BLM 7.

ELEVATRLER

7.1. GR Ykselticiler (elevatrler), dkme ve birim ykleri dey veya dik eimli (yataydan 70 den fazla) dorultuda ykseltmek amacyla kullanlrlar. Ykseltilecek malzemenin yaps, ykselticinin tasarmnda nemli bir rol oynar. Dkme malzeme iin eitli trlerde kepeli ykselticiler, birim ykler iin de kefeli ve dner tablal ykselticiler kullanlr.

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

120Srekli Transport Sistemleri 7.2. KEPEL ELEVATRLER Ykselticiler dey (ekil 7.1a) veya eimli (ekil 7.1b) olabildikleri gibi kay veya tek ya da ift sra zincir kullanabilirler. Besleme ve boaltma yntemlerine bal olarak yksek hzl santrifj veya alak hzl arlkl boaltma uygulanr.

(a) dey

(b) Eimli ekil 7.1 Kepeli elevatrler

Bir kepeli ykseltici u paralardan meydana gelir: sonsuz ekme eleman, buna salamca balanm kepeleri (1), ekme elemannn evrelerinde dnd st (dndrme) ve alt (gerdirme) kasnaklar (ekme elemannn trne bal olarak zincir dilileri de olabilirler). Ykselticinin hareketli paras ve dndrme dzenei st blm (kafa), ara blmeleri (7) ve alt blmnden (9) oluan kapal bir sa muhafazas ierisine alnmtr. Muhafazann ara blmeleri, ykselticinin her iki eridini (gidi ve dn) iine alabildii gibi her erit ayr bir muhafaza iinde de olabilir. Personel delikleri (8), alma srasnda ykselticinin belli aamalarda denetlenmesini salarlar. Kepeli ekme eleman (3) hareketini altrma biriminden alr ve gerdirme dzenei tarafndan nceden gergin duruma getirilmitir. Dkme malzeme ykselticinin alt ucundaki (tabandaki) besleme oluundan ve kepelerin kazma etkisinden yararlanlarak yklenir, st kasnaa (zincir dilisine) kadar ykseltilir ve burada boaltma oluuna dklr. altrma birimi hareketli parann geri hareketini nleyen tutma frenini ierir, Ykseltici muhafazasnda klavuzlar vardr. Kepeli ykselticiler eitli trlerde pudra, taneli ve imento, kum, toprak, turba, kmr, soda, refrakter, kimyasal maddeler, tahl, un gibi para mallarn tanmasna elverilidirler. Yap malzemelerinin tanmasnda, kimya endstrisi fabrikalarnda, dkmhanelerde, Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

Elevatrler 121

refrakter malzemesinin yapmnda, metalrji fabrikalarnda, besin endstrisinde, un fabrikalarnda ve tahl silolarnda ykselticiler kullanlrlar. Az yer kaplamas, ykleri nemli bir ykseklie kaldrma yetenei (50 metreye kadar) ve 5 ile 160 m3/saat arasnda deien kapasite yelpazesi kepeli ykselticilerin balca stnlkleridir. Bunun yannda, ar yklemeye kar duyarllklar ve dzgn ykleme zorunluluu kepeli elevatrlerin sakncalardr. Kepeler aralkl (ekil 7.2a) veya srekli (ekil 7.2b) biimde yerletirilirler. Kepelerin dzenlenmesi ile besleme ve boaltma yntemi, taman maln trne bal olarak seilir. Kay ve kepeli ykselticilerde kepeler arkadan asl; zincirli ve kepeli ykselticilerde ise arkadan asl ya da utan balanm olabilirler. Utan balama yntemi yalnzca ift zincirli elevatrlere uygulanabilir. Eimli ykselticiler, dn (avara) eridinin dzenlenmesi bakmndan ayrlrlar.

