EN-NS SRES......................................................................................................................6 NSANIN YARATILII.............................................................................................................6 Yce Meali:.........................................................................................................................6 Tefsir-i erifi:......................................................................................................................6 Korkulmas Gereken Konular.............................................................................................6 Kadn Erkekten Yaratld....................................................................................................

7 Hazret-i Havva'nn Yaratl..............................................................................................7 Yaratl................................................................................................................................7 Sla-i Rahim........................................................................................................................8 Sla-i Rahm.........................................................................................................................8 Akrabalk.............................................................................................................................8 Rakb...................................................................................................................................8 Hikye (Allah korkusu).......................................................................................................9 Takv'nn Mertebeleri?.......................................................................................................9 Hikye (Allah Korkusu)....................................................................................................10 Sofu...................................................................................................................................10 Murakabe Nedir?...............................................................................................................10 Hak Yolun Yolcusunda Bulunmas Gerekenler................................................................10 Hikye (Allah Gzetler)....................................................................................................10 Hikaye (Allah Grr)........................................................................................................11 Mahede..........................................................................................................................11 YETMLER..............................................................................................................................11 Yce Meali:.......................................................................................................................11 Tefsir-i erifi.....................................................................................................................11 Yetimlerin Mallan.............................................................................................................12 Haram, Hell.....................................................................................................................12 Yetimlerin Mal.................................................................................................................12 Veli ve Vasi.......................................................................................................................13 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................13 Ahlak Prensipler...............................................................................................................13 Haram Hell ile Deitirmeyin........................................................................................13 Cmert...............................................................................................................................14 Kfr ve Byk Gnahlar.................................................................................................14 Yetim Dvlr m?..........................................................................................................15 Terbiye..............................................................................................................................15 Yetm Aladnda............................................................................................................16 Faris Beyt ...........................................................................................16 Yetime efkatli 0!.............................................................................................................16 Saliha Kadn Kt Kadn..................................................................................................16 Yetim Kzlar......................................................................................................................16 Sebeb-i Nzul 1.................................................................................................................17 Sebeb-i Nzul 2.................................................................................................................17 Teaddd-i Zevct ........................................................................................18 Criye le Yetinmek..........................................................................................................18 Bir Kadnla Evlilik............................................................................................................19 Mehirler.............................................................................................................................21 Mehrini Balarsa............................................................................................................23 Mehrin Helal Olmas.........................................................................................................23 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................23 Hibeden Dnebilir.............................................................................................................23

nsanlarn Hayrls............................................................................................................24 Kadnlarn Cihd..............................................................................................................24 Kadna Yarm ehit Sevab...............................................................................................24 Saliha Kadn......................................................................................................................24 skender Neden Fazla Evlenmedi......................................................................................25 Cehennemde Kalacakar.....................................................................................................25 Chil limler.....................................................................................................................25 Sefihlerin Mallar..............................................................................................................26 Mal stiklldir....................................................................................................................26 Yetimlerin Sermyeleri.....................................................................................................26 Yetime Nasihat..................................................................................................................26 Mal M'minin Silhdr.....................................................................................................27 Mal Kalbi Allah'a balar...................................................................................................27 Maln Zarar ve Faydas.....................................................................................................27 Tasavvuf Manlar............................................................................................................28 Yemekten Sonra................................................................................................................28 lim ve Marifet..................................................................................................................28 Hikye (Deve Satlmaz Tavuklarn Pazarnda).................................................................29 Yetimlerin Rd..............................................................................................................29 Bul ve Rt....................................................................................................................29 Yetimlerin Mallar.............................................................................................................30 Fakir Vsinin Bir Hakk Vardr........................................................................................30 Yetimlere Mallarn Teslim Etme Usl...........................................................................30 ahit Tutmak.....................................................................................................................30 ahid ve Muhsib..............................................................................................................31 Yetimin Malna Tecvz...................................................................................................31 Kul Hakk..........................................................................................................................31 Zina Eden..........................................................................................................................31 Kul Haklar........................................................................................................................32 Zlimler.............................................................................................................................32 Kitab ve Snnet.................................................................................................................32 Hikye (Zulm).................................................................................................................33 Hell Lokma......................................................................................................................33 FERAZ VE NTKL.............................................................................................................33 Yce Meali:.......................................................................................................................34 Feraiz lminin Temel Kaynaklan......................................................................................34 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................34 lk Miras Taksimi..............................................................................................................35 Miras Hakk.......................................................................................................................35 Mevtdan Hayr.................................................................................................................35 Maruf ve Mnker..............................................................................................................36 yilik..................................................................................................................................36 Hikye (iyilik)...................................................................................................................36 Sadaka Olan Ameller........................................................................................................37 Tasavvuf Manlar............................................................................................................37 Kadnlar!?..........................................................................................................................38 Mrid-i Kmillerin Vrisleri...........................................................................................38 Ihvn, Muhibbn ve Avam................................................................................................38 Yetimleri Dn...............................................................................................................39 Yetimlere Gzel Sz.........................................................................................................39

Yetim Mal........................................................................................................................40 Yetim Mal Yiyenler.........................................................................................................40 Yetimler Kardelerimizdir................................................................................................40 Yetimlere Doru Sz........................................................................................................41 M'minlere Eziyet.............................................................................................................41 Mazlumun Bedduasndan Kan.......................................................................................41 Cennete Girmenin Alt art.............................................................................................42 Bir Kuru Haram Terk Etmek..........................................................................................42 Hikye (Takva).................................................................................................................42 Zhd Ksmdr.............................................................................................................42 Hikye (dn).................................................................................................................43 Hikye (Kul Hakk)...........................................................................................................43 MRSIN TAKSM................................................................................................................43 Yce Meali:.......................................................................................................................43 Tevsir-i erifi....................................................................................................................43 Kz Olursa.........................................................................................................................44 Kz tek ise..........................................................................................................................45 Anne ve Babann Miras...................................................................................................45 ocuu Yoksa...................................................................................................................45 Elerden Biri Bulunursa....................................................................................................46 Kardeler ve Anne.............................................................................................................46 Vasiyetleri nce................................................................................................................46 lnn Borlan.................................................................................................................47 Atf Harfleri.......................................................................................................................47 nce Borlar.....................................................................................................................47 Aleyhte Vasiyet.................................................................................................................47 Miras.................................................................................................................................48 frat ve Tefritten Uzak Durulmaldr.................................................................................48 Akrabaya yilik.................................................................................................................48 Anne Babaya yilik...........................................................................................................49 Namazdan Sonra lk Hesaba ekilecek eyler.................................................................49 Anne Hakk.......................................................................................................................49 Annene Hizmet Et.............................................................................................................49 Cennet Analarn................................................................................................................49 Anne ve Babaya taat........................................................................................................49 lim....................................................................................................................................50 tikad limler....................................................................................................................50 lmihl renmek.............................................................................................................50 Batnn Dzeltecek limler...............................................................................................50 Ktlklerden Korunmak.................................................................................................51 Tasavvuf ve Ahlak lm.....................................................................................................51 lim in Evden kmak....................................................................................................52 Evldn Babas zerine olan Haklar................................................................................52 Gzel sim.........................................................................................................................52 simler...............................................................................................................................52 simlerin Ktleri..............................................................................................................52 Snnet Etmek....................................................................................................................53 Hell Lokma......................................................................................................................53 Din lmi.............................................................................................................................53 Terbiye..............................................................................................................................53

Babann Vazifeleri............................................................................................................53 TASAVVUF MA'NLAR......................................................................................................54 Nesep Yoluyla Vris Olmak.............................................................................................54 Doum kidir.....................................................................................................................55 Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin Nesebi Kesilmeyecektir.................................................55 Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin Ehli Kimlerdir?..............................................................55 Vris-i hakiki.....................................................................................................................56 limler Peygamberlerin Vrisleridir.................................................................................56 Mrid-i Kmilin Nazar...................................................................................................56 Kocann Mirastaki Paylar................................................................................................57 Zevcenin Mirastaki Pay...................................................................................................57 Verasete Mniler...............................................................................................................58 Usl ve Fru Olmayann Miras......................................................................................58 Ana Bir Kz Kardeler.......................................................................................................58 Feriz Kaideleri.................................................................................................................59 taat Eden..........................................................................................................................60 s Olanlar........................................................................................................................60 Tecrd Byk Bir Azabtr.................................................................................................61 Ashb- Kehf in Kpei....................................................................................................61 taat Eden..........................................................................................................................61 Hatem'l-Esam'dan Altn tler.....................................................................................61 Dnya Sevgisi...................................................................................................................61 Tembele t....................................................................................................................61 Hikye (Takva).................................................................................................................62 Hikye (amelini beenme)................................................................................................62 Bu Zaman Skt Zamandr..............................................................................................62 Rzk..................................................................................................................................63 Yce Meali........................................................................................................................63 Tefsr-i erifi.....................................................................................................................63 Zina Yapan Kadn.............................................................................................................64 Zin Eden Bekrlar...........................................................................................................64 Tevbe Edip Islh Olanlar Allah Balar.........................................................................64 Zinann Cezas...................................................................................................................65 Muhsin..............................................................................................................................65 Zina Cezasnn Neshi........................................................................................................65 Zina...................................................................................................................................66 En Byk Gnah...............................................................................................................66 Zinann En iddetlisi.........................................................................................................66 Mevln'dan tler.........................................................................................................67 Te'vilt-i Necmiyyeden.....................................................................................................67 Ansr- Erbaa...................................................................................................................67 Dnya M'minin Zindandr..............................................................................................68 lmeden nce ln..........................................................................................................68 Cezbe ................................................................................................................................69 Nefs ve Kalp....................................................................................................................69 Tevbe Edenler...................................................................................................................69 Bilmemek Gnahtr...........................................................................................................69 Tevbe Edenler Balanr..................................................................................................70 Kalble Yaplan Tevbe.......................................................................................................70 Gargara Halinde Tevbe.....................................................................................................70

Tevbe- Yeis man- Yeis..................................................................................................70 Tevbe ve lm Melei.....................................................................................................71 Sa'd (k.s.) buyurdular:......................................................................................................71 Tevbenin artlan...............................................................................................................71 Tevbe Tevbeye Muhta.....................................................................................................71 Tevbe ve Gz Ya............................................................................................................72

EN-NS SRES En-Nis Sresinin Tefsiri. Nisa Sresi, yz yetmi be ( Ya yz yetmi alt Ya da yz yetmi yedi yettir. Kelimeleri: bin yedi yz krk betir. Nisa sresi, 4. Sre'dir Medine-i Mnevvere'de nazil oldu.1 NSANIN YARATILII Yce Meali: Rahman ve Rahm olan Allah'n ad ile Ey o btn insan kmeleri! Saknn o rabbnza kar gelmekten ki, sizleri bir tek nefisten yaratt; ondan eini yaratt da ikisinden birok erkekler ve diiler retti. Saknn o Allah'a kar gelmekten ki, siz O'nun ve o rahimlerin hrmetine birbirinizden dilek dilersiniz; nk o Allah, zerinizde gzc bulunuyor. 2 Tefsir-i erifi: "Ey o btn insan kmeleri!" Hitb ummidir. Hitabn nazil olduu zaman mevcut olan insanlara ve onlardan sonra gelen insanlaradr. Kesintiye uramakszm btn insanlaradr. Delili udur: Kur'n- kerim'in inzalinden nce ki, insanlar, bizim eriatmzla ibdet ve amel etmediler. Eer bu hitb bu dem oullarna olmu olsayd, (T dem Aleyhisseim'dan bu tarafa btn insanlarn) bizim eriatmzla ibdet etmeleri lzm gelirdi. Bu ise muhaldir. [Bu hitb, bu yet-i kerimenin nzii olduu andan t kyamete kadar yeryzne gelecek olan btn insanlaradr. M ba dine mildir, m kabline mil deildir.) 3 Korkulmas Gereken Konular "Saknn rabbnza kar gelmekten" 1- Aranzda bulunan hak ve hukuklar muhafaza etmekten, 2- Yerine konulmas vacip olan eylerden, 3- Emirlerine riyet edin, 4- Emirleri zayi etmeyin, 5- Hak ve hukuklar inemeyin, 6- Allh Tel Hazretleri'nin size yerine konulmas (yaplmasn emrettii sla-i rahmi) kesmek konusunda Rabbnzdan korkun "O ki sizi yaratt;" Rabbiniz sizin yaratlnz halden sonra hl ile takdir etti, suretlerinizin ve renklerinizin deiikliiyle beraber... (O sizi neden yaratt?) "Bir tek nefisten..." Sizi bir asldan yaratt. O hepinizin babas dem Aleyhisselm'n nefsidir.
1

En-Nis Sresi, sralamada Kur'n- Kerim'in drdnc sresidir. Nisa, kadnlar demektir. Nisa sresi birok er' hkmleri ve teklifleri beyan etmektedir. Srenin ba tarafnda Allah'n haklan, btn insanln kardelii, ocuklara, kadnlara, yetimlere acma, efkat gsterme ve haklarnn verilmesi, mallarnn korunmas, evlenme ve miras gibi hususlarla ilgili emirler ve hkmler ile balam, srenin sonu da bu konularla bitmitir. Srenin orta ksmnda da aile terbiyesinden balamas lazm gelen temizlik, namaz, cihad, amirlere itaat gibi emirleri ve ykmllkleri kapsamtr. Nisa sresinin sonu ise miras yetiyle son bulmaktadr. Nisa Sresi kadnlara miras yan sra kadnlarn dier hak ve hukuklarn ak-'^maktadr. Kadnn ve kadnln pek nemli ve erefli olduunu beyn etme-s'nden dolay Nisa sresinin daha ilk yetinden itibaren kadnn yaratlna ve ^refne dikkat ekilmi, ismine de *UJl Sj^- Nisa sresi "Kadnlar Sresi" denilmitir. . Nisa Sresi nerede nazil olduu hakknda tefsr alimleri tarafndan baz ihtilf-^r vardr: 1- Cumhurun beyanna gre Medendir. 58. yeti kerimesi hari... 2- Nahhas (r.h.) gre, Mekk'dir. ' Nakka (r.h.) gre ise Mekke'den Medine'ye hicret srasnda nazil olmuSresinin yetlerinin says: "I - Kf ta'dadnda, yz yetmi be, 2 Basr ta'dadnda yz yetmi alt. 3-m ta'dadna yz yetmi yedi yettir. Kelimeleri: bin yediyz krk betir. Nisa Sresinin faslalar, (elif, lam, mim ve nn) harfleridir. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/431. 2 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/432. 3 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/432-433.

Bu kavl-i erifte, ittiknn (Allah'tan korkmann), akabinde hemen yaratmak minnetini zikretti ki. insanlar, sadece ve sadece Halik Tel Hazretlerinden korksunlar. Allh Tel Hazretleri, "O ki, sizleri bir tek nefisten yaratt," kavl erifyle) btn insanlarn babalarnn bir olduunu beyan etti. Babalarn (ve asllarnn) izdiham ve okluunu kesmek (ve bir olmasnn en gzel hikmetlerinden biri, insanlarn birbirlerine kar stnlk taslamaktan menetmek ve) insaniann birbirlerine acma ve merhamet etmelerinin teviki vardr.4 Kadn Erkekten Yaratld "Ve ondan yaratt." Bu nefisten, yani onun bazsndan yaratt. (Neyi?) "Onun eini," Anneniz Havva'y yaratt, kelimesi, med iledir, Allh Tel Hazretleri, Hazret-i Aleyhisselm sol ee kemiklerinden bir ee kemikten yaratt. 5 Hazret-i Havva'nn Yaratl Rivayet olundu: Allh Tel Hazretleri, Hazret-i dem Aleyhisselm' yaratt ve onu cennete yerletirdi. dem Aleyhisselm'a bir uyku verdi. dem Aleyhisselm uyku ile uyanklk arasnda iken, Hazret-i Havva'y onun ee kemiinden yaratt. dem Aleyhisselm uyandnda, Hazret-i Havva'y yannda grd. Ona meyletti. Ona lfet etti. nk Hazret-i Havva, dem Aleyhisselm'n czlerinden br czden yaratlmt. Burada Hazret-i Havva validemiz, yaratlta {evlatlar olan insanlardan) nce olduu halde onlardan sonra zikredildi. nk atf harfi olan vav (j)'dan tertip mans yoktur. 6 Yaratl "Ve retti," Ayrd ve yayd. "kisinden," Bu nefis (dem Aleyhisselm) ve ondan yaratlan, einden; doma ve tenasl yoluyla; "Birok erkekler," Mzekker olarak gelmesi, cemi zerine hamledilmesi ve adetten dolaydr. "Ve diiler," Birok erkek ve kz evlatlar... Erkekleri okluk ile vafslamakla iktifa etti. Hikmet, erkeklerin ok olmasn gerektirir. 7 Babalarn (ve asllarnn) izdiham ve okluunu kesmek (ve bir olmasnn en gzel hikmetlerinden biri, insanlarn birbirlerine kar stnlk taslamaktan menetmek ve) insanlarn birbirlerine acma ve merhamet etmelerinin teviki vardr. "Birok erkekler," buyururken, kadnlar iin de sdece "Ve diiler," duyuruldu. Burada dii/er ok denilmedi.) Ve bu tertiple bu kssa zerine takvann emredilmesi, nk bundan murad, takva ile emretmeyi yaymak, kiinin evinin ehli (ailesi, ocuklar ve ayn evi paylat kiiler), kendi cinsinin evlatlara (btn insanlara) takvay ulatrmak iindir. Bu yet-i kerimeler ve bunlardan sonra gelenler bu hakikate dellet etmektedirler. Sanki yle buyuruldu: "Rabbnzdan korkun! 0 ki, sizin aranzda vasl etti. Sizleri tek bir kkten muhtelif dallara ayrd. Aranzda bulunan ve baznzn baznza kar korumas ve ulatrmas vacip ve gerekli olan hak ve hukuklar muhafaza edin. Hak ve hukuk konusunda gaflete dmeyin!" 8
4

Havva'y

dem

Btn insanlarn asllarnn bir olmas ve hepsinin babasnn dem Aleyhisselm ve annelerinin Hazret-i Havva olmas, insanlarn birbirlerine olan merhamet ve efkatinin yan sra hibir insann dierinden rk ve soy bakmndan bir stnln olmadn da beyan eder. Fazilet ve stnlk ancak takv'dadr. Bu konuda Allh Tel hazretleri yle buyurmaktadr: "Ey insanlar! Hakikaten biz sizi bir erkekle bir diiden yarattk. Sizi (srf) bir-birinizle tanasmz diye, byk byk cemiyetlere, kk kk kabilelere ayrdk. SZN ALLAH KATINDA EN EREFLNZ. TAKVACA EN LERDE OLANINIZD1R. Allah alim (her eyi bilen) ve habr (her eyden haberdr olan) dr. Hcurt49/13 Peygamber Efendimiz (s.a.v.), yle buyurmaktadr; "Ey insanlar! Dikkat edin! Rabbiniz bir (olan Allah) dr. Babanz da birdir. Gznz an! Arap rkna mensup olann dier rklara, Acem rkna mensup olann, Arap rkna; beyaz (renkli insan)n siyah (rk)a, siyah (insanlar)n da beyazlara stnl yoktur. FAZLET, ANCAK TAKVA LEDR." Msned-i Ahmed; c. 5, s. Merhum Mehmed Akif Ersoy bu konuda yle buyurmaktadr: Arab'n Trk'e, Laz'n erkez'e yahut Krd'e Acem'in in'iiye rhn m varm? Nerde! Mslmanlkta ansr m olurmu? Ne gezer Fikr-i kavmiyyeti tel'in ediyor Peygamber. 5 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/433-464. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/434-435. 6 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/435.
7
8

hirzamanda kadnlar, erkeklerden daha ok olacaklardr. Bu durum kyametin almetlerinden biridir... smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/435-436.

Sla-i Rahim "Saknn Allah'a kar gelmekten!" Tek bir kkten meydana gelen dallan kesmeyin. Dinde ve neseb'ten (soydan) ayrla meydan vermeyin! "O ki onun sebebiyle birbirinizden dilek dilersiniz;" Kendi aranzda, baznz, baznza, "Allah akna senden bunu istiyorum!" dersiniz. "Ve o rahimlerin hrmetine," Baznz, baznzdan Allah'a yemin ile istemektesiniz. "Allah akna ve akrabalarn hatr iin!" veya efkat ve actma yolu zere; "Allah ve akraban akna yle yapacam," denilir. Arablann arasnda geerli olan adet ve geleneklere gre, birisi dierinden bir ey isteyecei zaman, "Allah ve akrabalk haklan iin rica ederim," derlerdi. Akrabalk efkatini ve Allh Tel Hazretlerinin azmetiyle isterlerdi. "Ve o rahimlerin hrmetine," kavl-i erifi cr ve mecrurun (kavl-i erifinin) mahalli zerine atfedildii iin mensbtur. Bu senin: "Ben Zeyde ve Amr'a uradm," szn gibidir.9 Veya cr ve mecrr zerine deil de, lafza-i cellin zerine atfedilmitir. Yani: "Allhtan korunun!" "Akrabalk balarn koparmaktan kork! Sla-i rahim yapn. Akrabalk balarn kesmeyin," demektir. Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tela Hazretleri,"rahimler" (yakn akrabalar) kendi ism-i ztna yakn zikrederek; sla- rahmin kendisinin meknnda olduunu tembih etti. 10 Sla-i Rahm Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Rahim (yakn akrabalk) Ar'a asldr. Ve yle der: "Kim sla ederse, (beni gzetirse), Allh Tel Hazretleri sla etsin (Allah da onu gzetsin). Benimle ilikisini keseni de Allh Tel Hazretleri (btn hayr ve bereketlerden) kessin!11 (2/159) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Sevap cihetinden sla-i rahim gibi abuk hibir gzel amel yoktur. Ceza cihetinden de azgnlk kadar sr'atli kt bir amel yoktur.12 Akrabalk Kullara yakan ve zerlerine vacip olan, hak ve hukuka riyet etmektir. nk insanlarn hepsi bir baba ve bir anneden doma kardelerdir. Bu baba ve anne, dem Aleyhisselm ile ei, Hazret-i Havva'dr. zellikle m'minler, daha dikkat etmelidirler. nk m'minlerin arasnda; t dem Aleyhisselm'dan gelen akrabaln ve kardeliin yan sra; 1- mn, 2- Din kardelii ve 3- Toprak yaknl halleri de byledir... 13 Rakb "nk o Allah, zerinizde gzc bulunuyor.
9

"Ben Zeyde ve Amr'a uradm," Burada Amr, Zeydin lafz zerine deilde mefl-i bih olan mahalli zerine atfedildii iin mensbtur. Eer lafz zerine atfedilmi olsayd; amr kelimsenin cer olmas gerekirdi. 10 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/436-437.
11 12

Sahih-i Mslim: 4635,

Bu lafzlara yakn yle bir hadis-i erif de bulunmaktadr: M'minlerin annesi Hazret-i Aie (r.a.)'dan rivayet olundu. Buyurdular. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Sevb cihetinden en sr'atli hayr; 1- Birr (iyilik ve ihsan), 2- Sla-i rahm (yakn akrabalarn ziyaret) etmektir. Ukubet ve ceza bakmnda en abuk er ise; 1- Azgnlk, 2- Yakn akrabalaryla ilikisini kesmektir. Ibni Mace: 4202, Birini dost edinirken, o kiinin yakn akrabalaryla olan ilikilerine bakini Be kuruluk dnya menfaati, iin babasna kar gelen, annesini dvmeye kalkan, kardeleriyle dman, akrabalaryla konumayan, kiilerden uzak durun! nk dnya menfaati iin; baba. anne, karde ve akrabalarna dman olan bir kii seni be kurua satar. Uyank ol! Sla-i rahmi kesen kiilerden ilikini kes! 13 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/437-438. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/438.

"Er-Rakb14 Murkb demektir. Senin btn fiillerini, muhafaza edendir. Allh Tel Hazretleri hafzdr; sizden sdr olan btn fiillere, szlere ve sizin kalblerinizin gizliliklerinde bulunan niyetlerinize muttalidir, hepsinden haberdrdr. Allh Tel Hazretleri, sizleri, amelleriniz sebebiyle cezalandrmak (amellerinizin karln size vermek) ister. Allh Tel Hazretleri, srra ve ahfya (en gizli olana) vkf olup bildiini beyn etti. Allh Tei Hazretleri byle olduuna gre, kiiye (kula) gereken, gereince Allah'tan korkmak ve emir ve yasaklarndan saknmaktr. yi bil ki takva, dnya ve hirette byk keramete ermenin en byk sebebi ve temel direidir. 15 Hikye (Allah korkusu) Basra'da "MiskT1 (misk kokulu) diye bilinen bir adam vard. nk kendisinden misk kokusu yaylrd. Bunun sebebi soruldu. Buyurdular: -"Ben yz ok gzel (ve ok yakkl) bir kiiydim. Byk bir hayaya sahiptim. (ok utanrdm.) Babama: -"Onu arda (dkkan)da oturt! nsanlarn arasna girip ksn, utanmas gesin ve alsn!" dediler. Babam, beni manifatura (kuma ve elbise satan) dkkanda oturttu. Yal bir kadn geldi. Baz eya istedi. Ben de kendisinin istedii eyay karttm. Kadn bana: -"Bu eyalarn cretini almak iin, benimle eve gel!" dedi. Onunla gittim. Beni byk bir kke soktu. Kkn ihtiaml kubbeleri vard. eriye girdiimde, yaldzl rtlerle rtlm yataklar zerinde oturan criye (gen bir kadn) vard. O gen kadn, beni tutup gsne doru ekti. Ben; -"Allah! Allah!" dedim. Gen kadn: -"Bunda bir beis yok!" dedi. Ben ona; -"Ben amel oldum! u an ok sktm, tuvalete gitmem lazm!" dedim. Tuvalete gittim. Dkm yaptm. Dkm yzme ve bedenime (stme ve bama) srdm. Tuvaletten darya ktmda benim iin; -"0 delidir!" dediler. Ben de bylece o kadndan kurtuldum (namusumu kurtardm). 0 gece (rym'da) bir adam grdm. Adam bana: -"Hazret-i Ykb'un olu Yusuf Aleyhisselm, nerede? Sen nerede?" diye sordu. Sonra bana sordu: -"Beni tanyor musun?" Ben; -"Hayr!" dedim. 0: -"Ben Cebrail'im!" dedi. Sonra elleriyle yzm ve bedenimi meshetti. Bam okad ve srtm svazlad. teo andan itibaren benden Cebrail Aieyhisselm'n misk kokusu yaylmaya balad. Bu Cebrail Aleyhisselm'n kokusudur..." Bu yce mertebe takvann bereketidir. 16 Takv'nn Mertebeleri? Takva, eriatn rfne gre, hirette zarar verecek eylerden nefsi korumak, demektir. Takva bir ka mertebe zeredir. Birincisi: irkten beri olmak (kfrden uzaklamakla) ebed cehennem azabndan korunmaktr. u kavl-i erif buna dellet eder: "Ve onlara kelime-i takv'y ilzam buyurdu.17 kincisi: Btn gnahtan kanmaktr. Takva ad ile bilinen de budur. Bu takva u yet-i kerimenin mansdr: "Eer o memleketlerin ahlisi imn edip, Allah'tan korksaydlar, (takvl olsalard) elbette zerlerine yerden, gkten bereketler aardk. Velkin tekzb ettiler de, kendilerini kesbleriyle tuttuk aliverdik. 18 ncs: Kendisini (Allah'tan alkoyan) btn meguliyetlerden syrlmak ve temizlenmektir. Hakik takva budur. u kavl-i erifte talep edilen takva da budur: "Ey o btn imn edenler! Allah'a nasl korunmak gerekse yle korunun, hakkyla mttak olun ve her halde mslim olarak can verin. 19
14

Er-Rakb: Murakib. Gzetleyip kontrol eden. Varlklarn korumak iin, gzc. Btn ileri gzetleyen ve murakabesi altnda bulunduran. Btn varlklar her an gzeten yce Er-Rakb'm huzurunda olduumuzu asla unutmamalyz... Asla kimseye zarar vermemeliyiz: "Mslman, elinden ve dilinden insanlarn selmette olduu (zarar grmedii) kimsedir." Er-Rakb, gizli ve aikr btn ilerinden Cenab- Allah'n korumas altnda olmak ve yaplan by ve tlsmlarn bozulmas iin, 312 kere okunur. Daha geni bilgi iin. "Allah c.c.'nn Mbarek Sfat ve Gzel isimleri" isimli kitabma bakn. Mtercim 15 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/438-439. 16 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/439-440. 17 El-Fetih: 48/26, 18 El-A'rf: 6/96, 19 Al-ilmrn: 3/102,

Hikye (Allah Korkusu) Znnn-i Msr (k.s.) Hazretlerinden hikye edilen takva bu kabildendir. Znnn-i Msr(k.s.)Hazretlerine baz vezirler geldiler. Kendisinden "himmet20 istediler. Sultan'dan korktuklarn izhr ettiler. Znnn-i Msr Hazretleri ona: -"Senin sultandan korktuunuz gibi, eer ben Allh Tel Hazretlerinden korksam, elbette sddiklardan olurdum!" buyurdular. Ne gzel buyurmular: Rahat ve rahatszlk midin olmad. Derviin aya Felek'in nndedir... Eer yznle Allh'dan korkarsan, Ykselirsin... Melek ol ki, melek gresin21 Sofu Slik (seyr-u slk yolcusuna) yakan ve gereken, Allh Tel Hazretlerinin btn hallerini murkebe ettiini (kendisini btn durumlarda gzetlediini) bilip, Rabbinden korkmas ve takvl olmasdr. Allh Tel buyurduu gibi: "Muhakkak ki Allah, zerinizde gzc bulunuyor." 22 Murakabe Nedir? "Murakabe" kulun, noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah Sbhneh ve Tel Hazretlerinin kendisine muttali olduunu (Allah'n btn hallerini bildiini) bilmesidir. Kul, bu ilim ve Rabbinin murkebesini devam ettirir. te bu, btn hayrlarn asldr. Kii bu yce mertebeye ancak muhasebeden fari olduktan (z eletiri yaptktan) sonra vsl olur. Kul, gemi (ve eskiden yaptklar konusunda) nefsini hesaba ekip z eletiri yapt zaman, hemen o vakit hli slh olur, durumu dzelir. 23 Hak Yolun Yolcusunda Bulunmas Gerekenler Hak yolunun yolcusuna lazm olan: 1- Kendisiyle Allh Tel Hazretlerinin arasnda kalbin riyet (etmesi gereken eyleri ok) gzel yapmasdr. 2- Kalbini muhafaza etmeli, 3- Nefesleri Allh Tel Hazretleriyle beraber muhafaza etmesidir. 4- Nefs muhasebesi yapmal, 5- Allh Tel'nin btn hallerinde kendisini gzetlediini bilmesi, 6- Allh Tel'nm kalbinden daha yakn olduunu bilmeli, 7- Allh Tel'nn btn fiillerini (hareketlerini) grdn bilmeli, 9- Ve Allh Tel Hazretlerinin btn szlerini iittiini ve niyetlerini bildiini bilmelidir... Kim bunlardan gfl olursa, o kii, vuslatn bidayetinden (balangcndan azledilmi ve) ok uzaktr. O kii nasl yaknlk hakikatlerine nail olabilir? 24 Hikye (Allah Gzetler) Sleyman bin Ali (r.h.), Hamd et-Tavl 25(r.h.) Hazretlerine;
20

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/440-441. Himmet, Tasavvuf! bir stlahtr. Kast, irde, kuvvetli istek. arzu. Allah Tel'nn vel kullarndan bir ztn, kalbinde yalnz bir iin yaplmasn bulundurup, baka bir eyi kalbine getirmemesi ve Allah Teldan o iin olmasn dileyerek, bu ekilde manev yardmda bulunmasdr. Cennet-mekan Sultan Ahmed Han Hazretleri, mridi olan olan Aziz Mahmud Hdy Hazretleri'nin himmetlerini yle dile getirmektedir. Evliyann himmeti, yakt beni kl eyledi Safiyim, buldum safay d cihanm kalmad. Ahmed der, "Y lh sana krm ok durur" Hamdlillah ak Haktan gayri varm kalmad." Bykler; "Byklerin himmeti, dalan yerinden skeri" buyurmular. 21 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/441-442. 22 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/442. 23 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/442-443. 24 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/443.
25

Hamid et-Tavl (r.h.) Hazretleri, tabiinin mehur hadis limlerindendir. Ad Hamid bin Eb Hamid et-Tavl'dir. 68 (M.687) ylnda dodu.

-"Bana vaaz et!" dedi. Hamid et-Tavl (r.h.) buyurdular: -"Eer sen yalnz kaldnda, Allh Tel Hazretleri'nin seni grdn zannettiin (ve inandn) halde, Allah'a s olup gnah iliyorsan, gerekten sen byk bir ie cr'et etmektesin! Yok eer sen, Allh Tel Hazretlerinin senin grmediini zannediyorsan, gerekten sen kfir oldun (demektir)... (2/160) Zira Allh Tel Hazretleri: "Muhakkak ki Allah, zerinizde gzc bulunuyor!" buyurmaktadr. 26 Hikaye (Allah Grr) Baz slihlerin birok talebeleri vard. Talebelerinin ilerinden birine huss deer verirdi. Dierleri bu konuda ok konutular. Bunu kendisine sylediler. 0: -"Bunu size aklayacam!" dedi. Talebelerinin her birine bir ku verdi. Onlara: -"Sizi, hi kimsenin grmedii bir yerde bunlar kesin!" buyurdu. Talebeler, daldlar gittiler. Sonra hepsi kularn kesmi bir halde dndler. Salih kiinin ok sevdii ve dierlerine tercih ettii talebe elinde canl kuuyla geldi. Kuu kesmemiti. Ona sordu: -"Neden kuu kesmedin?" O talebe: -"Siz bana hi kimsenin grmedii bir yerde kesin; diye emrettiniz. Hi kimsenin beni gremeyecei yer aradm. Byle bir yer bulamadm. (Nereye gitsem Allah Tel beni gryordu!)" dedi, Bunun zerine o salih kii: -"te bundan dolay ona huss muamele ediyor ve onu dierlerinin zerine tercih ediyorum!" dedi. 27 Mahede Yar Arab ve yari Faris ne gzel buyurmular: Cihan aynas bizim gzel ahidimizdir. yleyse: Onun yzn btn zerrelerde mahede edin! 28 YETMLER Yce Meali: Allah'tan korkun da yetimlere mallarn verin ve temizi murdara (helli harama) deimeyin; onlarn mallarn kendi mallarnza katp yemeyin; nk o byk bir vebal bulunuyor.2 Eer yetimlerin haklarn gzetemeyeceinizden korkarsanz, size hell olan kadnlardan ikier, er, drder nikh edin ve eer bu surette adalet yapamayacanzdan korkarsanz, o zaman bir tane veya milkiniz criye aln, amamanz iin bu daha muvafktr3 Ve aldnz kadnlara, mehirlerini efendiceslne verin; ayet ondan birazn kendileri gnl holuuyla balarlarsa, onu da iinize sine sine yiyin.4 Mmaafh, Allah'n sizi bana diktii mallarnz sefihlere vermeyin de, bunlarda yapacanz tasarruf le onlar besleyin ve giydirin ve kendilerine gzel gzel nasihat edins Ve yetimleri nikh ama ermelerine kadar gzetip deneyin. 0 vakit kendilerinden bir rd hissettiniz mi, hemen mallarn kendilerine teslim edin. Byyecekler de ellerine alacaklar diye o mallar israfla yemeye kalkmayn. htiyac olmayan tenezzl etmesin, muhta olan da meru' surette bir ey yesin. Mallarn kendilerine teslim ettiiniz zaman da, karlarna hid bulundurun. Hesabnz doru tutmak iin Allah'n harektnz hesaba ekmekte olmas yeter. 29 Tefsir-i erifi "Allah'tan korkun da yetimlere mallarn verin." kelimesi, "yetrrt'in cemiidir. Yetim, insanlardan babasnn lmyle babasz kalandr. Dier hayvanlardan ise, annesi lendir. Bu isim (yetim kelimesi) hem kk, hem byk iin kullanlr. Babadan yalnz kalmak mansnda yetm, her
Elleri uzun olduu iin kendisine et-Tavl (uzun) denildi. Enes bin Malik (r.a.) gibi baz sahabelerden hadis-i erif rivayet etti. Bir ok alim kendisinden hadis-i erif rivayet ettiler. Takva sahibi, haramlardan kaan zhid bir kiiydi. Dnyaya hi ehemmiyet vermezdi. Krk sene yats namaznn abdestiyle sabah namazn kld. Yine krk sene Davud Aleyhisselm'in orucunu tuttu. Yani bir gn oru tuttu, bir gn iftar etti. Hasan Basr (k.s.) Hazretleri gibi evliya ve limlerle sohbet etti. Basra'da yaad. Rivayet ettii baz hadis-i erifleri "Sahifet'l-Hamd'tTavl" isimli kitab'da toplad. Bu mbarek zt, namazda kyamda iken 143 (m.761) ylnda vefat etti. 26 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/443-444. 27 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/444. 28 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/445. 29 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/445-446.

yataki insan iin kullanlr. Ancak yetim kelimesinin kkte kullanlmas daha galib ve daha oktur. nk byk kiiler kendi kendilerine yetebiliyor ve koruyucuya ihtiyalar yoktur. Bylece byk kii (babann lmyle) sanki yetimin mansndan kmtr. Yetim kelimesinin mans mnferid olmak ve yalnz kalmak, demektir.30 Yetimlerin Mallan "Allah'tan korkun da yetimlere mallarn verin. Kavl-i erifinde geen, yetimlere mallarn vermekten murat; 1- Muhataplarn bo olan mit ve arzularn yetimlerin mallarndan kesmek, 2- Yetimlerin mallarna kimsenin gz dikmemesi, 3- Ve hedefi arp yetim malna uzanan eli alkoymaktr ve kesmektir. 4- Kimsenin yetim malna el uzatmamas, 5- Onu hali zere terk etmektir. 6- 0 mala kt bir saldr olmadan onu korumaktr. 7- Ta ki o mal yetimlere zarar ve ziyansz bir ekilde ulancaya ve yetimlere tamamen teslim edilinceye kadar, yetim maln kendisine zarar verecek btn hareketlerden korumaktr. Yoksa yetimlere fiilen mallarn vermek demek deildir. Yetimlere mallarnn fiilen verilmesi; Bul ve Rt ya artna baldr. Bu zikredilen eylerden (yetimin maln korumak ve zarara uratmadan muhafaza etmekten) mecaz olarak mal yetimlere vermekle tabr olundu. Bununla, veli ve vsilerin muratlarnn o mallan yetimlere teslim etmek olmas gerekli ve yakr olduunu iln etmektir. Yoksa yalnz o mallardan taarruz ve saldry menetmek deildir. "Allah'tan korkun da yetimlere mallarn verin." Kavl-i erifinin mans: "Ey veli ve vsileri Yetimlerin mallarn muhafaza edin ve koruyun! Ktlkle onlara saldrda bulunmayn. Onlar hak ettikleri zaman, mallarn salimen kendilerine teslim edin!" demektir. 31 Haram, Hell Ve temizi murdara (helli harama) deimeyin;" Bir eyi bir eyle deitirmek, o eyi, dierinin yerine koymak; birincinin yerine ikincisini almak, demektir. Kendisine hsl olduktan ve husuln eref ve stnlnden sonra. Yani kazandnz hel, gasp edilen haram ile deitirmeyin, demektir. Yetimlerin mallarn deitirmeyin, yetimlerin haram olan mallarn, hell olan sizin kendi malnzla deitirmeyin. Helal olan mal, sizin kendi malnz, Allh Tel'nn size mbh kld kazanlar, Allah Tel'nn yerden size gnderdii rzklardr. Bunlarn yerine yetimlerin sizce kullanlmas haram olan mallarn yemeyin! 32 Yetimlerin Mal "Onlarn (yetimlerin) mallarn,kendi mallarnza katp yemeyin;" Yemekten murat, tasarruftur. Yetimin maln yemek haram olduu gibi, o malda helka (zarara) sebep olan dier btn tasarruflar da haramdr. Buna delil, maln iinde yenmesinin sahih olmayan eylerin bulunmasdr. Burada, "yemeyin" buyrularak, yemek zikredildi. nk bir malda tasarrufun vaki olmasnn en byk sebebi yemektir. Burada geen, "harf-i cerri" ("beraber" manasnadr. Bu manda Allh Tel'yle buyurdu: "'Kim benim yardmclarm Allah'a doru?33Kavl-i erifinde de "Allah'a beraber" mansnda olduu gibi... Doru olan bu kavl-i erifin mans: Yetimlerin mallarn kendi mallarnza katarak yemeyin! kisini birbirine msv grmeyin! nk bu helal, u da haramdr. 34

30

Yetim kelimesi, sfat- mebbehedir. eklinde ekilir. Erginlik ana erip rdne ermeden babas len insan; ve annesi len kk (yavru) hayvanlara denilir. M'cem'l-Arab el-Ess s. 1341. 31 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/446-447. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/447-448. 32 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/448.
33
34

l-i Imrn: 3/52, es-Saff: 61/14, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/448-449.

