Yce Meali:.........................................................................................................................8 Tefsr-i erifi:......................................................................................................................8 Ksss (ve keilerin) zellikleri.........................................................................................8 Gz Yalan Dkerler...........................................................................................................8 Slihlerden Olmay istemek................................................................................................9 Cennetler Var......................................................................................................................

9 Kfirler................................................................................................................................9 Ezel Saadet.........................................................................................................................9 Ktlkten Dnp Hakka Ynelmenin Srr......................................................................9 Hikye (hakk grebilmek)...............................................................................................10 Belkis mn Etti.................................................................................................................10 Hakk Grmek...................................................................................................................10 Tasavvuf Manlar............................................................................................................10 Helli Haram Klmayn.....................................................................................................11 Helali Haram Etmeyin......................................................................................................11 Ar Gitmeyin...................................................................................................................11 Hell Rzk.........................................................................................................................11 Tayyib (Ho) eyler..........................................................................................................11 mn Takva......................................................................................................................12 Rzklarn Kefili Allh Tel Hazretleridir......................................................................12 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................12 Oru Nefsi Dizginler.........................................................................................................14 slm'da Ruhbanlk............................................................................................................14 Camide Namaz Beklemek................................................................................................14 Mala Sahip Olmann Fazileti............................................................................................14 Evli Olmann Faziletf........................................................................................................14 Evlda Sahip Olmann Fazileti.........................................................................................14 Et Yemek?.........................................................................................................................15 Snnet le Amel................................................................................................................15 Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin Tavuk Eti Yemesi..........................................................15 Karpuz ve Hurma Yemeleri..............................................................................................15 Kalb ve Diman Kuvvetlenmesi......................................................................................16 Ruhbniyetin Zararlar......................................................................................................16 Dnya ve hiretin Kazanlmas........................................................................................16 Mutedil Olmak..................................................................................................................16 Mrid-i Kmiller ve Riyazet...........................................................................................16 Yeminler............................................................................................................................16 Yemin-i Laiv...................................................................................................................17 Yemin-i Gams.................................................................................................................17 Yemin-i Mn'akide...........................................................................................................17 On Miskini Yedirmek.......................................................................................................17 On Miskini Giydirmek......................................................................................................18 Kle Azd Etmek..............................................................................................................18 Kefaret Olarak Azat Edilemeyen Kleler.........................................................................18 Gn Oru Tutmak........................................................................................................18 Yemini Bozmann Caiz Olduu Yerler.............................................................................19 Mnakide Yeminler..........................................................................................................19 Muhafazas Vacip Olan Yemin.........................................................................................19 Bozulmas Vacip Olan Yemin..........................................................................................19 Bozulmas Daha Faziletli Olan Yemin.............................................................................19

Muhafaza Edilmesi Daha Faziletli Olan Yeminler...........................................................19 Ciddiyeti ve akalar Bir Olan eyler...............................................................................19 Tasavvuf! Manlar............................................................................................................20 Vaktini Zayi Etme............................................................................................................21 leride Yaparm Dncesine Kaplma.............................................................................21 Hak Pnarna Sabretmek....................................................................................................21 Sdk Olan Talibin Vazifesi..............................................................................................22 ki Kumar Ve Fal.............................................................................................................22 Tefsr-i erifi.....................................................................................................................22 : ki..................................................................................................................................22 Kumar................................................................................................................................22 Putlar.................................................................................................................................22 Fal Talan..........................................................................................................................23 Rics....................................................................................................................................23 ki ve Kumar Dmanln Kaynadr...........................................................................23 kinin Dourduu Dmanlk..........................................................................................23 Kumar Ve ki...................................................................................................................24 ki ve Kumarn Manev Zararlar....................................................................................24 Namaz Dinin Direidir......................................................................................................24 fkinin Haram Klnma Zaman........................................................................................24 Ailh'a ve Resulne ftaat Edin..........................................................................................24 ki enlerin hiretteki Hli............................................................................................25 kiden Dolay Lanetlenen ahslar..................................................................................25 ki ene Kz Verilmez....................................................................................................25 Tasavvuf Manalar............................................................................................................26 Kumar nsan Saptrr........................................................................................................26 Put nedir............................................................................................................................26 Fal Talan ve Ksmet Zarlar Nedir?.................................................................................26 eytan ve Habis Ameller...................................................................................................27 Habibullah.........................................................................................................................27 Mahbbiyet Makam.........................................................................................................27 hsn..................................................................................................................................27 Zilhiccenin tik On Gn ihsan..........................................................................................28 yilik ve hsan....................................................................................................................28 Hikye (yilik ve sadaka)..................................................................................................28 Av Ve Hkmleri..............................................................................................................29 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................29 Sebeb-i Nzul...................................................................................................................29 Av mtihan.......................................................................................................................29 Elle Tutulan ve Mzraklara Konan Av ile mtihan............................................................30 Av mtihann Mans........................................................................................................30 Allah'n Bilmesi ?..............................................................................................................30 Haddini Tecvz Edenler..................................................................................................30 mtihan ve Cezas..............................................................................................................31 Tasavvuf Manlar............................................................................................................31 Hak Yoldan Dnenlerin Azab..........................................................................................31 Altn Her Yerde Altndr...................................................................................................32 Sadk Talebenin Vazifeleri................................................................................................32 Nefsin Islh......................................................................................................................32 Hikye olunur....................................................................................................................32

Sofunun Hastal Olan Zehir...........................................................................................32 Ihrm ve Av......................................................................................................................32 Haremin Hudutlar............................................................................................................33 hrmlmn ldrd av...................................................................................................33 Av Hayvann bilerek ldrrse.......................................................................................33 Misli Ne Demektir?...........................................................................................................33 Neam Kelimesi..................................................................................................................34 El-adl...............................................................................................................................35 Ceza Hissedilmelidr.........................................................................................................35 ntikam Kelimesinin Mans.............................................................................................35 Allah Korkusu...................................................................................................................35 Ne Ekersen 0 kar............................................................................................................36 Tasavvuf ve r Manlar................................................................................................36 Mesnev'de buyuruldu:......................................................................................................37 Deniz Av Helldir............................................................................................................37 Deniz Av Nedir?..............................................................................................................37 Deniz Avlar Ksmdr.................................................................................................38 Deniz Hayvanlar iki Ksmdr..........................................................................................38 Denizde Yaayanlar..........................................................................................................38 Denizin Yiyecekleri..........................................................................................................38 hraml Olanlara Av..........................................................................................................39 Cennet'e ak Olan.............................................................................................................39 lmn Kolayl in......................................................................................................40 iman ve Taat Yolu.............................................................................................................40 ki lemin Kurtuluu........................................................................................................40 Tasavvuf? Manlar............................................................................................................40 Ka'be Beytullah.................................................................................................................41 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................41 Kabe'nin Rknleri...........................................................................................................41 Kabe'nin Hakikatte gen Olmasnn Srr.......................................................................42 Beyt-i Haram.....................................................................................................................42 Kabe'nin Hrmeti..............................................................................................................42 Toprak...............................................................................................................................42 Harem Ay.........................................................................................................................43 Mukaddes vakitler.............................................................................................................43 Zilhicce Aynda Olan Baz Hadiseler...............................................................................44 Zilhicce Aynda Oru........................................................................................................44 Zilhiccenin Dokuzuncu Gn Duas.................................................................................44 Kurban...............................................................................................................................44 Kurban Kesmekten Maksat?.............................................................................................44 Kurban Bayram Gnnde Haclar....................................................................................45 Kalaid................................................................................................................................45 Gerdanlklarla Gelen Emniyet emberi............................................................................45 Allah Gafurdur ve Azab iddetlidir.................................................................................46 Tebliden Sonra zr.......................................................................................................46 Allah Gizli ve Aikr Bilir...............................................................................................46 Gizlilik ve Aikrlk Birdir...............................................................................................46 Tasavvuf? Manlar............................................................................................................46 Beyt'l-Harm smi...........................................................................................................46 Haram Ay.........................................................................................................................47

Hediyy Kurban.................................................................................................................47 Murdar ve Temiz eyler...................................................................................................47 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................47 Neshedlen Hkm............................................................................................................48 iyi ile Kt Eit Deildir...................................................................................................48 Hell ve Haram Bir Deildir.............................................................................................48 Tasavvufa Gre Temiz ile Murdar....................................................................................49 Zekt Verilmeyen Mal Habstir.......................................................................................49 Mmin ve Kfir Misli.....................................................................................................49 Kt ve yi Ahlak..............................................................................................................49 Nefis Kargasnn Gidecei Yer.........................................................................................50 Nefsin Mal Sevgisi............................................................................................................50 Faydal limler...................................................................................................................50 renilecek limler...........................................................................................................50 Salih Ameller....................................................................................................................50 Te'vilt-i Necmiyye' den...................................................................................................50 Habs Olan eylerin okluu...........................................................................................51 Saf Akl ve Felah...............................................................................................................51 Takva Nedir?.....................................................................................................................51 Mevlevi Hazretlerinin Vasiyetleri.....................................................................................51 Sidiin Asl.......................................................................................................................52 Yersiz Suller....................................................................................................................52 Tesr-i erifi:.....................................................................................................................52 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................52 Sebeb-i Nzul Hakknda Baka Bir Rivayet.....................................................................52 Eyann Hakikati...............................................................................................................53 Gizli eyleri Sormak.........................................................................................................53 Af......................................................................................................................................53 Bo Sual............................................................................................................................53 Eb Salebe (r.h.) buyurdular:............................................................................................54 Bahtl Kimse.....................................................................................................................54 Hikaye (Skt ve Konumak)...........................................................................................54 Faydasz Konuanlar........................................................................................................54 Tasavvuf! Manlar............................................................................................................54 Allah Adna Yalan Syleyenler........................................................................................57 ChlIyet Haramlar..........................................................................................................57 Tefsr-i erifi:...................................................................................................................57 "Bahre,"............................................................................................................................57 Sibe Nedir?......................................................................................................................57 Vasile Nedir?.....................................................................................................................57 Hm Nedir?.......................................................................................................................58 Allah'a ftira......................................................................................................................58 Amr ibni Lhay.................................................................................................................58 Dini Tahrif Edenler...........................................................................................................58 Kitap ve Snnete Kar Direnmek.....................................................................................58 Chilleri Taklit..................................................................................................................59 Hakikat Ehli le Olmak.....................................................................................................59 hir Zamann Deccleri...................................................................................................59 Dervi Kyafetinde Ekya................................................................................................60 Tasavvuf Manlar............................................................................................................60

Vcdu Tahrif...................................................................................................................60 Kalenderlik........................................................................................................................61 eriat Kaydndan Yoksun.................................................................................................61 Haramlar Helal.................................................................................................................61 Ykclar............................................................................................................................62 Bakalarnn Sapkl Size Zarar Vermez........................................................................62 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................62 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................62 Dn Allah'adr...............................................................................................................62 Ameller Haber Verilecek..................................................................................................62 yilii Emretmek...............................................................................................................63 Gc nispetinde.................................................................................................................63 Hazret-i Eb Bekir(r.a.)in Bir Hutbesi..............................................................................63 Kfrnden Korkulanlar.....................................................................................................63 Gel Szne Kulak Ver......................................................................................................64 yilii Emretmek Farzdr...................................................................................................64 Zaman ve Yerine gre.......................................................................................................64 Tasavvuf! Manlar............................................................................................................64 Mrid-i Kmil Olmadan..................................................................................................64 eyh Nasl Olunur?...........................................................................................................65 eyhlik Miras Yoluyla Gemez........................................................................................65 lm Annda Vasiyet........................................................................................................66 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................66 Sebeb-i Nzul....................................................................................................................66 ahadet ve ahitlik............................................................................................................67 ki Kii Kimlerdir?............................................................................................................68 ahitlerin Says................................................................................................................68 ehit Kimdir?....................................................................................................................68 Mslman ahitler............................................................................................................68 Sizden Olmayan ahitler...................................................................................................68 Yemin in Hususi Vakit Var m?.....................................................................................69 Yeminde Zaman ve Zemin................................................................................................69 ahitlii Gizlemek.............................................................................................................70 ahitlerin Yalan...............................................................................................................70 Yalan Yere ahitlik...........................................................................................................72 Dinleyin Fask Olmayn....................................................................................................72 ahit Olabilmenin Yollan..................................................................................................72 ahitliin Caiz Olabilmesinin Yollan...............................................................................72 ahitliin Faydas..............................................................................................................72 ahitlere Sayg ve Deer Verin.........................................................................................73 ahitlikten Kanmak Caiz mi?.........................................................................................73 Hadlerde ahitlik...............................................................................................................73 Yalan Yere Yemin............................................................................................................73 Doruluk Yolunu iste........................................................................................................73 Emneti Sahibine Vermek................................................................................................73 Hyanet Rezilliktir.............................................................................................................73 Ezel Hkm.....................................................................................................................74 Peygamberlerin Toplanmas.............................................................................................74 Tefsir-i erifi:....................................................................................................................74 Sualin Hikmeti..................................................................................................................74

Gerek lim Sahibi Allah'tr..............................................................................................74 Akllarn Bata Gittii Yer................................................................................................75 Feze-i Ekber Cehenneme Girmektir..................................................................................75 Dehetli Gn....................................................................................................................75 tibr Sonucadr.................................................................................................................75 Dnenler............................................................................................................................76 mmet-i Muhammed (s.a.v.)'n hidlii.........................................................................76 Kahhr Sfatnn Tecelli Etmesi........................................................................................76 Ariflerin Kyameti.............................................................................................................77 sa Aleyhisselam...............................................................................................................77 Tefsiri erifi.......................................................................................................................77 sa Aleyhisselm'a Verilen Nimetler.................................................................................77 Ruhu'I-Kuds....................................................................................................................77 Beikte Konumas............................................................................................................77 Hazret-i Meryem ve sa Aleyhisselm'a Mahsus Nimetler...............................................78 Kehl ..................................................................................................................................78 Is Aleyhisselm'n hir Zamanda Nzul......................................................................78 Ktab ve Hikmet retilmesi............................................................................................79 s Aleyhisselm'n amurdan Ku Yapmas...................................................................79 Yarasa Kuunun................................................................................................................79 M'cizeye Sihir Dediler....................................................................................................80 sa Alehisselm ve Hastalar..............................................................................................80 Mesnev'de buyuruldu:......................................................................................................80 lleri Diriltmesi..............................................................................................................80 sa Aleyhisselm'n Duas.................................................................................................81 Hikye...............................................................................................................................81 Hikmet...............................................................................................................................82 Evliy'nn Dua ve Beddular.............................................................................................83 Peygamber ve Evliya Dualar............................................................................................83 Kmil Dervi'in Fena ve Bekas........................................................................................83 Havariler............................................................................................................................83 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................84 Havari Kelimesi................................................................................................................84 Havarilerin Meslekleri......................................................................................................84 Maide................................................................................................................................84 Edep'ten Yoksun Bir Sual.................................................................................................84 Allah'a Kar Edepsizlik....................................................................................................85 Dk Himmet..................................................................................................................85 Din Fayda.........................................................................................................................85 Mide Nedir?.....................................................................................................................85 zerinde Yemek Yenilen eyler.......................................................................................85 sa Alyhisselm'in Havarilere Cevb.............................................................................85 Havarilerin Muradlar.......................................................................................................86 Kalbleri Tatmin.................................................................................................................86 sa Aleyhisselmn Duas..................................................................................................86 Allahmme........................................................................................................................86 Pazar Gn........................................................................................................................87 Nankrlk Eden................................................................................................................87 Sofrann Keyfiyeti ve Mhiyeti.........................................................................................87 Tasavvuf Manlar............................................................................................................88

Haylin Surete Brnmesi................................................................................................88 nsan Huy Ve Ahlak zere Har Olunur........................................................................89 Marifet Hakikatlar............................................................................................................89 Zt ve Sfat Nimetleri........................................................................................................89 Drt Kavmin Bayram.......................................................................................................89 Mslmanlarn Bayram..............................................................................................90 Cuma Gn Hadiseleri......................................................................................................90 Cuma Gn.......................................................................................................................90 Cuma Namaz ve Nafile Hac.............................................................................................90 Ramazan- erif Bayram..................................................................................................91 Kurban Bayram................................................................................................................92 En Byk Bayram.............................................................................................................93 Rabbi Grme.....................................................................................................................93 Te'vilt-i Necmiyyeden.....................................................................................................93 Isa Aleyhisselm'n Dini Tevhd Diniydi..........................................................................94 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................94 Eb Sud Efendiden..........................................................................................................94 Tevilt-i Necmiyyeden......................................................................................................95 Hristiyanlan Azarlamak...................................................................................................95 Kyamette Kfirler............................................................................................................95 Mkaie Sanat................................................................................................................96 Allh Tel in Zt Kelimesi.........................................................................................96 Allh Tel Gayiblara Vakftr........................................................................................96 Azab ve Mafiret..............................................................................................................97 Mriklere Mafiret Yok..................................................................................................97 Efendimiz (s.a.v.)'in Alamas..........................................................................................97 Sdklar.............................................................................................................................97 Tefsr-i erifi:....................................................................................................................98 Allah'n Rzs...................................................................................................................98 Mlk Allhndr.................................................................................................................98 irk Koanlar.....................................................................................................................99 Yafan ve Riya....................................................................................................................99 Zhid Grnp..................................................................................................................99 Doruluk...........................................................................................................................99 Hikye (Hristiyan Gen)..................................................................................................99 Selm Olsun....................................................................................................................100

Yce Meali: Peygamber'e indirileni dinledikleri zaman da, gzlerini grrsn ki, in ktklar haktan yalar dolup boanarak "Y Rabbena!" derler; "inandk, imn getirdik. imdi sen bizi ahadet getirenlerle beraber yaz.83 Hem biz niye imn etmeyelim; Allah'a ve bu bize gelen hakka. Btn emelimiz Rabbimizin bizi slihn zmresinin maiyetine koymas ikenl?"84 Byle demelerine mukabil, Allah da, kendilerine sevap olarak, altndan rmaklar akar cennetleri verdi; ilerinde muhalled kalmak zere onlar ki, ite muhsinlere mkfat odur.85 Kfredip yetlerimizi tekzib eyleyenler ise, onlar, hep ashab- cahmdirler. 1 Tefsr-i erifi: "Ve peygamber'e ndirileni dinledikleri zaman..." "Ve kibretmezler." Kavl-i erifin zerine atftr. Yani bu onlarn kibirlenmemeleri sebebiyledir. Ksss (ve keilerin) zellikleri nk onlar Kur'n- kerim dinledikleri zaman, onlarn gzleri/ yalarla dolar. Bu kavl-i erif onlarn (kssslerin); 1- Kalblerinin yumuak olduuna, delildir. 2- Korkularnn iddetli olduuna, 3- Hakk kabul etmeye srat ile kotuklarna, 4- Ve hakk kabul etmekten kanmadklarna delildi 3. 5- "Gzlerini grrsn ki, aina 4 Gz Yalan Dkerler ktklar haktan yalar dolup boanr..." Gzleri yalarla dolar, demektir. Gzlerin yalarla dolmasndan ve dklmesinden "boanyor" fiili, istiare yoluyla kullanld. "Gz yanda," kelimesi, "boanyor" fiiline taalluk etmektedir. Gaye'nin ibtids iindir. Mans: Gzlerinde ok yalar boalr, demektir. Bu ryet, grmek manasnadr. "boanyor" cmlesi, rrie-f l'den hldir. "Aina ktklar haktan dolay..." Birinci, (yani 'da ki) Gaye'nin ibtjds iindir. Bir mahzf a taalluk etmektedir. "Gz yanda," kelimesinden hldir. ikinci, ise "tandklar ey" kavl-i erifinde bulunan ism-i mevsl beyn iindir. Yani onlarn (bu gz yalan) hakk tanmalarndan kaynaklanmaktadr. Hakk tanmalarndan balamaktadr. (te onlarn gz yalar) bundan hsl olup ve bu sebeple hsl olmaktadr. Sanki (mukadder bir sul ile) denildi: -"Kur'n- kerimi dinledikleri ve iittikleri zaman ne diyorlard?" (Cevaben denildi:) "Y Rabbena!" derler; "inandk, imn getirdik?" Bu Kur'n- kerime imn ettik. "imdi sen bizi ahadet getirenlerle beraber yaz." Bizi, Kur'n- kerimin hak olduuna ahitlik edenlerden eylel min "Hem biz niye," Yani bize ne oldu ki,; "mn etmeyelim Allah'a," Bizim iin" kelimesinde bulunan zamirden hldir. Yani mminlerin gayri olarak, demektir, inkrn tevcihi, sebep ve msebbip ile beraber olduu halde... "Ve bu bize gelen hakka..." Ism-i Cell zerine atftr. Yani niye Allah'a ve bize gelen hakka imn etmeyelim?" demektir. . "Bize geldi" fiilin failinden hldir. Yani hak cinsinden olduu halde bize geldi, demektir.
1 2 2

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/17. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/18.

Bu sfatlar tamayan, iinde, kin, nefret. slm ve Kur'n- kerim dmanl olan. Mslmanlara zulmeden, hakszlk eden ve hakk kabul etmeyen kiinin ad kei veya ne olursa olsun: o kii, burada Kur'n- kerimde sz edilen "Ksssler" snfna girmez. 4 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/18.

Gaye'nin ibtids iindir. "Bize geldi" fiiline taalluk etmektedir. Burada zikredilen "Hak"dan murad, Br Tel (yce yaratc olan Cenb- Allh)fr. 5 Slihlerden Olmay istemek "Ve btn emelimiz rabbimizin bizi slihn zmresinin maiyetine koymas iken!?" Mezkr zamirden baka bir hldir. Hlin isim cmlesi olmas iin, mbted takdir olundu. Yani: Bizler, shlerin sohbetinden baka bir eyi mit etmezken hangi ey bize hsl olur. nk mspet olan fiili muzri vav ile beraber hl vaki olmaz. Ancak mbted nm takdiriyle tevflli olursa, hl vaki olur. 6 Cennetler Var "Allah da, kendilerine sevap olarak verdi." Kendilerine verdi ve kendilerini mkfatlandrd. (Ne sebebiyle?) "Byle demelerine karlk..." tikatlarn sylemekten, demektir. "Aina ktklar haktan dolay..." kavl-i erifi bunun delilidir. "Cennetler," Bostanlar var. "Altndan rmaklar akar." Aalarnn, meskenlerinin, ardak ve odalarnn altnda; su, bal, arap ve st rmaklar akar. "erinde muhalled kalmak zere ite bu." Bu sevap, "Muhsinlere mkfattr." Onlar ki nazar ve amelleri gzeldirler. Veya ilerinde ihsan ve gzellii alkanlk haline getirenlerdir. 7 Kfirler "Ve kfredip yetlerimizi tekzib eyleyenler ise,'1 Ve bunun (yani kfr) zerine lenler ise... Allah'n yetlerini yalanlamak, kfrden bir eit olmasyla beraber; Allh Tel hazretlerinin yetlerini yalanlayanlarn, kfredenler (kfirler) zerine atfedilmesi; bundan yalanlayanlarn hallerinin beyn etmeyi kast etmesinden dolaydr. l "Onlar, hep ashab- cahmdirler." (2/429) Tututurulmu iddetli ate ehlidirler. 8 Ezel Saadet Onlar (bu yet-i kerimelerde sz edilen kiiler) 1- Hayvan, 2- Canavar, 3- Ve eytan olarak Vasflandlar ve perdeleriyle rtndkleri iin, Allah Tel hazretleri onlar (hakk iitmekten) sar etti (doru grmekten) kr etti. (te bundan dolay) onlar, iittiler de iitmediler; mahede ettikleri (baktklar) halde grmediler. Bu, "Ben sizin Rabbinz deil miyim?" kelmn kendilerine iittirip, buna cevap vermeye muvafk kld; ve hatta Rububiyetini mahede edip; "Evet (Sen bizim Rabbimizsin)! Biz buna ahidiz!" dediler. Yine burada da Allh Tel hazretleri, kendilerine kelmn iittirdi. Ve onlara kelmnn hakikatini bellettirdi. (Bunun zerine bu mutlu ve kutlu insanlar) Allh Tel hazretlerine mtak oldular. Onlarn kalbleri, "misk" annda mahede ettiklerini hatrlad. Ve aladlar. evk ve ak alamas ve marifet alamas ile aladlar.... 9 Ktlkten Dnp Hakka Ynelmenin Srr Mesnev'de buyuruldu: Zatnda bu kt huy, asl deildir. Yoksa asl ve kt olan ebediyen mnkerdir. (Bunlar ezel saadetten mahrumdurlar.,.) Kimde kt huy ariyet ve geici olarak bulunursa, 0 kii, ktln ikrar ederek, tvbe eder. (Tevbe eden ise hi gnah ilememi gibidir...) Adem AleyhisselnYn zellesi (hataya dmesi) ereti olduundan,
5 6

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/18-19. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/19-20. 7 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/20. 8 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/20-21. 9 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/21.

Hemen Hakka yneldi ve tvbe etti. Muhakkak ki eytann gnah asl olduundan, Ona tvbe yolu gam ile kapand. " 10 Hikye (hakk grebilmek) Hikye olundu. Sultann biri, Byezid-i Bestm (k.s.) hazretlerinin kabrini ziyaret etti. Byezid-i Bestm (k.s.) hazretlerinin ashabna {mrit ve talebelerine) onun halini sordu. Onlar: -"Byezid-i Bestm (k.s.) hazretlerini gren cehennem ateine girmez!" dediler. Sultan: -"Eb Cehfl, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini grmesiyle beraber; cehennem ateine girecektir. Senin eyhin Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin zerinde (bir makama sahip) deildir..." dedi. Talebe buyurdu: -"Ey Sultn! Eb Cehfl, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini grmedi. Belki o, Eb Talib'in yetimini grd. Eer Eb Cehfl, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini grm olsayd; elbette ona imn ederdi, cehennem ateinden kurtulurdu ve irfan nuruyla nurlanrd..." dedi. 11 Belkis mn Etti Belks imn etti. Belks, Sleyman Aleyhisselm'n mektubunu grdnde, kavmi (vezir ve danmanlaryla) meveret yapt. Kavmi; -"Biz onunla savarz!" dediler. Beks; -"Sleyman Aleyhisselm peygamberlik iddia ediyor. Peygamberler, Allah'n ok kerim ve deerli kullardrlar. Onlarla hi bir kimse savaamaz..." dedi. Beikis, imtihandan sonra Sleyman Aleyhisselm'a imn etti 12 Hakk Grmek Mevln (k.s.) buyurdular: Sleyman Aleyhisselm, seslenince, Btn Sebe kular kendisine meylettiler. Sadece can ve kanad olmayan kular. Veya balk gibi aslnda dilsiz ve sar olanlar ona meyledemediler. Hayr, yanldm! Sar da olsa o, Hakka itaat edince. Hakkn vahyi onu duyar hale getirir. Belks, can-u gnlden yola kmaya niyetlendi. Kayp olan zamanna zld. klarn ismi, nam, hreti, an, n ve hayay terk ettikleri gibi; O da hemen mal mlk ve mevkii terk etti. O iveli cariye ve kleleri; Gzne kokmu soan gibi grnmeye balad. Kkler, baheler, gzelim havuzlar; Ak yznden klhan misali grnyordu. Ak coup gnl kaplad zaman, Gzel eyleri gze irkin gsterir. Zmrd bile prasa gibi deersiz klar. te ak gayretinin; v "l-yoktur" mans budur. Ona, "Ondan baka ilh yoktur," kelimesinin nuru ahittir,.. Ak sana ay bile kara bir mlek gibi gsterir." 13 Tasavvuf Manlar Bil ki: Muhakkak ilm lemde muvafk olan muvafk oldu. Bu ayn mahede leminde muvaffakiyet buna gre cereyan etti. Sonra elbette ebed tarafndan bu durum zere olmak gerekir. Ta ki manev rzklarla beraber sr ve
10

Mesnev- erif: Defter. 4 s. 131, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/21. 11 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/22.
12

Belks ile ilgili malmat, "en-Neml sresi"nde gelecek, inallah. Oraya baknz. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/22. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/22.
13

Mesnev- erif. Defter: c. 4, s. 35, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/22-23.

hiss cennete girinceye kadar... Orada daim kalacaklardr. te bu hl, bu tohumun meyvesidir. Bu ziraatn ve harsin (ekinin) mahsldr. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: -"Byle demelerine mukabil, Allah da, kendilerine sevap olarak, altndan rmaklar akan cennetleri verdi; ilerinde muhalled kalmak zere onlar ki, ite muhsinlere mkfat odur. 14 M'mine den vazife, yakni tahsil etmek iin etmelidir. Ve dnyev cennete girmelidir. marifettir. Allh Tel buyurduu gibi: cil mchede cennet, ilh -"Aina olduklar (ve tandklar) haktan dolay...." Bylece kul, uzaklk ve ayrlk ateinden kurtulurlar. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: -"Kfredip yetlerimizi tekzib eyleyenler ise, onlar, hep ashab- cahmdirler. 15 Helli Haram Klmayn Yce Meali: Ey o btn imn edenleri Allah'n size hell kld nimetlerin holarn kendinize haram etmeyin, an da gitmeyin. nk, Allah ar gidenleri sevmez.87 Hem Allah'n size merzk kld nimetlerden hell ve ho olarak yiyin, hem de kendisine m'min bulunduunuz Allah'tan KorKun. 16 Helali Haram Etmeyin "Ey o btn SZ6 h6ll klId'9' ""netlerin holar.n. haram etmeyin. "Ey o btn imn edenler "Haram etmeyin." (neyi?) "Nimetlerin holarn..." "Allah hell kld..." "Size..." Yani, temiz ve kendisinden lezzet aldnz eyleri kendi nefsinize mani olmayn. Haramlarn men edilmesi gibi.17 Ar Gitmeyin "Ve ar da gitmeyin," Size hell klnanlarn hududunu haram ederek helal eylere tecvz etmeyin. (2/430) Muhakkak ki AHh Tel hazretlerinin helal kldn haram klmak; AHh Tel hazretlerinin haram kldn da helal klmaktr... Veya temiz ve helal eyleri yemek (ve kullanmakta) israf etmeyin, demektir. nk israf, harama tecvz etmektir. Haram olan eyleri yemek gibi. "nk, Allah ar gidenleri sevmez." AHh Tel hazretlerinin hududuna tecvz etme hususunda, kendi nefislerine zulmeden ve arlk ameline, raz olmaz... 18 Hell Rzk "Hem Allah'n size merzk kld nimetlerden hell ve ho olarak yiyin." Size helal klnan eyleri yiyin ve Allah'n size Rzk olarak verdii temiz eyleri yiyin. "Hell," kelimesi "yiyin" fiilinin mefuldr. "Allah in size merzk kld nimetlerden..." cmlesi, ondan hldir. Nekre olduu iin zerine takdim olundu. 19 Tayyib (Ho) eyler Abdullah bin Mbarek (r.h.) hazretleri buyurdular:
14
15

el-Mide: 5/85, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/23-24. 16 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/24. 17 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/24-25. 18 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/25. 19 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/25.

Hell, onun vehiyle (eriat ynnden helal kabul edilip) alnan eylerdir. Tayyib (temiz) eyler ise kendisiyle gdalanan ve nemalanan eylerdir. Ama kendisiyle gdalanlmayan toprak ve amur gibi camid eyler ise mekruhturlar. Ancak tedav ynnden olmas hari.... 20 mn Takva "Ve hem de kendisine m'min bulunduunuz Allah'tan korkun." Emredilen Vasiyetin tekididir. . nk Hem Allah'n size merzk kld nimetlerden hell ve ho olarak yiyin." Kavl-i erifi, eer burada kendisinden murad edilen ibhe ve helal klmak ise; ancak hellin yenilmesinin mubah klnmas; zddnn haram klnmasn ifde eder. Kendisinden istifde edilen tahrimin te'kidi, "Ve Allah'tan korkun." Kavl-i erifinden anlalmaktadr. Yine ilveten u kavl-i erif ziyde klnd: "Ve hem de kendisine m'min bulunduunuz (Alah'a....)" Bunu daha da te'kid etmektedir. nk imn kendisinden nehiy olunan eye son vermeyi gerektiren takvay ve Allh Tel hazretlerinin haram kld hudutlar tecvz etmemeyi icap ettirir. 21 Rzklarn Kefili Allh Tel Hazretleridir mam Fahreddn-i Rz (r.h.) hazretleri (tefsir-i kebirinde) buyurdular: "Hem Allah'n size merzk kld nimetlerden hell ve ho olarak yiyin!" kavl- erifi, Allh Tel hazretlerinin her bir kimsenin (btn mahlukatn) rzkn tekeffl ettiine (zerine aldna) dellet eder. Eer Allh Tel hazretleri, herkesin rzkn tekeffl etmemi olsayd; "Hem Allah'n size merzk kld nimetlerden hell ve ho olarak yiyin!" buyurmazd. Alih Tel hazretlerinin rzka kefil olduuna gre, Rzk iin ok an bir talep ve hrs peinde olmamak lazm. Bu konuda mbalaa etmemelidir. Allh Tel hazretlerinin kefalet, temint ve ihsanna gvenilmelidir. Muhakkak ki Allh Tel hazretleri ok kerimdir. Vaadinden dnmekten mnezzehtir. Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Allah'tan korkun! Rzk talep etme konusunda gzel (ve helal yollardan) elde edin!" 22 buyurdular." 23 Hafz (k.s.) buyurdular: -"Biz fakr-u kanaat yz suyunu dkmeyiz! Padiaha syleyerek... (Ondan Rzk istemeyiz) Rzkmz ezelde takdr olunmu..." 24 Sib (r.h.) buyurdular: Bir adam ak ise eer, onun Rzk peinde komas gerekmez! Olmaz niin mi? Bir yerde buday ekersen Orada ekinler fkrr... 25 Sebeb-i Nzul Tefsr ehli (mfessirler) buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, bir gn Vaaz ettiler ve kyameti anlattlar. Korkutma iini tebli ettiler. nsanlar, ondan ayrldklarnda aladlar. Sahabelerden on kii, Osman bin Maz'n el-Cmh'nin evinde toplandlar. Mavere ettiler. Bu sahabeler, 1- Ruhbanlk etmeyi, 2- Yn elbise giymeyi 3- Ab (kaba elbiseler) giymeyi. 4- Karalara brnmeyi, 5- Zekerlerini (tenasl aletlerini) kesmeyi. 6- di olmay, 7- Btn seneyi orulu geirmeyi,
20 21

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/25-26. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/26. bni Mace: 2142, deiik lafzlarla... Tefsr-i Kebir: c. 12. s. 83 (4/418} Divn-Hafz-irzs. 17. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/26-27.

22 23 24
25

8- Geceleri ta sabahlara kadar kyam ve namazla geirmeyi, 9- Asla yatan zerine yatp uzanmamay, 10- Et yememeyi, 11 - Et ya yememeyi 12- Yal ve leziz yemekler yememeyi, 13- Kadnlara asla yaklamamay, 14- Koku srnmemeyi, 15- (Souk su imemeyi.) 16- (Bundan byle i, sanat, ziraat ve ticretle uramamak) 17- Ve (bundan byle) yeryznde seyahat etmek konusunda ittifak ettiler.... Bu sahabelerin bu kararlan Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine ulat. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri (hemen) Osman bin Maz'n (r.a.) hazretlerinin evine geldi. Kendisine tesadf etmedi. Onun hanm mm Hakm ki bu kadn ahabnn ad Havle idi ve o Attr (kokucu) idi. (Efendimiz s.a.v. hazretleri Havle r.a. hazretlerine) buyurdu: -"Senin kocan ve arkadalarndan bana ulaan haber doru mu?" diye sordu. Kadncaz. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine kar yalan sylemek istemedi ve kocasnn haberini (ve srrn) ortaya koymay da istemedi (bunun iin yle cevp verdi:) -"Ya Reslallah (s.a.v.)! Eer Kendisi sana sylediyse dorudur!" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri dnd. Osman bin Maz'n (r.a.) hazretleri, evine geldiinde, hanm, ona Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin evlerine kadar geldiini bildirdi. Osman bin Maz'n hemen Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine gitti. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri bu durumu ona sordu. 0; -"Evet! (ittikleriniz dorudur ya Reslallah)! dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri: -"Amma hibir zaman ben bunu size emretmedim! Muhakkak ki nefsinizin sizin zerinizde hakk vardr. Oru tutun! Iftr edin! (Gecenin bir ksmnda) kalkn (namaz kln), Uyuyun! Muhakkak ki ben kyam ederim, uyurum, oru tutarm, iftar ederim, et yerim, ya yerim, kadnlara da yaklarm, kim benim snnetimden yz evirirse, (snnetimden dnp onunla amel etmezse) o kii benden deildir," buyurdu. Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, ashabn toplad, onlara bir hutbe okudu ve buyurdu: -"Kadnlar, yemekleri, kokular, uyku ve dnyev ehvetleri kendilerine haram klan kavmin hli nicedir? Amma muhakkak ki ben size, ksssn (keiler) ve rahipler olmanz emretmedim. Muhakkak ki benim dinimde, et yemeyi ve kadnlar terk etmek ve manastrlar edinmek (bir yere kapanp orada ibdet etmek) yoktur. Benim mmetimin seyahati orutur. mmetimin ruhbanl ise cihat ve mchede'dir. Ey mmet ve ashabm! Allah'a ibdet edin! Ona hibir eyi irk komayn! Haccedin! . Umre yapn! Namaz kln! Zekat verin! Ramazan- erif orucunu tutun! . stikmetinizi dzeltin! Dosdoru olun ki size de doru davranlsin! Muhakkak ki sizden nce olan mmetler, helak oldular. Onlarn helak olmalarna iddet sebep oldu. Onlar, dinlerini zorlatrdlar, Allh Tel hazretleri de onlarn zerine zorlatrd. te bu kiliseler ve manastrlar onlarn kalntlardr (ve onlardan arta kalan eylerdir...)" ite bu hadise zerine bu yet-i kerime nazil oldu. 26 (2/431) Ey o btn imn edenler! Allah'n size hell kld nimetlerin holarn kendinize haram etmeyin, ar da gitmeyin. nk, Allah ar gidenleri sevmez. Hem Allah'n size merzk kld nimetlerden hell ve ho olarak yiyin, hem de kendisine m'min bulunduunuz Allah'tan korkun." 27

26 27

Bagav Tefsiri: c. 2. s. 59,

el-Mide: 87-88, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/27-31.

Oru Nefsi Dizginler Rivayet olundu: Osman bin Maz'n (r.a. hazretleri bir gn) Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldi. Ve: -"Muhakkak ki benim nefsim bana, idi (hadm) olmam sylyor?" (ime idi olmak douyor?" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"Dur Ey Osman! Muhakkak ki mmetimin hadmlamas orutur." 28 slm'da Ruhbanlk Mesnev'de buyuruidu: Papazlama! Kendini hadm etme! idi olma ffet ve ehvetten kalacak yerde... Hev- hevesler olmadka, heveslerin nehy edilmesi mmkn deildir. (Bu) llerle savamann mmkn olmad gibidir 29... "Yiyin" 30 emri, ehvet iin sana bir tuzaktr. Sonra ki, "sraf etmeyin" 31 emri de iffettir. nk sen sabrn klfetine katlanmadka, Karlnda da bir art bir mkafat hasl olmaz. O art ve o mkafat ne gzeldir. Bir karlk ki gni okar, Cn'a cn katar... 32 Camide Namaz Beklemek Osman bin Maz'n (r.a.) buyurdular: -"Ya reslallah (s.a.v.)! Dalarn zerinde ibdetler edip, rahip olmak geliyor iimden?" Efendimiz (s.a.v.) buyurdular: -"Dur! Ey Osman! mmetimin rahiplii mescitte namaz vaktini beklemek iin oturmalardr..." 33 Mala Sahip Olmann Fazileti (Osman bin Maz'n r.a. hazretleri): -"Ya ReslaIah (s.a.v.)! Malmn1 hepsini karp datmak geliyor iimde (ne buyurursunuz)?" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Yava ol! Ey Osman! Muhakkak ki sizin bir gnden bir gne sadaka vermeniz; senin nefsini, aile ve iylini iffetle geindirmen, miskinlere ve yetimlere merhamet etmen onlara vermen bundan yani btn maln datmandan daha faziletlidir... (Malnn hepsini datma. Maln olsun ki hem sen bakalarna muhta olmazsn ve hem de srekli muhtalara yardm etmi olursun.)..." 34 Evli Olmann Faziletf (Osman bin Maz'n r.a. hazretleri): -"Ya Reslallah! Muhakkak ki benim nefsim, bana eim Havle hanm boamay drd. (Eer msaade edersen, eimi boamak istiyorum?)" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Yava ol! Ey Osman! Muhakkak ki benim mmetimin hicreti, onlarn Allh Tel hazretlerinin kendilerine haram kld eylerden hicret edip kamalardr. Veya hayatmda bana hicret etmeleridir. Ya da vefatmdan sonra gelip kabrimi ziyaret etmeleridir. Yahut da ldnde, geride bir hanm, iki hanm, veya drt hanm brakmalardr..." 35 Evlda Sahip Olmann Fazileti Osman bin Maz'n (r.a.) hazretleri;
28

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/32.

29 30 31 32

Mesnev- erif. Defter 5. s. 24. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/32-33. el-'Arf:7/31. el-A'rf:7/31,

Mesnev- erif, Defter, 5, s. 25, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/33. 33 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/.33. 34 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/33. 35 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/34.

-"Ya Reslallah, eimi boamay yasakladn; nefsim bana bir daha cima etmemeyi sylyor?" dedi. Efendimiz {s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Dur! Ey Osman! Muhakkak ki Mslman bir kii, hanm veya sa elinin sahip olduu (cariyesi) ile cima ettii zaman; eer bu cimadan kendisine bir ocuk nasip olmazsa; {bile elbette) cennette ona bir hizmeti olur. Eer bu elmasnda kendisine bir ocuk olur da ocuk kendisinden nce vefat ederse, o ocuk kyamet gnnde onun iin ferat (cennette onu bekleyen bir kii) olur ve kyamet gnnde ona efaat eder. Eer kendisinden sonra lrse, o zamanda kyamet gnnde onun iin nur olur..." 36 Et Yemek? Osman bir Maz'n (r.a.) hazretleri; -"Ya Reslalah (s.a.v.); nefsim bana et yemememi sylyor?" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Yava oll Ey Osman! Et yemeyi severim! Bulduum zaman et yerim! Eer ben Rabbimden her gn bana et yedirmesini dilesem; elbette Rabbim bana her gn et yedirir!" 37 Snnet le Amel Osman bin Maz'n (r.a.) hazretleri buyurdular: -"Nefsim bana bir daha koku srnmememi sylyor?" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Acele etme! Ey Osman! Muhakkak ki Cebrail Aeyhisselm, ara sra koku srnmemi bana emretti. Cuma gn ise o hi braklmaz. Ey Osman! Benim snnetimi terk etme! Snnetimden yz evirme! Kim snnetimden dner ve sonra tvbe etmeden bu hal zere lrse; kyamet gn melekler, onun yzn benim havzumdan evirirler...." 38 Efendimiz (s.a.v.) Hazretlerinin Tavuk Eti Yemesi Eb Musa el-E'ar (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. Buyurdular: -"Ben, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini, tavuk eti yerken grdm." 39 Karpuz ve Hurma Yemeleri -"Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini, ya hurma ve karpuz yerlerken grdm." 40 -"Hem yer ve hem de takvli olabilirsin! Zira muhakkak ki Allh Tel hazretleri, hellin yenilmesini kerih (ve irkin) grmez!" (Sen bunlarla urama yerine bir ban) evirip bak! I - Anne ve babana birr ihsann nasl? 2- Anne ve babaya iyiliin! 3- Sla-i rahme ilgin nasl? 4- Yakn akrabalarnla ilikilerin nasl? 5- Komuna olan efkat ve merhamet nasl? 6- Mslmanlara olan merhamet ve acman nasl? 7- Zulm annda kinini yutkunabiliyor musun? 8- Sana zulmedeni balayabiliyor musun? 9- Sana ktlk edene iyiliin nasl? 10- Sabr ve tahammln nasl? I1 - Eziyet ve bellara katlanabiliyor musun? 12- (Takva ve zhd ynnden) sen bunlarn hkmlerine, un helvasn terk etmeden daha ok muhtasn... (Sen ahlakna dikkat et!) (2/432) 41

36 37

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/34. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/34.

38 39 40
41

Telbs'l-lbls: s. 285, bn'l-Cevz el-Badd smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/34. Tirmizi: 1750. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/34-35. Tirmizi: 1766, Ebu Davud: 3339. deiik lafzlarla. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/35.

Kalb ve Diman Kuvvetlenmesi Vel-hasl: Ruhbniyette ifrat etmek, lezzetlerden tam olarak kanmak, helal ve temiz eyleri terk etmek, (ve et ve helva gibi gdalar almaktan kanmak) temel azalardan; Kalp ve dima gibi uzuvlardan zayflk meydana gelir. Bunlara zayflk dt vaki olduu zaman, fikir ker, fikrin ve diman karkl ve ihtilali ile o kiide resen nazariyette taalluk eden kemlt kayp olur. Ve bylece o kiiden amel kuvvetlere taalluk eden kemlt ve olgunluklar eksilir. Muhakkak ki tamam olmas ve kemallar; nazar kuvvetin kemlin zerine bina klndklar olgunluklar yklr... 42 Ruhbniyetin Zararlar Yine tam ruhbaniyet, 1- Dnyann harap olmas, 2- Hars'n (ekin ve ziraatn) kesintiye uramas, 3- Madd ve manev kltrlerin yok olmas, 4- Neslin kesilmesi vardr... 43 Dnya ve hiretin Kazanlmas Dny ve hiretin imr ve kazanlmas; 1 - Ruhbniyetin terk edilmesi; 2- Marifet, 3- Muhabbet 4- Ve taata devam etmekle olur. lh hikmet, Alih Tel'nn helal kld, temiz ve leziz eylerinden insanlarn mahrum kalmamasn gerektirdi. Bu yet-i kerime bunlar beyn ettii gibi... 44 Mutedil Olmak Lakin bu yet-i kerimede iaret edilen yine "i'tidrdir. Alih Tel hazretleri buyurduu gibi; -"Ve ar gitmeyin!" 45 Mrid-i Kmiller ve Riyazet l'tidal, kendisine ulalan (ve yenilen eylerde) ve riyazette cidden iyi ve vgye layktr. Bundan dolay mrid-i kamilleri grrsn, iinin banda (baz mrit ve talebelerine), et, et ya, (leziz yemekleri), cima (ve bundan baka baz dnyev lezzetleri) terk etmelerini emrederler. Lakin bu terk etme ii. (o mridin) mizacna gre itidal zere olmaktadr. Muhakkak ki tabiatn slahnda riyazetin byk bir tesiri vardr. Riyazet, suluk babnda cidden mhim bir itir. Mutlak olarak riyazeti terk etmede zahir erbabnn dayana ve tutunacaklar bir delil yoktur. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Osman bin Maz'n (r.a.) hazretlerine olan Vasiyet ve emirlerinde gerekten bu iin cmlesine iaret etti. Bunu anla ve doru yola ird bul! Her konuda ifrat ve tefritin yeri yoktur. 46 Yeminler Yce Meali: Allah, sizi yeminlerinizde -bilmeyerek ettiiniz- lav ile muaheze etmez. Ve lkin, bile bile akdettiiniz yeminlerle sizi muaheze buyurur. Bunun da kefareti, oluunuza ocuunuza yedirdiinizin orta derecesinden on fakiri doyurmak, yahut giydirmek, yahut bir esir zad etmektir. Bunlara gc yetmeyen gn oru tutar, ite yemin ettiiniz vakit, yeminlerinizin kefareti bu... Bununla beraber yeminlerinizi gzetin. Byle beyan ediyor Allah size, yetlerini ki; kredesiniz...89 47

42 43

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/35-36. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/36. 44 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/36. 45 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/36. 46 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/36-37. 47 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/37.