(a) (b) ekil 7.2 Dndrme eleman zerinde kepelerin dzenlenmesi Bu erit serbeste sarkar (kayl ykselticiler, ekil 7.3b) veya desteklenir (ekil 7.3c, ift zincirli ykselticiler). Dey kepeli ykselticiler, ok daha karmak olan eimli trden daha sk olarak kullanlmaktadrlar.

ekil 7.3 Eimli elevatrler Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

122Srekli Transport Sistemleri 7.2.1. Kepelerin Yklenmesi ve Boaltlmas Malzeme, ykselticiye tabanda kepelenir (ekil 7.4a), veya dorudan doruya bir besteme oluundan verilir (ekil 7.4b). Uygulamada genellikle bu iki yntem birlikte kullanlr. Kayl ve zincirli elevatrlerin pudra veya kk paral ve ounlukla orta andrclkta kmr tozu, turba, imento, toprak, kum, hzar tala, krlm kmr, fosfatl gbreler gibi malzemeler tayan aralkl kepeleri, genellikle tabanda ykleme yntemi ile kullanlrlar. nk bu tur malzemeler, kepelenmeye kar nemli bir diren gstermezler. Bu tr malzemeler tanmlanan bu yntemle yklendiinde, ykseltici 0,8-2 [m/s] arasnda deien olduka yksek hzlarda alabilir. Byk paral ve akl, maden cevheri ve iri-paral kmr gibi andrc malzemeler, kepelenmeye kar byk diren gsterirler ve bu da kepenin anmasna hatta (kayn veya zincirin) kopmasna neden olur. Bu nedenle, byk paral ve andrc malzemeler, kepelere dorudan doruya beslenirler.

(a) ekil 7.4 Kepelerin doldurulmas

(b)

Bu ykleme yntemi srekli kepeli ykselticilerde ve yalnzca malzemelerin arasndaki boluklardan dmedii ve hzn 1 [m/s]yi gemedii durumlarda uygulanabilir. nk daha yksek hzlarda paralar srarlar. Boaltma (santrifj) (ekil 7.5a), arlkl (ekil 7.5b) veya ynlendirilmi (ekil 7.5c) trlerden birinden olabilir. Birinci trde malzeme, kepenin tepe dilisi (veya kasna) evresinde dnmesinden doan santrifj kuvvet etkisinde boalr ve dorudan doruya st muhafaza blmndeki boaltma oluuna der. Tepe dilisinin (kasnan) apna uygun hz seilerek ve st muhafaza blmndeki boaltma oluu ayarlanarak malzemenin salmas nlenir.

(a)

(b) ekil 7.5 Kepelerin boaltlmas

(c)

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

Elevatrler 123

Santrifj boaltma (ekil 7.5a), serbest akl pudra, taneli veya kk paral malzeme tayan kepeleri aralkl olarak yerletirilmi yksek hzl elevatrlerde (ounlukla bantl, seyrek olarak zincirli) kullanlr. Santrifj boaltmal genel amal elevatrlerin kepe hz genellikle 1 - 2 [m/s] alnr. Yksek hzl elevatrlerde kepe aralklar, bir kepeden boaltlan malzeme nceki kepeye arpmayacak ekilde belirlenir. Arlkla boaltmal elevatrlerde (ekil 7.5b) malzeme, kepeler ters dnerken arlyla boaltlr. Bu tr boaltma yava akl pudra, nemli, ince pullu ve ya malzemeler iin (kmr tozu, tebeir, eitli kimyasal maddeler, ya kl ve hzar tala) kullanlr. Dey elevatrlerde yk, tepe zincir dilisinden getikten sonra kepeyi boaltma oluunun stnde ba-aa getiren zincirin iki eridi arasndaki bolukta ve arlkla boalr (ekil 7.5b). Eimli elevatrlerde arlkla boaltma, elevatrn eik durumuyla salanr. Bu tr boaltma, kepe hznn 0.6 0.8 [m/s] arasnda bulunduu yava hzl kepeli elevatrlerde uygulanr. Ynlendirilmi arlkl boaltma (ekil 7.5c), dey ve eimli kepeli elevatrlerde (kayl veya zincirli) kullanlr. ekme eleman tepe kasnann (zincir dilisinin) evresinde dnerken her kepe bir ncekinin nne boalr, bylece malzemenin ana boaltma oluuna aktlmas iin bir klavuz grevi yapar. Bu tr boaltma, kepe hzlan 0.4 0.8 [m/s] arasnda deien yava hzl elevatrlerde uygulanr. Srekli boaltmal elevatrler balca ar, iri paral, andrc ve akl, cevher, cruf ve iri paral kmr gibi orta derecede andrc malzemelerin ve ayrca krlarak daha kk boyutlara indirilen turba, odun kmr ve kok gibi ufalanabilir malzemelerin tanmasnda kullanlrlar. Bir dolu kepenin ykselen eritte ve tepe kasnandaki hareketi ekil 7.6da incelenmektedir. Kepe tepe kasnana varmadan nce, dzgn hzla dorusal bir yrnge boyunca ilerler ve yk zerinde etkiyen tek kuvvet arlktr: P = m g . Kepe tepe kasna evresinde dnmeye baladnda, santrifj kuvvet:
F =m v2 r

