Iodd Nastavna Programa MK-ALB Za Web

1
BAfIA8BB P0fPAHB 3A I
0fhfBBf 80 f8fIf0BmB0
0fB08B0 06PA308ABBf
2
Bzaea:
bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo
3a nzaeao:
8ecna Xopnaonnk, pnpekop
4oorpaqnn:
hnan bna+en
Co cornacnoc co 0V [nnnap Hnnapnnon, Ckonje,
0V 8ojpan +epnoppnnckn, Ckonje n 0V ajko Hnnsnon, Ckonje
nzaju n nea:
,Kona, Ckonje
Inpa:
500
CIP - Kaanornsanja no ny6nnkanja anonanna n ynnnepsnecka
6n6nnoeka Cn. Knnnen 0xpnpckn, Ckonje
373.312.141.15/.16 (497.7)
ACJA8h nporpann sa I oppenenne no peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne,
- Ckonje: bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo, 2007. - 149 cp.: nnycp. , 25 cn
ISBN 978-9989-939-94-5
a) 0cnonno nocnnanne n o6pasonanne - Hakeponnja - acannn nnanonn n
nporpann, npno oppenenne
COBISS.MK-ID 71206666
HAKL[0CKh JA3hK
GJUH SHQIPE
TRKE DERS
CCKh JL3hK
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
HAKL[0CKh JA3hK
AFbACkh JA3hK
JVCkh JA3hk
CCkh JA3hk
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
60PmBBA
3
acannne nporpann op I po III oppenenne na peneropnLnoo ocnonno
o6pasonanne rn nspa6onja konncnn op conennn na bnpoo sa pasnoj
na o6pasonanneo n napnopeLnn copa6onnn na bnpoo op coopne-
nne akynen, nncnyn n nacannnn op y+nnnLaa. +nenonne na
onne konncnn ce nanepenn na kpajo na cekoja nacanna nporpana.
Co ornep na noce6noo sna+ene na nacannne nporpann sa pasnnnane-
o na koneno sa penropnLnoo sapon+nenno ocnonno o6pasonanne
6eLe opnnpan noce6en cpy+en nn sa npoenka n ycornacynane na
nacannne nporpann op I po III oppenenne no cne nacannn npepnen
sa peneropLnoo ocnonno y+nnnLe no cocan:
8ecna Xopnaonnk, pnpekop, bnpo sa pasnoj na o6pasonanne,
Ckonje
Hnko +eLnapon, pakonopnen na cekop, bnpo sa pasnoj na o6pa-
sonanneo, Ckonje
n-p JaLe Cojanonckn, pakonopnen na oppenenne, bnpo sa pasnoj
na o6pasonanneo, Ckonje
nnana Canapncka - anona, pakonopnen na oppenenne, bnpo
sa pasnoj na o6pasonanneo, Ckonje
p-p Cne+ana Apan+encka, hncny sa neparornja, 1nnosockn-
akyne, Ckonje
p-p nkonnna Kennr, hncny sa ncnxonornja, 1nnosockn akyn-
e, Ckonje
p-p Hnpocnana nkononcka, eparoLkn akyne, Ckonje

Lnnnnja Xpncona, nacannnk 0V ,Faso Anrenonckn, Ckonje
n-p bykypne Hycaa, npoecop CV ,Apcenn Jonkon, Ckonje
Cpy+nno nn rn anannsnpaLe nacannne nporpann n panaLe npep-
nosn, cyrecnn n npnnepn sa ycornacynane na nacannne nporpann co
Konennjaa sa peneropnLno ocnonno nocnnanne n o6pasonanne,
3akono sa ocnonnoo o6pasonanne, kako n sa nocnrnynane noronena
ycornacenoc nery nacannne nporpann no oppenenn npepnen.
o nanpanenne anannsn op cpana na cpy+nno nn n konncnne sa
nspa6oka na nacannne nporpann, pnpekopo na bnpoo sa pasnoj na
o6pasonanneo rn npepno+n nacannne nporpann sa ponecynane op
cpana na nnnncepo sa o6pasonanne n naayka.
Hnnncepo sa o6pasonanne n nayka r-pnn Cynejnan yLnn cornacno
co 3akono sa ocnonno o6pasonanne rn ponece nacannne nporpann na
pen 21.06.2007 ropnna.
4
1
K0hA `
[L8LJ0[hL0 0C080 0bA308AhL
BAfIA8BA
P0fPAHA
HAkf0BfkB JA3Bk
2
8ps ocnona na +nen 55 can 1 op 3akono sa oprannsanja n pa6oa na
opranne na pp+annaa ynpana (,Cn. necnnk na H 6p. 58/00 n 44/02),
+nen 24 n 26 op 3akono sa ocnonno o6pasonanne (,Cn. necnnk na H
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04,
55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 n 51/07), nnnncepo sa o6pasona-
nne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo nakeqoncku jasuk
sa I oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno y+nnnLe
3
1. B0B
acanaa no npepneo nakeqoncku jasuk ja pana ocnonaa na nncne-
noca na naj+nn jasnk (sa nakeponckne popenn ronopnenn n sa rono-
pnenne na ppyrn jasnn kako jasnk na onLecnenaa cpepnna). 0noj
nacanen npepne ja pana n 6asaa sa ceknynane snaena n op ppyrn
nacannn npepnen, kako n sa sanosnanane na +nnoo, noonLo. pak-
nkaa na nocnnno-o6pasonnaa pa6oa no onoj npepne onepnpa co
nnerpanno nonpsanne nonnn: nncnene, jasnk, ronop, kako cnnynann
n napanennn nojann kon ce no nocojana nnepaknja, na oyka cnepyna
peka onpepenen knanne na nncnonnno pasnnok npecanyna npeno-
canka n sa onpepenen cenen na jasn+en pocpen n o6pano saLo nena
jacen ronop 6es jacna nncna n nena snaene 6es jasnk.
V+ennne npeky onaa nacana ke ce sanosnaa co ynknonnpaneo
na cnceno na nakeponckno canpappen jasnk n na cne nnnoa ke ja
ycnojynaa n ke ja npnnenynaa canpappnojasn+naa nopna (one-
cko-ononoLka, noponoLka, cnnakcn+ka, nekcn+ka, npanonncna n
opoencka). hco aka, ke ce sanosnaa co ynknonannne cnnonn na
nakeponckno canpappen jasnk (nay+nno, ynenn+ko-nnepaypnno,
ny6nnncn+kno, apnnnncpannnno n pasronopnno jasnk) kon ke
cana cnojcnenn na pe+a na y+ennko.
Hakeponckno jasnk no cnojo ynnnnpan nnp ne e cano cpepcno no
nacanaa no onoj npepne, a n no ppyrne npepnen, yky npecanyna n
nacanna copp+nna, .e. naykaa sa nakeponckno jasnk e npepne na
neronoo npoy+ynane.
Joj e 6ener na nanonannno npenne na y+ennko n ocnonno cpep-
cno sa nep6anna konynnkanja. osnananaa na canpappnojasn+nne
nopnn na nakeponckno jasnk ke onosno+a cakane, po+nnynane n
onkynane na cne nnponn ekconn n copp+nnn (op nnepaypaa n ne-
pnynckaa kynypa), nconpeneno nonknynajkn kaj y+ennne jasn+no
n nnepaypno nopeLno, a n pasnnnane na cnoco6noca sa y+ene n sa
canoo6pasonanne.
Cnopep nacannno nnan sa nakeponckn jasnk no I oppenenne ce nnann-
pann no 6 +aca nepenno, opnocno 216 nacannn +aca ropnLno.
4
2. qB 3A PA3B0JBB07
BPB0 0 I 0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa pasnnna +yncno na npnnapnoc kon eny6nnka Hakeponnja
npeky nsy+ynane na nakeponckno nnepaypen jasnk,
pa ce nonepyna kon npannnno kopncene na nakeponckno nne-
paypen jasnk no neryce6noo pas6npane, pasnncnynane, y+ene
n nopene,
pa ce nonepyna kon canocojno n jacno/pas6npnnno +nane n
nnLynane co pas6npane na ekco Lo ro +na n nnLyna,
pa ce nonepyna no nepnynckaa kynypa kako ocnona sa nery+one+ko
konynnnpane,
pa nopn pasronop co ppyrn nna n pa rn ycnojyna ocnonnne na+ena
sa neryce6no pasronapane n pas6npane,
pa rn pasnnna npeky ronopeneo n nnLynaneo cnoco6nocne sa
norn+ko nncnene,
pa rn ycnojyna n yne+6yna ocnonnne npanonncnn npannna,
pa ceknyna canoponep6a sa nspasynane na cnone nncnn n cnoeo
po+nnynane,
pa pasnnna nnepec sa +nane knnrn,
pa pasronapa sa pnjanekne no nakeponckno jasnk n pa pasnnna
no+n kon ppyrne jasnn,
pa ce nonepyna no kopncene na hKJ no ynknja na npepneo.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
3. qB BA BA67ABA7A B0
I 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ro kopncn ronopo no nocnocanynaneo nonn konakn n no
neryce6noo pas6npane,
pa ce nonknyna kon aknnno cnyLane,
pa ce nonknyna kon cnnxponnsnpano kopncene na nep6annno
n nenep6annno nspas,
pa ce nonknyna kon npannnno apnkynnpane na nep6annno ro-
nop,
pa ce ocnoco6yna sa kopncene na jasnko no ncka+ynaneo na
enonne, po+nnynanaa n nncnne,
pa ce nonepyna no cneo na nnepaypnaa n napopnaa
knn+ennoc,
pa ce nonknyna kon ronopno nopeLno,
pa ce nonepyna kon kopncene na jasnko n nepnynne no ynknja
na opp+ynane n kopncene na nanonannaa kynypna n jasn+na
papnnja,,
pa ce nonknyna kon okpnnane na sna+eneo na nonne s6oponn,
kako n kon nnnno kopncene,
pa ja pasnnna anasnjaa npeky ronopnoo nopeLno, ja pasnnna anasnjaa npeky ronopnoo nopeLno,
pa rn ocosnae nope6ne n npepnocne na nnLanno ronop no
ynknja na nonknynane nope6a op nncneno nspasynane,
pa ce nonknyna pa ja pasnnna rpaonoopnkaa,
pa noo+yna pasnnkn no ronopnoo nspasynane na ppyrn jasnn.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. K0BKP7BB qB
P0fPAHfk0 0PA+Jf: fhmAKf B f080PfKf
qenn fopnun onmn Akneuocn n meon
eunko[ yeunkaa:
pa ce nonkne kon
kopncene na ronopo
kako cpepcno sa
nonn konakn n
neryce6no pas6npa-
ne,
`
onopo no neryce6noo
sanosnanane n pas6n-
pane
3anosnanane Aknnnocn sa neryce6no sanosnanane - nacannnne n
y+ennne ce npecanynaa ce6ecn, ka+ynajkn ro cnoeo nne n
npesnne, appeca, neco na +nneene n ppyrn kapakepncnkn.
asronop sa opnoco na y+ennne no okpy+ynaneo na ena ,Jac
n noeo cenejcno, ,Jac n none ppyrapn, ,Hojo npn y+nnnLen
pen,
CnyLane op6pann copp+nnn sa peaa, cenejcnoo y+nnnLeo.
`
`
`
pa ce nonkne kon
kopncene na ronopo
kako cpepcno sa
nspasynane na cnone
nncnn, +yncna n
po+nnynana,
` Hone nncnn, +yncna n
po+nnynana
Aknnnocn sa ce6enspasynane:
y+ennne s6opynaa sa cnone +en6n n +yncna n ce sanosna-
naa co +en6ne n +yncnaa na ppyrne.
asronop na ena: , Lo ne npann cpeken, , Lo ne nyn, ,Lo
ne paca+yna.
Canocojno packa+ynane na concneno po+nnynane koe ce cnope-
nyna co po+nnynanaa na ppyrne no cnn+na nnn nca cnyanja.
a npnnep: ,Kako ro npocnannn nojo popenpen.
asronop sa onnnen nnk: V+ennko s6opyna sa cnojo onnnen nnk
op npnkasna, pan nnn n cn. n ce npennnkyna co nero.
`
`
`
`
6
pa ce ocnoco6n sa
nocnocanynane
kynypen opnoc co
onkpy+ynaneo no
nacoka na:
nn+no o6pakane kon
ppyrn nyre,
npncnoco6ynane na
ronopo no papena
cnyanja,
kynypno opnecynane
co ppyrn nyre,
`
`
`
`
1. a+nnn na nn+no
o6pakane kon ppyrn
nna, no pasnn+nn
cnyann: no npopannn-
a, no nn, no ano6yc,
no 6n6nnoeka
2. pncnoco6eno
(nnko n rnacno) rono-
pene
3. Kynypno opnecy-
nane co ppyrn nna:
nosnan n
nenosnan
`
`
1. Fn+no o6pakane:
rocnopnne / rocnoro,
8e nonan,
nonenee.
8nkane, Lenoene,
ronopene.
3. Kynypnn nspasn sa:
nosppanynane,
sanonynane,
noanynane,
sa6naropapynane,
nsnnnynane
`
`
`
`
`
`
`
`
ocea na pasnn+nn nncnynn n neca (6n6nnoeka, npopannn-
a, ano6ycka canna, ranepnja, noLa), no kon y+ennko nneryna
no pasnonnpnn konynnkanckn cnyann - asioeo o naaeena
ocema.
0prannsnpane nnn cnnynnpane cnyann no kon y+ennko ko-
pncn kynypnn nspasn (hrpn: ,a rocn, ,8o npopannna, ,a
knno, ,8o 6n6nnoeka ,a popenpen n cn.)
asronop sa nocankne no oppepena cnyanja na ena: ,Lo 6n
pekon/pekna ako cyn ny/nya, a+en/a+na...
Aknnnocn nns kon ce ne+6a npncojno n ny6esno o6pakane,
ronopene co ynepen rnac, nearpecnnno nspasynane nynna.
`
`
`
`
pa ce ocno6opn op
+yncnoo na cpan,
nannaoc n necnryp-
noc no pasronopo,
`
asronop `
Aknnnocn no kon y+ennko ce cana no yra ynora, cnopep conc-
nen nnn naco+en ns6op.
Kyknenn ppanansann no kon y+ecnynaa peaa cnopep ns6pa-
nn nnkonn.
8ep6anno peLanane na npo6nen-cnyann, npeky pasronop na
ena: ,[a cyn na nerono/nejsnno neco.
V+ecnyna no ppancka nrpa co npesenane ynorn op nosnan n
onnnenn nnkonn, kon nocepynaa nosnnnnn konynnkanckn
oco6nnn.
hspa6oka na nackn n kocnnn cnopep npene na y+ennne,
kon rn kopnca kako cpepcno sa nspasynane n konynnkancko
ocno6opynane.
`
`
`
`
`
7
pa ce ocnoco6n sa
npannnno n pas6np-
nnno ronopene, co
ynepeno enno n
ja+nna na rnaco,
` a+nnn na ronopene ` 6pso - 6anno,
rnacno-nnko,
nnkane,
Lenoene.
`
`
`
`
Ka+ynane 6psos6opkn.
Ka+ynane 6pojankn.
CnyLane cnnnen rnacen n nnok ronop co konenap sa pasnnkne
no nnnnno nnensne.
CnyLane 6anno n 6pso ronopene co konenap sa pasnnkne no
nnnnoo enno.
CnyLane ynenn+ko +nane na ekc op cpana na nacannnko.
CnyLane cnnnen ynenn+kn ronop (ronop na cnnkep).
`
`
`
`
`
`
pa ce nonepe no kyn- no kyn-
ypno n panonanno
kopncene na ene-
ono sa pasronop,
` Jeneonckn pasronop `
Jeneon,
Jeneonckn pasronop.
`
`
0nnLynane na nn+nn nckycna nonpsann co eneonckne pasro-
nopn.
hrpa ,Jeneon (nosppanynane, npecanynane n kpakn ene-
onckn pasronopn).
`
`
pa ce nonepe no
cnyLane co pas6n-
pane na ronopo na
ppyrne,
` CnyLane co pas6npa-
ne na cnyLnaoo
`
Coronopnnk. `
Aknnno cnyLane na en ekc, na penonn op ekc.
penosnanane na nosnan npnkasnn cnopep annnkann nnn peno-
nn op npnkasnne.
hrpa ,acnnan eneon.
CnyLane n anannsnpane na npnkasna (ena npnkasna,
najnne+annn pen, onnc na nnk, onnc na cnyanja n cn.).
penosnanane na npnkasna no cnyLaneo nejsnnn penonn.
penosnanane annnkann op nosna ekc n nep6anno onkynane
na npenosnannnne enenenn.
`
`
`
`
`
`
8
pa ce nonepyna no
nenep6annn na+nnn
na nspasynane (rec-
nkynanja, nnnnka,
pnn+ene),
pa ce nonkne kon
nonpsynane na
nenep6annoo co nep-
6annoo nspasynane,
`
`
asronop 6es s6opy-
nane (nenep6anen
pasronop)
` asronop 6es s6opy-
nane.
` hrpa:,osnaj no nnko- hspasynane enonn co nonoL na rec-
onn, nspasn na nneo, o+ne, rpnnacne, nono+6aa na enoo
n noropynane na enonne kaj ppyrne pea cnopep nnnnne
nenep6annn nspasn.
asrnepynane cnnkn Lo npnka+ynaa aknnnoc koja y+ennne
cnopep noka+anne pnn+ena ja onkynaa n nep6anno ja
onnLynaa.
asronop sa reconn n nnnnkn kon npnka+ynaa onpepenena
enonnna cocoj6a (nyn, a+nn, cpeknn, nepnosnn, nepnennnn n
cn.).
hrpa ,anonnna (noropynane npepne).
hrpa ,anonnna - (noropynane na nopakaa koja caka pa ja
ka+e nneo Lo ja nsnepyna nanonnnaa).
`
`
`
`
`
pa ce nonnnpa
sa nocanynane
npaLana nonpsann
co onpepenena ena,
npnkasna, cnnka n
cn.,
pa ce oxpa6pyna
pa pana coopneen
opronop na nocaneno
npaLane,
`
`
paLana n opronopn `
npaLana,
opronopn.
`
`
8e+6n sa nocanynane npaLana n panane opronopn co enocnn
pe+ennn, npaLanaa pa nponsnerynaa op npnpopaa na pas-
ronopo op ncpa+yna+kaa aknnnoc, no npcka co cnyLnaaa
npnkasna, necna, cny+ka n cn.
asronop sa npnkasna, 6ajka, 6acna, co nonoL na npaLana n
opronopn - npaLyna y+ennk n opronapa y+ennk, npaLyna y+ennko
opronapa nacannnko.
acka+ynane na nacan no cekanane co nonoL na npaLana n
opronopn.
`
`
`
9
pa ce nonkne kon
pasnnkynane n ko-
pncene na pasnn+nn
nnponn pe+ennn,
` e+ennn sa
npaLynane,
e+ennn sa
packa+ynane,
e+ennn sa oppeky-
nane,
e+ennn sa nonppy-
nane.
`
`
`
`
(anonena ha oeaa
eosacm akenmom
ce cmaea es
akmuvnama unena
na naeeqenume
evenuu u ne ce
uncucmua na nuenomo
une u qeunuuja)
8e+6n sa npaknkynane na pe+ennn co kon ce packa+yna,
npaLyna, oppekyna nnn nernpa.
hsnncnynane pe+ennn cnopep papenn s6oponn.
Cocanynane pe+ennn co nn+ene s6oponn (na papen s6op
y+ennne opnnpaa pe+enna, popanajkn nonn s6oponn kon ce
naponpsynaa na cne Lo ce npexopno ka+ann).
Canocojno packa+ynane n npepacka+ynane.
CnyLane pasnn+nn ronopnn cnyann n onkynane na cyLnnaa
na ronopo cnopep nno na pe+ennne kon rn kopncn ronopne-
no (pann oj npaLyna, coonLyna nnn neLo oppekyna).
`
`
`
`
`
pa ro s6oran
pe+nnko co s6opo-
nn kon osna+ynaa
nnnna na npepnen,
nojann, pejcna, coc-
oj6n, nna,
pa ce nonkne kon
pas6npane n ko-
pncene na nonn
s6oponn,
`
`
0nLn nnnna na:
npepnen, nojann,
cocoj6n, pejcna,
npasnnn, nna,
nn+nn nnnna.
`
`
(anonena: euqo-
eume s6ooeu ne ce
usyvyeaam coeq nue-
nomo snavene. myky ce
aseuea ocem sa nueno
koucmene eo asnuvnu
ioeonu cumyauu)
Jonkynane na nenosnan s6oponn no ekc koj ce o6pa6oyna nnn
s6oponn sa kon ce nnepecnpaa y+ennne.
Ce+ene cnnkn na oppepenn npepnen n nep6anno onkynane na
nnnnne kapakepncnkn.
06pa6oka na npnkasnn, ppanansann, 6ajkn, 6acnn, packasn n
cn.
hrpa: ,Foo - nsnnekynane cnnka na npepne co ka+ynane na
nneo na npepneo.
asronop na ena ,Hoeo nne (ncpa+ynane na noeknoo na
concnenne nnnna).
Canocojno packa+ynane n npepacka+ynane co npnnena na no-
noycnoenn s6oponn.
onopna nrpa sa okpnnane na ncnyLenn s6oponn no pe+ennn.
`
`
`
`
`
`
`
pa ce nonepyna no
rpynnpane na s6opo-
nn cnopep konkpeno
cnojcno,
` 36oponn kon
osna+ynaa noonLn
nonnn (+nnonn,
onoLje, senen+yk,
coo6pakaj, cenejcno,
y+nnnLen npn6op)
` 36ooeu oq oeqene-
na o6nacm.
` onopna nrpa npeky koja y+ennne rn rpynnpaa s6oponne okony
epno saepnn+ko cnojcno, nanena n cn. (annon, nnnysnna, ano6yc
...- coo6pakajnn cpepcna, na+e, ky+e, kpana... - ponaLnn +nno-
nn, najka, ako, 6pa... - cenejcno n cn.) (koenauja co 30)
onopnn nrpn:
Koj kape +nnee (ne+ka-neLepa, nna-rnespo, +onek-kyka =
+nneannLa), popannna.
`
`
10
pa ce nonkne kon
npenosnanane n
nnnnpane na rna-
conn n snyn cnopep
pasnn+nn kapake-
pncnkn (ocan.
6aeen. nanymen. .
inac, namku. qemcku.
encku inac, seyu
equseukanu oq
uoqama u cn. .),
` asnnkynane rnaco-
nn n snyn cnopep
onpepenenn kapake-
pncnkn
`
nac,
snyk,
ronop.
`
`
`
CnyLane n npenosnanane na cnnnenn snyn op npnpopaa -ono-
naoneja.
CnyLane n npenosnanane yr ronop n onnLynane na kapakepnc-
nkne cnopep kon e nsnpLeno npenosnananeo.
CnyLane yr ronop co npenosnanane na enononannaa cocoj6a
na ronopneno cnopep kapakepncnkne na neronno ronop (noc-
nano, 6anno, nyo, npsnnno...).
CnyLane yr ronop co pasnn+na nncnna, ja+nna, 6oja na rna-
co , nnonanja, peckn, naLkn, +enckn rnaconn, ronop sa
coonLynane, ronop co Leronn on n cn. (enennsnckn n papnoe-
nncnn, ppanckn eaapckn npecann n cn.).
`
`
`
`
pa ce nonkne kon
pasnnkynane n npa-
nnnno nsronapane
rnaconn no pasnn+na
neconono+6a no
s6opo: na no+eok,
na cpepnna n na kpa-
jo na s6opo,
` [nckpnnnnanja
n apnkynanja na
rnaconn
` p, c, s, , L, +, n, n,
n, r, k, r, k, n, n, x.
Aknnnocn sa ne+6ane (pnckpnnnnnpane n apnkynnpane) na
rnaconne no cne pn nono+6n na s6opo nnnnjanna, nepnjanna n
nnanna
onopna nrpa: Foo (nsronapane s6oponn no kon nope6nno
rnac ce naora no cne pn nono+6n).
onopna nrpa: acnnan eneon (cnyLane , npenosnanane n
pnckpnnnnanja na rnaconne no s6oponn).
onopna nrpa: a 6ykna, na 6ykna.
06pa6oka na ekc nnn npnkasna koja copp+n s6oponn co nope6-
nno rnac.
hrpn sa nnnanja na rnaconn (6pn+ene, LyLkane, nnnnpane
snyn op +nnonn n nnn).
onopna nrpa sa okpnnane na ncnyLenne rnaconn no cne pn
nono+6n no s6opo (nnnnjanna, nepnjanna n nnanna).
`
`
`
`
`
`
11
pa rn pasnnna konn-
nynpano ronopnne
oprann no ynknja
na npannnno pnckpn-
nnnnpane n apnky-
nnpane na ronopo.
` laseojom na ioeonume
oianu ce eanusua
konmunyuano nus cume
vacoeu sa quckununau-
ja u amukynauja na
inacoeume. koucmejku
iu. umoa. naeeqenume
akmuenocmu.
8e+6n sa npannnno pnLene npn ronopene: pynane no pecn+kn, no
6anonn, pynane co enkn no nopa, npeky neop na nrpa.
8e+6n sa npannnno pp+ene na enoo npn ronopene (koenauja
co usuvko eocumyeane).
bpsos6opka.
bpojanka.
`
`
P0fPAHfk0 0PA+Jf: hBIfPAIPA

eunko[ yeunkaa:
pa ce sanosnana co sanosnana co
nnepaypaa sa pea, sa pea,
`
pnkasna
bacna
bajka
Cnxonop6a
[pancn ekc
`
`
`
`
`
pnkasna,
6acna,
6ajka,
cnxonop6a,
ppanckn ekc.
`
`
`
`
`
06pa6oka na:
npnkasna,
6ajka,
6acna,
ppanckn ekc.
Canocojno npepacka+ynane na ekconne op nnepaypaa sa
pea.
Canocojna ppanansanja na ekc
(anonena: 8o mekom na ioqunama ce asa6omyeaam oeeke ukas-
nu. 6ajku. 6acnu u qancku mekcmoeu).
`
`
`
`
`
`
12
pa ce sanosnae co
nop6n op nake-
ponckoo napopno
nopeLno n napopno-
o nopeLno op ppy-
rne kynypn (oco6eno (oco6eno
na onne op nenocpep-
noo onkpy+ynane),
` Hakeponckn napopnn
npnkasnn
napopnn npnkasnn op
ppyrn kynypn
`
`
apopna npnkasna. `
CnyLane n pasronop sa cnyLnane nakeponckn napopnn npnkas-
nn, kako n sa napopnne npnkasnn op ppyrn kynypn.
3a6ene+ynane nenosnan s6oponn sa y+ennne (apxansnn, pnja-
nekn, s6oponn op ppyrn jasnn) n nnnno o6jacnynane op cpana
na nacannnko.
`
`
pa ce ocnoco6yna sa sa sa
cnyLane, pas6npane
n po+nnynane na
copp+nnaa n nopaka-
a na nnepaypnne
nop6n,
pa ce ocnoco6yna
sa okpnnane n
po+nnynane na ene-
nenne op nnepayp-
nne nop6n (npocop,
npene, nacann n
nnkonn),
`
`
Copp+nna na nnepa-
ypnaa nop6a:
neco na
cny+ynanaa,
npene na
cny+ynanaa,
ek n pepocnep na
nacanne,
nnkonn
`
`
`
`
Copp+nna.
pocop na cny+ynane.
8pene na cny+ynane.
Jek n pepocnep na
nacanne.
Fnk.
acannnko +na ekc nnn packa+yna npnkasna n nopn pasro-
nop sa copp+nnaa, kape, kora n Lo ce cny+nno, kon ce rnannne
nnkonn.
8opn pnckycnja Lo nn ce ponara na peaa no npnkasnaa, a Lo
ne n soLo.
V+ennne canocojno npepacka+ynaa npnkasnn Lo rn
cnyLnane op nospacnne.
pepacka+ynaa nnpena npecana, s6opynaa sa rnannne
nn+nocn no npecanaa n ro o6jacnynaa eko na cny+ynaneo.
`
`
`
`
pa ce sanosnae co
noesnjaa sa pea n
pa ce nonkne pa ja
po+nnee,
pa ce nonkne pa ro ro
ne+6a nonneneo
npeky nnepnpea-
nja na cnxonop6a, cnxonop6a,
raanka,
`
`
Cnxonop6a
aanka
bpsos6opka
`
`
`
Cnxonop6a,
raanka,
6psos6opka.
`
`
`
3ay+ynane n nnepnpeanja na:
cnxonop6a,
raanka,
6psos6opka.
anonena: 8o mekom na ioqunama yvenuume ne me6a qa nayvam
oeeke oq 6 cmuxomeo6u u 6 6sos6oku
`
13
pa ce sanosnae co
npoeco na cospa-
nane nnepaypna
nop6a
` Cospanane nnepayp-
na nop6a
`
nncaen,
ne+anna,
knn+apnna.
`
`
`
hcpa+yna+ka aknnnoc koja onaka: pasronopn co nncaenn
n ppyrn nna nkny+enn no npoeco na cospananeo na penoo,
nocea na ne+anna, nocea na knn+apnna.
V+ennne npana knnra co nnycpann na cnoj ekc (a nacan-
nnko ro sannLyna ekco), knnraa ja nopnpsynaa na na+nn na
kojLo ro ns6pane y+ennne.
`
`
pa ro okpne
sna+eneo na cnn-
konnnne, knnrne, knnrne, knnrne,
ennknonepnne kako
nsnopn na snaena, ,
pa pasnnna nnepec sa
knnraa kako nsnop na
y+ene.
`
`
Cnnkonnna
Knnra
Lnnknonepnja
`
`
`
cnnkonnna,
knnra.
`
`
+nane ekconn op ennknonepnja op cpana na nacannnko.
asronop sa sna+eneo na ppyrapynaneo co knnraa.
Canocojno pasrnepynane na knnrn n cnnkonnnn.
Canocojno pasrnepynane na ennknonepnn sa pea.
ocea na caeno na knnraa.
+nane cnnkonnna.
pn+a sa nnepaypnoo ka+e.
`
`
`
`
`
`
`
14
P0fPAHfk0 0PA+Jf: B3PA38AKf B I80PfKf
eunko[ yeunkaa:
pa ce ocnoco6y-
na sa onnLynane,
packa+ynane,
npepacka+ynane,
`
pepacka+ynane
acka+ynane
0nnLynane
`
`
`
Akneuocn eo kon yeunqne
onnLynaa npepnen, nojann op nenocpepnaa okonnna, rn
onnLynaa: cnojo ppyrap, y+nenkaa, +nenonne na cenejcnoo
n cn.,
packa+ynaa nckycna, po+nnynana, ka+ynaa Lern,
npepacka+ynaa npnkasnn, rnepann npecann, 6acnn n npnoa
popanaa cnon s6oponn,
pononnynaa n ponpLynaa ekc, nenynaa penonn op npnkasna
cnopep cnojaa sanncna,
packa+ynaa cny+kn op cekojpnenneo.
`
`
`
`
`
pa ce ocnoco6yna sa yna sa sa
packa+ynane nacann
no cekanane,
` acka+ynane no
cekanane
` Aknnnocn: packa+ynane no cekanane: nocea, npocnana, popen-
pen....
`
pa ce ocnoco6yna sa
onnLynane na npep-
nene n nojanne n
no noneno kora ne
ne ce npncynn,
` 0nnLynane no
cekanane
` 0nnLynane na npepnen, +nnonn, pacennja, nacann, nojann,
po+nnynana no noneno kora ne ce npncynn n pocannn sa
rnepane.
onopno nopeLno na papena ena: npone, neo, ecen, snna.
0nnLynane no cekanane - no nanpanena nocea (ce onnLyna
necoo, po+nnynaneo na cny+ka).
`
`
`
pa ce sanosnae co
papnnonannne
ronopnn nrpn,
` Jpapnnonannn ro-
nopnn nrpn
`
bpojankn,
sarakn,
nrpn co s6oponn.
`
`
`
Aknnnocn no kon y+ennne panaa opronopn na raanka,
ka+ynaa raanka, 6pojanka n cn.
onopna nrpa a rnac, na rnac.
[npakn+ka nrpa Foo.
onopna nrpa acnnan eneon.
onopna nrpa [ononnynaj s6oponn.
`
`
`
`
`
15
pa ce nonknyna kon
nopene na opnrnnan-
nn nop6n
(cnoja raanka, Lera,
neo6n+en nspas, kyca
cnxonop6a),
` [eckn nop6n ` Cospanane. ` hspa6oynane cnnkonnna nnn knnra (cocanynane ekc na pa-
pena ena, nnycpnpane na ekco n cnojynane na nnycpanne
no knnra nnn cnnkonnna, npanene nsno+6a na nop6n).
V+ennne nsnncnynaa Lern, neo6n+nn nnnna na npepnen
cnopep nekon nnnnn kapakepncnkn, kako, na npnnep: +aconnnk
Lo ponn - [onanko, bps +onek - bpsanko n cn.
V+ennne cocanynaa nono nne op pne popapenn.
panene n nonpanane 6ecnncnen ekc.
hsnncnynane na ronopnn nrpn kon ce cnn+nn na papnnonannne.
`
`
`
`
`
pa ja pasnnna ana-
snjaa npeky cospana-
ne nonn npen n opn-
rnnannn peLennja.
` V+ennne nsnncnynaa cnon npnkasnn na ena: ,,Kora naynan na
Hapc.... , no cnyLane nysnka nsnncnyna cnoja npnkasna...
hsnncnynaa non kpaj na npnkasna.
`
`
P0fPAHfk0 0PA+Jf: HfBHfkA khIPA
eunko[ yeunkaa:
pa ce sanosnana co
pasnn+nn nnponn
enennsnckn n papno-
enncnn,
`
Jenennsncka enncnja
apnoenncnja
`
`
J8-enncnja sa pea,
J8-annnnpan nnn,
J8-necn,
J8-peknann,
papnonecn,
papnoenncnja sa
pea,
pysn+ka nporpana.
`
`
`
`
`
`
`
Aknnnocn no kon y+ennne npana pasnnka nery papnoenn-
cnne (cano snyk) n J8-enncnne (cnnka n snyk) - pasronapaa sa
eekne kon rn ocannne ne nps nnn
`
16
pa ce sanosnana co
nnponn na annnn-
pan nnn (kyknen n
pan),
` Annnnpan nnn (kyknen
n pan)
Annnnpan nnn (kyknen
n pan).
V+ennne rnepaa annnnpann (kyknenn n pann) nnnonn (na
npnnep: He+eo VLko...., opn.... onaj ...n pp.).
asronop sa rnannne jynan no nnnonne n onnc na pejcnneo
no nnn.
`
`
pa ce sanosnana co
nnn sa pea n cepn-
ja sa pea,
`
1nnn sa pea
Cepnja sa pea
`
`
1nnn sa pea,
cepnja sa pea.
`
`
Cnepene peckn nnn, pecka cepnja n pasronapane sa nnn (aLe
naano n pp.).
`
pa cekne enenen-
apnn snaena sa
eaapo n ppanckaa
ynenoc,
`
Kyknena npecana
Jeaapcka npecana
`
`
Kyknena npecana,
eaapcka npecana.
`
`
V+ennne cnepa kyknena n ppyrn peckn eaapckn npecann n
pasronapaa sa nnn.
V+ennne cann npana kyknena npecana n nrpaa ynorn.
ocea na eaap n pasronop sa neronoo sna+ene.
Canocojno n kpeannno annnnpane na cenckn kyknn.
[a nrpa ynorn kopncejkn nackn, peann.
`
`
`
`
`
pa ce sanosnana co
ynoraa na 6n6nno-
ekaa n pa pasnnna
nnepec sa nejsnno
kopncene,
` bn6nnoeka ` bn6nnoeka. ` ocea na y+nnnLnaa nnn naj6nnckaa 6n6nnoeka n nonepynane y+nnnLnaa nnn naj6nnckaa 6n6nnoeka n nonepynane 6n6nnoeka n nonepynane
na y+ennne no npoeco na nosajnynane knnra.
asronop no nocea na 6n6nnoeka n onnc na na+nno na nejsnno-
o kopncene.
Vpepynane n s6oraynane na oppenenckaa 6n6nnoeka.
`
`
pa ce sanosnana co
peckn cnncannja.
` Cnncanne sa pea ` Cnncanne sa pea. `
Canocojnn aknnnocn: pasrnepynane, ce+ene, nenene - nopene
(eo koenauja co nukoeno o6asoeanue).
a6oa co nnycpnpann cnncannja sa pea n pasronop sa nnnnaa
copp+nna.
06pa6oka na ekc (packas, npnkasna, necna) op cnncanne sa
pea.
Canocojno pasrnepynane n pasronop sa nnycpnpann cnncannja
sa pea.
`
`
`
17
P0fPAHfk0 0PA+Jf: 0f0I08kA 3A 0+fIB0 +BIAKf B Bm8AKf
eunko[ yeunkaa:
pa ce nonepyna no
pasnnkne nery nnyc-
panne n ekco,
`
hnycpanja n ekc `
Cnnka n ekc. `
Aknnnocn no kon y+ennne:
pasrnepynaa n ,,+naa cnnkonnnn,
pasnnkynaa cnnkn op ekc no cnnkonnna,
pasronapaa sa oa Lo ro pas6pane op cnnkonnnaa,
packa+ynaa cnopep cnnkne npep ppyrne y+ennn,
na6nypynaa nanncn, enken, +ecnkn n ce o6npynaa pa ja
,,npo+naa nopakaa,
na6nypynaa n ,,+naa cnn6onn, cenaop, WC, coo6pakaen
snak....
hrpa: ,,ncno. (acannnko +na po6neno nncno na koe pe6a
pa ce opronopn, nooa co y+ennne ce pasronapa sa sna+eneo
na ponnLynaneo co nyreo.) Ce cocanyna nncno koe ro nnLyna
nacannnko, a y+ennne ja nnycpnpaa neronaa copp+nna.
`
`
pa rn ocosnana n
pa rn npenosnana
ocnonnne enenenn
na jasnko: pe+enna,
s6op n rnac,
`
e+enna
36op
nac
`
`
`
e+enna,
s6op,
rnac.
(anonena: ha oeaa
eosacm yvenuume ne
me6a qa iu coenaqy-
eaam qeunuuume sa
evenuama. s6oom u
inacom. myky qa yneam
qa iu eosnaeaam.
unenyeaam u akmuky-
eaam.)
`
`
`
V+ennne npenosnanaa kpakn n ponrn s6oponn.
asnnkynaa rnac no no+eoko na s6opo.
penosnanaa konky rnaconn nna no kpaok s6op na npnnep, po-
nka onky nan co paee konky Lo nna rnaconn no epen kpaok
s6op (con, eno, pa...).
pa npepnen Lo sano+nynaa co onpepenen rnac.
Cocanynaa s6oponn op sapapenn rnaconn (na npnnep, co H n A
cocann s6op).
[ononnynaa pe+enna co s6op.
[ononnynaa rnac koj e ncnyLen no nsronopenno s6op.
`
`
`
`
`
`
`
18
pa ce sanosnana
co canpappne na
nakeponckno nncnen
jasnk npeky yo+ynane
na neronne kapake-
pncnkn,
` Kapakepncnkn no
nnLynaneo
` nLynane no nacoka
op neno kon pecno n
op rope kon pony,
nocoene na ronenn n
nann 6yknn,
noo+ynane peka no
ekco nocoja
ennnn.
`
`
`
8e+6n sa noo+ynane na cnenn+nocne na nnLynaneo npeky
canocojno n naco+eno pasrnepynane cnnkonnnn n ppyrn
nnepaypnn nop6n, npocnepeno co pasronop sa npannnaa na
nnLynaneo.
Konnapanja na pasnnkne no nncnenno jasnk npeky nrpa.
+nane cnnkonnna (nnn ekc) op cpana na nacannnko, koj co
noka+yna+ nonnnyna nns ekco Lo ro +na, popeka y+ennne
rnepaa no cnnkonnnaa , cnyLaa n ro cnepa npaneo na
pnn+eneo na noka+yna+o.
`
`
`
pa ce nonknyna
kon kooppnnnpa-
noc na cne no-
pe6nn pnn+ena
kon ce anra+npann
no nnLynaneo
(oppp+ynane nacoka
no nnLynaneo,
ycornacynane na
nannLanne enenenn
no ronennna, epnakon
npnncok co nonnno
nps xapnjaa n cn.),
pa ce nonkyna kon
nocnocanynane na
kooppnnanjaa oko-
paka,
`
`
Kooppnnnpanoc
na pnn+enaa npn
nnLynaneo
Kooppnnanja: oko
paka
`
`
pane enenenn na pasnn+nn npepnen (kyka, orpapa n cn.)
co kon ce ne+6a kooppnnnpanoca na pakaa (eo koenauja co
nukoeno o6asoeanue).
hrpa co pane npepnen kon sano+nynaa co onpepenen rnac.
pane nnnnn, npann, ncnpeknnan - kako penonn op ynna, kyka,
cone n cn.
nLynane enenenn op 6yknne no nkcnpan npocop n no no-
pe6nne npann (rope-pony, neno-pecno).
`
`
`
`
19
pa ce ocnoco6n sa nn-
syenno npenosnana-
ne, opnocno ,,+nane
enn s6oponn Lo rn
rnepa naj+eco,
` penosnanane na
enn s6oponn
`
o npenosnana nannLanoo nne na cnojaa +ana.
penosnana nannLann nnnna na ppyrn y+ennn.
,,+na peknannn nanncn, cnoeo nne n s6oponn kon naj+eco rn
cpekana no cekojpnennno +nno (nana, ao, pan nnn, enke-
n op nponsnopn n cn.).
`
`
`
syenno npenosnanane
na ronenne ne+ann
6yknn op nakeponcko-
o knpnncko nncno,
` penosnanane na ro-
nenne ne+ann 6yknn
`
V+ennne ncpa+ynaa:
1. Kon npepnen n enenenn op npnpopaa aconpaa na 6yknn on npepnen n enenenn op npnpopaa aconpaa na 6yknn
(nnapa nece+nna na ,,C, ron na nrpannLe na ,,, con6onn sa
cpyja na ,,J nnn ,,F, nokpnn na kyka na ,,F nnn ,,...) nnn npnne-
pn op enncnjaa ,,byLana as6yka.
2. Kon npepnen no y+nnnnaa nnn kon penonn op nrpa+kne aco- on npepnen no y+nnnnaa nnn kon penonn op nrpa+kne aco-
npaa na 6yknn.
Aknnnocn no kon y+ennne ro npenosnanaa n ro noka+ynaa
cnn6ono na onpepenen rnac (6yknaa) no nnnnaa na npepnen-
e kon ce sannLann nop coopnenaa cnnka.
hrpn co kokn na kon nna nannLano 6yknn.
Aknnnocn no kon y+ennne ce+a 6yknn op cnncannja n cnopep
papenn cnnkn ja npenosnanaa npnaa n nocnepnaa 6ykna.
`
`
`
`
pa ce sanosnae co
pasnn+nne naepn-
jann n cpepcna sa
nnLynane (xapnja,
nonnn n cn.).
` Haepnjann n cpepcna
sa nnLynane
(anonena: /ameu-
janume u ceqcm-
eama sa umyeane ce
eoavyea qa ce a6o-
mam unmeiamueno co
cooqeemnama coquna
oq eqnemom 30.)
Xapnja,
a6na,
nonnn,
6ona,
nenkano,
kpepa.
`
`
`
`
`
`
hcpa+ynane: Jparane no npepnen co kon no+e pa ce nnLyna
(kpepa, nrna, kynyp...). kynyp...). ynyp...).
hcpa+ynane: Jparane no nopnorn na kon no+e pa ce nnLyna
(a6na, kanen, xapnja, 6eon...).
asronop sa cpepcna n nopnorn sa nnLynane sa pasnn+na nanena
no ceraLno npene (no y+nnnnaa: a6na, kpepa, nncno-xapnja,
nenkano...).
20
5. BAK7B9KB BPB0PAKB
Bacokn za merynpemeuo noepzyeaue:
pn peannsanjaa na npepneo makeouckn jaznk pe6a ce nocnrne
kopenanja n nnerpnpane co cne npepnen kon ce nsy+ynaa no npno
oppenenne na peneonekaa, co najronen aken nps npepnene za-
nozuaeaue ua okonnuaa n nnkoeuo o6pazoeaune.
ajroneno nonpsynane co sanosnanane na okonnnaa ce cpenyna npn
s6oraynaneo na peckno pe+nnk co nonn s6oponn, npn okpnnaneo
nonn npecann, nonnn n snaena, npn peannsanjaa na ncpa+yna+kne
aknnnocn, kako n enne n aknnnocne kon ce opnecynaa na npo-
rpanckoo noppa+je CnyLane n ronopene. onpsynaneo co onoj npe- . onpsynaneo co onoj npe-
pne oco6eno poara po nspas no peno sa ce6enspasynaneo no nanepe-
noo nacanno noppa+je.
ajroneno nonpsynane co npepneo nnkonno o6pasonanne ce nocnrny-
na npn peannsanjaa na enne kon 6apaa nnycpanja na copp+nnne
n po+nnynanaa, op kon najronen pen npnnaraa na noppa+jeo Fne-
paypa. onpsynane co onoj npepne naorane n no nornep na enne
kon ce opnecynaa na kooppnnnpaneo na pnn+enaa na pakaa, enoo,
kako n na pakaa n okoo saepno, sa Lo e npepnnpeno pane na ene-
nenn na npepnen no npnpopaa.
8o opnoc na kooppnnnpaneo na pnn+enaa, nonpsynane ce cpenyna n
co npepneo nsn+ko n sppancneno o6pasonanne.
onpsynaneo co npepneo naenanka e nope6no, no najronena nepa,
npn o6pa6okaa na copp+nnne kon ce opnecynaa na rpynnpaneo na
s6oponne cnopep onpepenena rpyna.
Co nysn+koo o6pasonanne no+e pa ce nanpann nonpsynane no peno
na ronopnoo nopeLno, oco6eno sa po+nnynaneo na nysnkaa koe ce
npecanyna nep6anno, kako n sa nope6ne na nopene ekc, nncnnpn-
pan op nysn+kn eekn n op cnyLane nysnka.
o+enno e pa ce nocnrne nuerpaneuo nnaunpaue no koe ke ce pea-
nnsnpaa enn, copp+nnn n aknnnocn op cne npepnen.
penopakn za kopnceue ua ronuno qou ua acoen:
3a cekoe npepnnpeno noppa+je e npepno+en onpepenen ropnLen onp
na +aconn, opnocno:
CnyLane n ronopene - 80 +aca
Fnepaypa - 60 +aca
hspasynane n nopene - 26 +aca
Hepnyncka kynypa - 20 +aca
oproonka sa no+eno +nane n nnLynane - 30 +aca
0p npepnnpenno nkynen onp na +aconn no nporpanckn noppa+ja pos-
nonenn ce ocanynana no cornacnoc co cnenn+nocne na cpepn-
naa no koja ce naora y+nnnLeo. hco aka, no pankne na nkynnno
ropnLen onp na +aconn no nporpanckne noppa+ja npepnnpenn ce o-
canynana n no opnoc na sa+ecenoca na konkpenne enn. hneno,
6pojo na +aconne sa nnn pe6a pa ce npncnoco6n kon nope6ne no
konkpenoo y+nnnLe (+nnonaa cpepnna op koja poaraa peaa, nej-
snnno kynypno-conjanen n o6pasonen cayc, npexopna noproonka
na y+ennne, npexopna nocea na npepy+nnnLna nncnynja). 8o oj
konekc nekon copp+nnn ke ce nonopa nonekenan sa cneka na ppy-
rn kon ke ce pa6oa co nonan onp na +aconn.
21
Heon, qopmn n cpecea ua uacaeuaa pa6oa
3a cne nporpanckn noppa+ja, npepnnpenn sa npepneo nakeponckn ja-
snk, ce npenopa+yna kopncene n ny+no kon6nnnpane na cne nuepak-
neun, akyenun n coepemeun neopn, opnn n cpepcna na nacanna
pa6oa, co aken nps: meoo ua nrpa, meoo ua peaeaue npo6-
nemn n okpneakno (ncpayeakno} meo kako najcoopnenn na
cnennkne na y+eneo kaj y+ennne na akyennaa nospac.
Bunenyaneu npno eo uacaeuaa pa6oa
8o cornacnoc co nay+nne cosnannja sa pasnnkne no pasnojo na pea-
a, nope6no e npncnoco6ynane na nacannaa pa6oa kon pasnojnne n
nnpnnnpyannne nope6n n pocnrnynana na y+ennne. hneno, nope6-
na e npnnena na exnnkn n cpaernn kon ro npeepnpaa nunenyan-
uno npno no peannsanjaa na nacannaa pa6oa co y+ennne.
8knyyeaue ua ponenne eo uacaeuaa pa6oa
Cenejcnoo e npnoo y+nnnLe na peaa n najna+en akop no pe-
ckno pasnoj. 8o oj konekc, no peannsanjaa na enne, copp+nnne
n aknnnocne na nacannno npepne nakeponckn jasnk pe6a pa ce
o6es6epn koonepaneua komyunkaqnja co ponenne ua yeunqne
n uneuo eknyyeaue eo pa6oaa ua ynnneo, no ynknja na:
pasnoj n nopppLka na opnoco popnen / y+ennk, epykanja n pasnoj
na ronopnaa kynypa no cenejcnoo, peannsnpane na nekon enn n
copp+nnn op nporpanaa n op nnepaypnne nacann no pankne na
y+nnnLeo, nnopnnpanoc na popnenne, pasnena na nckycna no
nornep na cnenn+nocne na y+ennko n nocankne kon nero n cn.
Bacaeun cpecea
3a peannsanja na nacannaa pa6oa no npepneo nakeponckn
jasnk no I oppenenne ue ce npenopayea kopnceue ua 6ykeap,
no ce npenopayea kopnceue ua npnpaunk za noeuo na-
`
ue n nnyeaue, opo6pen op cpana na nnnncepo, neopckn
npnpa+nnn sa peannsanja na nacanaa n nocnnno-o6pasonna-
a pejnoc no nakeponckn jasnk, kako n npnpa+nnn n s6npkn na
pnpakn+kn n ronopnn nrpn.
Bzeopn ua yeue eo uenocpeuaa okonnua: peknannn nanncn,
pecypcne op okpy+ynaneo kon ke ce na6nypynaa, onnLynaa n
noppa+anaa, o6jekn op kynypen, epykannen, janen n ycny+en
nnp (npopannna, knno, eaap, 6n6nnoeka, ano6ycka cann-
a n cn.), konynnkanckn n opnocnn cnyann nery nyreo no
y+nnnLeo, no cenejcnoo n no okpy+ynaneo.
fuqnknonenn za eqa eo nzaune ua nonynapun n eepnqnqn-
paun nzaeakn kykn
komnjyepckn o6pazoeun coqeepn sa s6oraynane na ronopna-
a n jasn+naa kynypa ToolKid-nporpamaa n pyrn eepnqnqn-
paun mynnmenckn q-pomoen co coopnenn epykannnn nrpn
nonppenn op Hnnncepcnoo sa o6pasonanne n nayka.
Ipanqnouanuo noepeun, oo6peun n eepnqnqnpaun
cnncaunja za eqa, cooeeun ua eozpaca.
hnepaypa za eqa o nozuan makeouckn n cpauckn eckn
nncaenn (koja copnuckn, ececkn n epeuocuo oroeapa
ua eozpaca ua yeunqne}.
Aynoenzyenun, aynneun, enzyenun cpecea n cpecea co
knuenkn ceojcea: J8-nporpann, peckn enncnn, annnnpann n
nrpann nnnonn sa pea, nnpeokacen, [8[ n [-pnckonn co ann-
nnpann n nrpann nnnonn n co napopnn n ynenn+kn ekconn, co
cnnnenn nacann, popenpenn, eaapckn n kyknenn npecann n
cn., aypnokacen co cnnnenn snyn, pasnn+nn rnaconn, cnnnenn
necn, ynenn+kn npo+nann ekconn, annnkann, cnnkn, naken,
kyknenn n eaapckn cenn, nopnn+nn npepnen co sny+nn eek-
n n ppyrn npepnen no sanncnoc op nope6ne na npepneo.
`
`
`
`
`
`
22
0p enennsnckaa epykannna nporpana ce cyrepnpaa cnepnnne
enncnn n cepnn:
uu - kpakonepa+na pana cepnja,
hoqu - kpakonepa+na pana cepnja,
hvenuvkama - /aja annnnpana cepnja,
banmasa - kpakonepa+en annnnpan nnn,
baajku io heno - ponronepa+en annnnpan nnn,
lanom Bae - ponronepa+en annnnpan nnn,
8unu hy - ponronepa+en annnnpan nnn,
tneana u ceqynme yuna - ponronepa+en annnnpan nnn,
heenamka - ponronepa+en annnnpan nnn,
/evemo \mko.
0p Hakeponckaa npopyknja:
lasuianu 6ojku - annnnpana cepnja,
hamyeane co la6o6un - nrpano-kyknena cepnja,
bymaea as6yka - nrpana cepnja,
boenka - nrpano-annnnpana cepnja,
buqu u baqu - nrpana cepnja,
8o ceemom na 6ajkume nrpana cepnja,
3oku hoku - nrpana cepnja,
Laan 6aan - nrpana cepnja,
/akeqoncku naoqnu ukasnu,
hame naano.
`
6. 0qBBAB BA
B067BIABA7A BA 9BBqB7
BJAfB0fIB+k0 P08fP8AKf B 0qfB8AKf
8o no+eoko na y+e6naa ropnna nacannnko npLn pnjarnocn+ko
nponepynane n oenynane, co en pa ja cnosnae cocoj6aa akna kakna
Lo e, no ynknja na knannenoo nnannpane n peannsnpane na np-
nne aknnnocn. Ce cnosnanaa npepsnaenaa no najLnpoka cnncna na
s6opo, conjannsanckne acnekn na pasnojo, enononanno pasnoj
n nsn+kno pasnoj.
40PHAIB8B0 0qfB8AKf
8o eko na nacanaa no nakeponckn jasnk no npno oppenenne ce
npenopa+yna opnannno cnepene koe nkny+yna nspa6oka n nopene
na noponno na y+ennne Lo onaka:
co6npane nokasaenn (peckn nspa6okn, nop6n, nckasn n cn.) sa
cekoj y+ennk noce6no,
ekonnn (opnannnn), opnanpep nopronenn, enannanckn nncn
sa cekoj y+ennk, kon ce nononnynaa no cekoja nerona konkpe-
na aknnnoc, koja e cnenn+na (nosnnnna nnn nerannna) nnn
cypnn na cny+aj no kon nacannnko ja 6ene+n akn+kaa coc-
oj6a,
nncpynenn kon ce opnecynaa na cekoe nporpancko noppa+je
noepnne+no. 8o nnn nacannnko nnecyna noaoqn za nocnra-
uaa ua yeunko eo ouoc ua cne pazeojun acnekn kon ce
nonknynaa co nporpanaa no nakeponckn jasnk (kornnnnno-
nnenekyanen, conoenononanen, conjanen n ncnxonoopn+kn
`
`
`
23
acnek). Lnannanckne nncn ce opnecynaa na enne kon enoc-
no ce nocnrnynaa na nnno na npno oppenenne.
HBkP0fHAIB8B0 0qfB8AKf
ha kajom na emoomo munecevje. es ocnoea na cosnanujama oq o-
namuenomo oenyeane. ce eanusua nukocynamuenomo oenyeane.
fHAIB8B0 0qfB8AKf
8ps ocnona na enokynnne nopaon po6nenn op cnepeneo n opna-
nnnoo oenynane, nacannnko ja koncanpa (onnLyna) pasnojnaa
cocoj6a na cekoj y+ennk noepnne+no, no pankne na cekoe nporpancko
noppa+je.
0fIAB0fI B P00B0fI BA 0PI40hB0I0
oponnoo no eko na enaa ropnna pe6a pa nn e pocanno
na popnenne sa pa no+e n ne pa npnponeca no knannenaa
peannsanja na nacanaa no nakeponckn jasnk.
3anpLnaa anannn+ko-onncna oenka ce pocanyna, nco aka, po
popnenne n canyna pen op noponnoo na y+ennko.
oponnoo na y+ennko co npo+ncenn n ceneknpann nopaon
npopon+yna no napepnoo, nonncoko oppenenne.
BA+BBB BA P08fP8AKf B 0qfB8AKf
8o cornacnoc co npnpopaa na nporpanaa no npepneo nakeponckn
jasnk no npno oppenenne, no koja nena onncnenynane, nponepynaneo
n onncnoo oenynane pe6a pa ce peannsnpa ycno n npakn+no npeky
npesenanja na nocnranaa co ronopnn ne+6n nnn cnnkonno nncnenn
ne+6n co nopnnekynane, saokpy+ynane n cn.
`
`
`
1. BP0670PBB 60BB 3A
PAB3AqBJA BA BA67ABBA7A
BP0IPAHA
porpanaa no opnoc na npocopnne ycnonn sa peannsanja ce ene-
nn na opnanno sa npocop sa I, II n III oppenenne n na nacannne
cpepcna sa I oppenenne ponecen op cpana na nnnncepo sa o6paso-
nanne n nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.05.2007 ropnna.
8. B0PHA7BB 3A BA67ABB
KAAP
8ocnnno-o6pasonnaa pa6oa no npno oppenenne no+e pa ja nsnepyna
nne koe sanpLnno:
neparoLkn akyne - npoecop no npepy+nnnLno nocnnanne,
neparoLkn akyne - npoecop sa oppenencka nacana,
1nnosockn akyne - hncny sa neparornja, pnnnonnpan
neparor.
24
9. K0HB6BJA 3A B0I070BKA
BA BA67ABBA7A BP0IPAHA
p-p Jajana Koena-Hojconcka, eparoLkn akne Cn. Knnnen
0xpnpckn, Ckonje
p-p bnarna ekoncka, eparoLkn akne Cn. Knnnen 0xpnp-
ckn, Ckonje
nkon+e hnnjenckn, conennk no b0, kooppnnaop na nporpana-
a
apa nkononcka, conennk no b0
Jana Anponona-Hnpencka, conennk no b0
y6na Kpaonannena, nocnnyna+, JV[ 25 Haj, Ckonje
opna 8enoncka, npoecop no oppenencka nacana, 0V Cn. Knpnn
n Heopnj, Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
10. PRBB B A7H BA
0B6BAB BA BA67ABBA7A
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nakeponckn jasnk sa npno oppenenne no
peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne ja ponece:
Hnnncep
fynejmau Pynn (c.p.) na pen 21.06. 2007 ropnna
(peLenne 6p. 10 - 1009)
1
ARSIMI FILLOR NNTVJEAR
PROGRAMI
MSIMOR
GJUH SHQIPE
2
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04,
82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 n 51/07), nnnncepo sa
o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo an6ancku
jasuk sa I oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno y+nnnLe
3
1. EMRTIMI I LNDS:
GJUH SHQIPE
Gjuh shqipe, si nj nga tiparet themelore t identitetit kombtar, pa-
raqet qllimin parsor n tr arsimin e detyrueshm fillor 9-vjear.
Gjuha shqipe fillon t msohet n familje, vazhdon m pas n arsimin
parashkollor dhe n arsimin fillor, duke i aftsuar nxnsit pr t shkruar
e pr t lexuar nprmjet ushtrimeve t t folurit dhe t t dgjuarit.
N klasn e par t shkolls fillore 9-vjeare, gjuha shqipe fillon t m-
sohet n mnyr sistematike nprmjet t dgjuarit, t folurit dhe akti-
viteteve t tjera q lidhen me aftsimin dhe shkathtsimin e nxnsve
pr lexim-shkrimin fillestar.
Msimi i gjuhs shqipe n shkolln fillore shoqrohet me ndryshime t
mdha, t cilat bhen hap pas hapi dhe n pajtim me moshn dhe dal-
limet individuale t fmijve, q lidhen me zhvillimin dhe kultivimin e
shprehive dhe shkathtsive t dgjimit dhe t folurit, t lexuarit dhe t
shkruarit. Gjuha shqipe n klasn e par msohet nprmjet formave,
metodave dhe aktiviteteve t larmishme, me qllim q zotrimi i forms
standarde t saj t bhet me interesim, knaqsi dhe vullnet.
2. QLLIMET E MSIMIT T
GJUHS SHQIPE PR PERIUDHN
ZHVILLIMORE PREJ KLASS I-III:
Nxnsi/nxnsja:
t fitoj shprehi lidhur me rolin e gjuhs shqipe pr marrveshjen
e ndrsjell, pr t menduarit, t msuarit dhe t krijuarit;
t msoj fjal t reja duke ditur kuptimin e tyre dhe ti prdor
ato n vendin e duhur;
t aftsohet dalngadal pr tu shprehur qart duke shqiptuar e
theksuar si duhet fjalt;
t dij t lexoj e t shkruaj n mnyr t pavarur dhe ta kuptoj
at q lexon e q shkruan;
t fitoj shprehi pr prvetsimin e njohurive themelore pr tea-
trin, dramn dhe televizionin;
t hyj n bised me t tjert dhe ti zotroj rregullat themelore
pr bised dhe t kuptuar t ndrsjell;
nprmjet t folurit dhe t shkruarit ti zhvilloj aftsit pr t
menduarit logjik;
t aftsohet dalngadal pr t shkruar qart/kuptueshm;
ti ushtroj e ti zotroj rregullat themelore t drejtshkrimit t
gjuhs shqipe;
t fitoj vetbesim pr ti shprehur mendimet dhe prjetimet e
veta;
t zhvilloj dalngadal interesimin pr t lexuar libra e revista
pr fmij;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
t bisedoj me nxnsit e tjer lidhur me gjuhn e mjedisit ku
jeton;
t fitoj shprehi pr ta prdorur drejt gjuhn standarde shqipe.
3. QLLIMET E MSIMIT N
KLASN E PAR
Nxnsi / nxnsja:
t nxitet pr t biseduar me nxnsit e tjer dhe me msuesin;
t nxitet t flas qart dhe kuptueshm me ton t matur dhe tu
drejtohet t tjerve n mnyr t kulturuar;
t nxitet pr t dgjuar n mnyr aktive;
t aftsohet t bj pyetje t thjeshta dhe tu prgjigjet pyetjeve
t bra me goj;
t nxitet pr t rrfyer prjetime personale (rrjedha e ngjarjes);
t nxitet pr t shkruar (vizatuar) elemente t shkronjave t shty-
pit;
t nxitet q gjat t shprehurit me goj t bj lidhjen dhe radhi-
tjen e fjalve n fjali sipas gjinis, numrit dhe vets;
t nxitet pr ta shprehur mendimin e vet;
t njihet me disa forma letrare (vjersh, prrallz, prrall, fjals-
hpejt)
t nxitet q t ritregoj prralla dhe t dalloj personazhet, vendin
dhe kohn e ngjarjes;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
t dalloj karakterin e nj teksti t caktuar sipas t dgjuarit dhe
t shikuarit (me humor, pikllim, gzim);
t formoj shprehi lidhur me veprimtarin dramatike (t luaj role
me fjal, gjeste dhe lvizje, ta paraqes karakterin e personazhit
t rolit q luan);
t nxitet pr t br dallimin ndrmjet vizatimit, radio-lojs, filmit
vizatimor, shfaqjes me kukulla etj.;
t zhvilloj dalngadal aftsit e t menduarit logjik, t folurit
prmbajtjesor, n mnyr t rrjedhshme dhe t qart.
`
`
`
`
5
4. QLLIMET KONKRETE
T DGJUARIT DHE T FOLURIT
Objektivat Prmbajtjet Konceptet Veprimtarit dhe metodat
Nxnsi:
t njihet me nxnsit e
tjer dhe me msuesin;
`
Njohja e ndrsjell ` Njohuri themelore
pr prezantimin e
vetvetes, familjes
dhe shokve
` Njihen me njri-tjetrin.
Bised rreth tems: Un dhe shokt e mi; Klasa ime;
T treguarit rreth tems Dita e par n shkoll;
T dgjuarit e prmbajtjeve t zgjedhura pr fmij, pr
familjen dhe pr shkolln.
`
`
`
`
t nxitet pr t treguar
nj dshir, nj ndjenj
dhe nj prjetim;
` Flas pr veten dhe ne
dgjojm pr t tjert
` Veprimtari pr shprehjen e vetvetes - nxnsit flasin pr
dshirat, ndjenjat dhe njihen me dshirat dhe ndjenjat e
t tjerve;
Bised n temn: ka m bn t lumtur, ka m hi-
dhron, ka m pikllon;
Tregimi n mnyr t pavarur - Shembull Si e festova
ditlindjen.
Bised rreth nj personazhi t preferuar: flet pr perso-
nazhin e preferuar nga prralla, filmi vizatimor etj., duke
shpjeguar pse dshiron t bhet si ai.
`
`
`
`
6
t nxitet pr t prdorur
fjal t kulturuara kur i
drejtohet dikujt tjetr;
t nxitet t dgjoj
bashkbiseduesin, ta
kuptoj at q dgjon dhe
t veproj si duhet;
t nxitet pr ta prshta-
tur t folurit e tij sipas
situats konkrete;
`
`
`
T drejtuarit n mnyr t
kulturuar.
Mnyra si u drejtohemi
t tjerve (n familje, n
shkoll, n bibliotek, n
dyqan, n ashensor, n
autobus).
T folurit me z t lart
dhe me z t ult.
Respektimi i rregullave
themelore t dialogut.
`
`
`
`
Etiketa personale:
zotri/zonj,
ju lutem,
urdhroni,
m falni
faleminderit
tungjatjeta
`
Vizita n institucione dhe vende t ndryshme (bibliotek,