Yemin-i Laiv "Allah, sizi yeminlerinizde bilmeyerek ettiiniz- Iav ile muaheze etmez." "Yemin," Allah ad ile yaplan kasem sebebiyle iki taraftan birinin takviyesi (ve tezini kuwetlendirmesi)dir. "Iav," yeminde skit yani drmektir. Kendisine hkm taalluk etmeyen bir yemindir. tmam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerine gre "yemin-i laiv", yle olduunu zannederek bir ey zerine yemin etmesidir; o ey, hakikatte onun zannettii gibi deildir. Mesel bir eyi uzak grp onu yle olduunu zannetmesidir. Ve; "Vallahi muhakkak ki o byledir!" der. Bir de bakar ki yemin ettii ey, kendisinin zannettii gibi deildir. Bu tr yeminlerde kiiyi gnah ile muaheze etmek olmad gibi onun zerine herhangi bir kefaret yoktur. 48 Yemin-i Gams Yemin-i gams, bir kiinin mz veya hl (gemi veya u halde olan) bir i zerine bilerek yalan yere yemin etmesidir. Mesel; "Vallahi gerekten ben yle yaptm!" diye yemin eder. Halbuki o ii yapmamtr. Veya aksi ile yemin eder. (Yani Vallahi gerekten ben yle yapmadm!" der halbuki yapmtr...) Veya; "Vallahi bunun benim zerimde herhangi bir alaca yoktur!" demesi gibi. Halbuki o kiinin kendisinin zerinde borcu olduunu ok iyi bilmektedir. Bunun yani yemin-i gamusun hkm gnahtr. nk yemin-i gams byk gnahlardandr. Efendimiz (s..a.v.) hazretleri buyurdu: -"Kim yalan yere yemin ederse; Allah Tel o, kiiyi cehennem ateine koyar ve yalan yere yeminde tvbeden baka kefaret yoktur." 49 "Yeminlerinizde," kavl-i erifi, "Muaheze etmez" kavl-i erifinin sitesidir. "Laiv" kelimesi de onun slas olduu gibi. Yani: Sizin herhangi bir sebeple yapm olduunuz, yemin-i laiv (bo yeminleriniz)den dolay Allh Tel hazretleri, sizi muaheze etmez. Yemin-i laivlere, din ve dnyev herhangi bir hkm taalluk etmez. 50 Yemin-i Mn'akide "Ve lkin, bile bile akdettiiniz yeminlerle sizi muaheze buyurur." Yani sizin yeminlerini kast ve niyetle takyid (kaytlamanz), vesika ve belgelendirmeniz, demektir. Manas: Lakin sizin kayt altna aldnz yeminlerinizi bozmanz veya aksine gre hareket ettiiniz yeminlerinizden dolay sizi muaheze eder. Mn'akide olan yeminlerinizden dolay sizi sorumlu tutar, demektir. Burada, "akit ettiiniz yeminler" cmlesi bilindii iin hazfedildi. Bu yemin, "mn'akide yemin"dir. Yemin-i mn'akide, bir emrin ilenmesi zerine yaplan yemini bozmak veya istikbl (gelecekte) onu terk etmektir. "Bunun da kefareti," kefaret, kendisi sebebiyle gnah giderilen ve hatas rtlen, fiildir. mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerine gre, yemin bozulmadan nce, yeminin kefareti caiz olmaz. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin u hadis-i eriflerinden dolay; -"Kim herhangi bir yemin zerine yemin eder de sonra, o yemininden daha hayrl bir ey grrse, o hayrl grd eyi yapsn ve sonra da yeminin kefaretini versin." 51 On Miskini Yedirmek "oluunuza ocuunuza yedirdiinizin orta derecesinden on fakiri doyurmak," "Evsafndan"kelimesinin mahallinasbtr. nk "Evsafndan" kavi-i erifi mahzfbir mefuln sfatdr. Takdiri, on miskine yemeK yedirmenizdir; sizin ailenize, zevcenize, ocuklarnza ve hizmetilerinize yedirdiiniz yemeklerin evsatndan yedirmenizdir, demektir. Yani kendi nevinden (ve eidinden) en iktisatl olan yedirin. Veya miktar budaydan yarm sa' miktar; her bir miskine yedirin, fitre gibi...
48

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/37-38. Camiu'l-Usl: 11/658, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/38-39.

49
50

51

MsnecH Ahmed: 7780. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/39.

Bir fakire 10 gn sreyle yemek yedirse, yeterlidir. Eer on fitre kadar bir miktar bir fakire bir defadan (defaten) verirse, sadece bir fitre vermi olur. 52 On Miskini Giydirmek "Yahut giydirmek," "Yedirmek" kelimesinin zerine atftr. Miskinlerden her birine btn bedenini rten bir elbise giydirir. Sahih oian fetva budur. On fakirin her birine bir alvar (ve pantolon) giydirse, geerli deildir. nk sadece alvar (veya pantolon) giyen bir kii, rf ve adetlere gre plak saylr. 53 Kle Azd Etmek "Yahut bir esir zad etmektir." Veya bir insan azd etmektir. Nasl olursa olsun., 1- M'min, 2- Kafir, 3- Erkek, 4- Kadn 5- Byk, 6- Kk, Olmas fark etmez. Bu klelerin hepsi kefaret olarak azat edilir. (2/433 54 Kefaret Olarak Azat Edilemeyen Kleler (Yemin kefareti olarak azat edilmeleri caiz olmayan kleler:) 1- A'ma, grmeyen kr, 2- Ahraz=dilsiz olanlar. Bunlar menfaat olan cinsi kaybettikleri iindir. 3- Her iki eli kesik olanlar, 4- Veya her iki ba parma kesik olan, 5- Her iki aya kesik olan, 6- Bir taraftan bir el ve bir aya kesik olan, 7- Tam deli olan, nk bir insandan faydalanmak, ancak onun akl sayesinde olur. 8- Mdebbir kle, 9- mm veled, bu her iki kle, bir cihetten hr sayldklar iindir.... Bunlar azd etmek noksanlktr.... 10- Mkteb bazsn ed etmi olan... nk bu kii belirli bir karlk ile hrriyeti elde etmitir. Onun ki ticret olmu olur. kefaret ise ibdettir. Ve ancak ihlasla Allh Tel hazretlerinin rzas iin olmaldr.. 11- Yine baz azalar azat edilmi olan klelerde yemin kefareti iin azat olunmazlar. nk bu tam bir azd etme ii deildir. yet-i kerimede geen "Veya" (atf harfinin) mans, mutlak olarak hasletin yani, 1 - On miskine vasat bir yemek yedirmek, 2- Giydirmek, 3- Ya da bir kle azad etmek, durumlarnn nden birinin vacib olduunu ifde eder.... Bu nden herhangi birini tayin edip semek ii mkellefe dmtr. Yani bunlarn n birden yapmak vacip deildir. Ve n birden terk etmek de caiz deildir. Bu nden herhangi birini yapt zaman, yemin kefaretini ed etmi olur. Yemin kefareti uhdesinden km olur. Bu kaytlarn toplanld zaman vacip olan birini seip yapmaktr.... 55 Gn Oru Tutmak "Bunlara gc yetmeyen," (Bu zikredilen ilerden birini yapabilme mkan bulamazsa, (yani. On miskine vasat bir yemek yedirmek. Giydirmek, Ya da bir kle azad etme imkann bulamazsa;) "Oru tutar," Onun kefareti, oru tutmaktr,
52 53

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/39-40. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/40. 54 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/40. 55 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/40-41.

 gn," Imam-i A'zam Eb Hanife hazretlerine gre ard arda tutulmas gerekir. "te bu," Size zikredilen ve emredilen bu eyler, " "Yemin ettiiniz vakit, yeminlerinizin kefareti," Yeminlerinizi bozduunuz zaman, Yeminlerinizi Muhafaza Edin "Bununla beraber yeminlerinizi gzetin." Yeminlerinizi zayi etmeyerek onlar muhafaza edin. Ve (olur olmaz) her ey iin yemin ederek, (bo yere) yemin etmeyin. Kendisinden kanacanz ilere veya yapamayacanz eylere yemin etmekle yeminlerinizi samayn. Btn bunlarla beraber, yeminini zayi etmemek ve yemini bozmamak daha hayrldr. 56 Yemini Bozmann Caiz Olduu Yerler 1 - Eer yemini muhafaza etmekten aciz kalr, 2- Veya yemin ettii eyin dnda bir eyde hayr grr (yemini bozmann daha hayrl) olduunu grrse; Bu durumlarda o kii, (nce) yeminini bozar ve sonra da yemin kefaretini verir. 57 Mnakide Yeminler Yemin-i Mn'akide de fakihler (tslm hukuk limleri) buyurduklar gibi (birka ksm zeredir: 1 - Muhafaza edilmesi vacip olan, 2- Bozulmas vacip olan, 3- Bozulmas daha faziletli olan, 4- Muhafaza edilmesi daha faziletli olan yeminler...) 58 Muhafazas Vacip Olan Yemin (Birinci ksm:) Kendisinde birr (yemini muhafaza etmek) vacip bandr. Farzlar ilemek ve ma'siyetleri terk etmek zere yaplan yeminler gibi. nk (farzlar ilemek ve haramlardan ve gnah olan eylerden kanmak) zaten farzdr. Bu tr yeminler, bir eit te'kid (pekitirme ve irdeyi kuvvetlendirmektir. 59 Bozulmas Vacip Olan Yemin (ikinci ksm:) Bozulmas vacip olan yeminler. Bu haramlar ilemek ve vacipleri terk etmek zere yaplan yeminlerdir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri hadis-i eriflerinde buyurdular: -"Kim Allh Tel hazretlerine, itaat etmek iin yemin ederse; Allh Tel'ya itaat etsin. Kim de Allh Tel hazretlerine s olmak iin yemin ederse; Allh tel'ya isyan etmesin (hemen yeminini bozsun....)" 60 Bozulmas Daha Faziletli Olan Yemin Yemininin bir ksmnn bozulmas daha faziletlidir. Mslman kardeini terk etmek ve buna benzer yaplan yeminlerdir. 61 Muhafaza Edilmesi Daha Faziletli Olan Yeminler Bu yeminin dnda kalan btn yeminlerin bozulmas veya muhafaza edilmesi msvdir. Fakat bunlarn muhafaza edilmesi yani bozulmamalar daha faziletlidir. 62 Ciddiyeti ve akalar Bir Olan eyler Yeminlerde, kefaretin vucbunda; 1 - Bilerek yemini bozan,
56 57

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/41-42. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/42. 58 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/42. 59 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/42-43.
60

Sahih-i Buhr: 6700. Tirmizi: 1526. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/43. 61 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/43. 62 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/43.

2- Unutarak yemini bozan 3- Ve zorla yeminini bozan kiiler arsnda hibir fark yoktur. Yeminlerin bozulmas ve muhafaza edilmesinde bunlar birbirlerine eittirler. Zira Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: - " ey vardr ki, onlarn ciddiyetleri de ciddidir; akalar da ciddidir; 1- Nikah, 2- Talak, 3- Yemin..." 63 "te byle," Gelecek fiilin masdanni beyan ediyor. Yoksa geen cmlenin sonunun mefhmunu beyan etmiyor. Burada sonradan getirilen "Kef harfi, iaret isminin ifde ettii sayg, byklk ve azameti te'kfd, pekitirme ve kuvvetlendirmek iindir, Mahzf masdarm sfat olmak zere mahallen mensuptur. Takdirinin asl yledir "Alih Te beyan ediyor, bu beyn misli olan beyn ile beyan etmekle..." Kasr ifde etmek iin takaddm etti. Sonradan getirilen "kef," harfi, zikredilen nkteler indir. Yani u zikredilen bedi beyan misli gibi, demektir. "Beyan ediyor Allah size, yetlerini;" eraitini ve hkmlerini iln ediyor. nk eriat ve hkmlerin altnda (dnde) herhangi bir beyn yoktur. (Kur'n- kerimde beyn edilen hkmler, eriattr....) "Gerek k! kredesiniz." Size rettii ve size k yollar kolay gsterdii nimetlerine kredersiniz, demektir. 64 Tasavvuf! Manlar Bu yet-i kerimede u iaretler var: lkin, bile bile akdettiiniz yeminlerle sizi muaheze buyurur. Bunun da kefareti, on fakiri doyurmak," Kim, Alih Tel hazretlerinden hicret edeceine (uzaklaacana) yemin ederse; onun kefareti on miskine yemek yedirmektir. on miskin be zahiri duyu organlardr ve be Btn duyulardr. Bunlar, afatlarn medhali {giri yeri) ve fetretlerin kaynadr. "oluunuza ocuunuza yedirdiinizin orta derecesinden...." Onlar; 1- Kalb, 2- Ruh, 3- Sr, 4- Haf, 5- (Ahf...), Yemekleri ise; 1- evk, 2-Ak, 3- Muhabbet, 4- Sdk, 5- Samimiyet, 6- Ihls, 7- lerini Allah'a havale etmek, 8- Teslm, 9- Rz, 10- nsiyet 11- Heybet 12- uhd, 13- Kf, 14- Manev keiflerdir.... "Vasat" ise; 1- Zikir, 2- Tezekkr, 3- Fikir, 4- Tefekkr, 5- lh ak, 6- Tevekkl,
63
64

Eb Davud: 2194, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/43-44.

7- Taabbd, 8- bdet etmek, 9- Allah'tan korkmak, 10- Rahmetini mit etmek, Bu yemeklerin Zahir duyu organlarna ve Btn kuvvetlere yedirilmesi, onlarn bunlar sebebiyle ibdette kullanlmas ve onlar ibdette zt olan eylerden muhafaza etmekle olur... "Yahut giydirmek,' O, duyularn ve Batn kuvvetlerin elbisesi, takva elbisesiclir... "Yahut bir esir zad etmektir. Bu esaret; 1 - Hev- hevese ibdet etmek, 2- Dnyaya hars (dnyaya dkn) olmaktr. "Bunlara gc yetmeyen," Bu eyleri yerine getirmeye yol bulamayan kimse; " gn oru tutar." Bu ( gn orucun tutulmas undandr;) nk gnler, gnden biri olmaktan hli deildir. 1- Ya mz (gemi) bir gndr, 2- Ya hazr olan (imdi ki zaman) gndr, 3- Veya kalan gndr... Geen gnn orucu, 1 - O gnde yaplan akide ballk ile olur. 2- Ona ynelmekle olur. 3- O gnlerden ilenen gnahlardan ilenenlere tvbe etmekle olur. (2/434) Hazr olan (bu gnn) tvbesi ise, 1- En mhim ilerden gfl olmaktan kendini tutmak, 2- Uyank olmak, 3- Ciddi ii yapmaya sabretmek, 4- Mchede etmek, 5- Murad talep etmede btn gayretini sarf etmek, Kalan (gelecek olan gnn yani yarnn) orucu ise, 1- Cerime ve gnahlarn terki hakknda olan azmetin feshinden kendini tutmak, 2- Hals (ve kurtuluu) talep etmek hususunda ihls feshetmemek, 3- Taat ve ibdetleri takdm etme hususunda sabit kadem zerine sabretmek... 4- Ktlklerden beri olmak, 5- Ubudiyet (ibdet) almas ve sdk- samimiyetle Hazret-i Rububiyyete ynelmektir... 65 Vaktini Zayi Etme -"Hayflanmak ve yazklar oisun demekle vaktini zayi etme! Zira frsat azizdir. Vakit ise bir kltr." 66 leride Yaparm Dncesine Kaplma Ibn'l-Friz (k.s.) buyurdular: -"Vakit gibi keskin oll "ola ki"Iere dmanlk ve buzet! "Umulur ki'den kan. nk o bahanelerin en tehlikelisidir..." 67 Hak Pnarna Sabretmek Mesnev'de buyuruldu: -"Sende aalk dnyaya (ve dnya malna) sabr yok iken, Allah'n dostunun ayrlna nasl sabredersin?. (Bu kara sudan ayrlmaz iken, Hak Tel hazretlerinin pnarna ayrln mmkn m?) 68 Bir suyun ayrl byle zebn ederken, yilerin itii suyun ayrl nasldr gr!" 69
65 66

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/44-46. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/47. 67 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/47.
68 69

bu beyit Ruhu'l-Beyanda yoktur. Manay tamamlamas iin buraya aldm. Mesnev- erif. Defter: 4. s. 122.

Sdk Olan Talibin Vazifesi Bil ki, sadk olan talip, evk'in galebeleri ve zevkin bulunmas annda; Allah'n ceml ve celli ile yemin ederek, kendisine ikblinden ve visalinden bir nasip ihsan etmesini (kendisini manev rzklarla nzklandrmasn) ister. Bu rz eriatdr. Ve teslim mezhebinde bir lav, yanlmadr. Allh Tel'nn rahmeti kendisini balar; halinin zayflndan... Onun szlerinden dolay Allh Tel hazretleri kendisini muaheze etmez. Muhakkak ki sadk talibe yakan, Mevl Tel hazretlerinin kendisini kabul ve reddetmesi (ynelmesi ve yz evirmesi gibi) btn hkmlerine kar hsn zan gstermek ve ilh hkmler karsnda eriyip kalmaktr. Bylece, Allh Tel'nn hukukunu ed etme hususunda, istikmeti, keramet zerine tercih etmeli, kendisine yaklatran lezzete, ikbline, hd, vusul ve visalin zerine tercih etmelidir... Syleyenlerinin syledii gibi.. -"Ben onun visalini (ve ona kavumay) stiyorum. 0 ise benden ayrl istiyor. Ben de terk ediyorum; isteklerimi, Onun muradlar iin...' Te'vilt-i Necmiyye1 de olduu gibi... 70 ki Kumar Ve Fal Yce Meali: Ey o btn imn edenler! ki, kumar, putlar, ksmet ekilen zarlar; hep eytan ii murdar bir eydir. Onun iin siz ondan kann ki, yakay kurtarasiniz...90 ki ile kumarda eytan srf aranza adavet ve kin drmeyi, ve sizi Allah' anmaktan ve namaz klmaktan alkoymay ister. Artk vazgeiyorsunuz deil mi?91 Allah' dinleyin, Peygamberi dinleyin de saknn! Eer kulak asmazsanz biliniz ki, resulmze den, sde ak bir tebliden ibarettir.92 mn edip de, salhl salhl iler yapan kimseler, bundan byle sakndklar ve imnlarnda sebat ile salih salih ilerine devam eyledikleri, sonra takvalarnda ve imnlarnda rsh bulduklar, sonra bu takva ile beraber her yaptn gzel yapan, ihsan mertebesine erdikleri takdirde, mukaddema tattklarnda kendilerine bir beis yoktur. Allah muhsinieri sever.93 71 Tefsr-i erifi : ki "Ey o btn imn edenler! iki," Bu yet-i kerime, arap (iki) hakknda nazil olan yetlerin drdncsdr. Bu konuda geni tafsilat Bakara sresinde geti. (Oraya baknz...) Sarholuk veren her ey, hamrn (arabn) yani ikinin altna girer... 72 Kumar "Ve kumar," Btn kumarlar... 1- Tavla, 2- Satran, 3- On drt (ta oynama), 4- Topuk, 5- Yumurta, 6- Ve bunlardan baka kendisiyle kumar oynanan her trl oyun kumarn hkmnn altna girer... 73 Putlar "Ve putlar,"
smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/47. 70 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/47-48. 71 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/49. 72 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/50. 73 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/50.

bdet iin dikilen putlar. Bu kelimenin mfredi, (o) nun'un fethas ve (^) sd harfinin sknu kelimesidir. 74 Fal Talan "Ve ksmet ekilen zarlar;" Ksmet iin ekilen zarlar, Baz oklar olup zerlerine, "Rabbim bana emretti!" Bazlarnn zerine de; "Rabbim beni nehyetti." diye yazlyd. Onlar bununla (kendi inanlarna gre) kendileri iin taksm olunan hayr ve erri bilmek iin yaparlard. Mfessirler (r.h. hazerti) buyurdular: Chiliyet ehlinden herhangi biri, sefere kmak istedii gazve yapaca, ticrete kaca, (biriyle evlenecei) veya bunlardan baka herhangi bir i yapaca zaman o iin kendisi iin hayr veya er mi olduunu zr oklar sebebiyle renirdi. Bunlar, nasp oklar olup, Ka'bede Beytllah'n hizmetilerinin yannda bulunurdu. Baz oklar olup zerlerinde. "Rabbim bana emretti!" Bazlarnn zerinde ; "Rabbim beni nehyetti." Yazlyd. Bazlarnn zerinde de, "ok gafil!" Bo yani zerinde herhangi bir yaz ve iaret yoktu. Emreden ok ektikleri zaman, bunun zerine ilerine devam ederlerdi. Nehyeden ok kt zaman, ondan kanrlard. O ii yapmazlard. Bo olan kt zaman, ikinci kere ok ekmeye balarlard. Zarlar ile taksimatn manas, kendileri iin taksm olunan (hayr veya erli ii) bilip renmektir. Kendileri iin taksim olunmayann berisinde, kendileri iin taksim olunan renmektir. fyjffkelimesi, "kumaroku"kelimesinin cemdir. 75 Rics (Btn bunlar nedir?) "Murdar bir eydir." Akll insanlarn kendisinden tiksindii pisliktir. Selim akl sahipleri kendisinden ikrah ve nefret ederler. rics , "Necis" manasnadr. Ancak u var ki, "Necis," kelimesi, tab'an pis grlen eyler hakknda kullanlr. Murdar", daha nce aklen pis olan eyler hakknda kullanlr. Bu eylere (yani; 1- ki, 2- Kumar, 3- Put, 4- Taksimat zarlar ve fal talarna) "Murdar", isminin verilmesi; bunlardan kanmann vacip olmasndan dolaydr; pislik ve necis eylerden kanlmas vacip olduu gibi... "Hep eytan iindendir," "murdar" kelimesinin sfatdr. Yani eytann ameli olan bir murdardr. Yani eytann sslemesiyle meydana gelen bir ameldir. nk insan, o murdar eyi ilemeye davet eden eytandr. Ona rabet ettiren ve o murdar eyleri insana ssl gsteren hep eytandr. O pis ve murdar amelleri failinin kalbinde ho, gzel ve ssl gsteren eytandr. "Onun iin siz ondan kann ki," O murdardan kann, demektir. "Gerekir ki felaha kavuasnz (yakay kurtarasimz...)" Murdar eylerden kanmakla felah ve kurtuluunuz umulur. Kanmak, onlar terk etmek demektir. Emrin zahiri vucp zerinedir. 76 ki ve Kumar Dmanln Kaynadr "ki ile kumarda eytan srf aranza adavet ve kin drmeyi, ister.11 (2/435) Dnyev fesatlklarna iarettir. 77 kinin Dourduu Dmanlk Amma ikide dmanln bulunmas ise, iki ienler, sarho olduklar zaman, arbede karrlar, birbirlerine
74 75

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/50. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/50-51. 76 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/51-52. 77 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/52.

uygunsuz syler syleyip, atrlar, birbirlerine barp arr ve kavga ederler. Ensr (r.a. hazert) yapt gibi. Sa'd bin Eb Vakks (r.a.)'n ban devenin ene kemiiyle krmalar gibi. 78 Kumar Ve ki Adam, ehli ve mal zerine kumar oynar. Bunlar kumarda kaybeder. Sonra hazn bir ekilde, ehlinden soyulmu ve maln kaybetmi bir halde kalr. Kumar mesleinin erbabna kzar. Bylece aralarna ayrlk ve dmanlk girer. Her kii, kendi dmanna buzeder. Bunun klli olarak aksi yoktur... "iki de" kavl-i erifi, fiiline taalluk etmektedir. Burada ki.\j (harf-i cerri zarf iin deil de) sebebiyet iindir u kavH erifte olduu gibi: -"Muhakkak ki bir kadn bir kedi sebebiyle cehennem ateine girdi/' 79 Yani bu iki ey (buz ve dmanlk) ikide, onun iilmesi sebebiyle aranza der, demektir. Burada iki ve kumarn tahsis edilmesi, beyandan makst olann iki ve kumar olduunu tembih iindir. nk bu yet-i kerime, mminlere hitap etmektedir. Bu yet-i kerimede maksat, mminleri iki ve kumardan alkoymak ve nehyetmektir. ki ve kumara putlar ve taksimat zarlar (fal talan)nn eklenilmesi bu iki eyin chiliyet ehline mahsus olduunu ve onlarn ve yapa geldikleri eyler olduunu beyan etmekle beraber, iki ve kumarn irkinlik ve ktln te'kd etmektedir. Ve bu drt eyin (yani, 1- ki, 2- Kumar, 3- Putlar. 4- Fal talarnn..) Mefsedet, (zarar, fert ve toplumu bozma konusunda) birbirlerine yakn olduklarn izhr etmek iindir.... 80 ki ve Kumarn Manev Zararlar "Ve sizi Allah' anmaktan ve namaz klmaktan alkoymay (ister.)" ki sizi zikrullah ve namaz klmaktan alkoyar. Bu, ikinin dini ifsat etmesi ve manev zararna iarettir. Zira ikinin iilmesi, keyif ve cisman lezzetler verir. Nefis, lezzetlere gark olduu zaman, Allh Tel hazretlerini hatrlamak, zikretmek ve namaz klmaktan gafil olur. Kumar da iki gibi kiiyi Allh Tel'yi anmak ve namaz klmaktan alkoyar. Zira, Kumar oynayan kii eer galip olur (ve kazanrsa), galebe alma lezzetine gark olur. Galip olmak ve kazanma lezzeti onu Allh Tel'yi anmak ve namaz dan gaflet verir. Kumar oynayan kii, eer malp olur (hep kaybederse,) o zaman da onun btn ihtimam ve gayreti, bir hile ile oyunu kazanmak ve onunla galip olmak ister. Onun bu hali kalbine oyundan baka bir eyin gelmesine mani olur. 81 Namaz Dinin Direidir Bu yet-i kerimede hsseten namazn zikredilmesi ve halbuki namaz zikrin iinde olmakla beraber "ve namazdan alkoyar..," buyurmas), namaza tazm ve namaza mani olmann imna mani olmak olduunu ilan etmek iindir. Zira namaz, imnn (ve dinin) direidir. 82 fkinin Haram Klnma Zaman "Artk vazgeiyorsunuz deil mi?" Bu kavl-i erifin lafz istifham (soru) mans ise de emirdir. Yani artk vazgein, demektir. Bu tr emirler daha latf (daha ince ve tesirli olmas) iin bu ekilde ifde edildi. Hazret-i mer (r.a.) bu yet-i kerimeyi iittii vakit; "Y Rabbi Vazgetik!" buyurdu. ki, Hicretin nc ylnda, Uhud savandan sonra haram klnd. 83 Ailh'a ve Resulne ftaat Edin
78

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/52.

79

Sahihi Buhar: 2236, Bu manada yle bir hadis-i erif vardr: "Bir kadn, lesiye kadar habsettii bir kedi sebebiyle azap olundu da bu yzden cehenneme girdi. Kediyi habsettii vakit; onu doyurmam, su vermemi, yerdeki, haerat bile yemeye brakmamd." Riyaz'us-Salihn hadis No: 1597 80 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/53. 81 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/54. 82 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/54. 83 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/54.

"Ve Allah' dinleyin, Peygamberi dinleyin!" Size emrettii eylerde, Ailh'a ve Resulne itaat edin. Bu kavl-i erif, "Onun iin siz ondan kann," kavl-i erifinin zerine matuftur. "Ve saknn!" Size nehyettii eylerde (Allah'a ve Resul s.a.v. hazretlerine kar gelmekten saknn....) "Eer kulak asmazsanz," Eer siz, Allah ve Resulne itaat etmek ve emirlerine balanmaktan yz evirirseniz, "Biliniz ki, resulmze den, sde ak bir tebliden ibarettir." Efendimiz (s.a.v.) hazretleri hakikaten bunu yapt. Bir ziydelik sebebiyle deil, risleti uhdesinden karmak ve peygamberlik vazifesinden dolay o size tebli ediyor. Yani karmak ve sizin aleyhinizde hccetin kaim olmas iindir. Tebli ile zr sona erdi, sebep ve illetler kesildi ve bundan byle artk sadece azap kald... Bil ki bu yet-i kerimede, iki ve kumar putlara yakn bir ekilde zikretti. Bu durum, bu ikisinin (iki ve kumarn) bel bir haram olduunu beyn etmektedir. Belki Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin; -"arap (ve iki) ien kii, puta tapan gibidir." 84 Hadis-i erifleri, bu ayet- kerimeden istifde edilmitir. 85 ki enlerin hiretteki Hli Hadis-i erifte buyurdu: -"Kim dnyada iki ierse, Allh Tel hazretleri ona, byk siyah ylann zehiri ve akreplerin zehrini iirir. Ikici kii, ylan ve akreplerin zehrini itii zaman, daha o zehirleri imeden nce onun yznn etleri bir kabn iine der. Adam onlar itii zaman, onun eti bir cfe (le) gibi kokmaya balar. Mevkifin ehline eziyet verir. Kim, arap ve iki ime iinden tvbe etmeden nce lrse; o kiinin dnyada imi olduu ikinin her yudumuna karlk, ona cehennemin irinlerinden bir iimlik iirmek, Allh Tel hazretlerinin zerine haktr..."86 kiden Dolay Lanetlenen ahslar Hadis-i erifte buyurdu: -"Allh Tel hazretleri lanet etsin: 1- ikinin kendisine, 2- ikiyi iene, 3- kiyi sunan (ve iiren), 4- ikiyi satan, 5- kiyi satn alana, 6- kiyi skan (hazrlayan), 7- ikinin sklmasn (hazrlanmasn) isteyene, 8- ikiyi tayan, 9- ikiyi kendisi tattran 10- kinin bedelini (parasn) yiyenlere..." 87 ki ene Kz Verilmez Hadis-i erifte buyuruldu: -"Allh Tel benim dilim zere haram kldktan sonra kim iki ierse, o bir kz (veya dul bir kadn istedii) zaman onunla evlendirilmez. ki ien arac olduu zaman aracl kabul edilmez. ki ien kii konutuu zaman tasdik edilmez. ki en kiiye herhangi bir emnet braklmaz. Zira ona bir emnet brakld zaman, o emneti helak eder. Onun zerine geri brakmamak zere Allh tel hazretlerine haktr." 88 Hseyin Vaiz el-Kaif (r.h.) tefsirinde buyurdular: zm taneleri tuz ise bunu candan iyi bil ki, Tuzsuz olan sirke dklmelidir, elbette... Habersiz o adamdr ki, tadna bakmakla, Bir ey olmaz deyip zamanla ke haline
84
85

Ihy-u Ulmlddln, c. 3, s. 136, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/55.

86 87 88

Nusubu'r-Raye: c. 4, s. 298. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/55-56. Kenzul-Ummal: 13257, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/56. Kenzul-Ummak 13231,

gelendir. Onun ektii ktlkten habersizdir. (2/436) 89 Tasavvuf Manalar yet-i kerimelerde u iaretler var: "Ey o btn imn edenler!" inayet kalemi ile hak kitabetten kalblerine yazlan hakik imn ile imn edenler! "ki, kumar, putlar, ksmet ekilen zarlar;" Hamr, akl rtendir. 90 Bu ruhan bir nurdur. Mahlukatn evveliyatndan ulv olan nurdur. Rabbine itaat etmek, boyun emek ve tevazu gstermek onun tabiatndandr. Melek gibidir... Onun zdd hev- hevestir. Hev, zulmn, nefsn ve sfldir. Mahlukatn hir (ve sonlanndan)dr. Azmak, muhalefet etmek ve Rabbinin ibdetinden yz evirmek, byklk taslamak onun tabiatmdandr. eytan gibidir. ki, akln nurunu giderdii zaman, malp olur. Hakka ve hakkn yoluna hidyet bulamaz. Sonra hev'nn zulmeti ona galip olur. Ktl emreden nefs-i emmre olur. Hev'dan uzar ve istimdat ister. Sfl hev'nn btn ehvetlerine, nefsn arzularna, hayvaniyyet ve sfl lezzetlerine tabi olur. Bu durumda eytan kendisine kar zafer kazanr. Ve onu muhalefetlerin btn tehlikeli yerlerine drr. Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular; Put Nedir? -"ki btn ktlklerin anasdr." 91 nk btn ktlkler ikilerden domaktadr. 92 Kumar nsan Saptrr "Ve kumar," Amma kumar ise, onda yerilen ve kt sfatlarn ou heyecan bulup canlanr; 1- Hrs, 2- Dnya malna dknlk, 3- Cimrilik, 4- Kibir, 5- Gurur, 6- Dmanlk, 7- Nefret, 8- Buz, 9- Kin, 10- Haset, 11- Ve bunlarn benzeri kt sfatlar ve ilere sahip olur. Kul bu ekilde kumar ile hak ve orta yoldan sapm olur. 93 Put nedir "Ve putlar," Put, Allh Tel hazretlerinden baka, kendisine taplan eydir. Onunla kul, Allh Tel hazretlerine irk komu bir mrik olur. 94 Fal Talan ve Ksmet Zarlar Nedir? "Ve ksmet ekilen zarlar, Fal talan yani ksmet iin ekilen talar, hayr veya errin, menfaat veya zararn meydana gelmesinde Allh Tel hazretlerinden baka kendisine iltifat edilerj ve (kiinin itikadna yani imnna) zarar her bir eye denir.
89

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/56-57.

90

1-"Hamr" kelimesinin itikaknda iki vecih vardr. Hamra. hamr denilmesi, akl rtmesindendir. Yani ona karp, onu kuatarak ve onu (akl) rtmek, demektir. 2-Ibn'1-Arab (r.h.) hazretleri buyurdular; "Hamr" kelimesi, "Terk olundu ve kokusu deiti." sznden alnmtr. Daha geni bilgi iin baknz: Tefsir-i Kebir: c. 12, s. 79 (4/423)
91
92

Ktfftn-Hifl: 1225, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/57-58. 93 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/58. 94 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/59.

Zira gerek manda ed-Drr ve en-Nfi1 (zarar ve menfaat veren) Allh Tel hazretleridir. 95 eytan ve Habis Ameller Sonra Allh Tel buyurdu: "Hep eytan ii murdar bir eydir." Yani bu eyler, eytann amelinden olan en habis eylerdir. eytan bunlarla 1- Kullan saptrr, 2- v verir, 3- artr. 4- Kullar hak yoldan dallete drr. 5- Rd yolundan karr. Onun in siz ondan kann," eytandan kann. eytann vesveselerini kabul etmeyin. Ve habis ve irkin amelleri terk edin. "ki Yakay kurtarasnz..." eytann hilelerinden hals bulup kurtulursunuz. Ve bu habis amellerden kurtulursunuz. TeVilt-i Necmiyye1 de olduu gibi.... "mn edip de, amel-s salih yapan kimseler zerine bir gnah yoktur." Bir gnah, vebal ve beis yoktur. (Nerede?) "Daha nce tattklarnda..." Yedikleri ve itikleri eyden... ki ien ve kumar' maln yiyen kimseler, demektir. Allh Tel hazretleri bu yet-i kerimeyi indirdi: "(iki ve kumardan) sakndklar mddete..." Takva ehli olup bu haramlara bulamaktan kendilerini sakndrdklar zaman... " Ve iyman ettiler ve salih amel ilediler..." Yani imn ve slih amelleri ilemeye devam ettiler, demektir. "Sonra takval oldular." Yukarda geen, kelimesinin zerine atftr. Onunla beraber artn makammdadr. Yani bunlar dana nce mubah olmakla beraber kendilerine haram klndktan sonra haram klnan eylerden sakndlar, demektir. "Ve imn ettiler." Onun haram olduuna imn ettiler. "Sonra takval oldular." Daha nce kendilerine mubah olan eyler, kendilerine haram klnnca, haramlardan saknp takva ehli oldular. Her defasnda ittik'nn (takva sahibi olmann) art koulmas; onlarn bu vakitte tatm olduklarnn mubah olduunu yoksa, daha nce tatm olduklarnn hepsinin mubah olduu iin deildir. O zaman mubahln bazsnn neshedildii iindir. "Gzel yapn," Amel-i hasene ve cemile (gzel) ameller yapn. Zikredilen btn kalb ve beden ile ilgili amelleri tanzim eden bir gzellikte yapn. "Ve Allah muhsinleri sever." Onlar hibir eyden dolay muaheze etmez. 96 Habibullah Bu kavl-i erifte u iaret vardr. Muhakkak ki her kim, bunu yaparsa, (kalb ve beden amellerini gzelce ed ederse) o kii, "Muhsin" olmu olur. Muhsin olan kii ise, Allh Tel hazretleri tarafndan sevilen bir kii yani habibullah olur. 97 Mahbbiyet Makam Mahbubiyet makam, btn mertebelerin zerindedir. Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri "Habbullah"tr. (Yani Allah'n sevgilisi, Allah'n sevdii kii....) 98 hsn
95 96

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/59. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/59-61. 97 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/61. 98 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/61.

"hsan," kelimesi; -"Allh Tel hazretlerini gryormu gibi ona ibdet etmendir." eklinde tefsr olundu. Yani ihsan mahede mertebesidir. Kul gayb imndan uhd imna tarakk edip ykseldii zaman, her kayttan kurtulur, fenaya erer ve hatta mutlaktan bile fena bulur. te bu takdirde onun ii tamam olur. Bu durumda o kiinin, yemesi, imesi ve mmkinatta tasarrufu, hep kendisine zarar vermeyen eylerden olmu olur. nk o kii gerekten artlarn hepsini yerine getirmitir. Bakas ona kyas edilmez. Sonra mutlak muhsin, her ehle, medh, sena ve vgye layk olur. (2/437) Mesnev'de buyuruldu: Muhsinlerin (ihsan ve iyilik sahiplerinin) en hayrl halefi ihsanlardr. Bu onun yceliinin, erefinin ve byklnn kaynadr. Zlimler lseler de zulmleri ebediyen kalr. Vay! O cn'a k ii byle ktdr. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Ne mutlu ona ki dnyadan gittii (vefat ettii) halde arkasnda ondan hayrl bir i kalmtr!" ihsan sahibi lr; ama ihsan asla lmez! Ba ve ihsan Allh tel'nn katnda azizdirler. Vay ona kil lnce, isyanlar da kendisiyle beraber lmez. lmekle esinini kurtardn zannetme! Yazklar olsun!" 99 Zilhiccenin tik On Gn ihsan Zilhicce aynn ilk on gn hakknda yle varid oldu: Muhakkak ki kim bu gnlerde bir miskine bir sadaka verirse; o kii sanki Allah'n resul ve neblerine tasadduk etmi (yardmda bulunmu) gibi (sevap alr...) Ve kim (bu gnlerde) bir hastay ziyaret ederse, o kii sanki evliyullah ve budala (abdallar-Allhn has kullarn) ziyaret etmi gibi olur. Ve kim bir cenazede bulunursa, o kii, Bedrin ehitlerinin cenazelerine katlm gibi olur. Ve kim bir mmini giydirirse; Allh Tel hazretleri de ona cennetin hllelerini giydirir. Ve kim bir yetime iltifat edip, ltuf ve ihsanda bulunursa; Allh Tel hazretleri, onu kyamet gn arnn glgesinde glgelendirir. Ve kim, ilim meclislerinden bir mecliste bulunursa, sanki o kii enbiyullah'n (Allah'n peygamberlerinin) ve resul (s.a.v.) hazretlerinin meclisinde bulunmu gibi olur.... 100 Revzat'l-Ulem isimli kitapta da byledir. 101 yilik ve hsan Sa'd (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Gnl rahatl (candan ve gnlden ihlas) ile verilen bir ihsan, Kalbi, kazanaca) makam ve rtbelerden daha yce karr..." 102 Hikye (yilik ve sadaka) srail oullan arasnda ktlk olmutu. Fakirin biri, srail oullarnn sokaklarndan bir sokaa girdi. O sokakta zengin bir ev vard. Fakir kii; -"Allah rzs iin bana sadaka veriniz!" dedi. Zengin adamn kz, o fakire scak bir ekmek verdi. Yolda zengin kii, o fakirle karlat. Ve ona; -"Sana bu ekmei kim verdi?" diye sordu. O da {zenginin kendi evini iaret ederek); -"u evin kz verdi!" dedi. Zengin kii, byk bir hrsla evine girdi. Ve kznn sa elini kesti. (Zaman geti...) Allh Tel hazretleri, o zenginin halini deitirdi. ok fakir dt. Fakir olarak da ld. Sonra zengin bir gen, onun kzn ok gzel grd, gerekten o kz gzeldi. Onunla evlendi. Kz kendi evine
99

bin

rekat

(nafile

namazn

Mesnev- erif: Defter: 4, s. 48. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/61-62.
100
101

Ravzat'l-Ulem. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/62. 102 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/63.

ald. Gece olduunda, sofra hazrland. Kz, sol elini yemee uzatt. Gen adam kendi kendine; -"Fakirlerin az edepli olduklarn ittim!" diye geirdi ve sonra fakir kza; -"Sa elini uzat!" dedi. Kz ikinci ve nc kere yine sol elini uzatt. O anda, gizliden yle bir ses geldi: -"Sa elini kart! Senin kendisinin rzs iin ekmek verdiin Rabbin sana elini geri verdi!" Kz sa elini kartt; Allah'n izniyle yerindeydi... (Yllar nce kesilen eli yerindeydi.... Kzcaz, kocasyla beraber mutluca) ekmek yedi. Ravza kitabnda da byledir. ""Ey h! Sen iyilik yap denize at! Eer balk bilmezse; Allah bilir!" 103 Av Ve Hkmleri Yce Meali: Ey o btn imn edenler! Haberiniz olsun; Allah gaybda kendisinden korkanlar meydana karmak iin, muhakkak ki, sizleri av gibi bir eyle imtihan edecek. Bir av bolluu ki, isteseniz elleriniz de yetiebilecek; mzraklarnz da... Kim bunun zerine tecvzde bulunursa, ite ona elm bir azap var.94 Ey o btn imn edenler. Sizler, hramda iken av ldrmeyin; iinizden her kim onu bile bile ldrrse, ona mevaden ldrdnn misli bir ceza vardr ki, Kabe'ye vasl olmu bir kurbanlk olmak zere... Buna aranzdan adalet sahibi iki adam hkmeder. Veya bir kefaret vardr ki, o nispette fukaray doyurmak veya onun dengi oru tutmaktr. T ki bu suretle ettiinin vebalini tatsn. Allah gemii af buyurdu; fakat kim bir daha yaparsa, Allah ondan onun intikamn alacak. Allah azz'dir, intikam vardr.9S Deniz av ve yemesi size hell klnd ki size ve seyyar olanlarnza medar olsun. Kara av ise, hramda bulunduunuz mddete zerinize haram klnd. Hep huzuruna harolunacainiz Allah'tan korkun.96104 Tefsr-i erifi: Sebeb-i Nzul "Ey o btn imn edenler!" Bu yet-i kerime "Hudeybiye" senesinde, hicretin altnc ylnda nazil oldu. "Hudeybiye" kelimesi, son be (v) Harfinin hafiflii iledir. Mekke-i Mkerreme1 ye yakn bir mevzde gerekten Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine ve ashabna ok iddetli geldi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri Ka'beyi ziyaret etmeyi murad etti. Ashab ile Medine-i mnevvere'den hareket etti. Saylar, bin be yz krk (1540) erkek idi. Hudeybiye'de konakladlar. Allh Tel hazretleri, kendilerini "av" ile imtihan ve ibtil etti. Sahabeler ihrml idiler. Vah (av) hayvanlar onlar kuatyor ve kular, onlarn mzraklarna, omuzlarndaki oklarnn zerine konuyordu. Sahabeler, av hayvanlarn rahatlkla elleriyle yakalayabilme imkanna sahiptiler. Ve kolayca mzraklaryla ve oklaryla vurabilirlerdi. Onlar tutmay biliyorlard. te bu hadise zerine Allh Tel hazretleri. Ey o btn imn edenler! Haberiniz olsun; Allah gaybda kendisinden korkanlar meydana karmak iin, muhakkak ki, sizleri av gibi bir eyle imtihan edecek. Bir av bolluu ki, isteseniz elleriniz de yetiebilecek; mzraklarnz da... Kim bunun zerine tecvzde bulunursa, ite ona elm bir azap var." 105 Av mtihan "Haberiniz olsun imtihan edecek," "Ben onu imtihan etmekle imtihan ettim," denilir. Yani aii^t "Ben onu tecrbe ettim," "Ben onu imtihan ettim (snadm) demektir. Cmlenin bandaki lam mahzf olan kasemin cevbdr. Yani, vallahi elbette Allah sizleri imtihan olunan kiilerin muamelesi ile muamele edecektir... (Bu imtihan) hallerinizin bilinmesi iindir. "Avdan bir ey ile..." Basit bir eyin haraml ile demektir. 0 da "av"dr. "av" kelimesi, "avlanan ey (hayvan)" manasnadr. "Emr'in vurmas"gibidir. kelimesi, katiyetle beyn iindir. Burada zikredilen avdan murad, yenilsin veya yenilmesin, kara avlardr. Hayvanlardan istisna edilen "fevsk" ad verilen zararl hayvanlar bu tahrimin dndadr. Hadis-i erifte buyuruldu:
103 104

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/63. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/64-65.

105

El-Mide: 5/94, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/65-66.

-"Be hayvan "fevsk" (ok zararldr) hll'de, Harem'de de ldrlr. Onlar; 1- Ylan, 2- Akrep, 3- Karga, 4- Fare, 5- Kuduz kpek..." 106 "ve kuduz kpek" ile kurt murad edildi. Baz rivayetlerde geldii zere 107... Elle Tutulan ve Mzraklara Konan Av ile mtihan "steseniz elleriniz de yetiebilecek; mzraklarnz da..." Yani uzatsanz elleriniz hemen av hayvanlarna yetiecek ve mzraklarnz onlara deecektir. u cihetle ki, onlar ellerinizle tutabilir ve mzraklarnzla hemen onlar ldrebilirsiniz... "Elbette sizi imtihan edecektir," birinci ksmn te'kidi iindir. Bu ancak onlardan av hayvanlarnn kamamas ve hayvanlarn uzaklamamasdr. Yoksa yalnz mptela klnmalar deildir, mptela klnan eyin vukuunda tahkik yoktur. Nzul ibtildan nce olma durumunda olduu gibi... (2/438)108 Av mtihann Mans "ey" kelimesinin nekre gelmesi, tahkr, kmsemek ve hakaret iindir. (Bu kavl-i erif u hakikati) iln etmektedir: Bu (sahabelerin av ile mptela ve imtihan edilmeleri), kendisinde rush ehlinin ayaklarnn bile kayd helak edici fitnelerden deildir. (Bu imtihan, Yahudilerin bana geldii gibi) nefsini ldrmek ve maln telef etmek gibi bir imtihan deildir. Bu imtihan, davud Aleyhisselm'n zamanndaki Yahudilerden) Eyle kabilesinin Cumartesi gn balk av ile imtihan edilmeleri kabilinden bir eydir. Faidesi: Bu gibi durumlarda imtihanlarda sabit olmayan bir kii, bunlardan daha iddetli ve zor bir mihnetle karlat zaman nasl sabreder ve nasl ayan sabit tutabilir?" 109 Allah'n Bilmesi ? "Allah gaybda kendisinden korkanlar meydana karmak iin," Allah'tan korkmak, Allah'n azabndan korkmak manasnadr. "gayb'da," kelimesi, "ondan korkar," fiilinin meflnden hldir. O da Allah'n ikb ve azabdr. Yani Allh Tel'nn uhrev azabndan korkanlar, temyiz etmek (ayrmak) iindir, Uhrev azap, gaiptir. mnn kuvveti iin murakptr. Ava tecvz etmez. (Allh Tel gaybda kendisinden korkanlar) korkmayanlardan ayrmak iin bunu emretti. Yine bylece imnn zayflndan dolay, onun zerine geer. Ailh Tel hazretlerinin ilmi, ztn iktiz eder. Allh Tel'nn ilminin teceddd (yenilenmesi) ve deiiklii mmten'dir. Allh Tel'nn ztnn da teceddd ve deiiklii mmten olduu gibi.... Burada Allh Tel hazretlerinin ilmi, malumu temyz etmek manasnda mecazdr. (SJbj&^j "Allah bilsin iin," kavl-i erifinde beyan edilen Allah'n bilmesi) malumun temyzi ve sebebin msebbib zerine kullanlmas yolu zere zuhurundan mecazdr. u cihetle ki, Kd Beydv (r.h.) buyurdular: -"ilim zikredildi ve malmun vukuu ve zuhuru murad edildi..." Eb Sud Efendi (r.h.) buyurdular: -"Bu (temyiz) Allh Tel hazretlerinin ilmi tabiri ile ifde edildi ki, izan ve ilnn lzm, ceza, sevap ve azabn medar olduu iindir. Muhakkak ki o, korku zere onlarn hamlesine koydu..." 110 Haddini Tecvz Edenler
106 107

ajih-i Buhri:3136. Sahih-i Mslim: 1988,

"ve kuduz kpek" kelimesinin kendi manasnda kullanlmas ile beraber, kurt manasnda da kullanlmas daha gzel ve hadis-i erifin mansna daha uygun olur. Yani kurtlar da "kuduz kpek" keiimesinin mansnn altndadr... Bundan murad. sadece kurtlar, demek deildir. Kuduz kpekler ve kurtlar, demektir. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/66. 108 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/67. 109 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/67. 110 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/67-68.