(7.1)

bu arla eklenir. Burada m Kepe iindeki ykn ktlesi v Kepe iindeki ykn hz [m/s] r Dnme yarap, ykn A arlk merkezinin kasnan O merkezine uzakl [mm] g Arlk kuvvetinin ivmesi [m/s2] Bu iki kuvvetin R bilekesi, kepe dndke yn ve iddetini deitirir. Bununla birlikte, eer R vektr kasnak merkezinden geen dey izgiyi kesinceye kadar uzatlrsa, kepenin btn konumlar iin bir ve ayn B noktas (noktasna kutup) elde edilir.

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

124Srekli Transport Sistemleri

(b)

(a)

(c)

ekil 7.6 Kutup uzaklnn belirlenmesi ABO ve AFR benzer genlerinden:

l P mg = = r F v2 m r Buradan kutup uzakl:

l=g r2 = sbt v2

(7.2)

(7.3)

bulunur. (7.3) denkleminde v =

gr 2 30 2 895 = 2 2r 2n2 n

rn
30

koyarak ve mil hz n d/dak olarak alnarak,

l=

[m]

(7.4)

bulunur. Buradan, kutup uzaklnn deerinin yalnzca kasnan (ya da zincir dilisinin) devir saysna bal olduu sonucu kartlr. Milin n dnme hz arttka l kutupsal uzakl azalr ve santrifj kuvvetin deeri, arlk kuvvetine gre artar. Mil hz dt zaman, arlk kuvvetinin deeri, santrifj kuvvete gre artar ve l uzakl daha byk bir deer alr. l < rb olduu zaman ve kutup noktas kasnak emberinin iine dyorsa (ekil 7.6b), santrifj kuvvetin arlk kuvvetinden nemli lde byk bir deerde olduunu ve kepe iindeki btn yk paracklarnn kepe d duvarlarna doru hareket ettiklerini; yani boaltmann santrifj trden olduu kantlanmtr. l > ra olduu zaman ve kutup noktas kepelerin d kenarlarndan geen emberin dnda kalyorsa (ekil 7.6c), arlk kuvveti santrifj kuvvetten byktr ve kepeler arlkla boalrlar. rb < l ra ise boaltma hem santrifj hem de arlkladr.
Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

Elevatrler

125

Kepeden atlan parack, ykseltici st muhafazas iinde bir parabol izer ve boaltma. oluuna der. Oluun (tn) st aznn O merkezine gre durumu, malzemenin salmasn ve ar paralanmasn ve tozumasn nlemek zere ayarlanmaldr. Boaltma oluunun durumu, genellikle boaltma as, yani yatayla boaltma oluunun balangcn kasnak (zincir dilisi) merkezine birletiren doru arasndaki a tarafndan belirlenir. Santrifj arlkl boaltmal elevatrler iin = 30L45 dir. Alak deer kuru, yksek deer slak yklere uygulanr.
7.2.2. Kepeli Elevatrlerin Paralar

Kepeli elevatrlerde kullanlan kepeler trdr: Derin (ekil 7.7a), yuvarlak dipli, s (ekil 7.7b) ve V-tipi (ekil 7.7c).