Veli ve Vasi Fakat veli ve vasi kii fakir olduu zaman, ecr-i misil tahsis edilir. Ama vasi ve veli olan kiinin kendi mal olduu zaman, yetimin maln yemesi irkindir. Bundan dolay veli ve vasinin mal olduu zaman, yetimin maln yemesi nehyedildi ve sonra da; "Ve temizi murdara (helli harama) deimeyin; onlarn mallarn kendi mallarnza katp yemeyin;" "Muhakak ki o," Nehyedilen mefhmu (yetim maln) yemek; "Byk bir vebal bulunuyor." Allah katnda byk bir gnahtr; ondan kann! 35 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: Gatafn kabilesinden (Mnzir bin Rifa adnda) adamn yannda yetim olan kardeinin olunun bir ok mal vard. Yetim bali olunca, amcasndan maln istedi. Amcas onun maln vermedi. kisi Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine mracaat ederek muhakeme oldular. Bu hdise zerine bu yet-i kerime indi. Yetimin amcas; Allah'tan korkun da yetimlere mallarn verin ve temizi murdara (helli harama) deimeyin; onlarn mallarn kendi mallarnza katp yemeyin; nk o byk bir vebi bulunuyor. Kavl-i eriflerini iitince; -"Allah'a itaat ettikl Allah'n Resul (s.a.v.) Hazretlerine itaat ettik! Byk gnahtan Allah'a snrz!" dedi. Ve ocuun maln kendisine verdi. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri: -"Kim nefsinin koyu cimriliinden kendisini korur ve Rabbine bu ekilde itaat ederse, muhakkak ki o kii Rabbinin dar (selm)na girer." Yani Allah'n cennetine girer. Gen maln amcasndan aldktan sonra hepsini Allh Tel'nm yolunda infak etti. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri: -"Ecir (ve sevap) sabit oldu, yk ve gnah kald!" buyurdular. Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine sordular: -"Yk ve gnah nasl kald?" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Ecir (ve sevap) ocua sabit oldu ve yk (ve gnah)da babasnn zerine kald.36 eyh Sa'd (k.s.) buyurdular: Altn ve gmten rahata kavutu. Kendisi faydaland. Ald. nk o ev senden kalsn isteyecektir. Bir kerpici gmten dier kerpici de altndan olsun. (2/161) 37 Ahlak Prensipler Allh Tel Hazretleri; "Allah'tan korkun da yetimlere mallarn!" buyurarak; insanlar; 1- Hrs fetinden, 2- Hasetten 3- Aalktan, 4- Rezillikten, 5- nemsiz olmaktan, 6- Tamahkrlktan, 7- Mala dknlkten, 8- Emneti tahliyye 9- Diyaneti tahliyye 10- Ve gs selmeti (kalb huzur) iin, byle buyurdu. 38 Haram Hell ile Deitirmeyin Ve Allh Tet buyurdu: "Ve temizi murdara (helli harama) deimeyin;" "Onlarn mallarn kendi mallarnza katp yemeyin;" buyurarak;
35

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/449.

36
37

Tefsir-i Kebir: c. 9/129 (c.3. s.483), el-lsbe f Temyzis-Sahbe: 821, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/449-451. 38 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/451.

1 - kenceden 2- Hakszlktan, 3- ntikam almaktan, 4- Zulmden tezkiye edip, 5- Adalet, 6- Ve insafn insanlarn iine yerlemesini istedi. nk bu rezaletlerin hepsinin toplanmas ve bulunmas gerekten; bik "Muhakkak ki o byk bir vebl'dir." Byk bir hicb ve perdedir. 39 Cmert Akll kiiye den vazife; 1 - Nefsini alak ve dk ahlaklardan tezkiye edip temizlemek, 2- Hi kimsenin malna gz dikmemek, 3-Az ve ok hi kimsenin maln zimmetine geirmemek, 4- Bilakis cmert olmak, 5- Maln dullara datmak, 6- Yetimlere yardm eli uzatmak, 7- mkn dhilinde dul, yetim, fakir ve yoksullarn haklarna riyet etmek. 40 Kfr ve Byk Gnahlar Ibn-i Abbs (r.a.)'dan rivayet olundu. Buyurdular: "Alt ey helak edicidir. Onlarn tevbeleri yoktur. O helak edici gnahlar; 1 - Yetimin maln yemek, 2- Namuslu kadna iftira etmek, 3- Harpten kamak, 4- Sihir ve by yapmak, 5- Allah'a irk komak, 6- Peygamber ldrmek.41 "Ne mutlu! inde yetim bulunan eve! Yazklar olsun! inde yetim bulunan eve!" Buyurdular. Yani iinde bulunan yetimin hak ve hukukuna riyet etmeyen ve yetimin kymetini bilmeyenlere yazklar olsun! Onlar iin cehennemin veyl deresi vardr. Yetimin hakkna riyet edip, yetimin kymetini bildikleri zaman da onlara ne mutlu! Onlar iin cennetin tub aalar vardr!42
39 40

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/452. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/452.

41

Hadis-i erifte yle buyruldu: Eb Hreyre (r.a.)'dan rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Helak edici yedi eyden kann ve ekinin!" Sordular: -"Ya Reslallah (s.a.v.)! Onlar nelerdir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: 1- Allah'a irk komak, 2- Sihir ve by, 3- Allah'n haram kld bir nefsi haksz yere ldrmek, 4- Faiz yemek, 5- Yetimin maln yemek, 6- Sava gn (harpten) kamak, 7- ffetli namuslu, ve hibir eyden haberi olmayan m'min kadna iftira etmek. Sahih-i Buhri: 2560,
42

Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri yetimleri bizzat himaye ediyordu: Bir bayram sabah Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri, ocuklarn neeli neeli oynadklarn grd. ocuklarn neeli olmalar Peygamber Efendimizi sevindirdi. Onlara sevgi ile bakt. lerinde birinin elbiseleri yrtk, boynu bkk, gzleri yal idi. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri, ocua yaklat: -Niin alyorsun? Neden arkadalarn gibi sen de glp oynamyorsun? ocuk kendisiyle konuan ztn Peygamber Efendimiz olduunu bilmiyordu: -Efendim! Babam Reslllah'n ilan ettii gazvesinde vefat etti. Annem de bir bakasyla evlendi. Ben de evde tek bama yapayalnz kaldm. Ne yiyeceim var, ne ieceim ve ne de giyeceim. Bu arkadalarm biraz sonra sevinle evlerine gidecekler. Byk bir sevin ile anne ve babalarnn boyunlarna sarlacaklar. Hepsinin scak birer yuvalar var. Arkadalarm "Anne-baba" dedike benim iim kan alyor. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri, mbarek elleriyle ocuun gz yalarn sildi. efkat ile ocuun ellerinden tuttu. Kucana ald. Barna bast: -ster misin. Ben senin baban olaym, ie annen. Ali amcan, Fatma ablan. Hasan ve Hseyin kardelerin, olsun, dedi. Bunun zerine ocuk kendisiyle ilgilenen kiinin Peygamber Efendimiz (s.a.v.) olduunu anlad. lk atarak: -Niin raz olmayaym y Raslellah, dedi. Peygamber Efendimiz {s.a.v.) Hazretleri o yetim ve kimsesiz ocuu mbarek srtlarna alarak evine gtrd.

Ne gzel buyurmular: Biri yetimin payn yemeye alt. Yetimi sevindirdi. Uykuda iken ryasnda, Sadruddin Hocend'i grd. Bahelerin iinde nazla yrrken buyurdu: -"O dikenlerden benim iin ne gller ald." 43 Yetim Dvlr m? Rivayet olundu. Adamn biri. Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine geldi. Ve: -"Yanmda bir yetm var; onu neden (hangi sulardan) dvebilirim?" diye sordu. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular:44 -"Kendi ocuunu dvdn eylerden...!" buyurdu. 45 Terbiye Fudyl bin lyz (r.h.) buyurdular:
Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri o yetim ve kimsesiz ocuu evld e-dindi. Ban ykad. Elbisesini deitirip gzel elbiseler giydirdi. Karnn doyurdu. ocuk glerek, sevinerek, arkadalarnn yanna gitti. Arkadalar bana tler. Hayretle sordular: -Ne oldu sana, az nce alyordun; imdi glyor ve seviniyorsun? ocuk: -Biraz nce atm, imdi karnm doydu. Elbiselerim eskiydi, imdi ise yeni oldu. Az nce kimsesiz bir yetim idim; ama imdi Raslllah babam, hazreti Aie annem. Hasan ve Hseyin kardelerim, Hazreti Ali amcam ve Hazreti Fatma da ablam oldu. Ben sevinmeyeyim de kim sevinsin? dedi. Bunun zerine orada bulunan btn ocuklar "Ne olayd, bizim babalarmz da Allah yolunda ehid olsayd da biz de bu byk erefe erseydik" diye temenni de bulundular Bu gzel hikye yetimin deerini ok gzel beyan etmektedir: Bir bayram arefesinde, dul bir kadn yannda babadan yetim kalm ocuu ile zengin bir Hac brahim'in dkkanna girer: -"Bildiiniz gibi bu ocuun babas savata ehid dt. Yarn da bayram. Evde yiyeceimiz olmad gibi ocuun giyecei de yok. Allah rzs iin biraz yardm..." diye utana skla dilenir. Hac Efendi fakir kadna yardm etmedii gibi hiddetli bir sesle: -"Bktm sizden... Sizin iin mi alyorum. Defol surdan." diye kadn azarlar. Hacnn bu k zerine kadnn gzleri dolar. Alayarak dkkandan kar. Hacnn karsnda ayn maazadan bir dkkann sahibi olan Abraham isimli yahudi, o fakirin zdrabn anlad. Kadnn ve ocuunun alamalarna dayanamad. Gnl buz gibi eridi, inceldi. nsan duygularla kadna yaklat: -"Nedir hanm, hac efendi niin bard?" diye sordu. manl ve uurlu fakir kadn, Yahudiye hacy ikyet etmek yerine: -"O benim bymdr. Dver de, kovar da, sana ne oluyor?" diye cevap verdi. Bir bayram arefesinde bir annenin ve ocuunun yokluktan alayna dayanamayan yahudi Abraham yine srar etti: -"Bacm ben de insanm, rahmetli kocan tanrdm. yi bir insand. Bana ok faydalan dokunmutu. Dkkanma gel istediini al. Benden aldklarn sadaka deil rahmetli kocann bana olan iyiliklerinin yerine kabul et" gibisinden szler ederek kadn ve yetim ocuu dkkanna gelmeye ikna etti. Yahudi Abraham dul kadna ve yetim ocuuna en gzel ve en pahal bayramlklar verdi. Kadnn ocuunu giydirdi, kuandrd. Az nce Hac Efendinin dkkannda zlen ve dnya bana dar gelen fakir kadn ve yetim ocuunun iine yaama sevinci girdi. Yzlerine pembe pembe gller ald. Yahudi Abraham'n dkkanndan karken kadn candan ve gnlden dua etti: -"Allah sana iman nasip etsin. Sen bizi bu dar gnmzde ve mbarek bayram arefesinde giydirdiin gibi Cenab- Allah da sana cennette kkler versin, sana cennet elbiselerini giydirsin."Masum ocuk da annesinin duasna "min" dedi. Dul ve yetimi dkkannda kovan Hac brahim efendi, o gece bir rya grd. Ryasnda kyamet kopmu ve kendisi cennete girmiti. Cennette gezerken gayet gzel, gzleri kamatran bir kk grd. Bakt ki kkn kapsnda kendisinin ismi yazl idi. "Demek ki buras bana ait" diyerek kkn kapsndan ieri girmek istedi. Fakat kapda beki melekler: -"Giremezsin" dediler. -"Bu kk benim deil mi?" -"Dne kadar senindi ama, maalesef dn senden alnp bakasna devredildi...." Hac neye uradn anlayamad. O tela ve heyecan ierisinde uyand. "Dn ocuklara iyilik etmemekle hata ettim" diye dnd. Sabah olunca doru Yahudi Abraham efendinin dkkanna gitti. -"Abraham efendi dnk, dul kadn ve yetim ocua ka altn deerinde elbise verdin?" diye sordu.Yahudi:

-"On altn deerinde" -"Al sana onun iki kat" -"Hayr olmaz" -"On katn vereyim." -"Olmaz."
-"Yz katn vereyim, iki yz katn vereyim. Sen altn ve gm seven bir kiisin iste bin katn vereyim...." Abraham Efendi tebessm eder: -"Olmaz hac Efendi olmaz. O kk yz altn bin altn ile satn alnmaz. O senin grdn ryay ben de grdm... Cennete girebilmek iin ite mslman oluyorum: "Ehed en i ilahe illallah ve Ehed enne Muhammeden abdh ve Rasluh" (ehdet ederim ki. Allah Tel'dan baka ilh yoktur. Ve yine ehdet ederim ki, Muhammed {s.a.v.) onun kulu ve Resuldr.) Sen Cenab- Allah'n rzasn kazanmak ve Cennete girip ebed saadete kavumak istiyorsan eskiden olduu gibi ihlas ile Allah'a ibdet et ve kapna gelen fakir, dul ve yetimleri azarlama, bo evirme, insanla ra iyilik yapmaya baki" dedi. Ramazan- erif ve Oru s. 34-37, mer Faruk Hilmi. 43 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/452-454. 44 Tenbih'l-Gfiln: s. 167 45 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/456.

-"Nice (terbiye) tokatlan vardr; yetim iin, hurma tatls (helv)dan daha faydaldr. 46 Yetm Aladnda Fakh (Eb'1-Leys es-Semerkand r.h.) Hazretleri "Tenbh'I-Gfiln" isimli kitabnda buyurdular: Bu (yetimin velisi) eer yetimi darp ve dayak olmakszn terbiye edebiliyorsa, yetimi tokatlamamas gerekir. nk yetimi dvmek gerekten iddetli bir itir. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki yetim dvld zaman, yetimin alamasndan Rahmn'n Ar titrer. Allh Tel Hazretleri buyurur: -"Ey Meleklerimi Babasn topran iine gizlediim bu ocuu kim alatt?" Kendisi her eyin dorusunu daha iyi bilmektedir. Buyurdu: Melekler derler: -"Ey Rabbimiz! Bizim ilmimiz yoktur!" derler. Allah buyurur: -"Muhakkak ki ben sizi ahit tutuyorum! Muhakkak ki yetimi raz ve memnun edeni ben de kyamet gn katmda raz ve memnun ederimi47 Faris Beyt Yetimin kokusu bandadr. nce onun ban oka. 0 ocuun kendisine pck verme! Yetim eer alarsa, ykn gtrr, Eer gadaplanrsa onu oka... Nazn ek. Yetimin alamas byk Ara yetimeye dursun! Ar titrer yetimin alamasndan.... ' Eer senin glgen olursa yetimin banda, Ne mutlu sana! Eer sen yetime iyilik yaparsan; Sen aslnda kendini beslemektesin. Ve kendine iyilik yapmaktasn. Yetime yardm et. Yetimi sevi......" 48 Yetime efkatli 0! Allh Tel Hazretleri, Davud Aleyhisselm'a buyurdu: -"Yetim iin efkatli bir baba gibi ol! Bil ki, muhakkak sen ektiini biersin! Bil ki, sliha kadn banda altndan imal edilmi (ve altnyaldzl) ta olan bir melik gibidir. Kocas onu her grdnde gzleri parlar ii alr. Kt kadn ise kocasna, yal bir adamn srtnda olan ok ar bir yk gibidir."49 Saliha Kadn Kt Kadn Ne gzel buyurdular: Evin mamur ve saadet yuvas olmas, Ve evin iinde yatlacak bir ev yapana, Allah bundan dolay kendisine rahmet nazaryla bakar. Benim Dilrm iyi niyetli kadndr. Lakin Allah, kt kadnlardan saklasn. Aya plak gitti. Veya dar ayakkab ile gitti... Sefere kt. Evi cenk meydan olan kimse... 50 Yetim Kzlar "Eer yetimlerin hakiarn gzetemeyeceinizden korkarsanz." "kst" adalettir.
46
47

Tenbih'l-Gfiln: s. 167, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/456-457. Tenbih'l-Gfiln: s. 167 48 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/457. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/457-458.
49

Mecmeuz-Zevid: 17728, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/458-459. 50 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/459.

Korkudan murad, bilmektir. Korkutulan ey mahzf olduundan kendisinden byle tabir edildi. Yoksa hakik manasnda deildir. nk cevbn kendisine taalluk ettii, kendisinin zerine vaha olmasndan korkulan ikence hakkndaki bilgidir. Yoksa kendisinden korkmak deildir. Yoksa cevr-u cefya sabreden herkese mil olmu olmaz ve kendisinden korkulmaz. 51 Sebeb-i Nzul 1 Onlar, (Kur'n- Kerim nazil olduu dnemdeki insanlar), yetim kzlardan kendilerine hell olanlarla evleniyorlard. Bu evlilik, onlara rabet ettikleri (ve onlar sevdikleri) iin deildi. Belki onlarn mallarna rabet ettikleri iindi. (2/162) Kendileriyle evlendikleri yetim kzlarla sohbetleri kt olurdu. Onlarla muaerette bulunmazlard. Onlara kt davranr, o kzlarn biran nce lp onlarn miraslarna konmak isterlerdi. 52 Sebeb-i Nzul 2 Denildi: 0 (bu yet-i kerimenin nzul sebebi) yetimdir ki, velisinin hcresinde (evinde) bulunurdu. Veli ve vs olan kii, o yetim kzn hem malna ve hem de gzelliine rabet ediyor ye bu maksatlarla, dier kadnlardan farkl olarak az bir "mehir53 ile kendisini nikahlamak istiyordu... ite bu yet-i kerime, aralarnda adalet gzetmeksizin cevr-u cefy ve hakszlkla bu yetim kzlar nikhlamay yasaklad. Tam bir dorulukla yetim kzlara kar dil olmakla onlar nikahlanrlar. Dier kadnlara verilen mehir kadar bir mehrin yetim kzlara verilmesiyle onlarla evlenmeyi emretti. Bunu yapamayan yetim kzlara hakszlk edenlerin, dier kadnlarla evlenmelerini emir buyurdu. 54

51 52

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/459-460. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/460.

53

Mehir: Evlilikte tahakkuk eden haklardan biridir. Mehir, nikah akdinin yaplmas ile kadnn hak ettii maldr. Mehir, tesbit edilmesi itibariyle iki ksma ayrlr. 1- Mehr-i Msemma, 2- Mehr-i Misi, Mehr-i msemm, nikah akdinde belirtilen mehirdir. ki tarafn kendi rzala-nyla tesmiye {verilecek eyin cins ve miktarn tyin) ettikleri mehirdir. Herhan gi bir mal olduu gibi nakit de olabilir. Hatta Siverek'ti bir gelinin yapt gibi kitap da olabilir. Siverekli bir kz, mehir olarak binlerce adet kitab iinde bulunduran bir kitap listesini kar tarafa vermiti. Altn, para ve madde dkn olan insanlar, kltr, irfan, edebiyat, sanat ve ilim sevdls iyi niyetli gelinin bu gzel hareketi karsnda ardlar. Bir oklar, "deli" dediler, memleketin o en akll kzna... Mehr-i misi, nikah akdinde belirtilmeyen mehirdir. Nikah akdi srasnda iki tarafn rzas ile belirtilmeyen ve kadnn babas tarafndan, bulunmad takdirde memleketinin halkndan, ya, gzellik, bakirelik gibi vasflarda akran ve emsali olan kadnlarn mehridir. Mehir denmesi itibariyle de ikiye ayrlr: 1- Mehri Muaccel, 2- Mehri Meccel, Mehr-i muaccel" pein olarak verilendir. Nikah akdi zamannda pein verilmesi art koulandr. Kadn mehrini nikah annda alr. Mehr-i meccel" veresiye olarak verilendir. Sonra verilmesi art koulan mehirdir. Mehr-i meccelde belirli bir deme zaman tayin edilmemi ise, boanma zaman veya lm vakti muaccel olur. Mehrin hepsi pein veya veresiye olduu gibi, bir ksm pein dier bir ksm veresiye kalabilir. Mehir, kadna tahsis ve temlik edilmesi sebebiyle bir "kul hakk"; bu vazifenin yerine getirilmesi ilh emir olmas cihetiyle "hakkullah"tr. Kadnlarnn mehrini vermeyen veya zorla ellerinden alanlar, kul hakk ile birlikte Alihm hakkn (hukukulh) inemi olur. Mehir ile Balk paras ayr ayr eylerdir. Mehir vacip; balk paras ise haramdr. Zira; "Eer alnan bu para mehir ise, kadnn maldr. Babann {ve velilerinin) bunda tasarruf hakk yoktur. Hr insan satlmayacana gre bu para, bir sat bedeli de olamaz. Bu para rvet mahiyetindedir. Ve haramctr." Hu-kuk-i Islmiye ve Istlhat- Fkhiye Kamusu c. 2, s. 12; mer Nasuh BLMEN. Mehir ile Balk Paras Ayr Ayr eylerdir Bu gn bir ok Mslman mehri unutmu ve onun yerine balk parasn koymular. Balk parasn sadece chil insanlar deil; bir ok dindar, sofu ve hatta eyhler bile almaktadr. Din bilgilerden yoksun ve paraya kar ar d kn olan insanlardan bir ksm balk parasn almakta ve kendince bir "mehre" benzetmektedir. Mehir ile evlenmeyi zorlatran ve zinann artmasna sebep balk paras, st hakk, arlk paras gibi kanunsuz para almann arasnda ok ak farklar bulunmaktadr: Mehir, helal; balk paras haramdr. Mehir, nikah akdi srasnda tesbit ve tayin edilir. Balk paras ise kz isteme ve sz kesme merasiminde karara balanr. Mehir, kolaylktr. Balk parasnn yznden birok kere nianlar bozulmaktadr. Mehir, iki tarafn grp anlamas ile pein de verilir; sonra verilmek zere szleme de yaplabilir. Balk paras, ne olur ne olmaz endiesiyle peinen alnmaktadr. Mehir, kadnn hakkdr. Balk paras kzn babasnn cebine inmekte; dilediini kendine ayrmakta, dilediini de kznn ihtiyalarna sarf etmektedir. Mehir, srf kadna dnk bir menfaattir. Balk paras ise deta bir sat bedelini andrmaktadr. Halbuki slm hukukunda hr olan bir insann sat kesinlikle haramdr. Mehir, kadnn hakk olduu iin. kocann lm halinde alnd zaman kadnn ahsna it olur. Eer o zamana kadar mehir alnmam ise. kadn kocasnn varislerinden mehrini talep eder. Halk arasnda yaygn olan balk parasn baba ald iin, damadn lmnde bile kaynpeder olacak ahsa verilir... Mtercim. 54 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/460462.

Teaddd-i Zevct yet-i Kerime'nin mans: Eer siz, yetim -kzlarla evlendiiniz zaman onlar hakknda adaletsizlik yapmaktan, kt muamele ve muaeret yapmaktan korkar veya mehirlerini noksan vereceinizden kukulanrsanz; "Nikh edin o (kadn) ki" Mevs ve mevsftur. Kendisiyle vasifla gitmekle L kii" vermektedir. Yani nikahlayn; "Size hell olan kadnlardan," Yetimlerin gayri kadnlardan, demektir. Makam karinesinin ehdetiyle... Nikh size helal olan kadnlardan hounuza giden kadnlardan nikahlayn. (Ne olduu halde?) "kier, er, drder."55 fiilinin failinden hldir. Size helal ve hounuza giden kadnlardan sayl evlenin. Bu say, ikier ikier, er er ve drder drder'dir. 56Bu saylardan dilediiniz bir say ile evlenin.188 Bu saylardan herhangi birini seme muhayyerlii mansndadr. Yani bu zikredilen saylardan dilediiniz say kadar bir kadnla evlenin, demektir. Yoksa bunlarn bazlar bazlar iinde dier bazlar da dierleri iin, demek deildir. "Eer bu surette adalet yapamayacanzdan korkarsanz," Bu zikredilen saylarn en aznda, kadnlarn arasnda adalet yapamayacanzdan korkarsanz; yetimlerin hakknda korktuunuz gibi veya bu adetlerin stnde adalet yapmadnz gibi... "O zaman bir tane," O takdirde, ilzam edin veya tek bir kadnla evlenmeyi sein, klliyen hepsiyle evlenmeyi brakn. 57 Criye le Yetinmek "Veya o ey kit" Burada, kimse ki" buyurulmad. (Eya iin kullanlan ism-i mevslu kullanld.) Bununla cariyelerin rtbelerinin aklllarn rtbesinden kusurlu olduunu, (kadnlarn cariyelerden stn olduunu beyan etmek ve) bildirmek iindir. "Milkiniz criye aln," Cariyelerden 58saylar adetlerin metrelerinde ne kadara ularsa ulasn...
55

Osmanl limlerinden Hac Mehmed Zihn Efendi (r.h.) hazretleri, "Ni'met-i slm" isimli ok deerli fkh (ilmihal) kitabnda yle buyurmaktadr: - "Drt zevcesi ve bin cariyesi var iken. bir criye daha almak istese levm e-dilmez (knanmaz). Byle birini knayan kiinin kfrnden korkulur. nk Cenab- Hak Kur'n- kerim'de; "Ve onlar ki rzlarn korurlar. Ancak zevcelerine ve kendilerinin milki olan cariyelerine kar mstesna, nk bunlar levm olunmazlar. Kim de bundan tesini ararsa, ite artk onlar haddi aanlardr." El-M'minn: 24/5-7, "Ve onlar ki aplarn korurlar. Ancak zevcelerine veya milk-i yeminlerine baka; nk bunda levm olunmazlar. Fakat ondan tesini arayanlar, ite onlar haddi aan haarlardr." El-Meric: 70/28-31, Bu yet-i kerimelerle bu hareketlerde bulunan kiilerden knanma ve ayplanmay kaldrd. Zevcesinin zerine ikinci (nc veya drdnc) olarak evlenmek isteyen kiiyi ayplayan ve knayan kiinin hkm de byledir. Evli iken bir daha evlenmeye kalkan kiinin hanm: -"Eer sen evlenirsen ben kendimi ldrrm!" dese bile kocas yine evlenmekten imtina etmeye bilir. Zira: "Size hell olan kadnlardan ikier, er, drder nikh edin." Nisa:4/3, yet-i kerimesiyle birden fazla hanmla evlenmek meru klnd. Ancak kii, hanmn zmemek iin birden fazla evlenmekten vazgeerse sevb kazanr. Zira Efendimiz (s.a.v.) hazretleri hadis-i eriflerinde yle buyurmaktadr: -"Kim mmetime yumuak ve ince davranrsa, Allh Tel Hazretleri de ona rahmet eder." Nimet-i slm, c. 2, s. 34. Mehmed Zihn Efendi,
56

Birden fazla kadnla evlenmeye gelince: Bu esas itibariyle yalnz bir msade ve mubah klmak olduunda ve hakszlk etme endiesi bulunduu takdirde mekruh olduu hususunda sylenecek bir sz yoktur. Bununla beraber yet, birden fazla kadnla evlenmenin baz durumlarda mendub olduunu ve hatta vacip olduunu bildirmekten de uzak deildir ki, bunu da en fazla gerek erkekler ve gerek kadnlar iin fuhu ve zina tehlikesinin yz gsterecei durumlarda aramak gerekir. "kier, er, drder." ifadesi gereince bu msadenin en fazlas drt (kadn) olmutur. nk dile gre, "u elmalar u cemaate ikier ve er ve drder paylatr." denildii zaman bir ksmna yalnz iki, bir ksmna yalnz ve bir ksmna yalnz drt elma decei anlalr. Hak Dini Kur'n Dili, c. 2, s. 1290 57 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/462-464.
58

Criye dii, kle demektir. Criye ile cinsel iliki caiz mi? Bunun iin nikah gerek mi? Criye ile olan cins temas iin belirli bir say var m? Mesel hr kadn drde kadar nikahlanabilir? Cariyelerde byle bir say var m? Bir evde bulunan bir Criye'yi evin btn fertleri mi kullanr? Babann cins temasta bulunduuna olu da temasta bulunabilir mi? Veya olun temasta bulunduu criye ile baba cins temasta bulunabilir mi? Bir kadn nikahsz olarak kiesiyle cinsi ilikide bulunabilir mi? Erkeklerin cari-yeleriyle ilikide bulunduklar gibi bir haklan var m? Cariyelik sistemi insan haklarna aykr deil mi? Cariyenin durumu nedir? Bu sorular, musannif hazretlerinin anda sorulmuyordu; ama amzda sk sk sorulan sorulardr. Bu sorularn cevblar iin nce kle, ne

Bu kavl-i erif, "O zaman bir tane," kavl-i erifinin zerine atftr. Cariyelerin almak gereklilii ve tercih edilmeleri cariyelik yoluyladr; bu kelimenin zerine atfedildii (hr kadnlarda) olduu gibi, nikh yoluyla deildir. Milki yemin zerine milki nikhn varit olmasnn lzumu iindir. Ayn yerde muhataplarn bir olmasn gerektirmektedir. Ancak bu kavl-i erifte, kolaylk ve (evliliin) basit olmasnda bir hr kadn ile saysz cariyelerin aras msavi tutulmu ve aralarnda bir fark grlmemitir. Bir hr kadnn sayszca cariyelere denk olmas; 1 - Cariyelerin sorumluluklar azdr. 2- Cariyelerin geimi hafiftir. 3- Ve cariyelerin arasnda taksim (eit ekilde gecelemek) vacip deildir. 59 Bir Kadnla Evlilik
demektir onu anlayalm: Kle, hukuk, iktisad ve sosyal bakmlardan hr insanlardan farkl ve aa statde kabul edilen hrriyeti olmayan ve eya gibi alnp satlan kimselerdir... Bu statde bulunan erkee "kle", kadna ise "criye" denir. Kul, bende, halayk ve esir, klenin mteradifidir (e anlamlsdr). Trke'de (kadn kleye) criye ve odalk denir. Arapa'da; abd, rakk, memlk, knn, rakabe, vasif ve mlkl-yemn; kadn kleler iin memlke, vasfe, criye, eme ve gurre kelimeleri kullanlr. Farsa'da bende ve gulm kle; kenz ise criye manasnadr. Tarihi: Kleliin tarihi, insanlar, ayr ayr topluluk oluturduklar zamana kadar uzanr. Adem Aleyhisselm'dan sonra yeryzne dalan ocuklarnn ayr ayr topluluklar oluturmasyla klelik balad. Birbirleriyle iletiimleri kopan kavimler, zamanla birbirlerine dman oldular. Birbirlerine saldrdlar. Mallarn talan ettiler. Gen ve gzel kz ve kadnlarn kardlar. ocuklarn karp hizmetlerinde kullandlar. te klelik byle balad... Eski Medeniyetlerde klelik: Msrllar: Eski Msr ve Yakn Dou'da sava esiri klelerle, komu kabile veya kavimlerden karlan insanlar, babalan veya baka yaknlar tarafndan kle diye satlan ocuklar ve borlarna veya iledikleri baz sularna karlk kle statsne geirilen insanlar byk bir sayya ulamaktadr. Firavun, btn srail oullarn kleletirmiti. Firavun ve onun akrabalar Yahudilerden istedikleri ahslarn yakasndan tutup ilerinde cretsiz olarak altr abiliyorlard Yahudiler, kendilerine zulm ve binbir trl Fkence eden Fira-vun'un yzn grme erefinden! mahrumdular. Bir Yahudi'nin Firavun'un yzne bakmas yasakt. Firavun, ehirde geziye kt zaman, nnde avular yrr ve halka Firavun'un gelmekte olduunu duyururdu. avularn: -"Firavun Geliyor! Firavun Geliyor!", sesini iiten Yahudiler, kaacak delik aryorlard. Eer orada bir duvar varsa elleriye yzlerini kapatp; hemen yzst duvara yalanrlard... Duvar bulunmazsa yz koyun yere yatmak mecburiyetindeydi-ler. Kz ve kadnlarna her trl ktl reva gryordu. Onlara birer criye gzyle bakyordu. Firavun bir kii, bir kabileyi deil, bir milleti esir ve kle etmiti. Firavunlar, hkmdarlar, khinler v eraf, klelerin zerinde tam bir hakka sahiptiler, dilediklerini ldryor ve dilediini yaatyordu. Hint: Hindistanda kleler, insan olarak kabul edilmiyordu. Onlarn kanunda; "Kle ancak Brahmanlara hizmet etmek iin yaratlmtr," deniliyordu. Efendisine sven bir klenin dili kknden kesilir. En kk sulardan dolay kleler ldrlrd. Iran: ran'da klenin yaama hakk yoktu, ikinci kere bir hata iledii zaman sahibi onu kendi eliyle ldrrd. in: Cinde, bir kiinin kendi z kzna bile isim verilmezken, kadn klelerin cariyelerin halini siz dnn! Orada klelerin hibir hak ve hukuku yoktu. Yunanllar: Yunanlarn yannda bir kle ile ahrdaki hayvann hibir fark yoktu. Kle i grd ve cariyeler, kendilerini elendirdikleri nisbette yeme ve ime haklan vard. Bunun dnda klenin yaama hakk yoktu. Hatta Yunanl filozoflar bile bu ite kendi kavimlerinden daha ileri derecedeydi, insanlarn hrriyeti zerine pek kafa yormazlardt. Romallar: Roma hukukunda, lus Gentlum'a gre klelerin hibir deeri yoktu. Balangta zd edilmeleri de yasaklanmt. Sonralar kle azadna imkn salanmtr. Eski Yunan ve Roma'da kleliin balca kaynaklarn sava esirleri ile korsanlk vb. yollarla karlan veya yabanc (barbar) lkelerden getirtilen insanlar ve klelerden domu olan ocuklar oluturuyordu. nceleri, borlunun borcuna karlk alacaklsna kle olma kural ve terkedilmi ocuklar bytp yetitirenlerin elinde kle saylmas uygulamas sz konusu iken, bu tali kaynak sonradan yasaklanmtr. Bu dnemde klelerin hayat artlarnn son derece elverisiz olduu ve bu durumun zaman zaman byk sosyal patlamalara sebep olduu bilinmektedir. Roma hukukunda belirli bir dnemde klelerin evlenme hakk yoktu. Ancak kle ve cariyelerin kendi aralarnda cinsel hayat yaamalarna ses karlmyordu. Eski Fransa: Franszlar, kleleri insan kabul etmezlerdi. Hr bir insan bir cariyeyi nikah ile alp onunla evlenseydi, o kii de hemen kle olurdu. Yahudiler: Kendileri asrlarca Firavun'a kle olan Yahudiler. Musa Aleyhisselm'n getirmi olduu dini ve o dindeki kleler ile ilgili ilh emir ve yasaklan zamanla kendilerinin lehine bozdular. Musa Aleyhisselm'n dinini tahrif ederken, klelerin hak ve hukuklarn da ortadan kaldrdlar. Bu gn elimizde bulunan Tevrat, kleler ile ilgili olarak u hkmleri ierir: 1 - Kiinin borcuna karlk kendisini kle olarak satmas (Levililer, 35:39), 2- Alacakllarn, mal brakmadan len borlunun ocuklarn kle edinebilmesi (II. Krallar, 4:1-7), 3- Bir kimsenin kendi z kzn satabilmesi bunlar arasnda saylabilir. Tevrat'ta, kle azad ile ilgili bir hkm yer almamtr. Ancak efendisi tara fndan gz kr edilen veya dii krlan yahudi olmayan klenin hrriyetine kavuacandan sz edilir (k, 21:26). Hristiyanlar: Isa Aleyhisselm'n getirmi olduu hak dini ksa bir sre ierisinde bozan Hristiyanlar, din btn hkmleri kendi istek ve arzularna gre tahrip ettiler. Kle azad ile ilgili olarak geen hkmleri deitirdiler. Onun iin bu gn elimizde bulunan incil'de de kle azadndan sz edilmez. slm Dininde Kle: Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri'nin bi'seti zamannda, insan insann kurduydu. Btn devletler bir dierine saldrp erkeklerini kle ve kadnlar criye olarak alyorlard. Arap Yarmadas'nda ve Hicaz yresinde klelik uygulamas vard. Bunlarn byk ounluunu Afrikal siyahiler tekil etmekte idi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin mezzini Bill- Habe de bunlardan biriydi. Arabistandaki kleler ele geirilenler tarafndan satlm ve el deitire deitire Mekke'ye kadar getirilmi esirler veya ktlklar yznden aileleri tarafndan satlm ocuklard. Arap Yanmadas'na baka beldelerden getirilen kleler de vard. Mesel; Ikrime b. Eb Cehl'in klesi ile Ezrak b. Ukbe es-Sekaf ve Suheyb-i Rm Rum meneli klelerdi. Ancak Suheyb, kendisinin aslen arap olduunu ve bir sava sonucu Rumlara esir dtn sylemitir. Selmn- Fris Iran'l idi. Karlarak Yahudilere satlm, mslman olmak iin Bursa ehrinden Medine'ye

