo paralelno dobiju se admitanse koje iznose:
Y
1
= 1/Z
1
= 1/6 = 0,167 S i Y
2
= 1/Z
2
= j0,034 S.
Ukupna admitansa je: Y
p
= Y
1
+ Y
2
= ( 0,167 j0,034 ) S G
p
= 0,167 S, B
Lp
= 0,034 S.
Za cos = 0,8 tg = 0,75 ( = 36,87 )
Kako je tg () = B/G B = G tg ( )
B
p
' = G
p
tg (') =0,167 ( 0,75 ) = 0,125 S B
p
' = B'
x
+ B
Lp

Kako je|B
p
'|>, B
Lp
| a oba su negativna, tj induktivna, pa sledi da se induktivna provodnost treba poveati. To
e se postii samo dodavanjem jednog kalema paralelno celoj vezi ija je admitansa jednaka:
B
xL
' = 0,125 0,034 =0,091 S. Induktivni otpor dodate admitanse je: X
L
' = 1/B
xL
' = 10,99 O.
Navedeni uslov ( cos = 0,8 ) se moe ostvariti i dodavanjem kondenzatora. U ovom sluaju kondenzator se
vee redno sa postojeim kalemom. Ukupni reaktivni otpor treba da je isti, a on iznosi:
X' = 1/B
p
' = 1/0,125 = 8 O. Kako je X
L
= 29,39 O X
L
X
C
= 8 X
C
= X
L
8 = 21,39 O.
itaocu se preporuuje da proveri tanost ovog reenja.
5.5. ----- R
p
= 0,357 MO, C
p
= 197 pF;

5.6. ----- a)

( ) | |
| | | | | | | |. S
2
3 1 , 0
S 10
2
3 1 , 0
B ; mS
2
1 , 0
S 10
2
1 , 0
G
mS
2
3
j
2
1
1 , 0 60 sin j 60 cos 10 1 , 0 e 10 1 , 0
e
2
123
e
2
10 3 , 12
U
I
Y
3
C
3
o o 3 60 j 3
0 j
60 j
3
= = = =
|
|
.
|
\
|
+ = + = =
= =

G (R)
B
C
(X
C
)
R = 1/G = 1/0,0510
3
= 10
3
/0,05 =2010
3
|O| = 20 |kO|;
X
C
= 1/B
C
= 1/0,086610
3
= 11,54710
3
|O| = 11,547 |kO|.
| | | |. nF 32 , 17 F 10 32 , 17
10 547 , 11 5000
1
X
1
C
9
3
C
= =

=
e
=

212
b)
| | ( ) ( ) | | ( )| | ( ) | |
| | | | | | | |. nF 09 , 23 F 10 09 , 23
10 3 5 10 5
1
X
1
C k 3 5 X ; k 5 R
10 3 5 5 k 3 5 j 5 60 sin j 60 cos 10 e 10
e 10
2
3 , 12
e
2
123
I
U
Z
9
3 3
C
C
3 4 60 j 4
60 j 3
0 j
= =

=
e
= O = O =
O = O = + = O =

= =

itaocu nije problem da nacrta rednu vezu RC.

c) Da bi struja pod takom b bila u fazi sa naponom rednoj vezi RC treba dodati na red kalem ija je otpornost
jednaka otpornosti kondenzatora ( X
L
= X
C
Z = R ).
Dakle, X
L
= 5 3 |kO| L = X
L
/e = 5 3 10
3
/510
3
= 3 |H|.

d) Da bi struja bila u fazi sa naponom kod paralelne veze RC ( pod takom a ), tada se na tu vezu mora dodati
paralelno jedan kalem kroz koji e proticati ista struja kao i kroz kondenzator. U tom sluaju je ukupna struja
jednaka struji kroz aktivni otpor ( I = I
R
+ I
C
+ I
L
= I
R
).
I
C
= I
L
X
C
= X
L
= 11,54710
3
|O| | |. H 3094 , 2
10 5
10 547 , 11 X
L
3
3
L
=

=
e
=
itaocu nije problem da nacrta ovu vezu, kao i da proveri tanost reenja zadatka.

5.7. ----- a) I
R
= 3 A, I
L
= 4 A, I = 5 A, b) Z = ( 7,2 + j 9,6 ) O, R' = 7,2 O, X
L
' = 9,6 O;

5.8. ----- impedanse u trouglu su jednake: Z
12
= j 100 O, Z
23
= j 83,3 O, Z
31
= j 83,3 O,
Pretvaranjem trougla impedansi u zvezdu, sledi:
( )
| | | | | |
( )
| |
( ) ( )
| | | | | |. F 919 , 1 F 10 919 , 1
2 , 104
1
C
C
1
j 2 , 104 j
6 , 66 j
3 , 83 j 3 , 83 j
Z Z Z
Z Z
Z
, mH 25
1 , 125
L L j 1 , 125 j
6 , 66 j
3 , 83 j 100 j
Z Z Z
Z Z
Z
, mH 25 H 025 , 0
5000
1 , 125 1 , 125
L L j 1 , 125 j
6 , 66 j
8330
3 , 83 j 3 , 83 j 100 j
3 , 83 j 100 j
Z Z Z
Z Z
Z
6
31 23 12
31 23
3
2 2
31 23 12
23 12
2
1 1
31 23 12
31 12
1
= =
e
=
e
= O =

=
+ +

=
=
e
= e = =

=
+ +

=
= = =
e
= e = O =
=

=
+ +

=
Crtanje veze za impedanse Z

1
, Z
2
i Z
3
je preputeno itaocu.

5.9. ----- Z
y
= ( 5 j 5 ) O;

5.10. -----

Pretvarajui impedanse Z
12
, Z
23
i Z
31
, koje su vezane u trougao u mpedanse Z
1
, Z
2
i Z
3
sa vezom u zvezdu,
sledi:

( ) ( ) ( ) ( )
( )| |
( ) ( )
( )| |
( ) ( )
( )| |. 58 , 0 j 606 , 0
7 j 10
2 j 3 2 j 2
Z Z Z
Z Z
Z
; 885 , 0 j 02 , 1
7 j 10
2 j 2 3 j 5
Z Z Z
Z Z
Z
; 856 , 0 j 503 , 1
7 j 10
2 j 3 3 j 5
2 j 3 2 j 2 3 j 5
2 j 3 3 j 5
Z Z Z
Z Z
Z
31 23 12
31 23
3
31 23 12
23 12
2
31 23 12
31 12
1
O + =
+
+ +
=
+ +

=
O + =
+
+ +
=
+ +

=
O + =
+
+ +
=
+ + + + +
+ +
=
+ +

=

Z
12
Z
24

Z
31
Z
43

Z
23

- -
-
-
1
2
4
3
Z
1

-
0
Z
2

Z
3

-
1
Z
1

Z
2
Z
24

- 0 -
-
2
4
-
Z
3
Z
43
3

213
Ukupna impedansa kola je:
( ) ( ) ( ) ( )
( )| | | |. e 694 , 6 Z 65 , 32
636 , 5
611 , 3
arctg 694 , 6 Z 611 , 3 j 636 , 5 Z
465 , 11 j 626 , 17
58 , 4 j 606 , 6 885 , 6 j 02 , 11
865 , 0 j 503 , 1
Z Z Z Z
Z Z Z Z
Z Z Z Z
o
65 , 32 j o
43 3 24 2
43 3 24 2
1 04 1
O = = = = O + =
+
+ +
+ + =
+ + +
+ +
+ = + =

5.11. ----- a) Z
AB
= ( 2,7 + j 4,82 ) O, Z
CD
= ( 5 + j 9 ) O; 5.12. ----- a) L
3
= 0,2 mH, b) I
5
= 5,782 A;

5.13. ----- Vitstonov most e biti u ravnotei kada su take C i D na istom potencijalu ( U
CD
= 0 I
5
= 0 ).
Kako je prema drugom Kirhofovom zakonu: U
CD
+ I
1
Z
1
I
2
Z
2
= 0 0 + I
1
Z
1
I
2
Z
2
= 0 I
1
Z
1
= I
2
Z
2
.
Na isti nain se dobije da je: I
3
Z
3
= I
4
Z
4
.
Prema tome, most e biti u ravnotei kada je: I
1
Z
1
= I
2
Z
2
i I
3
Z
3
= I
4
Z
4
.
Istovremeno su i struje: I
1
= I
3
, odnosno I
2
= I
4
, jer je struja I
5
= 0.
Deobom navedenih jednaina dobije se opti uslov ravnotee Vitstonovog mosta:

3 2 4 1
4
2
3
1
4 4
2 2
3 3
1 1
Z Z Z Z
Z
Z
Z
Z
Z I
Z I
Z I
Z I
= = =

3 2 4 1
4
2
3
1
Z Z Z Z
Z
Z
Z
Z
= = .. uslov ravnotee mosta.

Iz uslova ravnotee mosta sledi:
| |. 25 , 0 j
40 j
5 2
Z
Z
Z
Z
3
4
2
1
O =

= =

5.14. ----- a) R
4
= 10 O, L
4
= 1 H, b) I = ( 1,66 j 0,265 ) A;

5.15. ----- Iz uslova ravnotee:
Z
1
Z
4
= Z
2
Z
3
R
1
| R
4
+ j( eL 1/eC )| = R
2
R
3
R
1
R
4
+ jR
4
( eL 1/eC ) = R
2
R
3
,
dobiju se dve jednaine:
R
1
R
4
= R
2
R
3
...... ( 1 ) i eL = 1/eC ...... ( 2 )
Ove dve jednaine ( nastale zbog izjednaavanja realnih delova kao i imaginarnih kompleksne jednaine) ine
uslov ravnotee Vitstonovog mosta za naizmeninu struju:
Iz prve jednaine je:
R
4
= R
2
R
3
/R
1
= 15010/30 = 5 |O|,
a iz druge:
| | | |. kHz 355 , 50 Hz 10 355 , 50
10 10 2
1
10 400 025 , 0 2
1
LC 2
1
f f 2
LC
1
3
6
12
2 2 2 2
= =
t
=
t
=
t
= t = = e

5.16. ----- a)
Z
1
= R
1
= 2R
2
; Z
2
= R
2
; R
3
= R
4
= R; C
3
= C
4
= C; ;
C
1
j R
C
1
j R Z
3
3 3
e
=
e
=

C jR 1
R
1 j C R
jR
C
1 j C R
C
R
j
C
1
j R
C
1
j R
Z
4
4
4
4
4
e +
=
e
=
e
e
e
=
e
|
|
.
|
\
|
e

= .
( )
| |. Hz 6 , 497
10 4 80 28 , 6
1
RC 2
1
f
f 2
RC
1
C R
1
C jR
C
1
j R C jR
C
1
j R R 2
C jR 1
C
1
j R R 2
C
1
j R R
C jR 1
R
R 2 Z Z Z Z
6
2 2
2 2 2
2 2 3 2 4 1
=

=
t
=
t = = e = e e =
e
+ e +
e
=
e + |
.
|
\
|
e
= |
.
|
\
|
e
=
e +
=

214
b)
| |. A 1
80 160
240
R R
U
I I
2 1
2 1
=
+
=
+
= =
Zbog ravnotee mosta, mora biti zadovoljen uslov:
Z
1
I
1
= Z
3
I
3
, pa je:
( )| |. A 1 j 1
80 j 80
160
10 4 6 , 497 28 , 6
1
j 80
160
1
C
1
j 80
160
I
Z
Z
I I
6
1
3
1
4 3
+ =
=
e
= = =

I = I
1
+ I
3
= 1 + 1 + j1 = ( 2 + j1 ) |A|.

c) Kako je, pri datim podacima ( R
1
= 2R
2
; R
3
= R
4
= R; C
3
= C
4
= C ), uslov ravnotee:

RC
1
= e ( samo jedna jednaina )
most se dovodi u ravnoteu promenom otpora R ili promenom kondenzatora C. Poto je R
3
= R
4
= R, treba
istovremeno menjati oba otpora kako bi njihovi otpori u svakom trenutku bili jednaki. Isti je sluaj ako se most
dovodi u ravnoteu promenom kondenzatora C ( C
3
i C
4
se istovremeno menjaju ). Kako je to ostvareno kod
otpornika vidi se iz same slike. Na slian nain se to radi i sa promenom kapaciteta kondenzatora.

5.17. ----- Z
1
= ( 1,7 j 2,7 ) O, R
1
= 1,7 O, C
1
= 1,175 mF, I = ( 27 j 8 ) A, I = 28,3 A;

5.18. ----- a) Iz uslova ravnotee mosta sledi:
( )| |. 692 , 19 j 462 , 2
80 j 10
40 40
Z
Z Z
Z
1
3 2
4
O =
+
=
Kako je pri ravnotei mosta struja u impedansi Z
5
jednaka nuli, tada se impedansa Z
5
moe iskljuiti iz kola
( beskonaan otpor ) ili umesto nje uspostavimo kratku vezu ( otpor jednak nuli ). Uzima se ona varijanta koja
jednostavnije reava zadatak. Ako Z
5
iskljuimo iz kola, ukupna impedansa kola je:

( ) ( ) ( ) ( )
( )| |. 60 j 90 Z
60 j 50
308 , 60 j 462 , 92
36 , 2412 j 46 , 3698
60 j 50
692 , 19 j 462 , 42 80 j 50
692 , 19 j 462 , 2 40 40 80 j 10
Z
Z Z Z Z
Z Z Z Z
Z
e
4 3 2 1
4 3 2 1
e
O + =
+ +
+
+
= + +
+ +
+ + +
= +
+ + +
+ +
=
a) Struje u kolu iznose:

( )| |
( ) ( )
( )| |
( )| |
| |. A 0 I
; A 186 , 0 j 202 , 1
692 , 19 j 462 , 2 40
59 , 31 j 385 , 47
Z Z
U
I I
; A 603 , 0 j 018 , 0
80 j 50
59 , , 31 j 385 , 47
40 80 j 10
60 j 50 79 , 0 j 185 , 1 154
Z Z
Z I E
Z Z
U
I I
; A 79 , 0 j 185 , 1
60 j 90
154
Z
E
I
5
4 3
4 3
2 1 2 1
2 1
e
=
=
+

=
+
= =
=
+
=
+ +
+
=
+

=
+
= =
=
+
= =

c) Fazorski dijagram napona i struja se ostavlja itaocu da sam nacrta, ime e proveriti tanost reenja
zadatka ( Preporuuje se razmera: 1 cm = 5 A = 10 V ).

R
3

R
4

215

6.1. ----- P = 41,6 W, Q = 515 VAR, S = 520 VA;

6.2. ----- = u
U
u
I
= 60 0 = 60; cos = R/Z Z = R/cos = 40 3 /0,5 = 80 3 |O| ;
I = U/Z = 200/80 3 = 2,5 3 /3 |A|; P = I
2
R = | |; W
3
3 250
3 40
9
3 25 , 6
3 40
3
3 5 , 2
2
=
=
|
|
.
|
\
|

S = UI = 2002,5 3 /3 =
3
3 500
|VA|;
| |. VAr 250
9
562500
9
3 62500 3 250000
3
3 250
3
3 500
P S Q
2 2
2 2
= =

=
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|
= =
| | | |. mH 120 H 12 , 0
6250
3 250
9
3 25 , 6
1000
250
3
3 5 , 2
1000
250
I
Q
L I L Q
2 2
2
= =
=
|
|
.
|
\
|
=
e
= e =

6.3. ----- P = 500 W, cos = 0,384;

6.4. ----- I = 10 A, R = 4 O;

6.5. ----- C = 125 F, I = 4 A, P = 480 W, Q = 640 VAR, S = 800 VA, cos = 0,6;

6.6. ----- P = 1 500 W, Q = 2 000 VAR, S = 2 5000 VA;

6.7. ----- I = 10 A, P = 0 W, Q = 5 200 VAR, S = 5 200 VA, cos = 0;

6.8. ----- P = 0 W, Q = 8 000 VAR, S = 8 000 VA; 6.9. ----- P = 2 000 W, cos = \2/2;

6.10. ----- P = 0 W, Q = 2 200 \2 VAR, S = 2 200 \2 VA;

6.11. ----- P = 250 W, Q = 250 \3 VAR, S = 500 VA;

6.12. ----- | |. W 2475
8 , 0
9 , 0 10 220 cos UI
P
P
cos UI
P
P
U
U U
K
=

=
q

=
= = q

6.13. ----- I = 2 A;

6.14. ----- P = 2 000 W, Q = 1 500 VAR, S = 2 500 VA, R = 4 O, X
C
= 5 O; 6.15. ----- U = 62,5 V;

6.16. -----
| | | |
| |. KVAr 756 , 148 484 , 0 143 , 307 ' Ptg ' Q
P
' Q
' tg 484 , 0 ' tg 84 , 25 ' 9 , 0 ' cos
; KW 143 , 307
280
86000
t
W
P ; KVAr 786 , 301
280
84500
t
W
Q
; 713 , 0 cos 5 , 44 9826 , 0
86000
84500
W
W
t P
t Q
P
Q
tg
J L
o
J
L
= = = = = = =
= = = = = =
= = = = =
= =

Da bi se kompenzirala reaktivna snaga od 301,786 KVAr ( kalem ), ovom kolu se dodaje kondenzator na
kojem e se javiti ukupna reaktivna snaga od: Q
C
= Q Q' = 301,786 148,756 = 153,03 |KVAr|.
Kompenzirana reaktivna energija ( oduzeta kondenzatorom ) iznosi:
W
C
= Q
C
t = 153,03280 = 42848,4 |KVArh|.

216
6.17. ----- Aktivna snaga drugog motora je: P
2
= P P
1
= 1,8 0,98 = 0,82 |kW|.
Ukupna reaktivna snaga se dobije iz izraza: tg = Q/P Q = Ptg .
= arc cos 0,8 = 36,87 Q = 1,8tg 36,87 = 1,35 |kVAr|.
Kako je faktor snage prvog motora cos
1
= 0,74
1
= 42,27 tg
1
= 0,909 , pa je reaktivna snaga prvog
motora: Q
1
= P
1
tg
1
= 0,980,909 = 0,891 |kVAr|.
Reaktivna snaga drugog motora je: Q
2
= Q Q
1
= 1,35 0,891 = 0,459 |kVAr|.
tg
2
= Q
2
/P
2
= 0,459/0,82 = 0,56
2
= 29,24 cos
2
= 0,873.

6.18. ----- S = UI = 9 |VA|, Q = S/2 = 4,5|VAr|, | |. W 79 , 7 25 , 20 81 Q S P
2 2
= = =
P = RI
2

Aktivni otpornik je :R = P/I
2
= 7,79/0,05
2
= 3 117,7 |O|,
Kapacitivni otpor kondenzatora iznosi: X
C
=1/eC = U
C
/I = 2400 |O| , pa je
kapacitet kondenzatora : C = 1/eX
C
= 1/23,145002400 = 13310
9
|F| = 133 |nF|.
Ukupni reaktivni otpor ( reaktansa ) je: X = X
L
X
C
= Q/I
2
= 4,5/0,05
2
= 1800 |O|.
Induktivni otpor kalema je: X
L
= eL = X + X
C
= 1800 + 2400 = 4200 |O|, a
induktivnost kalema: L = X
L
/e = 1,34 |H|.

6.19. ----- Struja sijalice je I
S
= P
S
/U
S
= 25/24 = 1,042 |A|.
Ako sijalicu prikljuimo preko kondenzatora na napon U' = 250 V, kroz sijalicu e proticati srednja vrednost
naizmenine struje ( koja se dobije iz koliine naelektrisanja ). Kako se kondenzator naizmenino puni, odnosno
prazni preko sijalice, na njemu je prisutan napon od 250 V ( kada je kondenzator potpuno pun I
C
= 0, pa na
njemu vlada napon od 250 V). Kako e kroz sijalicu proticati srednja vrednost naizmenine struje koja iznosi
I
S
= 1,042 A , njena maksimalna i efektivna vrednost je:
| | | |. A 16 , 1
2
I
I A 635 , 1
2
I
I
I 2
I
m S
m
m
S
= = =
t
=
t
= U kolu je sada prisutan samo kapacitivni otpor
kondenzatora, jer termogeni otpor sijalice ini samo kratku vezu ( otpor sijalice je zanemarljiv u odnosu na otpor
kondenzatora napon U
C
= U ), pa je kapacitet kondenzatora jednak:
| | | |. F 775 , 14 F 10 775 , 14
314 250
16 , 1
U
I
C
I
U
C
1
X
6
C
C
C
= =
=
e
= =
e
=

6.20. ----- Y = ( 0,035 j 0,047 ) S;

6.21. ----- a) | | . 6 , 0
10
6
Z
R
cos 10 8 6 X R Z
2 2 2 2
= = = O = + = + = cos = 0,6
b)
( ) ( ) ( )
( )
( )
( )
( )
( ) ( )
1 1
1
1
1
2
C
C
2
C
2
C
C
2
C
1
2
C
2
2
C
2
C C C C C
C
C
C
C C
C
C
1
R Z
Z
R
cos
X 8 36
X 100 X 8
j
X 8 36
X 16 X 6
Z
X 8 6
X 6 X 8 j X 64 X 64 j X 36 j X 48
X 8 j 6
X 8 j 6
X 8 j 6
X 6 j X 8
jX 8 j 6
jX 8 j 6
Z
= =
+

+
+

=
+
+ +
=

+

=
+
+
=

Kako kompleksna impedansa ima samo realnu komponentu, sledi:
8X
C
2
100X
C
= 0 8X
C
2
= 100X
C
X
C
= 12,5 |O|.
Kapacitet kondenzatora je:
| | | |. F 78 , 254 F 10 78 , 254
5 , 12 314
1
X
1
C
C
1
X
6
C
C
= =
=
e
=
e
=

itaocu se preporuuje da proveri tanost reenja.

6.22. ----- P = UI = U
2
/R = 220
2
/10 = 4 840 |W|;
Sa vremenskog dijagrama, prema slici, vidimo da je srednja vrednost naizmenine snage jednaka polovini
maksimalne snage. Ova srednja vrednost naizmenine snage predstavlja aktivnu snagu u kolu naizmenine
struje, jer se u ovom kolu i nalazi samo aktivni otpornik R.
Dakle, srednja vrednost naizmenine snage, kod savrenog kola, je:
P = P
m
/2 = U
m
I
m
/2 = U 2 I 2 /2 = UI = 4 840 |W|.
Ova snaga je uvek vea od nule, zbog I
2
R ( u pojedinim trenutcima P = 0 ) i ona se naziva aktivnom snagom.

217

6.23. ----- P = 141,4 W;

6.24. ----- cos = 0,316, P = 1 000 W, Q = 3 000 VAR, U = 315,9 V;

6.25. ----- cos = P/S P = Scos = 1000,75 = 75 |kW|; Q = Ssin = 1000,6614 = 66,14 |kVAr|;
S' = UI' = UI = S = 100 |kVA|, jer su napon i struja jednaki za oba sluaja.
P' = S'cos ' = 1000,9 = 90 |kW|; Q' = S'sin ' = 1000,4359 = 43,59 |kVAr|; AQ
L
= Q Q' = 22,55 |kVAr|.

6.26. ----- S = P/cos = 25/0,64 = 34,375 |kVA|; I = S/U = 34375/220 = 156,25 |A|;
P
V
= I
2
R
V
= 156,25
2
0,1 = 2 441,4 |kW|.
S' = P/cos ' = 22/0,8 = 27,5 |kVA|, jer je P'=P. I' = S'/U = 125 |A|; P
V
' = I'
2
R
V
= 125
2
0,1 = 1 561 |W|.

6.27. ----- Ukupna reaktivna snaga prigunica je: Q = Q
1
+ Q
2
= 12 |VAr|;
Pojedinane prividne snage prigunice su: S
1
= U
1
I = 3,7 |VA|; S
2
= U
2
I = 15 |VA|.
Aktivne snage prigunice iznse:

| |
| |. W 12 9 15 Q S P
; W 166 , 2 3 7 , 3 Q S P
2 2 2
2
2
2 2
3 2 2
1
2
1 1
= = =
= = =

Ukupna aktivna snaga je: P = P
1
+ P
2
= 14,166 |W|.
Ukupna prividna snaga prigunica je: | |. VA 565 , 18 12 166 , 14 Q P S
2 2 2 2
= + = + =
Faktor snage kola ( obeju prigunica ) je: cos = P/S = 14,166/18,565 = 0,763.
Induktivne otpore prigunica odredimo iz izraza za reaktivnu snagu ( Q = I
2
X ), i oni iznose.
X
L1
= Q
1
/I
2
= 3 |O| i X
L2
= Q
2
/I
2
= 9 |O|.
Napon izvora je: U = S/I = 18,565/1 = 18,565 |V|.

6.28. ----- Kako je snaga mree jednaka: P
m
= P
1
+ P
2
= 5 |MW|,
aktivna snaga drugog paralelno vezanog generatora je: P
2
= P
m
P
1
= 5 3 = 2 |MW|.
Reaktivna snaga prvog generatora je ( tg = Q/P ) je: Q
1
= P
1
tg
1
= 3tg 45 = 3 |kVAr|.
Ukupna reaktivna snaga kola je: Q = Ptg = 5tg 36,87 = 3,75 |kVAr|,
Reaktivna snaga drugog generatora je: Q
2
= Q Q
1
= 3,75 3 = 0,75 |kVAr|.
Fazni pomak izmeu napona i struje kod drugog generatora je:
2
= arc tg Q
2
/P
2
= arc tg 0,75/2 = 20,56.
Faktor snage ( cos
2
) drugog generatora iznosi: cos
2
= 0,936 ( induktivno ).

U|V| P|W|
t|s|
T
200
400
200
400
9680
4840
P
m

P
S U
m

p
u

218
6.29. ----- a) cos = P/S S
1
= P
1
/cos
1
= 4,6 |kVA| S
1
= P
1
= 4,6 |kVA|,
S
2
= S
2
( cos
1
+ jsin
2
) = 11,5( 0,62 +j0,784 ) = ( 7,13 + j 9,02 ) |kVA|,
S
3
= S
3
( cos
3
jsin
3
) = 6,9( 0,8 j0,6 ) = ( 5,52 j 4.14 ) |kVA|,
b) S = S
1
+ S
2
+ S
3
= ( 17,25 + j4,88 ) |kVA| P = 17,25 |kW|; Q = 4,88 |kVAr|,
| |. kVA 927 , 17 88 , 4 25 , 17 Q P S
2 2 2 2
= + = + =

6.30. ----- P = 400 W, Q = 0 VAR, S = 400 VA;

6.31. ----- I
m
= U
m
/eL = 2 U/eL = 282/3140,1 = 8,98 |A|; W
Lm
= LI
m
2
/2 W
Lmax
= 0,18,98
2
/2 = 4,033 |J|.

6.32. ----- X
C
= 1/eC = 40 |O|; X
L
= eL = 30 |O|, Z
1
= R
L
+ jX
L
= ( 40 + j30 ) |O|, Z
2
= jX
C
= j40 |O|.
( ) ( )
( )| | | |
| |. A 92 , 2
51 , 48
100 100
Z
U
I
51 , 48 Z A 59 , 30 j 65 , 37
40 j 30 j 40
40 j 30 j 40
Z Z
Z Z
Z
2 2
2 1
2 1
=
+
= =
O = =
+
+
=
+
=

Aktivna snaga kola je: P = I
2
R
e
= 2,92
2
37,65 = 319,99 |W|;

6.33. ----- Zadatak se najjednostavnije moe reiti koristei fazorski dijagram. Pri crtanju fazorskog dijagrama
pretpostavimo da je struja koja prolazi kroz rednu vezu RL u faznoj osi. U tom sluaju je sa strujom I
RL
napon
U
R
u fazi, a napon U
L
fazno prednjai struji I
RL
za 90. Struja I
S
je u fazi sa U
L
, pa su ovi vektori paralelni
( poetni ogao im iznosi 90 ). Struja kondenzatora I
C
fazno prednjai svom naponu U (napon na paralelnoj vezi)
za 90.

Napon U e fazno da prednjai struji I
RL
za ugao
RL
, koji iznosi:
. 57 , 29 894 , 0 arccos
100 200
200
arccoc
X R
R
arccos
Z
R
arccos
o
2 2 2
L
2
RL
RL
= =
+
=
+
= =
Poto je I
S
I
RL
+
RL
= 90 = 90
RL
= 60,43, gde je fazni pomak izmeu I
S
i U.
Zbog toga to je I
C
U + | = 90 | =
RL
= 29,57.
Iz pravouglog trougla struja I
S
, I
RL
i I
C
( I
S
= I
RL
+ I
C
), odredimo struje I
C
i I
RL
, gde je:
| | | |
| | | | mA 1 A 10 57 , 29 sin 10 24 , 2 sin I I
I
I
sin
, mA 24 , 2 A 10 24 , 2
894 , 0
10 2
cos
I
I
I
I
cos
3 o 3
C RL
C
RL
3
3
S
C
C
S
= = = | = = |
= =
=
|
= = |

Napon na paralelnoj vezi kondenzatora i RL je: | |. V 10 61 , 223 100 200 10 Z I U
3 2 2 3
RL RL

= + = =
Kapacitivna otpornost kondenzatora je: X
C
= U/I
C
= 223,6110
-3
/2,2410
-3
~ 100 |O|.
Kompleksna snaga strujnog generatora je: S
Sg
= UI
S
-
;
gde je:
U = 223,61( cos29,57 + jsin29,57 ) 10
3
= ( 200 + j110,35 )10
3
|V|;
I
S
= j210
3
|A| I
S
-
= j210
3
|A|.
S
Sg
= ( 200 + j110,35 )10
3
( j210
3
) = ( 0,22 j 0,4 )10
3
|VA| = ( 0,22 j0,4 ) |mVA|.

RL

U U
L

U
R

f.o. I
RL

I
C

I
RL
I
S

|

219
6.34. -----

a) Iz fazorskog dijagrama sledi:

( ) ( )
( )
| |
| |. V 869 , 99 99869 , 0 100 sin U U
, V 125 , 5 05125 , 0 100 cos U U
06 , 87 05125 , 0
100 100 2
100 100 145
U U 2
U U U
cos
cos U U 2 U U sin cos U cos U U 2 U U
sin U cos U cos U U 2 U U
sin U cos U U U U U U
23 23 L
23 23 2 R
o
23
2 2 2
23 12
2
23
2
12
2
13
23
23 23 12
2
23
2
12 23 23
2
23 23 23 12
2
12
2
13
23
2 2
23 23
2 2
23 23 23 12
2
12
2
13
23
2 2
23
2
23 23 12
2
L
2
2 R 12
2
13
= = =
= = =
= =

=

=
+ + = + + + =
+ + + =
+ + = + + =

b) I=P
R2
/U
R2
= 5/5,125 = 0,976 |A|.

c) R
2
= U
R2
/I = 5,125/0,976 = 5,251 |O|;
X
L
= eL = U
L
/I = 99,869/0,976 = 102,325 |O| L = X
L
/e = 102,325/314 = 0,326 |H| = 326 |mH|.

6.35. ----- Impedansa pre zatvaranja prekidaa je iznosila: Z = 4 + j3 , a posle zatvaranja Z' = 4 j3
Kako su moduli impadanse isti ista je i struja u kolu. Pored modula impedansi, isti su i moduli aktivne i
reaktivne otpornosti. Usled toga, ostale su iste i aktivne snage, odnosno reaktivne. Dakle, P i Q je konstantno.

6.36. ----- W
C
QU
m
/2 = 2U
2
C/2 = 380
2
8010
6
= 11,5 |J|
NAPOMENA: Kondenzator se puni sve dok napon izvora raste, tj. dok on ne dostigne maksimalnu vrednost.
Zbog toga se kod energije kondenzatora za napon uzima U
m
( koliinu naelektrisanja na ploama kondenzatora
stvara maksimalni napon ).

6.37. ----- snage su ostale nepromenjene;

6.38. ----- a ) L= X
L
/e = 40 / 314 = 0,127 |H|.
Primenom formule ( videti Popravak faktora snage ), po kojoj se rauna kapacitet paralelno vezanog
kondenzatora, kojim se maksimalno popravlja faktor snage ( cos = 1 ), kapacitet kondenzatora iznosi:
| | | |. F 56 , 76 F 10 56 , 76
1600 64
127 , 0
X R
L
Z
L
C
6
2
L
2 2
1
= =
+
=
+
= =

b) Impedansa pre ukljuenja prekidaa je iznosila: | | O = + = 792 , 40 X R Z
2
L
2
1
,
a posle zatvaranja prekidaa ( X
C
= 1/eC = 1/31476,5610
6
= 41,598 |O| ):

( ) ( ) ( ) ( )
| |. 208
598 , 41 j 40 j 8
598 , 41 j 40 j 8
jX jX R
jX jX R
Z
C L
C L
2
O =
+
+
=
+
+
=
Odnos izmeu struja iznosi:
1 , 5
792 , 40
208
Z
Z
Z
U
Z
U
I
I
1
2
2
1
2
1
= = = =

I U
12

U
23

U
13

23

U
R2
U
L
Pri crtanju fazorskog dijagrama postavimo struju
I u faznu osu. Napon U
12
je u fazi sa strujom I, dok
e napon U
23
prednjaiti struji I za ugao
23
. Ako
ovaj napon U
23
razloimo na njegove komponente
U
R2
i U
L
( kateta pravouglog trougla ), nastaju
naponi U
R2
i U
L
. Napon U
R2
je u fazi sa I, to e
rei da se radi o naponu na termogenom otporniku
R
2
, dok U
L
prednjai struji I za 90, a to znai da je
to napon na savrenom kalemu L.

220

6.39. -----

3
4
P
Q
X
R
R
X
X
U
R
U
X
X
U
R
R
U
X I
R I
Q
P
L
L
L
2
2
L
2
L
2
L
2
L
2
R
= = = =
|
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
= =

6.40. ----- C = 100 F;

6.41. ----- Kako vatmetar meri aktivnu snagu P ( P = RI
2
) on e pokazati najveu snagu kada se u kolu
ostvari najvea struja. T o e se dogoditi kod najmanje impedanse Z ( I = U/Z ), a ona je najmanja kod
rezonanse, tj. kada je eL = 1/eC L = 1/e
2
C = 7,97 mH.
Vatmetar e izmeriti snagu koja iznosi: | |. W 5
10 2
100
10
2
10
R
U
R
R
U
R
Z
U
R I P
2
2
2
2
2
2
=
=
|
|
.
|
\
|
= = = |
.
|
\
|
= =

6.42. ----- a ) Z = j(X
C1
+ X
C2
) = jX
C
; P = I
2
R
e
= 0 ( R
e
= 0 );
I = U/Z ; Z = X. Kako je impedansa Z opala, struja u kolu e da raste. Dakle, P
W
= 0 W, I
A
raste;
b) Uz pretpostavku da je X
C2
= 0 ( kratka veza ) impedansa e ponovo da opadne. To dovodi do
porasta struje, koja poveava aktivnu snagu na otporniku R. Odgovor na dato pitanje je: P
W
raste, I
A
raste;
Ako nakon proboja kondenzatora doe do prekida kola ( to se u praksi takoe dogaa ), tada je struja u kolu
jednaka nuli, pa e i vatmetar i ampermetar sada pokazivati nulu.

6.43. ----- ( )| | ( )| | ( )| |. A 200 j 100 kA 2 , 0 j 1 , 0 I kA 2 , 0 j 1 , 0
100
20 j 10
U
S
I I U S
* *
+ = + = =
= = =
Oito je, iz kompleksnog izraza za napon i struju, da struja prednjai naponu. To znai da se kolo sastoji od
redne veze RC. Da bi struja bila u fazi sa naponom njena reaktivna komponenta treba da se poniti. To e se
dogoditi ako rednoj vezi RC paralelno dodamo kalem kroz koji e da protie struja I
L
= 200 A ( I
L
= -j200 A ).
Kako je I
L
= U/X
L
X
L
= U/I
L
= 100/200 = 0,5 |O|.

6.44. ----- P
W
= U
W
I
W
cos
W
.
( ) ( )
| | | |. A 2
50
100
Z
U
I 50 40 10
40 j 20 j 20
40 j 20 j 20
10
jX jX R
jX jX R
R Z
L C 2
L C 2
1
= = = O = + =
+

+ =
+

+ =
Napon na kalemu ( paralelnoj vezi kalema i R
2
i X
C
je:

( )
| |. V 80 40 2
jX jX R
jX jX R
I U
L C 2
L C 2
L
= =
+

=
Struja koja prolazi kroz vatmetar je ujedno i struja koja prolazi kroz otpore R
2
i X
C
, pa je ona jednaka:
( )| | | | . e 2 2 I A 2 2 2 2 I A 2 j 2
20 j 20
80
jX R
U
I
o
45 j
W
2 2
W
C 2
L
W
= = + = + =
=
Napon na vatmetru ( primenom II Kirhofovog zakona ) je:
U
W
= IR
1
+ I
W
R
2
= 210 + ( 2 + j2 )20 = 20 + 40 + j40 = ( 60 + j40 ) |V| U
W
= 72,11;
tg
Uw
= 40/60
Uw
= 33,69 U
W
= 72,11e
j33,69
.
Fazni pomak izmeu napona na vatmetru U
W
i struje vatmetra I
W
je jednak razlici njihovih poetnih uglova:

W
=
Uw

Iw
= 33,69 45 = 11,31.
Vatmetar e pokazivati aktivnu snagu, koja iznosi:
P
W
= U
W
I
W
cos
W
= 72,112,82cos(11,31) = 199,4 |W|.

221
6.45. -----

Struja u kolu iznosi: I = U
1
/R
1
= 10/2 = 5 |A|.
Vidimo iz fazorskog dijagrama da naponi ine jedan jednakokraki trougao u kojem su uglovi jednaki:
o = 180
2
= 120 2 + o = 180 = 30.
Reaktivna snaga kola je:
Q = Uisin = 10 3 5sin 30 = 25 3 |VAr|.

6.46. ----- a) R = 694,2 O, C = 0,53 F, b) P = 87 W, Q = 50,4 VAR;

6.47. ----- a) i = 212/6 sin ( et + 60 ) A, b) P = 1,87 KW, Q = 3,22 KVAR, S = 3,77 KVA;

6.48. ----- a) Aktivna snaga koju daje generator potroau e biti maksimalna kada se javi rezonansa u celom
kolu ( struja je tada maksimalna ), i kada se izjednae termogeni otpori generatora sa otporom potroaa.
Usled prvog uslova struja u kolu je maksimalna, pa je i aktivna snaga maksimalna. Drugi uslov je poznat iz
OET
1
, gde pri izjednaavanju otpora generatora sa otporom potroaa ( prilagoavanje otpora maksimalnoj
snazi generatora ) generator daje maksimalnu snagu.
Prvi uslov e se postii kada je: X
g
= X, pa je Z
e
= R
g
+ R ( uslov rezonanse). Dakle, reaktivni otpori su
meusobno jednaki, s tim da je jedan induktivan a drugi kapacitivan.
Drugi uslov je: R
g
= R.
Oba ova uslova su sadrana u izjednaavanju impedansi u kompleksnom obliku na sledei nain:
Z
g
= Z-
Aktivna snaga koju maksimalno daje generator, pri navedenim uslovima iznositi:
| |; W
R 4
E
R
R 2
E
R
R R
E
R
Z
E
R I P
2
2
2
g
2
e
2
= |
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
+
=
|
|
.
|
\
|
= =
b) q = P/P' = 0,5 ( 50 % ), jer je ukupna aktivna snaga koju proizvodi generator jednaka: P' = P + P
g
= 2P.

6.49. -----
( )
( )| | | | | | | |. 676 , 3 162 , 2 973 , 2 Z ; 162 , 2 X ; 973 , 2 R 162 , 2 j 973 , 2
10 4 j 3
10 4 j 3
Z
2 2
e e
O = + = O = O = O + =
+ +
+
=
Ukupna struja ( P = I
2
R
e
) je : I
2
= P/R
e
= 1 100/2,973 = 370 I = 19,235 |A|.
Napon na celoj vezi iznosi: U = IZ = 19,2353,676 = 70,71|V|.
Struje po granama su: I
1
= U/Z
1
= 70,71/5 = 14,14|A| i I
2
= U/Z
2
= 7,071 |A|.
Pojedinane snage za svaki od otpornika iznose:
P
3
= I
1
2
3 = 600 |W|; Q
L
= I
1
2
4 = 800 |VAr| i P
10
= I
2
2
10 = 500 |W|.

6.50. ----- R = 3 O, L = 12,7 mH;

6.51. ----- R = 2,6 O, X
C
= 2,6 O ( C = 64,1 F );

6.52.----- R
V
= l/S = 0,05 |O|; X
C
= 1/eC = 10,616 |O|.
Pre zatvaranja prekidaa:
( )| | | | 781 , 0
241 , 2
75 , 1
Z
R
cos 241 , 2 Z 4 , 1 j 75 , 1 jX R R Z
V
= = = O = O + = + + =
Primenom kosinusne teoreme, ili razlaganjem
napona U
2
na njegove komponente, odredimo ugao
2
. On je jednak:
. 60 5 , 0
U U 2
U U U
cos
o
2
2 1
2
2
2
1
2
2
= =

=
U
1

U
2

U

2
I
o

222
a posle zatvaranja:
( ) ( ) ( ) ( )
( )| |
| | | | | | . 879 , 0
538 , 2
231 , 2
' cos 21 , 1 ' X ; 231 , 2 ' R ; 538 , 2 Z
21 , 1 j 231 , 2
216 , 9 j 7 , 1
047 , 18 j 862 , 14
05 , 0
616 , 10 j 4 , 1 j 7 , 1
616 , 10 j 4 , 1 j 7 , 1
05 , 0
jX jX R
jX jX R
R ' Z
e e
C
C
V
= = O = O = O =
O + =
+ =
+
+
+ =
+
+
+ =

Ukupna struja u prvom sluaju je: I = U/Z = 102,63 |A|, a u drugom sluaju: I' = U/Z' = 90,62 |A|.
Snaga gubitaka u napojnom vodu, kada je prekida iskljuen je:
P
V
= I
2
R
V
= 526,67 |W|,
A kada je ukljuen je:
P
V
' = I'
2
R
V
= 90,62
2
0,05 = 410,62.
Promena snage gubitaka u napojnom vodu je:
AP
V
= P
V
P
V
' = 116,05 |W|.

6.53.----- Admitanse po granama su:
( )| |
| |
| | | |
( ) ( ) | | ( ) ( )| |. S 125 , 3 j 167 , 4 6 , 0 j 8 , 0 208 , 5 87 , 36 sin j 87 , 36 cos 208 , 5 e 208 , 5 Y
87 , 36 S 208 , 5
120
75000
U
S
Y kVA 75
8 , 0
60
cos
P
Y U
Z
U
U UI S
; S 042 , 1
120
15000
U
P
G Y G U
R
U
R
R
U
R I P
; S 12 , 0 j 16 , 0
3 j 4
1
Z
1
Y
o o 87 , 36 j
3
o
3
2 2
3
3
3
3
3
2
3
3 3
2 2
2
2 2 2
2
2
2
2
2
2
2
2
2 2
1
1
o
= = + = =
= = = = = =
= = = =
= = = = = =
|
|
.
|
\
|
= =
=
+
= =

Ukupna admitansa kola ( pre ukljuenja kondenzatora ) je:
Y
123
= Y
1
+ Y
2
+ Y
3
= 0,16 j0,12+1,042 + 4,167 j3,125 = ( 5,369 j3,245 ) |S|.
Ukupna admitansa nakon ukljuenja kondenzatora iznosi:
Y = Y
123
+ Y
C
= 5,369 j3,245 + jB
C
= 5,369 + j ( B
C
3,245 ) |S|.
Kako ukupna admitansa nakon ukljuenja kondenzatora ima samo realnu vrednost ( cos = 1 ), sledi:
B
C
= 1/X
C
= eC = 3,245 | | | |. mF 33 , 10 F 10 33 , 10
314
245 , 3 245 , 3
C
3
= = =
e
=

6.54. ----- Z = U/I = 120/2,4 = 50 |O|; P = I
2
R R = P/I
2
= 200/2,4
2
= 34,72 |O|
( ) | | | | | |; F 52 , 88 F 10 52 , 88
X
1
C 98 , 35 R Z X X R X X 2 R Z
6
C
2 2
C
2
C
2 2
C C
2
= =
e
= O = = + = + =

X
L
= 2X
C
= 71,96 |O| L = X
L
/e = 0,229 |H| = 229 |mH|.

6.55. ----- P = 1,3Q I
2
R = 1,3 I
2
X R = 1,3 X X = R/1,3 = 9,23 |O| Z = 15,14 |O|
I = U/Z = 0,79 |A|; P = I
2
R = 7,54 |W|. X
L
= eL = 13,527 |O|;
X
L
X
C
= ,9,23, X
C1
= X
L
9,23 = 4,297 |O|; X
C2
= X
L
+ 9,23 = 22,757 |O|
C
1
= 1/eX
C1
= 61,762 |F| i drugo reenje: C
2
= 1/eX
C2
= 11,662|F|.
Napomena! Postoje dva reenja zbog toga to ekvivalentna reaktivna otpornost moe biti induktivnog i
kapacitivnog karaktera. Prvo reenje odgovara kada je X
L
> X
C
, a drugo kada je X
L
< X
C
.

6.56. ----- a ) Poto napon prednjai struji za 45 ( = 45 ) aktivni i reaktivni otpor su jednaki, tj.
R = X = X
L
X
C
, gde je X
L
> X
C
. Impedansa kola je: Z = U/I = 20 |O|
| | O = = = + = 2 10 X R 2 R X R Z
2 2
.
b) W = I
2
Rt = | | | | kJ 2 6 J 2 6000 60 5 2 10
2
2
2
= =
|
|
.
|
\
|
.

223
6.57. ----- Maksimalna struja sijalice je: I = P/U = 20/120 = 0,167 |A|, jer ona ima samo termogeni otpor.
Otpor sijalice ( termogeni ) je: R = U/I = 720 |O|
Ako sijalicu prikljuimo na napon U' = 220 V, njena impedansa, pri maksimalnoj struji, iznosi:
Z = U'/I = 1 320 |O|.
Kapacitivni otpor kondenzatora je: | |. 35 , 1106 R Z X
2 2
C
O = =
Kapacitet kondenzatora je: C = 1/eX
C
= 2,879 F.
Ako umesto kondenzatora ubacimo kalem, njgov induktivni otpor mora biti jednak otporu kondenzatora, pa je:
X
L
= eL = X
C
= 1106,35 L = 3,523 |H|.

6.58. ----- a)

Ako napon na kalemu razloimo na njegove komponente, odnosno predstavimo ga kompleksno, sledi:
U
L
= U
L
e
j86,36
= 125,86 ( cos 86,36 + jsin 86,36 ) = ( 7,99 + j125,61 ) |V| U
RL
= 7,99 V; U
XL
= 125,61 V.
Naponi U
RL
+ U
S
, U
XL
I U ine pravougli trougao ( vidi dijagram ), pa je:
| |. V 63 , 172 99 , 7 62 , 180 U 62 , 180 61 , 125 220 U U U U
S
2 2 2
XL
2
S RL
= = = = = +
b) Kada je bilo koja sijalica u kratkom spoju, otpor sijalica je jednak nuli (R
S
= 0 ), pa je snaga prigunice:
| |. W 78 , 97 2
46 , 31
220
R
Z
U
R ' I ' P
2
L
2
L
L
2
=
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
= =
c) Sijalice e koristiti maksimalnu snagu kada se usaglase impedanse: Z
S
= Z
L
-
= ( 2 j31,4 ) |O|.
Dakle, sijalice bi trebale da imaju termogenu otpornost od R = 2 |O| i kapacitivnu od X
C
= 31,4 |O|. To se
postie tako to se sijalicama na red dodaje kondenzator otpornosti 31,4 O i ukupnim termogenim otporom
sijalica od 2 O.
Ukupna impedansa kola je, u ovom sluaju : Z
U
= Z
S
+ Z
L
= 2R
L
= 4 |O| ( dolo je do rezonanse ).
Ukupna aktivna snaga koju koriste sijalice, a toliki su i Dulovi gubici na prigunici, iznosi:
| |. W 6050 2
4
220
' R
Z
U
' R ' I ' P
2
S
2
U
S
2
= |
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
= =
Treba imati u vidu da e i na kalemu da se gubi snaga od 6050 W ( zagrevanje kalema ). Zbog toga presek
kalema mora biti dovoljno velik da on nebi pregoreo ( Treba da izdri jainu struje od I = U/Z
U
= 55 A).
Preporuuje se itaocu da uporedi optereenje prigunice pod takama b i c i da na osnovu toga izvue
potreban odgovor, da li je ovaj reim rada prihvatljiv.

6.59. ----- P = 12 W, Q = 4\3 VAR, S = 13,86 VA; 6.60. ----- I
1
= 10 A, I
2
= 10\2 A, I
3
= 10 A;

6.61. -----

Napon na paralelnoj vezi iznosi :
U = I
R
R = 3,910
-3
2010
3
= 78 |V|.
Otpornost otpornika R
2
je:
R
2
= U/I
2
= 78/510
3
= 15 600 |O| = 15,6 |kO|.
Aktivna snaga prijemnika otpornosti R
2
je:
P
2
= I
2
2
R
2
= (510
3
)
2
15,610
3
= 39010
3
|W| = 390 |mW|.

U
L

L

I U
S
U
RL
U
XL
U
XL
U
Napon na kalemu je:
( ) | |. V 85 , 125 4 , 31 2 4 L R I Z I U
2 2 2 2
L L
= + = e + = =
Iz fazorskog dijagrama se vidi da jefazni pomak izmeu
napona na kalemu U
L
i struje I jednak:
o
L
L
36 , 86
R
L
arctg =
e
=
I
2
I
R
I
I
C
I
1

1
U
Na osnovu fazorskog dijagrama sledi:
I
C
2
= I
1
2
I
R
2
= I
2
( I
2
+ I
R
)
2

I
1
2
I
R
2
= I
2
( I
2
2
+2I
2
I
R
+ I
R
2
)
I
1
2
I
R
2
I
2
+ I
2
2
+ I
R
2
= 2I
2
I
R

| |. mA 9 , 3
5 2
5 6 10
I 2
I I I
I
2 2 2
2
2
2
2
1
2
R
=

=

=

224
6.62. -----

Struja kondenzatora I
C
= | |. mA 56 , 4 9 , 3 6 I I
2 2 2
R
2
1
= =
( ) ( ) | |. mA 10 56 , 4 9 , 3 5 I I I I
2 2 2
C
2
R 2
= + + = + + =

6.63. ----- a ) Ukupni napon ( napon izvora ) je.
U = ZI + nR
S
I
2
= Z( I
1
+ I
2
) + nR
S
I
2
. (1)
nR
2
I
2
= I
1
Z
1
( ) 2 . ..........
Z
I nRs
I
1
2
1
=
Uvrtavanjem druge jednaine u prvu, sledi:

s
1
s
2 s
1
s
2 s 2
1
2 s
nR Z
Z
Z nR
U
I nR Z
Z
Z nR
I nR I
Z
I nR
Z U
+ +
=
|
|
.
|
\
|
+ + = +
|
|
.
|
\
|
+ =
Struja I
2
ne zavisi od broja sijalica samo ako je
1
1
s
1
S
Z Z 0 1
Z
Z
0 nR
Z
Z nR
= = + = + .
Vidimo da je pri ovom uslovu ( Z = Z
1
), struja I
2
jednaka: ,
Z
U
I
2
=
gde je Z kalem a Z
1
kondenzator ( jednakih otpornosti )

b) P
S
= U
S
I
S
I
S
= I
2
= P
S
/U
S
= 1 |A|.
Uz navedeni uslov:
I
2
= U/Z Z = eL = U/I
2
= 100 |O|, Z
1
= 1/eC = 100 |O| L = 318 mH, C = 31,8 F;

itaocu se preporuuje da proveri tanost reenja za nekoliko primera ( sijalica u kratkom spoju, jedna
sijalica, tri sijalice... ) i na osnovu dobijenog reenja izvii odreeni zakljuak.

6.64. -----

I
2
I
R
I
I
C
I
1

1
U
Na osnovu fazorskog dijagrama, koji je isti kao i u
predhodnom zadatku, sledi:
R
2
= P
2
/I
2
2
= 0,39/(510
3
)
2
= 15,6 |kO|.
Napon na paralelnoj vezi je:
U = I
2
R
2
= 15600510
3
= 78 |V|.
Struja u otporniku otpornosti R je:
I
R
= U/R = 78/2010
3
= 3,910
3
|A| = 3,9 |mA|.

I
3

I
2

I
2

I
1

U
f.o.
Iz fazorskog dijagrama se vidi da je:
I
1
= I
2
+ I
3
I
1
=|I
3
I
2
|= 2 |A|.
Kako u celom kolu imamo od aktivnih otpora samo R
1
,
tada je ukupna aktivna snaga kola ujedno snaga na ovom
otporniku, a ona iznosi:
P = I
1
2
R
1
.
Aktivna otpornost R
1
je : R
1
= P/I
1
2
= 160/2
2
= 40 |O|.
Impedansa Z
1
je: Z
1
= U
1
/I
1
= 144/2 = 72 |O|.
Reaktivna otpornost X
1
je:
X
1
= | |. 87 , 59 R Z
2
1
2
1
O =
Postoje dva reenja, zbog kvadratne jednaine.
Prvo reenje je X
L1
= 59,87 O, a drugo X
C1
= 59,87 O.

225
6.65. ----- Ukupna aktivna snaga kloa je jednaka zbiru svih pojedinanih snaga ( P = P
1
+ P
2
+ P
3
), pa je
aktivna snaga prve impedanse jednaka:
P
1
= P P
2
P
3
= 400 |W|.

2
=
3
= 36,87 ( ind.) tg
2
= tg
3
= 0,75.
Kako je, iz trougla snaga, tg = Q/P
Q
1
= P
1
tg
1
= 400140/20 = 2 800 |VAr|;
Q
2
= P
2
tg
2
= 6000,75 = 450 |VAr| i
Q
3
= P
3
tg
3
= 1 0000,75 = 750 |VAr| U = 1 000 V;
Ukupna reaktivna snaga kola je ( sve impedanse su induktivnog karaktera ):
Q = Q
1
+ Q
2
+ Q
3
= 4 000 |VAr|.
Ukupna prividna snaga kola je:
| | VA 5 10 2 10 20 10 16 10 4 4000 2000 Q P S
3 3 6 6 2 2 2 2
= = + = + = + = .
Kako je P
1
= I
1
2
R
1
, pa je ukupna struja u kolu :
| |. A 5 2 20
20
400
R
P
I I
1
1
1
= = = = =
Efektivna vrednost ukupnog napona u kolu iznosi ( S = UI ):
| |. V 1000
5 2
5 10 2
I
S
U
3
=
= =

6.66. ----- a ) U = 120,86 V, b) cos = 0,757.

6.67. ----- a) Z = Z
g
*
= ( 2 j 4 ) O R = 2 O, X
C
= 4 O,
b) | | W 50
2 4
20
R 4
E
R
R 2
E
R
Z
E
R I P
2 2
2 2
2
max
=
= = |
.
|
\
|
= |
.
|
\
|
= = , jer je Z = Z
g
+ Z = 2R;
cos = R/Z = 0,447;

6.68. -----

Struja napojne grane ( ukupna struja ) nakon vezivanja kondenzatora je:
I = I
L
cos
L
= 50,866 = 4,33 |A|.

U
f.o.
I
L
L
I
C

I =I
La
I
Lx
Struja I e biti u fazi sa naponom U ( cos = 1 ) kada se
reaktivna komponenta struje I
L
( I
Lx
) izjednai sa strijom
kondenzatora.I
C
.

L
= arc cos 0,866 = 30.
U tom sluaju sledi:
I = I
L
+ I
C
= I
La
jI
Lx
+ jI
C
; za I
Lx
= I
C
I = I
1a
= 0.
Kako je I
C
= U/X
C
= UeC, a I
X
= I
L
sin
L

| | | |. F 47 , 41 F 10 47 , 41
240 40 2
30 sin 5
U
sin I
U
I
C
6
o
L L C
= =
t
=
e

=
e
=

226
6.69. ----- a) S = UI = 4 000 |VA| cos = P/S = 2 000/4 000 = 0,5.
b)

Struja kondenzatora je:
I
C
= I
x
I'
x
= 17,32 4,843 = 12,477 |A|.
Kako je I
C
= U/X
C
= UeC, sledi da je kapacitet paralelno vezanog kondenzatora ( kojim se postie faktor
snage cos ' = 0,9 ) jednak:
| | | |. F 68 , 198 F 10 68 , 198
200 314
477 , 12
U
I
C
6 C
= =
=
e
=

Napomena! Zadatak se mogao reiti direktnom primenom obrasca po kojem se rauna kapacitet kondenzatora
sa ciljem popravka faktora snage. Videti teoretski deo Popravak faktora snage.

6.70. ----- Zadatak se reava isto kao i zadatak 6.68. Konane reenje je: C = 19 F ;

6.71. ----- Maksimalna snaga prijemnika se javlja kada je Z = Z
g
*
= ( 10 + j20 ) |O| Z
e
= 2R
i
= 20|O|.
Kada bi prijemnik imao rednu vezu aktivnog i reaktivnog otpora ti otpori bi bili jednaki:
R
p
= 10 O, X
P
= 20 O ( ind. karaktera )
Maksimalna snaga prijemnika je: P
max
= I
2
R
p
= E
2
/4R
i
= 4/40 = 0,1 W, );
Kako se impedansa prijemnika sastoji od paralelne veze otpornika otpornosti R i reaktanse otpornosti X, sledi:

( )
( ) ( )
( ) ( ) 2 .......... X R 20 X R 20
X R
X R
1 . .......... X R 10 RX 10
X R
RX
20 j 10
X R
X R
j
X R
RX
X R
RX X jR
jX R
jX R
jX R
jX R
Z
2 2 2
2 2
2
2 2 2
2 2
2
2 2
2
2 2
2
2 2
2 2
+ = =
+
+ = =
+
+ =
+
+
+
=
+
+
=
=

Ako prvu jednainu pomnoimo sa ( 2), sledi:
2RX
2
= 20( R
2
+ X
2
) .. (1)
R
2
X = 20( R
2
+ X
2
) .. (2)
2RX
2
+ R
2
X = 0 R
2
X = 2RX
2
R = 2X
4X
2
X = 20( 4X
2
+ X
2
) 4X
3
= 100X
2
X = 25 |O| R = 50 |O|.
Prijemnik se sastoji od paralelne veze otpornika R = 50 O i kalema induktivnog otpora X
L
= 25 O.

6.72. ----- Analitiki izraz za struju i napon u kolu je:
i = 5 2 sin ( 800t t + t/6 ) |mA| i
U = IR = 10 |V| u = 10 2 sin ( 800t + t/6 ) |V|.
Analitiki izraz za snagu u kolu je:
p
R
= ui = U
m
sin ( et + u )

I
m
sin ( et + u ) = U
m
I
m
sin
2
( et + u ) = U
m
I
m
sin (2et + u) /2
p
R
= UI | 1 cos 2 ( et + u ) | = 50 | 1 cos ( 1 600tt + t/3 ) |mW|.
Napomena! Pogledati teoretsko objanjenje Snaga u kolu naizmenine struje u R kolu.

