UVOD

Opcije spadaju u grupu derivativnih hartija od vrednosti, to znai da predstavljaju izvedene finansijske instrumente. Osnovna uloga derivativa na finansijskom tritu je transfer rizika. U njihovoj osnovi nalazi se neka roba ili neki finansijski instrument, odnosno svaka aktiva koja ima trinost, i od ije cene zavisi cena derivativa sa kojima se trguje na tritu derivativa odnosno terminskom tritu. Opcije su ugovori o kupovini ili prodaji odreene robe ili finansijskog instrumenta na odreeni dan i prema unapred odreenoj ceni, ono to je najzanimljivije kod same opcije je da one kupcu pruaju pravo ali ne i obavezu da iskoriste to svoje pravo. Svaka opcija ima svoj vek trajanja i nakon isteka tog roka opcije postaju bezvredne. Veina opcija upravo tako i zavri budui da posedniku ne omogue povoljniju kupovinu dobra koji je predmet opcije do dana isteka roka. Pa ipak, kao sredstvo za ostvarivanje lepih pekulativnih zarada, opcije su u zadnjih 10-ak godina postale jedan od najveih izazova mnogim ljudima celim svetom. Naravno, kao i mnoge druge stvari pre toga, opcije su svoj procvat doivele u SAD da bi se danas njima trgovalo na svim razvijenijim tritima kapitala.

1. POJAM I DEFINICIJA OPCIJA

Opcije su pravo da se kupi ili proda odreeni predmet, kao to su akcije ili dravne obveznice, po unapred utvrenoj ceni, u utvrenom roku. Upravo to pravo da se kupi ili proda odreena aktiva, i mogunost da se od tog prava odustane su osnovni elementi koji opcije ine razliitim od fjuersa, kod kojih postoji obaveza da se ili proda odreena aktiva, odreenog dana, po unapred utvrenoj ceni, ukoliko se predhodno ne izae iz ugovora., Opcije predstavlja ugovor izmeu prodavca i kupca u kome je sadrano pravo, ali ne i obaveza, kupca da kupi ili proda neki finansijski instrument u odreenom vremenskom periodu ili na utvreni termin u budunosti, po ceni odreenoj u momentu zakljuenja ugovora. Predmet ugovora koji je sadran u opciji naziva se osnovnom investicijom (underlying asset). Predmet ugovora mogu biti: robe (commodities)- poljoprivredni proizvodi kao to je penica, nafta, drvo, razni metali valute (currencie) akcije (stock, equities) fjuers ugovori (future contracts) berzanski indeksi (indexes)

Opcije se ubrajaju u najmlau grupi sa stajalita vremena, ali sa najvecim rastom trita. Opcije moemo definisati kao'' ugovore koji njihovim vlasnicima daju pravo na kupovinu ili prodaju imovine koja je predmetom tih ugovora po fiksnoj ceni na odreeni dan ili za odreeno vreme'' ili opcije predstavljaju pravo, ali ne i obavezu da se kupi (call) ili proda (put) odreeni osnovni instrument po unapred ugovorenoj ceni (strike - ekercise price do tano odreenog dana u buducnosti (ekpiri date). Opcije se odnose na realnu imovinu, finansijsku imovinu (hartije od vrednosti). Sa opcijama se trguje na sekundarnim tritima. Opcije spadaju u iru kategoriju aktive - kontigentna ili uslovna prava (contigent claim). Placanje kod ovog oblika aktive zavisi od vjerovatnoce odigravanja odreenih dogaaja u buducnosti. Kod opcija ti dogaaji se odnose na kretanje cena osnovnih istrumenata, aktive ili robe za koju su opcije kreirane. Opcionim sporazumom (option contract) reguliu se odnosi za vreme emisije opcija. Kupcu opcije - vlasniku daje se pravo da kupi ili proda odreenu aktivu po fiksnoj ceni, koja je unapred odreena, u okviru odreenog vremenskog perioda. Prodavac opcije - emitent ima obavezu uraditi ono to vlasnik opcije od njega trai, prodati ili kupi odreenu aktivu, u odreenom periodu i po ugovorenoj ceni. Opcioni sporazum kao visoko standardizovani dokument najece sadri sledece elemente: vrsta aktive - instrument na koji se opcija odnosi. najece su to vrednosni papiri. Ukoliko se radi o opcijama na akcije, u opcionom sporazumu obavezna su jo dva elementa: naziv emitenta na ije deonice se opcija odnosi, i koliina odnosno broj komada akcija koje se mogu kupiti ili prodati