"Kim bunun zerine tecvzde bulunursa," Ibtil ve imtihann Allh Tel hazretleri tarafndan olduu bir hikmet zere zikredilmesinden ve beynndan sonra tecvz ederse... Manas: Kim ava taarruz ederse; avn okluundan ve av hayvanlarnn kendilerinden kamaylarnn vukuundan sonra, kendilerinin mut ve snin birbirinden temyz edilecekleri bu imtihan av hayvanlarna saldrrsa... "te ona elm bir azap var." nk bundan sonra mtecaviz olmak, apak bir kibir ve byklk taslamak ve Allh Tel hazretlerinin tedbiriyle mptela olmamaktr. Bylece bu kii, Allah'n taatmdan kar. Klliyen (tamamen) Allah'tan hayet duymak ve Allah korkusundan mahrum ve korkuyu iinden izle etmitir. 111 mtihan ve Cezas Bu azaptan murad, Uhrev ve Dnyev azaptr Uhrev azap: Tvbe etmeden nce lrse hirette grecei elim azaptr. Dnyada ki azab; 1- Ta'zr, 2- Ve kefarettir. Byle bir kiinin kaba elbisesi soyulur. Azalarnn deiik yerlerinden actarak dayak atlr. Bu dvme ve dayaklar, vcdun yz, ba, fer, (tenasl azalar) hari olmak zere deiik yerlere vurulur. Ve kefaret demesi emredilir. 112 Tasavvuf Manlar Bu yet-i kerimede ir ve tasavvuf manlar var: Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, evliyaya (ve dostlarna) bely, altn ayrtmak ve saflatrmak iin verir. Allh Tel hazretleri buyurdu: "Ey o btn imn edenler!" Muhiplerin (sevenlerin) imn ile imn edenleri Onlar ki dnyann ss, avuntu, lezzetlerinden ve helal ehvetlerinden tecrit edip, vusul hacc ve visal umresi iin ihrama girenler! Haberiniz olsun; Allah muhakkak ki, sizleri imtihan edecek..." Suluk esnasnda... "Av gibi bir eyle..." ine doan nefsn ve hayvan talepler ve kast olunan dnyev ehvetler ile imtihan olunursunuz. "isteseniz elleriniz de yetiebilecek;" Nefislerinizin ehvetlerine taalluk eden eyler ve bedenlerinizin lezzetleri, "Ve mzraklarnz da..." Mal ve makama taalluk eden eyler... "(Bu imtihan) Allah gaybda kendisinden korkanlar meydana karmak iindir." Muhakkak ki Allah bilir ve grr. . Yani izhr etmesi, ortaya karmas iindir. Hakk talep etme hususunda gaybda kendisinden korkup, maksut ve taleplerini terk edenler ve kendisinden kesilenleri temyz edip ayrtmak iindir. Gayrisi iin iltifatlardan kanr. "Kim bunun zerine tecvzde bulunursa," Hakk talep ettikten sonra dnyev ve ehev isteklere balanrsa, "te ona elm bir azap var." Allh Tel hazretleri tarafndan red olunmak, mahrum olunmak ve Allh Tel'dan kesilmek azab vardr. Te'vilt-i Necmiyye'de de byledir. 113 Hak Yoldan Dnenlerin Azab Vaktinin eyhlerinin biricii ve en by olan Eb Abdullah e-irz (k.s.) hazretleri buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini ryamda grdm, yle buyuruyorlard: -"Kim Allh Tel hazretlerine giden bir yolu renir ve ona girer... Sonra da o yoldan dnerse, Allh Tel hazretleri, alemlerden hibir kimseye etmedii bir azap ile ona azap eder." Bu fakir zebh (ismail Aleyhisselm'n) ada (smail Hakk Bursev k.s. hazretleri) der ki: Allh Tel kendisini balasn. Hak yoldan dnen kiinin azab en iddetli azap olur. nk o kii, o yolun kendisini Allah'a ulatran hak yol olduunu rendikten sonra o yoldan dnp saptmtr. Bilen kii bilmeyen kii gibi deildir. O kiinin dnmesinin asl sebebi, tarikattaki imtihanlardr. 114
111 112

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/68. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/68-69. 113 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/69-70. 114 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/70.

Altn Her Yerde Altndr Mesnevfde buyuruldu: Kalp'in 115 yz kararr orada... Altn ise hi phesiz yine altndr. Altn eli ve ayandan atee atldnda, Pota iinde arr sanma! Altnn yz atete dahi glmser!" 116 (2/439) Hafz (k.s.) buyurdu: -"Korkarm ki, bu imende ve bahede, Kil doldurulmasdr. Kile ancak bir dikenin tahamml yoktur. Sadk Talebenin Vazifeleri Sdk ve samimi olan talebeye gereken ey; 1 - Riyztn meakkatna tahamml etmek, 2- Nefsini ehvetlerden arndrmak, 3- Melik'l-Mtel olan Allah'n haram kldklar yle dursun, helalden eline geen her eyi yemekten kanmak... 118 Nefsin Islh Muhakkak ki tabiat ve nefsin slh her ne kadar Allh Tel hazretlerinin fazl-u keremi, inayet ve yardm sayesinde olmakta ise de lakin; 1- Oru tutmak 2- ve az yemek; Bu bab'da (nefsin slh konusunda) gerekten kuvvetli sebeplerdendir. 119 Hikye olunur. Slikin biri, iddetli nyztlardan sonra nefsine hitap etti ve buyurdu: -"Sen kimsin? Ve ben kimim?" nefsi: -"Sen, sensin' Ben de benim!" diye cevap verdi. Siik ikinci kere nefsini tezkiye etmekle megul oldu. Mchede etti. Hatta defalarca yayan olarak hacca gitti. Salikyine nefsine sordu, -"Sen kimsin? Ve ben kimim?" nefsi, evvelki cevab verdi: -"Sen, sensin Bende benim!" Slik nceki ryztlanndan daha iddetli bir ekilde nefsine yneldi. Az yemek sebebiyle ona alk lacn verdi. Hatta nefsini ldrd (hisiz ve mecalsiz brakt). Slik nefsine sordu: -"Sen kimsin?" nefsi cevap verdi; -"Sen sensin! Ben ise fn oldum! Benim varlmdan bir eser kalmad!" dedi. Slik, Allh Tel hazretlerinin yardm ile istirahat etti. 120 Sofunun Hastal Olan Zehir Hazret-i Mevlevi'ye soruldu: -"Sofu kii hi isyan eder mi?" cevaben buyurdular: -"Hayr! Ancak itahndan nce yemek yerse isyan eder. nk yemek yemek, sofunun zehiridir ve hastaldr... Allah'm bu nefsi emmre'yi slh etmek zere bize yardm et! min! 121 Ihrm ve Av Ey o btn imn edenleri Av ldrmeyin;" "av" mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerine gre, hayvanlardan mmteni (yasak) ve vah olan her
115 116 117

117

kalp, altna deiik madenlerin kartrlarak yaplan para ve ziynet eyasna denilir. Kalpazan (sahte para yapan ve piyasaya sren) kelimesi de buradan gelmektedir. Mesnev- erif Defter: 4. s. 33. Divn- Hafz- irz s. 201, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/70-71. 118 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/71. 119 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/71. 120 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/71-72. 121 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/72.

hayvann ismidir. ster eti yenilsin ve isterse eti yenilmesin fark etmez. Bu avdan murad, (daha nce hadis-i erifte zikredilen o be zararl ve) "fsk" hayvan ki onlar; 1- Akrep, 2- Ylan, 3- Karga, 4- Fare, 5- Kuduz kpektir.. nk bu hayvanlar hem hlde ve hem de Haremde ldrlr.... "Ve sizler, hramda iken!" kelimesi, "haram" kelimesinin cemdir. O muhrim {hrama giren kii), eer o "Hll" de ise onun hkmlerine tabidir. Eer "HaranrTda ise haramn hkmlerine tabidir. Yani hramlarn giymi, demektir. Muhrim kii, asla avlanamaz. ster Hl olsun ve isterse Haremde olsun. Ve bu av, 1- Silh, 2- Eitilmi kpek, 3- Ve eitilmi kularla olsun, (fark etmez..) hramda olmayan bir kii, "Hll"de avlanabilir. Ama Haremde asla avlanamaz. 122 Haremin Hudutlar Yani Mekke'nin Hareminde avlanamaz, demektir. Mekke'nin Haremi, 1 - Dou tarafndan alt ml, 2- ikinci tarafndan on iki ml, 3- nc tarafndan on sekiz ml, 4- Drdnc tarafndan ise, yirmi drt mildir... Fakih Eb Cafer (r.h.) byle buyurdular. 123 hrmlmn ldrd av Burada av hayvan ldrmek zikredildi de, hayvanlar kesmek zikredilmedi. Haremde ldrlen bir hayvann veya ihramlnn ldrd avn meyte (le) hkmnde olduunu iln etmek iindir. Ihraml kiinin avdan ldrm olduu hayvanlarn hepsi tezkiye edilmez yani helal olmazlar. Tezkiye edilmeyen (Islm usl zere kesilmeyen) hayvann ise yenilmesi caiz deildir. yet-i kerimenin mans: Siz ihrml iken av hayvann ldrmeyin, demektir. 124 Av Hayvann bilerek ldrrse "Ve her kim," artyyedir. "Onu ldrrse," Belirtilen kara avn ldrrse, ister eti yenilsin ve isterse eti yenilmesin... ldren kii olduu halde; inizden," Av ldren kii, mminlerden olduu halde, demektir. Belki hl takytten (iinizden kayd ile) maksat, mminleri, bunun cereyan etmemesi ve imnlarnn gerei zere hareket etmemek zere bir tevbh ve azarlamadr. * "Taammden (kasten ve bilerek...) Bu kelime, a "Onu ldrd," fiilinin failinden hldir. ihramn hatrlar olduu halde, ldrmekte olduu av ldrmenin haram olduunu bildii halde av hayvann ldrrse, demektir. ihramn mahzurlarnda hat en ve kasten (mteammiden) ilenilmesinin msav olmasyla beraber burada, "Taammden (kasten ve bilerek...) kaydnn bulunmas fiilde asl bilerek yaplan i olmasdr. Hat olarak yaplan bir ite bu kadar kat cezay mstahak olmaz. 125 Misli Ne Demektir? "Bir ceza vardr." Onun zerine ceza ve fidye vardr, demektir. "ldrdnn misli..." ldrdnn dengi bir ceza vardr. Bu kavf-i erif, "Bir ceza vardr." Kelimesinin sfatdr.
122 123

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/72-73. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/73. 124 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/73. 125 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/73-74.

Bundan murad, mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerine ve imam Eb Yusuf (r.h.)'a gre, misil, deer itibariyledir; yoksa cisim, yaratl ve ekil bakmndan deildir. Avn kymeti takdir olunur. u cihetle ki, av daha yeterli ve kendisine mmkn olann en yakndr. ^ Eer karada avlayp ldrlen hayvan, satlmaz ve satn alnmaz, eer ldrd av hayvanlarnn deeri bir hedy (kurban) deeri kadar olursa, bu durumda cn (av cinayetini ileyen kii) muhayyer (serbest)dir. 1 - O avn deeriyle bir kurban satn alr ve Harem-i erife hediye edip keser. 2- O deer ile yemek satn alr. Her bir miskine; a) Yarm sa" buday, b) Yarm sa' hurma datr... 3- Her miskine verecei bir gnlk yemek yerine bir gn oru tutar. Eer btn bunlardan sonra bir miskinin bir gnlk yemeine yetmeyecek kadar bir ey artarsa, onu ya tasadduk eder veya ondan bedel tam bir gn oru tutar. nk oru gnn baz ksmna blnmez. Tam gn oru tutulur.126 Neam Kelimesi u kavl-i erifte olmu olur; "(ehli) Hayvanlardan..." Hediy (kurban) iin beyndr. Mteri onun kymet ve deeriyle muhayyer olduu vecihlerden bir yolu seer. Eer bunu yaparsa, ldrdnn misli ile ceza olduu tasdik olunur. jJoJi "neam" kelimesi, lgatte develer, srlar, koyun ve keilere denilir. Ancak develer tek bana olduklarnda, "neam" kelimesi, kullanlr. Sr, koyun ve keilerin yalnz ifde edilmeleri annda, sadece sr, sadece kei veya sadece keiler iin J&\ "neam" ismi verilmez. "Onunla hkmeder." ldrlenin misli olduuna hkmeder... Bu kavl-i erif, . "Bir ceza vardr." Kelimesinin sfatdr. "Aranzdan adalet sahibi iki adam..." Mslmanlardan adaletli iki adam, demektir. (2/440) "Bir kurbanlk." "Hedy", Allh Tel hazretlerine yaklamak iin deve, sr, koyun ve kei cinsinden Beytullah'a hediye edilen kurbanlklardr. En kolay koyundur. Ortas srdr. En yksei de bedene yani devedir. "Bir kurbanlk," Kavt- eif, H kelimesinde bulunan zamirden mukadder bir hldir. Manas: Onun muhakkak kurban hediye etmesi mukadderdir, demektir. "Kabe'ye vasl olmu," Bu kavli erif, hedy (kurban) kelimesinin sfatdr. nk izafeti lafzyyedir. Zira "Kabe'ye vasl olmu," cmlesi) aslnda eklindedir. Kabe'ye ulamas demek, Harem-i erifte kesilmesi, demektir. Hatta velev ki ldrlen av hayvanna mmasil bir hayvan Harem-i erifin fakirlerine tasadduk edilse btn limlerin ittifak ile caiz deildir. Belki o kiiye o kurban kesmesi vaciptir. Ona den vazife, kurbann Harem-i erifte kestikten sonra, diledii ekilde Harem-i erifte sadaka olarak datmak gerekir, lmam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerine gre... "Veya bir kefaret vardr ki," Bu kavl-i erif, "(ehli) Hayvanlardan..." kelimesinin mahalli zerine atftr. Mahzf mbtednn haberidir. Cmlenin hepsi, "Bir ceza vardr. "Kelimesinin ikinci sfatdr. nispette fukaray doyurmak," "kefaret," kelimesinin atf- beyndr, kendisini marifetlerle hususletirmeyen nahiv limlerinin yannda... "Veya onun dengi oru tutmaktr." "O nispette fukaray doyurmak," Bu kavl-i erif, ' lesinin zerine Sanki denildi: hrml halde av hayvan ldren kiinin cezas, maktul (ldrd av hayvanna mmasil) 1- Ehli hayvan (Koyun, sr ve deve...) 2- Miskinlere yemek yedirmek, 3- Ve onlarn gnlerinin saysnca oru tutmaktr... Bu takdirde, denklik cezann lazm olan bir vasf olmu olur. Ve onunla hedy (kurban), yemek yedirmek ve oru tutmak takdir olunur. Amma ilk ikisi vasta sebebiyledir. nc ise ikincisinin vastas iledir.
126

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/74-75.

Cn (av hayvann ldrerek cinayet ileyen kii), bunlardan her birini dier ikisinin yerinde tercih edebilir... 127 El-adl mam Ferr (r.h.) buyurdular: kelimesi, kesre ile kendi cinsinden misli, demektir. kelimesi, fetha ile cinsinin dnda olan misli, demektir. "Bir eyin mudili," cinsinden onun dengi ve misli olan ey, demektir. Mesel oru tutmak ve yemek yedirmek gibi... Onun dengi, miktar dengi olarak belirlenen eydir. kelimesi, fetha ile okunmas sanki masdann isimlendirilmesi, demektir. kelimesi, kesre ile okunmas ise mefl manasnadr, Bu ise yemek yedirmek ve oru tutmann kelimesine temyiz olduuna iarettir. Buradaki muhayyerlik Imam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerine ve mam Eb Ysuf (r.h.)'a gre cn (cinayeti ileyen kimse) iindir. mam Muhammed (r.h.) 'a gre ise iki hkme gredir. 128 Ceza Hissedilmelidr "Tatsn iindir." Cr ve mecrrdeki istikrara taalluk etmektedir. Yani onun zerine av ldren kiinin tadaca ve hissedecei bir ceza vardr, demektir. "Ve ettiinin vebalini..." Kt akbeti, ihramn haramln inedii iindir. "Vebal" aslnda, ikrah edilen ve nefsinin kendisine ho gstermesiyle ilenen amelinin akbetinde duar olduu (musbet ve) zarardr.., "Allah gemii af buyurdu." hrml iken av hayvann ldrmenin haram klnmasndan nce ihraml olarak av hayvann ldrenleri, Allah balad. "Fakat kim bir daha yaparsa," Kendisinden nehyedildikten ve ihraml kiinin av hayvan ldrmesinin haram klnmasndan sonra o haram ie dnerse, "artyye" manasnadr. 129 ntikam Kelimesinin Mans "Allah ondan onun intikamn alacak." O kii, Allh Tel hazretlerinin kendisinden intikam alaca kiilerdendir. nk fiil ceza olarak vaki olduu zaman, harfe muhta deildir. sim cmlesi bunun hilf/nadr. Mbted takdir olundu ki yanllkla fe harfi cezaiye olmasn diye... intikamdan murad, hirette azap etmektir. Amma kefaret ise bazlarna gre, haram klndktan sonra ihraml kiinin av hayvanlarn ldrmeye dnen kiinin zerine vaciptir, baz alimlere gre. Baz alimlere gre ise zahirine taalluk ile ie tekrar dnen kii zerine bir kefaret yoktur. ntikamn asl, intir (yardm olunmak) intisaf demektir. ntikam kelimesi Allh Tel hazretlerine izafe edildii zaman ise, onunla ikp etmek ve cezalandrmak murad edilir. "Allah azz'dir," Galiptir, kendisine galip olunmaz. "ntikam vardr." syan ve haddini tecvz etmeye srar edeni daha iddetli bir ekilde cezalandrr... 130 Allah Korkusu Allh Tel, Halil-i ibrahim Aleyhisselm'a hitaben buyurdu: -"Ey brahim! Benden kork! Zarar veren saldrgan canavardan korktuun gibi...." Yani Allh Tel hazretleri, birinin zerine kaza ve hkmlerini icra etmeyi murad ettii zaman, hibir peygamber ve velinin arasn ayrtmaz, yrtc canavar faydal ile zararlnn arasn tefrik etmedii gibi. Allh Tel hazretlerinin tutmas iddetlidir. Mcrimler onun elinden, kahrndan ve intikamndan nasl kurtulurlar.
127 128

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/75-77. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/77. 129 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/77-78. 130 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/78.

Akll kii, her nerede olursa olsun, muhalefet ve isyandan gc ve imkan nispetinden saknmaldr. Zira; -"Muhakkak ki insan, ancak ektiini bier." 131 Ne Ekersen 0 kar Mesnev'de buyuruldu: Cmle lem herkes bilir onu, Eer sen bilmezsen bile... Her ne ekersen, bir gn o kar ortaya... Ne alacak ey ki zayf olan insan, kuvvetli olan Allah'a nasl isyan ediyor? Bu ancak insann ehvetlere dalp, Allah'tan gafil olmas ile olur. 132 Tasavvuf ve r Manlar Kavl-i erifinde u nkteler var.. "Ey o btn imn edenler. Sizler, hramda iken av ldrmeyin;" Hell olanlara av mubah kld. Onlar avamlardan selva ehli olanlardr. Bunlar, beden ameller ile din kemlta rz olanlardr; (bu onlarn) din himmetlerinin kusur ve eksikliinden dolaydr.... hraml olana av haram klnd. (2/441) Bunlar da muhabbet ehli olanlardr. Vuslat kabesinin ziyareti iin dnyada ihrama girenlerdir. Yani bizi kasteden (ve bize ynelen kiiye) den vazife, tama'larn hepsini toptan terk etmesi gerekir... Hallerden bir halde onun hibir mutlebe (talep ve isteinin) olmamas gerekir. Sadece visal talebinin olmas gerekir. Zira; - Arif, Hakkn avdr. Avn av olmaz..." "Ve iinizden her kim onu ldrrse," Talebelerden biri dnyadan bir eye iltifat ettii zaman, " Amden (kasten),.." Onun zararlarna vakf olduu ve onun iinde olan eyleri bildii halde, demektir. Kendisine nefsi galebe alar ve nefsin hrs ile ona (ava) der.... Ona rnevaden ldrdnn misli bir ceza vardr." Nefsini riyazet ve mchede'ye tabi tutar. Elem ve acs, lezzet ve ehvetlere mmasil olan bir riyazet ve mchede ile nefsini terbiye eder. "Buna aranzdan adalet sahibi iki adam hkmeder." Onlar (iki dil), 1- Kalbve 2- Ruh'turlar.,, Onlar kiinin imnnn miktar ve riyazetinin eidine gre; 1 - Az yemek, 2- Az imek, 3- Maln datmak, 4- Makam terk etmek, 5- Uzlet, 6- Halvet, 7- Ve btn his, duyu ve organlarn zaptetmeyi hkmederler.... "Kabe'ye vasl olmu bir kurbanlk olmak zere.,." Yapm olduu amelleri Allh Tel hazretlerine halis olarak yapar. u cihetle ki halk mlhaza etmeksizin ve hakk kabulne uygun ve yarar bir ekilde ihlas ile amel etmelidir..., "Veya bir kefaret vardr ki, o nispette fukaray doyurmak," Onlar; 1- Akl, 2- Kalb, 3- Ruh, 4- Sr, 5- Haf.... 6- (VeAhfgibiletiftir....) Muhakkak ki bunlar, manev gdalarndan mahrumdurlar. Letifm manev gdalar; 1- Sdk-u samimiyetle Hakka tevecch etmek, 2- Halktan yz evirip kurtulmak,
131 132

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/78-79. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/79.

3- krah edilen kt eylere kar sabr yudumlamak, 4- lfet edilen eylerden kesilmek, 5- lh mevhibelere kar kretmek, 6- Mukadderata rz olmak, 7- Ezel hkmlere teslim olmaktr... "Veya onun dengi oru tutmaktr." Oru, 1- Ayarn mlhazasndan kendini tutmak, 2- htiyar talep etmek kendini tutmak. 3- Melik'l-Cebbrn gayrisine ynelmek ve meyletmektir.... "Tatsn iin..." Nefs-i emmre tatsn diye... "Ettiinin vebalini..." Nefsin tabiatna aykr olan bu muamelelerin elem ve aclarn tatsn ve hissetsin diyedir. Bunlar ceza ve kefarettir. Nefs-i emmre, ehvetlerin lezzetlerine ve gafletin tatllna nail olmasnn cezasn bylece eksin diyedir. "Allah gemii af buyurdu;" Tliblerden, hakk talep etmeye adm atmadan nce yaptklarn af buyurdu. "Fakat kim bir daha yaparsa," Sdk-u samimiyet kademiyle (ayayla) dnyadan ktktan sonra dnyadan herhangi bir eye balanrsa; "Allah ondan onun intikamn alacak." Onu dnyda rezil ve rsva etmek ve hirette de hsrana uratmakla ondan intikam alr. "Allah azz'dir." ki kinatta (dnya ve hirette) balanan kiiye bulunmaz. Dnya ve Ahiret'e ball olan Allh Tel hazretlerini bulamaz. Ta ki talib olan kii, Allh Tel hazretlerini 1- Azdan, 2- oktan, 3- Kkten ve 4- Bykten... 5- Ve btn balardan... Tecerrd edip soyutlanmadka bulamaz. ntikam sahibidir." Sevenlerinden izzetinin hicaplar ile intikam alr. Sevenleri, ayara iltifat ettikleri miktar ve masiva'y (Allah'tan gayriyi) mlhaza ettikleri nispette, kibriy, azamet ve izzet perdeleriyle kendisini onlardan gizlemekle dostlarndan ntikam alr. Allh Tel hazretleri, dmanlarndan da intikam alr. Allh Tel hazretlerinin dmanlarndan intikam almas, -"Biz onlarn kalblerini ve gzlerini ters dndrrz. lkin buna imn etmedikleri gibi brakveririz kendilerinide, tuyanlar iinde kr krne bocalar giderler." 133 Te'vilt-i Necmiyye'de de byledir. 134 Mesnev'de buyuruldu: Ak! ikiz meslektir: kr ve sabr... Ak! o zamandan ben oldum kibir gibi. Ak! Allah'n yaratmasdr, oidu. Ak! mesn (yapmack ak) ise o kfirdir." Sadk olan talebeye den vazife, gayriye iltifat etmekten kesilmektir. Btn hayrlar elinde olan Allh Tel hazretlerine muttasl ve vasl olmaktr. Muvaffakiyet veren ve yardm eden Allh Tel hazretleridir. 135 Deniz Av Helldir "Size hell klnd," Hitap, ihraml olanlaradr. " Deniz av," Su da avlanlan her ey, demektir. Su ister deniz,, ister nehir ve isterse glet olsun, fark etmez. 136 Deniz Av Nedir? Deniz hayvan, ancak denizlerde yaayan, hayvanlardr. ster eti yenilsin ve isterse eti yenilmeyen hayvan olsun
133
134

el-En'm:6/110, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/79-82. 135 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/82. 136 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/82-83.

fark etmez. Hem kara ve hem denizde yaayan; Kaz, rdek, kurbaa, yenge, kaplumbaa, btn su kular ve benzeri hayvanlara, "deniz av" ad verilmez. Belki bu hayvanlarn hepsi kara avdrlar. Bunlar Harem-i erifte ldren veya bunlar ihraml olarak ldren kiiler cinayet ilemi olduklarndan cezaya arplrlar. 137 Deniz Avlar Ksmdr Denizde avlanlan hayvanlar cins zeredir. 1- Balk, 2- Kurbaalar, 3- Bunlarn dnda kalan hayvanlar,:. Balklarn btn eitlerinin etlerinin yenilmesi helaldir. Kurbaa ve btn eitleri haramdr. Bu iki cinsin dnda kalan deniz hayvanlarnda limler ihtilaf ettiler... mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretleri buyurdular: -"Bu iki cinsin dnda kalanlar (balk ve kurbaann dnda olanlar) ise muhakkak ki haramdr." Alimlerin ou, bu yet-i kerimenin umumiliinden dolay, buyurdular: -"Bu iki cinsin dnda kalanlar (balk ve kurbaann dnda olanlar) ise muhakkak ki haramdr. 138 Deniz Hayvanlar iki Ksmdr Muhyissnne (r.h.) hazretleri buyurdular: Btn su hayvanlar iki ksmdr, 1- Balk, 2- Baln gayri o!an hayvanlar... Amma balk ise ls de helaldir. Cinslerinin deimesiyle beraber. (2/442) Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -'Bize iki meyte (l) helal klnd. 1- Balk, 2- ekirge." 139 Bunlarn bir sebep veya sebepsiz yere lmelerinin arasnda hibir fark yoktur. mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerinin mezhebine gre, helal olur; ancak bir sebep ile lrse mesela bir tan zerine dmesi veya suyun snmas ve bunun benzeri ekilde lrse, helal olmaz. 140 Denizde Yaayanlar Baln dndaki deniz mahlukat iki ksmdr. 1 - Karada yaayanlar, 2- Denizde yaayanlar. Bir ksm, karada yaar; kurbaa ve yenge gibi. Bunlarn etleri yenilmez. Bir ksm ise suda yaar. Karada yaamaz. Ancak kesilenin yaamas ile karada yaar. Bundan ihtilaf olundu. Bir kavim (limlerden bir topluluk) balktan baka denizden kan hibir eyin helal olmayaca grndedirler. Bu mam-i Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerinin mezhebidir. Bir kavim (Fkh limlerinden bir topluluk da) denizin btn lleri helaldir. nk denizde bulunan btn varlklar, balktrlar. Her ne Kadar suretlerinde ihtilaf olunsa... "Cirrs" 141gibi ki, kendisine su ylan denilir. Bu balk ylan eklinde'olduu iin kendisine su ylan denilir. Btn limlerin ittifak ile etinin yenilmesi helaldir.
142

Denizin Yiyecekleri "Ve yemesi," Denizin yemesi...

137 138

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/83. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/83. Kef'1-Haf: 148. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/83-84. bir balk cinsidir. Kamus. Ylana benzeyen bir balk cinsidir. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/84.

139
140

141
142

Denizin sahile att ve iinden karaya attdr .. 143 Veya suyun ekilip kuru topran zerinde brakt eylerdir. Ve onlarda herhangi bir hareket olmadan tutulan eylerdir. Mevln Eb Sud (r.h.) hazretleri buyurdular: "Ve yemesi," yani denizin avndan yenilen eylerdir. Bu umum ettikten sonra husus etmektir. "Size hell klnd," denizde avlanlan eylerin hepsine taarruz ve onlardan faydalanmaktr 144. Eb Sudun szleri bitti. "Size medar olsun," Mefl ieh olmak zere mahallen mensuptur. Mevl Eb Sud Efendi (r.h.) buyurdular: Yemee mahsustur; -"Ve ona shak'i ihsan ettik, fazla olarak Yakub'u da ve her birini salihnden kldk!" 145 yet-i kerimedeki At "nafile" kelimesinin, "Yakub" Kelimesine mahsus hl olduu gibidir. 146 Yani denizin yiyecekleri, faydalanmak ynnden size helal klnd. Mukmler iin... Sizler onu taze taze afiyetle yemektesiniz. "Ve seyyar olanlarnza..." inizden bazlar onlar (av hayvanlarnn etlerini) kurutarak azk ediniyorlar. 147 hraml Olanlara Av "Kara av ise, zerinize haram klnd.," Karada yumurtadan kan, (yani karada reyen) hayvanlar. Bunlar baz vakitlerde her ne kadar suda yaasalar bile, mesel deniz kular gibi... hramda bulunduunuz mddete," "m" masdariyet ve zarifyyet iindir. Yani sizin ihrmi olarak devam ettiiniz mddete, demektir. Kara avn avlamann muhrim (ihraml olan kiiye) haram olduunda hibir ihtilaf yoktur. Amma avn bizzat kendisi ise, yet-i kerimenin zahiri, ihramda olmayan bir kiinin muhrim'e (ihramlya) avlam olduu (avn da) haram olduunu icabettirmektedir. Her ne kadar o avda ihraml kiinin herhangi bir etkisi olmasa bile.... Lakin mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretlerinin mezhebine gre ise, ihraml olmayan kiilerin yapm olduklar kara avlarnn ihraml kiinin yemesi helaldir. Her ne kadar bu av ihraml kii in avlam olsa bile... (ihraml olmayan kiilerin ihraml kiiler iin yapm olduklar avlarn ihraml kiilere helal olmas in,) ihramlilar, 1 - Ava iaret etmemeli, 2- Ava dellet etmemelidir... Yine ihraml kiinin ihrama girmeden nce kestii hayvann etlerinin ihramda yemesi de kendisine helaldir. nk hitap, ihraml olanlaradr. yet-i kerimede sanki yle denildi: Sizin karada yapm olduunuz avlar size haram klnd... Bakalarnn avlar bu emrin dndadr... "Allah'tan korkun." Allh Tel hazretlerinin size nehyettii masiyetlerin hepsinden saknn ki, ihramda iken av avlamak da o masiyetlerin cmlesindendir... (Allah) ki hep huzuruna harolunacanz." Bakasna deil... Allh Tel hazretlerinin azabndan kurtulu; ancak ona iltica etmekle olur. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi; -"Rabbnedlr o gn yalnz mesak (sonu)" 148 yani sonu ve meleklerin sevk etmeleriyle dn ve son varlacak yer, demektir. Allh Tel hazretleri, meleklere insanlar sevk etmelerini emretti. Ya cennete sevk ederler... Ya da cehenneme... 149 Cennet'e ak Olan Hadis-i erifte buyuruldu: -"Kim cennete mtak ise, hayrlara koar. Kim cehennem azabndan korkarca, nefsini haramlardan tutar. Kim dnyadan zhid olursa, onun zerine musibetler hafif ve basit gelir." 150
143 144 145 146
147

Eb Sud Tefsiri: c. 3, s. 81. Eb Sud Tefsiri; c. 3, s. 81. el-Enbiy: 21/7Z, Eb Sud Tefsiri: c. 3, s. 81, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/84-85. el-Kyme: 75/30, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/85-87.

148
149

150

Knul-Ummll 43440, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/87.

lmn Kolayl in Kim lmnn kolay olmasn istiyorsa, hayr yapmaya kosun! Kim ehvetlerini terk etmezse Rabbi ondan sadr olan taat ve ibdetlerine rz olmaz! Kim gizli hal ve hareketlerinde Allh Tel hazretlerinden korkmazsa, onun gstermi olduu takva almetleri ona fayda vermez! 151 iman ve Taat Yolu MesnevTde buyuruldu: -"Ben kfirim o takdirde; Eer bir kimse zarar ve ziyan grrse; mn ve taat yolunda bir nefes bile... (Bu durumda beni kna...)" ki lemin Kurtuluu Mesnevrcle buyuruldu: , ancak takva, din-i slm ve salha (iyi amellere) sahiptir, iki lemde kurtulu, ancak bunlarla; din, takva ve salih amel iledir.." 153 Tasavvuf? Manlar yet-i kerimede u iaretler vardr: "Size ne'l klnd," Ey, "Hakikatler c!eniz"inde gark olanlar! " Deniz av," Sizin "marifet deniz"inde mhedt ve keiflerle avladklarnz. "Ve yemesi de size ve seyyar olanlarnza medar olsun." Yani gelen "varidat hak" ve "tecell sfat" ile doymaktasnz. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi; -"Ben Rabbimin katnda (dergah- izzetinde) gecelerimi 0 bana yedirir ve iirir." Allh Tel hazretlerine yryenlere (seyr-u suluk ehline) irde ehline ondan yedirir. Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: -"Gelsinler, kendilerine ait birtakm menfaatlere ahit olsunlar ve en'm behmelerinden kendilerine merzk buyurduu kurbanlklar zerine malm gnlerde Allah'n ismini ansnlar da -onlardan yiyin ve yoksulu, fakiri doyurun." 154 ite meyih-i izamn ve rush ehli olan alimlerden terbiye ehli olanlarn halleri... "Ve size haram klnd." (2/443) Ey talebeler! "Kara av," Kara av, Allah'a olan seyr-u ulk esnasnda parldayan ve karnza kan dnyev ve uhrev matlplar, arzu ve isteklerdir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi; -"Dnya, hiret ehline haramdr. hiret de dnya ehline haramdr. Her ikisi de (dnya ve hiret te) ehlullh'a haramdr." 155 "hramda bulunduunuz mddete," Sizler, "Vusul Kabe"si iin ihraml olduunuz ve hazret-i visale tevecch ettiiniz mddete... nk tevecch edenin hkm vsl kmilin hkmne zttr. nk vsl olan mahv olur. Tevecch eden ise henz ayktr. Mahv olan ile ayk olann arasnda belirgin fark vardr. Ayk olan kiinin fiilleri kendisi sebebiyle ve ondandr. Mahv olann fiilleri kendisi sebebiyle ondan deildir. Allh Tel hazretleri, emirlerine galiptir. te burada, "Benimle iitir, benimle konuur ve benimle tutar!" (makam) tecelli eder. Bundan dolay Allh Tel buyurdu:

152

151

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/87.

152 153 154 155

Mesnev-erif, Defter: I. s. SO, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/87-88. Mesnev- erif. Defter: 6. s. 10. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/88. el-Hacc: 22/28, Kenzul'-Umml: 6071, Kefl-Haf: 1314, Camius-Sar: 4269,

-"hramdan ktnz zaman isterseniz avlann. 156 Yani sizler vusl'n mensiklerinden boaldnz ve usl yoluna girdiiniz zaman; sizden ihramhlann klfeti sakt olur ve yolcularn meakkatleri sizden kalkar. Ve sizin iin Akitlerin lzumu ve tavaf edenlerin hkmleri sabit oldu. Hh Tel buyurduu gibi; "Hep huzuruna harolunacanz Allah'tan korkun." Huzuruna toplanacanz, Allah'tan korkunl Nail olduktan sonra geri dnmemek iin, masivadan (Allah'tan gayriye) kavumamak iindir. Kavutuktan sonra geri dnmekten Allah'a snrz. "Bahru'l-Hakik" isminde olan, Te'vilt-i Necmiyye'de de byledir. Allah'm zerimize evliyann bereketini indir! Dostlarnn ve sevdiklerinin kselerinden bize iir! min 157 Ka'be Beytullah Allah, Kabe'yi; o Beyt-i Harm' insanlar iin bir medar- hayat kld... O ehr- harm' da, o boyunlar basz ve bal kurbanlklar da... Btn bunlar, unu bilesiniz iindir ki, Allah gklerdekini ve yerdekini bilir ve hakkat Allah her eye alimdir.97 Malmunuz olsun ki, hakkaten edd'l-ikabdr Allah... Hem de hakkaten gafur ve rahmdir Allah.9 Peygamber'in zerindeki ancak bir teblidir. Akladnz ve gizlediiniz eylerin hepsini bilecek olan ise, ancak Allah'tr." De ki: " Murdarla temiz bir olmaz; murdarn okluu tuhafna da gitse... O halde, ey temiz z, dnr beyni olanlar! Allah'a korunun ki, felaha eresiniz.100 158 Tefsr-i erifi: "Allah, Kabe'yi kld." Kabe Denilmesi Beytllah'a Kabe adnn verilmesi, Kabe'nin drtgen eklinde olmasndandr. Araplar, drtgen eklinde olan her eve "Kabe" ad verirlerdi. Kabe'ye, bu isim verilmesi, insann ayak topuklarna olan tebihten dolaydr. Bacak ile ayan birletii nokta da drtgen eklinde olmasndan dolaydr. Denildi ki: (Beytllah'a, Kabe adnn verilmesi) Kabe'nin yeryznden yksek olmasndandr. Asl knt ve ykseklik, demektir. nsann ayak topuklarna (Arabada denilmektedir, insann ayak topuklarna Kabe denilmesinin sebebi, ayak tarafndan knt ve ykseklik sahibi olmasndandr. (Kabe de olduu yerden knt ve ykseklik sahibi olduu iin bu ismi ald...) Criye (kz ocuu) bulua yaklat zaman memeleri kar ve ona ^skib denir. Kabe de dnyada zikri yayld ve ismi ok mehur olduundan ve orada yaplanlar lemde yaygn oiduu iin bu isim ile isimlendirildi ve kendisine "Kabe" ad verildi. Bundan dolay Araplar, ileri dzelen, an ve erefi ykselen, toplumda byk mevkii olanlara; "Falancann topuu ykseldil" derler. 159 Kabe'nin Rknleri "EsiIet"l-Hikem,"160 (Hikmetli sualler) isimli kitabn sahibi buyurdu: Allh Tel hazretleri, beyt-i atkna (eski beytine) drt rkn kld. Aslnda bunlar ekildir. Hakikatte ise rkn zerine kld. nk beytllah topuk eklindedir. Bundan dolay beytullah'a Kabe ad verildi. Beytllah'in vaz' halinde drt hadis olan rkn zerine olmas, mminlerin kalplerine iarettir. nk mminin kalbi drt hatrdan asla hli olmaz. Onlar; 1- lh havtr, 2- Melek havtr, 3- Nefsn havtr,
156
157

" el-Mide: S/2. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/88-90. 158 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/90-91. 159 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/91.
160

Esilet'-Hikem" Hikmetli sualler kitab, eyh Aladdir. Ali Dede Bosnev, Halveti. en-Nevev'nin kitabdr. Bu kitapta tam yzaltm (360) soru var. Sorular on iki balk altnda otuzar otuzar olarak toplanmtr. Ali Dede bu kitabn 1001 ylnda Mekke-i Mkerremede yazdlar. Eset'l-Hikem kitabnn asl ismi "Hallur-Rumz ve Meftihi-Knz'dur. Ruhu'l-Beynn kaynaklarndan biri olan eseri okuyucularmza hararetle tavsiye ederiz. Mtercim.

4- eytan havtr.... Rkn Hicr, ilh havtr menzilesindedir. Rkn Yemn ise Melek havtr menzilesindedir. Rkn m ise Nefsn havtr menzilesindedir. Rkn Irk ise eytan havtr menzilesindedir. nk er-i erif. Rkn Irknin yannda; -"ikak (ayrlk) ve nifak'tan (iki yzllkten) Allah'a snrm!"' Diye dua etmeyi meru kld. Rknlerin her birinin mertebesi kendilerinde meru olan zikirlerle bilinir. 161 Kabe'nin Hakikatte gen Olmasnn Srr Kabe'nin hakikatte mselles (gen) bir topuk eklinde olmasnn srr ise peygamberlerin kalplerine iaret indir. nk Allh Tel hazretleri, resul ve nebilerini (btn peygamberleri) ismet sfat ile temyz etti. Allh Tel hazretleri, peygamberlerine ismet sfatn verdi ve onlara ismet elbisesini giydirdi. Peygamberler iin ancak havtr vardr: Onlar; 1- lh havtr, 2- Melek havtr. 3- Nefsn havtr. Peygamberlerin dnda olan insanlarda ise bir eytan havtir ziyde olarak vardr. nsanlardan bazlar, zahirde eytan havtrn eseri grlenlerdir. Onlar umm halktr. Kimi ise hatrna gelir ama. zahirde eseri grlmez. Bunlar, peygamber iin vacip olan ismet ile mahfuz olan evliyullah'tir. Evliyann hfz caizdir.. 162 . Beyt-i Haram "Beyt-i Haram," Medh ciheti zerine atf-i beyndr. Tevbh yn zerine de/7... Sfat bu ekiide geidii zere... Kabe'ye "Beyt-i Haram" ad verildi. Zira Allh Tel hazretleri, Kabe'yi tahrim ve ta'zm buyurdu. Onu haram kld. Haram, saygdeer manasnadr. Hadis-i erifte (buyuruldu:) - "Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, gkleri ve yeri yaratt gn, Mekke- Mkerreme" yi "Haram" (kutsal ve mukaddes) kld." 163 bn-i Melek (r.h.) buyurdular: Bil ki: Mekke'ye eref veren Allh Tel hazretleridir. Mekke'yi haram klan ise ibrahim Aleyhisselm'dr. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden sahih olarak yle varid oldu: -"Muhakkak ki brhim Aleyhisselm, Mekke-i mkerreme' yi haram kld. Ben de Medine-i mnevvere' yi haram kldm!" buyurdular. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden rivayet edilen u hadis-i erif; -"Muhakkak ki bu ehir (Mekke), Allh Tel gkleri (ve yeri) yaratt gn onu haram kld," eklinde vrid olan hadis-i erif ise, Levh-i mahfuz hakknda bir kinayedir. brahim Aleyhisselm yaknda onu haram klacaktr, demektir. Ibni Melek'in szleri bitti. (2/444) 164 Kabe'nin Hrmeti Bu fakir (smail Hakk Bursev r.h.) buyurur ki: Eer Kabe hadis ise onun hrmeti de arazdir. Lakin Kabe'nin hrmeti, zat ve kadmdir. nk bu kitabet (yazlar) hakikat ehlinin yannda zat hrmettendir. 165 Toprak Baz mfessirler (r.h.) hazert; -"Sonra semaya doruldu da o bir dumanken ona ve arz'a 'Gelin ikiniz de ister istemez' dedi. 'Geldik isteye

161 162

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/92. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/92-93.

163
164

Sahihi Buhri: 4059, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/93-94. 165 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/94.

isteye' dediler." 166 yet-i kerimenin tefsirinde buyurdular: -"Allh Tel hazretlerinin bu icabetine hibir toprak icabet etmedi. Ancak Harem-i erifin topra icabet etti. Bundan dolay, Allh Tel bu topra haram kld. Harem- erifin toprann hrmeti, mminin hrmeti gibidir. M'min Rabbine itaat ettii iin, (mminin) kan, rz ve malna dokunmak haram klnd. Harem-i erifin topra da, "Geldik isteye isteye!" dedii iin; Harem-i erifin, avn ldrmek, aacn kesmek ve otunu yolmak haram klnd. Hrmet, ancak taat sahibi olanadr... Haber'de varid oldu: -"(Nuh Aleyhisselm'n) tufan zamannda Harem-i erife olan hrmetinden dolay byk balklar, kk balklar yemezdi." 167 "nsanlar iin bir medar- hayat kld." lif "Kld," fiilinin ikinci mefldr. Mans; Kabe'yi insanlar iin kyam kld. Yani insanlar iin; 1 - Dinlerinin ve 2- Dnya ilerinin medr- hayat ve kyam (ayakta tutan bir unsuru) kld. Birincisi, (Kabe'nin din ileri ayakta tutmas) haclar ve umre yapanlar, Kabe'ye ynelirler. Haclar ve umre yapanlar, Beytllah'ta byk mensik (Hac ve umrenin yapl) ile megul olurlar. erefli taat ve ibdetle urarlar. Hac ve umre onlarn hatalarnn silinmesine ve derecelerinin ykselmesine sebep olur. Ve bylece byk kerametlere nail olurlar... ikincisi ise nk (dnyann her yerinden) tccarlarn krlar ile Harem-i erife meyveler ve sebzeler gelmektedir. Tccarlar ve oraya gelenler, Harem-i erifte yamalanmak, aldatlmak ve soyulmaktan emindirler. Hibir kimse, Harem-i erifte, kt bir niyetle onlara saldrda bulunamaz.Hatta bir adam chiliyet ve slm'da bir gnah ilese veya bir kiiyi ldrse de sonra Harem-i erife snsa, orada emindir. (Kimse ona dokunmaz....) "Futh'l-Haremeyn" isimli kitabnda Muhy (r.h.), Hazret-i Kabe'yi vmek iin buyurdular: O ne bir neb ve ne de bir peygamber... Ki o aada kuanm iinde menfaat olandr. 0 yol gsteren hidyet rehberi deildir. Az bir lutfa dosttur. Herkes uzak ve yakndan ona yakn olmak iin gelmektedir. imenin zerinde yeni yeeren bir gldr. 0 olmadan blbl tmez! 168 Harem Ay "0 ehr-i harm'...." Kendisinde hac ed edilen ehr-i haram kld; o da Zilhicce aydr. Yani Zilhicce ayn da onlarn din ve dnyev ilerinin kyam iin medar kld, demektir. ikincimeful mahzftr. Geene dayanmaktadr. Haram aynn insanlarn madd ve manev ilerinin kyamna sebep olmasnn yn: Araplar, dier aylarda birbirini ldryor, birbirlerini talan ediyor ve birbirlerine saldryorlard. Haram ay girdii zaman, korkular kaar. Bylece insanlar, hac ve ticret iin rahatlkla ve kendi canlan ve mallar hakknda emniyet iinde sefere karlard. Bylece Haram ay, insanlarn din menfaat elde etmeleri ve dnyev kr ve ticret elde etmeleri iin bir sebep olduu gibi; onlarn me ve med (dnya ve hiretlerini) kazanmalarna sebep oldu. 169 Mukaddes vakitler Allh Tel hazretleri, baz aylan, vakitleri ve gnleri, dierinden daha fazletli kld. Nasl ki, baz peygamberleri ve mmetleri dierlerinden daha fazletli kld gibi.... Allh Tel hazretlerinin baz ay, gn ve vakitlere daha yksek faziletler vermesinin sebebi, onlar idrak etmek ve onlara gereken ihtiram gstermek iin nefislerin koumas, kalplerin srat etmesine yol amas ve ruhlarn o vakitleri ibdetle ihya etmesi ve halk faziletlere tevik iindir. 170

166 167
168

el-Fusslet: 41/11.