Na grafikom dijagramu je predstavljena struja, napon i snaga.

Iz fazorskog dijagrama odredimo aktivnu i reaktivnu
komponentu struja I ( I
a
i I
x
). One iznose:
I
a
= I cos = 200,5 = 10 |A|,
I
x
= I sin = 17,32 |A|.
Aktivna komponenta struje I
a
je ista i za struju I kao i
za ukupnu struju I' nakon ukljuenja kondenzatora.
Ukupna struja kola nakon ukljuenja kondenzatora je:
| |. A 11 , 11
9 , 0
10
' cos
I
' I
a
= =
=
Reaktivna komponenta struje I' ( I'
x
) je:
I'
x
= I' sin ' = 11,110,436 = 4,843 |A|.

I
C

I
C

I'
I

'
I
x

I
a

U
f.o.
I'
x

227

Iz analitikog izraza i grafikog dijagrama za snagu moe se izvui sledei zakljuak:
1) Snaga koju prima savreni termogeni otpornik je uvek pozitivna ( P
R
> 0 ) i ona se menja od P
Rmin
= 0 do
P
m
= U
m
I
m
= 2UI = 100 mW. Iz ovog proizlazi da se u termogenom otporniku elektrina energija nepovratno
pretvara u toplotu. Ovo je nepovratni proces, jer energija odlazi iz kola.
2) Uestanost snage termogenog otpornika je dva puta vea od uestanosti napona i struje otpornika, pa je i
period snage termogenog otpornika dva puta manji od perioda struje i napona:
f
P
= 2f = 2800t/2t = 800 |Hz| i T
p
= T/2 = 1/f
p
= 1/800 |s|.
Srednja vrednost snage termogenog otpornika u toku jedne periode struje otpornika ( dve periode snage )
jednaka je: P
S
= P
max
/2 = U
m
I
m
/2 = UI = 50 W.
Ova srednja vrednost naizmenine snage P
S
, kod termogenog otpornika, naziva se aktivnom snagom P, i
ona se moe predstaviti i Dulovin zakonom: P = P
S
= RI
2
= RII = UI |W|.

6.73. ----- a) Analitiki izraz za struju i napon je:
i = I
m
sin ( et + u) = 10 2 sin ( 10
4
t + t/3 ) |mA| i
u = U
m
sin ( et + t/3 + t/2 ) = IX
L
2 sin (et + 5t/6 ) = eLI 2 sin ( 10
4
t + 5t/6 )
u = 2 2 sin ( 10
4
t + 5t/6 ) = 2 2 cos ( 10
4
t + t/3 ) |V|.
Trenutna snaga, njen analitiki izraz, je :
p
L
= ui = |U
m
sin ( et + t/3 + t/2 )||I
m
sin ( et + t/3 )| = |U
m
cos ( et + t/3 )||I
m
sin ( et + t/3 )|
| |. mW
3
2
t 10 2 sin 20
3
t 2 sin UI
3
t 2 sin
2
1
I 2 U 2
3
t 2 sin
2
1
I U p
4
m m L
|
.
|
\
| t
+ = |
.
|
\
| t
+ e = |
.
|
\
| t
+ e = |
.
|
\
| t
+ e =
Iz ovog analitikog izraza za snagu u savrenom kalemu mogu se izvui sledei zakljuci:
1) Maksimalna vrednost snage je: P
Lmax
= UI = 20 mW.
2) Kruna uestanost snage kalema je dva puta vea od uestanosti struje i napona kalema, pa je:
e
pl
= 2e = 210
4
rad/s.
3) Srednja vrednost snage kalema je jednaka nuli, to se vidi sa grafikog dijagrama. Ova srednja
vrednost snage je ujedno i aktivna snaga, koja je kod savrenog kalema jednaka nuli:
P = P
S
= 0.
Navedene konstatacije se potvruju i na grafikom ( vremenskom ) dijagramu, prikazanom na slici.
et
P
Rm
p
R

U
m

I
m

T
P
T
u
= T
i

u
i
u ; i ; p
R

P

228

b) Energija magnetnog polja je:

| |. J
3
2
t 10 2 cos 1 10 w
3
t 2 cos 1
2
LI
3
t sin
2
LI
2
3
t sin I L
2
Li
w
4 6
L
2
2
2
m
2
m
2
L
(
|
.
|
\
| t
+ =
|
.
|
\
| t
+ e = |
.
|
\
| t
+ e =
(
|
.
|
\
| t
+ e
= =

Iz ovog izraza se vidi da magnetna energija kalema ima dva puta veu krunu uestanost od uestanosti struje i
napona, i da se enewrgija menja od W
min
= 0 do W
max
= Li
2
= 210
6
|J|.
Iz grafikog dijagrama, kao i analitikog izraza, se moe zakljuiti da energija kalemu dolazi kada struja raste
u svom apsolutnom iznosu ( bez obzira na smer ). Kada struja raste od nule ka maksimalnoj vrednosti ( apsolutni
iznos ), tada e izvor svoju elektrinu energiju pretvoriti u magnetnu energiju kalema. Energija dolazi kalemu
kada je struja u porastu. U ovim intervalima, kada je energija u porastu, snaga koju prima kalem je uvek
pozitivna, jer su napon i struja u ovim intrevalima istog smera. Pri tom e snaga promenuti sve svoje vrednosti
( raste od nule do maksimalne vrednosti i pada do nule ). Energija kalema je maksimalna u trenutcima u kojima
je struja kalema maksimalna ( po apsolutnoj vrednosti ). Kada je energija kalema ( struja ) maksimalna napon
kalema je jednak nuli. Kada struja po apsolutnoj vrednosti opada od maksimalne vrednosti do nule opada i
magnetna energija kalema, to znai da e se predhodno primljena energija kalema troiti, odnosno, ponovo se
vraa izvoru ( magnetna energija kalema se pretvara u elektrinu ). U ovim intervalima napon raste od nule ka
maksimalnoj vrednosti. Snaga koju kalem prima u ovim intervalima je negativna, jer su smerovi napona i struje
suprotni. I u ovom intervalu snaga promeni sve svoje vrednosti ( kao i kod pozitivnog poluperioda ). Kada je
struja kalema jednaka nuli, tada je i energija kalema jednaka nuli, dok je napon na krajevima kalema maksimalan
po svojoj apsolutnoj vrednosti.
Iz navedenog se moe zakljuiti da pri prostoperiodinoj naizmeninoj struji, energija osciluje :
iz izvora ( elektrine ) prelazi u magnetnu energiju, a zatim se sva iz magnetne ( magnetnog polja ) vraa u
elektrinu ( izvoru ostatku kola ). Kako se ovde radi o povratnom procesu, sledi da je ukupna aktivna snaga
kalema jednaka nuli, to se vidi iz grafikog dijagrama. Ova aktivna snaga se moe izraunati i matematiki
( via matematika ), gde je:
( ) 0 dt t 2 sin UI
T
1
dt p
T
1
P
T
0
T
0
L L
= + e = =
} }

i
L
;u
L
;p
L
;w
L

w
L
i
L

p
L
U
m
u
L
I
Lm
W
Lm

P
Lm
et
T
u
= T
i

T
w
= T
p

229
6.74. ----- a)
Analitiki izrazi za napon i struju su:
u = 1,2 2 sin ( 10
5
t + t/4 ) |V|;
I = U/X
C
= eCU = 10
5
10010
9
1,2 = 1210
3
|A| = 12 |mA|
i = 12 2 sin ( 10
5
t + t/4 + t/2 ) = 12 2 cos ( 10
5
t + t/4 ) |mA|.
Trenutna snaga ( analitiki izraz ) koju prima kondenzator je:
p
C
= ui = |U
m
sin ( et + )||I
m
cos ( et + )| = UI sin 2 ( et + )
p
C
= 14,4 sin 2 ( 10
5
+ t/4 ) = 14,4 sin ( 210
5
+ t/2 ) |mW|.
Maksimalna snaga koju prima kondenzator iznosi:
P
Cm
= UI = 14.4 |mW|.
Kruna uestanost snage je dva puta vea od uestanosti napona, jer je:
e
pc
= 2e
u
= 210
5
rad/s.
Aktivna snaga generatora je jednaka nulu, to se vidi iz grafikog dijagrama. Aktivnu snagu moemo dobiti
matemetikim putem ( via matematika ), gde je:
P = 0 dt p
T
1
T
0
C
=
}

b) Energija elektrinog polja kondenzatora je:
( ) | | ( ) ( ) | |
( ) | | | |. J
2
t 10 2 cos 1 10 2 , 7 t 2 cos 1
2
C U
w
t 2 cos 1
2
1
U 2 C
2
1
t sin CU
2
1
t sin U C
2
1
u C
2
1
w
5 8
2
C
2 2 2
m
2
m
2
C
(
|
.
|
\
| t
+ = + e =
+ e = + e = + e = =

Energija kondenzatora ( elektrinog polja ) se menja u granicama od:
W
Cmin
= 0 do W
Cmax
= 14,410
8
|J|.
Na osnovu analitikih izraza za napon, struju, snagu i energiju kondenzatora dobije se sledei grafiki
( vremenski ) dijagram:

Kondenzator prima energiju od izvora u onim intervalima u kojima napon po svojim apsolutnim vrednostima
raste od nule do maksimalne vrednosti ( struja opada po apsolutnoj vrednosti sa maksimalne vrednosti na nulu ).
Snaga koju prima kondenzator u ovin intervalima je pozitivna, jer su napon i struja istog predznaka.
u;i;p
C
;w
C

w
C
u
p
C
i
W
Cm
U
m

P
Cm
I
m

et
T
u
= T
i

T
p
= T
w

230
Energija kondenzatora je maksimalna kada je napon na kondenzatoru postigao svoju maksimalnu vrednost
( po apsolutnom iznosu ). Struja kondenzatora je u tom trenutku jednaka nuli, jer je kondenzator dostigao
maksimalno optereenje ( maksimalno napunjen ).
Kada doe do pada napona po svojoj apsolutnoj vrednosti ( od maksimalne vrednosti ka nuli ) energija
kondenzatora ( elektrostatika energija ) se vraa nazad u elektrinu, tj kondenzator vraa energiju izvoru. Struja
kondenzatora, u ovim intervalima, raste po apsolutnom iznosu od nule do maksimalne vrednosti ( dolazi do
pranjenja kondenzatora rastereenja ). U ovim intervalima je snaga kondenzatora negativna, jer su napon i
struja suprotnih predznaka.
Energija kondenzatora opada sa maksimalne vrednosti na nulu kada i napon opada sa maksimalne vrednosti na
nulu ( u i w su u fazi ).
Navedena analiza dovodi do zakljuka da se, pri prostoperiodinim naizmeninim strujama odvija povratni
proces ( kao i kod L kola ). Energija oscilira: Iz izvora se prenosi ( pretvara ) u energiju kondenzatora, a
zatim se sva iz kondenzatora vraa u energiju izvora ( elektrinu ).
Aktivna snaga kondenzatora je srednja snaga kondenzatora nastala u vremenskom intervalu T ( jednoj
periodi ). Ova snaga je jednaka nuli, to se vidi sa dijagrama.
Iz analitikog izraza za energiju
( ) | | + e = t 2 cos 1
2
C U
w
2
C
( ) ( )
Cm
2
2 2
C
2 2
C
W C U
2
C U
2
C U
w 2 t 2 2 t 2 cos
2
C U
2
C U
w = = + = t = + e + e =
Iz ovog izraza se vidi da je maksimalna energija kondenzatora jednaka:
W
Cm
= U
2
C

6.75. ----- Da bi se zadatak lake reio predhodno nacrtati fazorski dijagram, koji je predstavljen na slici.

6.76. ----- Q
1
= Q
2
= 2,5 VAr (oba kap. ) , jer je Q = Q
1
+ Q
2
= 5 Var; Q
1
= I
2
X
1
, Q
2
= I
2
X
2
.
Oito je da su reaktivni otpori ( kapacitivni ) za oba prijemnika jednaki. Oni iznose:
B
2
= X
C
/Z
2
2
X
C
= X
1
= X
2
= B
2
Z
2
2
= 2 |kO|.
Aktivni otpor R
2
je:
| | O = = k 1 X Z R
2
2
2
2 2
;
Struju u kolu izraunamo iz reaktivne snage drugog prijemnika, gde je:
| | | |; mA 4 , 35 A 0354 , 0 00125 , 0
10 2
5 , 2
X
Q
I I X Q
3
2
2 2
2 2
= = =
= = =
| | | |; k 66 , 5 66 , 5
10 4 , 35
200
I
U
Z
3
O = O =
= =

Kako je:
( ) ( ) ( ) | |. k 4 4 66 , 5 X X Z R R X X R R Z
2 2 2
2 1
2
2 1
2
2 1
2
2 1
O = = + = + + + + =
pa je aktivni otpornik prvog prijemnika jednak:
R
1
= 4 R
1
= 3 |kO|.

Koristei kosinusnu teoremu odredimo ugao |:
U
2
= U
L
2
+ U
C
2
2U
L
U
C
cos |
o
L
o
L
o
2 2 2
C L
2 2
C
2
L
54 90 36
809 , 0
50 136 2
100 50 136
U U 2
U U U
cos
= = | + = |
=

+
=
+
= |

Napon na realnom kalemu sadri aktivnu ( termogenu ) i
reaktivnu ( induktivnu ) komponentu, koje iznose:
U
R
= U
L
cos
L
= 80 V i U
L
' = U
L
sin
L
= 110 V.
Traeni cos se odredi iz fazorskog dijagrama i on iznosi:
8 , 0
U
U
cos
RL
= =
I
U
RL

U
C

U
L

U
C

U
L

U
L
'
U
x
|

231
6.77. ----- Drugi prijemnik je kapacitivnog karaktera ( Q
2
< 0 ), dok je prvi prijemnik induktivnog karaktera ,
jer je ukupna reaktivna provodnost B
2
< 0 ( pravladava induktivno optereenje ).
( B
2
< ).
Struju u kolu odredimo na osnovu reaktivne snage drugog prijemnika, gde je: Q
2
= I
2
X
2

| | | |. mA 4 , 35 A 10 4 , 35
X
Q
I
3
2
2
= = =

Ukupni aktivni otpor celog kola je: R
e
= P
e
/I
2
= 4 |kO|.
Prividna snaga prvog prijemnika je: S
1
= I
2
Z
1
= 3,75 5 |VA|.
Trougao provodnosti prvog prijemnika, kao i ukupnog kola, je kao na slici:

Ukupna impedansa kola je: ( ) ( ) ( ) | | O + = + + = k 2 X 4 X X R R Z
2
L
2
C L
2
2 1

U kompleksnom obliku impedansa celog kola je:
Z = 4 + j ( X
L
2 ) |kO|.
Ukupna admitansa kola u kompleksnom obliku je:

( ) ( )
| |. mS
2 X 4
2 X
j
2 X 4
4
Z
X
j
Z
R
jB G Y
2
L
2
L
2
L
2 2 2
e
e e
+

+
= = =
Sledi:
( ) ( )
( ) + + = =
+

=
6
L
3 2
L
6 4 3
L
4
2
3
L
2
3
3
L
e
10 4 X 10 4 X 10 16 10 25 , 1 10 2 X 10 25 , 1
10 2 X 10 4
10 2 X
B
( )
| |. 6000
10 25 , 1 2
25 , 2 25 , 2 5 , 1
10 25 , 1 2
4500 10 25 , 1 4 5 , 1 5 , 1
X
0 4500 X 5 , 1 X 10 25 , 1
4 4
4 2
2
1
L
L
2
L
4
O =

=

=
= +

Kako nam kvadratna jednaina daje samo jedno reenje ( X
L1
= X
L2
= X
L
), induktivna otpornost prvog
prijemnika iznosi: X
L
= X
1
= 6 000 |O| = 6 |kO|.
Iz impedanse prvog prijemnika ( 45 X R 5 3 X R Z
2
L
2
1
2
L
2
1 1
= + = + = ), sledi aktivna otpornost
prvog prijemnika, koja iznosi: R
1
2
= 45 6
2
= 9 R
1
= 3 |kO|.
Aktivna optornost drugog prijemnika je: R
2
= R
e
R
1
= 1 |kO|.

6.78. .. a)

Struja prvog prijemnika je ( I = I
1
+ I
2
):
I
1
= I I
2
= 1,5(cos25,84 + jsin 25,84 ) - 1(cos 36,87 + jsin 36,87 ) = ( 0,55 + j0,054 ) |A|
I
1
2
= 0,55
2
+ 0,054
2
I
1
= 0,5526 |A|.
b)
o
1 1
56 , 5 995 , 0
5526 , 0
55 , 0
cos = = =
c) Napon prvog prijemnika je ( P
1
= UI
1
cos
1
= 100 |W| ):
| | V 87 , 181
995 , 0 5526 , 0
100
cos I
P
U
1 1
1
=
=

=

G
e

B
e

Y
c
Ukupni reaktivni otpornik celog kola je:
X = X
L
X
C
, gde je X > 0.
Odnos izmeu ukupne reaktivne provodnosti i otpornosti je:
2
e
2
e
Z B X
Z
X
B = =
U
I
2

I
1

I
2
= arc cos 0,8 = 36,87
= arc cos 0,9 = 25,84

232
6.79. -----

Ukupna struja u kolu je:
I = I
1
+ I
2
= ( 0,8 j0,6 )I
1
+ ( 0,9 + j0,436 )3I
1
= ( 3,5 + j0,708 )I
1
.
Fazni pomak struje u odnosu na faznu osu ( napon ) je:
). kapac ( 44 , 11 202 , 0
I 5 , 3
I 708 , 0
tg
o
1
1
= = =
Faktor snage kola je: cos = cos(11,44) = 0,98.

6.80. -----

6.81. ----- Reaktivna snaga drugog prijemnika je ( Q
e
= Q
1
+ Q
2
): Q
2
= Q
e
Q
1
= 360 mVAr.
Prvi prijemnik je kapacitivnog karaktera, dok je drugi induktivnog karaktera.
Kako je Q
2
= I
2
2
X
2
, efektivna vrednost struje drugog prijemnika iznosi:
| | | |. mA 30 A 03 , 0
400
10 360
X
Q
I
3
2
2
2
= =
= =

Impedansa drugog prijemnika je: | |. 500 X R Z
2
2
2
2
2
O = + =
Efektivna vrednost prikljuenog napona je: U = U
1
= U
2
= I
2
Z
2
= 15 |V|.
Prividna snaga kola je: S = UI = 225 | |. mVA 5
Aktivna snaga kola je: | |. mW 450 Q S P
2
e
2
e
= =
Kako je P
e
= P
1
+ P
2
, aktivna snaga drugog prijemnika iznosi: P
1
= P
e
P
2
= 180 |mW|.
Iz izraza za aktivnu I reaktivnu snagu:
1
2
1
2
1
2
1 1 1
2
1
2
1
2
1
1
2
1 1
B U
X
U
X I Q G U
R
U
R
R
U
R I P = = = = =
|
|
.
|
\
|
= =
aktivna i reaktivna provodnost prvog prijemnika je:

| |
| |. mS 6 , 0
U
Q
B
, mS 8 , 0
U
P
G
2
1
1
2
1
1
= =
= =

Admitansa i impedansa prvog prijemnika je: | | mS 1 B G Y
2
1
2
1 1
= + = i Z = 1/Y = 1 |kO|.
Iz kompleksnog izraza za admitansu prvog prijemnika:
2
1
1
2
1
1
1 1 1
Z
X
j
Z
R
jB G Y + = + =
aktivna i reaktivna otpornost prvog prijemnika je: R
1
= G
1
Z
1
= 800 |O| i X
1
= B
1
Z
1
2
= 600 |O| ( kap ).

U
I
2
= 3I
1

1

I

I
1

1
= arc cos 0,8 = 36,87 ( induktivno )
2
= arc cos 0,9 = 25,84 ( kapacitivno
2
= 25,84 ).
I
1
= I
1
e
-j36,87
= I
1
| cos (36,87) + jsin (36,87)|
I
1
= ( 0,8 j0,6 )I
1
;
I
2
= I
2
e
j25,84
= 3I
1
e
j25,84
, jer je I
2
= 3I
1

I
2
= I
2
(cos 25,84 + jsin 25,84) = ( 0,9 + j0,436)3I
1

U
I
1

I
2

I

2

60
I
1
U
1
= 90 ( struja prednjai naponu za t/2 ).
Kako su sve struje jednake, a ukupna struja je jednaka:
I = I
1
+ I
2
, sledi, da vektori ovih struja ine jedan
jednakostranini trougao. Na osnovu ove injenice oito je
da je ugao = 30 (
1
= 60 ).
Aktivna snaga kola je:
P = UI cos = 501cos (30 ) = 25 3 |W|.
Reaktivna snaga kloa je:
Q = UI sin = 501sin (30 ) = 25 |VAr| .. kapac.

233
6.82. ----- Trougao snaga i provodnosti za celo kolo prikazan je prema slici

Kako je celo kolo kapacitivno ( Q
e
< 0 ) S
e
= P
e
jQ
e
, Z
e
= R
e
jX
e
i Y
e
= G
e
+ jB
e
.
Struja I fazno prednjai naponu U za ugao:
o
e
e
13 , 8
7
1
arctg
6 , 5
8 , 0
arctg
P
Q
arctg = |
.
|
\
|
=
= = .
Iz trougla provodnosti konduktansa je:
e
e
o
e e
e
e
e
B 7
7
1
B
13 , 8 tg
B
tg
B
G
G
B
tg = = =
c
= = c
Konduktansa i susceptansa ( aktivna i reaktivna provodnost ) prvog prijemnika je:

( ) ( )
| | | |
| | | |( ). induktivno mS 04 , 0 S 10 08 , 0
10 125
10 10
Z
X
B
, mS 04 , 0 S 10 04 , 0
10 125
10 5
10 100 10 25
10 5
10 10 10 5
10 5
Z
R
G
3
6
3
2
1
1
1
3
6
3
6 6
3
2
3
2
3
3
2
1
1
1
= =
=
= =
=
+

=
+

= =

Admitansa prvog prijemnika je:
( ) ( ) | | | |. mS 089 , 0 S 10 089 , 0 10 08 , 0 04 , 0 10 08 , 0 10 04 , 0 B G Y
3 3 2 2
2
3
2
3 2
1
2
1 1
= = + = + = + =

Ukupna aktivna i reaktivna provodnost je:
G
e
= G
1
+ G
2
i
B
e
= B
1
+ B
2
.
Kako je ( )
2 1 2 1
2 1
2 1
e
e
B B 7 G G
7
1
G G
B B
7
1
G
B
tg + = + =
+
+
= = c .
Poto struja I
2
prednjai naponu U za 45 kod drugog prijemnika aktivna i reaktivna otpornost, kao i
provodnost, je jednaka ( tg = X
2
/R
2
= 1 ), pa je:
B
2
= G
2

Dalje sledi da je:
G
1
+ G
2
= 7(B
1
+ G
2
) 0,0410
3
+ G
2
= 7(0,0810
3
+ G
2
) 0,0410
3
+ 0,5610
3
= 6G
2
,
aktivna i reaktivna provodnost drugog prijemnika ( koji je kapacitivan ):
G
2
= B
2
= 0,110
3
|S| = 0,1 |mS|.
Admitansa drugog prijemnika je: | | | |. mS 2 1 , 0 S 10 2 1 , 0 B G Y
3 2
2
2
2 2
= = + =

Aktivna i reaktivna provodnost celog kola je:
G
e
= G
1
+ G
2
= 0,0410
3
+ 0,110
3
= 0,1410
3
|S| = 0,14 |mS| i
B
e
= B
1
+ B
2
= 0,0810
3
+ 0,110
3
= 0,0210
3
|S| = 0,02 |mS|.
Admitansa celog kola je: | | | |. mS 2 1 , 0 S 10 2 10 02 , 0 10 02 , 0 14 , 0 B G Y
4 3 3 2 2 2
e
2
e
= = = + = + =

Aktivna snaga celog kola je:
e
2
e
2
e
2
e
G U
R
U
R I P = = = ,
pa je efektivna vrednoast prikljuenog napona:
| |. V 200
10 14 , 0
6 , 5
G
P
U
3
e
e
=
= =

Efektivne vrednosti struja po granama su:
I
I
= UY
1
= 2000,08910
3
= 17,810
3
|A| = 17,8 |mA|,
I
2
= UY
2
= 2000,1 2 10
-3
= 20 2 10
3
|A| = 20 2 |mA|.
a ukupna struja kola je:
I = UY = 2000,1 2 10
3
= 20 2 10
3
|A| = 20 2 |mA|.

P
e

Q
e

S
e

G
e

B
e

Y
e

c
= c

234
6.83. ----- Fazni pomak izmeu napona U
12
i struje I
1
je: ( ) . ind ' 20 63
2
6
arctg
R
X
arctg
o
1
1
1
= = =
Ako za napon U
23
uzmemo da mu je poetni ugao jednak nuli ( nalazi se u faznoj osi ), tada se dobije fazorski
dijagram prikazan na slici:

Ukupna impedansa prve grane iznosi:
Z
12
= Z
1
+ Z
2
= 3 + j6 + 1 j2 = ( 4 + j4 ) |kO| Z
12
= 4 | |, k 2 O R
12
= X
12
= 4 |kO|;
12
= 45 ( ind.).
Iz uslova zadatka sledi:

( )
| |. k 6 946 , 8 R 5 , 1 5 , 1
R
4
2 4
46 , 8
5 , 1
R
R
Z
Z
5 , 1
R
Z
U
R
Z
U
R I
R I
5 , 1
P
P
3
3
2
2
3
12
2
12
2
3
3
2
3
13
12
2
12
13
3
2
3
12
2
1
3
12
O = = = = =
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|
= =
Reaktivna otpornost impedanse Z
3
je:
| |. k 6 R Z X
2
3
2
3 3
O = =
Postoje dva reenja, i to: X
3
' = 6 |kO| ( ind. ) i X
3
= 6 |kO| ( kap.).
Za prvo reenje ukupna impedansa u kolu je:

( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( )| |. k 4 , 2 j 4 , 2
10 j 10
6 j 6 4 j 4
6 j 6 2 j 1 6 j 3
6 j 6 2 j 1 6 j 3
' Z Z Z
' Z Z Z
' Z
3 2 1
3 2 1
O + =
+
+ +
=
+ + + +
+ + +
=
+ +
+
=
Fazna razlika izmeu struje I ( ukupna struja ) i napona U
13
( ukupni napon napon na paralelnoj vezi ) je:
( ). . ind 45
4 , 2
4 , 2
arctg '
o
= =
a drugo reenje je:

( ) ( ) ( )
( )| |. k 92 , 0 j 62 , 4
6 j 6 4 j 4
6 j 6 4 j 4
' ' Z Z Z
' ' Z Z Z
' ' Z
3 2 1
3 2 1
O + =
+ +
+
=
+ +
+
=
Fazni pomak izmeu napona U
13
i struje I iznosi:
( ). . ind 26 , 11 199 , 0 arctg
62 , 4
92 , 0
arc ' '
o
= = =

6.84. -----

U
23

U
12

I
1
U
L1
U
R1

12640'
2

Struja I
1
e fazno da kasni za naponom U
12
( napon na Z
1
)
za ugao
1
= 6320'. Istovremeno e ova struja da prednjai
naponu U
23
( napon na Z
2
) za ugao:
2
= 12640' 6340'
2
= 6320'.
Oito je da je impedansa Z
1
induktivnog karaktera, a
impedansa Z
2
kapacitivnog.
Impedansa drugog prijemnika u kompleksnom obliku je:
Z
2
= Z
2
e
j2
= 2,24 |cos ( 6320') + jsin (6320')|
Z
2
= ( 1 j2 )|kO| . R
1
= 1 |kO| i X
1
= 2 |kO|.

I
U
1

U
2

2

Na fazorskom dijagramu je oito da su fazne razlike izmeu struje i
pojedinih napona:
1
= 45 ( ind.) i
2
= 45 ( kap.).
Kako je S
1
= U
1
I = 1 VA i S
2
= U
2
I = 7 S
1
/S
2
= U
1
/U
2
= 1/7
U
2
=7U
1
.
Aktivne snage prijemnika su:
P
1
= S
1
cos
1
= | | W 2 5 , 0 i
P
2
= S
2
cos
2
= | | W 2 5 , 3
Reaktivne snage prijemnika su:
Q
1
= S
1
sin
1
= | | VAr 2 5 , 0 i
Q
2
= S
2
sin
2
= | |. VAr 2 5 , 3

235
Prividne snage prijemnika u kompleksnom obliku iznose:

( )| |
( )| |. VA 2 5 , 3 j 2 5 , 3 jQ P S
, VA 2 5 , 0 j 2 5 , 0 jQ P S
2 2 2
1 1 1
= + =
+ = + =

Ukupna prividna snaga celog kola iznosi:
( )( ) ( ) ( ) | |. VA 2 5 50 2 3 2 4 S VA 2 3 j 2 4 S S S
2 2
2 1
= = + = = + =
Dakle, ukupna aktivna, reaktivna i prividna snaga u celom kolu je:
aktivna: P = 4 2 |W|,
reaktivna: Q = 4 2 |VAr| ( kap. karaktera ) i
prividna: S = 5 2 |VA|.

6.85. -----

Vezivanjem kondenzatora paralelno na prijemnik RL fazni pomak izmeu ukupne struje I i napona U iznosi:
= arc cos 0,9 = 25,84.
Ovaj fazni pomak moe biti i pozitivan
1
( prevladava ind. optereenje ) i negativan
2
( kap. optereenje ).
Iz izraza:

2 RLa RLx 2 C
RLa
RLx 2 C
2
1 RLa 1 C RLx
RLa
1 C RLx
1
tg I I I
I
I I
tg
tg I I I
I
I I
tg
=
=
=
=

izraunamo struje koje prolaze kroz kondenzator kapaciteta C. One iznose:
I
C1
= I
Rlx
I
RLa
tg
1
= 6,064 4,548tg 25,84 = 6,064 2,203 = 3,861 |A| i
I
C2
= I
RLx
+ I
RLa
tg
2
= 6,064 + 2,203 = 8,267 |A|.
Kako je struja kondenzatora jednaka U C
C
1
U
I
C
e =
e
= , kapacitet kondenzatora iznosi:

| | | |
| | | |. F 67 , 119 F 10 67 , 119
220 314
267 , 8
U
I
C
, F 89 , 55 F 10 89 , 55
220 314
861 , 3
U
I
C
6 2 C
2
6 1 C
1
= =
=
e
=
= =
=
e
=

Poto se ostvari ista ukupna struja I ( isto optereenje mree ) i sa C
1
i sa C
2
logino je da se sa stanovita
praktinosti uzima ona varijanta koja je ekonominija. To je varijanta sa C
1
= 55,89 F, jer je ovaj kondenzator
zbog manje kapacitivnosti i manjih dimenzija u odnosu na C
2
.

I
C1

I
C2

RL
2

U
I
RL
I
I
I
RLx
I
RLa
Fazni pomak izmeu napona U i struje I
RL
iznosi:

RL
= arc cos 0,6 = 53,13.
Kako je aktivna snaga jednaka P = UI
RL
cos
RL
, struja I
RL
iznosi:
| |. A 58 , 7
6 , 0 220
1000
cos U
P
I
RL
RL
=
=
Ako struju I
RL
, prema fazorskom dijagramu, razloimo na njene
komponente I
Rla
i I
RLx
one iznose:
I
Rla
= I
RL
cos
RL
= 7,580,6 = 4,548 |A|.
I
RLx
= I
RL
sin
RL
= 7,580,8 = 6,064 |A|.

236
6.86. -----

Kapacitivnost kondenzatora sa kojim se ostvari da su napon U i struja I u fazi iznosi:
| | | |. F 125 F 10 125
Z
L
C
6
2
= = =

Faktor snage kola, nakon vezivanja kondenzatora, je:
cos = 1.

6.87. -----

( )
( )
| |. J 491 , 0
1 314
220
L f 2
U
fL 2
U
L LI
2
2 I L
2
LI
W
2
Li
w
2
2
2
2
2
2
2
2
m
max L
2
L
=
=
t
= |
.
|
\
|
t
= =
= = =

6.88. -----

( )
( ) | |. J 100 10 10 10 CU
2
2 U C
2
U C
W
2
Cu
w
2
3 6 2
2
m
max C
2
C
= = =
= =

Da bi se ostvario kondenzator od 1 F, povrina njegovih ploa mora da bude najmanja ( C = cS/d ):
| |. m 5 , 376 10
854 , 8 3
10
10 854 , 8
10 3
10 10
10
E
U
C
d C
S
2 3
12
6
3
6
=
=
c
=
c

Oito je da je kondenzator sa ovolikom povrinom praktino vrlo teko ostvariti.
Napomena! Dielektrina vrstoa vazduha iznosi E
m
= 3 |kV/mm| = 310
6
|V/m|.

6.89. ----- i = I
m
cos ( et t/2 ) = I
m
sin et, p = ui = ( U
m
I
m
/2 ) sin 2et = UI sin 2et . Aktivna snaga i
generatora i kalema je P = 0, a reaktivna snaga generatora jednaka je reaktivnoj snazi kalema, i ona iznosi
Q = UI = U
2
/eL. Iz izraza p = UI sin 2et, vidi se da kalem prima energiju od generatora u trenutcima kada
jaina struje raste po apsolutnoj vrednosti, a da vraa energiju generatoru kada ta apsolutna vrednost struje opada
( snaga kalema negativna ). Lako se uoava da je reaktivna snaga kalema jednaka amplitudi trenutne snage.
Dakle, ovde reaktivna energija oscilira izmeu generatora i kalema. itaocu se ostavlja da to osciliranje u
potpunosti razjasni.

6.90. ---- I = U/R ( bez C ). Kako je R = 1/eC ( ReC = 1 ) I
1
= U 2 /R, kada je prikljuen R i C. Snaga
gubitaka u napojnom vodu, kada je prikljuen i kondenzator iznosi P
1
= I
1
2
R = 2U
2
/R = 2P. Da li je, i zato,
aktivna snaga paralelne veze otpornika i kondenzatora vea od samog otpornika ?

6.91. ---- ( u = u
L
+ u
C
) u
C
= u u
L
= 20 sin 10
5
t 10 cos ( 10
5
t + t/2 )
u
C
= 20 sin 10
5
t 10 sin ( 10
5
t + t/2 + t/2 ) = 20 sin 10
5
t + 10 sin 10
5
t = 30 sin 10
5
t |V|. Dakle, U
Cm
= 30 V.
Maksimalna trenutna energija kondenzatora je:
= = =
2
cm
U
cm
W 2
C C
2
cm
U
2
1
cm
W 10
6
F = 1 F.
te je X
C
= 1/eC = 10 O. I = U
C
/ X
C
=
2
3
|A| X
L
= U
L
/ I =
3
10
|O| = eL
L = =
e
L
X
H
3
100
H
6
10
3
100
=
.

I
C

I
RL

RL

I
RLx
I = I
RLa
U
Iz fazorskog dijagrama, prema slici, sledi:
.
Z
L U
Z
L
Z
U
sin I I
I
I
I
I
sin
2
RL RL C
RL
C
RL
RLx
RL
e
=
e
= = = =
Kako je C U
C
1
U
I
C
e =
e
= , dobije s

237
6.92. ----- W
Lm
= I
m
2
L/2 ; X
L
= eL = 10 O; 2 10
2
2
= + =
L
X R Z |O| ; I
m
= E
m
/Z = 5 2 |A|.
Kako je za i = I
m
w
L
= W
Lm
= Li
2
/2; tg = X
L
/R = 1 = 45.
i = I
m
cos ( et + 45 45 ) = 5 2 cos et i = I
m
za et = 0 ili 180 ( t rad ) U ovom trenutku ( kada je
struja jednaka nuli ) ems iznosi:
e = 100 cos ( 0 + t/4 ) = 50 2 , odnosno e = 100 cos ( t + t/4 ) = 50 2 .
Dakle, krajnje reenje je e = 2 50 V.

6.93. ----- X
C
= 1/eC = 10
3
O. Kako je R = X
C
= t/4.
i = i
R
= I
m
sin et = 0 et = 0 ili t rad.
E = E
m
sin ( et t/4 ) = 2 sin ( t/4 ) = 1 V; odnosno e = 100 sin ( t t/4 ) = 1 V.
Reenje je e = 1 V.

6.94. ----- Impedansa prijemnika je Z
P
= R + j ( X
L
X
C
) = 1 + j 5.
Ekvivalentna impedansa kola je Z
e
= Z
g
+ Z
P
= 5 O, pa je struja u kolu: I = E/Z
e
= 1 A.
Napon na kondenzatoru ( efektivna vrednost ) iznosi U
C
= X
C
I = 5 V. Ako struju u kolu postavimo u faznu osu
( poetni ugao jednak nuli ), njen analitiki izraz je: i = I
m
sin et. U ovom sluaju napon na kondenzatoru kasni
za t/2, pa je njegov analitiki izraz: u
C
= U
Cm
sin ( et t/2 ) = U
Cm
cos et.. Za et = 0 u
C
= U
Cm
( ili za
e = t rad u
C
= U
Cm
). U ovim trenutcima struja je jednaka nuli ( i = 0 ), pa je i trenutna snaga na otporniku R
jednaka nuli ( p = i
2
r = 0 W ). U trenutku kada je napon na kondenzatoru jednak nuli ( et = t/2 ) struja ima
maksimalnu vrednost, i ona iznosi i = I
m
= 2 A. U ovom trenutku nastaje maksimalna snaga na otporniku i
ona iznosi: p = i
2
R = 2 W.

6.95.----- u = 30 sin ( et + 60 ) ( )
2
3 15
2
15
60 sin 60 cos
2
30 60
2
30
j j
j
e U + = + = =

i = 6 sin ( et + 30 ) ( )
2
3
2
3 3
30 sin 30 cos
2
6
30
2
6
j j
j
e I + = + = =

( ) 45 3 45
2
3
2
3 3
2
3 15
2
15
j j j I U S + = + + =
-
=
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|

Kako je S = P + j Q a) P = 45 3 |W|; b) Q = 45 |VAR|.
Iz P = I
2
R R = P/I
2
= 2,5 3 O; odnosno Q = I
2
X X = Q/I
2
= 2,5 O. Iz izraza za snagu vidi se da
prevladava induktivno optereenje ( Q > 0 ), pa sledi da je X
L
= X = 2,5 O.
Iz impedanse Z = R + j X
L
= 2,5 3 + j 2,5 Z
2
= 6,253 + 6,25 = 25.
c) Konduktansa iznosi: G = R/Z
2
= 0,1 3 S, odnosno
d) susceptansa B
L
= X
L
/Z
2
= 0,1 S.
e) Prevladava induktivno optereenje.

6.96. ----- | | H
3
2
2
L
1
L
2
L
1
L
12
L =
+
= ; X
L12
= eL
12
=
3
20
O; X
C
= 20
9
10 5
7
10
1 1
=

=
C e
O.
( )
( ) 10 10
12
12
j
jX jX
jX jX
R
e
Z
C L
C L
+ =

+ = O ; I = I
g
= 2 A.
a) P = I
2
R = 20 W; b) Q = I
2
X = 20 VAR; c) S = P + jQ = ( 20 + j 20 ) VA d) 2 20
2
20
2
20 = + = S VA.
e) Kako je R = X = 10 O = 45 ( ind. ); U
13
= IZ
13
= 20 2 10 2 = V.
Struja strujnog generatora ima sledei analitiki izraz: i = ( ) ( )

45 sin 2 45 sin 2 2 = t t e e , a napon
( ukupni ) izmeu taaka 1 i 3: u
13
= U
13m
sin ( et 45 + 45 ) = 20 2 sin et.
Analitiki izraz ( trenutna vrednost ) za snagu idealnog strujnog generatora ( snaga koju generator daje kolu ) je:
p = i
g
u
13
= 2 sin ( et 45 ) 20 2 sin et = 40 2 sin et sin ( et t/4 ) |W|.

238

6.97. ----- P = I
2
R I =
R
P
= 2 A. S =
2 2
80 60 + = 100 VA ( prevladava kap. opt. )
E = S/I = 50 V; Z = E/I = 25 O; 20
2 2
= = R Z X
C
O
6
4
10 5
10 20
1 1

= = =
C
X
C
e
F = 5 F.

6.98. -----

6.99. ----- cos
1
= 0,8
1
= 36,87 sin
1
= 0,6 ( kap. ) ; sin = Q/S S
1
= Q/sin
1
= 50 VA.
P
1
= S
1
cos
1
= 40 W; P
e
= P
1
+ P
2
P
2
= P
e
P
1
= 20 W.
Kako je S
1
= P
1
j Q
1
= ( 40 j 30 ) VA; S
1
= U
1
I
1
I
1
= S
1
/ U
1
= 1 A ( I
1
= I
2
= 1 A ).
Ako pretpostavimo da je struja u faznoj osi ( poetni ugao jednak nuli ), tada je njen kompleksni izraz jednak:
I = 1e
j0
= 1 |A|. Napon U
1
, zbog prevladavanja kapacitivnosti e da kasni za strujom, pa je njegov kompleksni
izraz jednak: U
1
= 50e
j 36,87
U
1
= ( 40 j 30 ) V Z
1
=
I
U
1
= ( 40 j 30 ) |O|.
P
2
= R
2
I
2
R
2
= P
2
/ I
2
= 20 O; S
e
= UI = 100 VA Q
e
=
2 2
P S = 80 VAR ( kap. )
Kako je Q
e
= Q
1
+ Q
2
Q
2
= Q
e
Q
1
= 50 VAR ( znak govori samo o tome da se radi o kap. opt. ).
Iz Q
2
= I
2
X
2
X
2
= Q
2
/ I
2
= 50 |O| ( kap. ).
Kompleksne impedanse obaju prijemnika su: Z
1
= ( 40 j 30 ) |O|, odnosno Z
2
= ( ( 20 j 50 ) |O|.

6.100. ----- Admitansa paralelne veze je Y
12
= Y
C
+ Y
R2L2
= j B
C
+ G
R2
j B
L2

B
C
= 1/X
C
; G
R2
= R
2
/ ( R
2
2
+ X
L2
2
) = 0,0144 S ; B
L
= X
L
/ ( R
2
2
+ X
L2
2
) = 0,0227 S

|
|
.
|
\
|
+ = 0227 , 0
X
1
j 0144 , 0 Y
C
12
|S|.
Da bi ukupna struja ( struja strujnog generatora I
g
) bila u fazi sa naponom U
C
, tada paralelna veza ( C i R
2
, L
2
)
mora biti savreno termogena ( U
C
= U
12
). To znai da je imaginarni deo admitanse ( susceptansa ) jednak nule,
te je: 1 / X
C
= 0,0227 X
C
= 44,053 |O|.
C = 1 / eC = 72,29 F.
Kako je Y
12
= 0,0144 Z
12
= 1 / Y
12
= 69,44 |O| Z
e
= Z
1
+ Z
12
= ( 71,44 + j 15,7 ) |O|;
S
Ig
= Z
e
I
g
2
= ( 643 + j 141,3 ) |VA|.

+
E I
g

R
L
U
Ig
+
I
E
I
L
i
g
= 2 cos et = 2 sin ( et + t/2 ) |A| ; I
g
= j 2 A;
e = 4 sin et |V| E = 2 2 V.
U
Ig
I
g
R + E = 0 U
Ig
= I
g
R E = j 2 2 2 ;
S
Ig
= U
Ig
I
g
-
= ( 2 2 2 j + )j 2 = ( 2 + j 4 ) VA.
L
I = 2
2
2 2
j
j L j
E
= =
e
|A|; 0 = + =
L g E
I I I
S
E
= EI = 0 .

239
6.101. ----- Efektivna vrednost napona je 10 8 6 U
2 2
= + = |V|. I
3
= UY
3
= 10
2 2
50 20 + = 0,54 |A|.
Z
3
=
( )
( ) 2 , 17 j 9 , 6
10 50 j 20
1
Y
1
3
3
+ =

=

|O| R
3
= 6,9 |O|, X
3
= 17,24 |O| ( ind. ).
P
3
= I
3
2
R
3
= 2 |W|; Q
3
= I
3
2
X
3
= 5 |VAR|.
Ukupna aktivna snaga kola je: P
e
= P
12
+ P
3
= I
2
R
e
= 6 |W| R
e
= P
e
/ I
2
= 6 |O.
Ukupna prividna snaga kola je: S
e
= UI = 10 |VA|.
Ukupna reaktivna snaga kola je: = =
2
e
2
e e
P S Q 8 |VAR|.
Kako je Q
e
= X
e
I
2
X
e
= Q
e
/ I
2
= 8 |O|.
Iz izraza Z
e
= R
e
j X
e
= 6 j 8 G
e
= R / Z
e
2
= 0,06 |S|, B
e
= X
e
/ Z
e
2
= 0,08 |S|.
Ukupna admitansa kola iznosi: Y = ( 60 j 60 )10
3
|S|.
Kako je Y = Y
12
+ Y
3
Y
12
= Y Y
3
= ( 60 j 80 ) ( 20 j 50 ) = 40 + j ( 50 80 ) G
12
= 40 |mS|,
B
12
= 130 |mS| ili 30 |mS|. Kako je ova grana preteno induktivna, tada je B
12
< 0 pa otpada prvo reenje
( pozitivno ), to znai da je B
12
= |mS|.
Dakle, reenje ukupne admitanse glasi: Y = ( 60 j 80 ) |mS| Z = ( 6 + j 8 ) |O|.
Kako je Y
12
= ( 40 j 30 ) |mS|
2 2
12
30 40 Y + = = 50 |mS|.
Z
12
=
( )
3
12
10 30 j 40
1
Y
1

= = ( 16 + j 12 ) |O|.
Iz impedanse, Z
12
= Z
1
+ Z
2
Z
1
= Z
12
Z
2

Z
1
= ( 10 + j 20 ) |O|.

6.102. ----- Q
e
= I
g
2
X
e
X
e
= Q
e
/ I
g
2
= 80 |O| ( ind. );
Y
2
= G
2
j B
2
= ( 0,01 j B
2
) |S| ; Y
3
= G
3
+ j B
3
= ( G
3
+ j
85
1
) |S|.
Q
1
= I
g
2
X
1
= 0,2
2
45 = 1,8 |VAR| ( ind. );
Kako je Q = Q
1
+ Q
23
Q
23
= Q Q
1
= 3,2 1,8 = 1,4 |VAR| (ind ).
Y
23
= Y
2
+ Y
3
= 0,01 j B
2
+ G
3
+ j
85
1
= ( 0,01 + G
3
) + j (
85
1
B
2
).
I
g
= U
23
Y
23
Y
23
=
23
g
U
I
=
2 2
7 11
2 , 0
+
= 0,0153 |S|.
Q
23
= I
g
2
X
23
X
23
= Q
23
/ I
g
2
= 35 |O| ; Z
23
= U
23
/ I
g
= 65,19 |O|.
Iz
2
23
2
23 23
2
23
2
23 23
X Z R X R Z = + = = 55 |O|.
Dakle, Z
23
= ( 55 + j 35 ) |O| ( prevladava induktivno optereenje: Q
23
> 0 ).
2
23
23
23
Z
R
G = = 0,0129 | S| ;
2
23
23
23
Z
X
B = = 0,0082 |S| Y
23
= ( 0,0129 0,0082 ) |S|.
Kako je G
23
= G
2
+ G
3
G
3
= G
23
G
2
= 0,0029 |S| ;
2
B
85
1
= 0,0082 B
2
= 0,02 |S|. Oito je da
B
2
mora biti negativnog predznaka kako bi konano reenje ( susceptansa B
23
) bilo negativno tj kako bi
prevladavalo induktivno optereenje . Dakle, B
2
= 0,02 |S|
Admitanse paralelnih grana iznose kompleksno:
Y
2
= ( G
2
jB
2
) = ( 0,01 j 0,02 ) |S|, odnosno Y
3
= ( G
3
+ jB
3
) = ( 0,0029 + j 0,01176 ) |S|.
Kompleksna impedansa druge grane iznosi: ( ) 40 j 20
02 , 0 j 01 , 0
1
Y
1
Z
2
2
+ =
= = |O|.
Ukupna kompleksna struja iznosi: = = =
23 23
23
23
g
Y U
Z
U
I I 0,2 |A|.
Ukupna kompleksna impedansa iznosi: Z = Z
1
+ Z
23
= ( 80 + j 80 ) |O|.
Konano, kompleksni napon izmeu taaka 1 i 3 ( ukupni napon kola, tj. napon strujnog generatora ) jednak je:
U
13
= IZ = 0,2( 80 + j 80 ) = ( 16 + j 16 ) |V|.

240
6.103. ----- P
2
= I
2
2
R
2

2
2
2
R
P
I = = 1 |A|; Q
3
= I
2
2
X
3
X
3
=
2
2
3
I
Q
= 40 |O|; Z
23
=
2
I
E
= 20 2 |O|.
Z
23
= R
23
+ jX
23
= =
2
23
2
23 23
R Z X 20 |O| ( X
23
> 0, jer prevladava ind. opt. ) Z
23
= 20 + j 20
Z
23
= Z
2
+ Z
3
= 5 + j ( X
L2
X
C2
) + 15 + j 40 = 20 + j ( 40 + eL
C
1
e
) 40 + eL
C
1
e
= 20
L
2
e
2
+ 20e 1/C = 0 210
3
e
2
+ 20e 1 / 2,510
6
= 0
3 3
6
3
2
1
10 4
60 20
10 2 2
5 , 2
10
10 2 4 400 2

=

+
= e . Kako je frekvencija uvek pozitivna ( f > 0 ), ostaje samo
jedno reenje, koje iznosi: e =
3
10
4
60 20
+
= 10
4
|rad/s|
Iz reaktivne otpornosti X
3
= eL
3
L
3
= X
3
/e = 4 |mH|.
a) Impedansa prvog prijemnika iznosi:
Z
1
= 60 + j ( eL
1
1/eC
1
) = ( 60 + j 80 ) |O|.. prevladava ind. optereenje. Z
1
= 100 |O|.
I
1
= E / Z
1
= 0,2 2 |A|.
b) Aktivna snaga na impedansi Z
1
je P
1
= I
1
2
R
1
= 4,8 W, a reaktivna Q
1
= I
1
X
1
= 6,4 |VAR|.
Kako je Z
23
= ( 20 + j 20 ) |O| P
23
= I
2
2
R
23
= 20 W, odnosno Q
23
= I
2
2
X
23
= 20 |VAR|.
Ukupna aktivna snaga svih potroaa je P = P
1
+ P
23
= 24,8 |W| a reaktivna Q = Q
1
+ Q
23
= 26,4 |VAR|.
Ukupna prividna snaga iznosi S =
2 2
4 , 26 8 , 24 + = 36,22 |VA|.
c) Za f' = f/2 e' = e/2 = 510
3
|rad/s|.
Impedanse sa ovom frekvencijom iznose:
|
|
.
|
\
|
e
e + =
1
1 1 1
C '
1
L ' j R ' Z = ( 60 + j 10 ) |O| ;
|
|
.
|
\
|
e
e + =
2
2 2 2
C '
1
L ' j R ' Z = ( 5 j 70 ) |O| ;

3 3 3
L ' j R ' Z e + = = ( 15 + j 20 ) |O|; Z
23
' = Z
2
' + Z
3
' = ( 20 j 50 ) |O|;
=
+
=
' Z ' Z
' Z ' Z
' Z
23 1
23 1
( 31 j 19,5 ) |O|
2 2
5 , 19 31 ' Z + = = 36,62 |O|; I' = E/Z' = 0,77 |A|.
Sada su snage u kolu,
Aktivna: P' = I'
2
R
e
' = 0,77
2
31 = 18,49 |W|, a reaktivna: Q' = I'
2
X
e
' = 0,77
2
19,5 = 11,56 |VAR|
( prevladava kap. ptereenje ).
Promene ( prirataji ) ovih snaga su:
- za aktivnu: AP = P' P = 6,31 |W|, to znai da se aktivna snaga smanjila za 6,31 W.
- za reaktivnu: AQ = Q' Q = 11,56 26,4 = 37,96 |VAR|.
Dakle, reaktivna snaga je sa vrednosti Q = 26,4 ( ind. optereenja ) pala na vrednost 11,56 ( kap. optereenje )
to predstavlja razliku ( pad ) od 37,96 VAR-a.

6.104. ----- I
2
= ( 0,6 j 0,8 )I
3
; I
1
= 40 2 e
j 45
|mA| = ( 40 j 40 ) |mA| ;
I
1
= I
2
+ I
3
= ( 0,6 j 0,8 )I
3
+ I
3
= ( 1,6 j 0,8 )I
3
( ) 10 j 30
8 , 0 j 6 , 1
40 j 40
I
3
=
= |mA|.
I
2
= ( 0,6 j 0,8 )( 30 j 10 ) = ( 10 j 30 ) |mA| 10 10 30 10 I
2 2
2
= + = |mA|.
P
2
= I
2
2
R
2

( )
700
10 10 10
7 , 0
I
P
R
2
3
2
2
2
2
=
= =
|O|; Q
2
= I
2
2
X
2
X
2
=
( )
100
10 10 10
1 , 0
I
Q
2
3
2
2
2
=
|O|.
Z
2
= ( 700 + j 100 ) |O|; U
23
= I
2
Z
2
= ( 10 j 30 )10
3
( 700 + j 100 ) = ( 10 j 20 ) |V|.
( )
( ) 500 j 500
10 10 j 30
20 j 10
I
U
Z
3
3
23
3
=

= =

|O|;
a) ( )
( ) ( )
( ) 250 j 500
500 j 500 100 j 700
500 j 500 100 j 700
375 j 125
Z Z
Z Z
Z Z
3 2
3 2
1
+ =
+ +
+
+ + =
+
+ = |O|.
b) Za f' = 2f ( e' = 2e )
X
L1
' = e'L
1
= 2eL
1
= 2X
L1
= 2375 = 750 |O| Z
1
' = ( R
1
+ j X
L1
' ) = ( 125 + j 750 ) |O|;
X
L2
' = e'L
2
= 2eL
2
= 2X
L2
= 2100 = 200 |O| Z
2
' = ( R
2
+ j X
L2
' ) = ( 700 + j 200 ) |O|;

241
X
C3
' = 250
2
500
2
X
C 2
1
C '
1
3 C
= = =
e
=
e
|O| Z
3
' = ( R
3
j X
C3
' ) = ( 500 j 250 ) |O|.
( )
( ) ( )
( ) 47 , 701 j 460
250 j 500 200 j 700
250 j 500 200 j 700
750 j 125
' Z ' Z
' Z ' Z
' Z ' Z
3 2
3 2
1
+ =
+ +
+
+ + =
+
+ = |O|.

47 , 701 j 460
250 j 500
' Z
Z
Z
U
' Z
U
I
' I
1
1
+
+
= = =
( ) ( )
3 3
1 1
10 44 , 36 j 64 , 9 10 40 j 40
47 , 701 j 460
250 j 500
I
47 , 701 j 460
250 j 500
' I

=
+
+
=
+
+
= |A| = ( 9,64 j 36,44 ) |mA|.

6.105. ----- cos = 0,6 = 53,13 sin = 0,8; cos ' = 0,8 ' = 36,87 sin ' = 0,6.
S
P
cos = t =
t
=
= 80
6 , 0
48
cos
P
S |KVA| ; t =
t
= = 80
10 1
10 80
U
S
I
3
3
|A|.
Paralelnim vezivanjem kondenzatora na RL prijemnik, kroz kondenzator tee struja I
C
, koja fazno prednjai
naponu za t/2, pa se ukupna struja kola poveava za struju kondenzatora, i ona iznosi : I' = I + I
C
.

Struju I koja protie kroz RL prijemnik, kako pre vezivanja kondenzatora, tako i nakon njegovog ukljuenja,
moemo razloiti na aktivnu i reaktivnu komponentu:
Aktivna komponenta ( koja je u fazi sa naponom ) iznosi : I
a
= I cos = 150,72 |A|,
dok je reaktivna komponenta ( kasni za naponom za t/2 ) jednaka : I
X
= I sin = 200,96 |A|.
Iz vektorskog dijagrama sledi: I
a
= I
1
' cos ' ( ili I
a
= I
2
' cos ' ) I
1
' = I
2
' = 4 , 188
8 , 0
72 , 150
' cos
I
a
= =
|A|.
Kako je
' I
' I
' sin
1
1 X
= I
X1
' = I
1
' sin ' = 188,4 0,6 = 113,04 |A|.
Sa vektorskog dijagrama se vidi da postoje dva reenja ( I
C1
i I
C2
).
Prvo reenje: I
C1
= I
X
I
X1
' = 87,92 |A| I drugo reenje: I
C2
= I
X
+ I
X2
' = 314 |A|.
Iz relacije: U C C
C
1
U
X
U
I
C
C
e =
e
= = .
Slede dva reenja za kapacitet kondenzatora, sa kojim se ostvaruje faktor snage od cos ' = 0,8, i to:
6
3
1 C
1
10 280
10 314
92 , 87
U
I
C

=
=
e
= |F| = 280 |F|, I
3
3
2 C
2
10
10 314
314
U
I
C

=
=
e
= |F| = 1 000 |F|.
U svakom sluaju koristi se samo prva varijanta, jer se sa njom ostvaruje isti faktor snage kao i sa drugom, dok
je ekonomski efekat mnogo povoljniji . to je kapacitet kondenzatora manji, manje su mu dimenzije ( manja
zapremina ), pa je takav kondenzator i praktinije ( prostorno ) i jeftiniji.
Dakle, konano reenje je: C = C
1
= 280 ||.

I
I
C1
I
C2
I
C1
I
C2

'
2

'
1

I
1
'
I
2
'
I
X

I
X1
'
I
X2
'
U
R
L
I
I
C1
( I
C2
)
C
U
I
1
' ( I
2
' )
-
-
o
o

242
6.106. ----- E = j 10 2 |V| ; Z
g
= ( 5 j 20 ) |O|.
Srednja snaga ( aktivna ) je maksimalna kada je struja u kolu najvea ( impedansa najmanja ), a to e se dogotiti
kada se reaktanse meusobno ponite ( ukupni reaktivni otpor jednak nuli ). To praktino znai da se impedansa
generatora i konjugovano kompleksna impedansa prijemnika, u ovom sluaju, meusobno izjednae.
Dakle, Z
P
= Z
g
-
= ( 5 + j 20 ) |O|.
Sada je ekvivalentna impedansa kola: Z
e
= Z
g
+ Z
p
= 5 j 20 +5 + j 20 = 10 |O|.
Struja u kolu iznosi: 2 j
10
2 10 j
R 2
E
Z Z
E
I
P g
= = =
+
= |A| I = 2 |A|. Oito je, da je struja u ovom
sluaju fazi sa ems E ( naponska rezonansa ).
Snaga na prijemniku ( maksimalna ) je P = I
2
R = 25 = 10 |W|.

