Bai 5 Cau Truc Thi Truong Va Dinh Gia Doanh Nghiep 3354

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip
op
BI 5 : CU TRC TH TRNG V NH GI CA DOANH NGHIP

Ni dung Cc loi th trng, iu kin hnh thnh v c im ca cc th trng . Khc bit trong la chn ti u ca cc doanh nghip kinh doanh trn nhng loi hnh th trng khc nhau. Cc cch thc nh gi v sn lng sn xut ca cc doanh nghip v tc ng ca n ti gi v sn lng cn bng th trng. Tnh hiu qu kinh t v s phn chia phc li x hi nhng loi th trng khc nhau. Nhng c th ca th trng cnh tranh c quyn v c quyn nhm. Cc c s l thuyt phn tch hnh vi doanh nghip ca cc th trng ny.
Hng dn hc y l bi quan trng nht ca Kinh t vi m. Cn hiu r bi 4 trc khi hc bi ny. Hc trong 18 gi. Cn hiu r cc loi hnh doanh nghip trn cc loi th trng khc nhau, phn bit v ly v d thc t. Hc vin nn nghe ging, c hc liu, lm bi tp, c bit l cch tnh gi v sn lng trong cc quyt nh kinh doanh ca doanh nghip. Ly v d trong thc t v nh gi; ph sn; sn xut trong tnh trng l; cc th php trong thc t cc doanh nghip cnh tranh vi i th trn th trng Vit Nam v th gii.
Mc tiu Hiu phn bit trong thc t cc loi th trng, cc loi doanh nghip hot ng trn tng loi th trng Vit Nam v th gii. Hiu r c s ng x trong cc quyt nh la chn v chin lc, v gi v sn lng sn xut hoc quyt nh ngng sn xut ca cc loi hnh doanh nghip khc nhau. Bit p dng tnh ton cc ch tiu trong thc t m da vo cc doanh nghip a ra quyt nh. Bit cch vn dng gii thch thc t v cc loi hnh doanh nghip, cc loi th trng v nh hng ca nhng quyt nh ca h ln quyn li ca ngi mua, bn v ca c nn kinh t. Vn dng c mt s l thuyt v ng x trong cnh tranh hp tc trong thc t khi ra lm vic.
Thi lng hc 17 tit.
130
TNH HUNG KHI NG BI
Petro Vietnam vn ra th trng nc ngoi- C hi v thch thc Vi sn lng du th 360.000 thng/ngy, Vit Nam hin l nc sn xut du ln th 3 khu vc ng Nam , ch sau Malaysia v Indonesia. Vit Nam cng l mt trong nhng nc xut khu du th ln nht trong khu vc. Petro-Vietnam l tp on c quyn v khai thc du hin nay ti Vit Nam c thnh lp nm 1975 v hin c hn 30 chi nhnh v cc cng ty con, Petro Vietnam hin l cng ty nh nc hot ng c li nht Vit Nam, vi doanh thu hng nm vo khong 9 t USD v l doanh nghip ng gp nhiu nht vo ngn sch nh nc. Vi vic Petro Vietnam xy dng nh my lc du u tin ca Vit Nam ti Dung Qut, tim nng ca Vit Nam trong vic cung cp cc sn phm lc ha du cho th trng khu vc v ni a tng ln nhanh chng. y l mt d n nh my lc du tr gi 2,5 t USD vi cng sut 130.000 thng mi ngy d kin s i vo hot ng vo u nm 2009. Bn cnh , hai nh my lc du khc m Petro Vietnam tham gia u t cng ang c tin hnh. n nay, Petro Vietnam vn xut khu ton b sn lng du la ca tp on khai thc c cng nh lng du c chia phn t sn lng ca cc nh thu nc ngoi v cc lin doanh vi nc ngoi. Cng vi nhiu i tc nc ngoi lm vic vi Petro Vietnam trong vng nhiu thp k. Trong s , c lin doanh Vietsopetro gia Petro Vietnam vi cng ty Zarubezhneft ca Nga, hin ang hot ng ti cc m Bch H ngoi khi pha Nam. Nhng cng ty du kh thng ngun nc ngoi hng u khc Vit Nam bao gm Conoco Phillips, BP, Petronas, Chevron, Tp on Du la Quc gia Hn Quc, v Talisman Energy. Vic xut khu du th thc s thc y s pht trin kinh t nhanh chng ca Vit Nam v tr thnh mt hng xut khu s mt. Chnh ph Vit Nam ang tin hnh m ca nhiu m du mi cho cc cng ty nc ngoi tin hnh thm d. Trong khong thi gian t nm 2006 - 2010, tp on ny ln k hoch ngn sch 6,7 t USD cho vic thm d nc ngoi. Khon ngn sch ny c tng thm 9,7 t USD cho giai on 2011 - 2015. n nay Petro Vietnam tin hnh thm d v khai thc du kh Algeria, Iraq, Madagascar, Venezuela, Mng C, cng nh ti Indonesia v Malaysia. Chin lc hng ra th trng nc ngoi ca Petro Vietnam cng ging nh chin lc ca nhiu cng ty du kh quc doanh ln ca cc nc ng Nam khc, nh Pertamina ca Indonesia, PTTEP ca Thi Lan, c bit l tp on Petronas ca Malaysia. Thnh lp nm 1974, Petronas l cng ty ln nht ca Malaysia, vi doanh thu 44 t USD trong nm 2006 t 60 lin doanh 26 quc gia. Khng tnh lng du xut khu i t Malaysia, sn lng du khai thc nc ngoi em v cho Petronas 35% tng doanh thu ca tp on ny. Mc d hin ang c hng li nhiu t hot ng khai thc du nc ngoi, Petronas cng phi n lc rt nhiu nhng giai on u pht trin nng lc
131

op
cnh tranh quc t. Tng t, Petro Vietnam cng ang n lc nng cao kh nng hot ng ca mnh thng qua quan h i tc vi cc cng ty nc ngoi. Theo kin ca nhiu chuyn gia, vi nhng tha thun hp tc nh th, PetroVietnam v nhiu cng ty du kh quc doanh khc ang dn tr thnh nhng thch thc mi i vi cc tp on du kh a quc gia. Cu hi 1. 2. 3. Th trng du th Vit Nam xut hin cha? y l loi th trng g? Petro Vietnam c nhng li th cnh tranh g so vi i th quc t? Theo bn, chin lc hng ra th trng bn ngoi ca h c thnh cng khng? Theo bn Petro Vietnam c nn a dng ho sn phm khng? Nu nh trong bi bo th h s tham gia vo nhng loi th trng no Vit Nam?
132
5.1. 5.1.1.
Th trng cnh tranh hon ho Cc khi nim c bn
5.1.1.1. Hng cnh tranh hon ho
Hng cnh tranh hon ho l hng m cng vi nhiu doanh nghip u to ra mt sn phm ng nht bng vic s dng cc qu trnh sn xut ging ht nhau v c cc thng tin hon ho. Cc doanh nghip tham gia th trng nhn bit y v thy trc c gi c hin nay, tng lai cng nh v tr ca hng ha v dch v. y l c s cho vic sn xut cng nh cung ng cho th trng lng hng ha m hon ton khng c li th hay vt tri g hn so vi cc hng khc.
5.1.1.2. C cu th trng cnh tranh hon ho
Th trng cnh tranh hon ho l th trng m c nhiu ngi bn, mua tham gia th trng, v h u l nhng ngi chp nhn gi th trng. V c cu, th trng cnh tranh hon ho c s lng ln ngi bn, mua, nn quyn lc th trng khng thuc v bn bn cng nh bn mua. c im th trng cnh tranh hon ho: Kt qu l cc doanh nghip c th bn c tt c sn phm ti mc gi th trng. Nu bn vi mc gi cao hn, cc doanh nghip s khng bn c hng ha bi v ngi tiu dng s mua t cc i th c gi r hn. Ngc li, nu bn gi thp hn h s bn c nhiu hng hn. Hng ha trn th trng cnh tranh ng nht vi nhau. Nh c im ny, cc doanh nghip khng th s dng s khc bit ca hng ha chi phi th trng. Th trng nng sn l mt v d in hnh. Cc hng ha ch yu l nh nhau. c im cui cng l cc doanh nghip c th gia nhp v rt khi th trng tng i d dng. Vic d dng gia nhp cho php th trng lun b sung lng ln cc nh kinh doanh v ngi tiu th v mt hng . Tip , do d dng ra khi th trng nn cc doanh nghip c mc chi ph cao hn s khng li v vic h gia nhp hay rt lui khng nh hng ti mc gi th trng. Bn cnh , kh nng rt khi th trng lin quan ti vn v tnh lin kt gia cc cng ty. Ch nhng cng ty c mc vn qu ln th mi kh rt ra khi th trng. Khi th trng s khng cn tnh cnh tranh hon ho nh trc. Nu nh vy th khng cn l th trng cnh tranh hon ho.
5.1.1.3. ng cu ca doanh nghip cnh tranh hon ho
Do cc doanh nghip cnh tranh hon ho cung cp ch mt lng nh hng ho so vi tng cung ca th trng nn khng nh hng ti gi th trng, m phi chp
133

op
nhn gi th trng. Nh ta bit gi c ca th trng hnh thnh bi cung v cu th trng. Tnh cht ca cung cu th trng c phn tch ti bi 2. Trong bi ny ta cn phn bit gia ng cu th trng v ng cu v sn phm ca tng doanh nghip cnh tranh hon ho. Ln lt k hiu Q v D l lng cu v ng cu ca th trng, q v d l lng cu v ng cu ca doanh nghip cnh tranh hon ho. Nh ni, doanh nghip l ngi chp nhn gi th trng, nn ng cu d ca mt doanh nghip cnh tranh l mt ng thng nm ngang ng ti mc gi th trng. Hnh 5.1.a, ng cu ca nh cung cp la m c mc gi 4 USD/gi. Trc honh biu th lng la m doanh nghip c th bn, trc tung biu th mc gi. ng cu th trng, hnh 5.1.b, cho bit lng la m m tt c ngi tiu dng s mua theo cc mc gi. ng cu th trng c dng dc xung (nh ng cu thng thng) v ngi tiu dng mua nhiu hn khi gi r hn. Tuy nhin, ng cu i vi hng ho ca mt doanh nghip l ng nm ngang v s lng hng bn c ca doanh nghip khng nh hng ti gi th trng. Gi nh doanh nghip tng sn lng bn ra t 100 ln 200 gi la. iu ny khng nh hng ti lng cu th trng la m mc gi 4 USD/gi l 100 triu gi. Gi c xc nh bi s tng tc ca tt c doanh nghip v ngi tiu dng, khng phi do u ra ca mt doanh nghip c th qu nh trn th trng cnh tranh.
Hnh 5.1. ng cu i vi mt doanh nghip cnh tranh hon ho
Mt doanh nghip cnh tranh cung cp ch mt lng nh so vi tng lng cung ng ca ton b doanh nghip trn ton th trng. Do vy, mt doanh nghip khng th a ra gi cho sn phm, m ch la chn lng bn ra vi mc gi th trng. Trong phn (a), ng cu v sn phm ca doanh nghip l co gin hon ton, mc d ng cung th trng trong phn (b) c hng i xung.
5.1.2. Ti a ho li nhun trong ngn hn ca doanh nghip t do cnh tranh
5.1.2.1. Doanh thu, chi ph v li nhun
Phn trn phn tch v ng cu ca doanh nghip trong th trng t do cnh tranh. Phn ny s ch tp trung phn tch su v mi quan h doanh thu, chi ph v li nhun ca mt doanh nghip cnh tranh hon ho.
134
Ta bit rng khi ng cu doanh nghip nm ngang, n c th bn thm mt n v u ra m khng lm nh hng ti gi c. Kt qu l, tng doanh thu tng thm bi vic bn thm mt n v hng ha bng vi gi ca mt n v hng ha (v d trn l 4 USD/gi, tc l doanh thu bin bng 4 USD). Trong cng thi im, doanh thu trung bnh cng l 4 USD bi v mi mt gi la m bn u c gi 4 USD). Kt lun li, ng cu d i vi sn phm mt doanh nghip trn th trng cnh tranh ng thi cng l ng doanh thu bnh qun v doanh thu bin ca doanh nghip. Tc l P(gi) = MR (doanh thu bin) = AR (doanh thu bnh qun).
5.1.2.2. iu kin ti a ho li nhun
Cc phn tch bi 4 ch ra rng cc doanh nghip ti a ha li nhun khi doanh thu bin bng chi ph bin ca (MR = MC) (1). p dng qui tc i vi doanh nghip cnh tranh hon ho. Do doanh thu bin bng gi ca sn phm trn th trng (MR = P) (2) Thay (2) vo (1) ta c iu kin ti a ha li nhun ca hng t do cnh tranh s l: MC(q) = P Nh vy, doanh nghip s la chn mc sn lng sn xut v bn ra th trng, sao cho chi ph bin ca sn xut ng bng mc gi th trng. iu kin trn gii thch bng th nh sau: Trong ngn hn, vi chi ph c nh khng thay i nn vic la chn sn lng ph thuc vo vic tng, gim cc chi ph bin i khc nh lao ng v vt liu. Hnh 5.2 th hin cc quyt nh ca doanh nghip. ng doanh thu bin (MR) v doanh thu trung bnh (AR) l ng nm ngang ng bng gi th trng (P), mc gi 40 nghn ng. Hnh 5.2 cng th hin cc ng tng chi ph bnh qun (ATC), chi ph bin i bnh qun (AVC), v ng chi ph bin (MC) theo ng cc c im phn tch bi 4.
q2 > q*
q0 Hnh 5.2. im la chn ti a ho li nhun ca mt doanh nghip cnh tranh
135

op
Trong ngn hn, doanh nghip cnh tranh ti a ha li nhun ca mnh bng cch chn u ra q* mc chi ph bin MC bng vi mc gi th trng P (hoc doanh thu cn bin MR) cng chnh l gi bn sn phm ca doanh nghip. Li nhun ca doanh nghip tnh bng din tch hnh thang ABCD. Bt k mc sn lng no cao hn q* hay thp hn q* u lm cho li nhun ca doanh nghip gim i.
LU Ti mc sn lng qo, MR v MC cng giao nhau, nhng khng phi l im ti a ha li nhun bi ti im doanh nghip cn cha nhn c li nhun.
V doanh thu bin bng chi ph bin nn doanh nghip ti a ha li nhun ti im A, ti mc sn lng u ra q* = 8 v ti mc gi 40 nghn ng, v doanh thu bin bng chi ph bin. Ti mc u ra thp hn, q1 = 7, doanh thu bin cao hn chi ph bin. Khi , tng sn lng s lm tng li nhun cho doanh nghip, tc l li nhun vn cha n mc ti a. Ngc li, ti im q2 = 9 > q*, khi chi ph bin cao hn doanh thu bin, v vy nu sn xut thm n v sn phm th 9 doanh nghip s lm gi m mc li nhun. gim bt chi ph, doanh nghip s gim bt sn lng u ra tr v im q*. Kt lun: iu kin ti a ha li nhun vi mt doanh nghip cnh tranh hon ho l doanh nghip cn sn xut ti mc sn lng m ti gi th trng bng chi ph bin khi m chi ph bin ang tng ln (ch khng phi gim xung).
5.1.2.3. Li nhun kinh t trong ngn hn (Thng d ca nh sn xut trong ngn hn)
Bi trc trnh by cch tnh mc thng d ca ngi tiu dng (cn gi l thng d tiu dng) l chnh lch gia lng tin ti a m c nhn mun tr vi lng tin mc gi th trng m c nhn chi tr trong thc t. Tng t nh vy i vi doanh nghip, nu chi ph bin tng, gi sn xut cao hn mc chi ph bin cho mi n v sn xut tr n v sn phm cui cng. Kt qu l, doanh nghip s thu c lng thng d (gi l thng d ca ngi sn xut hay cn gi thng d sn xut hay l li nhun kinh t) cho tt c u ra (tr n v sn phm u ra cui cng). Thng d ca ngi sn xut hay cn gi l li nhun kinh t trong ngn hn ca doanh nghip l tng tt c cc chnh lch gia gi th trng ca hng ha vi chi ph bin ca tt c cc n v hng ho sn xut. Hnh 5.3 m t thng d sn xut ca mt doanh nghip. im ti a ha li nhun l q*, ti P=MC. Thng d sn xut l vng sm di ng cu (hay ng gi th trng P) nm ngang ca doanh nghip v nm trn ng chi ph cn bin (MC), t im sn lng bng 0 ti mc sn lng ti a ha q*. Thng d sn xut ca mt doanh nghip l phn sm mu nm di ng gi th trng v nm trn ng chi ph bin, gia mc sn lng t 0 ti q*, im ti a ha li nhun. N tnh bng din tch hnh ch nht ABCD bi v tng ca cc chi ph bin cho ti im q* chnh bng tng chi ph bin i sn xut (VC) ti im q*.
136
Hnh 5.3. Thng d sn xut ca mt doanh nghip
C tng thm mi mc u ra t 0 ti q*, doanh nghip tng thm mt lng chi ph bin i ca sn xut v vy ti q*, ta c tng chi ph bin i bng tng chi ph bin ca tt c cc n v u ra. Thng d sn xut l phn chnh lch gia doanh thu ca doanh nghip v tng chi ph bin i ca doanh nghip . Hnh 5.3, thng d sn xut l din tch hnh ng ABCD, l hiu s gia doanh thu (din tch hnh OABq*) vi chi ph bin i (din tch hnh ODCq*).
CH Thng d sn xut ch lin quan ti li nhun ch khng bng li nhun, thng ln hn li nhun. Thng d sn xut ch l chnh lch gia doanh thu v chi ph bin i trong khi li nhun l chnh lch gia doanh thu vi tng chi ph: Thng d sn xut (PS) = Doanh thu (R) Chi ph bin i (VC) Li nhun () = R VC FC (Chi ph c nh) 5.1.3. Ti thiu ho l ca doanh nghip
Kinh doanh khng phi lc no cng thun li. Chuyn g s xy ra khi kinh doanh b thua l. Trong trng hp b thua l, doanh nghip cn lm g ti thiu ha phn b l? Phn ny s xem xt iu kin doanh nghip ti thiu ha thua l. Thua l l g? Thua l l tnh trng m doanh thu (tng doanh thu) ca doanh nghip nh hn chi ph sn xut (tng chi Doanh nghip lm g ti ph). V vy, l c tnh bng chnh lch gia tng chi ph tr i tng doanh thu. Ni cch khc khi li nhun m th c ngha l doanh nghip thua l.
5.1.3.1. Chi ph c nh v ti thiu ho l ca doanh nghip
Nhc li, trong ngn hn, doanh nghip ch c th thay i c cc yu t u vo bin i. Do , vic ti thiu ha l ch c ngha nht l kinh doanh trong ngn hn.
137

op
Bi v trong di hn, doanh nghip c th ly vn v, tng cng m rng sn xut hoc thu nh sn xut gim l. Kinh doanh trong ngn hn, kh khn l chuyn thng xuyn xy ra do nhiu nguyn nhn khch quan v ch quan, nn nh qun l cn ch ti thiu ha l gip doanh nghip vt qua kh khn trc mt. Mt khc, trong ngn hn, yu t ch yu gy nn l cho doanh nghip l cc chi ph c nh. Bi v vi cc chi ph bin i, doanh nghip c th ct gim sn lng tng chi ph nh hn doanh thu to ra li nhun. Th nhng do chi ph c nh cao khin cho tng chi ph doanh nghip cao hn doanh thu mi mc chi ph bin i nn doanh nghip mi thc s lm vo tnh trng l.
5.1.3.2. iu kin ti thiu ho l
Nhn li hnh 5.2, ta s thy li nhun ngn hn ca doanh nghip. Khong cch AB l hiu gia gi bn v chi ph bnh qun mc u ra q*, tc l li nhun bnh qun mt n v sn xut. on BC l lng sn phm doanh nghip. Do din tch hnh ch nht ABCD chnh l tng li nhun ca doanh nghip. Tuy nhin, khng phi lc no doanh nghip cng li. Hnh 5.4 biu din trng hp doanh nghip ang b thua l. Lm th no ti thiu ha l ca doanh nghip? Ta thy, khc vi trng hp ti hnh 5.2, ti hnh 5.4, doanh nghip c tng chi ph bnh qun cao hn doanh thu cn bin do chi ph bnh qun c nh cao y tng chi ph ln cao. Ti im ti a ha li nhun u ra q*, gi P thp hn mc chi ph trung bnh (ATC), v on AB th hin mc l bnh qun trn n v u ra sn xut. Din tch ABCD l tng l ca doanh nghip thay v li nhun ca doanh nghip nh hnh 5.2.
Gias ($/n v sn lng)
0 Hnh 5.4. Doanh nghip cnh tranh i mt vi tnh trng l
Trong ngn hn, mt doanh nghip cnh tranh c th sn xut trong tnh trng l (do chi ph c nh cao), tc vn nn duy tr hot ng. Doanh nghip c th ti thiu ha l bng cch sn xut ti im q*, vi mc l ti thiu l ABCD. Nu doanh nghip ngng sn xut, doanh nghip s chu mc l nhiu hn l din tch hnh CBEF.
138
Hnh 5.4 ch ra cch gii quyt ca doanh nghip nhm ti thiu ha l. Ti im sn lng u ra l q*, doanh nghip hon ton c th ti thiu ha l trong ngn hn. Thc vy, s l t hn nu vn tip tc sn xut ti im ny thay v khng sn xut t no bi v gi ang ln hn chi ph bin i bnh qun ti im q*. mi mc sn xut ny s cho nhiu doanh thu hn chi ph bin i, v khon l ca doanh nghip s ch l ABCD. ng AE o lng chnh lch gia gi v chi ph bin i bnh qun, do din tch hnh AEFD o lng mc li thu c bng cch tip tc sn xut ti im q* hn l khng sn xut g c. C th gii thch ti thiu ha l theo cch khc. Nh rng, hiu gia tng chi ph bnh qun ATC vi chi ph bin i bnh qun AVC l chi ph c nh bnh qun AFC. Do ng BE th hin chi ph c nh bnh qun v hnh CBEF l tng chi ph sn xut c nh. Khi doanh nghip khng sn xut bt k sn phm no, doanh nghip s mt ton b tng chi ph c nh CBEF. Tuy nhin, nu doanh nghip tip tc sn xut ti im q*, n ch mt mt phn chi ph l ABCD. Ch rng, iu ny ch xy ra trong ngn hn. Trong di hn, nu tip tc xy ra chuyn ny th doanh nghip phi ng ca v khng th chu l tip tc c v trong di hn mi chi ph u bin i. Tm li: ti thiu ha l doanh nghip phi tha mn hai iu kin. Mt l doanh nghip s b thua l v vn c th sn xut c khi gi hay doanh thu bnh qun phi cao hn chi ph bin i bnh qun. Th hai, doanh nghip ch c th ti thiu ha l ti im doanh thu bin bng chi ph bin (nhng li thp hn tng chi ph bnh qun) tc l vn tip tc la chn theo iu kin doanh nghip ti a ha li nhun khi khng l (MR=P=MC).
5.1.3.3. im ngng sn xut trong ngn hn
Ti thiu ha l l cch gip doanh nghip cm c lu di trong iu kin kh khn ngn hn ca doanh nghip. Nhng nh ni trn, nu tip tc l trong di hn th doanh nghip s ng ca sn xut. Tuy nhin, ngay c trong ngn hn, doanh nghip cng s ngng sn xut khi khng cn bt k hy vng g. S d doanh nghip tip tc sn xut trong ngn hn khi chu l l bi v doanh nghip khng mun mt lng tng chi ph c nh CBEF nu ngng sn xut. Nh vy, doanh nghip s ht hy vng sn xut nu doanh nghip sn xut m vn mt ton b lng chi ph c nh CBEF hay thm ch cn l cao hn. Khi no th doanh nghip lm vo tnh trng ny? l khi mc gi bng hoc thp hn chi ph bin i bnh qun th doanh nghip s mt ton b lng chi ph CBEF. Vy c th kt lun rng, doanh nghip s ngng sn xut trong ngn hn khi ng gi th trng (hay ng doanh thu bin) nm di ng chi ph bin i bnh qun ca doanh nghip.
5.1.4. Cung doanh nghip cnh tranh v cung ca ngnh trong ngn hn
5.1.4.1. ng cung ca doanh nghip cnh tranh (t gi tt ca doanh nghip cnh tranh hon ho)
Theo nh ngha v ng cung m ta cp ti bi 2, ta thy ng cung ca mt doanh nghip l tp hp cc mc sn lng u ra m doanh nghip c kh nng sn xut v mun bn mi mc gi bn ca th trng. Nh phn tch phn trn,
139