Drr'l-Mensr: c. 1, s. 299, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/94-95. 169 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/95-96. 170 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/96.

Zilhicce Aynda Olan Baz Hadiseler mam Nisbr (r.h.) buyurdular: Zilhiccenin onuncu gn Ramazan- eriften sonra gnlerin en faziletlisi ve Allh Tel hazretlerinin katnda en sevimlisidir. nk Zilhiccenin onuncu gn, Kelmullah Musa Aleyhisselm'n Allh Tel hazretlerine iltica ettii gndr. O gn btn mahlukat hac iin ihrama girdi. Zilhiccenin on gnlerinde, Adem Aleyhisselm tvbe buldu. smail Aleyhisselm kesilmekten fidye bulup kurtuldu. Hd Aleyhisselm o gnlerde kurtuldu. Nh Aleyhisselm o gnlerde kurtuldu. Muhammed Aleyhisselm, rislete nail oldu. Ashb- kiram Rdvan batn yaptlar. O gnlerde Hayberin fetih mjdesi geldi. Hudeybiye o gnlerde fetih oldu. Mafiret o gnlerde indi. Allh Tel hazretleri, -"Allah senin gnahndan gemiini ve geleceini mafiret buyurup, zerindeki nimetini tamamlayacak ve seni dosdoru bir caddeye karacak..." 171 Kavl-i erifi bu gnlerde nazil oldu. Bunlardan baka yetler ve kerametler indi. 172 Zilhicce Aynda Oru Zilhicce aynda oru tutmak mstahaptr. iddetli bir mstahap ile mstahaptr. Hi phesiz dokuzuncu gn orulu geirmek lazmdr. nk dokuzuncu gn "Arife" gndr. Lakin haclarn Arife gn iftar etmeleri (oru tutmamalar) mstahaptr... O gnn meru olan ibdetlerini ed etmekten kendilerine bir yorgunluk gelmemesi ve o gnn ibdetlerini huzuru kalb ve keml ile ed edebilsinler iin... 173 Zilhiccenin Dokuzuncu Gn Duas Hadis-i erifte buyuruldu: -"Dualarn en hayrls, Arife gnn duasidr. Benim ve btn peygamberlerin sylediklerinin en hayrls: -"L ilahe illallah vahdeh l erka leh leh'l-mlk ve leh'l-hamd-ve hve al klli ey'in kadr." Allah'tan baka ilh yoktur. Tek o vardr. Onun bir eriki ve orta yoktur. Mlk onundur. Hamd ona mahsustur. Ve o her ey zerine kadirdir..." 174 Kurban "Ve kurban..." Allh Tel hazretleri, yine kurbanlar da insanlarn ileri iin kyam kld. "Ve kurban..." Beyt-i harm'a hediye edilen kurbanlklardr. Orada kesilirler. Ve etleri fakirlerin arasnda tefrik edilir (datlr...) nk o da kurban kesen kiinin bir hac ibdetidir. Ve onunla fakirlerin maiet ileri yoluna koyulur. Ve bylece onlarn din ve dnya ilerinin kyama sokulmasna sebep olmu olur. (2/445) 175 Kurban Kesmekten Maksat? Bu fakir (smail Hakk Bursev k.s. hazretleri) derim ki: Bilindii zere kurban kesmekten maksat, fakirlerin ihtiyalarn gidermektir. Bundan dolay kurban kesen kiinin kestii kurbann etlerinin ounu ve hatta belki hepsini datmas mstehaptr. Her kim ki, himmeti ve inlemesi hep kendisi olursa, O kii, menfaati kesik ve onun yemei sadece kendisine inleme olur. 176
171
172

El- fetih: 48/ 2 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/96-97. 173 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/97. 174 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/97. 175 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/97-98. 176 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/98.

Kurban Bayram Gnnde Haclar Kurban bayram gn haclarn bir ok mensik (hac ile ilgili ibdetleri) vardr. Haclar, bayramn birinci gn Min'dan Mescid-i harm'a giderler. Haclarn dndakiler onlara muvafakat iin musallaya giderler. Haclar o gn tavaf ederler. Dierleri de bayram namazn klarlar. Zira Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Beyti tavaf etmek (bir eit) namazdr." 177 Tra olmak, trnaklarn ksaltmak gibi snnetleri ikme ederler. Dierleri de, bid'atleri giderip snnet-i senniyye'yi ikme ederler. Haclar (kr) kurbanlarn keserler. Dierleri de yine kurban keserler. Lakin mallarn hepsi Rabbin hazinesine olmaz (yakmaz). Her kalb. Rabbin marifeti iin slih deildir. Ve her nefis de Rabbin hizmetine uygun deildir. Mesnevfde buyuruldu: Senin maln dostlarna gldr. Ta ban kesmedi, smail'i... O senin kerametindi. O nerede olsa seninle konutu. O doldu, Nfl'in derinlikleri... 178 Kalaid "Ve o boyunlar bal (Kurbanlklarn boyunlarna taklan gerdanlklar)...." Allh Tel hazretleri, kurbanlklarn boyunlarna taklan gerdanlklar (balar) nsanlarn ilerinin kyamnn medar kld. "Gerdanlklar," atsu kelimesinin cemiidir. O da kendisiyle kurbanlklarn balanlan; ve iaret iin taklan 1- Nal, 2- Aa paras ve benzer eya idi... Bununla insanlar, o hayvanlarn; 1- Beytllah'a hediye (kurbanlk) olduunu bilsinler, 2- Ona taarruz etmesinler, 3- Ona binmesinler, 4- Veya ykyklemesinler iindi... Burada zikredilen "Gerdanlklar,""dan murad, gerdanlk sahibi olan kurbanlklardr. O da bedenedir, Yani deve ve srlardan hediye (kr kurban) ve kurbanlk olmalar caiz olanlardr. Burada bedenelerin (deve ve srlarn) zikredilmesi, onlar kesmede sevabn ok olmasndandr. Haccn behs (deeri) o kurban edilen bedene (deve ve srlar) iledir. Bundan dolay Hazret-i mer (r.a.) kendisinden yz (300) dinar istenen (ok pahal) bir deve kesip kurban etmilerdi. u kavl-i eriften dolay; -"Bu budur! Her kim de Allah'n eairlne (kurbanlarna tazm ederse, phesiz o kalplerin takvasndandr." 179 Gerdanlklarla Gelen Emniyet emberi Kurbanlklarn boyunlarna taklan gerdanlklarn insanlarn ileri iin kyam olmasnn yn: Muhakkak ki bir kimse, kurbanlna gerdanlk takt zaman, kimse ona saldrmazd. Hatta Haclar, hac dn Mekke'den memleketlerine dnerlerken, binek hayvanlarnn boyunlarna Harem-i erifin aalarndan baz paralan bineklerinin ve yk hayvanlarnn boyunlarna takarlard; bylece tam olarak emniyette olurlard. Kimse onlara saldrmazd. Chiliyet dnemi insanlarndan biri alndan lse bile boynunda gerdanlk olan bir kurbanla veya Mekke'nin aalarnn takl olduu bir hayvanlar grdnde asla saldrmazd. Kabe'ye ta'zm eder ve o hayvanlara sayg beslerdi "Btn bunlar," "Klmaya" iarettir. Mukadder bir fiil ile mensuptur. Yani Allh Tel hazretleri, bunlar meru klp beyn etti ki. "unu bilesiniz iindir ki, Allah gklerdekini ve yerdekini bilir...
177
178

Snen-i Nese: 2923, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/98-99.

179

el-Hacc: 22/32, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/99.

Zira btn bu ser ilerin meru olmasnn sebebi vuku bulmadan nce (meydana gelecek olan) din ve dnyev zararlar gidermek, dnyev ve uhrev menfaatleri celbetmek iindir. r (Allh Tel hazretlerinin) hikmetine apak delillerdendir. Ve hibir eyin Allah'n ilminin ihatasndan kmadna dellet etmektedir. "Ve hakikat Allah her eye alimdir." Hususiyetten sonra umumlik te'kd iindir... 180 Allah Gafurdur ve Azab iddetlidir "Malmunuz olsun ki, hakkaten edd'l-ikabdir Allah," Allah'n haramlarn (ve ilh yasaklan) ineyenler ve bunun zerine srar edenler iin byk bir vad (tehdt ve korkutma)dr. Hem de hakkaten gafur ve rahimdir Allah." Allh Tel hazretlerinin haram kldklarna riyet edenler iin veya kendisine geldikten (ve muttali) olduktan sonra ilh yasaklar inemekten kesilen kiiler iin vaad (ilh mjde)dir... 181 Tebliden Sonra zr "Peygamber'in zerindeki ancak bir teblidir." Sevap ve kap iinde risleti tebl etme vazifesi, demektir. Bu kavl-i erif, (insanlarn dnyev ve uhrev) ilerinin kyamna icabet etmenin iddetini beyan etmektedir. Yani Resul (Efendimiz s.a.v.) hazretleri, tebl edilmesi vacip olan eylerle geldi. Ve asla ziyde de bulunmayaca (emir ve yasaklar) getirdi. Sizin zerinize hccetini ikme etti. Size den vazife. Resul (s.a.v.) hazretlerine itaat etmek ve emirlerine sarlmaktr. Bundan byle tefritte asla sizin iin bir zr yoktur. 182 Allah Gizli ve Aikr Bilir "Akladnz ve gizlediiniz eylerin hepsini bilecek olan ise, ancak Allah'tr." Sizin izhr edip akladnz sz ve amelleri ve gizlediklerinizi Allh Tel hazretleri hakk ile bilir... Sz ve amellerinizin zerre kadar olan en kk ve basitlerinden dolay sizi muaheze edip, hesaba eker... 183 Gizlilik ve Aikrlk Birdir Sa'd (k.s.) buyurdular: -"Allh Tel hazretlerinin ilminin karsnda; rtl ve gizli hibir ilim yoktur. Zira gizlilik ve aikr olmak Allah'n katda birdir..." 184 Tasavvuf? Manlar yet-i kerimede u iaretler vardr: Allh Tel hazretleri, Kabe'yi zahirde avam ve havassn ilerinin kyam iin vesile kld. Onun sebebiyle Allah'a snrlar. nsanlar burada, tazarru, yalvarma ve yakarma ile haccederler. Dnyev ve uhrev hacetlerini Allh Tel hazretlerine arz ederler.... Bylece btn Kabe olan kalbi de, havassn ve havss havassn ilerinin kyam iin vesile kld ki, onunla devaml zikir yoluna girip, Allah'a snsnlar diye. Ve kalplerine gelen havatr (ve dnceleri) klliyen silsinler. (2/446) Hakk Rububiyetle ispat etsinler. "Ondan baka mevcut yok..." "Ondan baka matlb yok..." "Ondan baka mahbb yok..." Kelimeleriyle vahdaniyet zere olsunlar... 185 Beyt'l-Harm smi

180
181

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/99-100. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/100-101. 182 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/101. 183 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/101. 184 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/101. 185 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/101-102.

Kalb Kabe'sine "Beyt'l-Harm," ad verildi ki onun (kalbin) hakikatte Beytllah olduu bilinsin diyedir. Oraya (kalbe) Allh Tel hazretlerinin gayrinin yerlemesi haramdr. Srekli kalbi murakabe hlinde tutar. Hakkn gayriyi; Zikretmek, Sevmek ve Talep etmekten murakabe altnda tutar. Bu, ta ki Allh Tel hazretleri, fazl-u kerem ve rahmetinin kapsn ancaya kadar.. 186. Haram Ay "ehr-i haram," (Haram ay), Allh Tel hazretlerine ynelme, seyr slk etmek ve Allh Tel hazretlerini talep etmektir. Allh Tel Hazretlerine seyr slk ettii (haram aynda); 1- Allah'tan gayriyi talep etmek, 2- Halka karmak, 3- Hakkn gayriyi mlhaza etmek haramdr. 187 Hediyy Kurban "Hediyy" (kurban aslnda) nefs-i behme (hayvan nefis)dir. Gerdanliklaryla beraber "Kalb Kbe"sine sevk edilir. Behm nefis kurbannn gerdanlklar eriatn rknleridir. Behm nefis, "Kalb Kbe"sinin eiinde tarikat adabnn ba ile ehvetlerinden ve hayvan lezzetlerinden kesilir. "Bu sizin bilmeniz iindir," yet-i kerimede u ia-retler vardr. Kalb Kabe'sine vasl olduu zaman, "Beytllah" grr. Ceml ve Cell'in nurunu mahede eder. Bu nurlar ile gklerde ve yerde olanlar mahede eder. nk o Allah'n nuruyla bakar. Ve tahkik zere her eyin hakikatini renir. -"Allah gklerdekini ve yerdekini bilir ve hakikat Allah her eye alimdir." Ve; -"Malmunuz olsun ki, hakkaten edd'l-ikabdr Allah..." Dnyaya meyleden ve sevenlerin gayrisine ynelen dnyann ziynet ve ssyle marur olanlara perdeleri sarktp kapatr. "Hem de hakkaten gafur ve rahimdir Allah." Taliblerine, kaplar amak ve perdeleri kaldrmak ile Hazret-i Hakk kasd edenler iin gafur ve rahmdir. "Peygamber'in zerindeki ancak bir teblidir." Ki (sz) ve hl ile... "Akladnz eylerin hepsini bilecek olan ise, ancak Allah'tr," imandan dil miktar ve amellerinin erknlarn.. "Ve gizlediiniz eyleri de....." Kalbin tasdikini veya yalanlamasn... Hakk talep etme hususunda sdk-u samimiyet olan tevecch ve halis niyetlerini Allah bilir.. Te'vilt-i Necmiyye'de olduu gibi.., 188 Murdar ve Temiz eyler "De ki: " Murdarla temiz bir olmaz,' 189 Sebeb-i Nzul Yemme Haclar hakknda nazil oldu. Mslmanlar, onlara saldrmak istemilerdi. nk Yemme Haclarnn iinde (daha nce Mslmanlara zarar veren) "Hatm" 190 vard. Hatm geen sene Medine-i mnevvere1 ye
186 187

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/102. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/102-103. 188 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/103. 189 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/104.
190

Hatm (Hutaym) hakknda Mide sresinin banda malumat gemiti. Hatm hakknda nazil oldu. Ad urayh bin Daba el-Bikr idi. urayh Yemenden Medine-i Mnevvereye geldi. Atlarn (ve beraberlerindekini) Medine-i mnevverenin dnda brakt. Tek bana Medineye girdi. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin huzuruna kt. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine sordu: -"Senin insanlar kendisine davet ettiin (din) nedir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: "L ilahe illallah" Allah'tan baka ilh (mabd) olmadna, ehdet etmek, namaz klmak ve zekat vermeye, davet ediyorum..." urayh: -"Gzel! Ancak benim baz mirlerim var. Onlarsz kesinlikle bir i yalamam! Umarm ki ben gider Mslman olur ve onlar da getiririmi" dedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri (daha nce) ashabna: -"Rabiallardan size eytann diliyle konuan bir adam gelecek..." demi idi... Sonra urayh Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin huzurundan kp

gelmiti. Medine'nin meralarnda bulunan hayvanlar nne katp gtrmt. Gelecek sene de hac iin yola kmt. (Hatm'in hac iin yola kt sene) "Umret'1-Kaz" senesiydi. Hatm'in hac iin yola kt (daha nce ki sene) Medine otlanda hayvanlar (Hatm tarafndan alnan) Mslmanlar, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine; -"Bu Hatmdir! Bizimle onun arasn serbest brak!" dediler. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri; -"O hediy (kurbanlklarna) gerdanlk takt (hacca gitmekte olduu iin ona dokunmayn)" buyurdu. Ve sahabelere, Hatm'e dokunmaya izin vermedi. Mslmanlarn hakl olduu sebeplerden dolay, savunmalarna izin vermedi. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buna Hatm'in kurbanlklarna gerdanlklar takmas sebebiyle izin vermemiti. te bu hadise zerine bu yet-i kerime nazil oldu. Ve Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin sahabelerini (Hatm'in kurbanlklarna gerdanlklar takmas) sebebiyle ona dokunmaya ve Haclara taarruz etmeye izin vermemesi ve nehyetmesi konusunda Efendimiz (s.a.v.) hazretlerini tasdk etti. Bu Haclar, her ne kadar mrik olsalar bile... Bu kssa daha nce (el-Mide) sresinin banda; -"Ey o btn imn edenleri Ne Allah'n eirine, ne ehr-i harama, ne kurbanlk hediyelere, ne gerdanlklarna, ne de Mevllarnn, gerek fazln ve gerek rzasn arayarak, Beyt-i Harm'a doru gelenlere, sakn hrmetsizlik etmeyin..." 191 Neshedlen Hkm T Beraet (tvbe) sresi ininceye kadar bu yet-i kerimenin hkm bak kald. Beraet sresinin nazil olmasyla bu yet-i kerimenin hkm nesh oldu. nk Beraet sresinde; -"Ey o btn imn edenler! Mrikler bir pislikten ibarettirler. Artk bu yllarndan sonra Mescid-i Harm'a yaklamasnlar. Eer yoksulluktan korkarsanz, Allah sizi fazlndan zenginletirecektir naallah. Her halde Allah alimdir, hakimdir." 192 Yine tvbe sresinde; -"O haram olan aylar kt m, artk br mrikleri nerede bulursanz ldrn, yakalayn, hapsedin ve onlar iin btn geit balarn tutun. Eer tvbe ederler ve namaz klp, zekt verirlerse, yollarn an. nk Allah gafur rahimdir." 193 Buyurdu. Bylece bu yet-i kerimelerde, slm olmadan (mrik ve kfirler tarafndan olan) 1- Hediy, 2- Gerdanlklar (kurbanlklarn boyuna taklan eylerin), 3- Haram aynn, 4- ihramn, 5- Ve dier kutsal eylerin hibir deeri yoktur... Bu yet-i kerimenin nzul sebebi her ne kadar huss ise de, hkm ummidir... 194 iyi ile Kt Eit Deildir Bu yet-i kerimede zikredilen "De ki: " Murdarla temiz bir olmaz," Kavl-i erifiyle) kf ile iyinin Allh Tel hazretlerinin katnda bir olamayacann beyan edilmesinde; iyiye tevik ve ktden sakndrma mans vardr. Habis ve tayyib Burada sz edilen bir ok emirler (ve iler) vardr. 195 Hell ve Haram Bir Deildir "Murdar ve temiz" kelimelerinde Onlardandr: Hell ve haram... Bir habbe tanesi (ve miskl-i zerre) kadar hell, dnya dolusu haramlardan daha tercih edilir ve daha deerlidir. nk haram, habstir, pistir, necistir ve merdttur. Hell ise, tayyib'tir, temizdir ve makbl'dr. Btn bunlardan dolay ebediyen hell ve haram, birbirine msv (ve eit) deildir. Murdar ve temiz eyleri isteyenlerin de birbirlerine msv (ve eit) olmadklar gibi...
ayrld. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ashabna: -"Bu adam kfir olarak ieriye girdi. Ve ayn kafa ile geri dnd. Bu adam Mslman olmadl" buyurdular.
191 192 193
194

El-Mide: 5/2. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/104-105. t-Tevbe: 9/28. et-Tevbe: 95, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/105-106. 195 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/106.

Zira habs'in talibi (isteyeni) habis kiilerdir. Temizi isteyen ise temiz kiilerdir. Allh Tel hazretleri temizi temize sevk eder; kty ktye sevk ettii gibi... Allh Tel hazretleri buyurduu gibi; -"Habst habisler iin, habisler habst iin ve tayyibt tayyibler iin, tayyibler tayyibt iindir! Bunlar, onlarn dediklerinden mberrdirlar; kendilerine bir mafiret ve bir nzk- kerm vardr." 196 Tasavvufa Gre Temiz ile Murdar Tasavvufun sdt (meyih-i kiram k.s. hazertnin) katnda Temiz, fikirsiz ve nefsn hareket dnda olan eylerdir. ster bir slih tarafndan olsun ve isterse bir fsk tarafndan olsun fark etmez. nk bu umulmayan cihetten gelen bir rzktr. Makbuldr. Bunun tersi ise merdttur. Bundan sonras yoktur. Zira; -"yilerin hasenat, mukarrabnin seyyit (ktl)dr..." kisinin arasnda, byk farklar vardr. 197 Zekt Verilmeyen Mal Habstir Yine habs (pis, murdar ve necis) maldan maksat, kendisinden Allah'n hakk (zekt ve mli cihd) karlmayan (ve iinde^kul hakk olan) mallardr... Temiz ise, kendisinden btn haklar karlan mallardr. (2/447)a habs (pis, murdar ve necis) mal, fesat yollarnda harcanan maldr. Temiz ise taat ve ibdet yolunda infak edilen maldr. Temiz mal, zarrt vakitlerinde, fakirlerin menfaatlerine muvafk olarak verilen maldr. habs (pis. murdar ve necis) mal. fakirlerin muhta olmadklar zaman, kendilerine verilen maldr. Bu durumda fakirlerin (sofu ve talebelerin) hatr (ve dnceleri) bu mal ile megul olur. 198 Mmin ve Kfir Misli Onlardandr: "Murdar.ve temiz" kelimelerinin ma-nlarndandr:) 1 - Mmin ve kfir, 2- dil vefsk... Mmin bl gibidir. Kfir ise zehr gibi.... dil kii, meyveli aa gibidir. Fask ise dikenli aa.... Her halde (hibir halde) bunlar birbirlerine msv (ve denk) olmazlar... 199 Kt ve yi Ahlak Onlardandr: "Murdar ve temiz" kelimelerinin ma-nlarndandr:) yi ahlak ve kt ahlak... Mesel; 1- Tevazu, 2- Kanaat, 3- Teslm, 4- kr, 5- Ve dier gzel ahlaklar makbuldr... Ama, 1- Kibir, 2- Hrs, 3- Dmanlk, 4- Kin, 5- Nefret, 6- ehvet 7- Feryat ve ikyet etmek, 8- Nankrlk 9- Ve bunlar gibi kt ahlaklar ise, merdttur... nk birincileri, ruh'un sfatlarndandr... kincileri ise nefsin sfatlarndandr. Ruh, tayyibtir, temizdir. Nefs ise,
196

En-Nr: 24/26. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/106-107. 197 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/107. 198 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/107-108. 199 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/108.

ruhun zdddr. Pistir. Ktdr... 200 Nefis Kargasnn Gidecei Yer MesnevTde buyuruldu: -"Sen nefis kargasna tabi olma! Onun gidecei yer mezarlktr. Karga ba ve baheye gitmez." 201 Dnyay Kble Edinen ldr MesnevTde buyuruldu: -"Geri nefis en ince eyleri bilir; Ama, kblesi dnya olduuna gre, O bir ldr..." 202 Nefsin Mal Sevgisi Mal sevmek, nefsin ahlakndandr. Bykler (lim ve evliya) temiz ve helal olan mal hicap (hakka perde) saydlar. Maldan habs (haram, pis ve necs) olan hakknda ne zannedersin? Elbette kii Btnn tasfiye etmeli ve iini Allh Tel hazretlerinin sevgisinden baka btn sevgilerden tahliye edip (temizlemelidir...) 203 Faydal limler Onlardandr: "Murdar ve temiz" kelimelerinin manlarndandr:) Faydal ilimler ve faydasz ilimler... Faydal ilimler, din ilimler gibi... Faydasz ilimler ise felsefe ilimleri gibi ilimlerdir.,. 204 renilecek limler Mesnevfde buyuruldu: "Din ilmi; Fkh (Usl-u fkh, Akid, Kelm, Tasavvuf) Tefsr (Usl-u tefsir) Hads (Ve usl-u hadisten) ibarettir! Bunlarn dnda (kalp, kiinin din ve dnyasna faydas olmayan bo eylerden) her kim br ey okursa ite o habistir...." 205 Salih Ameller Onlardandr "Murdar ve temiz" kelimelerinin ma-nlarndandr:) Salih ameller ve slih olmayan ameller... Sh amel: Kendisiyle Allh Tel hazretlerinin rzs aranan (eriata muvafk olan amellere) salih ameller denir. Kendisiyle; riya (gsteri) ve sum' (desinler) diye yaplan amellere de slih olmayan ameller denir... ibdetlerinde ihls'a niyet etmedi. O, (ihlastan yoksun) her ne getirdiyse. Getirdii ktdr. Sadece bir post kavgasdr... 206 Te'vilt-i Necmiyye' den... Te'vilt-i Necmiyye'de buyuruldu: habs (pis, murdar ve necis) seni Allh Tel hazretlerinden alkoyan ve megul eden eydir. Temiz ise, seni Allh Tel hazretlerine vsl eden eylerdir... Yine; Temiz, bir olan Allh Tel hazretlerinin kendisidir. 'habs (pis, murdar ve necis) ise Allh Tel hazretlerinin
200

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/108-109. Mesnev- erif, Defter: 4. s. 52.

201 202

Mesnev- erif. Defter: c4, s. 65. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/109. 203 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/109. 204 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/109.
205

Mesnevi" de bulamadm... Bu beyitte, din ilimlerin dnda kalan btn ilimlerin habs olduu mans kmamaldr. Zira ilim, Allh Tel hazretlerinin sfatdr. Sarf, nahiv, belt, mantk, tarih, tp. matematik, kimya, fizik, fen ve btn ilimler, bizim hayatmz devam ettirmeye ve ilh kelm anlamamza yardmc olmaktadr. Biz sahip olduumuz madd ve manev ilimler nisbetinde Kur'n- kerimi anlayabiliriz...Burada habis olarak belirtilen ilimler, kiinin din ve dnyasna faydas olmayan eylerdir. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/110. 206 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/110.

dnda olan ( masiva ) eylerdir... 207 Habs Olan eylerin okluu habs (pis, murdar ve necis) olan eyler dnyada oktur..."Ve murdarn okluu tuhafna da gitse..." "Vav" harfi, mukadder olan misli zerine artl atf iindir. Yani, habs (ve necs) eylerin okluu ister senin tuhafna gitsin ve isterse, senin tuhafna gitmesin, demektir. Her ikisi de, "mvs olmaz" fiilinin failinden hldir. Yani, farz edilen her iki halde de birbirlerine msvf olmaz, demektir, p "eer" kelimesinin cevb mahzftr. Cmlenin man ve takdri yledir: Habis (pis, kt ve necis) eylerin okluu senin tuhafna gitse bile; "temiz" eylere msv (ve denk) olamazlar... nk itibr, iyililik ve ktle gredir; okluk ve azla gre deildir. Zira; az olan vlen bir ey, ok olan yerilen eylerden daha hayrldr. Belki bir eyin habislii arttka o eyin pis ve kt olmas daha da artar. "Taaccb (tuhaflk ve hayretin) mans, kendisinden taaccp edilen eyden srrdr... (Mesel:) "u i acayibime gidiyor" yani bana sevin veriyor, demektir. "Senin taacbilne gitti" kavl-i erifndeki hitap, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin kendilerine hitap ile emrettii herkes iindir... 208 Saf Akl ve Felah " 0 halde, Allah'a korunun," Her ne kadar ok olsa bile habis eyleri terk etmek ve her ne kadar az olsa bile tayyib (temiz) eyleri tercih etmek konusunda Allh Jel hazretlerinden korkun (Takvl olun!).... "Ey temiz z, dnr beyni olanlar!" Saf kil sahipleri! Onlar hakikatte, kalpleri ve ruhlar, beden ve nefsin kirndan (ve kabuundan) halas bulup kurtulan kimselerdir. "gerektir ki felaha eresiniz." Felaha ermeniz gerekir. Felah, ahiret saadetidir. 209 Takva Nedir? Sonra muhakkak ki takva baz mertebeler zeredir... bn At (r.h.) buyurdular: Takva zahirde, hududa muhalefettir. Btnda ise, niyet ve ihlstr... Allh Tel hazretler kavl-i erirlerinde; -"Ey o btn imn edenler! Allah'a nasl korunmak gerekse yle korunun, hakkyla muttaki olun ve her halde Mslim olarak can verin. 210 Bu senin; di "Allah'tan baka ilh yoktur!" szn dorulamaktadr. Ve bunu sylerken senin kalbinde Allah'tan baka hibir eyin olmamasdr.. 211 Mevlevi Hazretlerinin Vasiyetleri Mevlevi hazretleri, vefatndan ok nce yle buyurdular: -"(Ey kardelerim!) Size gizli ve aikr olarak Allah'tan korkmanz ve takva zere olmanz; Az yemeyi, Az uyumay, Az konumay, Msiyet ve gnahlar terk etmenizi, Devaml olarak ehvetleri terk etmenizi, Btn mahlukattan gelen cezfya katlanmanz, Sefh (beyinsiz, ahmak) ve avam ile oturmay terk etmenizi, Slih ve kerem sahibi insanlarla oturmanz tavsiye ederim. Muhakkak ki insanlarn en hayrls, insanlara en faydal olan kiidir.

207 208

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/110-111. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/111. 209 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/111.
210
211

Al-ilmrn: 3/102, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/112.

Szlerin en hayrls da az ve (hikmetli manya) dellet eden szdr!...11 (2/448) 212 Sidiin Asl Bil: Muhakkak ki fayda veren takvadr. Kurtuluun sebebi imn ve slih ameldir... Hasep ve nesep (soy, sop, an ve eref) deildir... eytan asla seni, maln okluu, evldnn okluu, babalarnn ve ecdadnn vgye layk (gzel amelleri, ilim ve takvalar kesinlikle seni) aldatmasn! Muhakkak ki sidiin asl saf, temiz ve duru olan sudur. (Babalarn temiz su olduklar gibi, sende bir sidik olabilirsin!) Allh Tel hazretleri ly, diriden karr... 213 Yersiz Suller Yce Meali: Ey o btn imn edenler! yle eylerden sual etmeyin ki, size alrsa fenanza gidecektir. Halbuki Kur'an indirilmekte iken sorarsanz, onlar size alr. Allah, onlardan imdilik af buyurdu. Allah gafur, halimdir.101 Filvaki, yle meseleleri sizden evvel bir kavim sordu da, o yzden kfir oldular.102 214 Tesr-i erifi: "Ey o btn imn edenler! yle eylerden sual etmeyin ki, size alrsa fenanza gidecektir. Halbuki Kur'an indirilmekte iken sorarsanz, onlar size alr." Krk man: "Ey o btn imn edenler!" "Sual etmeyin," (neden?) "eylerden..." (yle eyler ki?) ; Ol "Alrsa..." (kim iin?) "Size..." "Fenanza gidecektir.." "Halbuki eer sorarsanz," (Neden?) "Onlardan..." (Ne zaman?) "ndirilmekte iken..." (Ne) "Kur'an- kerim," "Size alr." 215 Sebeb-i Nzul -"Onda ak yetler var; brahim'in makam var ve ona giren emn bulur; yoluna gc yeten her kimsenin o Beyt'i haccetmesi de insanlar zerine Allah'n bir hakkdr ve kim bu hakk tanmazsa, her halde Allah'n ihtiyac yok, o btn leminden gandir." 216 yet-i kerimesi nazil olduunda, Surk bin Mlik (r.a.) sordu: -"(Ya Reslallah s.a.v.!) Her sene mi?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, ondan yz evirdi. (Sorusuna iltifat etmedi.) Ta ki bu soruyu kere st ste sordu. Bunun zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Hayr! (Her sene hac farz deildir... mrde bir kere farzdr...) Eer ben "Evet!" deseydim, her sene hacca gitmek sizin zerinize farz olurdu. Buna da gcnz yetmezdi. Ben sizi terk ettiim gibi sizde beni terk edin! (Aklamadm hususlarda ii kendinize zorlatrmak iin bana bir ey sormayn) Sizden nceki mmetler, (bo yere) ok soru sormak ve peygamberlerine ihtilaf etmek sebebiyle helak oldular. Ben size bir ey emrettiim vakit, gcnz nispetinde onu tutunuz Sizi bir eyden sakndrdm zaman da ondan hemen kann!" 217 Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu. 218 Sebeb-i Nzul Hakknda Baka Bir Rivayet bn Abbas (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu: Bir gn Efendimiz (s.a.v.) hazretleri hutbe okuyorlard. Kendisine oka sorulan faydasz sorulardan dolay kzgnd. Ve sahabelere buyurdular:
212 213

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/112-113. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/113. 214 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/113-114. 215 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/114.
216 217
218

H Imrn: 3/97, Sahih-i Mslim: 1337, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/115-116.

-"(Bana olur olmaz her eyi sormayinl Zira) bana ne sorulursa, onun dorusunu ve hakiki cevbn mutlaka veririm!" Biri sordu: -"Babam nerededir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Baban cehennemdedir!" Bir bakas sordu: -"Babam kimdir?" Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Baban Hzeyfe'dir!" Halbuki o adam Hzeyfe' den bakas adna arlyor. (Toplumda babas baka bir adam olarak biliniyordu...) ite bu hadise zerine bu yet-i kerime indi. Ve; Ey o btn imn edenler! yle eylerden sual etmeyin ki, size alrsa fenanza gidecektir. Halbuki Kur'an indirilmekte iken sorarsanz, oniar size alr. Allah, onlardan imdilik af buyurdu. Allah gafur, halimdir." Buyuruldu. 219 Eyann Hakikati "Eer size alrsa," kavl-i erifi, artyyedir. zerine atfedilenler ise ; "eya" nin iki sfatdr. Ktlk "Fenanza gidecektir.." fiili) almaya taalluk etmektedir. Aa kmak ise sul sormaya taalluk etmektedir... Mans: Eya (nin hakikatini) bana sormayn! Vahiy zaman eer siz bana sorarsanz: o eyin hakikati size izhr edilir (aklanr...) 0 size akland ve izhr edildii zaman ise, zlrsnz. Akll kii ise kendisini zecek eyleri yapmaz. 220 Gizli eyleri Sormak imam Baav (r.h.) buyurdular: Zira hac'dan sul eden kii, haccin her sene farz olmasndan emin deildir. Bu ekilde ktlk yapm, demektir. Nesebini (soyunu ve sopunu) soran kii, kime nispet edileceini (ve hangi babaya ilhak edileceimden emin deildir. Bu durumda da rezil ve rsv olabilir!!! 221 Af "Allah, onlardan imdilik af buyurdu." stinaf cmlesidir. Kendisinden nehyedilen eyi beyan etmek zere sevk edilmitir. Sadece onlar ktlklerden korumak iin deildir. Belki bo yere soru sormak haddi zatnda (kendi nefsinde) ma'siyettir. Gnahtr. Muaheze edilmenin kaynadr. Ailh Tel hazretleri sorduklarnzdan imdilik af buyurdu. Bu kavl-i erifte, bo yere soru sormaktan nehyetmekten sonra ciddiyete tevik mansnn var olmas olan eylerden deildir. "Ondan" kavl-i erifinin zamiri, "sormayn" kavl-i erifinin kendisine dellet ettii ktle rcidir. Yani, Allh Te hazretleri, sizin daha nce yapm olduunuz yersiz suallerin ktlklerini sizden balad. Ve sizin sormanz ile zerinize her sene haccetmeyi farz klmad. Sizin (faydasz) sualleriniz sebebiyle uhrev azab da sizden balad. te btn bunlardan dolay, onun benzeri hallere {yersiz ve faydasz soru sorma durumuna) bir daha dnmeyin! "Allah gafur, halimdir." Gnahlar balamak ve ma'siyetlerinizden vazgeme konusunda mbalaa sahibidir. Sizden ifrat derecisinde meydana gelenlerin sebebiyle sizi ikp edip cezalandrmaz. Cmle, itiraz cmlesidir. Allh Tel hazretlerinin mafiret ve affn beyn iin ek bir cmledir. 222 Bo Sual "Filvaki, yle meseleleri bir kavim sordu," Bu meseleyi sordu. Lakin bu meselenin bizzat aynisini deil; belki mislini (ve benzerini) sordu. Mahzurlu ve vebal kayna olan sorular sordular. Mislinin aklanmamas, tahzr (ve sakndrmada) mbalaa iindir. "Sizden evvel..." "Onu sordu," kavi- erifine taalluk etmektedir. "Sonra o yzden oldular." O sorularn sebebiyle... "Kfirler..."
219 220

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/116-117. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/117.

221

Baav Tefsri: c. 2, s. 57, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/117. 222 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/117-118.

Muhakkak ki srail oullar, peygamberlerine eya hakknda fetva (ve sorular) soruyorlard. Sorduklar sorular sebebiyle kendilerine bir ey emredildii zaman ise onu hemen terk ediyorlard. (0 soru sebebiyle gelen emrin gereini yerine getirmiyorlard... Ve bylece) helak oldular. Semd kavminin Salih Aleyhisselm' dan deve istemeleri gibi. sa Aleyhisselm' in kavmi kendisinden gkten bir sofra istemeleri gibi... 223 Eb Salebe (r.h.) buyurdular: Allh Tel hazretleri, farzlar (koyup) farz kld. Allah'n farzlarn zayi etmeyin (inemeyin;) Baz eyleri de nehyetti. Allah'n haramlarn inemeyin. Allh Tel hazretleri hadlar koydu. Allah'n hadlarn amayn. Unutmakszm baz eyleri de affetti. (Baz eyleri farz klmad ve baz eyleri nehyetmedi...) Allh Tel hazretlerinin affettii konulan da derinlemesine aratrmayn! 224 Bahtl Kimse Hseyin Vaiz el-Kif (k.s.) hazretleri tefsirinde buyurdular: Gerekten iyi bahtl kimse; 1 - Bakalarnn hallerinden ibret alan kimsedir. 2- Bo szlerle uramayan, 3- Fuzl ilerle megul olmayan kimsedir. Bu babta sylediler: Ancak zaruret olduu zaman konu! Dier szlerden uzak dur! Lazm olan yerde i yap ve sz syle! alan kimse iinden rn almadan gezmez! 225 Hikaye (Skt ve Konumak) mam Eb Yusuf (r.h.) hazretlerinin meclisinde bir adam ou kere hazr oluyordu. Ve sktu (susmas) ok uzun srerdi. (Pek konumazd.) Bir gn ona sordu: -"Sana ne oluyor? Neden konumuyorsun? Hibir meseleden sormuyorsun?" 0: -"Ey kd! Bana haber ver, oru tutan kimse ne zaman iftar eder?" diye sordu. mam Eb Ysuf (r.h.): -Gne batt zaman!" buyurdu. Adam: -"Peki ya gece yansna kadar gne hi batmazsa ne olur?" mam Eb Yusuf (r.h.) tebessm ettiler ve Cerir'in u beytini misl getirdiler: (2/449) Bo olan kimseler iin, suktte ziynet vardr. Ancak, znn (aklnn) safl ise onun konumasdr. 226 Faydasz Konuanlar Hadis-i erifte buyuruldu: -"dem oulcazma aarm? Onun dili, az dileri zerinde oturan iki melein kalemi, tkr de mrekkepleri iken, nasl olur da mla yan (dnya ve hirette faydas olmayan szlerle) konuurlar..." 227 Tasavvuf! Manlar Bu iki yet-i kerimede u ir manlar vardr: Allh Tel hazretleri, imn ehline "lednn ilimleri" ve Eyann hakikatini sorarak renmeyi nehyetti. nk lednn ilimler, "kal" (sz ile beyn edilebilen) ilimlerden deildir. Lednn ilimler, sadece hl ilmidir. (Kl ile deil hl ile renilir...) Ve Allh Tel hazretleri buyurdu: "Ey o btn imn edenler! yle eylerden sual etmeyin..." Eyann hakikatini... "(Eer mahiyetini sorduunuz o eyler) size alrsa," Sorduunuz eyler kl (sz) yoluyla size beyn edilirse... "Fenanza gidecektir."
223 224

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/118. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/119. 225 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/119. 226 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/119.
227

Kenzu'l-Ummal: 38981. Ziydet'I-Caimus-Sagr: 1317, ok az deiik kelimelerle... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/120.

Kl ile (szl) beynla hakikate hidyet bulamadnz takdirde; hev- heves fetleriyle akllarnza karklk meydana gelir. Vehim ve hayl ile phelere dersiniz. phelerin vadilerinde helak olursunuz, felsefe taifesinin hli bu olduu gibi... Onlar eyann hakikatini kl (sz) ve makl olan burhanlar ile renmeyi istediler. Onlarn bilgisinin iinde olanlar, vehim ve hayal aibelerinden mcerret olan nazar akllarn altndadr. Kendisine vehim ve hayal isabet etti. Ve darlk, sknt ve akllarn kendisinden idrak etmekten aciz olduu bir hale derler. Ve bylece aratrma annda, kendilerini srat- mstakim (doru yoldan saptrp) ayaklarn kaydrr. Kendilerini phelerin vadilerine drr. Tehlikelerin vadilerine ve uurumlara drr. Bylece hem kendileri helak olur ve hem de ilh ilimler hakknda yazm olduklar tasnifat (kitap ve yazlaryla) byk halk kitlelerini helka gtrrler. Onlarn bazlar da felsefelerine "uslu'd-dn" (akid ve kelm ilimlerini) kartrdlar. Kendi phelerini dinin usl olan ilimlerin iine katmaya alp kendi bozuk dncelerini kararlatrmaya baladlar. Bylece hem kendileri orta yoldan (hak yoldan saptlar ve) dallete dtler ve hem de halk dallete drdler. Onlarn mekl (sz) ile hakikat limlerini renmeleri ve retmeleri muhaldir, imkanszdr. Lednn ilimler ve eyann hakikati ise ancak hl ile hasl olur. Peygamberlerin, Allh Tel hazretleriyle olan halleri gibi... Allh Tel hazretleri, peygamberlere, eyann hakikatini gstererek retti, rivayet ile deil... Ve Allh Tel hazretleri buyurdu: -"Bu suretle brahim'e gklerin ve yerin melektunu gsteriyorduk ki, yakn hsl edenlerden olsun."228 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri hakknda Allh Tel buyurdu: -"Tenzh o sbhn'a ki kulunu bir gece Mescid-i Haram'dan o havalisini mbarek kldmz Mescid-i Aksa' ya isr buyurdu; ona ayetlerimizden gsterelim diye! Hakkat bu, O'dur o iiten-gren!" 229 Yine Allh Tel buyurdu: -"Vallahi grd, rabbinin ytndan en byn grd!" 230 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de yle dua ettiler: -"(Allhm) Bize Eyann hakikatini olduu gibi gster!" 231 mmetin hli, Efendimiz (s.a.v.) hazretleriyle beraber byle olduu gibi... Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, mmetine kitab, kl (sz) ile retiyordu; hikmeti ise hl ile retiyordu; shhat yoluyla... Onlarn nefislerini nefsin afatlarnn aibelerinden ve ahlakndan tezkiye ederek, (onlara hikmeti retti...) Kavl-i erifte olduu gibi; -"...Onlara Allah'n ayetini okuyor, onlar tezkiye ediyor, onlara Kitap ve Hikmet retiyor..." 232 Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine tabi olma maddeleri zerine kendileri hakknda shhatli faydalar tahakkuk edenler hakknda Allh Tel yle buyurdu: -"ileride biz onlara hem ufukta, hem nefislerinde ayetlerimizi yle gstereceiz ki nihayet onun hak olduu kendilerine tebeyyn edecek! Kfi deil mi bu ki rabbin her eye ahit!" 233 Sonra Allh Tel buyurdu: "Halbuki Kur'an indirilmekte iken sorarsanz, onlar size alr." Eer o sorular mutlaka sormanz gerekirse; sorularnz Kur'n- kerim indikten sonra sorunuz. Sorularnzn cevbn Kur'n- Kerim' den arayn ki, size eyann hakikatini aklnz kaderince haber versin... Sizden avam olanlar, Kur'n- kerimin mebbihtna inanrlar. nk o Eyann hakikatinin beyndr. Ve derler ki: -'Hepsi Rabbimizin katndandr!" 234 Szleriyle tevilini arayarak, bulunmazlar. Zira; mteabihatta tasarrufta -"Halbuki onun tevilini ancak Allah bilir, tmde reshu (Salam metanetli) olanlar da...." 235 limde rsh sahibi olanlar, havass olanlardr... Amma ahassu'l-havss ise, Kur'n- kerimin, rumuz, iaret ve mteebbiht ile kendisine iaret ettii Eyann hakikatini gereince bilip anlarlar. Onlardan bakalarnn anlamadn anlarlar... Hazret-i Musa ile Hzr Aleyhisselm1 in kssasnda lednn ilmi renmeye iaret ettii gibi... Lednn ilmi renmek; 1- Sohbet 2- Tabi olmak, 3- Teslim,
228 229 230 231 232 233 234 235

el-EVm: 6/75. el-lsr: 17/1. En-Necm: 53/18, Mektubt, c. 2, s.4, (ikinci cilt birinci Mektb) mam Rabbn (k.s.) hazretleri. Fazilet Neriyat- ist l-ilmrn: 3/164 El-Fusslet: 41/53, Al-i mrn: 3/7, l-i mrn: 3/7,

4- tiraz terk etmek, 5- Muallimin sohbetlerine, ne kl (sz) ne hl ve ne de sul ile kar gelmemelidir... Allh Tel buyurdu: -"Musa, ona, 'retildiin ilimden bana bir rt retmen artyla sana tabi olabilir miyim?' Dedi. 'Dorusu' dedi; 'sen benimle sabredemezsin Havsalann almad eye nasl sabredeceksin?" 236 Yani sana tabi olmak ve sana itiraz terk etmek konusunda beni sabrl bulacaksn, demektir. naallah' dedi; beni sabrl bulacaksn ve senin hibir emrine si olmam'. 'O halde' dedi; 'eer bana tbi olacaksan, bana hibir eyden sul etme; t ben sana ondan bir sz ancaya kadar'.237 Yani tabi olmann artlarnn banda muallimin fiillerinden soruyu terk etmek ve dier itirazlarn brakmas gerekir. Musa Aleyhisselm, Hzr Aleyhisselm ile beraber hal ile renmeye sabretmeye g yetiremediinden kal (sz) ile renme iin sual kapsn at. "Eer* dedi; 'bundan sonra sana bir ey sorarsam, artk bana musahip olma! Dorusu tarafmdan son zre erdin!"' 238 (2/450) Lednn ilmi, sohbet tabi olmak ve teslmin hali ile renmeye iaret etmektedir. Kal ve sual ile deil... Sulde sohbetten kesilmek vardr. Cidden bunu iyi anlal nc kere suale dndnde; buyurdu: -"Bunun zerine ikisi bir gittiler; nihayet gemiye bindiklerinde tuttu gemiyi yaralad. - TU...'dedi; 'ahlisini gark etmek iin mi yaraladn onu? Alimallah mthi bir ey yaptn!' -'Demedim mi' dedi; 'dorusu sen benimle sabredemezsin?' -'Beni' dedi; 'unuttuumla muaheze etme ve bana bu iimden dolay glk karma!' Yine gittiler, nihayet bir olana rast geldiler; tuttu onu ldrverdi. -!...' dedi, 'tertemiz bir nefsi, bir nefis mukabili olmakszn ldrdn m? Alimallah ok mnker bir ey yaptn!'" 239 Hzr Aleyhisselm, ona; -"Dorusu 'sen benimle sabredemezsin!' demedim mi sana?" dedi" 240 Musa Aleyhisselm; "Bunun zerine yine gittiler, nihayet bir kasabann ehline vardlar ki orann ahalisinden yiyecek istediler de bunlar misafir etmekten imtina ettiler; derken orada yklmak isteyen bir duvar buldular, tuttu onu dorultuverdi. -'steseydin* dedi; her halde buna kar bir cret alrdn!' 'te dedi; 'bu, seninle benim aramm ayrlmas!" 241 Sonra Allh Tel buyurdu: "Allah, onlardan imdilik af buyurdu." Sizin sorduklarnzdan ve bu yet-i kerimeler inmeden nce kl (sz) ile "hakikat ilimleri" den talep etmenizi balad. "Allah gafurdur." Tvbe eden ve "hakikat ilimleri" kl (sz) ve sul sebebiyle Allh Tel hazretlerine dnenlere kar gafurdur. "Halimdir." H! ile talep edenlere kar halmdir. renme esnasnda talep etme emrine zt olan hallerin kendilerinden sadr olmasna kar halim olup onlar cezalandrmakta acele etmez. Ta ki onlar ve talep muvaffak oluncaya kadar onlar balar. Sonra Allh Tel buyurdu: "Filvaki, yle meseleleri sizden evvel bir kavim sordu." Yani, felsefenin balanglarnda ilh ilimler kal (sz) ile balamaktadr. Akla baktlar ve phelerin vadilerine dtler. "Sonra o yzden kfir oldular." kl (dedi kodu), ok sormak, peygamberlere tabi olmay terk etmekten dolay iine dtkleri pheler sebebiyle kfirler oldular... 242

236 237 238 239 240 241

242

el-Kehf: 18/66.67-68, El-Kehf: 18/69-70, el-Kehf: 18/76, el-Kehf: 18/71-74, El-Kehf: 18/75, El-Kehf: 18/77-78, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/120-126.