dyqan, stacion autobussh, galeri, post) ku nxnsi vihet
n situata t ndryshme komunikimipas vizits bisedohet
Krijohen ose simulohen situata t ndryshme ku nxnsit do
t shprehen n mnyr t kulturuar (Lojra: N dyqan,
N autobus, N bibliotek, N librari, N ditlindje,
Si mysafiretj.)
Bised me nxnsit rreth nj ngjarjeje q ka t bj me
marrdhniet e tyre ndaj moshatarve ose personave t
tjer t mjedisit ku jetojn
Bised rreth temave nga jeta e prditshme.
`
`
`
`
t nxitet t flas pa frik,
pa ngarkes dhe i sigurt;
t formoj shprehi pr t
biseduar me telefon;
t nxitet pr t folurit
normativ dhe n mnyr
t kuptueshme (me temp
dhe intensitet t matur t
zrit);
`
`
`
Bised
Bised telefonike
Mnyra e t folurit
`
`
`
Telefon
Me brtitje, me
pshpritje, me
shpejtsi, ngadal,
me maturi, me z t
lart, me z t ult
`
`
Bised rreth tems Prse shrben telefoni
Prshkrimi i prvojave t tyre rreth bisedave telefonike.
Loj Telefoni.
Thot fjalshpejta
Thot fjalnumrake
Dgjim nga magnetofoni i nj t foluri n mnyrave t
ndryshme t t folurit.
Bised rreth mnyr s t folurit
`
`
`
`
`
`
`
t formoj shprehi pr t
dgjuarit dhe t kuptuarit
e t folurit t t tjerve;
` T dgjuarit e vmen-
dshm
` Bashkbisedues ` T dgjuarit aktiv e nj teksti t plot, e pjesve t tekstit
T dgjuarit me vmendje t pjesve nga prrallat e prpu-
nuara dhe dallimi i prralls.
Loja Telefoni i prishur
Dgjim dhe bised rreth nj prralle (e tr prralla, pjesa
m mbreslnse, prshkrimi i personazhit, i situats etj.)
`
`
`
`
7
t fitoj shprehi pr pr
mnyrat e t shprehurit
joverbal (me ndihmn
e gjesteve, mimikave e
lvizjeve);
t nxitet pr t br
lidhjen ndrmjet t
shprehurit verbal dhe
joverbal;
t motivohet pr t br
pyetje lidhur me temn e
caktuar, prralln e dgju-
ar, ilustrimin, t nxitura
nga biseda etj.
t trimrohet pr t
dhn prgjigje adekuate
n pyetjen e parashtruar;
t fitoj shprehi pr t
zbuluar fjalit pyetse n
tekst dhe n t folur
ti kuptoj fjalt q i pr-
dor gjat t folurit;
ti prdor fjalt e reja
q ka msuar gjat t
shprehurit t vet
t formoj shprehi pr gru-
pimin e fjalve sipas nj
karakteristike konkrete
`
`
`
`
`
`
`
`
Biseda pa fjal (komuniki-
mi joverbal)
Pyetjet e prgjigjet
Emra t prgjithshm: t
sendeve, ngjarjeve, festa-
ve, personave etj
kafsh
pem
perime
pajime shkollore
`
`
`
Pyetje
Prgjigje
(Vrejtje: Pr kt
mosh theksi vihet n
zbatimin praktik t fja-
live t siprprmendura
pa u prqendruar n
emrtimin dhe prkufi-
zimin e tyre)
(Vrejtje: Llojet e fjal-
ve nuk msohen sipas
kuptimit kategorial
t tyre, por zhvillohet
ndjenja pr prdorimin
e tyre n situata t
ndryshme t foluri)
Fjal nga nj fush e
caktuar
`
`
`
Loja: Njihe sipas pamjes
Shprehja me an t gjesteve, shprehjes s fytyrs, t syve,
grimasave, pozits s trupit .
Shikimi i ilustrimeve ku shprehet dinamika, q nxnsit
sipas lvizjeve t paraqitura e interpretojn dhe e pr-
shkruajn me fjal
Loja Pantomima (prcaktimi i sendit, personazhit etj.)
Shikimi i nj shfaqje teatrore ku gjejn shprehje t folurit,
gjestet dhe mimika
Dramatizimi i ndonj prralle nga nxnsit me fjal
Ushtrime pr formulimin dhe parashtrimin e pyetjeve dhe
pr dhnien e prgjigjeve me fjali t plota, pyetjet duhet
t burojn nga tema e biseds, veprimtaria krkimore n
lidhje me prralln e dgjuar, vjershn e dgjuar, ngjarje
etj (p.sh. ka do ta pyesim shkrimtarin?; ose Nj nxns
shtron pyetje pr temn e caktuar, kurse t tjert prgjigjen
me fjali t plota)
Bised pr prrallzn me ndihmn e pyetjeve dhe prgjigje-
ve pyet nxnsi prgjigjet nxnsi, pyet nxnsi - prgjigjet
msuesi.
Tregimi i nj ngjarjeje me pyetje e prgjigje sipas asaj q
ka mbajtur mend
Ushtrime pr zbulimin e fjalive pyetse
Marrja e 5 6 fjalve nga gjuht e tjera - multikultura. (Pr
shembull, fjaln nn nga maqedonishtja, turqishtja,
vllahishtja etj.
Shpjegimi i kuptimit t fjalve t reja gjat msimit, ose i
fjalve pr t cilat jan t interesuar nxnsit.
Loja: Loto (Trhiqen ilustrime q tregojn sende, trego-
jn emrin e tyre dhe prse prdoren ato sende)
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8
Bised n temn: Emri i im(hulumtim rreth prejardhjes s
emrit t tij), kuptim kan dhe kush ua ka ngjitur ato
Tregim n mnyr t pavarur duke i prdorur fjalt e msu-
ara
Lojra me fjal pr ti gjetur fjalt q mungojn n fjali
Lojra me fjal duke br grupimin e fjalve dhe duke
msuar fjal t reja.
Lojra me fjal: Kush ku jeton(ariu - shpell, shpend
- fole, njeri - shtpi - vendbanim), Dyqan.
`
`
`
`
`
t nxitet pr ti dalluar
e pr ti shqiptuar drejt
tingujt e gjuhs shqipe
` Shqiptimi i tingujve dhe
dallimi i tyre brenda fjals
` Ushtrime pr frymmarrje t rregullt gjat t folurit: (t
shpejt, t thell, t ngadalsuar, frymnxjerrja) fryn resa,
tullumbace, fryza flluskash t ujit nprmjet lojs;
Imitimi i tingujve t natyrs dhe i tingujve t tjer;
Lojra pr shqiptimin e drejt t tingujve;
Lojra pr t gjetur fjalt q i dallon vetm nj tingull
(p.sh. bes-pes, bor - dor etj.)
Ushtrime pr t mbajtur trupin si duhet gjat t folurit (inte-
grimi me arsimin fizik)
Fjalshpejta
Lojnumrake
Lojra didaktike pr organet e t folurit: Kush do t fryj
m larg (copza letre, flaka e qiriut, flluska uji etj.)
`
`
`
`
`
`
9
t aftsohet pr t br
dallimin e t folurit
(i gzuar, i prgjumur,
ngadal);
` Dallimi i tingujve dhe
zrave(dallimi ndrmjet
tingujve dhe zrave sipas
veorive t caktuara)
` Tingull
Z
`
`
T dgjuarit e t folurit t tjetrit (flet prgjumur, ngadal,
me zemrim, me mrzi...).
T dgjuarit e t folurit t tjetrit me lartsi, forc, ngjyrim
t zrit, intonacion t ndryshm - nga fmijt, meshkujt,
femrat, t folurit pr t kumtuar, t folurit me humor etj.
(emisione t TV-s dhe radio-s, shfaqje teatrale etj.)
T dgjuarit dhe njohja e zrave t incizuar n natyr - tin-
gullimitime (onomatope)
`
`
`
t nxitet pr t zhvillu-
ar n mnyr normale
strukturn e vet tingullore
t aftsohet pr dallimin
dhe pr nyjtimin e drejt
t tingujve n fillim, n
mes dhe n fund t fjals
`
`
Dallimi dhe nyjtimi i
tingujve
` Dallim dhe nyjtim
i tingujve: , dh, ,
gj, i, j, l, ll, nj, o,
q, r, rr, s, sh, th,
xh, y
` Veprimtari pr t ushtruar tingujt (dallimi dhe nyjtimi) n
fillim, n trup dhe n fund t fjals
Loj didaktike pr shqiptimin e tingujve n fillim, n mes
dhe n fund t fjals
Loj didaktike: Telefoni i prishur (dgjim, njohje dhe
dallim i tingujve brenda fjalve)
Loj t foluri: Me shkronjn, me shkronjn... (M-Merita,
z-zogu etj.)
Prpunim teksti ose prralle i cili prmban fjal me tingujt
e krkuar.
Loj imitimi pr nyjtimin e tingujve t ndryshm (zukatja
e bletve, shushuritja e gjetheve, imitimi i tingujve t
kafshve e t shpezve t ndryshme etj.)
Loj t foluri pr t gjetur tingujt q mungojn n fillim,
n mes dhe n fund t fjals
`
`
`
`
`
`
`
10
T SHPREHURIT DHE KRIJIMTARIA
t ngjallet interesi
pr librat me ilustrime
dhe pr librat;
t njihet me krijime
letrare t prshtatsh-
me pr moshn;
-t njihet me krijime
t zgjedhura nga
letrsia popullore (me
qasje multikulturore)
ti zbuloj karakte-
ristikat kryesore t
krijimit letrar (vendi
dhe koha e ngjarjes,
rrjedha e ngjarjes
etj.);
t nxitet pr t dgju-
ar me vmendje, pr
t kuptuar e pr t
prjetuar prmbajtjen
e krijimit letrar
t njihet me vjersha
t zgjedhura pr fmi-
j dhe t nxitet pr t
kuptuar prmbajtjet
e tyre
`
`
`
`
`
`
Libra me ilustrime
dhe libra pr fmij
Prralla popullore
Prmbajtja e tekstit
letrar
Vendi i ngjarjes n
tekst
Koha e ngjarjes n
tekst
Rrjedha dhe renditja e
ngjarjeve n tekst
Personazhet e tekstit
letrar
Krijimi letrar
`
`
`
`
`
`
`
`
Prralla
Prrallza
Vjersha
Prmbajtja
Vendi i ngjarjes
Koha e ngjarjes
Rrjedha dhe renditja e
ngjarjeve
Personazhi
Vjersh
Gjegjz
Fjalshpejt
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Merr libra me ilustrime dhe libra nga kndi i librit, i shfleton, i
lexon ilustrimet dhe i kthen n vendin e tyre
Dgjon dhe shikon prralla, prrallza t regjistruara n CD, vi-
deokaseta, ndjek shfaqjen me kukulla dhe bisedon pr prmbajtjen
Msuesi reciton vjershn
Veprimtari: zgjedhim librin m t mir me ilustrime
Luhen role q lidhen me prrallat
Dgjimi dhe shikimi i prrallave popullore shqiptare
Arsimtari lexon nj tekst ose tregon nj prrall dhe bisedon rreth
prmbajtjes, vendit dhe kohs s ngjarjes, ka ndodh, cilat jan
personazhet kryesore, ka u ka plqyer ose nuk u ka plqyer dhe
prse
Nxnsit, n mnyr t pavarur, ritregojn tregime t dgjuara
nga m t vjetrit
Ritregimi i shfaqjeve t shikuara, flasin mbi personazhet kryesore
dhe e sqarojn rrjedhn e ngjarjeve t shfaqjes
Arsimtari reciton vjersha, gjegjza etj. dhe i nxit nxnsit t
msojn vjersha
Nxnsit recitojn vjersha prpara nxnsve, prindrve dhe me
rastin e shfaqjeve
Gjat vitit shkollor nxnsit duhet t msojn deri m 6 vjersha
dhe gjegjza
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
11
t msoj vjersha
t shkurtra dhe ti
recitoj prpara t
tjerve
t njihet me procesin
e krijimit t veprs
letrare
t nxitet q t bj
libra me ilustrime n
mnyr t pavarur ose
me shokt
`
`
`
Krijimi i veprs letrare ` Shkrimtar
Shtypshkronj
Librari
`
`
`
Veprimtari hulumtuese q prfshin biseda me shkrimtar dhe
njerz t tjer t kyur n procesin e krijimit t veprs, vizita n
shtypshkronjs, vizita n librari
Nxnsit bjn libr me ilustrime duke ilustruar tekstet e tyre
(kurse arsimtari e shkruan tekstin dhe e lidh librin n mnyrn q
e zgjedhin vet nxnsit)
`
`
t nxitet pr t
kuptuar se libri sht
burim njohurish
` Libri ` Libr me ilustrime
Libr
Enciklopedi
`
`
`
N kndin e librit (biblioteks) nxnsit shfletojn libra me ilus-
trime, enciklopedi dhe bisedojn me shokt e klass dhe msuesin
- far t rejash vrejtn dhe zbuluan npr libra
Nxnsit kujdesen vazhdimisht pr rregullimin e librave npr
raftet e biblioteks
Vizita n bibliotek, n panairin e librit dhe n libraris
`
`
`
12
T SHPREHURIT DHE KRIJIMTARIA
t zhvilloj aftsit
pr prshkrim, tregim
ritregim dhe lajmrim
t zhvilloj aftsit
pr t treguar ngjarjet
sipas kujtess
`
`
Ritregimi
Tregimi
Prshkrimi
Lajmrimi
Tregimi sipas kujtess
`
`
`
`
`
Ritregon
Tregon
Prshkruan
Lajmron
`
`
`
`
Nxnsit prshkruajn sende, dukuri t rrethit m t afrt, e pr-
shkruajn shokun e tyre, msuesen, antart e familjes etj.
Nxnsit tregojn prvoja, prjetime, tregojn shaka
Ritregojn prralla, shfaqje t shikuara, prrallza dhe gjat ksaj
shtojn fjal t tyre
Loj: Lajme, Parashikimi i motit, Ndeshje sportive
Loj: Reporteri
Veprimtari: tregimi sipas kujtess - vizit, fest, ditlindje...
`
`
`
`
`
`
t njihet me lojrat
tradicionale t t
folurit
` Lojrat tradicionale t
t folurit
` Lojnumrake
Gjegjz
Lojra me fjal
`
`
`
Nxnsit u prgjigjen gjegjzave, tregojn gjegjza, lojnu-
mrake etj.
`
t nxitet t mendoj
vet nj gjegjz,
nj shaka, nj sh-
prehje t pazakonsh-
me, nj vjersh t
shkurtr;
` Krijime pr fmij ` Flet
Krijon
`
`
Punimi i nj libri me ilustrime ose libri (hartimi i tekstit n baz
t tems s dhn, ilustrimi i tekstit dhe ngjitja e ilustrimeve n
libr ose n librin me ilustrime, ekspozimi i krijimeve;
Nxnsit mendojn shaka, emra t pazakonshm sendesh sipas
ndonj vetie t tyre, si p.sh.: Ora q vonohet - VONAKE; Njeriu q
ngutet - NGUTAQ etj.
Nxnsit krijojn nj emr t ri nga dy emrat e dhn: shkrim +
bukur = bukurshkrim;
Brja dhe ndreqja e nj teksti t pakuptimt
`
`
`
`
t nxitet fantazia ` Mendojn tregime personale me temn: Kur udhtova n Mars...; `
13
KULTURA E MEDIES
t njihet me emisione
t ndryshme t radios
e t televizionit
` Emisioni televiziv
Emisioni i radios
`
`
Emision pr fmij
Film vizatimor
Lajme
Reklam
`
`
`
`
Nxnsit dgjojn emisione t radios dhe flasin pr emisionin,
shikojn emisione t ndryshme televizive dhe tregojn far kan
dgjuar dhe shikuar
Nxnsit bjn dallimin mes asaj q e kan dgjuar dhe asaj q e
kan dgjuar dhe shikuar
`
`
t njihet me llojet e
filmit t animuar (me
kukulla dhe vizatime);
t njihet me filmin
pr fmij dhe seria-
lin pr fmij
`
`
Filmi pr fmij ` Film ` Ndjekja dhe biseda rreth filmit pr fmij, seris pr fmij
(Mhalla jon...)
Nxnsit shikojn filma vizatimor, filma t animuar (Tomi e
Xheri...)
`
`
t fitoj njohuri the-
melore rreth teatrit
pr fmij
` Shfaqja me kukulla ` Nxnsit ndjekin shfaqje me kukulla dhe shfaqje t tjera pr fmi-
j dhe bisedojn pr to
Nxnsit bjn vet shfaqje me kukulla dhe interpretojn role
`
`
t njihet me revistat
pr fmij
` Revist pr fmij ` N kndin e librave lexojn ilustrime, shfletojn revista pr
fmij dhe bjn revistn e tyre
`
14
BAZAT E LEXIMIT DHE SHKRIMIT
t krijoj shprehi pr t dalluar
ilustrimin dhe tekstin
` Shfletojn dhe lexojn libra me ilustrime
Dallojn ilustrimet nga teksti n librin me ilustrime
Bisedojn rreth asaj q kan kuptuar nga libri me ilustrime
Tregojn sipas ilustrimeve prpara nxnsve t tjer
Vzhgojn mbishkrime, etiketa, uresa dhe prpiqen ta lexojn
porosin e tyre
Vzhgojn dhe lexojn simbole, semafori, H, shenja komunika-
cioni...
Loja: Letra (arsimtari lexon letrn e pranuar e cila krkon
prgjigje, pastaj bisedohet me nxnsit rreth prgjigjes q i
jepet letrs s pranuar), po kshtu bisedohet me nxnsit rreth
rndsis s letrkmbimit mes njerzve)
Shkruhet letr nga ana e arsimtarit, kurse nxnsit e ilustrojn
prmbajtjen e saj...
`
`
`
`
`
`
`
`
t njoh tingullin dhe fjaln ` Tingulli
Fjala
`
`
Tingull
Fjal
`
`
Nxnsit dallojn fjal t shkurtra dhe t gjata
Dallojn tingullin n fillim t fjals
Dallojn sa tinguj ka nj fjal e shkurtr (p.sh.: rrah shuplakat aq
her sa tinguj ka nj fjal e shkurtr - mur, goma, sa etj.)
Vizaton nj send q nis me nj tingull t caktuar
Formon fjal sipas tingujve t dhn (p.sh.: me M dhe C formo
nj fjal)
Plotson fjalin me fjal
Plotson fjaln me tingullin e pashqiptuar
`
`
`
`
`
`
`
15
t njihet me mnyrn si shkruhet
n gjuhn shqipe
t fitoj shprehi e shkathtsi q
elementet grafike ti vizatoj n
letr nga lart posht dhe nga e
majta n t djatht
t nxitet q t fitoj shprehi pr
bashkrendimin e syve dhe dors
t aftsohet t vizatoj elemen-
tet e shkronjave
`
`
`
`
Vizatimi i ele-
menteve grafike
` Vizatim
Element
Shkrim
`
`
`
Vizatimi i elementeve t sendeve t ndryshme (shtpive, rretho-
jave t shtpive etj.)
Vizatimi i vijave t drejta, t ndrprera, si pjes t rrugs, sht-
pive, diellit etj.
Shkrimi (vizatimi) i elementeve t shkronjave n hapsir t
kufizuar dhe n drejtime t duhura (lart-posht, majtas-djathtas)
`
`
`
t aftsohet pr njohje vizuale
(lexim) t fjalve t tra t
cilat i takon m s shpeshti
t aftsohet ti njoh shkronjat
e mdha t shtypit t gjuhs
shqipe
`
` Njohja e shkron-
jave t mdha t
shtypit
`
Shkronj e shty-
pit:
e madhe
e vogl
`
E njeh emrin e shkruar n antn e vet dhe t shokve t vet

Leximi i mbishkrimeve dhe reklamave, i emrit t vet dhe fjalve
q i has m shpesh n jetn e prditshme (emrin e vet, t nns,
babait, filmit vizatimor, etiketave t prodhimeve etj.)
Nxnsit hulumtojn se cilat sende dhe elemente t natyrs
krijojn shoqrime (asociacione) pr shkronjat (hna e re n C,
shtylla e rryms n T etj.)
Tregojn se cilat sende t msonjtores ose pjes t lodrave
krijojn shoqrime (asociacione) pr shkronjat
Njohja dhe tregimi i simbolit t tingullit (shkronjs) t caktuar
n emrat e sendeve q jan shkruar nn ilustrimin prkats
Lojra me katror ku jan shnuar shkronja t ndryshme
Presin shkronja nga revistat dhe, sipas ilustrimeve t dhna, i
njohin shkronjat e para dhe ato t fundit
`
`
`
`
`
`
`
t njihet me materiale e mjete t
ndryshme pr t shkruar (letrn,
lapsin etj.)
` Letr
Drras
Laps
Shkums
`
`
`
`
Veprimtari hulumtuese: zbulon se si mund t lexoj me nj copz
tjegulle, shkumsi, thngjilli...
`
16
5. UDHZIME DIDAKTIKE
Udhzime pr integrim me lndt e tjera:
N klasn e par gjuha shqipe sht lnd e vetme ku ndrthuren (inte-
grohen) krkesat pr lexim-shkrim, pr fitimin e njohurive gramatikore,
pr pasurimin e fjalorit etj.
Gjuha sht nj veprimtari komunikuese e domosdoshme pr gjith ln-
dt shkollore. Pra, gjuha nuk mund t msohet e ndar nga lndt e
tjera, si: dituri natyre e shoqrie, arsim figurativ, arsim muzikor, arsim
fizik... Temat nga kto lnd do t ndihmojn zhvillimin e shkathtsive
t dgjimit dhe t folurit, formimin kulturor t fmijs dhe pavarsimin
individual t tyre. Prpos ktyre lndve, msimdhnsi mund t zgjed-
h edhe tema t tjera q integrohen me gjuhn shqipe, si: tema nga te-
levizioni, revistat dhe gazetat pr fmij dhe rrethi jetsor i fmijve.
Integrimi a ndrthurja e msimdhnies s lexim-shkrimit me tema nga
arsimi figurativ, arsimi muzikor dhe arsimi fizik u ofron nxnsve m
shum knaqsi, vullnet dhe dshir pr t punuar dhe pr t shkruar n
mnyr t pavarur.
Udhzime pr organizimin e prmbajtjes programore:
6 or n jav, 216 or n vit
Fushat programore:
T dgjuarit dhe t folurit - 80 or
Letrsia - 60 or
Aftsimi pr t krijuar me goj - 26
Kultura e medies - 20
Prgatitje pr lexim dhe shkrim fillestar - 30 or
(Fushat programore realizohen gjat gjith vitit shkollor duke u ndrlidhur
e duke u plotsuar me njra-tjetrn, kurse fondi i prcaktuar i orve sipas
fushave shrben vetm si orientim pr msimdhnsin)
Nga fondi i prgjithshm i orve t parashikuara sipas fushave progra-
more mund t bhen shmangie t vogla n pajtim me t veantat e mje-
disit ku ndodhet shkolla. Po kshtu, n kuadr t fondit t prgjithshm
vjetor t orve n fushat programore lejohen disa shmangie edhe sa i
prket denduris s objektivave, prmbajtjeve dhe veprimtarive konkre-
te. sht e vrteta, numri i orve q u kushtohen atyre mund t pr-
shtatet me nevojat e shkolls s caktuar (mjedisit jetsor prej nga vijn
nxnsit, statusi i tyre kulturor-shoqror dhe arsimor, prgatitja para-
prake e nxnsve, ndjekja paraprake e institucionit parashkollor). N
raste t tilla disa prmbajtje do t prsriten disa her n krahasim me
t tjerat q do t prpunohen me nj fond m t vogl orsh. (Bie fjala:
Nj shkoll q pr fushn programore T DGUARIT DHE T FOLURIT ka
propozuar gjithsej 85 or, pr qllimin e par mund t shfrytzoj 6 or,
3 or pr prmbajtjen e par dhe 3 or pr t dytn, kurse nj shkoll
tjetr pr kt fush programore dhe pr t njjtin qllim, kt raport
mund ta ket 8 or, prkatsisht 4/2 etj.). sht e kshillueshme q n
funksion t nevojave dhe interesave t nxnsve t ket fleksibilitet
edhe sa i prket kohs sa zgjatin ort.
Metodat, format dhe mjetet e puns
Pr t gjitha fushat programore q parashikohen pr lndn e Gjuhs
shqipe kshillohet shfrytzimi dhe kombinimi i t gjitha metodave, for-
mave dhe mjeteve t msimdhnies ndrvepruese (interaktive), ak-
tuale dhe bashkkohore, sidomos t: metods s lojs, metods pr
17
zgjidhjen e problemeve dhe metods krkimore q jan m adekuate
pr specifikat e t nxnit te fmijt e ksaj moshe.
Qasja individuale ndaj puns edukativo-arsimore
N baz t njohurive shkencore pr dallimet n zhvillimin e fmijve,
sht e nevojshme t bhet prshtatja e msimdhnies me zhvillimin dhe
me nevojat e arritjet individuale t nxnsve. Me fjal t tjera, nevojitet
zbatimi i teknikave dhe strategjive q i krkon qasja individuale gjat
realizimit t puns edukativo-arsimore me nxnsit.
Prfshirja e prindrve n veprimtarin e msimdhnies
Familja sht shkolla e par pr fmijt dhe nj faktor i rndsishm pr
zhvillimin e fmijs. S ktejmi, gjat realizimit t objektivave, prmbajt-
jeve dhe veprimtarive n lndn e Gjuhs shqipe duhet t sigurohet
komunikimi bashkpunues me prindrit e nxnsve dhe prfshirja
e tyre n punn e shkolls, n funksion t: zhvillimit dhe prkrahjes
s marrdhnieve prind-nxns; kultivimit dhe zhvillimit t kulturs s
t folurit n familje; realizimit t disa objektivave dhe prmbajtjeve t
programit dhe t organizimeve letrare n kuadr t shkolls; informimit
t prindrve; kmbimit t prvojave sa u prket specifikave t nxnsit
dhe veprimeve ndaj tij etj.
Mjetet msimore:
Pr realizimin e msimdhnies s lnds Gjuha shqipe n klasn
e par nuk kshillohet shfrytzimi i abetares, por paraplqe-
het prdorimi i doracakut pr leximin dhe shkrimin fillestar i
miratuar nga ana e ministrit t arsimit; i doracakve metodik pr
realizimin e msimdhnies dhe t veprimtaris edukativo-arsimore
n gjuh shqipe, si dhe i doracakve e prmbledhjeve me lojra
didaktike dhe me lojra t foluri.
`
Burimet e t msuarit n mjedisin e afrt: mbishkrimet e re-
klamave, resurset e mjedisit rrethues q do t vzhgohen e do t
prshkruhen, objekte me karakter kulturor, edukativ, publik dhe
shrbyes (dyqan, kinema, teatr, bibliotek, stacion autobussh
etj.), situata bashkbiseduese dhe situata t tjera prkatse mes
njerzve n shkoll, n familje dhe n rrethin jetsor.
Enciklopedi pr fmij t shtypura nga shtpi botuese t po-
pullarizuara e t dshmuara
Softuer arsimor kompjuterik pr pasurimin e kulturs s t
folurit e t kulturs gjuhsore - programi toolkid dhe CD-ROM-a
t tjer multimedial t verifikuar me lojra edukative prkatse
- t verifikuara nga ana e Ministris s Arsimit dhe Shkencs t
RM-s.
Revista pr fmij me tradit t dshmuar, t miratuara e t
verifikuara q i prgjigjen moshs s nxnsve
Krijime letrare pr fmij nga autor t njohur shqiptar e t
huaj (q pr nga prmbajtja, ana estetike dhe vlera i prgjig-
jen moshs s nxnsve)
Mjete audio-vizuale, auditive, vizuale dhe mjete t tjera me
veti kinetike - programe televizive, emisione pr fmij, filma t
animuar dhe artistik pr fmij; videokaseta, disqe t DVD e CD-s
me filma t animuar e me filma artistik dhe me tekste t letrsis
popullore dhe artistike, me ngjarje t regjistruara, ditlindje, me
shfaqje teatrore e me shfaqje kukullash etj.; audiokaseta me zra
t incizuar, emisione lajmesh t incizuara, tekste t lexuara n
mnyr artistike; aplikacione, ilustrime, makete; skena kukullash
dhe t teatrit; sende t lvizshme me efekte akustike dhe sende t
tjera sipas nevojave q krkon msimdhnia e ksaj lnde.
`
`
`
`
`
`
18
6. KONSTATIMI I NIVELIT T
ARRITJEVE INDIVIDUALE T
NXNSVE
KONTROLLI DIAGNOSTIK DHE VLERSIMI
N fillim t vitit shkollor msuesi bn kontrollin diagnostik pr t kon-
statuar zhvillimin dhe nevojat individuale t do nxnsi n mnyr q
t bj planifikimin cilsor t detyrave dhe veprimtarive t diferencu-
ara dhe bashkpunimin m efektiv me prindrit e nxnsve. Me an t
ktij kontrolli konstatohet shkalla e parangjohurive, niveli i socializimit,
zhvillimi emocional dhe fizik i nxnsve. Diagnostikimi mund t rea-
lizohet nprmjet vzhgimit, biseds, pyetjeve e prgjigjeve, biseds
me prindrit e nxnsve, me prdorimin e instrumenteve adekuate pr
moshn e tyre etj.
VLERSIMI FORMATIV - Gjat msimdhnies s Gjuhs shqipe n klasn
e par fillore parashikohet vlersimi formativ, i cili prfshin prpilimin
dhe mbajtjen e portfolios s nxnsit ku hyjn:
mbledhja e t dhnave (punimeve, krijimeve, prgjigjeve me goj)
pr do nxns;
listat e vlersimit t vazhdueshm (formativ) t prgatitura prej
m par q i plotson msuesi pasi bn nxnsi ndonj aktivitet
konkret q mund t jet i veant (pozitiv ose negativ) ose mund
t jet studim i rastit dhe ku msuesi shnon gjendjen faktike t
nevojave individuale t nxnsit;
instrumentet q kan t bjn me seciln fush programore. N
kto instrumente msuesi fut t dhnat pr t arriturat e nxnsit
n t gjitha aspektet (kognitive-intelektuale, socio-emocionale,