op
ti a ho li nhun hoc ti thiu ho l, cc doanh nghip cnh tranh thng la chn mc sn lng u ra m ti gi th trng bng chi ph bin v ri khi ngnh (ng ca) khi gi thp hn chi ph bin i bnh qun (gi bng chi ph bin i bnh qun cc tiu c gi l gi ng ca hay ngng gi thp nht tn ti kinh doanh). Do vy, ng cung ca doanh nghip cnh tranh l mt phn ca ng chi ph bin tnh t giao im ng chi ph bin i bnh qun v chi ph bin tr v bn phi (ln pha trn). Do ng chi ph bin ct ng chi ph bin i bnh qun v tng chi ph bnh qun ti cc im cc tiu, nn ng cung ca doanh nghip chnh l ng chi ph bin nm trn im cc tiu ca ng chi ph bin i bnh qun. Vi mc gi P cao hn chi ph ti thiu AVC, mc sn lng ti a ha c th thy ngay trn hnh 5.5. Ti mc gi P1 trong hnh 5.5, sn lng s l q1, v ti mc sn lng q2 s c mc gi l P2. mc gi P nh hn hay bng im ti thiu ca ng AVC, doanh nghip ng ca sn xut. Phn gch cho trong hnh 5.5 chnh l ng cung ca doanh nghip. Tc l doanh nghip ch c th m ca sn xut ch t khi gi bn th trng (P) bng gi tr cc tiu ca ch ph bin i bnh qun (AVCmin).
Hnh 5.5. ng cung ngn hn ca mt doanh nghip cnh tranh
Trong ngn hn, doanh nghip c th la chn mc u ra m chi ph bin MC bng vi gi. ng cung ngn hn chnh l phn gch cho ca ng chi ph bin. Tm li, ng cung ca cc doanh nghip cnh tranh cng c hng i ln do chi ph bin tng ln do hiu ng li tc theo mt yu t hay nhiu yu t sn xut gim dn. Kt qu l, khi gi th trng tng ln, cc doanh nghip u tng lng sn xut cho ti khi chi ph bin bng mc gi th trng ti a ha li nhun.
5.1.4.2. ng cung ca ngnh cnh tranh
ng cung ca ngnh hay cung th trng trong ngn hn th hin cc mc sn lng u ra m ngnh cung cp trong ngn hn theo mi mc gi kh thi. u ra ngnh (lng cung th trng) l tng lng cung cp ca cc doanh nghip ring l trong ngnh. Do vy, ng cung th trng (S) hnh thnh bng cch cng gp cc ng cung khc theo chiu ngang.
140
Bi v doanh nghip th ba c mc chi ph bnh qun bin i thp hn doanh nghip th nht v hai, nn ng cung th trng S bt u t mc gi P1 v l mt phn ca ng chi ph bin ca doanh nghip th 3 cho ti mc gi bng P2 th b ngt on. mt mc gi trn P2, ti mc gi P2 ng S nm ngang chng t c s tham gia thm ca cc doanh nghip mi v t lc ny sn lng th trng cung cp l tng lng cung cp ca ton b cc doanh nghip trong ngnh.
0 Hnh 5.6. ng cung ngnh trong ngn hn (S)
ng cung th trng hnh thnh t ng cung ca ba doanh nghip (MC1, MC2, MC3). Cc ng cung ny u c mc chi ph sn xut ngn hn khc nhau. Mi ng chi ph bin ca tng doanh nghip ch c v phn nm trn ng chi ph bin i bnh qun. Ti mc gi thp hn P1, ngnh khng sn xut v P1 l mc gi bin i bnh qun thp nht ca mt doanh nghip c chi ph thp nht. Gia mc gi P1 v P2, ch c doanh nghip th 3 kh nng sn xut, do ng cung ca ngnh c mt phn thuc ng MC3 t mc gi P1 ti mc gi P2. Ti mc gi P2, ngnh cung cp mt lng cung (15) bng tng sn lng ca ba doanh nghip cng li (2 + 5 + 8). Ti mc gi P3 tng t l 21 n v. Ch rng ng cung ngnh c hng i ln nhng c mt im gp ti P2 v cch on, thng thng khi ta thy c hin tng ny l khi th trng c s gia nhp hoc rt lui khi th trng ca cc hng. Tuy nhin, i vi tng doanh nghip, cng nh i vi tng ngi tiu dng hng ho cnh tranh, th trn th trng, im ngt ny khng quan trng, do vy c th lm mm ha ng cung th trng bng cch ni u li thnh mt ng khng ngt on v xem nh ng cung th trng c dng i ln (nh ta thy trong bi 2). Mc d ng cung th trng c th xy dng t cng gp cc ng chi ph bin ca cc doanh nghip. Nhng trong thc t n khng ch n thun l cng cc con s li l thnh cung th trng, m cc hot ng c lin h tng h vi nhau. C th, khi gi bn hng ho sn xut tng, cc doanh nghip trong ngnh m rng sn lng u ra. u ra tng c th lm tng mc cu cc u vo sn xut v dn ti lm tng chi ph sn xut. iu ny dn n s dch ng chi ph bin ca cc doanh nghip ln cao v v vy ng cung th trng cng dch chuyn sang tri (nh phn gii thch mt phn v nhn t nh hng n cung ti chng 2).
141

op
V d: Cu v tht b tng ln lm tng cu v ht ng cc v cc thc n dng cho gia sc, nn gi ca cc loi hng nng sn cng tng ln. Khi gi u vo tng nn ng chi ph bin sn xut tht b dch ln trn. iu ny s lm gim mc la chn u ra ca doanh nghip v dn n ng cung th trng t phn ng li vi s thay i ca gi u vo hn so vi trc .
5.1.4.3. Cung ca doanh nghip v cn bng th trng
Ta thy cung trong ngn hn ca doanh nghip cnh tranh lin quan trc tip ti chi ph sn xut ca doanh nghip v mc gi th trng. Nn tng kh nng cung cp hng ho doanh nghip ch c cch lm gim chi ph sn xut, v doanh nghip khng th can thip gi th trng t do cnh tranh, m phi chp nhn gi. Trong ngn hn, nh phn tch phn trn, ng cung doanh nghip l on MC tnh t giao im ca n vi ng chi ph bin i bnh qun. Ch c lng cung thay i theo mc gi cn bng ca th trng. Tc l mt doanh nghip cnh tranh khng lm thay i c im cn bng th trng, hay gi v sn lng cn bng th trng m phi l tt c cc doanh nghip mi lm cho cn bng th trng thay i. Ngc li, khi cu th trng v gi th trng thay i th s c nh hng trc tip ti lng cung ca mi doanh nghip v nh hng ti s gia nhp thm hoc rt lui khi th trng ca cc doanh nghip. Mt nghch l xy ra l, ch ng tng cung m khng ph thuc vo th trng, tt c cc doanh nghip cnh tranh u tm cch gim chi ph sn xut bng cch tit kim chi ph, i mi cng ngh sn xut v.v (lm cho ng cung MC ca doanh nghip dch sang phi), v do tt c cc doanh nghip u c gng lm nh vy nn ng cung th trng cng dch chuyn sang phi. Kt qu ca s dch chuyn ny lm cho gi th trng cnh tranh c xu th gim trong di hn thm ch c trong trng hp cu th trng tng. V ta bit gi th trng cnh tranh l gi cn bng, m gi cn bng ch hnh thnh t s kt hp ca tng cung v tng lng cu th trng v hng ho . Khi tng lng cung tng th gi c xu th gim (khi cc yu t khc vn gi nguyn). Kt qu l doanh nghip gim sn xut. Nh vy, quy m ca cc doanh nghip cnh tranh thng khng ln v khng n nh trong ngn hn v n lun b th trng v s cnh tranh ca cc i th khc chi phi nn phi iu chnh sn lng v mc ti u cho php pht trin sn xut lu di. Ngoi ra ta thy, ti cc th trng cnh tranh, s gia nhp v rt lui khi th trng l hin tng thng xuyn xy ra trong thc t, n cng khng gy nn nhng c sc ln cho ngnh v ton b nn kinh t m l s iu chnh t do theo chu k sn xut v do quy lut cung cu th trng chi phi. Nu so snh cung doanh nghip vi cung th trng th cung doanh nghip t co gin hn so vi cung th trng. Co gin ca cung th trng trong ngn hn s thay i, nu cc nh my trong ngnh s dng ht cng sut th co gin cung ngn hn ca
142
ngnh s tin ti bng 0. Nu chi ph bin MC cc hng l c nh th co gin cung bng v cng.
5.1.5. Cnh tranh hon ho trong di hn
5.1.5.1. Li nhun kinh t 0 trong di hn
Trong bi 4 ta phn bit chi ph kinh t v chi ph k ton. Phn ny s cung cp thm s phn bit gia li nhun k ton v li nhun kinh t. Li nhun k ton tnh bng chnh lch gia doanh thu v chi ph sn xut thc ca doanh nghip, bao gm ph tn thc cng nh chi ph khu hao. Li nhun kinh t tnh bng chnh lch gia doanh thu v chi ph bao gm c chi ph c hi cho s dng cc ngun u vo. Tc l: (kinh t) = doanh thu (R) tng chi cho lao ng (wL) tng chi cho vn (rK) (kinh t) ch tnh cho di hn ngha ca n ni ln rng c bao nhiu li nhn c khi ta ang s dng ngun u vo ca doanh nghip trong mi quan h so snh vi c hi s dng u vo c hiu qu nht. V d: Gi nh rng doanh nghip s dng u vo lao ng v vn, cc trang thit b vn ca doanh nghip u c mua v c khu hao. Li nhun ti chnh ca doanh nghip s bng doanh thu R tr i chi ph lao ng thng xuyn ang phi tr (wL). Tuy nhin, li nhun kinh t li bng doanh thu R tr i chi ph lao ng wL v chi ph c hi v s dng vn (rK s tin c th cho thu vn trn th trng). Nh vy: (kinh t) = R wL rK Mt doanh nghip thu li nhun kinh t m nn t b vic kinh doanh nu doanh nghip khng c bt k hy vng no ci thin tnh hnh kinh doanh ca mnh. Tuy nhin, mt doanh nghip c li nhun kinh t bng 0 khng cn thit ri khi ngnh bi doanh nghip ang c s tin dnh cho u t v trong tng lai s tr thnh li ca doanh nghip. Tt nhin, nhng nh u t u mun li nhun kinh t dng gip doanh nghip pht trin v c th nng cao tim lc v thng hiu. Nhng trong th trng cnh tranh, li nhun kinh t lun c xu CH hng tin ti 0 trong di hn. V vy, li nhun kinh t bng 0 l iu kin hay ci mc doanh Khuynh hng ny khng ch ra nghip quyt nh ri khi th trng hay li th rng cc doanh nghip trong ngnh ang ngho i trong kinh trng (nu li phi c trin vng c th gi doanh m ch ra rng cc doanh nguyn mc ny hoc phi tng hn mc 0). im nghip ang kinh doanh trong li nhun kinh t bng 0 cng l im cn bng di ngnh cnh tranh hon ho. hn ca hng trong kinh doanh. im ny ni ln rng hng ch li ngnh khi v ch khi hng sn xut cng c hiu sut nh cc hng khc. Li nhun kinh t bng 0 ni ln kh nng gia nhp vo ngnh ca mt hng ch c li khi v ch khi hng c th sn xut hiu qu hn nhng hng ang trong ngnh
143

op
5.1.5.2. T kinh t
Trong thc t trong cung mt ngnh sn xut, cng mc chi ph v gi bn sn phm, nhng c doanh nghip thu li nhun k ton cao hn so vi doanh nghip khc l v h s hu hay mua c nhng u vo khan him hay b hn ch cung nh: t ai v tr tt, ti nguyn, s hu ti nng hay kinh nghim kinh doanh, thng hiu, v.v Ngoi ra doanh nghip gia nhp th trng sm c li th hn doanh nghip gia nhp mun do c thng hiu, chi ph c hon mt phn, ngun u vo lc trc r hn v.v Thu nhp vt hn do c c nhng u vo, li th c gi l t kinh t. T kinh t l mc chnh lch gia gi tr m cc doanh nghip chi tr cho mt u vo phc v sn xut v gi tr ti thiu cn thit c th chi tr s dng c u vo cho sn xut. V d: c mt ca hng bn qun o ti H Ni, t nht ngi bn hng phi chi 3 triu ng mt thng tin thu nh; nhng cng c ngi phi thu ca hng tng t nh vy vi mc gi 12 triu ng v v tr nh p hn, d bn hng hn v.v Chnh lch 9 triu ng (9 = 12 3) l t kinh t ca ngi nh v tr p kia. Trn th trng cnh tranh, t kinh t thng lun l s dng ngay c trong ngn hn v di hn v k c khi li nhun kinh t bng khng. T kinh t cng chnh l thng d sn xut ca cc doanh nghip s hu nhng u vo khan him.
5.1.5.3. ng cung ca ngnh trong di hn
tm hiu vn ny chng ta hy hnh dung l mt doanh nghip hay mt ngnh s iu chnh sn xut nh th no khi cu th trng thay i? Gi nh chi ph ca cc doanh nghip l c lp (sau y s a ra 3 trng hp chi ph khc nhau). Trong di hn, doanh nghip quyt nh sn lng m ti chi ph bin di hn (LMC) bng gi th trng. Do xu th gi s gim xung n chi ph bnh qun di hn (LAC) nn sn lng cn bng di hn ca mt hng s l mc sn lng m ti LMC = LAC. y cng chnh l mc m doanh nghip la chn thit k cng sut sn xut ca c s. Ti mc ny, ta ni doanh nghip nhn c li nhun kinh t bng khng. Trn th trng, cu th trng lun c xu hng thay i. Khi cu tng thng cc hng s tng sn xut, v cng c cc hng mi gia nhp vo th trng v vy lm cho gi th trng gim nhng li tng sn lng cn bng ca th trng. Lc u hng s thu c nhiu li nhun hn nhng sau s gim li nhun mc d sn xut trong ngnh tng. Ngc li khi cu gim, lm cho doanh nghp gim sn lng nhng cn b thua l, nhng do nhiu doanh nghip gim sn lng, v c hng phi ng ca, nn cung th trng gim gi th trng li tng v l ca doanh nghp cng gim dn. Xu th ny thng xuyn xut hin trn th trng cnh tranh. Sau y l c th tng trng hp: i vi ngnh c chi ph khng i (hiu sut quy m khng i) Trong hnh 5.7a v 5.7b m t s hnh thnh ng cung trong di hn khi ngnh c chi ph khng i. Gi nh rng ban u ngnh cn bng trong di hn do ng cu th trng D1 v ng cung th trng S1 (xem ti hnh 5.7b). im A,
144
giao im ca cu v cung nm trn ng cung ca ngnh (SL) trong di hn do ngnh sn xut ti u ra Q1 khi gi cn bng di hn l P1. quan st nhng im khc trn ng cung di hn, gi s rng cu th trng vi sn phm khng c hy vng tng ln do thu ct gim. Mt doanh nghip c th c ng cung (MC) ang sn xut lng u ra q1, ti P1 bng chi ph bin di hn v chi ph bnh qun di hn (AC min). Doanh nghip trong cn bng ngn hn v c di hn, do gi vn bng chi ph bin ngn hn. Gi s thu thu nhp (bt k yu t no lm ng cu dch chuyn sang phi) gim lm dch chuyn ng cu t D1 ti D2. ng cu D2 ct S1 (cung ngn hn ngnh) ti C. Kt qu l gi tng t P1 ti P2. Phn (a) th hin nh hng ca tng gi ti doanh nghip trong ngnh. Khi gi tng ti P2, doanh nghip tng chi ph bin ngn hn v tng sn xut ti mc sn lng q2. u ra ny l c mc ti a ha li nhun l v n tha mn iu kin gi bng chi ph bin ngn hn. Nu mi doanh nghip u iu chnh nh vy, th cc doanh nghip nhn li nhun dng trong cn bng ngn hn. Mc li nhun ny thc y cc nh u t m rng sn xut v nhiu doanh nghip tch cc tham gia ngnh hn.
Gi ($/n v sn lng) Gi ($/n v sn lng)
Gi P1
Gi P2
Hnh 5.7. Cung di hn trong ngnh chi ph khng i
Trong phn (b), ng cung di hn trong ngnh c chi ph khng i l ng nm ngang SL. Khi ng cu tng, gi s tng theo, doanh nghip s tng mc sn lng t q1 ti q2 trong (a). Nhng vic gia nhp thm doanh nghip s gy nn vic chuyn dch ng cung sang phi. Bi v u ra tng ln trong ngnh khng nh hng ti gi u vo, do s doanh nghip tng ln cho ti khi gi c gi nguyn mc cn bng ban u. Kt qu l, trong hnh 5.7b, ng cung ngn hn dch chuyn sang bn phi, t ng S1 ti ng S2. Giao im nm trn cung di hn, v m rng sn xut tng u ra c li. Kt qu, doanh nghip dn dn nhn li nhun kinh t bng khng, cho nn khng cn s khuyn khch gia nhp hay ri khi ngnh. Trong mt ngnh c chi ph khng i, lng u vo tng ln s gip cho vic sn xut
145

op
lng u ra cao hn m khng nht thit phi tng gi hng bn. Do gi u vo khng i, cho nn cc ng chi ph ca doanh nghip cng s khng thay i, mc cn bng mi l im B trong hnh 5.7b, ti mc gi cn bng P1, mc gi c trc khi xy ra dch chuyn. ng cung di hn cho mt ngnh c chi ph khng i l mt ng thng nm ngang ti mc gi bng vi chi ph nh nht ca chi ph bnh qun di hn (LAC min = P). i vi ngnh c chi ph tng Trong ngnh c chi ph tng, gi ca mt s hay tt c u ra trong sn xut s tng khi ngnh m rng v cu v u vo tng nhanh. V d: Nu mt ngnh s dng lao ng lnh ngh trong sn xut ngn hn, th nhu cu v loi lao ng ny tng ln trong di hn. Hoc mt s cc ngun khong sn ch c gi tr trn mt s loi t c bit, khi chi ph v t, phn t c coi nh mt loi u vo, tng ln vi sn lng u ra. Hnh 5.8 th hin ng cung di hn ban u ging vi ng cung trong ngnh c chi ph khng i. Ngnh ban u mc cn bng ti im A, phn b. Khi ng cu dch chuyn t D1 ti D2, gi trong ngn hn ca sn xut s tng ti P2, v u ra ca ngnh s dch chuyn t Q1 ti Q2. Mt doanh nghip (biu din trong phn a) s tng mc u ra t q1 ti q2 do gi cao hn doanh nghip tng sn lng dc trn ng chi ph bin ngn hn. Li nhun cao hn thc y nhiu doanh nghip khc gia nhp ngnh ny.
Hnh 5.8. Cung di hn trong ngnh c chi ph tng
Trong phn (b), ng cung di hn trong mt ngnh c chi ph tng l mt ng i ln SL. Khi cu tng, gi ban u s tng ln, doanh nghip s tng u ra t q1 ti q2 trong (a). Ngoi ra c cc doanh nghip mi gia nhp ngnh lm cung dch chuyn sang phi (S2). Bi v gi u vo tng nn im cn bng di hn mi xut hin mc gi cao hn mc gi im cn bng c. Khi doanh nghip gia nhp ngnh, ng cung dch chuyn t S1 ti S2 v im cn bng mi B c mc gi P3 cao hn mc gi ban u P1. Ch y gi cn bng mi c li nhun thu c bng khng trong cn bng di hn bi ch c nh vy doanh nghip s khng tip tc gia nhp hay ri khi ngnh. Hnh 5.8.a th hin iu ny. ng chi ph trung bnh di hn nng cao ln t LAC1 ti LAC2, trong khi ng chi ph bin ngn hn dch sang tri t SMC1 ti SMC2. im cn
146
bng mi ca doanh nghip l ti gi P3 bng vi mc chi ph bnh qun cc tiu di hn LAC2 min. im cn bng th trng mi B trong hnh 5.8b nm trn ng cung di hn ca ngnh (SL). Trong mt ngnh chi ph tng, ng cung di hn ca ngnh c xu hng i ln. Ngnh mua nhiu u vo hn mc gi cao hn nhm b cho vic tng gi ca chi ph u vo. Thut ng chi ph tng ni ti s dch chuyn ln ca ng chi ph bnh qun di hn, ch khng phi l dc dng ca ng chi ph di hn . i vi ngnh c chi ph gim (l trng hp ngc vi chi ph tng) Ngnh ny c c im chi ph bnh qun c xu hng i xung (khng c gi tr cc tiu) tc l cng sn xut nhiu th chi ph bnh qun cng gim. Khi ng cu dch chuyn sang phi, cung ca cc doanh nghip ang kinh doanh s lp tc tng ln v h c kh nng gim gi bn m vn li nhiu hn v chi ph bnh qun gim, tc l cng sn xut ln cng h gi thnh sn phm. Nhng iu ny s gy kh khn cho s gia nhp ca cc doanh nghip mi nn k vng lm tng u ra ca ngnh nhiu hn nng lc sn xut hin c ca ngnh l kh thc hin. Cc doanh nghip ang hot ng s c li hn m v bn c nhiu hng hn nn sn xut nhiu hn. i vi ngnh iu ny c th to ra nhng li ch v quy m sn xut thng l nhng ngnh c li th v hiu sut quy m ln, s c u vo r hn. V d mt ngnh ln hn c th cho php mt h thng vn chuyn tt hn, chi ph thp hn. Khi ng chi ph bnh qun ca doanh nghip c dng i xung, v gi th trng cng gim xung khi tng sn xut, nhng mt doanh nghip mi gia nhp h phi c quy m vn ln, li th vt tri hn hn nhng doanh nghip ang kinh doanh. Thng hin tng ny s to nn cc loi th trng khc s nghin cu phn sau. i vi th trng cnh tranh hon ho th hin tng chi ph gim l him thng khng xy ra trong thc t. V hiu sut quy m tng ngn cn s tham gia hay rt lui ca nhiu doanh nghip trn th trng. y l khi m quy lut hiu sut gim dn cha pht huy tc dng. Tuy nhin ta cng d on c l: Trong ngnh c chi ph gim, ng cung di hn ca ngnh c hng i xung y l ng cung di hn rt c bit khc quy lut hc bi 2.
5.1.6. Cnh tranh hon ho v hiu qu
kt thc phn tch v cnh tranh hon ho, chng ta s t ngc li vn bng mt s cu hi. Th trng cnh tranh c ch li ti mc no? th trng cnh tranh hon ton t do hot ng th s c li ch hn so vi vic can thip ca Chnh ph vo th trng hay khng? Th trng cnh tranh hon ho c cung cp nhiu hng ha cng mt lc, hay vn phi nh i hng ha trong vic la chn pht trin sn xut? Tt c s c tr li bng cc vn lin quan ti hiu qu sn xut hay cn gi l hiu qu phn b ngun u vo. Cui cng ta s cng xem xt phn chia thng d sn xut v thng d tiu dng nh th no trong th trng cnh tranh hon ho?
5.1.6.1. Hiu qu phn b (hiu sut sn xut)
Bt u vi khi nim hiu qu phn b hay cn gi l hiu qu sn xut. Mt nn kinh t s l hiu qu nu c t chc sao cho lng hng ha, v dch v mong mun c cung ng nhiu nht vi ngun lc v cng ngh cho ca nn kinh t
147