Allah Adna Yalan Syleyenler Yce Meali: Ne Bahire, ne Sibe, ne Vasile, ne Hm'dan hibirini Allah meru klmad; lkin kfretmekte olan kimseler, Allah nmna yalan syleyerek Ona iftira ediyorlar. oklarnn da akl ermez...103 Bunlara: "Gelin Allah'n indirdii ahkma ve Peygamber'e" denildii zaman da, "Bize atalarmz, zerinde bulduumuz eyler yeter." diyorlar. Ya atalar bir ey bilmez ve doru yola gitmezler idiyse de mi?104 243 ChlIyet Haramlar Tefsr-i erifi: "Allah meru klmad." "kld," meru klmaktr. Onun iin bir mefl'e mteadd'dir. Yani, Allh Tel hazretleri, meru klmad, vazetmedi ve kanun koymad. Bahre Nedir? (Neyi?) "den" harfi cem mezd olup nefyi te'Itfd iindir. 244 "Bahre," Chiliyet dneminde bir deve, be batn st ste dourduunda eer beinci batn erkek olursa; o (ana) devenin kulan "bahr" ederler yani yararlar... 0 deveye; 1 - Binmeyi, 2- Ve samay haram klarlar. 3- Onu hibir sudan kovmazlar. 4- Onu hibir meradan kovmazlar... 5- 0 deve serbest olur. 6- stedii yerde istedii ekilde yaylr... "Bahre" kelimesi, vezninde olup kelimesinden gelmektedir. Bu da akk yani yarmak manasnadr. Ve manasnadr... 245 Sibe Nedir? "Ve ne de Sibe/1 Chiliyet dneminin insanlarndan biri, (kendine gre ihtiya annda) yle derdi; "Bu seferimden dnersem, bu devem serbest olsun!" -"Bu hastalmdan if bulursam, bu devem serbest olsun!" Bylece (istei yerine geldiinde ada gerei) o devesini, kendisinden faydalanmann haram klnmas bakmndan "Bahre" deve gibi yapard. (Yani sibe olan deveye binilmez ve st sailmazd...) "sibe" kelimesi, onlarn; su yer yznde akt zaman, syledikleri; "Su akt. Salverilmekle sarlyor (akyor)" fiilinden gelmektedir. Yine sylenir: "Ylan dolat" "sibe" deve, terk edilen ve hatta diledii yere gidebilen devedir... 246 Vasile Nedir? "Ve ne de Vasle," Chiliyet dneminde birinin koyunu dii dourduu zaman, onu kendileri iin kabul ederlerdi. Eer erkek (kuzu) dourursa, onu ilhlar (mabutlar - taptklar putlar) iin kabul ederlerdi. Eer koyun erkek ve dii olmak zere iki tane (ikiz) dourursa; "Kardeine ulat" derlerdi. Diinin hatr iin erkei de hayatta brakrlard, ilahlarna kurban etmezlerdi. yet-i kerimenin mans: Allh Tel hazretleri, mnferit olduklarnda, diiyi helal erkei haram klmad. "vasle" kelimesi, sasnda olup, (ism-i fail) manasnadr. 247
243 244

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/126. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/126-127. 245 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/127. 246 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/127-128. 247 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/128.

Hm Nedir? "Ve ne de Hm..." Chiliyet dneminde bir erkek devenin sulbnden on kuak doum gerekleirse; "Gerekten bunun srt haram oldu" derlerdi. Artk ona binmezler. Ona hibir ey yklemezler. Onu hibir sudan ve meradan menetmezlerdi. fiilinden ism-i faildir. Yani menetti, demektir. Onu hfzettii zaman byle denilir. 248 Allah'a ftira "Ve lkin kfretmekte olan kimseler, Allah nmna yalan syleyerek Ona iftira ediyorlar." Onlar bilerek yalan sylyorlar. Yaptklarn yalan yere yapmaktadrlar. Ve yalan yere; -"Allh Tel bunu bize emretti," diyorlar. Onlarn (Allah'a iftira edenlerin) imam (nderleri) Amr ibni Lhay el-Huzdir. Bu zt; 1 - Mekke'nin ilk meliklerindendir. 2- smail Aleyhisselm" in dinini ilk olarak deitiren ve tahrif eden kiidir. 3- Dikili talar edindi. 4- Putlar dikti. 5- Bahire'yi meru kld. 6- Sibe, 7- Vasfle 8- Ham 9- Ve benzer deiik eyleri halka din olarak retti... 249 Amr ibni Lhay Rivayet olundu: Onun (Amr ibni Lhay el-Huz') hakknda Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurdular: -"Amr ibni Lhay el-Huz' yi cehennem ateinde grdm, barsaklar srklendiini grdm. Onun barsaklarnn kokusundan (btn cehennem ehli) eziyet grr." 250 "Barsak," demektir. tte bu onlarn reislerinin ve byklerinin cehennemdeki hlidir 251 Dini Tahrif Edenler "Ve onlarn oklar," (Allah'n kitab) ve Reslallah Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine isyan eden bir hale denlerin ou halkn en rezilleridir. "Akl ermez..." (Onlarn dini diye halka anlattklar kendi dnceleri) btl bir iftiradr. Hatta onlara muhalefet ediyorlar. Kendi nefsleriyle hakka hidyet bulmaya alyorlar. Ama "taklit srrn"dan kalakalyorlar... 252 Kitap ve Snnete Kar Direnmek "Ve bunlara denildii zaman da..."
248 249

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/128. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/128-129. Sahih-i Buhri: 4348. Sahihi Mslim: 2856,

250 251

Bu hadisi erif, halk saptan, din tahrif eden btn imamlar (reisler) iindir. Kendilerini reis, imam. eyh. nder, eraf, mtefekkirler, cahilane fetva verip halkn din hayatn bozan, toplumun saf din inanlarn istismar eden, kendi istekleri dorultusunda kullanan kiilerin bu hadis-i eriften ibret almalar lazm. Ata veya dedelerinin bykln kullanarak, herhangi bir isim ile kendilerini halka tantan kiilerin bu hadis-i eriften byk ders almalar lazm. HalKa din olarak rettiklerinde kitab ve snnetten asla ayrlmamaldrlar. Ehl-i snnetin dna kmamaldrlar. Hakketmedikeri bir yere kendilerini koymamaldrlar. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/129.
252

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/130.

Hidyet ve irad yolu zere ouna denildii vakit; Gelin Allah'n indirdii ahkma..." Kitab mbnden haram ve helli... "Ve Peygamber'e..." Ona indirilene gelin ve hlin hakikati zerine durun ve haram helaldan ayrt edin, denildii zaman... "Bize atalarmz zerinde bulduumuz eyler yeter." diyorlar. (Bu kavl-i erif:) 1- Onlarn inatlarn, 2- Onlarn hakka olan hidyete kar isyanlarn, 3- Onlarn dallete aranlara boyun emelerini beyn ediyor. "Bize yeter" kelimesi mbted'dir. "Bulduumuz eyler," ise onun haberidir. O aslnda mastardr. Bundan murad, ism-i faildir. (2/451) Yani bizim aba ve ecdadmz zerinde grdklerimiz (rf, adet ve geleneklerimiz) bize kfidir (bizim Kitap ve snnete ihtiyacmz yoktur...) dediler. "Ya atalar bir ey bilmez ve doru yola gitmezler idiyse de mi?" Vav baka bir artyet ile atf iindir. M kablimukadder'dir. Takdri: Bu onlara yeterli mi? Babalarn bu sz zere bulmalar kendilerine kfi mi? Veya onlara bu szleri sylyorlar, babalan din adna hibir ey bilmezse de mi? Babalar doruya hidyet bulmazsa da m?" demektir.253 Chilleri Taklit Mans: ktid, ancak bilen ve hidyet zere olan bir lime tabi olunur. Bu ise ancak hccet (ve delil) ile bilinir. Hseyin ei-Vaiz (k.s.) hazretleri tefsirinde buyurdular: Yani onlara, chil ve kt yol sahibi olanlar taklit etmek asla menfaat vermez. Belki lim kiileri taklit etmek gerekir. Tahkik onlarla olur. 254 Hakikat Ehli le Olmak Mevn Celleddin-i Rum (k.s.), Mesnevfde buyurdular: -"Muhakkak (hakikat ehli, doru aratran lim) ile (lim olmayan) taklit etmek farkldr. Biri da, dieri de dadan kan sad gibidir..." 255 O yol gsteren ve bilen kiinin elinden tut! ocuklara bile yol gsteremeyenin elinden tutma! 256 hir Zamann Deccleri eyh Ali Dede Efendi (k.s.) hazretleri, "Es'ilet'l-Hikem" isimli kitabnda buyurdular: -"Deccallar ve Deccallarn mmet arasnda zuhuru hakknda varid olan Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin hadis-i eriflerinde hi phesiz ilim ehlinin katnda muhakkak ki Deccallar, halk saptran imamlar (nderler, reisler ve eyhler)dir. Hi phesiz bu zamann tasavvuf ehli ve mteyihleridir. (eyh olduklarn syleyen, gerek evliya olmadan baba ve dedelerinin eyhliiyle eyhlik iddia edenler zamann deccallardr.) Bu asrmzda deccal olan mutasavvf ve eyhleri mahede etmekteyiz. O deccl eyhler nerede olurlarsa olsunlar; Allh Tel hazretleri onlar katletsin ve kahretsin!" 257 eyh Ali Dede Efendinin szleri bitti. Baz (lim ve evliya) buyurdu: Zahiren tasavvuf ehlinin kisvesine brnen sofulara kendisini benzeten (klah, sark ve cbbe giyen) birinin halini ok iyi bildiim iin ona; -"Cbbeni bana sat" dedim. O sahte eyh:
253 254

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/130-131. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/131.

255

Mesnev- erif: Defter. 2, s. 18, Bu beyit mesnev- erifte u farkllklarla gemektedir: - Muhakkak (hakikat ehli, doru aratran lim) ile (lim olmayan) taklid etmek farkldr. Biri Davud Aleyhisselm'dr, dieri de sad gibidir 256 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/131.
257

Mteyihlerin bu hakikat ve beyanlardan ibret almalar gerekir. eyh olduklarn syleyen ve halk evresine toplayan kiilerin bundan ders almalar lazmdr, Gerekten herkes kendisini ok iyi bilmektedir. Bu gn. dedelerinden birinin byk evliya, alim, sofu veya mrid-i kmil olmasn ileri srerek, dedesinin ocana oturduunu iddia ederek; eyhlik kisvesini brnp halk evresine toplayan kiiler, "Deccl" olmamak iin, sahte evliyalk ve eyhlikten dolay tevbe ve istifar etmelidirler. nk herkes kendi kendisini bilir. Tanr. Kendisinin manev derecesini bilir. Madde hrsndan manya dnmelidirler... eyhtir, ocaktr ve evliy'dr, babalar ve dedeleri yle byk insanlard diyerek sahte eyhlere balanan chil ve saf Mslmanlar da bu hadisede byk dersler vardr. Onlarn evliya zannettikleri kiiler, hakikatte deccl'dir. Allah'n dmandr. Ne byk tehlike! Allh Tel bizleri, deccl olan mteyihlerin errinden ve fitnesinden muhafaza etsin! min... Mtercim.

-"Avc, an satt zaman ne ile avn avlayacaktr?" diyerek kendi halini kendisi ortaya koydu. 258 Dervi Kyafetinde Ekya Ne gzel buyurmular: Riyakrlk elbisesini kolaylkla dikip giydi. Geri o yapt riyakrl Allah'a satamaz. Yanmzda bid, sofu ve evliya kesilir. Ama o aslnda ekyadr. Yol kesendir. nsanlarn Allah'a giden yolunu kesendir. Fask iken sofu gmleini (cbbesini) giyer... Hakikatte ve manev lemde fask olduu halde. Dervi elbisesini giyip, kendisine manev hava vermek ister... 259 Tasavvuf Manlar yet-i kerimede u iaretler vardr: Muhakkak ki her ne zaman eytan bir kavme musallat olsa, onlarn cisimlerini deitirmeye ve nefislerinin zerine tasarruf yapmaya tevik edip vesvese verir. Onlar hakka tabi olmayarak bidatlere uyarlar. Ve yapm olduklar bu tasarruflarnn Allah iin ve Allah yolunda olduunu sanrlar. 260 Vcdu Tahrif "Allah, Bahire'den (hibir eyi) meru klmad." Kavl-i erifinde ise emredilmeyen eylerde tasarruf etmeye iaret vardr. 1- Kulaklarn yaran, 2- Kulaklarn delen, 3- Kulaklarna demirden halka takan, 4- Gsn delen (kendilerine i vuran-debbs" 261 5- Zekerini delen, 6- zerine kilit takan, 7- Boynuna buka takan, 8- Sakaln tra eden, 9- (Kpek gibi havlayan,
258 259

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/131-132. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/132. 260 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/133.
261

Debbs, i demektir. Bu iler, paslanmaz demir'den imal edilip, genelde sere parma kalnlndadr. Baz tasavvuf evrelerce kullanlan iler yan sra; genelde, dile, yanak ve duduklara vurmak iin uvaldz boyunda olanlar da vardr. Dervilerin kimi bak, kama, kl kendilerine vurduklar gibi kimi de kendilerine kurun vurmaktadrlar. Debbs vurmak ruh bir hadisedir. Debbs, psikolojik bir olay olup; asla keramet deildir. i vurmak bir hal iidir. O hale gelen kiiler, debbusu kendilerine vurmadan nce vcutlarna az bir batrarak denemesini yaparlar. Bu denemede vcutlar acmaynca kendilerine batrrlar... Debbs vuran kiilere, evliya: vurmayanlara evliya deildir, diyemeyiz.... nk, gayri mslimler ve hatta puta ve heykele tapan hindular da belirli bir ruh terbiyesinden sonra kendilerine i saplamakta ve debbs vurmaktadrlar. Derviler, heyecanlandklar ve dervilerin diliyle "Celli aka" geldikleri zaman, kendilerine debbs, bak ve hatta kl vururlar. Bunun hi arsn grmedikleri gibi vucdlarna bir tesir yapmaz. Aka gelmek her derviin ii deildir. Son tarihlerde, eyhlerin ou debbs vurmay braktlar, nk, birok mrid ve dervi debbs ile yaraland ve hatta bazlar aldklar yarann etkisiyle ldler. Vurduklar debbs demleyemediklen iin hastahaneye yatan mridlerinden dolay birok eyh, mahkemelik oldu. eyhin biri, kendisine debbs vurdu. Adam olduu yerde ld. Onu alp ban iine gtrdler. Beki kulbesine koydular. Sonra gidip, zabtlara haber verip, bekilerinin dmanlar tarafndan baklanarak ldrldn sylediler... Yllarca kendisine i vuran, vcdunu baklayan ve hatta karnna kl saplayan eyh'in biri, dmanlar tarafndan bir bakla ldrld. Bu hadiseler yeni kuak sahte eyhleri ilerden souttu. eyhlerin birou da keramet sahibi olduklarn belirtmek iin ylan tutmaktadrlar. Ylan tutmann da keramet ile hi bir ilikisi yoktur. Bir efsun iidir. Bir ok hindu bile zehirli ylanlar rahatlkla tutmaktadrlar. Debbs vurmak, ylan tutmak ve hatta atee girmek tamamen motivasyon iidir. Kendine i vurmak ve atein iine girmek ve zehirli ylan ve akrebleri eliyle tutmak iin evliya olmak art deildir. Debbs gayri mslimler kendilerine vurduklar gibi belirli bir motivasyondan sonra yine gayri mslimler, dinden uzak hayat yaayan, namaz, oru, zekat ve dier slm bdetlerden uzak olan, faiz yiyen, zina eden insanlarn dayaln ayakla atein zerinde yrdklerini grmekteyiz..... ki itikten sonra azn temizleyip, kendisine i saplayan kiileri de grdk... Debbs vurmak lh bir emir veya snnet deildir. Kur'n- Kerimde debbs vurmaya iaret eden bir yet-i kerime olmad gibi; Efendimiz (s.a.v.)'in ve ashabnn debbs vurduklar vaki deildir. En byk keramet, mmet-i Muhammed'i sevmek ve onlarn islh in almaktr. Kur'n- Kerim ve slm dinine hizmet etmektir. nk kfirler, Kur'n- kerime hizmet etmezler... Mtercim

10- (Merkep gibi anran, 11- (insann erefini ayaklar altna hal ve hareketlerde bulanan...) 12- Benzeri Kitap ve snnette bulunmayan eyleri tasavvuf ve din adna ihdas eden, u "Kalenderiyye"ler gibi... 263 Kalenderlik

262

Hafz (k.s.) hazretleri buyurdular: -"Kalenderlik, sakal, kl, ba ve ka tra etmek deildir. Kalenderlik, kl gibi ince hesap vereceini bilmektir. Kalenderlik, kln bandan kolaylkla hevesten gemektir. Hafz gibi... Batan geen serdengeti gibi... ite Kalender odur... 264 eriat Kaydndan Yoksun "Ve ne de Sibe," Onlar, memleketlerinde ba bo olarak dolaan, ipini karp, behm ve hayvan otlaklarda eriat gemi ve tarikat kaydndan yoksun olarak gezinen kiilerdir... Onlar kendilerinin hak ehli olduklarn iddia ederler. eytan kendileriyle oynamtr. Onlar oyuncak haline getirmitir. Onlar, kendi istek, arzu, hev- heveslerini (ilh) edinmilerdir. 265 Haramlar Helal Ve ne de Vasle..."Onlar, 1- Haramlar mubah Ve helal kabul eden kiilerdir. 2- Bunlar, yabanclar (kendisine nikh denleri) kardelik, 3- Babalk, 4- Annelik 5- (Baclk, Kan kardelii, eyhlik, Hac baba, Hac anne) Veya deiik bir isimle yabanclarla bir araya gelen, Halvet eden, el ptrenlerdir. 6- bhe ehli (haramlar helal kabul edenier) 7-Ve zndklar gibi... Bunlar, onunla marur olup aldanrlar. Bunlar kendilerini "vahdet makami"na ulatklarn zannediyorlar. Bunlar, btn hallerinde kendilerini noksanlardan korumutur. Ve bunlar "eriata muhalefet" etmenin kendisine zarar vermeyeceine inanyorlar. Ve kendilerinin "hakikat makam"na ulatklarn iddia ediyorlar. te btn bunlar, eytanlarn vesveselerindendir. Ve nefsin hatra getirdiklerindendir. Halbuki Allh Tel hazretleri bunlarn hibirini emretmedi. Ve bu konularn hibirine ruhsat verilmedi. Bu zndklar ve ibhe ehli, asla tarikat vazettiler. (eriat ve gerek tarikattan saptlar. Dallete dtler...) Bu yolu uydurdular. Bunlar, (her ne kadar bildiklerini iddia etseler bile hakikatte) eriat ve tarkattan hibir ey bilmiyorlar. Ve hakikate hidyet bulamam kiilerdir. Bunlar, tabiat ve aldanma ehlidirler. Bunlarn fitneleri afka ayi olmu (btn dnyaya yaylm). Onlarn aldanmalar kemale erdi. Onlar defedecek, onlar men edecek kimse yoktur. Bunlar engelleyecek kimse yoktur.
262

262 kalenderiyye, Balangta, belki iyi niyetlerle, kurulmutur. bdetlerin grnmesine nem vermeyen, herkese tatl syleyerek kalb kazanmaa alan, farzlar yapmaya dikkat eden ve dnyya dkn olmayan kimseler idiler... Kalenderler herkese tatl syleyerek, gler yzl davranarak kalb kazanmaya alrlar. Farzlara dikkat ederler. Dnyya dkn deildirler. Bunlar riya, gsteri yapmadklar iin melmilere benzerler. Kalenderler zamanla bozuldu., Allah telnn emirlerinden uzaklatlar. Bektaliin iinde eridiler. Bunlar; 1 - Kyafet ve giyimlerine hi nem vermezler. 2- Sa, sakal, ka ve byklarn tra ederler. 3- Bazen de sa brakrlar. 4- Topiuma aykr hareketlerde bulunurlar. 5- Her eye istihza ile bakarlar... 6- Bunlarn nazarnda kuts hibir mefhm yoktur. 7- nsanlar hie sayarlar. bdet etmezler. 8- Namaz klmazlar, 9- Zevk ve keyif ehildirler. 10- Haram da olsa canlarnn istediini yaparlar, 11-gnahlar aikar yaparlar. Balangta riya ve gsteriten kanmak maksadyla ba vurulan kalenderiye zamanla zndklk haline geldi buda kitap ve snnette olmayan bir yola ba vurmann sonunun batl olduunun delilidir kitap ve snnetten amamal lazm. Mtercim. 263 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/133-134.
264

Dlvn- Hafz- lrz, s. 49, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/135. 265 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/135.

Yrtk yamay at 266.. Ykclar Ne gzel buyurmular: Bin tane yapan gryorum... Bir ykma dayanmyor! Peki arkasnda binlerce ykc olan bir bina nasl dayansn? (2/542) 267 Bakalarnn Sapkl Size Zarar Vermez Yce Meali: Ey o btn imn edenler! Sizler, kendinizi dzeltmeye bakn. Siz doru gittikten sonra, te taraftan sapanlar size bir ziyan dokunduramaz. Hepinizin varaca nihayet Allah... O vakit haber verecek O size; neler yapyordunuz.105 268 Tefsr-i erifi: "Ey o btn imn edenler! Sizler, kendinizi dzeltmeye bakn!" Siz nefsinizi slh etmeye bakn. Allh Tel hazretlerinin gadabni ve hiret azabn icap ettiren eylerden nefsinizi muhafaza edin. "Size bir ziyan dokunduramaz, (kim?) "Sapan kimse," Faris olarak: Siz doru yol ve hidyet zere olduktan sonra sapan ve kt yol zere olan kimsenin dalletinden korkmayn, o size zarar veremez. "Siz doru gittikten sonra," Sizler hidyet zere olduktan sonra, demektir. 269 Sebeb-i Nzul Bu yet-i kerime, mminleri, kafirlerin (kfrlerinde kalmalar zerine kendilerine) zlmeleri ve onlarn imna gelmelerini temenni etmeleri zerine nazil oldu. Kfirler dallet iinde olup, sapklktan hi ayrlmyorlard. Emir ve nehiylere riyet etmiyorlard. (Mslmanlar, onlarn bu hallerine bakp zlyorlard. Mslmanlar teselli etmek iin bu yet-i kerime nazil oldu...) 270 Dn Allah'adr "Nihayet Allah'adr..." Ondan bakasna deil... Varaca... Kyamet gn dneceiniz ve varacanz... "Hepinizin," Dallet zere olan ve hidyet zere olan herkesin dn, kyamet gn Allah'adr. 271 Ameller Haber Verilecek "O vakit haber verecek O size; neler yapyordunuz." Dnyada yapm olduunuz hidyet ve dallet amelinden size haber verecektir. Bunun zerine size amellerinizin karln verir. Bu kavl-i erif, va'd ve vad'tir, her iki frka iin, hidyet zere olan ve dallette olanlara...
266

' Gerek musannif hazretlerinin buyurduu gibidir.,. "Gneydouda tarikat ve eyhler" isimli alma ve aratrmam yaparken, bir tarikat ve eyh ile karlatm. Kendilerinin Nak tarikatnn Halid kolundan geldiini syleyen bu eyh ve mritleri namazdan yoksundu. Mritler, eer biz namaz klacak olursak, neden eyhe balanalm diyorlar. Bunlarn tek ibdetleri, eyhlerinin zerine beyitler sylemektir. Ve ayinlerine {hatim veya zikir demekten haya ediyorum onun iin ayin diyorum...) Bunlar, ayinlerine yannda kadn olmadan gidemiyorlar. Ayin halkasna oturmak iin her erkek yannda mutlaka bir kadn gtrmek mecburiyetindedir. Kadnlar eyhlerinin ellerini per. eyhin hanmlar erkeklere rahatlkla el prr. Ne yazkki bu bilgi anda, bu tarikat hal dimdik ayaktadr.... Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/ 135-136.
267 268

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/136. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/137. 269 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/137. 270 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/137-138. 271 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/138.

Ve bu kavl-i erif ayrca byk bir tembihtir; hibir kimsenin dierinin yapm olduu amelden dolay muaheze edilmeyeceine dair bir uyardr. 272 yilii Emretmek Bu yet-i kerimede, emr-i bi'1-ma'rf ve nehy-i ani'l-mnkeri (iyilii emretmek ve ktl yasaklamay) terk etmek hakknda bir ruhsat olduu dnlmesin! Buna gc yetenler bunu nasl terk edebilirler? Asla terk edilmezi Takat ve gc nispetinde, mnkerin inkr edilmesi hidyetin cmlesindendir... Eer grrsen yeri neredir. 273 Gc nispetinde Hadis-i erifte buyuruldu: -"Sizden kim bir mnker (eriat ve akla muhalif) bir ey grrse; eer onu deitirmeye gc yetiyorsa; hemen eliyle onu deitirsin! Eer (eliyle deitirmeye) gc yetmiyorsa; diliyle deitirsin! Eer (diliyle deitirmeye) gc yetmiyorsa; kalbiyle... te bu da imnn ed'afdir. 274 "(katmerlisidir) 275 Hazret-i Eb Bekir(r.a.)in Bir Hutbesi Rivayet olundu: Siddk-i Ekber (r.a.) hazretleri bir gn minbere kt ve buyurdular: -"Ey insanlar! Sizler; -"Ey o btn imn edenleri Sizler, kendinizi dzeltmeye bakn. Siz doru gittikten sonra, te taraftan sapanlar size bir ziyan dokunduramaz. Hepinizin varaca nihayet Allah... 0 vakit haber verecek 0 size; neler yapyordunuz." yet-i kerimesini okuyorsunuz. Bu yet-i kerimeyi yerinin gayrisine koyuyor (ve mansn yanl anlyorsunuz.) Onun mahiyetinin ne olduunu bilmiyorsunuz. Ben Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinden iittim; yle buyuruyorlard: -"Muhakkak ki insanlar bir ktlk grdklerinde onu deitirmedikleri zaman, AUh Tel hazretleri, azap ve kb umm olur (ve hepsini cezalandrr.)" (Ey insanlar!) yleyse iyilii emredin! Ktl nehyedin! Allh Tel hazretlerinin; -"Ey o btn imn edenler! Sizler, kendinizi dzeltmeye bakn. Siz doru gittikten sonra, te taraftan sapanlar size bir ziyan dokunduramaz. Hepinizin varaca nihayet Allah... 0 vakit haber verecek 0 size; neler yapyordunuz." Kavl-i erifyle marur olup (ve mansn yanl tefsir ederek) aldanmayn! (Bu kavl-i erifi yanl tevil eden) biriniz; -"Bana nefsim gerekir!" der. Vallahi elbette iyilii emreder ve ktl nehyedersiniz! Veya Allh Tel hazretleri elbette erlilerinizi sizin zerinize mil (ve mir) klar. Onlar da size ktlklerin en ktl ile azap ederler. Sonra sizin hayrllarnz size dua ederler; Allh Tel hazretleri de onlarn dualarn asla kabul etmez!..." 276 Kfrnden Korkulanlar Bir adama: -"Neden emr-i bi'1-marf etmiyorsun (iyilii emretmiyorsun)? " denilse; o da; -"O benim iim deildir!" dese... Veya bir adama; -"Falancaya iyilii emret!" denilse; o da; -"O bize ne yapt?" dese. Veya; -"Ben afiyet iindeyim! Bana ne?" dese... Ya da: -"O fuzul ilerden bana ne?" dese; ite bu adamlarn bu surette konumalarndan dolay kfrlerinden korkulur... 277

272 273

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/138. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/138-139.

274
275

Sshlh-I Mslim: 2249, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/139. 276 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/139-140. 277 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/140-141.

Gel Szne Kulak Ver Mevlev (k.s.) buyurdular: Sen "gel" sznden ayrlma! Bu sz en makbul kimyadr. Eer bakn, senin sznden, Holanmazsa kimyann buna sklmasna, Ne 278 hacet?" 279 yilii Emretmek Farzdr yilii emretmek ve ktl nehyetmek, farzdr. Bu, aciz olma annda bile sakt olmaz. Selef-i slihn, baz zamanlarda iyilii emretmek ve ktl nehyetmek konusunu terk ettikleri iin madur olmulardr. Eer, el ve dil ile iyilii emretmek ve ktl nehyetmek kalmazsa; Himmeti kalmad er adamlarn... 280 Zaman ve Yerine gre Ve'1-hsl, bu, (iyilii emretmek ve ktl nehyetmek ii) ahslarn ve hallerin ve vakitlerin (zamanlarn) deimesiyle (hkm) deiir... Sevene den vazife, haddi tecvz etmemek ve vaktin (zamann) hkmne riyet etmektir. Zira; "Her zamann (kendisine mahsus) bir devleti ve adamlar 281 vardr." 282 Tasavvuf! Manlar yet-i kerimede u iaretler vardr: fo "Ey o btn imn edenler!" Bulmann talep etmede olduuna yaknen imn eden (aramakla mutlaka bulacaklarna kesinlikle inanan) talebelerin imn ile imn edenleri Demektir. Buyurulduu gibi: "yi bilin ki: Beni arayan (elbette) beni bulur!" 283 Mrid-i Kmil Olmadan "Sizler, kendinizi dzeltmeye bakn." Nefsinizi tezkiye etmekle megul olun. Zira; -"Gerek felah bulmutur onu temizlikle parlatan 9 Ve ziyan etmitir onu kirletip gmen!" 284 Siz kendi nefsinizi tezkiye etmeden nce halkn (insanlarn ve bakalarnn) nefsini tezkiye etmeye balamayn, (trd olunmadan ve mrid-i kmil olmadan, kendinize eyh deyip, halkn irad ile uramayn...) 1- Halkn iradesiyle marur olmayn. 2- nsanlarn (u veya bu sebeple) sizi kabul etmeleri, 3- Sizin hakknzda hsn- zan beslemeleri (iyi dnmeleri) 4- Size ynelmelerine aldanmayn. 5- Halkn ilgisi sizi zehirlemesin... Muhakkak ki tliblerin (tasavvuf, tarikat ehli ve hakk talep edenlerin) zehir saatleri vardr. Salik'in meslee muhta olmas misli... Muhakkak ki salik (seyr-u sulk'a giren) kiinin mrid-i kmile olan ihtiyac ve irdesini (kendisinin mrid-i kmil) olduunu iddia eden (halk etrafna toplayan kiinin ve) halkn kendisine yapt kiinin misli, denizde boulmakta olan kiinin, kendisini boulmaktan kurtarmas, sanatnda, yzme iinde iyi ve kmil bir yzcye olan ihtiyac gibidir. (2/543) (Mrit, denizde boulmak zere olan kiidir... eyh ise suda iyi yzen dalgtr...) Yzc kii (mrid-i kmil), dierlerini (mritlerini) kurtarmak iin onlarn elinden tutar. Yzc olduunu syleyen kii, eer tam yzme bilmiyorsa, kendisiyle beraber onun elini tutanlarn (mritlerinin) hepsi helak olup giderler 285 Hakikat ehli olan talibe (mride) vacip olan, bu ite (maneviyt ve irad iinde) byk devlet sahibi mrid-i
278
279

MesnevHerifDefter:4tS.78. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/141. 280 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/141.
281
282

Kefu'l-Haf: 2062. Bu manada bir yle bir hikmet vardr: "Her makamn bir mekli (sz) vardr." Kef'l-Haf: 2062 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/141-142. 283 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/142.
284 285

t-ems: 91/9-10,

mam-! Rabbani hazretleri sahte eyhler iin yle buyur maktada "Ermeyen bir eyhin evresinde bulunmak ve onunla sohbet etmek ve ona balanmak, zehirli bir kl ile yaralanmaktan daha beterdir. Zehirli kl insann madd hayatn alr. sahte eyhler. nisann manevi hayatn ldrr." mam Rabbn hazretleri. Mektuba* c. 1. s.73. Mektup:61

kmil'in eteine yapmak ve hkmlere teslim olmaktr. Bu yolda helka urayanlarn okluuna bakmayn! Zira helak olacak olanlardan bakasn Allh Tel hazretleri helak etmez! "Size bir ziyan dokunduramaz." Ey talebeler! "Sapan kimseler" (Naks olan eyhlerinin elinden tutup dallet denizinde) boulanlar... "Siz doru gittikten sonra..." Onunla (mrid-i kmil ile) hak yolda olduktan sonra... "Hepinizin varaca nihayet Allah'adr..." Ey talebeler, sizin inayet cezbeleriyle hidyet yolu zere olmanzn dn Allah Tel hazretlerinedir. Sapklar, isyan ve mekir yolu zere, kahr ve rsvalk iinde, Allh Tel hazretlerine dnerler... "O vakit haber verecek O size; neler yapyordunuz." Amellerinizin sevaplarnn lezzetini size tattrr.... Bu kavl-i erifin (tasavvuf!) mans yledir: Talip (tasavvuf yolunda ilerleyen bir mrit evliya da olsa) sulk (manev yollarda ilerleme) esnasnda hibir kimseye iltifat etmemelidir. Sdk ve irde ehlinden (samim mritlerden) kendilerini terbiye etmeleri iin kendisine ynelmelerini asla kabul etmemelidir. Bir mrid-i kmilin mkemmel olan sulknden geip manev makamlar tam olarak elde etmedike kii, kendisini eyh olarak grmemelidir, insanlarn kendisine uyaca ve tabi olaca ve mritleri terbiye edebilecek bir seviye de asla grmemelidir... (Sonra hem kendisi helak olur ve hem de kendisine balanan mritler dallet denizinde boulup giderler...) 286 eyh Nasl Olunur? Sonra (mrid-i kmil'in murakabesi altnda seyr sulkn tamamlanmasndan sonra,) eyhinin onun iin (manev olarak) eyhlik mertebesine erdiini grmesi ve tahakkuk eden (manev iaretlerle) onun "terbiye makam"na vasl olduunu grr ve onu halk davet iin tespit ve tayin ederse; ite o zaman o kiinin byk bir ihtiyat iie mritleri hidyete erdiren bir mrid olmas caiz olur. (Yoksa kendi kafasndan olmaz... Baba ve dedesinden grmek veya onlarn makamna gemekle olmaz...) Allh Tel hazretleri buyurdu: "Her kavim iin yalnz bir hadi var." 287 eyhlik Miras Yoluyla Gemez Amma zamanmzda, i tamamen deiti hatta daha mrit olmayan bir kii. eyhlik iddia etmeye balad. Chil ve dallet zere olan kiiler eyhlii haber vermektedir; cehalet ve dalletinden dolay.... (Chil ve sapklarn eyhliini kabul edenler de chil ve sapk kiilerdir...) Chil ve sapk eyhler, 1- isimlerinin anlmasn, 2- hretlerinin yaylmasn, 3- Mritlerinin ok olmasn 4- Bu yolda makam, mevki, kabul ve rant elde etmek iin gayret ederler... Bu chil eyhler, bu byk ii (mritlii ve irad makamn) ve byk vgye layk olan (velayet makamn ve eyhlii) ocuklarn oyunca, eytann maskaral ve glecei ey haline getirdiler... Hatta eyhlik makamna miras yoluyla oturmaya baladlar. Onlardan biri ld zaman, o eyhin olunu hemen onun makamna oturtuyorlar, eyhin olu ister byk ve isterse kk olsun... 1- Ondan hrkalar giyiyorlar. 2- Onunla bereketleniyorlar. 3- Onu meyih-i izamn menzil ve mertebesine koyuyorlar. te bu (velilik, eyhlik ve mritliin dede ve babadan miras alma ii slm lemi ve Mslmanlar iin); 1- Byk bir musbettir 2- Beladr. 3- Felkettir 4- Umm bir hal almtr. 5- Bu zamann chil ve sapk eyhleri arasnda yaylmtr! eyhlii baba ve dededen alanlarn tarikatlar gerekten tamam olmu, nuru snm ve kesilmitir. Onlarn haberlerini en iyi bilen Allh Tel hazretleridir.
286

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/142-144.

287

er-Ra'd: 13/7. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/144.

Buraya kadar olan malmat Te'vlt-i Necmiyye' nin iaret ettii manalardr 288... lm Annda Vasiyet Yce Meali: Ey o btn imn edenler! Herhangi birinize lm hli geldii o vasiyet zaman, aranzdaki ahadet, ya kendinizden adalet sahibi iki adam, veya yeryznde yolculuk ediyordunuz da, lm musibeti banza geldiyse, sizin gayrinizden iki dieridir. Bunlar namazdan sonra alkorsunuz. phelendiiniz takdirde yle yemin ederler: "Billahi, hsm da olsa yemininizi hibir bedele deimeyiz; Allah'n ahadetini ketm de etmeyiz; biz o takdirde phesiz vebale girenlerden oluruz."106 Eer bunlarn bir vebale mstehkk olduklarna vukuf hsl edilirse, o vakit ercah olan, bu ikinin yerine, bunlarn aleyhlerinde bulunduklar mukabil taraftan dier iki kii dikilir; yle yemin ederler: "Billahi, bizim ahadetimiz, onlarn ahadetinden daha dorudur ve hakk tecvz etmedik; phesiz o takdirde zlimlerden oluruz."107 Bu, ite, ahadeti olduu gibi eda etmelerine veya yeminlerinden sona yeminlerinin reddedilmesinden korkmalarna en yakn bir redir. Allah'tan korkun ve iyi dinleyin; nk Allah fsklar gruhunu doru yola karmaz.108 289 Tefsr-i erifi: "Ey o btn imn edenleri" Bu kav/-/ erifin nida ve tembih harfi ile beraber balamas, mazmunu sebebiyle inayetin kemlini izhr iindir.290 Sebeb-i Nzul Rivayet Olundu: Temm bin Evs ed-Dr ve Ad bin Zeyd ile beraber ticret iin am'a gitmilerdi. 0 zaman ikisi de Hristiyandlar. Beraberlerinde Amr bin As (r.a.)'m azatl klesi Bdeyl bin Eb Meryem vard. Bu zat Mslman idi. am'a girdiklerinde Bdeyl (r.a.) hazretleri hastaland. Bdeyl (r.a.) hazretleri, beraberindekilerin (btn eya, mal ve parasnn) bir listesini yazp bir elbisenin iine koydu. 0 listeyi yazdn o iki (Hristiyan) arkadana haber vermedi. Onlara, eyalarn ehline teslim etmelerini vasiyet etti. Ve orada vefat etti... Bdeyl (r.a.)'m lmnden sonra (o iki Hristiyan) onun eyalarn kartrdlar, iinde ok deerli gm bir kap buldular. Bu kap, yz miskl arlnda olup, altn ile kaplama idi... 0 altn kaplamal gm kab eyalarnn iinden karp, aldlar (aldlar...) Onun dier eyalarn da getirip ailesine teslim ettiler. Bdeyl (r.a.)'m ailesi, eyalar tek tek incelerken, Bdeyl (r.a.)'n yazm olduu eyann listesine rastladlar. (Listeye gre eyay saydlar, orada ad yazl olan altn kaplamal gm kab gremediler... (Temim ile Adfye geldiler ve) sordular:
288

Abdlkadir Geyln hazretleri, Seyyid Ahmed Ruf hazretleri, h- Nakibend Muhammed Behddn hazretleri, Necmeddin-i Kbr hazretleri. eyh Ahmed Bedev hazretleri gibi. herkes tarafndan tannan ve bilinen eviiy'nn hibiri eyhlik makamn babasndan almad gibi, oluna miras olarak brakmamtr. Bu gerei renmek iin Allah'n vel kullarnn mbarek hayat hikyelerini okumanz yeterlidir. (Altunsilsile, Hlyet'l-Evliy. Cmiu'l-Kermti'l-Evliy, Tabakt'l-Kbr, Evliyalar Ansiklopedisi, slm limleri Ansiklopedisi, Hadkat'IEvliya gibi mbarek kitablara baknz.) Eviiy'nn byklerinden Mansr el-Beth hazretlerinin vefat yaklanca hanm; - Efendi! Oluna vasiyet et onu yerine vekl brak." Dedi. Mridi-i kmil olan eyh Mansr el-Beth hazretleri; -Hayr, kzkardeimin olu Ahmed RufFyi yerime vekil brakacam." Dedi. anm ok srar etti. Alad. "Olumuz varken sen bakalarn yerine 'eyh" tayin e 'yorsun. Bizden sonra ocuklarmzn kymeti kalmaz, gibisinden ok sylendi. O byk zat hanmn, susturmak iin. olu ile talebesi Ahmed Rufai'yi yanma ard. aet Ai bana b'raZ ek toplayn 9etirin-" Dedi- Gitter- 9|u demet demet 9 d1' Her biri deiik renkteydi, nsann ini ayordu. Ho kokular sayordu. Ahmed Ruf ise eli bo dnd. Boynunu bkt. Mahp bir ed ile hocasnn yanna geldi. Hocas: -"Neden iek toplamadn?" diye sordu. zntl zntl cevap verdi. -"Efendim! Elimi uzattm her iek Allh Tel'y tebih ediyordu. Koparmaya kyamadm." Hamn bu hli grnce eyhliin babadan oula miras yolu ile geen bir makam, mevki, saltanat ve mal olmadn anlad. Sesini karmad. srarndan vazgeti. Seyyid Ahmed Rufa Hazretleri; "Tarikat, eyhlik ve evliya olma derecesi, dede ve babadan kimseye miras kalmaz. almakla olur. bdetle olur. Gz yalar dkmekle olur. Mslmanlar sevmekle olur," Meclisi Ahmed Ruf. s. 47, buyurmaktadr. eyhlik makam babadan oula gemez. eyhlik makam madd bir makam deildir. eyhlik makam manev bir makamdr.eyh olmak iin bir kiinin nce evliya ve lim olmas lazm, ilim velayet makamna eren kii. ilim. amel, takva ve ihls ile Allah'a yaklar. Evliyullah'tan olur. Mtercim. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/144-145. 289 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/146-147. 290 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/147-148.

-"Arkadanz (Bdeyl) eyalarndan bir ey satt m?" Onlar: -"Hayr," dediler. Sordular: -"Bdeyl'in hastal ok uzun srd m? Kendi nefsi iin bir harcama yapt m?" Onlar: -"Hayr... Biz am'a vardmz zaman hastaland, uzun srmedi hemen vefat etti!" dediler. Bunun zerine Bdeyl (r.a.)'m ailesi: -'"Biz, Bdeyl'in eyasnn iinde onun mal ve eyalarnn bir listesini bulduk. Btn eyas var! Ama orada beyan edilen; yz mskal arlnda ve altn kaplamal bir gm kab bulamadk! Bundan haberiniz var m?" diye sordular. Onlar (o iki Hristiyan): -"Bizim bir eyden haberimiz yok! Hibir ey bilmiyoruz! Sadece Bdeyl eyasn size getirmemiz iin bize vasiyet etti. Biz de (arkadalk ve insanlk adna) bunu yaptk... O kaptan hi haberimiz ve bilgimiz yok..." dediler. Bdeyl (r.a.)'n ailesi, bu cevap ile tatmin olmadlar. Hadiseyi Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine arz ettiler... te bu hadise zerine; bu ayeti kerime nazil oldu: "Ey o btn imn edenler! Herhangi birinize lm hli geldii o vasiyet zaman, aranzdaki ahadet, ya kendinizden adalet sahibi iki adam, veya yeryznde yolculuk ediyordunuz da, lm musibeti banza geldiyse, sizin gayrinizden iki dieridir. Bunlar namazdan sonra alkorsunuz. phelendiiniz takdirde yle yemin ederler: "Billahi, hsm da olsa yemininizi hibir bedele deimeyiz; Allah'n ahadetini ketm de etmeyiz; biz o takdirde phesiz vebale girenlerden oluruz." 291 yet-i kerimesi nazil oldu. Bu yet-i kerimenin hkm gereince, (Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, onlarn ikisini mahkeme etti.) kindi namazndan sonra minberin yannda onlara yemin ettirdi: Onlarn ikisine; (Bdeyl'in malndan) hibir eye hyanet etmediklerine ve onun malndan hibir ey gizlemediklerine dair kendisinden baka ilh olmayan Allah adna yemin etmelerini teklif etti.... O iki Hristiyan da; -"Kendisinden baka ilh olmayan Allah adna yemin olsun, biz, Bdeylin malndan hibir eye hyanet etmedik ve onun malndan hibir ey gizlemedik," diye yemin ettiler. Bu yemin zerine Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, onlarn ikisini de serbest brakt... Sonra o kap Mekke (pazarnda) bulundu. 0 kab elinde bulunduran kiiye ona nasl sahip olduunu sordular. Oda; -"Ben bu kab Temim ve Ad'den satn aldm," dedi. Denildi ki: (Bu yemin zerine) uzun zaman geince, o altn ilemeli gm kab (Temim ile Ad pazara) karttlar. Bu haber, Bdeyl'in (r.a.) velileri olan Ben Sehl kabilesine ulat. Ben Sen! kabilesi, gidip bu kab ikisinden istediler. Onlar (yalan syleyerek:) -"Biz bunu Bdeyl (r.a.)'den satn aldk," dediler. Ben Sehl onlara; -"Biz size, "arkadanz bir ey satt m?" diye sorduk, siz de bize "hayr, satmad demediniz mi?" diye sordular. Onlar: -"Onu kendisinden satn aldmz hakknda herhangi bir belgemiz olmad iin; satn aldmz aklamay uygun grmedik," dediler. Onlar gtrp, hadiseyi Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine arz ettiler. Bu hadise zerine; -"Eer bunlarn bir vebale mstehkk olduklarna vukuf hsl edilirse, o vakit ercah olan, bu kinin yerine, bunlarn aleyhlerinde bulunduklar mukabil taraftan dier ki kii dikilir; yle yemin ederler: "Billahi, bizim ahadetimiz, onlarn ahadetinden daha dorudur ve hakk tecvz etmedik; phesiz o takdirde zlimlerden oluruz." 292 Bunun zerine, o kapta paylan olan Amr bin As ile Muttalib bin beyy ayaa kalktlar. kindiden sonra, onlarn ikisinin yalan sylediklerine ve hyanet ettiklerine dair yemin ettiler. Bunun zerine kap ikisine verildi... (2/454) En Mkl yet-i Kerime (Tefsir) limleri, bu yet-i kerimenin, irb, nazm ve hkm bakmnda Kur'n- kerimin en Mkl yet-i kerimesi olduunda ittifak ettiler... 293 ahadet ve ahitlik "Aranzdaki ahadet..." Aranzda cereyan eden hasmlarn ahadeti, demektir. te "arasnda"kelimesizarftr, "ahadet," kelimesi kendisine mzf klnd; zarflarda genilik yolu zere... Bu da "Aranzdaki ahadet," eklinde...) zarfn kendisine vaki olan fiilin mefl eklinde yaplmas ile olur. Bu durum da, mefl mzf olmas yolu zere, fiil kendisine muzf olur. Ey gece hrsz, "yani, zlm "Ey gecede hrszlk
291 292
293

El-Mide: 5/106, EI-Mide:5/10". smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/148-150.

yapan, "demektir. "ahadet" kelimesinin merfu olmas, mbted olmas zerinedir.... "Herhangi birinize lm hli geldii vakit..." lm zahir olup, lm almetleri tam olarak grnd zaman... Bu kavf-i erif "ahadet," kelimesinin zarfdr. Oir " vasivet zaman," Zarftan bedeldir. Ondan bedel klnmasndan Vasiyetin mhim ilerden olduuna dair bir tembih vardr. Takrir klnan bir vasiyetten bir Mslmann tembellik yapmas, gereini yerine getirmeye enmesi veya ondan kanmasnn yakmadn ifde etmek iindir. Muzfin takdiri ile mbted hm haberidir. Bizzat kendisinin hamledilmesinin gerekmemesi iindir. Mans: Bu zamanda sizin aranzda ahadetiniz iki kiinin ahitliidir, demektir. Veya "iki," kelimesi,) haberi mahzf olmak zere, "Aranzdakiahadet... "iin faildir. Buna gre mans: Sizin zerinize inen eyden sizin aranzda iki kiinin ahadet etmesidir... 294 ki Kii Kimlerdir? limler, bu iki kiiden ihtilaf ettiler. limlerden bir kavim (bir ksm limler), bu iki kii, o vasiyet eden kiinin vasiyetine ahitlik eden iki kiidir, dediler. Baka bir kavim (bir ksm limler de) onlar, vasiyet edenlerdir, dediler. nk bu yet-i kerime onlar hakknda nazil oldu. Zira bu kavl-i erifin devamnda; -"Bunlar namazdan sonra ahkorsunuz. yle yemin ederler..." Buyuruldu. 295 ahitlerin Says vasiyet iin iki ahidin bulunmas art deildir, vasiyet bir ahide yaplmas da sahih ve yeterlidir. Ancak bu yet-i kerimede ihtiyatl ve garantili olmas iin iki kiiye vasiyet edilmesi varid oldu. Bylece biri dierinden ekinerek ii salama alm olur.... Bu man zerine, , "ahadet""hazr olmak" mansna olmu olur. Bu senin "hazr oldum," mansnda sylediin; "Falancann vasiyetine ahit oidum (hazr oldum)" szn gididir... 296 ehit Kimdir? "ehit" te savata lme hazr olan (ve len) kimsedir. Hatta yaralandktan sonra zerinden br vakit namaz gese ona ehit ad verilmez. nk bu durumda savata onun lm hazr olmam olur... 297 Mslman ahitler "Kendinizden adalet sahibi iki adam," Bu ikisi, l "ki," kelimesinin sfatdr. Yani, akrabalarnzdan emnet sahibi ve akll kiilerden ahitler olmaldr. Onlar (yakn akrabalar) 1- lnn halini en iyi bilenlerdir. 2- Onun en ok iyiliini dnen kimselerdir. 3- Akrabas kendisinin en ok iyiliini dnen 4- Ve kendisi iin slih ve faydal eyi ister. Veya sizin dininiz ehlinden olanlar ahit tutun, ey mminler, demektir. Bu cmle tam olup, ahadetin sefer ve hazer (ikmet ve yolculuk) halindeki btn Vasiyetlerin ahadeti iin geerlidir.... 298 Sizden Olmayan ahitler "Veya sizin gayrinizden iki dieridir..." "ki, "kelimesinin zerine atftr.
294 295

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/150-151. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/151. 296 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/151-152. 297 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/152. 298 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/152.