sociale e psikomotorike). Listat e vlersimit n radh t par
duhet t prfshijn objektivat q duhet t arrihen kur e kryen
klasn e par dhe q nuk u prkasin klasave n vijim.
VLERSIMI MIKROSUMATIV - N fund t tremujorit t dyt, n baz t t
dhnave t grumbulluara, nprmjet vlersimit formativ bhet vlersimi
mikrosumativ.
VLERSIMI SUMATIV - Duke u mbshtetur n t dhnat e prgjithshme
t prftuara nga prcjellja dhe vlersimi formativ, msuesi e konsta-
ton (prshkruan) shkalln e zhvillimit dhe t arriturave t do nxnsi
vemas n kuadr t secils fush programore.
FUNKSIONI I PORTFOLIOS
Gjat gjith vitit shkollor prindrit duhet t ken qasje n portfo-
lion e fmijs s vet q t mund t japin ndihmesn e tyre lidhur
me realizimin cilsor t msimit t gjuhs shqipe dhe pr kaprci-
min e vshtirsive individuale t fmijs s tij.
Nota prfundimtare analitike me shkrim i jepet po kshtu prindit
dhe bhet pjes prbrse e portfolios s nxnsit.
Portfolio e nxnsit me t dhnat konkrete lidhur me arritjet dhe
vshtirsit e nxnsit prcillet m tej n klasat e tjera.
MNYRAT PR KONTROLLIM DHE VLERSIM - N mbshtetje t krkesave
programore t lnds s gjuhs shqipe pr klasn e par, ku nuk msohet
lexim-shkrimi, kontrollimi dhe vlersimi duhet t bhen me goj, n
mnyr praktike, me an t prezantimeve dhe ushtrimeve me goj,
ose nprmjet ushtrimeve me ilustrime ku nxnsit nnvizojn, qar-
kojn etj.
`
`
`
19
7. KUSHTET HAPSINORE
Mjedisi i msimdhnies (klasa etj.) duhet ti ket kushtet themelore pr
zhvillimin normal dhe aktiv t veprimtaris msimore. Orendit e klass
t mund t zhvendosen me lehtsi pr tu prshtatur me aktivitetet dhe
format e puns si dhe t mundsojn komunikim aktiv dhe pa pengesa
n relacionin nxns-nxns, nxns-msimdhns. Klasa duhet t ket
kndin e biblioteks, kndin pr loj dhe kndin pr ekspozita dhe akti-
vitete t tjera. Sa i prket kushteve hapsinore pr realizim programi ba-
zohet n Normativin pr hapsirn e klass s I, II dhe III dhe pr mjetet
msimore pr klasn e I t sjellura nga ministri i Arsimit dhe Shkencs
me Vendim nr. 07-4061/1 prej 31.05.2007.
8. NORMATIVI PR KUADRIN
MSIMOR
N baz t Ligjit pr arsimin fillor, realizimin e programit msimor pa-
rashikohet ta bj msimdhnsi q ka kryer Fakultetin Pedagogjik -
profesori pr msimdhnie n klasat e ulta prkatsisht profesori pr
edukimin parashkollor dhe ata q kan kryer Fakultetin Filozofik - peda-
gogu i diplomuar.
9. KOMISIONI Q PRGATITI
PROGRAMIN MSIMOR
Doc. dr. Vehbi Kadriu, Fakulteti Pedagogjik, Shkup
Salije Miftari, Shkolla fillore ,,Naim Frashri, Tetov
Ibe Mustafa, Shkolla fillore ,,25 Maj, Shkup
Kadire Hoxha, Shkolla fillore ,,25 Maj, Shkup
Fatmir Sulejmani - kshilltar pedagogjik
Qamil Xheladini - kshilltar pedagogjik - (koordinues)
Zejna Halimi - kshilltare pedagogjike
10. VENDIMI DHE DATA E
MIRATIMIT T PROGRAMIT
MSIMOR
Programin msimor t gjuhs shqipe pr klasn e par t shkolls fillore
9-vjecare e miratoi:
Ministr
Sulejman Rushiti m 21. 06. 2007
(vendimi nr. 10 1009/2)
`
`
`
`
`
`
`
20
1
DOKUZYILLIK LKRET M
RETM
PROGRAMI
TRKE DERS
2
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04,
82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 n 51/07), nnnncepo sa
o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo mycku
3
1. GR
Trke retim dersi, anadili Trke eitiminin temelini oluLurnakLadir.
Bu ders, dier derslerden bilgi edinebilnede ve hayaLi Laniyabilnede
genel olarak dil temeli oluLurnakLadir. 8u desle ilgili, eitim retim
alinalari esnasindaki uygulanalarda bir buLun olarak iie: dun-
ce-dil-konuna kavranlari kullanilnakLa ve birbirleriyle paralel olarak
devanli eLkilein halinde bulunnakLadir.8undan harekeL ederek belli bir
dnce gelimiliin kalitesi ve dilin gidebilecei en uzun mesafesidir.
unku, aik bir konuna olnadan, aik dunce olmaz ve dilsiz bilgi de
olamaz.
renciler, bu reLin dersi yardini ile Jurkenin sisLenini, onun
ilevselliini anlani olacak, her dzeyde edeb Trkeyi (Sesbilimi,
szbilimi, cmlebilgisi, szlk, iml vb.) kullanabileceklerdir.
8u dersLe Jurke, yalniz ara olarak deil de ayni zananda bu, ders konu-
su da olabilir, daha dorusu Trke dersi araLirilacak olan bir dersLir.
Bu ders, rencinin milli benliidir ve szl iletiininin Lenel aracidir.
Trke edeb dilinin renciler Laraindan orenilip kullanilnasi denek,
okuduu her neLin ve konularin (edebiyaL ve nedya kulLurunden) anla-
nayabilne, iindeki olaylarin kavrayabilne , yorunlayabilne, iade ede-
bilne vb. aisindan olan kaLkisi yanisira, orencilerde edebi yaraLicilik,
okuma ve kendikendini eitme becerilerin gelinesinde de kaLkida
bulunnakLadir.
4
TRK DL PROGRAMININ STATS VE ERKLERNN
OKUMA YILINDAK DAILIMI
Dersin Stats: Zorunlu Ders
Ders Saatleri: Haftada: 6 Ders, Yilda, 216 Ders
2. I. - III. SINIF GELM DNEM
TRKE RETM DERSNN GENEL
AMALARI
renci:
Trkenin, karilikli anlana, dunme, renme ve yaratmadaki
rln kavrayabilmek;
Kelime daarciini zenginletirebilmek; renilen kelimelerin
anlanlarini anlayabilnek ve yerliyerinde kullanabilnek,
Konuurken telaffz ve vurguya dikkat edebilmek;
Yazabilnek ve okuyabilnek, 0kuyup yazdiini anlayabilnek,
Tiyatro, dram, radio ve televizyon ile ilgili temel bilgi ve becerileri
kavrayabilmek;
HuhaLabi ile konuabilme ve anlaabilmenin temel ilkelerini
gelitirebilmek;
Konuna ve yazna ile nanLikli dunme yeteneklerini
gelitirebilmek;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Aik ve anlaabilir yazabilmeyi tevik edebilmek;
nl kurallarini kavrayabilnek ve egzersis yapip uygulayabilnek,
Kendi duygu ve dncelerini anlatmadaki zgvenini kazanabil-
mek;
Kitap okuma sevgisini gelitirebilmek;
evresindeki dili ile ilgili konuabilmek;
Kadeneli olarak Jurke edebi dilin kullanilnasina geebilnek.
`
`
`
`
`
`
5
3. I. SINIF TRKE RETM
DERSNN GENEL AMALARI
renci:
Arkada ve retmeni ile konuabilmek iin tevik edebilmek;
8irine ya da birilerine hiLap ederken aik ve anlailir bir Lonla ko-
nuabilmek;
AkLi dinlene alikanlii yaraLilnasi iin uramak;
Basit sorular sorabilmek ve sorulan sorulara cevap verebilmek;
Baindan geen olaylari anlaLabilnek (olayin akii),
Temel harflerin elementlerini yazabilmek;
Sozlu ve yazilida, sozleri (kelineleri) belli bir siralinin olduunu,
yani, kuralli cunle ile soylendiini (yazilidiini) kavraLabilnek,
Kendi duygu ve dncelerini syleyebilmek;
8elli edebi Lurleri Laniyabilnek (nanzune-iir, masal, yk-hikye,
tekerleme);
Hikye anlatabilmek ve hikyedeki kiileri (kahrananlari) olayin
gelitii yeri ve zanani Laniyabilnek, bulabilnek,
Dinleyerek ya da okuyarak bir metnin zelliini ayirL edebilneli
(mizah, hznl, en);
Drama etkinliklerini balaLabilneli (oynadii rolu sozlerle, jesLlerle
ve vcut hareketleriyle sunabilmek);
Resin, radio oyunu, izgi ilini, kukla ilini vb. arasindaki arki
sezebilmek;
HanLikli, ierikli, akici ve aik konuabilmesi iin yeteneklendire-
bilmek.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
1. SINIF - TRKE RETM PROGRAMI
RENME ALANI: LETM - 80 DERS SAATI
Amalar erik Kavramlar Metod ve etkinlikler
1. nsanIar aras:nda
kurulan iletiim
konusunda dilin
nemini kavrayab-
ilme
letiin araci olarak dil.
nsanlar arasi anlana araci ola-
rak. dilin nemini anlatma.
`
`
Iletiim
Anlama
8irbilerini Laniyabilne ile ilgili eLkinlikler:
retmen ve rencilerin kendilerini LaniLir, ad, soyad, adres,
telefon ve dier zelliklerini syler.
`
`
2. Konumada
Trkeyi doru
kullanabilme
Dzgn ve doru konumak iin
retmeninin konunasini ornek
alma.
` Aile
Arkada
Kii-birey
Kendini ve ailesini LaniLir:
Ben ve ailem
Ben ve arkadain
rnek: 1
renciler aile bireylerinden birininin yerine geip bu birey gibi
konunasi isLenir.
rnek: 2.
Deiik kurum ve kurulular (ktphane, bakkal, oto ya da
Lren gari, sanaL galerisi, posLa.gibi ) ziyareL edilir ve ondan
sonra renciler, burada yapilan Lurlu konuma, soru-cevap gibi
iletiin nasil yapildiini LarLiirlar.
KulLurlu davrandiinizda eksik sylenilen cmlelerin tama-
mlanma eLkinliklrin yapilnasi.
Belli bir durmdan sonra olan ya da oluan tepkiye kari
rencilerin LuLunu: 0argin ya da kizgin olsaydin ne derdin:
0ykunun bolunlerini dinledikLen sonra onu Laniyabilne eLkinlikle-
ri.
`
`
7
0ykuJhikye, nasal dinlene (0ykunun Lananini, en ok beenilen
blm, kii Lasiri, durun Lasiri.gibi) eLkinlikler.
8ilinen bir neLnin bolunlerini Laniyabilne ve ok bilinen unsurlarini
szl olarak yorumla etkinlikleri.
`
1. Dinleme
kuraIIar:n: uyguIay-
abilme
0inlenek iin hazirlik yapna.
Dikkatini dinlediine
younlaLirna.
Corgu kurallarina uygun dinlene.
`
`
`
Dinleme
Kural
Grg
Saygi
0inlene sirasinda nasil oLuracaini belirler, kullanacai ara-gereci
hazirlar vb.
Bu ya grubundaki rencilerin dikkaL sureleri goz onune alinarak
eLkinlikler planlanir.
0inlene oncesi ve dinlene sirasinda eiLli gorseller, aiklanalar
ve sorular yardiniyla orencinin dikkat sreklilii salanir.
Konuanin sozunu kesnene, soz isLene, saygili olna, kendini
konuanin yerine koyna vb. eLkinlikler yapilir.
`
`
`
`
2. Dinlediini an-
layabilme
0inlediklerini anlanlandirnada
sunulan grsellerden yararlanma.
Dinlediklerini zihninde
canlandirna.
Dinlediklerinin konusunu belir-
leme.
Dinledii olayin nasil
gelieceini ve sonucunu tahmin
etme.
Konunaci, konuna orLani
ve konuma ierii hakkindaki
dncelerini belirleme.
Bir etkinliin veya iin
aanalarini anlaLan yonergeleri
uygulama.
`
`
`
`
`
`
Grsel
Eletirme
Ynerge
Benzerlik
Iarklilik
Paylama
Soru -Cevap
Sebep-sonu
Mesaj
Zihinde canlandirilanlarin sozlu veya gorsel olarak anlaLilnasi
istenir.
Sinilana" (0inlediklerinde geen varliklar benzer ozelliklerine
gore sinilandirilabilir) eLkinlii yapLirilir.
Resim, ekil, fotora vb. kullannalari isLenir.
8u konuda neler biliyorsunuz:" sorusu ile on bilgilerinin
haLirlannasi isLenir.
Dinlediini anlama balii alLindaki analar, gorselletirme,
sozlu anlaLinlar yapLirilarak, gozlen olekleri, alina yapraklari
(eletirme, resimleme-boyama, boluk doldurma, resimden bulma,
doru-yanli) kullanilir.
Dinledikleriyle ilgili, kendi yaanLisindan ve gunluk hayaLLan
rnekler verir.
he, nerede, ne zanan, nasil, niin ve kin sorularina cevap verir.
Sebep-sonu ilikileri kurar.
8undan sonra ne olabilir:" sorusuyla orenciler ynlendirilir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8
Dinledikleri konulara ilikin sorular sorma ve
sorulara cevap verme.
Dinlediklerini bakalariyla paylama.
0inlediklerinde hikye unsurlari"ni belirlene.
Dinlediini anlanlandirnada on bilgilerini
kullanma.
Dinlediklerini resim, mzik, dram, iir, yk
vb. yollarla sergilemek.
`
`
`
`
`
rnek 1.
Dinledikleri ile ilgili bir sonuca yol aan sebebi
veya bir sebebin orLaya ikardii sonucu bulnalari
istenir etkinlii yapLirilabilir.
1. Tr, yntem ve
tekniklere uygun
dinleyebilme
Metni (resmi) takip ederek dinleme.
Bilgi edinmek iin sunu, belgesel vb. gibi
konulari dinlene ve izlene.
Elenmek iin masal, hikye, arki, Lekerlene,
tiyatro vb. dinleme ve izleme.
`
`
`
Sunu
zlemek
Sa-Sol
Beceri
Oyun
inde-0iinda
Ba-Orta-Son
0nunde-Arkasinda
Jelevizyondan ocuk progranlarini izleneleri ve
izlediklerini siniLa anlaLnalari isLenir.
0inledikleri nasallari veya hikyeleri
oyunlaLirnalari isLenir.
retmen veya renci Laraindan yapilan
ornek okunalarin, soldan saa yn becerisini
pekiLirnek anaciyla izlennesi.
`
`
`
9
2. Konuma
kuraIIar:n: uyguIay-
abilme
Konunak iin hazirlik yapna.
Kendikendini ifade etmek.
Kendi adini, soyadini, okulunu, siniini,
nunarasini soyleyebilne.
reLnenin, aile bireylerinin adlarini,
soyadlarini soyleyebilne,
Evinin adresini syleyebilme.
0inleyicilerle goz Lenasi kurna.
SohbeLe kaLilabilnne.
Belli bir konuda kununayi balaLir.
Belli bir konuda kununayi surdurur.
Soz alnak iin sirasini bekler.
Duygu, dnce ve hayallerini syler.
stlendii rle uygun konuur.
itilebilir bir ses tonuyla konuma.
Kelineleri yerinde ve anlanlarina uygun
kullanma.
Kelimeleri doru telffuz etme.
Akici konuabilme.
Sesine duygu tonu katma.
Konunalarinda beden dilini kullanna.
Konuna sirasinda gereksiz harekeLlerden
kainna.
Corgu kurallarina ve deerlere (mill, manev,
kltrel, ahlk, sosyal vb.) uygun konuma.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Konuma
Doru-Yanli
Ses
Telaffuz
Duygu
bzgun-Kizgin-
Mutlu-Sevinli
olma
Korkulu-Korkusuz
akin-0unceli
Sevme
Konuna aliLirnalari yapnak.
Kendi kendini szel olarak ifade edebilmek
konuma etkinlikleri.
Soylenen bir cunlede anlani bozan kelineyi
bulnalari ve bu kelinenin yerine dorusunu
kullannalari isLeneir.
Sayima ve tekerlemeler sylemeleri istenir.
Konuyu belirler, bilgi toplar, grsel malzeme
hazirlar.
bzunLu, sevin, korku gibi duygularini ses Lonuna
yansiLir
Corgu kurallarina uygun eLkinlikler:
Konunacinin sozunu biLirnesini bekleyerek, soz
alarak, byklerine, bayraa, vatana ve millete
saygi gosLererek konuur.
Misafirlikte, bakkalda, doum gn, tiyatroda,
sinenada uygun davranilar sergiler.
Aile bireylerini Lanir ve LaniLir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
10
3. Kendini s-
zl olarak if-
ade edebilme
ve bakaIar:yIa
ilikilerini ynete-
bilme
Gerekli durumlarda nezaket szcklerini kullan-
ma.
Kendine gvenerek konuma.
Konunasinda olaylari olu sirasina gore an-
latma.
Yeni rendii kelimeleri konunalarinda
kullanma.
Konunasini gorsel sunuyla desLeklene.
Konunasi, konuma ierii ve konuma
orLani hakkinda dunce belirtme.
Konuurken dinleyicilere sorular sorar ve soru-
lara cevap verme.
8ilgi edinnek anaciyla soru sorna.
`
`
`
`
`
`
`
`
Hogr
Hitap etme
Bay-bayan
(Beyefendi-
anineendi)
Sayin
Buyrun
Selamlama
Rica etme
zr dileme
vme
Teekkr etme
Tebrik etme
Resinlerdeki olaylari olu sirasina gore anlaLnasi
istenir.
Kendini nuLlu eden ya da uzen olaylar hakkinda
konunasi isLenir.
renciler, konumaya cesaretlendirilir, konuma
sirasinda sozu kesilnez ve eletirilmez.
Konuna sirasinda anlanayi kolaylaLirnak
anaciyla resin, oLora vb.'nin kullanir.
Konunalarinda yaanLisindan ve gunluk hayaL-
tan rnekler verir.
Holanip holannadii olay, durun, kii vb.
hakkinda konuur.
Mimiklerle kendilerini ifade eder.
Selmlana, Lanima, arkadalariyla ve
yetikinlerle konuma, teekkr etme, kutlama,
zr dileme, telefonda konuna vb. alimalar
yapilir.
Karidakisi ile (arkada ve daha buyuklerle) nasil
hitap edileceini ve davrani edileceini gstere-
cek etkinlikler.
Sebep-sonu ilikileri kurar.
8undan sonra ne olabilir:" sorusuyla orenciler
ynlendirilir.
rnek 1.
Deiik kurum ve kurulular (ktphane, bakkal,
oLo ya da Lren gari, sanaL galerisi, posLa.gibi )
ziyaret edilir ve ondan sonra renciler, burada
yapilan Lurlu konuma, soru-cevap gibi ietiin nasil
yapildiini LarLiirlar.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
11
4. letiimde,
rencide var olan
korku, gerginlik
ve gvensizlikten
doan olumsuz-
luklardan aamaI:
olarak kurtulabilme
Uygun konuma letiim kurmada zorluk eken rencilerlde zelli-
kle korku, gerginlik ve kendinde gvensizlik hisse-
den rencilerlde bu gibi olunsuzluklari orLadan
kaldirnak iin konuma ve dier tr etkinlikler
yapilnali.
rencinin istei ya da ynlendirilerek baka rle
sokularak oynanilan oyun vb. eLkinlikler.
Kuklalar kullanarak rencilerin Laraindan
hazirlayacaklari dranaLizasyon eLkinlikleri.
Baka ahislari kiyaslayarak sorunlu (problenli)
durunlarin sozlu ozunlennesi (or: 8en onun
yerine olsan.")
`
`
`
`
5. Tr, yntem ve
tekniklere uygun
konuabilme
Gnlk ilikilerin gerektirdii arkli durunlara
uygun konuma.
Ortama uygun ses tonunu kullanma
Topluluk nnde konuma.
stlendii role uygun konuma.
Bildii iirleri topluluk nnde okuma.
`
`
`
`
`
Sesin ykseklii
Sesin hizi
Sesin sakin olnasi
Sesin ykseklii
8elirlenen bir konu ya da sorun hakkinda beyin
irLinasi yapilir.
Bayram, tren, enlikde grdklerini ve
yaadiklarini anlaLnasi isLenir.
rencilerden, en sevdii oyuncainin, hayvanin,
kiinin vb. ozelliklerini anlaLnasi isLenir.
0rana, piyes veya canlandirnalarda usLlendii
rllerin zelliklerine uygun konuur.
Tekerlemeler syleme etkinlikleri.
reLnen Laraindan okunulacak olan deiik
sanat eserlerin dinletilmesi.
KayiLli sanaL konunalarin (spikorlerin
konunalari) dinleLilnesi.
`
`
`
`
`
`
`
12
RENME ALANI: EDEBYAT - 60 DERS SAATI
ocuk edeb!yat:n: tan:yab!Ime
1. Tr yntem ve tekniklere
uygun eserIer! tan:yab!Ime
Metnin tr dikkate alma.
(duz yazi: nasal, hikaye-
oyku, abil, LiyaLro eseri-dra-
ma)
(Manzum eserler: manzume,
iir, trk)
`
`
`
Masal
Hikaye-yk,
Manzume-iir,
Trk
Iabil
Dram
ocuk edebiyaLina sevgi uyandirir.
ocuk eserlerine kari ilgi ve sevgi uyandirir
ocuk eserlerindeki arkliklari Laniyabilir
`
`
`
2. k:sa edeb! nes!r ve man-
zum eserleri ezberleyerek o
eser! a:kIayab!Ime
Tekerleme syleme.
Mani syleme.
`
`
Tekerleme
Mani
8azi nanzun Lurlerini ezberleyebilne akaL bunu
yaparken ocuklara zorlamadan uygulayabilmek. (Bu
dnem yaLaki ocuklar ezbere zorlannanalidir).
`
3. Hetn!n unsurIar:n: beI!r-
leme.
HeLnin unsurlarini: ana ka-
rakLer, yer ve olayi aiklana.
Metnin ierii hakkindaki
dnceleri belirleme.
BalikLan harekeLle neLnin
ieriini tahmin etme.
`
`
`
Ierilik
Mesaj
Olay
Yer
Zaman
Kii karakter
Metinle ilgili kendi yaanLisindan ve gunluk hayaLan
rnek verir.
8u konuda neler biliyorsunuz:" sorusuyla on bilgile-
rin haLirlannasi salanir.
Kahrananlarin ozelliklerini Lanir.
Bakahrananin kin olduunu Lanir ve ozelliklerini
sayar.
Zihninde canlandirdiklari olaylarin resinlenneleri
istenir.
`
`
`
`
`
4. Belli durum ve olaylarla
ilgili neden-sonu ilikisi
kurabilme
8ir olayin olasi nedenlerini
syleme.
8ir olayin olasi sonularini
syleme.
Yarin birakilan olayi, duru-
mu, iiri, yky, arkiyi vb.
zgn bir ekilde tamamlama.
`
`
`
lanlari, duunceleri hayalinde canlandirir.
AyrinLilar ekleyerek ve deiiklikler yaparak fikirleri-
ni gelitirir.
8ir olayi olu sirasina gore anlaLir.
Daha nce dinledii ykleri ieriine uygun olarak
anlaLir.
`
`
`
`
13
3. Zamanla ilgili olay ve olay-
lara baI: kavramIar aras:nda
iliki kurabilme
0laylari olu sirasina gore
syleme.
Zananla ilgili kavranlari
anlanina uygun ekilde
kullanma.
Zanan bildiren aralarin
ilevini aiklana.
`
`
`
0laylarin olu sirasi
(akii):
nce-imdi-Sonra
0un, bugun, yarina ilikin zaman bildiren szcklerin
doru olarak kullanir.
`
4. Trk kltrn, kltr
deerIer!m!z! ve farkI: kItr-
Ier! tan:yab!Ime
Kendi kltrnn belli bali
ozelliklerini aiklana.
Iarkli kulLurlerin belli bali
zelliklerini syleme.
`
`
Bayram
Kutlama
Sanat
alk oyunlari
Jurk halk nasallari ile arkli kulLurlerin nasallarini
dinler.
Maniller, niniler, milli bayramlar ile ilgili iir, arki
syler.
Atatrk ve dier bykler ile ilgili iir ve trkler
syler.
Halk mzii dinler ve syler.
Halk oyunu oynar.
Jurk kulLurunu LaniLnaya yonelik eLkinliklerde
renilen oyunlari sergiler.
Jurk halk oyunlarindan biri oretilir.
0r, adeLler (gelenek ve gorenekler) aiklanir.
Yoresel kiyaeLler LaniLilir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5. Tr yntem ve tekniklere
uygun !!rIer! tan:yab!Ime
iir (tekerleme, bilmece ve
sayimaca) syleme.
` Sayina yapLirilir ve Lekerlene soyleLilir.
Akici okur.
itilebilir bir ses tonuyla okur (iir okuma).
Bildii iirleri topluluk nnde okur.
`
`
`
`
14
DERS ALANI: ANLATIM VE YARATICILIK - 26 DERS SAATI
0!nIeme kuraIIar:n: uyguIayarak
dinleyebilme (belli konularda
kendini szl ifade ederek ko-
numaya kat:Iab!Ime becer!s!n!
kazanabilme)
Aile ve okul
hayaLinda, yakin
evreden konularla
ilgili konunalari
dinleme.
` Konunaci
Konuna 0rLani
Konuma
Dinleme
Konunacinin anlaLLiklarinin dinler, konuma ierii
hakkindaki duncelerini anlatarak belirtir.
0inlediklerinde ne, nerede, ne zanan, nasil, niin ve kin
sorularina Cevap ver.
AnlaLilanlari daha kolay anlayabilneleri ve
anlaLilabilneleri iin resin, oLoraf nesne-grsel aralar
ve gorsel sunu kullanilir.
0inlediklerini anlanlandirnada sunulan gorsellerden (re-
sim, fotora, nesne gorsel aralar JV) yararlanir.
`
`
`
`
k:sa !er!kI! konuIar: serbest ve
soruIar: cevap vererek anIatab!I-
me.
Metin, izgi film,
iln JV, yayin
hikaye ve nasallarin
ieriliini kisaca
anlatma.
` AnlaLin Kisa ieriklikle nasal abl (hayvanlarla ilgili) konulari
serbesL ve sorularla cevap vererek anlaLir.
0laylari siralarken ilk once, once, daha sonra, ondan
sonra, sonunda, sonuLa 'v.b.' iadelerinin kullanilnasi
istenebilir.
`
`
Olaylardan, grsellerden ve
kelimelerden hareketle cmleler
ve metinler oluturarak sebest
yorum yapabilme.
Resim ve fotoralari
yorumlamak
Kelimeleri yorumla-
mak.
`
`
Yorum
Yorumlama
Kendisini, ailesini ve evresini LaniLir kendi yaanLisindan
ve gnlk hayattan rnekler vererek serbest yorumlar.
Gezide grdklerini ve yaadiklarini anlaLnalari isLenir
(kir gezisi, yazlana, kilama).
Resinlerdeki olaylari olu sirasina gore anlaLnasi
istenir.(Resimin dili var)
Verilen kelinelere gore anlaLir-yorun yapar.
`
`
`
`
0Iay ya da varI:kIar:n (b!tk!,
nesne, hayvan, insan) eitli
zelliklerini gzetleyerek betim-
leyebilme
Canli ve cansiz
varliklari beLinlene
(hayvan,bitki,nesne)
` Betimleme Hayvan, bitki ve nesnelerin bilimsel, byklk ve yn
aisindan gozlenleyerek, dikkaL ederek, yorunlayarak,
anlatarak, inceleyerek betimlemeler yapar.
8elirlenen bir konuda ya da sorun oznede beyin irLinasi
yapLirilabilir.
`
`
15
E anIamI: szckIere rnek
verme becer!s! kazand:rma ve
szck daarc::n: geI!tirme.
E anlanli sozcukle-
re rnek verme
` Szck daarciini e anlanli sozcuklere ornek vererek
geliLirir (yil-sene, ad-isin, arnaan- hediye).
`
iir okuma ve iirin zihinde
canIand:rarak (dramat!zasyon}
okuma becer!s!n! kazand:rab!Ime.
iir okuma
Zihinde
canlandirarak okuna
(dramatizasyon)
`
`
iir okuma Tekerle-
meler
iir duygulu iitebilir bir ses tonuyla okur.
Bildii iiri topluluk nnde okur.
Sayina yapLirilir ve Lekerlene soyleLilir.
`
`
`
RENME ALANI: MEDYA KLTR - 20 DERS SAATI
1. Radyo, ve TV, CD, DVD
izleyebilme
Corsel aralarin eLkilerini soyle-
me.
Olumlu ve olumsuz ynlerini
aiklana.
Corsel aralarda verilen nesajlari
anlayana, Lanina ve uygulana.
`
`
`
TV, CD, DVD
Mesaj
Kasetalar
Jelevizyonda ocuk progranlarini izleneleri ve izledikleri-
ni siniLa anlaLnalari isLenir.
Jelevizyonda izledikleri ocuk progranlari hakkindaki
dncelerini arkadalariyla paylanalari isLenir.
8asiL eserlerde yaraLicilik ve duzenlene ile ilgili kabiliye-
tlerin gelitirir ve uygular.
zlenilen belli bir JV yayini-progranindan sonra konuma/
LarLima yrtebilir.
`
`
`
`
2. 8!Ig!sayar:
tan:yab!Ime ve aamaI:
olarak kullanmaya
balamak;
8ilgisayarin eitimde ve
iletiimdeki rln kavrayabilme.
` Bilgisayar
TV, CD, DVD
Mesaj
Dilin geliLirilnesinde bilgisayari kullanir (Loolkid)
8asiL eserlerde yaraLicilik ve duzenlene ile ilgili yaraLicilik
kabiliyetlerini gelitirir ve uygular.
CD, DVD izletirebilmek.
`
`
`
16
3. Tiyatro ile dram kl-
tr ilgili temel bilgiler
edinebilmeli ve sevgi
a:Iayab!ImeI!
Tiyatro, kukla ve glge
oyununu tan:yab!Ime
`
Tiyatro ve ocuk tiyatrosunu
Laniyabilne.
Tiyatro temsilini kavramak.
Kukla ve golge oyununu LaniLna.
alina nekani (sahne) - evre,
ara-gereleri LaniLna.
Duygu, dnce ve izlenimlerini
drama, tiyatro, mzikli oyun,
kukla vb. yollarla sunma.
Sunularinda gerek nesne ve
modelleri kullanma.
Aktr, rejisr vb. kiillerin zelli-
klerini aiklana.
Hacivat ve Karagz oyunu oy-
natma.
`
`
`
`
`
`
`
`
Sahne
Rejisr
Aktr
Makyaj
Maske
Hacivat ve Karagz
Tiyatroda bir-iki tiyatro eserleri seyrettirebilir.
0kulda ya da siniLa orencilerinin hazirlayacaklari
herhangi bir oyun iin kendileri Laraindan kuklalar, bere-
ler, naskeler vb. hazirlana eLkinlikleri yapilir.
Kisa nanzun bolunlerinin dranaLize eLdilir.
0rana, piyes ve canlandirnada usLlendii rollerin zellik-
lerine gre uygun konuur.
IoLogra, kukla, naske, kosLun ve nakyaj kullanir.
ocuklar el parnaklarini kullanarak duvarda deiik
hayvan ekilleri yapar.
ocuklar yaraLici drana yoluyla kendi duygularini,
heyecanlarini, problen ozne yeLeneklerini Lanir.
`
`
`
`
`
`
`
4. Film ve dier iletiim
araIar:n: kuIIanab!Ime
Iiln Lurlerini Lanina:
Sessiz film (kukla ya da izgi
film)
izgi film
Sinema film
Belgesel film
`
izgi film
Belgesel
Sinema
Deiken ve statik resimlerle ilikin grsel, ses ve zaman
elenanlarini Lanir.
Seyredilen bir ocuk filmi ile ilgili konuma yrtebilir.
Seyredilen bir belbesel filminden sonra konuma yrte-
bilmek.
ocuklara ait bir filmi seyredip onun ierdii nesajini
incelemek
`
`
`
`
5. Telefonu kullanabilme Telefonun ne olduunu, onun
kulanin anacini anlana ve
iletiin araci olarak kullanna.
` Eski-yeni Jeleon kullanini ile ilgili beceri kazanir. `
17
6. Deiik TV
programIar:n:
tan:yab!Ime
ocuk enisyonlari, haberler,
sanaL progranlari, canli yayinlar,
reklanlar ve spor yayinlari
izleme.
` Reklam - haber
ocuk yayinlari
Canli yayinlar
Spor yayinlari
Etkinlik
rnek:
Hangi reklam sizi en ok etkiliyor, Neden bu reklamdan
etkilendiinizi dunuyorsunuz:" gibi sorularla orencilerin
reklanlari sorgulanalari salanir.
`
7. Beden dilini
tan:yab!Ime
Beden hareketlerini kullanarak
iletiimi gelitirme.
` Jest
Mimik
Pantomim
Taklit
Szl iletiin aiklanir.
Szsz iletiimin geliimi iin jestlerden, mimiklerden,
LakliLlerden ve panLoninlerden yararlanir.
Szsz iletiin yardiniyla ocuk kendi beden dilini kulla-
narak olayi, nesne ve durunu aiklar.
rnek:
Kayak, komak, air nesne, eki, LaLli, Luzlu.gibi.
`
`
`
8. 0rama yard:m:yIa b!-
reyin kiilik geliimine
yard:mc: oIab!Ime
0ranadan haz alnayi salama.
Drama etkinliklerini planlarken
ocuklarin yaraLiciklari, problen
zme becerileri, karar verme be-
cerileri, i disiplin kazannalari,
sorunluluk ve duygularini
gelitirmelerine nem verme.
`
`
Drama 0ranayi,drana yardiniyla oretir.
0ran alinalarina kaLilan bireyler drana surecinde
durunlari, olaylari, ilikileri kefederek renirler.
ocuk oyunlariyla deiik yaan durunlarini
canlandirirlar.
8irey, drana yardiniyla hayallerini geliirir ve
zenginletirir.
0ran yardinyla, kendisini bakasinin yerine koynayi ve
kendisini ifade etmeyi renir.
0ran yardiniyla ocuklar kendi aralarinda birbirlerine
yardinci olnayi ve paylanayi orenirler.
Karilikli olarak duygu, duunce ve nesne ali verii
yapilir.
`
`
`
`
`
`
`
18
9. Bilgi edinmek
iin ktphane-
den yararIanmay:
salayabilme ve nemini
kavrayabilme
KuLuphaneyi LaniLna ` KuLuphane-KiLaplik
Kitap
Ktphaneye geziler dzenlenir (ehir-kent, okul varsa
zel ktphanelere). Ziyaret edilen ktphanelerdeki kita-
plar dergiler ve ne varsa onlarin LaniLini yayilir.
Kitaba kari sevgi uyandirnak.
KiLap okunanin onenini soylenek, onlara kavraLabilnek
KiLap okunanin nedenlerini soyler.
ocuk ansiklopedilerin nerede, nezaman ve niin
kullanildiini soyler.
`
`
`
`
`
10. ocuk gazeteleri ve
derg!Ier! tan:yab!Ime
Gazete ve ocuk dergilerini
LaniLna.
` Dergi
Gazete
Resinli kiLapLaki resinlere bakarak olaylari geliimine
gore siralar.
Resinli kiLabi ozenle kullanir.
Dikkatini resimlere younlaLirir.
Gazete ve dergilerin nemini ifade eden konuna yapilir.
`
`
`
`
19
RENME ALANI: OKUMA VE YAZMAYA HAZIRLIK ALIMALARI: 30 DERS SAATI
Resimlere bakarak
okuma kuraIIar:n:
uygulama
0kunak iin hazirlik yapna.
Resindeki olaylari geliimine
gore siralana
Akici okuna.
Dikkatini resime
younlaLirna.
Resinli kiLabi ozenle kullan-
ma.
Resim ve fotoralari yoru-
mlama.
Reklnlarda verilen nesajlari
sorgular ve yorumlama.
Dergi ve TV de verilen bilgile-
ri dnceleri yorumlama.
Beden dilini yorumlama
Renkleri Lanir anlanlandirir
ve yorumlama
Grsellerden hareketle cmle-
ler ve metinler oluturma.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Okumak
Metin
Paylamak
Sembol
Cmle
Renkler
Reklam
Yorumlanacak metin ve uygun bir oturma biimi belirlenir. Resim ile
goz arasindaki nesae ve iik duzeni ayarlanir.
Cereksiz Lekrarlarin ve duraklanalarin, geri donulerin, aLlanalarin,
yanli okunalarin yapilnadii okuna.
Karalanadan, yirLnadan, kaLlanadan resinli kiLaplari kullanna.
bak ve anlaL" (sinia geLirilen resin veya oLorafta grdkleri
anlaLLirilabilir.) LLkinlii yapLirilabilir.
Jelevizyonda izledikleri ocuk progranlari hakkindaki duncelerini
arkadalariyla paylanalari isLenebilir.
retmenin, defterine izdii senbollerin (yildiz, gulen yuz vb.), uyari
iaretlerinin ve ynlendirmelerin ne anlama geldiini bilmesi.
rnein, buluLlarin kararnasinin yamurun habercisi olduunu
anlanlandirnasi gibi.
Renklerin adlari, deiik yerlerde kullanilii, iade eLLii anlamlar.
`
`
`
`
`
`
`
`
20
Grsel sunu Sununa hazirlik yapna.
Bilgi, dnce ve izlenimle-
rini resim, ekil ve sembol
kullanarak grselletirme.
Duygu, dnce ve bilgileri-
ni grselletirmede renkleri
kullanma.
`
`
`
Verilen resinlerden anladiklarini bir keline veya cunle ile iade edil-
mesi istenilir.
Sunun oncesinde, ara, gere hazirlanasi, sunacai konuyla ilgili bilgi
Loplanasi ve prova yapnasi isLenebilir.
renciden, grselletirdii rn arkadalariyla paylanasi isLenebilir.
Ayrica bunlar, sini ve okul panosunda sergilenebilir.
rnein; rencinin anlatacai konu ile ilgili oyuncak, neyve, sebze
veya nodelden yararlanarak gorsel sunu yapnasi.
`
`
`
`
Sz varI::n: ge-
litirme
Grsellerden yararlanarak sz
varliini gelitirme.
Bilmedii kelimelerin
anlanlarini araLirna.
`
`
Resim-Kelime Eletir (Resimlerden hareketle kelimeleri ve ke-
limelerden hareketle resimleri eletirmeleri istenebilir.) etkinlii
yapLirilabilir.
Resimli szlk, resim, fotoraf vb.
Resimli szle bakarak, retmenine sorarak vb. kelimelerin
anlanlarini araLirir.
`
`
`
Tr, yntem ve
tekniklere uygun
okuma
Serbest yorum yapma.
Resimi dikkate alarak okur ve
yorumlama.
`
`
Yorum
Ama
Alikanlik
Canlandirna
Resimdeki kavramlara gre renciler arasinda paylaLirilarak
yorunlanir
SerbesL yorun yapnadaki ana, yorunun alikanlik hline geLirilne-
sidir.
Yorunun alikanlik hline geLirilebilnesi iin, serbesL yorun yap-
naya zanan ayrilnalidir. 8u derslerde serbesL yorun yapLirilnali,
yorunlarina ilikin (canlandirna, resinlene, sozlu anlaLna, gibi
eLkinlikler yapLirilnalidir
`
`
`
21
Okuma yazmaya
haz:rI:k
aI:maIar:
Yaznak iin hazirlik yapar.
Craik senbolleri arasinda
uygun boluklar birakir.
Bitiik eik yazi senbolleri
kurallarina uygun yazar.
8uLun yazilarini biLiik eik
yazi ile yazar.
Sayfa dzenine ve temizliine
dikkat eder.
`
`
`
`
`
Yatay-dikey
Eik-eri
Aik-kapali
Balangi-biLi
Ilk-orta-son
Oturu, kalen LuLna, deLer LuLna, el Lercihi, el ve kol kaslarini
geliLirne, izgi ve boyana alinalari, serbesL ve kuralli izgiler,
ara, gere (silgi, kalenLira, alima kiLlari, ceLvel, kalenler, oyun
hanurlari vb.) kullanini.
Yazna alinalarinin Lanani biLiik eik yazi ile yuruLulecekLir. 8u
alimalarda byk ve kk bitiik eik yazi senbollerinin yonleri,
boyuLlari ve yazilii uzerinde onenle durulnalidir.
YaLay dikey eri ve eik izgileri ve bunlarin konbinasyonlarini izer .
SaLir izgisine dikkaL eLne, saLirlara ayni hizadan balama, sayfa
kenarlarinda uygun boluk birakna.
rnek 1
Senboller yardiniyla nuLlu yuzler" izer.
retmen ocuklara verilen yuvarlak renkli kartonlara mutlu yzler
izerler.
Yuzleri ayrinLilariyla izneye yonlendirirler.
reLnen ocuklarla nuLlu yuz iadesi hakkinda sohbeL eder, yuzleri
birbirlerine gsterirler.
8enin yuzun nasil: Senin yuzun nasil: 8ana anlaLirnisin:
Senin yuzun neden boyle: sorulariyla eLkinlikleri gelitirirler.
rnek 2
duygularin"
reLnen, ocuklara uzerinde arkli duygularin anlaLildii olay karLlari
hazirlar.
8u karLlari ocuklara gosLererek olayi anlaLnalarini ve bu olay sonu-
cunda hangi duyguyu yaayabileceklerini anlaLnalari isLenir.
Ardindan ocuklara bo kaiL ve pasLel boyalar verir.
0nlardan kendilerini nuLlu eden bir olayi resnedip anlaLnalarini isLer.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
22
SesIer! ay:rt ede-
bilme
Sesin kaynaini soyler.
Sesin geldii yn belirler.
Sesin zelliini syler.
Verilen sese benzer sesler
ikarir
`
`
`
`
Ses
Sesli-sessiz
bzak-yakin
Dildeki sesler, hayvan sesleri, ara sesleri v.s.
rnek 1
bu ne sesi:"
er sese gore bir nesnenin soyleneilnesi
eiLli nesnelerin sesleri onceden bir kasede kayiL edilir ocuklarla
teker teker dinlerken ne sesi olduunu bulnaya aliir.
ocuklardan gzlerini kapatarak evrelerindeki sesleri dinlemeleri
istenir.
Araba, zil, insan sesi v.s. gibi seslerin nereden ve hangi ynden
geldiini sorarak ocuklarin sesin geldii yn sylemelerini ister.
Seslerin ne sesi olduu da LarLiilir.
bzakLan gelen sesleri dinleneleri yada yakindan gelen seslerin neler
olduu sorulur...ku sesi duyuyormusunuz diye sorar retmen evre-
den gelen sesler eer yeterli deil ise retmen eitli materyaller ile
sesler ikararak eLkinlii srdrr.
retmen belirledii ocuklardan sesin geldii yne doru yrmeleri-
ni isteyerek etkinlii eitlendirir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Konuurken
sesini doru kul-
lanabilme ve ses
b!Ig!s!n!n fark:nda
olabilme
Nefesini doru kullanir.
Kelimeleri doru telaffuz
eder.
Konuurken sesinin tonunu
iitilebilir biimde ayarlar.
Konuurken sesinin hizini
ayarlama.
Sesleri ayirL edebilne.
Ayni sesle balayan szckler
syleme.
Kafiyeli szckler syleme.
`
`
`
`
`
`
`
Yksek-alak Kendi kendine bir iir arki Lekerlene soyler.
renilen arkilardan bazi kisinlar yuksek sesle soylenir.
Daha sonra retmen arkiyi sesiz soyleyebilirniyiz:" der.
Ayni arki sesiz soylenir.
`
`
`
`
23
Szck daarc::n:
zenginletirebilme
Dinlediklerinde yeni olan
szckleri fark etme.
Yeni sozcuklerin anlanlarini
sorma.
Verilen szcun anlanini
aiklana.
Yeni rendii szckleri
anlanlarina uygun olarak
kullanma.
ZiL anlanli sozcuklere ornek
verme.
varliklarin adlari
ortak adlar, zel adlar ve
varliklarin yapLiklari ii ha-
reketi bidiren kelimeler
`
`
`
`
`
`
`
ekil-oul
Doru-yanli
Beyaz-kara
bzun-kisa
Geni-dar
inan-zayi
Gzel-irkin
Gn-gece
Yeni-eski
Renkleri Lanina.
ayvanlarinJ ieklerinJ sebzelerin yakin evresindeki nesnelerin isin-
lerini ogrenne - aile bireylerini Lanina.
Renkleri LaninaJ bulna.
ayvanlarin ieklerin sebzelerinJneyvelerin yakn evresindeki nes-
nelerin adini oreLne ve bir dizi ayni cins nesne arasindan soyleneni
bulma.
Aile bireylerini LaninaJLaniLna.
Konunalarinda bala kullanir.
Konunalarinda siaL kullanir.
Konunalarinda olunsuz biinlerini de kullanir.
Tekil ve oul iadelerini ayirL edebilne ve doru ekilde kullanabilme.
Yer bildiren szkleri yerinde ve doru kullanir.
Birleik Lunceler kullanir.
Soyut ifadeleri anlar.
8azi sozcuklerin e ve kariL anlanlarini bilir.
0un bugun ve yarin ile ilgili sozcukleri doru kullanir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Trkeyi doru
kullanabilme
Konunalarinda soz dizi-
ni kurallarini doru olarak
kullanma.
Konunalarinda Lenel
dilbilgisi kurallarina uygun
konuma.
Kelimelerin vurgu tonlama ve
telafzne dikkat etme
`
`
`
Konunalarinda Luncenin Lenel oelerini kullanir.
Jenel dilbilgisi kurallarina uygun konuur.
steklerini uygun tmceler ile ifade eder.
Konunalarinda iadelerin olunsuz biinlerini de kullanir.
neden, nasil, kin:" gibi soru sozcuklerini kullanarak Lunceler kurar.
`
`
`
`
`
24
Cmleyi iletiim
arac: oIarak
tan:yab!Ime ve
konumada kul-
lanabilme
Verilen cmleleri rnekler ile
retme.
Soru cmleleri
Bildirme cmleleri
Olumsuzluk cmleleri
`
`
`
`
Verilen szlere gre cmle kurma
Verilen kelimelerle cmle oluturma
Cunle dizisindeki keline sayisini arLirnak
Ornek 1:
Verilen szden cmle kurmak,
okuyor
Erhan okuyor
Erhan kitap okuyor
`
`
`
5. DDAKTK NERLER
(YNERGE)
Dier Derslerle likilendirme
Jurke 0ersi uygulanasi esnasinda dokuz yillik ilkoretmin birinci
siniinda okuLulan dier derslerlerin koorelasiyonun elde edilmesinde ve
zellikle en byk DTT ve Resim dersleri uzernde durulnalidir.
En byk ba 0JJ ile olnakLadir, unku burada, analar dorultusunda
etkinliklerin gereklemesinde rencilerin kelime daarcii, yeni bilgi
ve grler kefetmektedir. Btn bunlar leti!m ve "AnIat:m ve
Yarat:c:I:k reLin alanlarinda daha azla one iknakLadir.
25
Resim dersi ile olan ilikilendirme daha fazla Okuma ve Edebiyat
reLin alaninda gorulnekLedir. 8urada, dersin analarina uygun konu-
larda ilenmesi gereken ve doadaki cisimlerin resim edilmesi gereken el,
vucuL ve goz harekeLleri. gibi durunlarda gorulnekLedir.
8urada yapilan harekeLler beden eitimi dersi ile de koordineli noktalar
olduu grlmektedir.
Matemetikle olan ilikindirne daha ok konularin sinilanirnasinda veya
ka bolune ayrildiini gosLernede gorulnekLe.
Mzik eiLini dersi, anlaLinda daha ok nuzii sozel olarak anlaLildii
zaman, zellikle mzik eliinde sylenilen para veya blmlarde (iir,
arki, Lurku vb.) bu ilikilendirne goze arpnakLadir.
Analarin gerekleebilmesi iin btn derslerin ieriklikleri ve etkin-
likleri entegre olarak planlat:rmaI:d:r.
Irke Program:nda 0ret!m AIanIar:n 0ersIere 6re 0a:I:m:
Her ret!m AIan: !!n beII! ders saat! ngrImtr:
letiin................ 80 ders saaLi
LdebiyaL ................. 60 ders saaLi
AnlaLin ve YaraLicilik ............. 26 ders saaLi
Hedya KulLuru ................ 20 ders saaLi
0kuna ve Yaznaya azirlik alinalari ...... 30 ders saaLi
Y:II:k 0ers Saat! uyguIamas: le lgili Tavsiyeler
reLin prograninda her alanin belirlenni yillik ders saaLleri (ders
fonu) verilmitir. Ancak okulun durumuna gre (rencilerin geldikleri
`
`
`
`
`
orLan, oranin kulLur, sosyal ve eitim seviyesi, rencilerin daha nce-
ki hazirlik seviyeleri, okuloncesi eitiminden geip gememeleri) yine
Lan yillik ders saaLleri (ond) erevesinde ve analari dorultusunda
konu ve eLkinlikler okul Laraindan belirlenecek ekilde uygulalanacakLir.
8u durunda bazi daha az yillik ders saaLleri ile ilenen konular dier
konulara gre daha fazla derslerle ilenneli, yani bazi konular okuna
yili esnasinda bazi konular dierlerine gore daha azla Lekrarlannalarina
izin verilecektir. Yani bu okuldaki ders saatleri bulunduu ortama uyum
salayarak ve artlara gore eiLin icra eLnelidir (ocuklarin hayaL orLani,
onlarin kulLurel-sosyal eitim durumu, rencilerin daha nceki eitim
durunu, okuloncesi kurunlarindan gelip gelnedikleri.gibi durunlar).
8u durunda, bazi konular dierlerine gore bir ka kez LekrarlanacakLir.
(rnek: Bir okulda reLin alani olan letiim iin 80 ders saati ng-
rlm ise, bu sayidan birinci ana iin 6 ders kulanilirsa, ki bu dersler-
den 3 birinci ierik iin ve 3 ikinci ierik iin kulanilirsa ikinci bir okulda
(ya da baka bir okulda) ise ayni oreLin alani iin bu oranLi 8 olabilir,
daha dorusu 4/2 vb).
Bundan baka, ocuklarin gereksinine ve ikarlarina uygun olarak der-
slerin uzunluu (zanan aisinda) bakinindan esnek olunnasi gereknek-
tedir.
ret!m Hetod ve AraIar:
Trke retim dersinin her reLin alanindaki eLkinliklerinde interak-
tif, gncel ve ada neLod ve aralarin ve ozellikle bu yaa en uy-
gun olanlar ise: oyun metodu, problem zme metodu ve icat etme
(arat:rma} metodunun olduunu vurgulamak gerekmektedir.
Eitimde Bireysellik
8ilin, ocuklarin geliininde bazi bireysel arkliliin olduunu
kaniLlaniLir. 8undan harekeL ederek, eitimdeki etkinlikler rencinin
26
bireysel geliin ve gereksininlere gore uygulannali ve gelitirilmelidir.
yani, bireysel eitimi one ikarabilneleri iin uygun Leknik ve sLraLeji-
lerin uygulanalari gereknekLedir.
Eitimde Velilerin Rl
Aile, ocuk iin ilk okul ve geliimi iin en nemli faktr tekil etmek-
tedir. Trke retim dersindeki konular, renci velileri ile beraber
ortaklaa ve okuIdak! etk!nI!kIere kat:Iarak gerekIemelidir. Bu
etkinlikler: Veli-renci arasindaki ilikinin gelitirilmesi; Aile iindek-
ki konuma kltrnn gelitirilmesi; Velileri bilgilendirme; rencinin
zellikleriyle ilgili tecrbeleri paylamak vb.
ret!m AraIar:
I. Sini Jurke dersi iin alabe kiLabi kullanilnasi Lavsiye edilnenek-
Ledir. IakaL, bakanin onayi ile 0kunaya ve Yaznaya azirlik kiLapiin
kulanilnasi Lavsiye edilnekLedir, Jurke oretim dersinin gerekleebil-
mesi iin metodik kitaplar ve dier yardinci kiLap ve ara ve gereler
kullanilnali.
Yakin evredeki kaynaklar: reklan pannolari, evresinde gorunen ve
tasvir edinebilen nesneler; deiik kltr, eitim, resm daire ve binalar
(dkkn, sinema, tiyatro, ktphane, otogar vb.) okulda, aile iinde ve
evredeki iletiim ve durum ilikileri.
ocuk ansiklopedileri.
8ilgisayar progranlari-Corsel ve iitsel ara ve gereler-CDler, edeb es-
erler, sesli alabe vb., Loolkid - prograni.
ocuk dergileri (ocuklarin yaina uygun olnalidir).
ocuk edbiyaLi-Jurk, Hakedon, dunya edebiyaLindan ocuklarin seviyele-
rine uygun (ierik, estetik ve deerler aisindan) eserler olnali.
Grsel-iitsel aralar ve kinetik zellii olan aralar - JV-progranlari, o-
cuk yayinlari, ocuklar iin sesli ve sessiz ilnler, video kaseLler, 0V0'ler
ve C0'le (iln, halk ve sanaL eserleri, kayiLli olaylar, doum kutlama gn-
leri, tiyatro, sanat eserleri vb. audio-kasetler;resimler, maketler;kukla ve
tiyatro sahneleri; derse uygun dier sesli kayiLlar vb.
Jelevizyon progranlari (ocuklarin yaina uygun yayin ve diziler seil-
melidir).
6. RENC BLG VE BECERLERN
LME VE DEERLENDRLMES
DYAGNOSTK LME VE DEERLENDRME
reLnen, okuna yilin balangicinda eitim ve retime balamadan
nce rencilerin durumunu renebilmek iin diyagnostik lme ve
deerlendirne yapar ve ondan sonra planladii eLkinliklere geer. 8oy-
lelikl bu durun LespLi yapLikLan sonra orencilerin onbilgilerini, onlarin
sosyal geliimini, duygusal ve bedensel gelimelerini tespit etmi
olacakLir.
27
FORMATF DEERLENDRME
I. siniLa Jurke dersi oreLini sureci esnasinda, ornaLi Lakibin (izle-
ne) yapilnasi Lavsiye edilnekLedir ki buraya orenci belge anLasi (porL-
foliyo) da girmektedir:
CosLergelerin Loplannasi (ocuklarin alinalari, el ileri, yazilar
vb.) -her renci iin ayri ayri Loplannalidir,
Filer- (ornaLi olarak hergun hazirlanan iler) her renci iin
hazirlanan ve yapilanan eLkinliklerden sonra gereken bilgileri kay-
detmeye yarayan filer;
er progran alani iin hazirlanni ayri ayri ensLrunanlar. 0retmen
burada, Jurke prograniyla ilgili elde eLLii btn baarilarini kay-
deder (kognitif-entelektel, sosyo-duygusal, sosyal ve psikomoto-
rik yonu). KayiL lisLeleri genelde birinci sinilarda gerekletirilen
analar iindir ve daha yuksek sinilar gerekli deildir.
MKROSUMATF DEERLENDRME - NLQFL D\Q VRQXQGD IRUPD-
tif deelendirmeden elde edilen bilgilere dayanarak mikro-sumatif
deHUOHQGLUPH\DSOU
SUMATF DEERLENDRME - Btn takip ve formatif deerlendirmeye
dayanarak retmen, rencinin her progran alani erevesi iinde ve
her rencinin ayri ayri geliim durumunu deerlendirir (betimler).
RENC EVRAK ANTASININ (PORTFOLYO)
ULAILABLRL
Trke reLin dersine kaLkida bulunabilnesi iin orencinin evrak
anLasi okuna yili esnasinda veliler de ulailabilir olnasi gerek-
mektedir.
`
`
`
`
Son (nihai) analiLik-beLinleyici (yazi ile) noL velilere de gonde-
rilir ve bylelikle bu da renci evrak anLasinin bir parasi da
olnakLadir.
rencinin evrak anLasi gereksiz bilgilerden Lenizlenip duzenlen-
dikLen sonra bir sonraki daha yuksek sinilarda devan eLnekLedir.
RENC BLG VE BECERLERN LME VE
DEERLENDRLMES NASIL YAPILMALI
8irinci siniLa Jurke oretim dersinde yazma reLininin olnadiindan,
lme ve deerlendirme szl, pratik uygulamalar olan sunu ve szl
aliLirnalar, veya alLan izili ya da evreliyerek (enbere alinni) resim-
li- yazili aliLirnalar yardiniyla yapilnalidir.
7. TRKE RETM
PROGRAMININ
GEREKLETRELECE YERN
STANDARTLARI
Alan ve donaLin hornaLiine gore, siniLa ve okuldaki nobilya,
rencilerin alina ve ihLiyalarina uygun donutrlebilecek ekilde
olnali, sini kiLaplii ve eLkinlikler iin eiLsel bolunler olnalidir.
`
`
28
8. RETM KADRO NORMATF
Bu reLin prograninin gereklemesi iin lkretim Kanunun
ngrdne gre Pedagoji Fakltesinden Trke blmnden mezun
olan ilkretim ve okulncesi retmenleri (profesrleri) ders verebile-
ceklerdir.
9. RETM PROGRAMININ
HAZIRLANMASINDA GREV
ALANLAR
lkreLin 1, 2, 3. sinilar Jurke 0ersi 0reLin rograninin
hazirlannasinda gorev alanlar:
Trke Dersi lkret!m 1. S:n:f f!t!m Program: kom!syonu
yeleri:
Yakup LYAS: Eitimi GeliLirne 0airesinde Jurke 0aninani -
Trke program koordinatr;
Do. Dr. Sevin ALL: skp Kiril ve Metodiy nivesitesi, Blaze
Koneski Filoloji Fakultesi Trkoloji krssnde eitim grevlisi;
`
`
Mr. Osman EMN - skp Tefeyyz lkretim okulu - okul peda-
gogu;
Cemile AL - skp Tefeyyz lkreLin okulunda - sini
retmeni;
Seda BAYRAKTAR - skp - pedagog.
10. PRBB B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no ypckn jasnk sa npno oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 1009/2)
`
`
`
1
[L8LJ00[hLRL 0C080 0bA308ARL
BAfIA8BB
P0fPAH
fPfkB Jf3Bk
2
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04,
82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 n 51/07), nnnncepo sa
o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo ccku
3
1. B0
acana cckoi jesuka paje ocnony nncnenocn n pasnojy ronopa
y+ennnna ocnonnor peneoropnLner o6pasonana. pakca nacnnno-
o6pasonnor papa ns onor nacannor npepnea o6pa|yje nnerpanno no-
nesane nojnone: nnLnene - jesnk - ronop, kao cnnynane n napanenne
nojane koje cy y cannoj nnepaknjn.
kpos ony nacany y+ennn he ce ynosnan ca ynknonncanen cncena
canpappnor cpnckor jesnka n na cnnn nnnonna ycnajahe n npnnennnahe
canpappno-jesn+ke nopne (onecko-ononoLky, noponoLky,
cnnakcn+ky, npanonncny n opoencky). V+ennn he ce, ako|e, ynosna-
n ca ynknonannnn cnnonnna cpnckor canpappnor jesnka kojn he
nocan cnojcnenn nnxonon ronopy.
Cpnckn jesnk y cnon ynnnnpanon nnpy jece ne cano cpepcno y na-
cann onor nacannor npepnea, neh npepcanna n nacannn capp+aj,
.j. nayka o cpnckon jesnky jece npepne neronor npoy+anana.
Cpnckn jesnk je o6ene+je nanonannor npennea y+ennka n ocnonno je
cpepcno nep6anne konynnkanja. osnanana canpappno jesn+ke nop-
ne cpnckor jesnka, ocnn konneennocn - ce+ene kynype nspa+anana,
onoryhnhe cxnaane, po+nnnnanane n yna+ene cnnx npca ekcona n
capp+aja (ns knn+ennocn n nepnjyncke kynype), nopcn+yhn ncon-
peneno jesn+ko n knn+enno cnapanaLno n kop y+ennka, kao n pasnn-
jane nnxone cnoco6nocn sa y+ene n canoo6pasonane.
4
2. qBBB 70K PA3B0JB0I
BPB0A 0 I 0 III PA3PA
eunk[yeunqa:
pa pasnnja ocehane npnnapnocn - conjannor n nn+nor npenne-
a kpos nsy+anane cpnckor knn+ennor jesnka,
pa ce ynopn y npannnno kopnLhene cpnckor knn+ennor jesnka y
ne|yco6non pasynenany, pasnnLnany, y+eny n cnapany,
pa ce ynopn y canocanno n pasroneno +nane n nncane ca pasy-
nenanen ekca kojn +na n nnLe,
pa ce ynopn y nepjyncky kynypy kao ocnony ne|ynypckor
onLena,
pa nopn pasronop ca pprnn oco6ana n ycnaja ocnonna na+ena
ne|yco6nor pasronapana n pasynenana,
pa kpos ronopene n nncane pasnnja cnoco6nocn norn+kor
nnLnena,
pa ycnaja n yne+6ana ocnonna npanonncna npannna,
pa cn+e canonoyspane y nspa+anany cnojnx nncnn n cnor
po+nnnanana,
pa pasnnja nnepeconane sa +nane,
pa pasronapa o jesnnna n pnjaneknna y cnojoj okonnnn.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
3. qBBB BA67AB
I PA3P
eunk[yeunqa:
pa kopncn ronop y ycnocannany nonnx konakaa n ne|yco6nor
pasynenana,
pa ce nopcn+e na panonanno n aknnno cnyLane,
pa ce nopcn+e na cnnxponnsonano kopnLhene nep6annor n ne-
nep6annor nspa+anana,
pa ce nopcn+e na npannnny apnkynanjy nep6annor ronopa,
pa ce ocnoco6nana sa kopnLhene jesnka y nckasnnany enonja,
po+nnnaja n nncnn,
pa ce ynopn y cne knn+ennocn n napopne knn+ennocn,
pa ce nopcn+e na ronopno cnapanaLno,
pa ce ynopn y kopnLhene jesnka n nepnjyna y ynknjn opp+anana
n kopnLhena nanonanne kynype n jesn+ke papnnje kao ocno-
ny xynanor opnoca npena ppyrnn kynypana kop nac,
pa ce nopcn+e na okpnnane sna+ena n kopnLhena nonnx npep-
cana n pe+n,
pa pasnnja naLy y ronopnon cnapanaLny,
pa cnosna nope6e n npepnocn nncanor ronopa y ynknjn nop-
cnana nope6e nncnenor nspa+anana,
pa ce nopcn+e pa pasnnja rpaonoopnky,
pa yo+ana pasnnke y ronopnon nspa+anany na ppyrnn jesnnna.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. K0BKP7BB qBBB
P0fPAHfk0 0P+Jf: fhmAKf B f080PfKf
qnneen fapajn ojmoen Akneuocn n meon
eunk[yeunqa: eunk[yeunqa:
pa ce nopcakne na
kopnLhene rono-
pa kao cpepcna sa
none konake n
ne|yco6nor pasyne-
nana,
`
onop y ne|yco6non yn-
osnanany n pasynenany
Vnosnanane ` Aknnnocn sa ne|yco6no ynosnanane - nacannnn n y+ennn
npepcannajy ce6e, kasyjyhn cnoje nne n npesnne, appecy, neco
+nnnena n ocane kapakepncnke.
asronop o nonaLany y+ennka y okpy+eny, na eny: Ja n noja
nopopna, Hoj npnn Lkonckn pan.
CnyLane opa6pannx capp+aja o pen, nopopnn, Lkonn.
`
`
`
pa ce nopcakne na
kopnLhene rono-
pa kao cpepcna sa
nspa+anane cnojnx
nncnn, ocehana n
po+nnnaja,
` Hoje nncnn, ocehana n
po+nnnajn
Aknnnocn sa nspa+anane canor ce6e - y+ennn ronope ocann-
na o cnojnn +enana n ocehannna.
asronop na eny: La ne +nnn cpehnnn, La ne nyn, La
ne pacy+yje.
Canocanno npn+ane o cnojnn po+nnnajnna koje y+ennk pas-
nenyje ca po+nnnajnna ocannx y cnn+noj nnn ncoj cnyanjn,
na npnnep: Kako can npocnanno cnoj po|enpan.
asronop o onnnenon nnky: y+ennk ronopn o cnon onnnenon
nnky ns npn+e, panor nnna n cn. n npennnkyje ce c nnn.
`
`
`
`
6
pa ce ocnoco6n
sa ycnocannane
kynypnor opnoca ca
okpy+enen:
1. Fn+no o6pahane
ppyrnn nypnna,
2. pnnaro|anane rono-
py y paoj cnyanjn,
3. Kynypno nonaLane
ca ppyrnn nypnna,
` 1. a+nnn nn+nor
o6pahana ppyrnn
oco6ana y pasnn+nnn
cnyanjana: y npopan-
nnn, y nny, y ayo6y-
cy, y 6n6nnoen
2. pnnaro|eno (nxo n
rnacno) ronopene
3. Kynypno nonaLane
npena ppyrnn oco6ana:
nosnann n
nenosnann
1. Fn+no o6pahane:
ocnopnne/
rocno|o,
Honnn 8ac
hsnonne
2. 8nkane, Lanyane,
ronopene
3. Kynypnn nspasn kop:
nosppannana,
ynonanana,
noxnane,
saxnannnana,
nsnnnanana
ocea pasnn+nnx nncnynja n neca (6n6nnoeka, npopannn-