op
. Nh vy hiu qu phn b hay cn gi l hiu qu sn xut xut hin khi khng c cch no t chc li sn xut mt ngi no c li hn m khng lm cho ngi khc b thit i. Trong iu kin hiu qu phn b ti u th tha dng ca mt ngi ch tng ln khi tha dng ca ngi khc b gim i. 5.1.6.2. Phn b ngun lc hiu qu Nhng nghin cu su rng ch ra rng th trng cnh tranh phn b cc ngun lc c hiu qu. Tuy nhin, chng minh iu ny, trc ht bt u vi mt lot cc gi thit v th trng cnh tranh hon ho. Gi thi t th nh t, t t c th tr ng l th tr ng c nh tranh hon h o theo ng nh nh ngh a v th tr ng c nh tranh hon h o. Gi thit th hai, khng c bt k nh hng no ca yu t ngoi sinh nh mi trng, nhim hay tnh cng bng trong phn phi thu nhp. V d v thc phm sau y s cho thy iu ny. Trong v d ny c thm mt s cc gi thit nh sau. Gi thit nh th nht, tt c mi ngi lm vic to ra thc phm. Tng thm thi gian lao ng ng ngha vi vic gim bt thi gian ngh ngi. Gi thit nh th hai, mi n v thc phm tiu dng thm lm cho tha dng bin MU gim dn. Gi thit nh th ba, tt c sn xut u thc hin trn mt khu t c nh, tc l xut hin quy lut li tc gim dn, lng sn phm t i khi lm thm mt n v thi gian. Hnh 5.9 m t hiu qu phn b ny. ng MC dc ln chnh l ng cung ca th trng nn MC = SS. Tng t vy, ng tha dng bin c chiu dc xung cng chnh l ng cu th trng, MD = DD.
Hnh 5.9. Phn b ngun lc hiu qu 148
Ti im cn bng cnh tranh E (P*;Q*), chi ph bin v tha dng ca thc phm hon ton bng nhau. ng bc thang i ln MC = SS th hin ng chi ph bin, cn ng bc thang i xung MU = DD li th hin gi tr thc phm i vi ngi tiu dng. Ti im cn bng, li ch bin thu c t n v sn phm cui cng ng bng chi ph lao ng bin cn thit sn xut ra n v sn phm cui cng ti (ng FF). Giao im gia SS v DD tc ti im cn bng. Do im cn bng (E) l im hiu qu phn b ngun lc. Ti im E, ngi tiu dng c tha dng cao hn bt k im no khc. L do v ti im E, tha dng bin MU bng vi gi P v bng chi ph sn xut MC. Trc ht ta thy P = MU, ngi tiu dng chn mua thc phm cho ti khi tiu dng n v thc phm cui cng tho mn ng bng chi ph b. Tip do P = MC, mi ngi s cung cp lao ng ti mc khi gi ca thc phm ng bng MC ca n v thc phm cui cng cung ng ra th trng. Nh vy, kt hp li s c MU = MC, tc l mc tha dng c hng do s dng n v thc phm cui cng ng bng mc chi ph (tho mn) b mt i do dnh thi gian sn xut ra n v thc phm cui cng .
CH Trn hnh v thng d tiu dng bng din tch tam gic P*BE v thng d sn xut bng din tch tam gic P*EA. 5.1.6.3. Phn b ph hp v thng d ngi sn xut v thng d ngi tiu dng
S phn b ph hp nht v thng d sn xut (PS) v thng d tiu dng (CS) t c khi tng thng d (gi l tng thng d x hi t c TS) l cao nht. Th trng t do cnh tranh s lm cho xu th chung l gi v sn lng bn trn th trng tr v trng thi cn bng. Lc ny TS = PS + CS hay theo hnh 5.9 th TS = din tch hnh tam gic P*EB + din tch hnh tam gic P*EA. Ta thy y l tng ln nht, v bt k mt tnh hung no xy ra l gi bn v sn lng lch khi v tr E th tng TS s nh hn do s sinh ra hin tng tha mua bn trn th trng lm lng ph ngun lc x hi.
5.2. 5.2.1. c quyn thun tu S hnh thnh c quyn thun tu
5.2.1.1. iu kin hnh thnh c quyn thun tu
Trong phn 1, ta tho lun y v cc c tnh ca th trng cnh tranh hon ho. Phn ny s tp trung phn tch th trng c quyn thun ty. Th trng c quyn thun ty gm c c quyn bn v c quyn mua. iu kin hnh thnh nn loi th trng ny l ch c mt nh cung cp, hoc ngi mua duy nht i vi mt loi (hay mt lot) sn phm ng nht m li khng c mt hng no c th thay th v c rt nhiu ngi mua nu l c quyn bn, hay nhiu ngi bn nu l c quyn mua. Cc ngnh kinh doanh ny thng thng l nhng ngnh c lng vn ln nh in, xng du, in thoi, truyn hnh cp v.v v hu nh khng c sn phm thay th gn gi. Ngoi ra, mt s o
149

op
lut cng gip hnh thnh nn th trng c quyn thun ty nh lut s hu tr tu cho php ngi pht minh c quyn cung cp trong mt thi gian nht nh, mt s loi dc phm c bit, mt s cng ngh cao mi pht minh u c th l loi hng ha c th sinh ra c quyn thun tu.
5.2.1.2. Cc loi c quyn
c quyn bn c quyn bn l mt th trng m ch c mt ngi bn, nhng c rt nhiu ngi mua. V d th trng in Vit Nam hin nay. c quyn mua c quyn mua li ngc li, l mt th trng vi nhiu ngi bn nhng li ch c mt ngi mua. V d: Th trng lao ng ca ngnh qun i, cnh st cc nc. Sc mnh c quyn s thuc v bn no c quyn trn th trng (c quyn bn th sc mnh c quyn thuc v nh cung cp; c quyn mua th thuc v ngi mua hng ho). Trong gii hn chng trnh ny ta ch tp trung phn tch v doanh nghip c quyn (tc l c quyn bn).
5.2.2. Doanh thu ca doanh nghip c quyn
5.2.2.1. Doanh thu bnh qun (cu D=AR) v doanh thu bin (MR)
Doanh thu bnh qun l mc gi m doanh nghip nhn c trn mt n v bn ra, nn ng AR chnh l ng cu ca th trng v ch c doanh nghip l n v duy nht bn hng trn th trng nn cu th trng cng chnh l cu i vi sn phm ca doanh nghip. la chn mc u ra ti a ha li nhun, nh c quyn cn bit v doanh thu bin ca mnh. Doanh thu bin l lng doanh thu thay i khi thay i mt n v u ra bn ra trn th trng. tm hiu mi quan h gia tng doanh thu, doanh thu bnh qun v doanh thu bin, mc nh rng ng cu ca doanh nghip s l P = 6 Q. Ch rng phn di s dng bng chng minh ng cu ca th trng chnh l ng doanh thu bnh qun.
5.2.2.2. Thay i doanh thu ca doanh nghip c quyn khi bn thm 1 n v hng ho
Bng doanh thu ca doanh nghip c quyn Bng 5.1 th hin tng doanh thu, doanh thu bnh qun v doanh thu cn bin i vi ng cu P = 6 Q ni trn. Ch rng doanh thu bng khng khi gi l 6 triu ng. Tuy nhin, ti mc 5 triu ng c mt n v c bn, v khi mc doanh thu l 5 triu ng. Tng lng bn t 1 n v ti 2 n v, doanh thu s tng t 5 triu ng ti 8 triu ng nn mc doanh thu bin l 3 triu ng. Khi lng bn tng t 2 ti 3, doanh thu bin gim xung 1 triu ng, v khi tng t 3 n v ln 4 n v, doanh thu bin bt u m. Nh vy, khi doanh thu bin l dng, doanh thu tng cng vi sn lng, nhng khi doanh thu bin l m, doanh thu bt u gim.
150
Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip Bng 5.1: Tng doanh thu, doanh thu bin v doanh thu bnh qun Gi (P) (triu ng ) 6 5 4 3 2 1 Sn lng (Q) 0 1 2 3 4 5 Tng doanh thu ( R) 0 5 8 9 8 5 Doanh thu bin MR 5 3 1 -1 -3 Doanh thu bnh qun AR 5 4 3 2 1
Bng trn cho thy ng cu ca th trng chnh l ng doanh thu bnh qun ca doanh nghip. Khi ng cu gim xung, gi hay cn gi l doanh thu bnh qun cao hn doanh thu bin v tt c lng hng ha u c bn cng mt mc gi. tng bn thm mt n v, gi phi gim xung. Do tt c cc n v hng ha bn vi mc tng doanh thu t i. Khi u ra tng t 1 ti 2 n v gi gim xung cn 4 triu ng. Doanh thu bin s l 3 triu ng : 4 triu ng (doanh thu t bn mt lng u vo tng thm) s nh hn 1 (doanh thu mt i t vic bn n v hng ha u tin vi gi 4 triu ng thay v 5 triu ng). Do , doanh thu bin 3 triu ng s nh hn gi 4 triu ng cng chnh l doanh thu bnh qun ca doanh nghip. Tm li ta c: MR< AR = P
5.2.2.3. Hnh dng cc ng doanh thu ca doanh nghip c quyn
Hnh 5.10 th hin doanh thu bin v doanh thu bnh qun t bng 5.1. ng cu l mt ng thng i xung, v trong trng hp ny ng doanh thu bin c dc gp hai ln dc ca ng cu, v c cng mt giao im.
5.2.3. Ti a ha li nhun ca doanh nghip c quyn
Gi ($/n v sn lng)
Hnh 5.10. Doanh thu bin v doanh thu bnh qun ca doanh nghip c quyn thun ty
151

op
Doanh thu bin lun nm pha bn trong so vi ng doanh thu bnh qun hay ng cu i vi hng ha ca doanh nghip c quyn. y cng l ng c dc ln hn ng cu th trng.
5.2.3.1. iu kin ti a ho li nhun
Trong hnh 5.11, ng cu th trng D l ng doanh thu trung bnh ca nh c quyn. ng ny cho thy mc gi trn mt n v m nh c quyn nhn c nh mt hm theo mc u ra bn c ca doanh nghip. Hnh 5.11 cng th hin mt ng chi ph bnh qun AC v ng chi ph bin MC. Doanh thu bin v chi ph bin giao nhau ti im Q*. ng thi P* cng l mc gi ti im Q*. Q* l mc sn lng ti MR=MC. Nu doanh nghip sn xut ti mc u ra nh, Q1, th doanh nghip s mt mt khon li bi v phn doanh thu tng thm c th kim c chnh l phn chnh lch gia Q* v Q1. Tng t, ti Q* v Q2 l phn li mt i do chi ph qu cao. Q* l mc sn lng ti a ha li nhun y cng l iu chung phn tch ti bi 4.
0 Hnh 5.11. Li nhun c ti a ha khi doanh thu bin bng chi ph bin
Chng minh iu ny khng kh. Gi s rng doanh nghip sn xut mc sn lng Q1 c mc gi tng ng l P1. Ti hnh 5.11, doanh thu bin cao hn chi ph bin, do nu nh c quyn sn xut mc sn lng u ra Q1 th lng li nhun ng ra s tng thm nu tng sn lng ti Q* s l MR MC (phn di ng MR v trn ng MC tnh t Q1 n Q*). Trn thc t, nh c quyn c th tip tc tng sn lng cho ti im Q*, ti chnh lch gia doanh thu kim c trn mt n v sn phm u ra chnh bng chi ph lm ra chnh n v sn phm . V vy, nu sn xut ti Q1 th khng ti a ha li nhun. iu tng t xy ra ti im Q2. Lc ny mc sn lng cao khin chi ph gia tng cho nn chi ph sn xut mt n v sn lng u ra cao hn li nhun thu c trn n v sn phm (phn di ng
152
MC v trn ng MR tnh t Q* n Q2). Do y cng khng phi l mc ti a ha li nhun. Kt lun li, ch c ti im giao gia MR v MC l mc sn lng u ra cho ta ti a ha li nhun. Nh vy, ti mc sn lng u ra MR = MC, doanh nghip s ti a ha li nhun trong iu kin c quyn thun ty. Li nhun thu c lun cao hn so vi sn xut cnh tranh (gi cnh tranh l giao im ng cu vi ng MC). Mc gi cnh tranh ny thp hn tt c cc mc P1, P2 hay P* m doanh nghip c quyn nh ra (xem hnh 5.11).
5.2.3.2. Sn xut l v quyt nh ng ca trong ngn hn
Ta thy vi doanh nghip cnh tranh vic ng ca l c th xy ra thng xuyn vi bt k doanh nghip no khi gi th trng thp thn AVC v sn xut trong tnh trng l khi P<ATC. S gia nhp hay rt lui ca cc doanh nghip ny thng xuyn xy ra. Tuy nhin hng c quyn c quyn quyt nh gi bn sn phm ca h v lng hng ho h bn ra th trng nn gi ca hng c quyn lun cao hn mc gi cnh tranh. Mc d vy, doanh nghip c quyn cng c th ri vo tnh trng ng ca hay ph sn hoc l. Doanh nghip ri vo tnh trng ny khi c cc nhn t sau y tc ng ln kinh doanh ca h: Chnh ph can thip quy nh gi thp hn chi ph bin i bnh qun di hn (lm doanh nghip c doanh thu thp hn c chi ph thng xuyn lm cho li nhun kinh t m). Nhng thng thng trong trng hp ny Chnh ph thng hay b l, gim thu, cp u t cho nn c th doanh nghip l nhng khng ng ca. Khi lng cu v sn phm ny qu nh khng mang li li nhun kinh t trong ngn hn v thm ch c trong di hn, hay cu gim mnh. V d: C qu t ngi tiu dng; hay sn phm vo thi k suy thoi v ngi tiu dng khng dng hng ny na v.v Nhiu sn phm mi do qu bo h bn quyn khng thu ht ngi mua. Chi ph tng ln cao, c thm i th c hng tng ng mi xut hin. S c bt kh khng khc nh thin tai, bt n chin tranh. v.v Doanh nghip c quyn quyt nh ng ca trong ngn hn nu doanh thu khng b chi ph bin i (hay gi khng trang tri chi ph bin i bnh qun). Nu gi vn cao hn chi ph bin i bnh qun th doanh nghip vn tip tc sn xut ti mc doanh thu bin bng chi ph bin ti thiu ho l trong ngn hn. Nh vy, quyt nh ny cng ging doanh nghip cnh tranh. Tuy nhin gi th doanh nghip c quyn nh cao hn (ti im MR ct MC nhng ko thng ln trn im ct ng cu). Nh vy ta thy hng c quyn khng c ng cung m h ch sn xut bn sn phm trng trn ng cu v sn phm ca hng.
5.2.3.3. Ti a ho li nhun trong di hn
i vi hng cnh tranh, phn bit ngn v di hn l rt quan trng v trong di hn s c s gia nhp hoc rt lui khi th trng ca cc nh cung cp vo ngnh. iu s lm gim hoc tng li nhun (hoc l) ca doanh nghip.
153

op
Tuy nhin, i vi hng c quyn th s phn bit ny khng quan trng bng. V nu nh khng c c hi cho s gia nhp thm i th cnh tranh vo ngnh th mt hng c quyn thun tu c th nhn li nhun kinh t dng ngay c trong di hn. Mt nh c quyn s ri b th trng nu trong di hn m vn b thua l. Cn lu l doanh nghip c quyn thu li nhun trong ngn hn khng c ngha l trong di hn vn nhn li nhun v ngc li. V trong di hn sc mnh c quyn c th gip doanh nghip tng doanh thu nhng cng c th lm gim doanh thu, nhng n cng c th gim (v d: Bn quyn ht hn; C sng ch khc vt tri hn; Nh nc b quy nh chng gia nhp th trng v.v). iu c li trong di hn l doanh nghip c th iu chnh quy m sn xut v phng n ti u tng li nhun, tit kim chi ph v trnh c cnh tranh ca cc i th khng cn sc.
5.2.4. c quyn v s phn b ngun lc
Ta thy mt hng c quyn th nh gi cao nht c th v nhn li nhun nhiu nht c th. V vy ta c th so snh mt s quyt nh khc nhau c bn ca hng c quyn v hng cnh tranh.
5.2.4.1. So snh gi v sn lng sn xut ca doanh nghip cnh tranh v doanh nghip c quyn thun tu
Bng 5.2: So snh gi v sn lng ca doanh nghip c quyn v cnh tranh trong khi cc iu kin chi ph sn xut v th trng nh nhau Mc so snh Gi trong di hn Q trong di hn Doanh nghip cnh tranh hon ho P = MC = MU = ATC Q ti mc MC = AR = ATC Cao hn Q ca doanh nghip c quyn Phn b hiu qu v MC=MU Doanh nghip c quyn thun tu P = MU > MC = ATC Q ti mc MR = MC Thp hn Q ca doanh nghip cnh tranh Phn b cha hiu qu v MU>MC tc l cn tng thm sn lng th x hi c li hn
Phn b ngun lc (tham kho thm hnh 5.12)
Ta thy x hi s tng phc li nu doanh nghip c quyn tng sn lng bn. Trong khi doanh nghip cnh tranh khng th tng sn lng s dng ngun lc hiu qu v phc li x hi t ti a.
5.2.4.2. Nguyn tc thc nghim nh gi c quyn
Trn thc t, cc doanh nghip kh khn khi s dng cng thc MR = MC tm ra mc gi hay mc sn lng ti a ha li nhun. Mt lot cc php tnh sau y s cho mt cch tnh khc nhm a ra mt cng thc d dng hn vi doanh nghip. Nh bit: R (PQ) MR = = Q Q S dng nguyn tc o hm theo bin Q c th tch ra v c c cng thc sau: P Q P MR = P + Q = P + P Q P Q
154
Vi cng thc trn, ta thy rng co gin ca cu chnh l nghch o ca mt phn cng thc trn bi v Ed (co gin cu v sn phm ca hng theo gi) = (P/Q)(Q/P). Nh vy cng thc rt gn nh sau:
1 ) Ed p dng nguyn tc ti a ha li nhun MR = MC ta s c: 1 P MC 1 MC = P + P( ) ( )= Ed P Ed Bin i ln cui cho cng thc tnh gi m ti doanh nghip t ti a ha li nhun. Cng thc c dng nh sau: MR = P + P (
P=
MC 1 (1 + ) Ed
Nh vy, gi hng c quyn nh l cao hn MC nhng mc chnh lch ph thuc vo ln ca co gin cu v sn phm ca hng theo gi. Nu co gin cu cng ln th cng t chnh lch tc l hng c quyn nh gi gn bng hng cnh tranh v ngc li, co gin cu cng nh th chnh lch gia gi nh v chi ph bin cng ln.
5.2.4.3. Quyn lc c quyn v nhng nhn t xc nh th lc c quyn
Quyn lc c quyn l kh nng p t gi ca mt doanh nghip. Da trn cng thc thc nghim c bin i, c th thy gi hay quyn lc c quyn ca doanh nghip ph thuc vo chi ph bin v nghch o ca co gin ca cu theo gi. Chi ph bin thuc vo nng lc ni ti ca doanh nghip. Trong khi Ed li ph thuc vo co gin ca cu ca khch hng vi sn phm ca hng. Nh vy, co gin ca cu s nh hng n quyn lc c quyn ca doanh nghip. C ba yu t xc nh co gin ca cu. Th nht l co gin ca cu th trng. Mt ng cu v sn phm ca doanh nghip c quyn thun tu s c co gin t nht cng phi bng co gin ca cu th trng, do co gin ca cu th trng s gii hn quyn lc c quyn th trng ca doanh nghip c quyn. Th hai l s lng doanh nghip trong th trng. Nu c nhiu doanh nghip tham gia th trng th s c nhiu thay i tc ng ln gi v sn lng th trng. Th ba l s tng tc gia cc doanh nghip. Thm ch nu ch c mt hoc 2 doanh nghip trn th trng, mi mt doanh nghip cng khng th tng gi ln qu cao hay gim xung qu thp m khng ti cc doanh nghip khc. co gin ca cu th trng i vi quyn lc th trng Nu ch c mt doanh nghip, hay cn gi l mt nh c quyn thun ty, ng cu s chnh l ng cu th trng. Khi mc ca quyn lc c quyn ph thuc hon ton vo co gin ca cu th trng. Tuy nhin, nhng cng ty khc nhau li thng xuyn cnh tranh vi nhau co gin ca cu th trng thng thp hn co gin ca cu sn phm ca tng doanh nghip. co gin cu th trng cng thp th cng lm tng quyn lc th trng. V d du khng co gin nhiu (t nht l trong ngn hn), iu ny gii thch ti sao OPEC c th y gi du cao hn v xa hn ng chi ph bin trong sut thi gian nhng nm 1970 ti
155