(a) Derin kepe

(b) s kepe
ekil 7.7 Kepe trleri

(c) V-tipi

Kepeler trleri, ana geometrik boyutlar (B genilii, A izdm ve h ykseklii) ve kapasiteleri ile belirlenirler. Derin kepelerin n az 65 lik bir ada kesilmi ve bylece nemli bir derinlik salanmtr. Bu kepeler kuru ve serbest akl toprak, kum, tahl ve ince kmr gibi dkme malzemelerin tanmasnda kullanlrlar. Derin kepelerde genilik 135 - 450 [mm], ykseklik 101 - 240 [mm] ve kapasite 0.75 14.5 [litre] arasnda deiir. S tr kepelerin n azlan 45 lik bir a ile kesilmitir; bu nedenle kepe sdr. Bu kepeler nemli, skabilir ve yava akl dkme malzemelerin tanmasnda kullanlrlar. Kepenin alak duda ve sl, malzemenin boaltlmasn kolaylatrr. S kepelerde genilik 160 - 450 [mm], ykseklik 100 - 285 [mm] ve kapasite 0.65 - 15 [litre] arasnda deiir. Derin ve s kepelerin tabanlar boaltmay kolaylatrmak amacyla silindirik yaplr. Bu kepeler yalnz kepeleri aralkl dizilmi elevatrlerde kullanlrlar. Kepeler arasndaki a uzakl 300, 400, 500 ve 600 [mm] dir. V-kepeler yalnzca srekli boaltmak elevatrlerde ve ar, ktleli ve andrc malzemelerin tanmasnda kullanlrlar. Bunlarda genilik 160-900 [mm], ykseklik 155 - 620 [mm] ve kapasite 1.5 - 130 [litre] arasnda deiir. Kepe aral 160, 200, 250, 320, 400, 500 ve 630 [mm] dir. Derin ve s kepeler preste baslma, 2 - 6 [mm] lik elik satan kaynak yapm veya dkme demir ya da dvme elik olarak yaplrlar. V-kepeler kaynak yapm veya preste baslma olabilirler. Andrc malzeme iin kullanlacak kepelerde abuk anmay nlemek zere, dudaklar sertletirilir.

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

126Srekli Transport Sistemleri Kepeli elevatrlerde ekme eleman olarak bir bant veya zincir kullanlr. Kauuk kaplanm dokuma bantlar, bantl konveyrlerdekine edeerdedirler. Kepeler banda zel dz kafal cvatalarla (ekil 7.8a) civatalanmlardr. Cvatann kafas, kepe arka duvarndaki bir oyua girmitir. Bunun amac; bant, tepe kasna zerinden geerken cvata kafasnn kasnaa zarar vermesini nlemektir. Bandn B1 genilii, kepenin B geniliinden 35 - 40 [mm] fazla olmaldr. Bandn kat says ise (genellikle drtten az olmamak zere) gerekli bant dayanmna bal olarak hesaplanan bant ekme kuvvetine gre belirlenir. Kayn hesab bantl konveyrlerde ki gibidir. Ancak, bu durumda bandn cvata delikleri nedeniyle zayflad dikkate alnmaldr. Bant genilii B1 = 150, 200, 250, 300, 400 ve 500 [mm] dir. Elevatrlerde, elik telli bantlar da kullanlr. Elevatrlerde kullanlan zincirler genellikle lamelli baklal burlu ve burlu makaral zincirler olup zincir adm t = 100, 125, 160, 200, 250, 320, 400, 500 ve 630 [mm] dir. Kaynakl yuvarlak baklal, dkme birleim ve ayrlabilir baklal zincirler daha seyrek kullanlrlar. Dn eridi desteklenen eimli elevatrlerde lamelli baklal ve burlu makaral zincirler kullanlr. Kepeler, zincire kebentlerle veya zel biimdeki bakla levhalarna cvatalanarak veya perinle balanrlar. 16 - 200 [mm] genilikteki kepeler iin, kepenin arka duvarnn merkezine balanan (ekil 7.8b) tek zincir; 320 - 630 [mm] genilikteki kepeler iin kepelerin arka (ekil 7.8b) veya yan duvarlarna (ekil 7.8c) cvatalanm ift zincir kullanlr.