a, ayo6ycka canna, ranepnja, noLa), y kojnna y+ennk ynasn y
pasnonpcne konynnkanjcke cnyanje - asioeo nakon naa-
e+enux ocema.
0prannsonane nnn cnnynnpane cnyanja y kojnna y+ennk
kopncn kynypne nspase (nrpe: V rocnna, V npopannnn, V
6nockony, a po|enpany n cn.).
asronop o nocynnna y oppe|enoj cnyanjn, na eny: La 6nx
pekao/pekna ako can ny/nya, y+an/y+na.
Aknnnocn kpos koje ce ne+6a npncojno n ny6asno o6pahane,
ronopene ynepennn rnacon, nearpecnnno nspa+anane nynne.
`
`
`
`
pa ce ocno6opn
ocehana cpaxa,
naneocn n necnryp-
nocn y pasronopy,
` pasronop ` Aknnnocn y kojnna ce y+ennk canna y y|y ynory no cnon nnn
no ycnepenon ns6opy.
[panansanje ca nykana y kojnna pea y+ecnyjy na ocnony
nsa6pannx nnkona.
8ep6anno peLanane npo6nen-cnyanja kpos pasronop na eny:
[a can na neronon/nenon necy.
V+eLhe y ppanckoj nrpn ca npeysnnanen ynora nosnanx n onn-
nennx nnkona kojn nnajy nosnnnne konynnkanjcke oco6nne.
hspapa nackn n kocnna no npejana y+ennka, kojn nx kopnce kao
cpepcna nspa+anana n konynnkanjckor ocno6a|ana.
`
`
`
`
`
7
pa ce ocnoco6opn sa
npannnno n pasrone-
no ronopene ynepe-
nor enna n ja+nne
rnaca,
` na+nnn ronopena ` bpso-cnopo
nacno-nxo
8nkane
Lanyane
`
`
`
`
Kasnnane 6psope+na.
Kasnnane 6pojanna.
CnyLane cnnnnenor rnacnor n nxor ronopa ca konenapon o
pasnnkana nnxonor nnensnea.
CnyLane cnopor n 6psor ronopena ca konenapon o pasnnkana
nnxonor enna.
CnyLane ynenn+kor +nana ekca koje nsnopn nacannnk.
CnyLane cnnnnenor ynenn+kor ronopa (ronop cnnkepa).
`
`
`
`
`
`
pa ce ynepe y
kopnLhene eneona
sa pasronop,
` eneonckn pasronop ` Jeneon
Jeneonckn pasronop
`
`
0nncnnane nn+nnx nckycana nonesannx ca eneoncknn pasro-
nopnna.
hrpa Jeneon.
`
`
pa ce ynepe y
cnyLane ca pasyne-
nanen ronopa ppyrnx,
` cnyLane ca pasyne-
nanen +ynenor
` Caronopnnk ` Aknnno cnyLane +nanor ekca, penona ekca.
penosnanane nosnanx npn+a no annnkanjana nnn penonnna
npn+a.
hrpa oknapenn eneon.
penosnanane npn+a nakon cnyLana nennx penona.
CnyLane n anannsnpane npn+e (+nane npn+e, najyne+annnnjer
pena, onnc nnka, onnc cnyanje n cn.).
penosnanane npn+e nakon cnyLana nennx penona.
penosnanane annnkanja ns nosnaor ekca n nep6anno
yna+ene npenosnannnnx enenenaa.
`
`
`
`
`
`
`
8
pa ce ynopn y ne-
nep6annn na+nn
nspa+anana (recn-
kynanja, nnnnka,
kpeane),
pa ce nopcn+e na
nonesnnane nenep-
6annor ca nep6annnn
nspa+ananen,
`
`
pasronop 6es
npn+ana (nenep6annn
pasronop)
` asronop 6es
npn+ana
` hrpa: osnaj no nnky - hspa+anane enonja ys nonoh recona,
nspasa nna, o+njy, rpnnaca, nono+aja ena n nora|an enonja
ocane pee npena nnxonnn nenep6annnn nspasnna.
asrnepane cnnka koje npnkasyjy aknnnoc kojy y+ennn, npena
nokasannn nokpenna yna+e n onncyjy nep6anno.
asronop reconnna n nnnnkana koje npnkasyjy oppe|eno enonn-
no cane (nyny, yry, cpehy, nepnosy, nepnennnoc n cn.).
hrpa anonnna (nora|ane cnapn).
hrpa anonnna (nora|ane nopyke kojy xohe pa ka+e nne koje
nsnopn nanonnny).
`
`
`
`
`
pa ce nonnnLe
pa nocanna nna-
na nonesannx ca
oppe|enon enon,
npn+on, cnnkon n cn.,
` nnana n opronopn ` nana
0pronopn
`
`
8e+6e sa nocannane nnana n panana opronopa ca +nannn
pe+ennana, y nesn ca cnyLanon npn+on, necnon, pora|ajen n cn.
asronop o npn+n, 6ajn, 6acnn, ys nonoh nnana n opronopa:
nna y+ennk opronapa y+ennk+, nna y+ennk opronapa nacannnk.
penp+anane pora|aja no cehany ys nonoh nnana n opronopa.
`
`
`
pa ce nopcakne
na pasnnkona-
ne n kopnLhene
pasnn+nnx nnona
pe+enna,
` ynnne pe+enne
napannne pe+enne
oppn+ne pe+enne
nonppne pe+enne
`
`
`
`
(anonena: ha oeon
ysacmy. nainacak ce
cmae+a na akmuvny
uneny QHYHGHQLK
evenua u ne uncucmu-
a ce na nuxoen nasuey
u qeunuuju)
8e+6e sa npaknkonane pe+enna kojnna ce npn+a, nna, oppn+e
nnn nonp|yje.
hsnnLnane pe+enna npena pann pe+nna.
Cacannane pe+enna nnsanen pe+n. (a pay pe+, y+ennn
o6nnkyjy pe+enny, popajyhn none pe+n koje ce naponesyjy na one
koje cy npepxopno kasane).
Canocanno npn+ane n npenpn+anane.
CnyLane pasnn+nnx ronopnnx cnyanja n yna+ene cyLnne ro-
nopa npena nny pe+enna koje kopncn ronopnnk (pa nn on nna,
caonLana nnn oppn+e).
`
`
`
`
`
9
pa o6oran pe+nnk
pe+nna koje
osna+anajy nasnne
cnapn, nojana,
pa ce nopcakne
na pasynenane n
kopnLhene nonnx
pe+n,
`
`
nnena cnapn, cana,
penonana, npasnnka,
nna
nn+na nnena
`
`
(anonena: 8cme evu
ce ne usyvaeajy ena
nuxoeon snaveny. eeh
ce aseuja ocehane sa
nuxoeo koumhene y
asnuvumun ioeonun
cumyaujana)
Jyna+ene nenosnanx pe+n y ekcy kojn ce o6pa|yje nnn pe+n sa
koje ce y+ennn nnepecyjy.
Ce+ene cnnka op pe|annx cnapn n nep6anno yna+ene nnxonnx
kapakepncnka.
06papa npnnonepaka, ppanansanja, 6ajkn, 6acnn, npn+a n cn.
hrpa: Foo (nsnna+ene cnnke cnapn n kasnnane nnena cna-
pn).
asronop na eny Hoje nne - hcpa+nnane nopekna nnacnnx
nnena.
Canocanno npn+ane n npenpn+anane npnnenon nonoycnojennx
pe+n.
onopna nrpa okpnnana pe+n koje nepocajy y pe+ennn.
`
`
`
`
`
`
`
pa ce ynopn y rpy-
nncane pe+n npena
konkpenon cnojcny,
` pe+n koje osna+anajy
onLnje nojnone
(+nnonne, nohe,
nonphe, cao6pahaj,
nopopna, Lkonckn
npn6op)
` levu us oqeene
o6nacmu
` onopna nrpa kpos kojy y+ennn rpynnLy pe+n oko jepnor
sajepnn+kor cnojcna, nanene n cn. (annon, nnnysnna, ayo6yc
cao6pahajna cpepcna, na+ka, nac, kpana ponahe +nnonne, najka,
oa, 6pa nopopna). (loenauja ca \[).
onopne nrpe: Ko rpe +nnn (ne+ka-nehnna, nna-rnespo,
+onek-kyha - npe6nnannLa) popannna.
`
`
10
pa ce nopcakne
na pasnnkonane n
npannnno nsronapane
rnacona pasnn+nor
nono+aja y pe+n: na
no+eky, y cpepnnn n
na kpajy pe+n,
` pnckpnnnnanja n
apnkynanja rnacona
` [nckpnnnnanja n
apnkynanja rnacona
+ n I n n I.
` Aknnnocn sa ne+6ane (pnckpnnnnnpane n apnkynnpane)
rnacona y cna pn nono+aja pe+n: nnnnjannor, nepnjannor n
nnannor.
onopna nrpa Foo (nsronapane pe+n y kojnna ce nope6nn rnac
nanasn na cna pn nono+aja).
onopna nrpa: oknapenn eneon (cnyLane, npenosnanane n
pnckpnnnnnpane rnacona y pe+nna).
onopna nrpa: a cnono, na cnono.
06papa ekca nnn npn+e koja capp+n pe+n ca nope6nnn rnacon.
hrpe nnnanje rnacona (6pyjane, LyLkane, nnnnpane rnacona
+nnonna n nna).
penosnanane rnacona + n I n n I.
onopna nrpa okpnnana ncnyLennx rnacona y cna pn nono+aja
y pe+n (nnnnjannor, nepnjannor n nnannor).
`
`
`
`
`
`
`
`
pa pasnnja konnnyn-
pano ronopne oprane
y yknjn npannnnor
pnckpnnnnncana
n apnkynncana
ronopa,
` anonena: laseoj ioeo-
nux oiana ce eanusyje
konmunyuano na ceun
vacoeuna sa quckunu-
naujy u amukynaujy
inacoea. koucmehenen
naeeqenux akmuenocmu
8e+6e npannnnor pncana npn ronopeny: pynane y kecne, 6ano-
ne, pynane kpos en+ny y nopy (neop nrpe).
8e+6e npannnnor pp+ena ena npn ronopeny (koenauja ca
usuvkun eacumanen).
bpsope+na,
bpojanna.
`
`
11
0AHCK0 0[V+JL: KRhHL80CJ
eunk[yeunqa:
pa ce ynepe y
knn+ennoc sa pey,
`
npn+a
6acna
necna
ppanckn ekc
`
`
`
`
pn+a
bacna
ecna
[panckn ekc
`
`
`
`
06papa:
npn+e
6ajke
6acne
ppanckor ekca
Canocanno npenpn+anane ekcona ns knn+ennocn sa pey.
Canocanna ppanansanja ekca.
(anonena: \ moky ioqune asayje ce eume uoeeqaka. 6ajku.
6acnu u qanckux mekcmoea).
`
pa ce ynosna ca pe-
nnna ns cpnckor na-
popnor cnapanaLna
n napopnor
cnapanaLna ppyrnx
kynypa (napo+no
onnx ns nenocpepnor
okpy+ena),
` cpncke napopne
npn+e
napopne npn+e ns
ppyrnx kynypa
`
`
apopna npn+a ` CnyLane n pasronop o cnyLannn cpncknn napopnnn npnnoneka-
na n napopnnn npnnonekana ns ppyrnx kynypa.
3ana+ane nenosnanx pe+n sa y+ennke (apxansnn, pnjaneknsnn,
pe+n ns ppyrnx jesnka) n nnxono o6jaLnene koje paje nacannnk.
`
`
pa ce ocnoco6nana sa
cnyLane, pasynena-
ne n po+nnnanane
capp+aja n nopyke
knn+ennnx pena,
pa ce y+ennk/
y+enna ocnoco6na-
na sa okpnnane n
po+nnnanane ene-
nenaa knn+ennnx
pena (npocop, npene,
pora|ajn, nnkonn),
`
`
capp+aj knn+ennor
pena
neco pora|ana
npene pora|ana
ok n pepocnep
pora|aja
nnkonn
`
`
`
`
`
Capp+aj
pocop pora|ana
8pene pora|ana
Jok n pepocnep
pora|aja
Fnk
`
`
`
`
`
penpn+anane npn+e. `
12
pa ce ynosna ca
noesnjon sa pey n
nopcn+e ce pa je
po+nnn,
pa ce nopcakne pa
no+ne pa y+n necny,
saroneky,
`
`
necna
saroneka
6psope+na
`
`
`
ecna
3aroneka
bpsope+na
`
`
`
o+eak y+ena n yna+ene,
necne,
saroneke,
6psope+ne.
anonena: \ moky ioqune yvenuu ne me6a qa nayve eume oq6 e-
cana u 6 6soevua.
`
`
`
`
pa ce ynosna ca
npoecon cnapana
knn+ennor pena,
` cnapane knn+ennor
pena
` nca
Lannapnja
Knn+apa
`
`
`
pa okpnna sna+ene
cnnkonnna, knnra,
ennknonepnja kao
nsnopa snana,
pa pasnnja nnepe-
conane sa knnry kao
nsnopa snana.
`
`
cnnkonnna
knnra
ennknonepnja
`
`
`
Cnnkonnna
Knnra
Lnnknonepnja
`
`
`
+nane ekcona ns ennknonepnje (+na nacannnk).
asronop o sna+eny ppy+ena ca knnron.
Canocanno pasrnepane knnra n cnnkonnna.
Canocanno pasrnepane ennknonepnja sa pey.
ocea cajna knnre.
+nane cnnkonnne.
bpnra o knn+ennon kyky.
`
`
`
`
`
`
`
13
0AHCK0 0[V+JL: h3AHA8ARL h CJ8AARL
eunk[yeunqa:
pa ce ocnoco6nana sa
onncnnane, npn+ane
n npenpn+anane,
`
npenpn+anane
npn+ane
onncnnane
`
`
`
Aknnnocn y kojnna y+ennn:
onncyjy cnapn, nojane ns nenocpepne okonnne, onncyjy cnora
ppyra, y+nenny, +nanone nopopne n cn.
npn+ajy o nckycnnna, po+nnnajnna, kasyjy Lane,
npenpn+anajy npn+e, rnepane npepcane, 6acne n npn on popajy
cnoje pe+n,
ponynyjy n ponpLanajy ekc, nenajy penone npn+e npena cnojoj
sanncnn,
npn+ajy o pora|ajnna ns cnakopnenne.
`
`
`
`
`
`
pa ce ocnoco6na-
na sa npn+ane
o pora|ajnna no
cehany,
` npn+a no cehany ` Aknnnocn: pn+ane no cehany: nocea, npocnana, po|enpan... `
pa ce ocnoco6nana
sa onncnnane cnapn
n nojana n y peny-
nna kapa one nncy
npncyne,
` onncnnane no cehany ` 0nncnnane cnapn, +nnonna, 6nnaka, pora|aja, nojana,
po+nnnaja y penynna kapa nncy npncyna n pocynna sa rnepa-
ne,
ronopno cnapanaLno na pay eny: npone, neo, jecen, snna,
onncnnane no cehany nakon nocee (onncyje ce neco,
po+nnnanane pora|aja).
`
`
`
pa ce ynosna ca
papnnonannnn
ronopnnn nrpana,
` papnnnanne ronop-
ne nrpe
` bpojanne
3aroneke
hrpe pe+nna
`
`
`
Aknnnocn y kojnna y+ennn pajy opronope na saroneke, kasyjy
saroneke, 6pojanne n cn.
onopna nrpa: a rnacy, na rnacy....
[npakn+ka nrpa: Foo...
onopna nrpa: oknapenn eneon.
onopna nrpa: [onynyj pe+nna.
`
`
`
`
`
14
pa ce nopcn+e na
cnapane opnrn-
nannnx pena (cnojy
saroneky, Lany,
neo6n+an nspas,
kpahy necny),
` pe+nja ocnapena ` Cnapane ` hspa|nnane cnnkonnne nnn knnre (cacannane ekca na pay
eny, nnycponane ekca n cnajane nnycpanja y knnry nnn cnn-
konnny, npannene nsno+6e pena).
V+ennn nsnnLnajy Lane, neo6n+na nnena cnapnna npena
neknn nnxonnn kapakepncnkana, kao na npnnep: Ca kojn kacnn
3akaLnano, bps +onek bpsonorn n cn.
V+ennn cacannajy nono nne op pna popaa nnena.
pannene n nonpannane 6ecnncnenor ekca.
hsnnLnane ronopnnx nrapa koje cy cnn+ne papnnonannnna.
`
`
`
`
`
pa pasnnja naLy
kpos cnapane nonnx
npeja n opnrnnannnx
peLena.
` V+ennn nsnnLnajy cnoje npn+e na eny: Kap can nyonao na
Hapc..., nocne cnyLana nysnke, nsnnLnajy cnojy npn+y...
V+ennn nsnnLnajy nonn sanpLeak npn+e.
`
`
0AHCK0 0[V+JL: HL[hJVHCKA KVFJVA
eunk[yeunqa:
pa ce ynosnaje ca
pasnn+nnn npca-
na enennsnjcknx n
papno enncnja,
`
enennsnjcka enncnja
papno enncnja
`
`
J8 enncnja sa pey
J8 annnnpann nnn
sa pey
J8 necn
J8 peknane
apno enncnja sa
pey
Hysn+kn nporpan
`
`
`
`
`
`
Aknnnocn y kojnna y+ennn npane pasnnky nsne|y papno
enncnja (cano snyk) n J8 enncnja (cnnka n snyk) n pasronapajy o
yncnna kojn cy one ocannne na nnx.
`
15
pa ce ynosnaje ca
npcana annnnpanor
nnna (ca nykana n
panor),
` annnnpann nnn (ca
nykana n pann)
` Annnnpann nnn (ca
nykana n pann)
` V+ennn rnepajy annnnpane (ca nykana n pane) nnnone
(Hepnepnh VLko, opn, onaj n cn.).
asronop o rnannnn jynanna nnnona n onnc papne y nnna.
`
`
pa ce ynosnaje ca
nnnon sa pey n
cepnjon sa pey,
` nnn sa pey
cepnja sa pey
`
`
1nnn sa pey
Cepnja sa pey
`
`
pahene nnna sa pey, cepnje sa pey n pasronop o nnna (aLa
naxana n cn.).
`
pa cekne ocnonna
snana o nosopnLy n
ppanckoj ynenocn,
` npepcana ca nykana
nosopnLna npepcana
`
`
pepcana ca nykana
osopnLna npepcana
`
`
V+ennn npae npepcany ca nykana n ppyre nosopnLne npepca-
ne n pasronapajy o nnna.
V+ennn cann npane npepcany ca nykana n nrpajy ynore.
ocea nosopnLa n pasronop o neronon sna+eny.
Canocanno n kpeannno annnnpane cencknx nyaka.
hrpajy ynore kopncehn nacke, peane n cn.
`
`
`
`
`
pa ce ynosnaje ca
ynoron 6n6nnoeke
n pasnnja nnepe-
conane sa neno
kopnLhene,
` 6n6nnoeka ` bn6nnoeka ` ocea Lkoncke nnn naj6nn+e 6n6nnoeke n yno|ene y+ennka y
npoec nosajnnnnana knnra.
asronop nakon nocee 6n6nnoeke n onnc na+nna nenor
kopnLhena.
Vpe|nnane n o6orahnnane paspepne 6n6nnoeke.
`
`
`
pa ce ynosnaje ca
+aconncnna sa pey.
` +aconnc sa pey ` +aconnc sa pey ` Canocanne aknnnocn: pasrnepane, ce+ene, nennene cnapane
(koenauja ca nukoenun o6asoeanen).
ap ca nnycponannn +aconncnna sa pey n pasronop o nnxonon
capp+ajy.
06papa ekca (npn+a, npnnoneka, necna) ns +aconnca sa pey.
Canocanno pasrnepane n pasronop o nnyconannn +aconncnna sa
pey.
`
`
`
`
16
JLHAJCK0 0[V+JL: hLHA 3A 0+LJ0 +hJARL h hCARL
eunk[yeunqa:
pa ce ynopn y pasnnke
nsne|y nnycpanja n
ekca,
`
nnycpanja n ekc ` Cnnka n ekc ` Aknnnocn y kojnna y+ennn:
pasrnepajy n +najy cnnkonnne,
pasnnkyjy cnnke op ekca y cnnkonnnn,
pasronapajy o ona La cy pasynenn ns cnnkonnne,
npn+ajy npena cnnkana npep ocannn y+ennnna,
nponapajy nannce, enkee, +ecnke n nokyLanajy pa
npo+najy nopyky,
nponapajy n +najy cnn6one, cenaop, WC, cao6pahajnn snak.
hrpa: ncno. (acannnk +na po6njeno nncno na koje pe6a
opronopnn, noon ca y+ennnna pasronapa o sna+eny ponncnna-
na ca nypnna),
cacanna ce nncno koje nnLe nacannnk, a y+ennn nnycpyjy
neron capp+aj.
`
pa cnosnaje n npenos-
naje ocnonne enenen-
e jesnka: rnac, pe+,
pe+enny,
` pe+nna
pe+
rnac
`
`
`
e+nna
e+
nac
(anonena: ha oeon
ysacmy. yvenuu ne
me6a qa caenaqaeajy
qeunuuje evenue.
evu u inaca. eeh qa
ynejy qa ux eosna-
jy. unenyjy u akmu-
kyjy)
`
`
`
`
V+ennn npenosnanajy kpake n pyre pe+n.
asnnkyjy rnac na no+eky pe+n.
penosnanajy konnko rnacona nna y kpakoj pe+n (nynka pykana
ononnko nya konnko nna rnacona y jepnoj kpakoj pe+n: co, eno,
pa...)
pa cnapn +njn nasnnn no+nny oppe|ennn rnacon.
Cacanna pe+n op sapanx rnacona (na npnnep, cacanna pe+ ca H
n A).
[onynyje pe+enny pe+jy.
[opaje rnac kojn je ncnyLen y nsronopy pe+n.
`
`
`
`
`
`
`
17
pa ce ynosnaje ca
canpappnna cpnckor
nncanor jesnka nyen
yo+anana neronnx
kapakepncnka,
` Kapakepncnke nncana
Kapakepncnke nnca-
nor jesnka:
ncane c nena na
pecno n oposro na
pone
ocojane nennknx
n nannx cnona
Vo+anane pa y ekc-
y nocoje ennne
`
8e+6e yo+anane cnenn+nocn nncana kpos canocanno n

ycnepeno pasrnepane cnnkonnna n ppyrnx knn+ennnx opnn,
nponpaheno pasronopon o npannnnna nncana.
Konnapanja pasnnka y nncanon jesnky kpos nrpy.
+nane cnnkonnne (nnn ekca) op cpane nacannnka, kojn
nokasnna+en npenasn npeko ekca kojn +na, pok y+ennn rnepa-
jy y cnnkonnny, cnyLajy ra n npae cnep kpeana noksnna+a.
`
`
`
pa ce nopcn+e na
kooppnnnpane cnnx
nope6nnx nokpea
kojn cy ny+nn kop
nncana (opp+anane
cnepa nncana,
ycarnaLanane na-
nncannx enenenaa
no nenn+nnn, jepnak
npnncak ononkon na
xapnjy n cn.),
pa ce nopcn+e na
ycnocannane koop-
pnnanje oko-pyka,
`
`
kooppnnnpanoc
nokpea kop nncana
kooppnnanja oko-
pyka
`
`
pane enenenaa pasnn+nnx o6jekaa (kyha, orpapa n cn.) npn
+eny ce ne+6a kooppnnnpanoc nokpea pyke (kopenanja ca
nnkonnnn o6pasonanen).
hrpa panen cnapn +njn nasnnn no+nny oppe|ennn rnacon.
pane nnnnja, npannx, ncnpeknpannx nony penona ynne, kyhe,
cyna n cn.
ncane enenenaa cnona y nkcnpanon npocopy n y nope6non
npany (rope-pone, neno-pecno).
`
`
`
`
syenno npenosnanane
+nane +nannx
pe+n koje naj+eLhe
rnepa,
` npenosnanane +na-
nnx pe+n
` penosnaje nanncano nne na cnojoj Lkonckoj op6n.
penosnaje nanncana nnena ocannx y+ennka.
+na peknanne nannce, cnoje nne n pe+n koje naj+eLhe
cycpehe y cnon cnakopnennon +nnoy (cnoje nne, nne cnoje nane
n cnora ae, pann nnn, enkee na npopyknna n cn.).
`
`
`
18
syenno npenosnanane
nennknx Lannannx
cnona y cpnckon
hnpnnn+non nncny,
` npenosnanane nenn-
knx Lannannx cnona
` V+ennn ncpa+yjy:
1. koje cnapn n enenenn npnpope aconpajy na cnona (nnapa
nece+nna na C, ron na nrpannLy na , enekpn+nn cy6onn na J nnn
F, kpon kyhe na F nnn , npnnepn ns enncnje as6apyLena as6y-
ka,
2. koje cnapn y y+nonnn nnn kojn penonn nrpa+aka aconpajy na
cnona...
Aknnnocn y kojnna y+ennn npenosnanajy n nokasyjy cnn6on
oppe|enor rnaca (cnona) y nnennna cnapn koja cy sanncana
ncnop opronapajyhe cnnke.
hrpe koknana na kojnna cy ncnncana cnona.
Aknnnocn y kojnna y+ennn ceky cnona ns +aconnca n npena kojnna y+ennn ceky cnona ns +aconnca n npena
pann cnnkana npenosnajy npno n sapne cnono.
`
pa ce ynosna ca
pasnn+nnn naepn-
jannna n cpepcnnna
sa nncane (xapnja,
ononka n cn.).
` naepnjann n cpepc-
na sa nncane
(anonena:heoyvyje
ce qa ce ca nameuja-
nuna u ceqcmeuna sa
ucane aqu unmeiu-
cano ca oqioeaajyhun
caqajen us eqnema
\[)
` hcpa+nnane parane sa cnapnna kojnna ce no+e nncan (kpe-
pa, nrna, hynyp...)
hcpa+nnane parane sa nopnorana na kojnna ce no+e nncan
(a6na, kanen, xapnja, 6eon...)
asronop o cpepcnnna n nopnorana sa nncane pasnn+ne nanene
y capaLnen npeneny (y y+nonnn a6na, kpepa, nncno-xapnja,
nannnnepo...)
`
`
`
19
5. BAK7B9K BPB0PK
fmepunqe za meynpemeuo noeezneaue:
eannsanjon nacane cpnckor jesnka pe6a nocnhn kopenanjy n nne-
rpanjy ca cnnn nacannnn npepnenna ns npnor paspepa peneoropnLne
ocnonne Lkone, ca najja+nn narnackon na ynozuaeaue okonnue n nn-
koeuo o6pazoeaue.
ajnehe nonesnnane ca ynosnanane okonnne nacaje kop o6orahnnana
pe+njer pe+nnka nonnn pe+nna, kop okpnnana nonnx npepcana, noj-
nona n snana, kop peannsanje ncpa+nna+knx aknnnocn, kao n kop
nnena n aknnnocn koje ce opnoce na nporpancky ennny CnyLane n
ronopene. onesnnane onor npepnea ponasn po nspa+aja noce6no y
peny o canonspa+anany nanepene nporpancke ennne.
ajnehe nonesnnane ca npepneon nnkonno o6pasonane nocn+e ce kop
peannsanje nnena kojn saxenajy nnycpanje capp+aja n po+nnnaja,
kojn ce y najnehoj nepn nanase y ennnn Knn+ennoc. onesnnane
ca onnn npepneon nanasnno n y nornepy nnena kojn ce opnoce na
kooppnnnpane nokpea pyke, ena, kao n pyke n oka sajepno, s6or +era je
npepnn|eno pane enenenaa o6jekaa y npnpopn.
onesnnane nocojn n ca npepneon nsn+ko nacnnane y opnocy na
kooppnnnpane nokpea.
onesnnane ca npepneon naenanka nope6no je, y najnehoj nepn, kop
o6pape capp+aja kojn ce opnoce na rpynncane pe+n npena oppe|enoj
rpynn.
ope6a nonesnnana ca npepneon nysn+ko o6pasonane janna ce y
peny ronopnor cnapanaLna, napo+no kapa ce po+nnnanane nysnke
npepcanna nep6anno, kao n s6or nope6e cnapana ekca nncnnpnca-
nor nysn+knn eeknna n cnyLanen nysnke.
o+enno je nocnhn nuerpaneuo nnaunpaue kojnn he ce peannso-
nan nnenn, capp+ajn n aknnnocn ns cnnx npepnea.
penopyke za kopnheue ronuer qoua acoea:
3a cnako npepnn|eno noppy+je npepno+en je oppe|enn ropnLnn onp
+acona:
CnyLane n ronopene - 80 +acona
Knn+ennoc - 60 +acona
hspa+anane n cnapane -26 +acona
Hepnjyncka kynypa - 20 +acona
pnnpena sa no+eno +nane n nncane - 30 +acona
0p npepnn|enor ykynnor onpa +acona no nporpancknn noppy+jnna,
posnonena cy opcynana y carnacnocn ca cnennkana cpepnne
y kojoj ce Lkona nanasn. Jako|e, y oknnpy ykynnor ropnLner onpa
+acona y nporpancknn noppy+jnna, posnonena cy opcynana n y opno-
cy na y+ecanoc konkpennx nnena. anne, 6poj +acona nacnenen
nnna pe6a npnnaropnn nope6ana konkpene Lkone, nnajyhn y nnpy
+nnony cpepnny ns koje pea ponase, nen kynypno-connajnn n o6pa-
sonnn cayc, npepxopny npnnpeny y+ennka, npepxopno nocehnnane
npepLkoncke nncnynja). V on konekcy, capp+ajn he ce nonannan
nnLe nya na pa+yn ppyrnx capp+aja, kojn he ce o6pa|nnan nannn
onpon +acona.
`
`
`
`
`
20
Heon, qopme n cpecea uacaeuor paa
3a cna nporpancka noppy+ja, npepnn|ena sa nacannn npepne cpnckn
jesnk, npenopy+yje ce kopnLhene n ny+no kon6nnonane cnnx nuep-
akneunx, akyenunx n caepemeunx neopa, opnn n cpepcana naca-
nnor papa, ca narnackon na meoy nrpe, meoy peaeaua npo6nema
n okpneakom (ncpaneakom} meoy kojn y najnehoj nepn opro-
napajy cnennkana y+ena y+ennka akyennor yspaca.
Bunenyanun npncyn y uacaeuom pay
V cknapy ca nay+nnn casnannna o pasnnkana y pasnojy pee, nope6no
je npnnaro|anane nacannor papa pasnojnnn n nnpnnnpyannnn nope-
6ana n pocnrnyhnna y+ennka. anne, nope6na je npnnena exnnka n
cpaernja koje npeepnpajy nunenyanun npncyn y peannsanjn
nacannor papa ca y+ennnna.
knyneaue ponena y uacaeun pa
opopna je npna Lkona pee n najsna+ajnnjn akop nnxonor pasno-
ja. V on konekcy, y peannsanjn nnena, capp+aja n aknnnocn ns
nacannor npepnea cpnckn jesnk, pe6a o6es6epnn koonepaneuy ko-
myuykaqnjy ca ponennma yeunka n unxoeo yknyneaue y pa
kone, y ynknjn: pasnoja n noppLke opnoca popnen-y+ennk, epyka-
nje n pasnoja ronopne kynype y nopopnn, peannsonana neknx nnena
n capp+aja ns nporpana n ns knn+ennnx pora|aja y oknnpy Lkone, nn-
opnnpanocn popnena, pasnene nckycana y nornepy cnenn+nocn
y+ennka n nocynaka npena neny n cn.
Bacaeua cpecea:
3a peannsanjy nacannor papa ns npepnea cpnckn jesnk y h paspe-
py ue npenopyyje ce kopnheue 6ykeapa, neh ce npenopyyje
kopnheue npnpyunka za noeuo naue n nncaue, opo6pe-
nor op cpane nnnncpa, kopnLhene neopcknx npnpy+nnka sa
`
peannsanjy nacane n nocnnno-o6pasonne penanocn ns cpn-
ckor jesnka, kao n npnpy+nnka n s6npkn pnpakn+knx n ronopnnx
nrapa.
Bzeopn yeua y uenocpeuoj okonnun: peknannn nanncn, pecyp-
cn ns okpy+ena kojn he ce nocnapan, onncnnan n noppa+anan,
o6jekn kynypnor, epykannnor, jannor n ycny+nor nna (npopan-
nna, 6nockon, nosopnLe, 6n6nnoeka, ayo6ycka canna n cn.),
konynnkanjcke n penanone cnyanje ne|y nypnna y Lkonn, y
nopopnn n y okpy+eny.
fuqnknonenje za eqy y nzauy nonynapunx n eepnqnkoea-
unx nzaeaknx kyha.
komnjyepckn o6pazoeun coqeepn kojnna ce o6orahyje ronop-
na n jesn+ka kynypa - oonkn nporpam n pyrn eepnqnkoea-
un mynnmenjckn q-P0H-oen ca opronapajyhnn epykannnnn
nrpana, nonp|ennn op cpane Hnnncapcna o6pasonana n nayke
eny6nnke Hakeponnje.
Ipanqnouanuo noepeun, oo6peun n eepnqnkoeaun aco-
nncn za eqy, kojn oroeapajy yzpacy.
kuneeuoc za eqy nozuanx cpncknx n nuocpaunx nnca-
qa (koja capajuo, ececkn n epeuocuo oroeapa yzpacy
yeunka}
Ayno-enzyenua, aynneua, enzyenua n cpecea ca
knuenknm ceojcenma - J8 nporpann, enncnje sa pey, ann-
nnpann n nrpann nnnonn sa pey, nnpeo kacee, [8[ n [ ca
annnnpannn n nrpannn nnnonnna n ca napopnnn n ynenn+knn
ekconnna, cnnnnennn pora|ajnna, po|enpanna, nosopnLnnn n
npepcanana ca nykana n cn., aypno kaceana ca cnnnnennn sny-
nna, pasnn+nn rnaconn, cnnnnene necn, ynenn+kn npo+nann
ekconn, annnkanje, cnnke, nakee, nosopnLne n cene nyaka,
nokpene cnapn ca sny+nnn eeknna n ppyre cnapn y sanncno-
cn op nope6a nacannor npepnea.
`
`
`
`
`
`
21
Bz eneenznjckor eykaneuor nporpama cyrepny ce cneehe
emncnje n cepnje:
1nn - kpakonepa+na pana cepnja
opn - kpakonepa+na pana cepnja
+enna Haja - annnnpana cepnja
banasap - kpakonepa+nn annnnpann nnn
Jpa+ehn enoa - pyronepa+nn annnnpann nnn
Kpan Fan - pyronepa+nn annnnpann nnn
8nnn y - pyronepa+nn annnnpann nnn
Cne+ana n cepan naynaka - pyronepa+nn annnnpann nnn
ennyra - pyronepa+nn annnnpann nnn
Hepnepnh VLko.
hs nakeponcke n cpncke npopyknje:
asnrpane npe - annnnpana cepnja
yonane a6po6nnon - nrpana cepnja ca nykana
as6apyLena as6yka - nrpana cepnja
bojenna - nrpano-annnnpana cepnja
bnpn n bapn - nrpana cepnja
V cney 6ajkn - nrpana cepnja
3okn okn - nrpana cepnja
Lapan 6apan - nrpana cepnja
Cpncke napopne npn+e
aLa naxana
`
6. 0qBBBAB B067B3ABA
9BBKA
BJAfB0fIB+k0 P08fPA8AKf B 0qfKB8AKf
a no+eky Lkoncke ropnne, nacannnk npLn pnjarnocn+ko nponepa-
nane n oennnane, ca nnen pa casna cane onakno kakno ono jece, y
ynknjn knannenor nnannpana n peannsonana 6ypyhnx aknnnocn.
0n casnaje kakna cy npepsnana y najLnpen cnncny pe+n, conjannsa-
njckn acnekn pasnoja, enononannn n nsn+kn pasnoj.
40PHAIB8B0 0qfKB8AKf
V oky nacane cpnckor jesnka y npnon paspepy npenopy+yje ce opna-
nnno npahene koje ykny+yje nspapy n no|ene noponnja koje o6y-
xnaa:
Ckynnane nokasaena (pe+nje nspape, nopennne, nckasn n cn.)
sa cnakor y+ennka noce6no
Jekyhe (opnannne), ynanpep npnnpennene, enanyanone nnce
sa cnakor y+ennka, koje ce nonynyjy nakon konkpene nerone ak-
nnnocn, koja je cnenn+na (n nosnnnna n nerannna) nnn cy-
pnje cny+aja y kojnna nacannnk 6ene+n akn+ko cane.
hncpynenn kojn ce opnoce na cnako nporpancko noppy+je
nojepnna+no. V nnx nacannnk ynocn nopake o nocnsannna
y+ennka y opnocy na cne pasnojne acneke koje ce nopcn+y npo-
rpanon sa cpnckn jesnk (kornnnnno-nnenekyannn, cono-eno-
nonannn, conjannn n ncnxonoopn+kn acnek). Lnanyanone
`
`
`
22
nnce ce npnnapno opnoce na nnene kojn ce nocn+y na nnnoy
npnor paspepa.
HAkP0fHAIB8B0 0qfKB8AKf
a kpajy ppyror ponece+ja, na ocnony casnana ns opnannnor oenn-
nana, peannsyje ce nnkpocynannno oennnane.
fHAIB8B0 0qfKB8AKf
a ocnony ykynnnx nopaaka po6nnennx npahenen n opnannnnn
oennnanen, nacannnk koncanpa (onncyje) pasnojno cane cnakor
y+ennka nojepnna+no, y oknnpy cnakor nporpanckor noppy+ja.
0fIB0fI B P0X0B0fI 0PI40hBJA
oponno pe6a y oky ene Lkoncke ropnne pa 6ype pocynno
popnennna pa 6n onn nornn ponpnnen knannenoj peannsanjn
nacane cpnckor jesnka.
3anpLna, anannn+ko-onncna oena pocanna ce ako|e popne-
nnna n nocaje peo noponnja y+ennka.
oponno y+ennka ca npo+nLhennn n ceneknpannn nopanna
nacanna pa ce nopn y napepnon, nnLen paspepy.
BA+BB P08fPA8AKA B 0qfKB8AKA
V cknapy ca npnpopon nporpana sa npepne cpnckn jesnk y npnon pa-
spepy, y kojen nena onncnennnana, nponepanane, onncno oennna-
ne pe6a peannsonan ycmeuo, npaknuo, kpoz npezeuaqnjy n ro-
eopunx ee6n nnn cnnkoeuo-nncmeunx ee6n ca noenaeuem,
zaokpyneauem n cn.
`
`
`
PAB3AqBJ BA67ABB0I
BP0IPAHA
V opnocy na npocopne ycnone sa peannsanjy, nporpan ce enenn na
opnanny sa npocop sa I, II n III paspep n na nacannnn cpepcnnna
sa I paspep, pone op cpane nnnncpa o6pasonana n nayke eLenen
6p. 07-4061/1 op 31. 05. 2007 ropnne.
8. B0PHA7BB 3A BA67ABBB
KAAP
3a peannsanjy nacannor nporpana, y cknapy ca 3akonon o ocnonnon
o6pasonany, npepnn|ajy ce nacannnn ca sanpLennn eparoLknn
akyneon - npoecop paspepne nacane n npoecop npepLkonckor
nacnnana n nacannnn ca sanpLennn 1nnosocknn akyneon - hn-
cny sa neparornjy, pnnnonnpan neparor.
pnnep6a: acannnn kojn he npepanan cpnckn jesnk y paspepnoj na-
cann pe6a pa snajy cpnckn jesnk. 3nane cpnckor jesnka oenyje konn-
cnja opnnpana op cpane bnpoa sa pasnoj o6pasonana n 1nnonoLkor
akynea - kaeppa sa cpnckn jesnk n knn+ennoc.
23
9. K0HB6BJA 3A BPBBPH
BA67ABB0I BP0IPAHA
apa nkononcka, canenk y bnpoy sa pasnoj o6pasonana - kop-
pnnaop
npo. pp [ean hnnen, eparoLkn akyne - bnona
opna 8enoncka, paspepnn nacannnk, 0L Cn. Knpnn n Heopnj
- Ckonje
8epa anoncka, canennk y bnpoy sa pasnoj o6pasonana - Kynano-
no
Jacnnna aynona, nacnna+na y 0L 8acnn nannnon - 8enec
Haja eoprnencka, paspepnn nacannnk, 0L Ko+o ann - Kyna-
nono
`
`
`
`
`
`
10. PRBB B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no cpnckn jasnk sa npno oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 1009/2)

24
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
HAIfHAIBkA
2
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04,
nne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo namenamuka sa I
oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno y+nnnLe
3
1. B0B

Haenankaa e epen op enennne nacannn npepnen no ocnonnoo
y+nnnLe, npep ce sapapn snaenaa kon ke rn ycnoja y+ennne, a kon
ce 6nnn sa nnnnoo ycneLno nkny+ynane no pa6oaa, conpenenaa
exnonornja n onLecnoo. Co onoj npepne ce o6pa6oynaa enennn n
sa cekoro na+nn naenan+kn nonnn, no na na+nnn kon ce ycornacenn
co kornnnnnno pasnoj na y+ennne, co cnoco6nocne, nnpnnnpyan-
nne no+nocn n +nnonaa okonnna.
pepneo naenanka e epen op ocnonnne npepnen no ocnonnoo
y+nnnLe, npeky koj ce peannsnpaa o6pasonnn, nnopnanckn, ynk-
nonanno - opnannnn n nocnnnn enn.
8o nacanaa no naenanka, npep ce, ce ycnojynaa ocnonnn naenan+kn
nonnn n cpykypn, ce pasnnnaa pasnn+nn o6nnn na nncnene n nnc-
nonnn npoecn, ce pasnnnaa cnoco6nocne sa nope+ka aknnnoc,
opnannn snaena n neLnnn. Co oa ce onosno+yna npnnenaa na
naenan+kne snaena n neLnnn no cekojpnennno +nno.
0cnen nonknynaneo na kornnnnnno pasnoj na y+ennne, co
noy+ynaneo n y+eneo na naenankaa ce nonknyna n nnnnno aek-
nnen n noopn+kn pasnoj, sna+n pasnoj na enaa nn+noc na y+ennko.
okonkpeno, ce onosno+yna jaknene na canoponep6aa na y+ennne,
pasnnnane na ynopnoc, opronopnoc n npensnoc no pa6oaa, neryna-
ne na pa6onne nannkn, pasnnnane na nepennne (oco6eno nnsyen-
naa n aknnnaa), opnennpane no npocopo n npeneo.
3na+eneo na naenankaa, kako nacanen npepne, ro cornepynane
n no pasnnnaneo na nncnonnne npoecn, a nokonkpeno sa anannsa,
cnnesa, ancpaxnpane n noonLynane, n no peLananeo na npo6nen-
ckne cnyann co kon y+ennne ce nonepynaa no ncpa+yna+kne
nocankn.
pepneo naenanka e sapon+nenen npepne.
Cnopep nacannno nnan sa naenanka no I oppenenne ce nnannpann
no 4 +aca nepenno, opnocno 144 nacannn +aca ropnLno.
4
2. qB 3A PA3B0JBB07
BPB0 0 I 0 III 0BB
eunko[ yeunkaa:
pa ycnojyna naenan+kn nonnn n cnn6onn,
pa ce ocnoco6yna sa naenan+koo nspasynane (ycno n nncne-
no),
pa ce ocnoco6yna sa norn+ko pasnncnynane n peLanane na epno-
cannn npo6nenn,
pa rn npnnenyna ycnoenne naenan+kn snaena n npakn+nn
neLnnn no cekojpnennno +nno,
pa ce ocnoco6yna ycnoenne apnnen+kn onepann, npakn+nn
neLnnn n ocnonne na naenan+kaa konynnkanja pa rn npn-
nenyna no pasnn+nn exnonornn (oco6eno no konnjyepckaa ex-
nonornja),
pa pasnnna n ceknyna kpnn+noc kon cnojaa n pa6oaa na ppy-
rne,
pa ceknyna n pasnnna canocojnoc, nnnnjannnoc, o+noc,
ny6onnnoc, pnennnoc n ncpajnoc no sano+nane aknnnoc-
n, konnsnoc no ycnoo n nncnenoo nspasynane,
pa ceknyna snaena n neLnnn neonxopnn sa neronoo naanoLno
naenan+ko o6pasonanne,
pa rn pasnnna nnsyennaa n aknnnaa nepennja, kako ocnona
sa cosnanane na nenocpepnaa okonnna n naenankaa kako pen
op nea,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pa ro po+nnyna nsy+ynaneo na naenankaa kako npnjano ncky-
cno,
pa ce nonepyna no kopnceneo na nnopnan+kaa konnjyepcka
exnonornja sa copp+nnn op naenankaa.

3. qB BA BA67ABA7A B0
I 0BB
eunko[ yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa rn okpnna ocnonnne naenan+kn nonnn no
cekojpnennno +nno n pa rn kopncn no cekojpnennaa konnnn-
kanja,
pa ce ocnoco6yna pa npoenyna 6poj na npepnen,
pa ce ocnoco6yna pa nepn n pa npoenyna konkpena cnyanja
cnpsana co nepene,
pa ce ocnoco6yna pa npann npoena co 6poene nnn co nepene,
pa ce nonknyna pa peLana epnocanna npo6nencka cnyanja op
cekojpnennno +nno,
pa ce nonknyna norn+kn pa pasnncnyna,
pa rn ocosnana 6poenne po 10 kako knannannno cnojcno na
npepnene,
pa ce nonepyna no pas6npaneo na onepanne co6npane n opse-
nane.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. K0BKP7BB qB
IfHA: HAIfHAIBkAIA 80 Bf0fPfBAIA 0k0hBBA B ffk0JBf8BB0I mB80I (25 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa
noo+yna n nnenyna
reonepnckn ena
no nenocpepnaa
okonnna,
`
pepnen no opna na
onka, koka, nnnnpap
Jonka, koka, nnnnpap. hrpn co koncpyknnen naepnjan n nponaorane n nnenynane na
onkaa, kokaa.
hrpn co onkn.
8oo+yna n nnenyna npepnen no opna na koka, nnnnpap, on-
ka, no nenocpepnaa okonnna.
`
`
`
pa ce nonknyna pa
noo+yna n nnenyna
reonepnckn opnn
no nenocpepnaa
okonnna.,
` Kpy+na, knappana,
pnaronna n npanoaron-
na opna
Kpyr, knappa, pnaron-
nnk, npanoaronnnk.
pann cnnka (nosank) op nce+enn kpyronn, knappan, pnaronnn-
n, npanoaronnnn.
8o nrpn co coo6pakajnn snan npenosnana n nnenyna kpy+na,
knappana, pnaronna opna.
`
`
pa ce nonknyna pa
ja oppepyna n nep-
6anno pa ja ncka+yna
nono+6aa na npep-
nene no opnoc na
ce6e, co npnnena
na coopnena epnn-
nonornja,
` ono+6aa na npepne-
ne no opnoc na y+enn-
ko
ope - pony, nap - nop,
6nncky - paneky, npep
- sap.
V+ennko nrpa no pnop n ja ncka+yna nono+6aa na npepnene.
hrpa: oropn kape cyn! (6nncky-paneky).
`
`
6
pa ja oppepyna n
nep6anno ja ncka+yna
nono+6aa na npe-
pnene no nnnnno
neryce6en opnoc co
npnnena na coopne-
na epnnnonornja,
` Heryce6na nono+6a na
npepnene
ope - pony, nap - nop,
6nncky - paneky, npep
- sap, nnape - napnop
- na, ce ponnpa, nery.
hrpa: popannna- najpn ro npepneo cnopep nep6anno ynac-
no.
`
pa ja oppepyna nenaa
n pecnaa cpana na
cnoeo eno,
` Fena n pecna cpana na
noeo eno
Feno - pecno (paka,
nora, oko, yno).
1pna pnena onka co nenaa paka n +ona onka co pecnaa paka. `
pa oppepyna neno n
pecno no opnoc na
ce6e,
` Feno n pecno op noeo
eno
Feno op nene, pecno op
nene.
hrpa: Con+eo pecno op nene e npasno `
pa noo+yna o6jekn
nps konLo no+e
pa ce opnennpa no
nosnaa okonnna,
` 0pnenanja no nosnaa
okonnna
pann Lena na cnoeo pnn+ene nns nosnaa okonnna n ncoo ro
o6jacnyna: apaj ro nao op pona po y+nnnLe, po nrpannLe
n cn.
`
pa rn nnenyna, pa-
snnkyna n cnopepyna
cocoj6ne Lo ce op-
necynaa na paeneo
eko na npeneo,
` 0pnenanja no npene:
pen - nok, ypo, penec -
n+epa - ype, pen - cep-
nna - nece - ropnna
[en - nok, ypo, penec -
n+epa - ype, pen - cep-
nna- nece - ropnna.
asronop sa cekojpnennne aknnnocn na y+ennko no eko na
penonokneo.
`
pa ce ocnoco6yna pa
na6nypyna, ocosna-
na n ncka+yna kako
nsrnepa npepne na6-
nypynan op pasnn+na
neconono+6a.
` pepne na6nypynan
op pasnn+na necono-
no+6a
hco - cnn+no -
pasnn+no.
nepa o6jekn nnn npepnen rnepann opnanpep, ocpana, op rope
n cn. n rn onnLyna cnn+nocne n pasnnkne.
`
7
IfHA: h0fB+k0 PA3HBfh8AKf B PfmA8AKf BA P06hfHB (50 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce cnnynnpa pa
noo+yna n cnope-
pyna npepnen n pa
cornepyna cnn+nocn
n pasnnkn nery nnn
(cnopep ynope6a,
nanena n cn.),
`
Cnn+nocn n pasnnkn
nery npepnene no
nenocpepnaa okonnna
Cnn+no - pasnn+no. a6nypyna, cnopepyna n onnLyna cnn+nocn n pasnnkn nery
npepnene: nrpa+kn, npn6op sa japene n cn.
hrpa: 0kpnj ro napannnko.
`
`
pa ce ocnoco6yna
sa onnLynane na
npepnene cnopep
nnnnne kapakepnc-
nkn (6oja, ronennna,
opna n nono+6a),
` apnopeLnne kapake-
pncnkn na npepnene
n nnnnaa nono+6a
hcnpaneno - nernao
- koco.
asronapa n rn nojacnyna kapakepncnkne na npepnene (6oja,
ronennna, opna n nono+6a).
pa npepnen cnopep papena kapakepncnka: 6oja, ronennna,
opna n nono+6a.
`
`
pa ce nonknyna
sa knacnnkan-
ja (rpynnpane)
na npepnene n
nojanne cnopep
kapakepncn+nne
cnojcna,
(nno+ecna)*.
` Knacnnkanja na
npepnene cnopep:
epno saepnn+ko
cnojcno,
pne saepnn+kn
cnojcna
3aepnn+ko cnojcno,
rpyna npepnen.
Co6npa npepnen no kynn, npekn, koLnnn no papeno cnojcno
(onkn no npeka, kokn no kynja, anono6nn+nna na nonna n
cn.).
pynnpa onkn cnopep pn saepnn+kn cnojcna: opna, 6oja,
(np. pnenn onkn).
`
`
pa ce ocnoco6yna
sa noppepynane na
o6jekne cnopep
ceneno na nekoe
cnojcno no nnsa
Lo pace nnn onara
(cepnjanja),
` oppepynane na o6jek-
n no nnsa
Hano-nonano-naj-
nano, roneno-no-
roneno-najroneno,
kyco-nokyco-najkyco,
ponro-noponro-naj-
ponro, ecno-noec-
no-najecno, Lnpoko-
noLnpoko-najLnpoko.
oppepyna noneke npepnen no pace+ka nnn nnsa Lo onara nps
ocnona na epno cnojcno (pn nanpenkn: ponra-noponra-najponra).
Fenn annnkanja na coopnenoo neco no nnsaa.
`
`
8
pa ja noo+yna pena-
nnnoca na nekoj
npepne n o6jek
cnopepen co pna
n noneke cpopnn
npepnen nnn o6jekn
(cnopepynane),
` enannnoc na npep-
nene n o6jekne,*
(menunom enamue-
nocm ne ce unenyea
eo nacmaeama).
onano op, noroneno
op, nokyco op, no-
ponro op, noecno op,
noLnpoko op, nonncko
op, nonncoko op, nope-
6eno op, noenko op,
nonnnko op, nopna6oko
op.
V+ennko ce cnopepyna co pne ppyrap+nna no nncnna (no opnoc
na epnoo ppyrap+e e nncok, a no opnoc na ppyroo e nnsok).
`
pa ce ocnoco6n pa pa
peLana epnocannn
npo6nenn op ce-
kojpnennno +nno,
` Lpnocannn npo6nenckn
cnyann
po6nen, peLenne. ponarane na pen Lo nepocacyna.
0p noneke cenkn ja nponaora coopnenaa cenka na konkpena
nrypa.
hspa6oyna nrypn op anrpann cnopep papenn Lenn.
`
`
`
pa ce nonknyna
sa ynppynane na
norn+naa nonpsanoc
na nacanne.
` onpsanoc n pepocnep
na nacanne
ajnpnnn - nooa - na
kpaj, npep oa - nooa.
ao na nojaa y+nnka (+no-6paLno-eco). `
9
IfHA: PBP0BB 6P0f8B 0 10 (44 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn sanosnanae 6poenne
op 1 po 10 n npenosnanane
na npne,
`
bpoenn op 1 po 10 bpoj, 1, 2, 3, 4, 5, 6,
7, 8, 9, 10, npn.
pakn+nn aknnnocn na:
nonpsynane na nno+ecnoo co coopnenno 6poj op 1 po 10,
opnnpane na nno+ecna co papen 6poj na enenenn.
`
pa 6pon po 10, ` bpoene op 1 po 10