op
nay. Nhng ng cu ca cc th trng nh c ph, ca cao co gin hn, nn vic p t gi cao qu mc thng khng t hiu qu nh vi sn phm du. S lng cng ty nh hng ti quyn lc th trng Yu t th hai nh hng ti ng cu v c quyn lc th trng chnh l s lng cc cng ty trn th trng. Quyn lc th trng ca mt cng ty s gim xung khi trn th trng xut hin ngy cng nhiu doanh nghip. Khi , cc cng ty cnh tranh vi nhau nn cc doanh nghip khng th tng gi cao v nu tng cao s mt th phn vo tay doanh nghip khc. S tng tc gia cc cng ty vi nhau Cc cng ty cnh tranh tng tc vi nhau nh th no cng rt quan trng v nh hng nhiu ti quyn lc th trng. Gi s c 4 doanh nghip trn th trng. Cc doanh nghip ny hon ton c th cnh tranh vi nhau, cho nn vic gim gi bn s gip doanh nghip nm gi nhiu th phn hn. Nn gi gim xung gn vi mc gi cnh tranh. Mi doanh nghip u lo ngi vic tng gi s mt i th phn ca mnh tng ng mt i quyn lc th trng. Ngc li, nu cc doanh nghip khng thc s cnh tranh hon ton vi nhau. Thm ch cc doanh nghip ny li bt tay nhau c quyn th trng. mc ny, s hnh thnh nn mt ccten v khi h hon ton c th gii hn u ra v tng gi bn. Tng gi trong mi lin kt ny mang li nhiu li nhun hn l vic tch ri nhau. Nh vy, vi s tng tc gia cc cng ty m c bit l thnh lp cc ccten th quyn lc th trng ngy mt gia tng. OPEC l t chc tp hp cc doanh nghip hng u trong lnh vc du m v iu ny to ra ccten v tng quyn lc th trng ln cao. o lng sc mnh c quyn, nm 1934, nh kinh t Abba Lerner a ra mt cng thc tnh ch s v ch s ny c gi l H s sc mnh c quyn ca Lerner (gi tt l h s Lerner). H s (L) ny tnh bng:
L=(
P MC P
)=
1 Ed
C ngha l cu cng t co gin theo gi th th lc c quyn ca hng cng ln. V vy, khng phi trong ngnh no cng xut c quyn mua, bn c m nhiu khi do c im ngnh m hnh thnh nn c quyn. V d: Do c m kim loi qu him m to nn t chc c quyn khai khong; c pht minh mi c lixng sn xut v.v
5.2.4.4. Chi ph phc li x hi ca c quyn
Trong th trng cnh tranh, gi lun bng chi ph bin, trong khi vi quyn lc c quyn, cc nh c quyn lun y gi ln cao hn chi ph bin. Do quyn lc c quyn cho php to ra mc gi cao hn v sn lng thp hn, cho nn ngi tiu
156
dng s mt i nhiu tin hn trong khi nh sn xut li kim c nhiu li nhun hn. Ta hy cng xem chi ph phc li x hi trong th trng c quyn c g c bit v thnh phn ca chi ph ny nh th no? Vic so snh thng d sn xut v tiu dng trong mt ngnh sn xut cnh tranh vi thng d trong th trng c c quyn cho php tr li cu hi trn. Hnh 5.12 m t cc ng doanh thu cn bin v doanh thu bnh qun, chi ph bin i bnh qun ca nh c quyn. ti a ha li nhun, doanh nghip s sn xut ti im Pm v Qm. Trong th trng cnh tranh gi bng chi ph bin v doanh thu bin do mc gi cnh tranh l Pc vi sn lng tng ng l Qc. By gi hy cng xem xt thng d thay i nh th no nu chuyn t gi v sn lng cnh tranh sang gi v sn lng c quyn.
0 Hnh 5.12. Khon mt trng t quyn lc c quyn
Phn hnh ch nht v hai tam gic sm mu thay i thng d ca nh sn xut v ngi tiu dng khi chuyn t mc gi v sn lng cnh tranh Pc v Qc ti mc gi v sn lng c quyn Pm v Qm. Bi v mc gi cao, ngi tiu dng b mt (A + B) trong khi nh c quyn li c phn (A C). Nh vy khon mt trng s l (B + C). Di quyn lc c quyn, gi cao hn v t ngi mua hn. Bi v vi mc gi cao, nhng ngi tiu dng s mua hng ha m mt i phn thng d l (A + B). Tuy nhin, nh bn mc gi cao, nh sn xut c c khong A, nhng li mt i khong C do gim sn xut lng hng ha (Qc Qm) ti mc gi Pc. Tng thng d ca nh sn xut l (A C). Nh vy s c mt khong thng d m khng bn no c c chnh l khong (B + C). y chnh l khong mt trng do quyn lc c quyn to nn. Khong mt trng ny chnh l chi ph x hi cho vic sn xut khng hiu qu gy ra. C rt nhiu cch b p phn chi ph x hi mt trng ny. Cc doanh nghip c th dnh nhng khon tin ln cho x hi nhm duy tr quyn lc c quyn ca mnh. Qung co, vn ng hnh lang hay cc n lc php lut khc nhm trnh cc tc ng t pha Chnh ph hay cc tc ng chng c quyn. Tm li, khi xut hin quyn lc c quyn, th trng s b mo m v mt i mt khon phc li x hi m khng bn no c c.
157

op
5.2.5.
S phn bit gi ca hng c quyn
c th hiu chin lc phn bit gi ca hng c quyn, ta cn hiu: Phn bit gi l g? Mc ch phn bit gi lm g? Khi no th c th phn bit gi? C bao nhiu cch phn bit gi? Phn bit gi l duy tr bn hng ho vi cc mc, loi gi khc nhau cho cc nhm i tng khch hng khc nhau. Mc ch ca tt c cc hnh thc phn bit ca doanh nghip c quyn u hng ti vic thu thm thng d ca ngi tiu dng v bin thnh li nhun ca doanh nghip (tr mt s quy nh gi ca cc hng c quyn nh nc cung cp hng ho dch v cng, hoc mt s ngnh sn xut c bit c th phn bit gi s lm cho c ngi tiu dng v ngi sn xut u c li).
5.2.5.1. iu kin phn bit gi
c th phn bit gi, hng phi c Th lc c quyn, v phi xc nh r c chi ph bin v doanh thu bin v tho dng bin khch hng ca doanh nghip theo cc mc sn lng khc nhau. ng cu cc nhm khch hng phi dc xung chng t doanh nghip c th c quyn nh gi. t nht phi c 2 nhm khch hng c cu khc nhau. Doanh nghip phi c kh nng nh gi bn khc nhau cho cc nhm khch hng khc nhau. Doanh nghip c kh nng bo v chng li hin tng mua gi thp bn li cho nhm khc gi cao (v d mua xng bn cho Campuchia khng kim sot c). Ngoi ra, doanh nghip nm r cc tiu ch phn bit gi d kim sot thc thi chnh sch phn bit gi ca doanh nghip sau ny. V d: C cc tiu ch phn bit gi ph bin sau y: Nhm khch hng khc nhau v thu nhp; tn sut mua hng; khi lng mua hng; cch thc thanh ton, v.v Thi im mua/s dng hng ho dch v. Mc kt hp s dng hng ho dch v; trnh t s dng cc nhm hng ho dch v. L ng cung c p lin quan nh th no v i chi ph s n xu t c a doanh nghi p, v.v
5.2.5.2. Cc m hnh v nhng v d v phn bit gi
Trn thc t c ba dng phn bit gi c bn ca hng c quyn. l phn bit gi mt cp , hai cp v ba cp .
158
M hnh phn bit gi mt cp Thng thng, cc doanh nghip u mun p dng nhng mc gi khc nhau ln khch hng ca mnh. Quan trng hn, doanh nghip cn mun p mc gi cao nht ln khch hng, m h sn sng tr. Chng ta gi mc gi cao nht ny l mc gi dnh ring cho ngi tiu dng. M hnh phn bit gi mt cp l p gi ln tng khch hng mc gi dnh ring cho khch khch hng . Hnh 5.13, nu khng phn bit gi (m p mt gi) th doanh nghip ti a ha li nhun mc gi P* v sn lng Q*. Khi p dng m hnh gi dnh ring cho ngi tiu dng th ti mc sn lng u tin, doanh thu bin mc cao nht gi cao nht p cho ngi mua c cao nht trong khi chi ph bin l thp nht. C nh vy, cho nhng ngi tip theo v khi tng dn sn lng, doanh thu bin gim dn, trong khi chi ph bin tng dn cho ti khi t mc sn lng Q*. Tng li nhun khi phn bit gi l phn sm mu nm trong khong gia ca hai ng MR v MC. Thng d tiu dng l hnh tam gic nm gia ng doanh thu bin v ng gi P*.
0 Hnh 5.13. Li nhun tng thm t m hnh nh gi cp mt hon ho
Doanh nghip nh gi cho tng ngi ngi tiu dng, cho vn thu thm li nhun khi m rng sn xut ti im Q**. Nu so vi nh mt mc gi ti P*, li nhun doanh nghip ch c phn din tch vng gia ng MR v MC, th khi nh gi cp mt hon ho th li nhun tng ln v bng din tch di ng cu n trn ng chi ph bin. Nh vy phn gch sm gia ng doanh thu bnh qun (ng cu) v doanh thu bin s chnh l phn li nhun tng thm khi s dng m hnh nh gi ny. V ng cu nm trn ng chi ph bin, doanh nghip c th tng li nhun ca mnh bng cch m rng sn xut ti im Q**. Ti Q**, cu ct chi ph bin (AR = MC), do nu sn xut thm th s gim li nhun. Nhng khi phn bit gi th c th m rng sn xut ti Q** m vn tng li nhun v vi nhm khch hng sau ny ta s nh gi bng gi d phng ca h (gi m h sn sng tr).
159

op
Nh vy, nh gi cp mt l thu ht thng d tiu dng v cho hng c quyn. Tc l thng d ca ngi tiu dng bng 0 (CS = 0). Tuy nhin x hi c li hn (c ngi tiu dng v ngi sn xut) khi m hng c quyn tng sn lng cung cp t Q* n Q** v c nhiu ngi ngho hn c kh nng mua hng ho (Q** Q*).
Trong thc t, phn bit gi cp 1 gn nh khng bao gi thc hin c do kh m nh c cho mi khch hng mt gi theo ng tho dng bin hay gi d phng ca h (v thiu thng tin). V vy ch c th nh cho mt s t khch hng c bit (v d cho n t hng ring l). Hnh thc ph hp nht (bin tng ca nh gi cp 1) l hng nh gi cho mt s nhm khch hng nhng mc gi khc nhau.
V d: Vic thu hc ph trong cc trng cao ng v i hc s gip ngi c hiu hn v m hnh ny. Cc trng thu mc ph khc nhau i vi cc sinh vin c hon cnh khc nhau trong cng mt chng trnh hc. Do vy, nhng sinh vin c ngun ti chnh di do thng tr y cc khon chi ph, trong khi cc sinh vin khc t tin hn ch phi chi tr mc chi ph thp hn.
M hnh phn bit gi cp hai Trong mt s th trng, mi ngi tiu dng u mua nhiu n v hng ha mt giai on nht nh no , cu ca h cng gim khi cng tng s lng hng ho mua. Nc, in l nhng v d in hnh. Nhng ngi tiu dng cn mua mt vi trm kWh in mt thng vi mc sn sng chi tr cao, nhng h sn sng tr t i khi cng tiu th nhiu hn. V nhng kWh u tin l bt buc phi mua do nhu cu ti thiu ca bn thn. Tuy nhin, nu dng nhiu, ngi tiu dng ch mun tr tin t hn. Trng hp ny c gi l phn bit gi cp hai. M hnh cho php nh sn xut nh cc loi gi khc nhau da trn cc mc sn lng khc nhau hay da trn nhng block ca cng mt dch v hng ha (V d nh block 6s khi gi in thoi di ng chng hn s c mt mc ph nht nh v.v). Ta s cng xem m hnh ny p dng nh th no trong ngnh in. Nh sn xut chia sn lng tiu dng ra nhiu block tiu th in khc nhau. Do ngnh in c li ch kinh t theo qui m nn ng chi ph bin v trung bnh c xu hng gim xung. Da trn c im ny cc cng ty nng lng s kim sot gi theo block. Bng cch m rng sn xut nhm t c li ch kinh t theo qui m, phc li tiu dng tng thm, v iu cho php gia tng li nhun cho cng ty. Nh vy, khi gi gim, trong khi tit kim chi ph nu tng sn lng, cc nh kinh doanh c quyn s thu c ngy cng nhiu li nhun hn. V vy, cc nc, dng cng nhiu in (gi in thoi cng tng t) th cng phi tr gi thp hn y khc vi Vit Nam do ang trong tnh trng cung cha cu v in nn Chnh ph ang c quy nh ngc li vi cch nh gi ny hn ch tiu dng khng cn thit nhm phc v tiu dng in cho pht trin kinh t.
160
Hnh 5.14 th hin m hnh ny vi mt doanh nghip c chi ph bin v bnh qun gim. Nu ch c mt mc gi, doanh nghip thc hin mc gi P0, vi sn lng tng ng Q0. Thay vo doanh nghip nh ba mc gi thay i khc nhau da trn cc mc sn lng khc nhau. Vi mc block 1 mc gi l P1 v lng bn l Q1 vi mc block 2 mc gi l P2, lng bn l (Q2 Q1) v vi block 3 mc gi l P3, lng bn l (Q2 Q3).
0 Hnh 5.14. nh gi cp 2
Cc mc gi khc nhau s c nh cho nhng block sn lng khc nhau. y, c 3 mc block, tng ng vi ba mc gi P1, P2, P3. Do li ch kinh t theo qui m, nn ng chi ph bin v chi ph bnh qun gim dn. nh gi cp hai c th gip nh kinh doanh thu c nhiu li nhun hn nu m rng sn xut. M hnh nh gi cp ba C mt v d th v nh sau. Mt chai vodka c nhn hiu Vng min ngi sao vng c gi bn ln ti 120 nghn ng/chai. Tuy nhin, mt chai vi cht lng ru v bao b vodka cng nh vy nhng vi mt tn khc, Sloshbucket gi li ch c gi bn l 60 nghn ng/chai. Ngoi ra cng c th thy kiu nh gi ny mt s ni nh: Gi v i my by ca khch hng thng xuyn v c bit, v giao thng thp vi sinh vin v nhng ngi cao tui. Ti sao li c hin tng ? y l v d in hnh cho m hnh nh gi ba cp .
Dng nh gi ny chia ngi tiu dng thnh hai cho ti nhiu nhm tiu dng vi cc ng cu khc nhau. y l mt trong nhng cch nh gi ph bin nht.
Nh vy, nu doanh nghip mun p dng m hnh ny, doanh nghip nn p dng mc gi nh th no cho cc nhm khch hng? C hai bc gii quyt vn ny: Bc th nht, cn bit rng d sn xut nhiu ti u, tng lng u ra vn cn chia cho cc nhm khch hng khc nhau, do doanh thu bin i vi cc nhm l bng nhau doanh nghip c th ti a ha li nhun. Nh vy, nu c hai nhm khch hng v nu doanh thu bin ca nhm u tin MR1 ln hn doanh thu bin ca nhm th hai MR2, doanh nghip s tng sn lng bn cho nhm hai MR1 = MR2.. Nh vy, bc mt l thit lp nguyn tc
161

op
doanh thu bin ca cc nhm khch hng bng nhau y l iu kin quan trng nht m bo ti a ha li nhun cho doanh nghip. Bc th hai, tm mc tng sn lng cn sn xut mc sao cho doanh thu bin ca tng nhm khch hng phi bng chi ph bin ca sn xut. Tc l: MR1 = MR2 = MR3 = = MC y l iu kin cho ti a ha li nhun hai nhm khch hng. T mi tnh tng sn lng sn xut l bao nhiu. Ngoi ra, da vo cc thc nghim tnh ton, cc nh kinh t hc ch ra rng ti a ha c li nhun vi m hnh nh gi phn bit nhm khch hng ny cn tha mn cng thc sau: 1 1 + P1 E 2 = P2 1 1 + E1 Trong E1 v E2 ln lt l co gin cu theo gi cho nhm th trng th nht v th hai. P1 v P2 ln lt l mc gi ca nhm th trng th nht v th hai. Cng thc ny ni ln rng gi s nh cao hn cho nhm khch hng no c co gin cu theo gi thp hn. Hnh 5.15 th hin m hnh phn bit gi cp ba. Ch rng ng cu D1 cho nhm khch hng th nht t co gin hn ng cu ca nhm khch hng th hai, nn gi cho nhm khch hng th nht cao hn khch hng th hai. Tng sn lng QT = Q1 + Q2, l tng sn lng ca bn cho 2 nhm khch hng c ng doanh thu bin l MR1 v MR2 (ng MT l ng hnh thnh bng vic cng 2 ng MR1 v MR2 theo trc honh).
0 Hnh 5.15. Phn bit gi cp ba
Ngi tiu dng c chia thnh hai nhm, vi cc ng cu ca tng nhm l khc nhau. Cc mc gi v sn lng ti u khi doanh thu cn bin ca cc nhm khch hng bng nhau v bng chi ph bin. y, nhm 1 vi ng cu D1 c mc gi P1, v nhm hai, vi ng cu co gin hn D2 vi mc gi thp hn P2. Chi ph bin ph thuc vo tng sn lng QT. Ch rng y Q1 v Q2 c la chn sao cho:
162
MR1 = MR2 = MC.

Mt dng nh gi cp ba nh gi khc nhau theo thi im s dng hng ho dch v. V d: Dng in th bt buc nh no cng phi dng vo bui ti nn h phi mua, nhng nh sn xut th khng c li v qu nhiu ngi cng dng bui ti lm h phi u t tng cng sut pht in m ch phc v cho nhng gi cao im. Khi nh sn xut s nh gi theo thi im mua hng v i vi h th ngi tiu dng cng dng nhiu vo gi thp im v t dng hn vo gi cao im th h cng c li. Tng t nhiu ngnh dng cch ny kh ph bin: nh ph giao thng, ph gi in thoi, dch v du lch, v.v V d c bit: Nu cu ca mt nhm ngi tiu dng qu nh v chi ph bin tng nhanh khi tng sn lng sn xut, mc chi ph cho sn xut v bn hng tng ln khi bn cho mt nhm ln khch hng m li thu c doanh thu cao hn nhiu. Khi (trong hnh 5.16), doanh nghip s thu c nhiu li hn nu la chn mt mc gi P* v ch bn cho mt nhm khch hng ln bi v chi ph tng thm phc v th trng nh khng mang li nhiu li ch.
0 Hnh 5.16. Khng bn cho th trng qu nh
Thm ch nu m hnh nh gi cp ba l kh thi, th khng phi lc no cng p dng cho cc nhm khch hng nu chi ph bin tng qu ln. y, nhm tiu dng th nht vi ng cu D1, khch hng mua rt t hng ha. Nn doanh nghip khng c li nhun khi bn hng cho nhm ny bi v mc gi phi nh qu thp s khng b p c chi ph bin gia tng nu bn thm cho nhm ngi ny.
5.2.5.3. Phn bit gi hon ho v s can thip ca Chnh ph
Trn y l cc m hnh phn bit gi c bn. Trong thc t cc doanh nghip c th lc c quyn thng kt hp nhiu m hnh nh gi cng mt lc cho sn phm ca mnh, vi mt mc tiu tng li nhun ti a c th. Mt s phn bit gi hon ho nht l khi m ton b thng d tiu dng u vo tay ch bn hng v ngi tiu dng c thu nhp thp cng c kh nng mua hng ho . Chnh ph lun c chnh sch nhm hn ch gim phc li x hi do chnh sch phn bit gi gy ra. Chnh ph c th can thip di nhiu hnh thc:
163

op
Kim sot gi: Nh khng ch trn, sn gi nh phn tch ti bi 2. iu ny khng c li trong th trng cnh tranh nhng c li cho ngi tiu dng hay nh sn xut khi bn bn (bn mua) l c quyn. Tr gi cho i tng khng thu nhp mua hng ho dch v. u i u t cho nh cung cp hng ho cho cc nhm khch hng qu nh v ngho (v d u i u t c s h tng cho min ni, hi o Vit Nam). nh gi trc tip nu nh cung cp l nh nc (xng du, in v.v).
5.2.6. c quyn mua
5.2.6.1. Gii thiu v c quyn mua
c quyn mua l g? Th nht, c quyn mua lin quan ti mt th trng ni m ch c mt ngi (mt th nhn) mua. Th hai, c quyn nhm mua l mt th trng ch c mt vi ngi mua. Khi c mt hoc mt vi ngi mua s c quyn lc c quyn mua, tc l c kh nng nh hng ti gi c ca hng ha. Khi ngi mua c th mua c hng ha vi gi thp hn mc gi th trng cnh tranh.
5.2.6.2. nh gi c quyn mua
Gi nh doanh nghip phi cn quyt nh xem nn mua bao nhiu hng ha? Doanh nghip c th p dng nguyn tc bin y, tc l tip tc mua bn cho ti cc n v hng ha cui cng nhm tng tha dng ca mnh, l khi tho dng bin (MU) bng chi ph bin mua n v cui cng. Ni cch khc, trn phng din bin, doanh thu tng thm c th b p c cc ch ph gia tng. Mt ng cu ca mt ngi o lng gi tr bin (MV), hay cn gi l tha dng bin. Do vy, gi tr bin chnh l ng cu v hng ha. Nhng chi ph bin ca bn khi mua thm mt n v hng ha ph thuc vo vic bn l mt ngi mua cnh tranh hay bn l mt ngi mua c quyn. Gi nh rng doanh nghip l mt ngi mua cnh tranh, iu c ngha l s khng c bt k s p t gi no. Khi chi ph cho tng n v hng ha l nh nhau, khng quan trng l mua bao nhiu n v hng ha. Hnh 5.17a th hin iu ny. Ti hnh ny, mc gi phi tr cho tng n v chnh l ph tn (chi tiu) bnh qun (AE) trn mt n v, v mc gi l nh nhau cho tt c cc n v. Vy ph tn bin cho mi mt n v (ME) s bng AE v bng vi gi ca th trng vi mt ngi mua cnh tranh. Hn th na trong hnh 5.17a ti mc gi P*, khi ng cu giao vi ng gi cho mc sn lng Q* v doanh nghip mua cho ti khi gi tr bin ca sn phm cui cng bng ph tn bin trn chnh gi tr cui cng tc l MV = ME.
164
$/Q
$/Q
0 Hnh 5.17. Ngi mua cnh tranh vi mt ngi bn cnh tranh
Ngi mua cnh tranh phn (a) t mc gi P*. Do , ph tn bin v ph tn bnh qun l bng nhau v khng i, ng thi lng mua s c mc gi ti chnh giao im gia cu v ng gi. phn ngi bn cnh tranh, phn (b), cng ti mc gi , doanh thu bin v doanh thu bnh qun khng i v bng nhau, v mc sn lng s tng ng vi mc gi ti giao im gia chi ph bin v doanh thu bin. Vi ngi sn xut cnh tranh hnh 5.17b, mc doanh thu bin cng bng mc doanh thu bnh qun ti mc gi cnh tranh. Hn th na, doanh nghip ti a ha li nhun ti P* khi doanh thu bin bng vi chi ph bin v cho ta mc sn lng Q*. Nhng iu ny hon ton tng t nh nu trong phn trc. Gi s rng ch c mt ngi mua hng ha. ng cung th trng cho bit bao nhiu nh sn xut sn sng bn mc gi a ra. Vy c nn mua mc gi th trng cnh tranh nh trn khng? Cu tr li l khng. Bi v nu mun ti a ha li ch rng t vic mua hng, doanh nghip nn mua mt sn lng nh hn vi mt mc gi thp hn. xc nh cn mua bao nhiu, ta s cho gi tr bin t n v hng mua cui cng bng vi ph tn bin trn n v hng mua cui cng . Tuy nhin cn lu ng cung th trng khng phi l ng ph tn bin. ng cung th trng th hin cho bn bit bn phi tr bao nhiu cho tng n v hng mua. Ni cch khc, ng cung th trng chnh l ng ph tn bnh qun (S = AE). Do ng ph tn bnh qun c hng i ln nn ng ph tn bin cng c hng i ln v nm trn ng ph tn bnh qun v quyt nh mua thm mt n v hng ha s lm tng mc gi, mc gi tr cho tt c cc n v bao gm c n v tng thm.
* Hnh 5.18 th hin iu ny. Mc sn lng ti u cho nh c quyn mua l Qm , l
giao im gia ng ph tn bin v ng gi tr bin. V mc gi m nh c