"Bu (bir kadnla evlilik)," Tek kadnla evlenmeye iaret etmektedir. (j-ls "Adaletten ayrlmamanz iin bu daha muvafktr.meyletmek demektir. Bu onlarn; "Meyletmekle mizan meyletti! (terazinin kefesi eildi)" szlerinden gelmektedir. Meylettii ve verilen hkmde sapt zaman byle sylenir. Burada ise adaletin karl olan sakncal bir sapmadr. Yani zikredilen, bir kadnla evlenmek veya criye ile yetinmek, ikisinin dnda olan evliliklere nisbetle mahzurlu (sakncal) bir ekilde meyletmekten ve adalete daha yakndr. nk birincide mahallinin yok olmasyla, ikincisinde de mahzurunun yok olmasyla gerekten re'sen yok olmutur. Mehirlerde adetlerin (saylarn) tercih edilmesi bunun tersinedir. nk mahzur olan meyil, kendisinde mana! ve mahzurun tahakkuku iin vaki olmaktadr. 60

kadar gelmiti. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, hrriyetine kavumas iin Selmn'a (r.a) para yardmnda bulunmutur. Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin sonralar zt edip, evlatlk edindii Zeyd b. Harise (r.a) ise Arap klelerden idi (tbn Hiam, es-Sre, Msr 1375, I, 214-222; Taber, Tarihu'1-mem ve'1-MIk, Kahire, 1939, I, 227; Belazr, Ensabu'l Eraf. Nr. Muhammed Hamidullah, Kahire 1959,1, 357-367). Grld gibi, slm yedinci Milad yzyl balarnda klelii topluma yerlemi ve o ada var olan gl devletlerde tabii kabul edilmi bir halde buldu. Klelii tek yanl ve kesin bir kararla kaldrma yoluna gitmedi. nk byle bir ey Mslmanlara byk zarar verirdi. Dmanlar, senin kadn ve kzlarn esir ettiklerinde criye olarak kullansnlar. Senin ocuklar gtrp pazarlarda sat snlar; sende onlarn esirlerini kendilerine geri teslim et, bu davran Mslmanlarn arasnda byk fitnelere yol aard. O dnemin insanlar slm'dan sourdu. Geri bu durum bazen olmutur. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri, c-mertliiyle mehur olan Hatem-i Tay'in kzn ve onun btn kabilesini birden azat etti. Bunun mislleri oktur. Frsat ve imkan doduu zaman sava esirlerinin serbest braklmas olmutur. tslmiyette kle edinme yolu: islmiyet, kleliin kaynan yalnz sava hline balad. Sava sonrasnda esirler iin uygulana gelen baz alternatifler vardr. Birincisi: Esirlerin ldrlmesidir. Bu, vicdanlar rahatsz ettii gibi, galip tarafn intikam duygularn kamlamaktan baka bir yarar salamaz. slm tarihinde bu uygulanmamtr. kinci yol, sava esirlerinin kurtulu akesi (fidye-i necat) vermesi. Bedir esirlerine byle davran lmtr. ncs: Eitim ve bilgilerinin aktarlmasyla serbest braklmalar. Bedir e-sirlerinden okuma ve yazma bilenlerin, on Mslman ocua okuma ve yazma retme karlnda serbest braklmas gibi... Drdncs: Esir deiimi yoluyla serbest braklmasdr. Fakat, yenilen tarafn kurtulu akesi verememesi veya deiim iin elinde esir bulunmamas yahut dman tarafn yeniden glendirmemek iin galib lkenin yukardaki alternatifi kabul etmemesi hlinde bir tkanklk domaktadr. Esirlerin karlksz af ilan ederek salverilmesi ise, onlar ele geirmek iin cann ortaya koyan slm savalarnn hakkna tecavz sayldndan pek az bavurulan bir alternatif olmutur. Beincisi: Esirlerin meccnen salverilmesidir. Meccnen salvermek (menn). slm hukukularnn ounluuna gre, dman esirlerinin meccnen salverilmesi caiz deildir. nk bu, dmann glenmesine yol aaca gibi, hayatn ortaya koyarak bunlar esir eden mcahitlerin haklarna da bir eit tecavz saylr. mam fi ise, meccnen salvermeyi caiz grr. O, Hz. Peygamber'in, Yemame halknn by Smme b. Osal'i meccnen salvermesini delil getirir (mer Nasuhi Bilmen, Istilht- Fkhyye Kamusu, III, 402). Altncs: Esirleri kle statsne sokmaktr. Bu duruma gre. sava esirlerinin karlkl veya karlksz serbest braklmas mmkn olmayan durumlarda geriye iki yoldan birisi kalr. a) ldrlmek b) Kle olarak yaamn srdrmek. Bu duruma gre, klelik, ldrlmenin alternatifi olarak ortaya kmaktadr. Savalarn genellikle gen yata bulunduklar dikkate alnrsa, yenilgi yznden hrriyetini kaybeden kimsenin nnde uzun bir mr vardr ve hrriyetini elde etmesi midi Devaml olarak vardr. lm hlinde ise artk dier btn alternatifler ortadan kalkm olur. te kleliin yasakland gnmzde, bir sava sonras uygulamada, esirlerin serbest braklmad durumlarda, onlarn tek tek veya toplama kamplarnda topluca ldrlmeleri olay ile karlalmaktadr. te bu nedenle slm, klelii tam olarak kaldrmam ve gerektiinde bavurulmak zere kapy aralk tutmutur... Ancak bununla birlikte sava esirlerinin mutlaka kle edinilmesi diye kaideyi klliye yoktur. Dier yandan kleliin tek yanl bir kararla kaldrlmas slm toplumlarnn aleyhine bir sonu da verebilir. nk gayri mslim toplumlar, sava sonras mslman esirleri Devaml olarak kle (etirirken, slm toplumlarna bu imknn verilmemesi ve esirleri serbest brakmas onun zayflamas sonucunu dourur. te slm yukarda birkana temas edilen sebeplerle klelii kaldrmam, fakat getirmi olduu eitli tedbirlerle kaynan yalnz sava esirlerine mnhasr klm dier kaynaklara izin vermemitir. slm'da bir kiinin kendi ocuunu veya hr bir insan kle diye satmas haramdr. Bir kiinin bir kabileye saldrp onlarn kz ve kadnlarn criye olarak alma hakk yoktur. Bu haramdr ve hakka tecvzdr. slm hukukuna gre kle ve criye olmas iin: mutlaka gayri mslimlerle bir sava sonucunda Mslmanlarn galip gelmeleri sonucu esir alnm olan kiiler ve bu kiilerin kle ve criye halinde iken doan ocuklardr. Yani klelik Islmn getirdii bir sistem deildir. slm klelii slh etmitir. Klelere haklar verdi. Kle ve cariyeler be ksma ayrlrlar: 1-Knn, Z- Mdebber, 3- Mkteb, 4- M stesi, 5- mm veled. Knn: zd edilmesi, sz konusu olmayan kle ve criyedir. Mdebber: Azd edilmesi, efendisinin lmne bal olan kle ve criye, Mkteb: Bir bedel karlnda zt edilmek zere efendisiyle szleme yapan kle ve cariye (szleme yapan cariyeye mennes sgas ile mktebe denilir.) Mstes': Ksmen zt olup, hrriyetinin geri kalan ksmn kazanabilmesi iin altrlan kle ve criyedir. mm- veled: ocuk annesi demektir. Efendisinden ocuk douran criyedir. Bunlar bir eit ev hanm olmu olurlar. Kle, hukuk muamele ve tasarruflara konu olabildii iin bir ynyle "mal" saylrken, iman, ibadet, muamelt ve ceza hukuku alanndaki sorumluluk ve ykmllkleri dikkate alndnda "ed" ve "vcb" ehliyeti kstlanm kendine zg bir insan statsndedir. Velayet, ahitlik ve kaza grevinden ciz olmas ve mlk edinememesi kleliin ehliyet arzas ynn glendirir. Klelerde inan zgrl vardr. Bir mslmann yannda ve mlkiyetinde bulunan kle veya cariyenin inan zgrl vardr. Gayri mslim olarak kalabilecei gibi, slm'a girmesi ve Islm akideye sahip olmas da hakkdr. Ancak efendisi onu, buna zorlayamaz. nk iman kalb ii olduu iin, zor karsnda inanm grnmek kiiyi "mnafk" durumuna drr. Bu durum ou za man, kar taraf iin,

Mehirler "Ve aldnz kadnlara verin." Kendilerini nikahladnz o kadnlara verin. (Neyi?) verin?) "Mehirlerini, kelimesinin cemiidir ve mehir manasnadr. (Ne halde "Efendicesine," Allah Tel Hazretleri tarafndan bir farz olarak verin. nk mehir, Allh Tel Hazretlerinin efendicesine verilmesini millet, eriat ve diyanet emretti. (Burada geen, "Efendicesine, farz ve bir olarak" kelimesinin i'rbma gre deiik manlar ifde eder. 1-Hl olur, 2-Mefl-i leh olur, 3- Mefl-i Mutlak olur...
kiinin gerek yzyle grnmesinden daha zararl olabilir. Mslman kle, ibadet ve dini ykmllkler bakmndan temelde hr insanlar gibidir. Ancak ehliyeti kstl olduu iin, bu ykmllkler onun gc ile snrldr. "Allah hibir kimseyi gcnn yeteceinden bakas ile ykml tutmaz" (el-Bakara, 2/286). Bu yzden kle ve criye namaz ve orula ykml olmakla birlikte, mlk sahibi olamad iin zekt ve hac'tan muaftr. Fitr sadakas efendisi tarafndan verilir. Cihadla ykml deildir. Cariyelerin rtnme konusundaki sorumluluklar, hr kadnlara gre snrldr. Klelerin mlk ve tasarrufu ve muamelt: Kle, mlkiyete ve tasarruflara konu olmas bakmndan eya gibidir. Alnp satlabilir, hibe edilebilir, kiralanabilir, ortak mlkiyete konu olabilir. Eksik vcb ehliyeti vardr. Mlk edinemedii iin, kazandklar efendisine ait olur. Bu yzden ona kar yaplacak haksz fiilden elde edilecek diyet ve er gibi tazminatlar efendisi alr. Bakasna kar ileyecei haksz fiillerde ise kle kendi mlkiyetiyle sorumludur. Efendisi bu zarar demezse, zarar gren klenin mlkiyetini devretmek zorunda kalr. Efendisi kleye hukuk tasarruflarda bulunma izni verebilir. Byle bir kleye "me'zn" denir. Me'zn, borlardan ahsen sorumlu saylr. Efendisi bunlar demezse, kle satlarak bunlar denir. Kazand efendisine ait olur. Ancak efendi kle ile "mkteb" anlamas yapmsa kle vcb ve ed ehliyetine de sahip olur. nk bu durumda belli bir bedeli kazanarak efendisine deyince hrriyetine kavuabilecektir. Bu da onun mlk edinmesini gerektirir. Efendi, verdii tasarruf izninden her zaman dnebilirken "mkteb" szlemesi dn-lemeyen bir tasarruftur. Klelerin haklan: slm hukuku (fkh) klelere byk haklar tanmtr. Kle haksz yere dvlmez. Ksas gibi hukuk bir geerlilik olmadan kle ldrlmez. Kle evlenir. Kleye zulmedilmez. Kleye iyi davranlr. Hazret-i mer (r.a.)'n klesiyle nbetlee deveye bindikleri mehur bir hadisedir. Kle giydirilir. Kle doyurulur. A braklmaz. Klenin inan ve zgrl vardr. Kle Mslman olmaya zorlanmaz. Klelerin frsat eitlii vardr. islm tarihinde klelerin arasnda km birok lim (Hasan Basr hazretleri) evliya (Rabiatl-Adeviyye r.h. gibi) bir ok devlet adam (Sokullu Mehmed Paa) bir ok komutan (Tank bin Ziyd gibi) bykler yetimilerdir. Criye, dii kledir. Dii klelere criye denilmesinin sebebi: Mslmanlarn giritikleri cihad srasnda esir edilen veyahut para ile satn alnan kadn ve kzlar. Bakasnn mlk olan kle kadna "Criye" denir. Criye kelimesi aslnda denizin zerinde akp giden gemiye denir. Cariyeler de efendilerinin emir ve hizmetleri erevesinde hareket etmeleri sebebiyle bu ismi almlardr (mer Nasuhi Bilmen, Hukuku Islmiyye ve Istlht Fkhyye Kamusu, 3/344). Cariyeliin kayna, sava esiri kadnlardr. Sava sonrasnda tpk erkek esirler hakknda olduu gibi kadn esirler de ya karlksz olarak, ya fidye karl serbest braklrlar veya kle olarak gazilere datlrlar. Hi phesiz bu alterna tiflerden biri tercih edilirken, kar tarafn elindeki mslman esirlerin durumu ve slm'n maslahat gzetilerek tercih yaplr. Kadn esirler ldrlmez: Savata esir alnan kadnlarla, ocuklar ldrmek ittifakla caiz grlmemitir. Bunlar hakknda dier alternatifler sz konusu olur. Esir alnan kar-koca birlikte slm lkesine getirilmilerse nikh ba devam eder. Yalnz kadn gelmise bu ba ortadan kalkar (Bilmen, a.g.e.,3 /402). Cariyelerin igal ettikleri mevki ve tesir, kle ve azatllarn mevki ve tesirlerinden aa deildir. Bu esirler kim olursa olsun cihada katlan mslman askerler arasnda paylatrlacak ganimetlerdendir. Cariyelik, klelik gibi, insann yeryzndeki mevcudiyeti kadar eskidir. Tarih boyunca kendisinde bir kuvvet ve kudret gren, bir bakasn hizmetinde kullanm ve ona tahakkm etmitir. Bunda kadnla erkein fark yoktur. Kleler gibi cariyelerin de alnp satlmas tabii olarak insanln geirdii saysz merhaleden sonra balam olmas gerekir. slm d toplumlarda klelerden ok cariyeler kullanlmtr. nk cariyelerin talim ve terbiyesi pek kazanl bir i olduundan, bu yolla para kazanmak isteyen kii esir pazarna gider, zek ve istidat sahibi bir criye satn alr, ona iir ve edebiyat, ark ve alg, ev idaresi gibi eylerden birini rettikten sonra ald fiyatn birka katna satard. Bu cariyelerden bazlar, hanendelik, iir veya edebiyatta fevkalde maharet sahibi olmalarndan dolay ok pahal satlrlard. Cariyelerin azat edilmesi: Kleler gibi cariyeler de sahipleri tarafndan azat edilirlerdi. Esir azat etmek, islm nazarnda nemli bir sevap olarak kabul edildii iin, mslmanlar kle ve cariyelerini azat ederlerdi. Azat edilen criye veyahut kleye, efendisi tarafndan tknme yani zgr olduuna dair bir belge verilirdi, ilerinden bu tknmeleri muska gibi boyunlarna takanlar vard. Cariyeler iyi muamele grrlerdi. Sert efendilere tesadf eder ve memnun olmazlarsa, dier birine satlmasn teklif eder; arzusu yerine getirilmedii takdirde kaarak kendini sattrrd. Bununla birlikte kskanlk yznden hrpalananlar da olurdu. Ayrca cariyelere "halayk" denirdi. Cariyelere iyi davranmak: islm hukukunda cariyeler dier kadnlardan farkl bir statye tabidirler. Efendileri nafakalarn demek ve iffetlerini korumak mecburiyetindedirler. Onlara iyi davranlmas da Kur'i'da emredilmektedir: "Hem Allah'a ibdet edin ve O'na hibir eyi erk komayn. Sonra babaya, anaya ihsan edin; akrabanza da, kszlere de, yoksullara da, yakn komuya da, uzak komuya da, arkadaa da, yolda kalma da, ellerinizdeki memlklere de... Her halde Allah, kurumlu, ngen olanlarn hibirini sevmez" (en-Nisa, 4/36). Cariyeler evlendirilir: Cariyeler evlendirilir. Bekar braklmazlar. Criye bir kleyle evlenebildii gibi hr bir kiiyle de evlenebilir. "Bir de sizden olan dullar ve klelerinizden, cariyelerinizden, salihleri evlendirin; eer fukara iseler, Allah onlar fazlndan gna verir! Allah vas'dir, alm'dir." En-Nur: 24/32, Evlenen criye bakasnn nikahls olduu iin sahibi onunla cinsel ilikide bulunmaz. Zina olmu olur. Kle ve cariyelerin evlenmesi efendilerinin iznine baldr. Erkek kle mehri ve evliliin getirecei baz ml ykmllkleri bizzat karlamak zorunda kalaca iin, onun evlenmesi efendisini de ilgilendirmektedir. Bu yzden klenin evlenmesinde efendisinin rzas aranmaktadr. Efendi kleyi evlenmeye zorlad takdirde, kle hrriyetine kavuunca muhayyerlik hakkna (hyru'1-tk) sahiptir.

Bu kelimenin nasb olmas, "Mehirlerini," kavl-i erifinden hl olmas zeredir. Bu durumda mans: kadnlara mehirlerini Allh Tel Hazretlerinden bir farz olduu halde efendicesine verin, demektir. Veya diyneten verin, demektir. "Efendicesine verin," kelimesinin nasb olmas onun mefl-i !eh olmasndandr. Mefl-i leh olduu zaman, cmlenin mans yle olur: Kadnlarn mehirlerini, din ve diyanet iin ve eriat farz kld iin verin, demektir. Veya Allh Tel Hazretlerinin katnda bir hibe ve atiyye (ihsan) olarak verin. Bu mehirle kadnlara faziletli olun.kelimesinin hl olarak nasb olmasnn yle manlar da var: Kocalar tarafndan bir atyye, kendi arzusuyla vermektir; o mehirleri kendi istek ve arzusuyla verip ve onlara hibe etmek ve kendi gnl holuuyla vermektir. Mehirleri vermek, erkeklerin zerine vacip olduu halde "Efendicesine verin," kelimesiyle tabir edilmesi, keml ve tam bir rz ile vermek ve hatr ho tutmak mansn ifde etmek iindir. "Efendicesine verin," kelimesinin masdariyet zerine nasb edilmesi; kelimelerinin her ikisi de, vermek mansna olmasndandr. Sanki yle denildi: Kadnlara mehirlerini efendicesine verin, yani kadnlara mehirlerini kendi gnl
Efendileri, yediklerinden onlara yedirir, giydiklerinden giydirirler. Azat edilmeleri szkonusu edilmemi olan cariyeler alnp satlabilirler. Ancak azat edilmeleri efendilerinin lmne bal olanlar, azat edilmeleri karlnda kendilerinden bir bedel talep edilmi olanlar ya da efendilerinden ocuk getirmi olup "mm Veled" statsn kazanm olanlar alnp satlamazlar. slm gerek klelerin, gerek cariyelerin hrriyetlerine kavuturulmalar konusunda tevikte bulunmu, ayrca bir ok sua keffret olarak zt edilmelerini ngrerek hrriyetlerine kavumalar iin gerekli yollan oaltmtr. Cariyelik ve klelik, slm adna mslman olmayan toplumlarla yaplan savalarn ortaya kard bir kurum olup, bugn iin kendiliinden ortadan kalkm bulunmaktadr. Bir erkek cariyesinin milk-i yemine sahip olduu iin ayn zamanda onun mlki mutasna da sahiptir. Herhangi bir nikh ve merasim yapmadan criyesiyle cinsel ilikide bulunabilir. Bu cariyenin kendisinin mahreme olmas ve bakasyla evli olmamas gerekir. Evli olan criye ile cinsel iliki de bulunamaz. Sahibi ona el sremez, haramdr. Sahibinin mahreme olan (yani kendisiyle evlenilmesi haram olan bir kadn durumunda bulunan) cariyelerle sahibi cinsel ilikide bulunamaz. Babasnn cinsel ilikide bulunduu criye babann lmnden sonra oluna miras kalsa, olu o criyle ile cinsel ilikide bulunamaz. Cariyelerde belirli bir say yoktur. Bir adamn bin tane cariyesi bile olabilir. Hepsiylede cinsel ilikide bulunmas caizdir. Hr kadnlar gibi cariyelerde belirli bir say snrlamas yoktur. Ayn zamanda olun cinsel ilikide bulunduu cariyeye baba da cinsel ilikide bulunamaz. Sahiplerinin cinsel ilikilerinden doan ocuklarn nesepleri sahihtir. Cariyeler asla fahie deillerdir. Onun iin bir ev halk onu kullanamaz. Sahibi kimse o kullanabilir. Kadnlar, sahip olduklar kleleriyle nikahsz olarak cinsel likide bulunamazlar. Haramdr. Kle ve Cariye zt etmek: slm dini kle zt etmeye ok nem vermitir. Hatta baz gnahlarn dnyev cezasn kle zt etmek olarak beyan etmitir. 1- zrsz olarak orucunu bozanlar, ya altm gn keffret orucu tutarlar ve eer oru tutmaya sihhatlar el verili deilse kle zt etmek... 2- Yemin kefaretinde on fakiri giydirmek veya doyurmak veya bir kleyi zt etmek gerekir. 3- Zihr yapanlarn keffreti iin ngrlen cezalardan biri de kle zt etmektir. slm fkhnda buna benzer cezalar vardr. Hadis-i erifler: Eb Hreyre (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Kim Mslman bir kleyi zt ederse, Allah Tel hazretleri o klenin her uzvuna (organna) karlk o kimsenin her bir uzvunu cehennem ateinden zt eder. Hatta fercine (mahrem yerine) varncaya kadar." Sahihi Buhri: 6221, -"Kim bir m'min kleyi zt ederse; o kle kendisi iin cehennem ateinden kurtulutur." Eb Davud: 3453. Eb Zerr Gifr (r.a.) hazretlerinden rivye olundu: -"Ben Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine sordum: -"Ya Reslellah (s.a.v.)! Hangi amel daha faziletlidir?" Buyurdular: -"Allah'a iman ve Allah yolunda cihd etmek!" Yine sordum: -"Hangi kleyi zt etmek daha faziletlidir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Sahibinin yannda en ho ve pahaca en deerli ve kymetli olan kleyi zt etmektir!" Sahihi Mslim: 119, Eb Zer Gifr (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu: Buyurdular: -"Benimle Mslman kardelerimden birinin arasnda sz geti. Onun annesi acem bir criye idi. Ben de onu annesinin durumuyla aypladm ve incittim. O da gidip beni Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine ikyet etti. Ben Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle karlatm. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri bana: -"Ey Eb Zerr! Gerekten sen kendisinde chiliyet eseri bulunan bir kiisin!" buyurdu. Ben de: -"Y Reslellah (s.a.v.) birine kfredecek olan kii. onun anne ve babasna sver (bende yle ettim)" dedim. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bana: -"Ey Eb Zerrl Gerekten sen kendisinde chiliyet eseri bulunan bir kiisini Muhakkak ki onlar (kle ve cariyeler) sizin kardelerinizdir. Allh Tel Hazretleri onlar sizin ellerinizin (hkmnzn ve idarenizin) altna koydu. Kimin tasarrufunun altnda bir kardei (kle ve criye) varsa; Yediinden ona yedirsin. Giydiinden ona giydirsin. Onlara hakkndan gelemeyecei yk yklemesin. Yapamayacaklar ii vermesin, ayet ar i vermiseniz onlara yardm edin!" Sahihi Mslim: 31139, te grld gibi kle ve cariyelik Islmn getirdii bir ey deildir. slm kle ve cariyelerin haklarn savundu. Ve onlarn hrriyetlerine kavumas iin teviklerde bulundu. Kle ve cariyelere insanca davranlmasn emretti. slm dnyasnda Cennet-mekn Sultan kinci Abdulhamid Han Hazretlerinin emriyle btn sarayda ve limlerin ittifak ile btn slm leminde klelik ve cariyelie son verildi. Gnmzde criye: Gnmzde hukuk olarak cariyelik kalkt. Fakat gayri meru olarak yine de Amerika, Suudi Arabistan ve Hindistan gibi baz lkelerde iki milyon kadar kle ve cariyenin olduu sanlmaktadr. 59 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/464-475. 60 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/475.

holuunuzla verin, demektir. Burada hitb, kocalaradr. Denildi ki, bu hitb kadnlarn velilerinedir. nk (o dnemde) veliler, kadnlarn mehirlerini alyorlard. O dnemde kz ocuu doan kimseye; i^jLJI ciU Afiyet olsun sana misk kesesi" derlerdi. Bu szle, onun mihrini (balk parasn) alr ve bununla mal ve mlkn oaltr, tazime kavuursun, demek isterlerdi. 61 Mehrini Balarsa... "ayet ondan birazn gnl holuuyla balarlarsa." Zamir, "Mehirler," kelimesine rcidir. Mzekker olmas ise, o mehirleri verenlerin erkek olmalarndandr. Bazen kendisiyle mteaddide iaret edilir. ( kavli erifinin bandaki ) Lam fharf- cerri) fiile taalluk etmektedir. (2/163) kavh erifindeki) kelimesi de byledir. Lakin (hrf-i cerri), geri ekilmek ve tecvz (gemek) mansn tazammun etmesindendir. (L kavl-i erifindeki) (harf-i cerri de) kelimesine vaki olan birmahzfa taalluk etmektedir. Yani mehirlerden biraz demektir. Bunda kadnlara, mehirden az bir ksmnn hibe edileceini beyan eder. "Kendileri," Temyfz'dir. (Onun iin mensbtur.) Makst olan cinsin beyn edilmesi olduu iin mfret geldi. 62 Mehrin Helal Olmas Kadnlar, mehirlerinden biraz bir eyi hibe ederler. (Kadnlarn hibe ettikleri mehirlerinin helal olmasnn artlar:) 1. Kendi nefislerinden gemeleri, 2. Kocalarn kendilerine tercih etmeleri, 3. Hibe ettikleri mehirlerin temiz olmalar, 4. Helal olmalar, 5. Vermeye zorlanma olmamal, 6. Sizin ahlaknzdan ikyet (etmeleri buna sebeb) olmamal, 7. Kt muaeretlerinizden rahatszlk (buna yol amamal,) 8. Kt muamele ve davranlarnzdan rahatsz olmadan, 9. Erkek mehrin kendisine verilmesi iin kadna hakszlk, zulm ve ikence edip ona kt davranmamal, 10. Kendi istek ve arzularyla, 11. Gnl holuuyla (mehirlerinden) bir ksmn size hibe ederlerse; , "Onu yiyin" Kadnlarn kendi taraflarndan gnl honutluuyla verdikleri hibeyi aln. Mlik olarak ondan tasarruf edin. Burada, "Onu yiyin" diyerek, yemenin zikredilmesi, mallarn tasrifatnn en byk taraf yemek olduu iindir. "inize sine sine (afiyetle) yiyin," "Yemei sine sine (afiyetle) yemekten," iki sfattrlar. Kii bir eyi rahat yedii zaman, yutkunmak olmaz. kisinin nasb olmas masdarn sfat olmalarndandr. "e sindirilmi (afiyetle) yemekle yiyin," demektir. Bu ibare, kadnlarn mehirlerinin kocalarna hibe etmenin helal olduuna delildir. Mbalaa sas ile gelmesi mbhhktan dolaydr. Ball izle etmektedir. 63 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu. nsanlarn bazlar, hanmlarna mehir olarak verdikleri eyleri onlardan kabul etmeyi gnah sayyorlard. Onlarn hanmlarndan bir eyi hediyye ve hibeyi kabul etmeyi gnah saymalar zerine bu yet-i kerime nazil oldu. 64 Hibeden Dnebilir Bu yet-i kerime, ihtiyatn vucbuna delildir. Kadnlarn mehirlerinden kocalarna verdiklerinin ve hibe ettiklerinin helal olmasn, 1 - Gnl holuu olacak,
61 62

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/475-477. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/477. 63 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/478-479. 64 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/479.

2- Kocann zorlamas olmayacak, 3- Koca korkusu olmayacak (bunu vermezsem beni boar gibi) mlahazalardan uzak kendi istek ve arzusuyla hibe etmesi arttr... Bundan dolay, eer kadnlar kocalar tarafndan aldatlrlarsa, verdikleri hibeden geri dnebilirler. 65 nsanlarn Hayrls Bu yet-i kerime, kadnn iyilik yapmasnn caiz olduuna, kadna iyilik yapmaya ve gzel geinmenin (hsn- muaerette bulunmaya) tevik etmektedir. Muhakkak ki insanlarn en hayrls, ehline hayrhah olan 66 ve iyline (oluk ve ocuklarna) en faydal olan kiidir. 67 Kadnlarn Cihd Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Kadnn cihd, (kocas ile) gzel geinmesi (iyi bir e olmasdr).68 Kadna Yarm ehit Sevab Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin zamannda bir kadn vard. Kocas eve girdiinde onu sevecen ve tebessmle karlard. Ve ona: "Sizin en hayrluz, ehline hayfI oIanmzdr."Cmius's-Sar: 3990, Yine buyurdular: -"Merhaba ey benim Efendim! Ey ailemin efendisi ho geldin!" der. Sonra da kocasnn omuzlarndan cbbesini alrd. Ayakkablarn alrd. Eer kocasn mahzun ve zgn grrse ona: -"Ey efendim! Eer senin hznn hiret iin ise, Allh Tel Hazretleri, senin hznn artrsn! Yok eer senin zgnln dnya ve dnya mal iin ise, Allh Tel Hazretleri sana kfidir!" derdi. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri, o kadnn kocasna; -"Ey falanca! Benden ona (eine) selm syle ve ona haber ver ki, onun iin yar ehid sevab vardr." 69 Saliha Kadn Hakikat ehline gre safiha kadnn almetleri (unlardr): 1- Kadnn gzellii Allah korkusu olmaldr. 2- Kadnn zenginlii kanaat, 3- Kadnn ziyneti (ss) iffeti, yani serlerden ve btn fesatlklardan kendisini alkoymas ve korumasdr. 4- Kadnn ibdeti, farzlardan sonra kocasna hizmet etmektir. 5- Kadnn himmeti (btn arzusu) lme hazrlanmaktr. Ne gzel buyurmular: Eer dervi! Sohbeti gzel ve tatl ise, Gr! Hakknda konuma ve irkinlik yapma! Gzel ve iyi huylu kadn byk bir nimet ve hazinedir. Kt kadn ise ylandr. Kurtul, o kt ve i bilmez kadndan... Yani gzel olmayan ve gzeli muvafakat edip uygun grmesi olmayan kadna iltifat etme! 70
65

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/479.

66
67

Efendimiz (s.a.v.) buyur "Sizin en hayrlnz, ehline hayrl olannzdr. Ve ben iinizden ehline en hayrl olannzim." Tuhfet'l-Ahvezi: 4059, Yine buyurdular: "Sizin en hayrlnz, ehline hayrl olannzdr. Ve ben iinizden ehline en hayrl olannzm. Ancak kerim (efendi) olan insan kadnlara ikramda bulunur. Ve ancak lem (kt ve en uursuz) kii kadnlara ihanet eder." Cmiu's-Sair: 4102, Yine buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Allh Tel hazretlerine en sevimli kul, ehline ve iyline (ailesine) en faydal olan kiidir." Camius'-Sar: 217, Yine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Mahlukatn hepsi, Allh Tel'nm iylidir. Allh Tel Hazretlerine en sevimli kul, ehline ve iyline (ailesine) en faydal olan kiidir." Cmius'-Sar: 4135 68 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/479. Kenzu'l-Umml: 44308, Varid oldu:"Kadnn kocasyla iyi geinmesi imandandr." Feyz'l-Kadir: 4357. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yine buyurdular: "Kadnn kocasyla iyi geinmesi imandandr. Sevgi gsterisinde bulunmak imann varlr" " 44172 (sevmek ise) imann yarsdr." 44172. 69 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/480. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/480-481. 70 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/481-482.

skender Neden Fazla Evlenmedi Rivayet olundu: Muhakkak ki iskender (Zlkarneyn Aleyhisselm), bir gn nedm (srda ve can arkadalaryla) toplanmt. Onlarla sohbet ediyordu. lerinden biri ona: -"Allh Tel Hazretleri, size byk bir mlk, saltanat ve memleket verdi; geni bir silh ve kuvvete sahipsin. Sende kadnlarn oaltsan da ocuklarn ok olsunlar. Ve senden sonra bu saltanat ve kuvvet kalsa ve adn srdrseler!" dedi. skender buyurdu: -"Kiinin evld, zikredilen (insann adn ve saltanatn devam ettiren) deildir. Belki insann adnn anlmasna sebep olan; 1-Gzel detler, 2- Kendisinden raz olunan sret (hl ve gidiat), 3- yi ahlaktr. Btn dnya halkna galip olan ecaatli ve pehlivan kiiye kadnlarn galip olmas layk deildir. Ne gzel sylemiler: -"Kadnlar, iyi huylu (ve efendi) erkeklere galebe alarlar. Kt huylu erkekler de kadnlara galebe ederler." Ne gzel buyurdular: Babann ardndan. Yaknlkla ocuk o kadar olamazlar. Zira bir cok aklszlar aklllardan oldu. Sireti babasna benzemeyen ocuk hakm ve bilge. ocuklarn olmas midiyle kadnlara bal olmak neye? eyh Sad (k.s.) Bostanda buyurdular: ki kiiden bir makbul sz geldi. O ikisi ban alp gitmiti kadnn elinden. Biri: hi kimseye kadn kt deildir, dedi. Dieri de: Dnyada kadn kendisi olmasn. Ey dost her yeni baharda kadn yenile. nk geen senenin takm artk ilemez. (2/164) 71 Cehennemde Kalacakar Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: "mmetimden zmre, dnyann mrnn yedi kat kadar cehennem azabnn iinde kalacaklardr. (Onlar:) 1 - Zayf imanlar, 2- Giyinmi plaklar, 3- Chil limler.... Denildi: -"Ya Reslallah (s.a.v.)I Bunlar kimlerdir?" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: Zayf imanlar, et bakmndan semiz (iman, salkl fakat) din ilerinde zayf olan kadnlardr. Giyinmi plaklara gelince, onlar, elbiseyle giyinmi fakat haya ynnden plak (utanma duygusundan mahrum olan) kadnlardr. Chil limler ise, dnya ehlidirler, kazanan tccarlardr. Dnya hayatnn zahirini bilirler; ve onlar hiretten ise ok gafildirler. 72 Chil limler (Chil limlerin vasflar:) 1. Bunlar dnya ilerinde lim, 2. Dnya hakknda derin bilgiye sahiptirler. 3. hiret ilerinde chil olanlardr. 4. hiret iin hi almazlar. 5. Mal nereden topladklarn umursamazlar. 6. Bunlar helal lokma ile karnlarn doyurmazlar. 7. Haram umursamazlar. 8. Gzlerini krpmadan haram yerler. Bundan Allah'a snrz! 73
71 72

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/48482-483. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/483-484. 73 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/484.

Sefihlerin Mallar "Vermeyin," Ey velileri (kime vermeyin?) Mallarn savuran erkekler, kadnlar, sbyn (sabiler) ve yetimlere vermeyin! (Neyi vermeyi?) "Mallarnz," Mallarn velilere izafe edilmesi, mallarn sahiblerine mahsus olmasn, velilere tahsis edilmesi menzilinde ve mertebesinde olmasndandr. Bylece yetimlerin mallan, velilerin mallarnn ayns olmu oldu. nk ikisinin arasnda cins ve nisb birlik vardr. Ayn zamanda yetimlerin mallarnn iyi muhafaza ve her trl tehlike ve zarardan korunmasnda mbalaaya hamledildi ve kiinin yetim malna kendi malym gibi bakmasn ifde eder. Bunu yetimlerin geimine vesile olan eyleri velilerin de geimlerinin kayna kld. Bunu u kavl-i erifle te'yd etti: 74 Mal stiklldir "Allah'n, sizi bana diktii o (mallar)" Allh Tel onu kendisiyle ikme ettiiniz eylerden kildi. O mallarla geinir ve onlarla ayakta kalrsnz. Eer onlar kaybedecek olursanz, elbette sizde (madd hayatnzda) zayi olur. Mal, insann ayakta kalmasnn ve istikllinin sebebidir. Bundan dolay, mal idare etmek ve ynetmeye mbalaa sgas ile "Mbalaa ile kyam" ad verildi. Mbalaa yolu zere, msebbibin ad sebebe verildi. Velilerin yetimlerin mallarn korumak ve ayakta tutmakta ifrat derecesinde hareketleri ve ona olan ihtiyalarndan dolay, sanki kendi nefislerini ayakta tutmakm gibi beyn edildi. 75 Yetimlerin Sermyeleri "Ve bunlarda yapacanz tasarruf le onlar besleyin ve giydirin." Rzk, Allh Tel Hazretleri'nin katnda, hudutsuz atiyyedir. Kullardan taraf ise, mahdut ve muvakkat icrtlardr. Yani yetimlerin mallarndan onlara yedirin, demektir. Burada, (o maln iinden buyuruldu da) "o maln bir ksmndan" buyurulmad. Bu, onlarn mallarnn bazsnn kendileri iin rzk klnmasnn emir olunmamas iindir. Belki onlara emredilen, mallarnn azklarnn mekn klnmasdr. Bu da, 1- O mallarla ticret yaplmas, 2- Ve o mallar nemalandrarak, 3- reterek, rzklanmalannn kayna yaplmasdr. Yetimleri yedirmek, iirmek, giydirmek, eitim ve her trl ihtiyalarnn karlanmas; maln aslndan (sermyeden) deil, o mal ile elde edilen kr ve gelirde olmas gerekli olduunu emretmektedir. Eer sermye yedirilirse, ksa bir srede tkenir. 76 Yetime Nasihat Ve kendilerine gzel gzel nasihat edin" Tatl yumuak ve yetimlerin gnllerini ho tutacak szler syleyin. Kaffl (r.h.) buyurdular: Yetimin iki durumu vardr: 1- Sabolur, 2- Sefih olur. (Bu iki duruma gre, "maruf sz"n deiik mans vardr) Maruf (gzel) sz, veliye teslim edilen sabi ise veli olan kii o yetim ocua; 1- Maln onun olduunu, 2- Kendisinin o maln bekisi olduunu, 3- Sbilii gittiinde (byd zaman) maln kendisine teslim edeceini gzelce anlatr. Eer veliye teslim edilen kii, sefih (akldan noksan) bir kii ise; 1 - Ona vaaz eder, 2- Nasihatta bulunur, 3- Onu namaz klmaya tevik eder, 4- Onu savurganl terk etmeye, 5- sraf brakmaya ynlendirir. 6- Savurganln kibetinin fakirlik olduunu bildirir.
74 75

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/484-485. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/485. 76 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/485-486.