bpoene op 10 po 1
(nanasap)
bpoene. bpon o6jekn npn npoLeka (ppnjaa, knynne no napko, nncjaa
na neo n cn.).
hrpa ,,e nyn ce +one+e, ,,[onnno.
`
`
pa rn npenosnana n npn-
nenyna pepnne 6poenn
po 5,.
` epnn 6poenn po 5 epen 6poj, npn,
nop, pe, +enpn,
nen.
8o nrpa oppepyna pepnn 6poenn. `
pa rn cnopepyna 6poenn-
e no ronennna n pa rn
npenosnana cnn6onne ~,
<, -,
` Cnopepynane na 6poe-
nne op 1 po 10
Cnn6onne ~, <, - , <, - , <, - , - , -
Cnopepynane,
noneke, nonanky,
nco onky.
0ppepynane n cnopepynane na nno+ecna co kopncene na
epnnnne: noneke, nonanky, nco onky co npnnena na nnycpa-
nnen, pnpakn+kn naepnjan.
hnycpnpane na cnyanjaa co nopenn na cnn6onne.
`
`
pa rn pas6npa co6npaneo
n opsenaneo kako popa-
nane na 1 n opsenane na
epen n npenosnanane na
snane , -, - ,
` [opanane na 1
0psenane na 1
3nane , -, -
[opanane na 1 ,
opsenane na 1.
Co pnpakn+kn naepnjann nnycpnpa popanane na 1 n opsenane
na 1, konkpenaa cnyanja (pe+ n pp. pnpakn+kn naepn-
jan), npn Lo ja npnka+yna co nopenn na cnn6onn.
`
pa rn ynope6yna co6n-
paneo n opsenaneo no
pasnn+nn npo6nenckn
cnyann,
` [opanane na 1 n opse-
nane na 1 no konkpenn
npo6nenckn cnyann
po6nencka cnya-
nja, peLanane na
npo6nenn.
eLana npo6nenckn cnyann op cekojpnennno +nno co npnne-
na na popanane n opsenane (nrpa nasap, n cn.).
`
pa npenosnana n oppepyna oppepyna
nononnna op epno eno n
epno eno,
` Lpna nononnna
Lpno eno
Lpna nononnna,
eno.
Hopennpa co konkpenn naepnjann epna nononnna n epno eno
(npennkyna xapnja), 6on nononnna op reonepncka cnnka n
cn.).
`
10
IfHA: P0qfB8AKf B HfPfKf (25 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna sa npoe- pa ce nonknyna sa npoe-
nynane n cnopepynane na
6psnnaa na pna npepnen
no pnn+ene (6anno - 6pso),
`
Cnopepynane n npoe-
nynane na 6psnnaa na
pnn+ene na pna npepnen
banno, 6pso hrpn nenocpepno 6nnckn n cosnannnn sa peaa (cnyLane
na anono6nn nrpa+ka no koca n panna nonpLnna n cn.).
`
pa ce nonknyna sa npoe-
nynane na oppane+enoca
nery ce6e n konkpenno
npepne (6nncky - paneky),
` Cnopepynane n npo-
enynane na opnocne nery
peeo n npepnene cnopep
nnnnaa neconono+6a no
npocopo
bnncky, paneky. a6nypynane n konennpane na nnycpann kape ce npec-
anenn pasnn+nn nono+6n: 6nncky nnn paneky no opnoc
na...
hrpa co penoncpanja (peeo penoncpnpa co konkpe-
nn npepnen Lo e 6nncky, a Lo paneky no opnoc na nero
(npeky rnepane n cnyLane).
`
`
pa ce nonknyna sa nepene,
npoenynane n cnopepyna-
ne na pnnensnn ncka+ann
co necanpappnn nepkn,
` pepnen op nenocpepnaa
okonnna n npecanynane
na nnnnne pnnensnn co
necanpappnn nepkn
+ekop, npc, npcn,
nepa, canano,
pnanka, rpc.
hrpn na cnopepynane: epna nca oppane+enoc nnn paco-
janne ja nepa noneke y+ennn n ce cnopepynaa nnnnne
pesynan.
hrpn co cnopepynane (epen rpc Lekep op nacannnk -
konky rpca Lekep op y+ennk).
`
`
pa ce nonknyna sa nepene,
na pnnensnn ncka+ann co
canpappnn nepkn (neap n
knnorpan),
` Canpappnn nepkn sa:
pon+nna (neap)
naca (knnorpan)
[on+nna - neap
(noponro- nokyco).
Haca-knnorpan.
hrpa nasap - neu oqykmu co meioeu oq 1 kunoian.
pynnn aknnnocn: nepene na pon+nnaa na y+nnnnaa,
a6naa co neap.
`
`
pa ce sanosnae co ene-
nenapnne epnnnn op
ekononnjaa (penap, ena,
npopa+6a, kynynane,
nnakane),
` [eeo n ekononnjaa [enap, ena,
npopa+6a,
kynynane,
nnakane,
napn+nnk.
`
`
`
`
`
hrpn:
0pnne na nasap,
ne cne npopana+n,
8o cynepnake.
`
`
`
`
pa ce nonkne sa cnnko-
nno npecanynane na
pesynane op 6poeneo n
nepeneo,
` Cnnkonno npecanynane
na pesynane op nepe-
neo
Cnnkonno npecanyna: na np., [onaLnn nnnennn n npnoa
nenn coopnenn annnkann.
`
11
pn peannsanjaa na nporpanaa nenocpepnne peannsaopn noaraa
op pasnojnne no+nocn n nnepecn na peaa op 6 po 7-ropnLna nos-
pac. 0co6eno pe6a pa ce nnaa npepnnp sakonnocne na pasnojo na
nncneneo no onoj pasnoen nepnop.
8o peannsanjaa na copp+nnne nenocpepnne peannsaopn pe6a pa
oprannsnpaa npakn+nn nannnynannnn aknnnocn na y+ennne: na-
nnnynanja co npepnen, ncpa+ynane, pasno+ynane, cocanynane, kon-
cpynpane, nn+ene, nsnaorane na peLennja co kon6nnnpane na npen n
cn., a npeky nnn pa ce nonkna nncnonnne aknnnocn na y+ennne,
co Lo ce onosno+yna nsrpapynane na cncen na naenan+kn npeca-
nn n nonnn.
8o opnoc na pnpakn+ko - neopckoo o6nnkynane na nacannno +ac, ja
narnacynane nope6aa op nakcnnanna npnnena na pnpakn+kaa nrpa
n ncpa+yna+kne aknnnocn na peaa. pnoa no+enno e pa ce npn-
nenyna rpynnaa n nnpnnnpyannaa opna na pa6oa, a najnanky pon-
annaa.
Cnn6ono* sna+n peka oj epnnn pe6a pa ro kopncn nacannnko, a
ne y+ennne.
8o nporpanaa ce papenn aknnnocn konLo pe6a pa 6npa npnnep sa
oa kako nacannnko pe6a pa rn ocnncnyna ocanane aknnnocn.
o+nynajkn ro xonncn+kno npnop no pa6oaa co y+ennne op naj-
nana nospac, neonxopno e nonpsynane co ppyrne npepnen, opnocno
nakcnnanna nnerpnpanoc npn nnannpaneo na nacanaa n peannsa-
njaa na +aconne. a np., npn nsy+ynane na copp+nnne op opnen-
anja no npocopo n npeneo nope6no e nonpsynane co npepnene
sanosnanane na okonnnaa, nsn+ko n sppancneno o6pasonanne, nn-
konno o6pasonanne n cn.
acanaa no naenanka pe6a pa ce peannsnpa na pasnn+nn neca,
no naj+eco no naenan+koo n nnopnan+koo ka+e no y+nnnnaa
kape peaa ke ncpa+ynaa co pasnn+nn naepnjann n cpepcna n ke
pa6oa na konnjyepn co npnnena na nnennpann o6pasonnn cone-
pn (np. ToolKids). Cekoj y+ennk aknnno ke y+ecnyna no aknnnocne
na: pacnopepynane, knacnnkanja, cnopepynane, npoenynane, noro-
pynane, nepene, 6poene, pepene na pasnn+nn naepnjann.
3aoa, 6n 6nno po6po ka+eo sa naenanka pa nkny+yna: pasnn+nn
naepnjann sa knacnnnpane, pepene n 6poene, nocny+annnn,
ne+nna n ppyrn nrpa+kn sa cnopepynane no ronennna, nnacn+nn n nnacn+nn n
ppnenn opnn, nany+nn naepnjann, cnen necok, kpene+nna n ppyrn kpene+nna n ppyrn
nrpa+kn sa cnopepynane n npnppy+ynane, nenak, Lkonkn, kan+nna,
cennna, +enpnaronnnk no 6oja, kon+nna, nnnnjaypnn opnn, reo- kon+nna, nnnnjaypnn opnn, reo-
nepnckn ena, nnacn+nn nnn kaponckn 6poenn, +nnonn - nrpa+kn,
kpyronn co pasnn+na ronennna, LnLapkn op enka, kocenn, pasnn+en
npnpopen naepnjan, pasnn+nn nnponn naepnjann sa npanene npnne- pasnn+nn nnponn naepnjann sa npanene npnne-
pon, xapnja, kaennna, rasa, nonnn, no+nn, enacn+nn nenn, nann
Lnn, nenn op xapnja, Lajkn n Lnn sa konene, +nnkn n 6ncep+nna +nnkn n 6ncep+nna
(nonnca) co pasnn+na ronennna, opna n 6oja, kone co pasnn+na
6oja n pe6ennna, nonnna, kokn, narnenn opnn n 6poenn, pasnn+nn
naepnjann sa nepene, nepa sa nepene, nnnnjapn, nara, +aconnnk,
neco+en n nopen +aconnnk, epanka, rpapynpann nepnn, nrpne ,,[o- rpapynpann nepnn, nrpne ,,[o-
nnno, ,,e nyn ce +one+e, noo: cnnkn, opnn, oorpann, anrpan,
cnarankn, nrpa+kn kon ce packnonynaa, cnarankn (ppnenn n nanpanenn nrpa+kn kon ce packnonynaa, cnarankn (ppnenn n nanpanenn
12
op kapon), pasnn+nn 6poenn no penonn kon pe6a pa ce cnoja, a6akyc
(6pojanka co ppnenn on+nna), coopnenn knnrn cnnkonnnn, pe+n,
kaponn co nannLann 6poenn po 10, kaponn co one+aenn cnn6o-
nn (< , ~ , -), napann nonen n 6anknon op 10 penapn, koLnn+kn,
norn+kn nno+kn n cn.
6. 0qBBAB BA
Cornepynane na nnnnjannaa cocoj6a na y+ennko (cornepynane
na neronne npxopnn nckycna, snaena n neLnnn),
nopene na noponno sa cekoj y+ennk no oppenenneo,
kopncene na ennpennonn n +ek nncn, anerpockn 6eneLkn,
ce nopn pasronop co y+ennko sa pa ce po6nja cosnannja sa ne-
ronoo norn+ko pasnncnynane npn peLananeo na npo6nenckn
cnyann n cn.,
nocojano n nanpeneno na6nypynane na y+ennko popeka nann-
nynnpa co konkpenn npepnen, cpepcna, nncpynenn n cn.,
nepenno n enacko ynppynane n nponepka na ceknane snaena
na kpajo na enackne ennnn,
kopncene na pa6onn nnconn co pn e+nnckn nnnoa,
epnocanna nponepka na snaenaa n cnoco6nocne na kpajo op
y+e6naa ropnna.
a kpajo na ropnnaa y+ennko ce oenyna onncno.
`
`
`
`
`
`
`
`
BP0IPAHA
porpanaa no opnoc na npocopnne ycnonn sa peannsanja ce enenn
na opnanno sa npocop sa I, II n III oppenenne n na nacannne cpep-
cna sa I oppenenne ponecen op cpana na nnnncepo sa o6pasonanne n
nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.05.2007 ropnna.
KAAP
nne koe sanpLnno:
eparoLkn akyne - npoecop sa oppenencka nacana,
neparor.
13
nnana Canapncka - anona, conennk no b0 - Ckonje, kooppn-
naop
p-p 8ecna HakaLencka, npoecop na 1 - Ckonje
oe Lonkockn, conennk no b0 - Ckonje
Hyca 3yka, conennk no b0 - Ckonje
Jajana e+ecka, neparor no 0V ,,8ojpan +epnoppnnckn - Ckonje
n-p [yLanka ankona, nacannnk no 0V ,,Faso Anrenonckn - Ckon-
je
Cne+ana Knnnanoncka, pnpekop no J[ ,,8 Hap - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
10. PRBB B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no naenanka sa npno oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 1009/2)
14
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
3A03BA8AKf
BA 0k0hBBAIA
2
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04,
nne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo saosnaeane na
okonunama sa I oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno y+nnnLe
3
1. B0B
pepneo saosnaeane na okonunama ja npoy+yna cno+enoca, pasno-
nnpnoca n nonpsanoca na cenkynnne nojann, npepnen, npoecn, kako
n na aknnnocne n opnocne nery nyreo no nenocpepnaa okonnna.
3anosnananeo na okonnnaa nna cnoj pasnoen na. [eeo yLe op naj-
pana nospac npojanyna cnonana ny6onnnoc n nnepec sa cneo oko-
ny ce6e. ena na nacanaa no onoj npepne npecanyna nonaanoLno
cncenno naco+ynane na peckoo cnonano ncpa+ynane na cneo
kon noceneno okpnnane na nonpsanoca n sanncnoca na nojanne
n npoecne no npnpopnaa n onLecnenaa cpepnna. pepnnpenne
nacannn copp+nnn ce oppepenn nps ocnona na +nnonne cpepnnn no
kon peeo cekojpnenno ce naora, kon penynaa cocena npnpopno na
nero n ny panaa pasnonnpnn nnopnann sa cneo Lo ro okpy+yna.
Copp+nnne n aknnnocne ke ce peannsnpaa npeky oprannsnpane na
nenocpepnn na6nypynana, npnnena na ncpa+yna+kn nocankn no na-
canaa n aknnno nckycneno y+ene.
pepneo sanosnanane na okonnnaa ce nsy+yna no npnno pasnoen n-
knyc n npecanyna ocnona sa nonaanoLno pnepennpano nsy+ynane
na npnpopnne n onLecnenne naykn no cnepnne pasnojnn nepnopn.
Cnopep nacannno nnan sa sanosnanane na okonnnaa no I oppenenne
ce nnannpann no 2 +aca nepenno, opnocno 72 nacannn +aca ropnLno.
2. qB 3A PA3B0JBB07
BPB0 0 I 0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ja sanosnana okonnnaa kako npnpopna n onLecnena cpepn-
na,
pa ro ocosnana cnoeo okpy+ynane (pon, oppenenne, y+nnnLe,
kpaj, eny6nnka Hakeponnja),
pa pasnnna cnec sa concnenaa ynora n o6npckn, kako n sa ynoraa
n opronopnocne na ppyrne nyre no nenocpepnoo okpy+ynane,
pa pasnnna nosnnnna cnnka sa ce6e, canoponep6a, canono+n,
pa pasnnna cnec sa no+nynane na npannnaa sa onLecnenoo
+nneene n npesenane opronopnoc sa cnone nocankn,
pa ce ocnoco6yna sa na6nypynane, onnLynane, ncpa+yna+kn ak-
nnnocn n norn+ko nncnene,
pa ce nonknyna sa cnosnanane na +nnaa n ne+nnaa npnpopa,
npennnkynane na nnnnaa pasnn+noc, nonpsanoc n nponen-
nnnoc,
pa pasnnna xynan opnoc kon +nnne cyLecna n npnpopaa kako
ennna,
pa pasnnna cnoco6noc sa opnennpane no npocopo n npeneo,
pa ceknyna cosnannja sa nnnaoo n ceraLnoca,
pa ce nonknyna pa ceknyna enenenapna coo6pakajna kynypa,
pa ce ocnoco6yna pa ce rpn+n sa concnenoo sppanje n +nnona
okonnna,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
pa ce nonknyna na xynanne opnocn nery nononne, neryce6na
konynnkanja n nynnkynypno pas6npane,
pa ce nonknyna sa pasnojo na nopannn n napnockn +yncna n
pasnnnane no+n kon pasnn+nne kynypn,
pa ce nonknyna na ny6onnnoc sa cneo Lo ro/ja okpy+yna,
pa ce nonknyna pa npoy+yna naepnjann n pa ce nonepyna no op-
rannsnpana ncpa+yna+ka pa6oa,
pa ce ocnoco6yna sa kopncene na nnopnan+kaa exnonornja
no s6oraynaneo na nckycnaa n cosnannjaa.
3. qB BA BA67ABA7A
B0 I 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ja sanosnana nenocpepnaa okonnna,
pa ja okpnna nonpsanoca n sanncnoca nery nyreo, npepnene
n nojanne,
pa cnopepyna n pa ynppyna cnn+nocn n pasnnkn nery npepnene
n nojanne,
pa ce nonknyna pa rn npnnenyna ceknane snaena no nonn cn-
yann no y+nnnLnno n cekojpnennno +nno,
pa ce po+nnyna ce6ecn kako epnncnena n nenonopnnna nn+noc
n pa pasnnna canoponep6a,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pa ce nonknyna pa npennnkyna, pa npenosnana n pa ncka+yna
pasnn+nn enonn,
pa ceknyna ocnonnn kynypnn, sppancneno-xnrnenckn n pa6onn
nannkn,
pa ycnojyna ocnonnn npannna sa opnecynane no coo6pakajo,
pa ce ocnoco6yna pa y+ecnyna no ponecynane na npannna sa opne-
cynane no y+nnnnaa n pa ce nannknyna pa rn no+nyna,
pa pasnnna +yncno sa npnnapnoc na cenejcnoo, oppenenneo,
y+nnnLeo n popnno kpaj,
pa pasnnna +yncno na no+n n ny6on kon cnojaa akonnna e-
ny6nnka Hakeponnja,
pa ce nonknyna sa neryce6no poronapane, nonarane n copa6oka
co ppyrne,
pa pasnnna no+n kon concnenaa kynypa n kynypaa na ppyrn-
e,
pa ce ocnoco6yna sa opnennpane n cnaorane no npocopo n npe-
neo,
pa pasnnna nnepec n +en6a sa canocojno poarane po nonn co-
snannja.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. K0BKP7BB qB
IfHA - JAf B PfBIf (12 +AfA}
qenn fopnua onmn Akneuocn n meon
eunko[yeunkaa:
pa rn snae ocnonnne nopaon sa ce6e
pa ce po+nnyna ce6ecn no konnnyne
(jac nekoraL n cera),
pa pasnnna cnoco6nocn sa na6nypynane,
onnLynane, cnopepynane n sakny+ynane,
pa ce nonknyna no pasnncnynaneo n no
ncka+ynaneo cnoe nncnene,
pa no+nyna n pa noppp+yna nncnena na
ppyrne,
pa pasnnna nosnnnna cnnka sa ce6e n
canoponep6a,
pa rn okpnna cnone nnepecn n pa rn
neryna,
pa pasnnna canocojnoc,
pa ynee pa npenosnae n ncka+yna
pasnn+nn +yncna kaj ce6e,
pa pasnnna nannkn sa kynypno opnecyna-
ne,
pa noo+yna pasnnkn n cnn+nocn nery
ce6e n ppyrne,
pa rn no+nyna ppyrne n pa nonara na
nonanne n pasnn+nne op ce6e,
pa ce ocnoco6yna pa peLana enenenapnn
konnnkn co nana nonoL na nospacnne,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Koj cyn jac
Jac co ppyrne
[ee
An6yn
acan
Lo no+an
Lo ynean
Lo ne no+an
y6on, papoc,
ara, cpan
[pyrapcno
hrpn npep ornepano (koj cyn jac, kako nsrnepan, Lo e najy6a-
no kaj nene n cn.).
[panansann, nsnepynane na cnyanonn nrpn co pasnn+nn
ynorn.
asrnepyna oorpann, packa+yna, Lo no+en kako nano
6e6e, Lo no+e cera, Lo ke no+e kora ke nopacne, Lo ne
no+e, Lo ne cnee, ce pa ce6ecn - ncpa+yna+kn aknnnocn
sa cnone no+nocn.
Cnnynnpane na npo6nenckn cnyann.
oka+yna, packa+yna, nnycpnpa, pasrnepyna cnnkonnnn,
ppanansann.
npaka nopaka (pe+, 6anon) co nopakn sa ce6e,
s6opyna sa oa Lo ro nnaLn, Lo ro npann cpeken, Lo ro
nyn.
Ka+yna Lo no+e can pa nanpann (pa ce o6ne+e, pa kynn
neLo).
1nnnynann copnn n npnkasnn, npanene an6ynn na +yncna,
packa+ynane cny+kn.
hcka+ynane na +yncna npeky ekcnpecnn (nanonnna),
ppanansann.
Cnnynann, ppanansann, nrpn na ynorn, conjannn nrpn (sa
onepannja, nrpn sa ponep6a).
asronapa co ppyrapne, naora cnn+nocn n pasnnkn (nap-
nopeLen nsrnep, +en6n, onnnena nrpa+ka, npnkasna n cn.)
`
`
`
`
6
IfHA - H0fI0 +BhBmIf (8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ja sanosnae cnojaa y+nnnLna cpepnna,
pa rn sanosnae cnone npana n o6npckn
kako y+ennk,
pa ro no+nyna pacnopepo na aknn-
nocne n pa ocosnana peka npannnaa
ce nope6nn sa +nnoo n pa6oaa no
napanenkaa,
pa ce po+nnyna ce6e kako pen op napanen-
kaa,
pa y+ecnyna no ponecynane n npnne-
nynane na npannnaa no y+nnnnaa n
y+nnnLeo,
pa ce nonepyna no napnnnynane na cepe-
onnn n npeppacypn kon ppyrne,
pa ce sanosnae co op6ene+ynaneo na
sna+ajnne npasnnn no y+nnnLeo (na-
ponen npasnnk),
pa snae Lo e neno n pecno, nap, nop, rope,
pone,
pa ce nonknyna nnnnaenno n 6es6epno
pa ce pnn+n no y+nnnLeo.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Hoeo
y+nnnLe
V+nnnLe
y+nen, y+nenka
V+ennk/
y+enn+ka
V+nnnna, ka+e,
nrpa+kn
pannna, opro-
nopnoc
8pa6oenn, kan-
enapnja
V+nnnLnn
npasnnn
Feno
[ecno
ope
[ony
` poLeka na y+ennne nns y+nnnLeo, noka+ynane n pas-
rnepynane na y+nnnLnne npocopnn n o6jacnynane sa Lo
cny+n cekoja op nnn.
asronopn sa nne+aone op npnno y+nnnLen pen.
V+ecno no ypepynaneo na y+nnnnaa, ka+nnaa, sanosna-
nane co nrpa+kne n ppyrn cpepcna.
V+ennne npana enonoLko ka+e co ekcnonan na kynypne
na kon npnnaraa.
3anosnanane kako pe6a npannnno pa ce opnecyna co onpena-
a, cpepcnaa n naepnjanne.
Ce rpn+n sa xnrnenaa na y+nnnnaa n sa pacennjaa no
y+nnnnaa.
V+ecnyna no ponecynaneo na npannnaa sa opnecynane no
y+nnnnaa, pa nopakn sa npannnno opnecynane, y+ecnyna
no nnnnoo ncaknynane na nnpno neco n no+nynane no
cekojpnennno +nno.
asronop sa oa Lo ke 6npe ako ne ce no+nynaa npannnaa.
asronop sa oa Lo e npann+no, a Lo ne no nrpne n aknn-
nocne n soLo ne pe6a pa ce 6npe nenpann+en.
8o nenocpepnn cpep6n ce sanosnananeo co npa6oenne no
y+nnnLeo, npaLynaa koj Lo pa6on n kako npnponecyna
no +nnoo na y+nnnLeo.
hrpa nrpn ,,nennn+nn sa neronno/nejsnnno non.
8opa pasronop sa npasnnne, peno na y+nnnLeo, na
pp+anaa n pp., ro ykpacynaa npocopo.
8e+6n sa opnennpane no y+nnnLeo (neno op, pecno op,..)
pannna sa 6es6epno pnn+ene no y+nnnLeo.
`
`
`
`
`
7
IfHA: H0J0I 0H (8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn no+nyna 6nnckne no cenejcnoo n
pa pasnnna +ynacno na npnnapnoc,
pa rn sanosnana npannnaa na opnecynane
no cenejcnoo n ynorne,
pa ycnojyna snaena n neLnnn sa sppanje-
o, opnocno xnrnenaa n sppanno na+nn
na ncxpana,
pa rn snae na+nnne na kopncene na
cno6opnoo npene no cenejcnoo,
pa rn snae cenejnne npocnann n npasnnn
n kako ne ce op6ene+ynaa,
pa rn sanosnae n no+nyna cenejnne npas-
nnn na peaa op cnoeo okpy+ynane.
`
`
`
`
`
`
Hoeo cenej-
cno
[on
Cenejcno,
+nenonn
0pronopnoc
Fn+na xnrnena,
nojaa co6a,
sapon+ennja
3ppana ncxpana
Cno6opno npene
pasnnn, npo-
cnann
asrnepyna cenejnn an6ynn, pasronop sa +nenonne no cenej-
cnoo n pasnn+noca na cenejcnaa no opnoc na 6pojo na
+nenonne.
,,Kako n noka+ynan na nana, ao, 6a6a peka rn cakan.
pann nano co cpepcna sa nn+na xnrnena, hcpa+yna+ka ak-
nnnoc (nopa, canyn). a6pojyna n onnLyna cnon aknnnocn
kako +nen na cenejcnoo (npana n sapon+ennja).
asronapa sa onacnocn (Lekep, xennkannn, ocpn npepnen,
ronena 6y+ana n cn.).
asrnepyna cnnkn n pasronapa sa npannnna ncxpana.
hcpa+yna+ka aknnnoc ,,Xpanaa no noeo cenejcno.
asrnepynane na cnnkn op cenejnn an6ynn, npesenann na
[, nope+kn nrpn, nrpn na ynorn.
pocnanynane popenpen, pasrnepynane cnnkn op ppyrn
npasnynana cnann, cnap6n, nnenpenn, ce onnLyna na+nno na
nnnnoo npocnanynane.
+ecnka sa cnone 6nnckn (ao, 6ao, 6a6a, nana n pp.).
`
`
8
IfHA: HffI0I0 80 k0f mB8fAH (8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna pa ro sanosnae neco-
o no koe +nnee (ceno, rpap),
pa ce sanosnae co nosna+ajnne o6-
jekn no nenocpepnaa okonnna,
pa ja sanosnae kynypnaa pasnn+noc
no necoo no koe +nnee,
pa sanosnae capn rpap6n, nocnn, capn
npepnen,
pa ja nnenyna cnojaa akonnna, pa rn
npenosnana snaneo n xnnnaa,
pa pasnnna +yncno na npnnapnoc n
ny6on kon cnojaa akonnna.
`
`
`
`
`
`
Kape +nnean
pap, ceno

oLa, an6ynana,
cpepcna sa pa6oa,
pa6ona o6neka
Capn rpap6n,
nocnn, capn
npepnen, nysej,
nrpa+kn no nnna-
oo
Jakonnna, snane,
xnnna
`
V+ecnyna no oprannsnpann npoLekn no okonnnaa, na6nypy-
na, pasronapa, pa o6jekn Lorn nosnana.
asronapa co npa6oenn no noLa, an6ynana sa nnnnaa npo-
ecnja, pa6onne o6npckn, a nooa rn pa nnnnne cpepcna
sa pa6oa.
ocea na capn rpap6n, nysen, pasrnepynane, onnLynane, pas-
ronopn co nonospacnne +nenonn op cenejcnoo, nspa6oka na
nocepn, s6oraynane na enonoLko ka+e.
asronapa koj ce +nnee no neronaa/nejsnnaa srpapa, nacen6a,
rpap (kon jasnn ce s6opynaa, kon npasnnn ce npasnynaa).
Ja cnyLa xnnnaa na eny6nnka Hakeponnja, ro pasrnepyna,
onnLyna n nnycpnpa nakeponckoo snane (na npnnep, co
npnnena na hKJ), nspa6oka na an6ynn n nanoa co cnnkn n
pasrnepnnn sa y6annnne na Hakeponnja, ro s6orayna ako-
nnnckoo ka+e.
9
IfHA: JAf fH fh 0 PBP0AIA (24 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa snae nekon pacennja n +nnonn,
pa pasnnna xynan opnoc kon +nnno cne,
pa ro sanosnana napnopeLnno nsrnep na nekon
pacennja no cnojaa okonnna,
pa npenosnana n nnenyna nenn pacennja, onoLje n
senen+yk,
pa npenosnana, nnenyna oppepenn nnoponn n pa rn
pasnnkyna no napnopeLnno nsrnep,
pa ce sanosnae peka nekon pacennja ce kopnca no
ncxpanaa,
pa ce sanosnana co nekon pasnnkn nery ponaLnne n
pnnne +nnonn,
pa ce nonknyna pa cornepyna npnnepn sa nonpsa-
noca na pacennjaa n +nnonne,
pa ce nonknyna na opronopnoc kon ponaLnne
nnnenn+nna,
pa ce sanosnana co ocnonnne kapakepncnkn na
+nnaa n ne+nnaa npnpopa,
pa cekne enenenapnn snaena sa nsrnepo na
+onekonoo eno,
pa noo+yna n onnLyna napnopeLnn penonn na eno-
o,
pa rn ocosnae ocnonnne ynknne na
napnopeLnne penonn na enoo,
pa cnosnae cnn+nocn n pasnnkn nery peaa, nyreo,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
acennjaa n
+nnonne no
nojaa okonnna
Hnna n ne+nna
npnpopa
Jac cyn pen op
+nnno cne
Hoeo eno
0noLje,
senen+yk, pena,
n ppnja
Hnnonn, pnnn,
ponaLnn
[onaLen nnne-
nnk
Hnno n ne+nno
[enonn na
+one+koo eno,
rnana, pyn, pae,
nose
HaLko, +encko
Xpana, nopa, con,
a6nypynane, nnenynane n na6pojynane pacennja
n +nnonn no 6nnckaa okonnna.
poLekn, na6nypynane ppnja no pasnn+nn
ropnLnn npennna, pane na nekon noo+enn
nponenn kaj ppnoo, co6npane pacennja sa
6oann+koo ka+e. hca+yna+kn aknnnocn: capa
n oprnepynaa senen+yk, n rn paa nponenne no
onpepenen npenenckn nepnop.
hcpa+yna onoLen nnop n npann knnra.
ocea na soonoLka rpapnna, na6nypynane no
okonnnaa, pasrnepynane na ennknonepnn, cnnkn,
npanene na an6ynn, pnpakn+kn nrpn, npesenann
na [8[, npnnena na hKJ.
acka+yna sa cnoeo ponaLno nnnenn+e, rn
ncka+yna cnone enonn kon nero n rn na6pojyna
cnone sapon+ennja.
nepane na nnnonn co coopnena copp+nna.
Cnopepyna n noo+yna nekonky cnn+nocn n pasnnkn
nery pacenne, +nnono, kanen, senja.
0nnLynane na enokynnno nsrnep na +one+koo
eno, nopnn+nn nrpn, kyknen eaap, kopncene
na raankn, pasrnepynane na ennknonepnn.
0kpnnaa cnn+nocn n pasnnkn nery, nnco+nna,
6oja na o+n, 6oja na koca.
asronop na ena: o Lo ce cnn+nn, a no Lo
pasnn+nn nrpne na non+nnaa n penoj+nnaa.
`
10
pa ce censn6nnnsnpa sa xynann opnocn nery nono-
nne,
pa ce sanosnana co nekon nponenn n nojann no npn-
popaa nns oppennne ropnLnn npennna,
pa nna npecana sa ocnonnne npenenckn nepnopn:
pen n nok,
pa ro pas6npa pepocnepo na cny+ynanaa: n+epa,
penec n ype,
pa rn nnenyna penonne no cepnnaa,
pa pasnnna cnec sa sa+ynynane na +nca okonnna.
`
`
`
`
`
`
pnpopnn
nojann
opnLnn npe-
nnna
opnLnn npenn-
na, ecen, snna,
npone, neo,
neep, cone,
po+p, npas
[en, nok, n+epa,
penec, penonn no
cepnnaa
3ppana n +nca
okonnna
hcpa+yna+kn aknnnocn sa oa Lo e nope6no
sa +nno (nopa, nospyx, xpana).
hcpa+yna+kn aknnnocn, nopnn+nn nrpn, na-
6nypynana, pnpakn+kn nrpn, op6ene+ynane na
poaraneo na ropnLnne npennna, kanenpap na
npnpopaa, ppanansann, npnnena na hKJ.
[panansann, cepnja cnnkn, kyknenn npecann,
na6pojynana n onnLynana na aknnnocne kon ce
opnnnaa no eko na peno n noka, pa6onnnna-
nojo nepenen nnan.
a6nypyna okonnna, pa ekonoLkn nopakn,
pasronapa no cnnkn na kon ce npecanenn +nca n
sarapena peka n napk, y+ecnyna no nspa6oka na
nanoa.
`
11
IfHA: f006PAhAJ (10 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce sanosnana co coo6pakajo op pono
po y+nnnLeo,
pa rn cnosnana npannnaa sa 6es6epno ope-
ne no pooap, npennnynane npeky ynna,
pa rn sanosnae necaa kape e posnoneno
pa ce nrpa n kako ce o6ene+ann,
pa rn snae n onnLyna coo6pakajnne cpe-
pcna kon naj+eco rn cpekana,
pa ja sanosnae ynoraa na cnenocnaa
cnrnannsanja na cenaopo,
pa ja pas6npa ynoraa na coo6pakajnno
nonnae no perynnpaneo na coo6pa-
kajo,
pa pasnnna nannkn sa no+nynane na
coo6pakajnne snan, neLa+kn npennn,
npennnynane npeky ynna.
`
`
`
`
`
`
`
Kako ce opnecy-
nan no coo6pa-
kajo
Coo6pakaj,
neLan, nosnna
Feno, pecno,
nanpep, nasap-
pooap, ynna
eLa+kn npe-
nnn
hrpannLe
Anono6nn, ano-
6yc, nos, 6pop,
annon, nenocn-
nep
Cenaop,
pneno, +ono,
seneno cneno
Coo6pakaen
nonnae
`
`
a6nypynana n pasronop sa coo6pakajo no nenocpepnaa
okonnna, cnnynanja na pnn+ena,
nrpn co kopncene na peckn nrpa+kn-coo6pakajnn cpepcna,
nspa6oenn op kapon, roonn nspa6okn n pp.
3anosnanane na nao op pona po y+nnnLe n na6pojynane
na o6jekne koj cekojpnenno rn rnepa, na6nypynane na
coo6pakajo.
pannnno npennnynane npeky ynna.
Cnnynnpane na pnn+ena no y+nnnLnno pnop, nrpn co yno-
pe6a na cnpenn, py6n, nnerpnpano co pnn+ena.
pane n nspa6oka na coo6pakajnn cpepcna.
a6nypynane na coo6pakajnne cpepcna, npnnena na hKJ.
hcpa+yna+kn aknnnocn: snyk n pnn+ene.
a6nypynane na cenaop co pn cnena n cenaop sa neLan
co pne cnena, pane, npanene nopenn na cenaopn, nonnny-
nane ynna kape nna cenaop.
asronapa co ppyrne sa ynoraa na coo6pakajnno nonnae,
neronaa ynnopna, nrpn co cnnynann na coo6pakajnno
nonnae no coo6pakajo, ce nonnkyna coo6pakaen nonnae
no y+nnnLe n ce nopn pasronop co nero.
a6nypyna npannnno opnecynane no coo6pakajo na J8 - cnaj-
ponn, pasronapa sa opnecynaneo na ynna, pasnena na nckyc-
na op y+ennne n nacannnko, cnnynanja na opnecynane
no concnenn n ppyrn nosnna n pp., nrpa nrpn na coo6pakajno
knnnn+e n no pnopo na y+nnnLeo.
`
12
Bacokn za merynpemeuo noepzyeaue
hacmaenume coqunu na eqnemom saosnaeane na okonuna-
ma qaeaam nonocm sa unmeiuano enno u coquncko oe-
syeane co nacmaenume eqnemu. najvun jasuk. namenamuka.
nukoeno. nysuvko u usuvko o6asoeanue.
penopakn za kopnceue ua ronuno qou ua acoen
ocanenne enn no nacannne enn panaa no+noc sa canocojno
nnannpane n peannsanja na copp+nnne, no cornacnoc co nope6ne
na y+ennne n no+nynane na npnnnno na akyennsanja no naca-
naa.
8o rpaaa ,Aknnnocn n neopn papenn ce pen na aknnnocne sa
ycneLno nocnrnynane na enne kon no+a pa ce pononnynaa.
Bacaeun cpecea:
nenocpepnaa okonnna - npepnen n nojann no npnpopaa, kako n
nojann no onLecnoo n opnocne nery nyreo,
pnpakn+kn cpepcna n naepnjann,
kyknen eaap,
nnsyennn cpepcna (cnnkn, annnkann, onnn, nanoa, ornacnn a6-
nn, nopenn, naken),
cnnkonnnn, ennknonepnn, cnncannja n cn.,
hnepne, o6pasonnn conepn,
aypno-nnsyennn cpepcna (rpaockon, pnrnanen ooanapa, pn-
rnanna kanepa, enennsop, [8[- nneep, nnpeonneep, konnjyep,
F[ npoekop n ppyrn cpepcna).
`
`
`
`
`
`
`
`
6. 0qBBAB BA
Cnepene na nocnranaa na y+ennne
8o eko na nacanaa peponno ce cnepa n npepnynaa nocnranaa na
y+ennne, ce npn6npaa nokasaenn sa nnnnne aknnnocn, nonnn-
panoca sa y+ene, copa6okaa co ppyrne n cn. (opnannno oeny-
nane).
0naa konnonena e cocanen pen na nnannpaneo na nacannnko sa
nacanaa n y+eneo.
a+nnn na nponepynane n oenynane:
onncno oenynane:
oncepnanja na peeo- y+ennk,
pasronop - kako na+nn na nspasynane,
nonnanja, nnepecn, aknnnocn,
nopene na pasnojno n anannn+ko noponno sa cekoe pee
- y+ennk,
kopncene na ennpennn n +ek nncn, anerpockn 6eneLkn,
cypnn na cny+aj,
peckn nspa6okn noepnne+nn, rpynnn.
a kpajo na ropnnaa ce nsnepyna cynannna onncna oenka.
`
`
13
BP0IPAHA
KAAP
nne koe sanpLnno:
eparoLkn akyne - npoecop sa oppenencka nacana,
neparor.
9. BA67ABBA7A BP0IPAHA JA
B3PAB07B 67P9BB07 7BH:
1. [anna Jannnnocka, canocoen neparoLkn conennk sa oppe-
nencka nacana, b0- pnnen
2. p- p bnnjana Kan+encka, poen, epaparoLkn akyne ,Cn. Knn-
nen 0xpnpckn- Ckonje
3. Cnenana bpaLnapcka, canocoen neparoLkn conennk sa 6nonorn-
ja - Ckonje
4. Cy6n Ajpo, neparoLkn conennk sa oppenencka nacana b0 - Cpyra
5. Anekcanppa Hnponcka, nocnnyna+ - 0V ,Cn. Knnnen 0xpnpckn c.
[pa+eno - Ckonje
6. Fnpnja apaLanona - Cnnnencka, nacannnk 0V ,Ko+o ann- Ckonje
7. Hnpa eoprnencka, nocnnyna+ J[ ,,8 Hap- Ckonje
14
10. PRBB B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no sanosnanane na okonnnaa sa npno oppenenne
no peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne ja ponece:
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 1009/2)
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
ABfhBfkB JA3Bk
2
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04,
82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 n 51/07), nnnncepo sa
o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo aninucku
3
1. B0B
pepneo aninucku jasuk, kako npn cpanckn jasnk e sacanen no nacan-
nno nnan sa peneropnLnoo ocnonno o6psonanne no cne pn pasnojnn
nepnopn na peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne no+nynajkn op npno
oppenenne na ce po kpajo na peneoo oppenenne.
3acanenoca na npepneo no nacannno nnan sa peneropnLnoo
ocnonno o6pasonanne ce pon+n na conpenenne enpennn no o6pa-
sonnne cncenn na nonekeo senjn op Lnponckaa ynnja, kape Lo na
nsy+ynaneo na npnno cpanckn jasnk ny e nocneeno noce6no nnnna-
nne. hneno, co nerono nsy+ynane ce sano+nyna op najnanaa nospac na hneno, co nerono nsy+ynane ce sano+nyna op najnanaa nospac na
y+ennne, .e. op npnaa ropnna na sapon+nennoo ocnonno o6paso-
nanne.
Conpenenaa nacana no cpanckn jasnn sa y+ennne op 6 po 14 ropn-
nn ja onpepenynaa Lnpoko caenaa en sa ycnn n nncnenn kony-
nnkanckn konneennn na cpanckno jasnk npoLnpenn co +na+kn,
conokynypnn n nnepkynypnn konneennn. acanaa e naco+ena
na y+ennko kako cy6jek na nacannno npoec, neronno kornnnnen-
aeknnno-conjanen pasnoj, opnocno na pasnojo na neronaa cano-
cojnoc no y+eneo n ceknynane na cpaernn na y+ene kako ocnona
sa po+nnono y+ene.
pepneo anrnnckn jasnk no npno oppenenne ce nsy+yna co 1 (epen)
+ac nepenno, opnocno 36 +aca ropnLno n nna cayc na sapon+nenen
npepne.
ojponnn ocnonn no nsronynaneo na nacannaa nporpana sa I (npno)
oppenenne na peneropnLnoo o6pasonanne ce:
nporpanckno pokynen loneuja sa qeeemioqumno ocnoeno eoc-
umanue u o6asoeanue op 2007 ropnna,
3aeqnuvkama eeocka eeenmna anka sa jasuume (eopn-
ckne ocnonn n enne na conpenenaa nacana no cpanckne ja-
snn n nnnoaa na konneennne sa konynnkannna ynope6a na
cpanckno jasnk).
1
1
Kako opnenanja no opnoc na nnnoaa na jasn+nne konneennn kon y+ennne
6n pe6ano pa rn nocnrna na kpajo na oppennn nocnnno-o6pasonnn nepnopn
na ocnonnoo o6pasonanne npepnnp ce senenn nacokne op 3aepnn+kaa enponcka
peepenna panka sa jasnne, kon pasnnkynaa nkynno Lec nnnoa na konynnkannno
kopncene na cpanckno jasnk. 8o noppa+jeo na enenenapnoo nnno ce nnnoaa A1
(nopronnenno nnno/Breakthrough) n A2 (enenno nnno/Waystage), no noppa+jeo
na canocojnoo kopncene na jasnko nnnoaa b1 (npeopno nnno/Threshold) n
b2 (canocojno nnno/Vantage) n no noppa+jeo na konneennoo kopncene na
jasnko nnno 1 (nanpepno nnno/Effective Operational Proficiency) n 2 (najnncoko
nnno/Mastery).
8o ycnonne na y+ene na cpanckne jasnn no eny6nnka Hakeponnja y+ennne
no npnne pn ropnnn na y+ene na cpanckn jasnk (op I po III oppenenne) no+a
penynno pa ro nocnrna nnnoo A1 (nopronnenno nnno).
`
`
4
2. qB 3A PA3B0JBB07
BPB0 0 I 0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce nonnnpa sa nsy+ynane na anrnnckno jasnk,
pa rn pasnnnnna cnoco6nocne n neLnnne sa cnyLane n pas6n-
pane na epnocannn jasn+nn nckasn,
pa rn pasnnna cnoco6nocne n neLnnne sa ycno nspasynane, no
cornacnoc co nospaca na y+ennne,
pa npenosnana n pas6npa s6oponn n kycn epnocannn pe+ennn,
pa ce ocnoco6yna pa kopncn epnocanen noka6ynap no epnocan-
nn jasn+nn nckasn,
pa ce sanosnae co anrnnckoo nncno n neronaa npannnna npnnena
na nnno na nnLynane nosnan s6oponn no cnenynane,
pa ce nonepe no nekon enenenn op kynypaa na senjne co an-
rnnckn ronopen jasnk n ppyrn kynypn, no cornacnoc co nospaca
(pasnojnno nepnop).
`
`
`
`
`
`
`
3. qB BA BA67ABA7A
B0 I 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6n cnyxono n nnsyenno pa npenosnana nonn s6opo-
nn,
pa no+e pa penpopynpa s6oponn n epnocannn jasn+nn nckasn,
pa no+e pa nopn epnocanna konynnkanja na nnno na ycnoenno
noka6ynap n co npnnena na jasn+nn ynknn 6nnckn na nospaca
na y+ennne,
pa noka+yna nnepec sa ppyrn kynypn.
`
`
`
`
5
4. K0BKP7BB qB
k0H0BfBIA 1: hfkfB+kB fBBBqB
2
qenn fopnun pnmepn Akneuocn n meon
eunko[yeunkaa:
pa ro pas6e-
pe sna+eneo na
nekcn+kne epnnnn n
pa rn penpopynpa.
`
Jac n ppyrne Hoeo cenejcno, none ppyrapn Aknnnocn op nno na ne+6n co cnyLane aypnocnnnkn nnn
ronopo na nacannnko n penpopynpane na cnyLnaoo,
nnenynane na +nenonne na cenejcnoo no papen nocep,
oorpann, neL-kapn, pe+n nn.
V+nnnna pepnen no y+nnnnaa 8e+6n op nno na noco+ynane na konkpenne npepnen no
y+nnnnaa, nnnno nenopnpane n penpopynpane, nrpn (op
nno Simon says...).
hrpa+kn 8o y+nnnnaa n no pono
8e+6n op nno na cnyLane n penpopynpane, nrpn (Go and
find...), npenosnanane n noco+ynane (Go and point...) op
pe+ nnn cnnka, nn.
bon hnenynane na naj+eco kopnc-
enne 6on (6ena, pna, pne-
na, cnna, +ona, nopokanona,
senena)
eene necnn+kn kape ce cnonnynaa 6one, ne+6n co 6oene
no pnka nn.
pasnnn n popen-
penn
bo+nk, 8ennrpen, ona ropnna eene necnn+kn, nspa6oynane +ecnkn n ykpacn...
[onaLnn
nnnenn+nna
Ky+e, na+e, nanaran... oka+ynane cnnkn op cnnkonnnn co ponaLnn nnnenn+nna
n nnnno nnenynane, nrpn (co nnycpnpann kapn+kn op kon
y+ennko ja nspnojyna coopnenaa, nnnnpane na ronopo
na ponaLnne nnnenn+nna nn.
2
pn o6pa6oka na nonno nekcn+kn naepnjan ne pe6a pa ce nonepynaa noneke op 3-4 nonn nekcn+kn epnnnn no nacanen +ac. Fekcn+kno naepnjan cykecnnno ce
npoLnpyna n ce nonopyna.
6
k0H0BfBIA 2: fPAHAIB+kB fIPkIPB
3
eunko[yeunkaa:
pa rn pas6epe, pasnnkyna n aknnno
kopncn opnne op rnarono to be
sa npno n nopo nne epnnna no ycna
konynnkanja,
`
Present s. tense
of to be
` I am, You are
Aknnnocn op nno na npecanynane na ce6ecn,
ppyrap+nnaa no y+nnnnaa, nrpn op nno (I am a dog -You
are a cat...).
pa ro pas6npa sna+eneo na rnaro-
no to have no ycna konynnkanja,
`
Present s. Tense
of to have
` I have a dog
CnyLane na nckas op nacannnko koj nconpeneno kopncn n
nanonnna, penoncpanja na npncnojnoc npeky noka+ynane
na npepnen op concnenno y+nnnLen npn6op n cn.
pa no+e pa ja npenosnana n kopncn
no ycna opna kaeropnjaa epnnna
kaj nnenkne,
` hnenkn no
epnnna
`
a pen, a cat.........
8e+6n co cnnkonnn npnkasn na npepnen no epnnna, nnenyna-
ne npepnen op nenocpepnoo onkpy+ynane, pane n cn.
pa no+e pa ja npenosnana n ko-
pncn no ycna opna kaeropnjaa
nno+nna npnppy+ena co 6poenn,
` hnenkn no
nno+nna
`
two brothers, two
pencils.....
8e+6n co cnnkonnn npnkasn, pane, necnn+kn, 6pojankn n
cn.
pa ce sanosnae co opnne sa npno
n nopo nne epnnna n coopneno pa
rn ynope6yna no ycnaa konynnka-
nja,
` Fn+nn sanenkn `
I, you
hrpn, ronopnn ne+6n.
pa no+e pa ro npenosnae sna+eneo
na nokasnaa sanenka n nejsnnaa
npannnna npnnena,
` okasna sanenka `
This is
Konkpeno nep6anno noco+ynane na nna n npepnen, nneny-
nane no nnsyennn npnkasn (neL-kapa, nocep n cn.).
pa ro npenosnae sna+eneo na
npncnojnaa npnpanka n nejsnnaa
npannnna npnnena,
` pncnojnn npn-
pankn
`
My dog, Your sister
onopnn ne+6n co nonknynane npeky noka+ynane na npep-
nen n nna.
3
panan+kne cpykypn nnkoraL ne ce onkynaa ekcnnnnno, yky nnn y+ennne rn ycnojynaa rno6anno no npepno+enn jasn+nn cpykypn.
7
pa ro pas6epe sna+eneo na onnc-
naa npnpanka n nejsnnaa npannnna
npnnena npn pananeo onncn,
` 0nncnn npnpan-
kn kako pen na
npepneo
`
This is a red ball.
8e+6n co nnycpann, ne+6n co noka+ynane na konkpenn
npepnen.
pa ro pas6epe sna+eneo na
npaLannne s6op+nna n pa no+e pa
pape coopneen nep6anen opronop,
` paLannn s6o-
ponn
`
What, who
8e+6n op nno na: nep6anno pearnpane na nocaneno
npaLane.
pa 6pon op 1-10, ` bpoenn `
1-10 ecnn co 6poene (Eeny Meeny Miny Mow...), nrpn co 6poene,
pane, n cn.
pa pas6npa, penpopynpa n npopy-
npa epnocannn (kycn) nckasnn
pe+ennn,
` Lpnocannn
(kycn) nckasnn
pe+ennn
`
I have a ball.
8e+6n op nno cnyLane aypnocnnnkn nnn ronopo na naca-
nnnko n nonopynane no cnyLna nopen, npopynpane na
epnocannn nckasn npnnenynajkn ro ycnoenno noka6ynap.
pa rn pacnosnana sanonepne n pa
pearnpa coopneno na nnn.
` 3anonepn no
pankne na
enackne
noppa+ja
`
Come here, Sit
down, Stand up
CnyLane na nckasn n coopneno pearnpane na nnn (TPR), nrpa
op nno Simon says...
8
k0H0BfBIA 3: JA3B+BB 4BkqBB

eunko[yeunkaa:
pa rn kopncn neopnannne opnn
na nosppanynane n onosppanynane,
`
osppanynane
(neopnanno)
Hello! Hi! - Bye-bye!
Aknnnocn op nno na yne+6ynane na opnne na nos-
ppanynane n onosppanynane no ronopen nopen.
pa ynee pa ce npecann ce6ecn,
kako n cnoeo ppyrap+e,
` pecanynane
I`m........
This is Kire........
Vne+6ynane na jasn+naa ynknja npeky nep6anno
ncka+ynane, kopncene na pe+n, oorpann n neL-
kapn, necnn+kn n cn.
pa rn npenosnana n coopneno pa
rn ynope6yna ocnonnne opnn na
kynypno opnecynane no coopnena
cnyanja,
` 0cnonnn nopenn
na kynypno opne-
cynane
Sorry......Thank you....
Please
V+ecno no kpakn pnjanosn (nrpn no ynorn), ppanansa-
nja n cn.
pa rn pas6epe, npenosnae n npnne-
nyna ocnonnne opnn na +ecna-
ne na npasnnn n popenpenn.
` +ecnane na npas-
nnn n popenpenn
Merry Christmas; Happy
Bayrami, Happy New
Year; Happy birthday
pane n 6oene kapn+kn, ronopnn ne+6n co pennpane
n neene npnropnn necnn.
k0H0BfBIA 4: fhmAKf f0 PA36BPAKf
eunko[yeunkaa:
pa no+e pa ro pas6epe sna+eneo na
nekcn+kne epnnnn npepnnpenn sa
nsy+ynane sa onaa nospac,
`
Fekcn+ka epnnna
A parrot, a teacher,
a mother (mum)...
enep6anno pearnpane na: ronopen nonk, cnnkn, noce-
pn, neL-kapn, nrpa op nno Simon says... (na np., co
noka+ynane).
pa pas6npa epnocannn nckasn. ` Lpnocannn nckasn
Repeat, please!
Stand up!
I have a ball.
8e+6n op nno na coopneno pearnpane na cnyLnan ncka-
sn (op aypnosannc nnn op nacannnko, na np., pnn+ene na
enoo, nnnnka), nenep6anno pearnpane na nncpyknja op
nacannnko n cn.
9
k0H0BfBIA 5: f080PfKf
eunko[yeunkaa:
pa rn nsronapa npannnno n coopneno pa
rn npnnenyna nekcn+kne epnnnn npep-
nnpenn sa ona nnno sa nsy+ynane na jasn-
ko no pankne na npepnnpenne jasn+nn
ynknn n rpanan+kn cpykypn.
`
Hoeo cenejcno, none
ppyrapn
Mum, Dad; Hi! This is my
friend.
Aknnnocn op nno na nep6anno
nonopynane n npopynpane na ep-
nocannn nckasnn pe+ennn npeky:
nrpane no ynorn, 6pojankn, penn- penn-
pane n neene, no no+noc npocne-
peno co pnn+ena, y+ecno no kpakn
pnjanoLkn cnyann n ppanckn
nsnep6n kako nonppa sa ycnoenoc
na nekcnkaa n cpykypne.
pepnen no y+nnnnaa
Board, window, chalk, doll,
ball...
Open the window, please!
bon
Black, white, red, blue,
yellow....
This is a yellow balloon.
hnnna na npasnnn
openpenn
Christmas, Easter, New Year
Merry Christmas!
Happy birthday!
[onaLnn nnnenn+nna
A dog, a cat, a fish...
I have one black dog.
k0H0BfBIA 6: khIPA
Copp+nnne op Kynypa ce sacanenn no cne konnonenn no nsy+ynaneo na jasnko, opnocno ne ce nsy+ynaa nsonnpano kako noce6na konnonen-
a.
ena e pa ce cospape censn6nnnsanja sa noo+ynane na kynyponoLkne pasnnkn npeky nocnnnn n cononoLkn copp+nnn kako ocnona sa pa-
snnnane na onepannja n ennanja kon ppyrno n pasnn+nno (na np., npeky nnnna, npasnnn, necnn, nrpn, 6pojankn, konynnkannnn nopenn,
napannnrnncn+kn enenenn n pp.).
10
Co nacannno nnan sa npepneo anrnnckn jasnk e npepnnpeno no epen
+ac nepenno, opnocno 36 +aca ropnLno.
8o nnannpaneo na copp+nnne sa npno oppenenne npepnnp ce se-
nenn copp+nnne no nacannne nporpann no ppyrne npepnen kon
ce nsy+ynaa no npno oppenenne, opnocno no+nynan e npnnnno na
nerynpepneno nonpsynane no opnoc na enne n copp+nnne co ak-
en na nnerpnpano nonpsynane co copp+nnn op naj+nnno jasnk.
acanaa no anrnnckn jasnk sa y+ennne na onaa nospac ce sacnona
na nynncensopno (nnsyenno, aypnnnno, aknnno n pp.) n xonncn+ko
y+ene koe rn onaka kornnnnnne, aeknnnne n noopnne acnekn
na y+ennne, opnocno nacannnko ke rn nnerpnpa pasnn+nne konno-
nenn co Lo jasnko ke ce y+n na ynknonanen na+nn.
Cornacno ropenanepenoo no cpanckno jasnk ne no+a pa ce nspnoja,
opnocno ne no+e pa ce nnannpa 6pojo na +aconne no oppennn konno-
nenn.
Je+nLeo na pa6oaa na +aconne no anrnnckn jasnk no npno oppene-
nne e na ycnoo ncka+ynane koe ce nonpsyna co papena cnyanja no
y+nnnnaa, npeky nrpn, ppanansanja, necnn nnn pnn+ena co nonk-
nynane na anasnjaa n na kpeannnoca na y+ennko. V+ennne no
rno6ana, rn ycnojynaa copp+nnne nexann+kn (co penpopyknja), no
6nno e pa ce nponepn npannnnoo pas6npane na sna+eneo na nopaka-
a nkny+ynajkn rn n kynyponoLkne enenenn.
acannn cpepcna:
npnpa+nnk sa nacannnko,
nake npnpa+en naepnjan sa nacannnko (neL-kapn, nocepn,
nrpa+kn),
kaceoonn/kacen co necnn, konnjyep co coopneen conep,
[ pon, J8 co [8[,
ppyrn nsnopn na y+ene no nenocpepnaa okonnna - npepnen no
npocopnjaa kape ce nsy+yna anrnnckno jasnk,
hnepne npncan, o6pasonnn conepn,
cnncannja sa nacannnko.
6. 0qBBAB BA
6OHGHZHQDSRVWLJDZDWDQDXaHQLFLWH
y+ennne, ce npn6npaa nokasaenn sa nnnnne aknnnocn, nonnnpa-
noca sa y+ene, copa6okaa co ppyrne n cn. (opnannno oenynane).
Cekoja aknnnoc na +aco npn koja y+ennne ja ncka+ynaa jasn+naa
aknnnoc, 6nno na peennnno, penpopyknnno nnn npopyknnno nnno,
pana no+noc sa noo+ynane na nanpepoko n nerono npepnynane. Joa
sna+n peka enannanjaa ce npLn kako nnerpanen pen na canno na-
canen +ac, a ne kako nsonnpan +nn. Hnory e na+no npn nocankne na
`
`
`
`
`
`
11
nponepka na snaeneo, kako n oenynaneo na y+ennko, ne nocankn
pa ne ce pasnnkynaa op noo6n+aenne aknnnocn na +aco, opnocno
y+ennne ne pe6a noce6no pa ce nspnojynaa op rpynaa npn nponep-
kaa na ycnoo jasn+no pearnpane.
bnno e noronen aken pa ce cann na nosnnnnne acnekn na nanpe-
poko na y+ennne, .e. na ona Lo y+ennko ro snae, a ne ona Lo ne
ro snae. 8a+no e cekoj nanpepok pa ce narpapn coopneno 6npejkn na
nnapne y+ennn nn e nope6na nonpana nnopnanja sa ocnapenno
ycnex, Lo no+e pa 6npe ycna noan6a nnn nosnnnna peaknja nspase-
na npeky rec nnn nnnnka nnn, nak, co nacnenka op cpana na nacannn-
ko, napan ne n cn.
8pepnynaneo na nanpepoko na y+ennne ke ce npLn onncno npn Lo
nacannnko nna o6npcka no noce6na epaka konnnynpano pa nopn
sa6eneLkn sa cekoj y+ennk noce6no sa neronoo nanpepynane cornacno
konnonenne na jasnko npepnnpenn co nacannaa nporpana sa npno
oppenenne.
PAB3BPAB BA BA67ABBB7
BP0IPAHB
na opnanno sa npocop sa I, II n III oppenenne n na nacannne
cpepcna sa I oppenenne ponecen op cpana na nnnncepo sa o6paso-
nanne n nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.05.2007 ropnna.
Ce npenopa+yna, sapapn nonecen nnsyenen konak nonery y+ennne,
sa pa cnyLna nopo6po Lo ce s6opyna n najoppane+enno y+ennk pa
nna npernep na y+nnnnaa, knynne pa 6npa napepenn na cnepnno
na+nn: noneke knynn po6nn+enn saepno, pasnn napnjann na 6yknaa
U, kako n npenecynane n rpynnpane na con+nnaa no nope6a (npn
ppanansanja).
KAAP
3anpLenn cypnn no anrnnckn jasnk n nnepaypa-nacanna na-
coka, VII
1
.
3anpLenn cypnn no anrnnckn jasnk n knn+ennoc, VII
1
.
`
`
12
3anpLenn cypnn no anrnnckn jasnk n nnepaypa na ppyra nacoka
n co spo6nena coopnena neparoLko-ncnxonoLka n neopcka nop-
roonka na coopneen akyne, VII
1
.
3anpLenn cypnn sa oppenencka nacana co nopyn sa anrnnckn ja-
snk VII
1
.
3anpLenn cypnn sa npepy+nnnLno nocnnynane co nopyn sa an-
rnnckn jasnk VII
1
.
1. Cnnnana 8eepocka, conennk no anrnnckn jasnk, bnpo sa pasnoj na
o6pasonanneo - Ckonje, - kooppnnaop
2. H-p 3opa byLoncka, conennk no anrnnckn jasnk, bnpo sa pasnoj na
o6pasonanneo, HeryonLnncko oppenenne na b0 - 0xpnp
3. n-p 8eponnka Kapena, npoecop, Vnnnepsne ,Jyronco+na Lnpo-
na - Jeono
4. Cona [nnnpona, nacannnk no anrnnckn jasnk, 0V ,[nnnap Hn-
napnnon - Ckonje
5. Apnnpa anas - A6epnnn, nacannnk no anrnnckn jasnk, 0V ,Jane
Canpanckn - Ckonje
6. Jonn Jopoponckn, nacannnk sa oppenencka nacana, 0V ,7 Hapcn,
c. +enonek - Jeono
7. AjLe Ajpynan, conennk sa oppenencka nacana, bnpo sa pasnoj na
o6pasonanneo - Ckonje
`
`
`
10. PRBB B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no anrnnckn jasnk sa npno oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 1009/2)
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
H3B+k0
06PA308ABBf
2
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04,
82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 n 51/07), nnnncepo sa
o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo nysuvko
o6asoeanue sa I oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno y+nnnLe
3
1. B0B
Hysnkaa e nckny+nenno na+en pen na +onekonaa kynypa n +nno n
aa pe6a pa nna cnoe sna+ajno neco no nocnnanneo n o6pasonanne-
o. ena na nacanaa no nysn+ko o6pasonanne e peaa pa ja sacakaa
nysnkaa, kaj nnn pa ce popn +en6a sa aknnno sannnanane co nea: pa
nea, cnnpa n cnyLaa nysnka, pa rn pasnnja cnone nysn+kn cnoco6no-
cn. Hysn+koo o6pasonanne, kako sapon+nenen npepne sa y+ennne
op I po IX oppenenne, pe6a pa ro nopronn y+ennko sa +nno, .e. pa ro
ocnoco6n pa cane aknnen kopncnnk n +nnnen na nysn+kaa kynypa,
kako no y+nnnLeo, aka n no cekojpnennno +nno.
pepneo nysn+ko o6pasonanne no nacannno nnan e sacanen co no 2
+aca nepenno, opnocno 72 +aca ropnLno sa y+ennne op I po V oppene-
nne n co no 1 +ac nepenno sa y+ennne op VI po IX oppenenne, opnocno
36 +aca ropnLno.
3aepno co nnkonnoo o6pasonanne n co ppyrne copp+nnn npncy-
nn no oppepenn npepnen (na npnnep, no naj+nnno n cpanckno ja-
snk), nysn+koo o6pasonanne pe6a pa nnnjae nps o6naropopynane na
y+ennne, pasnojo na nnnnne ececkn +yncna, cnoco6noca sa pa-
s6npane n po+nnynane na nysn+kaa ynenoc, sa pa nn ce onosno+n
noceneno pa ce nkny+ynaa n pa y+ecnynaa no nysn+kno +nno no
cnojaa okonnna.
hsy+ynaneo na nysnkaa, op najpanne ropnnn no pasnojo na peeo,
e npeanno sa konnnekcnoo penynane nps peckaa nn+noc, sa cnn-
no nonknynane na nosnnnnne enonn, kpeannnoca, canocojno-
ca, nnckaa pa6oa n opronopnoca. Hysn+koo o6pasonanne pe6a
pa pape sna+aen npnponec no pasnojo na peeo, no ceknynaneo na
kynypa na opnecynaneo, kako n no nonknynane na nysn+koo nspa-
synane.