6.107. ----- Kada je dioda propusna ( pozitivna poluperioda ), otpori grana su isti pa je efektivna vrednost
struje za obe grane jednak , i one iznose:
11 , 0
10 2
220
R
U
I I
3
2 1
=
= = = |A|.
U drugoj polovini periode ( negativna poluperioda ) grana u kojoj se nalazi dioda je nepropusna ( prekid ), pa
je ukupni otpor kola R
e
= R. Struja koja prolazi kroz otpor bez diode ima istu efektivnu vrednost kao i kod
pozitivnog talasa, pa je I
1
' = U / R = 0,11 |A|, to je ujedno i ukupna struja kola ( I
e
' = I
1
' = 0,11 A ). Efektivna
vrednost struje u drugoj grani ( sa diodom ) jednak je nuli.
Dakle, efektivna vrednost struje u otporniku bez diode za celu periodu je I
1
= 0,11 A ( isto kao i za polovinu ),
dok za otpornik sa diodom je:
( )
0778 , 0 I
2
11 , 0
2
0 I
I
d
2 2
d
= =
+
= |A|.
NAPOMENA! Efektivna vrednost struje na kvadrat je srednja vrednost naizmenine struje na kvadratna ( jer
kvadrat struje stvara Dulovu toplotu ).
Koliina toplote koju stvara efektivna vrednost struje I
1
u otporniku bez diode je:
P
1
= I
1
2
R t = 0,11
2
210
3
1060 = 14 520 |J|,
a u otporniku sa diodom:
P
2
= I
d
2
Rt = 0,0778
2
210
3
1060 = 7 260 |W|.
Ukupna toplota u kolu je:
P = P
1
+ P
2
= 21 780 |W|.

6.108. ----- Kada je dioda propusna ( pozitivna polovina vala ), otpor kola iznosi:
| | O =
+
+ = 57 , 18
R R
R R
R R
3 2
3 2
1 e
.
Efektivne vrednosti struja u otpornicima su ( za prvu polovinu periode ):

e
1 R
R
U
I I = = = 0,539 |A|,
20
57 , 8 539 , 0
R
R I
R
U
I
2
23
2
23
2 R

=
= = = 0,231 |A| i I
R3
= =
3
23
R
U
0,308 |A|.
U drugoj polovini periode ( negativan val ) dioda je nepropusna te je otpor R
3
= , a ekvivalentni otpor kola sada
iznosi:
R
e
' = R
1
+ R
2
.
Efektivne vrednosti struja u ovom periodu su: I
R1
' = I
R2
' =
3
1
30
10
' R
U
e
= = |A|, a I
3
' = 0 |A|.
Kako se efektivna vrednost rauna za celu periodu, ekvivalentne efektivne vretnosti iznose:
| | A 4481 , 0 I 20082 , 0
2
11111 , 0 29052 , 0
2
' I I
I
E 1 R
2
1 R
2
1 R 2
E 1 R
= =
+
=
+
= ;
| | A 2868 , 0 I 082235 , 0
2
11111 , 0 05336 , 0
2
' I I
I
E 2 R
2
2 R
2
2 R 2
E 2 R
= =
+
=
+
= i
| | A 2178 , 0 I 0474 , 0
2
308 , 0
2
0 I
I
E 3 R
2
2
3 R 2
E 3 R
= = =
+
= .
Snaga na otporniku R
2
iznosi: P
2
= I
R2E
2
R
2
= 0,286820 = 1,645 |W|,
a na otporniku R
3
: P
R3
= I
R3E
2
R
3
= 0,047415 = 0,711 |W|.

243
6.109. -----
( )
( )
| | | |. pJ
125
J 10
125
W
10 250 10 10 2 2
10 5
I
C
1
2
1
I
X
2
1
I
X
2
1
I L
2
1
W W
2
12
2
6
2
3
2
3
2
m
2
o
2
m
o
C 2
m
o
L 2
m max
t
=
t
=
t

=
e
=
e
=
e
= = =

6.110. ----- X
p
= X/2; X
r
= 2X; Q
p
= U
2
/X
p
; Q
r
= (U/2)
2
/X
r
= U
2
/4X
r
; Q
p
/Q
r
= 4X
r
/X
p
= 42X/(X/2 ) = 16.

6.111. ----- W
max
= LI
m
2
/2 = LI
2
/2; W
1
= W3/4 W
1
= LI
1
2
/2
I
2
3
I I
4
3
I LI
2
1
2
LI
4
3
1
2 2
1
2
1
2
= = = .

244
7.1.1. ----- a) Iz e
o
2
= 1/LC C = 1 / e
o
2
L = 1 / 314
2
0,5 = 20,28 F;
b) I = U/R = 25 A; U
L
= U
C
= Ie
o
L = 253140,5 = 3 925 V.

7.1.2. ----- X
L
= X
Ce
= e
o
L = 2t300510
3
= 9,42 |O|; C
e
= 1/e
o
X
ce
= 1/2t3009,42 = 56,3510
6
|F|
C
e
= C
1
C
2
/(C
1
+C
2
) 56,35(100+C
2
) = 100C
2
C
2
= 129,1 |F|; I = U/R = 10 A.

7.1.3. ----- Z
o
= R = U/I
o
= 637 |O|; X
C
= 1/e
o
C = U
C
/I
o
= 300/0,314 = 955,4 C = 1/e
o
X
C
= 3,33 |F|;
L = X
L
/e
o
= 955,4/314 = 3,04 |H|.

7.1.4. ----- Z
o
= 50 |O|; X
L
= X
C
C = 1/e
o
2
L; Z
2
= R
2
+ ( eL 1/eC )
2
( eL 1/eC )
2
= 130
2
50
2

eL 1/eC = 120 2t410
3
L e
o
2
L /2t410
3
= 120 L( 25,1210
3
4t
2
10
6
/2t410
3
) = 120
L( 25 120 1 570 ) = 120 L = 5,0910
3
|H| = 5,09 |mH|; C = 1/4t
2
10
6
5,0910
3
= 4,9810
6
|F| = 4,98 |F|.

7.1.5. ----- C' = 1/e
o
2
L = 1/628
2
0,5 = 5,07 F; C' = cS/d'; C = cS/d; C/C' = d'/d d' = Cd/C' = 201/5,07
d' = 3,94 mm; Ad = d' d = 3,94 1 = 2,94 mm. Dakle treba poveati rastojanje za 2,94 mm.
I
o
/I = Z/R = 23,46.
7.1.6. -----
LC
1
o
= e = 10
4
rad/s; X
Lo
= X
Co
= e
o
L = 100 O; Z
o
= X
Lo
X
Co
= 0;
e = 2e
o
= 210
4
rad/s; X
L
= eL = 200 O; X
C
= 1/eC = 50 O; Z = X
L
X
C
= 150 O ( prevladava ind. opt. )

7.1.7. ----- X
Lo
= X
Co
= 2tf
o
L = 628 O; C = 1/2tf
o
X
Co
= 2,535 nF; I
o
= U/R = \2/3 = 0,47 A;
U
Co
= I
o
X
Co
= 296,04 V u
Co
= 296,04\2 sin ( et t/2 ), jer U
C
kasni za strujom I
o
za T/4 ( t/2 ).

7.1.8. ----- a) f
o
= 1 000 Hz;
b) X
L
= X
C
= e
o
L = 1 061,32 O; U
C
/ U = X
C
/ R U = U
C
R / X
C
= 37,69 V;
c) I
o
= U/R = 1,88 A;
d) ( )
2
o
2
L o L
L R I U e + = ~ U
C
~ 2 000 V ( R
L
<< X
L
pa se R
L
moe zanemariti ).

7.1.9. ----- e
o
= 314 rad/s ( f
o
= 50 Hz ); I
o
= 22 A; U
L
= U
C
= e
o
LI
o
= 136,16 V;

7.1.10. ----- I
o
= 10 A; e
o
= 180 rad/s;

7.1.11. ----- X
L
= X
C
0 2R = 1/e
o
C = 160 O; R = 80 O; L = 10 mH; I = 2,5 A.

7.1.12. ----- Z
o
= R
e
= R + RR /( R + R) = 30 O; I
o
= U/R
e
= 10 A; X
C
= 1 O; U
C
= 10 V; L = 10 mH;
C = 10 mF.

7.1.13. ----- e
o
= 2 236,07 rad/s; I
o
= U
L
/e
o
L = 223,607; R = U/I
o
= 0,9 O.

7.1.14. ----- C = 250 F; Io = 10 A.
7.1.15. ----- e
o
= 1 000 rad/s; e = 4e
o
= 4 000 rad/s; Z
o
= R = 10 O; Z =
2
2
C
1
L R |
.
|
\
|
e
e + =38,3 O;
88 , 3
10
8 , 38
Z
Z
Z
U
Z
U
I
I
o
o o
= = = = .

7.1.16. ----- I
o
= 5 I
Z
U
5
R
U
= Z = 5 R Z
2
= R
2
+ ( X
L
X
C
)
2
X
L
X
C
= 2R = 20 O;
eL 1/eC = 20 e
2
L 20e 1/C = 0 210
3
e
2
20 e 1/2010
6
= 0 210
3
e
2
20e 50 000 = 0
12070
10 4
28 , 28 20
10 4
400 400 20
10 2 2
10 5 10 2 4 400 20
3 3 3
4 3
2
1
=
+
=

+
= e

Hz ( drugo reenje otpada, jer je f

> 0 ).
5000
10 2
1
10 4
1
10 20 10 2
1
LC
1
4
8 6 3
o
=
=

= = e

Hz.

245
414 , 0
12070
5000
o
= =
e
e

7.1.17. ----- f
o
= 100 kHz; Z
o
= 10 10 O;

7.1.18. ----- C
e
= C
1
+C
2
= 60 pF; e
o
2
= 1/LC
e
e
o
= 1,29110
6
rad/s ; f
o
= e
o
/2t = 205,6 kHz; T
o
= 1/f
o
=
4,8610
6
s.

7.1.19. ----- Z
o
= 3 kO; R = Z
o
/Q = 187,5 O; L
o
= Z
o
/e
o
= 477 H; C
o
= 1/e
o
Z
o
= 477 pF;

7.1.20. ----- f
o
159,2 Hz; Q = e
o
L /R = 159,26,280,2/10 = 20.

7.1.21. ----- irina propusnog opsega je: 2Af
o
= f
2o
f
1o
= 1 MHz Af
o
= 0,5 MHz; f
o
= f
1o
+ Af
o
= 1,5 MHz.
Iz f
o
= 1/2t LC C = 1 / ( 2tf
o
)
2
L = 145 pF.

7.1.22. ----- f
o
= 2,25 MHz; f
1
= f
o
Af
o
= 2 250 115/2 = 2 249,943 KHz; f
2
= f
o
+ Af
o
= 2 250,05 KHz.

7.1.23. ----- | | Hz 86 , 5307
2
f 2 333 , 33333
10 300
10
L
R
R
L Q
2
Q
1 2
o
o
6
o
o o
o
=
t
e
= A =
= =
e
e
=
e
= e A =
e
e A
.

7.1.24. ----- X
C
= 1/e
o
C = 159,2 |O|; U
L
= U
C
= I
o
X
L
= I
o
X
C
= 2U = 2U
R
= 440 V; I
o
= U
C
/X
C
= 2,76 A;
R = U/I
o
= 220/2,76 = 79,7 |O|; L = X
L
/e
o
= 159,2/314 = 507 mH.

7.1.25. ----- f
o
= 123 kHz; U
23
/U
13
< IX
C
< IZ X
c
< Z X
C
2
< R
2
+ ( X
L
X
C
)
2

X
C
2
< R
2
+ X
L
2
2X
L
X
C
+ X
C
2
2X
L
X
C
X
L
2
< R 2eL/eC e
2
L
2
< R 2L/C R < e
2
L
2

e
2
> ( 2L/C R ) / L
2
e
2
> ( 410
6
1 )/410
6
e > 1999,9999410
3
f = e/2t > 318,47 kHz.

7.1.26. ----- Q = X
L
/R X
L
= QR = 10 O; L = X
L
/e
o
= 1,59 H; C = 1/e
o
2
L = 15,9 nF

7.1.27. ----- Z
o
= e
o
L = 1/ e
o
C =
C
L
(karakteristina impedansa samo za LC) =250 O; Q = e
o
L/R
R = e
o
L/Q = 2,5 O; U = I
o
R = 2,5 mV; e
o
= 250/L = 2510
6
rad/s f
o
= 3,98 MHz.

7.1.28. ----- Paralelnu vezu R i X
C
pretvoriti u rednu vezu R' i X
C
'.
( )
80 j 160
jX R
jX R
Z
C
C
RC
=

=
Ukupna impedansa je jednaka: Z
o
= Z
RC
+jX
L
= 160 j80 + jX
L
= 160 + j ( X
L
60 ) X
L
= 80 O.

7.1.29. ----- Paralelnu vezu R
1
i X
L
pretvoriti u rednu vezu : 200 j 400
100 j 500
1000 j 500
jX R
jX R
Z
L 1
L 1
1
+ =
+
=
+
= .
Isto tako paralelnu vezu R
2
i X
C
pretvoriti u rednu , pa sledi:
( ) ( )
4 2
2
2
2
4 2
2
4
2
2
2
2
2 2
2
2 2
2
2
C 2
C 2
2
10 25 R
R 500
j
10 25 R
10 25
250000 R
R 500 j 250000
500 R
500 j R R 500 j
500 j R
R 500 j
jX R
jX R
Z
+
=
+
=
+
+
=

=
.
Ukupna impedansa je jednaka:
|
|
.
|
\
|
+
+
+
+ = + = + =
4 2
2
2
2
4 2
2
4
2 1 o
10 25 R
R 500
200 j
10 25 R
10 25
400 200 j 400 Z Z Z
Kako je kod rezonanse reaktansa jednaka nuli , sledi:
200
10 25 R
R 500
4 2
2
2
2
=
+
500R
2
2
= 200R
2
2
+ 5010
6
300R
2
2
= 5010
6
R
2
= 408,25 O.
Ako uvrstimo R
2
u realni deo impedanse sledi: Z
o
= 400 + 2510
4
( 408,25
2
+ 2510
4
) = 644,8 O.

246
7.1.30. ----- e
o
= 5 000 rad/s
a) Da bi kolo bilo u rezonansi njegova ekvivalentna reaktansa mora biti jednaka nuli. Impedansa kola iznosi:
( ) ( )

|
|
.
|
\
|
e +
e
e +
e +
=
e
e

+ e =
2
o
2
o
o
2
o
o
o
o o
RC ' 1
RC '
L ' j
RC ' 1
R
C '
1
j R
)
C '
1
j ( R
L ' j ' Z L( 1 + e
o
'
2
R
2
C
2
) = RC
2

| | s / rad 4330
L
L C R
RC
1
'
2
o
=
= e .
Rezonantna kruna uestanost se smanjila za iz:nos: Ae = e
o
e
o
' = 670 |rad/s| Af = f
o
f
o
' = 106,7 Hz.
b) Rezonantna kruna uestanost postoji sve dok je vrednost pod korenom u predhodnom izrazu pozitivna
( diskriminanta > = 0 ). Ako je ta vrednost negativna reenja su imaginarna ( diskriminanta < 0 ), to znai da
takva kruna uestanost ne postoji ( nema realnog reenja ).
Dakle, ( R
2
C L ) / L s 0 R
2
C L s 0 R
2
C s L R
2
s L/C R s
C
L
s 500 |O|.
7.1.31. ----- a)
LC
1
o
= e ;
b) Z
o
= R; I = U/R; i = I
m
sin e
o
t; W
L
= LI
2
/2 t sin LI
2
1
Li
2
1
w
o
2 2
m
2
L
e = =
W
C
= QU
C
/2 = U
C
2
C/2; U
C
= IX
C
= I/e
o
C ; u
C
= U
Cm
sin ( e
o
t t/2 ) = U
Cm
cos e
o
t
t cos
C
I
C
2
1
t cos CU
2
1
2
t sin U C
2
1
Cu
2
1
w
o
2
2 2
o
2
m
o
2 2
cm o
2 2
cm
2
C C
e
e
= e = |
.
|
\
| t
e = = .
t cos
C 2
I
w
o
2
2
o
2
m
C
e
e
= . Kako je
e
=
e
= e
C
1
L
C
1
L
2
o
o
o
t cos LI
2
1
w
o
2 2
m C
e =
Ukupna energija je jednaka:
( )
2
m
2
m o
2
o
2 2
m o
2 2
m o
2 2
m C L
CU
2
1
LI
2
1
t cos t sin LI
2
1
t cos LI
2
1
t sin LI
2
1
w w w = = e + e = e + e = + = .
Dakle, ukupna energija elektrinog i magnetnog polja jednaka je pojedinanim energijama, koje su meusobno
jednaka. Ovo potvruje dokaz o odranju energija. Ove dve energije ( magnetna i elektrinog polja ) se
meusobno pretvaraju jedna u drugu, to se vidi i na grafikom dijagramu.

7.1.32. ----- a) | | kHz 650
LC 2
1
f
o
=
t
= ; | | kHz 43 , 46
14
650
f 2
f
Q
Q
1
f
f 2
Q
1 2
o
o
o
o
o
o
= =
A
= =
A
=
e
e A
.
b) Z
o
= R; Q = e
o
L/R Z
o
= e
o
L/Q = 65010
3
2t0,210
3
/46,43 = 17,58 |O|.
c) ( )
( )
2
12 3
3 3 2
2
2
10 300 10 30 650 2
1
10 2 , 0 10 30 650 2 58 , 17
fC 2
1
fL 2 R Z
(
+ t
+ t + = |
.
|
\
|
t
t + =

Z = 76,4 |O|.
d)
R
U
I
o
= ;
Z
U
I = ; I 34 , 4 I
R
Z
I
R
Z
I
I
o
o
= = = .

w
L
; w
C

w
C
w
L

et
0
t/2 t 3t/2 2t

247
7.1.33. ----- a) Z = R
1
+ j eL +
( )
( )
|
|
.
|
\
|
e +
e +
e +
+ =
e
|
.
|
\
|
e

C R 1
C R
L j
C R 1
R
R
C
1
j R
C
1
j R
2
2
2
2
2
2
1
2
2

2 2
2
2
o
2
1 o
C R 1
R
R Z
e +
+ = odnosno, 0
C R 1
C R
L
2 2
2
2
o
2
2
=
e +

2 2
2
2
o
C R
1
LC
1
= e
e
o
2
= 49,7510
6
e
o
= 7 053,37 rad/s; f
o
= e
o
/2t = 1 123,15 Hz.

b) | | O = + =
+
+ =

01 , 101
198
200
100
10 10 10 4 10 25 , 49 1
200
100 Z
12 2 4 6
o
| | A 99 , 0
Z
U
I
o
o
= = .

7.1.34. ----- a)
L j R
L j R
C
1
j R Z
2
2
1
e +
e
+
e
=
|
|
.
|
\
|
e
e +
e
+
e +
e
+ =
C
1
L R
LR
j
L R
R L
R Z
2 2 2
2
2
2
2 2 2
2
2
2 2
1

Uslov rezonanse je:
0
C
1
L R
LR
o
2 2
o
2
2
2
2 o
=
e
e +
e

(
= e
s
rad
91 , 3713
L LC R
R
2 2
2
2
o
.
b) | | O =
e +
e
+ = 2 , 5
L R
R L
R Z
2 2
o
2
2
2
2 2
o
1 o
I
C
= | |. A 615 , 9
2 , 5
50
Z
U
I
o
o
= = =

7.1.35. ----- a) 50
U
U
Q
C
= =
R
Z
R
L
Q
C
=
e
= | | O = = 50
Q
Z
R
C
| | | |. mA 20 A 02 , 0
R
U
I
o
= = =
b) C' = 1,6C
C C
X
1
6 , 1
' X
1
e
=
e
| | O = =
e
= = 5 , 1562
6 , 1
2500
C 6 , 1
Z
6 , 1
X
' X
C C
C

= 0; 75 , 18
50
5 , 1562 2500
R
' X X
R
' X
' tg
C L
=
= = ' = 87; A = ' = ' = 87.

7.1.36. ----- R = 40 O; L = 95,5 mH; C = 53 F
.
7.1.37. ----- a) L = 2 mH; b) f
1
= 2 430 Hz; f
2
= 1 047 Hz;
c) i = \2 sin ( et + t ) |A|; i
1
= 0,5\2 sin ( 15 250 t + t/3 ) |A|; i
2
= 0,5\2 sin ( 6 575 t + 2t/3 ) |A|.

7.1.38. ----- Realni kalem sadri otpornost R
L
i induktivnost L, a samim tim i napon na krajevima kalema
iznosi | | V 25 , 155 150 40 U U U
2 2 2
L
2
R e L
= + = + = , jer je U
L
= U
C
= 150 V, a U
R
= U = 40 V.

7.1.39. ----- a) e
o
= 3 590 rad/s; b) I
o
= 9,615 A. ( Videti zadatak 7.1.33. )

7.1.40. ----- C = 200 F.

7.1.41. ----- Napunjeni kondenzator raspolae sa energijom: W
C
= E
m
2
C/2 = E
2
C/2 ( jer je E = E
m
).
Prikljuenjem kalema energija kondenzatora prelazi u magnetnu energiju kalema, gde je W
L
= W
C
.
Magnetna energija je jednaka: W
L
= LI
m
2
/2
LI
m
2
/2 = E
2
C/2 LI
m
2
= E
2
C. Kako je I
m
= E
m
/X
L
LE
2
/ X
L
2
= E
2
C L/C = X
L
2
L/C
e
o
2
L
2
= L/C e
o
2
= 1/LC
LC
1
o
= e

( Napomena! Kod energije uvek se radi sa maksimalnim vrednostima, jer LC elemente optereuje puni
maksimalna vrednost naizmenine struje ).

248
7.2.1. ----- e
o
= 2tf
o
= 3 140 rad/s; e +
e
= C j
Z
L
j
Z
R
Y
o
2
L
o
2
L
L
0
L R
L
C j
2 2
o
2
L
o
o
=
|
|
.
|
\
|
e +
e
e
| | | | nF 90 F 10 9
9373561
85 , 0
7225 , 0 9859600 2250000
85 , 0
85 , 0 3140 1500
85 , 0
L R
L
C
8
2 2 2 2 2
o
2
L
= = =
+
=
+
=
e +
=

.

7.2.2. -----
LC 2
1
f
o
t
= ~ 400 kHz; X
L
= X
C
~ 1 000 O; I
C
= I
L
= U/X
C
= 0,11 A; Kada doe do
antirezonanse admitansa ima samo realni deo ( konduktansu ) koja iznosi:
L
RC
Y
o
= , pa je impedansa jednaka:
Z
o
= | | O = k 100
CR
L
; Ukupna struja u napojnoj grani iznosi : I
o
= U/Z
o
= 110/10010
3
= 1,110
3
A = 1,1 mA.

7.2.3. ----- e
o
= 2tf
o
= 7 53610
3
rad/s; e
1o
= 10 99010
3
rad/s; e
2o
= 4 08210
3
rad/s; = e
2 2
2
o 2
C L
1

L
2
= 270 H; Usled oscilovanja ( nastala je antirezonansa ) L
1
i L
2
, kao i C
1
i C
2
se u oscilatornom kolu nalaze u
rednoj vezi, pa je L = L
1
+ L
2
; odnosno C = C
1
C
2
/(C
1
+C
2
); Kako je e
o
2
= 1/LC
( )
( )
2 1 2 1
2 1
2 1
2 1
2 1
2
o
C C L L
C C
C C
C C
L L
1
+
+
=
+
+
= e ;
1 1
2
o 1
C L
1
= e
1
2
o 1
1
C
1
L
e
=
2 1 2
1
2
o 1
2 1 2
o
C C L
C
1
C C
|
|
.
|
\
|
+
e
+
= e
( )
12
1
12
1
6
1
3
2
3
10 220 C 10 220 C 10 270
C 10 10990
1
10 7536

+ =
(
+

C
1
= 48,610
12
F = 48,6 pF;
C = 40 pF; | | | | F 175 F 10 175
C
1
L
6
1
2
o 1
1
= =
e
=

L = L
1
+ L
2
= 445 F.

7.2.4. ----- a) |
.
|
\
|
e
e + =
L
1
C j G Y ; b)
LC
1
o
= e ;
LC 2
1
f
o
t
=
c) ( )
2 2
2
2
2
L C
2
R
fL 2
1
fC 2
R
1
U
L
U
C
1
U
R
U
I I I I |
.
|
\
|
t
t + |
.
|
\
|
=
|
|
|
|
.
|
\
|
e
e
+ |
.
|
\
|
= + = = UY.
c) Ako doe do antirezonanse, gde je I
L
= I
C
, sledi da e ukupna struja kola biti jednaka struji kroz termogeni
otpornik, jer se I
L
i I
C
meusobno ponitavaju ( isti inteziteti pravac a suprotni smerovi ).
Dakle, I = I
R
= U/R.

7.2.5. ----- I
R
= 1 A; I
L
= 0,637 A; C = 3,37 mF.

7.2.6. ----- Analizirajui izraz
C
L
R
C
L
R
LC
1
2
2
o
= e
0
0
LC
1
o
= e sledi da je reenje neodefinisano,
jer se dve nule ne mogu deliti. Kako nema reenja tada je evidentno da frekvencija nema nikakvog uticaja na
impedansu kola, a samim tim ovo je kolo u antirezonansi ( specijalan sluaj ). Dakle, za ovaj sluaj ( R = L/C )
kaemo da je kolo u antirezonansi na svim frekvencijama, jer ukupna impedansa kola ne zavisi od frekvencije
( impedansa kola e imati samo termogenu otpornost realan lan ).
U unutranjosti kola dolazi do oscilovanja reaktivnih struja, tako to e kalem prilikom punjenja kondenzatora
davati energiju a nakon toga se kondenzator prazni preko kalema vraajui mu reaktivnu energiju. Ova reaktivna
struja, samim tim i energija ne optereuje izvor.

249
Kada je R
1
= R
2
= R | | s / rad 2 , 709
LC
1
o
= = e X
L
= e
o
L = 14,1 O; X
C
= 1/e
o
C = 14,1 O;
( ) ( )
| | O =
+
=
+
=
+ +
+
= 1 , 14
C
L
2
200
C
L
R 2
X R
jX R jX R
jX R jX R
Z
2 2
C L
C L
o
, jer je X
L
= X
C
= X = 14,1 O.
Impedansu kola smo mogli krae odrediti pomoi izraza | | O = = = 1 , 14 200
C
L
Z
o

Vidimo iz kompleksnog reenja impedanse da ona sadri samo realnu vrednost, pri navedenim uslovima ,to
potvruje predhodne tvrdnje da je kolo u antirezonansi ( = 0 ) a samim tim na impedansu kola frekvencija
nema nikakvog uticaja ( antirezonansa je prisutna na svim frekvencijama ).

7.2.7. -----
( ) ( ) ( ) ( )
|
|
.
|
\
|
e +
e
e +
e +
= e +
e +
e
e +
=
2 2 2 2 2 2 2 2
o
L R
L
C j
L R
R
C j
L R
L
j
L R
R
Y

Zbog = 0 ( uslov antirezonanse )
( ) ( )
( )

=
+
=
+

=
e +
=
e +
e
= e

1577936
10 200
1256 400
10 200
10 200 10 14 , 3 2 400
10 200
L R
L
C
L R
L
C
6
2
6
2
6 6
6
2 2 2 2

C = 125,1610
12
|F| = 125,16 |pF|.

7.2.8. ----- | | kHz 96 , 7
LC 2
1
f
o
=
t
= ; X
C
= X
L
= e
o
L =1 000 O; I
Lo
= I
Co
= U / X
L
= 10 mA;
I
o
= I
R
= U / R = 100 mA.

7.2.9. ----- Y
o
= RC/L ( samo realni lan kompleksne admitanse konduktansa ) Z
o
= L/RC = 20 kO;

7.2.10. ----- Z
o
= L/RC = 200 kO; U = I
o
Z
o
= 0,210
3
20010
3
= 40 V.

7.2.11. ----- a)
( ) ( ) ( ) ( )
|
|
.
|
\
|
e +
e +
e +
= e +
e +
e
e +
=
2 2 2 2 2 2 2 2
L R
L
C j
L R
R
C j
L R
L
j
L R
R
Y

Uslov strujne rezonanse je da je admitansa kola minimalna ( impedansa maksimalna ), tj da je njena reaktivna
provodnost ( susceptansa ) jednaka nuli. Dakle,

( )
2 2
o
L R
R
Y
e +
= ;
( )
2
o
2
L R
L
C
e +
= | | s / rad 10 83 , 1
L
R
LC
1
6
2
2
o
= = e | | kHz 292
2
f
o
o
=
t
e
= .
b) Da bi prevladavala kapacitivna otpornost ( X
C
> X
L
B
C
> B
L
) susceptansa ( reaktivna provodnost ) mora
biti pozitivna, tj. vea od nule | Y = G + j ( B
C
B
L
) |. Sledi,
( )
2 2
L R
L
C
e +
> | | s / rad 10 83 , 1
L
R
LC
1
6
2
2
> > e f > 292 kHz.
c) Da bi impedansa kola imala induktivni karakter, susceptansa kola je negativna ( reaktansa pozitivna ). Kako
je to suprotno od stavke pod b, sledi:
f < 292 kHz.

7.2.12. ----- a) ( )| | | | mS 10 47 , 6 mS 47 , 6 j 01 , 0
L
1
C j
R
1
Y
2 / jt
= = |
.
|
\
|
e
e + = ,
b) | | kHz 1125
LC 2
1
f
o
=
t
= ; c) . 4 , 141 C R
L
R
Q
o
o
= e =
e
=

250
7.2.13. ----- | |
s
rad
10
LC
1
4
o
= = e
a) e = 0,8e
o
= 8 000 |rad/s|; X
L
= eL = 0,8 |O|; X
C
= 1/eC = 1,25 |O|;
| | A 1
R
U
I
R
= = ; | | A 5 , 12 j
jX
U
I
L
L
= = ; | | A 8 j
jX
U
I
C
C
=
= ; ( )| |. A 5 , 4 j 1 I I I I
C L R
= + + =
b) e = e
o
= 10
4
rad/s; X
L
= X
C
= e
o
L = 1 O; I
R
= U/R = I = 1 A; I
L
= I
C
= U/X
L
= 10 A.
c) e = 12 500 rad/s; X
L
= 1,25 O; X
C
= 0,8 O; I
R
= 1 A; I
L
= j8 A; I
C
= j12,5 A; I = ( 1 + j4,5 ) A.

7.2.14. ----- X
L
= 6 O;
|
|
.
|
\
|
+
+
+
+ =
100
6
X 5 , 69
X
j
X 5 , 69
34 , 8
100
8
Y
2
C
2
C
2
C
0
100
6
X 5 , 69
X
2
C
C
=
+

X
C
2
16,7X
C
+ 69,5 = 0 X
C(1/2)
= ( 16,7 0 ) / 2 = 8,35 O C = 1/e
o
X
C
= 2410
6
|F| = 24 |F|.

7.2.15. ----- X
C
= 10 O;
|
|
.
|
\
|
+
+ +
+
=
2
L
L
2
L
X 4
X
125
10
j
125
5
X 4
2
Y 0
X 4
X
125
10
2
L
L
=
+

X
L
2
12,5X
L
+ 4 = 0 X
L1
= 12,17 |O| i X
L2
= 0,33 |O L
1
= e
o
X
L1
= 2,434 mH i L
2
= e
o
X
L2
= 66 H.

7.2.16. -----
1
1 1
2
1
1 1
C
1 C L
j
C
1
L j Z
e
e
=
|
|
.
|
\
|
e
e =
1 C L
C
j Y
1 1
2
1
1
e
e
= ;

2
2 2
2
2
2 1
C
1 C L
j
C
1
L j Z
e
e
=
|
|
.
|
\
|
e
e =
1 C L
C
j Y
2 2
2
2
2
e
e
= .
Ukupna impedansa kola iznosi:
|
|
.
|
\
|
e
e
+
e
e
= + =
1 C L
C
1 C L
C
j Y Y Y
2 2
2
2
1 1
2
1
2 1

( ) ( )
( ) ( ) 1 C L 1 C L
1 C L C 1 C L C
j Y
2 2
2
1 1
2
1 1
2
2 2 2
2
1
e e
e e + e e
= .
Kod rezonanse admitansa kola je maksimalna ( Y = ), odnosno impedansa je najmanja ( Z = 0 ). Kako kolo
sadri savrene LC elemente impedansa, kao i admitansa ima samo imaginarni deo ( reaktansu, odnosno
susceptansu ).
Dakle, kod rezonanse admitansa je beskonana ( Z = 0 struja maksimalna ), a to e se dogoditi ako je u
imeniocu nula, pa sledi:
( e
2
L
1
C
1
1 )( e
2
L
2
C
2
1 ) = 0 e
o1
2
L
1
C
1
1 = 0; i e
o2
2
L
2
C
2
1 = 0
e
o1
= 1 000 rad/s i e
o2
= 500 rad/s.

Antirezonansa e nastati kada je admitansa jednaka nuli ( impedansa beskonana ukupna struja kola e biti
jednaka nuli ). To e se dogoditi kada je brojilac kod admitanse jednak nuli. Dakle,
e|C
1
( e
2
L
2
C
2
1 ) + C
2
( e
2
L
1
C
1
1 ) = 0
e
3o
= 0 rad/s;
C
1
(e
4o
2
L
2
C
2
1 ) + C
2
( e
4o
2
L
1
C
1
1 ) = 0 e
4o
2
C
1
C
2
L
2
C
1
+ e
4o
2
C
1
C
2
L
1
C
2
= 0
( )
11 , 707
L L C C
C C
o 4
2 1 2 1
2 1 2
o 4
= e
+
+
= e rad/s.

7.2.17. -----
( )
( )
( )
( )
( )
( )
2
C L
2
2
C L C L L
2
2
2
C L
2
2
C L L 2 C L 2
1
C L 2
L C 2
1
X X R
X X X X X R
j
X X R
X X X R X X R
R
X X j R
jX jX R
R Z
+

+
+
+
+ =
+

+ =
Strujna rezonansa e nastati kada je susceptansa jednaka nuli, odnosno, kada je:
R
2
2
X
L
X
L
X
C
( X
L
X
C
) = 0
C
C
2
2
L
X
X
R
X + = = 4 |O| L = X
L
/e = 2 |mH|.
( )
( )
| | O =
+
+
+ = 6
X X R
X X X R X X R
R Z
2
C L
2
2
C L L 2 C L 2
1 o

U = 24e
j 45
= 24| cos (45) + j sin (45)| = 12 2 j 12 2

251
45 j
0 j
45 j
o
e 4
e 6
e 24
Z
U
I

= = = 4 ( \2/2 j \2/2 ) = 2\2 j 2\2 i = 4 2 sin ( 2 000 t 45 ) |A|.

U
L
= U IR
1
= 12\2 j 12\2 ( 2\2 j 2\2 )2 = 12\2 j 12\2 4\2 + j 4\2 = 8\2 j 8\2
U
L
= 16e
j 45

0 j
45 j
45 j
C 2 R
L
1
e 2 4
e 2 2
e 16
Z
U
I =
= =

i
1
= 8 sin 2 000 t |A|.
135 j
90 j
45 j
L
L
2
e 4
e 4
e 16
Z
U
I

= = i
2
= 4\2 sin ( 2 000 t 135 ) |A|.
S = UI
-
= ( 12\2 j 12\2 )( 2\2 + j 2\2 ) = 48 + j 48 j 48 + 48 = 96 = P + j Q P = 96 |W|.

7.2.18. ----- C = 100 F.

7.2.19. ----- a) f = 312 Hz; b) I
L
= ( 0,01 j0,049 ) |A|; I
C
= j 0,049 |A|; I = 0,01 |A|.

7.2.20. ----- a) f = 493 Hz; b) I
1
= ( 0,45 j 0,14 ) |A|; I
2
= ( 0,25 + j 0,14 ) |A|; I = 0,7 |A|.

7.2.21. ----- a) Kroz kondenzator protie aktivna i reaktivna komponenta struje pa se provodnost dielektrika
moe predstaviti paralelnom otpornou R ( vidi sliku 178 ).

C R
1
C U
R
U
I
I
tg
x
a
e
=
e
= = | | | O =
=
| e
= 200
01 . 0 5 , 0
1
Ctg
1
R .
Rednu vezu LC sada moemo zamenuti ekvivalentnom meovitom vezom RLC, kao na slici:

Snage su jednake:
S
L
= jX
L
I
2
/2 = j 1000 |VA|; S
BD
= U
BD
I/2 = ( 400 j 800 ) |VA|;
a na pojedinanim delovima kola:
Q
L
= S
L
= 1000 |VAR|; Q
C
= 800 |VAR| ( kap. ); P
R
= 400 |W|.

7.2.22. ----- Zbog X
L2
= X
C2
u paralelnoj grani je dolo do antirezonanse, pa je ovaj deo kola beskonane
impedanse, tj. Z
2
= . U kolu ostaju elementi R
1
, R
2
, X
L1
i X
L2
, koji su redno povezani. Kako je X
L1
= X
L2
u
ovom rednom kolu dolazi do rezonanse ( nap. rezonanse), pa je impedansa kola jednaka: Z = R
1
+ R
2
= 150 O.
a) ukupna struja u kolu je: I = U/Z = 1 A;
Napon na paralelnoj vezi R
2
L
2
C
2
iznosi: U
2
= IR
2
= 100 V.
Struja kroz L
2
je: I
L2
= U
2
/jX
L2
= 100/j100 = j 1 A.
Struja kroz kondenzator C
2
iznosi: I
C2
= U
2
/j X
C2
= 100/ j100 = = j 1 A.
Naponi na preostalim ( rednim ) elementima su:
U
L1
= IjX
L1
= j 50 V; U
C1
= I(jX
C1
) = j50 V; U
R1
= IR
1
= 50 V.
L
C
R
- - -
A
B D
o o
X
L
= eL = 100 O; X
C
= 1/eC = 100 O
Z = ( 40 + j20 ) O I = U/Z = ( 4 j 2 ) A.
Napon na kondenzatoru je:
U
BD
= U IjX
L
= j 400 V.
Struja kondenzatora iznosi: I
C
= U
BD
/j100 = 4 A.
a otpornika R ( dielektrika ): I
R
= U
BD
/R = j 2 A.
f.o.
U
BD
U
L
I
I
C
I
R
U
-

252
b) faktor dobrote iznosi: Q = X
L
/R
e
= 50 / ( 50 + 100 ) = 1/ 3 .
c)

7.2.23. ---- Rezonanse po granama nastaju kada su ispunjeni sledei uslovi:
za prvu granu:
1 1 o
1 1 o
C
1
L
e
= e ; i za drugu granu:
2 2 o
2 2 o
C
1
L
e
= e .
| |
s
rad
10 5
C L
1
5
1 1
1 o
= = e f
o1
= 79,58 |kHz|; | |
s
rad
10 33 , 3
C L
1
5
2 2
2 o
= = e f
o2
= 53,07 | kHz|.
Kruna uestanost pri kojoj dolazi do antirezonanse ( strujne rezonanse ) je ( zbog R
1
= R
2
):
LC
1
C
L
R
C
L
R
LC
1
2
2
2
1
ao
=
= e .
Pojavom antirezonanse elementi R
1
,L
1
,C
1
,R
2
,L
2
i C
2
ine oscilatorno kolo. Da nema R
1
i R
2
oscilacije bi bile
idealne, tj. ovo oscilatorno kolo bi radilo tako da ono nema nikakvog uticaja na struju izvora ( ukupna struja kola
bi bila jednaka nuli ). To znai da struja izvora, koja je u fazi sa ukupnim naponom, pokriva samo Dulove
gubitke na otporima R
1
i R
2
i ona ima najmanju vrednost.
Kako su elementi u oscilatornom kolu u rednoj vezi, sledi da je ekvivalentna induktivnost jednaka:
L = L
1
+ L
2
= 50 mH,

a kapacitivnost:
| | pF 120
C C
C C
C
2 1
2 1
=
+
= .
Antirezonantna kruna uestanost iznoai:
| |
s
rad
10 08 , 4
10 120 10 50
1
5
12 3
ao
=

= e

f
ao
= e
ao
/2t = 64,994 |kHz|.

7.2.24. ----- a) Kompleksna impedansa kola je jednaka:
jX
C
2
L
C
1
C
L
j
C
2
L j
C
1
C
L
C
1
j
C
1
j L j
C
1
j
C
1
j L j
Z
2 2 2 2
=
e
e
e
=
|
.
|
\
|
e
e
e
=
e
e
e
|
.
|
\
|
e
|
.
|
\
|
e
e
=

Impedansa je jednaka nuli, kada je brojilac jednak nuli, tj. kada je:
0 1
2 2
LC
1
C
1
C
L
e = = e
e
= .
i kada je imenilac jednak beskonano, tj.
e
e
C
2
L e
2
.
I
L2
I
C2
I
U
R1
U
R2
= U
L2
= U
C2
U
L1
U
C1
U
R1 U
R2
= U
L2
= U
C2
U
C1
U f.o.

253
Kompleksna admitansa je jadnaka:
2 2
C
1
C
L
C
2
L
j
X
1
j
jX
1
Z
1
Y
e
e
e
= =
= = .
Dakle, admitansa je jednaka nuli kada je: 0
C
2
L =
e
e i kada
e
2 2
C
1
C
L

Sledi:
LC
2
3
= e , odnosno e
4
.
e
1
i e
2
predstavljaju rezonantne krune uestanosti, dok e
3
i e
4
antirezonantne krune uestanosti.

7.2.25. ----- Na antirezonantnoj frekvenciji ukupna struja kola je jednaka nuli ( najmanja ), jer je oscilatorno
kolo idealno ( nema aktivnog otpornika R ). Admitansa oscilatornog kola, tj. antirezonantnog kola ( C, C i L/2 )
iznosi:

( )

e
e e e
=
e
e
e =
|
.
|
\
|
e
e
+
e
= + =
2 LC
C 2 2 LC C
j 0
2 LC
C 2
j C j 0
C
1
2
L
j
1
C
1
j
1
0 Y Y Y
2
2
2
3 2 o

( )
0 jB
2 LC
4 LC C
j Y
2
2
o
= =
e
e e
=

Kako je admitansa jednaka nuli, jer je ona jednaka susceptansi ( nema R ), sledi, na osnovu izraza za admitansu
kola:
1) ( ) 0 4 LC C
2
= e e 2) ( ) e 2 LC
2
.
Reenjem ovih jednaina dobiju se sledea tri reenja:
e
1
= 0;
LC
2
2
= e i e
3
. Ovo su ujedno antirezonantne krune uestanosti.
itaocu se preporuuje da odredi rezonantne krune uestanosti.

7.2.26. ----- a)
LC
1
0
L
1
j C j Y
o o
= e =
e
e = ( kruna uestanost pri kojoj dolazi do antirezonanse ).
b) Efektivne vrednosti struja po granama iznosi:
I
R
= 0; I
L
= I
C
= U/e
o
L = UeC = U/Z
C
; gde je
C
L
Z
C
= .

7.2.27. ----- a)
2 2
2
2
2 2
2
2
2
2 2 2
1
2 2 2
1
1
o
C
1
R
C
1
j
C
1
R
R
L R
L
j
L R
R
Y
e
+
e
+
e
+
+
e +
e
e +
= = G + JB = G .
Kako je kod antirezonanse susceptansa ( imaginarni deo admitanse ) jednak nuli, sledi:
+ e = e +
e +
=
+ e
e +
e
=
e
+ e
e
L L C R L C CR
L R
L
1 C R
C
L R
L
C
1 C R
C
1
2 2 2
2
2 2 2
1
2 2 2
1
2 2 2
2
2 2 2
1
2 2
2 2 2
2

( ) = + e + e 0 L C L R LC R
2 2 2
1
2 2 2
2
1(2t50010
3
)
2
310
6
C
2
( 4 + 4t
2
500
2
10
6
3
2
10
12
) C + 310
6
= 0.
29,5810
6
C
2
92,74 C + 310
6
= 0

=

=

6 6 6
6 6 2
2
1
10 48 , 59
8 , 90 74 , 92
10 48 , 59
96 , 354 1 , 8600 74 , 92
10 58 , 29 2
10 3 10 58 , 29 4 74 , 92 74 , 92
C
C
1
= 3,086 F; C
2
= 0,03262 F = 32,57 nF.

b)
Za C
1
= 3,086 F X
L
= eL = 314010
3
310
6
= 9,42 O; X
C
=1/eC
1
= 1/314010
3
3,08610
6
= 0,1032 O;

254
( ) ( ) ( ) ( )
=
+ +
+
+ =
+ +
+
+ =
1032 , 0 j 1 42 , 9 j 2
1032 , 0 j 1 42 , 9 j 2
50
jX R jX R
jX R jX R
R Z
C 2 L 1
C 2 L 1
g
50 + 0,989 j 0,0005 Z = Z
o
~ 51 |O|.
| | A 96 , 1
51
100
Z
E
I
o
o
= = P = I
o
2
R
e
= 1,96
2
0,989 = 3,84 |W|.
Za C
2
= 32,57 nF X
C
' = 1/eC
2
= 1/314010
3
32,5710
9
= 9,78 |O|
( ) ( )
+ =
+ +
+
+ = 50
78 , 9 j 1 42 , 9 j 2
78 , 9 j 1 42 , 9 j 2
50 ' Z 31,33 j 0,38 Z' = Z
o
' ~ 81,33 |O|
I
o
' = E/Z
o
' = 100/81,33 = 1,23 |A| P' = I
o
'
2
R
e
' = 1,23
2
31,33 = 47,37 |W|.

7.2.28. -----

a) Z = jX Z
o
= j 0 ( X = 0 )
eL( 3e
2
LC
e
2 ) = 0 e
o1
= 0; e
o2
2
= 2/3LC
e

LC
1
C
3
2
L 3
2
2 o
2
2 o
= e
= e
( 2e
2
LC
e
1 ) e
o3
.

e) Admitansa za dato kolo iznosi:
( )
jB
2 LC 3 L
1 LC 2
j
Z
1
Y
e
2
e
2
=
e e
e
= =
Kako je kod admitanse B = 0
2e
2
LC
e
1 = 0
LC
3
2
1
C
3
2
L 2
1
LC 2
1
e
4 o
=
= = e i
eL( 3e
2
LC
e
2 ) e
o5
.

7.2.29. -----
|
|
.
|
\
|
+
+
|
|
.
|
\
|
+
+ =
100
6
X 5 , 69
X
j
X 5 , 69
34 , 8
100
8
Y
2
C
C
2
C
.
Kako je susceptansa jednaka nuli,kod antirezonanse, sledi:

2
C C
2
C
C
X 06 , 0 17 , 4 X
100
6
X 5 , 69
X
+ = =
+
6X
C
2
100 X
C
+ 417 = 0
| | O = = =

= 33 , 8 X X X
12
0 100
6 2
417 6 4 10000 100
X
C 2 C 1 C
2
1
C
C = 1/eX
C
= 24 |F|.

7.2.30. -----
|
|
.
|
\
|
+
+
|
|
.
|
\
|
+
+
=
2
L
L
2
L
X 4
X
125
10
j
125
5
X 4
2
Y
L
2
L
2
L
L
X 125 40 X 10
X 4
X
125
10
= +
+
=
X
L
2
12,5 X
L
+ 4 = 0
2
843 , 11 5 , 12
2
16 25 , 156 5 , 12
X
2
1
L

=

=
X
L1
= 12,17 |O| L
1
= X
L1
/e = 2,43 |mH|; X
L2
= 0,3285 |O| L
2
= 0,3285/5000 = 65,7 |H|.

7.2.31. ----- Taan odgovor je pod c, jer pri pojavi antirezonanse ( savreno LC kolo ) impedansa kola postaje
beskonana ( ukupna struja u kolu je jednaka nuli ). Struja je prisutna samu u oscilatornom kolu, tj. na LC
elementima, koja naizmenino oscilira ne optereujui izvor.

L L
L
C
e

C
3
2
C C 2
C C 2
C
e
=
+
=
( )
1 LC 2
2 LC 3 L
j
C
1
j L j L j
C
1
j L j L j
L j Z
e
2
e
2
e
e
e
e e
=
e
e + e
|
|
.
|
\
|
e
e e
+ e =

255
8.1. ----- a) U = I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
. ( 1 )
0 = I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
. ( 2 )
gde je Z
1
= R
1
+ jeL
1
j 1/eC
1
; Z
2
= R
2
+ jeL
2
j 1/eC
2
; Z
m
= jeL
m
( predznak minus je zbog toga to
se fluksevi meusobno suprostavljaju );
2 1 m
L L k L = .
b) Iz druge jednaine sledi:
1
2
m
2
I
Z
Z
I =
Uvrtavanjem struje I
2
u prvu jednainu, slede reenja:

2
m 2 1
2
1
Z Z Z
Z U
I
= , odnosno
2
m 2 1
m
2
Z Z Z
U Z
I
=
c) Ulazna impedansa je jednaka koliniku ulaznog ( ukupnog ) napona i ulazne ( ukupne )struje.
Dakle,
2
m 2 1
2
1
ul
Z Z Z
Z
I
U
Z
= = .

8.2. ----- Z
ul
= ( 40 + j 40 ) O;

8.3. ----- E = I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
10 = I
1
jeL
1
I
2
jeL
m
................. ( 1 )
0 = I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
0 = I
2
( jeL
2
+ Z
P
) I
1
jeL
m
....... ( 2 ); eL
m
= k
2 1
L L e e = 1|O|.
Reenjem sistema jednaina ( dve jednaine sa dve nepoznate ) slede reenja struja :
I
1
= ( 5 j5 ) |A| i I
2
= ( 5 j5 ) |A| I
2
= 5\2 |A| P = I
2
2
R = ( 5\2 )
2
1 = 50 |W|.

8.4. ----- E jeL
2
I
2
jeL
m
I
1
= 0 j10 j50 I
2
j100,2 = 0 I
2
= 0,16 |A|.
U
S
jeL
1
I
1
jeL
m
I
2
= 0 U
S
= jeL
1
I
1
+ jeL
m
I
2
= j200,2 + j10 I
2
= j4 + j1,6 = j5,6
U
S
= 5,6 V.

8.5. ----- U = I
1
jeL I
2
jeL
m
........ ( 1 ); 0 = I
2
( jeL + jeL ) I
1
jeL
m
...... ( 2 ); gde je
eL
m
= k L L e e = eL;
U = jeL ( I
1
I
2
), a iz druge jednaine sledi I
1
jeL = 2 I
2
jeL I
2
= I
1
/2
U = jeL ( I
1
I
1
/2 ) U = I
1
jeL/2 U / I
1
= jeL/2 = jeL
e

| |. mH 5 , 0 L
2
1
L
e
= =

8.6. ----- U jeL
1
I + jeL
m
I jeL
2
I + jeL
m
I = 0, gde je | | O = e e = e 80 L L k L
2 1 m
.
U = j I ( eL
1
+ eL
2
2eL
m
) 10 = j4 I I = 10/j4 = j2,5 |A|.
U
2
= I ( jeL
2
jeL
m
) = j40 |V| U
2
= 40 |V|.

8.7. ----- Kako su iste induktivnosti i uzajamne induktivnosti, iste su i otpornosti paralelnih grana, pa su i
struje u tim granama jednake. Dakle, I
1
= I
2
, dok je ukupna struja jednaka: I = I
1
+ I
2
.
L L L k L
m
= = .
U = jeL I
1
+ jeL
m
I
2
jeL
e
I = jeL2 I
1
L
e
= L ( I = 2I
1
).

8.8. ----- Zatvarajui konturu preko kratke veze, prema drugom Kirhofovom pravilu sledi jednaina:
U jeL I + jeL
m
I
1
= 0 .. ( 1 ); jeL I
1
jeL
m
I = 0 . ( 2 ).
Iz druge jednaine sledi: I 5 , 0 I
L
L L k
I
L
L
I
m
1
=
= = .
U = jeL I jeL
m
I
1
= jeL I 0,5jeL
m
I = jeL I 0,5je0,5L I = I ( jeL 0,25jeL ) = I je0,75L
L 75 , 0 j L j
I
U
Z
e ul
e = e = = L
e
= 0,75 L = 3 |mH|.

8.9. -----
1 m m
Z L L L k L Z = e = e e = e = Z
m
= j Z
m
= jeL.
0 = I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
0 = j2eL I
2
jeL I
1
I
1
+ 2 I
2
I
2
= I
1
/2 = 0,1 A.
U
S
= I
1
jeL I
2
jeL
m
= jeL ( I
1
I
2
) = j20( 0,2 0,1 ) = j2 |V|.
S = UI
1
-
= j2 0,2 = j0,4 |VA|.

256

8.10. ----- U = I
1
jeL I
2
jeL
m
( 1 ); 0 = I
2
jeL I
1
jeL
m
( 2 );
L
m
= L, a iz druge jednaine I
1
= I
2
. Uvrtavanjem struje I
2
u prvu jednainu sledi reenje: U = jeL I
1

L j
I
U
L j Z
1
e e
e = = e = L
e
= L

8.11. ----- k = 1; eL = eL
m
;
U jeL I
1
+ jeL
m
I
2
jeL I
2
+ jeL
m
I
1
jeL I
1
= 0 U = jeL ( I
1
I
2
+ I
2
I
1
+ I
1
) = jeL I
1

L j
I
U
L j Z
1
e ul
e = = e = L
e
= L.

8.12. ----- | | mH 2 L L k L
2 1 m
= =
a) Kratko spojene take B i C, a za izvode koriste se take A i D: L
e
= L
1
+ L
2
+ 2L
m
= 9 mH.
b) Kratko spojene take B i D, a za izvode koriste se take A i C: L
e
' = L
1
+ L
2
2L
m
= 1 mH.

8.13. ------ | | O = = e e = e = 1 5 5 2 , 0 L L k L L L k L
2 1 m 2 1 m

U = I
1
( jeL
1
j1/eC
1
) I
2
jeL
m
( 1 )
I
1
( jeL
1
j1/eC
1
) I
2
jeL
m
= I
2
( jeL
2
j1/eC
2
) I
1
jeL
m
.. ( 2 )
I = I
1
+ I
2
..( 3 ) I
2
= I I
1

Iz druge jednaine sledi: I
1
( j5 j10 ) I
2
j1 = I
2
( j5 j3 ) I
1
j1 j4 I
1
= j3 I
2
I
1
= 0,75 I
2
.
Kada uvrstimo I
1
u prvu jednainu, sledi:
U = 0,75I
2
( j5 j10 ) I
2
j1 = j2,75I
2
I
2
= j U/2,75
I = 0,75 I
2
+ I
2
= 0,25 I
2
= 0,25(j U/,75 ) 2,75/(j0,25) = U/I = Z
ul

Z
ul
= j 11 O.

8.14. ----- I = I
1
+ I
2
. ( 1 )
U = jeL
1
I + jeL
m
I
1
+ jeL
2
I
1
+ jeL
m
I . ( 2 )
jeL
2
I
1
+ jeL
m
I = ZI
2
( 3 )
Reenjem navedenog sistema jednaina, slede vrednosti struja po granama:
I = j10 |A|; I
1
= j6 |A|; I
2
= j4 |A|.
Napon na impedansi iznosi: U
Z
= ZI
2
= 64 V.

8.15. ----- I = I
1
+ I
2
.( 1 )
U = jeL
1
I jeL
m
I
1
+ jeL
2
I
1
jeL
m
I + R
1
I ( 2 )
jeL
2
I
1
jeL
m
I = ZI
2
.. ( 2 )
700 = ( I
1
+ I
2
)( 50 + j10 ) + j40 I
1
700 = ( 50 + j50 )I
1
+ ( 50 + j10 )I
2

0 = ( I
1
+ I
2
)j5 j45 I
1
+ 40 I
2
j85 I
2
0 = j40 I
1
+ ( 40 j80 )I
2
I
1
= ( 2 j1 )I
2

700 = ( 50 + j50 )( 2 I
2
j I
2
) + ( 50 + j10 )I
2
I
2
= j5 A.
I
2
= j5 |A|; I
1
= ( 5 j10 ) |A|; I = ( 5 j5 ) |A|; U
Z
= I
.2
Z = j5( 40 j85 ) = ( 425 + j 200 ) |V|.

8.16. ----- I = I
1
+ I
2
... ( 1 )
U = jeL
1
I jeL
m
I
1
+ jeL
2
I
1
jeL
m
I + R
2
I
1
+ R
1
I . ( 2 )
R
2
I
1
+ jeL
2
I
1
jeL
m
I = ( R
3
j1/eC )I
2
( 3 )

204 = ( 2 + j4 )I + ( 2 + j12 )I
1
204 = ( 2 + j4 )I + ( 2 + j12 )I
1

( 2 + j16 )I
1
j4 I = ( 31,5 j34,5 )(I I
1
) ( 233,5 j18,5 ) I
1
= ( 31,5 j30,5 )I.

I
1
= ( 1,106 j0,28 )I
204 = ( 2 + j4 )I + ( 1,106 j0,28 )I(2 + j12 ) = ( 7,572 + j16,712 )I I = ( 4,589 j10,128 ) |A|.
Konana reenja iznose:
I = ( 4,589 j10,128 ) |A|; I
1
= ( 2,24 j12,486 ) |A| i I
2
= ( 2,349 + j2,358 ) |A|.

257
8.17. ----- a)
2 m 1
1
1 1
I L j I
C
1
L j R U e
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|
e
e + =

1 m 2
2
2 2
I L j I
C
1
L j R 0 e
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|
e
e + =
|
|
.
|
\
|
e
e +
e
=
2
2 2
1 m
2
C
1
L j R
I L j
I
( ) ( )
( )
|
|
.
|
\
|
+
e
+ + =
|
|
.
|
\
|
e
e +
e
e + =
2 C 2 L 2
2
m
2
1 C 1 L 1 1 1
2
2 2
2
m
1 1 C 1 1
jX jX R
L
jX jX R I I
C
1
L j R
L j
I jX L j R U
1 C
2 C 2 L 2
2
m
1 C 1 L 1
1
ul
jX 11 j 11
jX jX R
X
jX jX R
I
U
Z + =
+
+ + = = .
Kako je prividna snaga jednaka aktivnoj, sledi da je napon u fazi sa strujom, odnosno ekvivalentna impedansa
ima samo aktivnu komponentu ( = 0 ).
Dakle, Z
ul
= 11 O X
C1
= 11 O.

b) P = S = 2 200 |W| P = I
1
2
R
ul
I
1
2
= 2 200/11 = 200 I
1
= I
1
= 10\2 |A|.
U = I
1
Z
ul
= 10\211 = 110\2 |V|. ( U i I
1
su u fazi ).

8.18. ----- | | O = = e e = e = e = = 1 j 2 2 5 , 0 j L L jk L L k j L j jX Z
2 1 2 1 m m m
.
U = I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
10 = ( 1 + j2 ) I
1
j1I
2
.... ( 1 )
0 = I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
0 = ( 1 + j2 )I
2
j1I
1
I
1
= ( 2 j1 )I
2
. ( 2 )
10 = ( 1 + j2 )( 2 j1 )I
2
j I
2
10 = ( 4 + j3 )I
2
jI
2
= ( 4 + j2 )I
2
I
2
= ( 2 j1 ) A; I
1
= ( 3 j4 ) A.
Z
ul
= U / I
1
= 10 / ( 3 j4 ) = ( 1,2 + j1,6 ) O.