7- srafn sonunun halka muhta olduunu anlatr. 8- Buna benzer szler, maruf szlerdir. Yetim olan ocuk red olup (hukuken maln kullanabilecek aa geldiinde) maln ister. Veli eer onun maln vermezse o zaman gnahkr olur. 77 Mal M'minin Silhdr Bu yet-i kerime maln tehlikesinin bykln; fayda ve menfaatinin okluunu ve bykln tenbih etmektedir. Selef-i slihn (Hazert), buyurdular: -"Mal m'minin silhdr!78 Dini helak eden fakirlik iin hazrlanm bir silh..." 79 Yine selef-i slihn yle derlerdi: -"Ticret yapn! Kazann! Ml elde edini nk siz yle bir zamandasnz ki, sizden biri muhta olduu zaman ilk yiyecei ey; onun dinidir..." Yine selef-i slihin birini cenazede grdkleri zaman ona; -"Dkkanna git!" derlerdi. 80 Mal Kalbi Allah'a balar imam Fahreddin-i Rz (r.h.) buyurdular: Allh Tel Hazretleri "bor yet 81inde mal muhafaza etmeye terib ve tevik etti. Zira orada mal korumak iin; 1 - Yazmay, 2- ahidler tutmay, 3- Ve rehin almay, emretti. Aklda yine bunu te'yid eder ve destekler. nk insann zihni bo olmadka, dnya ve hireti tahsil etmek ve kazanmak iin kyam etmesi mmkn olmaz. Bir insann gnl ve kalbinin boalmas ise ancak ml vastas ile olur. 82 nk kii mal sebebiyle menfaatleri celbetmesi ve zararlar defetmesi mmkn olur. Ne gzel buyurmular: 0 grdn geceler uykunu datt. Sabah yz olmad. Yaz mevsiminden karnca yapt ve getirdi. Byle bo kald k mevsiminden. 83 Maln Zarar ve Faydas Kim bu ulv maksatlarla dnyalk isterse, elde ettii mal, onun hakknda hiret saadetini kazanmak iin byk bir yardm sebeplerinden bir sebep olmu olur. Ama kim mal kendi nefsi iin ve mal mal olduu iin elde ederse, hiret saadetini kazanmann nnde en byk engel olup, hirette ceza grmenin en byk sebebi olmu olur. (2/165) En hayrl mal hirete ulatrandr. hiret hayatn kazanmaya sebep olandr. nsan, hirete ulatran cennete gtren ve Allh Tel Hazretlerine yakn olmaya vesile olan maldan israf etmek; insana yakmaz! Ne gzel buyurmular: Eer senin dehaletin olmazsa, Yava yava topra terk et.
77

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/486-487. Feyz'l-Kadir: 7594,

78 79

Bu mealde yie bir hadis-i erif var: -"hir zaman olduu vakit, o zaman ierisinde elbette insanlar iin dirhem ve dinarlar gerekli olacaktr. Kii onun (dirhem ve dinar yani parann) sebebiyle dini ve dnyasn ayakta tutar." Camiu's-sair: 812, 80 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/487.
81 82

Bor yeti. Bakara sresinin 282. yet-i kelimesidir.

Evliya ve limlerin byklerinden, zhd ve takva sahibi Sfyn- Sevr (k.s.) hazretleri (d: 95 m.713- : 161 m.778) vefat edecei srada, yastnn altnda bin altn kartp talebe ve muridlerine verdi. -"Bunu sadaka olarak datn!" buyurdu. Orada olanlar atlar. Kimse o byk zatn yannda altn olabileceini sanmyordu. Zira o byk zat kimseden dnyalk almaz ve hatta dnyalk olan hediyeleri bile kabul etmezdi. Neden bu kadar altn hep yannda bulundurdu, diye talebeler konumaya baladlar. Sfyn-i Sevr hazretleri buyurdular: -"Ben bu altnlarla (paralarla) dinimi ve bedenimi korudum! eytan, beni ilim ve ibdetten alkoymak iin bana, ev, elbise ve yiyecein yok! Kalk git al!" diye vesvese vermeye balad zaman ben de ona: -"te bin altn!" diyerek onu susturuyordum. Bu altnlarn sayesinde eytan bamdan kovdum. Bu altnlar benim eytana kar silhmd, dedi. 83 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/487-488.

Zira Molla Cn hep sylemektedir ayn teanniyi... Eer yamur dalara yamazsa, O sene Dicle deresi kurur.. inde bulunan aa ve hazineleri bozulur. Kn hi phesiz hepsi yapraksz kalr. 84 Tasavvuf Manlar Bu yet-i kerimeler, manlara iaret etmektedir: Allh Tel Hazretleri, dnya maln, kullarn dinlerini ve dnyalarnn maslahatlarnn kyam (ayakta tutan unsuru) kld. nsanlardan akll olanlar, dnya maln mmkn mertebe dinlerinin maslahat ve ayakta tutmaya vesile eder. Dnyada zarur ihtiyalarn karlamak ve ona olan ihtiyalar kadar dnya hayatna vesile eder. nsanlarn sefihi (beyinsiz ve aklszlar) ise, dnya maln mmkn mertebe dnyasna, dnyann maslahat ve dzeni iin harcar. "Maamfh. Allah'n sizi bana diktii mallarnz sefihlere vermeyin." Kavl-i erifyle sefihlere mallarn vermek yasakland. Sefih kim olursa olsun mal kendisine verilmez. nsann en byk dman olan nefs-i emmre de sefihlerin cmlesindendir. Kiinin nefsinin hev- hevesine uyarak yapm olduu her trl harcamada, dinine ve dnyasna zarar veren fesatlk vardr. Ancak bundan istisna edilene u kavi-i erifle iaret edildi. "Bunlarda yapacanz tasarruf ile onlar besleyin." Yani kendisiyle nefsin aln giderecek kadar yedirin, iirin ve besleyin. ; "Ve giydirin." Setr-i avret (avret mahallini rtecek) kadar giydirin. Bundan fazlas nefs-i emmre hakknda israftr, tsrf ise nehyedildi. "Ve kendilerine gzel gzel nasihat edin." Nefisle beraber yaplacak kavl-i maruf (gzel sz), nefse; -"Sen Allah'n nimetini yedin; emirlerine imtisal ederek ve nehiylerinden kaarak, Allah'n nimetlerinin krn ed et!" demendir. 85 Yemekten Sonra Yemek ve ieceklerini, Allah'n zikriyle erit! Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Yemeklerinizi, namaz ve zikirle eritin!"86 Bunun en az; 1- ki rek'at namaz klma, 2- Yz tebih okumak, 3- Bir cz Kur'n- Kerim okumaktr; her yenilen yemekten sonra... Bunun sebebi udur; Kii, yemei, namaz ve zikirle eritmeden nce uyursa, kalbi katlar. Kalbin kasavetinden (katlamasndan) Allh Tela Hazretleri'ne snrz. Yemek namaz ve zikirle eritildii zaman, kasavetin kaldrlmas ve krn edas vardr. 87 lim ve Marifet Bil ki, "Mmaafh, Allah'n sizi bana diktii mallarnz sefihlere vermeyin de, bunlarda yapacanz tasarruf ile onlar besleyin ve giydirin ve kendilerine gzel gzel nashat edin." yet-i kerimesinde baka bir iaret daha vardr. O da: Muhakkak ki ilimler mal ve merif hazineleri, ehlinin gayrisine, avama verilmez! Ve (kiinin mridinin kendisine verdii ilim ve irfan herkese) anlatlmaz ve konuulmaz. 88
84 85

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/488-489. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/489-490.

86

Kenz'l-Ummal: 40773, Bu hadis-i erifin tamam yledir: -"Yemeinizi. Allah azze ve celle'nin zikri ve namaz ile eritin! Yemein zerine hemen uyumayn: (eer yemein zerine namaz klmadan ve zikir etmeden) uyursanz, kalbleriniz katlar." KenzlrUmmal: 40773 87 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/490-491. 88 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/491.

Hikye (Deve Satlmaz Tavuklarn Pazarnda) Hikye olunduu gibi, baz bykler, bir velinin baz kerametlerini zikrettiler. Bu kerameti baz iitenler onu gtrp baka meclislerde anlattlar. O kerametleri adamn biri inkr etti. Bu hadise asl kiiye (kerametleri nakledilen zta) ulanca yle buyurdular: -"Deve saumaz; ravuKiarn pazarnda... Ne gzel buyurmular: Sefillerin yannda ilimlerden sz edene yazklar olsun. nk orak topraa ekilen tohum zayi olur. 89 Yetimlerin Rd Ve yetimleri gzetip deneyin." Ey veliler ve vsiler! Bula ermeden nce yetimleri deneyin, sefih olup olmadklarn ortaya karttn. Yetimlerin hallerini aratrn, onlar denemelere tabi tutun; 1- Onlar, dinin salh, 2- Mallarn zabtedebilme konularn, 3- Mallarn doru ynetme, 4- Mallarnda gzel tasarruf edebilme, 5- Onlarn hallerine layk olan ile onlar tecrbe edin. Ve denemeden sonra eer onlar ticret ehli iseler, kendilerine biraz mal vererek, o maldan ticret ve tasarrufta bulunmalarna izin vermekle onlar tecrbe edin. 1. Satsnlar, 2. Satn alsnlar, 3. Ticret yapsnlar. Eer yetimler, akar, arazi, mlk, meslek sahibi ve (emrinde) ehli ve hizmeti ve iileri olabilecek kiiler ise, onlar da kendilerine gre zerinde tasarruf edecekleri, hizmeti, ii ve i verin. 1. Hizmetilerinin ii (ve klelerinin) geimlerini nasl saladklarna tecrbe edin 2. Ve ii nasl idare ettiklerine bakn. 3. Onlarn dier icraatlarn denetleyin. 4. Tasarruflarna bakn. 5. Paray nasl harcadklarn gzetleyin 6. Ta ki onlarn hallerinin gerek durumlar sizde ortaya ksn. "Nikh ama ermelerine kadar..." Eer. yetimler ihtilm olup bali olurlarsa, nikha elverili olmu olurlar. "O vakit hissettiniz mi" ahit oldunuz ve size beyn olup tam ortaya ktysa; "Kendilerinden bir rd," 1- Dinlerinde salh ve dzgnlk, 2- Acziyyet gstermeden mallarnda tasarruf, 3- Mallarnda savurganlk ve israfta bulunmayacaklar rd kendilerinden grrseniz; "Hemen mallarn kendilerine teslim edin." Hi geciktirmeden, bul haddini amalarn beklemeden mallarn kendilerine verin. 90 Bul ve Rt Bu yet-i kerimenin zahirine gre; kim rde ermeden bali olursa; bu da (yani kiinin rde ermedii unlarla anlalr) a. Savurganlk, b. Acziyet, c. Mal idare etmek ve tasarrufta bulunmaktan yoksun olmak, Gibi hallerde ebediyen mal kendisine verilmez. (O mallar, mahkemenin tayin edecei veli ve vasilerce ynetilir.) mam Ebu Yusuf ve Muhammed (r.h.) bu grtedirler. lmam- Azam Eb Hanife (r.h.) Hazretleri ise; -"Ya yirmi be oluncaya kadar beklenir. nk ya sebebiyle bula ermenin ya on sekizdir. Buna yedi yl daha ziyde klnd zaman ki, bu yedi sene insann hallerinin deiiklie urayacann itibr edildii senelerdir. Zira Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri;
89 90

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/491. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/492-493.

-"ocuklarnz yedi yana geldiklerinde onlara namaz emredin!" buyurmaktadr.91 Kii yirmi be yana geldiinde ister kendisinde rt mahede ediisin ve isterse grlmesin, mal kendisine verilir." 92 Yetimlerin Mallar "Ve o mallan israfla yemeyin" Haksz yere yemeyin. kavl-i erifi haldir. Yani israf eder olduunuz- halde yemeyin, demektir. (2/166} Bunda az yemenin mbh olduu ve israfn haram olduu yoktur. Belki bunda onun israf olduu beyn edilmektedir. "Ve sr'at edici olduunuz halde..." 0 mallan infak etmek ve harcamak konusunda koarak, sr'at eder olduunuz halde; korkusundan; (neyin korkusundan?) "Byyecekleri (korkusundan)," Yetimlerin mallarn harcamada ifrat ediyor (ve ok ar ileri gidiyorsunuz.) Diyorsunuz ki: -"Yetimler byyp, rte ermeden nce gnlmzn istedii gibi harcayalm! nk onlar byynce, nasl olsa bizden mallarn isteyecekler; biz de mallan onlara teslim etmek mecburiyetindeyiz! Bylece mallar ellerimizden km olacaklar!" "Kim zengin ise (ihtiyac yoksa)" Veli ve vsilerden kim zengin ise. "ffetli olsun (tenezzl etmesin)" Yetimin maln yemekten ve faydalanmaktan kansn. Ve Allh Tel Hazretlerinin kendisine verdii rzk, zenginlik ve mal ile kanaat etsin. Yetime efkat etsin. Yetime merhamet etsin. Yetimin maln bak klsn. (ekinmeyi istenmek) kelimesi, "ekinmek" kelimesinden daha bel ve daha tesirlidir. nk (ekinmeyi istenmek) kelimesinde ziydeyle ekinmek ve iffetli olmay istemek mans vardr. 93 Fakir Vsinin Bir Hakk Vardr "Ve kim oldu ise," Yetim veli ve vsilerinden kim oldu ise; (ne oldu ise) "Fakir (muhta olan) da meru surette bir ey yesin." eraitte maruf ve meru olan (ngrld ekilde), zarur ihtiyalar kadar, almasnn ve hizmetinin creti olarak yesin. Bu kavl-i erifte, yetimin maln koruduu, yetime ve malna bakt iin yapm olduu hizmetin ve almann karlnda vsilerin bir (cret) haklar olduuna delildir. 94 Yetimlere Mallarn Teslim Etme Usl "Mallarn kendilerine teslim ettiiniz zaman da," Zikredilen artlara riyet ettikten sonra, "Karlarna hid bulundurun." 1- Mallan kendilerine teslim ettiine, 2- Onlarn da mallar kabzettiklerine, 3- Ve mallan teslim aldklarna, 4- Maln sizin zimmetinizden ktna, dair ahitler tutun! nk bu durum (ahitlerin tutulmas, zabta geilmesi) sizin thmet altnda kalmanzdan daha beli olup; husmet ve dmanla manidir. Bylece emnete dhil olup tam bir gvenceye ve sahasnn yetimin malndan beri olduu ahitlerce de bilinmi olur. 95 ahit Tutmak Geri bizim ashabmza (Hanefi mezhebinin byk fakih ve mctehitlerine) gre, yetimin maln teslim etme esnasnda ahidin bulundurulmas vacip deildir. nk vsi, mal yetime verme konusunda, yemin ile beraber tasdik olunur. mm Mlik ve mam afi Hazretleri: -"Vsi davasnda tasdik olunmaz; ancak beyyine (ak delil getirip iddiasn isbat ederse) tasdik olunur,"
91

Kenzul'-Ummal: 45335, bu hadis-i erifin devam da yledir: "ocuklarnz yedi yana geldiklerinde onlara namaz emredin. On yana geldiklerinde (namaz onlarn zerine atm, onlar namaz klmaya zorlayn ve)6 namazn aleyhinde (olup namaz klmadklarnda) onlarn dvn!" Kenzul'-' Ummal: 45335, 92 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/493-494. 93 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/494-495. 94 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/495. 95 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/495-496.

buyurdular. 96 ahid ve Muhsib "Ve Allah (hareketlerinize) kfidir." Be (harf-i sladr. "Hesaba ekmekte olmas!" Muhsib ve mahlukatmn amelleri muhafaza olmas size yeterlidir. Bundan dolay, Allh Tel Hazretleri'nin size emrettii eyden ona muhalefet etmeyin; size tayin ettii had ve hududu tecvz edip gemeyin 97 Yetimin Malna Tecvz Akll kii iin layk olan bakasnn hakkndan kanmasdr. Hususiyetle de yetimin hakkndan ... nk yetimin malna tecvz etmek onu cehennem ateine eker. Yetimin hakkn yemek byk gnahlardandr. Kim kul haklarndan bir hakka mbtel olur (zerinde bir kul hakk varsa), o kii sul diyarna (ahirete) intikl etmeden nce helallamas vacibtir. 98 Kul Hakk Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Kimin yannda kardeinin zulmnden doan bir hakk varsa, (Mslman kardeine hakszlk etmi ise) veya (kul hakk adna) herhangi bir eyi varsa, hemen bu gn helllesin! Dirhem ve dinarlarn olmad kyamet gn gelmeden nce... Kyamet gn (insanlara hakszlk eden) zlimin eer salih amelleri varsa, zulm ve hakszl nisbetinde ondan alnr, mazluma verilir.99 Eer hasenat (ve salih amelleri) yoksa; mazlumun gnah ve ktlkleri alnp zalime verilir. Eer bir kiinin, bir ok mezlimi olup, bunlardan zulm, hakszlk ve kul hakkndan tevbe etmi; fakat hak sahiblerini ve mazlumlar bulup onlarla helllemek mmkn olmamsa, ve zor gelirse, ksas gn iin salih amel ve hasenat oaltsn! Baz amellerini hususiyetle keml derecesinde yapp, onlar kendisiyle Allh Tel Hazretlerinin arasnda gizli tutsun! Riy'dan uzak amel etsin! 0 amellerine Allah'tan bakasn muttali etmesin. Umulur ki bu ihlas ve gizlilikle yapm olduu ameli, kendisini Allh Tel Hazretleri'ne yaklatrr. hlas ve gizlilikle yapm olduu amelin sebebi, Allh Tel Hazretleri'nin ltf ile Allah'n ltfuna mazhar olur. Allh Tel Hazretlerinin, iman sahiplerinin, kul haklarn defetmeleri ve mazlumlar raz etmeleri iin hazrlad ltfuna nail olurlar...!100 Zina Eden limler (r.h.) Hazert buyurdular: "Kocas olan bir kadna zina edildii zaman, bu (zina eden) adam (kadnn kocasna) hakkn hell ettirmedike mafiret olunmaz! nk onun hasm dem oludur. Gnahndan tevbe etmesi iin, kadnn kocasyla helllemelidir. Eer
96

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/496.

97

Hazret-i mer (r.a.)"dan rivayet olundu: "'Hesaba ekilmeden nce nefsinizi hesaba ekin! Byk arz iin kendinizi (gzel amellerle) tezyin edin ve hazrlayn. Dnyada nefsini hesaba ekene muhakkak ki kyamet gnnn hesab ok kolay olur!" Tuhfet'l-Ahvezi: 2508, 98 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/496. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/497.
99

Bu man'da yle bir hadis- erif var: Eb Hreyre (r.a.)'dan rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v,) hazretleri buyurdular: -"Kimin yannda kardeinin zulmnden doan bir hakk varsa, (Mslman kardeine hakszlk etmi ise) veya (kul hakk adna) herhangi bir eyi varsa, hemen bu gn helliesin Muhakkak ki o kii sonra kyamet gnnde dirhem ve dinarlar olmaz. Kyamet gn (insanlara hakszlk eden) zlimden hasenat alnp kardeine verilir. Eer salih amelleri yoksa zulm ve hakszlk ettii kii nin gnah ve ktlkleri alnp onun zerine atlr." Sahihi buhari: 6053,
100

Bu man ok hadis-i erif vardr: smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/497-498. Eb Hreyre (r.a.) Hazretlerinden rivayet olundu: -"Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Mflis kimdir? Biliyor musunuz?" diye sordu. Sahabe-i kiram hazerti: -"Mflis, bize gre dirhem ve eyas olmayan (her eyi kaybedendir!) buyurdular. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"mmetimden mflisi: Namaz, oru, zekat (hasenat ve hayrlarla) kyamet gnne gelip, una kfrettii, una iftira ettii, buna hakszlk ettii, unun kann dkt, bunu dvd ve una zulm ettii iin; onun u hasenat alnp hakszlk ettiklerine verilir ve iyilii alnp zulmettii kiilere verilir. Eer zerinde olan kul hakk bitmeden nce hasenat ve iyilikleri tkenirse, zulmetti i kiilerin gnahlar alnp, kendisinin zerine atlr. Sonra cehenneme atlr. te mflis budur!" Sahih-i Mslim: 3678,

kadnn kocas kendisine helal ederse, affolunur. Zina eden kii, zina ettii kadnn kocasyla hellleirken, zinay zikretmez. Lakin: "Senin benim zerimde olan btn haklarn ve benimle senin aranda olan husmetlerin hepsini bana hell et!" der. Bu, "Malm sebebiyle mehul zerine sulh" denilir. (Bilinmeyen eyler zerine bilinen bir anlama yapmak.) Bu caizdir. (Efendimiz s.a.v. Hazretlerine hrmeten ve) bu mmete kermeten caizdir. nk geen eski mmetler, gnahlarn ismiyle zikretmedike, balanmazlard. 101 Kul Haklar Yine; 1. Kullarn mallarn gasbeden, 2. Mal zimmetine geiren, 3. Hrszlk yapan, 4. Kullar dven, 5. Kullara hakszlk eden, 6. nsanlara sven (kfreden), 7. Kalb kran, 8. nsanlar ldren, 9. Mal, mlk ve makamna zarar veren, 10.Ve benzeri ikinci kiiyi ilgilendiren btn konularn hepsine de; Helallemen ve btn bunlardan tevbenin gerek tevbe olmas iin; 1. Hasmlarnn raz ve memnun edilmesi gerekir, 2. Tevbe etmeli, 3. Salih amellere komal, 4. Hasene (hayrl) ameller yapmaldr. Kul, bu tr (kul haklarndan) tevbe etmedii ve hasmlarn raz ve memnun etmedii zaman, arz- ekberde (kyamet gn Allah'n huzurunda hesap veririrken); hsrana urar ve amellerinden hli ve mahrum olur. Ne gzel buyurmular: Kt zamanda sitemkr ve zulmeden kalmasn. Kalsn onun yznde lanet hep ayakta. Bylece senin zikrin gzel olsun. nk kii mezarnda tek basnadr. Olmasn gmten kt tren ko... Ki lanet okur... 0 bakanlara... 102 Zlimler Zlimin zulmden tevbe etmesi gerekir. Dnyada iken mazlumlardan mutlaka helallemelidir. Eer mazlumlar bulup onlar raz etmek ve onlarla helallemeye kadir olmaz ve buna gc yetmezse (mazlumlarn lmesi, mazlumlarn kim olduunu bilmemek gibi hallerde); 1 - Zulmettii iin tevbe, 2- Ve istifar etmelidir. 3- Dua etmeli, 4- Onlar iin hayr ve hasenat yapmaldr. Bu amellerinin sebebiyle umulur ki, mazlum ona hakkn helal eder. (2/167) 103 Kitab ve Snnet Fudayl Bin lyz (r.h.) Hazretleri buyurdular: -"Allah'n kitabndan bir yet-i kerime okumak ve onunla amel etmek; benim iin bir milyon (milyonlarca) hatim okumaktan daha sevimlidir. Bir m'minin kalbine sevin koymak (rn'minleri sevindirmek) ve m'minlerin ihtiyalarn karlamak benim iin; btn mr (nafile) ibdetle geirmekten daha sevimlidir. Dnyay terk etmek ve dnyay brakmak benim iin; gklerin ve yerin ehlinin ibdetlerinden daha sevimlidir. Bir kuru haram terk etmek; benim iin helal mal ile iki yz kere (nafile) hac yapmaktan daha sevimli ve daha deerlidir!" Eb'l-Ksm el-Hakm (r.h.) 104buyurdular:
101 102

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/499. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/499-500. 103 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/500-501.
104

Eb'l-Ksm el-Hakm (r.h.) hazretlerinin asl ismi Muhammed bin Ali bin Hasan bin Bir'dir. Knyesi Eb Abdullahtr. Lakab Hakm'dir. Tirmiz'de doduu iin Tirmiz diye tannd. Baz kaynaklarda ad Muhammed bin Ali Hakm Tirmiz diye gemektedir. Baz

 ey kuldan iman soyup alr. Birincisi: slm nimeti zerine kr terk etmek, kincisi: Islmn gitmesinden korkuyu terk etmek. ncs: slm ehline zulmetmek. 105 Hikye (Zulm) Eb Meysere (r.h.)106 Hazretleri buyurdular: -"Bir adam mezarna gmldkten sonra ona kam ile geldiler. Yani Mnker ve Nekir gelirler. Ona: -"Biz sana yz kam vuracaz!" derler. l olan meyyit; -"Ben yle byle bir insandm (diyerek gzel amellerini sayar)!" ve onlardan efaat ister. Melekler, ona vuracaklar kamnn saysn ona indirirler. Sonra l yine onlara yalvarr ve sonuta bir kamya indirirler. Melekler: -"Biz sana bir kamy mutlaka vuracaz!" derler. Melekler, ona bir kam vururlar. Vurulan bir kam ile kabri ate ve alevle dolar. l: -"Neden beni dvdnz?" diye sorar. Onlar: -"Sen zulme urayan bir mazluma uradn. Mazlum senden yardm diledi. Sen ona yardm etmedin!" derler. Mazluma yardm etmeyenin hli byle olunca, acaba zlimin azab ve durumu nasldr? 107 Hell Lokma Bil ki, bykler, haram yle dursun kendi nefislerini phelilerden bile alkoyuyor ve koruyorlard. nk temiz ve hell lokmann duann icabetinde byk bir tesiri vardr. Bundan dolay eyh Necmddin-i Kbrev (k.s.) Hazretleri buyurdular: -"Duann kabul olunmasnn ilk art, helal lokma ile btn (ii) slh etmektir. artlarnn sonuncusu ise, ihls ve huzr-u kalb ile dua etmektir. Yani tam kalble Allh Tel Hazretleri'nin dergahna tevecch etmektir. O yce Hazretin huzurunda hazr olan kalb, onun dualarnn kabul iin kendisine efaatidir. Zira Allh Tel Hazretleri: "O halde siz, dini Allah iin hlis klarak hep O'na arn, isterse kfirler holanmasnlar!108 buyurdular. Bir kiinin, huzr- kalb olmadan sadece dilini hareket ettirerek dua etmesi, kiinin ieriye girmeden kapdan barmas ve bekinin damn zerinde seslenmesi gibidir... Akll kii, halvetlerde (yalnz kald zaman) duasnn kabul iin mutlaka haramlardan ve pheli eylerden kanmaldr. 109 FERAZ VE NTKL110

kaynaklarda da ksa olarak Hakm-i Tirmiz olarak geer. Hakm-i Tirmiz hazretlerinin doum tarihi bilinmemektedir. 932 (H. 320) senesinde Niabr'da ehid edildi. Hakm-i Tirmiz hazretlerinin sadece bir evi vard. Evininde kaps yoktu. Kap yerine bir perde asard. Bir ara evinden ayrlp seyhete kmt. Geri dndnde bir kpein evine girip orada yavruladn grd. Ses karmad. Talebeleri: -Efendim msde edin kpei yavrular ile birlikte evinizden atalm, dediler. O byk zt: -Olmaz, dedi. -Ne edeceksiniz? -Belki, yaknda yavrularn alp kendiliinden buradan kp gider. Gidecei zamana kadar bir ev kiralarm... Hakm-i Tirmiznin bykln kabul etmeyen bir kiinin ryasna Peygamber Efendimiz (s.a.v.) girer, ona: -Ey kii! Evine giren bir kpei karmamak iin, kendiliinden kar diye kpekten ricada bulunarak seksen defa gelip giden bir ztla kendini eit mi tutuyorsun? Ebed kurtuluu istiyorsan git onun hizmetine kavu, dedi. Bunun zerine o zt, Hakm-i Tirmiz Hazretlerinin huzuruna gelip gnahlarndan tvbe etti ve ona talebe oldu.
105

Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Enes bin Malik (r.a.) hazretlerinden, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -" ey kimde bulunursa, o kii imann halvet (tadn ve zevkini) bulmutur. 1- Allah ve Resul (Efendimiz s.a.v. hazretleri) kendisine onlarn dnda her eyden daha sevimli olmas, 2- Sevdii kiiyi sadece ve sadece Allah rzs iin sevmek. 3-Kiinin kfre dnmekten ikrah etmesi (ve bu ikrahnn onun), atee atlacakmcasna holanmamas ve ikrah etmesi gibi olmasdr. Sahih-i Buhri: 15, 106 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/501-502. Eb Meysere (r.h.) hazretlerinin asl ismi Amr bin urahbl'dir. Tabiinin byklerinden Eb Meysere olan knyesi isminden daha mehurdur. Feth'l-Br 107 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/503.
108
109

el-M'min:40/14, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/503-504.

110

Tefsir ve tercmemizin bu blm "Feraiz ve intikl" gibi ehemiyyetli mevzular ihtiva ettiinden dolay iyi anlalmas iin dier ciltlerde kullandmdan daha fazla haiye (dipnot) kullandm. Mazur grle... nk Feraiz ilminin stlahlarnn "Asabe, zevi'l-erham, ashb- feraiz," ve benzer kelimeleri, luat mansna tercme etmek, Feraiz ilminin dnda ve anlalmas zor ve hite gzel olmayan bir man ortaya kmaktadr. Feraiz ilminin stlahlarn olduu gibi kullandm. O kelimelerin ihtiva ettii stlah manalar da dipnotta verdim. Bu blmn erhi ok oldu...

Yce Meali: Erkeklere bir pay var: Ana-baba ve en yakn akrabann braktndan. Diilere de bir pay var: Ana-baba ve en yakn akrabann braktndan. Azndan da, oundan da farz klnm birer pay...7 Mras taksim olunurken, uzak karabeti bulunanlar ve yetimler, miskinler de hazr bulunuyorlarsa; hem kendilerine ondan biraz bir ey verin, hem de gnllerini alacak szler syleyin.8 Hem, titresin o kimseler ki, arkalarna elleri ermez, gleri yetmez bir zrriyet brakacak olsalard, onlara kar korkacaklard. 0 halde, Allah'tan korksunlar ve salam sz sylesinler.9 Yetimlerin zulmen mallarn yiyenler, muhakkak karnlarnda srf bir ate yerler ve yarn bir lgn atee yaslanrlar.10 111 Feraiz lminin Temel Kaynaklan112 "Erkeklere bir pay var:" 113 Sebeb-i Nzul Rivayet olundu: Evs bin Smit el-Ensr (r.a.) Hazretleri vefat etti. Geride hanm mm Kahha ile kz kalmt. Smit'n iki amca oullar olan, Sveyd ve Urfuta btn maln chiliyye dnemin detlerine gre kendi aralarnda paylatlar. Chiliyet dneminde insanlar, kadnlara ve ocuklara miras vermezlerdi. O chiliyet dneminin nsanlar: Ancak savaanlar, mlk ve hududlan mdafaa edenler mirastan pay alabilirler!" diyorlard. Bunun zerine mm Kahha (yanna kzn alarak) gelip. Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine geldi. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri, "Mescid'l-Fedh114 Fedh mescid'indeydi. Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine ikyette bulundu. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri kendilerine buyurdu: -"(Evine) dn! Hatta bekleyeyim; Allh Tel Hazretleri ne ihdas edip buyurur!" te bu hadise zerine bu yet kerime inzal oldu ve Aah Tel: "Erkeklere bir pay var: Ana-baba ve en yakn akrabann braktndan. Diilere de bir pay var: Ana-baba ve en
111

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/505-506.

112

Feriz ilmi; insanlara saadet veren en nemli ilimlerdendir. Feraiz ilminin tarifi: lnn terekesinin tealluk eden haklardan ve terekenin muayyen sehimler zere takdiminden bahseden bir ilimdir. Feriz ilminin vz, Allh Tel hazretleridir. Feraiz ilminin mevzuu: lnn terk ettii mallar ve paylatrlmasdr. Feraiz ilminin gayesi: Hukuku sahiplerine ulatrmaktr. Feriz ilmi, fkh ilminin bir alt daldr. Feraiz hakknda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Eb Hreyre (r.a.)'dan rivayet olundu: Buyurdu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ey Ebu Hreyre! Feraiz ilmini ren! Ve Feriz ilmini ret! nk Feraiz ilmi, ilmin yarsdr. Feraiz ilmi unutulacaktr. Feraiz ilmi. mmetimden ilk soyulup alnacak olan ilimdir." bni Mace: 2710, Ibni Mes'd (r.a.) buyurdular. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"lim renin! lmi insanlara retin! Ferizi renin! Feriz ilmini insanlara retin! Kur'n- Kerim'i renin! Kur'n- insanlara retin! nk ben kabz olunacak (vefat edip aranzdan ayrlacak) bir kiiyim! (Siz "lim, Feriz ve Kur'n- Kerim'den mahrum kaldnz zaman) fitneler kar, iki kii dolaacaklar, aralarnda miras maln eriata gre ayrmn yapabilecek kimse gremeyeceklerdir." Darim: 223, Abdullah bin Amr bin As (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"lim tr. Bunlarn dnda olan her ey fazlalktr. 1-Muhkem yet. 2- Sabit (ve kendisiyle amel edilen) snnet, 3- Adaletli feraiz..." Eb Davud: 2499. Feraiz ilmine riyet edilmeden ve Allh Tel Hazretleri'nin kendilerine hak verdii kz ocuklarna, kadnlara ve yetimlere gereken pay verilmedii zaman haram yenilmi olur. Bu gn bir ok yerlerde kzlara mirastan pay verilmemek tedir. Feraiz ilminden habersiz olan birok kiiler de "dede mahrumu" ad altnda yetimlerin haklarn yemektedirler. Bir kiinin kendi salnda vefat eden evladnn, yetim evldna mal dmez deyip o yetimleri mirastan mahrum etmektedirler. Bu durum Feraiz ilmine tamamen aykrdr. 21 ubat 1328 (6 Mart 1913) tarihli "Emvl-i Gayri Menklenin Intiklt Hakknda geici Kanunun", yani eriatle Ynetilen Osmanl Devleti'nin son "Tevsi-i ntikal Kanunumda yle buyrulmaktadr: Madde 2: "ntikal hakk sahiplerinin birinci derecesi lenin fr'u yani ocuklar ve torunlardr. Bu derecede intikal hakk, nce ocuklara, daha sonra onlarn yerine gemek zere torunlara ve ocuklarnn torunlarna aittir. Mteveffa'nn lm esnasnda hayatta olan her ferdi, kendi vastasyla mteveffa'ya balanan ferilerin intikal hakk sahibi olmalarn nler! (Baba hayatta iken olu dedeye varis olamaz.) Mteveffa'dan nce lm olan fer'in fr'u ise. onun yerini alrlar. Yani ona intikal edecek olan hisseye sahip olurlar. "slm Hukukunda Feraiz ve ntikl s. 175, Dinyet leri Bakanl Yaynlan, (Yani dede mahrumu diye bir ey yoktur. Bu ekilde fetva verenler kul hakkna tecvz etmektedirler.) 113 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/506-507.
114

Metinde geen, "Fedh" hurma ve zm rasna denilir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bu mescid'te hurma rasn itii iin bu mescid'e mescid'l-fedh denildi. Mecme'z-Zevid: 2022, "Ibni mer (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Yani Fedh'a geldi. Fedih mescidinde ra itii iin kendisine bu isim verildi." Msned-i Ahmed: 5580,

yakn akrabann braktndan. Azndan da, oundan da farz klnm birer pay... 115 buyurdu. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri onlarn ikisine (Sveyd ve Urfut'a) haber gnderdi. Ve onlara: -"Evs'in malndan bir ey alp maln datmayn! Allh Tel Hazretleri onlara (kadn ve kzlarna bir nasp) pay verdi..." Fakat maln nasl taksim edilecei beyn edilmedi. Bunun zerine maln nasl taksm edileceini beyn eden u yet-i kerime indi: "Allah size mras taksimini yle ferman buyuruyor: Evladnzda: erkee, iki dii pay kadar. Eer hepsi dii olmak zere ikiden ziyade iseler, bunlara terekenin te ikisi. Ve eer bir tek kz ise, o zaman ona yars. Ebeveyni iin: Her birine lenin terekesinden altda bir; ayet ocuu varsa... Amma ocuu yok da a-nasibabasi vris bulunuyorsa, anasna te bir. Eer lenin kardeleri de varsa, o vakit anasna altda bir. Hep ettii vasiyetten veya borcundan sonra... Babalarnz ve oullarnz, bilmezsiniz ki, onlarn hangisi menfaate size daha yakndr. Btn bunlar Allah'tan birer fariza... Her halde Allah,116 alm hakm bulunuyor. 117 lk Miras Taksimi Bu yet-i kerimenin gereince; mm Kahha'ya sekizde bir pay; Kz ocuklara ise te iki pay; Geri kalan ise amca ocuklarna verildi, "Erkeklere bir pay var:" kavl-i erifin mans: lenin erkek'evldna bir pay vardr. (Neden pay vardr?) "Ana-baba ve en yakn akrabann braktndan." Meyyite yakn olan akrabalardan. Bundan murad, meyyite vris olanlardr. Mirastan nasibi olmayanlar deildir. Bunlar da; 1-Anne ve babalar, 2- Kan ve koca, 3- Erkek ocuklar, 4- Kz ocuklardr. Mevtadan Hayr... "Kadnlar (Diiler) iin de," Dii cemaati demektir. "Bir (var:) Ana-baba ve en yakn akrabann braktndan. Azndan da, oundan.."o eyden" kavl-i erifi crrn iadesiyle bedeldir. Mecrr zamiri ona rcidir. Bu bedel birinci cmlede de yine murad edilip, zikredilenler zerine dayandrlp mahzf edilmiti. Bunun faydas, baz mallarn baz miraslara ait olduu vehmi ve gr defetmek iindir. Mesel (bazlarnn) at ve harp aletlerine (kadnlarn ve kzlarn ihtiyac yoktur binen aleyh harp aletleri) erkekler iindir, dncesine kaplmamalarn ifade eder. Bu yet-i kerimenin tahkikinde; her iki frkann (kadn ve erkekten her birine) braklan maln en deerlisi ve incesinden haklar vardr... 118 Miras Hakk (Her maldan her mirasnn kendi pay kadar hakk vardr. Nasl bir pay?) "Farz klnm birer pay..." ihtisas zerine nasb'tr. Yani: Onlardan her biri iin vacip olmu, farz klnm ve (miktar katiyetle) kesilmi olan nasibi ve pay kast ediyorum, demektir. Bu kavl-i erif, miraslardan herhangi biri; kendi haklarndan vazgeseler bile onlarn haklarnn dmeyeceine delildir.119 Mevtdan Hayr "Mras taksim olunurken hazr bulunuyorlarsa;" Tereke ve mirasn paylalmasnda hazr olurlarsa; (Kim?) "Uzak karabeti bulunanlar."
115

Nisa: 4/7

116
117

Nisa: 4/11. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/507-509. 118 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/509-510.
119

Bu gn slm lkelerinin ve lkemizin baz blgelerinde kzlarn mirastan pay almalarn ayplayan szde Mslmanlar var. rf, det, gelenek ve tredir, diyerek kzlara mirastan pay verilmemektedir. Allh Tel hazretlerinin kendilerine farz kld miras hakkn ayplamak, tre, gelenek rf ve adetlere aykrdr, demek Mslmanlkla badamaz! Zira Allah'n farz kld bir eyi knamak, nez billah insan kfre gtrr! Tecdidi iman ve nikah gerektirir. Erkekler, kadnlara Allah'n kendilerine farz kld pay vermeli ve kadnlar da Allah'n emrinden darya kmamaldr... Uyank olmak lazm. Bu konuda, "Gneydou da Tre ve Kan Davalar" isimli eserimi incelemenizi tavsiye ederim.