Veya yabanclardan (akrabalarnzdan olmayan ve) sizin gayrinizden iki dil ahit, demektir. Veya dininizin gayri ehli olan iki kii, demektir. Yani zimmet ehlinden olan zimmlerden ahitler, demektir. slm'n balangcnda vard. zzet ve yolculukta phesiz olarak Mslmanlarn bulunmas ile bu yet-i kerimenin bu hkm; -"Ve sizlerden adalet sahibi iki erkei i hd eyleyin." 299 Zimm'nin Mslmann zerinde velayeti olmad iin Mslmann zerinde ahadeti de makbul deildir. nk ahadet velayet babindandr. Zimm'nin zimm zerinde ahadeti ise makbl'dr. Zimmlerin bazlar bazlarnn velileridir. "Eer siz yeryznde yolculuk ediyordunuz..." Yolculuk edip, sefere ktnz da, "lm musibeti banza geldiyse," art zerine atftr. M kaolinin kendisinin zerine delleti olduu iin, cevb ise mahzftr. Yani siz yolculua kp seferde olduunuz zaman, size ecel yaklar da, yannzda sizinle beraber herhangi bir akrabanz da bulunmazsa; ya da slm ehlinden ahadete iinin velisi olacak halde kimse bulunmazsa; seferlerde mutd olan hl bu olduu zere sizin aranzdaki ahadet, dierlerinin ahadetidir. Veya dier ikisi ona ahitlik eder... "Eer yolculuk ediyordunuz." Kavl-i erifi, "Veya sizin gayrinizden iki dieridir." Kavl-i erifi iin takyittir. "Onlarn ikisini ahkorsunuz." stinaf cmlesidir. Adaletin art koulmasndan ne'et eden manya cevap vaki oldu. Sanki: Eer biz ahitlerden phelenirsek ne yapalm?" denildi. Cevap; onlarn ikisini alikoyarsanz; yani onlar tevkif edersiniz ve onlara yemin ettirirsiniz. 300 Yemin in Hususi Vakit Var m? "Namazdan sonra," "harf-i cer"dir. Lam ise ahdi haneliindir. Yani ikindi namazndan sonra, demektir. nk onlarn yannda yemin iin, ikindi namazndan sonras olan vakit tayin edildii iindir. nk ikindi namazndan sonra olan vakit, insanlarn toplandklar bir zamandr. kindi namazndan sonra olan vakit; gece melekleriyle gndz meleklerinin karlat zamandr. nk btn ehli imn ta'zim ederler. O vakitte yalan yere yemin etmekten kanrlar. Rivayet olundu. Yemin edilmesi gerekenlere, Efendimiz (s.a.v.) hazretleri ikindi vakti yemin ettirirdi. 301 Yeminde Zaman ve Zemin mam afi (r.h.) hazretleri bu yurdular: Kan davalarnda, talak, azad ve mal deeri iki yz dirhemi aan mal meselelerde yemin etmede zaman ve mekann nemlidir. Mekke-i Mkerreme'de, (Kabe'de) ikindi namazndan sonra rkn ile makam- brahim arasnda yemin edilir. Medine~i Mnevvere'de, Mescid-i nebevfde Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin minberinin yannda yaplr. Kuds- erifte kindi namazndan sonra Sahr'nn (Efendimiz s.a.v. hazretlerinin miraca karken zerine bast kayann) yannda yaplr. (2/455) 302 Dier ehirlerde ve beldelerde ise en erefli mescitlerde yemin edilir... mam- Azam Eb Hanife (r.h.) hazretleri buyurdular: -"Yemin etmek iin herhangi bir zaman ve mekan tahsis edilmez (Her zaman ve her mekanda yemin edilebilir)..." "Yemin ederler: "Billahi," "Onlarn ikisini alkorsunuz," Kavl-i erifinin zerine atftr. "phelendiiniz takdirde," artyye olup, cevb mahzftr. Geen hapse deiJet ettii iin... Onun zerine kasem edilmesi ise Allh Tel hazretleri cihetindendir. Hapis ile phe annda yemin etmeye tahsis zerine tembih iin kasem ile cevb arasna giren bir itiraz (parantez) cmlesidir.
299
300

et-Talak: 65/2. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/152-153. 301 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/153-154.
302

(Urfa da ise yeminler ikindi namazndan sonra Hazret-i ibrahim'in makam olan dergahta yaplr...)

Yani, sizden olan varis, ikisinde de bir hyanet veya terekeden herhangi bir eyi almasndan phe ederse, ikisini de hapsedip ve ikisine de yemin ettirin: "Billahi- Allah'a yemin olsun ki:" "Yemininizi hibir bedele deimeyiz;" Kasemin cevbdr. Yani zerine kasem edilen.... nk, "(kis) yemin ederler," Kendisinde bulunan zamir, 'kasemi tazammun etmektedir. "tira," eyay (herhangi bir mal) para ile deitirmektir. Yani onu, onun yerine almaktr. (Yani para verip eyay almaktr...) Daha sonra bu kelime, yannda olan bir eyi ister mcerred bir eya olsun ve isterse man olsun, izle etmenin karlnda bir ey alma mansnda istiare (yoluyla) kullanld. Bu alnan eye rabet ve rezaletlerden yz evirme eklindedir. Kendisinden istir edilenden (Mster minh'ten) itibr edilen man^ bu olduu gibi.. "Onun sebebiyle" kav!-i erifncleki zamir, Al Allh Tel hazretlerine rcidir. Mans: Biz Allh Tel hazretlerinden bedel olarak nefsimiz iin hibir ey almayz. Yani Allah'n hrmetinden dolay, inemek ve yalan yere yemine indirmekle Allah'n hakkn inemem ve Allah iin dnyadan yz eviririm. Yani mal iin ve dnya malna olan tama'dan dolay asla yalan yere yerilin etmem... "Olsa bile," Kendisi iin kasem edilen ve kelmn mansnn zerine dellet edilen kimse demektir. O da ldr. b "En yakn hsm," Yani z rahrn olan yakn akraba olsa bile... Bu kavl-i erif onlarn yalan yere yemin etmekten uzak olduklarnn te'kidi ve yalan yere yemin etmekten mnezzeh ve uzak olduunu mbalaa ile ifde etmektir. Sanki onlarn ikisi (yemin edenler) yle demektedir: Allh Tel hazretlerinin isminin hrmetini inemenin bedeli (yalan yere yemin etmenin karlnda) nefsimiz iin hibir mal almayz! Velev ki yemine akrabalk taraf ar basan kimse eklenilse bile. Muhakkak ki ondan daha kuvvetli olan ona eklenip ilve edildi ve yalan yere yemin etmeye davet etti... Bu onlarn ikisinin nefislerini yalan yere yemin etme hazzndan korumalardr. Sual: (Eer sen:) kisinin kastettii ey, ondan (yalan yere yemin etmekten) mnezzeh ve beri olmaktan mbalaa etmekle (yalan yere yemin etme iinden hakikaten uzak olmay) tahakkuk etmez, {diyecek olsan) Cevp: Derim ki: Onlarn nefislerini korumalar her ne kadar akrabalk balarna riyet etmekten daha mhim ise de, lakin bu durum, mal eklemek iin deil; hatta belki ona dnmektir. 303 ahitlii Gizlemek "Allah'n ahadetini gizlemeyiz." Bu kav/-/ erif, "Onun Ue hibir bedele deimeyiz;" Onunla beraber kasemin hkmne dhildir "Allah'm ahadeti" kavl-i erifi, mefl' blh olmak zere mensuptur. "Allah, '"a izafe edildi. nk yemini emreden Allh Tel hazretleridir. Yemini muhafaza etmek, yemini gizlememek ve yemini zayi etmemek, hep Allah 'm emri olduu iin, yemin Allah 'a izafe edildi. Ve "Allah 'in ahadeti" denildi. takdirde phesiz biz," Biz ahadeti gizlediimiz takdirde, "Elbette vebale girenlerden oluruz." slerden oluruz.. 304 . ahitlerin Yalan Eer vukuf hsl olursa/1 Yeminden sonra muttali olunursa, "Bunlarn (ikisinin) bir vebale mstehkk olduklarna," Onlarn yemini tahrif olmalar veya gizlemelerinin gnah icap ettiren bir i iledikleri anlalrsa (mesel) onlarn elinde terekeden herhangi bir eyin grlmesi veya onlarn herhangi bir ekilde terekede malndan bir eyi zimmetlerine geirdikleri iddia edilir ve bu tahakkuk ederse... "Dier ikisi," Dier iki adam... Bu kavl-i erif mbted'dr. Devam da onun haberidir: "Bunlarn makamna kim olurlar, Hyanetlerine vakf olduunuz kiilerin yerine getirilirler. Onlarn makamlarndan murad, yemin etme makamlar deildir. Velayetlerine bir ey verilip ed etmedikleri yerleri deil... Olduu gibi... Belki hakkn ortaya kmas iin zikredilen ekilde alkoyma ve yemin etme makamdr. 0 kiilerden ki," "kim olurlar," fiilin failinden hldir. Yani kendisi iin yemin edilen lnn ehlinden iki kii, demektir. "Onlarn zerine velayete hakk olan"
303 304

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/154-156. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/156.

Kendi aralarndan... lnn yaknlarndan ve varislerinden yemin etme haklan olan iki kii.,. "hakk olan" fiilin mefl' mahzftr. Yani ahadeti ikme etmek iin sadece onlarn tahsis edilmesinin (mcerred olarak onlarn hak edilmesi) ve onlarn yalanlarnn ortaya kmasdr. Onlar hakikatte, ilk ikisinin yerine konulan dier ikisidirler. Burada zahir isim, zamr'in yerine konulmasyladr... "Fiili" fail iin mebnfdir. (malm bir fiildir...) "iki evvelkiler," kelimeside onun failidir. Jj kelimesi, "Birinci" kelimesinin tesniyesidir. Fetha ile olup "en yakn" manasm-dadir. "Fiili" mefl sgas (mehul) fiil olarak da okundu. Zahir o-landa budur. Yani zerlerine gnaha mstahak olanlar, demektir. Yani gnah onlar kaplad. Onlar lnn ehli ve airetidir. Bu durumda iki evvelkiler," kelimesi de mahzfbir mbtednm haberi olmak zere merf'dr. Sanki: "Onlar kimlerdir?" diye soruldu. Ve: "ikievvelkilerdir, "denildi. "Yemin ederler: "Blhi," "Kim olurlar, "fiilinin zerine atftr. "Elbette bizim ahadetimiz," Burada ahadetten murad, yemindir. u kavl-i erifte olduu gibidir: -"Zevcelerine atan -kendi nefislerinden baka ahitleri de olmayan- kimseler ise, her biri yle ahadet etmelidir: Drt ahadet 'Billahi kendisi phesiz sdklardan' diye..." 305 Yani, kendilerinin kendi nefislerinde sadk ve hakl olmalaryla beraber, onlarn iddia ettikleri eyde mstahak olduklar eyde yalanc olduklarna dair yemin ederler, demektir. "Daha dorudur." Sz ile... "Onlarn ahadetinden," Onlarn yeminlerinden... Kendi nefislerinde yalan olmasyla beraber. Zira gerekten insanlar iin onun gnah gerektiren bir ey olduu zahir oldu. Re'sen yeminlerinde bir hakikat olmamakla beraber tafdl sgas ile yeminleri her trl phelerden mnezzehtir... (2/456) Bu onlarn ellerinde zahir olanlara onlarn malik olmalarnda, iddiada doruluklarna ihtimallerinin olmas itibariyle cmleten kabul grmelerinin ancak mmkn olmasyladr. "Ve biz hakk tecvz etmedik;" Kasemin cevbnn zerine matuftur. Yani, biz orada hakkn ahadetine tecvz etmedik. Onlarn ikisinin haklarnn iptal edilmesini tecvz etmedik. "phesiz o takdirde biz." Biz yeminlerimizde taknlk edip, haddi tecvz ettiimizde, "Elbette zlimlerden oluruz/' Nefsimizi, Allh Tel hazretlerin gadab ve azabna tariz etmi oluruz; Allh Tel hazretlerinin isminin hrmetini inemekle kendimize zulmetmi oluruz. Veya bizler, hakk konulmas gereken yerden baka bir yere koymu oluruz. Nazm- kerimin mans udur: Muhtasar (lm hastalna yakalanan ve lm yaklaan kiiye) yakan ey, vasiyetinin zerine nesebinden veya dininden dil iki kiiyi ahit tutmasdr. Eer ikisini (nesebinden yani akrabalarndan ve dindalarndan) kimseyi bulamazsa; seferde olmakla, o takdirde de onlarn gayri dier ikisini... Sonra eer onlarda phe vaki olursa; o takdirde hemen o vakit onlar, ahadetten bir eyi gizlemedikleri ve terekeden bir ey almadklarna dair yemin ederler. Eer bundan sonra, terekeden br eyin onlarn elinde bulunmas ile onlarn yalanc olduklar ve mal zimmetlerine geirdikleri zahir olur ve o maln lnn mal olduuna dair lnn varisleri yemin ederlerse ve onlarn yeminleriyle amel olunursa; ancak o zaman yemin lnn velilerine geer. nk vasiler, o maln lnn vasiyet ettii mallardan olduunu iddia etmektedirler. (Bu iddialarn yemin ile pekitirmek mecburiyetindedirler...) lnn malndan bir ey alnd zaman ve onun vasi klndn sylerse, vrisin yemin etmesi gerekir (ahitler) bunu inkr ettikleri zaman... nkar edenin yemini mensh deildir.... Bu, ite," Tafsilat geen hkm... "ahadeti olduu gibi eda etmelerine en yakn bir redir." Bu ahitlerin uhrev azaptan Korkmaktan hyanet etmemek ve tahrif etmeksizin ahitliklerini gereken ekilde ed etmelerine en yakndr. Grdn gibi eriatn hkm, yemin hakknda zikredilenin byk bir kuvvetle ed edilmesidir. "Veya yeminlerinden sonra yeminlerinin reddedilmesinden korkmalarna...." Yeminin vrislere dndrimesinin (ahitlerin yalanc olduklar hakknda vrislerin yemin etmelerinin) er' hikmetinin beyndr. Makamn gerektirdii bir mukadderin zerine matuftur.
305

en-Nr: 24/6.

Sanki yle denildi: Sizin ahitliiniz vechi zere yerine getirmenizin en yakn bir redir. Yani ahitlerin doru ahitlik yapmalar; 1 - Yalan yemin sebebiyle hiret azabndan korkmalar, 2- ahitlerin (btn insanlarn) gz nnde yeminlerinin iptali ile rezil olmaktan korkmalar Ve byle bir durumda (kendilerinin yeminleriyle deil de) varislerin yeminleriyle amel edilmesi onlar yaptklar hyanetten korunmak iindir... ki korkudan hangisi, maksut olan ahadetin gerei bir hsl olur? 306 Yalan Yere ahitlik "Allah'tan korkun," 1- ahitliklerinizde Allah'tan korkun; onlar tahrif etmeyin. 2- Yeminlerinizden Allah'tan korkun; yalan yere yemin etmeyin. 3- Emnetlerinizden dolay Allah'tan korkun; emnetlerinize ihanet etmeyin. 4- Allh Tel hazretlerinin beyn ettii hkmlerden korkun; Allh Tel hazretlerinin hkmlerine muhalefet etmeyin. 307 Dinleyin Fask Olmayn "Ve iyi dinleyin;" Size vaaz edilen ne olursa olsun; onu can kulayla dinleyin, itaat edin ve kabul edin. doru yola karmaz." "nk Allah fsklar gruhunu Taattan kanlar hidyete erdirmez. Yani eer sizler, (Yemin ve ilh hkmler konusunda Allah'tan) korkmaz ve size beyan edilen ilh hkmleri iyi dinlemezseniz; bu takdirde sizler, fsiklarsnz. Allh Tel hazretleri, fasklan doru yola karmaz. Yani onlar cennet yoluna veya iinde kendilerine menfaat olan yola karmaz, demektir. 308 ahit Olabilmenin Yollan yi bil ki er-i erifte ahadet (ahitlik), hazr olmak, ahit olup, mahede etmek ve bir iten haber vermektir. Bu mahede; 1- Ya aynen (grmekle) olur. Fiiller gibi, mesel adam ldrmek ve zina gibi. 2- Veya iitmekle olur. Akitler ve ikrarlar gibi... 309 ahitliin Caiz Olabilmesinin Yollan Bir kiiye ahitlik yapmas caiz deildir; ancak; 1 - Huzurunda yaplan bir i.... 2- Kesin bildii, 3- ittii bir ite ahitlik yapabilir... te bundan dolay, bir kiinin hadiseyi tam hatrlamadka, ona ahitlik yapmas caiz olmaz. Hadis-i erifte buyuruldu: -"Gne misli bildiin zaman; ahitlik yap! Yok eer gne gibi bilmiyorsan; ahitlik yapma!" 310 ahitliin Faydas ahitlikte, 1 - nsanlarn hak ve hukuklarnn ihys; 2- Akitlerin saldr ve inkardan korunmas, 3- Erbabna (sahiplerine) maln muhafazas vardr. 311

306 307

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/157-160. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/160. 308 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/160-161. 309 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/161.
310

Beyhak Snen: 830. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/161. 311 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/161.

ahitlere Sayg ve Deer Verin Hadis-i erifte buyuruldu: -"ahitlerinize ikram edin (sayg ve deer verin) nk Allh Tel hazretleri, ahitler vastas ile hukuku ortaya karmaktadr." 312 ahitlikten Kanmak Caiz mi? ahadet iin tayin edilen kii, istenildii zaman, ahitlikten imtina edemez. nk ahitlikten kanmaktan insanlarn hak ve hukukunun zayi olmas vardr. Ancak hak, kendisinden baka (ahitlerin ahdetiyle) ikme ediliyorsa, kendisi ahitlik yapmaya bilir. Bu da mahkeme kaytlarnda kendisinden baka ahitlerin olmas ve bylece hakkn kendisinden baka kimselerin sebebiyle yerine getirilmesiyle olur. Bu durumda onun ahitlikten kanmas caizdir. nk baka ahitlerin bulunmas durumunda hak ve hukuk zayi olmaz. 313 Hadlerde ahitlik Hadlerin ikmesinde ahit, ahitlik etmekle grdn gizlemenin arasnda muhayyerdir. Hadleri ikme etmek hisbe olduu gibi, Mslmann aybn rtmek de hisbedir. Mslmann aybn rtmek daha faziletlidir. -"Kim, Mslmann (aybn) rterse, Allh Tel hazretleri de dnya ve hirette onun aybn rter." 314 Yalan Yere Yemin Sonra iyi bil ki "Fcir yemin" ile btn memlekette (lkede) savurganlk kaplar. hireti talep eden (hesap vereceine imn eden kii) dnya malna tama ederek yalan sylemek (ve zellikle yalan yere yemin etmekten) kesinlikle kanr. Btn szlerinde ve ilerinde doruluu tercih eder. 315 Doruluk Yolunu iste Hafz (k.s.) buyurdu: -"Doruluk yolunu ren! Duru su gibi saf olan gnlden Yeil imen gibi azadelikte Doruluu iste." 316 (2/457) 317 Emneti Sahibine Vermek Emnet gzel vasflardandr. Allh Tel hazretleri, emneti sahibine vermeyi emreder. Emneti ed eden kiiler, bu zamanda ne kadar azdrlar!!! u sz syleyenin Allah iyiliini versin. Ne gzel sylemi: -"Emin arama! Kimseye de akn emnetini syleme! Bu zamanda emin; Sadece Cebrail'dir.." 318 Hyanet Rezilliktir Hyanetin sonu rezil ve rsv olmaktr. Sib buyurduu gibi: O gizli yaplan hyanetler, Sonuta hep aa kacaklardr. Hrsz ne alabilir bir evdeki Orada ahne (zabt ve polis mdr) var.

312

Kef'1-Haf: 509 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/161-162. 313 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/162.
314

, Snen-i tbni Mace: 2544, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/162. 315 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/162.
316
317

Divn- Hafz irz s. 185, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/163. 318 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/163.

Hep gzetimdedir...." 319 Ezel Hkm Takvl olmak lazm. Ezel hkmlere kulak vermek ve dinlemek gerekir. Allh Tel hazretleri, fask kavimlere, yaptklar ile huzurunda olanlara hidyet vermez. Yani nr sald zaman, nurun serpintisinden uzak olup, nasipleri olmayan ve nur kendilerine isabet etmeyen kiilere hidyet vermez. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduu gibi; -"Kendisine bu nur isabet edenler, hidyete erdiler; ve kendisine bu nur isabet etmeyen (hata edenler) ise, dallete dtler." 320 Allah Tel hazretleri bizleri ve sizleri, kendi emirlerine muhalefet etmekten korusun! Allh Tel hazretleri bizleri, mr nefeslerini boa tketen ve zayi edenlerden eylemesin! Muhakkak ki, Mvvafik odur, Mrid odur, Vehhb odur...min!!! 321 Peygamberlerin Toplanmas Yce Meali: 0 gn ki, Allah btn resulleri toplayacak da: "Size ne cevap verildi?" buyuracak. "Bizde ilim yok! Sensin allm'l-guyb; sen..." Diyecekler.109 322 Tefsir-i erifi: Allah btn resulleri toplayacak." (Habibim) Allh Tel hazretlerinin peygamberleri toplad gn zikret (hatrla!) 0 gn, kyamet gndr. Bundan murad, peygamberlerin ve peygamberlerin mmetlerinin toplanmasdr. mmetleri zikredilmedi; nk mmetleri kendilerine tabidir. (mmetler, peygamberlere tabidir...) "Buyuracak:" Allh Tel. peygamberlere buyuracak: "Size ne cevap verildi?" Siz mmetlerinizi tevhidime ve taatima ardnz zaman, mmetleriniz tarafndan; size ne cevap verildi? Tasdk ve ikrar ile mi cevapladlar? Yoksa inkr ve yalanlama ile mi cevap verdiler? kelimesi kendisinden sonra zikredilen fiilin mefi mutiak olmak zere mahailen mensuptur. Bu kavl-i erifte, onlarn rislet ahdinden ktklarna iaret vardr. Gerektii ve yakt gibi... Yoksa hitabn; "Benim risletimi tebl ettiniz mi?" diye balamas gerekirdi. Burada "onlar nasi cevap verdiler?" diye buyurulmamasmn hikmeti, (o kafir milletlerin) durumlarnn tam hakir ve dk olduklarn ve Allh Tel hazretlerinin, iddetli gazap ve azabnn onlara olduunu beyan iindir. 323 Sualin Hikmeti Sual: Eer sen; "Allh Tel hazretlerine gizli bir ey olmad halde, byle bir sulin varid olmasnn sebep ve hikmeti nedir?" diyecek olursan; Cevp: Derim ki: Kavmi azarlamak iindir. u kavl-i erifte olduu gibi: -"Ve 0 diri gmlen hangi gnahla ldrld?' Sorulduu vakit." 324 Bundan (diri diri topaa gmlen kz ocuklarna sual sorulmasndan) murad, onlara bu ii yapanlar azarlamaktr. 325 Gerek lim Sahibi Allah'tr "Diyecekler:" Sanki: "Bu durumda peygamberler ne diyecekler?" diye soruldu. Buna cevaben denildi: -"Diyecekler:"
319

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/163.

320
321

Tirmizi: 2642. Msnedi Ahmed: 27761, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/163-164. 322 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/164. 323 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/164-165.
324
325

et-Tekvr: 81/8-9, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/165.

"Bizde ilim yok" Sen kendi bildiin gibi; "Sensin allm'l-guyb; sen..." Bunun ta'lilidir... nk sen bizim gizlediimiz ve aa vurduklarmz hakk ile bilmektesin. Biz ise ancak senin izhr ettiini biliriz. Bizim ilmimiz senin ilminin yannda yok gibidir... (Peygamberler tarafndan verilen) bu cevap, mmetlerden ikyeti tazammun etmektedir. Sanki yle buyurdular: Senin ilmin btn malmat ihata etmektedir. Onlar tarafndan uradmz, mbtel olduklarmz ve onlarn bize verdikleri kt cevaplarn sen hakkryle bilmektesin. Onlardan intikam alma hususunda biz sana iltica ediyor ve sana snyoruz. 326 Akllarn Bata Gittii Yer bni Abbs (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu: Bu cevap, kyametin baz vatanlarnda ve merhalelerinde olacaktr. Bu cevap ise cehennem kkredii, mmetler, dizlerinin zerine kt, hibir mrsel nebi ve mukarreb melek kalmamak zere (Efendimiz s.a.v. hazretleri hari btn insanlarn, meleklerin ve cinlerin) "Nefsim! Nefsim!" dedikleri vakit. Bu anda, kalbler mekanlarndan uar, titrer ve yerinden oynar. Peygamberler, onun iddetinden ki o birinci meseledir. Oras; "Bizde ilim yok Sensin allm'I-guyb; sen..." vatan ve yeridir. Bu durumda onlarn akllar kendilerine dner... Kavimlerine ehdet ederler.... Onlara risleti tebli ettiklerine dair ehdet ederler. Kavimlerinin kendilerini nasl reddetiklerini beyan ederler... 327 Feze-i Ekber Cehenneme Girmektir Sual: Peygamberlerin akllarnn balarndan gitmesi nasl sahih dur; halbuki onlar hakknda; ."O feze-i ekber bunlar mahzun etmeyecek.. 328 . Cevap: Denildi: Feze-i ekber cehenneme girmektir. 329 Dehetli Gn Sa'd (k.s.) buyurdular: O vakit, insan, fiil ve sznden hesaba ekilir. Ulu'1-azm peygamberlerin mbarek teni titrer. Akllar balarndan gider. Bir yer ki orada peygamberler dehete kaplmaktadr. Sen nasl zrn beyn edeceksin? Gel birader... O utanma diyarna vasl olmadan, Orada yaptklarndan dolay utanmadan, Gaflet uykusundan uyan! Tvbe et gnahlarna... nk yarn tamamen mahcup olacaksn! 330 tibr Sonucadr Denildiki: Peygamberlerin; "Bizde ilim yok!" szlerinden kasd edilen, onlarn bu cevaplaryla; kendilerinin peygamberlik hayatlarnn vaktini ve tebl halinin ilmini nefyetmek deildir. Belki bundan murad, peygamberlerin vefatlarndan sonra kibette ve iin sonunda (hir mrlerinde) mmetlerine ne olduklarn bilmediklerini beyan etmektir.... (2/458) Zira itibr sonucadr. nk sevap ve azab, hatime (mrn sonunda tvbe ve imn ile gidip gitmemeye) baldr. Bu ise peygamberler tarafndan bilinmemektedir. te bu manadan dolay peygamberler "Bizde ilim yok!" dediler. 331

326 327

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/165-166. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/166.

328
329

El-Enbiy: 21/103, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/166-167. 330 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/167. 331 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/167.

Dnenler Hadis-i erifte buyuruldu: -"Ben "havz- kevser"in banda ken, sizden bana reddedilenlere (ynelenlere) bakarm. Vallahi baz erkekler benden kesilirler (alkonulurlar) Elbette ben derim ki: -"Ey Rabbim! Bunlar benden ve benim mmetimdendir!" Allh Tel buyurur: -"Sen bunlarn senden sonra neler uydurduklarn ve yaptklarn bilmiyorsun! Bunlar senden sonra kelerinin zerine geri dndIer." 332 Bu onlarn mrted olmalarndan ibarettir. Irtidad,' slih amellerden kt amellere gemekten umumidir. Veya slm'dan kfre girmektir. 333 mmet-i Muhammed (s.a.v.)'n hidlii Hadis-i erifte buyuruldu: -"Kyamet gn Nuh Aleyhisselm arlr. Nuh Aleyhisselm: -"Buyurun, ya Rabbi emrine amadeyim!" der. Sonra Allh Tel hazretleri: -"Sen tebli ettin mi (risleti)?" 0: -"Evet! (Ya Rabbi!)" der. Allh Tel hazretleri, Nuh Aleyhisselm'n mmetine sorar: -"Size tebl etti mi?" Onlar: -"Bize hibir korkutucu (peygamber) gelmedi!" derler. Allh Tel hazretleri, Nuh Aleyhisselma sorar: -"Senin ahidin varm (risleti tebli ettiin konusunda?)" Nuh Aleyhisselm: -"(Evet Ya Rabbi benim hidlerim) Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretleri ve mmetidir!" der. Bunun zerine Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretleri ve mmeti, Nuh Aleyhisselm'n risletini tebl ettiine hidlik ederler... Btn bunlar; -"Ve, ite byle sizi doru bir caddeye karp, ortada yryen bir mmet kldk ki, siz, btn insanlar zerine adalet numunesi, hak hidleri olasnz. Peygamber de sizin zerinize hid olsun..." 334 yet-i kerimesinin mansdr. Efendimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretleri ve mmeti Nuh Aieyhisselm'dan sonra geldikleri halde; Nuh Aieyhisselm'a hidlik etmeleri, Kur'n- kerim sebebiyledir. Btn peygamberler gnderildikleri eylerin hepsini mmetlerine tebl ettiler. Bir rivayette yle geldi: Muhammed Mustafa (s.a.v.) getirilir. Ona mmetinin hli sorulur. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, mmetini tezkiye edecek ve onlarn sadakat ve doruluklarna hidlik edecektir. Buda; -"Peygamber de sizin zerinize hid olsun..." 335 KavH erifinin mansdr. Akll kiiye den vazife, Hakkn davetine icabet etmek sdk nasihatinin nasihati ile nasihatlanmaktr. t almaktr. Ne gzel buyurmular: Bu gn azizlerin nashatlarnm deerini rendim. Ya Rabbi! Bizim nashatmzn szlerini sen tesirli kl! 336 Kahhr Sfatnn Tecelli Etmesi Bilki, muhakkak kyamet gn, Hak Tel hazretleri Kahhr sfatyla tecelli eder. Allh Tel buyurdu: -"Kimin mlk bugn? 0 vahid-kahhar Allah'n!" 337 Allh Tel hazretleri, kendisine daim selm versin (rahmet etsin) Hazret-i Allme eyhimiz (k.s.) buyurdular: Bu tertip ok uygundur. Zt- Ehad, vahdetiyle kesreti defeder. Eserlerini kahreder ve hepsini izmihlale uratr. Allh Tel hazretlerinin dnda hibir ey (m siv) kalmaz. 338

332
333

Sahih-i Buhri:6220. Sahih-i Mslim: 2293. ok az deiik ifadelerle.... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/167-168. Bakara: 2/143. Bakara: 2/143, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/168-170. El-M'min: 40/16. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/170.

334 335
336

337
338

Ariflerin Kyameti Ariflerin kyameti daimdir. nk onlar, btn ileri kefederler ve her yerde btn halleri olduu gibi grp mahede ederler. te bu byk kyamettir. Havassn ve belki de ehassn haridir. Allhm! Bizleri, zorunlu lmden nce kendi isteiyle lenlerden eyle!" 339 sa Aleyhisselam Yce Meali: Allah buyurduu vakit: "Y s bn-i Meryem! Sana ve validene olan nimetimi dn. Hani seni Rhu'l-Kuds ile meyyed kldm. Nsa kelm sylyordun; hem beikte, hem yetikin iken... Ve hani sana kitabet, hikmet, Tevrat ve ncil rettim. Ve hani benim iznimle amurdan ku biimi gibi taslyordun, iine flyordun da, benim iznimle bir ku oluveriyordu. Hem anadan doma my ve abra benim iznimle iyi ediyordun. Ve hani lleri benim iznimle hayata karyordun. Ve hani senden, Ben srail'i defetmitim. 0 vakit ki, onlara o ak mu'cizeleri getirmitin de, lerinden kfirlik edenler yle demiti: "Bu, apak bir sihirden baka bir ey deil."110 340 Tefsiri erifi tin' "Allah buyurduu vakit: " Meryem!" Ey m'minler, Ailh Tel'nn Meryem olu sa (Aleyhisselm'a) diyecei vakti hatrlayn! 0 (vakit) de kyamet gndr.. 341 . sa Aleyhisselm'a Verilen Nimetler "Nimetimi dn.' "Sana ve validene olan...." 0 gn nimeti dnmekten murad, sa Aleyhisselm'a nimetleri dnmek deildir. kr teklfinin vakti dnyada geti. Bu belki nankrlk edenlere bir hccet ve delildir. Ailh Tel hazretleri, sa Aleyhisselm'in elinde bir ok mu'cizeler izhr etti. Yahudilerden byk bir taife onu inkr etti ve ona "sihirbaz" byc, adn taktlar. Ona imn eden bir takm Hristiyanlar ise onun hakknda taknlk ettiler ve ona ilh dediler. te bu durum kyamet gnnde her iki taifeye de hasret ve pimanlk verecektir. sa Aleyhisselm'n annesinin isminin zikredilmesinin faydas; insanlarn sa Aleyhisselm'n annesinin hakknda konutuklar (o kt eyleri) konumalarndandr... Sonra Ailh Tel hazretleri. sa Aleyhisselm'a nimetlerini sayd ve o nimetler iin buyurdu: 342 Ruhu'I-Kuds al" Hani seni meyyed kldm." "nimetim"kavJ-ierifinin zarfdr. Sizin zerinizde olan nimetlerimi dnn; seni meyyed kldm vakti hatrlayn! Rhu'l-Kuds ile," Temiz Cebrail Aleyhisselm ile "Kuds" kelimesinin, "temiz" manasna olmak zere... Ruh, ona izafe edilmesi, Cebrail Aleyhisselm'n temizlikte kemli ihtisasndan dolaydr. Mesela "sadk adam" ifadesinde olduu gibi... sa Aleyhisselm'n Cebrail Aleyhisselm ile te'yd edilmesinin mans, onun hccetinin sabit karar klnm olmasdr. 343 Beikte Konumas "nsanlara kelm sylyordun; hem beikte, hem yetikin iken..." istinaf cmlesidir. sa Aleyhisselm'n te'yidini beyn etmektedir.
339 340

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/170. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/171. 341 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/171-172. 342 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/172. 343 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/172-173.

Tfl iken (beikte) ve yetikinlikte konumasnn mans, birbirine msavdir. Yani sa Aleyhisselm'n beikte konutuu szleriyle yetikinlikte konutuu szlerinin arasnda; olgun bir akldan sadr olmasnn hibir fark ve ayrm yoktur. Peygamberlerin ve hikmet ehlinin szlerine muvafk olmakta ayn derecededir. Isa Aleyhisselm'n beikte konumasnn mans, daha annesinin kucanda ocuun beslenildii zaman (st emmerken) konutu, demektir. Bu, u kavl-i erif ile beyn edilmektedir: -"0 dedi ki: 'Haberiniz olsun, ben Allah'n kuluyum, 0 bana Kitab verdi ve beni bir Peygamber yapt30 ve beni her nerede olsam mbarek kld ve hayatta olduum mddete bana namaz ve zekt tavsiye buyurdu31 ve beni valideme hrmetkar kld, bir cebbar akr klmad32 ve selm bana hem doduum gn, hem leceim gn, hem diri olarak bas olunacam gn! 344 isa Aleyhisselm yetikinlikte ise vahiy ve peygamberlik ile konutu. Bu iki halde de ayn had, sfat ve aralarnda hibir deiiklik ve farkllk olmadan ayn seviyede konumas byk bir m'cizedir... sa Aleyhisselm'a hsl olan m'cizeler, ondan nce ve sonra hibir peygamberde olmad. sa Aleyhisselm'n elinde izhr olunan her mu'cize, kendisinin hakknda bir nimet olduu gibi; Isa Aleyhisselm'n annesi iin de bir nimettir. nk o mu'cizeler, onlarn kendisine nisbet ettikleri ve kendisini itham ettikleri eylerde Isa Aleyhisselm'n annesi, Hazret-i Meryem'in beraatine dellet etmektedir. 345 Hazret-i Meryem ve sa Aleyhisselm'a Mahsus Nimetler Zira Hazret-i Meryem'in Isa Aleyhisselm'a hamile kalmas, dier kadnlar gibi herhangi bir erkekten deildi... Hazret-i Meryemin Isa Aleyhisselm'a hamile kalmas, Allh Tel hazretleri tarafndan olan bir ruh sebebi ile idi... Allh Tel hazretleri buyurduu gibi: -"Bir de mran'n kz Meryem'i ki rzn pek salam korudu, fakat biz ona Ruhumuzdan nefhettik; hem rabbinin kelimtn ve kitablarni tasdik etmiti, hem kaanitn'ten idi!" 346 Bu nimet, sadece Hazret-i Meryem'e mahsustur. Yine Hazret- sa'nn yaratl, herhangi bir erkein nutfesinden deildi. Zira: -'Mesih s ibni Meryem, sde Allah'n Resul ve Meryem'e ilka eyledii kelimesi... Ve O'ndan bir ruhtur; baka bir ey deil..." 347 Bu nimet, erkeklerden sadece Isa Aleyhisselm'a mahsustur. 348 Kehl "Kehl", erkeklerden otuz yan aanlara denir. Kendisine yallk bulaan (yallk almetleri grlen) kimsedir349. Is Aleyhisselm'n hir Zamanda Nzul Denildi: Isa Aleyhisselm'n, kehl (yetikin) anda konumasndan murad; hir zamanda, yeryzne indiinde insanlarla konumasdr. sa Aleyhisselm "Kehl", (krk yana) ermeden nce (daha 33 yanda iken) ge kaldrlmasna binendir. "nsanlara sz sylyordun; hem beikte, hem yetikin iken..." kavl-i erifi, sa Aleyhisselm'n hir zamanda yeryzne ineceinin delilidir... Rivayet olundu:
344
345

Meryem: 19/3031,32.33. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/173-174. Et-Tahrm: 66/12. en-Nis: 4/171. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/174.

346 347
348

349

nsan cenin halinde iken lmne kadar her seviyede deiik bir isimle anlr: Cenin: Anne rahminde mddet... Veld: Yeni doan bebek, Rad' st emen ocuk, "Fatm" Stten kesilince, Dirc: Yrmeye ve byme balad mddet. " Hms: Boyu be kar olunca, Tfl: Annesinin ard sra yrynce... "Mesr: St dileri dklnce, Msir: St dileri dklnce.Mtera'ra': On yana yaklatnda, Ni: on yan geince. . Yfi: Bulua yaklanca. Murhk: bulua ermek zere olduu a. Bali: Bulua erdii a: "Hazr: Bula erip kuvveti topland zaman, Gulm: Btn hallerde mterek isim (daha ok gen adam Bakale vechh: By terleyip, sakal ba belirdii a. rih: Taze dekanl Fet: Delikanl Mctemi: Genliinin sonuna erme zaman, b: Otuz ile krk ya aras... Kehl: Krk ile altm aras... Daha geni bilgi iin baknz: Alsi Tefsiri c. 3. s. 163, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/174.

sa Aleyhisselm otuz (30) yanda iken peygamber olarak gnderildi. Otuz (30) ay peygamber olarak kald. Sonra Allh Tel hazretleri, Isa Aleyhisselm' kendisine kaldrd. Sonra hir zamanda sa Aleyhisselm bu yanda iken gkten inecektir. Sonra yaayacak "Kehl", krk aan bir yaa gelecektir. 350 Ktab ve Hikmet retilmesi "Ve hani sana kitabet, hikmet, Tevrat ve ncil rettim." Sizin zerinizde olan nimetlerini hatrlayn; hani indirilmi olan kitap cinsini sana talm etmitim! Onlarn da (Tevrat ve ncil'in de) kitap cinsinin iine dhil olmu olmasyla beraber hususiyetle iki kitabn zikredilmesi; ikisinin (Tevrat ve ncil'in) erefini beyan iindir. "Hikmet,"ten murad, indirilen kitaplarn manlarn ve esrarn renmek v anlamaktr. Denildi ki: "Hikmet," kiinin ilim ile kemle ermesi, tekml etmesi ve ilmin gereiyle amel etmesidir. 351 s Aleyhisselm'n amurdan Ku Yapmas "Ve hani benim iznimle amurdan ku biimi gibi taslyordun," Ondan bir tasvr ve kuun heyet (ve ekline) benzer bir heyet yapyordun. "Benim iznimle," Benim kolay klmam ve myesser klmamla... "iine flyordun..." 0 tasvr edilen heyetin iine flyordun. "Hemen oluveriyordu," O heyet... "Bir ku, benim iznimle..." Kuu yaratmak, hakikatte Allh Tel hazretlerine mahsustur. sa Aleyhisselm'n sebeplerin meydana gelmesi ve zahir olmas, Allh Tel hazretleri, kuu yaratt. Hazret-i Meryem'e ruhun frlmesinin Cebrail Aleyhisselm tarafndan olup; Isa Aleyhisselm'n yaratlmasnn Allh Tel hazretlerinin katnda olduu gibi.... Yahudiler, aciz brakmak ve peygamberlii yn zerine s Aleyhisselm'a sordular: -"Eer sen szlerinde (peygamberlik iddianda) sdk isen bize bir Yarasa yap ve iine ruh fle?" dediler. sa Aleyhisselm. eline biraz amur ald. 0 amurdan yarasa yapt. Onun iine fledi. Bir de baktlar ki. o yarasa gkle yer arasnda umaya balad, gzlerinin nnde.. 352 . Yarasa Kuunun Yahudler. sa Aieyhisselm'dan yarasa yaratmasn istediler. (Bunun sebep ve hikmeti udur:) nk Yarasa mahlkatn en acib yaratklarndandr. Yarasann acaipliklerindendir: 1. Yarasann eti ve kan var. 2. Kanatlar olmadan uar. 3. Hayvanlarn doumu gibi doum yapar. 4. Dier kularn yumurtlamalar gibi yumurtlamaz. 5. Yarasann memeleri var. 6. Yarasann memelerinden st kar. 7. Yavrusunu st ile besler. 8. Yarasa, gndzn aydnlnda ve gecenin karanlnda grmez. 9. Yarasa yirmi drt saatte sadece iki saat grr. 10. Gnein batmndan sonra bir saat kadar ve fecrin doumundan sonra tam sararncaya kadar bir saat grr. 11. Yarasa insann glmesi gibi gler. 12. Yarasa, kadnlarn hayz grmeleri gibi hayz grr. 13. (Yarann dileri var.) 14. (Yarasann kulaklar var.) 15. (Yarasa drt ayakl hayvanlarn bevl edileri gibi bevil yapar 353
350 351
352

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/175-176. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/176. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/176-177.