(a)

(b)

(c) ekil 7.8 Kepelerin balanmas Bir dndrme elemannn (bant ya da zincir) seimi istenen elevatr kapasitesine, kaldrma yksekliine ve tanan malzemenin trne baldr. Kauuklu bir dokuma bant, kepeleri ok sk olmayan bir biimde tutar ve bu nedenle, bir zincirden ok daha az bir ekme kuvveti uygular. Buna karlk, daha yksek bir hzla hareket edebilir ve andrc malzemeleri tarken zincirden daha az anr. Yukarda saylan bu gerekelerden tr ilke olarak pudra ve
Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

Elevatrler

127

kk paral ve dk yma arlkl malzemelerin orta kaldrma yksekliklerine (25-40 [m]) ve yksek hzla tanmasnda bant kullanlr. Bantl elevatrlerde malzeme, alt bolme (tabana) verilir ve buradan kepelenerek alnr. Zincirler ounlukla, ar ktleli malzemeleri byk elevatrlere ve yksek kapasite ile (160 [m3/saat]) karmakta kullanlrlar. Ayrca zincirler, kauuklu bir dokuma banda zarar verebilecek scak ve dier tr malzemelerin tanmasnda kullanlrlar. Elevatrlerin altrma birimi (ekil 7.9) genellikle tek gvdeli motor redktr biiminde olup elevatrn st blmnde yer alr. Bantl bir elevatrn dndren kasnann ap, kay kat saysna (i kayn kat says olmak zere normal olarak 125 - 150 i) bal olup genellikle 400, 500, 630, 800, 1000 ve 1250 [mm] deerinde alnr. Zincirli elevatrlerin zincir dilisinin di says 4.75 75.5 [d/dak] arasndaki hzlarda 6, 8, 10, 12, 13, 14, 16 ve 20 alnr.

ekil 7.9 ift zincirli srekli kepeli elevatrn st blm ve altrma birimi

Elevatr durduu zaman hareketli parann ve kepelerin tehlikeli geri dnlerini nlemek amacyla, altrma birimine freni eklenmitir. Bu grltsz alan bir kilit mandal, dndren kasnan (ya da zincir dilisinin) miline taklm bir genileme makaras veya elektrik motoruyla redktr giri mili arasndaki elastik kavramaya balanm bir santrifj mandal durdurucu olabilir. Ar elevatrlerde solenoid fren kullanlabilir. Elevatrn st tekne blmnde bakm ve onarmlar iin personel delikleri bulunur. Elevatrlerde en ok kullanlan gerdirme dzenei tr vidal, yayl ve vidaldr. Baz durumlarda kar arlkl gerdirme dzenei de kullanlr. Gerdirme dzenei kasnak (zincir

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

128Srekli Transport Sistemleri dilisi) milinin yataklar zerinde bulunur ve alt teknenin yan duvarlarna balanmtr (ekil 7.10). Gerdirme stoku 200 - 500 [mm] arasnda deiir.

ekil 7.10 Bantl kepeli elevatrlerin alt tekne blm ve gerdirme dzenei

Bantl elevatrlerin gerdirme kasna tanan malzemenin kasnaa yapmasn nlemek iin, genellikle zgara jantl yaplr. Gerdirme ve dndrme kasnaklar (zincir dilileri) genellikle ayn apldr. Elevatr taban besleme haznesini tar. Islak yava akl malzemeler tanrken besleme haznesi yksee yerletirilir ve hazne taban 60 lik ayla iner (ekil 7.11). Kuru ve serbest akl malzemelerin tanmasnda ise hazne daha alak bir dzete yerletirir ve tabann yapt a 45 dir. Tekne alt blmnn yan duvarlarnda bakm ve onarmlar iin, kapakl personel delikleri bulunur. Elevatr teknesinin ara blmleri 2-4 [mm] lik elik satan yaplr. Kenarlar boyunca ve ularda kebent takviye ubuklar kullanlr. Standart blmler 2-2,5 [m] uzunlukta yaplrlar ve birbirlerine cvatalarla balanrlar. Ara blmler, hareketli paray klavuzlamak ve ar salnmlar nlemek iin, klavuzlarla donatlmlardr.
7.2.3. Kepeli Elevatrlerin Hesab

Elevatrn tr ve kepe biimi, ykselticinin zeliklerine ve istenen tama kapasitesine bal olarak seilir. Bir kepeli elevatrn tama kapasitesi Q [t/saat], elevatr uzunluunun her metresi bana gerekli kepe kapasitesi
Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

Elevatrler

129

io Q = a 3,6v
dir. Burada, io a h v

[l/m]

(7.5)