Meyyite vris olmayan akrabalar, (daha?) "Ve yetimler ve miskinler." Yabanclardan; "Hem kendilerine ondan biraz bir ey verin." Taksim edilen maldan onlara bir eyler verin, hayr ve hasent yapn "taksim olunmak" veya "Ana-baba ve en yakn akrabann braktndan."'Kavl-i erifyle buna dellet etmektedir. Bu mendb ifde eden bir emirdir.120Vrislerden bali olanlar bununla mkelleftirler. (2/168) Bu zikredilen taifelerin (miras olmayan akraba, yetim ve miskinler mirasn taksiminde hazr olurlarsa onlarn) gnllerini ho tutulmal ve onlara sadaka verilmelidir. M'minler, bunu yapmaktadrlar. Vrisler, terekeyi aralarnda taksm etmek iin toplandklarnda eer bu kiiler de yanlarnlerine farz kld paylarn ve miras haklarn isteyen kadnlar knanmaktadrlar. Allhm kitabnda da bulunursa, terekeden onlara az bir ey balanr. Allh Tel Hazretleri, mendp olmak zere bunu tevik etti, farz deil... Eer bunlara (uzak akraba, yabanc yetim ve miskinlere vermek) farz olmu olsayd, elbette Allh Tel Hazretieri, taksimatta bunlara bir had, hudud ve miktar koyard. Dier vrislerin belirli bir haklar olduu gibi... "Ve hem de gnllerini alacak szler syleyin." O da "maruf sz:) onlar armak ve onlara: -"Aln (unu)! Allh Tel size mbarek klsn!" demektir. Onlara verilen ey azmsanr (az grlr.) Bundan dolay onlardan zr dilenir. Onlara verilen maldan dolay baa kaklmaz. 121 Maruf ve Mnker Nefsin kendisinde sknet bulduu, eriat ve aklca gzel grlmesinden dolay sevdii her trl sz ve amel, maruftur. Nefsin inkr ettii, kabul etmeyip, eriat ve aklca irkin grp kendisinden holanmad her sz ve amel de "mnker"dir. Hadis-i erifte yle buyuruldu: 122 -"Her maruf sadakadr." 123 yilik Bu konuda yle bir darb- mesel vardr: "yilik yap, suya at! Eer balk onu bilmezse, gkleri yaratan bilir!" Bu konuda Farsa yle denildi: Sen iyilik yap! Suya at Ey h! Eer balk bilmezse; Allah bilir!124 Hikye (iyilik) Hikye olundu: Bir ylan salih bir adamn yanna geldi. Ona: -"Beni dmanmdan koru! Allh Tel Hazretleri seni mkfatlandrsn!" dedi. Salih adam, cbbesini at. Ylan onun elbisesinin altna girdi. Ylan bununla da yetinmedi ona: -"Korkarm ki dmanm beni burada grr! Eer sen bir i-yilik yapmak istiyorsan, azn a iine gireyim!" dedi. Adam: -"Beni helak etmenden korkarm!" dedi. Ylan: -"Hayr! Vallahi! Vallahi! Gklerin ve yerin sakinleri buna ahid olsunlar! (Sana zarar vermeyeceim!)" dedi. Bunun zerine adam azn at. Ylan iine girdi. Sonra o ylan arayan bir adam geldi. Salih adam ylan grdn inkr etti. Korkusu getikten sonra, adam ylann kmasn istedi. Ylan ona:
120

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/510. Usul- Fkh ilmine gre her emir vucb ifde etmez. Baz: emirler mendb olmay ifde ederler. Emirler otuz kadar many ifde ederler. Daha geni bilgi iin Usl-u Fkfn haiyelerine baknz. 121 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/511-512. 122 Sahih-i Buhri: 5562, Sahihi Mslim: 1673; 123 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/512.
124

Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Gnn birinde bir adam yolda yryordu. Susuzluu artt. Su ararKen bir kuyu buldu, iine inerek (su) iti. Sonra (dar) kt. Ne grsn! Dilini karp soluyan bir kpek... Susuzluktan (ya) toprak (lar) yiyordu. Adam; -Bana gelen susuzluun benzeri bu kpee de ulamtr; dedi ve hemen kuyuya indi. Mestine su doldurarak, sonra az le tutup yukar kard ve kpei sulad. Allah onun iin (bu ameli) kr olarak kabul edip onu mafiret etti. Ashab (sordu): -Ey Allann Resul, hayvanlar ( bakp korumak)da bizim iin bir ecir var mdr? Dediler. Raslllah (s.a.v.) Hazretleri: -"Her yaayan cier (sahibin)de ecir vardr."buyurdular. Ryazus-Saiihin: 126, Bu incelikten hareket eden Mslmanlar, vakflar kurmular. Sadece insanlara deil hayvanlarn bile yararna vakflar kurulmu. Kedi, kpek, ku ve hatta leylekleri koruma vakflar bile kurulmutur. Mslmanlar yardm ettii kiinin kendisini bilmemesi ve tanmamas iin "Sadaka talarn" ihdas etmilerdir. Allann bilmesi yeterlidir. Yardm ettii kiinin kendisini bilmesine gerek yoktur. Hatta zararlar vardr... smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/512-513.

-"Ey ahmak! Nefsin iin cierini veya bbreini se!" dedi. Adam byk bir aknlkla; -"Hani verdiin sz ve ettiin yeminler?" dedi. Ylan: -"Senden daha ahmak kimse grmedim! Sen benimle senin aranda ve dem oullarnn arasndaki dmanl ne tez unuttun? Seni ehil olmayana iyilik yapmaya sevk eden neydi?" dedi. Salih adam: -"Bana mhlet ver! Ta ki u dan altna varaym!" dedi. Sonra adam Allh Te Hazretlerine yneldi. Dua etti. Gzel yzl ve ho kokulu bir adam, kendisine zahir oldu. Zahir olan kii, o salih adama yeil bir yaprak verdi. Ve ona, o yeil yapra inemesini emretti. Adam o yeil yapra alp inedi. Fazla gemedi, ylann paralar adamn alt tarafndan kt. Allh Tel Hazretleri onu ylann errinden kurtard. Adam, kendisine zahir olan kiiye sordu: -"Sen kimsin?" 0: -"Ben marufum! Benim yerim drdnc kat semdadr. Sen Allh Tel Hazretlerine dua ettiin zaman, yedi kat gklerde melekler feryat ile Allh Tel Hazretlerine yalvardlar. Ben, Allh Tel Hazretlerinin emriyle cennete gittim, Tuba aacndan bir yaprak aldm. Sen maruf (iyilik) yapmaya devam et. Allh Tel Hazretlerinin katnda asla zayi olmaz! Velev ki kendisine iyilik ettiklerin onu zayi etseler bile..!" dedi. Ne gzel buyurmular: buyurma! Gzel grl iyi fikirli kiiye! Birine ver ki: Onu Allah yazyor.... 125 Sadaka Olan Ameller Sadakadan saylan ameller; 1- Gzel bir kelime, 2- Gzel bir efaat, 3- ihtiya annda yardm etmek, 4- Hasta ziyareti, 5- Cenazeye katlmak, 6- Mslmann kalbini ho tutmak, 7- Ve bunlardan baka yaplan iyiliklerdir.126 Tasavvuf Manlar Bil, muhakkak ki; "Erkeklere bir pay var: Ana-baba ve eh yakn akrabann braktndan." Kavl-i erifinde, beyan edilen; "Erkekler", suluklarn istemede kuvvetli olan talebe ve mridlerdir. Bunlarn (seyr u sulk) talep etmekte ki, 1- Sidkyyet, 2- Doruluk, 3- Samimiyet, 4- thlas, 5- Ve recliyet (erlere mahsus) mchedesi kaderince; 1- Mehiy-i izam (hazeratnin), 2- Allah yolunda ihvan (kardeler) edindii (ehlullah'n), 3- Ta!eb etmede kendilerine yardmc olanlarn terk ettiklerinden bir nasb ve paylar var. Onlarn terekeleri; 1- Onlara ballk bereketidir. 2- Dinde siyretleridir. 3- Din ahlak ve hayatlardr. 4- Onlarn himmetlerinin nurlar ne ycedir.
125

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/513-514.

126

Bu konuda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: 1- "Kardeinin yzne glmsemen senin iin sadakadr. 2- iyilikleri emretmen, 3- Ktlklerden nehyetmen senin iin sadakadr, 4- Bir kimseye yolunu kaybettii yerde yol gstermen senin iin sadakadr, 5- A'maya klavuzluk yapman senin iin sadakadr, 6- Yolda ta, 7- Dikeni, 8- Ve kemii kaldrman senin iin sadakadr, 9- Kendi kovandan kardeine su boaltman sadakadr,"Camius-Sar: 3231 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/514-515.

5- Onlarn velayetlerinin mevhibeleri ok parlaktr. Kadnlar!?

127

"Ana-baba ve en yakn akrabann braktndan. Azndan da, oundan..." kavl-i erifinde geen; "Kadnlar", kavmin (tasavvuf ehlinin ve seyr-u suluk erbabnn) zayflardr. "Farz klnm birer pay." Yani bunlar iin de farz klnm bir nasipleri var; Allh Tel'ya olan ilticalarnda ki, 1-Sdkiyet, 2- Doruluk, 3- Samimiyet, 4- hlaslarna muvafk, 5- Taleb etmedeki vecd ve cezbeleri, 6- Velayet feyzinin kabul istidatlarna gre, ma'lm takdir yani miktar belirlenmi bir paylar vardr. 128 Mrid-i Kmillerin Vrisleri Bu Meyih-i kiram hazertnn (mrid-i kmillerin) vrisleri olan mchede ehlinin (mctehidlerin) hlidir. Onlar (meyih-i kiram olan mrid-i kmiller) peygamberlerin vrisleri olduklar gibi... Amma; 1- irde ile onlarn velayetlerini temenni edenler, 2- Hsn-i zann ile evliyala imrenenler, 3- Onlarn nurlarndan kapanlar (bir eyler alanlar,) 4- Onlarn (mrid-i kmillerin) izlerinde yryenler, 5- Onlarn hayatlarna kendilerini benzetenler, 6- Kendi derecelerine gre, onlarla bereketlenen-ler kiiler ise, Mras taksim olunurken, uzak karabeti bulunanlar ve yetimler, miskinler de hazr bulunuyorlarsa;" kavl-i erifinde belirtilen; 1- Mirasta haklan olmayan yakn akrabalar, 2- Yetimler, 3- Miskinler (fkir-fukar) mesbesindedirler.... Mrid-i kmillerin; 1- Mahfillerinde ve dergahlarndaki sohbetlerinde, 2- Kendilerini dinlemek iin toplant yerlerinde, 3- Sohbet meclislerinde, 4- Zikirlerinin meclislerinde, Muhakkak ki, hayrlar ve bereketleri taksm edilmektedir. Bu manev taksimlerde orada bulunanlara da bir eyler verilir. Zira; "Hem kendilerine ondan biraz bir ey verin," Yani (orada hazr olanlara), 1- Velayetlerinin mevhibelerinden, 2- Hidyetlerinin eserlerinden, 3- inayetlerinin efkatlarndan, 4- Riyetlerinin lutuflarndan onlara biraz bir ey verin. (2/169) 129 Ihvn, Muhibbn ve Avam "Ve hem de gnllerini alacak szler syleyin." Yani; 1- Tevik etmekte, 2- Tarikata ird etmede, 3- Taleb (ve hakk istemeye) tevik etmekte, 4- Hakka tevbe etmeye yneltmekte, 5- Dnyadan yz evirmekte, 6- istek ve arzularn Allhin zerine karar klmakta, 7- Dnya ehlinin hsranlarnda, 8- Ehlllah'n dnya ve hirette izzet, eref ve stnle sahip olduklarn,
127 128

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/515-516. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/516. 129 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/516-517.

9- Her iki menzilde de istidatlarnn kemalini, 10- Ve benzeri konulan lisn- hl ve tatl bir dil ile hakk arayanlara anlatmaldr. Sen bunun zerine durduun zaman, al! Mchede et! Bylece onun (mrid-i kmillerin) hakiki miraslarndan mahrum olmazsn! Marifetten nasbin olur. Ne gzel buyurmular: Eer babann mirasn istiyorsan ilmini ren! nk babann maln bugn para para taksim oldu.130 Allh Tel Hazretleri, bizleri ve sizleri, hallerin meyveleriy-le rzklandrsn! Bizleri, Btn tasfiye etmek, kalb ve hli slh etme derecesine ulatrsn! min! 131 Yetimleri Dn "Hem, titresin o kimseler ki" Sfatlar ve halleri, muhakkak ki onlar; "Terk edecek (brakacak) olsalard," Terk etmekle karlasalar, (Nerede braksalar?) "Arkalarna, lmlerinden sonra, demektir. (Ne braksalar?) "Zayf (elleri ermez, gleri yetmez) bir zrriyet." Kendilerine yarar salamaktan aciz olan evlatlar. Bu onlarn sadece gsz yetimler brakmas anndadr. "Onlara kar korkacaklard." Kendilerinden sonra kefillerinin gitmesinden dolay zayi olmalar, kendileri iin kazanan kiilerin olmamas, fakirlik ve alkonmalarndan korkacaklard. Burada geen, "O kimseler ki" kavl-i erifinden murat, vsilerdir. Allah'tan korkmalar emir olundu. Kendi evlerinde (ve velayetlerinin altnda) bulunan yetimlerden dolay Zrriyetlerine oian korkularndan dolay yetimlere efkat beslesinler. Eer vsilerin kendileri lp geride zayf evlat braksalard; evlatlarna nasl acnmasn ve efkat edilmesini istiyorlarsa o ekilde yetimlere efkat etsinler. Buna gleri yettii kadar yetimlere merhamet etsinler. Onu yapsnlar, (o yetimlerin yerine kendi zayf ocuklarn koyarak) efkat ve merhametin aksine hareket etmek cesaretini gstermesinler. 132 Yetimlere Gzel Sz "O halde, Allah'tan korksunlar." Bakalarnn ocuklar konusunda, Allah'tan korksunlar. "Ve salam sz sylesinler." Yetimlere kendi ocuklarna seslendikleri gibi seslensinler. efkatle, edeple, saygyla, onlara olum, ocuum, evldm, desinler. Yetimlere eziyet ve ikence etmesinler! 133
130

216 nsanlar istidadlarna gre mrid-i kmillerden istifde eder. Bu kap her Mslmana aktr. Hi kimesinin tekelinde deildir. Evliya ve ird makamna ermeden kendilerinin veraset yoluyla eyhlik aldklarn iddia edenlerden uzak durmak lazm. mam Rabbn Hazretleri sahte eyhler iin yle buyurmaktadr: "Ermeyen bir eyhin evresinde bulunmak ve onunla sohbet etmek ve ona balanmak, zehirli bir kl ile yaralanmaktan daha beterdir. Zehirli kl insann madd hayatn alr, sahte eyhler, insann manev hayatn ldrr, tmam- Rabbn hazretleri, Mektubat; c. 1, s.73, Mektup: 61; Seyyid Ahmed Rufai Hazretleri; "Tarikat, eyhlik ve evliya olma derecesi, dede ve babadan kimseye miras kalmaz. almakla olur. bdetle olur. Gz yalar dkmekle olur. Mslmanlar sevmekle olur." Meclisi Ahmed Ruf, s. 47. Evliy'nn byklerinden Mansr el-Beth hazretlerinin vefat yaklanca hanm; -"Efendi! Oluna vasiyet et onu yerine vekl brak." Dedi. Mridi-i kmil olan eyh Mansr el-Beth hazretleri; -"Hayr! Ahmed Rufai'yi yerime vekil brakacam." Dedi. Hanm ok srar etti. Alad. "Olumuz varken sen bakalarn yerine "eyh" tayin ediyorsun. Bizden sonra ocuklarmzn kymeti kalmaz, gibisinden ok sylendi. 0 byk zat hanmn, susturmak iin, olu ile talebesi Ahmed Ruf'yi yanna ard. -"Gidin bana biraz iek toplayn getirin." Dedi. Gittiler. Olu demet demet iekler getirdi. Her biri deiik renkteydi. nsann iini ayordu. Ho kokular sayordu. Ahmed Ruf ise eli bo dnd. Boynunu bkt. Mahp bir ed ile hocasnn yanna geldi. Hocas: -"Neden iek topiamadm?" diye sordu. zntl zntl cevap verdi. -"Efendim! Elimi uzattm her iek Allh Tel'y tebih ediyordu. Koparmaya kyamadm." Hamn bu hli grnce eyhliin babadan oula miras yolu ile geen bir makam, mevki, saltanat ve mal olmadn anlad. Sesini karmad. Israrndan vazgeti. lmnden sonra tasarrufu devam ettii kabul edilen drt byk evliyadan biri olan eyh Ma'ruf-u Kerh hazretleri, ranl Hristiyan bir anne ve babann ocuu iken hristiyanl renmesi iin bir rahibe gnderildi. Rahibin; - "Allah, baba, oul ve ruhu'l-kudus olmak zere tr" demesi zerine hristiyanl akl ve mantk d bularak, Ehl-i beyt'ten mam Ali Rz Hazretlerinin huzurunda ehdet kelimesi getirip Mslman oldu. ocuklarndan birisi gibi mam Ali Rza'nn evinde byd. lim tahsil etti. Zamanla devrin byk limi ve vefatndan sonra tasarrufu devam eden drt vel'den biri oldu. Mslmanlar byk bir ihlas, takva ve sdk-u samimiyetle alp, mrid-i kmillerin feyzinden istidadna gre faydalanmal ve istidadnn gelimesi iin dua etmelidir. 131 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/518-519. 132 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/519-520. 133 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/520-521.

Yetim Mal "Yetimlerin zulmen mallarn yiyenler, muhakkak ki," 1- Zlimler olduunuz halde, 2- Veya zulmle, 3- Kt velilerin yemesi, 4- Kad ve hakimlerin kt karar ile, 5- Ve benzeri yetimlere hakszlk ederek onlarn mallarn yiyenler, demektir. nk yetimlerin mallar; 1 - Hacet annda maruf ile yenildiinde, 2- Veya alan kiiye amelinin karlnda kd (hakimin) takdir ettii cret, 3- Vasinin rfe gre yedii 4- eriata muvafk olarak yenilenlerin zerinde azap grmek, yoktur. "Karnlarnda srf yerler." Karnlarn doldururlar. Karnn doldurduu ve israf ettii zaman; "Karnnn iini doldurdu" denilir. Kendisiyle beraber, "iinde" gelmesi ise iktist ettii zamandr. (Karnlarna ne dolduruyorlar?) "Ate," Kendisini atee eken ey, demektir. Kiiyi atee atan eyleri yemektedir. Sanki hakikatte ate yemektedirler. "Ve yaslanrlar." Yeniden dirilme (kyamet) gn, girecekler. Bir lgn (atee)" Vasfedip tarif edilemeyecek, alevlenmi byk bir ate... 134 Yetim Mal Yiyenler Rivayet olundu: "Yetim maln yiyenler, kyamet gn dirilirler, kabrinden duman kar, azndan, burnundan, iki kulaklarndan ve gzlerinden dumanlar kar. Btn insanlar, onlarn dnyada iken yetim mal yiyen kiiler olduunu bilir. 135 Yetimler Kardelerimizdir Rivayet olundu: Bu, "Yetimlerin zulmen mallarn yiyenler, muhakkak karnlarnda srf bir ate yerler ve yarn bir lgn atee yaslanrlar" yet-i kerimesi nazil olduunda, insanlara ok ar geldi. nsanlar, klliyen yetimlere karmaktan ekindiler. Tamamen yetimlerden uzaklatlar. Bu i ve durum yetimlere zor geldi. Bunun zerine; "Bir de sana yetimlerden soruyorlar. De ki: "Onlar hakknda bir slh, (karmamaktan) daha hayrldr, kendilerine de karrsanz ihvannzdrlar. Allah muslihi mfsitten ayrr. Eer Allah dileseydi, sizi mutlak sarpa sardrrd. phesiz ki, Allah azizdir, hakmdir.136 Ayet-i kerimesi nazil oldu. Hadis-i erifte buyuruldu. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: Miraca gtrldm gece bir kavim grdm. Deve duda gibi dudaklar vard. Dudaklarnn biri burun deliklerinin zerindeydi. Dieri de karnnn zerinde sarkyordu. Cehennemin hazeneleri (vazifelileri) onlara cehennem kz ve cehennemin (tutumu olan) kaya talarn yediriyorlardi. Ben; -"Ey Cebrail bunlar kimlerdir?" diye sordum. Cebrail Aleyhisselm; -"Bunlar; "Yetimlerin zulmen mallarn yiyenler, muhakkak karnlarnda srf bir ate yerler ve yarn bir lgn atee yaslanrlar." yet-i kerimesinde beyn edilen (zulmen yetim maln yiyen) kiilerdir.137 Buyurdu. 138 Ne gzel buyurmular: Kim ki frtna gibi devaml zulm ederse, Kim ki yetimlere kar kasrga gibi olursa, Onun hayat ras, mazlumlarla lr. Korkmuyor, Allh Tel'dan.. Eer ne kadar uzak dolasa o kadar sert olur. O zulmettike o derece cehennemde yanar... 139
134

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/521-522.

135
136

bni Kesir Tefsiri: c.l. s.719. deiik lafzlarla, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/522. Bakara: 2/220, en-Nis:4/10, Kurtub Tefsin: c. 3, s. 48, ok az deiik-binifde ile... smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/522-524.

137 138
139

Yetimlere Doru Sz Allh Tel Hazretleri, yetimlere eziyet etmemeyi emretti. Ve "Ve doru ve salam sz sylesinler!" Buyurarak, yetimlere doru sz sylemeyi emretti. Hal byle iken, yetimlere ve onlarn gayri m'minlere: 1- Zulmedenlerin, 2- Mallarn gasbederek yiyenlerin, 3- Mallarn zulmen ellerinden alanlarn halleri ince olur? 140 M'minlere Eziyet Rivayet olundu: Cehennem'de baz yerler vardr. Deniz sahili gibi yerler. Orada, deve boynu gibi ylanlar ve katr gibi akrepler ve Fil gibileri var. Cehennem ehli. azabn kendilerinden hafifletilmesini istediklerinde ve yardm dilediklerinde, onlara: -"Sahile kn!" denilir. Ylanlar, onlara saldrr. Onlarn azlarn ve yzlerini srrlar. Allh Tel diledii kadar onlara azap ederler. Ylan ve akrepler onlar srp emerler. Onlar da yardm dileyerek atee koarlar. Bunun zerine Allh Tel Hazretleri onlara uyuz azabn musallat eder. Kanmaya balarlar. Onlarn her biri kemikleri kncaya kadar derisini kar. (2/70) Onlara: -"Ey Flan bu sana eziyet veriyor mu?" O kii: -"Evet!" der. -"Bu senin m'minlere olan eziyetinin karldr!" denilir. 141 Mazlumun Bedduasndan Kan Kiiye vacip olan, mahlukat eziyet etmekten ve onlara elem ve ac vermekten kanmaktr. nk mazlumlarn zlimler ve kendilerine eziyet edenler hakknda ki beddualar elbette makbuldr.142 Kl vuran adam, harab etti. Nice kadn ve ocuun kalbi rkt. Korktular! Riyaset ktdr! Hatal kiilerin elinde... nk Allah'n eli onlarn ellerinin zerindedir. Eziyet verenin mkfatn maln yapma. Hemen af dile bunu salamlatr. Kulukadaki yumurtann nce birincisi krlr. Her ne kadar koyunlar adamlar kesip yzmekte iseler de; Adamlar, koyunlar kesip yzmektedirler! 143
140 141

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/524. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/524-525.

142

Mazlumun bedduas hakknda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: ibni Abbas (r.a.)'dan rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Muz bin Cebel (r.a.)' Yemen'e gnderirken ona yle dedi: -"Mazlumun (bed) duasndan korun! nk mazlumun duas ile Allh Tel hazretlerinin arasnda bir hicb ve perde yoktur." Sahih-i Buhri: 2268, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -" dua mstecbtr ve onlarn makbul olduklarnda hi phe yoktur: 1- Mazlumun duas, 2- Msfrin duas, 3- Babann'evldna duas. Tirmizi: 1828, Yine buyuruldu: -" kiinin dualar reddolunmaz. Mutlaka kabul edilir: 1- Adil imam (adaletli devlet bakan), 2- Orulunun iftar vaktinde ettii dua, 3- Mazlumun duas... Mazlumun duas, bulutlarn zerine kaldrlr. Kendisine gklerin kaps alr. Mekandan ve noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah azze ve celle hazretleri yle buyurur: -"Elbette sana yardm edeceim! Velevki bir zaman sonra olsa bile....!" Tirmizi: 1449, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ey Adem olu! Sen grlyormuun {ve gzetiliyormuun) gibi amel et! Nefsini llerden sayl Mazlumun (bed) duasndan kan ve kendini koru! Msned-i Ahmed: 8166. 143 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/525-526.

Cennete Girmenin Alt art Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Siz bana alt ey hakknda sz verin; ben size cenneti sz vereyim: (O alt ey:) 1- Konutuunuz zaman yalan konumayn, 2- Vaad ettiiniz zaman, sznzden caymayn, 3- Size bir ey emnet edildii zaman ona ihanet etmeyin, 4- Gzlerinizi harama bakmaktan saknn, 4- ffet ve namuslarnz muhafaza edin {zina etmeyin), 6- Ellerinizi haramdan (ve zulmden) ekiniz. (Bu alt art yerine getirdiiniz takdirde) girin cennete.... 144 Bir Kuru Haram Terk Etmek Ibn-i Mbarek (r.h.) Hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Haramdan bir fls (bir kuruu) terk etmek {ve sahibine vermek) onun yerine yzbin altn sadaka vermekten daha faziletlidir." 145 Hikye (Takva) bni Mbarek (r.h.) Hazretlerinden rivayet olundu. am'da hadis-i erif yazyordu. Kalemi krld. Bir kalem -dn ald. Yazma iini bitirdiinde, kalemi sahibine vermeyi unuttu. Kalemliine koydu. Merv ehrine dndnde, kalemi grd. Tand. Hemen hazrland. ama gitmek zere yola kt. ama gitti. Kalemi sahibine iade etti! Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Eer sizler, yay gibi oluncaya kadar namaz klsanz; Ve yay kirii gibi (ince) oluncaya kadar oru tutsanz bile. vera'146olmadan bunlar size bir menfaat salamaz." 147 Zhd Ksmdr brahim Edhem (k.s.) Hazretleri buyurdular: -"Zhd ksmdr. 1- Farz olan zhd, 2- Fazilet olan zhd,
144

Msned-i Ahmed: 21695, Deiik lafzlarla... Bu mealde yle bir hadis-i erif de var: "Siz bana alt ey hakknda kefalet verin: ben de sizin cennete gireceinize kefil olaym: Eb Hreyre (r.a.) sordu: -"Onlar nelerdir? Ya Reslellah!" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdu: 1- Namaz, 2- Zekat, 3- Emnet, 4- Fere (namus), 5- Mide (haram lokma), 6- Dildir. Uhudu'l-Muhammediyye, mam a'rnl (k.s.) hazretleri, 145 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/526-527. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/527-528.
146

Vera': Haramlardan ve hell ve haram olduu bilinmeyen pheli eylerden saknmak. Hibir ey ver gibi olamaz. Dninizin direi verdr. Kyamet gn Allah telnn huzurunda kymetli olanlar ver ve zhd shibleri (dnyya dkn olmayan la r)d ir. Ver sahibi olmann baz artlan: 1- Gybet etmemek, 2- M'mine s-i zn etmemek, kt bilmemek, 3- Kimse ile alay etmemek, 4- Yabanc kadnlara, kzlara bakmamak, 5- Doru sylemek, 6- Kendini beenmemek, 7- Allah Telnn, kendisine yapt ihsanlar nimetleri dnmek, 8- Maln hell yere hare edip, haramlara vermemek, 9- Nefsi ve keyfi iin, mevk-makam istemeyip, bunlar insanlara hizmet yeri bilmek. 147 10- Be vakit namaz vaktinde klmay birinci vazfe bilmek, 11- Ehl-i snnet limlerinin bildirdii mn ve ileri iyi renip, kendini bunlara uydurmak 12- Zerre kadar ver sahibi olmak, bin nafile oru ve namazdan daha hayrldr. Kenzu'l-Ummalda yle bir hadisi erif gemektedir: -"Yay gibi oluncaya kadar namaz klsanz, kiri gibi oluncaya kadar oru tutsanz, sonra iki (kalabalk ve zalimler) size (hak zere olan) bir (mazlum ki-i)den daha sevimli olursa, istikmete ulaamazsanz." Kenz-Umml: 5478, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/528.

3- Selmet zhd. Farz olan zhd, haramlar hakknda zhid olmaktr. Fazilet olan zhd, helaller hakknda zhid olmaktr. Selmet olan zhd, pheli eyler hakknda zhid olmaktr. 148 Hikye (dn) Hassan bin Ebi Sinan (r.h.)149 Hazretleri, tam altm (60) sene, yatarak uyumad, yal bir ey yemedi ve souk su imedi. lmnden sonra onu ryada grdler. Kendisine sordular: -"Allah Tel Hazretleri sana nasl muamele etti?" Buyurdu: -"Allah Tel Hazretleri bana hayr muamele etti. Ancak ben cennete girmekten mahbsum! dn alp, sahibine geri iade edemediim bir ineden dolay alkonuldum cennete giremedim!" 150 Hikye (Kul Hakk) sa Aieyhisselm bir mezarla urad. Onlardan bir adama seslendi. Allh Tel Hazretleri onu diriltti. sa Aieyhisselm sordu: -"Sen kimsin?" Adam: -"Ben hamal idim. insanlarn yklerini tardm. Bir gn bir adamn odunlarn tarken, ufak bir kymk koparp onunla dilerimi temizledim ve attm. ldm zamandan beri bu benden istenmektedir..." dedi. Ne gzel buyurmular: Eer Allah'n kahrndan korkuyorsan. Dnyada haram yolunda yrme! 151 MRSIN TAKSM Yce Meali: Allah size mras taksimini yle ferman buyuruyor: Evladnzda; erkee, iki dii pay kadar. Eer hepsi dii olmak zere ikiden ziyade iseler, bunlara terekenin te kisi. Ve eer bir tek kz ise, o zaman ona yars. Ebeveyni iin: Her birine lenin terekesinden altda bir; ayet ocuu varsa... Amma ocuu yok da anas-babas vris bulunuyorsa, anasna te bir. Eer lenin kardeleri de varsa, o vakit anasna altda bir. Hep ettii vasiyetten veya borcundan sonra... Babalarnz ve oullarnz, bilmezsiniz ki, onlarn hangisi menfaate size daha yakndr. Btn bunlar Allah'tan birer farza... Her halde Allah, alm hakimdir.11 Size ise, zevcelerinizin terekesinin yans; bir ocuklar yoksa. Ve eer bir ocuklar varsa, o zaman size drtte bir; ettikleri vasiyetten veya bortan sonra. Onlara da sizin terekenizden drtte bir, eer bir ocuunuz yoksa. Ve eer bir ocuunuz varsa, o zaman onlara sekizde bir; ettiiniz vasiyetten veya bortan sonra... Ve eer bir erkek veya kadnn (ocuu ve babas yok da) kelle cihetinden (yan koldan) mirasna konuluyor ve (ana) bir biraderi veya bir hemiresi bulunuyorsa; her birine altda bir. Ve eer bundan ziyade iseler, o zaman te birinde ortaklar; zrar kasdi olmakszn edilen vasiyetten veya bortan sonra ki, btn bunlar Allah'tan ferman... Allah ise, hem alimdir, hem halm te btn bu ahkm, Allah'n kestii huduttur. Ve her kim, Allah ve Resl'ne itaat ederse, Allah onu altndan rmaklar akar cennetlere koyar; ilerinde ebed kalmak zere onlar... Bu ise, o fevzi azimdir.13 Her kim de, Allah'a ve Resl'ne si olup hududunu aarsa, onu da bir atee sokar; iinde ebed kalmak zere o... Hem ona tezll edici bir azab var.14 152 Tevsir-i erifi "Allah size ferman buyuruyor:" Allah, size emrediyor ve size ahid veriyor. (Ne hakknda?) Sizden her birinin evldnzda, yani miraslarnn durumu hakknda vasiyet ediyor. Bu tafsliyye cmlesidir. (Allah neyi vasiyet ediyor?) "Erkee, iki dii pay kadar.153 Man onlardan, demektir. Bilindii iin, "onlardan" lafz hazfedildi.
148

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/529.

149

Hassan bin Eb Sinan (r.h.) hazretleri tabiinin byklerinden bid bir zat idi. Basrahdr. u hadisi- erifi rivayet etmilerdir: -"Chillerin arasnda olan ilim talebesi, llerin arasnda olan diri gibidir." El-Isbe f Temyizi's-Sahabe: 2091 150 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/529-530. 151 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/530. 152 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/531-533.
153

Neden erkek ocuk kz ocuunun iki katn almaktadr? Dii, erkekten daha zayf ve daha yufka yrekli daha muhta bir yaratlta olduuna gre mirastan hissesi erkekten daha fazla olmas, hi olmazsa eit gzetilmesi gerekmez mi? Bundan dolay erkein paynn iki kat olmasnda hikmet nedir? Zamanmzdaki insanlarn kafalarn megul eden bu soruyu mfesirler ve faki-hler sz konusu ederek hikmetini yle aklamlardr:

Mirasta erkek iki kza denktir.. Evldnn iinde erkek ve dii snflar toplanrsa, erkein pay kzn paynn iki katdr. 154 Kz Olursa "Eer (dii) iseler," Evldnn hepsi dii (kz) olurlarsa. Burada (gidiye) mennes gelmesi haber itibariyledir. O da u kavl-i eriftir. "Dii (kadn)," Btn evltlar, sadece kzlar olup ilerinde erkek evlt bulunmazsa. Ve; kiden ziyade (saylan ikinin stndeyse)" kinci haberdir. (O zaman bu kzlar iin mirastan ne kadar pay vardr?) "Bunlara terekenin te ikisi (var)." Makamn karinesinin delaletiyle mteveff'nin terk ettii maln te ikisi demektir. iki kzn hkm de
1- Srenin bandan beri de anlald zere genel olarak erkek ile diinin aile hayatna girmeleri istenmektedir. Miras da buna gre dzenlenmitir. Halbuki aile hayatnda harcama sorumluluu erkee yklenmitir. Erkek bir kendisi, bir de ei olmak zere en az iki kiiyi besleyecektir. Bundan dolay erkein masraf ok, kadnn ki ondan az olacaktr, masrafn ise gelir ile orantl olmas gerekir. Masraf, erkee yklenirken gelir datmnda kadna fazla veya eit verilmesi hem iktisat kanununa, hem de adalet ve hakka aykr bir zulm olur. Ve aslnda o zaman, hukuki eitlik esas bozulmu olur. Bundan dolay mirastaki bu fazlalk, kadnlarn faydas ve ihtiyalarna eit olarak nafakalardaki ykmllk farknn denkletiricisi olmak zere byle bir hukuki ve iktisadi dengeyi temin ederek adalet ve eitlik kanunlarnn ince bir tatbikatn kapsamaktadr. Ganimet, herkesin yapt hizmete uygun verilir. "Erkee, iki dii pay kadar " kaidesi kadnlara infak edin" (Talak sresi 6) emri ile bir hukuki denkliktir ki, bunu bozmak "haddini tecavz eden, zddna dnr" kural gereince devaml kadnlarn zararna sonulanarak mirastan tamamen mahrum edilmesine veya aile hayatnda masrafa katlmak ile beraber mallarnda diledii gibi tasarruf (harcama) hakknn kstlanmasna ve elinden alnmasna sebeb olmutur. 2- Kadn, erkekte bulunmayan veya noksan olan baz zelliklere sahip olduu gibi, erkek de kadnda bulunmayan veya noksan olan baz zelliklere sahiptir. Bunun iindir ki dii, erkein ayn veya benzeri deil, kart, dengi ve eidir. yle bir e ki. yaratl ve doutan olan vazifelerini yapmasnda erkekten sonra gelir. Erkein verdii sermaye (anapara) zerinde alr, onu oaltr. te erkek ile dii arasndaki doutan var olan bu farkn sonularndan biri de aralarndaki ml deer ve iktisad g fark olmutur. zel ekilde kiiyi kiiye deil, genel bir ekilde dii dii, erkek erkek ftrat zere dnlerek dii tr erkek tr ile mukayese edildikleri zaman, diinin kazan ve mallan idare etme hususundaki kuvvetinin, baka bir ifade ile ml ynden kuvvetinin, erkekten noksan olduu kesin bir gerek olarak grlr. Bu fark. slm hukukunda en azndan te iki veya ikide bir olmak zere tesbit edilmitir. Denebilir ki. genel bir ekilde bir kadnn gndellii elli kuru varsaylrsa erkein gndelii en az yetmi be veya yz kuru olarak belirlenmesi gerekir. Bir erkein diyetinin (kan bedelinin) iki kadn diyetine eit tutulmas da bu hikmete dayanr. nk can denmez, yok olan ml deer denebilir. Ve ne zaman ml bir itibar ve hak sz konusu olursa bu esas dnlmelidir. Bundan ise burada u iki sonu ortaya kar: Birincisi genel iktisat kanun ve kaideleri asndan hayatn devam etmesinin dayana olan mallarn, iktisadi gc fazla olan erkeklerin eliyle idare edilmesi, hem kadn ve hem erkek olmak zere genel menfaat ve haklarn gereidir/ u kadar var ki kadn tamamen iktisadi gten mahrum sayarak hakk olan ml itibardan tamamen drmek de umumun yararna aykrdr. nk yarm kuvvetin inkar edilmesi ve itibardan drlmesi hukuk ve iktisat asndan bir zarardr. Ve zellikle kadnlar in zarardr. Yarmn bir tama eklenmesi ile bir biriyle birleen ve yardmlaan bir eyin imal edilmesi ise her iki taraf iin faydann ta kendisidir. Bundan dolay esas sermayeyi meydana getiren mirasta erkek ve diiden her birine iktisadi kuvvetlerine uygun mal taksim etmek, Allah'n hakk olan umumun (kamunun) menfaatleri ve haklarnn gereklerindendir... kincisi de ml sorumluluun kadnlardan daha fazla erkee yneltilmesi ve ailenin sosyal hayatnda harcama vazifelerinin zellikle erkeklere yklenmesi gereidir ki. hem bir insafllk, hem de kadnlarn menfaatleri ve haklar ile beraber kamu menfaatinin gereindendir. nk ykmlln g ve kuvvet ile orantl olmas gerekir. Kadn ise erkekten fazla muhta olmakla beraber ml ehliyeti ayn seviyede ortaklk etmeye dayanamaz. Bunun iin kadnn mal kendine kalmal, erkek Allah'n kendisine balad kuvvet stnlnden harcama vazifesini almaldr. nk vergi, ganimet ile orantldr. 3- Rivayet ediliyor ki Cafer-i Sadk hazretlerinden bu konu sorulduu zaman. "Havva yasaklanm aatan bir avu buday ald yedi, bir avu daha ald saklad, sonra bir avu daha ald Adem'e verdi. O kendi payn erkein iki kat yap maya kalkt iin' Allah Tel bunu deitirdi, kadnn payn erkein yars kadar yapt." diye bir cevap vermitir ki, anlayabilenler iin iaret ve rneK ek linde pek derin gerekleri iermektedir. Hak Dini Kur'n Dili, c. 2. s. 1301-1302, Elmal Tefsiri. Tefsiri Kebir: c. 9,208. (c.3, s.511), 227 Kzn mirasta hli vardr: 1- lenin olu olmayp, dier miraslarla birlikte bir kz bulunursa kz terekenin yansn alr. 2- Bu durumda kzlarn says iki veya daha ok olursa, kzlar terekenin te ikisini aralarnda eit olarak paylarlar. 3- lenin olu varsa, kzlar erkek kardeleriyle birlikte ikili-birli asabe olurlar. Yani. dier miraslar, hisselerini aldktan sonra, kalan erkek kardeler iki. kzlar bir hisse almak suretiyle paylarlar. Olun Kznn alt hli var Olun Kz (bniyye. bint'libn), lenin olunun veya olunun olunun... kznn da mirasta belirli bir pay vardr. Buna ibniyye denilir, ibniyye araya kadn girmeyen yakn veya uzak kz torunlar, demektir. lenin olunun kznn kz veya lenin olunun kznn olunun kz gibi araya kadn girerse, kz torun zevi'l-erham'dan olur. Mirasta belirli pay olan erkek tarafndan olan kz torunlardr. Ibniyye'nin alt hli vardr: 1 - lenin kz bulunmayp, dier varislerle birlikte bir tane olunun kz bulunsa, yar (nsf 1/2) alr. 2- lenin kz bulunmayp da. dier varislerle birlikte iki veya ok olunun kzlar bulunursa terekenin te ikisini (2/3) aralarnda paylarlar. 3- lenin bir kzyla beraber, bir veya daha ok olunun kz (ibniyye) bulunursa, bunlar altda bir (1/6) alrlar. Fakat ayn derecede (hizasnda) veya daha aa derecede olun olu varsa bununla ikili birli asabe olurlar. 4- lenin olunun kz, lenin iki veya ok kzlar ile birlikte bulunursa, sakt olur. 5-Ancak derecede kendisine msavi (hizasnda) veya daha aada; lenin olunun olu veya olunun olunun...olu bulunursa ikili-birli asabe olurlar. 6- Olunun kzlar, lenin olu ile ve derecede lene yakn erkek evld ile sakt olurlar... 154 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/533-535.

kendilerinden fazla olanlarn hkm gibidir. 155 Kz tek ise "Eer o (dii) ise," (Ne ise) Bir, "Bir" Tek bir kadn, beraberinde erkek ve kz kardei olmayan... (Erkek ve kz hi kardeleri olmayan bir kadnn mirastaki pay nedir?) "Ona yars." Murisin terk ettiinden maln yars onundur. (Dier yars da dier miraslarndr.) 156 Anne ve Babann Miras "Ebeveyni iin," lnn anne ve babalar iin vardr, (ne pay var?) "Her birine lenin terekesinden altda bir;" Olmu olan altda bir, (neden olan?) "lenin terekesinden," lvtuteveff'nn terekesinden. (Murisin ebeveynlerine alt bir pay hangi halde vardr?) "Eer onun iin olursa" (Ne olursa?) "Evld" Evld, ister erkek ocuk ve isterse kz evd olsun! Evldn says bir veya daha ok olsun fark etmez... Ancak u kadar var ki, murisin kz evladlar olursa, murisin babas, kzlarn kendilerine farzedilen paylan almalarndan (anne ve e gibi dier miraslarn paylarn almalarndan) sonra, geride kalan mal murisin babasnndr. nk murisin babas, usbet157 ashbndandr. 158 ocuu Yoksa "Amma eer onun ocuu yoksa," Ve olunun evld da yoksa, "Onun vrisleri anas-babasidr." Bu durumda: "Onun anasna te bir (pay vardr.)" Terekenin te biri annenin, dierleri de hepsi babanndr. (2/171) Bu durum (annenin te bir, babann da terekenin hepsini almas), kendileriyle (anne ve babayla) beraber elerden biri olmad zamandr. 159
155 156

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/536. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/536-537.