353

" bUnlardan baka daha bir hususiyetleri vardr. Acib hususiyetle-na bevl t K faydalan ve havass da vardrYarasann akrep ve ylan sokmalan-bitmesi' llanna' zor dumlara, fellie, nefes darlna, inmeye, sa kllarnn ni biln"benZer' b'r k

M'cizeye Sihir Dediler (Yahudilerin istei zerine sa Aleyhisselm amurdan Yarasa yapt ve Yarasa utu gitti.) Bunu gren Yahudiler gldler ve: -"Bu bir sihirdir!" dediler. 354 sa Alehisselm ve Hastalar "Hem anadan doma my ve abra benim znimle iyi ediyordun." Kr olarak doan kiidir. "Abra," Alaca hastaldr. Bu da ciltte grlen beyazlklardr. u cihetleki vcutta ine ucu gibi beyazlklar ortaya kar. Ondan kan kmaz. Hibir ilc kabul etmez. (Bu iki hastalk anadan kr domak ve alaca hastal doktorlarn aciz kald hastalklardr...) Bundan dolay bu iki hastalk hsseten zikredildi. Bu iki hastalk da doktorlarn kendisinden aciz kaldklar hastalklardr. 355 Mesnev'de buyuruldu: sa Aleyhisselm'n ibadethanesi, gnl ehlinin sofrasdr. Ey dertlere mbtel olan! Sakn bu kapy terketme! Kr, topal, olak ve fakir! Her taraftan gelir toplanrd; halk... Isa Aleyhisselm'n ma'bedinin kapsnn nnde toplanrlard. Ruhullah olan sa Aleyhisselm'n nefesiyle onlar gnahtan... Yani gnahn cezas olan hastalklardan if bulurlard. Isa Aleyhisselm, evradn okuyup tamamlaynca; Kuluk vakti darya kard. Saysz dertlinin if midiyle Kapsnn nnde, Bekletiklerini grrd... (sa Aleyhisselm onlara yle seslenirdi:) -"Ey dert sahipleri! Allah tarafndan cmlenizin haceti kabul olundu! Herkes dertsiz, rahmetsiz gidin, Allah'n rahmet ve Iutf tarafn...! Hakkn ltf keremine kretmeye alsn!" derdi. O halk yn; hepsi ayaklar bal develer gibiyken; Kolayca balar zlrd... nsanlar, sevnir ve koarlard... Hazret-i isa'nn dualarnn bereketiyle evlerine giderlerdi... Ey kimse! Sen mbtel olduun afetleri ok kere denedin179 Ve ahlarn (o din ve tarikat sultanlarnn) himmetiyle shhat buldun. Ka kere topalln rahvanla tebdil oldu. Ka kere ruhun gamdan ve mihnetten kurtuldu..." 356 (2/460) lleri Diriltmesi "Ve nani lleri benim iznimle hayata karyordun." Sen lleri diriltiyordun. Onlar mezarlarndan diri olarak kartyordun. Denildi ki, sa Aleyhisselm, 1- Sm bin Nuh Aleyhisselm, 2- iki adam, 3- Ve bir criye (kz) diriltti. Bunlarn aklamas l-i mrn sresinde geti. 357

hastaIlklara faydal! ve if olan havass vardr. Daha ge-emri Hayat'l-Hayevn'l-Kbr: c. 1, s. 284, eyh Kemleddin eddemiri. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/177. 354 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/177-178. 355 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/178.
356

Mesnev-'erif: Defter: 3, s. 15, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/178-179. 357 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/179.

sa Aleyhisselm'n Duas Kelb (r.h.) buyurdular: -"sa Aleyhisselm, lleri; -"Ya Hayyu 358 ya Kayym 359" derdi. Zira bu dua muhakkik (hakikat ehli olan) limlerce ism-i a'zamdrVe hani senden, Ben srail'i de-fetmitim." Sana ktlk yapmak isteyen, Yahudileri sana taarruz etmek ve saldrmaktan menettim, demektir. "O vakit ki, onlara o ak mu'cizeleri getirmitin," Apak m'cizelerle gelmitin. "menettim" fiilinin zarfdr. "lerinden kfirlik edenler yie demiti: "Bu, apak bir sihirden baka bir ey deil." Yahudler, Isa Aleyhisselm' red ve inkr ile; -"Senin bu getirdiklerin zahir (ak) bir sihirdir!" dediler. Bylece Yahudiler, kfr hastalyla babaa kaldlar. mn ilc ile ilalanmadlar, ilh, mahir ve uzman tabib (olan sa Aleyhisselm'n) elinde tedavi kabul etmediler. 360 Hikye ibl (k.s.)- 361 hazretlerinden rivayet olundu. Kendileri hastalanmlard. Hastanaye kaldrdlar. Vezr Ali bin sa,
358 359

M El-Hayy: Ebedi hayatla diri. Ebedi hayat sahibi, hakiki hayat ona mahsustur. Her eyi bilen ve her eye gc yeten. El-Hayyu, uzun mrl, kalbin tevhid nuru ile hayat bulmas ve her trj muradn gereklemesi iin, 18 kere okunur. "Kayym: Her ey zerine kaim. Her eyin varl kendisine bal olup kinat idare eden. Hibir eye ve mekna muhta olmayan, gkleri, yeri, btn yaratk ve varlklar yerlerinde tutan ve koruyan. El-Kayym, ilerinde baarl olmak, rzk genilii, dmanlara galebe almak ve lh yardm iin 156 kere okunur. 360 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/179-180.
361

Byk vellerden. Ad Cafer, babasnn ad Ynustur. Knyesi Eb Bekr'dir. 247 (m. 861) senesinde Samarr'da dodu. Badat'a gelip, buraya yerleti. Cneyd-i Badd'nin talebesidir. Ayn zamanda Mlik mezhebinin fkh limlerinden olup, mm Mlik'in Muvatt'sn ezbere bilirdi. Eb Bekr-i ibl. takva sahihlerinin tac. birok riyazetleri ve kerametleri ile evliyann resi, akl leminin me'alesi idi. Pekok limden hads-i erf dinlemi ve nakletmitir. renmek hususundaki iddetli arzusu dinmek ve tkenmek bilmezdi. Eb Bekr-i ibl'den; Eb'l-Fadl Abdlvhid Temm, Ali Acem, Eb Hasan- Hudr, Eb'l-Hasan Men, Eb Zer Rz. Ykb Seyyid, Eb Seni Muhammed bin Sleyman ve birok lim ders alm ve ilim renmitir. Tasavvufa girmesi, bu yolu semesine sebep olan hdise yle anlatlr: Devamend emri ken, Rey emri ile Badat'tan kendisine bir mektup geldi. Bunun zerine hemen Badat'a halfenin yanna gitti. Halfe kendisine hil'atlar verdi. Geri dndkten sonra bir gn, aksrdktan sonra halfenin verdii hil'atn kolu ile azn ve burnunu sildi. Bu durum derhal halfeye bildirildiinde, o da hil'atn karlmas ve emirlikten azledilmesi emrini verdi. Bunun zerine Eb Bekr-i ibl kendi kendine; "Bir kulun hil'atn ve elbisesini mendil yerine kullanan bir kimse, eer bu grevden alnrsa, acaba lemlerin pdih olan Allah Telmn hil'atn mendil olarak kullanan kimse hangi muameleye mstehak olur." diye dnd. Hemen halfenin huzuruna varp hibir vazife verilmemesini istedi.Halfe sebebini sorunca; "Ey halfe! Sen bir kul olduun halde, kymeti nemsiz olan bir hil'ata yaplan saygszl ho karlamazken, lemlerin sultn olan Allah Tel. ihsan ettii marifet ve muhabbet hil'atn. bir mahlkun hizmetinde mendil olarak kullanmam hi ho karlar m?" dedi. Halfenin huzurundan ayrlp, zamann byk limlerinden olan Hayrnnessc hazretlerine giderek, onun talebesi olmak istedi. Hayrnnessc hazretleri; "Ey ibl! Sen, Cneyd-i Badd'nin yaknlarndansn. Senin nasbin ondadr." Diyerek Cneyd-i Badad hazretlerine gnderdi. Cneyd-i Badad hazretleri nce; "Git. ra sat!" buyurdu. Bunun zerine, bir sene ra satp tekrar huzurlarna ktklarnda; "Daha dncelerinde dnyya muhabbet var." buyurarak baka bir i verdiler. Bir sene sonra tekrar huzurlarna ktnda; "Bir sene de burada hizmet eti" buyurdular. Bu hizmetten sonra hocas; "imdi hlin nasldr?" diye sordu. ibl hazretleri; "Artk kendimi insanlardan stn tutmuyorum." dedi. Bunun zerine Cneyd-i Badad hazretleri; "te imdi kendini kurtardn." buyurdu. Sonra Cneyd-i Badad hazretlerinin derslerine devam ederek, onun gzde talebelerinden oldu. Tasavvufta yksek mertebelere kavutu. Cneyd-i Badad hazretlerinden sonra onun yerine geip. yzlerce talebe yetitirdi. ibl hazretleri buyurdu ki: "Drt yz hocadan ders okudum. Bunlardan drt bin hads- i erif rendim. Btn bu hadslerden bir tanesini seip kendimi ona uydurdum. dierlerini braktm. nk, kurtuluu ve ebed sedete kavumay bunda buldum ve btn nasihatleri hep bunun iinde grdm. Setiim hads-i erf udur: Peygamber efendimiz bir Sahbye buyurdu ki: "Dny in. dnyda kalacan kadar al! hiret iin. orada sonsuz kalacana gre al! Allah Telya muhta olduun kadar itaat et! Cehennem'e dayanabilecein kadar gnh ile!" Bir gn ibl hazretlerine, hacca giden sofilere ayakkab satn almak iin, bir dirhem lzm oldu. Hristiyan bir gen; "Beni de beraberinde hacca gtrme artyla, sana bu bir dirhemi veririm." dedi. Eb Bekr-i ibl bunun zerine; "Ey Gen! Sen hac yapmaya ehil deilsin ki." deyince, gen; "Sizin kervannzda hi yk merkebi bulunmaz m? Bu sefer de beni yk merkebi yerine tutamaz msnz?" dedi. Yol hazrlklar tamamlannca, gen onlarla beraber yola kt. Eb Bekr-i ibl;" -Ey Gen! Hlin nasldr?" diye sorduunda, gen; -"Efendim! Sevincimden gzme uyku girmiyor. Sizinle yolculuk yaptm iin ok memnunum." dedi. Kafile yolda giderken ne zaman konaklasalar. o gen hemen yerleri sprr, dikenleri temizlerdi. Sonunda ihram giyme yerine vardlar. Gen onlara bakp, onlar gibi giyindi. Kbe-i erife varnca, Eb Bekr-i ibl gence; "stnde znnr olduu hlde K'be-i erife girmene izin vermem." dedi. Bunun zerine gen yle syledi: "Y Rabb! ibl. senin evine girmeme izin vermeyeceini sylyor!" dedi. O anda hafiften bir ses; "Ey ibl! Onu Badat'tan buraya biz

bu konuda (ibl r.h.'in tedavisi iin) halifeye yaz yazd. Halife, doktorlarn en nde gelenleri, onu tedv etmesi iin gnderdi. Bir trl onu iyiletiremediler. Doktor mam ibl (k.s.) hazretlerine; -"Valllahi eer bilsem, senin tedv olman benim cesedimde bir et parasyla olsa mutlaka onu keserdim; bu bana asla zor deil..." dedi. mam ibl (k.s.) buyurdular: -"Benim tedavim bunun ok altnda bir eyledir!" Doktor sordu: -"Nedir o?" mam ibl (k.s.) buyurdular: -"Senin (belindeki) znnr 362 kesmendir!" Bunun zerine (Hristiyan doktor): , -Ehed ell ilahe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve raslh." Ben ehdet ederim ki, Allah'tan baka ilh yoktur. Yine ben ehdet ederim ki Muhammed (s.a.v.) Allah'n kulu ve rasldr. Bu haber halifeye ulatrld. Halife alad. Ve: -"Biz hastaya doktor gnderdik; bilmiyorduk, meer hastay doktora gndermiiz!" dedi. 363 Hikmet mam Yaf (r.h.) hazretleri buyurdu: te hzik (uzman ve mahir) doktor budur... Onun hikmetleri, btn hastalklara if olan hikmetlerdir. Ve o konuda buyurdular: -"Bir kalb, doktorunun cismi hasta olduu zaman, Doktorun doktoru kim olacak? Deki: Onlar "Lednn ilmi ve ilh hikmet sahiplendir..." Bununla kalbler if bulur..."

getirdik. Onun kalbine ak ateini biz koyduk. Ltuf zinciriyle evimize kadar onu biz ektik. Ey dost olan gen, sen ieri gir!" dedi. Herkes Kabe'ye gidip tavaf ettikten sonra dar ktlar. Fakat gen dar kmad. Eb Bekr-i ibl; "Ey Gen! Dar gel." diye seslendi. Bunun zerine gen; "Ey ibl! O beni dar brakmyor. Ne kadar abalasam k kapsn bulamyorum." dedi. Eb Bekr-i ibl hazretleri bir gn Eb Bekr bin Mchid Mkre hazretlerinin bulunduu mescide girince, lbn-i Mchid hemen ayaa kalkt. Daha sonra Ibn-i Mchid hazretlerinin arkadalar kendisine; "Sen niin Vezir Ali bin s iin ayaa kalkmadn da, ibl iin ayaa kalktn?" diye sordular. bn-i Mchid cevaben yle dedi: "Ben Reslullah efendimizin tazim ettii bir zt iin ayaa kalkmyaym m? Ben Peygamber efendimizi ryamda grdm. Bana; "Y Eb Bekr! Yarn sana Cennet ehlinden bir kii gelecek. O geldiinde, ona ikramda bulun!" buyurdu. ki gece sonra yine Peygamber efendimizi tekrar ryamda grdm. Bana; "Y Eb Bekr! Aliah tel, Cennet ehlinden olan kimseye ikram ettiin gibi sana da ikram etti." buyurdu. Ben "Y Reslallah! ibl bu dereceyi nasl elde etti?"diye sordum. Peygamber efendimiz; "0, be vakit namazn klp her namazn arkasndan beni hatrlyor ve meien; "And olsun size, iinizden bir Peygamber geldiki, zahmet ekmeniz onu incitir ve zer. Size ok dkndr. Mminlere ok merhametlidir. Onlara hayr diler." {Tevbe sresi: 128) yet-i kermesini okuyor. Bunu seksen seneden beri yapyor." buyurdu. Ben bunu yapan tzm etmeyeyim mi?" Kendisi yle anlatr; "Bir gn krk bir kprden geerken ayam kayd ve suya dtm. Su epey derindi. Bu srada yabanc bir elin beni kenara gtrmek iin uzandn grdm. Dikkatlice baktmda, huzurdan kovulan mel'n eytan olduunu grdm. Ona; "Ey Me'ln! Senin adaletin tekme atmaktr, el tutmak deildir. Byle yapman neden icb ediyor?" diye sordum. eytan; "Ben tekme yemee mstehak olan insanlara tekme atarm. dem'le yaptm kavgada bir yara almm, yaram iki olmasn diye, dier biriyle kavgaya girmem!" dedi. Bir gn, Eb Bekr-i ibl; "Allah Allah!" deyip duruyordu. O srada bir gen; "Niin L lahe illallah d emiyorsun?" diye sordu. Bunun zerine ibl hazretleri derin bir ah ekerek, "(L ilahe) der de (illallah) diyemeden vefat ederim diye korkuyorum." dedi. Bu szler gence ok dokundu ve orada bir h ekerek vefat etti. Bunun zerine gencin yaknlar ve vrisleri Eb Bekr-i ibl'yi Halfeye ikyet ettiler. Halfe: "Y ibl! Bunlarn dediklerine ne dersin?" deyince, ibl hazretleri; "Y Emr-el-mminn! O gencin ruhu, mukaddes olan Aliah telnn cemline kavumay beklerken, ak ateinin bir kvlcmyla yanm, her eyden alkasn kesmi. tkt son dereceye varm, bu szn neticesindeki gzellikte srayan bir imek. onun cann arpm ve sonunda onun ruhu bir ku gibi kafesinden uup gitmitir. ibl'nin bunda ne gnah var?" dedi. Bunun zerine Halfe; "Derhal bu zt evine gnderin. Kendimi yle bir hl kaplad ki, sanki divandan decekmi gibi oluyorum." dedi.. Eb Bekr-i ibl buyurdu ki: "Tasavvuf; tam olarak be duyu organn gnahlardan korumak, her nefes veri ve alnda gnah ilememeye dikkat etmektir." "Bir ahs ne zaman mrid olabilir?" sorusuna u cevb verdi: "Seferde ve hazarda hli hep ayn olan kimsedir. Yalnz olduu zaman da, bakalarnn yannda olduu zamanda ayn davranlar iinde olandr." Eb Bekr-i ibl 945 (H.334) senesinde Badat'ta vefat etti. Vefatndan sonra kendisini ryada grdler. Mnker ve Nekir'in suline kar ne yaptn? diye sordular. yle cevap verdi: "Geldiler, Rabbin kimdir dediler. Benim Rabbim O'dur ki. size ve btn meleklere dem aleyhisselma secde edin diye emir verdi. Ben o zaman, dem aleyhisselmn arkasnda idim. Size bakyordum." dedim. Bu cevap, btn demoullarm kurtarr deyip gittiler. Daha geni bilgi iin Evliyalar Ansiklopedisine baknz..
362

Znnr: Hristiyanlarn ve Mecuslerin taifesinin iar olan almeti kfrdr. Papazlarn bellerine baladklar ipten veya kldan rme kaba sert ve ular ne sarkk kuak. Elbisenin iine giyilir. "Frenk Mukallidlii ve apka", s. 23. Muhammed Atf Hoca Efendi, Kadr matbaas, istanbul- 1340 Znnr kuanmak kfrdr. Aliah telnn evliyasn, enbiysn, (peygamberlerini) ve ulemsn, (islm limlerini), bunlarn szlerini ve fikh Wtebtenm edecek (sayg, gsterecek, hrmet edecek) yerde fa" re v kTk n kfrdr. Dinden .kmaya sebebdir Kfirlerin yinlerini beenmek zaruret yok iken znnr Kuanmak\e kfrd. man, g.denr Frenkleri taklid etme ve on ann r 0 an kisve.eri giymek baklanda daha gen bilgi iin bakn. PrD eir"eveonIann|arof 2Z_33 Muhammed Atf Hoca Efendi, Kadr 'in Dakni: Frenk Mukallidlii ve apka , matbaas, istanbul- 1340; mtercim363 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/180-183.

Mrid-i kmiller, kendi vakitlerinin sa'lardrlar.... 364 Evliy'nn Dua ve Beddular Sual: Eer sen desen ki: Evliyullah hakik doktorlardr. Doktorun ii ve sn hastalara ila vermek, onlar tedv etmek ve onlar iyiletirmektir. Helak etmek ve hastalandrmak deildir... Fakat brahim Havas hazretleri, sahrada (silh zoruyla) elbiselerini soyup ikartmat isteyen (kiinin elinden ka ve kurtuluu bulamad iin ekiynn) parmaklaryla ekiynn iki gzne iaret etti ve gzleri dt? (Neden bunu yapt?)" Cevp: Derim ki: brahim Havas hazretleri, hrsz (ve ekiy'nn) kr olmas iin beddua ettiler. ibrahim Edhem (k.s.) hazretleri de kendisini dven kiiye cennetlik olmas iin dua etti. nk brahim Havas hazretleri, adamn cezaya arplmadan tvbe edemeyeceini mahede etti. Ve cezalandrmann hrsz iin daha faydal ve maslahatl olduunu grd de ona beddua etti. (Bu da hrszn faydasnadr...) brahim Edhem (k.s.) hazretleri ise, zlimin tvbesinin cezalandrlmasnda olduunu mahede etmedii iin; onun cennete girmesi iin dua etti; ona fazl kerem ve minnette bulundu. Onun duasnn bereketi ve hayr zlim iin hsl oldu. Zlim kii, tvbe ederek, zr dilemek iin ona geldi. brahim Edhem (k.s.) hazretleri ona: -"zr dilemeye muhta olan ba ben, Belh ehrinde braktm!" buyurdular. 365 Peygamber ve Evliya Dualar Peygamberler mutlak olarak hallerin durumu ve maslahata gre dua ederler. Btn bunlar, Allh Tel hazretlerinin izniyledir. Onlar, dualarndan enniyetten ve vucdlarndan fena bulmulardr. Onlarn dillerinden hibir ey sadr olmaz; ancak vaka ve hikmete mutabk hak olarak vaki olur. Evliya sadece o dualar okurlar. Lakin insanlar bunu bilmezler. 366 Kmil Dervi'in Fena ve Bekas Mesnevfde buyuruldu: Btna (iine) bakarsan, bir dava gremezsin! Kendi davas da o sultan da fena olmutur. "Zeyd ld" cmlesinde; Zeyd fail, ld ise fiildir... Faillik nerede? Zeyd zaten atl (ve l) deil mi? l hi fail olabilir mi? Zeyd nahiv ilmi bakmndan faildir. Sadece lafz olarak faildir. Yoksa hakikatte Zeyd mefldr. nk o lmtr 367...." Havariler Yce Meali: Ve hani "Bana ve resulme imn edin," diye Havariyyn'a ilham etmitim. "mn ettik. Bizim phesiz mslimler olduumuza hid ol." demilerdi.111 Bir vakit de, o Havariyyn: "Y s bn-i Meryem! Rabbin bize semdan bir sofra indirebilir mi?" demilerdi. "Allah'tan korkun mminseniz." Dedi.112 "Biz" dediler; "istiyoruz ki, ondan yiyelim, kalblerimiz itmi'nan bulsun da, senin bize doru sylediini bilelim ve ona ehdet edenlerden olalm" s ibn-i Meryem yle yalvard: -"Y Allah! Ey bizim yegne rabbimiz! Bize semdan bir mide indir ki, bizim iin hem evvelimiz, hem hirimiz iin bir bayram ve kudretinden bir niane ola ve bizleri merzk eyle ki, sen hayru'r-rziknsin.114
364 365

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/183-184. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/184. 366 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/185.
367

Mesnev erif: Defter: 3. s. 140-141, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/185.

Allah buyurdu ki: -"Ben onu sizlere elbette indiririm. Fakat, ondan sonra iinizden her kim nankrlk ederse, artk onu lemlerden hi birine yapmayacam bir azap ile azab ederim." 368 Tefsr-i erifi: Ve nani Havariyyn'a ilham etmitim."369 Havari Kelimesi "Havariler," kelimesi, "Havari" kelimesinin cemiidir. (Mesel:) "Falanca kii, falancann havarisidir." Yani "Onun samimi dostu ve ona halis kimse," demektir. "Havari" kelimesi. "Hr"dan gelmektedir. Bu da halis beyazlk, demektir. sa Aleyhisselm'n ashabna "Havari" isminin verilmesi, onlarn, niyetlerinin hlis, (kalplerinin saf olmas) ve ilerinin temiz olmasndan dolaydr. 370 Havarilerin Meslekleri 1- Havarilerin bazlar idareciydi. 2- Bazlar balkyd. 3- Bazlar kasapt. 4- Bazlar boyacyd. Habibim Ahmed Resulm ya Muhammedi kendi peygamberlerinin dili zere emrettiim veya kendilerine ilham ettiim vakti hatrla; onlarn kalblerine ilk ettim (koydum): Tefsr iindir. Bu kavli eriften doan many tefsir etmektedir Yani: (2/461) "Bana imn edin." 1- Vahdaniyyetime, 2- Rububiyetime, 3- Ulhiyyetime imn edin.... "Resulme..." Peyamberimin peygamberliine imn edin. Onu, bulunmu olduu makamdan ne indirin ve ne de (ok yceltip ulhiyette) ykseltmeyin. "Dediler:" Sanki {mukadder bir sual ile) yle denildi: -"Havarilere, imn edin diye vahiy olunduu zaman onlar ne dediler?" Denildi: "Dediler:" "ymn ettik. Bizim phesiz msiimler olduumuza hid ol." manlarmzda muhlis ve sadece Allah rzs iin imn edenler olduumuza hid ol; yani ihlas ile iman ettik... 371. Maide Bir vakit de, o Havariler, dediler:" Bu cmle, zikret, dn ve hatria" fiiline mensbtur. s bn-i Meryem! Rabbin bize semdan bir mide (sofra) indirebilir mi?" "Y s bn-i Meryem!" "Gc yeter m?"(Kimin?) "Senin Rabbinin (neye?) "ndirebilmeye," (kimin zerine?) "Bize (stmze)," (Neyi indirmeye?) - "Mide (sofra)" (Nereden indirmeye?) "Gkten..." 372 Edep'ten Yoksun Bir Sual Bu istek, onlarn ilerinin banda ve onlarn marifetah (Allah hakknda bilgilerinin) tam olmadan nceydi... Bundan dolay sa Aleyhisselma kt edepte bulundular (bu istekleri edebe uymad...) Zira onlar, sa Aleyhisselm'a; "Ya Reslallah" veya "Ya Ruhullah" demediler.
368 369

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/186-187. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/187. 370 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/187. 371 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/187-188. 372 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/188-189.

sa Aleyhisselm'a ismiyle hitap ettiler. Ve onu annesine nispet ettiler. "Ey meryemin olu sa!" dediler...) Eer Havariler, edebe ve terbiyeye riyet etmi olsalard, elbette: "Ya Ruhullah" deyip, sa Aleyhisselm' Allh Tel hazretlerine izafe etmeleri gerekirdir. Edebe muvafk olan budur.... 373 Allah'a Kar Edepsizlik Sonra Havariler, Allh Tel hazretlerine kar edebi kaldrdlar (edepten mahrum bir ekilde) "Rabbinin gc yetebilir mi?" dediler. Bu sual, Allh Tel hazretlerinin diledii bir eyi, diledii ekilde yaratmaya kaadir ve kudretinin kemlinde ek ve phe eden kiilerin suali gibidir... 374 Dk Himmet Sonra Havariler, bu sualleriyle himmetlerinin dkln, arzu ve isteklerinin hasis ve deersizliini ortaya koyup, izhr ettiler. Zira onlar. sa Aleyhisselm gibi bir yce peygamberin vastas ile, dnyev, geici ve basit bir sofra istediler. 375 Din Fayda Onlar. din. bak, srekli ve daim bir fayda istemediler. Eer Havariler, din bir fayda istemi olsalard elbette yine dnyev bir faydaya da nail olurlard... Allh Tel buyurdu: -"Her kim hret ekimi isterse, ona ekinini artrrz; her kim de dnya ekimi isterse, ona da ondan veririz, amma hiret'te ona hi nasip 376 yoktur!" 377 Mide Nedir? "Mide" zerinde yemek bulunan masa ve sofra, demektir. (Sofrann zerinde yemek bulunmazsa, ona maide denmez...) asi "hareket etmek" fiilinden gelmektedir. Ona verdii, ba ve yardmda bulunduu zaman... Sanki nnden kendisine geniletmektir. Bunun benzeri onlarn; "yemek aac" kelimesi gibidi 378 zerinde Yemek Yenilen eyler ir'at'l-slm kitabnda buyurdu: Yemei (sofray) yere koyup (serip) yemek Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine en sevimli eydir. Sonra yemek tepsisi (sini gibi) eylerin zerinde yemek yemektir. Yksek sofra (masa ve benzeri eyler) zerinde yemek ise, meliklerin iidir. Yani Cebbarlarn adabindandr. Yemek annda eilmemek ve kk dmemek iindir. Mendil zerinde yemek yemek ise Acemlerin iidir. Yani Fars ehlinden mtekebbirlerin iidir. Yemei tepsi zerinde yemek ise Arablarn iidir. Maide (sofra) aslnda sefer iin edilen yemee denir. Daha sonra vemek iin deriden yaplan yuvarlak daarck ve sofraya isim oldu 379 sa Alyhisselm'in Havarilere Cevb '"Dedi:" Sanki (mukadder sual ile). Havrler, bunu yani; "Y s bn-i Meryem! Rabbin bize semdan bir mide indirebilir mi?") dedikleri zaman. Isa Aleyhisselm, onlara ne syledi? " denildi.: "Dedi:"
373 374

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/189. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/189. 375 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/189-190.
376
377

E-ura: 42/20. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/190. 378 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/190.
379

ir'atl-lslam s. 240. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/190-191.

"Allah'tan korkun!" Bu suallerin benzerini sormaktan. "Eer sizler m'minseniz..." Allh Tel hazretlerinin kudretinin kemline veya benim peygamberliime eer inanyorsanz, demektir. 380 Havarilerin Muradlar "Biz" dediler; "istiyoruz ki, ondan yiyelim," zrn dile getirilmesi ve sa Aleyhisselm'dan gkten yemek inmesi iin dua etmesini istemelerinin beyndr. Manas: Biz sual ile Allh Tel hazretlerinin sofray indirmekte kudret ve kuvveti hakknda (haa) bir phenin izlesini murad etmiyoruz. Veya senin peygamberliinin shhatnda phe etmiyoruz, ta ki bu imn ve takvay gerekletirsin... Belki biz ondan yemek istiyoruz. (Sadece yemek kasdiyle bunu sorduk...) Onu teberrken yiyelim de onun sebebiyle; 1- Hastalarmz if'ya kavusun, 2- Shhat ve salkl olanlarmz da takv'ya ersinler. 3- Fakirlerimiz ihtiyalarn gidersin..... Deniidiki: Havarilerin gkten bir sofra inmesini istemelerinde ki muratlar, yemee olan ihtiyalaryd. nk onlar, bunu alk ve ktlk zamannda sylemilerdi. 381 Kalbleri Tatmin "Ve kalblerimiz tmi'nan bulsun," Mahede ilminin, istidlal ilmine eklenmesiyle; Allah Tel hazretlerinin kudretinin kemline kalblerimiz tam mutmain olsun... "Ve bilelim," Yaknilim ile bilelim ki; "yani," Elif nun maddesi mhaffefedir. (Yani nun harfi sakin olup eddesizdir..) Yani o, demektir, "Gerekten senin bize doru sylediini..." Peygamberlik davasnda sadk ve Allh Tel hazretlerinin duamza icabet ettiini tasdik edelim ve her ne kadar daha nce bunu biliyorsak bile... "Ve ona ehdet edenlerden olalm." Bu konuda srail oullarndan burada hazr olmayanlara ehdet edelim ki, bizim ehdetimizle onlardan imn edenler ziyde olsunlar (ve oalsnlar) mutmain ve yakn bir imn ile imn etsinler. O sofrann sebebiyle kfirleri imn eder... Veya haberi sadece iitmekle deil, gzmzle mahede edenlerden olalm, demektir. 382 sa Aleyhisselmn Duas "s ibn-i Meryem yle yalvard:" sa Aleyhisselm, Havarilerin bu sofray istemelerinde sahih bir maksatlarnn olduunu grd, onlarn bunu istemekle, kendisini zora komak veya kk drmek gibi bir niyetlerinin olmadn sezince, onlara kemliyle bir hccetin lazm olduunu bildi ve dua etti: 383 Allahmme "Y Allah!" Kavl-i erifi, al, "Y Allah," demektir. Kavl-i erifin sonundaki mm harfi, nida harfinden bedel olarak gelmitir. "Y Allah!" kavl-i erifi byk bir kelimedir. Bunu syleyen btn isimleriyle Allh Tel hazretlerini zikretmitir. Mim harfinde Allh Tel hazretlerinin isimlerinden yetmi isim vardr. Hepsi mim harfinin iinde bulunmaktadr. "Ey bizim yegne rabbimiz!" Isa Aleyhisselm ikinci kere olarak yine noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh subhneh ve Tel hazretlerine nida etti; (bu) gayet tazarruu izhr ve dua etmede mbalaa iindir. (2/462) "Bize semdan bir mide indir," "indir" fiiline taalluk etmekte "Bizim in bir bayram olur." "Maide," kelimesinin sfatdr. "olur" naks fiilin ismi maide'nin zamiridir. Haberi ise "bayram" kelimesidir. "Bizim iin," kavf-i erifi ise ondan hldir. Yani: O sofrann indii gn bayram olur; ona ta'zm ederiz, demektir.
380 381

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/191. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/191-192. 382 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/192. 383 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/192-193.

Bu (bayram olmak gn) sofraya isnd olundu. nk gnn erefi, sofrann erefinden alnmadr. Denildi ki: "bayram" sevin ve srr etmek demektir. Bunun iin bayram gnlerine "bayram" denilmitir. "Hem evvelimiz, hem hirimiz iin..." "Bizim iin." kavl-i erifinden milin iadesiyle bedeldir. Yani, gemiimiz ve geleceimiz iin bayram olmu olur. 384 Pazar Gn Rivayet olundu: Bu sofra (Havarilerin istedii ve sa Aleyhisselm'in dua ettii sofra) Pazar gn indi. Bundan dolay Hristiyanlar, Pazar gnn bayram edindiler. "Ve bir yet," Olan, "Senden," Senin kudretinin kemline ve benim peygamberliime dellet eden bir yet olur. "Ve bizleri merzk eyle," Bizi sofra ile rzklardr. Onun zerine kr iin buyurdu: "Ve sen rzk verenlerin en hayrlssn!" Ektir. Cr ve mecrrdir. Yani, rzk veren kimselerin en hayrlssn. nk rzk yaratan ve karlksz (ve bedelsiz) olarak rzk veren Allh Tel hazretleridir. 385 Nankrlk Eden Allah buyurdu ki: "Ben onu sizlere elbette indiririm." Onlarn sual (ve dualarna) icabettir. "Fakat, ondan sonra her kim nankrlk ederse,". Gkten sofrann inmesinden sonra, "Sizin iinizden," "Kfreder," fiilin failinden haldir. "Muhakkak ki ben ona azab ederim," Bu apak yetin kendilerine zahir olmasndan sonra kfrleri sebebiyle onlara azab ederim. "Azab..." Masdarn ismidir. Ve ta'zp yani azab etmek manasnadr. Yani yle bir azab ki: V "o azab etmedim," (Sili- "Azab..."kelimesinin sfatdr. Zamir ona racidir. Ona azab edeceim o azab ile azab etmedim. Yani bu azabn mislini yapmadm. "Alemlerden hi birine...." Onlarn zamanlarnn aleminden ve lemlerin hepsinden hibirine etmediim azap ile onlara azap ederim. nk onlar, maymun ve domuzlara evirildiler. Bunlarn benzeri azap ile Yahudilerden baka hibir kimse azap olunmad. 386 Sofrann Keyfiyeti ve Mhiyeti Rivayet olundu: sa Aleyhisseim ykand (gusl abdesti ald). Ab giydi. ki rek'at namaz kld. Ban nne edi. Gzlerini yumdu. Sonra dua etti. (sa Aleyhisseim: -"Allahm! Ey bizim yegne rabbimiz Bize semdan bir mide indir ki, bizim in hem evvelimiz, hem hirimiz in bir bayram ve kudretinden bir niane ola ve bizleri merzk eyle ki, sen hayru'r-rziknsin!" dedi.) ki bulutun arasndan krmz bir sofra indi. Btn insanlar ona bakyordu. Ta ki (onlarn gzlerinin nnde) sofra yere dt. sa Aleyhisseim alad. Ve dua etti: -"Allah'm beni kredenlerden eyle! Allhm, bu sofray lemlere rahmet kl. Allahm bunu msle (ibret alnacak deiiklie sebep) ve azap klma" Sonra sa Aleyhisseim ayaa kalkt. Abdest ald. ki rek'at namaz kld. Alad. Sonra gz yalan iinde mendili, yemein zerinde olan (sofray) at. Ve buyurdu: -"Rzk verenlerin hayrls (olan) Allah'n ad ile..." dedi. Sofrann iinde pimi balk vard. Pulu ve
384 385

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/193. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/193-194. 386 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/194-195.

kl yoktu. Kendisinden hl ya akyordu. Ba ucunda tuz, kuyruunda da sirke vard. evresinde de prasann dnda env-i eit yeillik vard... Bir de baktlar ki be pide vard. Birincisinin zerinde zeytin vard, ikincisinin zerinde bal vard. ncsnn zerinde ya vard. Drdncsnn zerinde peynir vard. Beincisinin zeride kurutulmu et vard. Havarilerin ba (reisi) olan em'n (Isa Aleyhisselm'a hitaben:) -"Ey RuhullahI Bu dnya yemeinden mi hiret yemeinden mi?" diye sordu. Isa Aleyhisselm: -"Ikisindende deil... Lakin Allh Te hazretleri, kudretiyle yaratt. stediinizi yiyin. kredin... Allh Tel hazretlerinin fazl- kereminden size daha fazla vermesi iin ona kredin..." Havariler: -"Ey Ruhullah! Bu yeti grdkten sonra keke bize baka bir yet gstersen?" dediler. Onlarn bu istei zerine sa Aleyhisselm: -"Ey Balk! Allh Tel hazretlerinin izniyle diril!" buyurdu. Bir de baktlar ki (onlarn gzlerinin nnde) balk canland ve deprenmeye balad. Sonra Isa Aleyhisselm bala: -"Daha nce olduun hale dn!" buyurdu. Balk pimi haline dnd. O sofra tam bir gn yerde kald. Ondan yiyenler yediler. Sonra sofra utu. O gnden sonra bir daha yere inmedi. Denildi: Sofra, birer gn aralkla tam krk gn indi. Yani bir gn iniyordu, bir gn nmiyordu. Fakir, zengin, byk ve kk herkes o sofrann banda toplanrd. nsanlar, ta kusasya kadar ondan yiyorlard. Sonra sofra uup gidiyordu. Onlar da havalanan sofrann glgesine bakyorlard. O sofradan yiyen fakir, mr mddetinde mutlaka zengin oldu. Yiyen hasta mutlaka ifya kavutu. Ve bir daha ebediyyen hastalanmad. Sonra Allh Tel hazretleri. Isa Aleyhisselm'a vahyetti. -"Benim sofram fakirlere ve hastalara a! Zenginlere ve salkl olanlara deil..." Bununla insanlar muztarip oldular. Zengin ve salkllara byk (ve ar) geldi. Hatta ikyet ettiler. Sofrann an ve onun hakikaten gkten inmesi hakknda insanlar ek ve pheye drdler. Bundan dolay onlardan mesh olunanlar mesh olundular. Bunun zerine Hnzrlar (domuzlar suretinde) oldular. Domuz olan bu insanlar, sokaklarda ve plklerde yrmeye baladlar. plklerde pislikler yemeye baladlar. nsanlar bu durumu grdklerinde Isa Aleyhisselm'a kotular. Nesh olunanlar zerine aladlar. Domuzlar (hnzra dnen insanlar) Ia Aleyhisselm' grnce aladlar. Isa Aleyhisselm'n evresinde dolamaya baladlar. Onlar teker teker isimleriyle armaya baladlar. Balaryla iaret ediyorlard. Ama onlar konumaya g yetiremiyorlardi. Hnzrlara dnen bu insanlar, gn yaadlar. Sonra helak oldular. Kendilerinden herhangi bir yavru domad. Zaten nesh olunan (insandan hnzr ve maymuna dnen btn insanlar) byledir... (2/463) 387 Tasavvuf Manlar Bu yet-i kerimede u iaretler vardr: Muhakkak ki Allh Tel hazretleri, insaniyet suretini hayvaniyet sfatlarnn hakikatndan soydu. Onlara sfatlarnn'hakikatn giydirdi. Halkn kendilerinden ibret almalar iin onlar domuzlara dndrd. Bu onlara tahakkuk etti. Muhakkak ki srlarn aa kt gn, insanlar sfatlan zerine har olunurlar. -"O birtakm yzlerin aaraca ve birtakm yzlerin kararaca gn..." 388 Efendimiz (s.a.v.) hazretleri buyurduklar gibi -"nsanlar, iindeki yaadklar ey zerine lrler ve ldkleri ey zerine de har olunurlar." 389 Yani onlar zerinde ldkleri sfatlarnn sureti zerine har olunurlar 390 Haylin Surete Brnmesi Mesnevde buyuruldu:

387

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/195-197. l-ilmrn: 3/106. Sahih-i Mslim: E206. Msned-i Ahmed: 14550. deiik lafzlarla.... smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/197.

388 389
390

Kalbini vatan edinen ve iine yerleen her hayal Har gn bir surete 391 brnr." nsan Huy Ve Ahlak zere Har Olunur Mesnevf de buyuruldu: Onun iin hasetiler, Maher gn phesiz kurt eklinde olacaklardr. Haram yiyici ve haris kimseler, Hesap gnnde Hnzr suretinde har olacaklardr. Zina edenler, mahrem uzuvlar koparlm bir halde, arap ienler ise kopuk azl olduu halde har olurlar. Gnllerde gizli olan fena kokular iyi bil; Onlar elbette maher gn ortaya kar ve hissedilir. nsann vcdu bir ormana benzer. Onda iyi ve kt nice huylar gizlidir. Nefiste binlerce kurt ve domuz... Temiz ve pis, gzel ve irkin huylar var. Hangi huy daha stnse hkm onundur. Altn bakrdan fazlaysa o altn saylr. Sende hangi huy hkimse, O ekilde 393 harolunacaksnz..." 394 Marifet Hakikatlar

392

Kd Beyzv (r.h.) hazretleri tefsirinde buyurdular: Baz tasavvuf ehlinden beyan edildi: "Mide," marifetlerin hakikatndan ibarettir. nk marifetlerin hakikati ruhun gdasdr. Yemekler, bedenin gdas olduu gibi... te bunun zerine belki onlar, hakikate rabet ettiler. Fakat ona vakf olmaya g yetiremediler. O konuda sual ve cevptan kendilerini koparamadlar. Onlarn hevesleri ve sual cesaretlerinden esaretlerinden dolay, Allh Tel hazretleri, sofra indirmenin kolay olduunu beyan etti. Lakin bunda byk bir tehlike, kibet korkusu vardr. Zira slik, kendisine bulunduu makamndan daha yksek bir makam kef olununca: ona tahamml edemez ve orada istikrar edemeyebilir... Bu durumda da keif ile haktan uzak byk bir dallete der 395... Kd'nin szleri bitti. 396 Zt ve Sfat Nimetleri Mehur ftde Efendi (k.s.) hazretleri buyurdular: sa Aleyhisselm'n kavmi bir kere isyan ettiler, uj "Mide," sofra kaldrld. Biz ise her vakit Allh Tel hazretlerine s olduumuz halde: Allh Tel hazretlerinin nimetleri pe pee zerimize gelmektedir... Bu undandr: nk sa Aleyhisselm'n kavmine inen "Mide," sofra, sfat mertebesindendi. Bizim zerimize inen nimet ise, zt mertebesinden inmektedir. Zt'tan gelen asla taayyur ve tebeddle (yani hibir surette deiiklie) uramaz. Deiiklik ancak sfatta olur. 397 Drt Kavmin Bayram Burada bir ey kald. O bayram drt olup, drt kavim iindir: Birincisi: brahim Aleyhisselm'n kavminin bayramdr. brahim Aleyhisselm'n kavmi bayramlarna ktklarnda, o gelip, onlarn putlarn krmt. kincisi: Musa Aleyhisselm'n kavminin bayramdr. Bu bayrama u kavl-i eriflerle iaret edilmektedir: -"Size mid (vaad edilen vakit ve yer) dedi: znet gn ve nasn toplanaca kuluk vakti." 398 nc bayram, sa Aleyhisselm'n kavminin bayramdr. u yet-i kerime ile buna iaret edilmektedir:
391

Mesnev-i erif, Defter: 5. s. 72, Rabita-i erife, zikir, evrd ve gzellikleri kalbine koyan, hakikat ve marifeti dnen ve ilh hizmetleri hayl eden gnl erleri o gzelliklerle, onlarla har olur. Kt eyleri hayal eden ise ktlklerle har olur... Mtercim. 392 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/197-198.
393
394

Mesnev- erif: Defter. 2. s. 52, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/198.

395

Bu incelikten dolay gerek tasavvuf ehli ve bykler; "Allah'm bize kerametler gsterip bizi dallete drme!" diye dua etmeyi tavsiye etmilerdir. 396 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/198-199. 397 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/199.

-"s ibn-i Meryem yle yalvard: "Allahm! Ey bizim yegne rabbimiz! Bize semdan bir mide indir ki, bizim iin hem evvelimiz, hem hirimiz iin bir bayram ve kudretinden bir niane ola ve bizleri merzk eyle ki, sen hayru'r-rzikinsin."138 Drdnc bayram Muhammed Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin mmetinin bayramdr. 399 Mslmanlarn Bayram 0 bayramdr. 1- Her hafta tekrar eden Cuma gndr. Dier iki bayram da; 2- Senede bir kere gelen ve sene iinde tekrar etmeyen Ramazan- erif bayram, 3- Ve senede bir kere gelen ve sene iinde bir daha tekrar etmeyen kurban bayramdr... Tekrar eden bayram, Cuma gndr. O haftalk bayramdr. nk Cuma gn, farz namazlarn ikmli zerine terettp etmitir. Zira Allha Tel hazretleri, gece ve gndz (24 saatte) m'minler, zerine be vakit namaz farz kld. Dnya yedi gn zerinde devran eder (dner...) Dnyann dnmesiyle her ne zaman dnya gnlerinden yedi gn kemle erip tamamlanrsa, Mslmanlar da namazlarn kemle erdirirler. Mslmanlarn namazlarn kemle erdirme gn olan Cuma gn, onlara Cuma namaz meru klnd. (Cuma gn bayram oldu....) 400 Cuma Gn Hadiseleri Cuma gn, (ayrca) yaratmann kemle erdii gndr. Adem Aleyhisselm Cuma gn yaratld. Cuma gn cennete girdi. Cuma gn cennetten karld. Cuma gn dnyann ileri sona erer. Kyamet Cuma gn kopacaktr. Zikir ve mev'ize (vaaz, t ve sohbet) dinlemek iin toplanma gn Cuma gndr... Cuma namaz Cuma gn klnmaktadr. Onun iin Cuma gn Mslmanlara bayram klnd. Ve bundan dolay da sadece (tek) Cuma gn nafile oru tutmak nehyedildi. 401 Cuma Gn Cuma gnnde Hacca benzer hadiseler mahede edilir. Rivayet edilir ki bu hac, miskinlerin (ve fakirlerin) hacadr. 402 Cuma Namaz ve Nafile Hac Sad bin Mseyyeb (r.h.) buyurdular: -"Cuma namazna hid olmak; benim iin nafile hac'dan daha sevimlidir. Cuma gn getirilen tekbirler, nafile hacda kesilen kurbanlarn yerine geer; Cuma namazna erken gelme nisbetinde 403...
398
399

Th: 20/59, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/199-200. 400 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/200. 401 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/200. 402 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/200-201.
403

Nafile hac m? Dn-1 Mbn- slm'n kalknmas iin yardmda bulunmak m daha faziletli? Hakikat ve marifeti dile getiren bu szler yanl anlalmamaldr. Ihlasla ed edilen bir Cuma namaz, nafile bir hacdan daha sevimlidir, deniliyor. Yoksa farz olan hac deil... mrnde bir kere hacca gitmek farzdr. Kendisine hac farz olan her Mslman mutlaka hacca gitmelidir. nk slm'n artlarndan biri de hac'dr. Kii, kendisine hac farz olduu halde hacca gidemeyen, babaanne, dede ve nine gibi bir mirassnn yerine onlar, vasiyet etmeseler bile onlarn yerine hacca giderse, hac onlardan dm olur.... Bu tr haca btn lim ve fakhler tevik etmektedirler... Sad bin Mseyyeb (r.h.) hazretlerinin sz ettii hac ise farz ve farzyetin iskt iin yaplan hac deildir. Nafile hac'dr. una ok dikkat etmek lazm: Sad bin Mseyyeb (r.h.) hazretlerinin "Cuma namaznda bulunmak benim iin, nafile bir hac etmekten daha sevimli (ve daha faziletli)dir," buyurduu zaman, yeryznde slm hkimdi. Daha bir ok sahabe hayattayd. nsanlarn dncesi, bir gecede sabaha kadar, yz, iki yz. be yz ve hatta bin rek'at nafile namaz klabilmekti. eriat ilimlerini renmeyen ve bilmeyenler, devlet kademelerinde i alamyoriard. Tefsir, hadis, fkh, kelam, akid ve tassavuf ilimleri reniliyor ve yaanyordu. Her evde birka lim vard. 0 devrin kadn ve kzlar bile ictihad derecesinde fkh ve ilim sahibiydiler... Eer Sad bin Mseyyeb {r.h.} hazretleri, Fkh, usl-u fkh, tefsir, hadis, kelam, akid ve tasavvuf ilimlerinin tahsil edilmedii, bu ilimlerde ekmek, makam ve mevki olmadi iin, insanlarn ocuklarn dini tahsile vermedii ve hatta gerek manda din tahsil yapmann zorluu, imkanszl ve hatta yasak olduu bir dnemi grseydi, acaba ne derdi? mmet-i Muhammed (s.a.v.)'n evldnn, ilk bahar seline kaplan ktkleri gibi cehenneme yuvarland bir devri grseydi acaba ne derdi? nsanlarn cehalet ve maiet sarholuuna kaplp yollarn ardklar, ilim adna cehaletin peine kotuklar, dinden ve imandan uzak yaadklar bir a grseydi acaba ne derdi?