* , hnh thnh t ng cung vi mc sn quyn mua phi tr mc thp hn, mc Pm * . lng Qm
165

op
0 Hnh 5.18. c quyn mua
ng cung th trng chnh l ph tn bnh qun ca nh c quyn mua, ng AE. Ph tn bnh qun tng, do ph tn bin nm trn ng ny. Nh c quyn mua mua sn lng ti mc m ti ph tn bin v gi tr bin giao nhau. Mc gi tr s l hnh thnh t ng cung. Trong th trng cnh tranh, gi v sn lng ngi mua tr Pc v Qc u cao hn mc nh c quyn mua tr. Mc ny hnh thnh t giao im gia ng MV v ng cung (AE).
5.2.6.3. Quyn lc c quyn mua
Tng t nh quyn lc c quyn bn, quyn lc c quyn mua cng ph thuc vo ba yu t: co gin ca cung th trng, s lng ngi mua trn th trng, v tng tc nhng ngi mua vi nhau nh th no. V co gin ca cung th trng: Mt nh c quyn mua kim c li nhun l do ng cung th trng c hng i ln. Nh m ph tn bin cao hn ph tn bnh qun. ng cung t co gin hn cng gia tng mc chnh lch gia ph tn bin v ph tn bnh qun, v c nhiu quyn lc th trng cho nh c quyn mua hn. Nu ch c mt ngi mua, quyn lc th trng ca c quyn mua c xc nh hon ton da trn co gin ca cung th trng. Nu cung co gin nhiu hn, quyn lc th trng s t hn v c t nh hng hn t nhng ngi mua. S lng ngi mua cng nh hng ti quyn lc th trng ca c quyn mua. Khi lng ngi mua nhiu, s khng th p t gi nh khi ch c mt ngi mua. Mi mt ngi mua s i din vi mt ng cung co gin hn nhiu v th trng gn nh l cnh tranh hon ho. Quyn lc th trng ca ngi mua s xut hin khi s lng ngi mua b gii hn. Quyn lc th trng ca c quyn mua cng b nh hng bi s tng tc gia nhng ngi mua vi nhau. Gi nh c ba hoc bn ngi mua trn th trng. Nu h cnh tranh hon ton, h s a gi ln cao gn bng gi cnh tranh. Lc c th ni quyn lc th trng mc thp. Ni cch khc, nu ngi mua lin kt vi nhau, th gi s khng b y cao ln nh vy (ghm gi mua),
166
v quyn lc th trng ca nhm c quyn mua ny s cao hn ging trng hp ch c mt ngi mua.
5.2.6.4. So snh c quyn bn v c quyn mua
c quyn mua c th hiu r hn nu em so snh vi c quyn bn. Hnh 5.19a th hin s so snh ny. Nhc li l mt nh c quyn c th nh gi trn ng chi ph bin bi v ng cu hay ng doanh thu bin c hng i xung, do doanh thu bin s t hn doanh thu bnh qun. Vi vic ti a ha doanh thu, ng MC ct ng MR ti mc sn lng Q* vi gi tng ng l P* trong khi vi th trng cnh tranh th mc gi ny cao hn mc gi Pc v ng vi mc sn lng thp hn (Q*). Tng t nh vy, vi th trng c quyn mua. Nh hnh 5.19b th hin, mt nh c quyn mua c th mua hng ha mc thp hn mc gi tr bin bi v ng cung, hay cn l ng ph tn bnh qun, c hng i ln, do ph tn bin s cao hn ph tn bnh qun. Tng t ta c th xc nh mc gi Q* c mc sn lng thp hn mc sn lng mua cnh tranh Qc. Nn gi li thp hn gi th trng cnh tranh.
Hnh 5.19. c quyn bn v c quyn mua
Hai hnh ny th hin s tng ng gia c quyn mua v c quyn bn. (a) Nh c quyn bn sn xut ti mc giao im ca ng MC v MR. Do doanh thu bnh qun nm trn doanh thu bin, nn gi nm trn ng chi ph bin. (b) Nh c quyn mua mc sn lng ti giao im gia ng ME v MV. Do ph tn bin nm trn ng ph tn bnh qun, cho nn gi tr bin nm trn gi mua. Nh vy c hai u c th lc th trng, u mang li cho mnh khi gim lng bn, mua. Khc nhau l c quyn bn th gi cao hn gi cnh tranh cn c quyn mua li mua gi thp hn gi cnh tranh nn s ln ngi tiu dng, hay nh sn xut tham gia nhng th trng ny u b thit do nh c quyn gy ra.
5.2.6.5. Th trng c quyn bn mua
Th trng c quyn bn mua rt t gp trong thc t. l khi m c th trng ch c mt nh cung cp v mt ngi tiu dng (lng c quyn).
167

op
Trong trng hp ny c hai u vo th mc c khng bit ai s c th lc th trng hn. Kinh t hc cng cha c l thuyt no ch ra quy lut chung cho hin tng ny. Thng thng quyn lc ca bn no kin tr, c nhiu thi gian v linh hot hn s chim th thng phong hn. Trong thc t thng gp hn l mt nhm bn hng v c mt nhm nh khch mua hng. Trong iu kin ny, c 2 nhm s mc c theo xu hng ngc nhau v kt qu ph thuc vo bn no mnh hn s ko gi v hng la chn ca h. Nhng iu ny khng c ngha l gi s tin ti gi cnh tranh. Hin tng ny ch khi m th lc 2 bn ngang nhau nhng trng hp ny hu nh khng c trong thc t.
5.3. 5.3.1. Cnh tranh c quyn c im ca cnh tranh c quyn
5.3.1.1. Khi nim cnh tranh c quyn
Phn 1 v 2, chng ta tho lun v cc khi nim cng nh c im ca cnh tranh hon ho v c quyn thun tu. Phn 3 ch tp trung vo cc vn lin quan ti cnh tranh c quyn. Vy cnh tranh c quyn l g?
Mt th trng cnh tranh c quyn l th trng c nhiu doanh nhip khng b gii hn trong vic gia nhp th trng, nhng sn xut nhng loi hng ha khng ng nht nh nhau.
5.3.1.2. c im cnh tranh c quyn
C th ni, cnh tranh c quyn l mt loi hnh th trng gn lin vi thc t nht. Trn th trng ngy nay, rt kh c th tm kim cc th trng c quyn thun ty, cng nh rt kh tm thy cc th trng cnh tranh hon ho. Cnh tranh c quyn l hnh thc trung gian gia c quyn thun ty v cnh tranh hon ho. V vy, im ni bt nht ca cnh tranh c quyn l mi gi nh ca th trng hon ho c gi li ngoi tr sn phm ng nht v ng cu co gin hon ho. S ging nhau c bn vi th trng cnh tranh hon ho thng ch trong di hn. Trong di hn, kh nng kim c li nhun c quyn u b loi b. Cc doanh nghip khc s t do gia nhp th trng nhiu hn. Lc ny cc doanh nghip s c th to ra v sn xut mt nhn hiu khc ca cng mt loi sn phm trong nhng iu kin ging ht nhau v chi ph. Khi s c hin tng ging nh cnh tranh hon ho, li nhun kinh t 0 trong di hn. Tuy nhin, vi im khc bit v sn phm cng loi, cnh tranh c quyn nh vo d bit ha sn phm c th to ra mt cht quyn lc c quyn nh vo ng cu dc xung (nhng l cu co gin) v qua tc ng ti gi c. Quyn lc c quyn ca mt doanh nghip ph thuc vo s thnh cng v s khc bit trong sn phm i vi cc doanh nghip cng ngnh khc. Nh vy, trong ngn hn doanh nghip c th to ra quyn lc c quyn bi cc sn phm d bit nhng li khng th c c li nhun trong di hn.
168
5.3.1.3. D bit ho sn phm
Mi mt doanh nghip khi bn hng ha u c thng hiu v nhn mc sn phm ring ca mnh. Cc sn phm ny c cht lng, mu m, ting tm khc nhau. Hn th na, mi doanh nghip l mt nh cung cp c nht nhn hiu ca ring mnh. V d doanh nghip c th d bit v nhng tnh nng s dng ca sn phm vi b quyt sn xut v thit k ring. Do , cc loi hng ha ny c coi l hng ha d bit v c kh nng to ra cnh tranh c quyn cho hng sn xut. Chng ta c th thy rt nhiu v d v cnh tranh c quyn nh: Kem nh rng, bia, ru, bt git, hng m phm v.v. Tt c cc loi hng ha ny c th c cng chc nng nhng v cht lng, tnh nng, mu m hay bt k cc c im khc u rt khc nhau gia cc cng ty cnh tranh c quyn vi nhau. S d bit ny s gi chn nhng nhm khch hng c s thch ph hp vi sn phm ca hng. V d: Ngi thch rng trng dng kem nh rng Colgate; ngi thch bia hi H Ni th khng thch dng bia Si Gn, v.v
5.3.2. Cn bng ngn hn v di hn
5.3.2.1. Ti a ho li nhun v ti thiu ho l trong ngn hn
Ging nh mt nh c quyn thun ty, cc doanh nghip cnh tranh c quyn c mt ng cu dc xung v do u c quyn lc c quyn. Nhng iu ny khng c ngha l cc doanh nghip cnh tranh c quyn c th kim c cc khon siu li nhun. Cnh tranh c quyn ging nh cnh tranh hon ho. Cc doanh nghip c th t do gia nhp th trng, do vy tim nng kim li nhun s khin cho cc doanh nghip mi cnh tranh nhau lin tc khin cho li nhun kinh t gim xung 0. Hnh 5.20a th hin cn bng trong ngn hn. Do s khc bit v sn phm ca cc doanh nghip cnh tranh khc, nn ng cu ngn hn DSR c dng i xung. y cng l ng cu sn phm ca doanh nghip, khng phi cu ca th trng, bi ng cu th trng dc hn rt nhiu. im ti a ha li nhun ca doanh nghip l ti mc sn lng giao im MC v MRSR. Tuy nhin, mc gi ti a ha li nhun tng ng li mc PSR, nm trn ng cu DSR.
Khi doanh nghip gp l, th im ti a ha li nhun cng chnh l im ti thiu ha l cho doanh nghip (l khi AC cao hn mc gi ). Nu gi thp hn AVC th doanh nghip s ng ca. Nhng thng kh xy ra trng hp ny khi m hng ho ca doanh nghip vn c s d bit.
169

op
Hnh 5.20. Mt doanh nghip cnh tranh c quyn trong di hn v ngn hn
Bi v doanh nghip ch sn xut ra mt hng c bit ca ring mnh, nn ng cu s c dng i xung, gi s cao hn chi ph bin. Nhng khng cao hn nhiu do c nhiu sn phm gn ging nhau trn th trng.
5.3.2.2. Li nhun kinh t 0 trong di hn
Trong di h n, nhi u doanh nghi p gia nh p h n n a vo th tr ng. Khi h gi i thi u cc s n ph m c nh tranh khc, doanh nghi p ny s m t i th ph n v doanh thu. ng c u c a doanh nghi p v n c d ng d c xung trong di h n trn hnh 5.20b. Trong di h n, ng chi ph bin v chi ph bnh qun c th s d ch chuy n. Chng ta gi nh r ng chi ph khng i n gi n ha h n. V v y, ta s th y r ng ng c u D LR ti p tuy n v i ng chi ph bnh qun c a doanh nghi p. y, m c s n l ng t i a ha s l QLR , v i m c gi t ng ng l P LR , v l i nhu n kinh t trong di h n c a doanh nghi p ny s b ng khng v gi b ng v i chi ph bnh qun. Doanh nghi p s v n c quy n l c c quy n. ng c u di h n c chi u d c xu ng do nhn hi u s n ph m c a doanh nghi p v n c c tr ng ring m doanh nghi p khc khng c. Nh ng v i s gia nh p c a cc doanh nghi p c nh tranh khc nn l i nhu n trong di h n s b ng khng. Trong trng hp tng qut hn, nu doanh nghip khc nhau v chi ph, cc nhn hiu sn phm c nhiu c im ni tri hn cc sn phm khc th khi doanh nghip p gi khc chi ph bin th c th kim c mt t li nhun di hn.
5.3.2.3. So snh cnh tranh c quyn v cnh tranh hon ho Cn bng v hiu qu kinh t
Hnh 5.21 di y so snh gia hai th trng cnh tranh hon ho v cnh tranh c quyn. Trc ht, khng ging nh th trng cnh tranh, mc gi cn bng cao hn ng chi ph bin. iu ny c ngha l gi tr i vi ngi tiu dng khi thm mt n v u ra cao hn chi ph sn xut ra sn phm . Nu u ra c m rng ti giao im gia ng cu v ng chi ph bin, tng cung c th tng ln trong tam gic vng sm mu hnh (b).
170
Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip $/Q $/Q
Hnh 5.21. So snh gia cn bng trong cnh tranh c quyn v cn bng cnh tranh hon ho
Trn th trng cnh tranh hon ho (a), gi bng vi chi ph bin, nhng trn th trng cnh tranh c quyn, gi cao hn chi ph bin, do vy s c khong mt trng nh trong phn (b). C hai th trng ny u c li nhun tin ti 0. Hai l, trong hnh 5.21, doanh nghip cnh tranh c quyn c th to ra nng lc d tha, tc l mc u ra cn nh hn mc u ra c chi ph bnh qun nh nht. Vic gia nhp thm cc doanh nghip u lm doanh nghip trn hai th trng c li nhun bng khng. Trong th trng cnh tranh hon ho, mi mt doanh nghip u c mt ng cu nm ngang, do im li nhun 0 xut hin ti mc chi ph bnh qun nh nht. Trong th trng cnh tranh c quyn, do ng cu i xung nn im li nhun 0 l im nm bn tri chi ph bnh qun cc tiu. Nng lc d tha ny phn nh tnh khng hiu qu do chi ph bnh qun cn c th gim xung nu c t doanh nghip gia nhp hn vo th trng. Th trng cnh tranh hon ho c ng cu l ng nm ngang, do im li nhun 0 l im cc tiu chi ph bnh qun. Trong th trng cnh tranh c quyn, ng cu c hng i xung nn im c li nhun 0 nm v pha bn tri ca chi ph bnh qun cc tiu. Do , khi xem xt cnh tranh c quyn, s phi hiu qu ny cn c xem nh l b tr cho s gia tng li ch cho ngi tiu dng khi c c sn phm a dng hn.
Chnh ph c nn can thip trc tip vo th trng cnh tranh c quyn khng? S phi hiu qu trn lm cho t ngi tiu dng c hng ho hn. Chnh ph c nn can thip trc tip vo th trng cnh tranh c quyn gim bt tnh phi hiu qu ny hay khng? Cu tr li l khng nn. C hai l do tr li nh vy.
Th nht, hu ht cc doanh nghip cnh tranh hon ho u c quyn lc c quyn nh. Trn th trng cnh tranh c quyn, lun c doanh nghip hn ch quyn lc c quyn. Do khong mt trng ca doanh nghip khng ln, thm ch cn rt b. Mt khc li do ng cu doanh nghip kh l co gin, nn nng lc d tha ca doanh nghip cng nh. Th hai, cc doanh nghip lun a dng ha sn phm cnh tranh v ginh c quyn vi cc doanh nghip khc, nn tnh phi hiu qu khng cao. Hu ht ngi tiu dng nh gi nng lc chn gia nhng sn phm cnh tranh theo
171

op
chiu su vi nhng mu m c cc c tnh khc bit nhau. Vic gia tng tnh a dng ha sn phm c th d dng m rng v c nhiu nh hng ln hn ln ngi tiu dng hn l nh hng ca phn chi ph phi hiu qu do ng cu c chiu dc xung em li. Hay ni cch khc, ngi tiu dng c li v c nhiu chng loi hng ho lc chn cho ph hp s thch ring bit ca mnh, nn tho dng bin ca h tng hn.
5.4. 5.4.1. c quyn thiu s (c quyn nhm) c quyn thiu s (c quyn nhm)
5.4.1.1. Khi nim c quyn nhm
c quyn nhm l mt c cu th trng trong cc doanh nghip u thc c s ph thuc ln nhau trong cc k hoch bn hng, sn xut, u t v qung co. Th trng c quyn nhm thng c rt t ch th mua (hoc rt t ch th bn) tham gia th trng.
5.4.1.2. iu kin hnh thnh c quyn nhm
c quyn nhm hnh thnh khi trn th trng c mt vi cng ty c mc sn lng chim t trng ln trong ton b th trng. V d: Trong th trng hng khng Vit Nam, Vietnam Airlines v Pacific Airlines chim gn nh hn 80% tr ln th phn hng khng Vit Nam. Trong khi 20% cn li chia nh cho cc cng ty khc. iu kin th hai l c ro cn rt ln trong vic gia nhp ngnh ca cc cng ty mi. Do cc hng sn xut c t i th cnh tranh. Khi ch c hai hnh vi chnh hoc lin kt vi nhau li cng chia li nhun trn ton th trng, hoc cnh tranh vi nhau ginh th trng. Cc cuc chin hay tnh bng hu trong th trng ch xoay quanh mt s rt t cc doanh nghip cc ln chi phi ton b th trng cho nn ngi ta gi l c quyn nhm hay cn gi l c quyn thiu s. Mt s gio trnh cn gi l c quyn u s hay cn gi l c quyn cu kt, v.v
5.4.1.3. c im c quyn nhm Cc loi c quyn nhm
c quyn nhm c mt s c im c bit khng c cc hnh thc c quyn khc. Th nht, c quyn nhm hu ht trong cc ngnh hiu sut theo qui m tng. Bn cnh , cc cng ty ny thng dnh nhng khon tin rt ln u t nghin cu pht trin sn phm. V d nh cc hng sn xut my bay, cc hng kinh doanh hng khng, cc hng khai thc du la v khong sn qu him, cc ngnh k thut cao. V hnh chung, y tr thnh ro cn t nhin v k thut lm cho cc doanh nghip mi kh thm nhp th trng. Th hai, do c rt t doanh nghip, nn cc hng s a ra cc quyt nh kinh doanh ca mnh bng cch da trn vic quan st hnh vi ca cc hng khc. Mc ch chnh l nhm trnh mt th phn v ginh th phn t tay i th. T , trong nhm c quyn ny xut hin thut ng phn ng chin lc. Phn ng
172
chin lng l thut ng dng m t vic mt hng thay i chin lc kinh doanh ca mnh thch ng vi hnh vi ca i th trn th trng.
Th ba, cng vic qun l trong mt doanh nghip c quyn nhm l phc tp nht so vi cc loi hnh doanh nghip khc, bi v hu ht cc vn lin quan n gi c, sn lng, qung co, cng nh cc quyt nh u t hon ton ph thuc vo cc chin lc kinh doanh ch khng n thun ch l theo di chi ph sn xut v lng hng ha bn. Cc chin lc kinh doanh ny ph thuc vo hnh vi ca i th (nh nu ti c im 2). c im cui cng lin quan ti tnh tng tc gia cc hng trong c quyn nhm. Gia cc hng c quyn nhm lun tn ti cng mt lc hai xu th hp tc v bt hp tc. Cc hng bt hp tc vi nhau nu nh h t tin hnh kinh doanh m khng cn tha thun. Khi thng xy ra cc cuc chin tranh gi, chim th phn khc lit gia cc doanh nghip vi nhau. Ngc li, cc nhm c th cu kt vi nhau c quyn kinh doanh trong ngnh. Trong lch s, cc hnh thc ny c gi l cc Carten hay l cc Trt. Cc nhm cu kt vi nhau khi hai hay nhiu hng tha thun cng nhau qui nh mc gi v sn phm lm ra, chia nhau th trng hoc cng vch ra quyt nh kinh doanh. Thng thng cc nhm lun va c xu hng cnh tranh, bt hp tc ng thi li c xu hng kt hp vi nhau. Nhm OPEC nhng nm 1973 tng tha thun vi nhau to nn mt Carten du la. ny gip nhm y mnh gi bn ln rt cao vo nhng nm 19731975. Tuy nhin, cc thnh vin trong nhm v li ch ca ring nn cho php t tng sn lng v lm gi gim. in hnh l trng hp ca Arp t gim gi du t 28 la/thng xung cn 10 la/thng vo gia thp k 70. iu ny li mt ln na ph v s hp tc v gy ra cuc chin khc lit v gi gia cc doanh nghip vi nhau. Nhng hin nay, OPEC li ang hp tc kh tt nng gi du th gii ln cao v ang c nh hng ln n cc nn kinh t nhp khu du la.
5.4.2. Cn bng trn th trng c quyn thiu s
5.4.2.1. So snh tnh th cn bng th trng: Cnh tranh, c quyn v c quyn nhm
Khi nghin cu th trng, chng ta thng c gng xc nh gi v sn lng t mc cn bng ca th trng. V d: Trong th trng cnh tranh hon ho, mc gi cn bng t c ti giao im gia cung v cu th trng v doanh nghip cnh tranh phi bn theo gi th trng v chi ph bin ca doanh nghip bng gi th mi nhn c li nhun ti a. Trong khi, mt nh c quyn bn gi (chnh l gi cn bng) c xc nh ti mc doanh thu bin bng chi ph bin. Cui cng, trong th trng cnh tranh c quyn, trong cn bng di hn, cc doanh nghip mi s tin v li nhun 0 v gi cn bng cng gn tin ti gi cnh tranh tc l gn mc chi ph bin bng doanh thu bnh qun. Tuy nhin, trong c quyn nhm, mt doanh nghip la chn gi hoc u ra da trn vic nghin cu t m chin lc cng nh hnh vi ca cc i th cnh tranh. Ngc li, cc quyt nh ca i th cnh tranh ph thuc nhiu vo quyt nh ca
173