157

"Usbet" Lgatte, bir kimsenin erkek tarafndan hsm ve akrabalar demektir. Bu kelimeye daha ok "Asabe" denilir. Mteadd olarak "Tasb"da denilir. Feraiz ilminde "Asabe" mirasta belirli bir hissesi olmayp, "ashb- feriz" denilen belirli hisse sahipleri paylarn aldktan sonra mirastan geri kalan (miktar) alrlar... Yalnz bulunduklar halde ise mirasn hepsini alan (miktar) alrlar... Yalnz bulunduklar halde ise mirasn hepsini alan miraslara denilir. Asabe ehli iki ksmdr: 1- Asabe-i Nesebiyye, 2- Asabe-i Sebebiyye. Asabe-i Nesebiyye (Neseb Asabe) lene neseben yaknl olanlardr. Baba, dede... oul. olun olu... gibi. Asabe-i Nesebiyye ksmdr: i-Asabe bi Nefsihi (kendi bana asabe) 2- Asabe bi gayrihi (bakas sebebiyle asabe) 3- Asabe maa gayrihi (bakas ile berabere asabe) Asabe bi nefsihi (Kendi bana Asabe) lene nisbetine araya erkek girmeyen, baba ve oul, babann babas ve olun olu gibi yakn akrabalar. Bunlar. 1- lenin cz', (evlad...) 2- lenin asl (babas...) 3- Babasnn cz', (babasnn ocuklar kendisinin kardeleri...) 4- Dedesinin cz' (ana-baba bir amcalar veya baba bir amcalar ve ocuklar....) Asabe bi gayr {bakas sebebiyle asabe) Erkek kardeleriyle birlikte olunca asabe; erkek kardeler olmaynca, belirli pay sahibi olan kadnlardr: Bunlar: 1- Kz: Oulla beraber, 2- Olun kz: Kendi derecesinde olan olun oluyla beraber, 3- Ana-baba bir kz karde: ana baba bir erkek kardele beraber, 4- Baba bir kz karde: Baba bir olan kardele beraber. Asabe maal-gayri (bakas ile beraber asabe), dier bir kadnla bulunduklarnda asabe olan kadnlardr. Bunlar: 1- Ana-Baba bir kz karde: Kzla veya olun ve olun olunun... kz ile beraber, 2- Baba bir kz karde: Kzla veya olunun ve olun olunun... kz ile beraber asabe olurlar. Asabe-i Sebebiyye {sebeble asabe) Vel sebebiyle olan asabe'dir. Bunlar: Mevie'ataka ve onun asabeleridir. Hukuk-i Islmiyye ve Istlah Fkhyye Kamusu, ci. 5, s. 208, mer Nahus Bilmen... 158 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/537. 159 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/538-539.

Elerden Biri Bulunursa Eer anne ve babalar ile birlikte elerden biri bulunursa, eler, kendilerine farz olan paylarn aldktan sonra geride kalan terekenin te birini anne alr. Sls-i kl (tamamnn te birini) almaz. 160 Ibn-i Abbs (r.a.) Hazretleri bunu syledii gibi... Eer anne, baba ile birlikte olduunda, sls-i kl (tamamnn te birini alacak olsa) bu durum annenin baba zerine stn klnmasn ve tercihine gtrr. Halbuki mirasta baba, anneden daha kuvvetlidir. nk elerden ikisi olmad zaman, anne ve baba mirasta yalnz olduklar zaman, baba, anneden bir kat fazla almaktadr. Baba hem kendisine farz olan payn ve hem de asabe sahibidir. Bu er-i erife muhaliftir. 161 Kardeler ve Anne "Eer lenin kardeleri de varsa," Birka kardei olursa. olmasna itibr edilmeksizin... Bu kardeler; 1- ster anne-baba bir olsunlar, 2- Baba tarafndan karde olsun, 3- Anne tarafndan karde olsunlar, 4- ster erkek kardeler olsunlar, 5- Kz kardeler olsunlar, 6- Erkek ve kz kark olsunlar, 7- Saylar ne olursa, olsun; 8- Bu kardelerin ister mirasta paylar olsun; 9- Veya isterse baba sebebiyle162 mirastan mahcb163 olsunlar. Btn haller msavidir. (lnn kardeleri olduu zaman, annesinin pay nedir?) "O vakit anasna altda bir..." Hacbedilen altda bir babanndr; varlnda. Baba olmad zaman da, kardelerindir... Cumhur bu fetva zeredirler. 164 Vasiyetleri nce (Verasetin intikli ve terekenin paylalmas neden sonradr. "Vasiyetten sonradr." Kendisinden nce geen miras taksimlerinin hepsine taalluk etmektedir. Vrislere bu paylarn verilmesi, lenin vasiyetlerinden sonradr. 165 (yle vasiyet ki?)
160

Annenin mirasta birka hli vardr. 1- Anne, lenin olu veya kz veya olunun veya olunun olunun... olu veya kz ile ve hangi cihetten olursa olsun, lenin birden ok kardeiyle beraber olursa alt bir hisse alr. 2- Yukarda saylanlar bulunmazsa, anne terekenin te birini alr. 3- Anne, koca ve baba veya kan ve baba ile bulunursa kan veya koca hisselerim aldktan sonra, kalann te birini (sls-i m yebk'y) alr. Baba ise asabe olarak kalan alr. 4- Bu son durumda babann yerinde dede bulunursa, anne terekenin tamamnn te birini {Sl-i kll) alr. 161 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/539.
162 163

Baba var iken erkek ve kz kardeler varis olamazlar. Hukuk-i Islmyye ve Istlaht- Fkhyye Kamusu, c. 5. s. 236,

Mahcb: Men olunmu ve bir eyden alkoyulmu, demektir. Feraiz ilminin stlahnda ise: "Baka bir vrisin bulunmas sebebiyle, bir ahs tamamen veya ksmen mirastan men'etmek ve ona mirastan pay vermemek," demektir. Buna hacb de denilir. Men'eden kiiye "hcib" men olunan kiiye de "mahcb" denilir. Bu da iki trldr: 1- Hacb-i Noksan, varisin hissesini indirmektir. Koca, einin mirasnn yarsn alr. Ama eer einin ocuklar varsa, kocann hissesi, drtte bire der. 2- Hacb-i Hirmn, tamamen mahrum etmektir. Baba var iken dede mirastan mahrumdur. 164 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/539-540.
165

lenin terekesi hemen paylalmaz. lenin geride brakt malda srayla u ilemler yaplr: 1- lenin techz ve tekfini, 2- lenin borlan, 3- lenin vasiyeti, 4- Varislerin haklan... Fakat rehin gibi terekenin ayn ile ilgili olan haklarn sras techz ve tekfinden ncedir. Vasiyetten nce lnn techz ve tekfin ileri yaplmaldr. Techz ve tekfin ileri terekenin haline gre, orta halli ve rfe uygun olmaldr. Kadnn techz ve tekfini terekesinden deil kocasnn malndan yaplr. Zira kadnn techz ve tekfini kocasna aittir. Fakat mam Muhammed (r.h.) hazretlerine gre, kadnn lmesiyle evlilik kesildii iin kadnn techz ve tekfini kendi terekesinden yaplr. Zekt, kefaretler ve adak, vekletle hac ve iskat gibi Allah'a kar olan borlar ise, vasiyet edilmi olan maln te birinden yerine getirilir. Vrislerin hepsi raz olurlarsa te birin daha oundanda yaplr. Eer bu ibdetler vasiyet edil-memise vucb der. Ancak vrisler isterlerse vasiyet olmadan da bu borlar deyebilirler. mkn olanlar mutlaka yapmaldrlar.

"Onu vasyyet ediyor." lenin vasiyetlerinden sonra. Burada vasfn faydas, vasyyet etmeye tevik ve onun mendb olduunu ifde etmektir. 166 lnn Borlan (Verasetin intikli daha neden sonradr?) "Veya borcundan (sonradr.) "vasyyet" kelimesinin zerine atftr. Ancak bor, vasiyyetin mukayyet olduu vasflarla bal ve mukayyet deildir. Tam tersine bor, mutlaktr. Shhat ve salk durumunda iken, beyyine (delillerle) veya ikrar ile sabit olan btn borlan iine almaktadr. 167 Atf Harfleri Ancak burada, ("Veya borcundan sonradr.") buyururken, ibhe mansn ifde eden, (veya atf harfi) zikredildi, (ve at/f) harfi zikredmedi. Burada.(veya atf harfi) zikredildi. (ve atf) harfi manasnadr. (Aksi takdir'de vasiyetten veya bortan birini yapsanz yeterlidir gibi bir man kard.) Bu ikisinin (vasiyet ve borcun) vacib olmakta eit olduklarn ve ikisinin toplanm halde ve mnferit olarak mirasn paylalmasndan nce geldiine dellet etmesi iindir. 168 nce Borlar Bu "Hep ettii vasiyetten veya borcundan sonradr.") kavl-i erifinde (lafzan) vasiyet, bortan nce zikredildi.... Hkm ynnde ise, vasiyet, bortan sonra gelir.169 nk vasiyet, mirasa benzemektedir. Vrislerin zerine zordur. Hepsi onu mendb grmektedirler. Bor ise ndir olur. 170 Aleyhte Vasiyet Babalarnz ve oullarnz, bilmezsiniz ki, onlarn hangisi menfaate size daha yakndr." Hitab, vrisleredir. Yani sizin usl ve fr'unuz, demektir. (Vasiyet bakmndan insanlar iki ksmdr: 1 - hiret sevabn umarak vasiyet edenler, 2- Vasiyette bulunmayanlar...) 0 vefat edenler, baba veya oullarnzdan hangilerinin sizler iin daha menfaatli ve faydal olduunu bilmezsiniz? hiret sevabn umarak mallarnn bazlarn vasiyet eden ve vasiyetinin yerine getirilmesi (ileme konulmasyla), sizi mahrum edenler mi? Yoksa hibir eyi vasiyet etmeyip, sizi dnya malna gark eden btn maln size brakanlar m? Hangisi daha faydaldr? Yani birinci ksm (mallarn Allah yolunda hiret sevabn umarak vasiyet edenler) daha hayrldrlar. Eer siz haiin zahirine nazar edip (zerinde adam akll dnrseniz) vasyyet edenlerin ikincilerden (vasyyet etmeyenlerden) daha menfaatli ve faydal olduunu grrsnz! Bu (maln vasiyet edenlerin daha faydal ve menfaatli i yaptklarn yle dnerek kavrayabilirsiniz:) nk hiret sevabndan tahakkuk eden ecr u sevb, sahibine kavutuu ve sahibi daim olarak bundan faydaland iindir. Ve hem mal sahibi ile onun mal arasnda dnya hayatnda ok ksa bir beraberlikleri vardr. (Buna nazaran hiret) daha yakn ve daha saadet ve huzur vericidir. Dnya mal, maksat ve menfaati ksa bir srede tkenmekte ve sona ermektedir. (Byle bir ey daha faydal grmek akldan) ok uzak ve gayet raktr.171
166 167

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/540-541. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/541-542. 168 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/542.
169

Mirasn vasiyetten sonra olmas, borcun da vasiyetten sonra zikredilmesi, gsterir ki, ncelik srasna gre balayan tertip; nce bor, sonra vasiyyet ve miras gelir. Sralamada miras vasiyeti, vasiyet de ayet bulunursa borcu takip edecektir. Hz. Ali (r.a.): "Allah, vasiyyeti nce zikretti. Fakat Allah'n Resul ilk nce borcun denmesine hkmetti." Demitir nk kelimesinin mnsna gre zikredilen eyin tertibi zikri muahhardan mukaddeme doru tabi olarak cereyan ettii mlahaza edildii zaman lafzan mukkadem olann manen muahhar olduu zahirdir. "bortan sonra veya vasyyet...." denilseydi o zaman vasiyetin, bortan nce olmas lazm gelirdi. Elmal tefsiri: c. 2, s. 1307, 170 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/542.
171

insann malnda hayr kurumlarna, fakirlere, miskinlere, yetimlere, ilim talebelerine vasiyetlerde bulunmas ve vakflar kurmas en akll yoldur. Mslman kii. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin; "nsan ld zaman, onun ileri kesilip sona erer. Ancak (kiinin); sadaka- cariye, faydalanlacak bir ilim veya kendisine dua edecek iyi bir ocuk (brakann) ii (amel defteri) mstesna." Mslim c. 5, s. 73, hadis-i eriflerinden uyarak amel defterinin kesilmemesi iin almal, vasiyetlerde bulunmaldr... Bu vasiyetlerden vakflar meydana geldi. slm medeniyeti hemen hemen vakflar zerine kurulmutur. Btn mslman lkelerinde ve

Miras (Bu beyn edilen feraiz kaideleri, mirasn taksimi, paylarn miktar, vasyyet ve borlar ile ilgili hkmler nedir?) "Btn bunlar Allah'tan birer fariza..." Allh Tel Hazretleri, bu miraslar farz ederek beyan etti. "Her halde Allah, alimdir." Halk ve onlarn faydasna ve maslahatlarn en iyi bilendir. "Hakimdir." Allh Tel Hazretlerinin her, kaza, kader, takdir ve tedbirinde hikmetler vardr. 172 frat ve Tefritten Uzak Durulmaldr Bilki bu yet-i kerime unlar tembih etmektedir: Muhakkak ki kul, re'yi (gr) ve amelinde ifrat ve tefrit tarafndan kanmaldr. Belki "urvet"I-vsk"ya173(kuvvetli ve gl bir halkaya) sarlmaldr. Bu da; 1- Btn ilerde adalet, 2- Kuvvetli ile zayfn arasn eitleyen mizandr. Adalet ve eitlik ise ancak; 1-Allh Tel Hazretlerinin emirlerine riyet etmek, 2- lh hkmleri muhafaza etmek, 3- lim olan Allah'tan sadr olan ahkamn gereini yerine getirmek, 4- Hakm olan Allah'n emirlerinin ukubet ve sonulardr. Allah'n adaleti ise, her eyi mertebesine koymaktr. Sana adaletli olmay tavsiye ederim. Takvaya en yakn olan odur 174 diye buyurulan vahye dayal ilh adaleti tavsiye ediyorum. Kullarn arasnda cevr cef etmekten, kullara hakszlk yapmaktan ve btn ilerde kullara zulm etmekten saknmay tavsiye ederimi Hususiyetle akrabalarn arasnda... 175 Akrabaya yilik Muhakkak ki yabanclara gre akrabaya iyilik yapmann daha ok fazileti vardr. 176 Sla-i rahim, Allh Tel Hazretlerinin katnda ok deerli ve yksek bir yeri olduu iin Allh Tel Hazretleri onu kerim ismine yakn zikretti ve buyurdu: "Ey o btn insan kmeleril Saknn o rabbnza kar gelmekten ki, sizleri bir tek nefisten yaratt; ondan eini yaratt da ikisinden birok erkekler ve diiler retti. Saknn o Allah'a kar gelmekten ki, siz O'nun ve o rahimlerin hrmetine birbirinizden dilek dilersiniz; nk o Allah, zerinizde gzc bulunuyor.177 yleyse, usl (baba, dede ve ecdadnzn) ve fr'unuzun (evld ve btn zrriyetinizin) hukukuna riyet edin. Her hak sahibine hakkn verin. 178

zellikle Osmanl devletinde vakflar i ve d gvenliin haricinde btn sahalarda "Halka hizmet Hakka hizmettir."anlay ile insanlarn ycelmesine , hayatn gzellemesine ve insan haysiyetine yarar bir asgari seviyenin salanmas, insanlarn dnyada mutlu ahirette mesrur olmas iin karlksz olarak hizmet vermekteydiler. u gzel kssa bunu ok iyi ifade etmektedir: stanbul Karagmrkte " ba" ismi ile bilinen bir berber tarafndan yaptrlp ve kendi ismini tayan mescit ve medresenin al merasiminde Hz.Halid (r.a)i ziyaretten gelen Padiah ikinci Mustafa da itirak eder ve merasimden sonra banisi olan zata hitaben: -Herkes drtba bir kurua tra ederken senin cimrilik yaparak ba bir kurua tra ettiin ve cimriliin bana kadar ulat, u hale gre bu kadar paray buraya nasl harcadn? sualine: -evketlim! Paralarm ok sevdiimden ahirette de benimle beraber olsunlar diye buraya harcadm demitir. Yunus da buyurdular: Mal sahibi mlk sahibi Hani bunu ilk sahibi Mal da yalan mlkte yalan Var birazda sen oyalan 172 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/542-543. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/544.
173
174

"salam tutamak (kulp), hakknda Ruhu'l-Beyn tefsiri tercmemizin c. 3, s. 74'de aklama geti oraya bakn. Bakara: 2/237, el-Mide: 5/8, 175 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/545. 176 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Miskinlere verilen sadakada bir sadaka sevab vardr. Ayn sadaka yakn akrabaya verilirse iki sevab vardr: i - Sadaka, 2- Sla-i rahm, sevbdir." Tirmizi: 584,
177
178

Sen-Nis:4/l, Hak sahiblerine hakkn adaletle verebilmenin yolu Fkh (islm hukukunu) ve hususiyetle "Feriz ilmi"ni iyi bilmek lazm. Ferlze gre amel etmek gerekir. Feraize gre amel edilmedii zaman, kullarn hak ve hukukuna tecvz meydana gelir, Erkek ve kadn her Mslmann buna ok dikkat etmesi lazm. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/545-546.

Anne Babaya yilik Anne ve babann evldnn zerinde olan haklarndan bazlar. 1- Evldn, anne ve babasna f demeyi terk etmesi. 2- Anne ve babaya iyilik yapmak, a) hayatta olan ebeveyne iyilik, ihsan ve ikramdr. b) Vefat eden ebeveyne iyilik ise, onlara rahmet vesile olacak hayr ve hasenat yapmaktr. 3- Ve onlarla latf (ve yumuak) konumasdr. 179 Namazdan Sonra lk Hesaba ekilecek eyler Haberden geldi: Kyamet gn ocuk namazdan sul olunduktan sonra, anne ve baba hakkndan sul olunur. Kadn namazdan sul olunduktan sonra, kocann hukukundan sule ekilir. Hizmeti (ve kle) namazdan sul olunduktan sonra efendisinin hak ve hukukundan sule ekilir. Sonra muhakkak ki annenin hakk, 1 abann hakkndan daha byktr. nk (evldn bymesinde) arnenin zahmeti ve efkati daha oktur... 180 Anne Hakk Rivayet olundu: Adamn biri, Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine; -"Ya Reslallah (s.a.v.)! Annem yanmda yaland. Ben ona elimle yediriyor, elimle iiriyor, ona abdest aldryorum ve onu omuzlarmda tayorum! Acaba hakkn deyebildim mi?" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Hayr! Hatta onun hakknn yzde birini bile deyemedin?" Adam sordu: -"Niin ya Reslallah (s.a.v.)?" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: (2/172) -"nk annen senin zayf olduun zaman, senin hayatn (byyp yaaman) arzulayarak, sana hizmet etti. Sen ise, onun lmn isteyerek ona hizmet ediyorsun? Lakin sen iyi yapyorsun! Allh Tel Hazretleri, senin bu az ameline karlk ok sevap verecektir!" 181 Annene Hizmet Et -"Bir adam, savaa kmak hakknda istiarede bulunmak i-in Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin huzuruna geldi. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri sordu: -"Senin annen var m?" Adam: -"Evet!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri: -"Git annene hizmet et! Onun lzumlu ilerini gr! nk cennet annenin iki ayaklarnn altndadr." Buyurdular."182 Bunu mam Gazal (r.h.) Hazretleri, Ihy-u ulmiddin isimli kitabnda zikretti... 183 Cennet Analarn... Bu konuda unu syleyen ne de gzel sylemi; Cennet annelerin evleridir. Annelerin ayaklarnn altndadr. Ey Rabbim! O gn bize eyle! Az bir ey annelerin rzasn... 184 Anne ve Babaya taat
179 180

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/546-547. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/547. 181 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/547-548.
182

Snen-i Nesi: 3053, u deiik lafzlarla gemektedir: Muviye bin Canime es-Selm (r.a.)'dan rivayet olundu. Canime (r.a.) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine: -"Ya Reslallah (s.a.v.)! Ben savamak istiyorum! Bu konuda Sizinle istiare etmek iin geldim!" dedi. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri sordu: -"Senin bir annen var m?" Adam: -"Evet!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Git annene hizmet et! Onun lzumlu ilerini gr! nk cennet annenin iki ayaklarnn altndadr." Buyurdular 183 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/548-549. 184 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/549.

Kii, slm dininde mbh olan konularda anne ve babasna itaat eder. Eer anne ve baba mrik (ateist veya kfir iseler) ve kendisine, 1-irk, 2- Kfr. 3- Msiyet, 4-Veya slm dininde gnah olacak bir eyi, emrederlerse, kii onlardan hicret edip uzaklar... Zira Allh Tel yle buyurmaktadr: "Geri insana ebeveynini de tavsiye ettik -anas onu zaaf zaaf stne tad, st kesimi de iki sene iinde- kret diye bana ve anana-babana ki\ banadr gelii" "Bununla beraber o ikisi de sana sence hakknda bir ilim olmayan hii bana erik koturmaya urarlarsa, o vakit onlara itaat etme ve kendilerine dnyada yumuak surette sohbet eyle de bana yz tutann yolunu tut, sonra dnp bana geleceksiniz de ben size yaptklarnz haber vereceimi185 Ne gzel buyurmular: nk deildir millette diyanet ve takva... Kat- rahim (yakn akrabalar ile ilikiyi kesmek). Daha iyi sevgi ve yaknlktan... 186 lim Baz limler buyurdular: Bilinmemesi insan helake gtrmesinden emin olunmayan (cehaleti insan helak gtren) her eyi bilmek farz- ayndr. 187 tikad limler Bu ilim ister, "itikad" ilgilendiren (itikd ve kelm) olsun. 1 - Sni1 Tel Hazretlerini tanmak, 2- Allah c.c. Hazretlerinin mbarek sfat ve gzel isimlerini bilmek, 3- Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerini szlerinde ve fiillerinde tasdik etmek, 4- Peygamberlerin sfatlarn bilmek, 5-Kabir. 6- Cennet, 7- Cehennem, 8- Mebde ve med ile ilgili akid konulan renmek her Mslmann zerine farzdr. 188 lmihl renmek Bu bilinmesi zarur olan ilimler isterse, gzel amellerin zahirine taalluk eden (fkh ve ilmihl) ilmi olsun... 1- Namaz, 2- (Namaz iin gerekli olan taharet, hayz, nifas gibi temizlikle ilgili bilgiler) 3- Oru, 4- Hac, 5- Zekat, 6- (ciht, 7- Ticret, 8- Ve hayatnda lazm olan dier eyler...) 189 Batnn Dzeltecek limler Gzel amellerin btnlaryla ilgili olan eyleri renmek olsun. Mesela: 1- Gzel niyet, 2- Ihls, 3- Takva, 4- Tevekkl,
185
186

Lokman: 31/14.15, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/549550. 187 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/550. 188 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/550-551. 189 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/551.

5- Zhd, 6- Ve kalbini slh etmesi iin kendisine gerekli olan marifetleri elde etmesi de kendisine farzdr. 190 Ktlklerden Korunmak Veya kiiyi ilgilendiren zahire taalluk eden ktlklerden a-rnmak olsun. Mesela: 1 - ki imek, 2- Faiz yemek, 3- ftira etmek, 4- Yetim mal yemek, 5- Zina etmek, 6- ehvetle yabanc kadna bakmak, 7- Ebrede (ty bitmemi olanlara) bakmak, 8- Zulm etmek, 9- Dolandrmak, 10-AIlah Tel'nn hakkn ve kul hukukunu gerektiren eyleri bilip onlardan arnmak her Mslmana farz- ayndr. 191 Tasavvuf ve Ahlak lm Veya insann btnn slh edecek eyleri bilmesi kendisine farz- ayndr. Mesela: 1-Kibir, 2- Hrs, 3- ehvet, 4- Ucub (kendini beenme), 5- Hased, 6- Kin. 7- Cimrilik, 8- Gadap, 9- Ve benzeri nefs-i emmrenin hev hevesi ve eytann ivsndan doan kt ahlaklar renip onlardan arnmak.... Btn bu ileri renmek mkellef olan her Mslman zerine farz- ayndr. Bu ilimleri bilmek her mkellef zerine vacibtir. Anne ve babas kendisine izin vermese bile.... Bu ilimlerin, yani; 1-Akid, 2- lmihal (fkh), 3- Ahlak (tasavvuf), dndaki ilimler iin anne ve babann izni olmadan darya gitmek caiz deildir. (nk bu mbarek ilimler her kadn ve erkek her Msmanm bilmesi vacib oian ve tahsiii farz- ayn oian ilimlerdir; dier ilimler ise farz- kifyedir.)192
190 191

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/551-552. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/552.

192

er! ilimlerin anlalmasna vesile olan: Sarf, itikak, nahiv, men. beyan, bedi, ilm'-iir (aruz ve kafiye ilmi) mantk, vaz'iyye, lgat, mnazara, ve in gibi Arab ilimler, Mslmanlarn hayatlarnda kendisine muhta olduu dier ilimleri hi renen kii olmad zaman ve tahsili terk edildiinde Erkek ve kadn her Mslmann zerine farz- ayn olur... Emred: Sakal henz kmam tysz olan, demektir. Bali olmam (ergenlik ana gelmemi), sakal kmam parlak gen, demektir. Emredierden uzak durmak lazm. Alimler, evliya, meyih ve salihler hep byle yapmlar. lmm- zam Eb Hanife (k.s.) hazretleri, imam Muhammed (r.h.) hazretlerine ders okuttu. mam Muhammed okumaya yeni geldiinde sakalsz ve emred idi. !mm- Azam hazretleri onu ders halkasnda karsna deil, yzne bakmamak iin arka tarafna oturttu. Yllar geti, imam Muhammedin sakal kt. Bir gn hayr severin biri lmm- zam hazretlerine, talebelerine datmas iin tarak getirdi, lmm- Azam onlar talebelerine datt. mam Muhammed hazretleri, kendisine tarak verilmediini syledi, lmm- Azam hazretleri onun yzne bakmadan, senin taraa ihtiyacn olmad iin sana vermedim, dedi. mam Muhammed (r.h.). efendim artk benim sakalm var. Ben emred deilim, dedi. Ondan sonra Imm-i zam hazretleri onun yzne bakt, ona tarak verdi ve derste oturma yerine deitirdi. imam Muhammed (r.h.) hazretleri, bir gn hamama gitti. Bir olan ocuk gelip hamamda oturdu. mam Muhammed onun kim olduunu sordu. Kendisine "Tellk" olduunu sylediler. Talebelerini azarlad ve gen tellk darya kartt. Sebebini soranlara yle buyurdu: -"Erkeklerden kadn ehveti ayndr; fakat gzel emred {tysz olann) ehveti on dokuz (19) kattr!" buyurdular. Emrede ehvetsiz olarak bakmak bile haramdr. Zira ehvetle bakmaya yol aar. Elle tutmak ise ehvetten daha byk bir gnahtr. Mlik bin Dinar (r.h.) hazretleri buyurdular: "Her kim emred (gzel yzl olanlara) bakarsa, o haram eyden tevbe etmedii mddete kalbi kararmaya devam eder." Emredler, kadn hkmndedirler. Sahih-i Buhrnin, rihi mam Nevev (r.h.) hazretleri buyurdular: -"...Ancak kendisine baklan kii, gzel suret ve yzl emred olursa mstesna... Muhakkak ki emredin yzne ve dier bedenine bakmak haramdr. Bu bak ister ehvetli olsun ve isterse ehvetsiz olsun fark etmez. Ancak, ticret, ali-veri, tedavi ve ta'lim, terbiye ve tahsil gibi

lim in Evden kmak Fetevy-i Kzhn'da buyuruldu: Bir erkein ilim renmek iin anne ve babasnn izni olmadan evden kmasnda bir beis (ve saknca) yoktur. Bu durum anne ve babaya si olmak demek deildir. Bu, erkein bul ana yetiip sakallarnn kt zaman iindir. Ama "emred" tysz ve gzel ise anne ve babas onu ilim iin darya kmaktan menedebilirler. 193 Evldn Babas zerine olan Haklar Amma ocuun babasnn zerine olan haklan ise, 1 - Gzel isim takmak, 2- Snnet etmek, 3- Helal lokma ile beslemek, 4- Din ilmini retmek, 5- Selef-i slihnin edebiyle edeplendirmek... 194 Gzel sim ocua gzel isim takmak ocuun babasnn zerinde olan haklarndandr. Bu gzel isim; 1- Peygamberlerin isimleri, 2- Allah Tel Hazretlerinin gzel isimlerine (kul kelimesini) izafet yapmakla olur. 195 Mesela Abdullah, Abdurrahman, Abdrrahim gibi.... 196 simler nk insanlar, hirette kendilerinin ve babalarnn isimleriyle arlacaklardr. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: Ebu Derd (r.a.) Hazretlerinden rivayet olundu: Buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki sizler, kyamet gn, isimleriniz ve babalarnzn ismiyle arlacaksnz! simlerinizi gzelletirin!"197 simlerin Ktleri Denildi ki, irkin (manl) ve kt isimlerin deitirilmesi mstehabtr. Efendimiz (s.a.v.) bir ok isimleri deitirdi. s ismini, MutT (itaatkr) ile deitirdi. Efendimiz (s.a.v. Hazretlerine bir adam geldi, adi; Muztac (yataa uzanan) idi, Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri o zatn adn, "Munbeis" (ayaa kalkp uyanan) diye deitirdi.198
zarur haller hari..." Emred'in imm olmas, lim olsa bile mekruhtur (dnen uygun deildir). nk fitneye sebeb olur. Parlak olmayan kse (sakalsz) arkasnda klmak mekruh deildir. i emredlerle olan zevatn buna ok dikkat etmeleri lazm. Bir komumun tek bir olu vard. Bu ocuk, bir eyh'e taklyordu. Bir gn ocuun annesi bize geldi, "Evladm! Olum falanca eyh'e taklyor ne dersin? Gitsin mi?" diye sordu. Ben de, "Bir aratraym!" dedim. Aratrdm. O eyh Efendinin bir i yeri vard. Taltif etmek maksadyla orada bir emredin (12 yalarnda) bir olann yzn okadin grdm. Gelip hac teyzeye olunu o eyhe gnderme! O adam eyh falan deil... 0 chilin biridir! nk eyh delinen adam eriat ile amel etmiyor! eriattan habersiz olan bir adam mrid olamaz! Hangi niyetle olursa olsun olanlarn ve emredlerin yzn okayan bir kii evliya ve eyh olamaz" dedim. Mtercim. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/552-553. 193 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/553. 194 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/554-555.
195

Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: Dn umer (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki sizin isimlerinizden en gzel olanlar, Abdullah ve Abdurrahman'dr." Sahih-i Mslim: 397S; Msned-i Ahmed: 4544, 196 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/555. 197 Msned-i Ahmed: 20704, 198 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/555. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bir ok kiinin isimlerini deitirdi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, 1- s. (Cemile ismiyle deitirdi. Et-Tac: 5/250) 2- Aziz. (Abdulaziz- Azizin kulu olarak deitirdi.) 3- eytan, (hayrdan uzak eytan demektir) 4- Hkim, (Verdii hkm geri almak demektir. 5- ihb, (Ateten bir yalnn addr.)

Snnet Etmek ocuun babasnn zerinde olan haklarndan biri de onu snnet etmesidir. limler, snnetin vaktinde ihtilf ettiler. Bazlar; 1 - Bali oluncaya kadar snnet edilmez, dediler. nk, snnet olmak temizlik iindir. Bali olmayan kiiye de taharet farz deildir... 2- On yana girdii zaman snnet edilir. 3- Dokuz yana girdiinde snnet edilir... Evl olan, snnet olmay, ocuun dilenip, dileri tam grndkten sonra snnet edilmesidir. nk bunda Yahudilere muhalefet vardr. nk Yahudiler, doumunun yedinci gnnde ocuu snnet ederler. 199 Hell Lokma ocuu helal ve temiz nzk ile beslemek evldn babasnn zerinde olan haklarndandr. 200 Din lmi ocuun babasnn zerinde olan haklarndan biri de babann ocua din ilimlerini tahsil ettirmesidir.201 Terbiye Evldn edeb ve terbiyesi babann zerine olan haklardandr. Baba evldn selef-i slihin hazertnn edeb ve terbiyesi zerine yetitirmelidir. eyh Sa'd (k.s.) Hazretleri, evlt hakknda yle buyurdular: Genlikte onun kapsnda onu sakndr! Talim terbiye et. iyilik ve ktlklerle onun vaadinden kork. Terbiye edilene yksek ahlak ver. Dostluu dmanl ret. Eer sen Karun kadar mala sahip olsan, Altn ve gm kesesi yabana der. nde giden keseler bir daha geri dnmezler. 202 Babann Vazifeleri Rivayet olundu: Enes (r.a.)'dan, Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinden rivayet o-lundu: Buyurdular: 1."ocuk doumunun yedinci gnnde akika kurban kesilir.203 2. smi konulur. 3. Kendisine eziyet veren eyler giderilir. 4. Alt yama geldiinde terbiye edilir. [Tahsile verilir),
6- Afira, (orak ve verimsiz araz demektir.) 7- Berre, (ismini Zeyneb olarak deitirdi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin mbarek hanmlarndan, Zeyneb binti Cah'n ve Cveyriyye validelerimizin eski isimleri "Berre" idi. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri onlarn isimlerini deitirdi. 8- siye, et-Ta: 5/251, 9- Hazen, (Hzn ve keder manasnda olan bu ismi Sehil olarak deitirdi.) 10- Arsam {Bu ismi Zr'a olarak deitirdi. 11 - Ecd (eytann isimlerinden bir isimdir. 12- Ve benzeri bir ok isimleri deitirdi. 199 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/556. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/556-557. 200 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/557.
201

Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "lim renmek her Mslman zerine farzdr. Cami'us-Sair c.2. s. 325, "Allah, kime hayr dilerse onu din (i iler) de lim klar." Riyazu's'Slihn Hadis 1373 202 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/557. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/557-558
203

Akika kurban erkek iin K tane kesilir, kz iin birdir, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular; umrn Krz (r.a.)'dan rivayet olundu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Akika kurban, erkek ocuk iin birbirlerinin dengi olan ki koyun kesilir; kz ocuu iin de bir koyun kesilir," Msned-i Ahmed; 23892, lhy-uUlmlddlnc.2,s.217,

5. Yedi yana geldiinde yata ayrlr. 6. On yana geldiinde namaz iin dvleblir. [Bu ara snnet edilir.) 7. On alt yana girdiinde babas onu evlendirir. 8. Sonra babas onun fitnesinden Allah'a snr ve onun elinden tutar ve ona: -"Evldml Sana edep ve terbiye verdim! Sana ilim rettim! Seni evlendirdim! (Bundan byle) senin dnyadaki fitnelerinden ve hiretteki azabndan Allah'a snrm!" der. Velhsl: insan, kendi nefsinin grne itimat etmemelidir. Belki btn ilerinde Allh Tel'nn emirlerine gre hareket etmelidir. nk Allah en iyi bilen ve ziyde acyandr. (2/173) 204 TASAVVUF MA'NLAR Bu yet-i kerimelerde u iaretler vardr: Muhakkak ki eyhler, muridleri iin. babalarn evld mes-besindedirler. Zira; -"Kavminin iinde eyh, mmetinin iindeki peygamber gibidir." Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurduklar gibi; -"Ben sizin iin, babann evldna olduu gibiyim.205 "Allah size mras taksimini yle ferman buyuruyor: Evladnzda; erkee, iki dii pay kadar. Eer hepsi dii olmak zere ikiden ziyade iseler, bunlara terekenin te ikisi. Ve eer bir tek kz ise, o zaman ona yars. Ebeveyni iin: Her birine lenin terekesinden altda bir; ayet ocuu varsa... Amma ocuu yok da a-nasbabas vris bulunuyorsa, anasna te bir. Eer lenin kardeleri de varsa, o vakit anasna altda bir. Hep ettii vasiyetten veya borcundan sonra... Babalarnz ve oullarnz, bilmezsiniz ki, onlarn hangisi menfaate size daha yakndr. Btn bunlar Allah'tan birer farza... Her halde Allah, alm hakimdir."206 yet-i kerimesi, 1- eyhlerin vasiyetlerine, 2- Murdlere, 3- Verasetlerine, 4- Ve dindeki yaknlklarna iaret etmektedir. Zira, Allh Tel; te onlardr o vrisler.207 buyurmaktadr. Dnyev verasetin kemli iki yndendir: 1- Sebep, 2- Nesep yolu iledir. Din veraset de bu iki yol iledir. 1 - Sebep, 2- Nesep yolu iledir. Sebep yoluyla veraset (mrid-i kmillere vris olmak:) 1- irde, 2- Onlarn (tasavvuf) ehlinin hrkasn giymek, 3- Onlarn hayatyla teberrk etmek, 4- Ve onlara benzemektir... 208 Nesep Yoluyla Vris Olmak Nesep yoluyla veraset (mrid-i kmillere vris olmak u yollarladr:) 1- Onlarla (mrid-i kmillerle) sohbet etmek, 2- Onlara tam bir teslimiyetle balanmak, 3- Tasarruflarna sadk olmak, 4- Zahiri velayetlerini dorulukla kabul etmek, 5- Btn velayetlerine sdk u samimiyetle boyun emek, 6- yi niyet beslemek, 7- Gizli halini dzeltmek, 8- Seyr u slkn hkmlerine (evrd, ezkr, rabta, le ve hizmet, gibi hususlarda eyhine tam) teslim olmak, 9- Slikin ikinci hayatta doumu iin gerekli olan terbiyelerinde mride tam ballk.209
204

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/558-559.