4
2. qB 3A PA3B0JBB07
BPB0 0 I 0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce nonepyna no cnosnananeo na ocnonnne nysn+ko
nsnepyna+kne aknnnocn (neene, cnnpene na peckn nysn+kn
nncpynenn, nysn+kopnnn+kn aknnnocn) kako n no cnyLaneo
nysnka,
pa ja po+nnee y6annnaa na nysnkaa,
pa ce nonknyna pa nee, cnnpn, nrpa, cnyLa nysnka,
pa ce ocno6opn op cpec, enononanna nannaoc npeky cnyLane
nysnka n nysn+ko nspasynane,
pa noka+yna nnepec n +en6a sa nsnepynane na nysn+kne aknn-
nocn,
pa cekne canoponep6a no nsnpLynaneo na nysn+kne aknnnoc-
n (opnenanja no npocopo, kooppnnanja na pnn+enaa, sana-
synane n nenynane na pepocnepo na pnn+enaa, nsnpLynane na
enonna ncnxonoopn+ka aknnnoc),
pa pasnnna aypnnnna n aknnna nepennja,
pa ro okpnna n no+nyna concnenoo nysn+ko nspasynane n pa
ro no+nyna nysn+koo nspasynane na ppyrne,
pa ce sanosnae co peckn necnn, kpakn nokanno-nncpynenannn
nop6n kako n pen op napopnoo nysn+ko nopeLno,
pa ce nonknyna sa pa6oa no nap n no rpyna,
exnonornja no nysn+koo nspasynane.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
3. qB BA BA67ABA7A
B0 I 0BB
eunko[yeunkaa:
pa pasnnna neja+kn can (npannnno cepene, pp+ene na enoo, pasnnna neja+kn can (npannnno cepene, pp+ene na enoo,
pnLene),
pa pasnnna nannka sa kynnnnpano neene (ynepeno neene, 6es na nannka sa kynnnnpano neene (ynepeno neene, 6es (ynepeno neene, 6es
rpnnacn, pnrane na panena n nnkane),
pa nee necnn co pasnonnpna pnnn+ko-nenopncka nnnnja, nee necnn co pasnonnpna pnnn+ko-nenopncka nnnnja,
pa ce ocnoco6yna sa aknnno cnyLane na nysnkaa,
pa npenosnana nokanna op nncpynenanna nsnep6a,
pa rn ycnojyna pnn+enaa no nysn+ko-pnnn+kne aknnnocn,
pa ce cnnynnpa sa pasnoj na opnenanjaa no npocopo,
pa pasnnna oce sa pnan,
pa ce sanosnae co nekon peckn nysn+kn nncpynenn n pa npann
o6npn sa nnnno kopncene,
pa pasnnna nnepec sa nsnepynane na sny+nn eekn, cnonann
nnnponnsann na kpakn nysn+kn nonnn n pp.,
pa npann pasnnka nery ocnonnne nnponn enna (6anno-6pso),
pa npann pasnnka nery ocnonnne nnponn na pnnannka (cnnno-
nnko),
pa ce nonepyna no nysn+koo nopeLno,
pa ce nonknyna sa concneno nysn+ko nspasynane.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. K0BKP7BB qB
1. ffKf (20 +AfA }
eunko[yeunkaa:
pa rn npenosnana snyne op npnpo-
paa n okonnnaa,
pa nnnnpa snyn op npnpopaa n
okonnnaa,
pa ceknyna nannka npannnno pa ro
pp+n enoo npn neene,
pa nee necnn pasnn+nn no copp+nna
n kapakep.
`
`
`
`
`
3nyn
pannnen can
npn neene
nan
eene
`
`
`
`
3nyk
rnac,
neja+/ka,
6pojanka,
6psos6opka,
necna,
nenopnja.
`
`
`
`
`
`
`
CnyLane n nnnnpane na snyn op npnpopaa n okonnnaa,
npenosnanane n nnenynane (npnjann, nenpnjann sa nnn),
npeky: cnyLane na neeneo na nnne, ko+ene na anono-
6nn, Lynonene na nncjaa, rpnoennn, Lkpnnene na con+e
n pp.,
ne+6n sa npannnno neene, pp+ene na enoo, ne+6n sa
pnLene, (pa nee 6es nanperane, ynepeno, 6es rpnnacn,
pnrane na panenaa, 6es nnkane n pp.),
nsnep6a na 6pojankn n 6psos6opkn co o+en pnan n jacna
pnknja (np., 6pojankn n 6psos6opkn nosnan na y+ennne),
neene necnn pasnn+nn no copp+nna n kapakep (np., nee nec-
nn sa ropnLnn npennna, peckn necnn napopnn necnn n pp.).
`
`
`
`
`
6
2. H3BkA B 8BmfKf (25 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna pa rn ycornacn
cnone pnn+ena co pnano na
nysnkaa,
pa ce nonknyna pa rn ycornacn
cnone pnn+ena co nysn+kne
kapakepncnkn (pnan, enno,
pnnannka),
pa ce sanosnae n nsnepe epnocannn
napopnn opa.
`
`
`
`
Hysn+ko-pnnn+kn
+ekopena (+ekopene,
napLnpane, nockok-
nynane)
Hysn+kn nrpn
Janynane
`
`
`
+ekopene,
napLnpane,
nockoknynane,
an, opo.
`
`
`
`
nsnep6a na nysn+ko-pnnn+kne +ekopena (+ekopene,
napLnpane, nockoknynane), na np., nsnepynane na
+ekopne na nysnkaa co napLon pnan (np., +ajkonckn
,[eckn an6yn, ,HapL na ppnenne nojnn+nna) no
nocojano enno n co nponena na ennoo, kako n co
nponena na npaneo na pnn+ene,
nsnepynane na nockoknynana na nysn+kaa npnppy+6a
co staccato;
kon6nnnpane na +ekopena n nockoknynana,
y+ecno no nysn+kn nrpn,
nsnep6a na enenenapnn ann n opa.
`
`
`
`
`
7
3. fhmAKf H3BkA (12 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa npenosnana snyn op npnpopaa
n okonnnaa, (npnjann n nenpnja-
nn snyn sa nero/nea),
pa nnycpnpa snyn npeky annnka-
nn,
pa cnyLa n npenosnana: nokanna n
nncpynenanna n nokanno-nncpy-
nenanna nysnka,
pa ja npenosnana cnyLanaa nysnka
(necena, a+na, 6psa, 6anna),
pa pasronapa sa nysnkaa Lo ja
cnyLa,
pa npenosnana napopnn necnn.
`
`
`
`
`
`
CnyLane snyn
op npnpopaa n
okonnnaa
CnyLane nokan-
na n nncpynen-
anna nysnka
CnyLane
nysn+kn
onknop (na-
popnn necnn) na
cnojaa enn+ka
saepnna n na
ppyrn saepnnn
`
`
`
3nyk,
Lyn,
rnac,
nncpynen,
xnnna,
napopna necna.
`
`
`
`
`
`
CnyLane n npenosnanane snyn op npnpopaa n okonnnaa,
na np., y+ennko ro cnyLa neeneo na nnne, ko+ene na
anono6nn, Lynoneneo na nncjaa, rpnoennn, Lkpnnene
na con+e, ry+nane na nnc op xapnja n pp. n co oppepe-
nn annnkann o6ene+yna snyn op npnpopaa n snyn op
okonnnaa,
cnyLane n noropynane snyn kon ce npnjann sa y+ennne
(neene na cnanejo nenn oppepena annnkanja) n nenpnja-
nn sa y+ennne (Lkpnnene na con+eo n nenn oppepena
annnkanja).
V+ennko cnyLa nokanno-nncpynenanna nysnka, na np.,
necna op peckn ecnnan n pe6a pa noo+n pann cnyLa
nokan (rnac) n pann cnyLa nncpynen.
V+ennko cnyLa nncpynenanno peno na np., ,Fe na 6yn6a-
po kon. nkonaj nnckn Kopcakon n ppyrn pena.
a np., ja cnyLa xnnnaa na . Hakeponnja.
CnyLane napopna necna, na np., napopnaa ,bnnjana nnano
6eneLe n opo ,pano opo.
`
`
`
`
`
`
8
4. f8BPfKf BA fIfkB H3B+kB BBfIPHfBIB (4 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa pasnne oce sa pnan,
pa ce sanosnae co nekonky peckn
nysn+kn nncpynenn.
`
`
nan
3anosnanane
co peckne
pnnn+kn nnc-
pynenn
Cnnpene na
peckn pnnn+kn
nncpynenn
`
`
`
nan,
nnnna na peckn
nysn+kn nnc-
pynenn (kon
ce kopnca no
y+nnnLeo)
`
`
hsnepynane pnnn+kn nonnn co nneckane co paee, pona-
ne co nosee, +ykane co pne nonnn+nna n pp.,
ncnnynane n okpnnane na sny+nne cnojcna na nncpy-
nenne nanpanenn op npnpopnn naepnjann (np., epnn
npasnn nnacn+nn +aLn nanonnen co opns, ppyrn co rpan+e
n pen co kanen+nna),
okpnnane n pasnnkynane na peckne pnnn+kn nncpynen-
n (np., +yka na can+nna, ponankn n pp.),
cnnpene na peckn pnnn+kn nncpynenn nanpanenn op
npnpopnn naepnjann,
nsnep6a co peckn pnnn+kn nncpynenn (np., nonopyna
kpakn pnnn+kn nonnn).
`
`
`
`
`
5. 0fB08B BA H3B+kAIA BfHfB0fI (3 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn npenosnana ocnonnne nnponn
na enno (6anno 6pso),
pa rn npenosnana ocnonnne nnponn
na pnnannka (cnnno - nnko).
`
`
0cnonnn nnponn
na enno (6anno
6pso)
0cnonnn nnponn
na pnnannka
(cnnno nnko).
`
`
banno pnn+ene,
6pso pnn+ene,
cnnno,
nnko.
`
`
`
`
CnyLane nysn+kn nsnep6n n npeky pnn+ene na enoo
nspasynane ocnonnn nnponn enno (6anno, 6pso), +ykane na
+aconnnko (6anno, 6pso) nnn pnn+ene na non+ano (6anno
pnn+ene) n sajako (6pso pnn+ene),
npenosnanane na ocnonnne nnponn na enna (cnnno nnko)
(npeky nrpa na cokpnen npepne: np., ce y+n kpaka necna
n ce nee co pasnn+na ja+nna: ako y+ennko ce npn6nn+n
po npepneo, oraL necnaa ke ce nee nocnnno nnn ako ce
naora paneky ke nee nonnko (pecka nrpa).
`
`
9
6. 0fB08B BA fIfk0I0 H3B+k0 B3PA38AKf B I80PfKf (8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna sa nysn+ko nspa-
synane co rnac, cnnpene, pnn+ene,
pa ceknyna cnrypnoc n canoponep-
6a no concennoo nysn+ko nspasy-
nane,
pa y+nna no nysn+koo nspasynane.
`
`
`
Kpeannno nspa-
synane npeky ne-
ene co, pnn+ene
n cnnpene
`
Canno y+ennk/y+enn+ka na o6pa6oena necna nnn nysn+kn
npnnep cospana concnena kopeorpanja co pnn+ene na
cnoeo eno, nsnncnynane na +ekopn n pnn+ena co paee,
kpeannno nspasynane n nopene na cnyLanne necnn n
nysn+kne npnnepn,
y+ecno no nrpn (na np., kako +yka knykajppneo),
y+ecno no aknnnocn no kon y+ennne naneco pa oprona-
paa co s6oponn opronapaa co neene,
ncpa+ynane na cnojo rnac n pp.
`
`
`
`
`
10
acannne copp+nnn op npepneo nysn+ko o6pasonanne panaa
no+noc pa ce peannsnpaa nnerpnpano co copp+nnne op nacannn-
e nporpann no naj+nn jasnk, naenanka, anrnnckn jasnk, sanosnanane
na okonnnaa n nsn+ko o6pasonanne. hco aka, ce pana no+noc sa
nnapeLno nnerpnpano nnannpane na cne enn no cornacnoc na no-
pe6ne na y+ennne n nnannpanne aknnnocn.
pn peannsnpane na copp+nnne nacannnko pe6a pa ro nonknyna n
ann cekoe pee npn nysn+koo nspasynane n ne cnee pa ce posnonn pa
ce npann anocepa na konnennnnoc nery y+ennne.
foneu qou ua acoen
IfHB 6poj ua acoen
1. eene 20 +aca
2. Hysnka n pnn+ene 25 +aca
3. CnyLane nysnka 12 +aca
4. Cnnpene na peckn nysn+kn nncpynenn 4 +aca
5. 0cnonn na nysn+kaa nncnenoc 3 +aca
6.
0cnonn na peckoo nysn+ko nspasynane
n nopene
8 +aca
8kB0: 12 aca
3a6eneka: bpojo na +aconne e papen opnenanono.
Bacaeun cpecea: cpecea: cpecea: :
aypnonnsyennn cpepcna (J8, [8[nneep, nnpeonneep, konnjyep), cpepcna (J8, [8[nneep, nnpeonneep, konnjyep), cpepcna (J8, [8[nneep, nnpeonneep, konnjyep), (J8, [8[nneep, nnpeonneep, konnjyep), J8, [8[nneep, nnpeonneep, konnjyep), , [8[nneep, nnpeonneep, konnjyep), [8[nneep, nnpeonneep, konnjyep), , nnpeonneep, konnjyep), nnpeonneep, konnjyep), , konnjyep), konnjyep), ),
peckn nysn+kn nncpynenn,
pasnn nsnopn na y+ene op nenocpepnaa okonnna (npepnen no
npnpopaa n okonnnaa),
nnsyennn cpepcna (cnnkn, oorpann, annnkann n cn.),
hnepne, o6pasonnn conepn.
6. 0qBBAB BA
noca sa nysn+koo nspasynane, anra+npanoca na y+ennne, nocnee-
noca no pa6oaa, kako n nnckaa pa6oa (opnannno oenynane).
pn cnepeneo na nocnranaa na y+ennne nacannnko pe6a oco6e-
no pa nnnnana kon nnpnnnpyannno npncan no nocnranaa na cekoe
noepnne+no pee.
a kpajo na ropnnaa ce nsnepyna cynannna onncna oenka.
11
BP0IPAHA
KAAP
nne koe sanpLnno:
neparor.
1. Ankna 8nanona, conennk sa nysn+ko o6pasonanne n nysn+ka
ynenoc, b0 Ckonje
2. n-p 8nkopnja Konaponcka-nnpja, nonpepen npoecop na 1akyne-
o sa nysn+ka ynenoc - Ckonje
3. 8ej+ncnan ononckn, conennk sa nysn+ko o6pasonanne, b0 - bepo-
no
4. 0nrna aynoncka, conennk sa oppenencka nacana, b0 - Jeono
5. 8epa Anrenoncka, nacannnk - 0V ,Kysnan J. ny - Ckonje
6. Lnnnnja Xpncona, oppenenckn nacannnk, 0V ,Faso Anrenonckn
- Ckonje
7. Xana [oko, nocnnyna+, 0V ,25naj - Ckonje
12
10. PRBB B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nysn+ko o6pasonanne sa npno oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 1009/2)
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
hBk08B0
06PA308ABBf
2
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04,
82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 n 51/07), nnnncepo sa
o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo nukoeno
o6asoeanue sa I oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno y+nnnLe
3
1. B0B
pepneo nukoeno o6asoeanue npecanyna cocanen pen op koneno
sa peneropnLno ocnonno o6pasonanne. Ce nsy+yna kako sapon+nenen Ce nsy+yna kako sapon+nenen
npepne op I po IX oppenenne. 0p I po V oppenenne sacanen e co no pna
+aca nepenno, opnocno 72 +aca ropnLno. 0p VI po IX oppenenne onoj
npepne ce nsy+yna co no epen +ac nepenno, opnocno 36 +aca ropnLno.
Fnkonnoo o6pasonanne nypn no+noc sa ceknynane pajnn n yno-
pe6nnnn snaena n neLnnn sa nnkonno nspasynane. Joa nn nonara na
y+ennne pa ro cnosnae cneo n pa ce nnerpnpaa no nero.
peky nacanaa no nnkonno o6pasonanne ce nonknyna ncnxonoop-
nno, enonnnno n nnenekyannno pasnoj na y+ennne, ce pasnnna
nnnnaa anasnja n +yncnoo sa ececko npoenynane. V+ennko/
+kaa y+n pa na6nypyna, pa rn cnosnana ynenn+kne npepnocn n pa
nocnocanyna npcka co ynenoca koja ke 6npe npncyna no eko na
enno neron/nejsnn +nno.
Fnkonnoo o6pasonanne ce enenn na npoeco na ncpa+ynane n
nopeLno. Joa rn yna+yna n rn cnepn pasnojnne asn na y+ennne
sa nnnnoo nnkonno nspasynane n nopene. 0p nacannnko 6apa kpe-
annen n nekcn6nnen npncan no peannsanjaa na nacanaa cnopep
nnepeco n cnoco6nocne na y+ennne.
pepno+enne aknnnocn n neopn no nacannaa nporpana
onosno+ynaa nnerpanja na copp+nnne na nporpanaa no nnkonno
o6pasonanne co copp+nnne na nporpanne no nysn+ko o6pasonanne,
naenanka, naj+nn jasnk n sanosnanane na okonnnaa.
4
2. qB 3A PA3B0JBB07
BPB0 0 I 0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce nonepyna no cnosnananeo na nnkonnno jasnk: sanosnana-
ne co 6oja, nnnnja, opna n nonpLnna,
pa ce nonepyna no cneo na nnkonnoo nopeLno,
pa pasnnna nnepec, anasnja, pecka kpeannnoc sa nnkonno
nspasynane,
pa pasnnna cnoco6noc sa nspasynane na cnone po+nnynana npe-
ky nnkonnno jasnk,
pa pasnnna nnsyenna n aknnna nepennja,
pa ro okpnna, sanosnana n no+nyna concnenoo nnkonno nspasy-
nane, no n pa ce no+nyna nnkonnoo nspasynane na ppyrne,
pa pasnnna nnepec sa nkny+ynane na y+ennko no o6naropopy-
naneo na npocopo no koj npecojyna, kako n ypepynaneo n
opp+ynaneo na napnopeLnno npocop,
pa ce ocno6opyna op cpec, enononanna nannaoc npeky nnkon-
no nspasynane,
pa ce sanosnana co peckn nnkonnn nop6n, ynenn+kn nnkonnn
nop6n, kako n co pen op napopnoo nopeLno,
exnonornja no nnkonno nspasynane.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
3. qB BA BA67ABA7A
B0 I 0BB
eunko[yeunkaa:
pa pasnnna nnepec sa nnkonna pa6oa n nopene,
pa pasnnna neLnnn sa npnnena na pasnn naepnjann n exnnkn
sa pane, cnnkane, nopennpane n rpapene no nnkonnoo nspa-
synane,
pa ro okpnna n sanosnana nnkonnno jasnk-nnkonnne enenenn:
nnnnja, 6oja, opna, nnoLnna n nnnnaa ynope6a no nnkonnoo
nopeLno,
pa rn ncka+yna canocojno n cno6opno cnone cosnannja,
po+nnynana n nne+aon, nncnn n anasnja co nonoL na nnkon-
nno jasnk n nopeLnoo,
pa okpnna pasnn nocankn na nnkonno nspasynane (co kanene,
rpe6ene, npckane, ynane n pp.),
pa pasnnna rpaonoopn+kn cnoco6nocn n kooppnnanja oko-
paka,
pa ce ocnoco6yna pa na6nypyna n cnopepyna n pa ynppyna
cnn+nocn n pasnnkn nery npepnene n nojanne,
pa rn npnnenyna ceknane nnkonnn neLnnn,
pa pasnnna kynypno-xnrneno-exnn+kn n pa6onn nannkn sa
opp+ynane na nn+naa xnrnena n xnrnenaa na cpepcnaa sa pa-
6oa,
pa pasnnna nope6a sa +ynane n o6naropopynane na cnojaa
y+nnnna,
pa ynee nep6anno pa ja o6jacnn cnojaa nnkonna nop6a,
pa ce sanosnana co konnjyepckaa exnnka sa pane n 6oene na
nonpLnna.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. K0BKP7BB qB
qPIAKf (0PBfBIAqB0B0 30 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn sanosnae n nnenyna nopnorne n pa+kne
naepnjann (xapnja, nonnn, ppnenn 6on),
pa ce nonknyna okycnpano pa ja na6nypyna ne-
nocpepnaa okonnna,
pa ce ocnoco6n sa na6nypynane pa kopncn nyna,
pa cekne noronena cnrypnoc n konpona na
pnn+eneo na pakaa,
pa ce ocnoco6n pa kopncn pasnn+nn nonnnn sa
po6nnane na pasnonnpnn nnnnn co pasnn+na pe6enn-
na, nnensne n npensnoc, kako n pa npnnenyna n
kon6nnnpa pasnn+nn nnnnn (xopnsonannn, nepn-
kannn, kocn, 6panonnpnn, onopenn, sanopenn, enkn,
pe6enn, ponrn, kycn, ncnpeknnan, nk-ak n pp.),
pa ce cnnynnpa pa rn npecanyna noenocno npep-
nene n o6jekne op nenocpepnaa cpepnna co
peann,
pa rn oprannsnpa napanne o6jekn na nopnoraa,
pa sa6ene+yna Lo e rope, Lo e pony, neno op, pecno
op, npep, sap,
pa ce nonepe no paneo nnycpanja na papena
copp+nna (ekc, nysnka, anerpoa.),
pa pa canocojno, anpenckn n rpynno.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
0cnonnn cpepcna
sa pane n nnnna
ynope6a
Fnkonnn enenenn
no paneo
pane

Xapnja,
nonnn,
ppnenn 6on,
pane,
nnnnja,
pe+,
enka-pe6ena,
ncnpeknnaa,
ponra-kyca,
npana-kpnna.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pa nnnnn co pasnn+nn nonnnn, na6nypy-
na kakna e nnnnjaa,
pa na6nypyna konkpenn npepnen n
nojann no okonnnaa, kako n nyreo kon ro
okpy+ynaa n cn.,
co nyna rn sa6ene+yna nnnnne na oppene-
nn npepnen (nyk, kopa op ppno, nopkon n
cn.) n ncne rn pa,
noo+yna cnn+nocn nonery pnankaa n nnc
op janop,
cnopepyna parn op pasnn nonnnn (Xb, b1
po b12),
pa nnnnn co pasnn+na pe6ennna n ncne
rn kon6nnnpa,
pa nk-ak, 6panonnpnn, ncnpeknnan,
napanennn xopnsonannn, napanennn nepn-
kannn, napanennn pnjaronannn (po+ponnn
kankn, sann op +eLen, cenckn nno, nopckn
6panonn, najakona npe+a n pp.),
ncpa+yna na kon nopnorn no+e pa ce pa.
ce pa ce6ecn, onnnenaa nrpa+ka, cnoeo
ppyrap+e, cenejcnoo,
pa cneLno +nnono, nnk op npnkasna,
pa no cnoj ns6op.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
fhBkAKf (0PBfBIAqB0B0 16 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn sanosnae n nnenyna nopnorne
n cnnkapckne naepnjann (xapnja,
ennepnn 6on, +eka, nnano),
pa ce nonknyna pa pakyna co na-
epnjanne sa cnnkane,
pa rn npenosnana n nnenyna ocnon-
nne 6on n nnnnne nnjancn,
pa ce nonknyna kpeannno pa ce
nspasyna co 6oja,
pa ja opp+yna xnrnenaa na o6neka-
a n npn6opo sa cnnkane.
`
`
`
`
`
0cnonnn cpepc-
na sa cnnkane n
nnnna ynope6a
Cnnkane
`
`
Cnnkane,
6oja,
ocnonnn 6on,
cneno-enno,
nanea,
ennepa,
nopnn 6on,
kona+,
nonpLnna.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
3anosnanane na ocnonnne cnnkapckn naepnjann,
na6nypyna penpopyknn, cnnkn no ranepnn, na hnepne,
nysen n cn.,
noo+yna no nenocpepnaa okonnna cneno-enno (pen-nok n
pp.),
cnnkane na pasnonnpnn nopnorn pasnn+nn no opna, opna
ronennna, 6oja, pe6ennna,
konopnno ce nspasyna no exnnkaa kona+,
cnnka na oppepena ena,
cnnka no cnoj ns6op.
`
`
`
`
`
`
`
7
f+AIfKf (0PBfBIAqB0B0 8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa noo+n peka co koj 6nno npepne
npena+kan co 6oja no+e pa ce na-
npann n po6ne neron one+aok,
pa ocosnana peka ncno npepne
one+aen op pasnn+na cpana (na
n co pkanane) ke pape pasnn+nn
one+aon,
pa ns6npa canocojno npepnen co
kon ke ne+an,
canocojno pa ne+an n penynno pa
y+ecnyna no nspa6oka na ne+ane
(La6nonn),
pa sakny+n peka co ne+aeneo
e no+no nonopynane na ncaa
opna (po6nnane pe+ncn ncn
one+aon),
pa ce ocnoco6yna canocojno
pa ro pp+n ne+ao n pa npann
one+aon,
pa ja perynnpa n konponnpa cnnaa
(npnncok, cncok) na pnankaa
n pa pasnne +yncno na pnnn+ko
pnn+ene na pakaa.
`
`
`
`
`
`
`
0cnonnn naepn-
jann sa ne+aene
e+aene
`
`
e+aene,
ne+a (La6non),
one+aok,
opna,
Lapa.
`
`
`
`
`
a6nypyna, noo+yna n npenosnana co koj npepne (La6non)
e nanpanen koj one+aok,
cnopepyna one+aon na panana n nasna nopnora, na 6ena
nnn onnpana nopnora,
kopncn najpasnonnpnn ne+an (La6nonn),
ne+an co npnpopnn naepnjann,
ne+an co cynrepn no pasnn opnn n npann kon6nnann,
ne+an na nasna n panana xapnja,
ne+an na ekcnn n cnn+nn naepnjann,
ne+an na onnpana xapnja,
ne+an co nncja op pacennja, nnoponn n cn. (noronenn,
nonann, co pasnn opnn n ekcypn kon npexopno ce
npena+kann co 6oja),
co nonopynane na ncno one+aok pa nanpann Lapa (Lapa
sa Lannja, napan+e sa kyknaa n cn.),
co kon6nnnpane na pasnonnpnn La6nonn pa npann pasnn
konnosnnn (anono6nn, nos, kyka...),
nns nrpa pa ncpa+yna co ne+aene nps pasnonnpnn nopnorn
(nnacnka, ekcnn, ppno n pp.).
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8
H0fhBPAKf B 06hBk8AKf (0PBfBIAqB0B0 10 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa sanosnae nekon naepnjann sa
nopennpane n o6nnkynane,
pa ja na6nypyna n ncpa+yna okonn-
naa n pa rn sa6ene+yna pasnn+nne
opnn nery npepnene,
pa ncpa+yna naepnjann npeky
nnsyennn n aknnnn cenna,
pa nopennpa co naepnjann co popa-
nane n opsenane,
pa ce sanosnana co exnnkaa na
pa6oa,
pa ce sanosnana co o6nnkynaneo
npeky cnojynane, rpapene n konc-
pynpane co nonoL na pasnn opnn
n naepnjann,
pa ncpa+yna peka oppepenn na-
epnjann no+a pa ce kopnca na
na+nn nonnakon op noo6n+aenno,
pa ce npnnnknyna pa pa6on no
rpyna,
pa ja pasnnna noopnkaa.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
0cnonnn cpep-
cna sa nopenn-
pane
Hopennpane
0cnonnn cpep-
cna sa o6nnky-
nane
06nnkynane
`
`
`
`
Hopennpane,
o6nnkynane,
npasno-nonno,
neko-nppo,
npna6nao-nc-
naknao,
onopeno-sano-
peno,
panano-nasno,
nnape-napnop,
nspyn+eno,
nnacennn,
eco,
rnnna.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
06nnkynane opnn n nopennpane (co necoko, cnero, rnn-
naa, nnacennno),
na6nypyna opnn op nenocpepnaa okonnna n na nnn
sa6ene+yna ronennna, ekcypa (panano, nasno), o6nnk n
pp.,
nrpa n kon6nnnpa opnn epnn po ppyrn, epnn nps ppyrn,
co6pann, paspenenn, rn na6nypyna op pasnn+en aron n ocne-
nynane,
ro na6nypyna n ro +yncnyna npocopo (nnape-napnop,
onopen-sanopen, npasno-nonno),
noo+yna nnapeLen n napnopeLen npocop npeky na6nypy-
nane na caponn, enkn, kynn n pp.,
na6nypyna n ponnpa nonpLnnn na neLa+kn n npnpopnn
naepnjann co pasnonnpna ekcypa (kopa op ppno, pasnn
nnoponn, kpsno n pp.),
npann nonn o6nnn co kyknn, coo6pakajnn cpepcna co ekc-
nn, jya, nonna, nonnna xapnja, onnja, cnponop, konon,
nnacnka, konn, cynrep, npnpopnn n neLa+kn, neo6nn-
kynann, nonyo6nnkynann n o6nnkynann,
kon6nnnpa rpankn, nnoponn, cennna, nncja, +aLkn op anon,
kopa op ce6no, non, kan+nna, Lkonkn n npann nrypn na
+nnonn, kykn n pp.,
koncpynpa noc, rpap6n n ppyro op onapen naepnjan,
npennkyna xapnja (opnrann).
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
9
hBk08BB BfIPAm8A+kB AkIB8B0fIB (0PBfBIAqB0B0 8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce nonepyna no ncpa+yna+ka
nocanka (na6nypynane, cnopepyna-
ne, npenocanynane, nsnepynane
sakny+ok),
pa ce ocno6opn op cpano n
rpn+aa op nankaneo, kako n op
neycnexo npn nopeneo,
pa ja op6npa nono+6aa na cnoeo
eno no opnoc na nopnoraa popeka
nopn,
pa ja pasnne nnkonnaa ny6onn-
noc,
pa ncpa+yna n pa sakny+yna peka
nosnane npepnen nnn nnnnne
penonn no+a pa ce nponena n
pa ce ynope6a na necanpappen
na+nn.
`
`
`
`
`
Fnkonno nspa-
synane npeky
ncpa+ynane
` acnopnnno-
nepacnopnnno,
cyno-nokpo,
e+no-npco.
`
`
`
hcpa+yna+kn aknnnocn co necanpappnn nnkonnn nae-
pnjann,
pa na necanpappnn nopnorn (pa na cner, necok, rnnnena
nno+a, kapon, ppno nnacnka),
pa co nennkonnn naepnjann (co +eLen, can+e, +ekn+ka
sa sa6n, kpn+e, +ekn+ka sa Lnnnka, capa Lnnnka, nak sa
nokn n pp),
pa nnn nenn nps cnnkn (op kanenpap, nocepn),
pancopnnpa snyk no pe+ (cnyLa snyn co pasnn+en
nnensne, pnan n cn. n ncoo ro npecanyna co pasnn+nn
nnnnn),
cnnka na pasnn+nn nopnorn n ceknyna nckycno na kon
nopnorn no+e pa ce cnnka, a na kon ne n soLo,
cnnka co npnpopnn 6on,
rpe6e, pna6n, penpa nekn naepnjann (cneka, canyn n pp.),
kpeannno ce nspasyna npeky pasnn+nn nocankn: kanene,
pynane, npckane, ynpane, rpe6ene, npeknonynane n pp.
cnopepyna parn kon cnnkapckne naepnjann rn ocanaa na
enoan, necnnkapcka xapnja, nnacn+na onnja, LnLnna,
capa Lanka, cap +apop, rasa, ppno, kanen, capo [ n pp.,
npenocanyna kaknn 6on ke po6ne co epene na
senen+ykonn n onoLnn nnoponn,
epn onoLnn n senen+ykonn nnoponn n cnnka co po6nenne
cokonn.,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
10
acannne copp+nnn op npepneo nnkonno o6pasonanne pana-
a no+noc pa ce peannsnpaa nnerpnpano co copp+nnne op
nacannne nporpann no naj+nn jasnk, naenanka, anrnnckn ja-
snk, sanosnanane na okonnnaa, nysn+ko n nsn+ko o6pasonanne.
hco aka, ce pana no+noc sa nnapeLno nnerpnpano nnannpane
na cne enn no cornacnoc na nope6ne na y+ennne n nnannpa-
nne aknnnocn.
pn peannsnpane na copp+nnne nacannnko pe6a pa ro nonk-
nyna n ann cekoe pee npn nnkonnoo nspasynane n ne cnee
pa ce posnonn pa ce npann anocepa na konnennnnoc nery
y+ennne.
foneu qou ua acoen
IfHB 6poj ua acoen
1. pane 30 +aca
2. Cnnkane 16 +aca
3. e+aene 8 +aca
4. Hopennpane n o6nnkynane 10 +aca
5. Fnkonnn ncpa+yna+kn aknnnocn 8 +aca
8kB0: 12 aca
3a6eneka: bpojo na +aconne e papen opnenanono.
`
`
acannn cpepcna:
pasnn nsnopn na y+ene op nenocpepnaa okonnna (naepnjann
sa pane n cnnkane, naepnjann sa ne+aene n o6nnkynane
npepnen no npnpopaa n okonnnaa, kynn, +ekn, xapnja, nno-
ponn, rpankn n cn.),
nnsyennn cpepcna (npepnen op nenocpepnaa okonnna, penpo-
pyknn, peckn nop6n, annnkann n cn.),
cnajponn, cnnkonnnn, cnncannja n cn.,
aypno-nnsyennn cpepcna (J8, [8[-nneep, nnpeonneep, pnrn-
anen ooanapa, pnrnanna kanepa, konnjyep n ppyrn cpep-
cna),
hnepne, o6pasonnn conepn.
6. 0qBBAB BA
noca sa nnkonno nopene, anra+npanoca na y+ennne, nocneenoca
no pa6oaa, kako n nnckaa pa6oa (opnannno oenynane).
`
11
pn cnepeneo na nocnranaa na y+ennne, nacannnko pe6a oco-
6eno pa nnnnana kon nnpnnnpyannno npncan no nocnranaa na cekoe
noepnne+no pee.
a kpajo na ropnnaa ce nsnepyna cynannna oncnna oenka.
BP0IPAHA
KAAP
nne koe sanpLnno:
neparor.
1. Jpajko Jonanonckn, conennk sa nnkonno o6pasonanne n nnkonna
ynenoc, kooppnnaop - 8enec
2. 8acka Fenkona, conennk sa npepy+nnnLno nocnnanne n o6paso- 2. 8acka Fenkona, conennk sa npepy+nnnLno nocnnanne n o6paso-
nanne, b0 - 8enec
3. 0nrna aynoncka, conennk sa oppenencka nacana, b0 - Jeono
4. n-p Haknnna nnropnencka - Ko+ocka, V+nnnLe sa npnnenea
ynenoc ,Fasap Fn+enonckn - Ckonje
5. Ana nekocka- anona, JV[ ,13 oennpn - Ckonje
12
6. o6epa Joppanoncka, npoecop no oppenencka nacana 0V ,Faso
Anrenonckn - Ckonje
6. Appnjana Apenn, npoecop no npepy+nnnLna nacana 0V ,26 Jynn
- Ckonje
10. PRBB B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nnkonno o6pasonanne sa npno oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 1009/2)
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
4B3B+k0 B 3PA8fI8fB0
06PA308ABBf
2
6p. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04,
82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 n 51/07), nnnncepo sa
o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpana no npepneo usuvko
u sqaecmeeno o6asoeanue sa I oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe
3
2. qB 3A PA3B0JBB07
BPB0 0 I 0 III 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna pa rn pasnnna npnpopnne nokonoopnn pnn+ena
n connapynaneo nonn pnn+ena n noopn+kn neLnnn:
pa ce nonknyna no ncnxonoopnno pasnoj n npannnnoo
pnn+ene na enoo no pasnn+nn nono+6n n pnn+ena,
pa opnnpa nosnnnnn canonn kon nsn+kne aknnnocn n
cnopynaneo n pa ce nonkne cnopep nn+nno annne no op-
pennn ncnxonoopnn aknnnocn,
pa ce ocnoco6yna sa copa6oka, nncka pa6oa n ep nnej opne-
cynane npn nsnepynane na aknnnocne, nrpne no y+nnnLeo,
kako n napnop op nero,
pa ja pasnnna cnoco6noca sa kooppnnnpano noopn+ko pnn+ene
n opnenanja no npocopo,
pa rn pasnnna ncnxonoopnne cnoco6nocn (pnnensnn) nns nrpa
n nsn+kn aknnnocn,
pa ce ocnoco6yna pa npann npoena na cnone nsn+kn
no+nocn:
pa ce ocno6opyna op cpec n nannaoc npeky oprannsnpann
nsn+kn aknnnocn:
pa sanosnana n nsnepyna ann n nrpn no pasnn+en pnan n
pnn+ena,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
1. B0B
pepneo usuvko u sqaecmeeno o6asoeanue nna sna+ajno neco no
nocnnno-o6pasonnno npoec no ocnonnoo o6pasonanne. porpanaa
no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne no npoeco na nacanaa ce
peannsnpa co noce6nn copp+nnn, ne+6n n nrpn kon nsn+kn ro akn-
nnpaa nokonoopnno anapa n pnpekno nnnjaa nps cnnepn+nno n
npannnnno pac n pasnoj na y+ennko, ja nopo6pynaa neronaa nsn+ka
cnoco6noc n sppanjeo n ro nonknynaa na sppan na+nn na +nno.
nannpanne aknnnocn op onaa nporpana ro nonknynaa n pasnnnaa
kornnnnnno, ncnxonoopnno, enononannno n conjannno pasnoj
na y+ennko.
0cnen nannkne sa peponno nsnepynane na ne+6n sa jaknene na conc-
nenno oprannsan, y+ennne ke ja ocosnaa nope6aa sa nnnno ak-
nnno nkny+ynane no pasnn+nne cnopckn aknnnocn no eko na
naanoLnoo o6pasonanne n nnnnno +nno.
pepneo nsn+ko n sppancneno o6pasonanne e sapon+nenen n ce
peannsnpa co 3 +aca nepenno, opnocno 108 +aca ropnLno.

4
pa ycnojyna sppancneno-xnrnenckn snaena n neLnnn sa +ynane
n ynanpepynane na concnenoo sppanje,
pa pasnnna cnoco6nocn sa nosnnnno enononanno nspasynane
nns nrpa n apeknann nsn+kn aknnnocn.
3. qB BA BA67ABA7A
B0 I 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa npann npoenka na cnone no+nocn n
noopn+kn cnoco6nocn,
pa ce ocnoco6yna sa npannnno pp+ene na enoo npeky coopnenn
ne+6n,
pa rn pasnnna noopn+kne kooppnnnpann npnpopnn pnn+ena co
paee n ppyrne penonn na enoo,
pa rn pasnnna nokonoopnne cnoco6nocn na pasnn+nne opnn
na pnn+ena npeky nrpa n ann,
pa ja pasnnna noopn+kaa kooppnnanja n opnenanja no npo-
copo,
pa ce nonepyna n y+ecnyna no nncko nsnepynane na ne+6ne,
pa ce ocnoco6yna pa nonara n copa6oyna co ppyrne n pa ro
no+nyna nncneneo n nope6ne na ppyrne,
pa pasnnna cnoco6nocn sa koncpyknnno cnpe+ynane n peLanane
na konnnkn,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pa pasnnna cnoco6nocn sa y+ecno no ponecynane na koneknnnn
opnykn sa peLanane na npo6nenn,
pa ce ocnoco6yna sa apeknana noopn+ka aknnnoc npn cnyLane
nysnka,
pa pasnnna cnoco6nocn sa nosnnnno enononanno nspasynane
nns nrpa n apeknann nsn+kn aknnnocn.
`
`
`
5
4. K0BKP7BB qB
IfHA 1: 3A03BAJ ff
eunko[yeunkaa:
pa ce nonkne n nonepe pa rn
okpnna pnn+enaa na cnoeo eno,
pa rn okpne noopn+kne no+nocn
na paee n nosee,
pa ce sanosnae co cnojaa nncnna n
e+nna,
pa ce ocnoco6yna pa npnnenyna ppy-
rapcko opnecynane, pa nn nonara
na ppyrap+nnaa no okpnnaneo na
noopn+kne cnoco6nocn,
pa rn can n nsnepyna o6jeknnnn-
e noopn+kn cnoco6nocn kon ce
no neronaa nok,
pa ce ocnoco6yna sa nonarane, co-
pa6oka n nspasynane na nosnnnnn
enonn no oppenenneo n rpynaa.
`
`
`
`
`
`
Hoeo eno
Hojaa nncnna
Hojaa e+nna
Kako ce
pnn+a none
ppyrap+nna:
Lo no+an co
paee:
Lo no+an co
noeo eno:
Lo no+an co
nosee:
`
`
`
`
`
`
`
[nn+ena co pa-
ee n nosee,
enecna nncnna,
enecna e+nna.
`
`
`
V+ennne ro sanosnana cnoeo eno n pasnne noopn+kn
cnoco6nocn, npeky kopncene pasnn nocankn n nnycpa-
nn,
cann rn paa cnone ppyrap+nna no pasnn+nn nono+6n,
okpnnaa kaknn pnn+ena no+a pa nanpana co paee, npc-
ne na paee n nosee, pnn+ena co nosee, rnanaa nn.,
paa penonn op cnoeo eno: nnanorpann, pnankorpann n
ppyrn penonn op enoo nonpsann co onpepenenn pnn+ena,
no pasnn+nne nono+6n nsnepynaa ne+6n n ppyrn
pnn+ena,
ce sanosnanaa co npocopo n co oppenenn cnpann n peknn-
snn co kon ke ne+6aa n nrpaa.
`
`
`
`
`
6
IfHA 2: 8fm6B 3A 0PfABB3BPAB0 0fIA88AKf B 8BmfKf
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna sa noopn+ko ko-
oppnnnpano pnn+ene no npocopo,
pa ja pasnnna noopnkaa co
naco+eno n konponnpano pnn+ene
no npocopo,
pa ce ocnoco6yna sa nncka pa6oa,
pa nn nonara na ppyrap+nnaa sa
ocnapynane na sapa+ne,
pa ro pasnnna ececkoo +yncno
npn nocanynaneo,
pa can n nsnepyna rpynnpane no
nonann rpynn,
pa y+n n pa ce ocnoco6yna sa nona-
rane, copa6oka n nspasynane na
nosnnnnn enonn no oppenenneo
n rpynaa.
`
`
`
`
`
`
`
pynno nocanynane na
y+ennne op napanenkaa
npep nacannnko.
ocanynane na
y+ennne no nann rpynn
no o6ene+an npocop.
ocanynane na
y+ennne no npca, no
npcn no pnaja.
ocanynane na
y+ennne no konona no
epen, no konona no pnaja.
`
`
`
`
pyna,
npca,
konona,
cnopcka cana,
cnopcko
nrpannLe.
`
`
`
`
`
V+ennne ce nocanynaa/ sacanynaa no rpyna
npep nacannnko (na papenn ynacna),
ce rpynnpaa na o6ene+an npocop,
ce pnn+a no konona n nnnnpaa ,+nn nos,
no konona no pnaja no no+eoko aenn sa pae,
nsnepynaa pnn+ene op epno na ppyro neco no
y+nnnLeo n napnop op nero.
`
`
`
`
7
IfHA 3: 8fm6B 3A 040PH8AKf BA Ifh0I0 B 8BmfKAIA
eunko[yeunkaa:
pa rn nsnepyna kooppnnnpano n npa-
nnnno pnn+enaa co paee, nosee
n ppyrne penonn na enoo,
pa ro pasnnna enoo cnnepn+no,
pa rn sajakne noopn+kne enenenn
na nokonoopnno anapa,
pa ceknyna cnoco6nocn pa ynee
npannnno pa nsnepyna ne+6n sa
ncernynane n na6anene na nycky-
naypaa,
pa ce ocnoco6yna sa npannnno
nocanynane n sasenane apeknana
nono+6a sa nenpe+eno nsnepynane
na ne+6ne (ececko nocnnyna-
ne),
pa ja pasnnna nepennnnaa cno-
co6noc no cocan na rpynaa sa
cnnepn+no n apeknano nocanyna-
ne no npocopo,
pa y+n npannnno pa rn nsnepyna
ne+6ne no cepene, nonyne+ene n
ne+ene na conak n rp6.
`
`
`
`
`
`
`
8e+6n sa paee
n panenno nojac
8e+6n sa pyno
8e+6n sa kapnn-
aa n nosee
`
`
`
Can neen,
can nnpno,
can cno6opno
no neco,
pac+ekopen can,
npeppa+n,
oppa+n.
`
`
`
`
`
`
8e+6n sa cnnepn+en pasnoj n npannnno pp+ene na enoo
(noce6nn konnnekcn na ne+6n sa cnponncanynane na npe-
pncnonnpanoca na y+ennne kon knon+noca),
npenennnnn ne+6n sa npepncnonnpanoca na y+ennne
kon onpepenenn enecnn peopnnen (knosa, ckonnosa),
nrpn sa pasnnnane na cnnaa nyckynaypa: ,hemkanen.
,lequ cumnu koku u qyiu uiu co koku. iyua cenuna
unu qyiu cumnu eqnemu, uia ../anekenu,
noopn+kn aknnnocn co xapnja, ce+ene, co6npane n cpe-
pynane na npocopo nn.
3a jaknene na cnnaa nyckynaypa na nosee y+ennne
opa 6ocn no pena n nepanen epen co necok n kan+nna.
pn nrpne y+ennne pa ro sapp+a npannnnoo pp+ene na
enoo oco6eno pa ce ns6ernyna knon+naa nono+6a koja
e naj+eca npn nrpaneo na y+ennne.
`
`
`
`
`
`
8
IfHA 4: 0fB08B BA AIhfIBkAIA

eunko[yeunkaa:
pa rn pasnnna nopnn+nne
cnoco6nocn na nokonoopnno
anapa sa npannnna nsnep6a na
pnn+enaa,
pa rn yconpLyna npnpopnne op-
nn na pnn+ena,
pa rn pasnnna ncnxonoopnne
cnoco6nocn n pa ja jakne ckene-
naa nyckynaypa nonpsana co
ocnonne na aneckne enenenn,
pa ro jakne ckokannno srno6,
nyckynne na nosee n na kapnn-
aa n arnnnoca,
pa ja pasnnna cnoco6noca na
npensno pnane,
pa pasnnna cnoco6nocn n pa
ncka+yna nosnnnnn enonn n
opnecynane no ppy+ene, rpynna
peannsanja na sapa+n no nrpa.
`
`
`
`
`
`
0pene
Jp+ane
Ckokane n
nockoknynana
hnpnnnpyanno n
rpynno ckokane
co ja+e
1pnane n pop-
nana
`
`
`
`
`
3ane-sap+ynane,
ockok-ockoknynane,
pockok-pockoknyna-
ne,
nokneknynane-
,,anopnsnpane,
pacojanne,
neckoknao ncp+ano,
cap-prnynane-
capynane,
en-npncnrnynane,
en sa: pnane, po-
pnynane n npep-
nynane.
`
`
`
`
`
`
`
`
8e+6n sa npannnna nsnep6a na npnpopnne opnn na
pnn+ene: npannnno opene n p+ane: sa pnn+eneo na
paee n nosee, pp+eneo na pyno n rnanaa.
V+ennne rn ocosnanaa cnone cnoco6nocn sa 6pso
opene, p+ane, konky no+a pa ckokna op neco n cn.,
opene n p+ane no onpepenen npane, opene na neno, na
pecno, nanpep, nasap n cn., opene n p+ane no npnpopnn
ycnonn, uiu co unumauja kako oqu nevkama. 6sane na
yvunumme (6so oqene). kako oqam yunama. ce eakan
oq yvunumme (6aeno oqene) umn.,
nrpn: nosene co nonan, p+ane co npeneLka, kpnenka,
npeckoknynane 6apn+ka n cn.,
ckokana n nockoknynana, on-nose, co epna n ppyra nora,
pasnn nrpn co ckokane on-nose, co epna n ppyra nora,
nrpane pana n ckokana co ja+e,
nockoknynane op xopnsonanen ckok n pockok op nncnna
co, anopnsanja-pockoknynane,
pnane on+e no pane+nna n no en, pnane nnacn+na
onka no nnsok koL, npepnynane onka npeky nncka
npe+a op op6ojka,
Laenn nrpn co enenenn na opene, p+ane, ckokane,
pnane, npeckoknynane, popnynane n npepnynane,
oprannsnpane nrpa-kyrnane co nnacn+nn onkn n
+yn+nna.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
9
IfHA 5: 0fB08B BA fBHBAfIBkAIA
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna sa pnn+ene na
cnoeo eno no ennna no npoco-
po,
pa rn jakne ronenne nyckynnn
rpynn na pyno,
pa ce ocnoco6yna sa ececko n ene-
ranno pp+ene na enoo n penonn
op nero,
pa ce ocnoco6yna pa ro opp+yna
sppanjeo n konnaknoca na noko-
noopnno anapa,
pa ce ocnoco6yna pa ce pnn+n no
oppepenno npane,
pa ja pasnnna pannoe+aa, nepen-
nnnne n necn6ynapnne cnoco6-
nocn.
`
`
`
`
`
`
3anosnanane co rnnnacn+kne
cnpann (nnckn: pas6oj, rpepa,
pnnconn n pp.) co: ka+ynane,
nncene n cnerynane
Jpkanane no napon+na ocka na
enoo na pyLek
,,Knakanna na conak n na
rp6
0pene no nnnnn-cecnaa
nonpLnna
0pene n nasene no nncka rpepa
ackoknynane n npeckoknynana
npeky nnsok Lnepckn canpyk
8ne+ene n napnnekynane,
ypkane
`
`
`
`
`
`
`
nnnacn+ko
opene,
pkanane,
knakanna,
pnnconn,
nncka rpepa,
nnsok pas6oj,
nnsok Lnepckn
canpyk.
`
`
`
`
`
`
`
V+ennne ne+6aa npannnno akane sa
cnpana (npn Lo nacannnko ce rpn+n sa
6es6epnoca n saLnaa npn nsnepynaneo
na rnnnacn+kne ocnonnn enenenn),
enenenapnn n Laenn nrpn cocanenn co
connapann enenenn,
nrpn co napnnekynane nnn nne+ene, ypkane
na npepnen n cn.
`
`
`
10
IfHA 6: BfPB
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna pa y+ecnyna no
nrpn,
pa ce nonknyna pa rn no+nyna
npannnaa na nrpne,
pa rn pasnnna ncnxonoopnne
cnoco6nocn, noce6no cnaopnnnoc-
a, opronopnoca, nspp+nnnoca,
npannnnaa n nanpenenaa peaknja
nn.,
pa no+nyna npannna na nrpa, pa
nonara, copa6oyna, konynnnpa
n pncnnnnnnpano pa peannsnpa
nocanenn sapa+n,
pa rn pasnnna cnoco6nocne
sa konponnpano opnecynane n
ncka+ynane na enonne no nanpe-
napne, kynypa no nopppLkaa na
cnojaa eknna-nannnane,
pa ycornacyna pnan co noopnka.
`
`
`
`
`
`
apopnn ann
Kapakepnn nrpn
Lnenenapnn
nrpn
Laenn nrpn
`
`
`
`
apopnn opa-
ann,
kapakepnn
nrpn,
enenenapnn
nrpn,
Laenn nrpn.
`
`
`
`
asnn nrpn cnopep nnepeco na y+ennne, nnpnnnpyanno n
rpynno,
nrponnn nanpenapn,
cne nrpn ce nopronenn op nsy+enn-connapann enenenn,
nrpane enenenapnn nrpn, Laenn nrpn, nrpn 6es rpannn
n cnn+no,
anonn nrpn npocnepenn co nysnka,
nrpn: ,,eka 6ne-neka 6ne, Fasene n nponnekynane nery
npepnen, ,,ne cne nnannnapn, ne cne no+apnnkapn,
nrpn co kopncene o6oran, pnnconn , nekn pyLen nn.
`
`
`
`
`
`
`
11
BAfIA8BB IfHB - 0PA+JA k0B ff PfAhB3BPAAI 80 0f080P f0 P0BIfhBIf
B360PBA IfHA-0PA+Jf 1: AkIB8B0fIB BA 80A
eunko [yeunkaa:
pa ce nonknyna pa
y+ecnyna no aknnnocn no
nopna cpepnna,
pa ce sanosnae co ocnon-
nne nono+6n sa epna op
exnnkne na nnnnaneo.
`
`
Fe+ene no nnnka nopa
Fasene no nnnka nopa
0pene n p+ane no nnnka nopa
hrpn co opene, p+ane, nasene,
+enpnno+no opene no nnnka nopa
n cnn+no.
oonynane na rnanaa no nopa,
rnepane no nopa
ponnekynane nns +nn ynen no
nnnka nopa
`
`
`
`
`
`
onnn op no+enne
enenenn na nnnna-
neo, pa6oaa co
pae, nose, pp+ene
na rnanaa nn.
` Aknnnocne ce peannsnpaa co noce6na
rpn+a sa 6es6epnoca na y+ennne op cpa-
na na nacannnko,
apannpane no nopna cpepnna co cnrypnn
pnn+ene n ncnonnynane na najpasnn+nn
sapa+n n nrpn co onka, co popnynana n
nrpn co nann 6po+nna n ppyrn nrpa+kn kon
nnnnaa,
ocnonnn enenenn op o6ykaa sa nnnnane,
pa6oa co pae, nose n cn.
`
`
`
B360PBA IfHA-0PA+Jf 2: AkIB8B0fIB BA fBff
eunko [yeunkaa:
pa ce nonknyna pa
y+ecnyna no aknnnocn na
cner,
pa ja pasnnna kooppnnan-
jaa sa pnn+ene no cner,
pa ce ocnoco6yna sa
pannoe+a na enoo npn
nnsraneo,
pa ce ocnoco6yna sa npannn-
no narane na cner.
`
`
`
`
[nn+ene no cner: opene, ankane-
npanene naekn-nannpnnn
panene CneLko n cne+nn onkn,
o ns6op na y+ennko rpapene
nrypn co cner
Fnsrane co canka
0cnonnn enenenn op cknjaneo
`
`
`
`
`
0p okonnnaa n
snnckaa onpena sa
nnsrane
` panene cne+nn onkn, nnsrane n nrpane,
nonepynane no nnpnnnpyanno n rpynno
cankane, na+nno na prnynane n sacanyna-
ne co canka,
nonepynane no ocnonnne nocankn sa cana-
ne cknn n ocnonnne enenenn sa pnn+ene
co nnn,
ocnonnn enenenn op cknjaneo.
`
`
`
`
12
B360PBA IfHA-0PA+Jf 3: 803fKf: IP0IBBfI; 8fh0fBf (f0 2 BhB 3 IPkAhA}; P0hfPB
eunko [yeunkaa:
pa ce ocnoco6n pa opp+yna
pannoe+a npn nosene na ponne,
nenocnnep n ponepn,
pa ce ocnoco6yna sa npannnno n 6es-
6epno ynpanynane ponne, nenocn-
nep n ponepn.
`
`
8osene ponne
8osene pnnkn
8osene nenocnnep
8osene ponepn.
`
`
`
`
[enonne na cpep-
cnaa sa nosene,
ko+ene,
nepana,
pkana.
Connapynane na exnnkaa na opp+ynane na

pannoe+a n nosene,
ne+6ane na npannnaa sa 6es6epno pnn+ene no
kpyro na y+nnnLeo,
o6yka sa nosene cnopep nnepeco na y+ennne.
`
`
`
B360PBA IfHA-0PA+Jf 5: AkIB8B0fIB 80 PBP0A: B3hfIB B fmA+fKA
eunko[yeunkaa:
pa ro nonknyna nnepeco sa nsnen
n neLa+ena,
pa ce ocnoco6yna sa 6es6epno opne-
cynane no npnpopa,
pa ja pasnnna ekonoLkaa cnec.
`
`
`
hsnen
eLa+ena, no pannna
n nnannna-nnannna-
pene
`
`
8e+6n: nopronkn no sanncnoc op ropnLnoo
npene sa neLa+ene nnn sa nsne,
nsn+kn noproonkn sa nsnepynane na
nsn+kne aknnnocn no npnpopa,
nopronynane noce6na arenpa -prnynane, npec-
oj, npakane op nsne.
`
`
`
B360PBA IfHA-0PA+Jf 6: +BhBmIfB f0PI
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna pa y+ecnyna no
y+nnnLnne cnopckn aknnnocn.
`
oproonkn,
nonypena+en npoec n
y+ecno no cnceno na
nanpenapn na nanne
onnnnnckn nrpn.
` V+ennne ce nkny+ynaa cnopep annneo no
nekoj op cnoponne,
y+ecno no nann onnnnnckn nrpn.
`
`
13
B360PBA IfHA-0PA+Jf 1: f0PIfkB mk0hB B P0fkIB
eunko[yeunkaa:
pa ce nonepe no nonncokn oprannsa-
nckn opnn na cnopynane cnopep
annneo n nnepeco,
pa rn y+n ocnonnne enenenn op
ns6panno cnop no cnopcka Lkona,
pa ce nonknyna na nncka pa6oa.
`
`
`
06ykn na ocnonnne
enenenn op cnopo
no koj ce onpepenenn
y+ennne.
` onnn op cnopo no
koj ce onpepenenn
y+ennne.
` V+ennne ce nkny+ynaa cnopep annneo no
nekoj op cnoponne (no poronop co popnenne).
`
14
Co nacannno nnan sa nsn+ko n spancneno o6pasonanne no I oppene-
nne ce nnannpann no pn +aca nepenno, opnocno 108 +aca ropnLno.
pn peannsanjaa na nporpanaa sa nsn+ko n sppancneno o6pasona-
nne ce noara op pasnojnne no+nocn, cnoco6nocne n nnepecne na
LecropnLnne y+ennn.
porpanaa no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne nypn Lnpok cnek-
ap na aknnnocn: sapon+nennn, no kon ce npnpopnne pnn+ena n
ocnonne na anenkaa n rnnnacnkaa co nrpne n noppa+jaa nnnna-
ne, aknnnocn na cner n no npnpopa, aknnnocne co nosene n cn. Kako
noce6nn nsnopnn enackn noppa+ja cnopep nnepeco n nope6ne na
y+ennne n popnenne onne aknnnocn ce peannsnpaa no nokannaa
cpepnna n op nnn ce o+ekyna sna+nenen nanpepok na y+ennne na
nokanno nnno co kopnceneo na npnpopnne ycnonn.
8a+no e nacannnko na npnne +aconn Lo e no+no no6pry pa noc-
nocann nep6anna n noopn+ka konynnkanja co koja ke rn nonepe
y+ennne kako napanenka, opnocno ennna no oprannsnpano nocany-
nane n pnn+ene. 0naa ena e nnory sna+ajna sa oprannsnpano pnn+ene,
6es6epnoc n cnrypnoc no nsnepynaneo na nope6nne aknnnocn co
napanenkaa kako ennna n no oprannsnpaneo na ppyrne aknnnocn
no y+nnnLeo n napnop op nero. hco aka, ne+6ne sa oopnynane na
enoo sapon+nenno ce nsnepynaa na cekoj +ac no nsn+ko n sppan-
cneno o6pasonanne.
Hnory e 6nno na canno no+eok na y+e6naa ropnna nacannnko pa
nanpann cnnnane na ncnxonsn+kno, enononannno n conjannno
cayc na cekoj y+ennk co en pa nopronn nnannpane nnajkn rn npep-
nnp nacannne enn n nocanenne enn no kopenanja co ycnonne
sa pa6oa no y+nnnLeo co no+nynane na nnpnnnpyannne nnepecn
n ncnxonoopnn cnoco6nocn na y+ennne. oce6no pe6a pa o6pne
nnnnanne na sppancnenaa cocoj6a na y+ennne, oco6eno na onne
y+ennn kon nnaa enecnn oLeynana n nekapckn sa6pann sa enoc-
nn nnn penynnn noopn+kn ne+6n. pn naknne cny+an nacannnko e
pon+en pa rn no+nyna nncnenaa n yka+ynanaa na cpy+nne nna sa
sppancnenaa cocoj6a na y+ennne.
acannnko e pon+en yLe na npnaa cpep6a npn npneno na y+ennne
pa rn okpne, no konky rn nna, y+ennne co sa6pana nnn orpann+ena
nsn+ka aknnnoc nopapn npene+ana 6onec nnn ero6n nnn 6onec na
cpeno-caponnno cncen. acannnko e pon+en sa aknne pea pa ro
no+nyna nekapckno naop n npenopaka, pa ce koncynnpa pann no+e n
konky no+e pa pa6on co aknne y+ennn.
Co ornep na nospaca na y+ennne noopn+kne aknnnocn ke ce pea-
nnsnpaa, npep ce, npeky nopnn+nn nrpn, co nacojynane pa ce saponona
nnepecne na y+ennne, pa ce ocnapynaa nosnnnnne enononannn
eekn, y+ennko pa rn no+nyna cnone ppyrap+nna, pa nn nonara n
pa ce pasnnna koneknnnoo n rpynnoo peLanane na sapa+ne, pa ce
pasnnna kynypa na no+nynane, cosnannjaa sa y6anoo n nerynaneo
na concnenoo eno.
acannnko pe6a noce6no nnnnanne pa nocnen na nkny+ynaneo na
cne y+ennn no rpynnne aknnnocn, 6es pasnnka na nnnnne cno-
co6nocn n nonona npnnapnoc. Cnnynnpaneo pe6na pa ce npann na
anpnannen na+nn, npn Lo ce npepnynaa noepnne+nne nocnrana
15
na cekoj y+ennk kako neron nn+en pekopp. Cekoj y+ennk ce nonknyna
pa nocnrne najnnory Lo no+e, a ne pa ce cnepn opnanpep pann e no-
cnrna ynppenno canpapp. ena na nacanaa no nsn+ko n sppan-
cneno o6pasonanne e pa ce o6es6epn anocepa na penakcanja.
pn noproonkaa nacannnko o6pnyna nnnnanne na panonannoo ko-
pncene na ycnonne sa pa6oa. 8o ropnLnaa noproonka sapon+nenno
rn nnannpa nacannne enn: 3anosnaj ce, 8e+6n sa oprannsnpano no-
canynane n pnn+ene, 8e+6n sa oopnynane na enoo n pnn+enaa,
0cnonn na anenkaa, 0cnonn na rnnnacnkaa, n enaa: hrpn, co
ropnLen onp op 108 +aca. hs6opnne enn ce nnannpaa no copa6o-
ka co popnenne nps ocnona na ycnonne sa pa6oa no y+nnnLeo n
nokannaa cpepnna, popnenne ce ankenpaa, ce opnnpaa rpynn, ce
nopronyna noce6na nporpana sa nsnep6a, a, ako nna nope6a, nokpaj
nacannnko ce anra+npa n ppyro cpy+no nne. acannne enn ce ns-
nepynaa no npncycno na epen op popnenne nnn capaen.
6. 0qBBAB BA 0qBBAB BA
Cnopep nocanenne enn na nacannaa nporpana no nsn+ko n sppan-
cneno o6pasonanne nacannnko cnponepyna onncno oenynane
(pnjarnocn+ko, opnannno, nnkpocynannno n cynannno) npn Lo rn
nna no npepnnp konnonenne:
yconpLynane na npnpopnne opnn na pnn+ene, kako n y+ene n
connapynane na ppyrn noopn+kn enenenn,
`
connapynane na enenenn op ocnonne na anenkaa, rnnnacn-
kaa, nrpne no cornacnoc co nnpnnnpyannne no+nocn,
peponnoc, sanarane, copa6oka n nonarane na y+ennko na +aco-
nne,
ep-nnej opnecynane na +aconne n nanpenapne, pa no+nyna
no6epa n nopas kako nopnannn nojann na nanpenapne,
pa npnponecyna no ocnapynane na nosnnnna rpynna anocepa,
no+nynane n ncnonnynane na sppancneno-xnrnenckne sapa+n
co neronaa o6neka, npep nsn+kne aknnnocn n no nnn,
pncnnnnna, opnocno no+nynane na kyknno pep na cnopckaa
cana n y+nnnLeo, ncnonnynane na nocanenne sapa+n op cpa-
na na nacannnko n ppyrne enenenn kon nacannnko ke rn no-
cann kako cnennka na ycnonne sa pa6oa n ocnapynaneo na
nokannne nnepecn, kako n poronopo co popnenne.
3a nocnranaa na y+ennne ce nopn pnennnk sa cne nanepenn konno-
nenn op kon ce nsnnekyna oenkaa na y+ennko. 0enkaa e onncna,
no nea ce nonepynaa enenenne kon ce nocanenn co ena na nacan-
naa nporpana no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne.
`
`
`
`
`
`
16
BP0IPAHA
3a peannsanja na acannaa nporpana no nsn+ko n sppancneno
o6pasonanne nope6na e cnopcka cana n onopenn cnopckn epenn.
nnnno 6poj n ronennna ce perynnpann co opnanno sa nacanen
npocop n nacannn cpepcna n nonarana na Hnnncepcnoo sa o6pa-
sonanne n nayka.
KAAP
nne koe sanpLnno:
neparor.
9. BA67ABBA7A BP0IPAHA JA BA67ABBA7A BP0IPAHA JA