U
R1

I
1

U
L1
U
12
= jeL
m
I
2

I
2

U
R2
U
L2
U
21
= jeL
m
I
1

U
f.o.
-
-

258
8.19. ----- Z
m
= jeL
m
= j3 O;
U = I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
U = ( 2 + j5 )I
1
j3 I
2
.. ( 1 )
0 = I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
( 3 +j3 ) I
2
= j3 I
1
.. ( 2 )
( 3 + j3 )2 = j3 I
1
I
1
= ( ( 2 j2 ) |A|.
U = ( 2 + j5 )( 2 j2 ) j6 = 14 + j6 j6 = 14 |V|,
U
R1
= R
1
I
1
= ( 4 +j4 ) |V|; U
L1
= jeL
1
I
1
= ( 10 + j10 ) |V|; U
m1
= jeL
1
I
2
= j6 |V;
U
R2
= R
2
I
2
= 6 |V|; U
L2
= jeL
2
I
2
= j 10 |V|; U
m2
= jeL
m
I
1
= ( 6 j6 ) |V|; U
C
= ( j/1eC )I
2
= j4 |V|.

8.20. ----- E
1
= I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
( 1 )
E
2
= I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
( 2 )
Gde je :
E
1
= 10 V; E
2
= j 10 V; Z
1
= j ( X
L1
X
C1
) = j1 O ; Z
2
= jX
L2
= j2 O; | | O = e e = 1 j L L jk Z
2 1 m
.
Reenjem navedenog sistema jednaina dobiju se etruje u kolima, koje iznose:
| | A
3
20 j 10
Z Z Z
Z E Z E
I
2
m 2 1
m 2 2 1
1

=
= i | |. A
3
10 j 10
Z Z Z
Z E Z E
I
2
m 2 1
m 1 1 2
2
+
=
=
a) Kompleksne snage na generatorima iznose:
S
1
= E
1
I
1
-
= | | VA
3
200
j
3
100
3
20 j 10
10 =
+
i | |. VA
3
200
j
3
100
3
10 j 10
10 j I E S
2 2
+ =
= =
-

P
1
= 100/3 |W|; Q
1
= 100/3 |VAr|; P
2
= 100/3 |W| ; Q
2
= 200/3 |VAr|.
Kako je aktivna snaga prvog generatora negativna, on se ponaa kao potroa ( troi energiju ). Aktivna snaga
koju daje drugi generator jednaka je aktivnoj snayi koju troi prvi generator. To je logino, jer je kolo sastavljeno
od savrenih reaktivnih elemenata.
b) U
L1
= I
1
jX
L1
= ( 40 + j 20 )/3 |V|; U
C
= I
1
(jX
C
) = (20 j 10 ) |V| ; U
m1
= I
2
Z
m
= (10 + j 10 )/3 |V|;
U
L2
= I
2
jX
L2
= (20 + j20 )/3 |V|; U
m2
= I
1
Z
m
= ( 20 + j10 )/3 |V|.
Na osnovu ovih podataka nije teko nacrtati fazorski dijagram, to se ostavlja da to uradi italac.

8.21. ----- E = I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
......... ( 1 )
E = I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
......... ( 2 )
gde je: Z
1
= j ( X
L1
X
C
) = 0 O; Z
2
= R

+ jX
L2
= ( 1 + j2 ) O; Z
m
= jk
2 L 1 L
X X = j1 O.
Uvrtavanjem ovih vrednosti u navedene jednaine slede reenja struja u induktivno spregnutom kolu, koja
iznose:
I
1
= ( 10 + j10 ) A; I
2
= j10 A; I = I
1
+ I
2
= 10 A.

8.22. ----- a) U = I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
..... ( 1 )
0 = I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
....... ( 2 )
1
2
m
2
I
Z
Z
I =

|
|
.
|
\
|

= =
2
2
m 2 1
1 1
2
2
m
1 1
Z
Z Z Z
I I
Z
Z
Z I U ; gde je:
Z
1
= R
1
+ j ( X
L1
X
C1
) = ( 6 j10 ) O; Z
2
= R
2
+ j ( X
L2
X
C2
) = ( 4 j5 ) O;
| | O = = = 67 , 3 j 150 3 , 0 j X X jk Z
2 L 1 L m
.
f.o.
I
1

U
R1
U
L1
U
m1

U
L2
U
m2

U
C
U

259

( ) ( ) ( )
| |. 35 , 8 j 32 , 7
5 j 4
67 , 3 j 5 j 4 10 j 6
Z
Z Z Z
I
U
Z
2
2
2
m 2 1
1
ul
O =
= =

b) | |. A 77 , 6 j 94 , 5
35 , 8 j 32 , 7
100
Z
U
I
ul
1
+ =
= =
S = UI
-
= 100( 5,94 j6,77 ) = ( 594 j677 ) |VA|.

8.23. ----- Umesto dva redno vezana kondenzatora kapaciteta 2C
2
moemo uzeti ekvivalentni kondenzator
kapaciteta
2
2 2
2 2
e
C
C 2 C 2
C 2 C 2
C =
+
= ; Z
1
= jeL
1
= j5 O; Z
2
= j( eL
2
1/eC
e
); Z
m
= j7 O.
U = I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
...... ( 1 ) ; U = I
2
Z
2
+ I
1
Z
m
........ ( 2 ) i I = I
1
+ I
2
......... ( 3 ).
Iz prve jednaine sledi:

1
m 2
1
Z
Z I U
I

= ; a iz druge:
2
m 1
2
Z
Z I U
I

= .
2 1
2
m 1 m 2
1
2
2
m 1 m 2
1
m
2
m 1
1
Z Z
Z I Z U Z U
Z
Z
Z I Z U Z U
Z
Z
Z
Z I U
U
I
+
=
+
=
= U
Z Z Z
Z Z
I
2
m 2 1
m 2
1
= .
( )
( )
U
Z Z Z
Z Z
Z
Z Z Z
Z Z Z Z Z Z
U
Z
Z Z Z
Z Z Z
1 U
Z
Z U
Z Z Z
Z Z
U
I
2
m 2 1
m 1
2
2
m 2 1
2
m m 2
2
m 2 1
2
2
m 2 1
2
m m 2
2
m
2
m 2 1
m 2
2
+
=
|
|
.
|
\
|
=

U
Z Z Z
Z 2 Z Z
U
Z Z Z
Z Z Z Z
I I I
2
m 2 1
m 2 1
2
m 2 1
m 1 m 2
2 1
+
=
+
= + =
m 2 1
2
m 2 1
ul
Z 2 Z Z
Z Z Z
I
U
Z
+

= =
( )
( )
+ = + =
+
+
=
+

49 Z 7 j Z 5 j 1 7 j
7 j Z
1 Z 5 j
7 j
1 j 2 Z 5 j
1 j Z 5 j
2 2
2
2
2
2
2

Z
2
= j4 |O| Z
2
= X
L2
X
C
= 4 X
C
= X
L2
+ 4 = 9 |O|.
Dakle, ukupni kapacitivni otpor druge grane iznosi 9 O. Kako su u toj grani vezana dva kondenzatora na red
njihove pojedinane otpornosti iznose po 4,5 O.

8.24. ----- U = I
1
Z
1
+ I
2
Z
m
1 = 0Z
1
+ j2Z
m
Z
m
= j0,5 Z
m
= 0,5 |O|.
5 , 0 L L k L Z
2 1 m m
= e e = e =
. 25 , 0
L L
L
k
2 1
m
=
e e
e
=

8.25. ----- Ukupna aktivna snaga kola iznosi: P = I
2
( R
1
+ R
2
) , te je R
1
+ R
2
= P/I
2
= 100/4 = 25 O
R
2
= 25 R
1
= 15 O.
Kada su kalemovi vezani u istom smeru ( fluksevi se sabiraju ) ukupna impedansa kola iznosi.
Z
1
= R
1
+ R
2
+ jeL
1
+ jeL
m
+ jeL
2
+ jeL
m
= R
1
+ R
2
+ je( L
1
+ L
2
+ 2L
m
)
( ) ( ) 50
I
U
L 2 L L R R Z
1
2
m 2 1
2
2 1 1
= = e + e + e + + =
( ) | | O = = + = e + e + e 2 , 43 225 2500 R R Z L 2 L L
2
2 1
2
1 m 2 1
.
a kada su kalemovi povezani suprotno ( fluksevi se oduzimaju), tada je ukupna impedansa kola:
Z
2
= ( R
1
+ R
2
) + j e( L
1
+ L
2
2L
m
) ( ) ( )
2
m 2 1
2
2 1 2
L 2 L L R R Z e e + e + + = = | | O = = 40
5 , 2
100
I
U
2
.
( ) | | O = + = e e + e 3 , 31 R R Z L 2 L L
2
2 1
2
2 m 2 1
.
3140,05 + 314L
2
+628L
m
= 43,2 ........... ( 1 )
3140,05 + 314L
2
628 L
m
= 31,3 ......... ( 2 )

260
31,4 + 628 L
2
= 73,5 L
2
=0,067 |H| = 67 |mH|.
628 L
m
= 43,2 15,7 3140,067 = 27,5 21,04 = 6,46 L
m
= 0.01 |H| = 10 |mH|.
. 17 , 0
058 , 0
01 , 0
067 , 0 05 , 0
01 , 0
L L
L
k
2 1
m
= =
= =

8.26. ----- I
1
= I
2
+ I
3
I
3
= I
1
I
2
..................................... ( 1 )
U = jX
L1
I
1
+ jX
m
I
2
jX
C1
I
3
.................................. ( 2 )
0 = jX
m
I
1
+ jX
L2
I
2
jX
C2
I
2
+ jX
C1
I
3
.................... ( 3 ).
Zamenom prve jednaine u druge dve nastaju jednaine:
U = jX
L1
I
1
+ j X
m
I
2
jX
C1
( I
1
I
2
) j10 = j1 I
1
+ j2 I
2
................... ... ( 1' )
0 = jX
m
I
1
+ j ( X
L2
X
C2
) I
2
+ jX
C1
( I
1
I
2
) 0 = j2 I
1
+ j( 1 X
C2
) I
2
........... ( 2' ).
Iz jednaine 1' sledi reenje struje I
1
, koja iznosi: I
1
= 2 A.
Zamenom struje I
1
u jednainu 2' sledi: 0 = j4 + j4 ( 1 X
C2
), te je reenje reaktanse X
C2
= 2 |O|.

8.27. ----- a) I = I
1
+ I
2
I
2
= I I
1
. ( 1 )
jeL
1
I
1
+ jeL
m
I
2
+ R
2
I
2
R
2
I
2
jeL
2
I
2
jeL
m
I
1
= 0 . ( 2 )
Uvrtavanjem prve jednaine u drugu, te daljim sreivanjem nastale jednaine, slede izrazi za jaine struja po
granama:

( )
( ) ( )
I
L j 2 L j R L j R
L j L j R
I
m 2 2 1 1
m 2 2
1
e e + + e +
e e +
= I
Z 2 Z Z
Z Z
I
m 2 1
m 1
1
+

=

( )
( ) ( )
I
L j 2 L j R L j R
L j L j R
I
m 2 2 1 1
m 1 1
2
e e + + e +
e e +
= I
Z 2 Z Z
Z Z
I
m 2 1
m 1
2
+

= .
Gde je: Z
1
= R
1
+ j eL
1
, Z
2
= R
2
+ jeL
2
, Z
m
= jeL
m
(
2 1 m
L L k L = ).

b) U
S
R
1
I
1
jeL
1
I
1
jeL
m
I
2
= 0 U
S
= Z
1
I
1
+ Z
m
I
2
.
Zamenom kompleksnih izraza za struje sledi:
I
Z 2 Z Z
Z Z Z
U
m 2 1
2
m 2 1
S
+

= , gde je U
S
= U
AB
.
c)
m 2 1
2
m 2 1 S
ul
Z 2 Z Z
Z Z Z
I
U
Z
+

= =

8.28. ----- a) Koristei jednaine iz predhodnog zadatka ( veza ema je ista ) slede reenja za struje:
I
1
= (100 j150) = 180,3e
j56,3
mA; I
2
= (25 j125 ) = 127,5e
j101,3
mA; I = (75 j275 ) = 285e
j74,7
mA..
b)

f.o.
I
1
I
2

I
I
2

R
1
I
1

jeL
1
I
1

jeL
m
I
2

R
2
I
2

jeL
2
I
2

jeL
m
I
1

U
Poloaj fazora u odnosu
na struje je:

jeL
1
I
1
I
1
; jeL
2
I
2
I
2
;
jeL
m
I
1
I
1
; jeL
m
I
2
I
2
;
R
1
I
1
u fazi sa I
1
, a
R
2
I
2
u fazi sa I
2

261
8.29. ----- a) U R
1
I jeL
1
I + jeL
m
I jeL
2
I +jeL
m
I R
2
I = 0 .
Kako nije data nijedna poetna faza, pa se za napon U moe usvojiti U = 16 V.
Reenjem navedene jednaine kompleksni izraz za struju iznosi: I = 0,2 j0,2 |A|.
b) U
12
= I R
1
= 2 j2 |V|; U
23
= jeL
1
I jeL
m
I = 2 + j2 |V|; U
34
= jeL
2
I jeL
m
I = 6 + j6 |V| i
U
45
= I R
2
= 6 j6 |V|.
c)

8.30. ----- a) Primenom Kirhofovih pravila, za dato kolo odgovaraju sledee jednaine:
I = I
1
+ I
2
.......................................................... ( 1 )
U jeL I jeL
m
I
1
jeL I
1
jeL
m
I = 0 ........ ( 2 ) i
R I
2
jeL I
1
jeL
m
I = 0 ...................................( 3 );
gde je L
m
= kL X
m
= eL
m
= k eL = 0,540 = 20 |O|.
Reenjem navedenog sistema jednaina, slede reenja struja, koja iznose:
I
1
= ( 0,3 + j0,1 ) = 0,316e
j59
|A|; I
2
= ( 0,6 j0,6 ) = 0,845e
j45
|A|; I = ( 0,3 j0,5 ) = 0,583e
j59
|A|.
b) U
12
= I jeL + I
1
jeL
m
= 18 + j6 |V|; U
23
= I
2
R = 6 j 6 |V|.
c)

8.31. ----- a) E jeL
2
I
2
jeL
m
I
S
= 0 j5 = j50 I
2
+ j2 I
2
= 0,06 |A| I
2
= 0,06 |A|.
b) U
S
jeL
1
I
S
jeL
m
I
2
= 0 U
S
= jeL
1
I
S
+ jeL
m
I
2
= j4,6 |V| U
S
= 4,6 |V|.

8.32. ----- L
1
= L
2
= X
L
/e = 1010
3
|H| L
m
= kL = 610
3
|H|
U
S
( R
1
+ jeL
1
)I
S
+ jeL
m
I
2
= 0 ......... ( 1 ) ; gde je I
S
= 1 |A|.
( R
2
+jeL
2
j1/eC )I
2
jeL
m
I
1
= 0 ...... ( 2 ) I
2
= j0,6 |A|.
U
S
= ( 13,6 + j 10 ) V S
1
= U
S
I
S
= ( 13,6 + j 10 ) VA.

8.33. ----- U = jeL
1
I
1
+ jeL
m
I
2
. .. ( 1 ) idui kratkom vezom;
jeL
2
I
2
+ jeL
m
I
1
= 0 .( 2 ) I
2
= I
1
L
m
/L
2

U = je (

I
1
L
1
I
1
L
m
2
/L
2
) = jeI
1
( L
1
L
m
2
/L
2
)
( ) ( ) ( ) 375 , 0 j 125 , 0 5 , 0 j 5 , 0 5 , 0 5 , 0 j L k L j
L
L L k
L j L j
I
U
Z
2
1
2
1
2
2 1
2
1 e
1
ul
e = e = e = e =
|
|
.
|
\
|
e = e = = .
Ekvivalentna induktivnost iznosi: L
e
= 0,375 H = 375 mH.
U
23

U
34

U
45

U f.o.
U
12

I
jeLI
1

U
23

jeL
m
I
1
I
2

I
I
1
I
1
jeLI
jeL
m
I
1
U
12

U
23

U f.o.
- -

262

8.34. ----- U = jeL
1
I
1
+ jeL
m
I
2
+ jX
3
I
3
= 0 U = j2 I
1
+ j I
2
j3 I
3
= 0 ............... ( 1 )
jeL
2
I
2
+ jeL
m
I
1
= jX
3
I
3
j2 I
2
+ j1 I
1
= j3 I
3
...................... ( 2 )
I
1
= I
2
+ I
3
......................................... ( 3 ).
Iz prve jednaine sledi:
3
I 3 U j
I
1
2

= ,
a iz druge :
3
I 2 I
I
2 1
3

= =
9
U 2 j I 3
3
3
I 6 U 2 j I 3
3
3
I 3 U j
2 I
1
1 1 1
1
+
=
+ +
=

.
Uvrtavanjem struja I
2
i I
3
u treu jednainu sledi:
1
1 1 1 1 1
1
I
3
2
U
9
1
j
9
I 6 U j
9
I 3 U 2 j I 9 U 3 j
9
I 3 U 2 j
3
I 3 U j
I =

=
+ +
=
+
+

= U
9
1
j I
3
5
1
=
U
15
1
j I
1
= .
Ulazna impedansa je jednaka : | | O =
= = 15 j
U
15
1
j
U
I
U
Z
1
ul
.

8.35. ----- U ( j90 + j29 )I
1
( j40 + j30 )I
2
= 0 .......... ( 1 )
( j30 + j20 )I
1
( j20 j40 )I
2
= 0 ------------- ( 2 ) I
2
= 2,5 I
1
.
U = j55 I
1

| | O = = 55 j
I
U
Z
1
ul
.
8.36. ----- | | | |. F 33 , 333
10 3
1
X
1
C
C
1
j jX 3 j L L k j Z
3
C
c 2 1 ul
=
=
e
=
e
= = O e =
8.37. -----

U = je( I I
1
)( L
1
L
m
2

/L
2
) = je( I jeCU )( L
1
L
m
2
/L
2
) = jeI ( L
1
L
m
2
/L
2
) + e
2
CU ( L
1
L
m
2
/L
2
)
U ( 1 e
2
CL
1
+ e
2
CL
m
2
/L
2
) = jeI ( L
1
L
m
2
/L
2
)

( )
|
|
.
|
\
|
e
e =
|
|
.
|
\
|
e
e + e
= =
2
1
2
2
m
1
2
2
m
2
1
2
ul
k 1 L
1
C j
L
L
L j
L
L
C CL 1
U
I
Y .
Kako je kod antirezonanse susceptansa jednaka nuli ( B = 0 ), sledi

( )
2
1 o
o
k 1 L
1
C
e
= e
( )
2
1
o
k 1 C L
1
= e

8.38. ----- I = I
1
+ I
2
............................................................................... ( 1 )
U = ( jeL
1
j 1/eC )I
1
jeL
m
I
2
= jeL
2
I
2
jeL
m
I
1
........... ( 2 )
I
1
( jeL
1
+ jeL
m
j 1/eC ) = I
2
( jeL
2
+ jeL
m
)

2
m 1
m 2
1
I
L
C
1
L
L L
I
e +
e
e
e + e
=

|
|
|
|
.
|
\
|
e +
e
e
e + e
e =
e
e
e + e
e e = e e =
m
m 1
m 2
2 2 2
1
m 2
m 2 2 1 m 2 2
L
L
C
1
L
L L
L I j I
C
1
L
L L
L j I L j I L j I L j U
C
L
2
L
1

U
+
I
I
1

I
2

- -
I
3

U = I
1
( j1/eC ) I
1
= jeCU
U = jeL
1
I
2
jeL
m
I
3

0 = jeL
2
I
3
jeL
m
I
2
I
3
= I
2
L
m
/L
2

U = jeL
1
I
2
jeL
m
( I
2
L
m
/L
2
) = je( L
1
L
m
2

/L
2
)I
2

I = I
1
+ I
2
I
2
= I I
1

263

|
|
|
|
.
|
\
|
e +
e
e
e + e
e
=
|
|
|
|
.
|
\
|
e +
e
e
e + e
e
=
m
m 1
m 2
2 m
m 1
m 2
2
2
L
L
C
1
L
L L
L
U
j
L
L
C
1
L
L L
L j
U
I

|
|
|
|
.
|
\
|
e +
e
e
e +
e
e + e + e
= +
e +
e
e
e + e
= + =
m 2
m 1 m 2
2 2 2
m 1
m 2
2 1
L
C
1
L
L
C
1
L L L
I I I
L
C
1
L
L L
I I I

m 2
m 1 2
m
m 2
m 2
2
L
C
1
L
L 2
C
1
L L
L
L
C
1
L
L L
L
U
j I
e +
e
e
e +
e
e + e
|
|
|
|
.
|
\
|
e +
e
e
e + e
e
=

m
2
2
2
m 2
2 2
2 1
2
m 2 1
L L L L
C
L
L L
L 2
C
1
L L
j
U
I
e + e + e + e
e +
e
e + e
= = jB
Kako je kod antirezonanse susceptansa jednaka nuli ( B = 0 ), sledi:
eL
1
+ eL
2
1/eC + 2eL
m
= 0 /e e
2
( L
1
+ L
2
+ 2L
m
) 1/C = 0

( )
2 1 2 1
o
L L k 2 L L C
1
+ +
= e .

8.39. ----- Z
m
= jeL
m
= j10
3
310
3
= j3 O; Z
1u
= Z
1
+ jeL
1
= ( 10 j5 ) + j10
3
210
3
= ( 10 j3 ) O;
Z
2u
= Z
2
+ jeL
2
= ( 5 + j5 ) + j10
3
510
3
= ( 5 + j10 ) O.
E = I
1
Z
1u
+ I
2
Z
m
...... ( 1 )
0 = I
2
Z
2u
+ I
1
Z
m
...... ( 2 ) .
Sreivanjem ovih jednaina slede izrazi za odreivanje struja ( videti reenje zadatka 8.1. ), koje iznose:
( )
( ) ( ) ( )
( )| | ( )| | mA 7 , 30 j 5 , 85 A 0307 , 0 j 0855 , 0
85 j 89
10 j 5
3 j 10 j 5 3 j 10
1 10 j 5
Z Z Z
E Z
I
2 2
m u 2 u 1
u 2
1
+ = + =
+
+
=
+
+
=

= i
( )| | ( )| |. mA 6 , 17 j 8 , 16 A 0176 , 0 j 0168 , 0
85 j 89
3 j
Z Z Z
E Z
I
2
m u 2 u 1
m
2
+ = + =
+
=

=

264
9.1. ----- a) | | O =
= = 25 , 0 j 5
40 j
2
Z
Z
Z
Z
2
4
3
1

b) | | A 9975 , 0 j 9501 , 19
25 , 0 j 5
100
Z Z
E
I I
2 1
2 1
=
+
=
+
= = ; I
1
= I
2
= 19,975 A;
| | A 4938 , 2 j 1247 , 0
40 j 2
100
Z Z
E
I I
4 3
4 3
+ =
=
+
= = ; I
3
= I
4
= 2,4969 A; I
5
= 0 ( most u ravnotei )
I = I
1
+ I
3
= 20,0748 +j1,4963; I = 20,1305 A.
9.2. ----- a) R
4
= 10 O; L
4
= 1 H; b) ( )| | A 265 , 0 j 66 , 1
L j R L j R
U
R R
U
I I I
4 4 3 3 2 1
3 1
=
e + + e +
+
+
= + = .

9.3. ---- Z
1
= R
1
; Z
2
= R
2
;
3
3 3
C
1
j R Z
e
= ;
4 4
4
4 4
4
4
4 4
4
4
4
4
4
4
4
C jR 1
R
1 j C R
jR
C
1 j C R
C
R
j
C
1
j R
C
1
j R
Z
e +
=
e
=
e
e
e
=
e
|
|
.
|
\
|
e

=
a) Uslov ravnotee mosta je:

.
C R j 1
R
C
1
j R R R Z Z Z Z
4 4
4
3
3 2 1 3 2 4 1
e +
|
|
.
|
\
|
e
= =

Uvrtavanjem vrednosti elemenata u navedenu jednainu slede reenja: e = 1/RC = 3 140 rad/s f = 500 Hz.

b) I
1
= I
2
= | | A 1
R R
U
2 1
=
+
. Da bi most bio u ravnotei ( take C i D moraju biti na istom potencijalu ), tj.
mora biti zadovoljen uslov: I
1
Z
1
= I
3
Z
3
( )| | A 1 j 1 I
Z
Z
I
3
3
1
3
+ = = .
c) P
3
= I
3
2
R
3
= ( 1
2
+ 1
2
)160 = 160 | W|.

9.4. ----- Iz uslova ravnotre Z
1
Z
4
= Z
2
Z
3
R
1
R
4
= ( )
2 2
2
3 3
C jR 1
R
L j R
e +
e + ( Maksvel Vinov most ):
R
1
R
4
+ jR
1
R
4
R
2
eC
2
= R
2
R
3
+ jR
2
eL
3
R
1
R
4
= R
2
R
3
...... ( 1 ) i L
3
= R
1
R
4
C
4
....... ( 2 ).
a) R
3
= R
1
R
4
/R
2
= 1020 / 100 = 2 |O|; L
3
= 1020 110
6
= 0,210
3
|H| = 0,2 |mH|.
b) Zamenom tree i etvrte grane, most nije vie u ravnotei, pa e zbog otpora instrumenta u kolu biti
prisutno pet impedansi, koje su vezane u trougao, odnosno zvezdu. Zadatak se dalje moe reiti metodom
transformacije jednog trougla u zvezdu, ili pak metodom Tevenena. U ovakvim sluajevima je metoda Tevenena
najpogodnija metoda, pa se ona najee i koristi.
Dakle, izbacimo dijagonalu CD i odredimo napon na tim takama ( napon Tevenena ).

U
CD
+ I
1
' Z
1
I
2
' Z
3
= 0 U
T
= U
CD
= I
2
' Z
3
I
1
' Z
1
= ( 10 j0,285 )20 ( 2 + j0,057 )10 = ( 180 j5,13 ) V.
Impedansa Tevenena ( izmeu taaka CD gde je iskljuena dijagonala ) iznosi:
( ) ( )
( )| | O =
+ +
+
+
+

=
+
+
+
= 021 , 0 j 92 , 10
0628 , 0 j 2 20
0628 , 0 j 2 20
14 , 3 j 100 10
14 , 3 j 100 10
Z Z
Z Z
Z Z
Z Z
Z
4 3
4 3
2 1
2 1
T

Z
1
Z
2

Z
3
Z
4

I
1
'
I
2
'
-
-
D
C
Z
1
= R
1
= 10 O; Z
2
= R
2
/(1 +jR
2
eC
2
) = (100 j3,14) O;
Z
3
= R
4
= 20 O; Z
4
= (R
3
+ jeL
3
) = (2 + j0,0628) O.
( )| | A 057 , 0 j 2
14 , 3 j 100 10
220
Z Z
U
' I
2 1
1
+ =
+
=
+
= ;
( )| | A 285 , 0 j 10
0628 , 0 j 2 20
220
Z Z
U
' I
4 3
2
=
+ +
=
+
=

265

9.5. ----- Z
1
Z
4
= Z
2
Z
3
R
1
| R
4
+ j(eL
4
1/eC
4
)| = R
2
R
3
R
1
R
4
= R
2
R
3
( 1 ); eL
4
= 1/eC
4
( 2 ).
Iz prve jednaine sledi: | | O = = 5
R
R R
R
1
3 2
4
, a iz druge: | | Hz 50
10 400 025 , 0 28 , 6
1
C L 2
1
f
12
4 4
=

=
t
=

.

9.6. ----- Z
1
Z
4
= Z
2
Z
3
Z
1
= Z
2
Z
3
/ Z
4
= 63 / ( 2 + j3,14 ) = ( 1,7 j 2,7 ) |O|.
Elementi prve impedanse su otpornik otpornosti R
1
= 1,7 O i kondenzator kapacitivne otpornosti X
c
= 2,7 O,
odnosno kapacitivnosti: C
1
= 1 / eX
C1
= 1 / 3142,7 = 1,17510
3
|F| = 1 175 |F|.
Ukupna struja iznosi:
( )| | A 8 j 27
14 , 3 j 2 2
100
6 7 , 2 j 7 , 1
100
Z Z
U
Z Z
U
I I I
4 3 2 1
2 1
=
+ +
+
+
=
+
+
+
= + = I = 28,3 A.

9.7. -----

Ukupna impedansa kola iznosi:
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
. 68 , 4 j 616 , 2
10
3 j 8 , 7 3 j 2 , 2
3 j
3 j 6 8 , 1 6 j 2 , 2 3 j
3 j 6 8 , 1 6 j 2 , 2 3 j
3 j
Z Z Z Z
Z Z Z Z
Z Z
4 D 2 C
4 D 2 C
A u
+ =
+
+ =
+ + + +
+ + +
+ =
+ + +
+ +
+ =
Ukupna struja je:
( )| |. A 73 , 8 j 88 , 4
68 , 4 j 616 , 2
64 , 53
Z
U
I
e
=
+
= =

9.8. ----- ( R
x
+ R
3
) / ( R + R
4
) = R
1
/ R
2
. ( 1 ); eL
x
/ eL = R
1
/ R
2
.. ( 2 ).
Zbog dve jednaine ( uslov ravnotee mosta ) da bi se most doveo u ravnoteu naizmenino se moraju
pomerati oba klizaa.
Iz druge jednaine, sledi: R
1
/ R
2
= 30 / 20 = 1,5 R
1
= 1,5 R
2

R
1
+ R
2
= 100 1,5 R
2
+ R
2
= 100 R
2
= 40 O; R
1
= 60 O.
R
3
+ R
4
= 30 R
3
= 30 R
4
.
( 10 + 30 R
4
) / ( 10 + R
4
) = 1,5 40 R
4
= 15 + 1,5 R
4
25 = 2,5 R
4
R
4
= 10 O; R
3
= 20 O.
Dakle, reenja su sledea: R
1
= 60 O; R
2
= 40 O; R
3
= 20 O i R
4
= 10 O.

9.9. ----- Z
1
= R j 1/eC; Z
2
= R

/ ( 1 + jReC ), vidi zadatak 9.2; Z
3
= R
3
; Z
4
= R
4
;
Z
1
Z
4
= Z
2
Z
3
( R j1 / eC )R
4
= R
3
R / ( 1 + jReC ) ( RR
4
jR
4
/ eC )( 1 + jReC ) = RR
3

RR
4
+ j R
2
R
4
eC jR
4
/ eC +R
4
ReC / eC = RR
3

2RR
4
= RR
3
( 1 ); R
2
eC = 1/ eC. ( 2 ).
Iz prve jednaine sledi. R
3
= 2R
4
, a iz druge | |
s
rad
1000
10
10
10 100 10
1
RC
1
2
5
9 4
= =

= = e

.

9.10. ----- Z
1
Z
4
= Z
2
Z
3
( R
1
+ jeL
x
)R
4
/ ( 1 + jR
4
eC
4
) = R
2
R
3

R
1
R
4
+ jR
4
eL
x
= R
2
R
3
+ jR
2
R
3
R
4
eC
4

R
1
R
4
= R
2
R
3
( 1 ); L
x
= R
2
R
3
C
4
.. ( 2 ).
L
x
= 4005 0001010
9
= 2010
3
H = 20 mH.
~ U
T
Z
T
+
- C
- D
Z
5

I
5

Struja koja prolazi kroz instrument nakon zamene tree i
etvrte grane iznosi:
( )| | A 16 , 0 j 82 , 5
20 021 , 0 j 92 , 10
13 , 5 j 180
Z Z
U
I
5 T
T
5
=
+

=
+
=
2 2
5
16 , 0 82 , 5 I + = = 5,822 A
Trougao ACD transformisati u zvezdu, pri emu
nastaju impedanse:
| | O =
=
e
e +
e
= 3 j
5
3 j 5
C
1
j L j R
L j R
Z
3
3 1
3 1
A

( )
| | O =

= 3 j
5
3 j 5
Z
C
;
( )
| |. 8 , 1
5
3 j 3 j
Z
D
O =

=
-
-
-
C
Z
A
Z
C

Z
D
Z
4

Z
2

A B
-
D I

266

9.11. ----- |R
1
/ ( 1 + jR
1
eC
1
)|( R
X
+ jeL
X
) = R
2
R
3
R
1
R
X
+ jR
1
eL
X
= R
2
R
3
+ jR
2
R
3
R
1
eC
1

R
X
= R
2
R
3
/ R
4
. ( 1 ); L
X
= R
2
R
3
eC
1
. ( 2 ).

9.12. .. ( R
1
j 1/eC
1
)( R
X
+ jeL
X
) = R
2
R
3
R
1
R
X
+ jR
1
eL
X
jR
X
/eC
1
+ eL
X
/ eC
1
= R
2
R
3

R
1
R
X
+ L
X
/ C
1
= R
2
R
3
( 1 ); R
1
eL
X
= R
X
/eC
1
.. ( 2 )
Iz druge jednaine R
X
= R
1
e
2
L
X
C
1
uvrstimo u prvu, pa sledi:
R
1
2
e
2
L
X
C
1
+ L
X
/ C
1
= R
2
R
3
L
X
( R
1
2
e
2
C
1
+ 1 / C
1
) = R
2
R
3
L
X
( R
1
2
e
2
C
1
2
+ 1 ) / C
1
= R
2
R
3

2
1
2 2
1
1 3 2
X
C R 1
C R R
L
e +
= ;
2
1
2 2
1
2
1
2
3 2 1
X
C R 1
C R R R
R
e +
e
= .

9.13. ----- Z
1
Z
4
= Z
2
Z
3
R
X
= R
2
R
3
/ R
4
( 1 ); L
X
= R
2
R
3
C
4
.. ( 2 ).
Da bi se most doveo u ravnoteu moraju se menjati dva otpora. Jedan otpor ima zadatak da sreuje jednu
jednainu a drugi drugu. Promene su naizmenine i postepene sve dok indikator nule ne pokae nulu ( most
uravnoteen ). Najjednostavnija varijanta je da su promenljivi R
4
i C
4
, gde R
4
sreuje na prvu jednainu a C
4

drugu.

9.14. ----- Z
1
Z
4
= Z
2
Z
3
( R
x
j1/eC
x
)R
4
/ ( 1 +jR
4
eC
4
) = R
2
( j1/eC
3
)
R
x
R
4
jR
4
/eC
x
= jR
2
/eC
3
+ R
2
R
4
eC
4
/eC
3
R
x
= R
2
C
4
/C
3
. ( 1 ); R
4
/C
x
= R
2
/C
3
( 2 ), odnosno:

2
3
4
x
R
C
C
R = .. ( 1 ) ;
3
2
4
x
C
R
R
C = .. ( 2 )
Da bi zadovoljili obe jednaine ( uslov ravnotee mosta ) naizmenino menjati R
4
i C
4
( C
4
za prvu jednainu a
R
4
za drugu ). Mogua je i varijanta C
3
i C
4
ali je ona neto nepovoljnija, jer C
3
ima istovremeno uticaja na obe
jednaine, a samim tim i tee e se ispuniti uslov ravnotee mosta.
Kako ni u jednoj jednaini ( uslov ravnotee mosta ) nema uestanosti, sledi da jednaine ne zavise od
frekvencije ( odgovaraju na svim frekvencijama ). Dakle, C
x
ne zavisi od uestanosti naizmeninog izvora.

9.15. -----
( )
3 2
4
X
X 4
4
X
4 X 3 2
4
4 X X 3 2 4 1
R R
C
L
L jR
C
R
j R R R R
C
1
j R L j R Z Z Z Z = + e +
e
=
|
|
.
|
\
|
e
e + =
3 2
4
X
4 X
R R
C
L
R R = + ( 1 );
4
X
X 4
C
R
L R
e
= e .. ( 2 ). ( uslovi ravnotee mosta ).
Iz druge jednaine R
X
= R
4
e
2
C
4
L
X
uvrstimo u prvu jednainu, pa sledi:
R
4
2
e
2
C
4
L
X
+ L
X
/C
4
= R
2
R
3
L
X
( R
4
2
e
2
C
4
+ L
X
/C
4
) = R
2
R
3

1 C R
C R R
L
2
4
2 2
4
4 3 2
X
+ e
= ; odnosno
1 C R
C R R R
R
2
4
2 2
4
2
4
2
4 3 2
X
+ e
e
= .

267
10.1.1. -----

j5 ( j2,5 I
3
I
3
+ j50 ) j100 + 5 I
3
= 0 12,5I
3
+ j5I
3
+ 250 j100 + 5I
3
= 0
( 7,5 + j5 )I
3
= 250 + j100 I
3
= 29,23 + j6,15 ) A; I
2
= ( 13,85 j29,23 ) A; I
1
= ( 15,38 j23,08 ) A.

10.1.2. -----

100 I
1
j4I
1
+ j3I
1
+ j3I
2
= 0 j3I
2
= 100 + ( 1 + j1 ) I
1
I
2
= j100/3 + ( 1/3 j1/3 ) I
1

j3I
1
j3( j1/3 + 1/3 I
1
j1/3 I
1
) + ( 1 + j4 )( j100/3 + 1/3 I
1
j1/3 I
1
) + j50 = 0
j3I
1
+ 100 jI
1
I
1
+ j100/3 + 1/3 I
1
j1/3 I
1
400/3 + j4/3 I
1
+ 4/3 I
1
+ j50 = 0
( 2/3 j3 ) I
1
= 100/3 j250/3 ( 2 j9 ) I
1
= 100 j250 ( 28,823 + j4,706 ) A
I
2
= j100/3 + ( 1/3 j1/3 ) ( 28,824 + j4,706 ) = ( 11,177 + j25,294 ) A; I
3
= I
1
+ I
2
= ( 40 + j30 ) A.

10.1.3. ----- I
1
= ( 2,988 j2,466 ) A; I
2
= ( 3,07 + j1,99 ) A; I
3
= ( 0,082 j0,476 ) A.
Videti reenje zadatka 10.2.3.

10.1.4. ----- a)

I
2
= 0,7 + j1,4 + 0,818 j1,071 = ( 1,518 + j0,329 ) A.

b)
U
S
+ Z
1
I
1
E = 0 U
S
= E Z
1
I
1
= 15 + j5 ( 10 j30 ) ( 0,818 j1,071 ) = 15 + j5 + 23,95 + j35,25
U
S
= ( 38,95 + j40,25 )
S
E
= EI
1
*
= ( 15 + j5 ) ( 0,818 + j1,071 ) = ( 6,915 + j20,155 ) VA P
E
= 6,915 W.
S
Is
= U
S
I
S
*
= ( 38,95 + j40,25 ) ( 0,7 j1,4 ) = ( 83,629 j26,383 ) VA P
Is
= 83,629 W.

10.1.5. ----- a) I
3
= 0,5 A; b)
23
= 1266'

10.1.6. -----

10 + j10 6 + j2 + 10 I
2
j10 I
2
= 0 ( )| | A 2 , 0 j 4 , 1
10 j 10
12 j 16
I
2
+ =
= .
I
1
= 0,6 j0,2 1,4 j0,2 = ( 0,8 j 0,4 ) |A| I
1
2
= 0,8
2
+ 0,4
2
= 0,8; I
2
2
= 1,4
2
+ 0,2
2
= 2.
I
1
I
2
I
3

-
A
I II
vor A: I
1
= I
2
+ I
3
........................... ( 1 )
kontura I: E
1
Z
1
I
1
Z
3
I
3
= 0 .......... ( 2 )
kontura II: Z
2
I
2
E
2
+ Z
3
I
3
= 0 ......... ( 3 )

100 + j2( I
2
+ I
3
) 5 I
3
= 0 j2 I
2
= ( 5 j2 )I
3
100
I
2
= j2,5 I
3
I
3
+ j50

I
1
I
3

I
2

I II
I
1
+ I
2
= I
3
..... ( 1 )
E
1
Z
1
I
1
Z
3
I
3
= 0 ..... ( 2 )
Z
3
I
3
+ Z
2
I
2
E
2
= 0 ...... ( 3 )

100 ( 1 + j4 )I
1
+ j3( I
1
+ I
2
) = 0
j3 ( I
1
+ I
2
) + ( 1 + j4 ) I
2
+ j50 = 0
I
S
I
1
I
2
I II
I
2
= I
S
+ I
1
= 0,7 + j1,4 + I
1
.............................................................. 1
E Z
1
I
1
Z
2
I
2
= 0 15 + j5 = ( 10 j30 ) I
1
+ ( 30 + j20 ) I
2
....2
15 + j5 = 10 I
1
j30 I
1
+ ( 30 + j20 ) ( 0,7 + j1,4 + I
1
)
15 + j5 = 10 I
1
j30 I
1
+ 21 + j42 + 30 I
1
+ j14 28 + j20 I
1

22 j51 = ( 40 j10 ) I
1
I
1
= ( 0,818 j1,071 ) A.
I
1
I
2

I
S
I II
Z
1
=R = 10 O; Z
2
= j ( eL 1/eC ) = j ( 10 20 ) = j10 O;
Z
3
= R + jeL = ( 10 + j10 ) O.
I
1
+ I
2
= I
S
I
1
= 0,6 j0,2 I
2
...... ( 1 );
E
1
Z
1
I
1
+ Z
2
I
2
E
2
= 0......................( 2 ).

10 10( 0,6 j0,2 I
2
) + ( j10 )I
2
20 + j10 = 0

268

Kompleksne snage na pasivnim elementima ( otporima ) su:
S
Z1
= I
1
2
Z
1
= 0,810 = 8 VA S
Z1
= P
R1
= 8 W , Q
1
= 0 Var ;
S
Z2
= I
2
2
Z
2
= 2( j10 ) = j20 VA P
2
= 0 W, Q
L2
= I
2
2
eL
2
= 20 Var, Q
C2
= I
2
2
1/eC = 40 Var .
S
Z3
= I
S
2
Z
3
= ( 0,6
2
+ 0,2
2
)( 10 + j10 ) = ( 4 + j4 ) VA P
3
= 4 W, Q
3
= Q
L3
= 4 Var .
Kompleksne snage na naponskim generatorima su:
S
E1
= E
1
I
1
-
= 10( 0,8 + j0,4 ) = ( 8 + j4 )VA, ( P
E1
= 8 W ovaj generator je potroa );
S
E2
= E
2
I
2
-
= ( 20 j10 ) ( 1,4 j0,2 ) = ( 26 j18 ) VA, ( P
E2
= 26 W izvor ),
a na strujnom generatoru: S
Is
= U
S
I
S
-
;
Iz druge konture E
1
I
1
R
1
I
S
R
3
I
S
jeL
3
+ U
S
= 0 U
S
= E
1
+ I
1
R
1
+ I
S
( R
3
+ jeL
3
) = 10 V
S
Is
= 10( 0,6 + j0,2 ) = ( 6 j2 ) VA ( I strujni generator se ponaa kao potroa , jer je P
S
= 6 W ).
Ukupna snaga generatora je: E S
g
= S
E1
+ S
E2
+ S
Is
= 8 + j4 + 26 j18 6 j2 = ( 12 j16 ) VA.
Ukupna snaga svih otpora ( pasivnih elemenata ) je: E S
Z
= S
Z1
+ S
Z2
+ S
Z3
= 8 j20 + 4 + j4 = ( 12 j16 ) VA.
Ovim je potvren zakon ( teorema) o odranju energija ( snaga ), jer je E S
g
= E S
Z
.

10.1.7. -----

Reenjem datog sistema jednaina nastaju i reenja struja po granama, koja iznose:
I
1
= ( 0,155 + j0,394 ) A; I
2
= ( 0,132 j0,328 ) A; I
3
= ( 0,287 + j0,066 ) A.
Kompleksne snage po generatorima iznose:
S
E1
= E
1
I
1
-
= ( 1,689 + j3,886 ) VA; S
E2
= E
2
I
2
-
= ( 6,58 + j16,41 ) VA E S
E
= ( 8,269 + j20,26 ) VA.
Kompleksne snage po impedansama iznose:
S
Z1
= I
1
2
Z
1
= ( 1,43 + j11,23 ) VA; S
Z2
= I
2
2
Z
2
= ( 2,49 + j11,74 ) VA; S
Z3
= I
3
2
Z
3
= ( 4,32 j2,75 ) VA.
E S
Z
= S
Z1
+ S
Z2
+ S
Z3
= ( 8,265 + j20,26 ) VA, to potvruje zakon o odranju snaga ( E S
E
= E S
Z
).

10.1.8. -----

Reenja navedenog sistema jednaina su:
I
1
= ( 0,08335 j0,30101 ) A; I
2
= ( 0,0172 + j0,1618 ) A; I
3
= ( 0,1005 + j0,1392 ) A.
itaocu se preporuuje da proveri zakon o odranju energije ( kompleksne snage ), to je ujedno i potvrda o
tanosti ( ili netanosti ) navedenih reenja.

10.1.9. -----

( I
1
j2 )(j100 ) I
1
( 100 + j30 ) + 220 = 0 j100 I
1
+ 200 100 I
1
j30 I
1
+ 220 = 0
I
1
( 100 + j70 ) = 420 I
1
( 100 j70 ) = 420 ( )| | A 97 , 1 j 82 , 2
70 j 100
420
I
1
+ =
= .
I
2
= 2,82 + j1,97 j2 = ( 2,82 j0,03 ) |A|.
I
1
2
= 2,82
2
+ 1,97
2
= 11,83; I
2
2
= 2,82
2
+ 0,03
2
= 7,95; I
S
2
= 2
2
= 4.

I
2
I
3

I
1

I II
Z
1
= R
1
+ jeL
1
= ( 8 + j62,8 ) O; Z
2
= R
2
+ jeL
2
= ( 20 + j94,2 ) O;
Z
3
= R
3
j1/eC = ( 50 j31,85 ) O; E
1
= 50 V; E
2
= ( 7,071 j7,071 ) V.

I
1
= I
2
+ I
3
...................................... ( 1 )
E
2
+ I
2
Z
2
I
3
Z
3
= 0................... ( 2 )
I
3
Z
3
+ I
1
Z
1
E
1
= 0 ..................... ( 3 )
I
1

I
3
I
2
I II
Z
1
= R/2 = 20 O; Z
2
= R + R + j ( eL 1/eC ) = 80 + j ( 80 20 )
Z
2
= ( 80 + j60 ) O; Z
3
= j ( eL 1/eC ) = j60 O.
E
1
= 10 V; E
2
= j20 V.

I
2
= I
1
+ I
3
............................................... ( 1 )
E
2
I
2
Z
2
I
3
Z
3
= 0 ............................... ( 2 )
I
3
Z
3
I
1
Z
1
E
1
= 0 ............................... ( 3 )

I
S
I
2

I
1

I II
Z
1
= R
1
+ jeL = ( 100 + j30 ) O; Z
2
= j1/eC = j100 O;
Z
3
= R
2
= 80 O; I
S
= j2 A; E = 220 V.

I
2
= I
1
+ I
S
= I
1
j2 .................................. ( 1 )
Kontura II: I
2
Z
2
I
1
Z
1
+ E = 0........... ( 2 )

269
Snage na impedansama ( pasivnim elementima ) su:
S
Z1
= I
1
2
Z
1
= 11,83( 100 + j30 ) = ( 1183 + j354,9 ) VA; S
Z2
= I
2
2
Z
2
= 7,95(j100) = j795 VA;
S
Z3
= I
S
2
Z
3
= 480 = 320 W.
Snaga na naponskom generatoru je: S
E
= EI
1
-
= 220( 2,82 j1,97 ) = ( 620,4 j433,4 ) VA,
a na strujnom S
Is
= U
S
I
S
-
.
U
S
odredimo iz prve konture: U
S
+ I
S
Z
3
+ I
2
Z
2
= 0 U
S
= I
S
Z
3
+ I
2
Z
2
= j280 + ( 2,82 j0,03 )(j100 )
U
S
= ( 3 j442 ) V S
Is
= ( 3 j442 )j2 = ( 884 j6 ) VA.
Ukupna snaga oba generatora je: E S
G
= S
E
+ S
Is
= ( 1 504,4 j439,4 ) VA,
a impedansi: E S
Z
= S
Z1
+ S
Z2
+ S
Z3
= ( 1503 j440,1 ) VA, to potvruje zakon o odranju snaga u kolu.

10.1.10. ----- a)

b) Kompleksni izraz za napon na krajevima struijnog generatora je:
U
S
+ Z
3
I
3
+ Z
5
I
5
= 0 U
S
= ( 1 + j15 ) V.

10.1.11. -----

10.1.12. -----

Kako su u kolu nepoznate etiri struje ( I
1
, I
2
, I
4
i I
5
) za njihovo reenje potrebno je postaviti etiri linearne
jednaine sa etiri nepoznate. Dakle, jedna jednaina je suvina, pa etvrtu jednainu moemo izbaciti.
Iz jednaine ( 1 ): I
2
= I
1
0,1 j0,1 . Uvrtavanjem ove vrednosti u treu jednainu dobije se reenje struje I
1
,
koja iznosi : I
1
= ( 0,2 + j0,2 ) A I
2
= ( 0,1 + j0,1 ) A.
Iz druge jednaine sledi: I
4
= 0,1 + j0,1 I
5
. Uvrtenjem struje I
4
u jednainu ( 5 ) sledi reenje struje I
5
, koja
je jednaka: I
5
= ( 0,2 j0,1 ) A. I
4
= ( 0,1 + j0,2 ) A.
Dakle, konana reenja struja po granama iznose:
I
1
= ( 0,2 + j0,2 ) A; I
2
= ( 0,1 + j0,1 ) A; I
4
= ( 0,1 + j0,2 ) A; I
5
= ( 0,2 j0,1 ) A.

vor 1: I
1
= I
2
+ I
S
.( 1 )
vor 2: I
S
= I
4
+ I
5
.( 2 )
kontura I: E
1
Z
1
I
1
Z
2
I
2
= 0 .... ( 3 )
kontura II: Z
2
I
2
+ U
S
Z
5
I
5
= 0 ( 4 )
kontura III: E
4
Z
4
I
4
+ Z
5
I
5
= 0 ( 5 )
I
1

I
2

I
S
I
4

I
5

I
II
III
-
-
- 2
1
3
I
1

I
2
I
3

I
S

I
4
I
5
I
II
A: I
2
+ I
4
= I
1
...........................................................( 1 )
B: I
2
+ I
3
+ I
S
= 0 I
2
+ I
3
= j0,5 ...................... ( 2 )
D: I
5
+ I
S
= I
4
I
5
I
4
= j0,5 ............................. ( 3 )

I : E Z
1
I
1
Z
2
I
2
+ Z
3
I
3
= 0 ................................... ( 4 )
II: E Z
1
I
1
Z
4
I
4
Z
5
I
5
= 0..................................... ( 5 )

Reenjem navedenih 5 jedn. sa 5 nepoznatih slede reenja:
I
1
= ( 0,11 + j0,07 ) A; I
2
= ( 0,04 j0,24 ) A;
I
3
= ( 0,04 j0,26 ) A; I
4
= ( 0,07 + j0,31 ) A;
I
5
= ( 0,07 j0,19 ) A.
I
1

I
2

I
3
I
4

I
5

I
6

a) Struje po granama iznose:
I
1
= ( 2 + j6 ) mA; I
2
= ( 4 + j2 ) mA; I
3
= ( 2 j4 ) mA;
I
4
= ( 3 + j1 ) mA; I
5
= ( 1 + j1 ) mA; I
6
= ( 1 + j5 ) mA.

b) Kompleksni izrazi za napone su:
U
3
= U
BC
= j20 V; U
4
= U
CD
= ( 10 + j20 ) V.

270
10.1.13. -----

I
1
+ I
3
+ I
4
+ I
2
= 0 I
1
+ I
2
+ I
3
+ I
4
= 0..... ( 1' )
50 5 I
1
+ j2 I
3
= 0 5 I
1
+ j2 I
3
= 50 .. ( 2' )
j2 I
3
4 ( I
1
+ I
3
) j2 I
4
= 0 4 I
1
( 4 + j2 ) I
3
+ 2 I
4
= 0...( 3' )
j2 I
4
+ 2 I
2
j50 = 0 /: (2 ) I
2
j I
4
= j25 ... ( 4' )

( 1' i 4' ): I
1
+ I
3
+ ( 1 + j1 ) I
4
= j2 . ( 1a ). Iz 2' I
1
= 10 + j0,4 I
3

Daljim sreivanjem sistema jednaina dolazi se do reenja struja po granama:
I
1
= ( 8,5 j4,72 ) A; I
2
= ( 10,38 + j11,32 ) A; I
3
= ( 11,8 + j3,78 ) A; I
4
= ( 13, 68 j10,38 ) A;
I
5
= ( 3,3 j0,94 ) A.
Iz ovog reenja zadatka se moe izvui zakljuak da se Kirhofova pravila u praksi retko koriste kod veeg
broja jednaina ( vie od tri ). Cilj ovog zadatka i jeste da se vidi koliki je problem ako se on reava
neodgovarajuom metodom. italac treba da prerpozna za svaki zadatak najoptimalniju metodu sa kojom se
reava svaki zadatak.

10.1.14. -----

Pomnoimo prvu jednainu sa j31,4 i udruimo je sa treom
j31,4 I
1
j31,4 I
2
j31,4 I
3
= 0
j31,4 I
1
30 I
2
= 50

( 30 + j31,4 ) I
2
j31,4 I
3
= 50 ( 1' )

Iz jed 2 I
4
= I
3
+ I
S5
= I
3
+ 0,2 j0,1. Ovu vrednost uvrstimo u jednainu 4 pa sledi:
30 I
2
+ j31,85 I
3
10

( I
3
+ 0,2 j0,1 ) = 0 30 I
2
+ ( 10 + j31,85 ) I
3
2 + j1 = 0 . ( 4' )

30 I
2
+ ( 10 + j31,85 ) I
3
= 2 j1 .. ( 4' ) / ( 30 + j31,4 )
( 30 + j31,4 ) I
2
j31,4 I
3
= 50 . ( 1' ) / 30

( 1300 + j300,5 ) I
3
= 1408,6 + j32,8 I
3
= ( 1,023 j0,262 ) A.
Daljim reavanjem nastaju sledea reenja struja po granama:
I
1
= ( 1,153 j1,469 ) A; I
2
= ( 0,13 j1,207 ) A i I
4
= ( 1,223 j0,362 ) A.

10.1.15. ----- I
3
= ( 0,262 j272 ) A.

10.1.16. ----- I
1
= I
2
+ I
3
= 2 + I
3
. ( 1 ); E
1
Z
1
I
1
Z
2
I
2
= 0 ( 2 ); Z
2
I
2
Z
3
I
3
E
2
= 0 . ( 3 ).
5 10( 2 + I
3
) ( 2 + j2 )2 = 0 5 20 10 I
3
4 j4 = 0 19 j4 = 10 I
3
I
3
= ( 1,9 j0,4 ) A.
I
1
= ( 0,1 j0,4 ) A.
Iz jedn.3.
E
2
= Z
2
I
2
Z
3
I
3
= ( 2 + j2 )2 ( 3 + j6 )( 1,9 j0,4 ) = 4 + j4 ( 3,3 j12,6 ) = ( 7,3 + j16,6 ) V.

vor A: I
1
+ I
3
= I
5
.................................... ( 1 )
vor B: I
5
+ I
4
+ I
2
= 0 .............................. ( 2 )
kontura I: E
1
Z
1
I
1
+ Z
3
I
3
= 0 .................... ( 3 )
kontura II: Z
3
I
3
Z
5
I
5
+ Z
4
I
4
= 0 ............. ( 4 )
kontura III: Z
4
I
4
+ Z
2
I
2
E
2
= 0 ................ ( 5 )

I
1
I
3
I
4
I
2

I
5

I II III
- -
A B
- -
C C
I II III
I
1

I
2
I
4

I
S5
I
3

A
B
C
- -
-
A: I
1
I
2
I
3
= 0 .................................. ( 1 )
B: I
3
+ I
S5
= I
4
..................................... ( 2 )
I: jeL
1
I
1
+ E
1
R
2
I
2
= 0 ..................( 3 )
II: R
2
I
2
( j 1/eC ) I
3
R
4
I
4
= 0 ..... ( 4 )

I
1
I
2
I
3
= 0 .................................. ( 1 )
I
3
I
4
= I
S5
= 0,2 + j0,1.................( 2 )
j31,4 I
1
+ 50 30 I
2
= 0...................( 3 )
30 I
2
+ j31,85 I
3
10 I
4
= 0................( 4 )

271
10.1.17. -----

a)
Iz jedn. 1,2 i 4 ( 25+ j100 )(I
5
+ I
6
) j50I
6
+ j20 + ( j150 )( 0,25 + j0,1 I
5
I
6
) = 0
Iz jedn. 3 i 5 j20 + j50I
6
( j50 )I
5
+ 100( 0,25 + j0,1 I
5
) = 0

25I
5
j100I
5
25I
6
j100I
6
j50I
6
+ j20 j37,5 + 15 + j150I
5
+ j 150I
6
= 0 . ( 1' )
j20 + j50I
6
+ j50I
5
+ 25 + j10 100I
5
= 0 ... ( 2' )

( 25 + j50 )I
5
25 I
6
= 15 +j17,5 . ( 1' )
( 100 + j50 )I
5
+ j50I
6
= 25 + j10 .. ( 2' )

Iz jedn. 1' I
6
= ( 1 + j2 )I
5
+ 0,6 j0,7 . Ovu vrednost uvrstimo u jedn. 2', pa sledi:
( 100 + j50 )I
5
+ j50( I
5
+ j2I
5
+ 0,6 j0,7 ) = 25 + j10
100I
5
+ j50I
5
j50I
5
100I
5
+ j30 + 35 = 25 + j10 200I
5
= 60 j20 I
5
= 0,3 + j0,1.
Daljim uvrtavanjem dobiju se konana reenja struja po granama:
I
2
= ( 400 j100 ) mA; I
3
= ( 150 + j200 ) mA; I
4
= 50 mA; I
5
= ( 300 + j100 ) mA; I
6
= ( 100 j200 ) mA.

b) Iz 6 jednaine sledi: U
S
= ( 200 + j150 )( 0,25 + j0,1 ) j150( 0,15 + j0,2 ) + 100( 0,05 )
U
S
= 35 +j57,5 + 30 + j22,5 5 = ( 60 + j80 ) V.
S
E
= EI
6
-
= j20( 0,1 + j0,2 ) = ( 4 + j2 ) VA.
S
Is
= U
S
I
S
-
= ( 60 + j80 )( 0,25 j0,1 ) = ( 23 + j14 ) VA.

10.1.18.

Aktivna snaga prijemnika iznosi: P =|I
P
2
|R
P
= ( 0,31
2
+ 0,02
2
)90 = 0,09690 = 8,64 |W|,
A reaktivna: Q = |I
P
2
|X = 0,096(20 ) = 1,92 |VAr| ( kapacitivnog karaktera ).