op
doanh nghip. Vy lm th no xc nh c mc gi v sn lng cn bng, hay khi no xut hin trng thi cn bng?
Cn bng trong nhng th trng cnh tranh v c quyn c c im nh sau: Khi gp trng thi cn bng, cc doanh nghip s lm nhng iu tt nht m h c th v khng c l do g thay i mc gi hay sn lng u ra.
Vi trng hp c quyn nhm, cng p dng mt nguyn l tng t. Mi doanh nghip cng s lm nhng iu tt nht c th da trn nhng g m i th cnh tranh ca h ang lm. Do vy c th gi nh rng nhng i th ca h cng ang lm nhng iu tt nht c th theo nhng g doanh nghip ang lm. Tm li, im cn bng trong c quyn nhm t c khi cc doanh nghip ang ng x ti u nht c th da trn nhng g m i th ca h ang thc hin.
5.4.2.2. Cn bng Nash
Cc phn tch trn v th trng c quyn nhm, c bit l v im cn bng c v rt phc tp v kh hiu. Tuy nhin, cc lp lun rt logic vi nhau. Nm 1951, nh ton hc John Nash ch ra trn phng din ton hc v mc cn bng ny v c gi l Cn bng Nash. Khi nim ny c m t nh sau: Ti im cn bng Nash, tng doanh nghip u lm mi iu tt nht c th da trn nhng g m cc i th cnh tranh ca doanh nghip ang thc hin. Chng ta s tho lun su hn v khi nim ny trong phn l thuyt tr chi. Tuy nhin, khi nim ny hon ton c th p dng phn tch th trng c quyn nhm.
5.4.2.3. Cn bng Cournot
Cournot l nh kinh t ngi Php, a ra m hnh cn bng ny vo nm 1838. M hnh ny phn tch th trng c 2 hng c quyn thiu s. M hnh ny c 2 gi thit chnh. Th nht l 2 hng u cng sn xut mt loi hng ha ng nht v u bit r v ng cu th trng. Th hai l mi hng u phi ra quyt nh sn xut bao nhiu v ch c quyt nh 1 ln. Nh vy khi ra quyt nh, hng bt buc phi xem xt i th ca mnh quyt nh sn xut nh th no, v gi s ph thuc vo tng khi lng sn xut chung. Hnh 5.22 th hin quyt nh sn xut ca hng th nht. Nh ni trn, sn lng sn xut ca hng th nht ph thuc vo vic hng ny cho rng hng th hai quyt nh sn xut bao nhiu. Gi s rng ng chi ph bin ca hng MC1 l khng i. Nh vy nu hng 1 ngh rng hng 2 sn xut khng sn xut (Q2=0) th ng cu th trng D(0) chnh l ng cu sn phm ca hng. Hng s quyt nh sn xut ti giao im ca MR(0) ct MC1, tc l ti mc Q1=50. Nu hng cho rng hng 2 sn xut mc sn lng Q2 = 50, th ng cu ca doanh nghip s dch chuyn xung mc D1(50) v hng s quyt nh sn xut ni m ng MR1(50) ct MC1 ti Q1=25. Khi doanh thu s c ti a ha bi ng cu dch sang tri mt lng l 50. Nu hng cho l hng 2 sn xut ti mc 75 n v hng ha th ng cu s dch chuyn tip sang tri 25 n v na. Khi hng ch sn xut lng Q2=12,5. Tng t vy, nu hng 1 cho rng hng 2 sn xut tt c hng ha mc Q2=100, n s sn xut ti mc sn lng Q1=0.
174
0 Hnh 5.22. Quyt nh sn xut ca hng
Nh vy, c th ni sn lng mang li ti a ha li nhun cho hng 1 l mt bng gi tr gim dn, ph thuc vo vic n d on hng 2 sn xut bao nhiu. Bng gi tr ny c gi l ng phn ng ca hng 1. K hiu l Q1*(Q2) ti hnh 5.23. Lp lun tng t vi hng 2 chng ta cng c th v c bng gi tr phn ng ca hng ny. ng Q2*(Q1) l ng phn ng ca hng 2 i vi cc phn ng ca hng 1. Hai ng ny l hon ton khc nhau bi gi thit ban u ch ra MC2MC1, nn Q1*(Q2) Q2*(Q1). ng phn ng ca hai hng th hin bng gi tr c phn tch hnh 5.22. C th ni y khng ch l cc ng phn ng m cn l ng sn xut ca cc hang. Mc sn lng cn bng chnh l giao im gia hai ng phn ng hay ng sn xut ca hai hng. Giao im gi l cn bng Cournot.
0 Hnh 5.23. ng phn ng ca hai hng trong cn bng Cournot
Quan st im cn bng ca Cournot ta thy mi hng d on ng v sn lng m i th s sn xut. Do n ti a ha li nhun tng ng vi mc sn lng
175

op
. Mt khi doanh nghip chn mc sn xut th ch c chn mt ln. Vic chn c ng s gip doanh nghip phn ng tt trc cc hot ng ca doanh nghip. Cn bng Cournot l mt trng hp ca cn bng Nash. Do vy cc ti liu quc t (sch v kinh t hc), ngi c s thng gp thut ng cn bng CournotNash.
5.4.3. Cnh tranh gi trn th trng c quyn nhm
Phn ng ca hng c quyn nhm khng ch vi quyt nh v sn lng ca i th m cn v cc quyt nh khc ca i th, nh gi, qung co, v.v... Trong cnh tranh hay thng ng gi l vn ph bin nht trn th trng ny. Sau y ta tm hiu mt s l thuyt v cnh tranh gi ca c quyn nhm.
5.4.3.1. M hnh Bertrand Cnh tranh gi vi nhng hng ho cng chng loi
Joseph Bertrand pht trin m hnh ny vo nm 1883. Ging nh m hnh Cournot, cc doanh nghip u sn xut cc loi hng ha ng nht. Tuy nhin, m hnh ny h s la chn gi thay v sn lng. Gi s c ng cu th trng nh sau: P = 30 Q Ti Q = Q1 + Q2 l tng sn lng hng ha ng nht. Gi s, chi ph bin cho c hai doanh nghip s l 3 nghn ng : MC1 = MC2 = 3 ng dng m hnh Cournot xc nh cn bng c c sn lng u ra cn bng l Q1 = Q2 = 8. Ti mc cn bng ny gi th trng l 14 nghn ng, li nhun doanh nghip thu c l 88 nghn ng. By gi gi nh c hai nh c quyn cnh tranh vi nhau bng cch la chn gi thay v la chn sn lng. Cu hi l mc gi m cc doanh nghip chn s mc no v mi doanh nghip s kim c bao nhiu li nhun? Trc ht cn lu rng hng ha l ng nht cho nn ngi tiu dng ch mua hng ha t nh sn xut c mc gi thp nht. Do , nu hai doanh nghip c s phn bit gi, doanh nghip no c mc gi thp hn th s bn c sn phm, doanh nghip cn li th khng. Nu c hai doanh nghip a ra cng mt mc gi, th ngi tiu dng s khng phn bit cc doanh nghip c, chnh v th chng ta gi nh rng mi mt doanh nghip chim mt na th phn trn th trng. Cn bng Nash s nh th no trong trng hp ny? im cn bng Nash nhiu khi mang li mt kt qu ging th trng cnh tranh. V d c hai doanh nghip c cng mt mc chi ph bin v nh gi bng chi ph bin th P1 = P2 = 3 nghn ng. Khi sn lng u ra l 27 n v, mi mt doanh nghip cung cp 13,5 n v. Do gi bng vi chi ph bin, nn c hai doanh nghip u c li nhun bng khng. Kim tra iu ny vi cn bng Nash, thy rng c hai doanh nghip u khng mun thay i mc gi ny. V gi s doanh nghip 1 tng gi th s lm cho doanh nghip chu ton b mc l do ngi tiu dng s mua sn phm ca doanh nghip 2 nh gi nh
176
trn. Nu doanh nghip gim gi bn xung, mc d ngi tiu dng s mua hng ha ca h nhng doanh nghip s chu l vi tng sn phm bn ra. Do c hai doanh nghip u khng c bt k ng c no nhm gim gi so vi i th cnh tranh.
Vy l khng c cn bng Nash no i vi nhng doanh nghip a ra cng mt mc gi bng mc chi ph bin nh nhau. Nhng nh gi mc cao hn, 5 nghn ng chng hn, th liu c nhn cng mt mc li nhun hay khng? V trong trng hp ny, nu doanh nghip t mc gi thp hn mt cht, doanh nghip c th gi c th trng v tng gp i li nhun ca mnh. Do , tng doanh nghip u mun a ra mc gi r hn i th cnh tranh. Mc gi s c ct gim cho ti khi t c mc gi c li bng 0, mc gi 3 nghn ng. Gi cn bng ny bng chi ph bin ca hai hng. M hnh Bertrand b ch trch kh nhiu:
Th nht, khi cc doanh nghip sn xut mt hng ha ng nht, doanh nghip s p dng cnh tranh bng sn lng hn l bng gi. Hai l, thm ch nu cc doanh nghip t v la chn cng mt mc gi nh l m hnh tin on th mc doanh thu chia s s nh th no? Gi nh rng doanh thu s chia u cho c hai doanh nghip, th nhng qu tht trn thc t cng rt kh xy ra mt trng hp nh vy. Mc d c nhng thiu st nh vy, m hnh ny vn kh hu ch bi v n th hin mc cn bng trong th trng c quyn nhm lun ph thuc ch yu vo cc la chn bin i theo chin lc ca cc hng c quyn.
5.4.3.2. Cnh tranh gi vi nhng sn phm d bit
Th trng c quyn nhm thng t nht c mt s sn phm d bit. Th phn ca cc hng ny khng ch khc bit do s khc bit v gi m cn da trn nhng khc bit ca sn phm nh mu m, thit k, cht liu v tnh lu bn ca sn phm v.v bit mc gi m cc doanh nghip c cc sn phm d bit c xc nh nh th no, chng ta s th mt v d c th. Gi nh rng mi doanh nghip trong hai doanh nghip c quyn nhm c mc chi ph c nh l 20 nghn ng nhng mc chi ph bin i li bng 0, lc ny ta s c nhng ng cu ging nhau: Q1 = 12 2P1 + P2 Q2 = 12 2P2 + P1 y P1 v P2 l cc mc gi ca doanh nghip mt v hai, v Q1, Q2 tng ng l cc mc sn lng bn c ca h. Ch rng cc mc sn lng m cc doanh nghip c th bn gim xung khi doanh nghip tng gi bn, nhng li tng khi i th cnh tranh t mc gi cao hn. Nu ng thi c hai doanh nghip t cng mc gi nh nhau, chng ta s s dng m hnh Cournot xc nh im cn bng. Mi mt doanh nghip s la chn mc gi cho ring mnh, vi iu kin mc gi ca i th cnh tranh c nh. V d: Li nhun ca doanh nghip mt s bng doanh thu P1Q1 tr i chi ph c nh 20 nghn ng. Thay vo Q1 t cng thc trn ta s c cng thc: 1 = P1Q1 20 = 12P1 2P12 + P1P2 20 Ti mc gi P1 doanh nghip c th ti a ha li nhun c khng? Cu tr li l ph thuc vo P2, vi gi nh l doanh nghip 1 c nh gi. Tuy nhin, bt k
177

op
doanh nghip 2 thay i gi nh th no, li nhun ca doanh nghip 1 s ti a ha khi o hm ca hm li nhun ca doanh nghip bng 0. Ta c cng thc sau: 1/P1 = 12 4P1 +P2 = 0 T y chng ta c th vit li cng thc v cho ta cc ng tng tc ca doanh nghip 1 v 2. ng quan h (tng tc) gi ca doanh nghip mt l : P1 = 3+1/4P2 V tng t ng tng tc ca doanh nghip 2 l: P2 = 3+1/4P1 Cc ng tng tc ny c m t trong hnh 5.24. Cn bng Nash l im m ti hai ng tng tc ct nhau, bn c th thy tng ng u c mc gi l 4 nghn ng, v mc li nhun kim c l 12 nghn ng. Ti im ny, do mi doanh nghip u c gng lm tt nht nhng g c th da trn mc gi ca i th t ra, v khng doanh nghip no mun thay i mc gi im cn bng ny.
0 Hnh 5.24. Cn bng Nash p dng cho gi
Cn bng Nash l ti giao im ca hai ng khi mi mt doanh nghip t mc gi l 4 nghn ng, tc l doanh nghip lm nhng g tt nht c th da trn gi ca i th v s khng mong mun thay i gi na. y, c hai doanh nghip bn sn phm d bit, v lng cu ca mi mt doanh nghip ph thuc vo gi ca doanh nghip v gi ca i th cnh tranh. Hai doanh nghip la chn mc gi ca h trong cng mt thi im, v mi mt doanh nghip u da trn mc gi ca i th cnh tranh. ng phn ng ca doanh nghip 1 cho ta mc gi ti a ha li nhun ging nh mt hm v gi ca doanh nghip 2 t, v tng t vy vi doanh nghip 2. Trn hnh cng a ra mt im cn bng thng ng v gi. Nu doanh nghip thng ng h s t mc 6 nghn ng (hai hng u thu c doanh thu cao nht c th). Gi s cc doanh nghip s thng ng vi nhau. Thay v la chn mc gi c lp im cn bng, th h s ng thi thay i mc gi cao hn mc gi ti a ha li nhun. y c hai s t mc gi 6 nghn ng, vi mc li nhun ca tng doanh nghip s l 16 nghn ng. y chnh l im cn bng thng ng.
178
5.4.3.3. Cnh tranh vi thng ng
Cn bng Nash l mt cn bng bt hp tc, tc l mi mt doanh nghip s a ra quyt nh nhm mang li li nhun ln nht c th, da trn hnh ng ca i th cnh tranh. Nh chng ta bit, li nhun mang li cho mi mt doanh nghip trong c quyn nhm d ging tnh trng cnh tranh hon ho nu nh cc doanh nghip ny bt hp tc, nhng s cao hn nu cc doanh nghip ny thng ng vi nhau. Tuy nhin, thng ng l bt hp php v hu ht cc nh qun l khng mun vo t hay chu cc khon tin pht rt nng thm ch s dn n ph sn. Nhng nu hp tc c th dn ti li nhun cao hn, th ti sao cc doanh nghip li khng hp tc vi nhau? Trong trng hp c th, nu doanh nghip v i th c th cng thc hin mc gi ti a ha li nhun th doanh nghip s ng ngay nu c c hi thng ng, nhng r rng l ti sao doanh nghip vn khng t mc gi v ch i i th s cng t mc gi ? Nu c doanh nghip v i th cng a ra mt mc gi, th c hai s kim c nhiu tin hn. Tuy nhin, vn y l i th cnh tranh khng th la chn mc gi ti mc thng ng vi nhau. Trn thc t, gn nh khng th t c mc gi ti mc gi thng ng. Ti sao li khng? Bi v nu on i th lm nh vy, th h s lm iu tt nht bng cch chn mc gi thp hn, v k c i th bit doanh nghip s t gi mc gi thng ng i na th cng s ng x tng t. gii thch iu ny, chng ta s quay li v d phn trn. Cc hm cu sau vi mc chi ph c nh l 20 nghn ng nh sau: Q1 = 12 2P1 + P2 Q2 = 12 2P2 + P1
Chng ta tm ra im cn bng Nash ti mc gi P1 = P2 = 4 nghn ng vi mc li nhun kim c l 12 nghn ng, v nu doanh nghip thng ng vi nhau a ra mc gi 6 nghn ng, th li nhun nhn c s l 16 nghn ng. By gi gi s rng cc doanh nghip khng thng ng, nhng doanh nghip 1 t mc gi mc gi thng ng l 6 nghn ng, v hi vng rng doanh nghip 2 cng s lm nh vy. Nu doanh nghip 2 lm nh vy h s kim c 16 nghn ng. Tuy nhin, nu doanh nghip 2 ch t mc gi 4 nghn ng. Khi doanh nghip 2 s nhn c khon li nhun l: 2 = P2 x Q2 20 = (4)x[12 (2)x(4) + 6] 20 = 20 nghn ng Mt khc doanh nghip 1 s ch nhn c li nhun l: 1 = P1Q120 = (6)[12 (2)(6) + 4] 20 = 4 nghn ng Nh vy, nu doanh nghip 1 lm nh th th doanh nghip 2 s c li hn. Kt qu l doanh nghip 1 s iu chnh mc gi tr v 4 nghn ng. Nh vy, c th ni rng mc gi 4 nghn ng s l mc gi tt nht cho c 2 doanh nghip. iu ny ng cho c hai doanh nghip, bi v cho d ai iu chnh mc gi cao hn gi cn bng u chu thit so vi i th cnh tranh ca mnh. Bng 5.2 tm tt cc kt qu nhng mc nh gi khc nhau c th xy ra. Trong bt k quyt nh gi no, c hai doanh nghip u ang thc hin tr chi bt hp tc, tc l mi doanh nghip hon ton c lp a ra nhng iu tt nht c th da trn vic d on ng x ca i th. Bng 5.2 cn c gi l ma trn li ch rng
179

op
ca tr chi ny v bng ny th hin li ch rng ca tng doanh nghip khi a ra quyt nh v quyt nh ca c i th cnh tranh. V d nh, gc trn cng bn tri ca ma trn cho ta bit rng nu c hai doanh nghip cng a ra mc gi 4 nghn ng, th li ch ca mi doanh nghip u l 12 nghn ng. Tng t vy cc trng hp khc.
Bng 5.3: Ma trn li ch rng ca tr chi gi Doanh nghip 2 nh gi 4 nghn ng nh gi 4 nghn ng 12 nghn ng 12 nghn ng 4 nghn ng 20 nghn ng nh gi 6 nghn ng 20 nghn ng 4 nghn ng 16 nghn ng 16 nghn ng
Ma trn tr chi
Doanh nghip 1
nh gi 6 nghn ng
Bng ny c th tr li cho cu hi ban u ca chng ta: Ti sao cc doanh nghip u khng hp tc vi nhau, v k c khi mun kim li nhun nhiu hn, cc doanh nghip cng khng thng ng vi nhau? Trong trng hp ny, hp tc c ngha l c hai doanh nghip s a mc gi ln 6 nghn ng thay v 4 nghn ng v kim c li nhun cao hn mc 16 nghn ng. Nhng khi , mt trong hai doanh nghip s h mc gi xung 4 nghn ng v khng cn bit i th ca mnh s lm g. Bi v do mc ch ca ring mnh, doanh nghip khi h gi xung s thu c li hn trc rt nhiu, ln ti 20 nghn ng nh i th gi nguyn mc gi mc thng ng. V khi i th bit nh vy, h s khng chu mt i phn doanh thu nh th, v h s h mc gi v 4 nghn ng nhm thu c mc li nhun cao hn l mc c s b h li nhun xung thp hn so vi c trng hp thng ng hoc cnh tranh gi nh ban u. Nh vy, v mc tiu ca mnh, cc doanh nghip u s iu chnh v im cn bng Nash thay v thng ng vi nhau.
LU T cc vn trn, c th thy rng vi m hnh ny, nu c hai doanh nghip u cng hp tc v cng chu thao tng th trng mc gi thng ng, th v lu v di cc doanh nghip ny s cng nhau kim li hn trong di hn hn l li ch ngn hn v
vy mi xy ra tnh trng thn tnh hay sp nhp. Chnh ph cc nc thng a ra cc chnh sch hnh vi thng ng khng ch gi th trng v lm hi cho ngi tiu dng v nn kinh t ni chung.
5.4.3.4. Tnh hung kh x khi xem xt gi ca cc i th c quyn nhm
Trong thc t, ta bit cc hng c th lin tc theo di i th thay i tnh th ca mnh. Nhng i th cng khng ng yn v lun xem xt hnh vi ca h a ra nhng chin lc ph hp. y l tnh trng kh x khi a ra gi cho sn phm ca cc hng c quyn nhm. Ngoi ra, cc hng ch khm ph c nhng quyt nh th hin ra bn ngoi, tuy nhin c quyt nh ng n khi xem gi i th, th cn bit chi ph sn xut, tnh hnh ti chnh ca h cng quan trng khng km. V chi ph lin quan n cc quyt nh ti u, c bit l chi ph bin. Thng tin v chi ph sn xut, ti chnh l thng tin ni b ca
180
doanh nghip nn kh l ra bn ngoi nn cng s lm cho quyt nh ca cc hng c quyn nhm kh chnh xc. Mc d vy, dn dn cc hng cng tm cch tng uy tn, i n hp tc, hay lin doanh. Ngc li, cnh tranh chn p hay thng ng thng ch xy ra mt thi gian dn n ti trng thi cn bng. Nhng khi c bt k s thay i hay nhn t nh hng n doanh nghip xy ra, th trng thi cn bng li b ph v. Hin tng li lp li.
5.5. L thuyt tr chi v cc quyt nh chin lc ca doanh nghip
Khng ging nh cc doanh nghip cnh tranh hon ho v c quyn thun ty, hu ht cc doanh nghip cnh tranh c quyn v c quyn nhm u c chin lc i ph vi cc i th khi h a ra nhng quyt nh v gi, chi ph qung co, hay u t vo cc cng ngh mi, v cc gi tr kinh doanh khc. Mc d chng ta kho st mt s cc quyt nh chin lc v gi v sn lng phn trc, nhng vn cn nhiu cu hi v cu trc th trng v hnh vi ca doanh nghip cha cp ti. V d nh ti sao cc doanh nghip li c xu hng cu kt vi nhau mt s th trng trong khi li cnh tranh khc lit mt th trng khc? Doanh nghip a ra chin lc g hn ch tng th phn ca i th? Cc doanh nghip nn a ra quyt nh v gi nh th no khi cc iu kin v cung v chi ph thay i, hay khi c thm i th cnh tranh gia nhp vo th trng? L thuyt tr chi l c s a ra phn tch v quyt nh chin lc do cng ty a ra gip tr li cc cu hi trn. p dng l thuyt tr chi l mt bc tin quan trng trong kinh t hc vi m. Phn ny ch cung cp cc khi nim c s v tr chi v quyt nh chin lc. Tip s s dng l thuyt tr chi tm xem cc th trng xut hin v hp tc nh th no, nhng nh qun l nn ngh v cc quyt nh chin lc m h phi i mt ra sao. Ni tm li, cc tr chi c gii thiu trong phn tip theo s gip ngi c c c ci nhn r rng v tng qut hn v nhng quyt nh kinh doanh khi gp cnh tranh khc lit ca i th. Kinh t vi m ch cung cp nhng nguyn tc l thuyt lm nn tng cho cc phn tch kinh t cc mn kinh t doanh nghip khc.
5.5.1. Tr chi v nhng quyt nh chin lc
5.5.1.1. Khi nim tr chi quyt nh chin lc
V c bn, cn tp trung vo cu hi sau: Nu ti tin rng i th ca ti lun c l v hnh ng nhm ti a ha li nhun ca chnh h, th ti nn i ph vi hnh vi ca h nh th no khi a ra cc quyt nh ti a ha li nhun ca ti? Cu hi trn khi qut ha khi nim tr chi v quyt nh chin lc. Khi tham gia th trng cng ging nh tham gia mt tr chi trong c i th cnh tranh v cc i th u lun tm cch ginh phn thng trong tr chi ny. c th ginh chin thng, cc i th phi a ra cc sch lc, v chnh l cc quyt nh chin lc mun ni n y. L thuyt tr chi l c s l lun dng phn tch hnh vi ca cc i th cnh tranh khi tham gia hot ng kinh doanh trn th trng c quyn nhm hay cnh tranh c quyn.
181