205

Eb Davud: 7, deiik u lafzlarla mevcuttur: -"Muhakkak ki ben sizin iin baba(nz) yerindeyiml Size her eyi retiyorum: Biriniz hela (tuvalete oturduu zaman) kbleye kar oturmasn, arkasn da kbleye evirmesin! Sa eliyle temizlik yapmasn!" Eb Davud: 7,
206 207
208

en-Nis: 11, el-M'minn: 23/10, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/559-561. Grld gibi maneviyt babadan oula geen eylerden deildir. Bir eyhin manev evlatlar olan muridlerinin iinde kim. artlar

209

Doum kidir Doum iki ksmdr. 1- Cismn doum, 2- Ruhan doum, Cismn doum, kiinin anne rahminden ehdet ve mlk lemine domasdr. (Bunda insan, hayvan, Mslman ve gayri Mslim mterektirler.) Ruhan doum, slikin (mridin) kalb rahminden gayb lemine, melekt lemine domasdr. sa Aleyhisselm'dan hikaye olunduu zere bu (hakik manev douma iaret ederek yle) buyurdular:210 ki kere domayan gklerin melektune giremez." eyh, ruhan babadr. Muridler, eyhlerin manev sulhlarndan doan (ocuklardr. Murdler, ruhan evldlardr. Muridler, kendi aralarnda erhm sahibleri (zi'l-erhm)dir. "Bir de erham sahipleri, Allah'n Kitbi'nda birbirine daha yakndr. 211Birbirlerinin kardeleridir. Allh Tel buyurduu gibi: "M'minler ancak kardetirler; 212 Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Peygamberler baba bir kardetirler: Anneleri ayrdr. Din-leri birdir. 213 Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin Nesebi Kesilmeyecektir Bundan dolay: Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Btn hasep ve nesepler (soy ve soplar) kesilecektir; ancak benim hasep ve nesebim (soyum) hari... 214 nk Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin nesebi din ileydi... 215 Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin Ehli Kimlerdir? Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine soruldu: -"Ey Allah'n Resul (s.a.v.)! Senin l'in kimdir?" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Benim l'im takvl olan her m'mindir!216
tarsa eyhine o murid ve talebe vris olur. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/561-562.
210
211

Ruhu'l-Men: c. 1, s. 362, EI-Enfl: 8/75, 212 el-Hucrt: 49/10, 213 Sahihi Buhar: 3187. Sahih-i Mslim: 4362. Msned-i Ahmed: 7900, Bu hadis-i erifin tamam yledir 214 Eb Hreyre (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ben, insanlarn iinden Meryem olu Isa Aleyhisselm'a dnya ve hirette en evl (ve en yakn) olan kiiyiml -"Peygamberler baba bir kardetirler. Anneleri ayrdr. Dinleri birdir!" Sahih-i Buhri:3187, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/562-563. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine "ebter" soyu kesik diyerek o yce Resul (s.a.v.) hazretlerinin gnln incitmeye alan. As bin Vil, Eb Cehil ve Eb Lehebierin hibirinin soyu ve sopu kalmad. Onlarn soyundan geldiini iddia eden bir kimse yok! slm leminin her yerinde ve her kalablkta Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin soyundan geldiini iddia eden kiilere rahatlkla rastlarsnz! 215 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/563-564.
216

Efendimiz (s.a.v.) li. ailesi demektir. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin torunlarndan Hazret-i Hseyin (r.a.)'in neslinden gelenlere "seyyid"; Hazret-i Hasan'n soyundan gelenlere ise, "erif denir. Efendimiz (s.a.v)'in ehl-i beytini sevmek her Mslman zerine vcibtir. Islmn ilk devirlerinde "Ehl-i beyf'ten onlarn hepsine erif denilirdi. slm dnyasnda seyyid ve eriflerin geirdikleri merhaleleri yle zetlemek mmkndr: Sahabe dneminde, ehl-i beytin byk bir saygnl vard. Ve o dnemde kimlerin Efendimiz (s.a.v.)'in neslinden olduu biliniyordu. Kerbel hadisesiyle efendimiz (s.a.v.)'in soyundan gelenler byk bir zulme uradlar. Emevler dneminde ehl-i beyt fertlerinin bir ou slm lkelerinin deiik yerlerine yerleip kendilerini gizlediler. Cuma hutbelerinde bile bir ok kendini bilmez Hatibler, Hazret-i Ali ve ehl-i beyte kar uygun olmayan szler sarf ediyordu. Emev Halifelerinden mer bin Abdlaziz Hazretleri dneminde ehl-i beyt rahat bir nefes ald. mer bin Abdlaziz Hazretleri, Hazret-i Ali ve ehl-i beyte kar ok sayglyd. Adalet ayetini hutbelerin sonunda okuyarak, insanlar ehl-i beyte kar dil davranmaya ard. Msr'daki Abbas halifeleri zamannda Hazret-i Hasan (r.a.)'in evladna erif denilerek beyaz sark ile gezmelerine ve Hazret-i Hseyin (r.a.)'in evladna "seyyid" denilerek yeil sark sarmalan uygun grld. Seyyid ve eriflere gereken madd yardmlar yapld. Bu tarihten itibaren seyyid ve erifler, hkmdar ve valilerden tahsisat ve yardm aldklar iin sahte seyyid ve erifler tredi. 11. asrdan sonra seyyid ve erifleri shhatli bir ekilde tayin etmek mmkn deildi... Sahte seyyid ve eriflerin tremesi... XI. asrdan sonra slm dnyasn sahte seyyid ve erifler kaplad. Zamanla slm dnyasnda her on kiiden biri seyyid veya erif oldu. Bazlar yalanc ahitler sayesinde seyyid ve erif oldular, bazlar da limleri zorlayarak sahte ecereler tertip ettiler. Hazret-i Fatma (r.a.)'nin adn tamalarna ramen Fatmlerin nesebleri sahih olmad ve Hazret-i Fatma annemizin soyundan gelmedikleri gibi Seyyid olduklarn syleyip, manev bir karizma toplayan Safevlerin Efendimiz (s.a.v.)'in soyu ile uzaktan ve yakndan hi bir ilikileri yoktur. Hindistan. Fas, Iran, Irak blgelerinde sahte seyyid ve erifler tredii gibi, Anadolu'da da bir ok sahte seyyid ve erif tredi. u mtevzi

Vris-i hakiki Din ehli, (yukarda hususiyetleri izah edilen); 1 - Sebebiyet, 2- Nesebiyet, 3- Erkeklik, 4- Diilik, 5- Mchede, 6- Gayret ve alma, 7- Ve gzel istidatlarna taalluklarnn kaderince, (evliya, u-lem, meyih ve peygamberlere) vris olurlar. Miras olunan ise, 1- Din ilimler, 2- Lednn ilimlerdir. 217 limler Peygamberlerin Vrisleridir Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Muhakkak ki alimler, peygamberlerin vrisleridir. Zira peygamberler (a.s.) hazert, dinar ve dirhem (dnya mal) miras brakmazlar. Peygamberler miras olarak ilmi brakrlar. Kim ilim alrsa; gerekten byk ve geni bir hazza ve nasbe kavumutur."218 Ceileddin-i Rum (k.s.) buyurdular: Dola. Nazik ihtiyarn gnln kazan! Onun sulu da, nazarnda, kayalklar, su, sulak ve gl olur. nk Musa Aleyhisselm, Hzr Aleyhisselm'n hikmetinden ona tabi oldu. 219 Mrid-i Kmilin Nazar Celleddin-i Rm (k.s.) buyurdular: Sen kaya da olsan, mermer de olsan bile, Bir mrid-i kmile mlki olunca cevher olursun!
Konya Erelisi kasabasnda. 2000 (ikibin) saf Ouz Trk Celli ekyas, seyyid olduklarn iddia edince, Veziri zam Kprl Mehmed Paa'nm tepesi att. Vezir Nakka smail Paay, Anadolu mfettii tayin etti. smail Paa Ereli'ye geldi. Ancak 20 (yirmi) kii. baba ve dededen seyyidler defterinde kaytlan olduunu gsterebildiler. Geri kalanlarn seyyidlik iddialar, kendileri ile balyordu. Bu davran Anadolu'nun her tarafna yaylmt. Osmanl dneminde' seyyid ve eriflere byk bir sayg ve nem verilirdi. Seyyid ve eriflerin ilerine, seyyid veya erif olduuna inanlan emekli kazaskerler arasndan seilen "Nakb'l-Erf", bakard. Osmanl devletinde ilk "Nakb'l-Erf. Yldrm Bayezid dneminde tayin edilmitir. Fatih'in dneminde bir ara lavedilmi ise de olu Bayezid'in dneminde tekrar ihdas edilmitir. "Nakb'l-Err, Ehl-i beyt olduklarna inanlan kiilerin kendilerine yakmayan ilerde almamalarn ve kzlarnn ancak denkleriyle evlenmelerini ve dier dnyev ilerini grrd. Onlara fey ve ganimetten kendilerine ait hisselerini datrd. Seyyidlerden tayin edilen Nakb'l-Erf, merasimlerde. devlet adamlarndan nde gelirdi. Padiahlarn kl kuatma merasimlerinde bulunur. Padiahlara kl kuatr ve dua ederlerdi. Nakb'lErf, seyyid ve eriflerin lm ve doumlarn kaydederdi. Seyyid ve erif olanlar iki ahitle mahkemede hkim huzurunda deftere kaydedilerek kendilerine beraat verilirdi. Seyyid ve eriflere rahat ve huzur ierisinde yaayabilmeleri iin lazm gelen hizmetleri grlrd. Osmanl devletinde seyyid ve erifler, her eit vergilerden muaftlar. Seyyidk ve eriflik taslayanlar, ne kadar ar su ilemi olursa olsunlar, bizzat Padiah, idam cezas vermekten korkard; zira milyonda bir ihtimal ile olsun Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'in torunu olabileceini dnr, bu manev yk zerine almak istemezdi... Osmanllar zamannda Haleb'te seyyid ve eriflere mahsus bir mahkeme vard. Seyyid ve eriflerin btn lm ve doumlar oraya kaytlyd. Yalanclar seyyidlik iddia edemezdi. Sultan Abdulmecid Han'n dneminde Mason Reid Paa, ngilizlerin emriyle bu mahkemeleri kaldrd. Bu tarihten sonra bana yeil sark saran herkes "ben seyyidim" diye ortaya kt.. slm dnyas birden seyyidlerle doldu.... Ve ne olduu belli olmayan seyyidler tredi... (Bu konuda geni bilgi iin baknz: Ylmaz ztna, Byk Trkiye Tarihi c.10. s. 184; Osmanl Tarih Deyimler ve Terimler Szl c. 2. s. 647, M.E. B. yaynlar. Mehmed Zeki Pakalm; Seyyid ve erif olduklarn syleyen ve ellerinde beraatleri olduunu iddia eden ailelerin siyadet ve erfetleri tartmal olduu gibi gerekten seyyid ve erif olduklar hlde bu durumlarn bilmeyen Mslman aileler de az deildir... Bu bilgiler nda u gerek ortaya kmaktadr: Elinde eceresi olan hibir ailenin kesinlikle seyyid veya erif olduu sylenemeyecei gibi herhangi Mslman bir aileye de bunlar seyyid veya erif deildir, diyemeyiz... Seyyid veya erif olduunu iddia edenlerin seyyid ve erif olma ihtimali, rast gele bir Mslmann seyyid veya eriflii kadar kuvvetlidir. Herhangi bir Mslmann seyyid veya erif olmas da bu seyyid ve erif olduunu syleyenlerin, seyyid ve erif olma ihtimallerinden daha zayf deildir... Her Mslman seyyid veya erif olabiliri Olmaya da bilir! nemli olan Reslllah'n ahlk zere olmaktr. Snneti ile amel etmektir... Ehl-i beyti sevmek vacip olduu iin: btn Mslmanlar candan ve gnlden sevmeliyiz. Ehl-i beyte gereken sevgi ve saygy gsterebilmek iin btn Mslmanlar karde bilip sevmeliyiz.. Zira sokakta grdmz, her Mslman seyyid veya erif olabilir. Neden olmasn? Cenab- Allah bizleri ehl-i beyt'in sevgisi ve efaatinden mahrum etmesin. min. Mtercim. 217 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/564. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/566.
218
219

Tirimizi: 2606, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/566-567.

Gln, yani olmu ve alm olan narn, ban yzn Gldrd gibi, Hak ehlinin sohbeti de seni rical zmresine vsl klar. 220 Kocann Mirastaki Paylar "Size ise, zevcelerinizin terekesinin yars: 221 Eleriniz ldnde ve siz onlardan sonra kaldnzda mallarn yars sizindir. (Ne zaman yars sizindir?) Eer bir ocuklar yoksa..." Zevcenizin (einizin) kendi batnndan bir vris. Veya kendi sulbnden bir olu, Ya da olunun olu... Ne kadar aaya inerse insin, erkek olunun, erkek veya kz ocuu, ster bir ve isterse birok olsun, Kadnlarnzn bu ocuklar ister sizden ister bakasndan olsun... Kalan dier yar da karnzn dier vrisierinindir. Ashb- Feraiz222 Asabe, Beyt'1-Ml (hazine) (btn bu durumlar.) zevcenin (kadnn) baka bir mirass olmad zamandr. "Bor," "Ve eer bir ocuklar varsa," Tafsil edildii zere... (Eer zevcenizin ocuklar varsa sizin pay ne kadardr?) "O zaman size drtte bir var." Zevcelerinizin (hanmlarnzn) terk etmi olduu maln drtte biri sizindir. Dier kalan ise dier vrislerindir. (Bu paylama neden sonradr?) "Vasyyetten sonra," Bu iki suret de sadece kendisine gelen tek tarafa taalluk etmektedir. "Ettikleri vasiyet veya," Vasiyetler yerine getirildikten sonra. Bu bor, ister beyyine (delil ve hccetle) sabit olsun isterse ikrar ile.. 223 Zevcenin Mirastaki Pay "Onlara da sizin terekenizden drtte bir,224 Siz lr ve arkanzda hanmlarnz hayatta kalrlarsa. (Hanmlarnz ne zaman sizin malnzn drtte birine vris olurlar?") "Eer bir ocuunuz yoksa." Evladnz, ister erkek ister dii olsun, ister (size vris olacak olan) hanmlarnzdan veya baka ka dnlardan olsun, Veya olun olu (torun) olsun.... (hepsi birdir)... Hanmlarnzn bu her iki durumda da mirastaki paylarn aldktan sonra kalan (mal) dier miraslarnzndr. Ashb- Feraizden, Asabeler, Zevi'l-Erhm. 225 Veya beyt'I-mlnclr. (Btn bunlar) eer kesinlikle sizin baka bir vrisiniz olmad haldedir.
220

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/567.

221

Mirasta kocann iki hli vardr. 1- lenin olu veya kz yahut olunun veya olunun olunun... olu veya kz ile bulunursa, koca. 1/4 drtte bir alr. 2- Bunlarn hibir bulunmazsa koca, 1/2, mirasn yarsn alr.
222

Ashb- Feraiz unlardr: 1) Koca, 2) Baba, 3) Dede.... 4) Ana bir erkek karde, 5) Zevce (hanm), 6) Ana-baba bir kz karde, 7) Kz, 8) Olunun kz. 9) Anne bir kz karde. 10) Baba bir kz karde, 11) Anne, 12) Nine. 223 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/567-569.
224

Zevce (hanm-kar)nn mirasta iki hali vardr. 1- lenin olu veya kz ya da olunun veya olunun olunun... olu veya kz ile bulunursa zevce, kocasnn mirasnda 1/8 sekizde bir pay alr. 2- Eer bunlarn hibiri bulunmazsa, kan 1/4, drtte bir pay alr.
225

Zevi'l-Erhm. mirasta belirli hisseleri olmayan ve asabe de olmayan kan hsmlardr. Drt snftrlar: 1- lenin asabe ve farz sahibi olmayan frudur. Kzlarnn ve olunun ve olunun olunun ... kzlarnn ocuklardr. 2- lenin usl, sahih olmayan nene ve dedeler (byk dede ve byk nine gibi). 3- lenin babasnn ve annesinin asabe ve farz sahibi olmayan frudur. Bunlar da kz kardelerinin ocuklar ile anne-baba bir veya baba bir erkek kardelerin oullan nn.. kzlar ve bunlarn ocuklar, ana bir erkek kardelerin oul ve kzlar ile bunlarn ocuklardr. 4- Dede ve ninenin asabe ve farz sahibi olmayan frudur. Halalar, amcalar, daylar, teyzeler ve bunlarn ocuklardr. Not: Ashb- Feriz ve asabe var iken zevi'l-erhm miras olamaz. Eer ashb- feraiz ve asabe yoksa bunlar, terekenin tamamn alrlar. Sadece kar veya koca var ise kar ve koca hisselerini aldktan sonra geri kalan bunlarndr.

"Eer bir ocuunuz varsa," Zikredilen tafsilt zere... (Evldnz olursa, mirasnzn ne kadar hanmnizndr?) "O zaman onlara sekizde bir (hanmlarmizndr)" Maldan... Dier kalan mal da dierlerinindir. (2/174) (Bu taksimat neden sonradr?) "Ettiiniz vasiyetten veya bortan sonra..." Vasiyetin karlmas ve borcun denmesinden sonradr. 226 Verasete Mniler Btn bunlar (birinin dier birine vris olabilmesi iin) verasete mni olan bu drt hlden biri olmad zamandr: 1- Kati, (yani katil maktulne vris olamaz). 2- Din deiiklii, 3- Klelik. 4- lke ayrl engeller olmadnda geerlidir.227 Usl ve Fru Olmayann Miras Ve eer olursa," Eer zikredilen l olursa, "Miras olunuyorsa," Kendisine vris olunur, verasetten, miras olunan deil"Miras olunuyorsa," kavl-i erifi, kelimesinin sfatdr. Kelle Fiilinin haberidir. "Kelle." evld ve babas olmayandr. Bu kelime aslnda masdardr. mansndadr..konumakta yorulmak ve konumada kuvvet noksanl demektir. Sonra bu kelime, istiare yoluyla baba ve evlad cihetinin gayri olan akrabalar iin kullanld. (Usl ve fr olmayan kimse demektir.) nk baba ve evldn dndaki akrabalar, baba ve evlda nazaran zayftr. "Veya kadndr." (adam) kelimesinin zerine atftr. kelimesinin mukayyed olduu eylerle mukayyettir. Yani l kendisine kelle olarak miras olunan bir kadn ise demektir. 228 Ana Bir Kz Kardeler "Kendisi iin vardr." ster erkek, isterse kadn olsun kendisine kelle olarak miras olunan meyyitin olursa; (ne olursa?) "Erkek karde veya kz karde!" Buradaki erkek ye kz kardelerin anne tarafndan karde olduuna icm vardr. nk bu ikisinin (anne tarafndan olan erkek ve kz kardelerin) dndaki kardelerin durumlar srenin sonunda beyn edilecektir?229 (ana) bir biraderi veya bir hemiresi bulunuyorsa; her birine (vardr.)" Ana bir erkek ve kz kardelerin her birine var. (Her birine ne kadar hisse var?) "altda bir." Erkek kadn zerine tadl (stn klnmakszn ve ikisine eit olarak) altda bir var.
226

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/569-570.

227

erh -i Sirciyye s. 9-13, Bu drt hl mirasa engeldir. Bunlara, 1- Irtidd (dinden kmak, ateist olmak). 2- Lin (kocann karsna zina isnadnda bulunmas kadnn da bunu inkr etmesi ve ikisinin hakimin huzurunda uslne uygun lanetleirler. Hakim bunlar ayrr ve birbirlerine varis olamazlar...) 228 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/570. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/571
229

Ana bir kardelerin (erkek veya kz olsun) mirasta hlleri vardr. 1- Ana bir kardeler bir tane ise altda bir (1/6) hisse alr. 2- Ana bir kardeler eer birden fazla iseler, te birini (1/3) erkek ve kz ayrt edil meksizin aralarnda eit olarak paylarlar, (burada kzlar da erkeklerle eit pay alrlar.) 3-lenin babas, dedesi olu, kz veya olunun olunun... olu veya kz varsa, ana bir kardeler terekeden pay alamazlar. (lenin fru ve erkek usl ile sakt olurlar.) Ana-Baba bir kz kardelerin mirasta be hlleri vardr: 1- Ana-baba bir kz karde, eer bir tane olursa, terekeninin yarsn (1/2) alr. 2- ki veya daha ok olurlarsa, te ikisini (2/3) alrlar. 3- Ana-baba bir erkek kardele birlikte bulunurlarsa, onunla ikili birli asabe olurlar. Bu durumda iki durum vardr: a) onlardan baka miras yoksa terekenin tamam onlara verilir, b) eer onlardan baka miras varsa, o miraslar paylarn aldktan sonra geri kalan ana baba bir kz ve erkek kardeler arasnda ikili ve birli paylatrlr. 4- lenin kz veya olunun kz veya olunun olunun... kz ile birlikte bulunurlarsa, ana ve baba bir kz kardeler asabe olurlar. 5- Ana-baba bir kz kardeler, lenin olu olunun olu... ile baba ve dedesi ile (lenin usl ve fr'u ile birlikte olurlarsa) sakt olurlar.

nk ikisinin lye nisbet ve yaknlklar diilik (kadn- anne) yoluyladr. "Ve eer iseler," Annenin evldlar (ana bir kardeler) (Ne iseler?) "Daha ok," vct- var olmada... (Neden daha ok?) "Bundan," Bir olan erkek ve kz kardeler (deil de) birden daha ok kardeler olurlarsa, zaman te birinde ortaklan" Bunu eit olarak aralarnda taksm ederler. Burada erkek kzdan daha fazla almaz. Dier kalan malda ashb- ferizden ve asabeden dierleri iindir.230 (Btn bunlar neden sonradr?) (zarar ver-mek) kasd olmakszn edilen vasiyetten veya bortan sonradr." "Zarar vermek kast olmakszn." Kavl-i erifi,"Vasiyet olunur," fiilin mukadder olan (naibi) failinden hldir. kavl-i erifiyle onun zerine dellet etmektedir. kavl-i erifi, mefl zere mebnrdir yani mehul fiildir. l, zikredilen vasiyetini yapar ve borcunu ikrar eder. 1- Bununla vrislere zarar vermek gibi bir hl ve niyeti olmamaldr. 2- Vasiyeti malnn te birinden fazla yaparak vrislerine zarar vermemelidir. 3- Veya vasiyet srf vrislere zarar vermek kast tamamaldr. 4- (Vasiyetleri Allah rzas iin olup, malnn te birini gememelidir.) 5- (Borcu olmad halde) yalan yere bor ikrarnda bulunup vrisleri zarara sokmamaldr. 231 Feriz Kaideleri
230

Feriz'de pay olanlarn dierleri u zatlardr. 1- Dedeler, 2- Nineler, Ashb- Ferizden olan dede, len ile arasnda kadn bulunmayan byk babadr. (Babann babas gibi) Dedenin mirasta drt hali vardr. 1- Babann anas baba e miras olmad halde babann babas (dede) ile miras olur. 2- Ana. kar veya kocadan biri ve baba ile bulunursa, kan veya koca hissesini aldktan sonra kalan mirasn te birini (sls m yebk'y) alr. Baba yerine dede bulunursa, ana mirasn tamamnn te birini (sls-i klli) alr. 3- Ana-baba bir erkek ve kz kardeler ve baba bir erkek ve kz kardeler baba ile sakt olduklar halde Eb Yusuf ve Muhammede gre dede sakt olmaz. 4- Azd edenin (mu'tikin) babas, olu ile bulunduunda imam Eb Yusuf a gre altda (1/6) hisse alr. Mu'tikin dedesi, mu'tik (azat edenin) olu ile bulunursa hibir ey alamaz. Nine (sahih cedde), Feraiz ilminde "Nine" gerek baba ve gerekse anne tarafndan lene nisbetle araya gayr-i sahih dede (fasid ced) girmeyen byk annedir. (Gayri sahih ced. lene nisbetinde araya kadn giren byk babadr.) Nine, anann anas, anann anasnn... anas, babann anas, babann babasnn ... anas gibi... Ninenin mirasta iki hli vardr: 1- Nine, ister ana, ister baba tarafndan olsun; ister bir tane ve isterse iki tane olsun, derecede eit olmak art ile terekenin altda birini (1/6) alr. (Derecede yakn olanlar, uzak olanlar hacbederler, yani mirastan mahrum ederler.) 2- u durumlarda ise nineler sakt olurlar; a) Nineler, ister ana, ister baba tarafndan olsun, ana ile sakt olurlar. b) Baba tarafndan nineler, baba ile ve lene nisbetinde vsta olan dede ile sakt olurlar. Hisseler Evlda ntikl Eder lenin evladndan biri, kendisinin salndan vefat ederse, o vefat edenin mirastaki hissesi eer varsa evltlarna geer. Herkes kendi evldn sakt'eder. Mteveff'dan nce lm olan ferfnin fr'u onun yerini alr. Onun hissesini feraize gre kendi aralarnda paylarlar. Eer byle olmazsa, kardelerin arasnda zmnen bir husmet ve ekime doar. Kardelerin arasnda domazsa bile kardelerin ocuklarnn arasnda doacaktr. Toprak sahibi veya varlkl bir kii, babamn salnda kardeim lse de btn mal bana kalsa diye eytan bir dnceye kaplabilir. tima zarara yol aabilecek bir fetva ve uygulama usl-i fkha uygun dmez. eriat ile ynetilen Osmanl limlerinin son fetvas ve kartm olduklar kararname bu meseleyi tashih etmektedir. Mteveffann kendi salnda len ferinin fr'u da mirastan mahrum edilmezler: Mesela Hasan Efendinin, Ali ve Veli adnda iki olu ve ie adnda bir kz olduunu farz edelim. Ali evlenip, bir olu ve iki kz doduktan sonra, babasnn salnda vefat etti. Ali'nin vefatndan sonra da babas Hasan Efendi vefat etti. Bu durumda Hasan Efendinin miras taksim edilirken. Veli ve Aie babalarndan kendi paylarn alrlarken, Ali'nin pay da yetim evldlanna verilir. Yani Hasan Efendiden nce lm olan olu Ali Efendinin ocuklar, mirastan mahrum edilmezler. Bunlar, babalarnn vastas ile babalarnn hisselerini alp Ferize gre aralarnda taksm ederler. Bu konuda Osmanl devletinin kararmneleri var. Emvl-i Gayr- Menkulenin Intikalt Hakknda Geici Kanun (3 Rabi'l-Evvel 1331- 21 ubat 1328 (7 Mart 1913 Son Tevsi- intikl Kanunu) Madde 1-Bir kimse vefat ettiinde tasarrufunda bulunan emri ve vakf araz, aadaki derece srasna gre bir veya mteaddit kiiye intikl eder. Bunlara intikl hakk sahipleri denir. Madde 2- ntikl hakk sahiplerinin birinci derecesi, lenin fr'u yani ocuklar ve torunlardr. Bu derecede intikal hakk, nce ocuklara, daha sonra onlarn yerine gemek zere torunlara ve ocuklarn torunlarna aittir. Bu duruma gre. mtevaffann lm esnasnda hayatta bulunan her fer. kendi vstasyle mteveff'ya balanan ferilerin intikal hakk sahibi olmalarn nIer- Mteveffamdan nce ftlmfl olan her fer'in fr'u ise, onun yerini alrlar. olan hisseye sahib olurlar. Batnlarn says aaya Batnlarn says aaya doru inip oaldka, hep bu usle gre miras datlr. ntikal hakkna sahip ol mas noktasnda ocuklarn ve torunlarn erkek ve diisi birbirine msavidir. (Erkeklerin haklar olduu gibi kzlarn da mirasta haklan vardr.)... Bu kanun. Meden Kanunun tatbikine balanld 1926'ya kadar yrrlkte kalmtr. Bu konuda daha geni bilgi iin, baknz: 1- Hukuki Islmiyye ve Istlahat Fkhiyye Kamusu c. 5, s. 399, mer Nash Bilmen, 2- islm Hukukunda Feraiz ve ntikl s. 175, Ali Himmet Berki, Dinyet leri Bakanl Yaynlar. Gayr-i menkl'de Osmanl limlerinin son fetva ve kararnamesi, budur. Buna gre amel edile.... 231 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/571-575.

"Btn bunlar Allah'tan ferman..." Allh Tel Hazretleri, size vasyyet ediyor, kendisiyle vasiyyet edilen bu fermanlar... Bunlarn (miras ile ilgili hkmlerin) deitirilmesi caiz deildir. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular. -"Kim, Allh Tel Hazretlerinin takdir buyurduu miras keser (deitirip baka trl hkm verirse veya miraslar zarara sokarsa) Allh Tel Hazretleri de onun cennetteki mirasn keser.232 "Allah ise, hem alimdir," Zarar vereni ve dierlerini (zarar vermeyenleri) hakkyle bilendir. "Hemhalm..." Cezladrmada hemen acele etmez Mhletle marur olmasnlar! 233 taat Eden "te btn bu ahkm," Bu geen ilh hkmler; 1- Yetimlerin ileriyle ilgili hkmler, 2- Vasiyyetler, 3- Miras hkmleri, 4- Feriz... "Allah'n kestii huduttur." Allh Tel'nn (yetim, vasyyet, miras ve feriz ile ilgili olarak) koymu olduu eriat hkmleridir.234 Konulmu hududlar gibidir. Geilmesi ve almas caiz deildir. "Ve her kim, allah ve Resulne itaat ederse," Btn emir ve yasaklarda Allah ve Resul (s.a.v.) Hazretlerine itaat ederse... Burada tafsilt ile aklananlar hkmler de ilh emir ve yasaklarn cmlesindendir. (Allah'a ve Resul s.a.v. Hazretlerine itaat edene Allah ne gibi mkfat verir?) "Allah onu altndan rmaklar akar cennetlere koyar; ilerinde ebedi kalmak zere onlar..." Cemi sgasi ile gelmesi yani "ebed kalacaklar..." buyurulmas, cemiyet (topluluk) ve man cihetindedir. Bu sevb: "Ofevz-i azimdir. En stn ve en geni kurtulu budur. Kyamette bunun -tesinde baka bir kurtulu yoktur. 235 s Olanlar "Her kim de, Allah'a ve Resl'ne si olursa," Velev ki baz emirler ve yasaklarda da olsa Allah ve Resulne as olur ve; "Hududunu aarsa," Btn hkmlerde vlen eriatn hudutlarn tecvz e-derse. (eriat tecvz edenlere nasl bir ceza verilir?) Onu da bir atee sokar;" Byk alevli ve korkun azab, acs ve bykl kavranlmayacak kadar olan byk bir ate... "inde ebed kalmak zere Hem ona tezll edici bir azap var."
232
233

Kenzul-Umml; 30400. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/575-576.

234

Feriz ile ilgili olarak Kur'n-i Kerimin baka yerlerinde u yet-i kerimeler vardr: "Senden fetva istiyorlar. De ki: Allah size Kelle (babas ve ocuu olmayan) hakknda yle fetva veriyor: "Bir kii lr, ocuu yok; bir kz kardei var. Buna terekesinin yans. O da buna vris olur. Bunun ocuu yoksa. Eer iki kz kardei varsa, bunlara onun terekesinden te ikisi... Eer erkekli diili kardeleri varsa, o vakit erkee iki dii pay kadar." aryorsunuz diye Allah size beyan buyuruyor. Allah heF eye alm'dir." En-Nis: 4/176, "0 kimseler ki, sonradan iymn ettiler ve hicret edip sizinle beraber mchede yaptlar. Bunlar da sizdendir. Bir de erham sahipleri, Allah'n Kit-b'nda birbirine daha yakndr. phe yok ki Allah her eyi bilir." EI-Enffl: 8/75, "Peygamber, m'minlere nefislerinden daha evldr, zevceleri de analarnz-dr, ull'erham akraba da Allah'n Kitab'nda birbirlerine dier m'minlerden ve muhacirlerden daha evldrlar. Ancak dostlarnza bir mruf (bir vasiyet) yapmanz mstesna! Kitab'da o yazl bulunuyor." El-Ahzb: 33/8, Feriz ilmi hakknda daha geni bilgi iin u kaynaklara bakn: 1- erh's-Sirciyye, 2- Er-Rahabiyye, 3- El-Mevris f '-eriati'1-lslmi f davi'l-kitab ve snneti, M. Ali Sabn, 4- islm Hukukunda Feriz ve intikl, Ali himmet Berki, 5- Hukuk- Islmiyye ve Istlht- Fkhiyye Kamusu, c. 5, mer Nash Bilmen, 6- ibnibidn, 7- Ed-Drer, 8- El-Mebst, 9- Es-Sanyi, 10- El-Fetev-i Hindiye, 11 - Ve benzeri fkh kitablann "Feriz bab" veya kitabna bakmak lazm. 235 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/576-578.