I
2
I
5

I
6

I
S

I
3
I
4

- - - 3
4
1
-
2
vor 1: I
S
= I
2
+ I
3
I
3
= 0,25 + j0,1 I
2
........ ( 1 )
vor 2 : I
2
= I
5
+ I
6
.............................................. ( 2 )
vor 3 : I
5
+ I
4
= I
S
I
4
= 0,25 + j0,1 I
5
..........( 3 )
kontura I : Z
2
I
2
Z
6
I
6
+ E
6
+ Z
3
I
3
= 0 ...... ..( 4 )
kontura II : E
6
+ Z
6
I
6
Z
5
I
5
+ Z
4
I
4
= 0 ........ ( 5 )
kontura III : U
S
Z
1
I
S
Z
3
I
3
Z
4
I
4
= 0 ......... ( 6 )

I II
III
I
S

I
I
P

I
S
+ I
P
= I I = 0,9 j1,8 + I
P
.. ... ( 1 )
IZ + E I
P
Z
P
= 0 ..... ....................( 2 )

( 0,9 j1,8 + I
P
)( 10 + j20 ) + 14 j2 I
P
( 90 j20 ) = 0
9 + j18 10 I
P
j18 36 j20 I
P
+ 14 j2 90 I
P
+ j20 I
P
= 0
31 j2 = I
P
100
I
P
= ( 0,31 j0,02 ) |A|

272
10.2.1. -----

100 = ( 2 + j3 )I
A
I
A
= ( 15,38 j23,08 ) A; I
B
= ( 1 j0,4 )( 15,38 j23,08 ) 20 = ( 13,85 j29,23 ) A.
Struje po granama iznose:
I
1
= I
A
= ( 15,38 j23,08 ) A; I
2
= I
B
= ( 13,85 j29,23 ) A; I
3
= I
A
I
B
= ( 29,23 + j6,15 ) A.

10.2.2. -----

( 2/3 j3 ) I
A
= 100/3 j250/3 ( 2 j9 ) I
A
= 100 j250 I
A
= ( 28,823 + j4,706 ) A.
I
B
= j100/3 + ( 1/3 + j1/3 )( 28,823 + j4,706 ) = ( 11.177 j25,294 ).
I
1
= I
A
= ( 28,823 + j4,706 ) A; I
2
= I
B
= ( 11,177 + j25,294 ) A; I
3
= I
A
I
B
= ( 40 + j30 ) A.

10.2.3. -----

7,07 j7,07 = ( 2 + j2 j2 + 4 + j3 ) I
A
( 4 + j3 ) I
B
7,07 j7,07 = ( 6 + j3 ) I
A
( 4 + j3 ) I
B
( 1 )
7,07 j7,07 = ( 4 + j3 j3 ) I
B
( 4 + j3 ) I
A
7,07 j7,07 = ( 4 + j3 ) I
A
+ 4 I
B
.. ( 2 )
Pomnoimo prvu jednainu sa 4 a drugu sa ( 4 + j3 ), kako bi se konturna struja I
B
ponitola
( 7,07 j7,07 ) 4 = ( 6 + j3 )4 I
A
( 4 +j3 )4 I
B

( 7,07 j7,07 )( 4 + j3 ) = ( 4 + j3 ) ( 4 + j3 ) I
A
+ ( 4 +j3 )4 I
B

28,28 j28,28 7,07 j49,49 = 24 I
A
+ j12 I
A
( 16 I
A
+ j24 I
A
9 I
A
) 21,21 j77,77 = ( 17 j12 ) I
A

I
A
= ( 2,988 j2,466 ) ;
I
B
= |7,07 j7,07 + ( 4 + j3 ) ( 2,988 j2,466 )| / 4 = ( 7,07 j7,07 + 19,349 j0,898 ) / 4 = ( 3,07 j1,992 ).
I
1
= I
A
= ( ( 2,988 j2,466 ) A; I
2
= I
B
= ( 3,07 + j1,992 ) A; I
3
= I
A
I
B
= ( 0,082 j0,476 ) A.

10.2.4. -----

Iz tree jednaine sledi. I
B
= ( 1 + j1 ) I
C
25
I
1
I
3
I
2

I
A

I
B

E
1
= ( Z
1
+ Z
3
) I
A
Z
3
I
B
........ ( 1 )
E
2
= ( Z
2
+ Z
3
) I
B
Z
3
I
A
...... ( 2 )
100 = ( j2 + 5 ) I
A
5 I
B
I
B
= ( j0,4 +1 )I
A
20
j100 = ( j5 + 5 )I
B
5 I
A

j100 = ( 5 + j5 )|( 1 j0,4 ) I
A
20 | 5 I
A

j100 = 5I
A
j2I
A
100 + j5I
A
+ 2I
A
j100 5I
A

I
1

I
3

I
2

I
A

I
B

E
1
= ( Z
1
+ Z
3
) I
A
Z
3
I
B
100 = ( 1 + j1 ) I
A
+ j3 I
B
.... ( 1 )
E
2
=( Z
2
+ Z
3
) I
B
Z
3
I
A
j50 = ( 1 + j1 ) I
B
+ j3 I
A
.....( 2 )

Iz prve jednaine: I
B
= j100/3 + j1/3 I
A
1/3 I
A

j50 = ( 1 + j1 )( j100/3 + j1/3 I
A
1/3 I
A
) + j3 I
A

j50 = j100/3 + j1/3 I
A
1/3 I
A
+ 100/3 1/3 I
A
j1/3 I
A
+ j3 I
A

I
A
I
B
I
3

I
1
I
2
E
1
= 10e
j45
E
1
= 10 ( cos (45) + jsin (45));
E
2
= 10e
j45
E
2
= 10 ( cos 45 + j sin 45 );
| | V ) 2 5 j 2 5 ( E
1
= ; ( )| | V 2 5 j 2 5 E
2
+ = .

E
1
= ( Z
1
+ Z
2
+ Z
3
) I
A
Z
3
I
B
......... ( 1 )
E
2
= ( Z
3
+ Z
4
) I
B
Z
3
I
A
...............( 2 )
E
1
= ( Z
1
+ Z
3
) I
A
Z
3
I
B
.................................... ( 1 )
0 = ( Z
3
+ Z
5
+ Z
4
) I
B
Z
3
I
A
Z
4
I
C
.... ............ ( 2 )
E
2
= ( Z
4
+ Z
2
) I
C
Z
4
I
B
= 0 ............................. ( 3 )
50 = ( 5 + j2 ) I
A
j2 I
B
........................... ( 1 )
0 = j2 I
A
+ 4 I
B
+ j2 I
C
.............. ( 2 )
j50 = j2 I
B
+ ( 2 j2 ) I
C
........ ( 3 )

I
1
I
3
I
4
I
2

I
5

I
A I
B
I
C

- -
A B
- -
C C

273
50 = ( 5 + j2 ) I
A
j2( I
C
+ jI
C
25 ) 50 j50 = ( 5 + j2 ) I
A
+ ( 2 j2 ) I
C
....... ( 1' )
0 = j2 I
A
+ 4 ( I
C
+ j I
C
25 ) + j2 I
C
100 = j2 I
A
+ ( 4 + j6 ) ................. ( 2' )

Iz jednaine 2' I
A
= ( 3 j2 ) I
C
+ j50.
Struju I
A
uvrstimo u jednainu 1':
50 j50 = ( j50 + 3 I
C
j2 I
C
) ( 5 + j2 ) + ( 2 j2 ) I
C
I
C
= ( 10,38 j11,32 ) A;
I
A
= ( 8,5 j4,72 ) A; I
B
= ( 3,3 j0,94 ) A.
I
1
= I
A
= ( 8,5 j4,72 ) A; I
2
= I
C
= ( 10,38 + j11,32 ) A; I
3
= I
B
I
A
= ( 11,8 + j3,78 ) A;
I
4
= I
C
I
B
= ( 13,68 j10,38 ) A; I
5
= I
B
= ( 3,3 + 0,94 ) A.

10.2.5. ----- a)

Ako pomnoimo drugu jednainu sa imaginarnom jedinicom ( j ) nastaje sistem jednaina:
10 + j10 = 10 I
A
j10 I
A
+ j10 I
B
... ( 1 )
j10 10 = 10 I
A
j10 I
B
.. ( 2 )

20 = ( 20 j10 ) I
A
I
A
= ( 0,4 j0,4 ); I
B
= ( 0,6 j0,2 ).
I
1
= I
A
= ( 0,8 j0,4 ) A; I
2
= I
B
I
A
= ( 1 + j0,2 ) A; I
3
= I
B
= ( 0,6 j0,2 ) A.

b) S
E3
= E
3
I
3
*
= 10( 0,6 + j0,2 ) = ( 6 j2 ) VA P
E3
= 6 W; Q
E3
= 2 VAR.
Dakle, ovaj generator troi energiju ( negativna snaga ), odnosno, on se ponaa kao potroa.
P
R1
= I
1
2
R
1
= ( 0,8
2
+ 0,4
2
)10 = ( 0,64 + 0,16 )10 = 8 W.

10.2.6. -----

30 + j20 = ( 15 + j10 ) I
B
I
B
= ( 30 + j20 ) / ( 15 + j10 ) =( 0,769 j1,846 ) A.
10 (5 j2 )( 0,769 j1,846 ) = j2 I
A
I
A
= 10 + 7,538 + j7,692 ) / j2 = ( 3,846 + j1,231 ) A.
I
3
= I
A
I
B
= ( 4,615 + j3,077 ) A

b) I
2
= I
B
= ( 0,769 + j1,846 ) I
2
= 2 A P = R I
2
2
= 20 W ( aktivna snaga je prisutna samo na
aktivnom otporniku, koji se nalazi samo u impedansi Z
2
( Z
2
= R = 5 O ).

10.2.7. ----- I = ( 0,8 + j0,6 ) A.

10.2.8. ----- I
1
= ( 100 j60 ) mA; I
2
= ( 5 + j25 ) mA; I
3
= ( 105 j35 ) mA ( svi smerovi ka taci A ).

I
1

I
2
I
3

I
A

I
B

E
1
E
2
= ( R
1
+ jeL
2
j1/eC
2
) I
A
( jeL
2
j1/eC
2
) I
B

E
2
+ E
3
= ( R
3
+ jeL
2
+ jeL
3
j1/eC
2
) I
B
( jeL
2
j1/eC
2
) I
A

10 + j10 = ( 10 + j10 j20 ) I
A
( j10 j20 ) I
B

10 j10 = ( 10 + j10 + j10 j20 ) I
B
( j10 j20 ) I
A

10 + j10 = ( 10 j10 ) I
A
+ j10 I
B
........ ( 1 )
10 j10 = j10 I
A
+ 10 I
B
....... ( 2 )

I
1

I
2

I
3

I
A
I
B

a) j10 = j3 I
A
+ j2 I
B
.................. ( 1 ) / 2
10 = ( 5 j2 ) I
B
+ j2 I
A
...... ( 2 ) / ( 3 )

j20 = j6 I
A
+ j4 I
B
................................ ( 1 )
30 = j6 I
A
+ ( 15 + j6 ) I
B
............... ( 2 )

274
10.2.9. -----

Reenjem navedenog sistema jednaina slede reenja konturnih struja:
I
A
= ( 160 j40 ) mA; I
B
= ( 20 + j180 ) mA; I
C
= ( 620 j20 ) mA.
Struje po granama su:
I
1
= I
A
= ( 160 j40 ) mA; I
2
= I
B
I
A
= ( 140 + j220 ) mA; I
3
= I
A
I
C
= ( 780 j20 ) mA;
I
4
= I
B
I
C
= ( 640 + j200 ) mA; I
5
= I
B
= ( 20 j180 ) mA; I
6
= I
C
= ( 620 + j20 ) mA.

10.2.10. -----

I
B
= ( 0,1 + j0,1 ) A,
I
2
= I
A
I
B
= 0,16 j0,48 0,1 j0,1 = ( 0,06 j0,58 ) A = ( 60 j580 ) mA.
U
S
Z
1
I
S
+ E
1
Z
2
I
2
= 0
U
S
= Z
1
I
S
+ Z
2
I
2
E
1
= ( 0,16 j0,48 )( 50 j50 ) + ( 0,06 j0,58 )j100 50 + j50 = ( 8 + j24 ) V.
S
S
= U
S
I
S
-
= ( 8 + j24 )( 50 j50 ) = 12,8 VA.
Sledi da strujni generator radi kao potroa koji troi snagu ( aktivnu ) od 12,8 W.

10.2.11. ----- a)

b) S
E
= ( 4 + j2 ) VA; S
Is
= ( 23 + j14 ) VA. Vidi reenje zadatka 10.1.17.

10.2.12. -----

50 = ( 70 +62,35 ) I
A
( 50 j31,85 ) I
B
/ ( 50 j31,85 )
7,071 + j7,071 = ( 50 j31,85 ) I
A
+ ( 58 + j30,95 ) I
B
/ ( 70 + j62,35 )

I
A
I
B

I
2

I
5

I
6

I
3
I
4

I
S

E = ( Z
2
+ Z
6
+ Z
3
)I
A
Z
6
I
B
Z
3
( 0,25 + j0,1 ) .....( 1 )
E = ( Z
4
+ Z
5
+ Z
6
)I
B
Z
6
I
A
Z
4
( 0,25 + j0,1 ) ( 2 )
Trea jednaina nije potrebna, jer je I
C
= I
S
= ( 0,25 + j0,1 )
Reenjem navedenih dveju linearnih jednaina sa dve nepoznate,
slede reenja konturnih struja:
I
A
= ( 0,4 j0,1 ) A; I
B
= ( 0,3 + j0,1 ).
I
2
= I
A
= ( 400 j100 ) mA; I
3
= I
C
I
A
= ( 150 + j200 ) mA;
I
4
= I
C
I
B
= 50 mA;
I
5
= I
B
= ( 300 + j100 ) mA; I
6
= I
A
I
B
= ( 100 j200 ) mA.

I
1
I
2

I
3

I
A
I
B

eL
1
= 62,8 O; eL
2
= 94,2 O; 1/eC = 31,85 O;

E
2
= ( Z
2
+ Z
3
) I
A
Z
3
I
B
( 1 )
E
1
= ( Z
1
+ Z
3
) I
B
Z
3
I
A
... ( 2 )
I
A
I
B
I
C

I
1

I
2

I
3

I
5

I
4

I
6

E
1
+ E
3
= ( Z
1
+ Z
2
) I
A
Z
2
I
B
( 1 )
E
5
= ( Z
2
+ Z
4
+ Z
5
)I
B
Z
2
I
A
Z
4
I
C
. ( 2 )
E
3
= ( Z
4
+ Z
6
) I
C
Z
4
I
B
. ( 3 )

100 j20 = 400 I
A
j200 I
B
... ( 1 )
j40 = j200 I
A
+ 300 I
B
+ j100 I
C
( 2 )
80 = j100 I
B
+ 100 I
C
.... ( 3 )
I
S

I
2

I
A
I
B
I
C
I
A
= I
S
= ( 0,16 j0,48 ) A;
E
5
= ( Z
2
+ Z
3
+ Z
4
+ Z
5
) I
B
Z
2
I
A
Z
5
I
C
.............. ( 1 )
E
6
E
5
= ( Z
5
+ Z
6
) I
C
Z
5
I
B
.....................................( 2 );

148 + j16 = ( 300 j500 ) I
B
j50 I
C
/ ( 100 + j50 )
100 + j200 = j50 I
B
+ ( 100 + j50 ) I
C
/ j50

14 000 + j9 000 = 37 500 I
B
j50( 100 + j50 ) I
C

10 000 j5 000 = 2 500 I
B
+ j50( 100 + j50 ) I
C

275
2 500 + j1592,5 = ( 70 + j62,35 ) ( 50 j31,85 ) I
A
( 1 485,58 j3 185 ) I
B
.............. ( 1 )
935,85 + j54,09 = ( 70 + j62,35 ) ( 50 j31,85 ) I
A
+ ( 2 130,27 + j5 782,8 ) I
B
......... ( 2 )

3 435,85 + j1 646,59 = ( 644,69 + j8 967,8 ) I
B
I
B
= ( 0,155 + j0,394 ) A; I
A
= ( 0,132 + j0,328 ) A.

I
1
= I
B
= ( 0,155 + j0,394 ) A; I
2
= I
A
= ( 0,132 j0,328 ) A; I
3
= I
A
I
B
= ( 0,287 j0,066 ) A.
Kompleksne snage generatora su:
S
E1
= E
1
I
1
-
= ( 1,689 + j3,886 ) VA; S
E2
= E
2
I
2
-
= ( 6,58 + j16,41 ) VA;
S
Z1
= Z
1
I
1
2
= ( 1,43 + j11,23 ) Var; S
Z2
= Z
2
I
2
2
= ( 2,49 + j11,74 ) Var; S
Z3
= Z
3
I
3
2
= ( 4,32 j2,75 ) Var.
itaocu se ostavlja da proveri zakon o odranju energija.

10.2.13. ----- I
1
= ( 1,153 j1,469 ) A; I
2
= ( 0,13 j1,207 ) A; I
3
= ( ( 1,023 j0,262 ) A;
I
4
= ( 1,223 j0,362 ) A.

10.2.14. -----

I
1
I
2
I
3

I
1
= ( 0,2 j1,4 ) A; I
2
= ( 1,6 + j2,8 ) A; I
3
= ( 0,8 j0,4 ) A;

itaocu se ostavlja da izrauna preostali deo zadatka

276
10.3.1. ----- Videti reenja u zadatku 10.2.6.

10.3.2.

( )| | A 06 , 0 j 1 , 0
400 j 200
42 j 14 10 j 10
Z
U E
I
1
AB 1
1
=
=
( )| | A 025 , 0 j 005 , 0
600 j 200
42 j 14 50 j
Z
U E
I
2
AB 2
2
+ =
+

=
=
( )| | A 035 , 0 j 105 , 0
400 j
42 j 14
Z
U
I
3
AB
3
+ =
+
= = .

10.3.3. ----- U
3
= 10 V U
3
= 10 V.

10.3.4. ----- ( )| | V 6 j 8
8 j
1
4 j
1
6
1
4 j
5 j
6
20
Z
1
Z
1
Z
1
Z
E
Z
E
U U
3 2 1
2
2
1
1
3 AB
=
+
+

+
=
+ +
+
= =
a) ( ) ( )| | A 2 j 75 , 2 2 j 75 , 2
4 j
11 j 8
4 j
6 j 8 5 j
Z
U E
I
2
AB 2
2
+ = =
+
=
+
=
= .
Dakle,zbog predznaka stvarni smer struje je od take B ka taki A ( suprotan u odnosu na pretpostavljeni ).
b) U
AB
= ( 8 j6 )
AB
= arc tg (6/8) = 3652'
Fazna razlika izmeu napona U
AB
i ems E
2
je:
=
AB

2
= 3652' 90 = 12652'.

10.3.5. ----- Videti reenje zadatka 10.1.6.


10.3.7. -----

Struje po granama, vodei rauna o usvojenim smerovima uznose:
I
1
I
2

I
3

-
-
B
A
( )| | V 42 j 14
400 j
1
600 j 200
1
400 j 200
1
600 j 200
50 j
400 j 200
10 j 10
Z
1
Z
1
Z
1
Z
E
Z
E
U
3 2 1
2
2
1
1
AB
+ =
+
+
+
+
+
=
+ +
+
=
I
1
+ I
4
I
S
I
3
= 0 ;
U
AB
E
1
+ I
1
Z
1
= 0 I
1
= ( E
1
U
AB
)/Z
1
;
U
AB
+ E
3
I
3
Z
3
= 0 I
3
= ( E
3
+ U
AB
)/Z
3
;
U
AB
+ I
4
Z
4
= 0 I
4
= U
AB
/Z
4

( )| |. V 8 j 4
Z
1
Z
1
Z
1
I
Z
E
Z
E
U
Z
1
Z
1
Z
1
U
Z
E
I
Z
E
0
Z
U
Z
U E
I
Z
U E
4 3 1
S
3
3
1
1
AB
4 3 1
AB
3
3
S
1
1
4
AB
3
AB 3
S
1
AB 1
+ =
+ +

=
|
|
.
|
\
|
+ + =
=
+

I
1
I
S

I
3

I
4

-
-
B
A

277
| | | |
( )| | ( )| |
( )| | ( )| | ( )| |. mA 160 j 80 mA 160 j 80 A 16 , 0 j 08 , 0
40 j 30
8 j 4
I
. mA 260 j 40 A 26 , 0 j 04 , 0
100
26 j 4
100
8 j 4 34 j
I
. mA 20 j A 02 , 0 j
200 j 200
4 j 4
200 j 200
8 j 4 12 j
I
4
3
1
= + = + =
+
=
= =
=
+ +
=
= =
+
+
=
+

=

10.3.8. -----

( )| | V 249 , 4 j 815 , 2
027 , 0 j 161 , 0
608 , 0 j 568 , 0
083 , 0 049 , 0 j 041 , 0 022 , 0 j 037 , 0
167 , 0 j 167 , 0 441 , 0 j 735 , 0
U
AB
=
+
=
+ + +

= .
( )| |
( ) ( )| | V 249 , 2 j 815 , 4 12 187 , 0 j 401 , 0 Z I U 0 Z I U
A 187 , 0 j 401 , 0
12
249 , 2 j 815 , 4
12
249 , 4 j 815 , 2 2 j 2
Z
U E
I
7 2 CB 7 2 CB
7
AB 3
2
= = = = +
+ =
+
=
+
=

=

10.3.9. ----- I
1
= ( 28,823 + j4,706 ) A; I
2
= ( 11,177 + j25,294 ) A; I
3
= ( 40 + j30 ) A.

10.3.10. ----- I
1
= ( 2,988 j2,466 ) A; I
2
= ( 3,07 + j1,99 ) A; I
3
= ( 0,082 + j0,476 ) A.
Data reenja odgovaraju smeru struje od take B ka taci A ( sve struje ulaze u vor A ).

10.3.11.

( )| | 0975 , 0 30101 , 0 0835 , 0 I A 30101 , 0 j 0835 , 0
20
0202 , 6 j 333 , 8 10
Z
U E
I
2 2 2
1
1
AB 1
1
= + = =

=
=
( )| |
( )| | . 0294 , 0 I A 1392 , 0 j 1005 , 0
Z
U
I
0265 , 0 I A 1618 , 0 j 0172 , 0
60 j 80
0202 , 6 j 333 , 8 20 j
Z
U E
I
2
3
3
AB
3
2
2
2
AB 2
2
= + = =
= + =
+

=
=

S
Z1
= Z
1
I
1
2
= 200,0975 = 1,95 VA; S
Z2
= Z
2
I
2
2
= ( 80 + j60 )0,0265 = ( 2,12 + j1,59 ) VA;
S
Z3
= Z
3
I
3
2
= j600,0294 = j1,764 VA.
S
E1
= E
1
I
1
-
= 10( 0,08335 + j0,301) = ( 0,8335 + j3,01 ) VA;
S
E2
= E
2
I
2
-
= j20( 0,0172 j0,1618 ) = ( 3,236 + j0,344 ) VA.
E S
g
= S
E1
+ S
E2
= ( 4,0695 + j3,354 ) VA; E S
Z
= S
Z1
+ S
Z2
+ S
Z3
= ( 4,07 + j3,354 ) VA E S
g
= E S
Z
.

-
-
B
A
I
2
I
3
I
1

( )| | V 0202 , 6 j 333 , 8
60 j
1
60 j 80
1
20
1
60 j 80
20 j
20
10
Z
1
Z
1
Z
1
Z
E
Z
E
U
3 2 1
2
2
1
1
AB
+ =
+
+
+
+
+
=
+ +
+
=
Impedanse Z
5
i Z
6
ine kratku vezu ( Z
5
+ Z
6
= 0 ), pa je sloeno
kolo predstavljeno novom ( jednostavnijom) slikom.
Napon izmeu taaka A i B iznosI:
12
1
12 j 10
1
10 j 8 2 j 12
1
12
2 j 2
10 j 8 2 j 12
20
Z
1
Z
1
Z Z
1
Z
E
Z Z
E
U
7
3 2 1
7
3
2 1
1
AB
+
+
+ + +
+
+ + +
=
+ +
+
+
=
Z
1

Z
2
Z
7

+
+
E
1

E
3

Z
3

-
A
- C
-
B
I
2

278
10.3.12. ----- U
AB
= I
2
Z
2
= 2( 2 + j2 ) = ( 4 + j4 ) V;
( )| | A 4 , 0 j 1 , 0
10
4 j 4 5
Z
U E
I
1
AB 1
1
=

=
= ( )| | A 4 , 0 j 9 , 1 2 4 , 0 j 1 , 0 I I I I I I
2 1 3 3 2 1
= = = + =
( ) ( ) ( )| |. V 6 , 16 j 3 , 7 6 , 12 j 3 , 3 4 j 4 6 j 3 4 , 0 j 9 , 1 4 j 4 Z I U E 0 E Z I U
3 1 3 AB 2 2 3 3 AB
+ = + + + = + + = = =

10.3.13. ----- Videti reenje zadatka 10.1.14

10.3.14. -----

( )| |
( )| |
( )| | A 4 , 0 j 8 , 0
10 j
8 j 4
I
A 8 , 2 j 6 , 1
5 j
8 j 14
5 j
8 j 4 10
I
A 4 , 0 j 2 , 0
5 j 5
8 j 6
5 j 5
8 j 4 10
I
3
2
1
=

=
+ =

=

=
=
+
=
+

=

10.3.15. ----- P = 8,64 W; Q = 1,92 Var.

I
S
I
1
I
2

I
3

-
-
B
A
( )
( )| | V 8 j 4
2 , 0 j 1 , 0
2
1 , 0 j 2 , 0 j 1 , 0 j 1 , 0
1 j 1 2 j 1 j 1
10 j
1
5 j
1
5 j 5
1
1 j 1
5 j
10
5 j 5
10
U
AB
+ =
=
+
+ +
=
+ +
+
+
+
+
=

279
10.4.1. -----

Za sliku a:

( )
( )| | O =

=
+
= 1 j 1
2 j 2
2 j 2
Z Z
Z Z
' Z
4 2
4 2
24
; Z
524
' = Z
5
+ Z
24
' = ( 5 j1 ) |O|.

( )
| | O + =
+

=
+
= ) 85 , 1 j 77 , 0 (
1 j 5 2 j
1 j 5 2 j
' Z Z
' Z Z
' Z
524 3
524
3
3524
; Z' = Z
1
+ Z
3524
' = ( 5,77 + j1,85 ) |O|.
( )| | A 52 , 2 j 86 , 7
85 , 1 j 77 , 5
50
' Z
E
' I
1
1
=
+
= = ; U
AB
' = E
1
I
1
'Z
1
= 50 ( 7,86 j2,52 )5 = ( 10,7 + j12,6 ) |V|.
( )| | O =
+
= = 35 , 5 j 3 , 6
2 j
6 , 12 j 7 , 10
Z
' U
' I
3
AB
3
; I
5
' = I
1
' I
3
' = ( 1,56 + j2,83 ) |O|.
( ) ( ) | | V 27 , 1 j 39 , 4 ( 1 j 1 83 , 2 j 56 , 1 ' Z ' I ' U
24 5 BC
+ = + = = ;
| | A 635 , 0 j 195 , 2 (
2
27 , 1 j 39 , 4
Z
' U
' I
2
BC
2
+ =
+
= = ; ( )| | A 195 , 2 j 635 , 0
2 j
27 , 1 j 39 , 4
Z
' U
' I
4
BC
4
+ =
+
= = .

Za sliku b:
( )| | O + =
+
=
+
= 72 , 1 j 69 , 0
2 j 5
2 j 5
Z Z
Z Z
" Z
3 1
3 1
13
; Z
135
= Z
13
+ Z
5
= ( 4,69 + j1,72 ) |O|;

( ) ( )
( )| | O =
+
+
=
+
= 95 , 1 j 85 , 0
2 j 72 , 1 j 69 , 4
2 j 72 , 1 j 69 , 4
Z " Z
Z " Z
" Z
4 135
4 135
1354
; Z = Z
1354
+ Z
2
= ( 2,85 j1,95 ) |O|.
( )| | A 95 , 11 j 18 , 8
95 , 1 j 85 , 2
50 j
" Z
E
" I
2
2
+ =
= = ; U
BC
= E
2
Z
2
I
2
= j50 ( 8,18 + j11,95) = (16,36 + j26,1) |V|.
( )| | A 18 , 8 j 05 , 13
2 j
1 , 26 j 36 , 16
Z
" U
" I
4
BC
4
+ =
+
= = ; I
5
= I
2
I
4
= ( 4,87 + j3,77 ) |A|.
U
13
= Z
13
I
5
= ( 0,69 + j1,72 )( 4,87 + j3,77 ) = ( 3,124 + j10,978 )
| | A ) 196 , 2 j 625 , 0 (
5
978 , 10 j 124 , 3
Z
" U
" I
1
13
1
+ =
+
= = ; ( )| | A 562 , 1 j 489 , 5
2 j
978 , 10 j 124 , 3
Z
" U
" I
3
13
3
+ =
+
= = .
Konano, struje po granama iznose:
I
1
= I
1
' I
1
= 7,86 j2,52 ( 0,6248 + j2,1955 ) = ( 8,4848 j4,7155 ) |A|;
I
2
= I
2
I
2
' = 8,18 + j11,95 ( 2,195 + j0,635 ) = ( 10,375 + j11,315 ) |A|.
I
3
= ( I
3
'+ I
3
) = ( 6,3 j5,35 + 5,49 + j1,56 ) = ( 11,79 j3,79 ) |A|.
I
4
= ( I
4
' I
4
) = ( 0,635 + j2,195 13,05 + j8,18 = ( 13,69 + j10,38 ) |A|,
I
5
= I
5
' I
5
= 1,56 + j2,83 ( 4,87 + j3,77 ) = ( 3,31 + j0,94 ) |A|.

~
~ E
2
E
1

Z
1
Z
5
Z
2

Z
3
Z
4

+ +

Z
5

Z
2

Z
1
~
E
1

+

Z
3
Z
4

I
1
I
3
I
4
I
2

I
1
'
I
5

I
3
' I
4
'
I
5
' I
2
'
a b
~
E
2

+
Z
1
Z
5

Z
2

Z
4
Z
3

I
2

I
5

I
1

I
3
I
4

- -
A B
- - - -
A B A B
-
C
- -
C C

280
10.4.2. ----- a)

Za sliku a:

Za sliku b:

I
1
= I
1
' I
1
= 2,93 + j0,599 + 0,923 + j0,615 = ( 3,853 + j1,214 ) A;
I
2
= I
2
I
2
' = 1,385 + j0,923 0,56 + j0,93 = ( 0,825 + j1,853 ) A;
I
3
= ( I
3
' + I
3
) = ( 2,325 + j1,498 + 2,308 + j1,539 ) = ( 4.633 + j3,037 ) A.

b) Aktivna snaga je prisutna samo na termogenom otporniku, i ona oznosi:
P = I
2
2
R = ( 0,825
2
+ 1,853
2
)5 = 10 W.

( )
( )
( )| |
( ) ( ) ( )| |
( )| |
( )| | . A 498 , 1 j 325 , 2
2 j
65 , 4 j 996 , 2
Z
' U
' I
, A 93 , 0 j 56 , 0
5
65 , 4 j 996 , 2
Z
' U
' I
, 65 , 4 j 996 , 2 724 , 1 j 67 , 0 599 , 0 j 93 , 2 Z ' I ' U
A 599 , 0 j 93 , 2
276 , 3 j 67 , 0
10 j
' Z
E
' I
276 , 3 j 67 , 0 5 j
2 j 5
2 j 5
Z
Z Z
Z Z
' Z
3
23
3
2
23
2
23 1 23
1
1
1
3 2
3 2
+ =
= =
=
= =
= + = =
+ =
+
= =
O + = +

= +
+
=

( )
| |
( )| |
( ) ( ) ( )| |
( )| |
( )| | . A 539 , 1 j 308 , 2
2 j
615 , 4 j 077 , 3
Z
" U
" I
, A 615 , 0 j 923 , 0
5 j
615 , 4 j 077 , 3
Z
" U
" I
, V 615 , 4 j 077 , 3 333 , 3 j 923 , 0 j 385 , 1 Z " I " U
A 923 , 0 j 385 , 1
10 j 15
30
3
10 j 15
10
" Z
E
" I
3
10
j 5 5
2 j 5 j
2 j 5 j
Z
Z Z
Z Z
" Z
3
13
3
1
13
1
13 2 13
2
2
2
3 1
3 1
+ =
= =
=
= =
= + = =
+ =
= =
O |
.
|
\
|
= +

= +
+
=

+
I
1
'
I
3
' I
2
'
E
1

I
2

+
I
1
I
2

E
2
I
1
I
3
I
2

a) b)

281
10.4.3. -----

Za sliku a:
( )
( )| | O = +
+ +
+
= +
+
= 85 , 153 j 77 , 230 400 j 200

400 j 600 j 200
400 j 600 j 200
Z
Z Z
Z Z
' Z
1
3 2
3 2
;
( )| |
( ) ( ) ( )| |
| |
( )| | A 01 , 0 j 03 , 0
400 j
12 j 4
Z
' U
' I
; A 02 , 0
600 j 200
12 j 4
Z
' U
' I
V 12 j 4 01 , 0 j 05 , 0 15 , 246 j 77 , 30 ' I ' Z ' U ' U ' U
. A 01 , 0 j 05 , 0
85 , 153 j 77 , 230
10 j 10
' Z
E
' I
3
3
3
2
2
2
1 23 3 2 AB
1
1
=
+
= =
=
+
+
= =
+ = + = = = =
=
= =

Za sliku b:
( )
( )| |
( )| |
( ) ( ) ( )| |
( )| |
( )| | A 025 , 0 j 075 , 0
400 j
30 j 10
Z
" U
" I
, A 05 , 0 j 05 , 0
400 j 200
30 j 10
Z
" U
" I
, V 30 j 10 025 , 0 j 025 , 0 400 j 800 " I Z " U
, A 025 , 0 j 025 , 0
1000 j 1000
50 j
" Z
E
" I
. 1000 j 1000
400 j 400 j 200
400 j 400 j 200
600 j 200
Z Z
Z Z
Z " Z
3
AB
3
1
AB
1
2 13 AB
2
2
3 1
3 1
2
=
+
= =
+ =
+
= =
+ = + + = =
+ =
+
= =
O + =
+

+ + =
+
+ =

Struje po granama iznose ( prva slika ):
I
1
= I
1
' I
1
= 0,05 j0,01 + 0,05 j0,05 = ( 0,1 j0,06 ) A;
I
2
= I
2
I
2
' = 0,025 + j0,025 0,02 = ( 0,005 + j0,025 ) A;
I
3
= ( I
3
' + I
3
) = ( 0,03 j0,01 + 0,075 j0,025 ) = ( 0,105 + j0,035 ) A.








I
1
I
2
I
3

I
1
'
I
3
' I
2
'
+
E
1
E
2

I
2

I
1
I
3
+
a)
b)

282
10.5.1.

( )| | A 45 , 3 j 62 , 8
2 j 5
50
Z Z
E
' I
3 1
1
1
=
+
=
+
= ; ( )| | A 56 , 12 j 56 , 12
2 j 2
50 j
Z Z
E
' I
4 2
2
2
+ =
=
+
= ;
( )
( ) ( ) ( )| |. 72 , 0 j 69 , 1 1 j 1 72 , 1 j 69 , 0
2 j 2
2 j 2
2 j 5
2 j 5
Z Z
Z Z
Z Z
Z Z
Z Z
4 2
4 2
3 1
3 1
AB T
O + = + + =

+
+
=
+
+
+
= =
( Prilikom odreivanja Z
T
umesto ems E
1
i E
2
uspostavlja se kratka veza ).
U
AB
Z
3
I
1
' + Z
4
I
2
' = 0 E
T
= U
AB
= Z
3
I
1
' Z
4
I
2
' = j2( 8,62 j3,45 ) ( j2 )( 12,56 + j12,56 )
E
T
= ( 18,1 j7,76 ) = ( 18,1 + j7,76 ) |V|.

10.5.2.

10.5.3. ----- S
E6
= E
6
I
6
-
= ( 4 + j2 ) VA.

~
~ E
2
E
1

Z
1
Z
5
Z
2

Z
3
Z
4

+ +

I
5

- -
A B
~
~ E
2
E
1

Z
1
Z
5
Z
2

Z
3

+ +

- - - A B -
I
1
' Z
4
I
2
'
Da je taka B uzeta za vei potencijal ( to u stvarnosti i jeste ) bilo
bi: U
BA
= U
AB
= ( 18,1 + j7,76 ) |V|, to ne utie natanost reenja
zadatka ( u tom sluaju + pol ems E
T
je spojen na taku B ).

Konano, struja kroz impedansu Z
5
, potujui usvojeni smer, iznosi:
( )| |. A 95 , 0 j 3 , 3
72 , 0 j 69 , 5
76 , 7 j 1 , 18
4 72 , 0 j 69 , 1
76 , 7 j 1 , 18
Z Z
E
I
5 T
T
5
=
+

=
+ +

=
+
=
| | A 43 , 3 95 , 0 3 , 3 I
2 2
5
= + =

Z
5

A - - B
I
5

~ E
T

+
Z
T
| |
| |
( ) ( )| |
( ) ( )
( )| |. 1 j 7 4 j 2 5 j 5
5 j 10
5 j 10
10 j 10
10 j 10
jX R
jX R
jX R
jX R
Z
. V 10 j 5 1 j 5 j 1 j 10 10 j 10 j 10 E
0 " I jX E E ' I R E E ' U
, A 1 j
5 j 10
10 j 5
jX R
E E
" I
A 1 j
10 j 10
10 j 10
jX R
E
' I
L 2
L 2
1 C 1
1 C 1
T
T
L 3 1 1 T T ab
L 2
3 2
1 C 1
1
O = + + =
+

=
+
+
+

=
+ = + + + =
= + + =
=
+
=
+
+
=
=
+
=
=

- a
- b
+
E
T
R
3

C
2

I
( )| |. A 6 , 0 j 8 , 0
5 j 10
10 j 5
4 j 3 1 j 7
10 j 5
jX R Z
E
I
2 C 3 T
T
+ =
+
=
+
+
=
+
=
- a
- b
I'
I
E
T

283
10.5.4. ----- a) Izbacivanjem druge grane iz kola nastaje novo kolo u kojem je struja:
3 1
1
Z Z
E
' I
+
=

Vezivanjem iskljuene grane na Tevenenov ( naponski ) generator, nastaje prosto kolo, prema slici:

b) U
AB
E
2
I
2
Z
2
= 0 U
AB
= E
2
+ I
2
Z
2
= j5 + ( 2,75 + j2 )(j4 ) = j5 j11 + 8 = ( 8 j6 ) |V|.
Poetni ugao za napon U
AB
iznosi
AB
= arc tg (6/8 ) = 3652'.
a za ems E
2
poetni ugao je
2
= 90.
Fazna razlika izmeu napona U
AB
i ems E
2
je: =
AB

2
= 3652' 90 = 12652'.

4.5.5. ----- Zbog kratke veze koju ine impedanse Z
5
i Z
6
( Z
5
+ Z
6
= 0 ) dato kolo se moe predstaviti
jednostavnijom emom, kao na slici:

Otpor Tevenenovog generatora iznosi:
( ) ( ) ( )
( )| | O =
+ + + +
+ + +
=
+ +
+
= 4 j 5 , 11
10 j 8 2 j 12 12 j 10
10 j 8 2 j 12 12 j 10
Z Z Z
Z Z Z
Z
3 2 1
2 1 3
T
.

( )| |
( )| |
( )| | O + =
+
=
+
=
+ = = =
=
+
=
88 , 2 j 84 , 3
8 j 6
8 j 6
Z Z
Z Z
Z
V 6 , 9 j 8 , 12 Z ' I E U
A 6 , 1 j 2 , 1
8 j 6
20
' I
3 1
3 1
T
3 T AB

+
Z
1

E
1

-
-
A
B
Z
3

I'
+
Z
T

+
Z
2

-
-
E
T
A
B
I
2

Iz ovog kola sledi struja I
2
koja iznosi:
( )| | A 2 j 75 , 2
12 , 1 j 84 , 3
6 , 4 j 8 , 12
4 j 88 , 2 j 84 , 3
5 j 6 , 9 j 8 , 12
Z Z
E E
I
2 T
2 T
2
+ =
+
=
+
+
=
+
=
-
-
B
Z
2

E
1

Z
3

+
Z
7

Z
1

A
E
3

+
- C Iskljuenjem E
3
i impedanse Z
7
ostaje prosto kolo sa ems E
1
i
redno vezanim impedansama Z
1
, Z
2
i Z
3
, pa je struja u takvom
kolu jednaka:
| |
( ) ( )| | V 8 j 667 , 6 12 j 10
3
2
Z ' I E U
A
3
2
30
20
12 j 10 10 j 8 2 j 12
20
Z Z Z
E
' I
3 T AB
3 2 1
1
= = = =
= =
+ + + +
=
+ +
=

( )| |
( )| | V 25 , 2 j 81 , 4 Z I U
A 187 , 0 j 4 , 0
4 j 5 , 23
6 j 667 , 8
12 4 j 5 , 11
2 j 2 8 j 667 , 6
Z Z
E E
I
7 CB
7 T
3 T
= =
=
=
+
+ +
=
+
+
=

- C
Z
T
E
T
E
3

+
+
-
A
Z
7

I
- B

284
10.5.6. -----

( ) ( )
( ) ( )
) 8 , 0 j 6 , 0 (
1 j 1 5 , 0 j 5 , 0
1 j 1 5 , 0 j 5 , 0
1 j 1
1 j 1
1 j
1 j 1
1 j 1
1 j
jX R
jX R
jX R
jX R
jX R
jX R
Z Z
C 1
L 2
L 2
C 1
L 2
L 2
AB T
=
+ +
+ +
=
|
|
.
|
\
|
+
+

|
|
.
|
\
|
+
+
=
|
|
.
|
\
|
+
+

|
|
.
|
\
|
+
+
= = O.

10.5.7. -----

( ) ( )| | A 11 , 0 j 223 , 0 11 , 0 j 223 , 0
4 j 13
538 , 0 j 333 , 3
4 j 13
538 , 0 j 333 , 8 5
jX R R
U E
' I
2 C 3 2
CA 2
+ = =

=
+

= .
U
BD
I'R
2
+ E
2
= 0 E
T
= U
BD
= E
2
+ I'R
2
= 5 ( 0,223 + j0,11 )10 = ( 7,23 j1,1 ) |V|.
( )
( )
( )
( )
( )
( )| | O = =
=
+ +
+
=
+ +

=
+ +

=
222 , 2 j 556 , 5 Z Z
9 j 18
90 j 80
10 4 j 3 5 j 5
10 4 j 3 5 j 5
10 4 j 3
10 j 10
10 j 10
10 4 j 3
10 j 10
10 j 10
R jX R
jX R
jX R
R jX R
jX R
jX R
Z
BD T
2 2 C 3
1 C 1
1 C 1
2 2 C 3
1 C 1
1 C 1
T

- A
- B
X
C
X
L
+
E
1

+
E
2

R
2

R
1

I
A
I
B
E
1
E
2
= I
A
( jX
C
+ R
1
+ jX
L
) I
B
jX
L
..... ( 1 )
E
2
= I
B
( jX
L
+ R
2
) I
A
jX
L
.......................... ( 2 )

1 = I
A
jI
B
I
A
= 1 + jI
B
.......... ( 1 )
1 + j2 = ( 1 + j1 )I
B
jI
A
................ ( 2 )

1+j2 = I
B
+ jI
B
j( 1 + jI
B
) = I
B
+ jI
B
j1 + I
B

I
B
( 2+j1 ) = 1 + j3 I
B
= ( 1 + j1 ) A
I
A
= 1 + j (1 + j1 ) = 1 + j1 1 I
A
= j1 A.

U
AB
I
A
R
1
I
B
R
2
= 0 U
AB
= I
A
R
1
+ I
B
R
2

U
AB
= E
T
= j1 + 1 + j1 E
T
= ( 1 + j2 ) V.
+
E
T
+
E
- A
- B
Z
T
I
( )| |
( ) ( )| | | | . VA 2 S VA 2 , 1 j 6 , 1 8 , 0 j 6 , 0 2 j I E S
. A 8 , 0 j 6 , 0
8 , 0 j 6 , 0
2 j 2 j 1
Z
E E
I
T
T
= + = = =
+ =
+
=
=
+

R
1

E
1

+
E
2

+

E

R
2

R
3

X
C2
-
-
B
D
-
-
A
C
( )| | V 538 , 0 j 333 , 8
122 , 0 j 17 , 0
108 , 1 j 351 , 1
022 , 0 j 07 , 0 1 , 0 j 1 , 0
108 , 0 j 351 , 0 1 j 1
U
4 j 13
1
10 j
1
10
1
4 j 13
5
10
10 j 10
jX R R
1
jX
1
R
1
jX R R
E
R
E
U
CA
2 C 3 2 1 C 1
2 C 3 2
2
1
1
CA
+ =
+
+
=
+ + +
+ + +
=
+

+
+
=
+
+
+
+
+
=

X
C1

I'

285

10.5.8. ----- E
T
= (18,104 j7,76 ) V; Z
T
= ( 1,69 + j0,724 ) O; I
5
= E
T
/ ( Z
T
+ Z
5
) = (3,302 j0,944 ) A.

10.5.9. ----- E
T
= U
AC
' U
AB
' = ( 0,324 j0,054 ) V; Z
T
= Z
1
Z
4
/ ( Z
1
+ Z
4
) + Z
2
Z
5
/ ( Z
2
+ Z
5
)
Z
T
= ( 42,259 + j21,357 ) O; I
3
= E
T
/ ( Z
T
+ Z
3
) = ( 2,237 j2,647 )10
3
|A| = ( 2,237 j2,647 ) |mA|.

10.5.10. -----
( )
( ) ( )
( )
( )| |
( )
( )| |
( ) ( ) ( )| | V 25 , 1 j 25 , 1 75 , 3 5 , 2 j 25 , 1 j 5 , 2 50 j 075 , 0 j 05 , 0 50 025 , 0 j 05 , 0 E
. mA 75 j 50 100 j
200 j 200
250 j 50
I
X X j R R
jX R
' I
. mA 25 j 50 100 j
200 j 200
50 j 150
I
X X j R R
jX R
jX R
I
jX R jX R
jX R jX R
' I
' I jX R ' I ' U E 0 jX ' I ' U R ' I
T
S
C L 2 1
L 1
2
S
C L 2 1
C 2
L 1
S
C 2 L 1
C 2 L 1
1
2 C 1 1 AB T C 2 AB 1 1
+ = + + = + + =
+ =
+
+
=
+ +
+
=
+ =
+
=
+ +

=
+
+ +
+
=
= = = +

( ) ( ) ( ) ( )
( ) 5 , 37 j 5 , 62
200 j 200
5000 j 20000
250 j 150 50 j 50
250 j 150 50 j 50
jX R jX R
jX R jX R
Z
L 2 C 1
L 2 C 1
T
=
+
+
=
+ +
+
=
+ +
+
= O.
( NAPOMENA! Kod odreivanja unutranjeg otpora Tevenenovog generatora umesto strujnih generatora pravi
se prekid grane beskonaan otpor te grane. Kako je unutranji otpor strujnog generatora paralelno vezan sa
strujnim generatorom, otpor strujnog generatora iz paralelne veze ostaje prisutan u kolu. Kod naponskog pri
raunanju otpora Tevenenovog generatora umesto ems pravi se kratka veza. )
( )| | ( )| | mA 12 j 16 A 012 , 0 j 016 , 0
50 j 25 5 , 37 j 5 , 62
25 , 1 j 25 , 1
Z Z
E
I I
T
T
AB
+ = + =
+ +
+
=
+
= = ,
sa smerom od take A ka taki B.

10.5.11. ----- Parametri Tevenenovog generatora su:
E
T
= U
BD
' = ( 10 + j30 ) |V| i Z
T
= Z
AB
' = ( 400 + j800 ) |O|.
Kompleksna struja prijemnika je: ( )| | mA 40 j 20
Z Z
E
I I
P T
T
BD P
+ =
+
= = ( smer od take B ka D ).

10.5.12. ----- Iskljuenjem strujnog generatora izmeu taaka B i D za iste take se dobiju paramatri
Tevenenovog generatora koji iznose: E
T
= U
BD
' = ( 2 j1 ) |V| i Z
T
= Z
BD
' = ( 32 j6 ) |O|.

( )| |. A 078 , 1 j 84 , 1
778 , 2 j 556 , 5
1 , 11 j 23 , 7
5 j 222 , 2 j 556 , 5
10 j 1 , 1 j 23 , 7
jX Z
E E
I
L T
3 T
L
=
+

=
+

=
+
+
=
E
T

+
Z
T

+
E
3

X
L
I
L

-
-
B
D
I
S
U
S
+
- B
- D
Z
T
+
E
T
Napon na strujnom generatoru odredimo pomou II Kirh. Zakona:
U
S
I
S
Z
T
E
T
= 0 U
S
= E
T
+ I
S
Z
T
= 2 j1 + j0,5( 32 j6 )
U
S
= ( 1 + j15 ) V.
Kompleksna prividna snaga strujnog generatora iznosi:
S
Is
= U
S
I
S
-
= ( 1 + j15 )(j0,5 ) = ( 7,5 j0,5 ) |VA|

286
10.5.13. ----- Kompleksna impedansa Tevenenovog generatora je:

( ) ( ) ( ) ( )
= + = + =

= 120 j
0
2500
20 j
2400
50 j 50 j
50 j 50 j
40 j 60 j
40 j 60 j
jX jX
jX jX
jX jX
jX jX
Z
2 C 2 L
2 C 2 L
1 C 1 L
1 C 1 L
T

I elektromotorna sila Tevenenovog generatora je beskonana: E
T
= .
Kako su parametri Tevenenovog generatora beskonani, sledi da se ovom metodom ovaj zadatak ne moe
reiti.
itaocu se preporuuje da zadatak rei metodom konturnih struja.
Konano reenje zadatka je: I
R
= j2 A ( sa smerom odozgo ka dole ).

10.5.14. ----- Metodom zajednikog napona moemo odrediti napon na zajednikim krajevima sve tri grane.
On iznosi:
| | V 889 , 13
45 , 0
25 , 6
25 , 0 2 , 0
5 , 0 75 , 3 2
4
1
5
1
5 , 0
4
15
5
10
Z
1
Z
1
Z
1
I
Z
E
Z
E
U
3 2 1
S
2
2
1
1
= =
+
+ +
=
+
+ +
=
+ +
+ +
=
Ekvivalentna impedansa na krajevima ovih grana je ( ems naponskih generatora kratko spojene a strujni
generator u prekidu):
| | O =
+
=
+
=
9
20
4 5
4 5
Z Z
Z Z
Z
2 1
2 1
.

E
T
= U ~ 13,889 V , jer na otporniku R
3
nema pada napona ( kolo je otvoreno )
Z
T
= Z + Z
3
= 20 / 9 + 1 = 29 / 9 ~ 3,222 |O| .

10.5.15. ----- P
4
= I
4
2
R
4
= R
4
U
45
2
/R
4
2
= U
45
2
/R
4
; P
5
= I
5
2
R
5
= U
45
2
/R
5

4 4
4
2
4
5 4
5 4
45
4 5
4
5
5
2
45
4
2
45
5
4
R 8 , 0 R
5
4
R 5
R 4
R R
R R
R
R 4 R 4
R
R
R
U
R
U
P
P
= = =
+
=
= = = =

Ako iskljuimo otpore R
4
i R
5
tada e otpor Tevenenovog generatora izmeu tih taaka ( A i B ) iznositi:
| | O = = = 320 R R Z
3 T T
.
Maksimalna snaga nastaje pri uslovu: Z
P
= Z
-
R
P
= R
T
= 320 |O|.
R
45
= 0,8R
4
= 320 |O| R
4
= 400 |O|; R
5
= 1 600 |O|.

o A
o B
+
U
Z
3

Z

+
E
T
Z
T

o A
o B

287
10.5.16. ----- I
S
= ( 30 + j30 ) mA = ( 0,03 + j0,03 ) A;
Iskljuenjem grane AB ( naponskog generatora i kondenzatora C ) dobiju se parametri Tevenenovog generatora,
koji oznose:
E
T
= ( 10 +j6 ) V; Z
T
= ( 400/3 + j800/3 ) O; X
C
=1/eC = 810
6
/10
4
3 = 800/3 O.
Kada vratimo iskljuenu granu kroz koju protie struja I ( koja ostaje nepromenjena ), dobije se kolo prema slici:

Amplitude ( maksimalne vrednosti ) iznose:
Ems za naponski generator E
m
= 1,41E = 8,46 |V|, a za struju te grane I
m
= 1,41I = 105,75 mA.

Kompleksna snaga naponskog generatora je: S = EI
-
= j60,075 = j0,45 |VA|.

10.5.17. ----- Iskljuenjem Z
P
izmeu taaka A i B, slede parametri Tevenenovog generatora, koji iznose:
Z
T
= Z
AB
' = ( 3,47 + j1,86 ) |O| i E
T
=U
AB
' ( 9,02 + j1,88 ) V.
Maksimalna snaga na prijemniku nastaje kada je: Z
P
= Z
T
-
= ( 3,47 j1,86 ) |O|.
Struja prijemnika, uz navedeni uslov, iznosi: I
P
= E
T
/ ( Z
T
+ Z
P
) = ( 9,02 + j1,88 )/23,47 = ( 1,3 + j0,27 ) |A|.
Kompleksna snaga prijemnika je: S
P
=|I
P
|
2
Z
P
= ( 6,01 j3,11 ) |VA| P 6,01 W; Q = 3,11 VAR ( kap. ).

10.5.18. ----- E
1
= 7,09 V; E
2
= j7,09 V.
Pri iskljuenju kalema u kolu je prisutna struja: I' = ( E
1
+ E
2
) / ( R jX
C
) = (7,09 + j7,09) / (2 j2) = j3,545 A.
U
AB
' + E
1
I'R = 0 E
T
= E
1
+ I'R = 7,09 + j3,5452 = ( 7,09 + j7,09 ) |V|.
( )
( )| |
( )| | A 09 , 7 j 09 , 7
1 j 1 j 1
09 , 7 j 09 , 7
jX Z
E
I
. 1 j 1
2 j 2
4 j
jX R
jX R
Z
L T
T
L
C
C
T
+ =
+
+
=
+
=
O =

=

10.5.19. ----- I
5
= I
CD
= ( 1,58 + j0,27 ) A, sa smerom od take C ka D.

10.5.20. ----- a) E
T
= U
AB
' = ( 12 j16 ) V; Z
T
= Z
AB
' = ( 6,4 + j10,8 ) O;
b) Z
P
= Z
T
-
= ( 6,4 j10,8 ) O; P = 15,6 W.

10.5.21. ----- E
T
= U
AB
' = ( 0,65 + j11,15 ) V; Z
T
= Z
AB
' = ( 4 + j3 ) O.

10.5.22. ----- Pretvoriti strijni generator u naponski: E
S
= I
S
Z
6
= ( 6 + j6 ) V; Z
S
= Z
6
= 3 O.
Parametri Tevenenovog generatora za take A i C su:
E
T
= U
CA
' = ( 3,6 j1 ) = ( 3,6 + j1 ) |V| U
AC
' = ( 3,6 + j1 ) |V|; Z
T
= Z
AC
' = ( 6 + j4 ) |O|.
Kako je taka A na veem potencijalu od take Csledi da struja I
5
nei imati naznaeni smer, ve suprotan.
To isto vai i za ems E
T
, koja je suprotnog smera od naznaenog ( negativni predznak ). U reenje zadatka smer
struje nije bitan, te uz pretpostavku da si ti smerovi suprotni od naznaenih, sledi:

Ako promenimo smer struje I
5
( taka A na veem potencijalu od take C ), tada je E
T

= ( 3,6 + j1 )
Z
5
= E
T
/ I
5
Z
T
= ( 3,6 + j1 )/( 0,05 + j0,05 ) 6 j4 = 46 j26 6 j4 = ( 40 j30 ) |O|.

10.5.23. ----- E
T
= U
BD
' = ( 10 + j30 )V; Z
T
= Z
BD
' = ( 4 + j8 ) O; I = E
T
/ ( Z
T
+ Z
P
) = ( 2 + j4 ) A.
A - - B
+
E
X
C
I
+
E
T

Z
T

E E
T
= ( Z
T
jX
C
)I E +10 j6 = ( 400/3 + j800/3 j800/3 )I

Iz datih podataka se vidi da je ems E u kompleksnom obliku jednaka
imaginarnom delu, dok je struja I jednaka realnom delu, te je:
E = jE; I = I 10 +j ( E 6 ) = 400I/3 + j0

Izjednaavanjem realnog i imaginarnog dela jednaina, sledi:
10 = 400I/3 I = 0,075 A = 75 mA ( realni deo jednaine );
E 6 = 0 E = 6 V ( imaginarni deo jednaine )

o o A C
Z
5

+
E
T

I
5

Z
T

Z
5
+ Z
T
= E
T
/ I
5
= ( 3,6 j1 ) / ( 0,05 + j0,05 ) = ( 46 + j26 ).
Z
5
= 46 + j26 6 j4 = ( 52 + j22 ). Ovo reenje je nemogue jer
termogena otpornost mora biti pozitivna. To potvruje predhodnu
pretpostavku da je ems E
T
suprotnog smera, a samim tim i struja I
5

moe imati samo suprotan smer.

288

10.6.1. -----

| | A 311 , 4
222 , 3
889 , 13
Z
E
I
T
T
N
= = = ; odnosno Z
N
= Z
T
= 3,222 |O|.

10.6.2. -----

{ } | |
( )| | A 3 j 5 " I ' I I
A 3 j
5 j
15
Z
E
" I ,.... A 5
5
25
Z
E
' I
N
2
2
1
1
+ = + =
=
= = = = =

( )
( )| |. 5 , 2 j 5 , 2
5 j 5
5 j 5
Z Z
Z Z
Z
2 1
2 1
N
O =

=
+
=

( )
( ) ( )
( ) | |
( )| | A 1 j 3
1 j 3
10
Z
U
I
V 10
5 , 3 j 5 , 5
10 j 5
3 j 5
1 j 3 5 , 2 j 5 , 2
1 j 3 5 , 2 j 5 , 2
3 j 5
Z Z
Z Z
I U U
3
3
3
3 N
3 N
N AB 3
+ =
= =
=
+ =
+

+ =
+
= =

10.6.3. ----- Ako Nortonov generator pretvorimo u Tevenenov, sledi: Z
T
= Z
N
= ( 2,5 j2,5 ) |O|.
Maksimalna snaga se javlja kada je: Z
3
= Z
T
-
= ( 2,5 + j2,5 ) |O|.
Kako je E
T
= I
N
Z
N
= ( 3 + j1 )( 2,5 j2,5 ) = ( 10 j5 ) |V|.
I
3
= E
T
/ ( Z
T
+ Z
3
) = ( 10 j5 ) / 5 = ( 2 j1 ) |A|.
Aktivna snaga na impedansi Z
3
je: P
3
= |I
3
2
|R
3
= ( 2
2
+ 1
2
)2,5 = 12,5 |W|.

10.6.4. ----- I
N
= ( 1,234 + j1,862 ) A; Z
N
= ( 4 + j3 ) O.