B3PAB07B 67P9BB07 7BH
1. p-p ace Konponckn-knnesnonor, bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo,
Ckonje, kooppnnaop
2. p-p Fena [anoncka, npoecop na hncnyo sa neparornja npn 1n-
nosockno akyne - Ckonje
3. p-p 3opan apnk, npoecop na 1akyneo sa nsn+ka kynypa,
Ckonje
4. Cno6opanka bapaponcka, nacannnk no 0V ,,8napo Jacenckn - Ckonje
5. Ao Hnnonckn, nacannnk no 0V ,,apenne 3orpackn - Ckonje
6. Lnnsa6ea Jonencka, conennk, bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo
- Ckonje
7. Hycaa Anny , conennk, bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo - ocn-
nap
17
10. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne sa npno
oppenenne no peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne ja ponece:
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 1009/2)
12
1
PROGRAMET MSIMORE
PR KLASN E I N ARSIMIN
FILLOR NNTVJEAR
%\URMDH]KYLOOLPLWWrDUVLPLW
2
Botues:
Byroja e zhvillimit t arsimit
Pr botuesin:
Vesna Horvatoviq, drejtor
Fotografit:
Ivan Bllazhev
N pajtim me ShF Dimitar Milladinov, Shkup
ShF Vojdan ernodrinski, Shkup dhe ShF Rajko Zhinzifov, Shkup
Disejni dhe shtypi:
Koma, Shkup
Tirazhi:
200
CIP Kaanornsanja no ny6nnkanja anonanna n ynnnepsnecka
6n6nnoeka Cn. Knnnen 0xpnpckn, Ckonje
373.312.141.15/.16 (497.7)
PROGRAMET msimore pr klasn e I n arsimin fillor nntvjear, - Shkup:
Byroja e zhvillimit t arsimit, 2007. 149 fq.: ilust.; 25 cm
ISBN 978-9989-939-94-5
a) Edukimi dhe arsimi fillor Maqedoni - Planet dhe programet msimore,
klasa e par
COBISS.MK-ID 71206666
AFbACkh JA3hK
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
HAKL[0CKh JA3hK
JVCkh JA3hk
CCkh JA3hk
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
GJUH SHQIPE
MATEMATIK
NJOHJA
E MJEDISIT
GJUH ANGLEZE
ARSIMI MUZIKOR
ARSIMI FIGURATIV
ARSIMI FIZIK
DHE SHNDETSOR
GJUH MAQEDONE
GJUH TURKE
GJUH SERBE
MATEMATIK
NJOHJA
E MJEDISIT
GJUH ANGLEZE
ARSIMI MUZIKOR
ARSIMI FIGURATIV
ARSIMI FIZIK
DHE SHNDETSOR
62'5#,1$ PRMBAJTJA
3
Programet msimore prej klass I-r deri n klasn e III-t n arsimin
fillor nntvjear i hartuan komisionet n prbrje t kshilltarve t
Byros s zhvillimit t arsimit dhe bashkpuntorve t jashtm t By-
ros nga fakultetet prkatse, institute dhe msimdhns t shkollave.
Antart e ktyre komisioneve jan prmendur n fund t secilit program
msimor.
Duke pasur parasysh rndsin e veant t programeve msimore pr
zhvillimin e konceptit pr arsimin fillor nntvjear t detyrueshm u
formua nj ekip profesionistsh pr vlersimin dhe prshtatjen e pro-
grameve msimore prej klass s I-r deri n klasn e III-t n t gjitha
lndt msimore pr arsimin fillor nntvjear n prbrje:
Vesna Horvatoviq, drejtor n Byron e zhvillimit t arsimit, Shkup;
Mitko eshllarov, udhheqs sektori, Shkup;
Mr. Tashe Stojanovski, udhheqs njsie, Shkup;
Liljana Samarxhiska Panova, udhheqse njsie, Shkup;
Dr. Snezhana Adamevska, Instituti pr pedagogji, Shkup;
Dr. Nikolina Kenig, Instituti pr psikologji, Fakulteti Filozofik,
Shkup;
Dr. Mirosllava Nikollovska, Fakulteti Pedagogjik, Shkup;
Emilija Hristova, msimdhnse n ShF Llazo Angellovski, Shkup;
Mr. Bukurie Mustafa, profesoresh n ShMQ Arseni Jovkov,

Shkup;
Ekipi i profesionistve i analizoi programet msimore dhe jepte propo-
zime, sugjerime dhe shembuj pr prputhjen e programeve msimore
me Konceptin pr edukimin dhe arsimin fillor nntvjear, Ligjin pr
arsimin fillor, si dhe pr prputhje m t madhe ndrmjet programeve
msimore sipas lndve n veanti.
Pas analizave t bra nga ekipi i profesionistve dhe komisioneve pr
hartimin e programeve msimore, drejtori i Byros s zhvillimit t arsi-
mit i propozoi programet msimore pr miratim nga ministri i Arsimit
dhe Shkencs.
Ministri i Arsimit dhe Shkencs z-ri Sulejman Rushiti, n pajtim me Li-
gjin pr arsim fillor i miratoi programet msimore m 21.06.2007.
4
1
PROGRAMI
MSIMOR
MATEMATIK
2
N baz t nenit 55 paragrafi 1 i Ligjit pr organizimin dhe punn e organeve
t administrats shtetrore (Gazeta zyrtare e RM nr.58/00 dhe 44/02) neni 24
dhe 26 i Ligjit pr arsim fillor (Gazeta zyrtare e RM nr. 44/95, 24/96, 34/96,
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn matema-
tik pr klasn I pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. EMRI I LNDS
Matematika sht njra ndr lndt msimore elementare n shkoll fil-
lore, para s gjithash pr shkak t njohurive t cilat do ti prvetsojn
nxnsit, dhe t cilat jan t rndsishme pr inkuadrimin e tyre t
suksesshm n pun, n teknologjin bashkkohore dhe shoqri. N ma-
tematik prpunohen koncepte themelore matematikore dhe pr secilin
t rndsishme, por n mnyra t cilat prputhen me zhvillimin kognitiv,
me aftsit, mundsit individuale t nxnsve dhe mjedisin jetsor.
Lnda e matematiks sht njra ndr lndt kryesore n shkoll fillore,
prmes t cils realizohen qllimet arsimore, informative, funksionale-
formative dhe edukative.
N lndn e matematiks para s gjithash prvetsohen nocionet dhe
strukturat kryesore matematikore, zhvillohen forma t ndryshme t men-
dimeve dhe proceseve ideore (logjike), zhvillohen aftsi pr aktivitet
krijues, njohuri dhe shkathtsi formale. Me kt mundsohet zbatimi i
njohurive dhe shkathtsive matematikore n jetn e prditshme.
Prve nxitjes t zhvillimit kognitiv t nxnsve, me studimin dhe m-
simin e matematiks nxitet edhe zhvillimi i tyre afektiv dhe motorik, q
omethn zhvillim t personalitetit t prgjithshm t nxnsit.
M konkretisht mundsohet prforcimi i vetbesimit t nxnsve, zhvil-
limi i qndrueshmris, prgjegjsis dhe saktsis n pun, kultivimit
t shprehive pr pun, zhvillimi i perceptimeve (n veanti atyre vizuale
dhe taktile), orientim n hapsir dhe koh.
Rndsin e matematiks, si lnd msimore e vshtrojm edhe n
zhvillimin e proceseve ideore, analizs konkrete, sintezs, abstraktimit
dhe parimisht, dhe n zgjidhjen e situatave problematike me t cilat
nxnsit orientohen n procedura hulumtuese.
Lnda e matematiks sht lnd e detyrueshme.
Sipas lnds msimore pr matematik n klasn e I jan planifikuar nga
4 or n jav, konkretisht 144 or msimore n vit.
4
2. QLLIMET E LNDS PR
PERIUDHN ZHVILLIMORE I-III
Nxnsi/nxnsja
t prvetsoj nocione dhe simbole matematikore;
t aftsohet pr shprehje matematikore (me goj dhe me shkrim);
t aftsohet pr mendim logjik, konkludim logjik, zgjidhje t prob-
lemeve dhe formulim t sakt t nocioneve;
ti zbatoj njohurit e prvetsuara matematikore dhe shkathtsit
praktike n jetn e prditshme;
t aftsohet pr operacionet aritmetike t prvetsuara, shkath-
tsit praktike dhe bazat e komunikimit matematikor;
t zhvilloj ndjenj prgjegjsie dhe kritik ndaj puns s vet dhe
t t tjerve;
t arrij dhe zhvilloj pavarsi, iniciativ, saktsi, kurreshtje, qn-
drueshmri n aktivitetet e filluara, n mnyr t thukt n shpre-
hjet gojore dhe me shkrim;
t arrij njohuri dhe shkathtsi t domosdoshme pr arsimimin e
mtejshm matematikor;
ti zhvilloj perceptimet vizuale dhe taktile si baz pr njohjen e
mjedisit t drejtprdrejt dhe matematikn si pjes e saj;
ta prjeton matematikn si prvoj t kndshme;
t aplikohet n shfrytzimin e teknologjis informatiko-kompjute-
rike pr prmbajtje nga matematika.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
KLAS T PAR
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet q t'i zbuloj nocionet kryesore matematikore n jetn
e prditshme dhe t'i prdor n komunikimin e prditshm;
t aftsohet q t vlersoj numrin e gjsendeve;
t aftsohet t mas dhe t vlersoj situat konkrete t lidhur
me matje;
t aftsohet q t bj vlersimin me numra ose me matje;
t nxitet q t zgjidh situat t zakonshme problematike nga jeta
e prditshme;
t nxitet q t mendoj me logjik;
t'i njoh numrat deri n 10 si prbrje sasiore t gjsendeve;
t kuptoj operacionet e mbledhjes dhe zbritjes.
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. QLLIMET KONKRETE
LNDA MSIMORE: MATEMATIK
TEMA: MATEMATIKA N MJEDISIN E DREJTPRDREJT DHE N JETN E PRDITSHME (25 OR)
Qllimet Prmbajtjet rmbajtjet Nocionet Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet t vrej dhe
emrtoj trupat gjeometrik n
mjedisin e drejtprdrejt.
`
Gjsende n form t topit,
kubit, katrorit, cilindrit.
Top, kub, cilindr Lojra me material konstruktiv, i gjen dhe
i e emrton kubin, katrorin.
Lojra me topa.
Vren dhe emrton gjsende n form t
kubit, kuadrit, cilindrit, topit, n mjedisin
e drejtprdrejt
`
`
`
t nxitet q t vrej dhe
emrtoj format gjeometrike
n mjedisin e drejtprdrejt.
` N form t rrethit, katrorit,
trekndshit dhe kndrejtit.
Rreth, katror, trekndsh,
kndrejt.
Bn fotografi (mozaik) prej rrathve t
prer, katror, trekndsh, drejtkndsh.
N lojra me shenja komunikacioni njeh
dhe emrton formn e rrumbullakt, katro-
re dhe formn e trekndshit.
`
`
t nxitet q ta prcaktoj dhe
verbalisht ta tregoj pozitn
e gjsendeve n raport me
veten, me zbatimin e termino-
logjis adekuate.
` Pozitn e gjsendeve n raport
me nxnsit
Lart-posht-nn; afr-larg;
para-mbrapa.
Nxnsi luan n oborr dhe e paraqet pozi-
tn e gjsendeve.
Loja: Qlloe ku jam? (afr-larg)
`
`
ta prcaktoj dhe verbalisht
ta tregoj pozitn e gjsende-
ve n raportin e tyre reciprok
me zbatimin e terminologjis
adekuate
` Pozita e gjsendeve mes tyre. Lart-posht; mbi-nn:
afr-larg; para-mbrapa;
brenda-jasht-n;
preket; ndrmjet.
Lojra: Shitorja gjeje gjsendin sipas
udhzimit verbal
`
6
Qllimet Prmbajtjet rmbajtjet Nocionet Aktivitetet dhe metodat
ta prcaktoj ann e djatht
dhe t majt t trupit
` Ana e djatht dhe e majt e
trupit tim
Djathtas-majtas (dor, kmb,
sy, vesh).
Hudh topin e kuq me dorn e majt dhe
topin e verdh me dorn e djatht.
`
t prcaktoj djathtas dhe
majtas sa i prket vetes.
` Djathtas dhe majtas nga trupi
im.
Majtas nga un, djatht nga
un
Loj: Karrigia n t djatht nga un sht
e lir
`
t vrej objekte prmes t
cilave mund t orientohet n
mjedis t njohur
` Orientimi n mjedis t njohur Bn skem t lvizjes s tij prmes mjedi-
sit t njohur dhe t njejtn e sqaron: Vi-
zatoje rrugn nga shtpia deri n shkoll,
deri n terrenin sportiv
`
ti emrtoj, dalloj dhe
krahasoj ndodhit q kan t
bjn me kohzgjatje.
` Orientimi n kohn:
dit-nat, mngjes, sot-dje-
nesr, dit-jav-muaj-vit.
Dit-nat, mngjes, sot-dje,
dit-jav-muaj-vit.
Bised pr aktivitetet e prditshme t
nxnsit gjat dits dhe nats.
`
t aftsohet t mbikqyr,
njoh dhe tregoj se si duket
gjsendi i mbikqyrur nga
vendpozita t ndryshme.
` Gjsendi i mbikqyrur nga vend-
pozita e ndryshme.
Njsoj-ngjajshm-ndryshe. Shikon objekte ose gjsende paraprakisht
t shikuara, nga anash, nga lart etj., dhe
i prshkruan ngjajshmrit dhe dallimet.
`
7
TEMA: MENDIMI LOGJIK DHE ZGJIDHJA E PROBLEMEVE (50 OR)
Qllimet Prmbajtjet Nocionet Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
t stimulohet pr t vrejtur
dhe krahasuar gjsende dhe t
vshtroj ngjajshmrit dhe
dallimet ndrmjet tyre (sipas
prdorimit, qllimi etj)
`
Ngjajshmri dhe dal-
lime ndrmjet gjsen-
deve n mjedisin e
drejtprdrejt.
Ngjajshmri-Dallime Vshtron, krahason dhe prshkruan ngja-
jshmrit dhe dallimet ndrmjet gjsendeve:
lodra, vegla pr ushqim etj.
Loja: Zbulo njeriun e bezdisur.
`
`
t aftsohet pr t prshkruar
gjsendet sipas karakteristikave
t tyre (ngjyra, madhsia, forma
dhe pozicioni).
` Karakteristikat e jasht-
me t gjsendeve dhe
pozita e tyre
Drejt-shtrir-pjerrt Bisedon dhe i sqaron karakteristikat e gjsen-
deve (ngjyra, madhsia, forma dhe pozita).
Vizaton gjsende sipas karakteristiks s
dhn: ngjyrs, madhsis, forms dhe pozi-
ts.
`
`
t nxitet pr klasifikim (grupim)
t gjsendeve dhe dukurive sipas
karakteristikave t tyre (bashk-
si)*.
` Klasifikimi i gjsende-
ve sipas:
nj veti e pr-
bashkt
dy veti t pr-
bashkta
Karakteristik e prbashkt, grup

gjsendesh
Mbledh gjsende n kutia, thas, koshare
sipas vetis s dhn (top n thas, katror n
kutia, automobila t vegjl etj.)
Grupon topa sipas tri karakteristikave t pr-
bashkta: forma, ngjyra, (psh. topa t kuq
`
`
t aftsohet pr t prcaktuar
objektet sipas shkalls n t
ciln karakteristik rritet ose bie
n varg (seri).
` Rradhitja e objekteve
n varg.
vogl-m i vogl-shum i vogl, i
madh, m i madh, shum i madh, i
shkurt-m i shkurt-shum i shkur-
t, i gjat-m i gjat-shum i gjat,
i ngusht-m i ngusht-shum i
ngusht, i gjr-m i gjr-shum
i gjr.
Radhit m shum gjsende n varg rrits q
zvoglohet n baz t nj cilsie (tri fjonga:
t gjata-m t gjata-shum t gjata).
Ngjet aplikacione n vendin adekuat t
vargut.
`
`
8
Temat Prmbajtjet Nocionet Aktivitetet dhe metodat
ta vrej relativitetin e ndonj
sendi dhe objekti t krahasuar
me dy ose m shum gjsen-
de ose objekte t ngjajshme.
(krahasim)
` Relativitet t gjsen-
deve dhe objekteve,*
termi relativitet nuk
zbatohet n msim.
M i vogl se, m i madh se, m i
shkurt se, m i gjat se, m ngus-
ht se, m i gjat se, m i ngusht
se, m i trash se, m i holl se,
m i cekt se, m i thell se.
Nxnsi krahasohet me dy shok sipas lart-
sis (n krahasim me njrin sht m i lart,
ndrsa me tjetrin m i ult).
`
t aftsohet t zgjidh probleme
t zakonshme nga jeta e pr-
ditshme.
` Situata t zakonshme
problematike.
Problem, zgjidhje. Gjetja e pjess q mungon.
Nga m shum hije t gjej hijen adekuate t
figurave konkrete.
Prpunon figura nga tangrame sipas skemave
t dhna.
`
`
`
t nxitet pr t vrtetuar li-
dhshmrin logjike t ngjarjeve.
` Lidhshmri dhe rradhi-
tje t ngjarjeve
M i pari-pastaj-n mbarim, para-
pas ksaj
Rruga e zmrs sime (drith-miell-brum) `
9
TEMA: VLERSIMI DHE MATJA (25 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet pr t vlersuar dhe
krahasuar shpejtsin e dy gjra-
ve n lvizje (ngadal shpejt).
`
Krahasimi dhe vlersimi i
shpejtsis t lvizjes t dy
sendeve
Ngadal,
shpejt.
Lojra drejtprdrejt t afrta pr fmijt (lshimi
i automobilit lodr npr flok dhe siprfaqe t
rrafsht etj).
`
t nxitet pr t vlersuar larg-
sin midis vetes dhe gjsendit
konkret (afr larg).
` Krahasimi dhe vlersimi i ra-
porteve ndrmjet fmijve dhe
gjsendeve sipas vendpozits
n hapsir.
Afr
larg.
vrojtimi dhe komentimi i ilustrimeve ku jan t
paraqitura pozita t ndryshme:afr ose larg n
raport me...
Loj me demonstrime (fmija demonstronme
gjsende konkrete, ka sht afr e ka larg n
raport me t (prmes shikimit dhe dgjimit).
`
`
t nxitet pr t matur, vlersuar
dhe krahasuar dimensionet t
dhna me masa jostandarde.
` Gjsende nga mjedisi i drejt-
prdrejt dhe paraqitja e
dimensioneve t tyre me masa
jostandarde.
Hap, gisht, gishtrin-
j, pllmb, shput,
grusht.
Lojra t krahasimit: nj largsi ose larges t
njejt e masin m shum nxns dhe krahasohen
rezultatet e tyre.
Lojra me krahasim (nj grusht sheqer, arsimtar-
sa grushta sheqer nxns).
`
`
t nxitet pr t matur dimensio-
ne t dhna me mas standarde
(metr dhe kilogram)
` Masat standarde pr:
gjersin (metr)
mas (kilogram)
Gjersi-metr (m
gjatm shkurt).
Mas (kilogram)
Loj tregu mat prodhime me gur peshoreje
prej 1 kilogrami.
Aktivitete grupore: matja e gjersis s klass,
drrasn e zez me metr.
`
`
t njihet me termet elementare
t ekonomis (denar, mim,
shitje, blerje, pages).
` Fmija dhe ekonomia. Denar; mim;
shitje;
0blerje;
pages;
kulet parash;
`
`
`
`
`
Lojra:
Shkojm n treg;
Ne jemi shits;
N vetshrbim.
`
`
`
10
t nxitet pr paraqitje t
llojllojshme t rezultateve nga
numrimi dhe matja
` Paraqitja n mnyr piktoreske
e rezultateve t matjes
N mnyr piktoreske prezanton: psh. Kafsh
prgdhelse shtpiake dhe pastaj ngjet aplika-
cione adekuate.
`
TEMA: NUMRAT NATYROR DERI N 10 (44 OR)
Nxnsi/nxnsja:
ti njoh numrat prej 1 deri n
10 dhe shifrat.
`
Numrat prej 1 deri n
10
Numri
1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,
shifrat
Aktivitete praktike t:
lidhshmris t bashksis me numrin adekuat prej 1 deri
10;
formimi i i bashksive me numr t dhn t elementeve.
`
`
`
t numroj deri n 10 ` Numrimi prej 1 deri
n 10
Numrimi prej 10 deri
n 1 (nga mbrapa)
Numrim Numron objekte gjat shtitjes (drunjt, ulset n park,
gjethet e bimve etj.)
Loj Mos u hidhro njeri, Domino
`
`
ti njoh dhe zbatoj numrat
rendor deri n 5.
` Numrat rendor deri
n 5
Numri rendor, i par, i
dyt, i tret, i katrt,
i pest.
N loj cakton numra rendor. `
ti krahasoj numrat sipas ma-
dhsis dhe ti njoh simbolet
>, <, =
` Krahasimi i numrave
prej 1 deri n 10. Sim-
bolet >, <, =
Krahasimi, m shum,
m pak, po aq.
Prcaktimi dhe krahasimi i bashksive me prdorimin e
termeve: mshum, m pak, po aq me zbatimin e mate-
rialit ilustrues, didaktik etj.
Ilustrimi i situatave me modele t simboleve.
`
`
11
ta kuptoj mbledhjen dhe
zbritjen si shtimi i 1 dhe zbritja
e 1 dhe njohja e shenjave +,
-, =
` Shtimi i 1.
Zbritja e 1
Shenjat +, -, =
Shtimi i 1, zbritja e 1. Me material dialektik ilustron shtimin e 1 dhe zbritjen
e 1, situat konkrete (vizatim etj) material didaktik me
rast e tregon me modele t simboleve.
`
ti prdor mbledhjen dhe
zbritjen n situata t ndryshme
problematike
` Shtimi i 1 dhe zbritja
e 1 n situata konkre-
te problematike.
Situata problematike,
zgjidhja e problemeve.
Zgjidh situata problematike nga prditshmria me zbati-
min me shtimin dhe zbritjen (loj tregu, etj);
`
t njoh dhe caktoj gjysmn e
nj trsie dhe nj trsi.
` Nj gjysm.
Nj trsi.
Nj gjysm, trsi Modelon me materiale konkrete nj gjysm dhe nj trsi
(lakon letrn, ngjyros gjysmn nga ilustrimi gjeometrik
etj.)
`
12
5. REKOMANDIME DIDAKTIKE
Gjat realizimit t programit, realizatort e drejtprdrejt t nisen nga
mundsit dhe interesimet zhvilluese t fmijve prej moshs 6- 7 vjea-
re. N veanti t merren parasysh ligjshmrit e zhvillimit t mendimit
n kt periudh zhvilluese.
N realizimin e prmbajtjeve realizatort e drejtprdrejt t organizojn
aktivitete praktike manipuluese t nxnsve: manipulim me gjsende,
hulumtim, zbrthim, prbrje, formim, vargim, gjetje e zgjidhjes me
kombinime t ideve etj., kurse prmes tyre t nxiten aktivitetet ideore
t nxnsve, me ka mundsohet sendrtimi i sistemit t paraqitjeve
dhe nocioneve matematikore.
Sa i prket formsimit didaktiko-metodik t ors msimore, e theksojm
nevojn zbatimit maksimal t lojs didaktike dhe aktivihulumtuese t
fmijve. Pastaj preferueshme sht q t realizohet forma individuale
dhe ajo grupore e puns e m pak forma frontale.
Simboli * dmth., se kt term duhet ta prdor arsimtari e jo nxnsit.
N program jan dhn aktivitete t cilat duhet t jen shembull pr at
se si arsimtari duhet ti kuptimsoj aktivitetet e mbetura.
Duke respektuar periudhn holistike n punn me nxnsit e moshs m
t re, e domosdoshme sht lidhshmria me lndt tjera, gjegjsisht
integrim maksimal gjat planifikimit t msimit dhe realizimit t orve.
Psh., msimit t prmbajtjeve nga orientimi n hapsirn dhe kohn e
nevojshme sht lidhshmri me lndt: njohja e mjedisit, arsimi fizik
dhe shndetsor arsimi figurativ etj.
Msimi nga matematika duhet t realizohet n vende t ndryshme, por
m s shpeshti n kndin matematikor dhe at t informatiks n klas
ku fmijt do t hulumtojn ma materiale dhe mjete t ndryshme dhe do
t punojn n kompjutor me zbatimin e softverve t licencuar arsimor
(psh. Tool kids). Secili nxns n mnyr aktive do t merr pjes n
aktivitetet e: radhitjes, klasifikimit, krahasimit, gjykimit, t qlluarit,
matjes, numrimit dhe radhitjes t materialeve t ndryshme.
Pr kt arsye, do t ishte mir q kndi pr matematik t prmbaj:
materiale t ndryshme pr klasifikim, radhitje dhe numrim; tabake;
maca dhe lodra tjera pr t krahasuar sipas madhsis; forma plastike
dhe t drurit; material prej pambuku; rr t imt, krevat dhe lodra tje-
ra pr krahasim dhe shoqrim; ngjits; guaca; gur; fara; katrkndsh
me ngjyra; kopsa, forma miniature; trupa gjeometrik; numra prej plastike
ose nga kartuqe, kafsh lodra; rrath me madhsi t ndryshme; bo
pishe; gshtenja; material t ndryshm natyror; lloje t ndryshme t ma-
terialit pr t br shembuj; letr; plhur; fash; laps; grshr; shirita
elastik; drrasa t vogla; shirita nga letra pr farkim; perl margaritar
me madhsi, form dhe ngjyr t ndryshme; pej me ngjyr dhe trashsi
t ndryshme; lesh; katror; forma dhe numra magnetik; materiale t
ndryshme pr matje; metr pr matje; vizore; peshore; or; or rre dhe
or uji; kulluese-filtr; lojrat Domino Mos u hidhro njeri; lotari:
fotografi, forma, fotografi, tangram; radhits, linotipist; lodra t cilat
montohen, radhitse (t drurit dhe nga kartuqi); numra t ndryshm n
pjes t cilat duhet t bashkohen; abakus (numratore me topza druri);
libra adekuat-ilustrime; vizatime kartuqe me numra t shkruar deri n
10; kartuqe me simbole t shtypura (<, >, =); monedhe dhe banknota t
vizatuara prej 10 denar; pllaka logjike etj.
13
6. VLERSIMI I T ARRITURAVE
T NXNSVE
Mbikqyrje e ngjarjes iniciale t nxnsit (mbikqyrje t prvojave
t tyre paraprake, njohuri dhe shkathtsi);
Udhheqje t portfolios pr secilin nxns n klas;
Prdorimi i ek-listave evidentuese, shnime anegdotash;
Bhet bised me nxnsin pr t'u fituar njohuri pr mendimin logjik
t tyre gjat zgjidhjes t situatave problematike etj.;
Mbikqyrje me koh dhe t vazhdueshme t nxnsit prderisa ma-
nipulon me sendet konkrete, mjete, instrumente etj.;
Konfirmim dhe kontrollim javor dhe tematik t njohurive t fituara
n mbarim t trsive tematike;
Prdorimi i listave punuese me tri nivele t rndsis;
Kontrollim t zakonshm t njohurive dhe aftsive n mbarim t
vitit shkollor.
N mbarim t vitit shkollor nxnsi vlersohet me shkrim.
`
`
`
`
`
`
`
`
7. KUSHTET HAPSINORE
PR REALIZIMIN E
PROGRAMIT MSIMOR
Sa i prket kushteve hapsinore programi pr realizim bazohet n Norma-
tivin pr hapsir pr klasn e I, II dhe III dhe n mjetet msimore pr
klasn e I t sjellura nga ministri i Arsimit dhe Shkencs me Vendim nr.
07-4061 m 31.05.2007
MSIMOR
Msimin nga lnda e matematiks n klasn e par mund ta realizoj
personi i cili ka kryer:
Fakultetin Pedagogjik profesor pr msimin klasor; pr msimin klasor;
Fakultetin Pedagogjik profesor pr edukim parashkollor;
Fakultetin Filozofik pedagog i diplomuar;
`
`
`
`
14
9. KOMISIONI PR PRGATITJEN
E PROGRAMIT MSIMOR
Liljana Samarxhiska Panova, kshilltare n BZHA, bashkrendu-
ese;
Dr. Vesna Makashevska, profesoresh n FP Shkup;
Goce opkoski, kshilltar n BZHA;
Musa Zuka, kshilltar n BZHA;
Tatjana Nesheska, pedagoge n SHF Vojdan ernodrinski Shkup;
Mr. Dushanka Pankova, arsimtare n SHF Lazo Angelovski
Shkup;
Snezhana Klivanoska, drejtor n KPF 8 Marsi Shkup.
MIRATIMIT T PROGRAMIT
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e matematiks pr klasn e par n arsi-
min fillor nntvjecar e solli:
Ministr
Sulejman Rushiti m 21.06.2007
(vendimi nr. 10 - 1009/2)
`
`
`
`
`
`
`
1
PROGRAMI
MSIMOR
NJOHJA E MJEDISIT
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn njohja e
mjedisit pr klasn I pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. HYRJE
Lnda njohja e mjedisit e studion ndrlikueshmrin, llojllojshmrin
dhe lidhshmrin e dukurive, gjsendeve, proceseve si dhe aktiviteteve
dhe marrdhnieve mes njerzve n mjedisin e drejtprdrejt. Njohja e
mjedisit e ka rrugn e saj zhvillimore. Fmija q n moshn e hershme
paraqet kurreshtje dhe interesim spontan pr botn rreth vetes. Qlli-
mi i msimit n kt lnd paraqet orientim t mtejshm sistemor t
hulumtimit spontan fmijror t bots ndaj zbulimit gradual t lidhsh-
mris dhe varshmris s dukurive dhe proceseve n mjedisin natyror
dhe shoqror. Prmbajtjet e parapara msimore jan t caktuara n baz
t mjediseve jetsore ku fmija ballafaqohet pr do dit, t cilat ndikoj-
n plotsisht n mnyr natyrore dhe i japin informacione t llojllojshme
pr botn q e rrethon, t cilat do t realizohen prmes kontaktit t
vazhdueshm t fmijs nxnsi me lndt dhe dukurit n mjedis i
cili do t mundsohet me organizimin t vzhgimeve t drejtprdrejta,
zbatimin e procedurave hulumtuese n msim dhe t msuarit aktiv me
prvoj.
Lnda njohja e mjedisit msohet n ciklin e par zhvillimor dhe paraqet
baz pr msimin e diferencuar t mtejshm t shkencave natyrore dhe
shoqrore n periudhat vijuese zhvillimore.
Sipas planit msimor pr natyr dhe shoqri n klasn e I jan planifiku-
ar nga 2 or, gjegjsisht 72 or msimore n vjet.
PERIUDHN ZHVILLIMORE PREJ
KLASS S I III:
Nxnsi /nxnsja:
ta njoh mjedisin si mjedis shoqror dhe natyror;
ta njoh mjedisin e vet (shtpin, klasn, shkolln, vendlindjen,
Republikn e Maqedonis);
t zhvilloj vetdije pr rolin dhe obligimet personale, si dhe pr
rolin dhe prgjegjsit e personave tjer n mjedisin e drejtpr-
drejt;
t zhvilloj pasqyr reale dhe pozitive pr vetveten, vetbesim,
vetrespekt;
t zhvilloj vetdije pr respektimin e rregullave pr jetesn
shoqrore dhe mbajtja e prgjegjsis pr veprimet e veta;
t aftsohet pr vzhgim, prshkrim, aktivitete hulumtuese dhe
mendim logjik;
t nxitet pr njohjen e natyrs s gjall dhe t vdekur, identifiki-
min e dallimeve t tyre, lidhshmrit dhe dallimet;
t zhvillohet raport human ndaj qenieve t gjalla dhe natyrs si
trsi;
t zhvilloj aftsi pr orientimin n hapsir dhe koh;
t prfitoj ndjenja pr t kaluarn dhe t tashmen;
t aftsohet q t kujdeset pr shndetin e vet dhe mjedisin je-
tsor;
t nxitet q t arrij kultur elementare t komunikacionit;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
t nxitet pr raportet humane n mes gjinive, komunikimit n mes
veti dhe t kuptuarit e multikulturave;
t nxit zhvillimin e ndjenjave morale dhe patriotike dhe zhvillimin
e respektit ndaj kulturave t ndryshme;
t nxit kurreshtje pr botn q e rrethon;
t nxitet q t studjoj materiale, t vendoset n punn e organizu-
ar prmes zhvillimit t aftsive t tij/saj motorike;
t aftsohet pr prdorimin e teknologjis informatike n pasuri-
min e prvojave dhe njohurive t tij.
3. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E I
Nxnsi/nxnsja:
ta njoh mjedisin e drejtprdrejt;
ta zbuloj lidhshmrin dhe varshmrin n mes njerzve, lndve
dhe dukurive;
t krahasoj dhe vrtetoj ngjajshmrit dhe dallimet n mes ln-
dve dhe dukurive;
t nxitet q ti zbatoj njohurit e fituara n situata t reja n
jetn e prditshme dhe shkollore;
ta prjetoj vetveten si personalitet i vetm dhe i paprsritshm
dhe t krijoj vetbesim;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
t nxitet q t identifikoj, t njoh dhe t tregoj emocione t
ndryshme;
t arrij kultur themelore, higjieniko-shndetsore dhe shprehi
pune;
ti prvetsoj rregullat themelore pr mbrojtjen e mjedisit t vet
dhe t adaptohet q ti respektoj;
t zhvilloj ndjenja pr prkatsi n familje, klas, shkoll dhe
vendlindje;
t zhvilloj ndjenj respekti dhe dashurie ndaj atdheut t vet Re-
publiks s Maqedonis;
t nxitet pr marrveshje n mes veti, ndihm dhe bashkpunim
me t tjert;
t zhvilloj respekt ndaj kulturs personale dhe kulturs s tjer-
ve;
t aftsohet pr kryerjen e hulumtimeve t zakonshme;
t aftsohet pr orientim dhe t gjindet n hapsir dhe koh;
t zhvilloj interesim dhe dshir pr arritjen e pavarur t njohu-
rive t reja.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. QLLIMET KONKRETE
TEMA: UN DHE T TJERT (12)
Nxnsi/nxnsja:
t dij t dhna themelore pr vetveten;
ta prjetoj veten n kontinuitet (un dikur
dhe tash);
t zhvilloj aftsi pr vzhgim, prshkrim,
krahasim dhe prfundim;
t nxitet pr t menduar dhe t shprehurit
e mendimit t vet;
t respektoj dhe prkrah mendime t
tjerve;
t zhvilloj pasqyr pozitive pr vetveten
dhe vetbesim;
ti zbuloj dhe kultivoj interesat e veta;
t zhvilloj pavarsi;
t dij t njoh dhe tregoj ndjenja t
ndryshme pr veten;
t zhvilloj shprehi pr sjellje t kulturuar;
ti vrej dallimet dhe ngjajshmrit n mes
vete dhe tjerve;
ti respektoj tjert dhe ti ndihmoj t
vegjlit dhe t ndryshmit nga vetvetja;
t aftsohet t zgjidh konflikte elementa-
re me ndihm t vogl nga t rriturit;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Kush jam un
Un me tjert
Fmij
Album
Ritem
ka mundem
ka mendoj
ka nuk mun-
dem
Dashuri,gzim,
pikllim, frik
Shoqrim
Lojra pran pasqyrs (kush jam un, se si dukem, ka sht
m e bukur tek un etj),
Dramatizime, realizim, lojra t situatave me role t ndrysh-
me
T shikuarit e fotografive, spjegon, ka ka mundur t bj
si fmij i vogl; ka mundet tani; ka do t mundet kur t
rritet; ka nuk mundet; ka nuk guxon, e vizaton vetveten
aktivitetet hulumtuese pr mundsit e tij.
Simulimi i situatave problematike. Tregon, spjegon, ilus-
tron, shikon ilustrime, dramatizime.
Simulimi i situatave problematike.
drgon porosi (vizatim,balon)me porosi pr vetveten; drgon porosi (vizatim,balon)me porosi pr vetveten;
flet pr at q e frigon, q e bn t lumtur, q e hidhron.
Tregon ka mundet vet t bj (t vishet, t blej dika);
Ngjarje dhe tregime filmike, brja e albumeve t ndjenjave,
t treguarit e ngjarjeve
T shprehurit e ndjenjave nprmjet ekspresioneve (panto-
mima), dramatizimi.
Simulacione, dramatizime, lojra n role, lojra sociale (pr
toleranc, lojra n besim).
Bisedon me shokt, has ngjajshmri dhe dallime (pamjen e
jashtme, dshira, lojrat q i adhuron, tregimet etj)
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
NJOHJA E MJEDISIT
TEMA SHKOLLA JON (8 or) (8 or)
Nxnsi/nxnsja:
Ta njoh mjedisin e vet shkollor;
Ti njoh t drejtat dhe obligimet, e
veta si nxns;
ta respektoj orarin e aktiviteteve
dhe t njoh se rregullat jan t
nevojshme pr jetn dhe punn n
paralele;
ta prjetoj vetveten si pjes e
paraleles;
t merr pjes n sjelljen dhe
zbatimin e rregullave n klas dhe
shkoll;
t bj hyrje ose hapat e para n
tejkalimin e stereotipeve dhe para-
gjykimeve ndaj t tjerve;
t njihet me manifestimet e festave
t rndsishme n shkoll (patrona-
tin e shkolls);
t dij ka sht majtas dhe dja-
thtas, nn, mbi, lart, posht;
t nxitet q me vmendje dhe sigur-
t t lviz n shkoll;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Shkolla ime Shkoll,
msues,
msuese
Nxns/
Nxnse
Klas,
Knd
Lodra
Rregulla,
Prgjegjsi dhe
T punsuar,
Zyr
festa shkollore
majtas
djathtas
lart
posht
Shtitja e nxnsve npr shkoll, t treguarit dhe t
shikuarit e hapsirave t shkolls dhe sqarim pr ka
shrben donjra prej tyre.
Biseda pr prshtypjet nga dita e par e shkolls.
Pjesmarrje n rregullimin e klass, kndeve, njohja
me lodrat dhe mjetet tjera.
Nxnsit bjn knde etnologjike me eksponate t
kulturave t cilave u prkasin.
Njohja se si duhet me t drejt t sillet me pajisjen,
mjetet dhe materialet.
Kujdeset pr higjienn n klas si dhe pr bimt n
klas.
Merr pjes n sjelljen e rregullave pr sjelljen n
klas, bn porosi pr sjelljen n klas, merr pjes n
vendosjen e tyre n vend t dukshm dhe respektim
n jetn e prditshme.
Bised pr at ka do t bhet nse nuk respektohen
rregullat;
Bised pr at se ka sht e drejt, e ka jo n lojrat
dhe aktivitetet dhe pse nuk duhet t jemi t padre-
jt;
N takime t drejtprdrejta njoftohet me t punsua-
rit n shkoll, pyesin cili punon dhe si kontribuon n
jetn shkollore.
Luan lojra jo tipike pr gjinin e tij / saj.
Bjn biseda pr festat, ditn e shkolls, t shtetit
etj., e zbukurojn hapsirn.
Ushtrime pr orientim n shkoll (majtas nga, dja-
thtas nga,..)
Rregulla pr lvizje t sigurt n shkoll.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
7
TEMA: SHTPIA IME / (8 OR)
Nxnsi/nxnsja:
ti respektoj t afrmit dhe ta zhvil-
loj ndjenjn e prkatsis;
ti njoh rregullat e sjelljes n famil-
je dhe rolet;
t prvetsoj njohuri dhe shkat-
htsi pr shndetin, gjegjsisht
higjienn dhe mnyrn e shndosh
t t ushqyerit;
ti dij mnyrat e shfrytzimit t
kohs s lir n familje;
ti dij festat dhe gzimet familjare,
dhe
t njihet me mnyrn e manifestimit
t tyre;
`
`
`
`
`
`
Familja ime
Shtpia
Familja;
antart
Prgjegjsi
Higjiena personale,
dhoma ime,
obligimet
Ushqimi i shndosh
Koha e lir
Festa,
t shikuarit e albumeve familjare,
bised pr antart e familjes dhe dallimet mes
familjeve n raport me numrin e antarve.
Si i tregoj nns, babait, gjyshes se i dua.
Bn panoa me mjete pr higjienn personale;-
Aktivitete hulumtuese (uj,sapun).
Numron dhe prshkruan aktivitete t veta si antare
e familjes (t drejta dhe detyrime).
Bisedon pr rreziqet (priz, hemikale, lnd t
vshtira, ushtim e madhe etj).
Shikon fotografi dhe bisedon pr ushqim t shn-
dosh.
Aktivitet hulumtues ushqimi n familjen time.
T shikuarit e fotografive n albumat familjar, pre-
zentimi i CD; lojrat krijuese; lojrat n role;
Festojm ditlindje, t shikuarit e fotografive nga
manifestimet tjera festa, dasma, prshkruhet
mnyra e manifestimit t tyre.
urata pr t afrmit e tyre (baba, vllako, gjyshe,
nn.)
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8
TEMA: VENDI KU JETOJ (8 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet ta njoh vendin ku jeton
(fshat, qytet);
ti njoh dhe emrtoj objektet m t
rndsishme n mjedisin e drejtpr-
drejt;
ti njoh dallimet kulturore n vendin
ku jeton;
t njoh ndrtesa t vjetra, t reja,
gjra t vjetra;
ta emroj atdheun e vet, ti dalloj
himnin dhe flamurin;
t zhvilloj ndjenj t prkatsis dhe
dashuris ndaj atdheut.
`
`
`
`
`
`
Ku jetoj Qytet
Fshat,
Post,
ambulanc,
mjete pr pun,
veshje pr pun
ndrtesa t vjetra,
sende t vjetra,
muzej, lojra n t
kaluarn Atdheu,
flamuri, himna
Merr pjes n shtitje t organizuara n mjedis,

vzhgon, bisedon, vizaton ndrtesa q i njeh.
Bisedon pr t punsuarit n post, ambullanc pr
profesionin e tyre, obligimet e puns, e pastaj i
vizaton mjetet e veta pr pun.
Vizita e ndrtesave t reja, muzejeve, t shikuarit,
prshkrimet, bisedat me antart m t rritur t
familjes, prpunimi i posterve, pasurimi i kndit
etnologjik.
Bisedon kush jeton n ndrtesn e tij/ saj, lagje,
qytet (cilt gjuh fliten, cilt festa festohen)
E dgjon himnin e Republiks s Maqedonis, e shi-
kon, prshkruan dhe ilustron flamurin e Maqedonis
(psh, me zbatimin e TIK), prpunimi i albumeve dhe
panoave me fotografi dhe panorama pr bukurit e
Maqedonis, e pasuron kndin e atdheut.
`
`
`
`
`
9
TEMA: UN JAM PJES E NATYRS/ (24 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t dij disa bim dhe kafsh;
t zhvilloj raport human ndaj bots
s gjall;
ta njoh pamjen e jashtme t disa
bimve n mjedisin e vet;
ti noh dhe emroj bimt, pemt
dhe perimet lulzuese;
t njoh dhe emroj frytet e caktu-
ara dhe ti dalloj sipas pamjes s
jashtme;
t njoftohet se disa bim prdoren
n ushqim;
t njihet me disa dallime n mes
kafshve t egra dhe shtpiake;
t nxitet q t shikoj shembuj pr
lidhshmrin e bimve dhe kafshve;
t nxitet pr prgjegjsi ndaj ka-
fshve prkdhelse shtpiake;
t njihet me karakteristikat e natyrs
s gjall dhe t vdekur;
t arrij njohuri elementare pr pa-
mjen e trupit t njeriut;
t vrej dhe prshkruan pjes t
jashtme t trupit;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Bimt dhe kafsht n
mjedisin tim
Natyra e gjall dhe jo
e gjall
Un jam pjes e bots
s gjall
Trupi im
Dukurit natyrore
Stint e vitit
Pem, zarzavate, bar,
dhe dru
Kafsht shtpiake dhe
t egra;
Prgdhelse shtpiak
E gjall dhe jo e gjall
Pjest e trupit t
njeriut, koka, trupi,
duart, kmbt
Mashkull, femr
Ushqim, uj, ndr,
Stint e vitit, vjesht,
dimr, pranver, er,
diell, shi, akull
Vzhgim, emrim dhe numrim t bimve dhe kafshve
n mjedisin e afrt.
Shtitje, vzhgim t drurve n stint e ndryshme t
vitit, t vizatuarit e disa ndryshimeve t dukshme tek
druri, grumbullimi i bimve pr kndin botanik.
Aktivitete hulumtuese: mbjellin dhe kultivojn
zarzavate; dhe i vizatojn ndryshimet n periudh t
caktuar kohore.
Hulumton frutat e pemve dhe bn libra.
Vizita e kopshtit zoologjik, vzhgimi i mjedisit, t
shikuarit e enciklopedive, fotografive, brja e albu-
mave, lojrat didaktike, prezentimet n DVD, zbatimi
i TIK.
Tregon pr prgdhelsin shtpiak, i tregon emocio-
net e veta ndaj tij dhe i numron obligimet e veta.
T shikuarit e filmave me prmbajtje adekuate.
Krahason dhe vren disa ngjajshmri dhe dallime
ndrmjet bims, kafshs, gurit, dheut,
Prshkrimi i pamjes s trsishme t trupit t njeriut,
lojrat lvizse, teatar kukllash, prdorimi i gjegjza-
ve, t shikuarit e enciklopedive.
Zbulojn ngjajshmri dhe dallime ndrmjet lartsis,
ngjyrs s syve, ngjyrs s flokve.
Bised me tem: sipas ka jan t njejta dhe sipas
ka dallohen lojrat e meshkujve dhe femrave.
Aktivitetet hulumtuese, lojra n lvizje, vzhgim,
lojra didaktike, vnia re e ardhjes s stinve t vitit,
kalendari i natyrs, dramatizimi, zbatimi i TIK.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
10
ti njoh funksionet themelore t
pjesve t jashtme t trupit;
ti njoh funksionet themelore t
pjesve t jashtme t trupit;
t dalloj ngjajshmrit dhe dallimet
n mes fmijve, njerzve;
t senzibilizohet pr marrdhniet
humane ndrmjet gjinive;
t njihet me disa dukuri dhe ndryshi-
me n natyr prmes stinve t
ndryshme vjetore;
t ket pasqyr pr periudhat theme-
lore kohore: nat e dit;
ta kuptoj rradhitjen e ndodhive:
dje, sot dhe nesr;
ti emroj ditt e javs;
t zhvilloj vetdije pr ruajtjen e
mjedisit t pastr;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Dit, nat, dje, sot,
ditt e javs
Mjedisi i shndosh
dhe i pastr
Dramatizimi, varg fotografish, shfaqe kukullash;
Numrimi dhe prshkrimi i aktivitetetve q zhvillohen
gjat dits dhe nats, puntoria plani im javor.
Vzhgon mjedisin, vizaton porosi ekologjike, bisedon
prmes fotografive prmes t cilave paraqitet parku
dhe lumi i pastr dhe i ndotur, merr pjes n prpuni-
min e panoave;
`
`
11
TEMA: KOMUNIKACIONI (10 OR)
Qllimet Prmbajtjet Nocionet Aktivitetet dhe metoda
Nxnsi/nxnsja:
t njihet me komunikacionin nga
shtpia n shkoll;
ti njoh rregullat pr ecje t
sigurt n trotoar, kalim prmes
rrugs;
ti njoh vendet ku sht e lejuar
pr t luajtur dhe se si jan
tshnuara;
ti njeh dhe prshkruan mjetet
e komunikacionit q i has m s
shumti;
ta njoh rolin e sinjalizimit
ndriues t semaforit;
ta kuptoj rolin e policit t
trafikut n regullimin e komuni-
kacionit;
t zhvilloj shprehi pr respekti-
min e shenjave t komunikacio-
nit, vendkalimit t kmbsorve,
kalimi prmes rrugs.
`
`
`
`
`
`
`
`
Si sillem n komuni-
kacion
Komunikacion, kmb-
sor, automjete
Majtas, djathtas, pr-
para, mbrapa, tretoar,
rrug
kalim pr kmbsor
fush sporti
Automjet, autobus,
tren, anije, aeroplan,
biciklet
Semafor, drit e kuqe,
e verdh, e gjelbrt
Polic komunikacioni
`
`
Vzhgime dhe biseda pr komunikacionin n mjedisin e
drejtprdrejt, simulimi i lvizjeve;
Lojra me lodra fmijsh mjetet e komunikacionit t
prpunuara nga kartuqi, prpunimet e gatshme etj.
Njohja e rrugs nga shtpia deri n shkoll dhe numri-
mi i objekteve t cilat pr do dit i sheh, vzhgon n
komunikacion;
Kalim i drejt n rrug.
Simulimi i lvizjeve n oborrin e shkolls, lojra me sirena,
bori, t integruara me lvizje.
Vizatimi dhe prpunimi i mjeteve t komunikacionit.
Mbikqyrja e mjeteve t komunikacionit, zbatimi i TIK.
Aktivitetet hulumtuese: z dhe lvizje.
Mbikqyrja e semaforit me tri ndriime dhe semafor pr
kmbsor me dy ndriime, vizatim, brja e modeleve t
semaforit, kalimi i rrugs ku ka semafor.
Bisedon me t tjert pr rolin e policit n komunika-
cion, uniformn e tij, lojra me simulacione, t policit t
komunikacionit n komunikacion, n shkoll ftohet polic
i komunikacionit dhe zhvillohet bised me t. Mbikqyr
rregulla t drejta t komunikacionit n TV sllajde, bisedon
pr sjelljen n rrug, kmbim prvojash t nxnsve dhe
arsimtarit, simulimi ndaj sjelljes s automjetit personal
dhe t tjerve; luan lojra n qilimin e komunikacionit dhe
n oborin e shkolls.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
12
5. REKOMANDIMET DIDAKTIIKE
Drejtime pr lidhshmri ndrlndore
Prmbajtjet msimore nga lnda Njohja e mjedisit japin mundsi pr
integrim t trsishm dhe lidhshmri t prmbajtjeve me lndt msi-
more: gjuh amtare, matematik, arsim figurativ, muzikor dhe fizik;
Rekomandime pr prdorimin e fondit vjetor t orve
Qllimet e vendosura n temat msimore, japin mundsi pr planifikim
dhe realizim t pavarur t prmbajtjeve, n pajtim me nevojat e nxns-
ve dhe respektimit t parimit t aktualizimit n msim.
N grafn Aktivitetet dhe metodatjan dhn nj pjes e aktivitetetve
pr arritjet e suksesshme t qllimeve t cilt mund t plotsohen.
Mjetet msimore:
mjedisi i drejtprdrejt dukurit dhe sendet n natyr dhe duku-
rit n shoqri si dhe raportet ndrmjet njerzve;
mjetet dhe materialet didaktike;
teatr kukullash;
mjetet vizuale (fotografi, aplikime, foli, panoa, tabela pr shpallje,
modele, maketa);
iustrime, enciklopedi, revista etj.;
internet, softver arsimor;
mjetet audio vizuale (grafoskop, fotoaparat digjital, kamer digji-
tale, televizor, DVD pleer, video-pleer, kompjutor, projektor LCD
dhe mjete t tjera).
`
`
`
`
`
`
`
`
T NXNSVE
Prcjellja e t arriturave t nxnsve
Gjat msimit rregullisht prcillen dhe vlersohen t arriturat e nxns-
ve, grumbullohen tregues pr aktivitetet e tyre, motivimet pr msim,
bashkpunimi me t tjert etj.(Notimi formativ).
Kjo komponent sht pjes prbrse e planifikimit t arsimtarit pr
msimin dhe msimnxnien.
Mnyrat e kontrollimit dhe notimit:
Notimi me shkrim:
observimi i fmijs-nxnsit;
biseda si mnyr e shprehjes;
motivimi, interesimi, aktivitetet;
udhheqja e portfolios zhvillimoro-analitike pr do fmij nxns;
prdorimi i ek-listave dhe listave pr evidenc, shnime t
anekdotave, studim rasti;
punimet e nxnsve n mnyr individuale dhe n grup;
N fund t vitit realizohet notim sumativ me shkrim;
`
13
7. KUSHTET HAPSINORE PR
REALIZIMIN E PROGRAMIT
MSIMOR
Sa i prket kushteve hapsinore programi pr realizim bazohet n Nor-
mativin pr hapsirn e klass s I, II dhe III dhe n mjetet msimore
pr klasn e I t sjellur nga ana e ministrit t Arsimit me Vendim nr.
07-4061/1 prej 31.05.2007.
ARSIMOR
Punn edukativo-arsimore n klasn e par mund ta realizoj personi i
cili ka mbaruar:
Fakultetin pedagogjik - profesor pr grup klasor;
Fakultetin Filozofik - Institutin pedagogjik,
`
`
`
9. PROGRAMIN MSIMOR E
PRPUNOI EKIPI PROFESIONAL:
1. Danica Talimixhioska, kshilltare pedagogjike e pavarur pr grupin
klasor, BZHA Prilep
2. Dr. Biljana Kamevska, docent n Fakultetin Pedagogjik Shn Kli-
ment Ohridski
3. Svetllana Brashnarska, kshilltare pavarur pr biologji Shkup
4. Subi Ajro, kshilltar pedagogjik pr msim klasor BZHA Strug
5. Aleksandra Mitrovska, edukatore n SHF Shn Kliment Ohridski f.
Draev, Shkup
6. Lidija Narashanova Smilevska, arsimtare n SHF.Koo Racin- Shkup
7. Mira Gjorgjievska, edukatore KPF8 Marsi Shkup
10. DATA DHE VENDIMI I
SJELLJES S PROGRAMIT
MSIMOR
Programin msimor pr lndn njohja e mjedisit pr klasn e par n
arsimin fillor nntvjear e solli:
Ministri
(vendim nr. 10 - 1009/2)