Ugovorena cena (ekercise, striking price) - cena po kojoj kupac moe da kupi ili proda odreenu aktivu ili instrument. Rok opcije - krajnji datum do kada se opcija moe iskoristiti. Posrednici u trgovanju opcijama dogovaraju se samo o ceni - premiji i koliini opciskih sporazuma. Cena ugovora koja se utvruje u momentu zakljuivanja ugovora, odnosno cena po kojoj se aktiva, koja je predmet opcionog ugovora, moe kupiti ili prodati, naziva se cena izvrenja (Strike price, exercise price). Strajk cena ili cena izvrenja onih opcija sa kojima se najaktivnije trguje obino je veoma blizu tekuoj ceni aktive koja je predmet opcionog ugovora, izuzev u sluajevima izrazitog rasta ili pada cena. To je upravo zbog toga to berza utvruje strajk cene na osnovu raznih analiza tekueg trita. Opcije su dostupne u nekoliko iznosa iznad ili ispod trenutne cene (current price, spot price) osnovne investicije. Na primer, cene akcija koje su ispod $25 po akciji obino imaju strajk cene u intervalu 2. Strajk cena akcija iznad $50 obino se kree u intervalu od $5. to se tie opcija na akcije, one nisu dostupne na svaku akciju. Ima oko 2,200 akcija na ije se opcije trguje. Tri mogucnosti koje stoje kupcu na raspolaganju prilikom posedovanja opcije: 1) Iskoristiti opciju - kupovina ili prodaja osnovne aktive na koju se opcija odnosi 2) Prodati opciju na sekundarnom tritu nekom drugom subjektu - berzanski ili vanburzovni promet 3) Ne iskoristiti pravo iz opcije - pustiti da istekne rok dospeca bez koricenja opcionog prava. Prodavac opcije-nosilac obaveze mora izvriti preuzetu obavezu na osnovu prodate opcije. Ukoliko prodavac ne eli izriti obavezu, na raspolaganju su mu dve mogucnosti: pokuati se nagoditi sa vlasnikom opcije-kupcem o raskidu sporazuma, uz vracanje premije i placanja odreene provizije pronaci drugog subjekta koji ce preuzeti ugovorenu obavezu tj prodati opciju na sekundarnom tritu.

1.2.

VRSTE OPCIJA

Prema mogunosti izvrenja : - amerike mogu se izvriti u bilo koje vrijeme do isticanja vaenja - europske mogu se izvriti na tono odreeni dan - azijske vrijeme isticanja vaenja odreuje izvrnu cijenu Prema karakteru vezane imovine : - robne predmet je roba, realna imovina - financijske vrijednosni papiri (dionice i obveznice) i druge izvedenice. Prema karakteristinim vrstama vezane imovine : - individualne opcije na dionice - opcije na indekse dionica - opcije na ronice na indekse dionica - opcije na ronice na kamatne stope - opcije na valutne ronice Prema pokrivenosti vezanom imovinom : - pokrivene (covered) sastavljaju se kada se posjeduje vezana imovina - nepokrivene (uncovered) tj. gole (naked) kada se ne posjeduje vezana imovina

Prema vremenu trajanja : - kratkorone - dugorone (leap opcije) Prema zauzetoj investicijskoj poziciji : - call - put opcije

CALL OPCIJA Call option svom kupcu daje, u zamjenu za plaenu premiju, pravo kupnje od prodavaa odnosno sastavljaa opcije ugovorene vezane imovine po izvrnoj cijeni fiksiranoj u opciji na odreeni dan (europski tip call opcije) ili kroz odreeno razdoblje do istjecanja njena vaenja (ameriki tip call opcije). Vlasnik opcije iskoristiti e svoje pravo onda kada je trina cijena cijena vea od izvrne cijene u opciji. U sluaju izvrenja opcije izdavatelj sastavlja opcije duan je prodati vlasniku navedenu vezanu imovinu po izvrnoj cijeni. Vlasnik opcije moe ostvariti kapitalni dobitak razlikom izmeu vee trine cijene vrijednosnog papira kojeg stjee uz manju izvrnu cijenu. Tada e sastavlja opcije pretrpjeti odreeni gubitak. Dratelj opcije pustiti e da opciji istekne vaenje kada trina cijena do trenutka istjecanja call opcije ne preraste izvrnu cijenu. Tada e kupac call opcije pretrpjeti gubitak, dok e sastavlja opcije ostvariti dobitak u visini primljene premije na prodanu opcije.