10.6.5. -----

I
N
Z
N

o A
o B
Naponski generator ( Tevenenov ) se pretvara u strujni ( Nortonov )
koristei poznata pravila o pretvaranju ( formule ):

- A
- B
Z
1
Z
2

Z
3

+
E
I
N
I'
( )
( )| |
( )| |
( ) ( )| | V 328 , 22 j 916 , 8
2 j 230
400 j 6000
833 , 0 j 390 , 0 Z ' I ' U
A 833 , 0 j 390 , 0
488 , 98 j 1 , 46
100
' Z
E
' I
488 , 98 j 1 , 46 100 j 20
200 2 j 30
200 2 j 30
Z
Z Z
Z Z
' Z
23 23
1
3 2
3 2
+ =
+
+
+ = =
+ =
= =
O = +
+ +
+
= +
+
=

- A
- B
I
N

+
E
1

+
E
2

Z
1
Z
2

I
N

Z
N

Z
3

-
A
-
B
I'
I

289
( )| |
( )
( )| |. 493 , 66 j 315 , 79 2 j 30
100 j 220
20000 j 4000
2 j 30
200 100 j 20
200 100 j 20
Z
Z Z
Z Z
' Z Z
A 721 , 0 j 345 , 0
2 j 30
328 , 22 j 916 , 8
Z
' U
I I
2
3 1
3 1
AB N
2
23
2 N
O = + +
= + +
+

= +
+
= =
+ =
+
+
= = =

10.6.6. ----- I
N
= (3 j1) |A|; Z
N
= (14 j2) |O| E
T
= I
N
Z
N
= (40 j20) |V|; Z
T
= Z
N
= (14 j2) |O|.
Impedansa prijemnika iznosi: Z
P
= Z
T
-
= ( 14 + j2 ) |O| ;
Struja prijemnika je: I
P
= E
T
/ ( Z
P
+ Z
T
) = ( 40 j20 ) / 28 = ( 1,429 j0,714 ) |A|.
Aktivna snaga prijemnika je: P

= |I
P
2
|R
P
= ( 1,429
2
+ 0,714
2
)14 = 35,726 |W|.

10.6.7. ----- Vidi reenje zadatka 10.5.6; 10.6.8. ----- Vidi reenje zadatka 10.5.9;

10.6.9. ----- Vidi reenje zadatka 10.5.10; 10.6.10. ----- Vidi reenje zadatka 10.5.13;

10.6.11. ----- Vidi reenje zadatka 10.5.15; 10.6.12. ----- Vidi reenje zadatka 10.5.18.

10.6.13. ----- Vidi reenje zadatka 10.5.19.

I
N
Z
N
Z
4

I
4

- A
- B
( )
( ) ( )
( ) ( ) ( )
( )| |
( )| |. A 655 , 0 j 429 , 0
10 j 10
838 , 10 j 257 , 2
Z
U
I
V 838 , 10 j 257 , 2 U
400 , 8 j 013 , 11 721 , 0 j 345 , 0
483 , 56 j 315 , 89
22 , 128 j 08 , 1458
721 , 0 j 345 , 0 U
10 j 10 493 , 66 j 315 , 79
10 j 10 493 , 66 j 315 , 79
721 , 0 j 345 , 0
Z Z
Z Z
I U
4
AB
4
AB
AB
4 N
4 N
N AB
+ =
+
+
= =
+ =
+ + =
+
+ =
+ +
+
+ =
+
=

290
11.1. ----- a) U
1
:U
2
= N
1
: N
2
U
2
= 5,5 V; b) I
2
: I
1
= N
1
:N
2
I
2
= 40 A.

11.2. ----- U
1
= mU
2
= 206 = 120 V;

11.3. ---- m= N
1
/N
2
= 30; I
2
/I
1
= m I
1
= I
2
/m= 20/30 = 2/3 A; P
1
= U
1
I
1
cos
1
= U
1
I
1
= 1202/3 = 80 W;
P
2
= U
2
I
2
cos
2
= U
2
I
2
; q = P
2
/P
1
P
2
= qP
1
= 800,8 = 64 W.

11.4. ---- P
1
= U
1
I
1
cs ; P
2
= U
2
I
2
cos ; q = P
2
/P
1
= U
2
I
2
/U
1
I
1
= 324/440 = 0,7364 ( 73,64 % ).

11.5. ---- U
1
/U
2
= N
1
/N
2
= m U
1
= mU
2
= 13,2m . Kada se na sekundar prikljui primarni napon , tada je
odnos transformacije: U
2
'/U
1
' = N
2
/N
1
, gde sekundar poprima ulogu primara a primar ulogu sekundara. Dakle,
primarni napon je sada U
2
' i on je: U
2
' = mU
2
= 13,2m, a sekundarni napon (napon na primaru) je U
1
' = 120 V.
Sledi, m = N
1
/N
2
= U
1
'/U
2
' = 120/13,2m m
2
= 120/13,2 = 9,09 m = 3.

11.6. ------ U
1
:U
2
= N
1
:N
2
U
2
= U
1
/m = 1000U
1
m = 0,001.
Kako je I
2
:I
1
= N
1
:N
2
= U
1
:U
2
I
2
= mI
1
= 10
3
I
1
, to znai da e se sekundarna struja smanjiti hiljadu puta.
Dulovi gubici na dalekovodu su rezultat sekundarne struje, koja je ujedno struja dalekovoda, i oni iznose:
P
d
= I
2
2
R
d
= ( 0,001I
1
)
2
R
d
= 10
6
I
1
2
R
d
= 10
6
P. Dakle smanjenjem sekundarne struje za hiljadu puta smanjuju se
Dulovi gubici na dalekovodu za miliom puta ( R
d
je otpor dalekovodne ice ).

11.7. ----- a) m = U
1
/U
2
= 55;
b) 1) P
1
= U
1
I
1
cos
1
= P
2
= U
2
I
2
cos
2
I
2
/I
1
= U
1
/U
2
= 55 I
1
/I
2
= 1/55 = 0,0182;
2) q = P
2
/P
1
U
2
I
2
/U
1
I
1
= 0,75 I
2
/I
1
= 0,75U
1
/U
2
I
1
/I
2
= U
2
/U
1
0,75 = 1/0,75m
I
1
/I
2
= 1/0,7555 = 1/41,25 = 0,024.

11.8. ----- S
1
= U
1
I
1
I
1
= S
1
/U
1
= 10/3 |A|; I
2
/I
1
= N
1
/N
2
I
2
= I
1
N
1
/N
2
= 45,45 |A|.

11.9. ----- odnos preobraaja transformatora je m = U
1
/U
2
= 11.
Kada na sekundar dodamo 10 navojaka nastaje novi odnos transformacije koji iznosi m' = U
1
/U
2
' = 220/22 = 10.
Napon primara je, kod prve varijente m = 11, a kod druge m' = 11 N
1
/N
2
= 10 i N
1
/(N
2
+10) = 10
N
1
= 11N
2
= 10(N
2
+ 10 ) 11N
2
= 10N
2
+ 100 N
2
= 100 navojaka i N
1
= mN
2
= 1 100 navojaka.

11.10. ----- m = N
1
/N
2
= 0,125; U
1
/U
2
= m U
2
= U
1
/m = 1 600 |V|.
Reaktivni otpori na sekundaru transformatora iynose:
X
L
= eL = 3143 = 942 |O| i X
C
= 1/eC = 10
6
/3145 = 639,94 |O| .
Ukupna impedansa sekundara je:
( ) | | O = + = 03 , 321 X X R Z
2
C L
2
.
Struja na sekundaru je:
I
2
= U
2
/Z = 1 600/321,03 = 4,98 |A|.

11.11. ----- Na primaru drugog transformatora deluje sekundarni napon prvog transformatora umanjen za pad
napona na dalekovodu. Dakle, U
1
= U
2
' AU.
Kada transformatori rade u praznom hodu, tj na sekundar drugog transformatora nije prikljuen potroa, tada
se ukupna energija elektrane os 6 kW troi na Dulove gubitke na dalekovodima. Kako su ovi gubici na
dalekovodu jednaki: P
d
= I
d
2
R
d

| |. A 98 , 12
0178 , 0
3
10 0178 , 0
10 5 , 0 10 6
10 5 , 0
10 50 2
0178 , 0
10 6
S
l 2
P
R
P
I
5
2 3
2
3
3
d
d
= =
=

= =
Ova struja na dalekovodu je i struja sekundara prvog transformatora i struja primara drugog transformatora.
Dakle, I
2
' = I
d
= I
1
= 12,98 |A|
Napon na primaru drugog transformatora je:
U
1
= U
2
' AU = 20 000 I
d
R
d
= 20 000 12,982l/s = 20 000 12,980,0178250 000/50 = 19 537,9 |V|.
Kako je odnos transformacije kod drugog transformatora: N
1
/N
2
= U
1
/U
2
, broj navojaka sekundara na
drugom transformatoru iznosi:
41 95 , 40 4000
9 , 19537
200
" N
" U
" U
" N
1
1
2
2
~ = = = navojak.

291

11.12. ----- P
1
= U
1
I
1
cos
1
; P
2
= U
2
I
2
cos
2
.
Kako je , cos I U 92 , 0 cos I U P 92 , 0 P 92 , 0
P
P 92 , 0
P
P 08 , 0 P
P
P
1 1 1 2 2 2 1 2
1
1
1
1 1
1
2
= = = =
= = q

napon na sekundaru transformatora je:
| |. V 2760
1 , 0
2 150 92 , 0
I
I U 92 , 0
U
2
1 1
2
=

=
=
gde je struja potroaa ujedno i struja na sekundaru transformatora.

11.13. ----- a) m = 66/4 = 16,5; S
1
= U
1
I
1
= 20010
3
I
1
= 20010
3
/6 600 = 30,3 |A|; I
2
= mI
1
= 500 |A|.
b) N
1
= mN
2
= 1320 navojaka
c) E
1
= U
1
= 4,44fN
1
u
m
u
m
= U
1
/4,44fN
1
= 6 600 / 4,44501 320 = 0,0225 |Wb|.

11.14. ----- a) m = 5; U
1
= mU
2
= 2 000 |V|;
b) S
1
= U
1
I
1
I
1
= S
1
/U
1
= 100 000 / 2 000 = 50 |A|; I
2
= mI
1
= 250 |A|;
c) P
2
= U
2
I
2
cos
2
I
2
= P
2
/ U
2
cos
2
= 50 000 / 4000,8 = 156,25 |A|.

11.15. ----- a) m = 1,27; I
1
= I
2
/m = 10 / 1,27 = 7,87 |A|;
b) N
2
= N
1
/m = 188,98 ~ 189 navojaka
c) S
AB
= I
1
/ J = 7,87 / 2 = 3,935 |mm
2
| ; S
BC
= |( I
1
I
2
)| / J = ( 10 7,87 ) / 2 = 1,065 |mm
2
|.

11.16. -----

11.17. ------ a) E
1
~ U
1
= 4,44fN
1
u
m
u
m
= E
1
/4,44fN
1
= 500/4,4450400 = 0,00563 |Wb|.
Ovo je fluks bez rasipanja, tj. fluks koji indukuje ems e
1
i e
2
. Kako se na rasipanje izgubi 5 % fluksa, ukupni
rezultantni fluks je:
u
rm
= u
m
+ 0,05u
m
= 1,05u
m
= 0,005912 |Wb|.
Ukupna rezultantna magnetna indukcija ( amplituda ) iznosi:
B
rm
= u
rm
/S = 0,005912 / 6310
4
= 0,938 |T|.

b) m = N
1
/ N
2
= 400 / 1000 = 0,4; U
1
/U
2
~ N
1
/ N
2
U
2
~ U
1
/m = 500 / 0,4 ~ 1 250 |V|.

11.18. -----
a) U
1
/U
2
= N
1
/N
2
N
2
= N
1
U
2
/U
1
N
2
= 6203/220 = 8,45 ~ 8 navojaka; 14 i 23 navojka;
b) I
1
N
1
= I
2
N
2
I
1
= I
2
N
2
/N
1
I
1
= 18/620 = 0,013 A; 0,814/620 = 0,018 A; 0,423/620 = 0,015 A;
c) S
1
= S
2
= U
1
I
1
S
1
= 2200,013 = 2,86 VA; 2200,018 = 3,96 VA; 2200,015 = 4,8 VA;
d) E
1
= U
1
= 4,44N
1
fu
m
= 4,44N
1
fB
m
S
Fe
S
Fe
= U
1
/4,44fN
1
B
m
= 220/4,44506201 = 16 cm
2
.

11.19. ----- E
1
= U
1
= 4,44N
1
fB
m
S
Fe
N
1
= U
1
/4,44fB
m
S
Fe

a) N
1
= 220/4,44508010
4
0,9 = 138 nav, U
1
/U
2
= N
1
/N
2
N
2
= U
2
N
1
/U
1
= 42138/220 = 26 nav.
c) N
1
= 300/4,445010510
4
0,82 = 157 navojaka; N
2
= U
2
N
1
/U
1
= 60157/300 = 31 navojka,
d) N
1
= 217 navojaka; N
2
= 48 navojaka,
e) N
1
= 300 navojaka; N
2
= 88 navojaka.
NAPOMENA! Broj navojaka se uvek zaokruuje sa celim brojem.

U
2

U
1

Snaga primara kod autotransformatora je:
P
1A
= U
1
( I
1
I
2
) = U
1
( I
1
mI
1
) = U
1
I
1
0,8U
1
I
1
= 0,2U
1
I
1
.

Ako odvojimo primar od sekundara, tada e snaga primara biti jednaka
P
1
= U
1
I
1
.
Kako je snaga primara kod autotransformatora P
1A
= 0,2U
1
I
1

P
1A
= 0,2P
1
.
Snaga transformatora, kod idealnih transformatora, je jednaka snazi
primara, odnosno snazi sekundara ( P
1
= P
2
).
Snaga kod autotransformatora, za navedeni primer, iznosi 20% u odnosu
na snagu kada namotaje razdvojimo primarni i sekundarni namotaj.
I
2

I
1

I
1
I
2

N
1

U
2
U
1

292
11.20. ----- S
1
= S
2
= S = U
1
I
1
= U
2
I
2

a) S = U
2
I
2
= 4220 = 840 VA; S
1
= U
1
I
1
I
1
= S
1
/U
1
= 840/220 = 3,82 A;
b) S = U
2
I
2
= 6050 = 3 000 VA; I
1
= S
1
/U
1
= 10 A;
c) S = U
2
I
2
= 11090 = 9 900 VA; I
1
= S
1
/U
1
= 9 900/500 = 19,8 A;
d) S = U
2
I
2
= 220130 = 28 600 VA; I
1
= S
1
/U
1
= 28 600/750 = 38,13 A.

11.21. -----
Kako je
2
1
2
2
1
2
2
1
1
2
1
2
1
2
1
m m m
I
I
U
U
I
U
I
U
L
L
L
L
Z
Z
= = = = =
e
e
=
2
1
2
1
L
L
Z
Z
m = =
Induktivnost sekundarnog kalema je: L
2
= L
1
/m
2
= 6/9 = 0,667 |mH|.
Meusobna induktivnost je:
| |. mH 2 , 0
3
2
6 1 , 0 L L k M L
2 1 m
= = = =

11.22. -----
Odnos transformacije je:
m = N
1
/N
2
= 200/50 = 4.
Napon na sekundaru iznosi ( m = U
1
/U
2
) :
U
2
= U
1
/m = 25 |V|.
Struja sekundara je:
I
2
= U
2
/R = 25 |A|.
Primarna struja ( m = I
2
/I
1
) je:
I
1
= I
2
/m = 25/4 = 6,25 |A|.
Magnetni fluks u
m
sledi iz izraza za indukovanu ems primara, ili sekundara, gde je:
E
1
= U
1
~ 4,44fN
1
u
m
, pa sledi:
| |. mWb 25 , 2
N f 44 , 4
U
1
1
m
=

= u

11.23. -----

2
1 2
2 1
2
2
1
1
2
1
2
1
m
I U
I U
I
U
I
U
R
R
Z
Z
= = = =
Odnos transformacvije je:
623 , 31
R
R
m
2
1
= =
Sekundarni broj navojaka ( m = N
1
/N
2
) je:
N
2
= N
1
/m = 63,25.
Kako se za broj navojaka uvek uzima celi broj, sledida je N
2
= 63 navojka.

11.24. -----

Struja sekundara je: I
2
= S
2
/U
2
= 200010
3
/5000 = 400 |A|.
Odnos transformacije je: m = U
1
/U
2
= 0,94.
Struja primara iznosi: I
1
= I
2
/m = 400/0,94 = 425,53 |A|.
Kroz primarni namotaj, koji je ujedno i zajedniki namotaj,
protie struja ( I
1
= I
2
+ I' ) I', koja iznosi:
I' = I
1
I
2
= 25,23 |A|.
Snaga na koju je dimenzionisan transformator je jednaka
proizvodu napona na primarnom namotaju i struje koja
protie kriz primarni namotaj, pa je:
S = S
1
= U
1
I' = 470025,53 = 120 000 |VA| = 120 |kVA|.

o
o
o
o
U
1
I'
I
1

I
2

U
2

N
2
N
1

293
11.25. ----- Odnos transformacije je: m = N
1
/N
2
= 0,909, pa je elektrina ema ovog autotransformatora ista
kao i u predhodnom zadatku, to znai da je i nain njegovog reenja isti ( N
2
> N
1
).
Primarni napon je U
1
= U = 200 V.
Napon na sekundaru jednak: U
2
= U
1
/m = 220 |V|.
Struja sekundara je: I
2
= P
2
/U
2
= 10 000/220 = 45,45 |A|.
Primarna struja je I
1
= I
2
/m = 50 |A|.
Kroz primarni namotaj ( zajedniki ) N
1
protie struja I', koja iznosi: I' = I
1
I
2
= 4,55 |A|.
Snaga za koju je transformator dimenzionisan je:
P = P
1
= U
1
I' = 2004,55 = 910 |VA|.

11.26. -----

Primar i sekundar su induktivno povezani, pa dolazi do meusobne induktivnosti, koja je takvog smera da im
se fluksevi meusobno suprostavljaju. Zbog toga su zvezdice uvek postavljene tako da je meusobna
induktivnost L
m
negativna, tj. L
m
< 0 ( umesto L
m
esto se uzima oznaka M ).
Na osnovu elektrine eme transformatora i induktivno spregnutih kola, dolazimo do osnovnih jednaina
transformatora:
U
1
I
1
Z
11
+ I
2
Z
12
= 0 U
1
= I
1
Z
11
I
2
Z
12
........... ( 1 )
U
2
+ I
2
Z
22
I
1
Z
21
= 0 U
2
= I
1
Z
21
I
2
Z
22
............. ( 2 ) ; U
2
= I
2
Z
gde je:
Z
11
= R
1
+ jeL
1
; Z
22
= R
2
+ jeL
2
i Z
12
= Z
21
= Z
m
= jeL
m
( Z
m
= ,jeM, ).
Napon na sekundaru iznosi: U
2
= I
2
Z ,
Kako je impedansa prijemnika Z ( Z = R ) prikljuena na sekundar sledi ( iz druge jednaine ):
I
2
Z = I
1
jeL
m
I
2
( R
2
+ jeL
2
) I
2
0,210
6
= I
1
j810
6
0,001 I
2
( 80 + j810
6
0,008 )
I
2
( 200 000 + 80 + j64 000 ) = jI
1
8 000
( )
2 2 1
I 01 , 25 j 8 I
8000 j
64000 j 200080
I =
+
= .
Zamenom ovih struja u prvu jednainu, sledi: U
1
= ( 8 j25,01 )I
2
( R
1
+ jeL
1
) jI
2
eL
m

Uz pretpostavku da je napon mree u faznoj osi ( poetni ugao jednak nuli ), navedena jednaina iznosi:
5 = I
2
( 8 + j25,01)( 50 + j810
6
0,004 ) jI
2
810
6
0,001 5 = I
2
( 800 720 + j254 749,5 ) j I
2
8 000
5 = I
2
( 800 720 + j254 749,5 j8 000 ) 5 = I
2
( 800 720 + j246 749,5 )
I
2
= (5,70 j1,76 )10
6
|A| = ( 5,70 1,76 ) |A|.
Efektivna vrednost sekundarne struje iznosi: I
2
= 5,97 |A|.
Primarna struja je jednaka:
I
1
= ( 8 j25,01 )(5,70 j1,76 )10
6
= ( 1,58 j156,64 )10
6
|A| = ( 1,58 j156,64 ) |A|,
pa je njena efektivna vrednost jednaka: I
1
= 156,65 |A|.
Napon na sekundaru je: U
2
= I
2
Z = ( 5,70 j1,76 )10
6
0,210
6
= ( 1,14 j0,352 ) |V|,
a njegova efektivna vrednost je jednaka : U
2
= 1,193 |V|.

I
1

U
1

1o
1'o
o
o
2
2'
U
2

+ +
I
2

Z
1o
1'o o
o
L
1
L
2

- -
R
1
R
2

U
1
U
2
Z
+ +
I
1
I
2

a)
b)
a) transformator i b) elektrina ema
M

294
11.27. -----
Osnovne jednaine kod realnog transformatora, prema elektrinoj emi prikazanoj u predhodnom zadatku su:
U
1
= I
1
Z
11
I
2
Z
12
...... ( 1 )
U
2
= I
1
Z
21
I
2
Z
22
....... ( 2 ), gde je U
2
= I
2
Z
Meusobna induktivnost iznosi L
m
= M = L
12
= L
21
= k | | mH 2076 , 0 L L
2 1
= , pa je:
Z
12
= Z
21
= j,eL
m
, = j510
3
0,207610
3
= j1,038 |O|.
Uvrtavanjem ove vrednosti u drugu jednainu sledi:
U
2
= I
2
Z = I
1
Z
12
I
2
( R
2
+ jeL
2
) I
2
( Z + R
2
+ jeL
2
) = I
1
jeL
m

I
2
( 2 000 + j500 + 100 + j20 ) = I
1
j1,038
I
2
(2 100 + j520 ) = I
1
j1,038 I
1
= ( 2 100 + j520 )I
2
/ j1,038 = ( 500,96 j2 023,12 )I
2
.
Odnos izmeu primarne i sekundarne struje, u kompleksnom obliku, iznosi:
I
1
/ I
2
= ( 500,96 j2 023,12 ).
Apsolutna vrednost ovog odnosa je:
22 , 2084 12 , 2023 96 , 500
I
I
2 2
2
1
= + = .
Ovaj odnos moemo odrediti i proizvoljnim uzimanjem vrednosti primarnog napona, npr. U
1
= 100 V
( U
1
= 100 V ). U ovom sluaju prva jednaina glasi:
U
1
= ( 500,96 j2 023,12 )I
2
( R
1
+ jeL
1
) I
2
jeL
m
100 = ( 500,96 j2 023,12 )( 60 + j15 )I
2
I
2
j1,038
100 = ( 60 404,4 j113 872,28 )I
2
j1,038 I
2
100 = ( 60 404,4 j113 873,32 ) I
2

I
2
= ( 363,54 + j685,33 )10
6
|A|.
Primarna vrednost struje je:
I
1
= ( 500,96 j2 023,12 )( 363,54 685,33 )10
6
= ( 1,569 j0,392 ) |A|.
Efektivne vrednosti primarne i sekundarne struje su: I
1
= 1,617 |A| i I
2
= 775,7810
6
|A|, a njihov odnos je:
I
1
/I
2
= 1,617/775,7810
6
= 2084,65 ( to je isto kao i kod prve varijante )
Primarni napon je:
U
1
= ( 60 404,4 j113 873,32 ) I
2

a sekundarni:
U
2
= I
2
Z = ( 2 000 + j500 ) I
2
.
Odnos ozmeu primarnog i sekundarnog napona je:

( )
( )
( ) 694 , 60 j 029 , 15
I 500 j 2000
I 32 , 113873 j 4 , 60404
U
U
2
2
2
1
=
+

= .
Ovaj odnos u apsolutnom ( realnom ) iznosu je jednak:
53 , 62 694 , 60 029 , 15
U
U
2 2
2
1
= + = .
itaocu se preporuuje da ovaj odnos odredi na osnovu proizvoljno uzete vrednosti primarnog napona.
Objasniti ovu mogunost, koja je nastala u ovom zadatku, da su primarna struja i primarni napon vei od
sekundarne struje, odnosno napona.

11.28. -----

u
m

E
1

E
2

E
1

I
1

I
1
R
1

I
1
jeL
1

U
1

E
1
= 4,4450N
1
u
m
= 4,4450500410
3
= 444 |V|.
Fluks u prednjai indukovanim ems E
1
i E
2
za 90.
Za primar transformatora vai sledea jednaina:
U
1
I
1
Z
1
( E
1
) = 0 U
1
= E
1
+ I
1
Z
1

U
1
= E
1
+ I
1
( R
1
+ jeL
1
).
Kod idealnog transformatora sledi da je: U
1
= E
1
, to
znai da e indukovana ems primara e
1
sa primarnim
naponom u
1
odravati protuteu. Zbog toga se u praksi,
kod postavljanja jednaina transformatora na primarnoj
strani, umesto ems e
1
koristi njena suprotna vrednost ( e
1
).
Ova vrednost ems ( e
1
) prednjaiti svom fluksu za 90.
Izraz za trenutnu vrednost ems primara je:
( e
1
) = e
1
' = 444 2 sin ( 314t + 113 ), ili
e
1
= 444 2 sin ( 314t 67 ).

295
11.29. ----- E
1
= U
1
= 222 = 4,44fN
1
u
m
= 4,4450500u
m
u
m
= 222/222500 = 0,002 |Wb| = 2 |mWb|.
Poto se, zbog jednaina na primaru transformatora, za indukovanu ems e
1
redovito uzima da prednjai svom
fluksu u za 90 ( u stvarnosti je to obrnuto, vidi fazorski dijagram u predhodnom zadatku ), analitiki izraz za
magnetni fluks glasi:
| = 2 sin ( 314t 90 ) |mWb|.

11.30. -----

' Z
' Z
, U
' U
' m
Z
Z
m
Z
Z
m
Z
Z
I
I
m
Z I
Z I
U
U
m
2
1
2
1
2
1
2
1 2
2
1
1
2
2 2
1 1
2
1
= =
= = = = =

Kako je Z
1
= Z
1
' a Z
2
= Z
2
'/3 Z
2
' = 3Z
2
. 3
Z Z
Z 3 Z
Z 3
Z
Z
Z
' Z
' Z
Z
Z
' m
m
2 1
2 1
2
1
2
1
2
1
2
1
=
= = =
Dakle, odnos transformacije je kod prvog merenja, gde je optereenje sekundara bilo manje, vee od odnosa
transformacije kod drugog merenja za priblino 3 puta ( m = 3 m' ).
itaocu se ostavlja mogunost da doe do zakljuka kako i zbog ega se menja odnos transformacije pri
promeni optereenja transformatora.

11.31. ----- Kako je kod idealnog transformatora:

2
1
2
1
1
2
Z
Z
N
N
I
I
m = = = , gde je:
Z
1
impedansa primara transformatora, a Z
2
impedansa sekundarnog namotaja transformatora. Da bi navedena
relacija bila to tanija, impedanse transformatora trebaju ostati nepromenjene. Kako se na sekundar
transformatora vee impedansa Z njena vrednost treba da je jednaka Z = 0 ( sekundar u kratkom spoju ), a
samim tim i impedanse primara i sekundara transformatora ostaju nepromenjene. Ova konstatacija se odnosi
samo na struje, dok bi kod napona reenje bilo drugaije.
Dakle, reenje je pod takom d) Z = 0.

11.32. ----- Kod idealnih transformatora je ( U
1
= E
1
a U
2
= E
2
):

2
1
2
1
U
U
E
E
m ~ =
Napon na sekundaru transformatora U
2
e biti jednak ems E
2
samo u praznom hodu, tj. kada nema padova
napona na sekundaru. To e se dogoditi pri beskonanom otporu sekundara ( potroaa ), jer je struja I
2
jednaka
nuli, a samim tim i nema padova napona na namotajima sekundara.
Reenje je pod takom e) Z = .

11.33. -----

o
o
U
1

R
1

L
1

R
Fe
L
o

I
1

R
2

L
2

o
o
U
2

+
E
I
2

I
o
I
Fe I

+

Gde je, prema slici:

R
1
... aktivni otpor namotaja N
1

L
1
.... induktivnost namotaja N
1

R
2
....aktivni otpor namotaja N
2

L
2
......induktivnost namotaja N
2

R
Fe
....ekvivalentni ( nadomesni )
otpor gubitaka u gvou
L
o
.....ekvivalentna induktivnost sa
odgovarajuom meusobnom
induktivnou ( L
o
= mL
m
= mM)

296
11.34. ----- L
1
, L
2
, R
1
i R
2
ne zavise od frekvencije f ( L = N
2
A ). Promenom frekvencije f menjaju se gubici
u gvou ( magnetna histereza i vrtloni gubici ), a to znai da se menja parametar R
Fe
, koji i predstavlja gubitke
u gvou ( grejanje jezgra ). Poveanjem frekvencije poveavaju se i ovi gubici.

11.35. -----

11.36. ----- Zamenom transformatorskih limova punim materijalom istog materijala, smanjuje se otpornost
tog materijala pa se poveava vrtlona struja. To dovdi do toga da se poveava struja gubitaka u gvou I
Fe
.
Poveanjem struje I
Fe
( vidi fazorski dijagram u reenju predhodnog zadatka ) poveava se i struja Io i ujedno
smanjuje njen fazni pomak u odnosu na struju I
1
( i napon U
1
). Ovo poveanje struje I
o
i smanjenje faznog
pomaka u odnosu na I
1
dovodi do toga da se po poveava i struja primara I
1
i istovremeno smanjuje njen fazni
pomak u odnosu na primarni napon U
1
.
Dakle, zamenom transformatorskih limova sa punim materijalom istog preseka i istog materijala smanjuje
fazni napon izmeu napona i struje na primaru ( mree ).

11.37. ----- Odgovor je pod takom b) Gubici kod praznog hoda transformatora su gubici usled histereze i
vrtlonih struja, koji nastaju u jezgri transformatora ( gvou ).

11.38. ----- Gubici transformatora u reimu kratkog spoja su jednaki gubicima u namotajima primara i
sekundara transformatora. Odgovor je pod a)

11.39. ----- Poveenjem optereenja transformatora poveavaju se samo Dulovi gubici na namotajima
transformatora ( vidi reenje predhodnog zadatka ). Gubici u gvou su isti i u reimu praznog hoda i u reima
kratkog spoja, samim tim i u nominalnom reimu rada. Poveanjem otpora potroaa tri puta, smanjuje se struja
sekundara tri puta. Kako su otpori u bakru ( namotaju primara i sekundara ) ostali nepromenjeni, tada e po
Dulovom zakonu gubici u bakru da se smanje za 3
2
.
Poveenjem optereenja na sekundaru za tri puta Dulovi gubici u bakru se smanje za devet puta, pa sledi:
P
Fe
' ~ P
Fe
i P
Cu
' ~ P
Cu
/9
.

gde su P
Fe
' i P
Cu
' gubici nakon poveanja optereenja, a P
Fe
i P
Cu
gubici u nominalnom reimu rada.

11.40. ----- Snaga koju uzima transformator u reimu kratkog spoja uglavnom se troi na zagrevanje
primarnog i sekundarnog namotaja.
Reenje odgovora je pod a)

Pri crtanju fazorskog dijagrama redovito se
sekundarne veliine svedu ( redukuju ) na
primarne.
Kod realnog transformatora struja praznog
hoda I
o
se sastoji iz dve komponente, i to:
- I
..... struja magnetiziranja, pa je ona u fazi

sa fluksom u kojeg stvara i
- I
Fe
..... struja gubitaka u gvou
( vrtlone struje i histereza ). Ova komponenta
struje stvara u gvou, prema Dulovom
zakonu, toplotne gubitke, pa je ona normalna
na struju magneenja.

Struja praznog hoda je jednaka:
I
o
= I
+ I
Fe

2
Fe
2
o
I I I + =

Redovito je I >> I
Fe
I
o
~ I
, to je i cilj
( to se ostvaruje specijalnim trafolimovima ).

E
2

U
2

jI
2
X
2

I
2
R
2
I
2

2

I

u
E
1

I
2
'
I
o
I
1

U
1

I
1
R
1

jI
1
X
1

1

Sl.6.
I
Fe

297

12.1. -----

12.2. -----

12.3. -----

12.4. -----

12.5. ----- P = 4 kW; Q = 4 kAr; S = 4 2 kVA.

12.6. ----- P = 500 W; Q = 500 3 Var; S = 1 000 VA.

U
1
= 100e
j0
|V|; U
2
= 200e
j90
|V|;
U = U
1
+ U
2
= ( 100 j200 ) |V|
I
1
= U
1
/R
1
= 10 I
1
= 10e
j0
|A|;
I
2
= U
2
/R
2
= 20 I
2
= 20e
j90
|A|;
I = I
1
+ I
2
= ( 10 j20 ) |A|.
U
1
= 200e
j0
|V|; U
2
= 200e
j90
|V|;
U = U
1
+ U
2
= ( 200 j200 ) |V|
U = 200 2 e
j45
|V|; Z
1
= Z
2
= Z = 10e
j45
|O|;
I
1
= U/Z
1
= 200e
j0
/10 2 e
j45
= 10 2 e
j45
|A|;
I
2
= U/Z
2
= 200e
j90
/ 2 10e
j45
= 10 2 e
j135
|A|;
I = I
1
+ I
2
= ( 10 j10 ) + ( 10 j10 ) = j20 |A|
I = 20e
j90
|A|.
f.o. U
1

U
2

U
I
1

I
2

I
f.o.
U
1

U
2

U
I
1

I
2

I
U
1
= 300e
j0
V; U
2
= 300e
j90
V
U
12
= ( 300 j300 ) = 300 2 e
j45
|V|.
Z =
[ ]
. 5 100 = 200 + 100
2 2

Z = 100 5 e
j26,7
|O|.
Poto je impedansa Z prikljuena na linijski
napon U
12
nju protie struja koja iznosi:
I = U
12
/Z = 300 2 e
j45
/100 5 e
j26,7

I = 1,9e
j71,7
|A|.
f.o. U
1

U
2
U
12

I
21,7
U
1
= 100 V; U
2
= j100 V; U = ( 100 j100 ) V;
I
1
= ( 5 j5 3 ) A; I
2
= ( 5 3 j5 ) A;
S
1
= U
1
I
1
-
= 100(5 + j5 3 ) = (500 + j500 3 );
S
2
= U
2
I
2
-
= j100(5 3 + j5) = (500 + j500 3 )
S = S
1
+ S
2
= ( 1 000 + j1 000 3 ) VA
P = 1 000 W; Q = 1 000 3 VAr ; S = 2 000 VA.
f.o.
P
1
P
2

Q
1

Q
2

P
1

S
1

S
2

Q
P
S

298
12.7. ----- Analitiki izrazi za napone, struje i snage glase:
u
1
= 100 sin et; u
2
= 100 sin ( et t/2 ) = 100 cos et;
i
1
= 5 sin ( et t/6 ); i
2
= 5 sin ( et t/2 ) = 5 cos et i
p
1
= u
1
i
1
= 500 sin et sin ( et t/6 ); p
2
= u
2
i
2
= 500 (cos et )
2
; p = p
1
+ p
2
.
Predstavljajui ove veliine grafiki ( vremenski ) dobije se grafik koji je prikazan na slici

12.8. ----- U
1
= 200 V; U
2
= j200 V; I
2
= (3,2 j2,4 ); P
1
= 800 W; Q
1
= 0; S
1
= P
1
= 800 VA ;
S
2
= U
2
I
2
-
= j200(3,2 + j2,4 ) = ( 480 + j620 ); S = S
1
+ S
2
= ( 1280 + j620 ) VA
P = 1 280 W; Q = 620 VAr; S = 1422,25 VA.

12.9. ----- U
f
= 62,5 V.

12.10. ----- U
2
= j10 V; u
2
= 10 2 cos et V; I
1
= j5 A; I
2
= 5 A. Na osnovu efektivnih vrednosti
napona i struja i poetnih uglova itaocu nije problem da sam nacrta fazorski dijagram napona i struja.

12.11. ----- Meufazni ( linijski ) napon iznosi U
12
= U
f
2 = 250 |V|. Za cos = 0,6 sin = 0,8.
Kako je sin = Q/S S = Q/sin = 2 000/0,8 = 2 500 |VA|; P = Scos = 2 5000,6 = 1 500 |W|.
Struja koja protie impedansom Z iznosi
I = S/U
12
= 2 500/250 = 10 |A|,
a impedansa
Z = U/I = 250/10 = 25 |O|. C = 25,5 F.
Aktivnu i reaktivnu otpornost odredimo iz aktivne i reaktivne snage gde je:
P = I
2
R R = P/I
2
= 1 500/100 = 15 |O|;
Q = I
2
X X = Q/I
2
= 2 000/100 = 20 |O|.
Paralelnim prikljuenjem kondenzatora na impedansu Z ( RL karaktera ) na kondenzatoru se javlja reaktivna
snaga Q
C
. Poto je ukupna reaktivna snaga sada jednaka:
Q
E
= Q + Q
C
1 500 = 2 000 + Q
C
Q
C
= 500 |VAr| ,Q
C
, = 500 |VAr|.
Iz izraza za reaktivnu snagu na kondenzatoru ( Q
C
= I
C
2
X
C
)
| | 125
500
250
Q
U
X
X
U
X
X
U
Q
2
C
2
C
C
2
c
2
C
2
C
= = = = =
Kapacitet kondenzatora iznosi:

125 314
1
=
X
1
= C
C
= 25,48 |F|.

u
1
;u
2
;i
1
;i
2

p
1
;p
2
;p
3

u
1
u
2

i
1

i
2

p
1

p
2

p
et
T
u
( T
i
)
T
p

299
12.12. ----- Za dvofazni sistem fazni pomak izmeu faznih napona je 90 ( fazori pod 90 ), pa je meufazni
napon U = U
f
2 . Dakle odnos izmeu meufaznog i faznog napona je U/U
f
= 2 ;
Za trofazni sistem fazni pomak izmeu faznih napona iznosi 120, pa je njihova fazorska razlika jednaka
meufaznom naponu koji je za 3 puta vei od faznog napona. Dakle, za n=3 U/U
f
= 3 ,
gde je n broj faza.
Za n = 6 ( estofazni sistem ), fazni pomak izmeu faznih napona je 60, pa je meufazni napon jednak
faznom, jer fazorska razlika faznih napona daje fazor iji je vektor jednak faznim naponima ( jednakostranini
trougao) . Kod estofaznog sistema U/U
f
= 1.
Za n = 12 , fazni pomak izmeu faznih napona iznosi 30, kao na slici

Dakle, odnos izmeu meufaznog i faznog napona kod dvanaestofaznog sistema iznosi U/U
f
= 0,52.
Za n = 18 o = 360/18 = 20. Na isti nain kao i kod dvanaestofaznog sistema odredimo meufazni napon.
Koristei kosinusnu teoremu, sledi:
U
2
= U
f1
2
+ U
f2
2
2U
f1
U
f2
cos o = 2U
f
2
( 1 cos 20 ) = 0,121U
f
2
U
2
/U
f
2
= 0,121 U/U
f
= 0,347.
Na slian nain se odreuje i odnos kod svih ostalih sistema.

12.13. ----- U
f
= 150 V; U = 150 3 V.

12.14. -----
[ ] [ ]
. A 30 6 , 2 =
10 5
30 130
=
10 5
3 130
=
250
3 130
=
15 + 5
3 130
=
Z
U
= I = I ; V 3 130 =
3
U
= U
2 2
f
f f

12.15. ----- | | | |; ; = = = = = kVA 57 3 50 380 3 UI 3 S A 3 50 3 I I
f

P = S cos = 570,8 = 45,6 |kW|; Q = S sin = 570,6 = 34,2 |kVAr|;

12.16. ----- S = 3U
f
I
f
= 340015 = 18 |kVA| ; P
2
= S
2
Q
2
P = 16,1 kW;

12.17. ----- = 45 X = R , Z =R 2 ;
cos = sin
2
2
= ; S = | | kVA 9 15 3 200 3 UI 3 = = ; P = S cos = [ ]
. kW 2 5 , 4 =
2
2
9

12.18. ----- W = Pt = t cos UI 3 450 000 = 1,73380850,83t t = 9,66 h

12.19. ----- X
C
= 1/eC = 1/31420010
6
= 15,8 O;
Struja kondenzatora, kada je on vezan na meufazni napon U
AB
iznosi:
| | | |. V 562 7 , 324 3 U V 7 , 324
73 , 0
8 , 15 15
73 , 0
X 15
U
15
X
73 , 0
U 15
X
1
X
3
U 15
X
U
15 I
X
U 3
X
U
I
AB
C
BO
C
BO
C C
BO
C
BO
CBO
C
BO
C
AB
CAB
= = =
=
= =
|
|
.
|
\
|
+ = + = = =

Gde je U
AB
meufazni ( linijski ) napon, a U
BO
napon faze B ( napon izmeu faze B i nule ).

U
f1

U
f2

U
30
30
Ako fazne napone predstavimo kompleksno, sledi:
U
f1
= U
f
e
j0
= U
f
i
U
f2
= U
f
e
j30
.
Meufazni napon je jednak fazorskoj razlici faznih napona, tj.
U = U
f1
U
f2
.
Umesto kompleksnog rauna , meufazni napon moemo jednostavnije
izraunati koristei kosinusnu teoremu na jednakokraki trougao, gde je:
U
2
= U
f1
2
+ U
f2
2
2U
f1
U
f2
cos 30 = 2U
f1
2
|1 cos 30|
U
2
= 2U
f1
2
( 1 3 /2 ) U
2
/U
f1
2
= 2( 1 3 /2 )
U/U
f
= . , , 52 0 27 0 3 2
2
3 2
2
2
3
1 2 = = =
=

300
12.20. ----- Korisna snaga motora je P, a ukupna snaga koju motor prima, tj. mrea daje je P
m
, pa je stepen
korisnosti q = P/P
m
.
Dalje sledi:

| |
| | A 88 , 15
8 , 0 10 5 3
10 89 , 109
cos U 3
P
I cos UI 3 P
. kW 89 , 109
91 , 0
100 P
P
P
P
3
3
m
m
m
m
=

=
= =
= =
q
= = q

12.21. Pre ukljuenja kondenzatora prividna i reaktivna snaga mree je iznosila ( cos = P/S ):
S = P/cos = 500 / 0,6 = 833,33 |kVA|; | | kVAr 67 , 666 P S Q
2 2
= = . Struja mree je iznosila ( S = UI 3 ):
| |. A 62 , 1267
380 3
10 33 , 833
U 3
S
I
3
=

= =
Ukljuenjem kondenzatora na njima se javlja reaktivna snaga ( kapacitivna ), koja e sa reaktivnom snagom
pogona predstavljati ukupnu reaktivnu snagu sistema ( mree ). Treba imati u vidu da su ove dve reaktivne snage
suprotnih predznaka, pa se one oduzimaju ( kod pogona je induktivno optereenje, a kod kondenzatora
kapacitivno ). Aktivna snaga sistema ostaje nepromenjena, jer kondenzatori ne utiu na aktivnu snagu ( pri
poveanju faktora snage kod prijemnika se ne menja ni napon ni struja, a samim tim na njemu ostaje ista snaga ).
Kako je aktivna snaga pogona pri ukljuenju kondenzatora P = 500 kW uz faktor snage cos = 0,8 prividna
snaga sistema ( mree ) je:
S
1
= P / cos
1
= 500 / 0,8 = 625 |kVA|.
Ukupna reaktivna snaga sistema je: | | kVAr 375 P S Q
2 2
1 1
= = .
Iz izraza za ukupnu reaktivnu snagu sistema odredimo i linijsku struju nakon ukljuenja kondenzatora, gde je:
Q
1
= 3 UI
1
sin
1
37510
3
= 1,73380I
1
sin 36,87 = 394,44I
1
I
1
= 950,7 |A|.
Kako je Q
1
= Q + ( Q
C
) Q
C
= Q Q
1
= 666,67 375 = 291,67 |kVAr|.
Dakle, reaktivna snaga na kondenzatorskoj bateriji je Q
C
= 291,67 kVAr.
Koristei izraz za reaktivnu snagu na kondenzatorima izraunamo pojedinani kapacitet kondenzatora, jer je :

| | | | | |. F 3716 mF 716 , 3 F 10 716 , 3
500 314
10 67 , 291
U
Q
C
CU
3
U
C 3 CU 3
C
1
U 3
X
U 3
X
X
U
3 X I 3 Q
3
2
3
2
C
2
2
2
C
2
C
C
2
C
C
2
C
C
C
2
C C
= = =

=
e
=
e =
|
|
.
|
\
|
e = e =
e
= =
|
|
.
|
\
|
= =

12.22. ----- Struje po fazama, koje su ujedno i linijske struje iznose:
( ) | |. A 260 I I I I I 156 j 208
12 j 16
5200
5 , 11 j 6 , 15 5 , 0 j 4 , 0
5200
Z Z
U
I
f 3 2 1
m g
g
1
= = = = = =
+
=
+ + +
=
+
=
Napon na stezaljkama generatora je ujedno i napon na motoru ( zanemarljivi padovi napona na linijskim
vodovima ), pa je:
U
f
' = U
m
= IZ
m
= 260 | | V 97 , 5038 5 , 11 6 , 15
2 2
= + .
Faktor snage mree odredimo iz ukupne impedanse ( Z = Z
g
+ Z
m
= 16 +j12 ), pa je:
. 87 , 36 8 , 0
16
12
cos
o
= = =
Aktivna snaga motora je:
P = 3I
2
R
m
= 3260
2
15,6 = 3 163,68 |kW|.
Snaga gubitaka u generatoru je:
P
g
= 3I
2
R
g
= 3260
2
0,4 = 81 120 |W| = 81,12 |kW|.

301
12.23. ----- Kako je optereenje simetrino, a motor je vezan u zvezdu, linijske i fazne struje su jednake.
Struju odredimo iz aktivne snage sistema ( P = cos I U 3
m
), i ona iznosi: I = I
m
16,06 |A|.
Dulovi gubici ( aktivna snaga ) na vodovima iznosi:
P
V
= 3I
2
R
V
= 316,06
2
2 = 1 547,54 |W|.
Generator daje ukupnu aktivnu snagu koja iznosi:
P
g
= P + P
2
= 25 000 + 1 547,54 = 26 547,54 |W|.
Snaga, koju daje generator, iznosi:
P
g
= I U 3
g
cos .
Da bi odredili ukupni faktor snage mree potrebno je poznavati ukupnu impedansu ( motora i vodova ).
Aktivnu otpornost motora odredimo iz aktivne snage ( P = 3I
2
R
m
), pa je R
m
= P/3I
2
= 32,31 |O|,
Iz faktora snage motora odredimo i reaktivnu otpornost (
m
= arc cos 0,75 = 41,41), jer je: tg
m
= X
m
/R
m
.
Reaktivna otpornost ( induktivna ) motora iznosi: X
m
= R
m
tg
m
= 28,49 |O|.
Ukupna impedansa sistema je ( po fazi ):
Z = Z
V
+ Z
m
= 2 + j4 + 32,31 + j28,49 = ( 34,31 + j32,49 ) |O| Z
u
= 47,25.
Ukupni faktor snage mree je:
coc = R
u
/ Z
u
= 34,31 / 47,25 = 0,726.
Linijski napon generatora jednak je:
| | V 12 , 1316
726 , 0 06 , 16 3
54 , 26547
cos I 3
P
U
g
g
=

=
=
Stepen iskorienja je:
% 17 , 94 9417 , 0
54 , 26547
25000
P
P
g
= = = = q .

12.24. -----
Prividna snaga motora je:
prvog S
1
= P
1
/cos
1
= 16,667 kVA, i drugog S
2
= P
2
/cos
2
= 11,25 kVA.
Reaktivne snage motora su:
prvog Q
1
= S
1
sin
1
= 16,6670,8 = 13,3336 kVAr, a drugog Q
2
= S
2
sin
2
= 11,250,6 = 6,75 kVAr ( kap ).
Prividne snage motora u kompleksnom obliku iznose:
S
1
= P
1
+ jQ
1
= ( 10 + j13,3336 ) kVA i S
2
= P
2
jQ
2
= ( 9 j6,75 ) kVA.
Ukupna prividna snaga mree je:
S = S
1
+ S
2
= ( 19 + j6,5836 ) kVA S = 20,1 kVA.
Faktor snage mree je: cos = P
m
/ S = 19 / 20,1 = 0,945.
Struja mree je ( S = UI 3 ) :
I = S / 1,73U = 11,62 |A|
Struje motora su:
I
1
= S
1
/ 1,73U = 16667 / 1,731000 = 9,63 A; I
2
= S
2
/ 1,73U = 11250 / 1,731000 = 6,5 A.

12.25. ----- U E
A
E
C
E
B
= 0 U = E
A
+ E
B
+ E
C
= 0 U = 0, jer su vektori E
A
, E
B
i E
C
istog
intezitata a sa faznim pomakom od 2t/3 ( vektorski zbir jednak nulu ).

12.26. ----- I
2
= I
1
/ 3 = 20 A;

12.27. ----- I
f
= U/Z = 100/10 = 10 A; I = I
f
3 = 10 3 A;

12.28. ----- I
f
= I/ 3 = 10 A = U/Z U = U
f
= I
f
Z = 1010 = 100 V;

12.29. ----- 22 A;

12.30. -----
Y
fY f f
f
I 3
Z
U
3 3
Z
3 U
3
Z
U
3
Z
U
3 I I = = = = = =
V V V
V V
( I
A
= 3I
Y
); povea se 3 puta;

12.31. ----- povea se tri puta;

302
12.32. ----- I
1
/I
2
= 3; 12.33. ----- 5 O;

12.34. ----- Ako vezu otpora iz trougla pretvorimo u zvezdu, impedanse nove zvezde iznose:
Z' = Z
1
Z
2
/ ( Z
1
+ Z
2
+ Z
3
) = Z
2
/ 3Z = Z/3 . Kako su pojedinane faze obeju zvezda prikljuene na isti napon,
one su u paralelnoj vezi. Sledi da je ekvivalentna impedansa cele veze ( nove zvezde ) jednaka:
Z
e
= Z Z' / ( Z + Z' ) = ( Z Z/3 ) / ( Z + Z/3 ) = ( Z
2
/3 ) / ( 4Z/3 ) = 3Z
2
/ 12Z = Z/4 .
Fazni napon kod novonastale zvezde je U
fe
= U/ 3 , a fazna struja, koja je ujedno i linijska struja iznosi:
I = U
fe
/Z
e
= ( U/ 3 ) / Z/4 = 4U/ 3 Z
Z
U
3
3
1
I
|
|
.
|
\
|
+ = ;

12.35. ----- Pretvaranjem veze kondenzatora iz trougla u vezu u zvezdu dobiju se kapacitivni otpori
X
C
' = X
C
/3 = 20 O. Kako su ovi otpori redno vezani sa induktivnim otporima, impedansa po fazi iznosi:
Z = jX
L
jX
C
' = j10 O Z = 10 O.
Fazni napon generatora ( mree ) je: U
f
= U / 3 =220 / 3 = 127,2 V.
Fazna, odnosno linijska struja sistema je: I
f
= I = U
f
/Z = 127,2/10 = 12,72 A.

12.36. ----- Trouglasta veza induktivnih otpora pretvorena u zvezdastu vezi ima otpore X
L
' = X
L
/3 = 30 O.
Ukupna impedansa po fazi je: Z = j10 + j30 = j40 O Z = 40 O.
Ampermetar e meriti: I = I
f
= U
f
/ Z = 220/40 = 5,5 A;

12.37. ----- Fazni napon je U
f
= U = 127 V, a fazna struja I
f
= I / 3 = 4 A.
Prividna snaga po fazi je: S = U
f
I
f
= 508 VA.
Kako i vatmetar meri snagu P = 508 W sledi da je potroa savreno termogen ( cos = P/S = 1 = 0 ).
Odgovor je pod 1) savreno termogen ( aktivan ) potroa

12.38. -----

12.39. -----

U
C

U
A

U
B

U
C

U
BC

I
A
w

Na merenje vatmetra utie njegov napon U
W
, struja I
W

i fazni pomak izmeu napona i struje vatmetra
w
.
Vatmetar pokazuje ( meri ) aktivnu snagu, koja iznosi:
P = U
W
I
W
cos
w
.
Kako je napon na vatmetru jednak meufaznom naponu
U
BC
( U
W
= U
BC
) a struja je jednaka linijskoj struji I
A
,
sledi da su napon vatmetra U
BC
i struja vatmetra I
A
fazno
pomereni za 90, tj. cos
w
= 0. To e se dogoditi kada je
I
A
u fazi sa U
A
, odnosno kada je potroa savreno
termogen.
Odgovor je pod 1) savreno termogen potroa.
U
AC

I
A

U
A

U
B

U
C

U
C

A

Vatmetar je prikljuen na meufazni napon U
AC

( U
AC
= U
A
U
C
). Poto je potroa savreno
aktivan, fazne struje i fazni naponi su u fazi.Fazna
struja vatmetra je I
B
i ona je u fazi sa naponom U
B
.
Fazne i linijske struje su jednake i iznose 3 A.
Dakle, U
w
= U
AC
, a I
w
= I
B
.
Iz fazorskog dijagrama je oito da je fazni pomak
izmeu napona vatmetra i struje vatmetra
w
= 90.
Vatmetar meri aktivnu snagu, koja na njemu deluje,
i ona je jednaka:
P
w
= U
w
I
w
cos
w
= U
AC
I
A
cos
w

P = 38030 = 0 W.
Odgovor je nula.

I
B
=I
w
w

303
12.40. -----

Dakle, napon koji pokazuje voltmetar iznosi:
( )
( ) ( ) | |
U
2
3
4
3
U
16
12
U U
16
3
16
9
U
4
3
U
4
3
U
U
4
3
j U
4
3
2
2
3
j 5 , 0 U
U
2
120 sin j 120 cos U
0 sin j 0 cos U ' U U U
2
2
2
V
C BC V
= = = |
.
|
\
|
+ =
|
|
.
|
\
|
+ |
.
|
\
|
=
=
|
|
.
|
\
|

+ =
+
+ + = + =

Voltmetar e pokazivati napon, koji iznosi:
U
2
3
U
V
= .

12.41. ----- U
f
' =
3
3 190
V;

12.42. ----- Ako pretpostavimo da je motor, iji namotaj ima RL optereenje, vezan u zvezdu, tada se i
kondenzatori kojima se poveava faktor snage veu u zvezdu, kao to je prikazano na slici.

Svaka pojedinana impedansa motora je paralelno vezana sa jednim kondenzatorom pa su im fazni naponi
jednaki. Usled toga, svaka od ivih faza predstavlja jednofazni sistem. Nain na koji se poveava faktor snage kod
trofaznog sistema je potpuno isti kao i kod jednofaznog sistema.
Idealni voltmetar ( R
V
= ), prekida fazu B, pa u njoj
nema struje I
B
. Usled toga druge dve impedanse Z
A
i Z
C
su
redno vezane i na njima vlada linijski napon U, koji sada
predstavlja jednofazni sistem. Na impedansama Z
A
i Z
C
deluje
napon U
A
' = U
C
' = U
CA
/ 2 = ( U
C
U
A
) / 2.
Prema drugom Kirhofovom zakonu, sledi:
U
BC
U
V
+ U
C
' = 0 U
V
= U
BC
+ U
C
' = U
BC
+ U
CA
/2 .
Ako postavimo meufazni napon U
BC
u faznu osu, sledi:
U
BC
= Ue
j0
, tada e meufazni napon U
CA
kasniti za 2t/3 u
odnosu na U
BC
, te je U
CA
= Ue
j120
.

A o
B o
C o
-
-
U
A

V
U
BC

+
+
U
C

Z
A

Z
C

U
V

+
+
U
C
'
U
A
'
R
R
R
A o
B o
C o
0
0
-
-
-
= arc cos 0,8 = 36,87
' = arc cos 0,9 = 25,84
sin = 0,6;
sin ' = 0,436.

304
Iz aktivne snage P = | | A 87 , 9
8 , 0 220 3
3000
cos U 3
P
I cos UI 3 =

=
= .
Poto se vezivanjem kondenzatora aktivna snaga ne menja, a menja se ukupna struja I' ( smanjuje se ), tada iz
izraza za aktivnu snagu, nakon prikljuenja kondenzatora izraunamo struju I', koja je jednaka:
P = | |. A 77 , 8
9 , 0 220 3
3000
' cos U 3
P
' I ' cos ' UI 3 =

=
=

Kako je ( vidi popravak faktora snage, str.68. )

U
' sin ' I sin I
C
e

= | | | |. F 57 , 52 F 10 57 , 52
3
220
314
436 , 0 77 , 8 6 , 0 87 , 9
C
6
= =

=

Ako je motor spojen u trougao, tada se i kondenzatori veu u trougao, kako bi im fazni naponi bili jednaki.
U ovom sluaju kapacitet kondenzatora odredimo jednostavnim pretvaranjem veze kondenzatora iz zvezde u
vezu kondenzatora u trougao. Kapacitet je kod veze u trougao jednak:
C = C/3 = 17,52 F.
itaocu se preporuuje da ovaj zadatak rei sa vezom namotaja motora u trougao.

12.43. ----- a) Veza motora u trougao ( RL namotaja ) prikazana je prema slici. Da bi se datom motoru
poveao faktor snage, paralelno Rl impedansama ( motoru ) spojimo kondenzatore kapaciteta C. To znai da su i
kondenzatori vezani na isti nain kao i motor ( u trougao ). Kako su ovde meufazni i fazni namotaji jednaki,
sledi da je na svim impedansama isti napon, koji je jednak naponu mree ( linijski napon ). Na taj nain
popravak faktora snage tretiramo na isti nain kao kod jednofaznog sistema.

Kako je aktivna snaga sistema ( motora ) ista i pre i posle ukljuenja kondenzatora, tj. P = cos UI 3 , sledi:
| |. A 94 , 64
84 , 0 380 3
36000
cos U 3
P
I =

=
=
Fazna struja motora je: I
f
= I/ 3 = 37,53 A.
Aktivnu otpornost namotaja motora odredimo iz izraza za aktivnu snagu: P = 3I
f
2
R, pa je:
| |. 52 , 8
53 , 37 3
36000
I 3
P
R
2 2
f
O =
= =
Iz cos = 0,84 = 32,86 sin = 0,543 tg = 0,646, odredimo i reaktivnu otpornost namotaja:
tg = X/R X = Rtg = 5,5 |O|.
Impedansa namotaja motora iznosi:
| |. 14 , 10 X R Z
2 2
O = + =
Da bi faktor snage po fazama bio maksimalan, struja kondenzatora treba da se poniti sa reaktivnom
komponentom fazne struje namotaja motora, tj.
I
C
= I
f
cos UeC = I
f
sin
A o
B o
C o
R R
R

305
| | | |. F 79 , 170 F 10 79 , 170
380 314
543 , 0 53 , 37
U
sin I
C
6 f
= =
=
e

=

b) Ako je motor vezan u zvezdu i kondenzatori se veu u zvezdu. Linijska i fazna struja je jednaka i ona
iznosi:
| |. A 94 , 64
84 , 0 380 3
36000
cos U 3
P
' I ' I
f
=

=
= =
Fazni napon je: U
f
' = U/ 3 = 220 |V|.
Kapacitet kondenzatora odredimo pomou predhodne relacije:
| | | |. F 46 , 510 F 10 46 , 510
220 314
543 , 0 94 , 64
' U
sin ' I
' C
6
f
= =
=
e

=

itaocu se preporuuje da zadatak rei prostim pretvaranjem veze kondenzatora iz trougla u zvezdu.
( Da li je kapacitet kod veze u zvezdu vei za tri puta od veze u trougao, kod simetrinog sistema : C' = 3C).