Kepe kapasitesi [litre] Kepe aral [m]. Derin ve s kepelerde a = (2.5L3)h , srekli V-kepelerde a = h Kepe ykseklii [m] Bant veya zincir hz [m/s] Ykn yma arl [t/m3] Kepe ykleme verimi

En ok rastlanan malzemeler iin v hzlar ve ykleme verimleri Tablo 7.1de verilmitir. Standart boyutlardaki kepeler iin, elevatr uzunluunun metresi bana kapasiteler Tablo 7.2de verilmitir.
Tablo 7.1 Kepeli elevatrlerin ana parametreleri Kepe Kepe Tipik ykler Elevatr tr ykleme tr verimi
Kmr tozu imento, al, fosfatl gbre Hzar tala, para kuru kil, kmr, turba akl, cevher, cruf Kum, kl, toprak, ta Kmr Kesekler halinde turba Krma ta, cevher, cruf Dk hzl arlkl boaltma Yksek hzl santrifj boaltma Yksek hzl santrifj boaltma Dk hzl ynlendirilmi arlkl boaltma Yksek hzl santrifj boaltma Dk hzl ynlendirilmi arlkl boaltma Yksek hzl santrifj boaltma Dk hzl ynlendirilmi arlkl boaltma Dk hzl ynlendirilmi arlkl boaltma Yksek hzl santrifj boaltma Dk hzl arlkl boaltma

Dkme yk zellikleri Pudra (tlm) Taneli ve kk paral, orta derecede andrc Taneli ve kk paral, yksek derecede andrc Orta ve byk paral, orta derecede andrc Orta ve byk paral, yksek derecede andrc Ktleli, krlgan, krlarak kk boyuta indirilmi Cruflu, toz ve taneli slak

Hz v [m/s] Bant 1.25-1.8 1.25-2.0 Zincir 0.6-0.8 1.25-1.6

D D D

0.85 0.75 0.7-0.8

V D V D V

0.7-0.85 0.7-0.8 0.6-0.8 0.5-0.7 0.6-0.8

0.8-1.0 1.6-1.8 -

0.8-1.0 0.6-0.8 1.25-1.4 0.5-0.8

Odun kmr, kok Toprak, slak kum, slak pudra, al Islak kimyasal maddeler, kabartlm turba

V S S

0.6 0.4-0.6 0.4-0.6

0.6-0.8 1.25-1.8 -

0.6-0.8 1.25-1.6 0.6-0.8

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

130Srekli Transport Sistemleri Seilen kepelerin boyutlar, en byk parann amax boyutuyla uyumlu olmaldr. Kepe izdmnn A deeri (ekil 7.8) u koulu salamaldr: A amax m (7.6)

Burada m katsays, malzeme iinde amax boyutundaki paralar arlka % 10-25 orannda ise m = 2 2.5; bu paralarn oran % 50-100 arasnda ise m = 4.25 4.75 alnr. ekme kuvveti elevatr yrngesinin blmlerindeki direnler toplanarak hesaplanr. Elevatrn hesabnda gz nne alnmas gereken zel durum, ykseltici tabanna ykleme srasndaki kepeleme direncidir. Bu direncin deeri ampirik olarak belirlenir. nk bu diren; tanan malzemenin zellikleri, kepe hz, kepe tr ve aralk kepelerle taban duvarlar arasndaki boluklar, kepelerin ykleme verimi ve kepe ykleme yntemi gibi bir ok etkene baldr.
Tablo 7.2 Elevatr birim boyu bana kepe kapasitesi Derin kepeler S kepeler V kepeler Kepe Kepe Kepe Kepe Kepe Kepe aral a kapasitesi aral a kapasitesi aral a kapasitesi io [l/m] io [l/m] io [l/m] [mm] [mm] [mm] 300 0.75 300 1.1 300 0.65 160 9.4 300 2.0 300 1.1 400 3.2 400 2.6 200 18 500 7.8 500 7.0 250 31.2 600 14.5 600 15 320 50 400 85 500 134 630 206