op
C nhiu l thuyt tr chi, song trong chng trnh ny chng ta ch phn tch mt s tr chi tiu biu.
5.5.1.2. Tr chi hp tc v khng hp tc
Cc tr chi kinh t ch yu xoay quanh hai phn ng trong cch ng x ca cc hng: hp tc v bt hp tc. Mt tr chi c gi l hp tc nu cc i tc tham gia m phn k c cc hp ng m cho php h c th ln k hoch v nhng chin lc lin doanh chung. Mt tr chi c gi l bt hp tc nu vic m phn nhng khng th c c mt bn hp ng hp tc. V d v mt tr chi hp tc: Vic mc c gia mt ngi bn v mt ngi mua v gi ca mt tm thm. Nu chi ph sn xut thm l 100 nghn ng m ngi mua nh gi gi tr ca n ln n 200 nghn ng. Trong trng hp ny th mt gii php hp tc l hon ton c th v mt giao ko mua bn thm c th dao ng trong khong mc gi t 101 nghn ng cho ti 200 nghn ng. Khong gi ny cho php ti a ha li nhun cho ngi bn v cng mang li thng d tiu dng cho ngi mua, tc l c hai u c li. Trong kinh doanh, mt tr chi hp tc c th n t hai doanh nghip trong cng mt ngnh, khi h tha thun hp tc cng pht trin mt cng ngh mi. Nu nh trong tha thun h ng c vic phn chia li nhun t vic u t chung . Ta thy, kt qu hp tc ny s mang li li nhun nhiu hn cho c hai doanh nghip. V d v tr chi bt hp tc: Trng hp hai doanh nghip cnh tranh cng bn mt mt hng, nh v cc hnh vi ca ring mnh v vn ti kha v chin lc gi v qung co mt cch c lp nhm ginh ly th phn ln hn. Ta thy y doanh nghip ny tng c th phn th ng thi lm gim th phn ca doanh nghip kia. V vy khng th hp tc trong trng hp ny. Nh vy, s khc bit c bn gia tr chi hp tc v bt hp tc l tnh kh thi ca k kt hp ng hp tc. Tr chi hp tc th vic k hp ng l kh thi, cn ngc li tr chi bt hp tc th khng th k c hp ng. Phn l thuyt tr chi tp trung ch yu vo xem xt tr chi bt hp tc. Tuy nhin trong bt k mt tr chi no, kha cnh quan trng nht i vi hoch nh chin lc l hiu r cch nhn nhn vn ca i th, v suy lun i th s hnh ng v i ph nh th no v hnh ng ca bn. Tc l hiu i th nh chnh h, ch khng phi hiu i th nh hiu mnh. iu ny dng nh l hin nhin, th nhng con ngi thng hiu v nh gi sai i th thm ch trong cc tnh hung gin n v kt qu l s nhn hu qu ca vic . V d: Bn u gi t 1 la bng cch: Ngi b gi cao nht s c t 1 la, cn ngi b gi cao th 2 s phi a lng tin b gi ra m khng c g c. No nu l bn, bn s t gi bao nhiu cho t 1 la? a v d p dng cho lp hc, bt u bng gi 1 nghn ng? Xem kt thc gi cao nht ca t 1 la l bao nhiu?
182
CH Hiu i th (cc bn trong lp v gio vin) v kh nng nh gi ca i th l iu quan trng nht trong bt k tr chi no. Kinh nghim thc t: Chng ta thng a ra mt s gi thit v hnh vi ca cc ch th tham gia tr chi, t quyt nh chin lc no tt nht cho mnh. Nhng yu t nh uy tn, thi gian, din bin ca tr chi cng rt quan trng trong vic a ra phn on ca mnh v hnh vi ca i th.
tham gia tr chi, chng ta cn bit mt s chin lc quan trng khi tham gia tr chi. Cc phn sau l mt s chin lc in hnh.
5.5.1.3. Chin lc thng tr v chin lc khng thng tr
Chin lc thng tr l mt chin lc ti u cho mt ngi chi m khng ph thuc vo vic i th chi nh th no. Cu chm ngn dnh cho chin lc thng tr l: Ti ang lm nhng g tt nht c th m khng cn bit bn ang lm g. V bn ang lm nhng iu tt nht c th m cng khng cn bit ti ang lm g. Chin lc khng thng tr l chin lc m mt hng c la chn ti u ph thuc vo hng kia (i th) quyt nh ra sao?
c th hiu hn v chin lc thng tr, hay chin lc khng thng tr chng ta s tm hiu mt s v d sau.
Bng 5.3: Ma trn li nhun ca tr chi chin lc qung co Hng B Ma trn tr chi Qung co Qung co Hng A Khng qung co 6 8 10 2 10 5 Khng qung co 15 0
V d 1: y c hai hng lng quyn A v B (tc l khng ai khng ch c ai). C hai hng ny u sn xut cng loi sn phm v quyt nh xem c nn qung co sn phm ca mnh hay khng. Quyt nh ca i th cnh tranh nh hng kh nhiu ti hng. Cc kt qu ghi li bng 5.3. Bng 5.3 th hin quan h kt qu li nhun thu c ca hai hng A v B i vi cc chin lc khc nhau v qung co v khng qung co. S th nht l li nhun nhn c ca hng A, v s th hai l li nhun nhn c ca hng B. Cu hi t ra l hng A s chn chin lc no, v hng B s chn chin lc no?
Nhn vo ma trn c th thy hng A s chn chin lc qung co cho d hng B c qung co hay khng. Bi v khi hng A chn chin lc qung co th d bt k hng B qung co hay khng qung co u gip hng A c nhiu li nhun hn (hoc 10 hay 15) l chnh h khng qung co (ch c 6 hoc 10). Tng t nh vy, vi hng B, hng B s chn qung co v iu gip h c c li nhun cao hn (hoc 5 hay 8) c, cn nu khng qung co th ch c li nhun l ( 0 hoc 2). Nh vy, c
183

op
hai s quyt nh qung co bi v la chn ny vt tri (hay cn gi l thng tr) so vi cc la chn khc. Chin lc nh vy c gi l chin lc thng tr.
V d 2: Mt tr chi chin lc khng thng tr. Trn thc t khng phi lc no cng c hai i th u c c chin lc thng tr cho ring mnh. iu ny th hin trn bng 5.4.
Trong trng hp ny, A khng c chin lc thng tr. A la chn phng n ti u da trn cc quyt nh m hng B a ra. Nu B qung co th A c li hn nu cng qung co. Tuy nhin, nu B khng qung co th A tt nht khi cng khng qung co theo B. Tr chi l c hai phi quyt nh cng mt lc th hng A s la chn gii php no? a ra quyt nh hng A cn ng vo v tr ca hng B trc. Ta thy, hng B qung co l chin lc thng tr bt k hng A lm g i chng na, hng B u c li khi qung co. Do , c th ti a ha li nhun, hng B s thc hin qung co. Khi , hng A ch c th la chn chin lc qung co bi v chin lc ny mang li ti a ha li nhun cho hng A khi hng B la chn qung co. Nh vy, kt qu l li nhun cn bng ca hai hng s vn l (A = 10; B = 5) tc l c hai u la chn chin lc qung co.
Bng 5.4: Thay i tr chi khng thng tr v chin lc qung co Hng B Ma trn tr chi Qung co Qung co Hng A Khng qung co 6 8 20 2 10 5 Khng qung co 15 0
Ta thy, khi khng thng tr, cn lun t mnh vo hon cnh v ng x ca i th, t mi a ra c chin lc ti u cho mnh.
5.5.1.4. ng dng cn bng Nash gii thch cc chin lc (tr chi): Ti a ho ti thiu, chin lc hn hp
Trong thc t, mt tr chi n gin nht l tr chi m ta c th a ra chin lc thng tr (nh phn tch phn trn). Nh cp cc phn trn, gi thit trong cn bng Nash l tt c ngi chi k c i th v doanh nghip u t c la chn ti u v li ch kinh t. Nhng trong thc t nhiu khi khng phi nh vy. Trong trng hp c th thc hin chin lc ti a ho ti thiu hay chin lc hn hp.
Chin lc ti a ho ti thiu l chin lc ti a ho mc li nhun ti thiu m doanh nghip c th nhn c. V d: Tnh hung sau, gi thit c hai i th (1) c cc la chn phng n pha trn hoc di v i th (2) c la chn bn tri hoc phi. Nu h u c gng ti a ha li ch kinh t, th im cn bng Nash s v tr (2; 1) tc l v tr di phi.
184
Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip Bng 5.5: Ti a ho ti thiu Doanh nghip 2 Ma trn tr chi Tri Trn Doanh nghip 1 Di 1000 0 2 1 1 0 1 Phi 1
Nhng tnh hung ny nguy him cho doanh nghip 1, v nu doanh nghip 2 khng ti u ha li ch v d h chp nhn l (0) th doanh nghip 1 s l ln 1000, v d b ph sn. Nh vy, nu doanh nghip 1 thy kh bit hoc c kh nng doanh nghip 2 khng ti u ha li ch th doanh nghip 1 tt nht l s la chn phng n trn, kt qu s l (1;0). y chnh l chin lc ti a ha ti thiu li nhun ca doanh nghip 1. Trong trng hp m c hai i th u lo lng i th ca mnh khng ti u ho li ch (iu ny rt d xy ra nh bi i th) th h s s dng chin lc ti a ho ti thiu v kt qu im cn bng s l trn phi tc l v tr m c hai u nhn c li nhun bng nhau (1;1). Chin lc ny kh bo th v khng ti a ha c li nhun, nhng li an ton cho kinh doanh. Chin lc th hai c nhc ti y l chin lc hn hp. Nhng chin lc va ni trn l nhng hnh ng c th, v la chn c th cho nn i lc ngi ta gi l nhng chin lc c o. Trong thc t, nhng chin lc c o khng hn l cch tt nht a ra cc quyt nh chin lc (tham gia tr chi kinh doanh). Trong thc t, ngi ta phi a ra chin lc hn hp. Chin lc hn hp l chin lc trong ngi chi la chn ngu nhin 2 hoc 3 hnh ng c th xy ra da trn tp hp cc xc sut chn. V d ca tr chi tung ng tin xu: Nu gi s c hai i th tung cng mt lc, v c hai mt u cng sp hoc cng nga th i th A thng v nhn tin ca B. Ngc li, nu i th B nhn c mt tri chiu mt kia th B thng v nhn tin ca A. Bng 5.6 th hin bng sp nga ca mt tin xu ca c hai i th.
Bng 5.6: Tr tung tin xu Ngi chi B Ma trn tr chi Mt nga Mt sp
Mt nga Ngi chi A Mt sp
1 1
1 1
1 1
1 1
y khng c cn bng Nash nh trong cc tnh hung la chn chin lc c o. Tuy nhin i vi mt chin lc hn hp th li c th tm thy im cn bng Nash. V d: C hai u chi vi xc sut sp nga. C hai u c cn bng Nash do h lm nhng g c th da trn nhng g i th ang lm. Kt qu vi tr chi ny mang
185

op
tnh cht ngu nhin. Li nhun d tnh khi tham gia chi ca mi ngi chi l 0. Gi s rng kt qu khng phi l ngu nhin. Nu A chn chi sp, v B bit iu th B s chi nga. Ngc li nu B khng bit, th tr chi li tip tc li v A li thay i. Nh vy khng phi l im cn bng. Nu c hai u chn ngu nhin, th c hai u c xc sut thng. Vy l c hi dnh chin thng khi chn ngu nhin cao hn trng hp khng phi ngu nhin. iu khin c hai u khng mun thay i chin lc chi ny. Kt qu l to ra xu hng xut hin im cn bng. Ti sao ngi ta li chn chin lc hn hp khi chin lc ny qu rc ri nh vy? Bi v khi ri vo tnh hung m khng c cn bng Nash chn cc chin lc c o th s dng chin lc hn hp l cch tt nht c c im cn bng Nash. Tm li, kt qu ca chin lc hn hp ph thuc vo mi cuc chi v mi ngi chi, iu ny c bit ng vi tr chi nh bc. Trong kinh doanh, thc t rt kh c chuyn cc i th ca mt hng li la chn mc gi mt cch ngu nhin. S nh gi ny thng da vo cc c s chi ph v hn c l da vo nh gi phn tch chin lc ca i th. Do , nu c gii php cho chin lc c o, cc doanh nghip s la chn chin lc ny.
5.5.2. Mt s tr chi chin lc khc
5.5.2.1. Chin lc tch tc
c th ha hn, chng ta s i vo phn tch mt s tr chi c th. Cc chin lc sau y s gip ngi c thy c mt s cch ng ph trong thc t ca cc doanh nghip. C th ni y l nhng ng dng l thuyt tr chi vo cc chin lc nh gi ca doanh nghip nhm kim c li nhun nhiu hn i th v ginh ly th phn ca i th. Chng ta hy cng bt u vi chin lc tit for tat (tit cho tat). Ni dung ca chin lc ny nh sau: Hng ban u nh gi cao, v gi cho ti khi i th vn hp tc v cng nh gi cao. ng khi thi im i th h gi, th hng s h gi cho ph hp. Nu sau i th quyt nh hp tc v tng gi, th mt ln na chng ta s tng gi. Nh vy, chin lc tit for tat l chin lc dnh cho i th hp tc. Tr chi ny s tip din lin tc v khng ngng. im th v ca chin lc ny l to ra hnh vi hp tc v on i th thc hin s hp tc . Gi s rng, i th mun nh bi nhau th gi c hai u gim xung v li nhun hai bn cng gim. Mt ln na tr chi tit for tat li c tip tc. Gi s tr chi ch tip din trong N thng. i th 1 ngh i th 2 thc hin chin lc tit for tat nn khng lm hi mnh cho ti thng cui. V sau N thng tr chi s kt thc cho nn i th 1 s tm cch tm c hi cui cng thu thm nhiu li nhun vo thng cui. Hng 2 cng suy lun tng t nhm i ph li. Hng 2 s gim gi thng (N 1), v d sao cng chng c hp tc thng cui. Tng t, hng 1 cng bit vy nn gim gi thng (N 1). Kt qu c hai u gim gi nn hot ng vn trng thi ti u. Thot nhn, tr chi ny nh mt vng lun qun v c v em li t gi tr. Tuy nhin s c li thot nu i th c mt t nghi ng v s khng ti u ca hng. V d: Nu h nghi hng khng bit ti u ha nh trn, th s c i th dnh phn thng nu nhanh chn trc. Trong trng hp tr chi tip tc lu di th tt nht l nn chi theo chin lc tit cho tat. Bi v trong cc ngnh pht trin n nh,
186
thng tn ti chin lc tit cho tat do thi gian khng xc nh, cu c nh v chi ph n nh v cc hng cng qu am hiu nhau. S dng chin lc ny l cch hu ch nht trong vic gi th phn v khng b i th lm suy yu.
5.5.2.2. Cc tr chi tn sut
Tr chi th hai c gii thiu l tr chi tn sut tc l s c i th hnh ng trc v cc hng khc theo sau. Trong trng hp ny hnh ng trc s c li. Trong thc t c rt nhiu v d cho loi hnh tr chi ny. V d, Qung co ca mt hng v phn ng t i th, hay quyt nh ngn cn u t ca mt hng trong ngnh, hoc quyt nh gia nhp th trng ca hng c tim lc cng thuc loi tr chi ny. Bng 5.7 l v d v tr chi tn sut. Chng ta c hai doanh nghip trong mt th trng bn hai loi thc phm l ng cc ngt v ng cc xon. y ta c bng li nhun ca cc doanh nghip ng vi nhng la chn ca h.
Bng 5.7: Gim bt cc vn trong la chn sn phm Doanh nghip 2 Ma trn tr chi Xon Xon Doanh nghip 1 Ngt 20 10 -5 -5 -5 -5 10 Ngt 20
Bng trn cho thy, nhng ng cc ngt chc chn bn c nhiu hn cc loi ng cc xon mi, v thu c li nhun l 20 so vi 10 (nu 2 doanh nghip chia nhau ra sn xut mi doanh nghip mt loi sn phm. Gi s, c hai doanh nghip, trong trng hp khng bit nh ca i phng, phi a ra quyt nh ca mnh mt cch c lp v ng thi. Khi gn nh ng thi, chc chn h u s gii thiu sn phm ng cc ngt. Kt qu c hai u thua l (-5; -5). Nhng gi s doanh nghip 1 c th gii thiu sn phm ng cc trc. Khi xut hin mt tr chi tn sut y. V doanh nghip 1 s gii thiu mt loi ng cc mi, v sau doanh nghip 2 s gii thiu loi ng cc kia. ngha ca tr chi ny l: Khi a ra quyt nh, doanh nghip 1 phi nhn thy phn ng c l ca i th. Doanh nghip 1 bit l nu mnh gii thiu bt k loi ng cc no trc, th doanh nghip 2 cng s gii thiu loi ng cc khc. Kt qu l doanh nghip s gii thiu bt ng cc ngt trc i th, v cng bit rng doanh nghip 2 s gii thiu bt ng cc xon.
5.5.2.3. e da, cam kt v tn nhim
Thc t, khi tham gia cnh tranh, nhiu khi cn phi tnh to vi nhng thng tin m i th tung ra. V nhiu khi nhng chin lc m i th c tnh cho cc doanh nghip bit li l nhng chin lc rng hay nhiu khi ta cn hay gi l h do. Bng 5.8 trnh by tnh hung e da rng. Gi s hng 1 sn xut my tnh c nhn m c th c s dng cho nh my v vic khc. Trong khi hng 2 sn xut my ch c th dng cho nh my vn bn.
187

op
Nu hng 1 nh gi cao cho my tnh th c hai hng u nhn c nhiu tin. Thm ch khi hng 2 bn gi thp, th nhiu ngi vn mua my tnh ca hng 1 do sn phm khc bit, mc d mt s s phi mua sn phm ca hng 2. Nu hng 1 nh gi thp, hng 2 cng c gi thp th li nhun ca hai hng s gim mnh. Hng 1 s mun gi c hai u cao nn khng chn gi thp. Tuy nhin, gim gi vn l chin lc thng tr ca hng 2 nn vic nh gi ca hng 2 s khng ph thuc vo hng 1. Hng 1 thng tr trong ngnh, nhng hng 1 khng da c hng 2 l v khi gi gim hng 2 lm g i na th hng 1 vn c hi hn. Chnh v th b ngoi hng 1 nu do gim gi th cng ch l do m thi. Li e da ca hng 1, hng 2 khng b nh hng.
Bng 5.8: Gi ca cc my tnh v my x l vn bn Doanh nghip 2 Ma trn tr chi Gi cao Gi thp
Gi cao Doanh nghip 1 Gi thp
100 20
80 0
80 10
100 20
Tuy nhin, thnh thong cc hng vn c th da c cc i th ca mnh. Xem v d v hai hng sn xut xe t sau y s r: Hng t (hng 1) v hng ph tng xe (hng 2). Hng 2 bn ch yu ph tng cho hng 1 v mt t ra bn ngoi. C th ni rng, hng 2 ph thuc nhiu vo hng 1 do ph thuc vo k hoch sn xut xe v t hng ca hng 1. y xut hin tr chi tn sut: Hng 1 l ngi u tin quyt nh s sn xut xe g, v khi hng 2 s quyt nh nn sn xut loi ph tng xe no. Bng 5.9 di y th hin cc quyt nh ca c hai hng sn xut v li nhun ca h.
Bng 5.9: Nhng vn v la chn sn xut Hng t Ma trn tr chi t nh t to
Ph tng t Hng ph tng Ph tng nhiu
3 1
6 1
3 8
0 3
Hng ph tng khng da c hng t v nu hng t i sn xut th hng ph tng phi ct gim sn lng. Thc t c th khng hon ton nh vy v nu hng ph tng thc hin li da l ct gim sn xut xung. Th hng t khng th mua c u ph tng xe nn hng t nh phi lm xe nh cn hn lm xe ln v chu l. R rng hng ph tng c th da c hng t trong trng hp ny. V th cn c cam kt cung cp trc s tt hn cho 2 hng.
188
5.5.2.4. Chin lc ngn cn gia nhp ca hng mi
Trong c quyn nhm, vic quan trng nht l hn ch cc hng mi gia nhp vo ngnh sn xut. Vic gia nhp ngnh ca cc hng mi s lm gim li nhun ca cc doanh nghip c quyn hin ti. Chnh v th vic ngn cn gia nhp ca cc hng khc l iu cc k cn thit cho hng c quyn nhm. V mt bn cht, c hai kha cnh dn ti hn ch gia nhp ngnh, tnh cht t nhin ca ngnh kinh doanh v s ngn cn t cc hng hin ang hot ng. Thc cht, c th gia nhp cc ngnh ca c quyn nhm c th c quyn v t nhin l rt kh. Ngoi ra cc hng cn c kh khn v vn do tc ng ca hiu sut qui m tng, do quyn s hu tr tu nh gip php s dng cng ngh. Tuy vy kh khn thc s xut pht t cc hng c quyn nhm. Cc hng ny s thuyt phc cc i th tim nng l nu h gia nhp ngnh th h s khng nhn c li nhun. thc hin c chin lc nh vy, cc hng sn xut s t mnh vo v tr ca nhng hng s tham gia vo ngnh, gi s nh hng X chng hn (xem bng 5.10). Nu hng X khng gia nhp vo th r rng cc hng ang sn xut s c li nhun cao nu y gi ln cao hn, y l 100,0. Vic hng li c quyn s khin hng ang sn xut khng mun hng X gia nhp. Trong trng hp, nu hng X gia nhp th hng ang sn xut gi cao th hng X c li thp (10) nhng nu h gim gi th hng X b l. So vi cc trng hp khng gia nhp mc li nhun (10) ny kh l cao vi hng X. Th nhng, ngn chn gia nhp ngnh, doanh nghip ang hot ng da gim gi. Nu doanh nghip ny gim gi xung th doanh nghip X vo ngnh s chu l -10. iu lm cho doanh nghip X hoang mang v khng dm gia nhp ngnh.
Bng 5.10: Gia nhp ngnh c kh thi Hng X Gia nhp kh thi Gia nhp Doanh nghip hin thi Gi cao Gi thp (Chin tranh gi) 50 30 10 - 10 Khng gia nhp 100 40 0 0
Ma trn tr chi
Cu hi t ra l liu thc s li da ny c hiu qu hay khng? Phn tch s cho thy rng li da ny hon ton khng hiu qu. Bi v nu doanh nghip X vn c gia nhp, v mc tiu ti a ha li nhun, doanh nghip ang sn xut s phi gi cao v mc cn bng s vn l 50,10. Nhng nu hng ang sn xut u t thm v li nhun khng phi l 30 triu ng, th li e da hon ton c hiu lc. Chnh v th, nu doanh nghip ang sn xut sn sng chin tranh gi, y gi xung thp v khin cho doanh nghip X chu l thc s. Lc ny, cch tt nht vi doanh nghip X l nn ri khi ngnh. Khi doanh nghip X ri khi ngnh, im cn bng s l 100, 0, do vy doanh nghip ang sn xut mi c kh nng ti a ha li nhun.
5.5.2.5. Chin lc mc c
Thng trong thc t kh i n tho hip do s vi phm lut chng c quyn v do li ha kh tin cy.
189

op
Trong nhiu tnh hung cn c mc c l kh nng hai bn vn ng thay i tnh hung hin c v i n mt s ng chung c li hn cho c hai bn (hoc nhiu bn). V d: C 2 doanh nghip c k hoch gii thiu mt trong hai sn phm ca mnh v l nhng loi hng ha b sung. Nh bng 5.12 di y cho thy, nu c hai doanh nghip ng thi sn xut A, th doanh nghip 1 c li nhun cao hn. Tng t, doanh nghip 2 s c li th khi c hai doanh nghip cng sn xut sn phm B. T ma trn li nhun ny, nu c hai doanh nghip c th chp nhn v vic ai s gii thiu ci g, th ch c mt kt qu hp l nht (c hai doanh nghip u c cng mc li nhun l 50,50). Trong trng hp khng hp tc, kt qu ny vn s gi nguyn. L do doanh nghip 2 sn xut ti B l chin lc thng tr i, do vy doanh nghip mt sn xut A cn doanh nghip 2 sn xut B chnh l cn bng Nash.
Bng 5.12: Quyt nh sn xut Doanh nghip 2 Ma trn tr chi Sn phm A Sn phm A Doanh nghip 1 Sn phm B 60 40 5 45 40 5 Sn phm B 50 50
Doanh nghip 1 tt nhin thch kt qu gc tay tri pha di, mc (60; 40). Nhng trong tnh hung ny th doanh nghip khng th t c kt qu . Nu c hai hng mc c thnh lp coong xc xi om th liu c nn tham gia hay khng khi m mt hng th 3 ang nh thnh lp. Bng 5.12 cho ta cc kt qu ca chin lc ring l hay gia nhp coong xc xi om. Chin lc thng tr y l cho c hai hng gia nhp, v u mang li li nhun cao hn c cho hai hng. Phn tch mt v d khc: Nu mt ngi bn nh c th bn 9 t ng . Bn nh gi ngi nh tr gi ln ti 15 t ng i vi bn nhng bn li khng mun tr gi hn 10 t ng . C hai ngi bn v ngi mua u mun li hn cho mnh. Nu bn l ngi duy nht mua nh th bn s phi lm th no ra v nh bn khng tr hn s tin 10 t ng? Bn nn lm nh sau: Bn tuyn b khng mua cao hn 10 t ng. Nu bn l ngi lun lm theo li ni, th li ni hon ton c hiu lc. Nhng nu bn khng c uy tn th s khng thay i tnh trng. Bn c th bt u bng vic mc c nh sau. Nu ti mua nh 10 t ng, ti s tr trc cho anh 6 t ng, v.v... chnh l cc chin lc mc c in hnh v chng ta hon ton c th ng dng iu trong cuc sng.
190
TM LC CUI BI
Cc loi th trng, iu kin hnh thnh v c im ca cc th trng . Khc bit trong la chn ti u ca cc doanh nghip kinh doanh trn nhng loi hnh th trng khc nhau. Cc cch thc nh gi v sn lng sn xut ca cc doanh nghip v tc ng ca n ti gi v sn lng cn bng th trng. Tnh hiu qu kinh t v s phn chia phc li x hi nhng loi th trng khc nhau. Nhng c th ca th trng cnh tranh c quyn v c quyn nhm. Cc c s l thuyt phn tch hnh vi doanh nghip ca cc th trng ny.
191

op
CU HI N TP
1. Vit Nam hin nay c nhng th trng c quyn no? Ly v d v gii thch ti sao? 2. Vit Nam hin nay c nhng th trng cnh tranh hon ho no khng? Ly v d v gii thch ti sao? 3. Vit Nam hin nay c nhng th trng cnh tranh c quyn no? Ly v d v gii thch ti sao? 4. Vit Nam hin nay c nhng th trng c quyn thiu s no? Ly v d v gii thch ti sao?
BI TP
Bi tp 5.1
Hm tng chi ph ca mt hng cnh tranh hon ho l: TC = q2 + q + 100.