12.44. -----

Koristei drugi Kirhofov zakon sledi jednaina:
U
AB
U
V
+ U
BC
/2 = 0 U
V
= U
AB
+ U
BC
/2.
Ako meufazni napon U
AB
postavimo u faznu osu, sledi kompleksni izraz za meufazne napone:
U
AB
= Ue
j0
= 330e
j0
= 380( cos 0 + jsin 0 ) = 380 |V|;
U
BC
= Ue
j120
= U| cos ( 120 ) + jsin (120 )| = 380( 0,5 j
2
3
) = ( 190 j190 3 ) |V|
U
BC
/2 = ( 95 j95 3 ) |V| U
BC
/2 = ( U/4 jU 3 /4 ) .
Napon na voltmetru, u kompleksnom obliku iznosi:
U
V
= U
AB
+ U
BC
/2 = 380 95 j95 3 = ( 285 j95 3 ) |V|.
Efektivna vrednost napona, koju meri voltmetar jednaka je:
( ) ( ) ( ) | |. V 3 190 4 3 95 12 95 3 3 95 3 95 95 3 3 95 285 3 95 285 U
2 2 2 2 2 2
2
2
V
= = = + = + = + = + =

12.45. ----- Fazna struja je I
f
=U/ Z = 120/
2 2
9 6 + = 11,09 A.
Linijska struja je: I = I
f
3 = 19,19 A.
Ako impedanse iz trougla transformiemo u zvezdu, dobiju se impedanse, koje su jednake:
Z
y
= Z/3 = ( 2 + j3 ) |O|,
Ekvivalentna impedansa po fazama je:
Z
A
= Z
B
= Z
C
= Z' = Z
v
+ Z
y
= ( 1 + j2 ) + ( 2 + j3 ) = ( 3 + j5 ) |O| Z' =
2 2
5 3 + = 5,83 |O|.
Fazni napon na poetku linije je: U
f
= IZ' = 19,195,83 = 111,88 |V|,
Meufazni napon na poetku linije iznosi: U = U
f
3 = 193,78 |V|;

Vezivanjem idealnog voltmetra na linijski
provodnik A, prema slici, ova linija se ponaa
kao da je u prekidu ( I
A
= 0 ). Usled toga su
impedanse Z
1
i Z
3
redno vezane i prikljuene su
na meufazni napon U
BC
. Impedansa Z
2
je
paralelno vezana sa Z
1
i Z
3
, a samim tim sve tri
impedanse su vezane na meufazni napon U
BC
.
Na taj nain je trofazni prijemnik postao
monofazni, iji je napon jednak U.
Poto su impedanse meusobno jednake, na
impedansama Z
1
i Z
3
deluje napon U
BC
/2.

-
-
-
V

A o
B o
C o
+
- -
U
V

+
Z
2
U
BC
Z
3
Z
1
U
BC
/2
U
BC
/2
U
BC

U
AB

+
+ +

306
12.46. ----- Ukupna impedansa po fazi iznosi: Z
A
= Z
B
= Z
C
= Z + Z
V
+ Z
g
= ( 10,6 + j4,8 ) |O|
Z = 11,64 |O|.Kako je U
f
= E, efektivna vrednost faznih struja iznosi: I
f
= U
f
/Z = 18,9 |A|;
Fazni napon na prijemniku je U
f
' = I
f
Z
p
= 192,74 V, a meufazni U' = 3 U
f
' = 333,44 |V|.
Aktivna snaga trofaznog prijemnika je P = 3I
f
2
R = 318,9
2
10 = 10,716 kW,
Reaktivna snaga prijemnika Q = 3I
f
2
X = 318,9
2
2 = 2,143 kVAr,
Aktivna snaga trofaznog generatora je P
g
= 3I
f
2
R
e
= 318,9
2
10,6 = 11,359 kW
a reaktivna Q
g
= 3I
f
2
X
e
= 318,9
2
4,8 = 5,144 kVAr.

12.47. ----- Zadatak se najlake reava transformacijom veze iz trougla u vezu u zvezdu. Prilikom te
transformacije napon i struja na linijskim vodovima mora ostati ista ( ostaje i snaga trofaznog sistema
nepromenjena ). Impedanse prijemnika sa vezom u zvezdu iznose:

3
Z
Z 3
Z
Z Z Z
Z Z
Z
2
3 2 1
2 1
z
= =
+ +

Z
z
= Z
t
/3 = ( 3,33 + j0,67 ) |O|.
Ukupna impedansa po fazi iznosi Z
e
= Z
z
+ Z
V
+ Z
g
= ( 3,93 + j3,47 ) |O| Z
e
= 5,24 |O|.
Fazna struja, koja je ujedno jednaka linijskoj je ( kod zvezde ) I
f
= I = U
f
/Z
e
= 220/5,24 = 41,98 |A|.
Linijska struja je ista bilo da je prijemnik vezan u zvezdu ili u trougao, jer kod transformacije impedansi
ukupna struja mora ostati nepromenjena. Zbog toga e, kod veze prijemnika u trougao njegova fazna struja biti
jednaka: I
f
=
3
= 24,27 |A|.
Aktivna snaga prijemnika je:
P = 3I
f
2
R = 324,27
2
10 = 17,671 kW
a reaktivna:
Q = 3I
f
2
X = 324,27
2
2 = 3,534 kVAr.
Aktivna snaga generatora ( ukupna snaga sistema ) je:
P
g
= 3I
2
R
e
= 341,98
2
3,93 = 20,778 kW
a reaktivna:
Q
g
= 3I
2
X
e
= 341,98
2
3,47 = 18,355 kVAr.

12.48. ----- Impedanse iz trougla transformisati u zvezdu. Vrednost tih impedansi u novonastaloj zvezdi su:
.Z
z
'

= Z
t
/3 = ( 10/3 + j2/3 ) O. Kako su sada dva prijemnika spojena u zvezdu, sledi da su njihove impedanse po
fazama u paralelnoj vezi. Obe zvezde moemo zamenuti jednom ekvivalentnom zvezdom ija impedansa iznosi:

'
'
z z
z z
ez

= Z
ez
= ( 2,79 + j0,355 ) O Z
ez
= 2,81 O.
Ukupna impedansa sistema je: Z
u
= Z
ez
+ Z
V
= ( 3,79 + j2,355 ) Z
u
= 4,462 O.
Kako je napon na namotajima generatora ujedno njegov fazni napon struje po fazama iznose:
I = U
f
/Z
ez
= 350/4,462 = 78,44 A.
Fazni napon na prijemniku koji je vezan u ekvivalentnu zvezdu ( obe zvezde ) iznosi:
U
fz
= IZ
ez
= 78,442,81 = 220,04 V.
Meufazni napon ekvivalentne zvezde, koji je ujedno i fazni napon prijemnika vezanog u trougao, odnosno
linijski napon prijemnika vezanog u zvezdu, iznosi: U
p
= U
fz
3 = 381,3 V;
Aktivna snaga obaju prijemnika je:
P = 3I
2
R
ez
= 378,44
2
2,79 = 51 499,2 W ,
a reaktivna
Q = 3I
2
X
e
= 378,44
2
0,355 = 6 552,8 Var.
Gubitak faznog napona od generatora do prijemnika predstavlja pad napona na linijskim provodnicima, i on
iznosi:
AU = IZ
v
= 78,44
2 2
2 + 1 = 175,4 V.

307
12.49. ----- Aktivna snaga prijemnika vezanog u trougao je:
P
t
= 3U
f
I
f
cos = 3 UI cos ,
a snaga prijemnika vezanog u zvezdu iznosi:
P
z
= U
f
'I
f
'cos ' = 3 U'I' cos '.
Meufazni napon je napon mree pa je on isti i za zvezdu i za trougao, tj U = U'. Isto tako i faktor snage je
isti, cos = cos ', jer se radi o istim impedansama koje se u jednom sluaju vezane u trougao a u drugom u
zvezdu.
Linijska struja ( struja mree ) kod veze prijemnika u trougao je:
I = 3 I
f
= 3 U
f
/Z = 3 U/Z , jer je kod trougla U
f
= U.
Linijska struja kod zvezde je ujedno i fazna struja, pa je:
I' = I
f
' = U
f
'/Z = U'/ 3 Z = U/ 3 Z.
Odnos izmeu liniskih struja kada je prijemnik vezan, prvo u trougao a zatim u zvezdu iznosi:
I/I' =( 3 U/Z ) / (U/ 3 Z ) = 3 I = 3 I'.
Ovo dokazuje, da se linijska struja kod prijemnika koji je vezan u zvezdu nakon njegovog prespajanja u
trougao povea za tri puta.
Kako se u ovom sluaju menja samo struja, sledi da e i aktivna snaga nakon prespajanja prijemnika da se
povea tri puta, tj.
P
t
= 3 P
z
,
to se lako dokazuje zamenom linijskih struja.

12.50. ----- Da bi linijske struje bile jednake, impedanse zvezde trebaju da su tri puta manje od impedansi
trougla. Linijska struja kod zvezde je tri puta manja od linijske struje kod trougla za iste impedanse I
z
= I/3, to
je dokazano u predhodnom zadatku. Reenj zadatka je:
Z
2
= 4 O.
itaocu se preporuuje da to i dokae ( videti reenje predhodnog zadatka ).

12.51. -----

Prvi prijemnik je savreni termogen pa su fazne struje u fazi sa svojim naponima. Kompleksni izrazi tih struja
su:
I
1
' = 7,33; I
2
' = 7,33e
j120
= ( 3,66 j6,35 ) A; I
3
' = 7,33e
j240
= 7,33e
j120
= ( 3,66 + j6,35 ) A.
Drugi prijemnik je RL karaktera, to znai da e fazne struje kasniti za faznim naponima za 30.
Njihov kompleksni izraz je:
I
1
= 11e
j30
= ( 9,53 j5,50 ) A; I
2
= 11e
j150
= ( 9,53 j5,50 ) A; I
3
= 11e
j270
= 11e
j90
= j11 A.
Ukupnu linijsku struju mree dobijemo kompleksnim sabiranjem pojedinanih struja prijemnika, pa je:
I
1
= I
1
' + I
1
= ( 16,86 j5,5 ) I
1
= 17,7e
j18,1
|A|;
I
2
= I
2
' + I
2
= ( 13,2 j11,85 ) I
2
= 17,7e
j138,1
|A|;
I
3
= I
3
' + I
3
= ( 3,67 + j17,35 ) I
3
= 17,7e
j258,1
|A| = 17,7e
j101,9
|A|.
Na osnovu ovih podataka dobije se fazorski dijagram, koji je prikazan na slici:

-
-
A A o
B o
C o
U
AB

U
BC

U
CA

+
+
+
I
1
I
2

I
3

-
-
-
I
1
'
I
1

Z
I
2
'
I
2

Z
I
3
'
Z
I
3

Z' Z' Z'
Pojedinane fazne struje prijemnika, koje
su za njih i linijske struje, iznose:
za prvi prijemnik:
I
1
' = I
2
' = I
3
' = U/Z' = 7,33 A
a za drugi:
I
1
= I
2
= I
3
= U/Z = 220/20 = 11 A.

308

12.52. -----

Kako je, kod simetrinog trofaznog sistema
w
= 90 ( vidi faz. dijagram ), pokazivanje vatmetra je:
P
w
= UI cos ( 90 ) = Uisin
Mnoei snagu koju pokazuje vatmetar sa 3 dobije se ukupna reaktivna snaga trofaznog simetrinog
sistema, jer je:
| | = = = = sin UI P
3
Q
VAr UIsi 3 P 3 Q
w w

Vatmetar e, prema datoj emi vezivanja, meriti
3
1
reaktivne snage trofaznog simetrinog sistema.

12.53. ----- Da bi zvezdite trofaznog potroaa bilo na nultom potencijalu ( sistem bio simetrian ) trebaju
biti ispunjena sledea dva uslova:
1) impedanse po fazama jednake ( Z
1
= Z
2
= Z
3
= Z )
2) fazni pomak izmeu faznih napona i faznih struja jednak (
1
=
2
=
3
= ).
Oba navedena uslova e biti zadovoljena ako je r = 20 O.

U
A

U
B

U
C

U
C

U
BC

I
A

w

Vatmetar meri aktivnu snagu, koja iznosi:
P
w
= U
w
I
w
cos
w
, gde je
U
w
= U
BC
= U... napon na vatmetru ( sistem sim. )
I
w
= I
A
= I...struja vatmetra ( sim. istem ) i
w
= 90 ... fazni pomak izmeu napona
vatmetra U
w
i struje na vatmetru I
w
.
Ako je potroa savreno aktivan, sledi:
= 0
w
= 90 P
w
= 0,
Ako je potroa savreno reaktivan ( ind.)
= 90
w
= 0 P
w
= P
max
= Q, to znai da
u ovom sluaju vatmetar meri reaktivnu snagu.

f.o.
U
1

U
2

U
3

I
1
'
I
3
'
I
2
'
I
1

I
1

I
2

I
2

I
3

I
3

309
12.54. -----

Kako izraz P
w1
+ P
w2
= 3 UI cos predstavlja aktivnu snagu trofaznog simetrinog sistema, sledi da e
vatmetri , vezani prema datoj slici, meriti ukupnu aktivnu snagu trofaznog sistema.
Dakle, sabiranjem snaga koju mere pojedinani vatmetri dobije se ukupna aktivna snaga trofaznog sistema.
P = P
W1
P
W2

( predznak + je za ista skretanja kazaljke, a za suprotna skretanja )

NAPOMENA!
Navedeni vatmetri mogu da mere i ukupnu reaktivnu snagu, koja je jednaka: Q = ( )
2 W 1 W
P P 3 + .
Preporuuje se itaocu da to proveri

12.55. ----- reaktivnu snagu simetrinog trofaznog potroaa: Q = 3 P
W
. Vidi reenje zadatka 12.52.

12.56. ----- I
1
= 20e
j0
= 20 ; I
2
= 15e
j120
= ( 15/2 j15 3 /2 ); I
3
= 10e
j240
= ( 5 + j5 3 /2 );
I
o
= I
1
+ I
2
+ I
3
= ( 15/2 j5 3 /2 ) I
o
= 5 3 |A|.

12.57. -----

U
A

U
B

U
C

U
C

U
BC

U
C

U
AC

I
A
I
B

30
30
w1

w2

Kod simetrinog trofaznog sistema je:
A
=
B
=
C
= ; I
A
= I
B
= I
C
= I; U
AC
= U
BC
= U.
U ovom sluaju e vatmetri meriti:
prvi: P
w1
= U
AC
I
A
cos
w1
= UI cos ( 30 ) i
drugi: P
w2
= U
BC
I
B
cos
w2
= UI cos ( + 30 ).

Ako saberime snage koje mere vatmetri, sledi:
P
w1
+ P
w2
= UI cos ( + 30 ) + UI cos ( 30 )
= UI| cos cos 30 sin sin 30 +
cos cos 30 + sin sin 30 |
P
w1
+ P
w2
= 2UI cos 30 cos = 2
2
3
UI cos
P
w1
+ P
w2
= 3 UI cos

Z
1
= R
Z
2

A o
B o
0 o
I
1

I
2

I
o

Fazni naponi su: U
f1
= U
f2
= U/ 3 =220 |V|
Fazne struje iznose:
I
1
= U
f1
/Z
1
= 220e
j0
/ 10e
j0
= 22e
j0
|A|;
I
2
= U
f2
/ Z
2
= 220e
j120
/10 2 e
j45
= 11 2 e
165

I
2
= ( 10,263 + j0,737 ) |A|.
I
3
= 0 , jer je trei provodnik u prekidu.

Struja nultog voda je:
I
o
= I
1
+ I
2
+ I
3
= ( 11,737 + j0,737 ) I
o
= 11,76 |A|.

310
12.58. -----

12.59. -----

Koristei prvi Kirhofov zakon, linijske struje su jednake:
I
A
= I
f1
I
f3
= 25 (10 ) = 35 |A| ,
I
B
= I
f2
I
f1
= 10 25 = 35 |A| i
I
C
= I
f3
I
f2
= 10 (10 ) = 0 |A|.

12.60. ----- Pregorevanjem osiguraa na vodu C druge dve impedanse dolaze na meufazni napon U. Kako je
u ovom sluaju dolo do prostog kola, sa jednim izvorom U i dve redno vezane impedanse, sledi da su struje u
tim impedansama jednake:

Z 2
U
Z Z
U
I I
B A
=
+
= = ,
sa tim da je jedna od ovih struja suprotnog smera ( jedna ide ka poetku faze, a druga ka njenom kraju, tj. obe
struje ine jednu jedinstvenu struju ).
Fazna struja I
C
je jednaka nuli.

12.61. ----- Pregorevanjem osiguraa na fazi A na meufaznom naponu U
BC
prikljuena je paralelna veza Z
BC

i ( Z
AB
+ Z
CA
). Kako se meufazni napon nije promenuo za impedansu Z
BC
, struja I
BC
je ostala ista, tj.
I
BC
=12 A.
Poto su preostale dve impedanse sada u rednoj vezi i prikljuene na isti meufazni napon, sledi da je njihova
struja sada duplo manja od struje I
BC
( impedansa duplo vea ), pa je:
I
AB
= I
CA
= I
BC
/ 2 = 6 A.

12.62. ----- Nakon pregorevanja osiguraa na vodu C meufazni napon U
AB
iznosi:
U
AB
= U = U
BC
+ U
CA
U
V
= U
CA
= U / 2.
Voltmetar meri duplo manji napon od linijskog, nakon pregorevanja navedenog osiguraa, tj: U
V
= U/2.

U
f1

f.o.
I
f1
= I
1

U
f2
U
f3

I
3

I
2

I
o

Ako je poetni ugao za napon U
f1
jednak nuli, sledi:
U
f1
= U
f
e
j0
; U
f2
= U
f
e
j120
; U
f3
= U
f
e
j120
.
Fazne struje, koje su ujedno jednake linijskim, su:
I
1
= I
f1
= U
f1
/Z
1
= U
f
e
j0
/Ze
j0
= ( U
f
/Z ) = I
f
e
j0
;
I
2
= I
f2
= U
f2
/Z
2
= U
f
e
j120
/Ze
j90
= ( U
f
/Z )e
j210
= I
f
e
j210
;
I
3
= I
f3
= U
f3
/Z
3
= U
f
e
j120
/Ze
j90
= ( U
f
/Z )e
j210
= I
f
e
j210
.

Struja u nultom vodu iznosi:
I
o
= I
1
+ I
2
+ I
3
= I
f
e
j0
+ I
f
e
j210
+ I
f
e
j210

4( 1 3 ) = I
f
3 I
f
/2 j0,5I
f
3 I
f
/2 + j0,5I
f

4( 1 3 ) = I
f
3 I
f
= I
f
( 1 3 ) I
o
= 4 |A|.

Zadatak se moe reiti i grafiki, to se vidi i na
fazorskom dijagramu

-
-
-
A
Z
2
Z
1
Z
3

A o
B o
C o
I
A

I
B

I
C
I
f1

I
f2

I
f3

U
AB
U
BC
U
CA
+
+
+
Fazni naponi, u kompleksnom obliku, iznose:
U
f1
= U
AB
= Ue
j0
= 200e
j0
= 200 |V|,
U
f2
= U
BC
= Ue
j120
= 200e
j120
= (100 j100 3 ) |V|,
U
f3
= U
CA
= Ue
j240
= 200e
j240
= (100 + j100 3 ) |V|.
| |
| |
| |.
,
A 10
3 10 j 10
3 100 j 100
Z
U
I
A 10
3 10 j 10
3 100 j 100
Z
U
I
A 25
8
200
Z
U
I
3
3 f
3 f
2
2 f
2 f
1
1 f
1 f
=
+
= =
=
+

= =
= = =

311
12.63. ----- I
A
= 0, jer je linija A u prekidu. Poto su druge dve faze ostale na istom faznom naponu ( zbog
nultog provodnika ) te su struje tih faza ostale iste kao i pre prekida linije A. Dakle, I
B
= I
C
= I.

12.64. ----- Pre kratke veze na fazi C meufazni napon izmeu faza B i C je iznosio: U
BC
= U
B
U
C
.
Nakon kratke veze, fazni napon U
C
je jednak nuli ( U
C
= 0 ), te je fazni napon U
B
postao jednak meufaznom
napon izmeu taaka B i C ( U
BC
= U
B
= U ).
Odgovor glasi: Fazni napon U
B
, nakon kratke veze faze B, jednak je meufaznom naponu U.

12.65. ----- Prekidom faze B impedanse Z
A
i Z
C
su u rednoj vezi i prikljuene su na meufazni napon U.
Kompletna veza iz trofaznog sistema postaje jednofazna, pa se napon U u ovom sluaju razdeljuje na dve
jednake polovine ( Z
A
= Z
C
U
A
= U
C
; U = U
A
+ U
C
), pa je U
A
= U
C
= U/2.

12.66. ----- Smanjuje se za polovinu. Vidi reenje predhodnog zadatka
Taan odgovor je pod takom 2)

12.67. -----
a) I
B
= 0. Nakon prekida faze B mrea postaje jednofazna u kojoj su dve impedanse redno vezane i prikljuene
na linijski napon U = 380 V. Zbog toga su struje u preostale dve faze meusobno jednake i iznose:
| |. A 38
10
380
Z Z
U
I I
B A
= =
+
= =
Ukupna aktivna snaga iznosi: P = UI cos = 38038cos 36,87 = 11 551,985 |W|

b)
Prekidom linijskog provodnika B na impedansama deluje linijski napon U i ceo sistem prelazi u jednofazni, kao
na slici.


( ) ( )
( )| | | | O = O + =
+ + +
+ +
=
+
= 334 , 3 Z 2 j 667 , 2
6 j 8 3 j 4
6 j 8 3 j 4
Z Z
Z Z
Z
e
23 1
23 1
e

Ukupna struja kola je u stvari linijska struja I
A
i I
C
, te one iznose:
| | A 977 , 113
334 , 3
380
Z
U
I I I
e
C A
= = = = = , I
B
= 0 |A|.
Aktivna snaga celog sistema je: P = I
2
R
e
= 113,977
2
2,667 = 34 646,472 |W|.

12.68. -----

Pojedinane impedanse su :
Z
1
= Z
2
= Z
3
= Z = 5( cos 36,87 + jsin 36,87 ) = ( 4 + j3 ) |O|.
Z
23
= Z
2
+ Z
3
= ( 8 + j6 ) Z
23
= 10 |O|.
Fazne struje u kolu iznose:

| |
| |. A 38
10
380
Z
U
I I I
A 76
5
380
3 4
380
Z
U
I I
23
23 3 f 2 f
2 3
1
1 1 f
= = = = =
= =
+
= = =

A o
B o
C o
Z
Z Z
I
1

I
23

U
I
A
I
C

-
Z
2
Z
3
A o
B o
C o
Z
1

V

I
A
'
I
A
'
I
C
'
Nakon navedenih kvarova, impedansa Z
3
dolazi na
meufazni ( linijski ) napon U
CA
= U. Kako je dolo
da jednofaznog sistema ( Z
2
iskljuena a Z
1
= 0 ) sa
naponom U, u sistemu su vrednosti struja jednake:
A
f f
3
C A
I 3 =
Z
U
3 =
Z
3 U
=
Z
U
= ' I = ' I
I
B
' = 0.

Struje I
A
' i I
B
' su se nakon nastalog kvara
poveale za 3 puta, dok je struja I
B
' pala na nulu.
I
B
'

312
12.69. ----- Pre prekida treeg voda ( linija C ), struje su bile jednake:
[ ]
A 8 =
30
240
=
Z
U
= I = I = I = I
f
C B A

Nakon prekida jedne linije ( voda C, vidu sliku u predhodnom zadatku ), impedanse Z
1
i Z
2
su redno vezane i
prikljuene su na meufazni napon U
BC
. Struje sistema sada iznose:

[ ]
, A 3 4 =
60
3 240
=
Z + Z
U
= ' I = ' I
2 1
B A
a struja treeg voda je I
C
' = 0 |A|.
Nakon nastalog kvara dolo je do promene struja koje po vodovima iznose:
AI
A
= I
A
I
A
' = 8 4 3 = 4 ( 2 3 ) = 1,07 |A|,
AI
B
= I
B
I
B
' = 8 4 3 = 1,07 |A| i
AI
C
= I
C
I
C
' = 8 0 = 8 |A|.

12.70. -----
a) [ ] [ ]
. A 3 14 = 3 I = I = I = I A 14 =
30
420
=
Z
U
= I = I = I = I
f 3 2 1
f
f 3 f 2 f 1 f

b)

Poto su sve impedanse prikljuene na jednofazni napon U
AB
, smer faznih struja uzimamo od veeg potencijala
ka manjem, tj. Od take B ka taki A. Zbog toga su struje I
f2
' i I
f3
' suprotnog smera od naznaenog, pa je:
I
f2
' = I
f3
' = 7 |A|.
Linijske struje sistema, nakon prekida voda C, iznose:
I
A
' = I
f1
' I
f3
' = 14 ( 7) = 21 |A|
I
B
' = I
f2
' I
f1
' = 7 14 = 21 |A i
I
C
' = 0, jer je vod C u prekidu.
Napomena! Sve impedanse su savreno termogene, pa su i sve struje u fazi sa naponom U
AB
. Iz tog razloga ovde
se linijske struje dobiju bez kompleksnog rauna ( kao da je napon U
AB
jednosmernog karaktera ).

12.71. ----

Linijske struje su jednake:
I
A
' = I
f3
' = 10| cos (240 ) + j sin (240 )| = 10(0,5 + j 3 /2 ) = ( 5 j5 3 ) |A| I
A
' = 10 |A|,
I
B
' = I
f2
' = 10|cos (120 ) + jsin (120 )| = 10(0,5 j5 3 ) = (5 j5 3 ) |A| I
B
' = 10 |A|,
-
-
-
A
Z
2
Z
1
Z
3

A o
B o
C o
I
A
'
I
B
'
I
C
'
I
f1
'
I
f2
'

U
AB
U
BC
U
CA
+
+
+

I
f3
'
Nakon prekida voda C impedanse Z
2
i Z
3
su
redno vezane i sa impedansom Z
1
su paralelno
spojene. Ceo sistem je preao u jednofazni sistem
iji je napon jednak meufaznom naponu U
AB
.
[ ]
[ ]
A 7 =
60
420
=
Z + Z
U
= ' I = ' I
; A 14 =
30
420
=
Z
U
= ' I
3 2
3 f 2 f
1
1 f

-
-
-
A
Z
2

Z
3

A o
B o
C o
I
A
'
I
B
'
I
C
'
I
f1
'
I
f2
'

U
AB
U
BC
U
CA
+
+
+

I
f3
'

Pre pregorevanja prve faze, fazne struje su bile
jednake:
[ ]
A 10 =
40
400
=
Z
U
= I = I = I = I
f
f 3 f 2 f 1 f

Linijska struja je bila jednaka:
I
A
= I
B
= I
C
= I = I
f
3 = 10 3 |A|.
Nakon prekida prve faze, fazne struje druge i
tree faze su ostale iste ( isto U i Z ), pa je:
I
f1
' = 0 |A|; I
f2
' = 10 |A|; I
f3
' = 10 |A|
Ove struje su u fazi sa svojim naponima , i u
kompleksnom obliku one iznose:
I
f2
' = 10e
j120
|A| i I
f3
' = 10e
j240
|A|.

313
I
C
' = I
f3
' I
f2
' = 10| cos (240 ) + j sin (240 )| 10|cos (120 ) + jsin (120 )|
I
C
' = 10(0,5 + j 3 /2 ) 10(0,5 j5 3 ) = (5 + j5 3 ) |A| + ( 5 + j5 3 ) = j10 3 I
C
' = 10 3 |A|.
Na osnovu dobijenih reenja moe se konstatovati da je dolo do smanjenja linijskih struja na vodovima A i B
za 3 puta, dok su sve ostale struje ( I
f2
, I
f3
i I
C
) ostale iste. To znai da je rad, kako prijemnika tako i
generatora bezbedan.

12.72. ----- Pre prekida faze je: I
f1
= I
f2
= I
f3
= I
f
= 20 |A|; I
A
= I
B
= I
C
= 20 3 |A|.
Nakon pregorevanja jedne impedanse ( Z
1
), fazne struje iznose: I
f1
' = 0; I
f2
' = I
f3
' = 20 |A|.
Linijske struje, nakon prekida Z
1
iznose: I
A
' = I
B
' = 20 |A|; I
C
' = I
C
= 20 3 |A|.
Reenje ovog zadatka je potpuno identino predhodnom ( Gde je zakljuak: Linijske struje vodova sa kojih je
iskljuena impedansa se smanji za 3 puta, dok je na preostalom vodu ostala ista vrednost linijske struje ).

12.73. ----- Pre kratke veze struje su bile jednake: I
f1
= I
f2
= I
f3
= I
A
= I
B
= I
C
= U
f
/Z = 220/20 = 11 |A|.
Nakon kratke veze nastaje sledea slika

Struja u vodu A, nakon kratke veze R
1
, iznosi ( I
A
' + I
B
' + I
C
' = 0 ):
I
A
' = I
B
' I
C
' = (11 3 ) 11 3 (0,5 + j 3 /2 ) = 11 3 + 5,5 3 j16,5 = ( 16,5 3 j16,5)
| | A 33 5 16 3 5 16 I
2 2
A
= + = , , '
U vodu na kojem je dolo do kratke veze struja se poveala na 33 A ( I
A
= 11 A ), a to znai da se ova struja
poveala za tri puta ( I
A
' = 3 I
A
).
Usled ovako poveanih struja moe doi do pregorevanja osiguraa na linijskim vodovima, to bi dovelo do
prekida tih vodova. Najugroeniji je osigura na vodu A, to nije predmet reenja ovog zadatka.

12.74. -----

Struja voda A je:
I
A
= I
B
I
C
= 19 j19 ( 26 + j7 ) = ( 45 j26 ) |A|.
Efektivne vrednosti struja iznose:

[ ]
[ ]
[ ]
A 93 , 26 = 725 = 7 + 26 = I
A 87 , 26 = 2 19 = 19 + 19 = I
, A 97 , 51 = 26 + 45 = I
2 2
C
2 2
B
2 2
A

-
R
R
A o
B o
C o
R
V
Sl

U
AB

U
CA

+
+
I
C
'
I
B
'
I
A
'
Struje na preostalim otporima, na kojima vlada napon od
380 V, iznose:
I
B
' = I
C
' = 380/20 = 220 3 /20 = 11 3 |A|.
Dakle, zbog kratke veze R
1
struje u preostalim otporima
( R
2
i R
3
) se poveala za 3 ( zbog poveanja napona ).
I
B
' je u fazi sa U
AB
, a I
C
' sa U
CA
( savreno R ). Usled toga
ove dve struje u kompleksnom obliku iznose:
I
B
' = 11 3 e
j0
, jer je: U
AB
+ I
B
'R = 0 I
B
' = U
AB
/R;
I
C
' = 11 3 e
j240
= 11 3 (0,5 + j 3 /2 )
-
Z
2

Z
3

A o
B o
C o
R
V
Sl

U
AB

U
CA

+
+
I
C

I
B

I
A

U
f2
= U
AB
= 380e
j0
= 380 |V|;
U
f3
= U
CA
= 380e
j240
= 380( 0,5 + j 3 /2 ).
Struje vodova B i C su:
( ) ( )| |
( )| | A 7 j 26
10 j 10
330 j 190
Z
U
I
A 19 j 19 19 j 19
10 j 10
380
Z
U
I
3
3 f
C
2
1 f
B
+ =
+
= =
+ = =
+
= = ,

314
12.75. ----- a)

Napon U
o
je:

( ) ( )
( )| | | |. , , ,
, ,
, , ,
, , ,
,
V e 89 54 U V 5 47 j 5 27
4 0
19 j 11
4 0
38 j 22 19 j 11 22
U
2 0 1 0 1 0
2 0 190 j 110 1 0 190 j 110 1 0 220
Y Y Y
Y U Y U Y U
U
1 120 j
o o
3 2 1
3 3 f 2 2 f 1 1 f
o
= + =
+
=
+
=
+ +
+ + +
=
+ +
+ +
=

b)
Fazni naponi na prijemniku iznose:
U
f1p
= U
f1
U
o
= 220 + 27,5 j47,5 = ( 247,5 j47,5 ) V,
U
f2p
= U
f2
U
o
= ( 82,5 j237,5 ) V,
U
f3p
= U
f3
U
o
= ( 82,5 + j142,5 ) V.
U eksponencijalnom obliku, naponi prijemnika su:
U
f1p
= 252,21e
j10,9
|V|; U
f2p
= 251,42e
-j109,2
|V| i U
f3p
= 164,66e
j120,1
|V|.
Struje sistema su:
I
1
= U
f1p
/Z
1
= 25,221e
j10,9
|A|, I
2
= U
f2p
/Z
2
= 25,142e
j109,2
|A| i I
3
= U
f3p
/Z
3
= 32,932e
j120,1
|A|.

Na osnovu ovih podataka prikazan je kompletan fazorski dijagram napona i struja na sledeoj slici.

-
R
2

A o
B o
C o
R
V
Sl

U
AB

U
CA

+
+
I
C

I
B

I
A

R
1

R
2

U
f
= U/ 3 = 220 |V|
Fazni naponi u kompleksnom obliku iznose:
U
f1
= 220e
j0
= 220 |V|,
U
f2
= 220e
j120
= 220(0,5 j 3 /2 ) = ( 110 j190 ) |V|,
U
f3
= 220e
j240
= 220(0,5 + j 3 /2 ) = ( 110 + j190 ) |V|.
Admitanse sistema su:
Y
1
= 1/Z
1
= 0,1 |S|; Y
2
= 1/Z
2
= 0,1 |S|; Y
3
= 1/Z
3
= 0,2|S|.
f.o.
U
f1
U
f2

U
f3

U
o

U
o

U
f1p

U
o

U
f2p

U
o

U
f3p
I
1

I
2

I
3

U
12

U
23

U
f3

U
f2

U
31

U
f1

315
12.76. -----

| |
( )
( )| |
| |
| |
| |
( ) ( )
( ) | |. ,
,
, ,
,
, , , ,
, , ,
, , ,
,
,
, ,
,
,
,
V e 86 44 U j14,63 42,41
108 0
58 1 j 58 4
108 0
75 4 j 75 2 33 6 j 67 3 11
U
025 0 033 0 05 0
025 0 190 j 110 033 0 190 j 110 05 0 220
Y Y Y
Y U Y U Y U
U
S 025 0
40
1
Z
1
Y
S 033 0
30
1
Z
1
Y
S 05 0
20
1
Z
1
Y
V 190 j 110 e 220 e 220 U
190 j 110 e 220 U
V 220 e 220 U
19 j
o o
3 2 1
3 3 f 2 2 f 1 1 f
o
3
3
2
2
1
1
120 j 240 j
3 f
120 j
2 f
0 j
1 f
= =
=
+
=
+ +
+ + +
=
+ +
+ +
=
= = =
= = =
= = =
+ = = =
= =
= =

itaocu se preporuuje da odredi fazne napone prijemnika, struje triofaznog sistema i da nacrta fazorski
dijagram napona i struja prijemnika.

12.77. ----- U = 300
[ ]
V 3 ; U
f
= 300 |V|; U
f1
= 300 |V|; U
f2
= ( 150 j150 3 ) |V|;
U
f3
= (150 + j150 3 ) |V|,
( )
( ) | | V 6 219 1 3 300
1 0
3 1 30
1 0
3 30 30
U
1 0 j 1 0 j 1 0
3 15 15 j 3 15 15 j 30
10 j
1
10 j
1
10
1
10 j
3 150 j 150
10 j
3 150 j 150
10
300
Z
1
Z
1
Z
1
Z
U
Z
U
Z
U
U
o
3 2 1
3
3 f
2
2 f
1
1 f
o
,
, ,
, , ,
= =
+
+
=
+ +

+
+

+
=
+ +
+ +
=

U
f1p
= 300 + 219,6 = 519,6 |V|; U
f2p
= ( 69,6 j150 3 ) |V|; U
f3p
= ( 69,6 + j150 3 ) |V|.
U
f1p
= 519,6 |V|; U
f2p
= U
f3p
= 269 |V|.
Fazne struje prijemnika, koje su jednake strujama dovodnih vodova mree, su:
I
1
= U
f1p
/Z
1
= 51,96 |A|; I
2
= U
f2p
/Z
2
= 26,9 |A|; I
3
= U
f3p
/Z
3
= 26,9 |A|.

12.78. ----

( ) ( )
( )
( ) ( )| | | |. , , , , , ,
, , , ,
, , , , ,
V 93 93 U V 20 27 j 80 72 763 4 j 75 13 71 5
7
526 9 j 5 5 763 4 j 75 2 22 40
U
40
2 1 4
866 0 j 5 0 11 866 0 j 5 0 5 5 22
20
1
40
1
10
1
20
e 220
40
e 220
10
e 220
Z
1
Z
1
Z
1
Z
U
Z
U
Z
U
U
o o
240 j 120 j 0 j
3 2 1
3
3 f
2
2 f
1
1 f
o
= + = + =
+
=
+ +
+ + +
=
+ +
=
+ +
+ +
=

U
f1p
= U
f1
U
o
= 220 72,8 j27,2 = ( 147,2 j27,2 ) |V| U
f1p
= 149,69 |V|;
U
f2p
= U
f2
U
o
= 110 j190,52 72,8 j27,2 = ( 182,8 j217,72 ) |V| U
f2p
= 284,28 |V|;
U
f3p
= U
f3
U
o
= 110 + j190,52 72,8 j27,2 = ( 182,8 + j163,32 ) |V| U
f3p
= 245,13 |V|.
Fazne struje ( efektivne vrednosti ) su jednake:
I
f1
= U
f1p
/R
1
= 14,969 |A|; I
f2
= U
f2p
/R
2
= 7,107 |A| i I
f3
= U
f3p
/R
3
= 12,257 |A|.
Aktivna snaga po fazi iznosi:
P
1
= U
f1p
I
f1
= 2 195,8 |W|; P
2
= U
f2p
I
f2
= 2 020,38 |W| i P
3
= U
f3p
I
f3
= 3 004,56 |W|.
Ukupna aktivna snaga sistema je: P = P
1
+ P
2
+ P
3
= 7 220,74 |W|.
Ukupna reaktivna snaga je Q = 0 ( potroa savreno termogen ), a prividna : S = P = 7 220,74 |VA|.

316

12.79. -----
| | | |. , ,
,
, , , ,
, , , , ,
, ,
V 33 18 U V 3 18
2 0
83 1 j 83 6 83 1 j 83 6 10
U
05 0 j 05 0 05 0 j 05 0 1 0
10 j 10
6 86 j 50
10 j 10
6 86 j 50
10
10 j 10
1
10 j 10
1
10
1
10 j 10
e 100
10 j 10
e 100
10
e 100
Z
1
Z
1
Z
1
Z
U
Z
U
Z
U
U
o o
240 j 120 j 0 j
3 2 1
3
3 f
2
2 f
1
1 f
o
= =
+
=
+ + +

+
+
+

+
=
+
+
+

+
+
=
+ +
+ +
=

Fazni naponi na prijemniku su:
U
f1p
= U
f1
U
o
= 100 + 18,3 = 118,3 |V| U
f1p
= 118,3 |V|;
U
f2p
= U
f2
U
o
= 50 j86,3 + 18,3 = ( 31,7 j86,8 ) |V| U
f2p
= 92,22 |V| i
U
f3p
= U
f3
U
o
= 50 + j86,3 + 18,3 = ( 31,7 + j86,6 ) |V| U
f3p
= 92,22 |V|.
Efektivne vrednosti faznih ( linijskih ) struja iznose:
I
1
= U
f1p
/Z
1
= 11,83 |A|; I
2
= U
f2p
/Z
2
= 92,22/14,1 = 6,54 |A| ( ind. ) i
I
3
= U
f3p
/Z
3
= 92,22/14,1 = 6,54 |A| ( kap. ).
Aktivna snaga po fazama je:
P
1
= I
1
2
R
1
= 11,83
2
10 = 1 399,49 |W|; P
2
= I
2
2
R
2
= 6,54
2
10 = 427,72 |W| i
P
3
= I
3
2
R
3
= 6,54
2
10 = 427,72 |W|.
Reaktivna snaga po fazama je:
Q
1
= I
1
2
X
1
= 0; Q
2
= I
2
2
X
2
= 6,54
2
10 = 427,72 |VAr| ( ind. ) i Q
3
= I
3
2
X
3
= 427,72 |VAr| ( kap. ).
Ukupna aktivna snaga trofaznog sistema je:
P = P
1
+ P
2
+ P
3
= 2 254,92 |W|,
a reaktivna:
Q = Q
1
+ Q
2
+ Q
3
= 0 + 427,72 427,72 = 0 |VAr|.
Ukupna prividna snaga sistema je:
| |. , VA 92 2254 Q P S
2 2
= + =

12.80. ----- Ako je nulti vod zanemarljive impedanse ( Z
o
= 0 Y
o
= ), tada je napon izmei zvezdita
generatora i prijemnika jednak nuli ( U
o
= 0 ). Usled toga fazni naponi generatora i fazni naponi prijemnika su
meusobno jednaki ( U
f1p
= U
f1
; U
f2p
= U
f2
i U
f3p
= U
f
).
Poto su pojedinane aktivne snage po fazama:
P
1
= U
f1
I
1
cos
1
; P
2
= U
f2
I
2
cos
2
i P
3
= U
f3
I
3
cos
3
,
struje sistema iznose:
I
1
= P
1
/U
f1
cos
1
= 1 300/1001 = 13 |A|; I
2
= P
2
/U
f2
cos
2
= 1 200/1000,8 = 15 |A| i
I
3
= P
3
/U
f3
cos
3
= 1 800/1000,7 = 25,71 |A|.
Fazni pomak ( ugao ) izmeu faznih napona i struja iznosi:

1
= arc cos 1 = 0;
2
= arc cos 0,8 = 36,87 i
3
= arc cos 0,7 = 45,57.
Kompleksni izrazi za struje sistema su:
I
1
= 13e
j0
; I
2
= 15e
j(12036,87)
= 15e
j156,87
i I
3
= 25,71e
j(24045,57)
= 25,71e
-j285,57
= 25,71e
j74,43
.
Struja povratnog; nultog; voda je:
I
o
= I
1
+ I
2
+ I
3
= 13e
j0
+ 15e
j156,87
+ 25,71e
j74,43

I
o
= 13( cos 0 + jsin 0 ) + 15|cos (156,87 ) + jsin (156,87 )| + 25,71(cos 74,43 + jsin 74,43)
I
o
= 13 13,79 j5,89 + 6,9 + j24,77 = ( 6,11 + j18,88 ) |A| I
o
= 19,84 |A|.

12.81. -----

| |
( )
| |
| |.
,
;
10 j
10 j 10 j 10
10 10 j
Z Z Z
Z Z
Z
10
10 j 10 j 10
10 j 10 j
Z Z Z
Z Z
Z
10 j
10 j 10 j 10
10 j 10
Z Z Z
Z Z
Z
3 2 1
1 3
31
3 2 1
3 2
23
3 2 1
2 1
12
=
+

=
+ +

=
=
+

=
+ +
+
=
=
+

=
+ +

=

317
12.82. -----

| |
| |
| |.
,
;
70 R Z
20
10 40
10 40
Z
Z Z
Z Z Z
140 R Z
10
40 20
40 20
Z
Z Z
Z Z Z
35 R Z
40
20 10
20 10
Z
Z Z
Z Z Z
31 31
2
1 3
1 3 31
23 23
1
3 2
3 2 23
12 12
3
2 1
2 1 12
= =
+ + =
+ + =
= =
+ + =
+ + =
= =
+ + =
+ + =

12.83. ----- Fazni naponi generatora su U
fg
= U/ 3 = 127,17 V.
Admitanse linijskih provodnika zajedno sa admitansama potroaa iznose:

( )| |
( )| |
( )| |
| |. S 1
1
1
R
1
Y
S 192 , 0 j 038 , 0
1 5 j
1
R Z
1
Y
S 192 , 0 j 038 , 0
1 5 j
1
R Z
1
Y
S 16 , 0 j 12 , 0
1 4 j 2
1
R Z
1
Y
o
o
3 3
3
2 2
2
1 1
1
= = =
=
+
=
+
=
+ =
+
=
+
=
=
+ +
=
+
=

Napon izmeu dvaju zvezdita je:

( ) ( ) ( )
( )| | V 920 , 10 j 540 , 45
16 , 0 j 196 , 1
347 , 20 j 718 , 52
16 , 0 j 196 , 1
393 , 16 j 729 , 18 393 , 16 j 729 , 18 347 , 20 j 260 , 15
U
1 192 , 0 j 038 , 0 192 , 0 j 038 , 0 16 , 0 j 12 , 0
192 , 0 j 038 , 0 e 17 , 127 192 , 0 j 038 , 0 e 17 , 127 16 , 0 j 12 , 0 e 17 , 127
U
Y Y Y Y
Y U Y U Y U
U
o
120 j 120 j 0 j
o
o 3 2 1
3 3 fg 2 2 fg 1 1 fg
o
=
+ + +
=
+ + + +
+ + +
=
+ + +
+ +
=

Struje su jednake:
( ) ( ) ( ) ( )| | | |
( ) ( ) ( ) ( )| |
( ) ( ) ( ) ( )| |
| | | |
( )| | | |. A 831 , 46 I I I I I A 92 , 10 j 54 , 45 Y U I
A 899 , 31 I ; A 866 , 28 I
A 552 , 25 j 095 , 19 192 , 0 j 038 , 0 92 , 10 j 54 , 45 132 , 110 j 585 , 63 Y U U I
A 722 , 24 j 902 , 14 192 , 0 j 038 , 0 92 , 10 j 54 , 45 132 , 110 j 585 , 63 Y U U I
A 47 , 16 I A 750 , 11 j 543 , 11 16 , 0 j 12 , 0 92 , 10 j 54 , 45 17 , 127 Y U U I
o 3 2 1 o o o o
3 2
3 o 3 fg 3
2 o 2 g f 2
1 1 o 1 g f 1
= + + = = =
= =
+ = + + = =
= + + = =
= = + = =

Fazni naponi potroaa iznose:
U
1
= I
1
Z
1
= 16,474,472 = 73,656 |V|; U
2
= I
2
Z
2
= 28,8665 = 143,33 |V| i
U
3
= I
3
Z
3
= 31,8995 = 159,495 |V|.
Aktivne snage potroaa su:
P
1
= I
1
2
R
1
= 16,47
2
2 = 545,523 |W|; P
2
= 0 i P
3
= 0 P = P
1
+ P
2
+ P
3
= 545,523 |W|.
Reaktivna snaga potroaa je:
Q
1
= I
1
2
X
1
16,47
2
4 = 1 085,044 |VAr|; Q
2
= I
2
2
X
2
= 28,866
2
(5 ) = 4 166,230 |VAr| ( kap. ) i
Q
3
= I
3
2
X
3
= 31,899
2
5 = 5 087,731 |VAr| Q = Q
1
+ Q
2
+ Q
3
= 2 006,545 |VAr|.
Snage gubitaka na prenosnim vodovima ( Dulovi gubici ) iznose:
AP
1
= I
1
2
R
1
= 271,261 |W|; AP
2
= I
2
2
R
2
= 833,246 |W|; AP
3
= I
3
2
R
3
= 1 017,546 |W| i
AP
o
= I
o
2
R
o
= 2 193,143 |W| AP = AP
1
+ AP
2
+ AP
3
+ AP
o
= 4 315,196 |W|.
Generator daje ukupnu snagu ( mrei i potroau ) koja iznosi
aktivna:
P
g
= P + AP = 545,523 + 4 315,196 = 4 860,719 |W| ;
reaktivna:
Q
g
= Q = 2 006,545 |W| i
prividna:
| |. VA 594 , 5258 Q P S
2
g
2
g g
= + =

318
12.84. ----- Fazni naponi generetora ( mree ) iznose U
A
= U
B
= U
C
= U
f
= U/ 3 = 220 |V|.

Kratkim spojem taaka B' i C' dolazi do novog zvezdita prijemnika a to je taka B', odnosno C'. Napon
izmeu taaka N i B' ( napon izmeu zvezdita generatora i prijemnika ) je:

( ) ( )
| | V 69 , 87
429 , 0
62 , 37
429 , 0
11 , 38 j 22 11 , 38 j 22 38 , 6
U
2 , 0 2 , 0 029 , 0
2 , 0 53 , 190 j 110 2 , 0 53 , 190 j 110 029 , 0 220
Y Y Y
Y U Y U Y U
U U
o
C B A
C C B B A A
' NB o
= =
+
=
+ +
+ + +
=
+ +
+ +
= =

Struje po granama, nakon kratke veze, iznose:
I
A
= ( E
A
U
o
)Y
A
= ( 220 + 87,69 ) 0,029 = 8,92 |A| I
A
= 8,92 |A|;
I
B
= ( E
B
U
o
)Y
A
= ( 110 j190,53 + 87,69 )0,2 = ( 4,46 j38,11 ) |A| I
B
= 38,37 |A|;
I
C
= ( E
C
U
o
)Y
C
= ( 110 + j190,53 + 87,69 )0,2 = ( 4,46 + j38,11 ) |A| I
C
= 38,37 |A|.

12.85. -----

Napon U
o
iznosi:

( )
| |
3 2 1
1 f
o
3 2 1
3 f 2 f 1 f
3 2 1
3 3 2 2 1 1
o
jY Y Y
866 0 5 0 j 866 0 j 5 0 1 Y U
U
jY Y Y
jY U
2
3
j 5 0 Y U
2
3
j 5 0 Y U
Y Y Y
Y U Y U Y U
U
+
+ +
=
|
|
.
|
\
|
+ +
|
|
.
|
\
|
+
=
+ +
+ +
=
, , , ,
, ,

Ako su otpornosti po fazama jednake, tada su i provodnosti meusobno jednake.
Dakle, za R
1
= R
2
= X
3
Y
1
= Y
2
= Y
3
= Y, pa je napon U
o
jednak:

( )
( )
( )
f f
f
o
U 13 , 0 j 62 , 0 U
1 j 2
366 , 0 j 366 , 1
1 j 2 Y
366 , 0 j 366 , 1 Y U
U + =
=
Fazni naponi na sijalicama iznose:
U
1
' = U
1
U
o
= ( 0,38 j0,13 )U
f
( ) ( )
f
2
f
2
f 1
U 4 , 0 U 13 , 0 U 38 , 0 ' U ~ + =
U
2
' = U
2
U
o
= ( 0,5 j0,866 )U
f
( 0,62 + j0,13 )U
f
= ( 1,12 j0,996 )
( ) ( )
f
2
f
2
f 2
U 5 , 1 U 996 , 0 U 12 , 1 ' U ~ + =
Struje koje protiu kroz sijalice iznose:
I
1
= U
1
'/R, odnosno I
2
= U
2
'/R, pa je:
U
A
= 220e
j0
= 220 |V|;
U
B
= 220e
j120
= ( 110 j190,53 ) |V|;
U
C
= 220e
j240
= ( 110 + j190,53 ) |V|;
| |
| |
| |
| |; S 2 , 0
R
1
Y Y
; 5 R Z Z
; S 029 , 0
Z
1
Y
; 35
2
R
R R Z
o
C B
o C B
A
A
1
1 o A
= = =
O = = =
= =
O = + + =

- 0
- B';C'
+
U
A
+
U
B

+
U
C

N -
R
o
R
R R
R
o

R
o

-
-
-
-
A
B
C
A'
U

Ako pretpostavimo da nam je redosled faza U
1
, U
2
, U
3
,
tada ove fazne napone moemo kompleksno predstaviti:
U
1
= U
f
e
j0
= U
f
;
U
2
= U
f
e
j2t/3
= U
f
|cos(120) + jsin(120)|
U
2
= U
f
/2 jU
f 3
/2 ;
U
3
= U
f
e
j4t/3
= U
f
|cos(240) + jsin(240)|
U
3
= U
f
/2 + jU
f 3
/2.

1 o
2 o
3 o

R
R
L
-

I
1

I
2

I
3

I
X

I
Y

U
12

U
23

+
+

319
. I 75 , 3 I 75 , 3
4 , 0
5 , 1
R
U 4 , 0
R
U 5 , 1
I
I
1 2
f
f
1
2
= = = =

Sijalica S
2
e za 3,75 puta jae da svetli od sijalice S
1
, pod uslovom da je redosled faza ovakav kako smo
pretpostavili. Ako sijalica S
1
jae svetli od sijalice S
2
, tada je redosled faza inverzan (npr. U
1
, U
3
, U
2
).

Napomena! Na ovaj nain se moe ustanoviti samo redosled faza, a ne faze. Redosled faza moe biti U
1
, U
2
,
U
3
( U
2
, U
3
, U
1
ili U
3
, U
1
, U
2
). Navedeni redosled je jedna varijanta. Druga varijanta je kada se zamene bilo koje
dve faze.

Zadatak se moe reiti i metodom konturnih struja.
Meufazni naponi su jednaki:
U
12
= U
1
U
2
= U
f
+ U
f
/2 + j U
f 3
/2 = 3U
f
/2 + j
3
U
f
/2 . 3 U U
2
3
U
2
3
U
f
2
f
2
f 12
=
|
|
.
|
\
|
+ |
.
|
\
|
=
U
23
= U
2
U
3
=U
f
/2 jU
f 3
/2 +U
f
/2 jU
f 3
/2 = jU
f 3
U
23
= U
f 3
.
U
31
= U
3
U
1
= U
f
/2 + jU
f 3
/2 U
f
= 3U
f
/2 + j U
f 3
/2 U
31
= U
f 3 .

U
12
= I
x
( R + R) I
y
R
U
23
= I
y
( R + jX ) I
x
R

Za R = X, sledi:
3U
f
/2 + j
3
U
f
/2 = 2RI
X
RI
y

jU
f 3
= I
y
( R + jX ) I
x
R /2

3U
f
/2 + j
3
U
f
/2 = 2RI
X
RI
y

j2U
f 3
= 2 I
x
R + ( 2R + j2X )I
y

1,5U
f
+ j0,866U
f
j3,46U
f
= I
y
(R + 2R +j2R )
( )
( ), 12 , 1 j 74 , 0
R
U
U
2 j 1 R
598 , 2 j 5 , 1
I
f
f y
=
+
=
( )
( ) ( )
( )
( ) 13 , 0 j 38 , 0
R
U
R
73 , 1 j 86 , 1 j 38 , 0 U
R
U 73 , 1 j 1 j 1 R 12 , 1 j 74 , 0
R
U
R
U 73 , 1 j jR R I
I
f f
f
f
f y
X
=
+
=
+ +
=
+ +
=

Struje sijalica iznose:

( )
( )
R
U 5 , 1
R
U
99 , 0
R
U
12 , 1 I 99 , 0 j 12 , 1
R
U
I I I
;
R
U 4 , 0
R
U
13 , 0
R
U
38 , 0 I 13 , 0 j 38 , 0
R
U
I I
f
2
f
2
f
2
f
X y 2
f
2
f
2
f
1
f
X 1
=
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
= = =
=
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
= = =

Kako je: . 75 , 3
4 , 0
5 , 1
R
U 4 , 0
R
U 5 , 1
I
I
f
f
1
2
= = =
Sijalica S
2
jae sija od sijalice S
1
za 3,75 puta, ako je dobro odreen redosled faza. U protivnom redosled faza
je suprotan ( U
1
, U
3
, U
2
).

320
12.86. ----- Da. Postupak je potpuno isti, sa tom razlikom to se omesto impedanse Z
3
= jX, odnosno admitanse
Y
3
= jY, u predhodnom zadatku, sada koristi impedansa Z
3
= jX, tj. admitansa Y
3
= jY. U ovom sluaju e
sijalica S
2
jae da svetli od sijalice S
1
( I
2
> I
1
) ako napon U
1
2
( suprotno od
predhodne varijante ). Ovo je logino, jer e kod kondenzatora struja da prednjai svom naponu, dok je kod
kalema ona kasnila. To znai da je:
Za I
2
> I
1
redosled faza sledei: U
2
, U
1
; U
3
ili U
1
; U
3
; U
2
ili U
3
; U
2
; U
1
.
Za I
1
> I
2
redosled faza je suprotan ( zamenjene bilo koje dve faze ).
itaocu se ostavlja mogunost da to proveri.

12.87. -----

Zamenom kapacitivnog otpora aktivnim ( R = X ), sledi:
U =I
A
( R jR ) + I
B
jR U = I
A
R( 1 j1 ) + jI
B
R
0,5U j0,866U = I
B
( R jR ) + I
A
jR 0,5U j0,866U = jI
A
R + I
B
R( 1 j1 )
Drugu jednainu pomnoimo sa j(1 j1 ), tj sa ( 1 + j1 )
U = I
A
R( 1 j1 ) + jI
B
R
U(0,5 j0,866 )(1 + j1 ) = I
A
R( 1 j1 ) + I
B
R( 1 j1 )( 1+ j1 )

U = I
A
R( 1 j1 ) + jI
B
R
0,366U j1,366U = I
A
R( 1 j1 ) + I
B
R( 1 + 1 )

( 1,366 j1,366 )U = I
B
R( j1 + 2 ) ( ) 820 , 0 j 273 , 0
R
U
1 j 2
366 , 1 j 366 , 1
R
U
I
B
=
+
=

( )
( )
( )
( )
( ) 047 , 0 j 227 , 0
R
U
1 j 1
0273 j 180 , 0
R
U
1 j 1
820 , 0 273 , 0 j 1
R
U
1 j 1 R
820 , 0 j 273 , 0
R
U
jR U
1 j 1 R
I jR U
I
B
A
=

=
Struje u sijalicama iznose:

( )
( )
R
U
864 , 0 I 820 , 0 j 273 , 0
R
U
I I
R
U
232 , 0 I 047 , 0 j 227 , 0
R
U
I I
3 B 3
1 A 1
= + = =
= = =

Odnos izmeu struje I
3
i I
1
je:

1 3
1
3
I 72 , 3 I 72 , 3
232 , 0
864 , 0
R
U
232 , 0
R
U
864 , 0
I
I
= = = =
Ako smo dobro odabrali redosled faza ( U
1
, U
2
, U
3
, odnosno U
12
, U
23
, U
31
), tada e sijalica sa strujom I
3
da
svetli 3,72 puta jae od sijalice sa strujom I
1
. U protivnom, kod inverznog redosleda faza i jaina svetlosti e biti
suprotna.
Ako otpornost kondenzatora nije jednaka otpornosti aktivnog otpora, ovaj odnos izmeu struja I
3
i I
1
e biti
neto izmenjen. Taj odnos je, bez obzira kolika je kapacitivna otpornost kondenzatora, uvek vei od jedinice, a to
ynai da e sijalica tree faze uvek jae da svetli od sijalice prve faze za navedeni redosled faza ( napon U
1

prednjai naponu U
2
).Ove se otpornosti izjednauju samo zbog lakeg dokaza.