Kepe genilii B [mm] 135 160 200 250 350 450 600 750 900

Elevatr parametrelerinin hesabnda genellikle ampirik formller kullanlr. Bu denklemler, bir ykselticide ana diren ykn kaldrlmas iin gerekli g olduundan, gerek deerlere yakn sonular verirler. Dey elevatrlerde, ekme elemannn en yksek statik gerginlii Smax dzgn hareket iin S max = 1.15 H (q + K1q0 ) (7.7)

ile yaklak olarak hesaplanr. Burada H Ykn kaldrld ykseklik q Elevatrn metresi bana birim arlk [kg/m] (denklem (3.1)) qo Bant veya zincirin kepeli olarak birim arl [kg/m] K1 Harekete ve dndrme eleman ile kepelerin st ve alt kasnaklardaki (veya zincir dililerindeki) bklmelerine kar direnleri ve ykn kepeleme direncini gz nne alan katsay (Tablo 7.3)

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

Elevatrler

131

Tablo 7.3 Ortalama K1, K2 ve K3 deerleri Elevatr tr Bant Tek zincir ift zincir Tama Kepe trleri (Sekil 7.8) kapasitesi Derin V Derin V Derin V Q [t/saat] ve s kepe ve s kepe ve s kepe K2 katsays <10 0.6 1.1 10-25 0.5 0.8 1.1 1.2 25-50 0.45 0.6 0.6 0.85 1.0 50-100 0.4 0.55 0.5 0.7 0.8 1.1 >100 0.35 0.5 0.6 0.9 K1 2.5 2.0 1.5 1.25 1.5 1.25 K3 1.6 1.1 1.3 0.8 1.3 0.8

qo deeri; imalat artnamelerinden veya tasarm verilerinden alnabilir veya aadaki denklem kullanlarak hesaplanr: qo = K 2 Q Burada yer alan K2 deerleri de Tablo 7.3ten alnabilir. Yksek hzl zincirli elevatrlerde en yksek teorik Steor ekme etkisi, hesaplanan statik ve dinamik ekme kuvvetlerinin toplamna eittir. Bantl elevatrler iin en yksek ekme kuvveti (bant gerginlii), bandn kaymasn nlemek zere Smax = Sger eitliini salamaldr. Zincir veya bant dayanmnn hesabnda en yksek teorik ekme kuvveti alnr. Dey elevatrlerin dndrme milinde gerekli motor gc (altrma dzeneindeki kayplar ihmal edilirse), yaklak olarak aadaki denklemden hesaplanr:
1,15QH K 3 q o Hv QH (1,15 + K 2 K 3 v ) [kW] (7.9) + = 367 367 367 Yk kaldrmak iin tketilen g (1.15 deerine eit olan emniyet katsaysn da ierir), yukardaki denklemin birinci blmnden, hareketli parann srtnme direnci ise ikinci blmden belirlenir. K3 katsaysnn yaklak deerleri Tablo 7.3te verilmitir. G aktarma dzeneindeki kayplar kullanlacak motorun seiminde hesaba katlr. No

(7.8)

7.3. KEFEL ELEVATRLER

Kefeli elevatrler birim ykleri (variller, kutular, paketler ve makina paralar) kaldrmakta kullanlrlar. Kefeli elevatrler (ekil 7.11a ve c) dey veya eimli (ekil 7.11b) olabilirler. Bunlarda, st ve alt zincir dilileri evresinde dnen iki sonsuz zincir vardr. Yke uygun biim verilmi olan yk tayclar (kefeler) belli aralklarda bu zincirlere cvatalanmtr. Baz tasarmlarda, taycy emek ve yk ykselen eritte boaltmak iin bir saptrma zincir dilisi (ekil 7.11c) kullanlr.