1. Vit phng trnh biu din cc chi ph ngn hn FC, AC, AVC v MC ca hng. 2. Hng s sn xut bao nhiu sn phm ti a ho li nhun, nu gi bn sn phm trn th trng l 27$. Tnh li nhun ln nht . 3. Xc nh mc gi ho vn v sn lng ho vn ca hng. Khi gi th trng 9$ th hng c nn ng ca sn xut khng? Ti sao? 4. Biu din bng th ng cung sn phm ca hng. Bi tp 5.2
Mt hng c ng cu l P = 15 0,05q v tng chi ph ngn hn l TC = q + 0,02q2

1. Xc nh mc gi v sn lng hng ti a ha doanh thu nu hng l ngi duy nht trong ngnh. 2. Li nhun v thng d tiu dng do hng ny to ra l bao nhiu? 3. Thu 1$/mt sn phm bn ra lm gim sn lng v tng gi ca hng ln bao nhiu? Nu hng ny c ng cu nm ngang P = 5$ th thu trn lm gim sn lng ca hng i bao nhiu? Bi tp 5.3
Xem xt mt ngnh c 3 hng. Gi s rng cc hng c cc hm cung sau: s1 = p; s2 = p 2; s3 = 2p

1. Hy v cc ng cung ca tng hng v ng cung ca ngnh. 2. Nu cu th trng l D(p) = 10. Gi th trng l bao nhiu? Tnh sn lng ca th trng v mc sn lng ca tng hng mc gi ? Bi tp 5.4
Gi s trong mt ngnh cnh tranh c rt nhiu hng. Mi hng u c hm chi ph : TC = q2 + 1 (vi q>0) Gi nh rng lc u ng cu ca ngnh c cho bi: Q = 52 P (Sn lng ca mt hng khng bt buc phi l s nguyn, nhng s hng phi nguyn)
192
1. ng cung ca mt hng l g? ng cung ca ngnh l g? (gi s c n hng trong ngnh). 2. Gi thp nht c th bn sn phm l bao nhiu? 3 S hng cn bng trong ngnh s l bao nhiu? 4. Gi cn bng s l bao nhiu? Sn lng cn bng ca mi hng l bao nhiu? 5. Sn lng cn bng ca ngnh l bao nhiu? 6. Gi s rng ng cu ca th trng dch chuyn n D': Q = 53 P. Tnh s hng cn bng mi, gi cn bng mi, sn lng v li nhun cn bng mi ca hng . Bi tp 5.5
Gi s c 1000 doanh nghip ging ht nhau, mi doanh nghip c ng chi ph cn bin ngn hn c din t bng phng trnh: MC = q 5 Hm cu ca th trng l: Q= 20.000 500P
1. Tm phng trnh ng cung ca th trng. 2. Xc nh gi v sn lng cn bng ca th trng. Bi tp 5.6 1. Mt hng cnh tranh hon ho c hm tng chi ph nh sau:
Sn lng Tng chi ph ($)
0 20
1 30
2 42
3 55
4 69
5 84
6 100
7 117
Hng s sn xut bao nhiu nu gi ln lt l 13$; 14$; 15$; 16$; 17$

2. Gi s c 100 hng sn xut cng mt hng ny v mi hng cng c tng chi ph nh trn (nu gi u vo l khng thay i ). Hy v ng cung ca ngnh (khi gi trong khong t 13$ n 17$). Bi tp 5.7
Trong mt th trng cnh tranh hon ho c 60 ngi bn v 80 ngi mua. Mi ngi mua u c hm cu ging nhau: P = 164 20q. Mi ngi sn xut u c hm tng chi ph nh nhau l: TC = 3q(q+8)
1. Thit lp hm cung v hm cu ca th trng. 2. Xc nh mc gi cn bng trn th trng. Khi h s co gin ca cu l bao nhiu? Tnh thng d tiu dng ca th trng mc gi cn bng l bao nhiu? 3. Mi ngi sn xut bn c bao nhiu sn phm v thu c li nhun l bao nhiu? 4. Minh ha kt qu tnh ton trn th. Bi tp 5.8
Biu di y cho thy ng cu i vi sn phm ca nh c quyn sn xut vi chi ph cn bin khng i bng 10$.
193

op
Gi Lng
27 0
24 2
21 4
18 6
15 8
12 10
9 12
6 14
3 16
0 18
Yu cu 1. Hy xc nh gi ng doanh thu cn bin ca hng. 2. Gi v sn lng ti a ha li nhun ca hng l bao nhiu? 3. Gi v sn lng cn bng trong ngnh cnh tranh l bao nhiu? 4. X hi c li g nu nh c quyn ny b buc phi sn xut im cn bng cnh tranh? Ai c li v ai b thit? Bi tp 5.9
C 2 hng c quyn. Cu c cho bi P = 10 Q, trong Q = Q1 + Q2. Cc hm chi ph ca hai hng ny l: C1(Q1) = 4 + 2Q1 v C2(Q2) = 3 +3Q
1. Gi s c hai hng u gia nhp ngnh. Sn lng ti a ha li nhun chung l bao nhiu? Mi hng s sn xut bao nhiu nu cc hng cha gia nhp ngnh? 2. Sn lng cn bng v li nhun ca mi hng l bao nhiu nu hai hng hnh ng theo li khng hp tc. Hy s dng m hnh Cournot v cc ng phn ng ca cc hng v ch ra cn bng? 3. Hng 1 nn sn sng tr bao nhiu mua hng 2 nu vic cu kt l bt hp php nhng vic thn tnh th khng bt hp php? Bi tp 5.10
Gi s 2 hng ging nhau sn xut sn phm A v chng l cc hng duy nht trn th trng ny. Cc chi ph ca chng c cho bi C1= 30Q1 v C2 = 30Q2, trong Q1 l sn lng ca hng 1, v Q2 l sn lng ca hng 2. Gi c xc nh bi ng cu sau: P = 150 Q, trong Q = Q1 + Q2.
1. Hy tm cn bng Nash Cournot. Tnh li nhun ca mi hng cn bng ny. 2. Gi s 2 hng hnh thnh cartel ti a ha li nhun chung. Bao nhiu n v A s c sn xut ra. Tnh li nhun ca mi hng. 3. Gi s hng mt l hng duy nht trong ngnh. Sn lng th trng v li nhun ca hng 1 khc vi kt qu tm ra c cu b nh th no? 4. Quay li vi cu b, gi s hng 1 tun theo hip nh, hng 2 la gt bng vic tng sn lng. Hng 2 s sn xut bao nhiu? Li nhun ca mi hng s l bao nhiu? Bi tp 5.11
Hai hng cnh tranh bng vic la chn gi. Cc hm cu ca chng l: Q1= 20 P1 + P2 v Q2 = 20 + P1 P2 trong P1 v P2 l cc gi tng ng 2 hng ny t ra, Q1 v Q2 l cc cu c to ra. (Lu rng cu v mi hng ha ch ph thuc vo s chnh
194
lch gi. Nu hai hng cu kt v t cng mt gi th chng c th t gi cao nh chng mun v thu c li nhun v hn). Cc chi ph cn bin l bng khng.
1. Gi s hai hng t gi cng mt lc. Hy tm cn bng Nash. Mi hng s t gi l bao nhiu v s bn bao nhiu, li nhun ca mi hng s l bao nhiu? (Gi : Ti a ha li nhun ca mi hng theo gi ca n) 2. Gi s hng 1 t gi trc, sau n hng 2. Mi hng s t gi bao nhiu, s bn bao nhiu, v li nhun ca mi hng s l bao nhiu? 3. Gi s bn l mt trong hai hng ny, v c 3 cch m bn c th chi tr chi ny: (1) C 2 hng t gi cng mt lc (2) bn t gi trc (3) i th ca bn t gi trc. Nu bn c th chn mt trong cc cch ny th bn thch cch no hn. Gii thch ti sao? Bi tp 5.12
Mt cartel trng chanh c 4 vn chanh. Cc hm tng chi ph ca chng c cho bi: TC1 = 20 + 5Q12 TC2 = 25 + 3Q22 TC3 = 15 + 4Q32 TC4 = 20 + 6Q42 (TC tnh bng la, Q tnh bng thng chanh hi v chuyn ch i mi thng)
1. Hy lp bng tng chi ph, chi ph bnh qun, v cn bin cho mi hng cho cc mc sn lng t 1 n 5 thng mt thng. 2. Nu Cartel ny quyt nh vn chuyn i 10 thng mt thng v t gi l 25 cho mt thng th sn lng nn phn chia th no gia cc hng ? Bi tp 5.13
Mt hng ng trc ng cu :
P ($) Q (v) 1 10 2 9 3 8 4 7 5 6 6 5 7 4 8 3 9 2 10 1
Ngnh ny ch do hai hng cung, mi hng u c chi ph cn bin khng i bng 3$.
1. Hy xc nh gi v sn lng ti a ha li nhun cho ngnh. 2. Gi s 2 hng tha thun t li nhun ti a v chi sn lng bng nhau. Nu hng A la gt v tin rng hng B vn gi mc sn lng cam kt th hng A s sn xut mc sn lng no v t gi bao nhiu? Bi tp 5.14
Gi s hng BMW c th sn xut bt k s lng t no vi chi ph cn bin khng i bng 15.000$ v chi ph c nh l 20 triu $. Hng nn xc nh cc gi v cc s lng no bn chu u v chu M, bit rng cu v t BMW mi th trng c cho bi: Qe = 18.000 400Pe v Qu = 5.500 100Pu
195

op
Trong ch s E biu th chu u, U biu th M, gi v chi ph c n v l nghn la. Gi nh rng BMW c th hn ch s lng bn M cho nhng ngi bun c y quyn (khng c nhng ngi trung gian) v rng chi ph vn chuyn, thu nhp khu v cc chi ph khc ca mt ngi tiu dng c nhn cn nhc vic mua t BMW chu u v vn chuyn v M l ng k (chng hn 10.000$).
1. Hng nn bn bao nhiu t BMW mi th trng v gi mi th trng l bao nhiu? Tng li nhun l bao nhiu? 2. Nu BMW b buc phi t cng mt gi cho 2 th trng th hng phi bn s lng no mi th trng, gi cn bng v li nhun ca hng l bao nhiu? Bi tp 5.15
Mt nh c quyn ang cn nhc cch thc phn b sn lng cho 2 th trng tch bit nhau v mt a l. Cu v doanh thu cn bin i vi hai th trng ny l: P1 = 15 Q1 MR1 = 15 2Q1 P2 = 25 2Q2 MR2 = 25 4Q2 Tng chi ph ca nh c quyn l C = 5 + 3(Q1+Q2). Gi, sn lng, li nhun, doanh thu cn bin v phn mt trng s l bao nhiu nu:
1. Nh c quyn ny c th phn bit i x bng gi. 2. Lut php cm t cc mc gi khc nhau cho 2 vng. Bi tp 5.16
Nhiu ca hng cho thu bng video cho mi 2 phng n thu phim:
1. Gi 2 phn thu: Tr ph thnh vin hng nm (chng hn 40$) v sau tr mt khon ph nh cho vic thu phim hng ngy (chng hn 2$/phim/ngy) 2. Ph thu trc tip: Khng tr ph thnh vin, nhng tr ph thu hng ngy cao hn (chng hn 4$/phim/ngy). Logic ng sau gi 2 phn trong trng hp ny l g? Ti sao li cho mi khch hng mt s la chn gia hai phng n m khng phi ch l mt gi 2 thnh phn? Bi tp 5.17
Mt hng sn xut t ti (l ngi sn xut duy nht) bn sn phm ca mnh c hai th trng trong nc v nc ngoi. V c nhng hn ch v nhp khu v xut khu, nn khng c kh nng mua th trng ny ri bn th trng kia. Cc ng cu v doanh thu cn bin ng vi mi th trng l: Pd = 20.000 20Q Pf = 25.000 50Q MRd = 20.000 40Q MRf = 25.000 100Q (Ch s d: Trong nc, Ch s f: Nc ngoi) Qu trnh sn xut ca hng ny biu th hiu sut khng i ca quy m v hng bit rng phi mt 1000.000$ mi sn xut c 100 xe ti.
1. Chi ph sn xut bnh qun ca xe ti l bao nhiu? Chi ph cn bin l bao nhiu?
196
2. Nu hng l ngi ti a ha li nhun th hng s bn bao nhiu xe ti th trng trong nc v gi no, bao nhiu th trng nc ngoi v gi no? 3. Tng li nhun ca hng l bao nhiu? 4. co gin ca cu theo gi th trng nc ngoi l bao nhiu? 5. Gi s nhng hn ch xut nhp khu thay i sao cho mt ngi bn k c th mua xe ti th trng ny v bn th trng khc ngay lp tc (khng mt chi ph). Hng nn bn bao nhiu xe ti, gi no s c t ra? Li nhun ca hng l bao nhiu? Bi tp 5.18
Mt hng c sc mnh c quyn bn c ng cu : P = 100 3Q + 4A1/2 v c hm tng chi ph : C = 4Q2 = 10Q + A, trong A l mc chi tiu qung co, P v Q l gi v lng.
1. Hy tm cc gi tr ca A, Q, v P ti a ha li nhun ca hng. 2. Hy tnh ch s Lerner ca sc mnh c quyn bn, L = (P MC)/P cho hng ny cc mc gi A, Q v P ti a ha li nhun cho hng. Bi tp 5.19
Mt hng cnh tranh hon ho in hnh c tng chi ph ngn hn l: TC = 100 + 7q + q2 v chi ph di hn l: TC = 4q + q2
1. Hy xc nh sn lng ti u cho hng ny mc gi bn 35$, li nhun ti a hng c th thu c l bao nhiu? 2. Gi cn bng di hn ca th trng l bao nhiu? 3. Khi gi th trng gim xung l 25 th hng c nn ng ca sn xut khng? Ti sao? 4. Xc nh ng cung ngn hn v di hn ca hng. Bi tp 5.20
Mt nh c quyn c ng cu c cho bi: P = 12 Q v hm tng chi ph l: ($)TC = Q2

1. Mc sn lng ti a ha li nhun s l bao nhiu? 2. Gi s Chnh ph quyt nh nh thu nh c quyn ny 2$/n v sn phm bn ra. Khi sn lng ca nh c quyn tng, gim bao nhiu? 3. Gi s rng chnh ph nh mt khon thu c nh (1 ln) l T vo li nhun ca nh c quyn ny. Sn lng ca hng s l bao nhiu? Li nhun ca hng thay i th no? Bi tp 5.21
Cu th trng v sn phm C & A l: P = 100 Q. Th trng ny do mt hng c quyn khng ch. Chi ph hng c quyn l: TC = 500 + 3Q + Q2 (Q tnh bng triu sn phm)
1. Chi ph c nh ca hng c quyn l bao nhiu? 2. Hy xc nh gi v sn lng ti u cho hng c quyn ny? Li nhun cc i hng thu c l bao nhiu? 3. Nu hng ny mun ti a ha doanh thu th n s la chn mc gi v sn lng no? Khi li nhun l bao nhiu?
197

op
4. Gi s cu th trng dch chuyn sang P = 50 Q th hng c quyn ny s chn mc gi v sn lng no ti a ha li nhun ca mnh? Bi tp 5.22
Mt hng c quyn sn xut my lnh c biu cu v tng chi ph tng ng vi cc mc sn lng nh sau:
Sn lng (Q) 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Gi bn (P)
450
445
440
435
430
425
420
415
410
405
Tng chi ph (TC)
1600
1865
2145
2445
2770
3125
3510
3925
4380
Yu cu: 1. Tnh chi ph cn bin (MC), doanh thu cn bin (MR), chi ph trung bnh (AC) ca hng. 2. ti a ha li nhun hng s sn xut bao nhiu sn phm v n nh gi bn nh th no? Tnh li nhun ln nht ca hng. Bi tp 5.23
Gi s mt cng ty chng khon c c c quyn khu vc mua bn chng khon. Cng ty ny i mt vi ng cu (D): Q = 50 2P. Gi s chi ph bnh qun ca hng khng i v bng 2.
1. Hy tnh mc sn lng v mc gi em li tng doanh thu cc i; tng li nhun ti a cho cng ty. 2. Tnh doanh thu v li nhun ln nht . Bi tp 5.24
Hng sn xut xe my c quyn USB c hm cu v sn phm ca mnh l:
P = 2750
Trong P l gi v Q l sn lng. Tng chi ph sn xut ca hng l:
45 Q 8
TC =
Q2 15 Q 2 + 2500 Q 30
1. bn c 200 xe my gi bn phi l bao nhiu? Khi tng doanh thu ca hng l bao nhiu? 2. Tnh h s co gin ca cu v xe my ti mc gi v sn lng ti a ha li nhun?
198
3. Hng USB nn t mc gi no bn c nhiu sn phm nht m khng b l? 4. ti a ha tng doanh thu, hng phi bn bao nhiu xe v bn vi gi no? Bi tp 5.25
Gi s mt nh c quyn gp ng cu P = 11 Q, trong P l gi tnh bng la cho mt n v sn phm v Q l sn lng tnh bng ngn n v. Nh c quyn c chi ph bnh qun khng i bng 6$.
1. Cho bit chi ph cn bin ca hng l bao nhiu? 2. Mc sn lng ti u ca ng ta l bao nhiu? Nh c quyn ny s t gi bao nhiu? Tnh li nhun ln nht . Hy s dng ch s Lerner tnh mc sc mnh c quyn bn.
3. Mc gi v sn lng ti u cho x hi i vi hng ny l bao nhiu? Tnh khong mt trng do hng c quyn ny gy ra.
4. Gi s Chnh ph quy nh gi bn ca nh c quyn l 7$/n v sn phm. Khi sn lng no s c sn xut ra? Li nhun ca hng s l bao nhiu?
199

Bai 5 Cau Truc Thi Truong Va Dinh Gia Doanh Nghiep 3354

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bai 5 Cau Truc Thi Truong Va Dinh Gia Doanh Nghiep 3354

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

BI 5 : CU TRC TH TRNG V NH GI CA DOANH NGHIP

Thi lng hc 17 tit.

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

TNH HUNG KHI NG BI

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Th trng cnh tranh hon ho Cc khi nim c bn

5.1.1.1. Hng cnh tranh hon ho

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Hnh 5.1. ng cu i vi mt doanh nghip cnh tranh hon ho

5.1.2.1. Doanh thu, chi ph v li nhun

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

q0 Hnh 5.2. im la chn ti a ho li nhun ca mt doanh nghip cnh tranh

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Hnh 5.3. Thng d sn xut ca mt doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

0 Hnh 5.4. Doanh nghip cnh tranh i mt vi tnh trng l

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Hnh 5.5. ng cung ngn hn ca mt doanh nghip cnh tranh

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

0 Hnh 5.6. ng cung ngnh trong ngn hn (S)

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

5.1.5.1. Li nhun kinh t 0 trong di hn

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Hnh 5.7. Cung di hn trong ngnh chi ph khng i

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Hnh 5.8. Cung di hn trong ngnh c chi ph tng

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Hnh 5.9. Phn b ngun lc hiu qu 148

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

5.2.1.1. iu kin hnh thnh c quyn thun tu

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Phn b ngun lc (tham kho thm hnh 5.12)

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

0 Hnh 5.12. Khon mt trng t quyn lc c quyn

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

S phn bit gi ca hng c quyn

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

0 Hnh 5.13. Li nhun tng thm t m hnh nh gi cp mt hon ho

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

0 Hnh 5.15. Phn bit gi cp ba

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

MR1 = MR2 = MC.

0 Hnh 5.16. Khng bn cho th trng qu nh

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

5.2.6.1. Gii thiu v c quyn mua

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

0 Hnh 5.17. Ngi mua cnh tranh vi mt ngi bn cnh tranh

giao im gia ng ph tn bin v ng gi tr bin. V mc gi m nh c

Bi 5: Cu trc th trng v nh gi ca doanh nghip

0 Hnh 5.18. c quyn mua