Ako pretpostavimo da napon U
12
prednjai naponu U
23

( redosled faza je U
12
, U
23
, U
31
, odnosno U
1
, U
2
, U
3
), tada
njihov kompleksni izraz moe da glasi:
U
12
= Ue
j0
= U,
U
23
= Ue
j120
= 0,5U j0,866U.

Primenom metode konturnih struja, slede jednaine:
U
12
= I
A
( R jX ) I
B
(jX )
U
23
= I
B
( R jX ) I
A
(jX )

1o
2 o
3 o

C
R
R
I
A
I
B

U
12

U
23

+
+
I
1

I
3

321
12.88. -----

Kada pomnoimo prvu jednainu sa ( j ), sledi: j10 = I
1
( 1 j1 ) + I
3
I
3
= j10 I
1
( 1 j1 )
Uvrtavanjem struje I
3
iz prve jednaine u drugu dobije se:
5 j8,66 = jI
1
|j10 I
1
( 1 j1 )|( 1+ j1 ) 5 j8,66 = jI
1
| j10 + 10 I
1
( 1 + 1 )|
5 j8,66 = jI
1
+ j10 10 + 2I
1
5 j18,66 = I
1
( 2 j1 )

( ) | |
( ) ( ) ( ) | | A 289 , 2 I 169 , 2 j 732 , 0 169 , 12 j 732 , 0 10 j 1 j 1 464 , 6 j 732 , 5 10 j I
A 639 , 8 I 464 , 6 j 732 , 5
1 j 2
66 , 18 j 5
I
3 3
1 1
= + = = =
= =
=

Poto je

3 1
3
1
I 77 , 3 I 77 , 3
289 , 2
639 , 8
I
I
= = =
sijalica sa strujom I
1
e za 3,77 puta jae da svetli od sijalice sa strujom I
3
, uz pretpostavku da smo dobro
odredili redosled faza. U protivnom, ako sijalica sa strujom I
3
jae svatli od sijalice sa strujom I
1
redosled faza je
suprotan, tj. napon U
1
kasni za naponom U
2
( u ovom sluaju redosled faza bi bio: U
2
, U
1
, U
3
).

12.89. -----

Meufazne struje su:
I
A
= I
f1
I
f3
= 40( cos 0 + jsin 0 ) 40| cos (240) + jsin (240) | = 40 + 33,33 j57,33
I
A
= ( 73,33 j57,33 ) |A| = 93e
-j38
|A|;
I
B
= I
f2
I
f1
= 50|cos (120) + jsin (120)| 40|cos 0 jsin 0 | = 25 j43,33 40 = (65 j43,33 )
I
B
= 78,1e
j146,3
j20 = ( 10 j37,3 ) |A| = 38,6e
-j105
|A| i
I
C
= I
f3
I
f2
= 66,67|cos(240) + jsin(240)| 50|cos(120) + jsin(120)|
I
C
= 33,33 + j57,33 + 25 + j43,33 + 10 + j17,3 = ( 8,33 + j100,66 ) |A| = 100,9e
j94,7
|A|.

Fazorski dijagram:

Metodom konturnih struje, gde je I
A
= I
1
a I
B
= I
3
,
postavimo sledee jednaine:
U
12
= I
1
( 1 + j1 ) (I
3
)j1
U
23
= I
3
( 1+ j1 ) I
1
j1

Uz pretpostavku da napon U
12
prednjai naponu U
23
, sledi:
10 = I
1
( 1 + j1 ) + jI
3
..................................... ( 1 )
10( 0,5 j0,866 ) =jI
1
I
3
( 1 + j1 )..( 2 )

1o
2 o
3 o
R
L
R

I
1

I
3

I
B

I
A

A o
B o
C o
X
1

X
2

X
3

U
CA

U
AB

U
BC

-
-
-
+
+
+
I
A

I
B
I
C
I
f1

I
f2

I
f3

Fazne struje su:
| |
| |
| |. ,
;
;
A e 67 66
e 6
e 400
Z
U
I
A e 50
e 8
e 400
Z
U
I
A e 40
e 10
e 400
Z
U
I
240 j
90 j
150 j
3
3 f
3 f
120 j
90 j
30 j
2
2 f
2 f
0 j
90 j
90 j
1
1 f
1 f
= =
=
= =
=
= =

U
AB
I
f1

U
BC
U
CA

I
f2

I
f3

I
f1

I
f3

I
A

I
B
I
f2

I
3

322
12.90. -----

Meufazne struje su:
I
A
= I
AB
I
CA
= j20 10 + j17,3 = ( 10 + j37,3 ) |A| = 38,6e
j105
|A|;
I
B
= I
BC
I
AB
= 10 j17,3 j20 = ( 10 j37,3 ) |A| = 38,6e
-j105
|A| i
I
C
= I
CA
I
BC
= 10 j17,3 + 10 + j17,3 = 20 |A| = 20e
j0
|A|.

Fazorski dijagram:

12.91. ----- Impedanse Z
D
iz trougla pretvoriti u zvezdi, pa je:
( )| |. 14 j 19
3
Z
Z Z Z
Z Z
Z
D
D D D
D D
E
+ = =
+ +

=
Impedanse Z
C
i Z
E
su sada redno vezane, pa je njihova ukupna impedansa jednaka:
Z
CE
= Z
C
+ Z
E
= ( 20 + j15 ) |O|.
Impedanse Z
CE
su paralelno vezane sa impedansama Z
B
pa je njihova ekvivalentna impedansa po fazi jednaka:

( ) ( )
( )| |. , , 69 9 j 31 10
25 j 20 15 j 20
25 j 20 15 j 20
Z Z
Z Z
Z
B CE
B CE
BCE
+ =
+ + +
+ +
=
+
=
Impedanse Z
BCE
i impedanse Z
A
su redno vezane pa je ukupna impedansa sistema po fazama jednaka:
Z = Z
A
+ Z
BCE
= ( 12,62 + j12 ) = 17,41e
j43,5
|O|.
Ukupna linijska ( fazna ) struja sistema je:

( )| |
( )| |
( )| |. , , , ,
,
; , , ,
,
; , , ,
,
, ,
,
,
,
,
,
A 28 12 j 96 2 e 63 12 e 63 12
e 41 17
e 220
Z
U
I
A 58 3 j 11 12 e 63 12
e 41 17
e 220
Z
U
I
A 68 8 j 13 9 e 63 12
e 41 17
e 220
Z
U
I
5 76 j 5 283 j
5 43 j
240 j
3
3 f
3
5 163 j
5 43 j
120 j
2
2 f
2
5 43 j
5 43 j
0 j
1
1 f
1
+ = = =
= =
= =
= =
= =
= =

itaocu se ostavlja mogunost da odredi pojedinane fazne i linijske struje po prijemnicima.

A o
B o
C o
-
-
-
R
X
C

X
L

I
A

I
B

I
C

I
AB

I
BC
I
CA

U
CA

U
BC

U
AB

+
+
+

| |
( )| |
( )| |. ,
; ,
,
A 3 17 j 10 e 20
e 20
e 400
Z
U
I
A 3 17 j 10 e 20
e 20
e 400
Z
U
I
A 20 j e 20
e 20
e 400
Z
U
I
60 j
90 j
150 j
CA
CA
CA
120 j
90 j
30 j
BC
BC
BC
90 j
0 j
90 j
AB
AB
AB
= =
= =
= =
= =
= =
= =

I
BC

U
AB
U
BC
U
CA

I
CA

f.o.
I
AB

I
A

I
CA

I
AB

I
2

I
BC

I
C

323
12.92. ----- a)

b) I
1
' + I
2
+ I
3
= 0 I
1
' = ( I
1
+I
2
) = ( 5,5 j9,53 + 5,5 j9,53 ) = j19,06 = 19,06e
j90
|A|.
Kako je I
1
' = U
f1
/Z
1
'
| | | |. , ' ' , ,
,
' 54 11 R Z 54 11 e 54 11
e 06 19
e 220
I
U
Z
1 1
0 j
90 j
90 j
1
1 f
1
= = = =
= =
itaocu nije problem da sam nacrta fazorski dijagram za ovaj sluaj.

12.93. -----
Fazni naponi generatora ( mree ) u kompleksnom obliku su:
U
f1
= 240e
j0
= 240 |V|; U
f2
= 240e
-j120
= (120 j207,84 ) |V|; U
f3
= 240e
-j240
= (120 + j207,84 ) |V|.
Kompleksne admitanse po fazama iznose:

| |
| |
| |. , ,
, , ,
; , ,
S 05 0 j e 05 0
e 20
1
Z
1
Y
S 05 0 j e 05 0
e 20
1
Z
1
Y
S 05 0 e 05 0
e 20
1
Z
1
Y
90 j
90 j
3
3
90 j
90 j
2
2
0 j
0 j
1
1
= =
= =
= =
= =
= =
= =

Napon izmeu dvaju zvezdita U
o
iznosi:

( ) ( ) ( )
| | V 7 175
05 0 j 05 0 j 05 0
05 0 j 84 207 j 120 05 0 j 84 207 j 120 05 0 240
Y Y Y
Y U Y U Y U
U
3 2 1
3 3 2 2 1 1
o
,
, , ,
, , , , ,
=
+
+ + +
=
+ +
+ +
=
Fazni naponi na prijemniku su:
U
f1p
= U
f1
U
o
= 240 + 175,7 = 415,7 |V|;
U
f2p
= U
f2
U
o
= 120 207,84 + 175,7 = ( 57,7 j207,84 ) = 215,7e
-j74,5
|V| i
U
f3p
= U
f3
U
o
= 120 + j207,84 + 175,7 = ( 57,7 + j207,84 ) = 215,7e
j74,5
.
Fazne, tj. linijske struje sistema su:
I
1
= U
f1p
Y
1
= 20,78e
j0
|A|; I
2
= U
f2p
Y
2
= 10,79e
-j154,5
|A| i I
3
= U
f3p
Y
3
= 10,79e
j164,5
|A|.

Fazorski dijagram napona i struja:

| |
( )| |
( )| |
| | A e 06 8 06 8 j I I I I
A 53 9 j 5 5 e 11
e 20
e 220
Z
U
I
A 53 9 j 5 5 e 11
e 20
e 220
Z
U
I
A 11 j e 11
e 20
e 220
Z
U
I
90 j
3 2 1 o
60 j
90 j
150 j
3
3 f
3
120 j
90 j
30 j
2
2 f
2
90 j
0 j
90 j
1
1 f
1
= = + + =
= =
= =
= =
= =
= =
= =
, ,
, , ,
; , ,
;

I
1

U
f1

U
f2
U
f2

I
3

I
2

I
2

I
1

I
o

f.o.
U
o
U
f1

U
f3

U
f2

U
o

U
f1p

U
o

U
f3p

U
o

U
f2p

I
1

I
2
I
3

324
12.94. ----- U
o
= 0 ( Y
o
= ) , pa su fazni naponi genertaora ( mree ) jednaki faznim naponima potroaa.
Struje po fazama su:

( )| | | |
( )| | | |
( )| | | |
( )| | | |. , , ,
, , ,
; , , ,
; , , ,
,
,
,
A e 39 12 A 86 7 j 55 9 I I I I
A e 16 10 A 8 8 j 08 5
25
e 254
Z
U
I
A e 08 10 A 04 9 j 47 4
21 j 14
e 254
Z
U
I
A e 7 12 A 62 7 j 16 10
12 j 16
254
12 j 16
e 254
Z
U
I
5 39 j
3 2 1 o
240 j
240 j
3
3 f
3
67 63 j
120 j
2
2 f
2
87 36 j
0 j
1
1 f
1
= = + + =
= + =
= =
= =
= =
= =
+
=
+
= =

Aktivne snage po fazama su:
P
1
= I
1
2
R
1
= 12,7
2
16 = 2 581 |W|; P
2
= I
2
2
R
2
= 10,08
2
14 = 1 420 |W| i P
3
= I
3
2
R
3
= 10,16
2
25 = 2 581 |W|.

Fazorski dijagram napona i struja:

12.95. -----
a) Fazni naponi generatora ( mree ) u kompleksnom obliku su:
U
f1
= 220e
j0
= 220 |V|; U
f2
= 220e
-j120
= (110 j190 ) |V|; U
f3
= 220e
-j240
= (110 + j190 ) |V|.
Kompleksne admitanse po fazama iznose:

| |
( )| |
( )| |
| | S 0167 0 e 0167 0
e 60
1
Z
1
Y
S 0433 0 j 025 0 e 05 0
e 20
1
Z
1
Y
S 0433 0 j 025 0 e 05 0
e 20
1
Z
1
Y
S 05 0 e 1 0
e 10
1
Z
1
Y
0 j
0 j
o
o
60 j
60 j
3
3
60 j
60 j
2
2
0 j
0 j
1
1
, ,
; , , ,
, , , ,
; , ,
= =
= =
+ = =
= =
= =
= =
= =
= =

o
iznosi:

( ) ( ) | |
| |
0
1667 0
0 j 1 0 j 1 22
U
1667 0
180 j 180 0 j 0 22
1667 0
e 22 e 22
1667 0
e 12 e 12 e 22
U
0167 0 0433 0 j 025 0 0433 0 j 025 0 1 0
e 05 0 e 220 e 05 0 e 220 e 1 0 e 220
Y Y Y Y
Y U Y U Y U
U
o
180 j 0 j 180 j 180 j 0 j
o
60 j 240 j 60 j 120 j 0 j 0 j
o 3 2 1
3 3 2 2 1 1
o
=
+
=
+ + +
=
+
=
+ +
=
+ + + +
+ +
=
+ + +
+ +
=

,
,
sin cos sin cos
, ,
, , , , , ,
, , ,

Struja u nultom ( povratnom ) vodu je:
I
o
= U
o
Y
o
= 0 |A|.

U
f1

U
f2

U
f3

I
3

I
2

I
1

I
3

I
1

I
o

325
c) Zamenom impedansi Z
2
i Z
3
nastaju sledee vrednosti impedansi, odnosno admitansi:
| | | |
| | ( )| |
| | ( )| |
| | S 0167 0 e 0167 0
e 60
1
Z
1
Y
S 0433 0 j 025 0 e 05 0
e 20
1
Z
1
Y e 20 Z Z
S 0433 0 j 025 0 e 05 0
e 20
1
Z
1
Y e 20 Z Z
S 05 0 e 1 0
e 10
1
Z
1
Y e 10 Z Z
0 j
0 j
o
o
60 j
60 j
3
3
60 j
2 3
60 j
60 j
2
2
60 j
3 2
0 j
0 j
1
1
0 j
1 1
, ,
; , , ,
'
' '
, , , ,
'
' '
; , ,
'
' '
= =
= =
= =
= = = =
+ = =
= = = =
= =
= = = =

o
iznosi:

( ) ( ) ( ) ( )
| | V 198
1667 0
34
1667 0
60 2 12 22
1667 0
60 j 60 12 60 j 60 12 22
U
1667 0
e 12 e 12 e 22
1667 0
e 12 e 12 e 22
U
0167 0 0433 0 j 025 0 0433 0 j 025 0 1 0
e 05 0 e 220 e 05 0 e 220 e 1 0 e 220
Y Y Y Y
Y U Y U Y U
U
o
60 j 60 j 0 j 300 j 60 j 0 j
o
60 j 240 j 60 j 120 j 0 j 0 j
o 3 2 1
3 3 2 2 1 1
o
= =
+
=
+ + + +
=
+ +
=
+ +
=
+ + + +
+ +
=
+ + +
+ +
=

, ,
cos
,
sin cos sin cos
'
, ,
'
, , , , , ,
, , ,
' ' '
' ' '
'

Struja u povratnom vodu sada iznosi:
I
o
' = U
o
'Y
o
= 198e
j0
0,0167e
j0
= 3,3e
j0
= 3,3 |A|.

c) Poto je napon U
o
= 0, fazni naponi generatora i potroaa su jednaki, pa su struje sistema:
I
1
= U
f1
Y
1
= 220e
j0
0,1e
j0
= 22e
j0
= 22 |A|;
I
2
= U
f2
Y
2
= 220e
j120
0,05e
j60
= 11e
j60
|A| i
I
3
= U
f3
Y
3
= 220e
j120
0,05e
j60
= 11e
j60
|A| .
Struja nultog voda je:
I
o
= I
1
+ I
2
+ I
3
= 22 + 11(cos(60) + jsin(60)) + 11( cos 60 + jsin 60 ) = 22 + 112cos 60 = 33 |A|.
itaocu nije teko da sam nacrta odgovarajui fazorski dijagram, koristei napon i struju potroaa u
eksponencijalnom obliku.

12.96. -----
a) Admitanse po vodovima su:
| | ( )| |
| | | |
| | ( )| |. , , ,
, , ,
; , , ,
,
,
,
,
,
,
S 04 0 j 03 0 e 05 0
e 20
1
Z
1
Y e 20 Z
S 04 0 e 04 0
e 25
1
Z
1
Y e 25 Z
S 015 0 j 02 0 e 025 0
e 40
1
Z
1
Y e 40 Z
13 53 j
13 53 j
3
3
13 53 j
3
0 j
0 j
2
2
0 j
2
87 36 j
87 36 j
1
1
87 36 j
1
+ = =
= = =
= =
= = =
= =
= = =

o
iznosi:

( )| | | |. , , ,
, ,
, ,
, , , , ,
, , ,
' ' '
,
, ,
V e 9 155 V 8 67 j 4 140
025 0 j 09 0
61 9 j 94 10
U
04 0 j 03 0 04 0 015 0 j 02 0
e 05 0 e 220 e 04 0 e 220 e 025 0 e 220
Y Y Y
Y U Y U Y U
U
3 154 j
o
13 53 j 240 j 0 j 120 j 87 36 j 0 j
3 2 1
3 3 2 2 1 1
o

= =
+

=
+ + +
+ +
=
+ +
+ +
=
Fazni naponi na potroau iznose:
U
f1p
= U
f1
U
o
= ( 360,4 + j67,8 ) |V| = 366,7e
j10,7
|V|;
U
f2p
= U
f2
U
o
= ( 30,4 j123,2 ) |V| = 126,9e
j76,1
|V|;
U
f3p
= U
f3
U
o
= ( 30,4 + j258,8 ) |V| = 260,6e
j83,3
|V|.

Struje sistema su:
I
1
= U
f1p
Y
1
= ( 8,225 j4,05 ) |A| = 9,168e
j26,2
|A| ;
I
2
= U
f2p
Y
2
= ( 1,216 j4,928 ) |A| = 5,076e
j76,1
|A| i
I
3
= U
f3p
Y
3
= (9,44 + j8,98 ) |A| = 13,029e
j136,4
|A|.

326

Fazorski dijagram:

b)
( )| | | |. , , ,
, ,
, ,
'
, , , , , ,
, , ,
'
,
, ,
V e 865 10 V 017 7 j 295 8
025 0 j 34 1
61 9 j 94 10
U
25 1 04 0 j 03 0 04 0 015 0 j 02 0
e 05 0 e 220 e 04 0 e 220 e 025 0 e 220
Y Y Y Y
Y U Y U Y U
U
8 139 j
o
13 53 j 240 j 0 j 120 j 87 36 j 0 j
o 3 2 1
3 3 2 2 1 1
o

= =
+

=
+ + + +
+ +
=
+ + +
+ +
=
U
f1p
' = U
f1
U
o
' = ( 228,295 + j7,017 ) |V| = 228,4e
j1,8
|V|;
U
f2p
' = U
f2
U
o
' = ( 101,705 j183,983 ) |V| = 210,22e
j118,9
|V|;
U
f3p
' = U
f3
U
o
' = ( 101,705 + j198,017 ) |V| = 222,61e
j117,2
|V|.

Struje sistema su:
I
1
' = U
f1p
'Y
1
= ( 4,671 j3,284 ) |A| = 5,71e
j35,1
|A| ;
I
2
' = U
f2p
'Y
2
= ( 4,068 j7,359 ) |A| = 8,409e
j118,9
|A| i
I
3
' = U
f3p
'Y
3
= (10,972 + j1,872 ) |A| = 11,131e
j170,3
|A|.
I
o
= U
o
'Y
o
= (10,369 j8,771 ) |A| = 13,581e
j139,8
|A|.

Fazorski dijagram:

U
f3

U
o

U
o

U
f1

U
f1p

U
f2

U
o

U
f2p

U
o

U
f3p

I
2

I
1

I
3

I
3

U
f3

U
o
'
U
o
'
U
f1p
'
U
f1

U
o
'
U
f3p
'
U
o
'
U
f2p
'
U
f2

I
2
'
I
1
'
I
3
'
I
o

I
2
'
I
1
'

327
12.97. -----
a)

( ) ( )
| | | |. , ,
, , ,
, , , ,
V e 2 161 V 2 161 j
05 0 j 05 0 j 05 0
53 9 j 5 5 53 9 j 5 5 11 j
Z
1
Z
1
Z
1
Z
U
Z
U
Z
U
U
90 j
3 2 1
3
3 f
2
2 f
1
1 f
o

= =
+
+ +
=
+ +
+ +
=
U
f1p
= U
f1
U
o
= j381,2 |V| = 381,2e
j90
|V|;
U
f2p
= U
f2
U
o
= ( 190,5 + j51,2 ) |V| = 197e
j15
|V|;
U
f3p
= U
f3
U
o
= ( 190,5 + j51,2 ) |V| = 197,3e
j165
|V|.

Struje sistema su:

| | | |
( )| | | |
( )| | | |. , , ,
, , , ,
, , ,
A e 86 9 A 53 9 j 56 2
Z
U
I
A e 86 9 A 53 9 j 56 2
Z
U
I
A e 06 19 A 06 19 j
Z
U
I
105 j
3
p 3 f
3
75 j
2
p 2 f
2
90 j
1
p 1 f
1
= = =
= = =
= = =

Fazorski dijagram napona i struja prijemnika:

b)
( ) ( )
| | | |. , ,
, , , ,
, , , ,
' V e 1 16 V 1 16 j
45 0 05 0 j 05 0 j 05 0
53 9 j 5 5 53 9 j 5 5 11 j
Z
1
Z
1
Z
1
Z
1
Z
U
Z
U
Z
U
U
90 j
o 3 2 1
3
3 f
2
2 f
1
1 f
o

= =
+ +
+ +
=
+ + +
+ +
=

U
f1p
' = U
f1
U
o
' = j236,1 |V| = 236,1e
j90
|V|;
U
f2p
' = U
f2
U
o
' = ( 190,5 j93,9 ) |V| = 212,4e
j26,2
|V|;
U
f3p
' = U
f3
U
o
' = ( 190,5 93,9 ) |V| = 212,4e
j153,8
|V|.

U
o

U
f1

U
f1p

U
f2p

U
f3p

U
o
U
o

U
f3
U
f2

U
o

I
1

I
2
I
3

328
Struje sistema su:

| | | |
( )| | | |
( )| | | |
| | | |. , , '
. , , ,
'
'
, , , ,
'
'
, , ,
'
'
,
,
A e 245 7 A 245 7 j Y U I
A e 62 10 A 525 9 j 695 4
Z
U
I
A e 62 10 A 525 9 j 695 4
Z
U
I
A e 805 11 A 805 11 j
Z
U
I
90 j
o o o
7 63 j
3
p 3 f
3
3 116 j
2
p 2 f
2
90 j
1
p 1 f
1
= = =
= = =
= = =
= = =

Fazorski dijagram napona i struja

12.98. ----- Kako su impedanse vodova, kao i nultog voda, zanemarljive ( admitansa beskonana ),
napon U
o
je jednak nuli. Zbog toga su fazni naponi prijemnika jednaki faznim naponima generatora.
Struje prijemnika, koje su ujedno i linijske struje sistema iznose:

| |
( )| |
( )| |
| |. , , , , , , ,
, , , ,
,
; , , ,
,
;
,
,
,
,
,
A e 61 4 143 1 j 47 4 097 8 j 12 7 24 9 j 41 10 22 I I I I
A 097 8 j 12 7 e 78 10
e 4 20
e 220
Z
U
I
A 24 9 j 41 10 e 92 13
e 81 15
e 220
Z
U
I
A 22 e 22
e 10
e 220
Z
U
I
34 14 j
3 2 1 o
69 228 j
31 11 j
240 j
3
3 f
3
43 138 j
43 18 j
120 j
2
2 f
2
0 j
0 j
0 j
1
1 f
1
= = + = + + =
+ = =
= =
= =
= =
= =
= =

P = P
1
+ P
2
+ P
3
= I
1
2
R
1
+ I
2
2
R
2
+ I
3
2
R
3
= 22
2
10 + 13,92
2
15 + 10,78
2
20 = 10 070,664 |W| ~ 10 |kW|
Reaktivna snaga prijemnika je:
Q = Q
1
+ Q
2
+ Q
3
= I
1
2
X
1
+ I
2
2
X
2
+ I
3
2
X
3
= 22
2
0 + 13,92
2
5 + 10,78
2
(4 )
Q = 968,83 464,83 = 504 |kVAr|.
Prividna snaga sistema je:
| |. , , VA 26 10083 504 66 10070 Q P S
2 2 2 2
= + = + =

U
o
'
U
f2

U
f3

U
o
'
U
f1

U
f1p
'
U
o
' U
o
'
U
f2p
'
U
f3p
'
I
1
'
I
3
' I
2
'
0
I
3
'
I
1
'
I
o

0'

329
12.99. -----
( )| | V 41 4 j 71 21 U
04337 0
1912 0 j 9417 0
04337 0
0119 0 2377 0 j 0465 0 j 9298 0
0104 0 j 208 0
143 1 j 47 4
0104 0 j 208 0
097 8 j 12 7 24 9 j 41 10 22
U
0096 0 j 048 0 02 0 j 06 0 1 0
e 78 10 e 92 13 e 22
4 j 20
1
5 j 15
1
10
1
e 4 20
e 220
e 81 15
e 220
e 10
e 220
Z
1
Z
1
Z
1
Z
U
Z
U
Z
U
U
o
o
31 131 j 43 138 j 0 j 31 11 j
120 j
43 18 j
120 j
0 j
0 j
3 2 1
3
3 f
2
2 f
1
1 f
o
, ,
,
, ,
,
, , , ,
, ,
, ,
, ,
, , , ,
, , , , ,
, , , ,
, , , ,
=
=
+ +
=
+
=
+ + +
+ +
=
+
+
+

=
+ +
+ +
=


U
f1p
= U
f1
U
o
= ( 198,29 + j4,41 ) |V| = 198,34 e
j1,27
|V|
U
f2p
= U
f2
U
o
= ( 131,71 j186,12 ) |V| = 228,01e
j125,29
|V|;
U
f3p
' = U
f3
U
o
' = ( 131,71 + j194,94 ) |V| = 235,26e
j123,96
|V|.

Struje sistema su:

( )| |
( )| |
( )| |
0 I I I I
A 11 8 j 19 8 e 53 11
e 4 20
e 26 235
Z
U
I
A 53 8 j 71 11 e 42 14
e 81 15
e 01 228
Z
U
I
A 44 0 j 83 19 e 834 19
e 10
e 34 198
Z
U
I
3 2 1 o
27 135 j
31 11 j
96 123 j
3
p 3 f
3
32 144 j
43 18 j
29 125 j
2
p 2 f
2
27 1 j
0 j
27 1 j
1
p 1 f
1
= + + =
+ = =

= =
= =
= =
+ = =
= =
, , , ,
,
,
; , , ,
,
,
; , , ,
,
,
,
,
,
,
,
,
,

P = P
1
+ P
2
+ P
3
= I
1
2
R
1
+ I
2
2
R
2
+ I
3
2
R
3
= 19,834
2
10 + 14,42
2
15 + 11,53
2
20 = 9 711,75 |W|,
Q = Q
1
+ Q
2
+ Q
3
= I
1
2
X
1
+ I
2
2
X
2
+ I
3
2
X
3
= 19,834
2
0 + 14,42
2
5 + 11,53
2
(4 ) = 507,92 |kVAr|
Prividna snaga sistema je:
| |. , , , VA 02 9725 92 507 75 9711 Q P S
2 2 2 2
= + = + =

12.100. ----- Poto je U
f1
+ U
f2
+ U
f3
= 0 ( E
1
+ E
2
+ E
3
= 0 ) e
1
+ e
2
+ e
3
= 0, bez obzira da li je
veza navoja generatora u zvezdu ili trougao. Zato?

12.101. ----- Poto je prijemnik vezan u trougao, a generator u zvezdu, efektivna vrednost faznog
napona prijemnika je:
| | kV 3 10 E 3 U U
fp
= = = , gde je U efektivna vrednost linijskog napona ( meufazni napon ).
Prividna snaga prijemnika je:
S = 3U
f
I
f
= 3U
f
U
f
/Z = 3U
f
2
/Z = 310010
6
3/300 = 310
6
|VA| = 3 |MVA|.
P = Scos = 30,8 = 2,4 |MW|.
| | MVAr 8 1 4 2 3 P S Q
2 2 2 2
, , = = =
( predznak je zbog kapacitivnog karaktera optereenja )

12.102. Kada je jedna faza u prekidu, struja jedne grane prijemnika ne postoji. Efektivna vrednost
napona redne veze druge dve grane prijemnika je E 3 U
12
= ( vidi reenje zadatka 12.60.).
Kako se radi o isto aktivnom prijemniku ( cos = 1 ), njegova aktivna snaga je jednaka:
| | . 4
R
E
kW 6
R 2
E 3
R 2
R 2
E 3
R I P
2 2
2
12
2
12
= = =
|
|
.
|
\
|
= =
Nakon zatvaranja prekinute faze ( prekidaa ) aktivna snaga sistema je:

330
| |. ' kW 12 4 3
R
E
3 R
R
E
3 R I 3 P
2
2
2
= = = |
.
|
\
|
= =
Dakle, uspostavljanjem tree faze snaga prijemnika se poveala za dva puta.

12.103. ----- Snaga prijemnika sa zatvorenim prekidaom ( sa sve tri faze ) iznosi:
| |
9
10
R
E
kW 10
R
E 9
R
E 3
3 R
R
E 3
3 R I 3 P
2 2 2
2
2
f
= = = =
|
|
.
|
\
|
= =
Prekidom faze ( prekida se otvori ) nastaje paralelna veza dvaju otpora, i to 2R i R ( gde je 2R u stvari
redna veza dva otpora R. Vidi reenje zadatka 12.61. ).
Efektivna vrednost napona na paralelnoj vezi je:
E 3 U
p
= .
Aktivna snaga prijemnika sada iznosi:

( )
| |. ' kW 5
9
10
2
9
R
E
2
9
R
3
2
E 3
R R 2
R R 2
E 3
R
U
R
R
U
R I P
2 2
2
p
2
p
p
2
p
p
p
2
p
= = = =
+
= =
|
|
.
|
\
|
= =
Traena promena snage na prijemniku iznosi:
AP = P' P = 5 10 = 5 |KW|.
Snaga je, nakon prekida jedna faze, smanjena za dva puta.

331

. .

, 10. 07. 1856 .
.
,
. ,
.
. ,
18 20 .
16 18 ,
. , ,
.

. .
,
. , ,
, .
. .
.

.
.
, .
, ,
. ,
.
.
, .
.
, .
1878.
. .

. .
.
, .
.
.
, .

. ,
.
.
,
. .
( ) , .
() .
, , ,
,
. , , ,
, .
,
.

332
, .
, .
.

. 1881.
.
() .
.
,
. .
. ,
,
. .
, . .
, . ,
, (-) .
. . 1882.
,
, ,
, . ,

. .
.
.
/3.
, .
.
.
,
.
.
.

333

i
1
i
2
b
1
b
2
. i
1
i
2

, , .
, (i
1
= i
2
= i) a
a b
1
b
2
(b
1
S
1
a b
2
a S
2
),
2.

, 0 (
t
o
o t
2
), b
1
b
2
.
( 2 1 B B B + = ).
( B ).
( t
2

t
4
) .
( ,
)
90, 1,
B.
,
:

,
.

i
1

i
2

b
1

b
2

.1

i
1
= i
2

t
t
o
t
1

t
2
t
3

t
4
t
5
t
6
t
7
t
8

b
2
=0
b
1
=0
b
b
1

b
2

b
2
b
1

B
m

b
2
b
1
b
b
2

b
1

b
b
2

b
1
b
b
2

b
1
b
.2
i
1
;i
2

I
1m
=I
2m

334
( t
4
t
6
)
.
t
0
t
2
. ( t
6
t
8
)
.

, .
( ).

i
1
i
2
/4 ( t/2)
t/2 .
: 1. ( t/2)
2. ( /4).
3. i
1
i
2

(i
2
i
1
/4) N
1
N
2
( 1)
.
.

(
). .
(
), ,
. N
1
N
2
i
1
i
2

/4. ()
.
, . (
, , , .).

t
o
t
1
t
2
t
3

t
4
t
5

t
6
t
7

t
8

t
i
1
,i
2

i
1

i
2

b
1
=b
b
2
=0
b
1

b
2

b
b
2

b
1

b
b
1
=b
b
2

b
1

b
b
2
=b
b
1
=0
b
2

b
1

b
b
1
=b
b
2
=0 b
2
=0
b
2
=b
.3.

335
:
1. ( )
2. ( ).
i
2
i
1

t/2 ( t/2).
() ,
, () RL .
,
. (
), .

,
, , :
1.
2. .
(,
...).
, .
() ,
120 (2t/3 rad), 4.
(. 4- ).

) )

. 4.

,
120 /3.
(I
1m
= I
2m
= I
3m
= I
m
):
i
1
= I
m
sin et
i
2
= I
m
sin (et - 2t/3)
i
3
= I
m
sin (et - 4t/3)

336
( ) t
( ) .
( ), i
1
, i
2
i i
3

( i = f(t) ).
5.
( ) e
.
( )
( ). , I
1
, I
2
i
I
3
je 120 ( 5 ).
( )
.
/3 ( . 5 ).
,
. , , ,
. , , ,
.

(.4) (A,B,C)
(x,y,z), . 5.
,
(). , (u)
, , +u
m
-u
m
(
), .
, , (B = u/S)
, :
k x ( i
1
) b
1
= B
m
sin et,
B y ( i
2
) b
2
= B
m
sin ( et 2t/3 )
C z ( i
3
) b
3
= B
m
sin ( et 4t/3 ).

( ) (
),
, . ,
, , ( 0 I I I 3 2 1 = + + , i
1
+ i
2
+ i
3
= 0 ).
, ,
( ).
, 2t/3 ,
( ), 2t/3 ,

e ( ).

I
1

I
3
I
2

T
T/3
et
i
1
,i
2
,i
3

i
1

i
2

i
3

120
120
120
.5.
) ) ()

337

, 6.
6 , (t
0
, t
1
,t
2
,t
3
,t
4
,t
5
,t
6
),
.
( : ,
), .

t
0
i
1
A-x , i
2
B-y ,
i
3
C-z .
:
b
1
= 0 ( i
1
= 0 ), b
2
= B
2
( i
2
< = 0 ) i b
3
= B
3
( i
3
> 0 ).
B
2
B
3

B ( ). t
0

(A-x)
(x), ( . 4).

t
1
: i
1
= I
1
( I
1
> 0 ) b
1
= B
1
( B
1
> 0 );
i
2
= I
2
( I
2
< 0 ) b
2
= B
2
( B
2
< 0 ) i
i
3
= 0 b
3
= 0.
i
1
,i
2
,i
3

i
1

i
2

i
3

t
T/3
T
B
1

B
2

B
3

B
1

B
2

B
3

B
1

B
3
B
2

B
1

B
3 B
2

B
1

B
3
B
2

B
1

B
3

B
2
B
1

B
3

B
2

B
2

B

B
B
2

B
3

B
B
3

B
B
1

B
B
B
2

B
t
o
t
1
t
2
t
3

t
4

t
5
t
6
B
1

. 6

338

1
,
2

3
t
1
,
.
( z ).
t
2
:
i
1
= I
1
( I
1
> 0 ) b
1
= B
1
; i
2
= 0 b
2
= 0; i
3
= I
3
( I
3
< 0 ) b
3
= B
3
.
t
2

, .
B-y, ( y ).
t
3
: i
1
= 0 b
1
= 0; i
2
= I
2
b
2
= B
2
; i
3
= I
3
b
3
= B
3
.
( t
3
) - x,
( ) t
0
( b
2
b
3

).
t
4
( i
3
= 0 b
3
= 0; i
2
= I
2
b
2
= B
2
i i
3
= I
3
b
3
= B
3
),
C-z, ( C ).

( t
5
, t
6
.... ).
,
.
(
).
6 B
, (B = const.) , , ,
e.
(. ).
RST .
,
.

.
( 4),
,
.
() ( )
, .
, ,
, , ems
().
,
F,
. ,
,
.
.
( ),
( 7.)

. 7

339

.
( ) 8 (
).

. 8.

( )
.
. .
( ) ( ),
( , , ,
).
: 1. ,
120 2. () ( , .. ).
( )
1
,
2

3
, /3.
( )
/3, .
( 120 ).

340

341
RAZNI ZADACI

( SA KOLSKIH, REGIONALNIH I REPUBLIKIH TAKMIENJA )

1. Kalem ima induktivnost L = 15,9 H. Nacrtati zavisnost induktivnog otpora i struje od frekvencije f
( X
L
= f(f) i I = f(f) ), ako je efektivna vrednost napona U = 100 V.

( kolsko takmiemje Mihajlo Pupin N. Sad; 2002. )

2. Trenutna snaga koju prima idealni kalem je p
L
= 20 sin ( 210
6
t + 120 ) mW, a napon U
m
= 2 2 V.
Napisati analitiki ( vremenski ) izraz za struju kalema.

( kolsko takmienje Nikola Tesla Beograd; 1998. )

3.

Ponuena reenja: a) povea se 2 puta; b) povea se 4 puta; c) smanji se 2 puta; d) smanji se 4 puta;
e) neko drugo reenje.


4. Dve grane su paralelno vezane . Jedna sadri R
1
i X
L
a druga R
2
i X
C
, pri emu su sve otpornosti
jednake 2 O, na frekvenciji od 50 Hz. Kako se menja aktivna provodnost kola G = G
1
+ G
2
ako se frekvencija
povea dva puta?

Ponuena reenja: a) povea se 2 puta; b) smanji se 2 puta; c) ne menja se; d) neko drugo reenje.


5.


Za koliko e se puta poveati struja u
kolu prema slici, nakon zatvaranja prekidaa.
Nakon dokaza zaokruiti jedno od tanih
( ponuenih ) reenja.

Brojni podaci:
R = X
L
= X
C
R
X
C

P
U ; f
I
X
L

R
Pri otvorenom prekidau poznate su struje
I
K
= I
E
= 4 |mA|. Kolika e biti struja I
K
' nakon
zatvaranja prekidaa P?

Brojne vrednosti:
E = ( 40 + j40 ) V; Z
E
= 10 kO; Z
K
= j10 kO.
+
E
Z
K

Z
2

Z
3
Z
1

Z
E

- -

- -
- -
C A
B
D
I
K

I
E

P

342
6.


7. Ako je u rednoj vezi itpornika R = 10 O i kondenzatora na uestanosti f = 500 Hz fazna razlika napona i
struje jednaka = 45, odrediti uestanost f' na kojoj e pri istom naponu struja biti dva puta manja nego na f.


8.


9.


10. Nai kompleksnu amplitudu prostoperiodinog napona: u = 10 sin ( et + 60 ) |V|.

( kolsko takmienje, Baka Palanka; 2002 )

11. Pri kojem faznom uglu je trenutna vrednost naizmenine struje brojno jednaka efektivnoj vrednosti ?


Pri kojem e odnosu provodnosti u kolu sa slike
napon U prednjaiti struji I ?
Uz detaljno obrazloenje zaokruiti tano reenje.

Ponuena reenja:
a) B
L
< B
C
; b) B
C
< B
L
c) B
L
= B
C

d) neko drugo reenje.
o
o
U
I
L C
A o
F o
o
o
- -
B D

R
2

P
X
C

X
L

R
1

U kolu sa slike poznati su otpornost R
1
= 100 O i
induktivnost L = 0,01 H. Pri zatvorenom prekidau
napon U
AF
= 30 V, a pri otvorenom nastupa
rezonansa, a napon U
AB
' = 10 V i U
AD
' = 10 5 V.
Odrediti struju pri rezonansi I
o
i kapacitet
kondenzatora.
I
R
1

R
X
L

I
1

I
2

Odrediti R i X
L
sa slike ako je poznato:
I = 30 A; I
1
= 15 A; I
2
= 18 A; R
1
= 4 O.

343
12.


13. Induktivni kalem prikljuen je na idealni naponski generator prostoperiodinog napona. Ako je trenutna
snaga kalema negativna, kalem:
a) Prima energiju od generatora,
b) Vraa energiju generatoru
c) I prima i vraa, to zavisi od induktivnosti kalema,
d) Nije mogue dati odgovor.

Uz potreban komentar, zaokruiti tano reenje.
Napomena ! Negativan odgovor povlai i negativan broj poena.

( Deveto republiko takmienje; 2003 )

14. ta predstavljaju granice propusnog opsega kod rednog rezonantnog kola ?

Ponuena reenja:
a) Uestanosti pri kojima se proputa jaina struje koja nije manja za 2 od rezonantne struje.
b) Uestanosti pri kojima je jaina struje u kolu 2 puta vea od struje pri rezonansi.
c) Uestanosti pri kojima se proputa struja od njene srednje vrednosti do maksimalne.
d) Uestanost pri kojoj se proputaju jaine struja vee od efektivnih.

Uz komentar zaokruiti tano reenje, uz napomenu da negativan odgovor nosi i negativne bodove.


15. Elektirno oscilatorno kolo sastoji se od kalema i kondenzatora. Ako se kapacitivnost kondenzatora
povea etiri puta a induktivnost kalema ostene ista, kako e se promeniti period oscilovanja oscilatornog kola ?


16.


1 o
2 o
o 3
o 4
Z
1

Z
1

Z
2
Z
2

Za kolo prostoperiodine struje, prema slici, poznato je
Z
1
= X
L
= 100 O i Z
2
= X
C
= 50 O.
Odrediti kompleksnu impedansu izmeu taaka 1 i 2
kada su take 3 i 4 kratko spojene.
o o
U
Z
1

Z
2

Z
3

I
1

Nepoznata impedansa Z
1
vezana je redno sa paralelnom
vezom impedansi Z
2
i Z
3
, prema slici, i kolo je
prikljueno na napon U = 4 V. Odrediti impedamsu Z
1
,
ako su poznati sledei podaci:
Z
e
= 4e
-j30
; P
2
= 0 W; Q
2
= 1 VAr; P
3
= 3 W;
i Q
3
= 0 VAr.
Napomena! Z
e
je ukupna impedansa kola, a P i Q su
aktivna odnosno reaktivna snaga odgovarajuih impedansi.

344

17. Po otvaranju prekidaa P, u kolu prostoperiodine struje ( vidi sliku ), struja kroz impedansu Z
2
se povea
u naznaenom smeru za AI
2
= 2 mA. Odrediti kolika je vrednost ems E, ako je: Z
1
= ( 2 + j3 ) kO; Z
2
= j5 kO;
Z
3
= ( 4 j4 ) kO; Z
4
= Z
5
= 5 kO; I
S
= 8 mA i E
1
= ( 3 + j2 ) V.


18.


19. Promenljivi otpornik i idealni kalem vezani su na red u kolo naizmenine struje uestanosti e. Napon
fazno prednjai u odnosu na struju za 60. Ako se otpornost povea za AR za koliko se mora promeniti
induktivnost AL da bi fazni pomak ostao nepromenjen?

( Deveto regionalno takmienje; 2003. )

o
o

Z
5

Z
2

I
S
+
E
1

Z
1

Z
4

P E
+
Z
3
I
2

Za elektrino kolo, prema slici, odrediti efektivnu
vrednost struje I
1
, ako je dato:
E
1
= ( 2 j2 ) V; E
2
= ( 6 + j2 ) V; Z
1
= j1 O;
Z
2
= 2 O ; Z
3
= j2 O; I
S
= 1 A.

I
S

E
1

+

E
2

A - -
B
I
1

Z
1
Z
2

Z
3

+

345
REENJA ZADATAKA ( sa kolskih, regionalnih i republikih takmienja ):

1. -----

2. ----- Kako je kod savrenog kalema ( vidi snagu kod L kola ):
p
L
= ui = U
m
cos et I
m
sin et = UI sin 2et , sledi:
UI = 2010
3
I = 2010
3
/U = 10 mA; 2e = 210
6
e = 10
6
|rad/s| i = 10 2 sin ( 10
6
t + 120 ) mA.

3. ----- Kada je P iskljueno:

( ) ( )
R
R 2
R 2
R 2
X R
jX R jX R
jX R jX R
Z
2 2 2
= =
+
=
+ +
+
= ,
a kada je ukljuen:
( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
R
X R
RX X jR RX X jR
jX R jX R
jX R jRX
jX R jX R
jX R jRX
jX R
jX R
jX R
jX R
Z
2 2
2 2 2 2
=
+
+ + +
=
+

+
+
+
=
+

= ' .
Kako je impedansa ista i pri ukljuenom i iskljuenom prekidau ( Z = Z' ), sledi da e struja ostati ista.
Dakle, taan odgovor je pod takom e)

4. ----- Pri f' = 2f X
L
' = 2X
L
= 4 O; X
C
' = X
C
/2 = 1 O.
Na frekvenciji f = 50 Hz
| | | | S 25 0
X R
R
G S 25 0
4 4
2
X R
R
G
2
C
2
2
2
2
2
L
2
1
1
1
, , =
+
= =
+
=
+
= G = G
1
+ G
2
= 0,5 |S|.
Na frekvenciji f' = 2f =100 Hz:
| | | |. ,
'
' ,
'
' S 4 0
1 4
2
X R
R
G S 1 0
16 4
2
X R
R
G
2
C
2
2
2
2
2
L
2
1
1
1
=
+
=
+
= =
+
=
+
= G' = G
1
' + G
2
' = 0,5 |O|.
Ukupna aktivna provodnost kola je ostala ista ( G' = G = 0,5 S ).
Taan odgovor je pod c)

5. -----

Kako je Z
K
= j10 kO ( kalem ) a Z
1
= j10 kO ( kond. ), izmeu ove dve impedanse dolazi do oscilatornog
kola ( I
2
= 0 ).
Za vor A je : I
E
= I
3
+ I
2
I
3
= I
E
= 4 |mA|.
Za f = 0 X
L
= 0;
I = ;
Za f = 50 Hz X
L
= 31415,7 = 4 930 O;
I = 0,02 A = 20 mA.
Za f = 100 Hz X
L
= 9 860 O;
I = 0,01 A = 10 mA
Za f = X
L
= ;
I = 0.
I|mA| X
L
|O|
50 0 100
f|Hz|
X
L
= f(f)
9 860
4 930 10
20
I = f(f)
Kada je P iskljuen, sledi:
U
AB
E + I
E
Z
E
= 0 U
AB
= E I
E
Z
E

U
AB
= ( 40 + j40 ) 410
3
1010
3
= j40 |V|.
U
CD
= I
K
Z
K
= 410
-3
j1010
3
= j40 |V|.
U
AB
+ U
AC
U
CD
= 0 U
AC
= U
CD
U
AB
= 0.
I
2
= I
1
+ I
K
= 0, jer je I
2
= U
AC
/Z
2
= 0/Z
2
= 0.
Sledi da je I
1
= I
K
= 4 |mA|.
| | | |. k 10 j 10 10 j
10 4
40 j
I
U
Z
3
3
1
CD
1
= =

= =

+
E
Z
K

Z
2

Z
3
Z
1

Z
E

- -

- -
- -
C A
B
D
I
K

I
E

P
I
2

I
1

I
3

346
| | | |. k 10 j 10 10 j
10 4
40 j
I
U
Z
3
3
3
AB
3
= =
= =

Ukljuenjem prekidaa, sledi: U
AB
' = E = ( 40 + j40 ) |V|
( ) | | ( )| |.
'
' mA 4 j 4 A 10 4 j 4
10 10 j
40 j 40
Z
U
I
3
3
3
AB
3
= =
+
= =

Zbog antirezonanse( oscilatornog kola ) na impedansama Z
1
i Z
K
nema struje I
2
( U
AC
= 0 ), pa je napon
U
CD
' = U
AB
' = E = ( 40 + j40 ) V.
Struja na impedansi Z
K
, nakon ukljuenja P, sada iznosi:
( ) | | ( )| |.
'
mA 4 j 4 A 10 4 j 4
10 10 j
40 j 40
Z
U
I
3
3
K
CD
K
= =
+
= =

6. -----

7. ----- tg = X
C
/R = 1 X
C
= R = 10 |O| C = 1/2tfX
C
= 1/314010 = 31,8510
6
|F| = 31,85 |F|.
Na frekvenciji f = 500 Hz impedansa iznosi: | | 2 10 X R Z
2
C
2
= + = .
| | | |. , '
'
' ' '
'
'
'
Hz 97 188
C X 2
1
f
C f 2
1
7 10 R Z X 2 20 Z 2 Z 2
Z
Z
Z
U
Z
U
I
I
C
2 2
C
=

=
= = = = = = = =
I' i Z' su struja, odnosno impedansa na frekvenciji f'.

8. -----

| |.
,
s
rad
20000
01 0
200
L
X
L X
L
o o L
= = = =
Kako je X
L
= X
C
| | | |. nF 250 F 10 250
200 20000
1
C 200
C
1
9
o
= =
= =

U
f.o.
I
C

I
I
L
I
C

I = I
L
+ I
C
; I = I
L
I
C
.
Napon U e prednjaiti struji I ako je I
L
> I
C
.
C
C
C
L
L
L
B U
X
U
I
B U
X
U
I
= =
= =

Ako je B
L
> B
C
I
L
> I
C
= 90, tj.
napon prednjai struji.
Od ponuenih reenja tano je reenje pod b.
o o
R
12

X
C

X
L

U
AF

U
12

A B
I
o

Pri otvorenom prekidau ( rezonansi ) U
12
= U
AF
= 30 V.
| |
| | | |.
,
,
'
200 R 300
1 0
30
I
U
R R R
A 1 0
100
10
R
U
I
2
o
12
2 1 12
1
AB
o
= = = = + =
= = =

| | 200 10000 50000 R Z X
X R 5 100
1 0
5 10
I
U
Z
2
1
2
AD L
2
L
2
1
o
AD
AD
= = =
+ = = = =
,
'

347
9. -----

Otpornosti R i X
L
iznose:

| |
| |. ,
,
; ,
,
39 4
68 13
4 15
I
U
X
13 5
7 11
4 15
I
R I
I
U
R
L
L
R
1 1
R
=
= =
=
= = =

10. ----- U
m
= 10e
j60
= 10( cos 60 + jsin 60 ) = ( )| |. V 3 5 j 5
2
3
j
2
1
10 + =
|
|
.
|
\
|
+

11. ----- | | | |. arcsin arcsin sin sin rad
4
45
2
2
2
1
t
2
1
t t I
2
I
I i
o
m
m
= = = = = = =

12. ----

Na osnovu ekvivalentne eme, impedansa izmeu taaka 1 i 2 iznosi:
( )
( ) | |. 200 j 100 j 2
50
5000 j
2
j
j
50 j
5000
2
50 j 100 j
50 j 100 j
2
Z Z
Z Z
Z Z
Z Z
Z
2 1
2 1
2 1
2 1
12
= =

=
+
+
+
=

13. ----- Reenje je pod b) Vraa energiju generatoru. Za komentar videti objanjenje snage kod savrenog
kalema.

14. ----- Taan odgovor je pod a) Uestanost pri kojoj se proputaju struje koje nisu manje od
2
I
o
.
Komentar pronai u Propusnom opsegu ( oscilatorna kola ).

I
2
= I
1
2
+ I
2
2
2I
1
I
2
cos o
=

+
=
+
= 65 0
18 15 2
30 18 15
I I 2
I I I
2 2 2
2 1
2 2
2
2
1
, cos
o = 130,5
o +
2
= 180
2
= 49,5
cos
2
= I
R
/I
2
I
R
= I
2
cos
2
= 180,65 = 11,7 |A|.
I
L
= I
2
sin
2
= 180,76 = 13,68 |A|.
U I
1

I
R

I
L

I
2

I
1

o
I
2

1 o
2 o
o 3
o 4
Z
1

Z
1

Z
2
Z
2

1 o
3;4
o 2 -
Z
1

Z
2
Z
1

Z
2

348
15. ----- ,
' '
'
2
LC
1
2
1
C 4 L
1
C L
1
LC
1
o
o o
= =
= = =

o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
T 2
2
2
2
2
2
1
f
1
T
T
1
f
2
2
1
f
1
T
T
1
f
= = = = = = =
= = = =
'
'
'
'
'
'

Perioda oscilovanja e se poveati dva puta.

16. ----- S
2
= P
2
+ jQ
2
= j1 |VA| ; S
3
= P
3
+ jQ
3
= | | VA 3
| | A
2
1
j
2
3
30 j 30 e 1
e 4
4
Z
U
I
30 j
30 j
e
1
|
|
.
|
\
|
+ = + = =
= =

sin cos | |. A 1
2
1
2
3
I
2
2
1
= |
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
=
( )| | VA 2 j 3 2
2
1
j
2
3
4 I U S
1 e
=
|
|
.
|
\
|
= =
*

( ) = = = + + = 3 j 3 3 1 j 2 j 3 2 S S S S S S S S
3 2 e 1 3 2 1 e
P
1
= 3 W; Q
1
= 3 Var ( kap. )
| | 3
1
3
I
P
R R I P
2
1
1
1 1
2
1 1
= = = = ; | |. 3
1
3
I
Q
X X I Q
2
1
1
C C
2
1 1
= = = =
Kompleksna impedansa Z
1
je:
( )| |. 3 j 3 Z
1
=

17. ----- Napomena! Ako je na idealni strujni generator redno vezan otpornik ( impedansa Z
5
) njegova
otpornost nema uticaja na struju tog generatora ( struja je ista ), pa se on moe iskljuiti iz kola ( Z
5
= 0 ).
Na isti nain kod paralelne veze idealnog naponskog generatora sa otpornikom ( impedansa Z
4
), napon na
krajevima generatora ne zavisi od otpornosti paralelno vezanog otpora, pa se on moe iskljuiti iz kola (Z
4
= ).
Na osnovu navedene konstatacije dobije se ekvivalentn eme, prikazane na slikama( P uklj. i P iskljueno ).

P ukljueno

P iskljueno

( )
+ +
=
+ +

+ +

= = + + = =
3 2 1 3 2 1
2 S 1
3 2 1
2 S 1
S S 2 2 2
Z Z Z
E
Z Z Z
Z I E
Z Z Z
Z I E E
I I I I I I I I I ' ' ' ' ' ' ' ' '

E = AI
2
( Z
1
+ Z
2
+ Z
3
) = 210
3
( 2 + j3 + j5 + 4 j4 )10
3
= 2( 6 + j4 ) = ( 12 + j8 ) |V|.
Ako je prekida ukljuen, napon izmeu taaka A i B
je jednak nuli ( ems E nema uticaja na ostatak kola ).
Na osnovu drugog Kirhovog zakona sledi:
I'Z
1
E
1
I
2
'Z
2
I'Z
3
= 0; I
2
' = I
S
+ I'
( )
3 2 1
2 S 1
2 S 3 2 1 1
Z Z Z
Z I E
I Z I Z Z Z I E
+ +

= + + + = ' '
I
2
'
I
S

Z
2

+
E
1

Z
3

Z
1

I'
- A
- B
o
o
I
S

+
E
1

Z
2

Z
3

Z
1

+
E
P

I
2

-
-
A
B
I
Kada je P iskljuen ( U
AB
= E ), pa sledi
jednaina ( drugi Kirhofov zakon ):
E IZ
1
E
1
I
2
Z
2
IZ
3
= 0; I
2
= I
S
+ I
E E
1
= I( Z
1
+ Z
2
+ Z
3
) + I
S
Z
2

3 2 1
2 S 1
Z Z Z
Z I E E
I
+ +

= ' '

349

18. -----

19. -----
R 3 L 3 60 tg
R
L
tg = = =
Pre poveanja otpornosti R impedansa kola je iznosila:
Z = R + jeL,
a nakon poveanja otpornosti R:
Z' = ( R + AR ) + j( eL + AeL ) = ( R + AR ) + je( L + AL ).
Iz uslova zadatka ( tg = tg ' = 3 ), sledi:

( )
R
R L
L LR R L LR LR R L LR
R R
L L
R
L
= = + = +
+
+
= .
Kako je
3
R
L
3
R
L
= = , predhodni izraz se moe dati preko krune uestanosti e i on glasi:
R
3
R
R
L
L = =
Koristei Tevenenovu teoremu, prema ekvivalentnim
emama, sledi:
E
2
+ I
23
'Z
3
+ I
23
'Z
2
= 0
( )| | A 2 j 1
2 j 2
2 j 6
Z Z
E
I
3 2
2
23
=
+
=
+
= ' ;
U
AB
+ E
1
+ I
23
'Z
3
= 0 U
AB
= E
1
I
23
'Z
3

U
AB
= 2 + j2 ( 1 j2 )j2 = 2 + j2 j2 4 = 2 |V|.

E
T
= U
AB
= 2 |V|.
A - -
Z
3

Z
2

I
S

B
I
2
'
I
23
'
E
1

+
E
2

+

+
B -
Z
3

Z
2

- A
( )| |. 1 j 1
2 j 2
2 j 2
Z Z
Z Z
Z Z
3 2
3 2
AB T
+ =
+
=
+
= =
A -
Z
1

Z
T

E
T

+
I
1

- B
| | | |. A 2 I A 2
1 j 1 j 1
2
Z Z
E
I
1
1 T
T
1
= =
+
=
+
=

Zbirka Zadataka Iz Oet-2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbirka Zadataka Iz Oet-2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

V.

Pajin: Osnove elektrotehnike II ( Prirunik sa zbirkom zadataka )

< 0 ( imaginarno reenje )

..... struja magnetiziranja, pa je ona u fazi

= = arctg (1) = 45 ( kapacitivno )

b) Ukupna impedansa, pri navedenom uslovu, jednaka je:

Aktivna I reaktivna otpornost celog kola je:

= , to potvruje tanost reenja.

= . Kako je ovo ugao u drugom kvadrantu, tada je struje I

Crtanje veze za impedanse Z

Hz ( drugo reenje otpada, jer je f

= = ' = 87; A = ' = ' = 87.

= = = 4 ( \2/2 j \2/2 ) = 2\2 j 2\2 i = 4 2 sin ( 2 000 t 45 ) |A|.

= 85 , 153 j 77 , 230 400 j 200

..... struja magnetiziranja, pa je ona u fazi

Fazni naponi na potroau iznose:

You might also like