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

132Srekli Transport Sistemleri

ekil 7.11 Kefeli elevatrler

Tayclarn (kefeler veya raflar) ykleme ve boaltmas elle veya otomatik olarak yaplr. Silindirik ykler, eik bir dzlemde yuvarlanabilmeleri, zgaral bir masadan yine zgaral bir kefeye veya rafa aktarlmalar ve bunun tersi ilemin kolayca yaplabilmesi nedenleriyle, otomatik ykleme ve boaltmaya ok elverilidirler. Ykler genellikle dndrme elemannn st zincir dilisinden ayrld noktada boaltlrlar (ekil 7.12). Tayclar, yke uygun olmak zere dz veya erisel kefeler biiminde (ekil 7.12a) olabilirler. Baz durumlarda, boaltmay kolaylatran deviricilerle (ekil 7.12b) donatlrlar. Bu deviriciler taycnn elevatrn ykselen eridi boyunca herhangi bir noktasnda boaltlmasna izin verirler ve bunlara, boaltma noktalarna yerletirilmi kulaklarla kumanda edilir. Deviriciler yay etkisiyle ilk durumlarna dnerler. Kefeli elevatrlerin dndrme elemanlar olarak lamelli baklal, birleim, burlu ve burlu pernolu zincirler, baz durumlarda ise tmyle dkm zincirler kullanlr. Bu ykselticiler alak hzl ykseltici tr olup hzlar 0,2-0,3 [m/s] arasnda deiir. Kefeli elevatrlerin parametreleri (3.16) ve (3.19) denklemlerinde elde edilir.

ekil 7.12 Kefeli elevatrlerin kefeleri Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

Elevatrler

133

ekme kuvveti, allm yolla hesaplanr. Hesaplar yaplrken zincirin sabit klavuz yataklar zerindeki srtnme kayplar dikkate alnmaldr. Yk, zincirden belli bir uzaklktaki konsollar zerinde tandndan sabit klavuz yataklar zerindeki srtnme kayplar bu elevatrlere zeldir. Kefe zerindeki ykn arl G [kg], kefe ve yk arlk merkezlerinin zincir eksenine uzakl l [m] ve kefenin zincire baland noktalar arasndaki uzakl b [m] alnarak ve zincir gerginliinin etkisi ihmal edilerek; kefenin balant noktalarnda klavuz yatak zerindeki basn: P= Gl b (7.10)

dr. Her tayc zerindeki ek srtnme direncinin deeri Wek = 2 Pw = 2Gl w b (7.11)

bulunur.Burada, w zincirin klavuz yataklar zerindeki hareketine kar diren katsaysdr. Eer elevatr ekme zincirleri, hareketli makaralar ile donatlm ise w deeri (3.35) denklemi ile belirlenir. Zincirde hareketli makaralar bulunmuyor ve klavuz yataklar zerinde kayyorsa w = = 0.25 L0.35 alnr. Zincirin klavuz yataklar zerindeki srtnme katsays ile gsterilmitir.
7.4. DNER TABLALI ELEVATRLER

Dner tablal elevatrler (ekil 7.13a ve b), eitli birim ykleri kaldrmakta ve indirmekte kullanlrlar. Kefeli elevatrler ile dner tablal elevatrler arasndaki ana ayrlk, kefeli ykselticilerin yk tayclara rijit olarak balanm, dner tablallarn ise zincire mafsall ve ekseni evresinde serbeste dnen tablalar olmasdr. Bu yap ykn inen erit boyunca herhangi bir noktada boaltlmasn mmkn klar

(a)
Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

(b) ekil 7.13 Dner tablal elevatrler

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri

134Srekli Transport Sistemleri Dner tablal elevatrler, dner tablal konveyrlerden yalnzca yrnge profili bakmndan ayrlrlar: Elevatrler ykleri yalnzca dey olarak tarlar oysa konveyrler onlar birbiri arkasndan gelen dey ve yatay blmlerde tarlar. Kitaplar gibi hafif ykler iin bir dner tablal elevatrde konsollu raflara balanm tek zincir yeterli olabilir (ekil 7.13b). Paketlenmi kitaplarn tanmasnda kullanlan tek zincirli bir tablal elevatr ekil 7.14de gsterilmitir. Her katta elektriksel olarak kontrol edilen otomatik ykleme ve boaltma dzenekleri vardr. Dmeye basnca ykleme dzeneinin ykl (zgaral) tablas devreye girer. Yk, inen atall tepsiden alnr.

ekil 7.14 Zincirli tepsili elevatr

Yk alndktan sonra, tabla otomatik olarak ilk durumuna dner. Boaltma noktasnda bir kumanda iareti tablay dndrr ve inen tepsi tarafndan kendi zerine braklan yk almas iin devreye sokar. Yk, eik tabladan bir masural konveyre alnr ve yerine gnderilir, tabla da balang konumuna geri dner.

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK534 - Srekli Transport Sistemleri