Onlar, cismn yakc olan cehennem azab vardr. Bir de baka bir azap vardr. Kimsenin knhn kavrayamad ruhan azab... Vasf kendisiyle eziyet olunduu gibi... Cmle, hl cmlesidir. 236 Tecrd Byk Bir Azabtr Cehennem ehli hakknda, (daimi kalmak) kelimesi burada mfred geldi. Halbuki cennet ehlini beyn ederken diye cemi gelmiti... Bunun sebebi udur: Mnferid olmak (toplumdan tecrid e-dilmek) ve yalnzlk nefs (insan) iin byk bir azabtr. (Bu gn dnya hapishaneleri bile kendilerine gre azl veya baz sulan ileyen mahkumlara, daha byk bir ceza vermek iin tecrd odalarna koymaktadrlar.) Bundan dolay cehennem ehline azabda ebed kalmak mfred kelimeyle ifde edildi. 237 Ashb- Kehf in Kpei Bil ki, itaat dnyev ve uhrev arzu ve isteklere nail olmak i-in, byk bir sebebtir. u hadise, seni taatin erefine ve en yksek mertebesine ulatrr. "Ashb- Kehfin kpei (Ktmr), Allh Tel Hazretlerine taat yolunda erenlerle birlikte olduu iin cennete girmekte onlarla beraber (ve mudil) oldu. Ne gzel buyurmular: Ktlerle yr oldu Lut Aleyhisselm'n ei, Ev halk onun olmad. Ashb- kehfn kpei birka gn adamlarla oldu. Adamlardan oldu... Allah'a itaat edenlerin hli byle olunca, Allah'a itaat etmeyenin hakknda ne dnrsn? (2/175) 238 taat Eden Hatem'1-Esam (k.s.) Hazretleri buyurdular: -"Mevlnn hizmetine sarl! Dnya sana boyun eerek sana gelsin! hiret de sana rabet ederek gelir!" 239 Hatem'l-Esam'dan Altn tler Yine Hatem'1-Esam (r.h.) Hazretleri buyurdular: -"'Kim ey, olmadan dier eyi iddia ederse o kii yalancdr: Kim, maln infak etmeden cenneti sevdiini iddia ederse o kii yalancdr. Kim, Allah'n haramlarndan saknmadan, Allah Tel Hazretlerini sevdiini iddia ederse o yalancdr. Kim, fakirleri sevmeden peygamber Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerini sevdiini iddia ederse o yalancdr. Kul, Allah Tel Hazretlerine ibdet ve taata ilerledike, Allah Tel Hazretlerine yaknlkta ve eytann hilesinden uzaklamas daha ziyde olur. 240 Dnya Sevgisi Srr- Sakt (k.s.) Hazretleri buyurdular: -"Ma'rf- Kerh (k.s.) Hazretlerine, itaat edenlerin, bunlarn neyle taat ve ibdete kadir olduklarn sordum!" Buyurdular: -"Dnya onlarn kalblerinden kar! Eer dnya sevgisi olanlarn kalblerinde olmu olsayd, onlarn hibir secdeleri sahih olmazd!" 241 Tembele t Mevlan Celledin-i Rum (k.s.)buyurdular. Tembele t buyurma. Uyuuk adam tten azd et. Zira:
236 237

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/578-579. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/579. 238 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/579-580. 239 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/580. 240 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/580-581. 241 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/581.

t ne kadar gm ise, onu tutmak altndr. Her kim ki gzlerinin nnde yiyecekler gittiyse, Btn cihan onun gzlerinin nnde murdardr. Allah Tel'nn zikrini ar. Gl yabanleri yakar. Bundan dolay nergiz gze dikti. Allah Tel Hazretleri, kimi azametinin marifetiyle ikrm'da bulunursa ve zoraki de olsa taatinin kemliyle merref eder. 242 Hikye (Takva) srail oullarndan bir gen, dnyadan el-etek ekti. nsanlardan ayrld. Baz ssz yerlerde ibdet etmeye balad. Kavminin eyhlerinden iki adam onu evine geri getirmek iin yola ktlar. Ona: -"Ey falanca! Sen zor ve ok iddetli bir ie koyuldun! Sabredilmez bir ie giritin?" dediler. O: -"Allh Tel Hazretlerinin huzurunda hesb iin kyamda bulunmak daha iddetlidir." Onlar: -"Senin btn akrabalarn seni grmeye mtaktrlar. Senin onlarn arasnda ibdet etmen burada yalnz ibdet etmenden daha hayrldr!" dediler. 0: -"Allh Tel Hazretleri, benden raz olduu zaman,' yakn ve uzak btn akraba (ve insanlar) benden raz olurlar!" dedi. O eyhler ona: -"Sen gensin, sen bilmiyor musun, biz bu ileri tecrbe ettik! Biz ucb (kendini beenmeden) korkuyoruz!" dediler. O: -"Kendi nefsini tanyan kiiye ucb zarar vermez!" dedi. Gencin bu konumas zerine o eyhler birbirlerinin yzne baktlar. Biri dierine: -"Kalk gidelim! Bu gen, cennetin kokusunu alm! Buna artk bizim szmz tesir etmez!" dedi. 243 Hikye (amelini beenme) Vehb bin Mnebbih (r.h.) buyurdular: -"Davud Aleyhisselm, zamanlarn nbetlere blmt. 1- Kendisine, 2- Ailesine, 3- ocuklarnn (terbiyesine) 4- Gecenin btn zamanlarn da namazla geirirdi. O namaz klmadan ve zikretmeden onun zerinde hibir saat gemedi. (Yani gecenin btn saatlerini ibdetle geirirdi.) Davud Aleyhisselm, yalnz kald zaman, kalbini harekete geirirdi ve bylece ibdetine bakard. Davud Aleyhisselm'n nnde bir nehir vard. Allh Tel Hazretleri nehirde bulunan bir kurbaay konuturdu. Kurbaa, Davud Aleyhisselm'a yle seslendi: -"Ey Davud! Sana peygamberlii ikram eden Allh Tel Hazretlerine yemin ederim ki, ben sevb ummadm ve azabdan kormadim halde, Allh Tel Hazretleri yaratt andan beri ayamn zerinde kyam etmekteyim ve daha istirahat etmedim. Allh Tel Hazretlerini zikretmekteyim! Ey Davud! Sen ne diye kendini beenmektesin!" Bu hadisede bilindi ki, Muhsin (iyilik yapan ve Allh Tel Hazretlerini grrmcesine ibadet edenler), hep kendisinin ktlk ettiini bilir. Taatini beenmez. Ucbe kaplmaz. M'min elbette slih amel ilemelidir. Amellerini grmek gibi amelini ibtl edecek eylerden ve fasit hastalklardan kendini korumaldr. Bundan dolay bykler yalnzl setiler. 244 Bu Zaman Skt Zamandr imam Cafer-i Sadk (r.h.)245 Hazretleri
242 243

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/581. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/581-582. 244 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/582-583.
245

Cafer-i Sadk (k.s.) hazretleri. 80 (m. 699) veya 83 (m. 19 nisan aramba 702) tarinde Medine-i Mnevvere'de dodu. Cafer-i Sadk (k.s.) hazretleri baba tarafndan Hazret-i Ali (r.a.)'n torunun torunudur. Anne tarafndan da Hazret-i Eb Bekir (r.a.)'n soyundandr. Oniki imamn altncsdr. Silsile-i Nakbendiyye-i Aliyye'nin drdncsdr. Cafer-i Sadk (k.s.) hazretleri, saha-be-i kiram ile merref olan tabindendir. yi bir ilim tahsil etti. lk tahsilini babas Muhammed Bakr (r.h.) hazretlerinden tahsil etti. lim ve fazilette zamann bir tanesiydi. Birok talebe yetitirdi. mm- zam Eb Hanife hazretleri, onun ird ettii talebe ve muridlerinden biridir. !mm- zam hazretleri onun iin; -"Eer (son) iki sene olmasayd Nu'mn'elbette helak olurdu." buyurdular. Cafer-i Sadk (k.s.) hazretlerinin ird ve imamlk vazifesi tam otuz drt yl srd. Cafer-i Sadk (k.s.) hazretleri buyurdular:

-"Bu zaman, sukut (susma) ve evlere kapanma vaktidir! buyurdular. 246 Rzk Ve yine Sfyn- Sevr (k.s.) Hazretleri de buyurdular: -"Bu zaman, skt (susma) ve evlere kapanma vaktidir!" Sfyn- Sevr (k.s.) Hazretlerine denildi: -"Biz evlerimize kapldmz zaman, rzkmz kim kazanacak?" Sfyn- Sevr (k.s.) Hazretleri buyurdular: -"Siz Allah'tan korkun! Takvl olun; Allh Tel Hazretleri mttekfler almakszn rzklandrr. Zira Allh Tel yle buyurmaktadr: "Her kim de Allah'tan korkarsa, Allah ona bir mahre myesser klar. Ve onu hatr ve hayaline gelmez cihetten merzk eder."247 Mevln Celleddn-i Rum (k.s.) buyurdular. Kendi gnlnde maet endie az deildir. Eksik maet olmasn senin dergahna... 248 Yce Meali Kadnlarnzdan fuhu irtikb edenlerin aleyhlerine sizden drt hid getirin. Eer ehdet ederlerse, o kadnlar evlerde hapsedin; t lm kendilerini alp gtrnceye veya Allah haklarnda bir yol ancaya kadar...1S Sizlerden onu irtikb edenlerin ikisini de eziyete koun. Eer tevbe edip slh olurlarsa onlardan vazgein. nk Allah, tevvab, rahm bulunuyor.16 Fakat Allah'n kabuln va'd buyurduu tevbe, o kimseler indir ki, bir cahillikle bir kabahat yaparlar da, sonra ok gemeden tevbe ederler. te Allah bunlarn tevbelerini kabul buyurur. Ve Allah alm, hakm bulunuyor.17 Yoksa kabahatleri yapp yapp da, t her birine lm gelince: "te ben imdi tevbe ettim." diyen kimselere tevbe yok. Kfir olduklar halde lenlere de yok. Bunlar, ite bunlara, biz elm bir azap hazrlamadr.18 Ey o btn ymn edenleri Kadnlara zorla vris olmanz size hell olmad gibi, verdiiniz mehrin birazn kurtaracaksnz diye onlar tazyik etmeniz de hell olmaz; meer ki, aray aacak bir fuhu rtikb eylemi olsunlar. Haydin! Onlarla gzel geinin. ayet kendilerini holanmadnzsa, olabilir ki, siz bir eyi holanmazsnz da, Allah onda birok hayrlar takdir etmi bulunur.19 249 Tefsr-i erifi Zina Kabahatlerin En irkinidir. "Onlar (kadnlar) ki," "0 kadn ki" kelimesinin cemiidir.( ism-i mesvlnn mennesidir.) "Fuhu irtikb ederek geldiler." Fiili getirmek ve onu yapmaktr. irkin fiildir. Bu kelimeyle zina murad edildi. Zina dier irkinliklerin zerine
Kz evladlan ana-babas iin hayr ve hasenattr... Erkek evld ise. ana-babas iin nimettir. Hasenat sahibi olanlar sevb kazanr. Nimetlerden ise hesaba ekilir. Yine buyurdular: ey Mslmanlar aziz ve erefli klar: 1 - Kendisine zulmedeni balamak, 2- Kendisine bir ey vermeyene vermek ve ihsanda bulunmak. 3- Kendisini aramayanlar, arayp bulmak ve hallerini sormak. Byk bir evliya ve byk bir lim idi. Cafer-i Sdk hazretleri hakknda iki eyin iyi bilinmesi lazmdr. 1- Falclkla hi ilgisi yoktu. 2- Kitab ve Snnetin dnda bir mezhebi yoktu. Yldznme gibi birok fl kitaplar, "Cafer-i Sadk hazretleri buyurdular." diye balamaktadrlar. Fal, by ve sihirlerini o yce zta isnd ederek kendilerine ve ilerine maneviyat ve karizmatik bir hava vermek istemektedirler. Halbu ki. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin soyundan gelen lim ve evliya bir insann, kiinin dini, iman ve nikhna zarar veren fal ve by gibi basit, ad ve Yahudilerden kalma eylerle uramas akl ve mantk ddr. Byk bir lim ve evliya olan Cafer-i Sadk (k.s.) hazretlerinin, Kur'n- Kerimin yetlerinin havss ve Kur'n- Kerimi okumann fazileti hakknda ok gzel tesbitleri vardr. Bunlar, salam kaynaklarmzda bulunmaktadr. zellikle Cafer-i Sadk hazretlerinin Kur'n- kerim sreleriyle ilgili olarak verdii bilgiler, gerekten bir kitab oluturacak kadar oktur... Cafer Mezhebinin mam Cafer-i Sadk hazretleriyle hibir ilgisi yoktur. Allah'n kitab ve Resul (s.a.v.) hazretlerinin snnetine tam balyd. Onun ia'nn "Cafer mezhebi" ile hibir ilgisi yoktu... Tarihte Fatim devletini kuran ve bozuk bir inanlar olan Fatmlerin Hazret-i Fatma (r.a.) annemizle uzaktan ve yakndan hibir alkas olmadklar gibi... Sadece isim benzerlii ve kt insanlarn istismar var... Cafer-i Sadk hazretlerinin. Yaad an hadiseleri zerine ok istismar edildi. Kendisi hi bulamad ve Devaml kendisini ilme ve irfana verdii halde, baz kt niyetli kiiler, o yce zt, siys ve politik emellerine let etmek istediler. Cafer-i Sadk hazretlerine iftiralarda bulundular. Bazlar kurmu olduklar mezheblerine "Cafer mezhebi" adn vererek; Cafer-i Sdk hazretlerinin karizmasn ktye kullandlar. Mrid-i kmil, byk evliya ve lim bir zat olan Cafer-i Sadk (k.s.) hazretleri. 148 (m. 6 Eyll Cuma 765) tarihinde vefat etti. 246 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/583-584.
247
248

et-Talak: 65/2-3, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/584-585. 249 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/586-587.

daha ok irkin olduu iin, zinaya fuh denildi. 250 Zina Yapan Kadn Yani, zina yapan kadnlar olurlarsa; "Kadnlarnzdan,"251 Sizin zevcelerinizden (hanm ve elerinizden) demektir. "Aleyhlerine sizden drt hid getirin." Kadnlarn zina fiilini ilediine dair kadnlarn aleyhinde .drt hr m'min erkein hidlik yapmasn talep edin. "Eer ehdet ederlerse Kadnlarn aleyhinde zina ile hidlik ederlerse. "0 kadnlar evlerde hapsedin;" 0 zina eden kadnlar evlerinde hapsedin, evleri onlara hapishane yapn. (Ne zamana kadar?) "T lm kendilerini alp gtrnceye," lm kendilerini alncaya ve o kadnlarn ruhlar fevt oluncaya kadar onlar evlerinde hapsedin! Bunda lmle korkutmak ve ilh kanunlardan yz evirenin ruhlarnn kabz olduu suretinin ibraz da vardr veya lm melekleri, onlarn ruhlarn alr. (2/176) (Veya daha ne zamana kadar hapsedilir?) "Veya Allah haklarnda bir yol ancaya kadar..." Kadnlarn hapisten kurtulacaklar bir yol, demektir. Kadnlarn hapisten kurtulacaklar en gzel yollardan biri de nikhlanmalandr. nk nikh, sefhattan yani zinadan korur. Kiiyi zinaya muhta etmez. 252 Zin Eden Bekrlar "O ikisini ki," "O ki," ism-i mevslnn tesniyesidir. "Onu irtikb edenler," O fuhu (zin) yapanlarn, (kimden?) "Sizden, Sizden zin eden erkek ve zin eden kadn... Bu talb yoluyladr. ("O ikisini ki," ism-i mevsiun tesniye mzekker olarak gelmesi talb yoluyladr, demektir, 253 Sdd (r.h.) buyurdular: Burada zin edenlerden, bekar (evli olmayanlar) murad e-dildiler. nk bunlarn cezalarnn daim olan hapisten daha hafif olduu haber verildi. Bununla bekarlardan zinann tekrar defedilmi ve nlenmi olunur.254 (Zin eden bekarlara ne yaplr?) "ikisini de eziyete koun." (Bu eziyet yle olmaldr:) 1.Onlarn ikisini azarlayn, 2. Onlarn ikisini ktleyin 3. Zemmedin, 4. Onlarn ikisini "Utanmadnz m?" deyin, 5. Onlarn ikisini "Allah'tan kokmadnz m?" deyin. Btn bunlar, onlarn zin yaptklar (drt ahitle) sabit olmasndan sonradr. 255 Tevbe Edip Islh Olanlar Allah Balar "Eer kisi tevbe ederlerse, ikisi yapm olduklar fuha (zina ve livtaya) tevbe ettiklerinde, kendilerine yaplan men edilme, eziyet ve azarlamalarn kendisine vermi olduu bask ile piman olur ve gnahlarndan vaz geerler; "Islh olurlarsa," Amellerini slh ve hallerini deitirip dzeltirlerse, U4^ Jj& "Onlardan vazgein," Onlardan eziyet ve azarlamay kaldrn! nk tevbe ve slh, zemme ve azaba mstehak olmaya mani olan hallerdendirler. (Bir kii gnahndan tevbe edip halini slh ettiinde o kii artk o gnahndan dolay zem edilip ktlenmez ve ayplanmaz!) "nk Allah, tevvabtr."
250

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/587. Burada zina eden kadnlarnz buyuruldu. Erkeklerin durumlar da kadnlara kys edilerek hkm verilir. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/588.

251
252

253

274 Mchid (r.h.) hazretleri bunun zin hakknda deil de "livta" hakknda olduuna kaildirler. Ve, jtJlj "O ikisi ki," kavl-i erifi bunu ifde ve beyan etmektedir, buyurmular. "Elmal Tefsiri c. 2, s. 1315, 254 Eb Sud Tefsiri: c. 2, s. 155, 255 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/589.

Tevbeleri kabul etmede mbalaa eder. "Rahimdir." Rahmeti genitir. 256 Zinann Cezas Bil ki zina eden erkek ve kadnn durumlar yledir. 1 - Erkek ve kadn evlidir. 2- Erkek ve kadn bekrdr. 3- Biri evli dieri bekrdr. Zina eden erkek ve kadnlarn her ikisi de evli olurlarsa; onlarn hadleri recimdir. Bundan baka cezas yoktur. Eer her ikisi bekr olup evli deillerse, cezalar denek cezasdr. Baka tr ceza verilmez. Eer zina edenlerden biri evli, dieri bekr ise; evli olana recm, bekr olana da sopa cezas vurulur. 257 Muhsin (Evli diye tercme ettiimiz) Muhsin; 1- Akl, 2- Bali, 3- Mslman, 4- Hr bir erkein kendisi gibi, 1 - Bala, 2- Akla, 3- Hrre, 4- Mslman bir kadn ile sahih bir nikh ile evli olup duhl vaki olmu olan kimsedir. 258 Zina Cezasnn Neshi Recm, Tevrtta da meru idi. Tevrat'taki recm; "eziyet yet-i kerime"siyle yani, "Sizlerden onu irtikb edenlerin ikisini de eziyete koun. Eer tevbe edip slh olurlarsa onlardan vazgein. nk Allah, tevvb, rahm bulunuyor.259 yet-i kerimesiyle Tevrat'taki recm yeti nesh olundu. Daha sonra, "eziyet yet-i kerimesi" de "habs yet-i kerimesi" ile nesh olundu. Yani, "Kadnlarnzdan fuhu irtikb edenlerin aleyhlerine sizden drt hid getirin. Eer ehdet ederlerse, o kadnlar evlerde hapsedin; t lm kendilerini alp gtrnceye veya Allah haklarnda bir yol ancaya kadar...260 Her ne kadar "eziyet yet-i kerime"si tertip bakmndan "haps yet-i kerimesi"nden sonra ise de nzul sras daha ncedir. Sonra "haps yet-i kerimesi" de, Ubde bin Smit (r.a.)'n hadis-i erifyle nesh olundu. Ubde bin es-Smit (r.a.) Hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Bekr ile bekra yz deneki Ve bir sene srgn edip gurbete gndermek! Evli evliyle yz denek ve (sonra) tala recmdir.261 Sonra bunlarn hepsi "celd (denek) yet-i kerimesi" ile neshedildi. Allh Tel yle buyurdu: "Zniye ve zni... hemen bunlardan her birine yz denek vurun, Allah'n dininde bunlara bir acyacanz tutmasn, Allah'a ve hret gn'ne gerekten inanyorsanz! Hem m'minlerden bir taife azaplarna ahid olsun.262 Sonra bu had, zina ileyen her erkek ve kadn hakknda olan bir had oldu.
256 257

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/590. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/590-591. 258 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/591.
259
260

en-Nis:4/16, en-Nis: 4/15,

261

Sahih-i Mslim: 3200, Tirimiz: 1354, Eb Davud: 3834, bni Mace: 2540, Msned-i Ahmed: 15345. Darim: 2224. Bu hadis-i erif ok deiik lafzlarla deiik rivayetlerle bulunmaktadr: Ubde bin es-Smit (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin zerine vahiy indii zaman, bundan dolay gussalanr ve kendisine bir sknt basard. Bundan dolay da mbarek yznn rengi de deiirdi. Bir gn kendisine vahiy indi, yine yle oldu. Sonra ald vakit buyurdular: -"Benden renin. Allah onlara (zina eden) kadnlara kar bir yol gsterdi. Evli ile evli. bekar ile bekar... Evliye yz denek sonra talar ile recm. Bekra yz denek sonra da srgn.." Sahih-i Mslim: 3200, 262 en-Nr: 24/2,

Sonra bu da neshedildi. Bu yet-i kerimenin evli hakkndaki sopa cezas Miz hadis-i erifyle recm ile nesh olundu. 263 Evli olmayanlar hakknda ise sopa ile dvlme hkm kald. Zina ve cezas hakknda nazil olan yet-i kerimelerin ve vrid olan hadis-i eriflerin (nzul ve vurd) tertibi budur. Bize (Hanefi mezhebine) gre hkm byle karar klp yerleti. Teysr tefsirinde de byledir... 264 Zina Vacib olan, her Mslmann zinadan tevbe etmesi ve nefsini zin'dan alkoymasdr. Muhakkak ki zinann zahir olduu (zinann yaygn olduu ve ak ak ilenildii) yerlerde Alh Tel Hazretleri onlar' taun hastal ile mbtel klar. Ve orada fakirlik yaylr. 265 En Byk Gnah bni Mesd (r.a.) Hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Ben, Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerine sordum: -"Allah katnda en byk gnah nedir?" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Alh Tel Hazretleri seni yaratt halde senin ona e uydurman (irk koman)dr." Yine sordum: -"Sonra hangisidir?" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Seninle yemek yemen korkusundan senin evldn ldr-mendir!" Sordum: -"Sonra hangi gnah gelir?" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Senin komunun hanm ile zina etmendir!"266 Zinann En iddetlisi Zin'nin en iddetlisi kendisinde isrr edilen zinadr. Bu da bir adam hanimm boar. Yine de haram olarak hanmnn yannda ikmet eder. Boad hanmyla olduunu (ve hanmna boa-dn) nsanlarn yannda ikrar etmez. Rezil olmaktan korkar267 Bu kii nasl oluyor da hiretin rezil ve rsvylindan korkmaz? O gn btn gizlilikler ortaya kacaktr. Yani srlar zahir olur. ite sen bu gnn rezil ve rsvaylndan kork Zinadan kan! Zinaya srar etmel nk o gn gerekten senin Allah'n a-zabna takat ve gcn yetmez! Allah'a tevbe et! Zira Allh Tel Hazretleri, gerekten gnahlar balar: "Muhakkak ki Allah, kullarndan tevbeyi o kabul eder."268
263

Maiz hadis-i erifi yledir. Hz. Breyde (radyallhu anh) anlatyor: "Reslullah (aleyhisslatu vesselamca, Miz Ibnu Mlik el-Eslem (radyallhu anh) gelerek: "- Ey Allah'n Resul, ben nefsime zulmettim, zina fazihasn iledim, beni temizlemeni istiyorum" dedi. Reslullah (aieyhissaltu vesselam) onu reddetti (geri evirip meselenin zerine gitmedi). Ancak Miz ertesi gn tekrar geldi. Yine: "- Ey Allah'n Resul, ben zina fazihasn irtikab ettim!" diye ikinci sefer itirafta bulundu. Adam ikinci sefer geri eviren Reslullah (aieyhissaltu vesselam) adamn kavmine birisini yollayarak: "Onun aklnda bir noksanlk biliyor musunuz, normal bulmadnz bir davranna rastladnz m?"diye tahkik ettirdi. Ancak hep beraber: "Biz onu grdmz kadaryla, aramzdaki slih kiilere denk akl (ve feraset) sahibi biliyoruz" dediler. Miz nc sefer mracaatta bulundu. Hz. Peygamber (aieyhissaltu vesselam) onlara yine birini gndererek adam hakknda sordurdu. Yine ne kendinde, ne aklnda bir kusur olmadn sylediler. Adam drdnc sefer mracaat edince, ona bir ukur kazdrd. Talanmasn emretti ve recmedildi. Bu konuda daha geni bilgi iin baknz: Sahih-i Buhri: 7334. Sahih-i Mslim: 3207. Tirmizi: 1348, Eb Davud: 3836, bni Mace: 2544. Msned-i Ahmed: 40, Darim: 2310. 264 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/591-594. 265 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/594. 266 Sahih-i Buhri: 7313, 267 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/594-595. Musannif hazretlerinin iddetli zina olarak beyan ettikleri ve "Bir kiinin boad hanmyla ikmet edip ona zina etmesidir," diye tarif ettii beraberlikleri ve zina etmeleri yle anlalmaktadr: 1- Kii, aikr olarak boad hanm ile gizli gizli beraber olup zina yapmasdr. 2- Boad hanmnn babasnn evine gitmesine izin vermez ve ona hlle yapma yollarn aratrr.. 3- Veya kii hanmn boar, ama boadm iln etmeyip, onu yannda alkoyar ve onunla zina eder... (Bu tr boamalar, a. Nikahsz beraber olmak (kan-koca hayat yaamak), b. artl boamalar, c. Kiinin din, iman ve akadine zarar veren bir sz syler (Allah'a kitaba, peygambere, dine veya eriata kfretmesi gibi) veya davranta bulunur. Bylece iman gider. man gittii zaman nikh da gitmitir. nk biri slm dininden kt zaman onun nikh da btl olur. Mslman bir kadnn gayri Mslim ve ateist (imansz) biriyle nikh olmaz. 268 Bu durumlarn hepsi de ktnn ktsdur. Bu ekillerin iinde de en kts kiinin kfrne sebeb olan eylerden birini yapp iman ve nikh gittii halde, Mslman bir kadn ile ayn evi paylamas ve ona zina etmesidir. nk saf temiz ve namuslu olan Mslman kadn, beraber olduu adamn hala Mslman ve kocas olduunu zannetmektedir. Mslman kii bu tr durumlardan kurtulmak iin; 1- Devaml imann tazelemeli,

"Muhakkak ki Allah, tevvab, rahmdir. 269 Mevln'dan tler Mevln Celleddin-i Rum (k.s.) buyurdular: Tevbe merkebi acib bir merkebtir. Felein nnde tertemiz oldu. Salam bir lahza ile oldu bundan sonra.. nk getirdi. Ondan pimanlk. Ar titremektedir, gnahkarlarn inlemesinden... mr eer geerse gzellik o andr. Tevbe suyunu ona ver. Eer o nemsiz ise.... mrn altna hayat suyunu ver. Ta bylece mr aac yeerip sebat etsin, Cmle mazsna bundan dolay iyi olsun. Geen senenin zehri bundan dolay olsun eker... (2/177) 270 Te'vilt-i Necmiyyeden Bu iki yet-i kerimenin tahkikinde u iaretler vardr. "Kadnlarnzdan fuhu irtikb edenlerin." Kadnlar, mbalaa ile ktl emreden nefislerdir. (Nefe-i emmrelerdir.) "Fahie" ise eriatn haram kld zahiri ameller ve tarikatn yasaklad btn hallerdir. Btn yasaklar da, kulun Allah'tan gayrisine ynelmesi ve Allah'tan bakasna meyletmesidir. Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: "Sa'd gayurdur (kskantr). Ben, ondan daha gayurum! Allah bizden daha gayurdur. Bundan dolay, fuhulardan (irkinliklerden ve gnahlardan) zahir olanlar ve btn olan haram kld. 271"O kadnlarn aleyhinde hidler tutun!" Fuhu yapan nefislerin zerine ahid getirin. "Aleyhlerine sizden drt (hid getirin). 272 Ansr- Erbaa Sizin kendisinden terkip olunduunuz "Ansr- Erbaa"273 denilen drt unsurun hususiyetleri... Drt unsur unlardr: 1-Toprak, 2-Su. 3- Hava,
2- Gnahlarndan tevbe etmeli 3- Kfrne sebeb olan sz ve davranlar renip onlardan saknmaldr. Musannif hazretlerinin de boad hanmna zina etmesi derken byle bir ilikiyi murad ettiini zannetmekteyim. Zira kan-koca iyi geinebilselerdi, boanmazlard. Boanan iftlerin zina iin bir araya gelmeleri zor olsa gerek! Mtercim et-Tevbe: 9/104, Allh Tel buyurdu: "Hem odur ki O, kullarndan tevbeyi kabul eder ve kabahatlerden afiv buyurur ve her ne yaparsanz bilir." E-ra: 42/25, 269 en-Nis: 4/16, 270 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/595-596. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/596-597.
271

Mecmeu'uz-Zevid: 105S6, Allah Tel buyurdu: De ki: Geliniz, size rabbnz neleri haram kld okuyaym: O'na hibir eyi erik komayn, babanza ananza iyilikten ayrlmayn, yoksulluk yznden evladnz ldrmeyin, -sizin de olanlarn da rzknz biz veririz-, fevahie -ana da. gizlisine de- yanamayn. Allah'n muhterem kld nefsi haksz ldrmeyin, iittiniz . ite size O bunlar ferman buyurdu; gerektir ki aklnz erer..." el-En'm: 6/151. De ki: naoDim ancaK umar naram Duyurau: btn runiyati; an, gz-sini ve her trl vebali ve hakszlkla bayi ve Allah'a hibir zaman bir burhan indirmedii herhangi bir eyi irk komanz ve Allah'a bilmediiniz eyler isnad etmenizi haram buyurdu." AYf: 733, 272 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/597-598.
273

Ansr- Erbaba drt Unsur demektir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Allah Tel hazretleri, insan drt eyden yaratt: 1-Su. 2- Toprak. 3- Ate. 4- Rzgar, Amma sudan fazla olduu zaman, o kii. hafz. lim. fkh veya kerim, efendi ve salih bir kii olur. Ama topra ok olduu zaman ise. kan dkc, habis, mflis, dnya ve hirette byk zarara urayanlardan olur. Amma kendisinde ate ok olduu zaman ise. avene (zalimlerin yardak ve yardmcs) vaya zlim olur. Amma kendisinde rzgar ok olduu zaman ise. yalanc olur." Er-Rahmet fi't-Tbb ve'l-Hikmet s. 3, Celleddin Abdurrahman es-Suyt.

4- Atetir. Topran u hususiyetleri vardr: 1 - Hass (hakir ve rezil) olmak, 2- Zayf ve nemsiz olmak, 3- Zillet, 4- Tamahkrlk, 5- Dknlk, 6-Yerilmek, 7- Aalk, 8- Kmsenmek, Su Suyun u hususiyetleri vardr: 1 - Yumuaklk, 2- Acziyet, 3- Tembellik, 4- Diilik, 5- Yiyecek ve ieceklerdeki er.... Havann hususiyetleri: 1 - Hased, 2- Cimrilik, 3- Kin beslemek, 4- Dmanlk, 5- ehvet, 6- Ss ve ziynete dknlk, Atein hususiyetleri: 1 - Bbrlenmek, 2- Kibirlenmek, 3- vnmek, 4- Buzetmek. 5- Yaltaklanmak, 6- Hiddet, 7- Kt ahlak 8- Ve bunlardan baka kt ahlak'a taalluk eden her ey... Onlarn (kt ahlaklarn temeli ve) ba; 1 - Dnya sevgisidir. 2- Riyaset sevdasdr. 3- Lezzetlerinden faydalanmaktr. 4- ehvetlerini tatmaktr. 274 Dnya M'minin Zindandr "Eer ehdet ederlerse," Eer bu kt sfatlarn bazlar, nefislerde mahede edilir ve grlrse; "0 kadnlar evlerde hapsedin;" Onlar, menetme hapishanesinde tutun. Dnyev meta ve zevklerden alkoyun! nk: Dnya, m'minin hapishnesidir.275 Onlarn zerine havss- hams (be duyu) kapsn kilitleyin. (Onlar haramlar. Tatmak, Grmek, itmek, Koklamak ve Dokunmak gibi eylerden men edin) "T lm kendilerini alp gtrnceye," Nefis lnceye kadar. Bunlarn haz kendisinden kesildii zaman, haklar deil... 276 lmeden nce ln u hadis-i erif buna iaret etmektedir: -"lmeden nce lnz.277

274 275

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/598-600. Snen-i ibni Mace: 4113 276 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/600-601.
277

Kef'l-Hafa: 2669. Bu hadis-i erifin devam yledir: -"lmeden nce ln! Hesaba ekilmeden nce kendi nefsinizi hesaba ekin." Tuhfet'l-Ahvezi 2373,

"Veya Allah haklarnda bir yol ancaya kadar..." 278 Cezbe Kalblerin pencereciklerinin gayblar lemine almas sebebiyle (Allah onlarn haklarnda bir yol aar)... Ve bylece kendilerine hak lutuflan ve ulhiyet cezbeleri hibe edilir. Ve ulhiyet cezbeleri (hibe edilir!) O cezbeler ki, onlardan bir cezbe, insan ve cinlerin amellerine denktir. 279 Nefs ve Kalp "Sizlerden onu irtikb edenlerin." Nefis ve Kalp (ikilisi); 1- Zhir'de fuhu olan sz ve fiilleri iler, 2- Btnda da halleri ve ahlaklar bozuk olursa;"kisini de eziyete koun." Zhir'de hadlerle cezalandrp, onlara eziyet edin. Btnda da; 1- Hazlar terk etmek, 2- Riyzt ve ok mchede ile mahrum ederek onlara eziyet edin. 280 Tevbe Edenler "Eer tevbe ederlerse," Zahir ve btnda tevbe ederlerse, "Ve slh olurlarsa." Ondan, zahir ve btnlarn slah ederlerse, (bu takdirde;) "Onlardan vazgein," Ayplamak, azarlamak ve knamadan sonra ltuf ile... Zorluklardan sonra da kolaylkla onlardan vazgein. "Demek ki zorlukla beraber bir kolaylk var! Evet, o zorlukla beraber bir kolaylk var!. 281 "nk Allah, tevvabtr." Tevbe edenler iin tevvb olup onlarn tevbesini kabul eder. "Rahimdir." Halini slh edenlere kar rahimdir, onlara efkat ile muamele eder. Necmddin er-Rzel-KbrevTnin tefsirinden... "Fakat Allah'n kabuln va'd buyurduu tevbe," Tevbenin kabul yani Allah'n kabuln va'd buyurduu ve Allh Tel'nm, tevbe ettikleri zaman tevbelerini kabul edecei vaadine uygun olan tevbe... (Bu tevbe kimler iindir?) "0 kimseler iindir ki, kabahat iliyorlar!" ster kk olsun isterse byk gnah... "Fakat Allah 'm kabuln va'd buyurduu tevbe," kavl-1 erifi mbteddr; sonra gelen kavl-1 erif se onun haberidir. (Neyle gnah ilediler?) "Bir cahillikle," Bilmeyerek, cehalete sarlarak gnah ileyenler... Chiller ve sefihler olduklar halde gnah rtikb edenler... nk gnahn irtikb edilmesi, kendisinden cehalet varlna arm yapmaktadr. Bundan dolay yle denildi: -"Kim Allah'a isyan ederse o childir!" hatta cehaletinden soyulur. 282 Bilmemek Gnahtr Teysr tefsirinde buyuruldu: "Bir cahillikle," kavH erifiyle murad edilen cehalet, ilmin olmamas demek deildir. nk bilmemek ayr bir gnahtr. Burada sz edilen cehalet bir zrdr.283 Lakin (bu zr olarak kabul edilen cehalet);
278

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/601.

279
280

Cezbe hakknda Ruhu'l-Beyn tercmemizin c. 3, s. 644'de 425 nolu dipnotta bilgi verildi, oraya bakn! smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/601. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/602. 281 El-Inirh: 94/5-6, 282 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/602-603.
283

Cehalet ayr bir gnahtr. -"Alimin gnah, bir gnahtr; chilin gnah ise iki gnahtr." Kenzu'l-Ummal: 28784. Cami's-Kartr 433R. -"Alimin gnah, bir gnahtr; chilin gnah ise iki gnahtr. lim kii, gnah irtikb etmek sebebiyle cezalandrlr. Chil kii ise {iki eyden dolay) 1- Gnah irtikb ettii iin, 2- ilim renmeyi terk ettii iin cezalandrlr." Kenzu'l-Ummal: 28911.

1- Tefl (uyank olmak gerekirken gafil olmak) 2- Techl {bildii halde chil olmak) 3- in akbetini tefekkr terk etmek gibi manlar tamaktadr. Bu durumda onlar, bir iten chil olan ve o ii bilmeyen kii menzilesine konuldular. 284 Tevbe Edenler Balanr "Sonra ok gemeden tevbe ederler." Yakn bir zamanda hemen tevbe ederler. Bu yakn zaman, lm gelmeden nce ki zamandr. Can boaza gelmeden nce ki zamandr. lm vaktine yakn" diye isim verildi. nk dnya hayatnn mddeti yakndr. Zira Allh Tel Hazretleri buyurdu: "De ki: "Dnya zevki ne olsa azdr.285 Zaten dnyann mr azdr. Kyametin kopmas yakndr. Sen ferdin (kiinin) mrn ne sanyorsun? Yani, yakn zamann bazsnda tevbe ederler, demektir. Bununla sanki, gnahn ilenildii zamanla lmn arasndaki zamana yakn zaman ad verildi. Kii, bu srenin (gnahn ilenildii ndan lmne kadar) zamann hangi cz'nde tevbe ederse, o tevbe etmi saylr. "ite Allah bunlarn tevbelerini kabul buyurur." Allh Tel Hazretleri, onlarn tevbesini kabul buyurur. "Ve Allah alimdir." Allh Tel Hazretleri, mahlkatn iyi bilir. Onlardan kimin tevbesinden hlis ve muhlis olduunu da iyi bilir... "Hakimdir." lerinde hikmet sahibidir. Tevbe edenleri cezalandrmaz. M'min kiiye den vazife, tevbe ve istifar ile zellelerini tedrik etmeye almaldr. Melik'l-Gaffr Hazretlerine dnmekte acele etmelidir. (2/178) 286 Kalble Yaplan Tevbe Rivayet olundu: Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin vefat annda Cebrail Aleyhisselm geldi. Ve: -"Ey Muhammed (s.a.v.)! Rabbin sana selm ediyor! Ve buyuruyor ki: -"Kim lmnden bir Cuma nce tevbe ederse; ben onun tevbesini kabul ederim!" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Bir Cuma oktur!" Cebrail Aleyhisselm gitti. Sonra dnd ve buyurdu: -"Allh Tel Hazretleri buyuruyor ki: "Kim lmnden bir saat nce tevbe ederse, onun tevbesini kabul ederim!" Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"Bir saat oktur!" Cebrail Aleyhisselm gitti. Sonra dnd. Buyurdu: -"Allh Tel Hazretleri, sana selm ediyor! Ve buyuruyor ki: -"Eer bu saatlik sre ok ise, onun ruhu boaza gelinceye kadar tevbesini kabul ederim! Eer diliyle zr dilemek mmkn olmazsa ve (ilemi olduu gnahlardan dolay) benden utanr ve kalbiyle piman olursa, onun btn gnahlarn balarm! Hi aldr etmem!287 Gargara Halinde Tevbe Efendimiz (s.a.v.) Hazretleri buyurdular: -"phesiz Allh Tel Hazretleri kulun tevbesini kabul e-der gargara hline varmadka...288 Tevbe- Yeis man- Yeis Yani can boazna gelip dayanmadka ve can boaza geldiinde, ona onun varaca rahmet kendisine yardm
284

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/603-604. en-Nis: 4/77, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/604-605.

285
286

287
288

Kenzu'l-Umml: 10265, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/605-606. Tirmizi: 3470,

eder. Veya kii rahmetten mahrum olup aalk ve nemsiz bir kii olur. Bu takdirde tevbe ve iman kendisine menfaat vermez. Zira Allh Tel Hazretleri buyurdu: "Amma hmmz grdkleri vakit ki imanlar kendilerine fayda verecek deildi. Allah'n kullarnda geegelen snneti; ve ite hsrana bu noktada dt kfrIer. 289 Tevbe ve lm Melei Tevbe kul iin btn hayatna yaylmtr. Ruhlar kabzedeni (lm meleini) grr. Bu ise ruhun gargara yapt zamandr. Ruh, kalbe giden damardan kesilip, gsten ayrlp boaza geldiinde, gargara yapar. te bu n kiiye (hakikatin) ayan olduu (grnd) andr... lmn hazr olduu andr. insann zerine vacib olan, (lm gereinin) yn olduu (gzle grlp gzlerin lme dikildii) n gelmeden ve gargara (cann kma) vakti gelmeden nce tevbe etmektir. te bu; "Sonra ok gemeden tevbe ederler." Kavl-i erifinin mansdr. (Bu durumda da) 1- Muhakkak ki bu vakitte ondan sadr olan tevbe sahihtir. nk rec ve midi bakidir. 2- Pimanl sahihtir. 3- Gnah fiillerini terk etmesi geerlidir. 290 Sa'd (k.s.) buyurdular: Tarikata gir, Tevbe et. Ve sulhu (bar) ara! efaati tevik etmektedir. Sen zrn syle Piman ol gnahlarndan... Hayata balln bir suret ve lahza kald. nk mr sona erdi, zamann uzaklyla... 291 Tevbenin artlan Tevbe, m'minlerin zerine farzdr. Tevbenin drt art vardr. 1-Kalble pimanlk, 2-Hemen ma'siyeti terk etmek, 3-Bir daha gnahn (kendisini) ve bir benzerini i-lememeye azmetmek. 4- Bu tevbe (Allah iin olmaldr). a) Allah'tan haya ettii iin, b) Allah korkusundan olmaldr. c) Bakasndan utanld ve korkulduu iin deil.. 292 Tevbe Tevbeye Muhta Hasan- Basr (k.s.) Hazretleri buyurdular: "Bizim bu istifarmz; istifara muhtatr!" Kurtub Hazretleri, "Tezkiret'l-Mevt" isimli kitabnda buyurdular: "Hasan Basr (r.h.) Hazretlerinin bu szleri, onun kendi zamannda sylenilmi bir szdr! Zamanmzda yaasayd nasl dnrd?293 Bu zamanda insanlar grrsnz, zulme dalmlar! Zulme kar ihtirasldrlar. Bir trl kendilerini zulmden kurtaramyorlar. Ellerinde tebih, (diliyle istifar okuyor bu haliyle) gnahlarndan istifar ettiini zannediyor! Bu onun (tevbeyi) istihzas ve istihfaf (hafife) almasdr. Alh Tel Hazretlerinin yetleriyle istihza edenlerden daha zlim kimdir?"
289

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/406-607. el-M'min: 40/85, smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/607. 290 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/407-608. 291 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/608. 292 smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/608.
293

Hasan Basr (r.h.) hazretleri, acaba kurtla kuzunun beraber yayld bir zaman grseydi ne derdi?

nsan, hakik bir pimanlkla gnahlarndan tevbe etmelidir. 294 Tevbe ve Gz Ya Rivayet olunur: Melekler, kulun seyyit (ktlk ve gnahlar) ile ge ykselirler. Onu levh-i mahfuza arzettikleri zaman, onun yerinde hasenatn (iyiliklerin) olduunu grrler. Melekler yzkoyun yere kapanrlar. Ve derler ki: -"Ey Rabbimizl Sen bilirsin biz ancak kulun yaptklarn yazdk!" Allh Tel Hazretleri buyurdular: -"Doru sylediniz! Lakin kulum hatalarna piman oldu. Gz yalaryla benden mafiret diledi. Ben de onun gnahlarn baladm. Keremimle ona cmertlikle muamele ettim. nk ben ikram edenlerin en ikram edicisiyim!" 295

294 295

smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/608-609. smail Hakk Bursevi, Rhul-Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 4/609.