Cuma namaz, dier Cuma namazna kadar olan gnahlara keffret olup gnahlarn silinmesini icabettirir. (2/464) Kii iki Cuma arasnda byk gnahlardan salim olduu mddete... Hacc- Mebrr, dier bir hacca kadar olan o senenin gnahlarna keffret olduu gibi... Hakikaten yle rivayet olundu: -"Cuma gn salim (byk gnahlardan uzak) olan kii, btn gnler (gnahlardan) salim olur. " 404 Ramazan- erif Bayram Amma her sene tekrar eden bayramlar ise; o bayramlarn her biri senede bir kere gelir. Birincisi, Ramazan- erif bayramdr. 0 da orucun ikml edilip tamamlanmasyla terettp eden bayramdr. Oru, slm'n rknlerinden nc rkn ve slm'n zerinde bina edildii artlardandr. Mslmanlar farz olan Ramazan- erif orucunu tamamladklar zaman; Allh Tel hazretlerinden mafiret ve rahmeti
Malum olduu zere hac bir kere farzdr. Bu gnk hac, eskiden olduu gibi, sadece yol masrafna sahip olmak ve gidip gelinceye kadar ailesinin maietinin hazr olmasyla olmuyor. Bu gnk hac ar bir madd klfet ile olmaktadr. Mslman, farz olan haccn mutlaka ed etmelidir. Ama farz hacdan sonra kaygs ve dncesi. Ummet-i Muhammed (s.a.v.)'m evld olmaldr. slm dininin kalknmas olmaldr. Din ilimlerin halka retilmesi olmaldr. zellikle bu gn bir ok ehirlerde din ilimlerde tekml etmi, icazet sahibi ve Mslmanlarn gnl rahatl iinde gidip kendisine fetva danacaklar gerek bir limin ve hakik bir -mftnin olmad realitesini gz nne alnrsa; Cuma namaznn kendisinden daha sevimli olduu bir nafile hac iin harcanak para ile bir limin yetimesinin mmkn olduu hakikati da nazar itibra alnd zaman, nafile hacca m gitmek daha sevap yoksa nafile hacca harcanacak para ile bir ilim talebesini yetitirmek ve eriat ilimlerini tahsil eden kiilere madd yardmda bulunmak daha sevap ve daha faziletlidir? Memleketinde lim bulunmayan, ilim talebesi olmayan ve kimsenin eriat ilimlerine ynelmedii bir yerin Mslmanlarnn her sene nafile hacca gitmeleri ve nafile hacc bir eit paye olarak kullanmalar ham softalktan baka bir ey deildir. Onlar hangi yzle Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin huzuruna varacaklardr? Efendimiz (s.a.v.) hazretleri onlara: -"Benim kitabm ve dinim garip ve sahipsiz ken sen hangi yzle huzuruma geliyorsun?" demez mi? Bu gn, kynde mahalle ve kentinde bir ok Mslmann alk snrnn altnda olduu, yokluk ve fakirlikten dolay bir ok ocuun ilaszlktan ld, fakirlikten dolay genlerin hrszlk yapt, eriat ilimlerini renmeye kimsenin rabet etmedii ve edenlerin ise mahrumiyetten dolay devam edemedii bir ada, kendilerinin tasavvuf yolunda olduunu zanneden, baz sahte eyhler, baz mlhazalar le nafile hacca gitmek yarndadrlar... Nafile hacca gitme yarnda olan ve bunun iin de sofularn ve kendisine intisap eden kiilere kendisini nafile hacca gtrmeleri in bask yapan ham softa, chil ve yobaz mteyihler (sahte eyhler) unu iyi bilmelidirler ki, slm dininin retilmesi, ilmin tahisiline bir dirhem katkda bulunmak ve ilim talebelerine yardm, er' ilimlerin tahsili iin bir dirhem harcamak ve bir limin yetimesine vesile olmak, binlerce defa nafile hacca gitmekten daha faziletli ve daha sevaptr. Zira eriat ilimlerinin retilmesinde btn mmet-i Muhammede fayda vardr. Nafile hacda ise sadece hacc yapan kiiye menfaat vardr. Bu tasavvuf, tarikat ve Islm uurdan yoksun olan kimselerin hali una benzer: Devlet, halknn yoksul ve fakir olduu bir vilyetteki vatandalarn ihtiyacn karlamas fakirlerine bakmas, eitim ve retimi iin ilgili valiye bir denek gnderir. Ama vali, bakenti, bakanlar, babakan ve devlet bakann ok sevidii iin. o paray devletin emirleri dorultusunda, vatandalarn geim ve eitimi iin harcamak yerine; gidip bakentte, harcar ve bakan, babakan ve devlet bakanna yakn olmak iin harcarsa, o parann hesabn ona sormazlar m? Demezler mi, "hangi yzle yanmza gelmektesin? Memleketinde insanlar alktan krlrken, insanlar eitim ve retim gremez ve chil kalrlarken sana verdiimiz paray hangi yzle gelip, burada harcamaktasn?" Tasavvuf bykleri, mrid-i kmiller ve gerek eyhler hep byle dnmlerdir. Buna gre hareket etmilerdir. te size rnek: Abdullah bin Mbarek Hazretleri, bir sene hacdan sonra ryasnda gkten inen iki melekten birinin dierine: -"Bu sene ka kii hacca geldi?" diye sorduunu duydu. br melek: -"Alt yz bin kii" -"Peki ka kiinin hacc kabul edildi?" -"Bunlardan hi birinin hacc kabul edilmedi." Diye cevp verdi. Abdullah bin Mbarek Hazretleri meleklerin bu ekilde konumalarn iitince zerime byk bir sknd kt. Arlk bast. Hayretler iinde kaldm. Neden sonra dedim ki: -Bunca insan, bunca zahmet ve meakkate katlanp dnyann her tarafndan hacca geldiler. ller aarak zor artlarda yolculuk yaptlar. Byk skntlara katlandlar. Evini barkn, ocuklarn, eini, anne ve babalarn brakp bin bir ile ile Beytullh ziyarete geldiler... Btn bu emekler boa m gidecek? Bunun zerine o melek: -Bu sene hacca gelenlerin hibirinin hacc kabul edilmedi ama; hacca niyet edip gelemeyen bir Mslman'n sayesinde Cenab- Allah hepsinin haccn fazl-u keremiyle kabul etti. Sordum: -Kimdir o? -am'da ayakkab tamir eden Ali bin Muvaffak adnda biri vardr. O hacca gitmeye niyet etmiti, fakat gidemedi. Lkin hacc kabul edildi. Bu sene hacca gelen bu alt yz bin hac da ona balandlar da hepsinin hacc kabul edildi. Haclar ona dua etsinler. Ali bin Muvaffak Hazretlerinin bu dereceye ne ile ulatn meleklere soracaktm uykumdan uyandm... Kendi kendime: -Ali bin Muvaffak Hazretlerini ziyaret etmek zerime vacip oldu. Gidip o zt ziyaret edeyim, hayr duasn alaym, dedim. Arkadalarmdan ayrlp am kafilesine katldm. O byk zta biraz zemzem suyu yanma alarak am'a gittim. Evini aratrp buldum. Kapy aldm. Bir kimse kapya kt: -Buyurun Efendim! Bir ihtiyacnz m var? -Adn ne, dedim. -Adm Ali bin Muvaffak... Peki siz kimsiniz? -Abdullah bin Mbarek. Ali bin Muvaffak, Abdullah bin Mbarek adn iitince: -"ok kr Allah'a evime iyi bir insan geldi. Herkesin kapsna gittii yanna gidip duasn almaya alt lim ve evliya benim gibi fakir, zelil ve hakir adamn evine geldi." Diye bir sayha atarak sevincinden kendinden geti. Aylnca grdm ryay kendisine aktardm. Harann kabul edildiini ve kendi hacc ile beraber alt yz bin kiinin hac ibdetinin de Cenab- Allah tarafndan kabul edildiini kendisine haber verdim. ok sevindi. kr secdesine kapand. Alayarak Cenab- Allah'a kr etti. Ellerime sarld... Kendisine sordum: -Bana nasl hayrl bir amel ilediini anlat... Cenab- Allah neden sana bu yce dereceyi verdi.?

icbettirirler. Ve cehennem azabndan azad olurlar. Zira Ramazan-i erif orucu, gemi ve gelecek olan gnahlarn mafiret olmasn gerektirir. 405 Kurban Bayram (Her sene tekrar eden) ikinci bayram ise kurban bayramdr. Kurban bayram, iki bayramn en by ve en faziletlisidir. Kurban bayram haccm ikmli zerine tertip edilmitir. Hac, slm'n drdnc rkn (art ve) slm'n zerinde bina klnd bir farzdr. Mslmanlar, haclarn tamamladklar zaman; gnahlar mafiret klnr. Hac, arefe gn kemle erer. Arefede vakfe, haccn en byk rkndr. Rivayet olundu: Enes (r.a.) hazretleri buyurdular: Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Medine-i mnevvereye geldiklerinde, Medinelerin iki bayram vard. O bayram
Ali bin Muvaffak hazretleri, alamakl bir sesle: -Ben ayakkab tmircisiyim... Pek bir gelirim yok. Zaten ayakkab tamirine gelen insanlarn ou fakir olduundan onlardan braknz fazla para almay oundan hakkm bile alamyorum, iim Beytullah'n ak ve Reslllah'n sevgisi ile yanp tutumaktayd. Hacca gitmek iin tam otuz yldr para biriktiriyordum. Otuz senede yz dirhem gm biriktirdim. Bu sene hacca gidecektim. Hazrlklarm yapyordum. Kendimi tamamen haccn manevi havasna kaptrmtm. Bir gece Komumuzdan et kokusu geldi. Hanm hamileydi. Hanm benden et istedi. Geceleyin btn kasaplar kapalyd. Nereden et bulacaktm. Hanm bana: -Git komudan iste -Ayp olmaz m? -Canm et istiyor... Atalarmz "Komu komunun klne muhtatr", demiler. Evimizde et pitii zaman bende onlara gnderiyorum, diye diretti. Hanmn srarna dayanamadm. Gittim. Komunun kapsn aldm. Biraz etli yemek istedim. Komum bana: -Bizim yemeimiz size helal deil.dedi. Hayret ettim: -Neden helal olmasn? Sen de Mslman deil misin? -Elhamdlillah Mslman'm. -Mesele nedir? Komum yzn duvardan tarafa evirip hngr, hngr alad. Neden sonra gz yalarn silerek alamakl bir sesle: -"Kardeim Ali Efendi! ille de beni konuturmak m istiyorsun? Bizim yemeimiz size helal deil haramdr. nk bizim kazanmzda pien et le etidir... gndr ocuklarm bir ey yememilerdi. Btn am ehrinde bir i bulamadm. Kimse bana i vermedi. ocuklar alktan halsiz bir hle geldiler... Yemek yemek diye sayklamaya baladlar. Onlarn iniltisi karsnda ne yapacam ardm. Mecburen ehrin plne gittim. l bir hayvan lei grdm. Zaruret miktarnca ondan bir para kesip getirdim. Onu piiriyorum ocuklar alktan lmesinler diye...." Komumun bu konumalar karsnda ben kendimden utandm. nsanlmdan utandm. Mslmanlmdan utandm. Hacca niyet etmemden utandm. "Yanndaki komusunun a olduunu bildii halde karnn doyurup yan gelip yatan bana iman etmi deildir." Diyen peygamber efendimizden utandm. Hemen eve kotum. Otuz yldr biriktirmi olduum hac parasn ve un, pirin, mercimek, bulgur, ya ve eker gibi yiyecekleri alp komuma gtrp verdim. Hanm sordu: -Hacca nasl gideceksin? -Aladm, dedim. Komum a ve sefil iken ben hangi yzle hacca gidebilirim? Hangi yzle Lebbeyk Allahmme lebbeyk. diye bilirim? Hangi yzle Peygamber Efendimiz Hazret-i Muhammed Mustafa (s.a.v)in huzuruna gidebilirim? Benim de haccim bu olsun....(Evliyalar Ansiklopdesi: c. 1,s. 158,) Bu hadiseden byk dersler alan Abdullah bin Mbarek hazretleri, yine bir sene hacca giderken bir pln yanndan geiyordu. Orada yerde l kuu alan bir kzcaz grd. Kza yaklat, sordu: -Kzm l kuun eti yenmez. O'nu ne edeceksin? Kzn yz kzard. Utancndan onun yzne bakamad. Yere bakarak: -Benden baka bir kardeim daha var. Yoksuluz. Bir eyimiz yok. gndr az. Biz aslnda zengindik. Babamzn mal vard. ldrdler. Mallarmza el koydular. Talan ettiler. alacak yata olmadmz iin ancak plklere geliyorum burada yenilecek ne bulursam alp eve gtryorum. lmemek iin l hayvan etine tenezzl ediyorum. Gzleri yaaran Abdullah bin Mbarek hazretleri elindeki, bin altndan krkn geri memleketine dnmek iin ayrd. Geride kalan dokuz yz altm altn da kza verdi. Arkadalarna: -Geri dnyoruz. Bu sene ki haccmz bu olsun. mmet-i Muhammed plklerde l hayvan eti toplarken bizim hacca gitmemiz uygun olmaz, buyurdular. Ve O sene hacca gitmeden yan yoldan geri dnd. (Evliyalar Ansiklopedisi: c. 1, s. 159) Anadolu Evliyalarndan Beyzade Efendi, bir sene hacca gitmeye karar verir... Hac iin yolculua kma zamann kararlatrdlar. E ve dostlar ile vedlat. Tam hac yolculuuna kacaklar haftalarda ei hastaland. Bir gn hanm yatakta yatarken dardan et kokusu geldi. Kocasna seslendi: -"Efendi! u kzarm et kimlerde piiyorsa git benim hatrm iin bir para isteyiver. Canm ekti. Beyzade Efendi: -"Hatun! Senin istein et olsun arya gideyim sana etin ve kebabn en iyisini getireyim. Kadn srar etti: -"Hayr istemem.... Ben sadece kokusu burnuma ho gelen bu eti istiyorum. Beyzade Efendi diretir: -"Hanm ok kr varlklyz. Gidip fakir bir komudan et istemek bize yakmaz... Bizim onlara vermemiz lazm... Kadn: -"Ben hastaym, canm kokusu burnuma ho gelen o eti istedi... Eer bana biraz merhametin varsa git komulardan o kzarm eti bana iste. Beyzade Efendi mecburen utana utana komunun kapsna gitti... Kapy kendisine aan komu kadna durumu anlatt. Komu kadn: -"Bu eti size veremem? -Neden? -Bu et size haram?

gnlerinde Medineliler oynuyorlard. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, Medinelilere buyurdu: -"Allh Tel hazretleri, sizin iin bu iki bayrama karlk, kendilerinden daha hayrl olan, Ramazan- erif ve Kurban bayram ile deitirdi..." 406 Buyurdu. mmet, Efendimiz (s.a.v.) hazretlerinin zamanndan bu gne kadar, inkar etmeksizin ve tereddt etmeksizin bayram olarak ed etmilerdir. 407 En Byk Bayram Bu dnya bayramlar, hiret bayramlarn hatrlatr. Denildi: Dnyada mslmanlann bayram olan her gn hirette, cennette de mslmanlann bayramdr. Cennette insanlar, bayramlarda Rablerinin ziyareti iin toplanrlar. Allh Tel hazretleri, de cennette Cuma gn kullarna tecelli eder. 408 Rabbi Grme "Mezd gn" ki o kurban ve Ramazan- erif bayram gnleridir. Cennet ehli o gnlerde ziyaret iin toplanrlar. Bu cennet ehlinden avamlar iindir. Amma havas ise, her gn onlar iin bayramdr. Havas ise gnde iki kere, sabah ve akam Rablerini ziyaret ederler. Ehass'l-havs ise, her nefes onlar iin bayramdr. 409 Te'vilt-i Necmiyyeden
-Ya size? -Helal. -Neden? -Efendim! gnden beri oluk-ocuk az... ocuklarn alamalarna fazla dayanamadm. Haram olan bir necis eti getirip piirerek onlar oyalamaya alyorum... Beyzade Efendi evine koar. Hac iin ayrm olduu parann byk bir ksmn getirir kadna verir. Geri kalan parasn da evresindeki fakirlere ve ilim talebelerine datr. Btn parasn datarak fakir hale dt iin zerinden haccn farziyeti der. Bir hafta sonra Harputlular hacca giderken Beyzade Efendi gitmedi. Sebebini de aklamad. Arkadalar bin bir zorluklarla Mekke-i Mkerremeye vardklarnda Beyzade Efendi'yi orada grdler. Her yerde onu nlerinde grdler... Haline atlar. Bir mna veremediler. Haclar Harputa dndklerinde durumu kendisine sordular. 0: -Siz Ka'beye hep yrmekle mi varldn sanrsnz? -Peki bu dereceye nasl ykseldiniz? -Hayr ve hasenat yznden.... Beyzade Efendinin bu hadisesinden sonra Harput'ta bir fakir hibir zaman muhta duruma dmedi. Zenginler, fakir aramak iin yartlar... Zekat ve sadaka verecek fakir bulamadklar zaman bile oldu. (Evliyalar Ansiklopedisi: c. 4. s. 75) ibret almak lazm. Mtercim.
404

Kenzu'l-Umml: 21049, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/201-206. 405 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/206.
406

Cennet ehli cennete girdikten sonra Cumartesi gn, bir mndi yle seslenir: -Huld Cennetinde Adem Aleyhisselmn ziyafetine gelin. Bunun zerine herkes gelir. Adem Aleyhisselm da onlarn hepsine yedirir, iirir, giydirir ve sevinle yerlerine geri dnerler. Sonra bir mndi Pazar gn yle seslenir: -Nam Cennetinde Nuh Aleyhisselmn ziyafetine gelin. Sonra bir mndi Pazartesi gn yle seslenir: -Frdevs Cennetinde brahim Aleyhisselmn ziyafetine gelin. Sonra bir mndi al- gn yle seslenir: -Me va Cennetinde Musa Aleyhisselmn ziyafetine gelin. Sonra aramba gn bir munadi yle seslenir: -Adn Cennetinde Is Aleyhiselmn ziyafetine gelin. Sona bir mndi Perembe gunu yle seslenir: "Ubauaac abnda Muhammed Mustafa (s.a.v.) in ziyafetine gelin. Sonra Cuma gunu bir mndi yle seslenir: Rabbin ziyafetine gelin. Onlar da gelirler. Cenab- Allah onlara reelli eder ve yle buyurur: -Esselm aleykum y Ibad (Ey kullarm size selm olsun.) Cenab- Allah'n diledii kadar, onlar yce Rabbe bakarlar. Mminler, alt cihetten mnezzeh, yn, yer.mesafe, cephe ve herhangi bir arac olmakszn Allah Tel'y grrler. Sonra hepsi Onun iin, secdeye kapanrlar. Cenab- Allann diledii kadar secdede kaldktan sonra, (Allh' Tel) onlara: -Balarnz kaldrn buras ibdet yeri deildir, buyurur. Bunun zerine onlar, iinde bulunduklar btn nimetleri unuturlar. Allh' Tel'ya bakmak, onlar iin, her eyden daha sevimli olur. Allh' Tel yle buyurur: -Temennide bulunun (Dileyin benden ne dilerseniz) Onlar da: -Senin rzan temenni ediyoruz, derler. Bunun zerine Allh' Tel: ' -Ben sizden raz oldum, der. 407 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/206-207.
408

Snen"' Eb Davud: 34. Msned-i Ahmed: 13623, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/207. 409 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/208.

"Y Allah! Ey bizim yegne rabbimiz! Bize semdan bir mide ndir..." Srlar ve hakikat sofrasn indir, inayet semsndan zerinde hidyet yiyecekleri olduu halde inen esrar dolu sofralar... "Bizim iin olur." Hak ehli sdk-u samimiyet erbab iin olur. "Bir bayram," Onunla sevinecek ve ferahlanacak yap. "Hem evvelimiz, hem hirimiz iin," lk ve son nefesimiz iin... nk hakikat erbab nefeslerinin ban ve sonunu murkebe altna alrlar. Allh Tel hazretlerine ykselmek ve Allh Tel hazretlerine rabet etmek iin... Nefsin, Allh Tel hazretlerine ykselmesi kendileri iin bayram olur. Allh Tel hazretleriyle bareber hviyeti olmak kendileri iin bayramdr. Fars olarak buyurulduu gibi; "Sofular iin her vakit iki bayram vardr." 410 Isa Aleyhisselm'n Dini Tevhd Diniydi Yce Meali: Hem Allah buyurduu vakit: -"Ey Meryem'in olu s! Sen mi dedin o insanlara "Beni ve yannda iki ilh edinin" diye?" - H!" der. "Mnezzeh sbhansin yrab! Benim iin hak mayan bir sz sylemem bana yakmaz. Eer syledimse elbette malmundur. Sen benim nefsimdekini bilirsin, ben ise senin ztindakini bilmem. phesiz ki, sen allm'l-guybsun. 411 Sen bana ne emrettinse, ben onlara ancak onu syledim. Hep, "Rabbim ve rabbnz Allah'a kulluk edin" dedim ve ilerinde bulunduum mddete zerlerinde hid dim. Vakt ki, beni ilerinden aldn, zerlerinde murkb ancak sen kaldn ve zten sen her eye hidsin. Eer onlara azap edersen, phe yok ki, senin kullarndrlar ve eer kendilerine mafiret klarsan, yine phe yok ki, sen azz, hakimsin. 412 Tefsr-i erifi: "Hem Allah buyurduu vakit: "Ey Meryem'in olu s!" Ey habibim Ahmed! Resulm ya Muhammed! Allh Tel hazretlerinin, sa aleyhisselm'a; kfirleri azarlamak ve sa Aleyhisselm'n Allh Tel hazretlerine kulluk ikraryla hirette Kfirleri, btn insanlarn huzurunda susturacak olan kavl-i eriflerini hatrlat! Onlara ibdeti emretti ve Allh Tel buyurdu: "Sen mi dedin o insanlara "Beni ve anam iki ilh edinin?" "Edinmek," fiilinin ikinci mefldr. "Allah'n yannda (berisinde,)" "Beni edinin," fiilin failinden hldir. Sanki yle denildi: "Beni ve annemi birer ilh edinin" yani Allh Tel hazretlerinin ulhiyetini ve ma'bdiyetini tecvz ederek, ma'budlar edinin... sa Aleyhisselm ile annesinin ma'bd edinmesinden murad, ikisinin noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretlerine irk komak suretiyle ilh edinmektir. u kavl-i erifte olduu gibi: -"nsanlardan kimi de Allah'tan beride birtakm snarlar ediniyorlar da, onlar Allah sever gibi seviyorlar." 413 nk onlardan hibir kimse, Allh Tel hazretlerinin ulhiyetini nefyederek, sadece sa Aleyhisselm ve hazret-i Meryem'in ulhiyetini syler deiller... (Yani onlar, Allah'n ulhiyetiyle beraber, sa Aleyhisselm ve Hazret-i Meryem'in ulhiyetini sylerler...) Bundan maksat, kavlin nefsini inkar etmek deil; belki onu syleyen (sa Aleyhisselm ile Hazret-i Meryem'in ulhiyetini syleyenleri) azarlamaktr. Bundan dolay mbted'dan sonra istifham harfi geldi. Onun iin s "bylece" denilmedi. Zira bu kavlin nefsini (kendini) inkrdr. 414 Eb Sud Efendiden.. Mevl Eb Sud (r.h.) hazretleri buyurdular: Kelamn aslnn medn, yakn sz ve istifham kaili tayin iin deildir. Beyan edilen kullanma zere mbted
410

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/208-209. Bakara; 2/165. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/209-210. El-Enbiy: 21/62. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/210-211.

411
412

413
414

hemzesinin kullanlmasndan akla ilk gelen bu olduu gibi... Ve u kavl-i erif buna dellet eder: "Dediler: 'Sen mi yaptn bunu ilhlarmza y brahim?!" 415 Bunun benzerleri oktur. Belki bu tayakkun zerinedir. 0 da edinmek ve tayin iin olan istifhamdr. 0 da Aleyhisselm'n emriyledir. Ve kendilerinin nefsi tarafndan emirdir. u kavl-i erifte olduu gibi: (2/465) -Siz mi saptrdnz kullarm, yoksa kendileri mi yolu kaybettiler?' der." 416 Eb Sud Efendinin aklamalar sona erdi. 417 Tevilt-i Necmiyyeden... stifham'dan sonra isbt nefiydir, nefiyden sonra istifham isbt olduu gibi... u kavl-i erifte olduu gibi: -"Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" 418 Yani; "Ben sizin Rabbinizim," demektir. Isbtta nefyin benzeri udur: -"Bir ilh m var Allah'la beraber?" 419 Yani: "Allh Tei ile beraber bir ilh yoktur," demektir. Mans: Sen insanlara, beni ve annemi Allah'tan gayri birer ilhlar edinin, demedin. Lakin onlar cehaletleri sebebiyle senin ta'zminden dolay hatta tard edip, seni medhetmekte hadlerini tecvz ettiler... Bundan dolay Efendimiz (s.a.v.) hazretleri yle buyurdular: "Beni medhetmekte ileri gitmeyin; Hristiyanlar, Meryem olu fsa Aleyhisselm' ok vmede ileri gittikleri gibi..." 420 Te'vilt-i Necmiyyenin szleri bitti. 421 Hristiyanlan Azarlamak Sual: Eer sen; "Allh Tel hazretleri, Isa Aleyhisselm'n byle bir ey sylemediini bildii halde, byle bir suli sormasnn hikmeti nedir?" desen... Cevp: Derim ki: Bu sa Aleyhisselm'n kavmini azarlamak ve bu makalenin emrine tazim iindir... eyh Eb Revk (r.h.) buyurdular: Isa Aleyhisselm bu hitab iittikleri zaman, btn mafsallar zld, cesedindeki btn kllarn kklerinden bir kan pnar kayd. 422 Kyamette Kfirler Bu hitabn zahiri her ne kadar Isa Aleyhisselm'a ise de hakikatte bu hitap, (Isa Aleyhisselm'n kfir olan) mmetinedir. Zira snnetliah, Allh Tel Hazretlerinin kyamet gn kfirlerle konumamas ve onlara bakmamasdr... (Onun iin bu ekilde Hristiyanlara hitap edildi....) "Dedi:" Sanki: "O zaman Isa Aleyhisselm ne dedi?" diye soruldu. (Bu mukadder sule cevap iin buyuruldu:) "Mnezzeh sbhansn y rab!" Tesbh'in ismidir. Seni sana yakmayan noksan sfatlardan ve bunu sylemekten tenzih ederim. Veya senin hakknda byle noksan eyleri sylemekten tenzih ederim. "Benim iin hak olmayan bir sz sylemem bana yakmaz." Benim iin hak ve gerek olmayan bir sz sylemem doru olmaz ve bana yakmaz. Eer ben syledimse," Bu sz, "Elbette elbette sen biliyorsun." nk ben, bu sz sylemeye kaadir olamam; ancak sen onu iime vermen ve bana syleme gc verirsen syleyebilirim. Bu da sen "ol" kavl-i erifinle olur. yle bir sz eer benden sadr olmu ise, mutlak ve katiyetle senin ilmini gerektirir. lmin intifas o szn sadr olmadn gsterir. Zira u kesin bir gerektir ki; lzmn olmay melzmn olmayn gerektirir... "Sen benim nefsimdekini bilirsin," Ben (sana kar) iimde hibir eyi saklayamam... Benim gizlediklerim senin malumundur.
415 416
417

el-Furkan: 25/17, Sud Efendi Tefsiri: c.3, s. 100 , smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/211. el-A'rf: 17/172. En-Neml: 27/60.

418 419 420

421

Sahih-i Buhr: 1271, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/211-212. 422 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/212.

"Ben ise senin ztndakini bilmem." Ben senin malmatndan gizlediklerini bilmiyorum... 423 Mkaie Sanat Burada Allh Tel hazretlerinin gizledii eyler, senin ztmdakiler," kavl-i erifyle onun malmat diye tabir olundu. Bu, "Sen benim nefsimdekini bilirsin," kavl-i erifinde, sohbette vuku bulan "mkeie" 424 iindir. 425 Allh Tel in Zt Kelimesi nk insanlarn bilgileri, suretlerinin kendi iin resmedilmi mansnda kendi nefsinde gizlidir. Alih Tel hazretlerinin malmat bunun tersinedir ve byle deildir. nk Allah Tel hazretlerinin ilmi huzur'dir. O'nun zatndan hibir suret ve hibir ey kesilmez. Onun iin Allh Tel iin nefs kelimesini akla gelen mansnda kullanmak sahih deildir. 426 Allh Tel Gayiblara Vakftr Olan ve olacak eyleri bilen sadece Allah'tr. "phesiz ki, sen allm' "Sen bana ne emrettinse, ben onlara ancak onu syledim." Nefyle kendisinden sorulan eyi, kendisine dellet eden eyi takdm ettikten sonra tasrih ve beyan etmektedir. Yani: Ben onlara ancak senin bana emrettiini emrettim, demektir. Gerekten denildi ki: "ben sylemedim," kavl-i erifi, nzel bir edeP ve varid olan muvafk ve edebe riyet ederek, denilmitir... "Hep, "Rabbm ve rabbniz Allah'a kulluk edin" (dedim.)" "Onu" zamirindeki many tefsir etmektedir. kavi ile emredileni tefsir ve tasrih etmektedir. "Sen bana ne emrettinse..." kavl-i erifinde bulunan tefsr etmemektedir. rk bu kavl'in meflibih sarihidir. Takdiri: Ancak sen bana emrettiysen, ben onu syledim, lafzyla o senin szn olan; "Rabbm ve rabbnz Allah'a kulluk edin" dedim, demektir. ' "Ve ben onlarn zerlerinde hld idim," Gzetleyici olup, onlarn hallerini gzetliyor ve onlar senin emirlerin dorultusunda amele sevkediyordum. Onlar sana muhalefet etmekten menediyordum. Veya onlardan kfir ve imn zere olan kiilerin hallerini mahede etmekteydim... "lerinde bulunduum mddete...' Onlarn iinde bulunduum mddete... "Vakt ki, ben ilerinden aldn..." Sen, beni onlarn iinden kendine kabzettiin ve beni ge kaldrdnda ise; "zerlerinde murkb ancak sen kaldn..." Sadece sen... Senden bakas deil, onlarn amellerinin zerine hafz ve murkb sensin... Sen muhalefetten ismetten (korunmasn) istediin kimseyi, delletle ve peygamberleri Sndermek ve yetleri gndermekle onun zerine tenbih ederek, muhalefetten menettin. Ve saptan dallete denler ise, rezil ve rsvy oldular. Onun iin de dediklerini de dediler... "ve Zten sen her eye hidsin!" Ona muttalisin. Onun iin murkbsn. "ehid" kelimesine taalluk etmektedir. Takdm, fasla (yet sonlarna) riyet iindir... "Eer onlara azap edersen, phe yok ki, senin kullarndrlar..." Sen kullarna (azab hak edenlere) azab edersin. Mlik'l-mutlak {mutlak olarak mlik oian zatn mlknn zerinde tasarruf etmesinde ve) mlknde yaptklarna asla itiraz edilmez. Bunda onlarn Allh Tel hazretlerinin gayriye ibdet ettikleri cihetten (ve ma'bud) deitirmelerinde azaba mstahak olduklarna tenbih . vardr. (2/456)
423

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/212-213.

424

"Mkele," "Bedi Umrnde beyn edilen manev gzelliklerden olan sanatlardandr. Miftah'1-Ulm, (424), Telhis (139) ve Mutavvel (s. 648) ve dier belt kitablannda; "Mkele, yle tarif edilmektedir: "Mkele: sohbette vaki olduu iin bir eyi lafznn gayri ile zikretmektir." Bu sohbet iki ksmdr: 1-Hakik sohbet, 2- Takdir sohbet "Sen benim nefsimdekini bilirsin, ben se s'enin ztndakini bilmem!" kavl-i erifinde hakik sohbet var... Zira Allh Tel hazretlerine "nefs," isnd edilmez. Ancak, mkaje ygluyla sohbet esnasnda; "Senin ztnda olanlar," ma'nsmda, "senin nefsinde olanlar" diye tabir olundu.... Mkale, hakik ve takdir sohbet hakknda haha fazla malmat iin belt ilminin bir fenni olan "Bedi ilmi"ne baknz. Mtercim. 425 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/213-214. 426 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/214.

kendilerine mafiret klarsan, yine phe yok ki, sen azz, hakmsin." Bundan ne acziyet ve ne de kabahat (irkin grmek) yoktur. 427 Azab ve Mafiret Zira muhakkak ki sen, sevap vermeye ve sevap ilemeyen kiiye de azab vermeye kadir ve kuvvet sahibisin. Sen ancak bir hikmet ve dorulukla azab edersin. Her crmn balanmas muhakkak ki gzeldir. Eer crmlerinden ve gnahlarndan dolay azab olunursa, adalet edilmi olur. Eer mafiret edersen, fazl- kereminle muamele etmi olursun. 428 Mriklere Mafiret Yok Sual: Eer sen: "Mriklere mafiretin olmad irki vucd hasebiyle katiyyetie sabit ve mrike azap olunmas da katiyyetle vardr. Buna nazaran, her bir eyin kendi tarafndan vucd ve ademi (olmamas) caiz ve vukuu muhtemel olan bir ey hakknda "eer" art harfinin kullanlmasnn mans nedir?" Cevap: Derim ki: Mrikte irkin bulunmasyla beraber, gfrn ve affedilmesinin katiyyetle nefyedilmesiyledir. Akl cihetinden nefyedilmesinin caiz olmas deildir. Bundan her ikisinde "e-er" art harfinin kullanlmasnn caiz olmas sahihtir. Zira mcerred zat imkanda kullanlmas sahihtir ve caizdir. Denildi: Tereddt, iki frkaya nisbetledir. "Eer onlara azap edersen," kavl-i erifinin mans, onlardan kfir olanlara azap edersen, demektir. "Ve eer kendilerine mafiret klarsan," kavl-i erifinin mans da. onlardan imn edenleri mafiret klarsan, demektir. 429 Efendimiz (s.a.v.)'in Alamas Rivayet olundu: Bu yet-i kerime indii zaman. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, o geceyi ibdetle ihya etti. O gece kyam ediyor, oturuyor ve secde ediyordu. Sonra buyurdular: -"Ya Rabbi! mmetimi mmetim!" diye yalvard. Alad. Bunun zerine Cebrail Aleyhisselm indi: -"Allh Tel sana selm okuyor ve sana buyuruyor: mmetin konusunda elbette seni rz edeceiz ve sana ktlk edip seni 430 zmeyiz 431 buyurmaktadr 432 Sdklar Yce Meali: Allah buyurur ki: "Bu, ite sdklara sadkatlerinin fayda verecei gndr. Onlara, altndan rmaklar akar cennetler var; ebediyyen ilerinde kalmak zere onlar..." Allah onlardan raz olmu, onlar da Allah'tan raz... te, o fevz-i azm bu.119 Allah'ndr btn o gklerin ve yerin ve bunlarda ne varsa hepsinin mlk... Ve O, her eye kadr, dima kadirdir...120 433

427 428

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/214-216. smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/216. 429 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/216-217.
430 431

Sahih-i Buhr:4712, Tirmizi: 2434, Msned-i Ahmed: 9340,

Bu kounda hadisi-i erifte yle buyurulmaktadr: Abdullah bin Amr bin As (r.a.) hazretlerinden rivayet olundu. -Efendimiz (s.a.v. hazretleri, brahim Alevhesselm hakknda olan; Rabbim. nk onlar insanlardan bir ounu arttlar. Bundan byle kim benim izimce gelirse, ite o bendendir, kim de bana isyan ederse artk sen gafr'sun. rahm'sin." brahim: 14/36/ Ayet-i kerimesini ok okudu. (Defalarca tekrar etti.) Ve sa Aleyhisselm'in: "Eer onlara azap edersen, phe yok ki, senin kullarndrlar ve eer kendilerine mafiret klarsan, yine phe yok ki, sen azz. hakimsin." El-Mide: 5/118, yet-i kerimesini, ok okudu. Sonra Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, elini ge kaldrd (ve mmeti iin yalvarmaya balad). -"Allhm! mmetim! mmetim!" dedi ve (mmeti iin) alamaya balad. Allh' Tel hazretleri, Cebrail Aleyhisselm'a emretti: -"Ey Cebril Habibim Ahmed! Raslm Muhammed'e git! -Rabbin onun niye aladn ok iyi biliyor- Ona neden aladn sor!" Cebrail Aleyhisselm. Efendimiz (s.a.v.) hazretlerine geldi. Ona neden aladn sordu. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri, niin aladn ona haber verdi. Her eyi en iyi bilen, Allh' Tel hazretleri, Cebrail Aleyhisselm emretti: -"Ey Cebrail! (Habibim Ahmed Raslm) Muhammed (s.a.v.)" git! O'na de ki: -"Muhakkak ki biz, yaknda mmetin hakknda' seni raz edeceiz! Seni unutmayz!" Sahih-i Mslim: 301. 432 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/217. 433 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/218.

Tefsr-i erifi: "Allah buyurur ki:" Allh Tel hazretleri, kyamet, Isa Aleyhisselm'n cevbnn akabinde onun doruluuna iaret ederek buyurur. Sdklarn hallerinin beynnn zmninde sa Aleyhisselm'n sdkyet (ve. doruluuna) iaret ederek buyurur. nk sa Aleyhisselm da sdklarn zmresindendir. "Bu, ite" Kyamet gn, elemektir. Bu kavl-i erif mbted ma ba'diise haberidir. "Sdklara sadkatlerinin fayda verecei gndr..." Fayda verecek olan sadakattan murad, dnyada olan sadakattir. nk kiiye menfaat veren ey, mkellef halinde iken yapt eylerdir. Kyamet gn, cinayetini itiraf eden, bir caniye bu itiraf ve doru sylemesi kendisine asla fayda vermeycektir. Yine dnyada cinayetini itiraf eden bir caniye bu itiraf ve doru sylemesi kendisine fayda vermez. Zira buradaki sadakat, herkesin herhangi bir konudaki doru sylemesi deildir. Belki bu sadakat, din ilerinde (doruluk zerine olmak) ve en din ilerinin en by olan ve bizimde sadedinde olduumuz; Tevhd, eriat, Ve kendilerine taalluk eden hkmlerinde sadakattir. Doru konuan peygamberleri tasdik etmektir. Dorulua davet edenler. Peygamberleri tasdik eden mmetler... 7-Akid ve amel cihetinde peygamberlere inanan kiilerdir... tndan rmaklar akar cennetler var; ebediyyen ilerinde kalmak zere onlar..." Sanki (mukadder bir sual ile) denildi: -"Menfaat olarak sdk kiilere ne vardr?" Denildi ki: -"Onlar iin daim bir cennet, ebed bir sevap var. te byk kurtulu, fevz- necat budur. "ebed" kavl-i erifi, yani ebede kadar, demektir. "ebediyen," kavl-i erifinin tekididir. Yani Faris olarak: "Zaman olur, bunlar sona ermezler (yani bu nimetler hibir zaman nihayet bulmaz)..." demektir. 434 Allah'n Rzs "Allah onlardan raz olmu," Taat sebebiyle, "Ve onlar da Allah'tan raz oldular..." Keramet ve rdvn'a nail olmakla... Cennetler zerine zid olan feyz ve niliyettir... Onun tesi ve sonucu yoktur. Bunun iin Allh Tel hazretleri buyurdu: te, " Yani rdvn'a nail olmak... "Fevz-i azm'dir." 435 Yani geni ve byk kurtulutur. Fevz'in hakikati, murada nail olmaktr. Fevzin bykl, kurtuluun kendisine taalluk ettii matlbun snnn bykl iindir. O da, tesinde, hibir matlp, arzu ve istek bulunmayan Allah'n rzsdr. 436 Mlk Allhndr "Allah'ndr btn o gklerin ve yerin ve bunlarda ne varsa hepsinin mlk..." Hakkn tahkiki ve Hristiyanlarn yalanlarna tenbih ve Hristiyanlarn Isa Aleyhisselm ile annesi hakknda inandklar fesad beyan etmektedir. Yani gklerin ve yerin mlk hsseten Allh Tel hazretlerinindir; aklllar ve dierlerinden... O mlknde istedii gibi tasarruf eder, 1- cdeder, 2- Ademiyet verir (fn klar...) 3- ldrr, 4- Diriltir. 5- Emreder, 6- Nehyeder, 7- Var eder
434

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/218-220.

435

Ruhu'l-Beyn tefsirinin metninde bu kavl-i erif yle zamir-i munfasl lvesiyle: "O fevz-i byktr," diye gemektedir. Halbuki Kur'n- kerimin metninde zamiri yoktur. Bu zamir, matbaa hatas olarak yazlm... Fakat ne yazk ki. Ruhu'l-Beyn tefsirini yeniden dizen ve yaynlayan "Darl-lhy-u't-Trsu'l-Arab,"nin yeni basksnda bile bu hata olduu gibi korunmutur. 436 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/220.

8- Yok eder.. Btn bunlar yapmada hibir ey (ve kimse) Allh Tel hazretlerine mdhele edemez... Ve O, her eye kadr, dima kadirdir..." 1- Kudretinde balidir. 2- Kudretinin sonu yoktur. 3- Acziyetten mnezzehtir. 4- Za'fyetten mnezzehtir. 5- Mukaddestir. 6- Mbarektir. 7- Ycedir. 8- Noksan sfatlardan temiz ve mhezzehtir... 437 irk Koanlar Mesnevfde buyuruldu: Bir kimse halkna mlik olamaz... Helak olacaktan bakas ise ona irk koamaz. Allah mlknde Bir'dir. Allah'n benzeri ve orta yoktur. Kullara O'ndan baka kudret ve kuvvet sahibi 438 yoktur." Yafan ve Riya Bil ki bu yet-i kerime. -"Allah buyurur ki: "Bu, ite sdklara sadkatlerinin fayda verecei gndr. Onlara, altndan rmaklar akar cennetler var; ebediyyen ilerinde kalmak zere onlar..." Allah onlardan raz olmu, onlar da Allah'tan raz... te, o fevz-i azm bu..." sdk olup doru syleyen kiilere kyamet gnnde sadakatlannn menfat vereceini dile getirdi. Fakat kyamet gn, yalan ve riyakrlk hibir surette sahibine menfaat ve fayda salamaz. (2/467) 440 Zhid Grnp... Ne gzel buyurmular: -"Ey gnl! Kurtulu yolu iin, Hayra dellet etmekteyim! leme! Fskve gsterii... Zhd deyip, zahid olarak grnrken... 441 Doruluk Akl kiiye den vazife, sdk (ve doruluk) yolunda almaktr. nk imndan sonra doruluk kiiyi, ihsana eker; imndan nce doruluk da kiiyi imna eker.... 442 Hikye (Hristiyan Gen) ibrahim Havas (k.s.) hazretlerinden hikye olundu ... brahim Havas (k.s.) hazretleri, sefere kmak istedii zaman, hibir kimse onun nereye gideceini bilmezdi. Kendisi de nereye gideceini hi kimseye sylemezdi. Sefere kaca zaman (cidd bir hazrlk yapmakszn) su kabn alr ve hemen yola kp yrrd... Hmid el-Esved (r.h.) buyurdular: Bir keresinde onunla beraber mescid'te bulunuyorduk. Su ibriini ald ve yrmeye balad. Ben de onun ardna taklp yrdm. Kdisiye'ye 443 vardmzda bana;
437

439

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/220-221.

438
439

Mesnev- erif: Defter: 4, s. 90, smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/221-222. 440 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/222. 441 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/222. 442 smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/222.
443

Kfeye yakn bir ehirdir.

-"Ey Ahmed! Nereye gidiyorsun?" diye sordu. Ben de; -"Efendim, senin kmanla ben de ktm.... (Sen nereye gidersen ben de oraya giderim...) 0: -nallah Tel ben Mekke-i mkerremeye gitmek istiyorum!" dedi. Ben de; -naliah Tel ben de Mekke-i mkerremeye gitmek istiyorum!" dedim. Birka gn sonra, bize bir gen katld. Bizimle beraber bir gece ve gndz yrd. Bu Allh Tel hazretlerine bir kere olsun bile secde etmedi. Ben ibrahim Havas (k.s.) hazretlerine yaklatm ve ona: -"Bu gen! Namaz klmyor!" dedim. Bunun zerine oturdular. Ve: -"Ey gen! Sana ne oluyor, neden namaz klmyorsun? Halbuki namaz, senin zerine hacdan daha vacib (farz)dr," dedi. O gen: -"Ey eyh! Benim zerime namaz farz deildir!" dedi. Ben; -"Sen Mslman deil misin?" diye sordum. O; -"Hayr!" dedi. Sordum: -"Peki sen nesin?" 0: -"Ben Hristiyanm!" dedi. (Peki neden bize takldn? 0:) -"Lakin benim Hristiyanlktaki iaretim tevekkldr. Nefsim bana, tevekkl haline erdiini iddia etti. Fakat ben nefsimi, iddia ettii eyde yani tevekklde tasdik etmedim. Ta ki onu, ma'bd'tan baka hibir varln mevcut olmad bu le karttm ki, iimde bulunan darya kartaym ve hatrma gelenleri imtihan edeyim!!!" dedi. brahim Havas (k.s.) hazretleri ayaa kalkp yrdler ve buyurdular: -"Brak onu seninle gezsin! O Hristiyan gen bizimle yrd....Ta ki Merv vadisine vardk. brahim Havas (k.s.) hazretleri stndeki (deri) elbiseyi karp su ile ykad ve temizledi. Sonra oturdu. Ve ona sordu: -"Adn nedir?" 0; -"Abdulmesh" dedi. brahim Havas (k.s.) hazretleri ona: -"Ey Abdulmesh! Buras. Mekke'nin giriidir. Harem blgesidir. Allh Tel hazretleri, senin benzerin olan kiilere buraya girmeyi haram kld. Ve Allh Tel hazretleri buyurdu: Ben hemen Mslman oldum. Gsl abdesti aldm ve ihrm'a girdim, ite bu gn ben seni aryorum... Bu hadise zerine brahim Havas (k.s.) hazretleri bana dndler ve: -"Ey Hamid! Bak! Hristiyanlktaki sdkiyet ve doruluk, sahibini nasl slm'a getirip kendisine hidyet nasip ettirdi!!!" Sonra biz, onunla arkadalk ettik. Ta ki fakirler (sofular) arasnda lnceye kadar.... Noksan sfatlardan mnezzeh olan Allh Tel hazretleri, ona rahmet etsin... 444 Selm Olsun Ne gzel buyurmular: -"Ey o btn imn edenleri Mrikler bir pislikten ibarettirler. Artk bu yllarndan sonra Mescid-i Harm'a yaklamasnlar. Eer yoksulluktan korkarsanz, Allah sizi fazlndan zenginletirecektir naallah. Her halde Allah alm'dir, hakm'dir." 445 Senin nefsinden kef olunmasn istediin ey, senin iin ortaya kt. Mekke'ye girmekten sakn! Eer seni Mekke-i mkerremede grrsek, seni oradan karrz... Hamid el-Esved (r.h.) buyurdular: Biz onu orada terk ettik ve Mekke'ye girdik... Vakfe yerine ktk. Biz Arafatta otururken, birden onunla karlatk. zerinde iki elbise olup (ihrama girmi bir halde) insanlarn yzlerini aratryordu. Hatta gelip zerimizde durdu. brahim Havas (k.s.) hazretlerinin yanbana oturup, onun ban pt. brahim Havas (k.s.) hazretleri o gence: -"Ey Abdulmesh ne oldu sana?" dedi. O: -"Heyhat! Dedi. Bu gn ben, Mesh (Isa Aleyhisselm'n) kendisine kul olduu ztn kuluyum... " brahim Havas (k.s.) hazretleri ona: -"Hadiseni (bandan geenleri) bana anlat?" dedi. O: -"(Sizin ayrlnzdan sonra) ben yerimde oturdum. Bir hac kafilesi geldi. Ben de Mslman klna girerek kalktm. Sanki ihrmli imiim gibi davrandm. Bir zaman sonra gzm Ka'beye arpt. (Beytllah grdm)... O anda benim yanmda (inancmda) slm dininden baka btn dinler, izmihlale urad (ve silindiler...) Selm olsun, her sdktan sdt'a.... (Ululara ve silsile-i sdt'a...)
444

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/223-225. Et-Tevbe: 9/28.

445

Selm olsun, vecd sahibine, Her ktan... Selm olsun, sahlv sahibi uyanklara, Her gafil sarhotan... (Sekr sahibi kimselerden...) Selm olsun, her trl klfetten kurtulanlara... Selm olsun lmnden nce lenlere... Selm olsun, gmeden nce genlere.... Allhm bizeleri, kurtulanlardan eyle! nk gerekten bizler, muhta olanlarn zmresindeyiz. mine y Mun! Mide sresi, iinde bulunan fidelerle beraber bitti. Allh Tel hazretlerinin zerimize bol bol gelen nimetlerine hamd olsun. Salt ( selm) Allah'n resul (s.a.v.) hazretlerinin ve ehlinin zerine olsun, oalan salt olarak.... Bu (Mide sresinin bitimi) bin yz (1100) ylnn Muntazam Muharrem aynn nde sona erdi. inallah bunu El-En'm sresi takip edecektir. Ruhu'l-Beyn Tefsirinden ikinci cilt tamam oldu. Ruhu'l-Beyn tefsirinin ikinci cildinin tercmesi 15 Cemziye'l-hir 1425ylnda gece saat 1.30da tamam oldu. Bu tercmeyi myesser ve nasp eden Allh Tel hazretlerine sonsuz hamd- senalar olsun. mer Faruk Hilmi Tashih 22 aban 1425 Saat 00. 03 (A. Dedeolu) 446

446

smail Hakk Bursevi(k.s.), Ruhul Beyan Tefsiri, Fatih Yaynevi: 7/225-226.