14
1
PROGRAMI
MSIMOR
GJUH ANGLEZE
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn gjuh
angleze pr klasn I pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. HYRJE
Lnda gjuh angleze, si gjuh e par e huaj sht e prfshir n planin
msimor pr arsimin fillor nntvjear n t gjitha tri periudhat zhvil-
luese t arsimit fillor nntvjear duke filluar nga klasa e par deri n
mbarim t klass s nnt.
Prfshierja e lnds n planin msimor pr arsimin fillor nntvjear
bazohet n tendencat bashkkohore n sistemeve arsimore t m shum
vendeve t Unionit Evropian, ku msimit t gjuhs s par t huaj i sht
kushtuar vmendje e veant. Megjithat, msimi i ksaj lnde fillohet
nga mosha m e re e nxnsve, gjegjsisht prej klass s par n arsimin
fillor t detyrueshm.
Msimin bashkkohor nga gjuht e huaja pr nxnsit prej moshs 6
deri 14 vjeare e caktojn qllimin me kuptim pr kompetenca t komu-
nikimeve gojore dhe me shkrim t gjuhs s huaj t zgjeruara me lexi-
me, kompetenca socio-kulturore dhe inter-kulturore. Msimi i dedikohet
nxnsit si subjekt i procesit msimor, zhvillimit t tij kognitive, socialo-
efektive, gjegjsisht, zhvillimit t pavarsis s tij n msim dhe arritja e
strategjive n msim si baz pr msimin e prjetshm.
Lnda gjuh angleze n klasn e par msohet me nga 1 (or) n jav,
gjegjsisht 36 or n vit dhe ka statusin e lnds s detyrueshme.
Bazat kalimtare n prgatitjen e programit msimor pr klasn e I (par)
n arsimin nntvjear jan:
Dokumenti programor Koncepti pr arsimin fillor nntvjear
(prmbajtje dhe organizimi i veprimtaris edukativo-arsimore)
prej vitit 2007;
Korniza e prbashkt referuese evropiane pr gjuht (bazat teorike
dhe qllimet e msimit bashkkohor n gjuht e huaj dhe nive-
let e kompetencave pr prdorimin n komunikim t gjuhs s
huaj).
1
1
Si orientim sa i prket niveleve t kompetencave gjuhsore t cilat nxnsit do t
duhet ti arrijn n fund t periudhs edukativo-arsimore t arsimit fillor jan marr
para sysh drejtimet nga Korniza referuese e prbashkt evropiane pr gjuht, t cilt
dallojn n prgjithsi gjasht nivele t komunikimit t gjuhs s huaj. N lmin
e nivelit elementar jan nivelet A1 (niveli prgatitor/Brekthrough) dhe A2 (niveli
themelor /Waystage), n lmin e prdorimit t pavarur t gjuhs nivelet B1 (niveli
kalimtar/Threshold) dhe B2 (niveli i pavarur/Vantage) edhe n njsin e prdorimit
kompetent t gjuhs niveli C1 (niveli prparimtar/Effective Operational Proficiency)
dhe C2 (niveli m i lart/Mastery).
N kushtet e msimit t gjuhve t huaja n Republikn e Maqedonis nxnsit n
tri vitet e para t msimit t gjuhs s huaj (prej klass s I deri t III) munden
pjesrisht ta arrijn nivelin A1 (niveli prgatitor).
`
`
4
2. QLLIMET E MSIMIT PR
KLASN E PAR:
Nxnsi/nxnsja:
t motivohet pr t msuar gjuhn angleze;
ti zhvilloj aftsit pr t dgjuar dhe pr t kuptuar shprehjet e
zakonshme gjuhsore;
ti zhvilloj aftsit pr shprehje gojore, n prputhje me moshn
(periudhn zhvilluese) t nxnsve;
t njeh dhe t kuptoj fjal dhe fjali t thjeshta t shkurtra;
t aftsohet q t prdor vokabular t zakonshm pr shprehje t
zakonshme gjuhsore;
t njihet me alfabetin e gjuhs angleze dhe zbatimin e saj t drejt
n nivel t t shkruarit t fjalve t njohura sipas spelling.
t vendoset n disa elemente t kulturs t vendeve ku flitet gjuha
angleze dhe kulturave tjera n prputhje me moshn (periudha
zhvilluese).
`
`
`
`
`
`
`
KLASN E I:
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet t dgjoj dhe n mnyr vizuale t njeh fjal t
reja;
t mund t prodhoj fjal dhe shprehje t zakonshme gjuhsore;
t mund t bj komunikim t zakonshm n nivel t vokabularit
t prvetsuar dhe me zbatim t funksioneve gjuhsore t afrta
me moshn e nxnsve;
t shfaq interesim pr kulturat tjera.
`
`
`
`
5
4. QLLIMET KONKRETE
KOMPONENTA 1. NJSIT LEKSIKORE
2
Qllimet Prmbajtjet Shembujt Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
t mund ta kuptoj rndsin e
njsive leksikore dhe ti ripro-
dhoj
`
Un dhe t tjert Familja ime, shokt/
shoqet e mi/a
Aktivitete nga lloji i ushtrimeve me dgjimin e audio
inizimeve ose t folurit e arsimtarit dhe riprodhimi i asaj
q sht dgjuar, emrtimi i antarve t familjes sipas
posterve, fotografive, flesh- kartelave, vizatimeve etj.
Klasa Gjsendet n klas Ushtrimet e llojit me t treguar t gjsendeve konkrete n
klas, memorimi dhe riprodhimi i tyre;
lojra (t llojit Simon says...).
Lodrat N klas dhe n shtpi Ushtrime t llojit me dgjim dhe riprodhim, lojra (Go and
find...), njohje dhe dftim me vizatim ose fotografi (Go and
point...) nga vizatimi ose fotografia etj..
Ngjyrat Emrtimi i ngjyrave q
prdoren m shpesh
(e bardha, e zeza, e
kuqja, e kaltrta, e
verdha, ngjyr portokal-
le, e gjelbrt).
Kndimi i kngve ku prmenden ngjyrat; ushtrime me ngjy-
ra prmes diktimit etj.
Festa dhe ditlindje Krishtlindjet, Pashkt,
Viti i Ri
Kndimi i vjershave, prpunimi i uratave dhe zbukurimeve...
Kafsht prgdhelse
shtpiake
Qeni, macja, papagal-
li
T treguarit e fotografive nga ilustrimet me kafsh prgd-
helse shtpiake dhe emrtimi i tyre, lojra (me kartela t
ilustruara nga t cilat nxnsi e ndan emitimin prkats t
t folurit t kafshve prgdhelse shtpiake etj.
2
Gjat prpunimit t materialit ri leksikor nuk duhet t vendosen m tepr se 3-4 njsi t reja leksikore n or t msimit. Materiali leksikor n mnyr suksesive
zgjerohet dhe prsritet
6
KOMPONENTA 2. STRUKTURAT GRAMATIKORE
3
Nxnsi/nxnsja:
ti kuptoj, dalloj dhe ti pr-
dor n mnyr aktive format e
foljes to be pr vetn e par dhe
t dyt njjs gjat komunikimit
me goj.
`
Present s. tense of
to be
` I am, You are, It
is.......
Aktivitetet e llojit t paraqitjes s vetvetes, shokt n klas,
lojra t llojit (I am a dog-You are a cat...)
ta kuptoj rndsin e foljes to
have n komunikimin me goj.
` Present s. Tense of
to have
` I have a dog Dgjimi i rrfimit t arsimtarit i cili njkohsisht prdor
edhe pantomima; demonstrimi i prvetsimit prmes t
treguarit e gjsendeve nga mjetet personale t shkolls etj.
t mund ta njoh dhe prdor
n form gojore kategorin e
njjsit te emrat.
` Emrat n njjs ` a pen, a cat......... Ushtrime me tregime t ilustruara t sendeve n njjs;
emrtimi i gjsendeve nga mjedisi i drejtprdrejt etj.
t mund t njeh dhe prdor n
form gojore kategorin shums
t shoqruar me numra.
` Emrat n shums ` two brothers, two
pencils.....
Ushtrime me tregime t ilustruara; vizatim, vjersha, numra-
tore etj.
t njihet me format pr vetn e
par dhe dyt njjs dhe ti pr-
dor n mnyr adekuate gjat
komunikimit gojor.
` Premr vetor ` I, you Lojra; ushtrime gojore.
t mund ta njoh rndsin e
premrit dftor dhe zbatimin e
drejt t tij.
` Premr dftor ` This is T treguarit konkret, verbal i personave dhe gjsendeve;
emrtimi sipas tregimeve vizuale (flesh- kartela, postera
etj).
3
Strukturat gramatikore asnjher nuk shpjegohen n mnyr eksplicite, por ata nxnsit i prvetsojn n mnyr t prgjithshme n strukturat e propozuara gju-
hsore.
7
t mund ta njoh rndsin e
premr pronor dhe zbatimin e
drejt t tij.
` Premr pronor ` My dog, Your sister Ushtrime gojore me nxitje prmes t treguarit t personave
dhe gjsendeve
t mund ta kuptojn rndsin e
mbiemrit prshkrues dhe zbati-
min e drejt t tij gjat dhnies
s prshkrimeve.
` Mbiemra prshkrues
si pjes e lnds
` This is a red ball. Ushtrime me ilustrim; ushtrime me tregimin e gjrave kon-
krete.
Nxnsi ta kuptoj rndsin e
fjalve pyetse dhe t mundet
t jep prgjigje adekuate verbale
gojore
` Fjal pyetse ` What, who,... Ushtrime me pikturim; ushtrime duke treguar gjsende
konkrete.
t numroj prej 1-10. ` Numra ` 1-10 Kng me numra (Eeny Meeny Miny Mow...), lojra me
numra, vizatim etj.
t kuptoj, riprodhoj dhe provo-
j fjali t thjeshta (t shkurtra)
dftore.
` Fjali t thjeshta (t
shkurtra) dftore
` I have a ball. Ushtrime t llojit dgjimi i audio inizimeve ose t folurit e
arsimtarit dhe prsritja nga modeli i dgjuar; riprodhimi i
rrfimeve t thjeshta duke e zbatuar vokabularin e prvet-
suar.
ti njoh urdhrat dhe t reagoj
sipas tyre.
` Urdhresa n kuadr
t njsive tematike
` Come here, Sit down,
Stand up
Dgjimi i rrfimeve dhe reagimi adekuat n ato (TPR), loj e
llojit Simon says...
8
KOMPONENTA 3. FUNKSIONET GJUHSORE
Qllimet Prmbajtjet Shembuj Aktivitete dhe metoda
Nxnsi/nxnsja:
t mund ti prdor format jofor-
male t prshndetjes.
`
Prshndetje (jofor-
male)
Hello! Hi! Bye-
bye!
` Aktivitetet e llojit t t ushtruarit t formave t prshnde-
tjes sipas modelit t t folurit.
t dij ta prezantoj vetveten si
dhe shokun e tij.
` Prezantimi I`m........
This is Kire........
`
`
T ushtruarit e funksionit gjuhsor prmes rrfimit verbal,
prdorimit t vizatimeve, fotografive dhe flesh-kartelave,
vjersha, kng etj.
ti noh dhe ti prdor n
mnyr adekuate format e
sjelljes kulturore n situat t
caktuar.
` Modelet kryesore t
sjelljes kulturore
Sorry......Thank
you....Please...
` Pjesmarrje n dialogje t shkurtra (lojra n role), drama-
tizim etj.
ti kuptoj, njoh dhe zbatoj
format kryesore gjat prgzime-
ve t festave dhe ditlindjeve.
` Prgzime gjat festa-
ve dhe ditlindjeve
Merry Christmas;
Happy New Year;
Happy birthday
` Vizatim dhe ngjyrosje t kartelave; ushtrime gojore me
recitimin dhe kndimin e kngve t rastit
9
KOMPONENTA 4. DGJIM ME VMENDJE/KUPTIM
Qllimet Prmbajtjet Shembuj Aktivitete dhe metoda
Nxnsi/nxnsja:
t mund ta kuptoj domethnien
e njsive leksikore t parapara
pr msim n kt mosh.
`
Njsia leksikore A parrot,, a teacher,
a mother (mum)...
` Reagim joverbal i: nxitjes pr t folur, fotografi, postere,
flesh-kartela, loj t llojit Simon says... (psh., me t tre-
guar/sqaruar).
t kuptoj rrfime t thjeshta. ` Rrfime t thjeshtra Repeat, please!
Stand up!
I have a ball.
`
`
`
Ushtrime t llojit t reagimit adekuat t rrfimeve t dgju-
ara (nga audioprshkrimet ose nga arsimtari, psh. lvizja
e trupit, mimik), reagim joverbal t instruksioneve t
arsimtarit etj.
10
KOMPONENTA 5. T FOLURIT
Qllimet Prmbajtjet Shembuj Aktiviteztet dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
t flet drejt dhe n mnyr
adekuate ti zbatoj njsit
leksikore t parapara pr kt
nivel pr msimin e gjuhs n
kuadr t funksioneve gjuh-
sore dhe strukturave gramati-
kore t parapara.
`
Familja ime, shokt e mi Mum, Dad; Hi! This is my friend. Aktivitete t llojit me prsritje dhe riprodhi-
mi verbal i fjalive t thjeshta dftore npr-
mjet: lojs me role, numratoreve, recitimit
dhe kndimit, sipas mundsis t prcjellura
me lvizje, pjesmarrje n situata t dia-
logjeve t shkurtra dhe shfaqje dramatike
si vrtetsi pr prvetsimin e leksiks dhe
strukturs.
Gjrat n klas Board, window, chalk, doll, ball...
Open the window, please!
Ngjyrat Black, white, red, blue, yellow....
This is a yellow balloon.
Emrat e festave
Ditlindje
Christmas, Easter, New Year
Merry Christmas!
Happy birthday!
Kafsh prgdhelse
shtpiake
A dog, a cat, a fish...
I have one black dog.
KOMPONENTA 6. KULTUR
Prmbajtjet nga kultura jan t prfshiera n t gjitha komponentat n msimin e gjuhs, gjegjsisht nuk msohen t izoluara si komponent e
veant.
Qllimi sht q t krijohet senzibilitet pr ruajtjen e dallimeve kulturologjike prmes prmbajtjeve edukative dhe sociologjike si baz pr zhvillimin
e tolerancs dhe empatis ndaj t tjerve dhe t ndryshmit (p.sh., prmes emrave, festave, kngve, lojrave, numratoreve, modeleve komunikative,
elementeve paralinguistike etj.).
11
5. REKOMANDIME DIDAKTIKE:
N planifikimin e prmbajtjeve pr klasn e par jan marr parasysh
prmbajtjet e programeve msimore nga lndt tjera t cilat msohen n
klasn e par, gjegjsisht respektohet parimi i lidhshmris ndrlndore
sa i prket qllimeve dhe prmbajtjeve me theks t lidhshmris integru-
ese me prmbajtje nga gjuha amtare.
Msimi nga gjuha angleze pr nxnsit e ksaj moshe bazohet n msi-
min multisenzor (vizual, auditiv, taktil etj.), dhe msim holistik i cili
prfshin aspektet kognitive, afektive dhe motorike t nxnsve, gjegj-
sisht arsimtari do ti integroj komponentat e ndryshme me ka gjuha
do t msohet n mnyr funksionale. N baz t ksaj n gjuhn e huaj
nuk mund t ndahen, konkretisht nuk mund t planifikohet numri i orve
sipas komponentave t caktuara.
Rndsia e puns s orve nga gjuha angleze n klasn e par ka t bj
n shprehje gojore e cila lidhet me situat shtuese n klas, prmes loj-
rave, dramatizimit, kngve ose lvizjeve me nxitje t fantazis dhe kre-
ativitetit t nxnsit. Nxnsit n prgjithsi i prvetsojn prmbajtjet
mekanike (me riprodhim), por me rndsi sht t kontrollohet kuptimi
i drejt i domethnies s porosis duke i prfshir edhe elementet kul-
turore.
Mjetet msimore:
doracak pr arsimtarin;
pako me material t porositur pr arsimtarin (flesh-kartela, po-
ster, doracak);
`
`
kasetofon/kaseta me kng; kompjutor me softver adekuat; CD
rom, TV me DVD;
burimet tjera t msimit n mjedisin e drejtprdrejt gjra n
hapsirn ku msohet gjuha angleze;
qasje n Internet;
softver arsimor;
revist pr arsimtarin.
T NXNSVE
Prcjellja e t arriturave t nxnsve
Gjat msimit vazhdimisht prcjellen dhe vlersohen t arriturat e
nxnsve, prmblidhen treguesit pr aktivitetet e tyre, motivimi pr m-
sim, bashkpunimi me t tjert etj., (vlersim formativ). do aktivitet
n or ku nxnsit e tregojn aktivitetin e tyre gjuhsor qoft n nivel
receptues, riprodhues ose prodhues, jep mundsi pr msimin e prpari-
mit dhe vlersimi i tij. Kjo dmth., se evaluimi bhet si pjes integruese
n vet orn msimore, e jo si akt i izoluar. Me rndsi sht q gjat
procedurave t kontrollimit t njohurive, si dhe vlersimit t nxnsit,
kto procedura mos t dallohen nga aktivitetet e zakonshme n or,
gjegjsisht nxnsit nuk duhet t veohen nga grupi gjat kontrollimit
t reagimit gojor gjuhsor.
`
`
`
`
`
12
Me rndsi t veant sht q theks t veant ti vihet aspekteve
pozitive t prparimit t nxnsve, gjegjsisht asaj q nxnsi e di e jo
at q nuk e di. Me rndsi sht q do prparim t bhet n mnyr
adekuate me q nxnsve t rinj u nevojitet informat kthyese pr
suksesin e realizuar, q mund t jet lvdat me goj ose reagim pozitiv
i shprehur prmes gjestit ose mimiks, ose me buzqeshje nga ana e
arsimtarit, lules s vizatuar etj.
Vlersimi i prparimit t nxnsve do t bhet me shkrim gjat s cils
arsimtari ka pr obligim n fletore t posame n mnyr t rregullt t
mbaj shnime pr do nxns n veanti pr prparimin e tij n pr-
puthje me komponentat gjuhsore t parapara me programin msimor
pr klasn e par.
REALIZIMIN E PROGRAMEVE
MSIMORE
Programi sa i prket kushteve hapsinore pr realizim bazohet n Norma-
tivin pr hapsir pr klasn e I, II dhe III dhe pr mjetet msimore pr
klasn e I t sjellur nga ministri i Arsimit dhe Shkencs me Vendim nr.
07-4061/1m 31.05.2007.
Rekomandohet q pr shkak t kontaktit m t leht vizual n mes
nxnsve, q t dgjojn m mir ka flitet dhe ai nxns q sht m
larg t ket qasje n klas, bankat t jen t rregulluara n kt mny-
r: m shum banka t afruara njra me tjetrn, variante t ndryshme
t shkronjs U si dhe vendosja dhe grupimi i karrigieve sipas nevojs
(gjat dramatizimit).
ARSIMOR
Studime t kryera n gjuhn dhe letrsin angleze-drejtimi arsi-
mor, VII
1
.
Studime t kryera gjuh dhe letrsi angleze, VII
1
.
Studime t kryera gjuh dhe letrsi angleze drejtim tjetr dhe
me kualifikimin adekuat pedagogjiko-psikologjik dhe prgatitjen
metodike n fakultet adekuat, VII
1
.
Studime t kryera pr grupin klasor me modul pr gjuh angleze
VII
1
.
`
`
`
`
13
9. KOMISIONI PR PRGATITJEN
E PROGRAMIT MSIMOR
1. Sillvana Veteroska, kshilltare e gjuhs angleze, Byroja e zhvillimit
t arsimit Shkup - udhheqse sektori
2. Mr. Zora Bushovska, kshilltare e gjuhs angleze, Byroja e zhvillimit
t arsimit, Njsia ndrkomunale e BZHA - Ohr
3. Mr. Veronika Kareva, profesoresh n Universitetin e Evrops Jug-
lindore - Tetov
4. Sonja Dimitrova,arsimtare e gjuhs angleze, SHF Dimitar Miladinov
- Shkup
5. Armira Gavaz - Abedini, arsimtare e gjuhs angleze, SHF Jane San-
danski - Shkup
6. Toni Todorovski, arsimtar i grupit klasor, SHF 7 Marsi, f. ellopek
- Tetov
7. Ajshe Ajrullai, kshilltare e grupit klasor, Byroja e zhvillimit t arsi-
mit - Shkup
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e gjuhs angleze pr klasn e par e n
arsimin fillor nntvjar e lejoi:
Ministr
(vendimi nr. 10 - 1009/2)
14
1
PROGRAMI
MSIMOR
ARSIMI MUZIKOR
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn arsimi
muzikor pr klasn I pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. HYRJE
Muzika sht kryesisht pjes e rndsishme e jets dhe kulturs s nje-
riut dhe ajo duhet t ket vend t rndsishm n edukim dhe arsimim.
Qllimi i msimit n arsimin muzikor sht q fmijt ta duan muzikn,
te ata t lind dshira q t angazhohen n mnyr aktive me t: t
kndojn, ekzekutoj n ndonj instrument, ti zhvillojn aftsit e tyre
muzikore. Arsimi muzikor si lnd e detyrueshme pr nxnsit prej klass
s I deri t IX do ta prgatis nxnsin pr jetes, gjegjsisht, ta aftso-
j q t bhet shfrytzues dhe veprues i kulturs muzikore si n shkoll
poashtu edhe n jetn e prditshme.
Lnda arsimi muzikor n planin msimor sht i prfshier me nga 2 or
n jav, gjegjsisht me nga 72 or n vit pr nxnsit prej klass s I deri
t V dhe me nga 1 or n jav msim pr nxnsit e klass s VI deri t
IX, gjegjsisht 36 or n vit.
S bashku me arsimin figurativ dhe me prmbajtjet tjera prezente n
lndt e caktuara (psh.: n gjuhn amtare dhe gjuhn e huaj) arsimi mu-
zikor duhet t ndikoj n baz pr prmirsimin e nxnsve, zhvillimin
e ndjenjave t tyre estetike, aftsive pr kuptimin dhe prjetimin e artit
muzikor, q tiu mundsohet q gradualisht t inkuadrohen dhe t marrin
pjes n jetn e muziks n mjedisin e tyre.
T msuarit e muziks q nga vitet e hershme t zhvillimit t fmijs
sht ideale pr ndikimin kompleksiv t personalitetit t fmijs, pr
nxitje t fuqishme t emocioneve pozitive, kreativitetit, pavarsis,
punn ekipore dhe prgjegjsin. Arsimi muzikor duhet t jep kontribut
t rndsishm n zhvillimin e fmijs n arritjen e sjelljes dhe kulturs
si dhe n nxitjen e shprehjes muzikore.
PERIUDHN ZHVILLIMORE
I III
Nxnsi/nxnsja:
t inkuadrohet n njohjen e aktiviteteve themelore - ekzekutu-
ese muzikore (kndim, ekzekutim t instrumenteve muzikore pr
fmij, aktivitetet ritmiko-muzikore, si dhe n dgjimin e muzi-
ks;
ta prjetoj bukurin e muziks;
t nxitet pr kndim, ekzekutim, loj, pr dgjim t muziks;
t lirohet nga stresi, ngarkesa emocionale permes dgjimit t mu-
ziks dhe shprehjes muzikore;
t shfaq interesim dhe dshir pr realizimin e aktiviteteve mu-
zikore;
t arrij vetbesim gjat kryerjes s aktiviteteve muzikore (orienti-
mi n natyr, koordinimi n lvizje, ruajtja dhe ndrrimi i rradhit-
jes n lvizje, kryerja e aktivitetit t trsishm psikomotorik);
`
`
`
`
`
`
4
t aftsohet pr dgjim aktiv t muziks;
ta dalloj muzikn vokale nga ajo instrumentale;
ti prvetsoj lvizjet n aktivitetet muzikoro ritmike;
t arrij njohuri fillestare pr orientimin n hapsir;
t zhvilloj ndjeshmri pr ritmin;
t njihet me disa instrumente muzikore pr fmij dhe t prpiqet
q t ekzekutoj me ato;
t shfaq interesim pr realizimin e efekteve t zshme, improvizi-
meve spontane t motiveve t shkurtra muzikore etj.
ti dalloj llojet e ritmeve kryesore (ngadal -shpejt);
ti dalloj llojet e dinamikave kryesore (fuqishm -ngadal);
t inkuadrohet n veprimtarin muzikore;
t nxitet pr shprehjen vetanake muzikore.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
t zhvilloj perceptim auditiv dhe taktil;
ta zbuloj dhe respektoj shprehjen personale muzikore dhe ta re-
spektoj shprehjen muzikore t t tjerve;
t njihet me kngt pr fmij, krijime t shkurtra vokaloinstru-
mentale dhe nj pjes nga krijimet popullore muzikore;
ti dgjoj me vmendje udhzimet e t tjerve (udhzimet e ar-
simtarve, idet e bashknxnsve etj);
t nxitet pr pun n ifte dhe n grupe;
ti kuptoj dhe pranoj rregullat e sjelljes n aktivitetet muzikore
kolektive, si dhe n mjedisin m t ngusht dhe m t gjr (klasa,
shkolla);
t inkuadrohet n shfrytzimin e teknologjis kompjuterike infor-
mative n shprehjen muzikore.
KLASN E I
Nxnsi/nxnsja:
t zhvilloj qndrim pr kndim (ulje t drejt, mbajtjen e trupit,
frymmarrje);
t zhvilloj shprehi pr kndim t kultivuar (kndim mesatar pa
grimas, ngritja e supeve dhe brtitje);
t demonstroj (kndoj) kng me vij t llojllojshme melodiko-
ritmike;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. QLLIMET KONKRETE
1. KNDIM (20 OR )
Nxnsi/nxnsja:
ti dalloj tingujt e natyrs dhe
mjedisit;
t emitoj tinguj nga natyra dhe
mjedisi;
t fitoj shprehi q ta mbaj drejt
trupin gjat kndimit;
t zhvilloj ndijim pr ritm;
t kndoj kng t ndryshme
pr nga prmbajtja dhe karakteri;
`
`
`
`
`
Tinguj;
Qndrim t drejt
gjat kndimit;
Ritm;
Kndim;
`
`
`
`
Tingull
z;
kngtare;
numratore;
fjal t shpejta;
kng;
melodi;
`
`
`
`
`
`
`
Dgjimi dhe emitimi i tingujve nga natyra dhe mjedisi,
njohja dhe emrtimi (t kndshme dhe t pakndshme pr
ato) nprmjet dgjimit t kngs s zogjve, frenimit
t automjeteve, prshpritjes s gjetheve, bubullimave,
krrcllims s karriges etj.;
ushtrime pr kndim t drejt, t mbajtjes s trupit,
ushtrime pr frymmarrje;
(t kndoj pa pengesa, mesatarisht, pa grimasje, ngritja
e supeve, pa brtitje etj);
ekzekutimi i numratoreve dhe fjalve t shpejta me ritm
t sakt dhe diksion t qart (psh.: numratoret dhe fjalt
e shpejta t njohura pr nxnsit)
kndimi i kngve t ndryshme pr nga prmbajtja dhe
karakteri (psh., kndon kng pr stint e vitit, kng
fmijsh, kng popullore etj).
`
`
`
`
`
6
2. MUZIKA DHE LVIZJET (25 OR )
Nxnsi/nxnsja:
t zhvilloj shqisa pr ritm;
t nxitet q ti prputh lvizjet e
veta me ritmin e muziks;
t nxitet q ti prputh lvizjet e
veta me karakteristikat muzikore
(ritm, tempo, dinamik);
t njihet dhe realizoj valle
popullore;
`
`
`
`
hapa muzikore
ritmike (haprim,
marshim, krcim)
lojra muzikore;
vallzimim;
`
`
`
Haprim;
marshim;
krcim;
vallzim, valle.
`
`
`
`
ekzekutimi i ritmit fillestar muzikor (haprimi, marshimi,
krcimi)
(psh.: ekzekutimi i hapave muzikor me ritm marshimi
(psh.: ajkovski Albumi pr fmij: Marshi i ushtarve
t drurit me ritm t vazhdueshm dhe me ndryshimin e
ritmit, si dhe me ndryshimin e drejtimit t lvizjes;
ekzekutimi i krcimit n shoqrimin muzikor me staccato;
kombinimi i haprimeve dhe krcimeve;
pjesmarrje n lojrat muzikore;
ekzekuzimi i valleve dhe vallzimeve t zakonshme;
`
`
`
`
`
`
7
3. DGJIMI I MUZIKS (12 OR)
Nxnsi/nxnsja:
ti njoh zrat e natyrs dhe mje-
disit; ( tinguj t kndshm dhe
t pakndshme pr at/ate);
t ilustroj tinguj permes apliki-
meve;
t dgjoj dhe njoh:
ekzekutim vokal, instrumental
dhe instrumentalo vokal;
ta njoh muzikn q e dgjon
(e hareshme, e pikllueshme, e
shpejt, e ngadalshme etj).
t bisedoj pr muzikn q e
dgjon;
ti dalloj kngt popullore;
`
`
`
`
`
`
`
Dgjimi i tingujve t
natyrs dhe mjedi-
sit;
Dgjimi i muziks
vokale dhe instru-
mentale;
Dgjimi i folklorit
muzikor (kng po-
pullore) t bashk-
sis s tyre etnike
dhe bashksis s
tyre.
`
`
`
Tingull;
pshertitje;
z;
instrument;
himni;
kng popoullore.
`
`
`
`
`
`
Dgjimi dhe njohja e tingujve t natyrs dhe mjedisit,
psh., nxnsi e dgjon kndimin e zogjve, frenimin e au-
tomjetit, pshertimn e gjetheve, bubullimn, krcllitjen
e karikes, shtypja e letrs etj. Dhe me aplikime t caktua-
ra vren tinguj t natyrs dhe tinguj t mjedisit;
dgjim dhe t qlluarit t cilt jan t kndshm pr
nxnsit (kndimi i bilbilit ngjet aplikacion t caktuara)
dhe t pakndshm pr nxnsit (krcllima e karriges
dhe ngjet aplikacion t caktuar);
dgjon muzik vokalo-instrumentale, psh.kng nga
festivali i fmijve dhe duhet t vrej se a dgjon vokal
(tingull) dhe se a dgjon instrument;
dgjon vepr instrumentale psh., Fluturimi i brumbullit
t Nikolla Rimski Korsakov dhe vepra tjera;
Psh., e dgjon himnin e R.s Maqedonis
dgjimi i kngve popullore;
`
`
`
`
`
`
8
4. EKZEKUTIMI I INSTRUMENTEVE MUZIKORE PR FMIJ (4 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t zhvilloj sens pr ritm;
t njihet me disa instrumente
muzikore pr fmij;
`
`
Ritmi;
njohja me instru-
mentet ritmike
fmijrore;
ekzekutimi i ins-
trumenteve ritmike
fmijrore
`
`
`
Ritmi;
emrat e instrumen-
teve muzikore pr
fmij (t cilt pr-
doren n shkoll);
`
`
ekzekutimi i motiveve ritmike me rrahje t duarve, pr-
plasje t kmbve, prplasja e dy lapsave etj,;
kontrollimi dhe zbulimi i karakteristikave tingullore t
instrumenteve t bra nga materielet natyrore (psh., disa
gota plastike t mbushura me oriz, disa me pasul dhe
tjerat me gur);
zbulimi dhe dallimi i instrumenteve fmijrore ritmike
(psh., i bie shkopinjve etj);
ekzekutimi i instrumenteve ritmike fmijrore t bra nga
materiale natyrale
ekzekutim me instrumente ritmike fmijrore (psh. pr-
srit motive t shkurtra ritmike);
`
`
`
`
`
`
5. BAZAT E SHKRIM-LEXIMIT MUZIKOR (3 OR)
Nxnsi/nxnsja:
ti njeh llojet elementare t
ritmit (ngadal-shpejt);
ti njeh llojet kryesore t dinami-
ks (qet-fuqishm).
`
`
Llojet kryesore t
ritmit (shpejt nga-
dal);
Llojet kryesore t
dinamiks (ngadal
fuqishm)
`
`
lvizje e ngadalsuar
lvizje e shpejt
fuqishm
qet
`
`
`
`
T dgjuarit e shembujve muzikor dhe t shprehurit
e llojeve kryesore t ritmit (ngadal shpejt), prmes
lvizjes s trupit, si psh. tik-taku i ors (shpejt ngadal)
ose lvizja e krmbillit (lvizje e ngadalshme) dhe lepuri
(lvizje e shpejt);
njohja e llojeve kryesore t ritmit (fuqishm ngadal)
(prmes lojs s gjsendit t fshehur: psh., msohet
kng e shkurtr dhe kndohet me fuqi t ndryshme: nse
nxnsi afrohet afr gjsendit, ather knga do t kn-
dohet m fuqishm ose nse gjendet larg do t kndoj
m ngadal. (loj fmijsh)
`
`
9
6. BAZAT E SHPREHJES DHE KRIJIMTARIS MUZIKORE PR FMIJ (8 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet pr shprehje muzikore
me z, ekzekutim, lvizje;
t arrij siguri dhe vetbesim n
shprehjen personale muzikore;
t knaqet n shprehjet muzi-
kore.
`
`
`
Shprehje kreative
prmes kndimit,
lvizjes dhe ekzeku-
timit;
` vet nxnsi/nxnsja krijon korreografi personale t
kngs s prpunuar ose shembull muzikor me lvizjen e
trupit t tij, me paramendimin e hapave dhe lvizjen e
duarve;
shprehjet kreative dhe krijimi i kngve t dgjuara dhe
shembujt muzikor;
pjesmarrje n loj (psh. se si godet qukapiku);
pjesmarrje n aktivitete n t cilat nxnsit n vend q
t prgjigjen me fjal prgjigjen me kndim;
hulumtimi i zrit t tij etj.
`
`
`
`
`
10
5. REKOMANDIMET DIDAKTIKE
Prmbajtjet msimore nga lnda e arsimit muzikor japin mund-
si q t realizohen pr tu integruar me prmbajtjet e programit
msimor nga gjuha amtare, matematika, gjuha angleze, njohja e
mjedisit, arsimi muzikor dhe fizik. Gjithashtu, jepet mundsi pr
integrim t planifikuar t brendshm t t gjitha temave n pr-
puthje me nevojat e nxnsit dhe aktiviteteve t planifikuara.
Gjat realizimit t prmbajtjeve arsimtari duhet ta nxis dhe la-
vdroj secilin fmij gjat t shprehurit muzikor dhe nuk guxon t
lejoj t bhet atmosfer kompetitive ndrmjet nxnsve.
Fondi vjetor i orve
TEMAT Numri i orve
1. Kndim 20 or
2. Muzik dhe lvizj 25 or
3. Dgjimi i muziks 12 or
4. Ekzekutim n instrument muzikor pr fmij 4 or
5. Bazat e shkrim-leximit muzikor 3 or
6. Bazat e shprehjes dhe krijimit muzikor 8 or
GJITHSEJ: 72 or
Shnim: Numri i orve sht dhn n mnyr t orientuar.
`
`
Mjetet msimore:
Mjetet audio - vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); audio - vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); audio - vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); - vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); , DVD- pleer, videopleer, kompjuter); DVD- pleer, videopleer, kompjuter); - pleer, videopleer, kompjuter); pleer, videopleer, kompjuter); , videopleer, kompjuter); videopleer, kompjuter); , kompjuter); kompjuter); );
Instrumente muzikore pr fmij; ;
Mjetet dhe materialet didaktike;
Burime t ndryshme pr msim nga mjedisi i drejtprdrejt (gj-
sende n natyr dhe mjedis);
Mjete vizuale (ilustrime, fotografi, aplikacione etj.);
Internet, softvere arsimore.
T NXNSVE
Gjat msimit rregullisht ndjeken dhe vlersohen t arriturat e nxn-
sve, grumbullohen treguesit pr aktivitetet e tyre, motivimit pr sh-
prehje muzikore, angazhimit t nxnsve, prkushtimit t puns, si dhe
puns ekipore (vlersimi formativ).
Gjat prcjelljes t t arriturave t nxnsve, arsimtari duhet n veanti
t kujdeset ndaj qasjes individuale pr t arriturat e secilit fmij n
veanti.
N fund t vitit realizohet notim sumativ me shkrim.
`
`
`
`
`
`
11
MSIMOR
Sa i prket kushteve hapsinore pr realizim programi bazohet n Norma-
tivin pr hapsir pr klasn e I, II dhe III dhe t mjeteve msimore pr
klasn e I t sjellura nga ministri i Arsimit dhe Shkencs nr. 07-4061/1
m 31.05.2007.
ARSIMOR
Punn edukativo-arsimore n klasn e par mund ta realizoj personi i
cili ka kryer:
Fakultetin Pedagogjik - profesor i edukimit parashkollor;
Fakultetin Pedagogjik - profesor i msimit klasor;
Fakultetin Filozofik Instituti pedagogjik.
`
`
`
PRPILOI EKIPI PROFESIONAL:
1. Ankica Vitanova, kshilltare pr arsim muzikor, BZHA - Shkup
2. Mr. Viktoria Kolarovska - Gmirja, profesor me korrespondenc n
Fakultetin e artit muzikor - Shkup
3. Vejislav Popovski, kshilltar pr arsim muzikor, BZHA - Berov
4. Olgica Naumovska, kshilltare pr msim klasor, BZHA - Tetov
5. Vera Angelovska, arsimtare SHF Kuzman J. Pitu - Shkup
6. Emilija Hristova, arsimtar klasor, SHF Llazo Angelovski- Shkup
7. Hava Doko, edukatore, SHF 25 maj - Shkup
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e arsimit muzikor pr klasn e par e n
Ministr
(vendimi nr. 10 - 1009/2)
12
1
PROGRAMI
MSIMOR
ARSIMI FIGURATIV
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
figurativ pr klasn I pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. HYRJE
Lnda arsimi figurativ paraqet pjes prbrse t konceptit t arsimit
fillor nntvjear. Msohet si lnd e detyrueshme prej klass s I deri t
IX. Prej klass s I deri t V prfshihet me nga 2 or n jav, gjegjsisht
72 or n vit.
Prej klass s VI deri t IX numri i orve msohet me nga nj or n jav,
gjegjsisht 36 or n vit.
Arsimi figurativ ofron mundsi pr t arritur njohuri dhe shkathtsi afat-
gjate n paraqitjet figurative. Kjo iu ndihmon nxnsve ta njohin botn
dhe t integrohen n t.
Prmes msimit t arsimit figurativ nxitet zhvillimi psikomotorik, emo-
cional dhe intelektual i nxnsve, zhvillohet fantazma e tyre dhe ndjenja
pr vlersim estetik. Nxnsi/nxnsja msohet t vshtroj, ti njoh
vlerat artistike dhe t v lidhje me artin i cili do t jet prezent gjat
gjith jets s tij/saj.
Arsimi figurativ bazohet n procesin e hulumtimit dhe krijimtaris. Ky i
zgjeron dhe i prcjell fazat zhvillimore t nxnsve, shprehjen artistike
dhe krijimin e tyre. Nga arsimtari krkohet qasje kreative dhe fleksibilitet
n realizimin e msimit sipas interesimit dhe aftsive t nxnsve.
Aktivitetet dhe metodat e propozuara n programin msimor mund-
sojn integrim t prmbajtjeve n programin e arsimit figurativ me
prmbajtjet e programeve t arsimit muzikor, matematik, gjuh amtare
dhe natyr dhe shoqri.
4
3. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E I:
Nxnsi/nxnsja: /nxnsja:
ta nxit kurreshtjen dhe interesimin pr pun dhe krijim figurativ;
t zhvilloj aftsi pr zbatimin e materialeve t ndryshme dhe tek-
nikave pr vizatim, pikturim, formsimit n hapsir dhe krijimit t
shprehjes figurative;
ta zbuloj dhe njoh gjuhn figurative elementet figurative:
vijn, ngjyrn, formn, siprfaqen dhe prdorimin e tyre n krijim-
tarin figurative;
ti shpreh n mnyr t pavarur dhe lirshm njohurit e veta,
prjetimet dhe prshtypjet, mendimet dhe fantazit me ndihmn e
gjuhs dhe krijimtaris figurative;
t zbuloj procedura t ndryshme n shprehjen figurative (me lar-
je, grvishtje, sprkatje, tufzim, etj);
ti zhvilloj aftsit grafomotorike dhe koordinimin sy-dor;
t aftsohet q t vzhgoj dhe krahasoj si dhe t bj ngjajsh-
mri dhe dallime ndrmjet lndve dhe dukurive;
ti zbatoj njohurit e arritura n jetn shkollore;
t zhvilloj shprehi kulturoro-higjienoteknike dhe punuese pr
mbajtjen e higjiens personale dhe higjiens t mjeteve pr
pun;
t ket nevoj pr ruajtjen dhe prmirsimin e klass dhe shkolls
n prgjithsi;
t dij n mnyr verbale ta sqaroj krijimin e vet figurativ;
t njihet me teknikn kompjuterike pr vizatim dhe ngjyrosje t
siprfaqes.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
2. QLLIMET E LNDS
MSIMORE N KLASN E I - III:
Nxnsi/nxnsja:
t njoh gjuhn figurative: njohjen e ngjyrave, vijave, formave dhe
siprfaqeve;
t njoh botn e krijimtaris figurative;
t nxit interesimin, fantazin, kreativitetin fmijror pr shprehje
figurative;
t zhvilloj gatishmrin pr t shprehur prjetimet e veta prmes
gjuhs figurative;
t zhvilloj perceptimin vizual dhe taktil;
t zbuloj, njoh dhe respektoj shprehjen e vet figurative, por
edhe t respektohet shprehja figurative e t tjerve;
t zhvilloj interesimin pr inkuadrim t nxnsit n prmirsimin
e cilsis t hapsirs/lokalit n t cilin qndron, si dhe rregullimin
dhe mirmbajtjen e hapsirs/lokalit t jashtm;
t lirohet nga stresi, nga ngarkesa emocionale prmes shprehjes
figurative;
t njihet me krijimet figurative pr fmij, krijimet artistike figu-
rative si dhe me nj pjes t krijimeve popullore;
t dij t shfrytzoj teknologjin kompjuterike informatike n
shprehjen figurative.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
4. QLLIMET KONKRETE
VIZATIM (30 OR T ORIENTUARA)
Nxnsi/nxnsja:
ti njoh dhe emrtoj shtresat dhe matarielet
pr vizatim (letrn, lapsin, ngjyrat e drurit );
t nxitet q n mnyr t fokusuar ta vzhgon
mjedisin e drejtprdrejt;
t aftsohet q t prdor thjerrz pr vrojtim;
t arrij siguri dhe kontrroll m t madhe
gjat lvizjes s dors;
t aftsohet q t prdor lapsa t ndryshm
pr fitimin e vijave t llojllojshme me trash-
si, intenzitet dhe saktsi t ndryshme, si dhe
t zbatoj dhe kombinoj vija t ndryshme
(horizontale, vertikale, t lakuara, t pjerrta,
t hapura, t mbyllura, t holla, t trasha, t
ndrprera, zik-zak etj.)
t stimulohet q ti paraqes n trsi me
hollsi gjsendet dhe objektet nga mjedisi i
drejtprdrejt me hollsi;
ti organizoj objektet e vizatuara n baz;
t vrej ka sht lart, posht, majtas, dja-
thtas, para, mbrapa;
n vizatim t vendoset ilustrim pr prmbajtjen
e dhn (tekst, muzik, anekdod...);
t vizatoj n mnyr t pavarur, tandem dhe
n grupe.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Mjetet kryesore
pr vizatim dhe
prdorimi i tyre
Elementet
figurative gjat
vizatimit
Vizatimi
`
`
`
Letr;
laps;
ngjyra druri;
t vizatuarit;
vij;
vizatim;
holl trash;
me ndrprerje;
e gjat e
shkurt;
e drejt e
shtrembr;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Vizaton vija me lapsa t ndryshm, vzhgon se si
sht vija;
vzhgon gjsende dhe dukuri konkrete n mjedis, si
dhe njerzit t cilt e rrethojn etj;
me thjerrz i vren vijat e gjsendeve t caktuara
(hudhrn, lvoren e drurit, karrotn etj.), dhe t
njejtat i vizaton;
vren ngjajshmrit mes pllmbs dhe gjethit t
panjos;
bn krahasimin e gjurmve t lapsave t ndryshm
(HB, B1, deri n B12);
vizaton vija me trashsi t ndryshme dhe t njejtat
i kombinon;
vizaton vija zik-zake, t lakuara, t ndrprera,
paralele-horizontale, paralele-vertikale, paralele-
diagonale (pika shiu, dhmb krehri, gardh fshati,
valdeti, rrjet marimangash etj.);
hulumton se n cilat shtresa/baza mund t vizato-
j;
vizaton vetveten, lodrn q e preferon, shokun e
vet, familjen etj.;
vizaton n mnyr qesharake kafsh, personazh nga
tregimi;
vizaton sipas zgjedhjes s vet.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
PIKTURIM (16 OR T ORIENTUARA)
Nxnsi/nxnsja:
ti njeh dhe emrtoj bazat dhe
materialet pr pikturim (letr,
ngjyra tempere, ngjyra akuarele,
brush, plhur);
t nxitet q t udhheq me ma-
teriale pr pikturim;
ti njoh dhe emrtoj ngjyrat
elementare dhe nuancat e tyre;
t nxitet n mnyr kreative t
shprehet me ngjyra;
ta mirmbaj higjienn e
veshmbathjes dhe mjeteve pr
pikturim;
`
`
`
`
`
Mjetet elementare
pr pikturim dhe
prdorimi i tyre;
Pikturim;
`
`
Pikturim;
ngjyr;
ngjyra kryesore;
e ndritshme e errt;
palet;
tempera;
ngjyra uji;
kollazh;
siprfaqja;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Njohja e materialeve kryesore pr ilustrim;
Vshtron riprodhime, ilustrime n galeri, n Internet,
muzeje etj.;
studion n mjedisin e drejtprdrejt, i ndritshm-i errt
(dit-nat etj);
ilustrimi i bazave t ndryshme pr nga forma, madhsia,
ngjyra dhe trashsia;
n mnyr kolorite shprehet n teknikn e kollazhit;
piktur me tem t caktuar;
piktur sipas zgjedhjes individuale.
`
`
`
`
`
`
`
7
VULOSJE (8 OR T ORIENTUARA)
Nxnsi/nxnsja:
t studioj se me far do lloji t gj-
sendeve t lyera me ngjyr mund t bj
dhe t fitoj gjurm t tij;
t njoh se gjsendi i njejt i vulo-
sur nga an t ndryshme (edhe me
rrokullisje) do t jep gjurm t ndrysh-
me;
t zgjedh n mnyr t pavarur gjsende
me t cilat do t vulos;
pavarsisht t vulos dhe pjesrisht t
merr pjes n prpunimin e vulave (sha-
blloneve/ kallpave);
t konkludoj se me vul e mundshme
sht prsritja e forms s njejt (marr-
ja pothuajse e gjurmve t njejta.);
t aftsohet pavarsisht ta mbaj vuln,
dhe t bj gjurm;
ta rregulloj dhe kontrolloj fuqin
(shtypjen) e pllmbs dhe t zhvilloj
ndjenja pr mbajtjen ritmike t dors.
`
`
`
`
`
`
`
Materialet elementa-
re pr vulosje
Vulosje
`
`
Vulosje;
vulosje (shabllon);
ekzemplar;
form;
laramani.
`
`
`
`
`
mbikqyr, vren dhe njeh se me cilin gjsend
(shabllon) sht br ajo gjurm;
krahason gjurm t bazs s lmuar dhe asaj t
vrazhd, t bazs s bardh dhe asaj t tonuar;
vulos me materiale natyrore;
vulos me sfungjer n forma t ndryshme dhe bn
kombinime;
vulos n letr t lmuar dhe t vrazhd;
vulos n tekstil dhe materiale t ngjajshme;
vulosje n letr t tonuar;
vulosje me gjethe bimsh, frutash etj., (t mdha,
t vogla, me forma dhe tekstura t ndryshme t
cilat paraprakisht lyhen me ngjyr);
me prsritjen e prshtypjes s njejt t bj
laramani (laramani pr shamij, shall pr kukulln
etj).
me kombinim t kallpeve t llojllojshme t bj
kombinime t ndryshme (automobil, tren, shtpi-
z...);
prmes lojs t hulumtoj me vulosje t shtresave
(plastik, tekstil, dru etj.)
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8
MODELIMI DHE FORMSIMI (10 OR T ORIENTUARA)
Nxnsi/nxnsja:
t njoh disa materiale pr
modelim dhe formsim;
ta vzhgoj dhe hulumtoj
mjedisin dhe ti vrej format e
ndryshme ndrmjet gjsendeve;
t hulumtoj materiale prmes
ndjenjave vizuale dhe taktile;
t modeloj me materiale dhe
shtuarje dhe marrje;
t njihet me teknikn e puns;
t njihet me formsimin prmes
lidhshmris, ndrtimit dhe
konstruktit me ndihmn e forma-
ve dhe materialeve t ndryshme;
t hulumtoj se disa materia-
le mund t prdoren n tjetr
mnyr se sa zakonisht;
t adaptohet q t punoj n
grup;
ta zhvilloj motorikn.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Mjetet kryesore pr
modelim
Modelimi
Mjetet kryesore pr
formsim
Formsimi
`
`
`
`
`
Modelim;
formsim;
zbrazt-mbusht;
but-fort;
thell-
hapur-mbyllur;
lmuarvrazhd;
brenda-jasht;
t shpuara;
plastelin;
brum;
argjil.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Formsimi dhe modelimi i formave (me rr, bor, argjil,
plastelin);
vzhgon forma nga mjedisi i drejtprdrejt dhe n to
vren madhsin, teksturn (t lmuara t vrazhda),
form etj;
luan dhe kombinon forma njra pas tjetr, njra ndr
tjetrn, t mbledhura, t ndara, i vshtron nga kndi i
ndryshm dhe ndriimi;
e vren dhe e ndjen hapsirn (brenda jasht) hapur-
mbyllur, zbrazur mbushur;
vren hapsir t jashtme dhe t brendshme prmes vzh-
gimit t anve, gypave, kutive etj;
vren dhe prek siprfaqe dhe materiale natyrore dhe
artificiale me tekstur t llojllojshme (lvore druri, frute t
ndryshme, lkura etj);
bn forma t reja me kukulla, mjete t komunikacionit
me tekstil, jut, lesh, letr, foli, stiropor, litar, plastik,
penj, sfungjer, natyrore dhe artificiale, t pa formsuara,
gjysm t formsuara dhe t formsuara;
kombinon deg, fruta, fara, gjethe, afion, lvore trungu,
myshk, gur, guaca dhe bn figura t kafshve, shtpi,
etj;
bn ura, ndrtesa dhe tjetr nga materiali i hudhur;
bn lakimin e letrs (origame).
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
9
Prmbajtjet msimore t lnds s arsimit figurativ japin mundsi
q t realizohen pr integrimin e prmbajtjeve t programeve m-
simore nga gjuha amtare, matematik, gjuh angleze, njohja me
mjedisin, arsimi muzikor dhe fizik. Gjithashtu, jepet mundsi pr
integrim t brendshm t planifikuar t t gjitha temave n prput-
hje me nevojat e nxnsve dhe me aktivitetet e planifikuara.
Gjat realizimit t prmbajtjeve, arsimtari duhet ta nxis dhe lv-
doj secilin nxns gjat shprehjes figurative dhe nuk guxon t
lejoj q t bhet atmosfer kompetitive ndrmjet nxnsve.
Fondi vjetor i orve
TEMAT Numri i orve
1. Vizatim 30 or
2. Pikturim 16 or
3. Vulosje 8 or
4. Modelim dhe formsim 10 or
5. Aktivitete hulumtuese figurative 8 or
GJITHSEJ: 72 or
Shnim: Numri i orve sht dhn sipas orientimit.
Mjetet msimore:
burime t ndryshme msimi nga mjedisi i drejtprdrejt (materiale
pr vizatim dhe pikturim, materiale pr vulosje dhe formsim, gj-
sende n natyr dhe mjedis, kutia, brusha, letr, fruta, deg etj.);
`
`
`
materiale dhe mjete didaktike;
mjete vizuale (gjsende nga mjedisi i drejtprdrejt, riprodhoj,
krijime nxnsish, aplikacione etj.);
sllajde, ilustrime, revista etj.; llajde, ilustrime, revista etj.;
mjete audio-vizuale (TV, DVD-pleer, videopleer, fotoaparat digji-
tal, kamer digjitale, kompjuter dhe mjete tjera);
Internet, softvere arsimore.
T NXNSVE
Gjat msimit rregullisht prcjellen dhe vlersohen t arriturat e nxns-
ve, grumbullohen treguesit pr aktivitetet e tyre, motivimi pr krijime
figurative, angazhimi i nxnsve, prkushtimi n pun, si dhe puna eki-
pore (vlersimi formativ).
Gjat prcjelljes t t arriturave t nxnsve, arsimtari duhet n veanti
t kujdeset kah qasja individuale n t arriturat e secilit nxns n
veanti.
N mbarim t vitit bhet notimi sumativ/prmbledhs prshkrues.
`
`
`
`
`
10
MSIMOR
Programi sa i prket kushteve hapsinore pr realizimin e msimit bazo-
het n Normativin pr hapsir pr klasn e I, II dhe III dhe n mjetet
msimore pr klasn e I nga ana e ministrit t Arsimit dhe Shkencs me
Vendim nr. 07-4061/1 m 31.05.2007.
MSIMOR
Msimin e arsimit figurativ n klas t par mund ta realizoj personi i
cili ka t kryer:
Fakultetin Pedagogjik profesor i msimit klasor;
`
`
`
PRPILOI GRUPI PROFESIONIST:
1. Trajko Jovanovski, kshilltar i arsimit dhe artit figurativt, BZHA -
Veles
2. Vaska Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA
- Veles
3. Olgica Naumovska, kshilltare e msimit klasor, BZHA - Tetov
4. Mr. Zhaklina Gligorievska - Kooska, Shkolla pr art t aplikueshm
Lazar Lienovski - Shkup
5. Ana Cvetkoska- Panova, IPKF 13 Nntori - Shkup
6. Roberta Jordanovska, profesor n msimin klasor SHF Lazo Angelo-
vski - Shkup
6. Adrijana Ademi, profesor n msimin parashkollor SHF 26 Korriku
- Shkup
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e arsimit figurativ pr klasn e par e n
Ministr
(vendimi nr. 10 - 1009/2)
1
PROGRAMI
MSIMOR
ARSIMI FIZIK
DHE SHNDETSOR
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
fizik dhe shndetsor pr klasn I pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. HYRJE
Lnda arsimi fizik dhe shndetsor ka vend t posam n procesin edu-
kativo-arsimor n procesin e arsimit fillor. Programi i arsimit fizik dhe
shndetsor n procesin msimor realizohet me prmbajtje, ushtrime dhe
lojra t posame, t cilat fizikisht e aktivizojn aparatin lokomotor dhe
drejtprdrejt ndikojn n rritjen simetrike dhe t drejt dhe zhvillimin e
nxnsit, e prmirson aftsin dhe shndetin e tyre fizik dhe e nxit pr
jet t shndosh. Gjithashtu, aktivitetet e planifikuara nga ky Program
e nxisin dhe zhvillojn zhvillimin kognitiv, psikomotorik, emocional dhe
social t nxnsit.
Prve shprehive pr realizimin e rregullt t ushtrimeve pr prforcimin
e organizmit personal, nxnsit do t pasurohen me elementet baz t
sportit dhe do ta zbulojne nevojn pr inkuadrimin aktiv te tyre n akti-
vitetet e ndryshme sportive gjat arsimimit dhe jets s tyre.
Lnda e arsimit fizik dhe shndetsor sht lnd e detyrueshme dhe
realizohet me 3 or n jav, konkretisht me 108 or n vit.
2. QLLIMET E LNDS N
PERIUDHN ZHVILLIMORE
I - III:
Nxnsi/xnsja:
ta nxit zhvillimin e lvizjeve natyrore lokomotore lvizjeve t reja
dhe prvetsim t lvizjeve t rea dhe shkathtsive motorike;
ta nxit zhvillimin psikomotor dhe lvizjen e drejt t trupit n
situata dhe lvizje t ndryshme;
t formoj qndrime pozitive ndaj aktiviteteve fizike dhe sportit
dhe t nxitet afiniteti personal n aktivitete t posame psikomo-
torike;
t aftsohet pr bashkpunim, pun ekipore dhe sjellje fer-plej
gjat realizimit t aktiviteteve, lojrave n shkoll, si dhe jasht
saj;
ta zhvilloj aftsin pr lvizje t kombinuar motorike dhe orien-
timi n hapsir;
ti zhvilloj aftsit psikomotorike (dimensionet) prmes lojs dhe
aftsive fizike;
t aftsohet q t bj vlersimin e mundsive t veta fizike;
t lirohet nga stresi dhe ngarkesa prmes aktiviteteve fizike t
organizuara;
t njoftohet dhe t realizoj vallzime dhe lojra n ritm dhe
lvizje t ndryshme;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
t prvetsoj njohuri shndetsoro-higjienike dhe shkathtsi pr
ruajtjen dhe prparimin e shndetit personal;
t zhvilloj aftsi pr shprehje pozitive emocionale prmes lojs dhe
aktiviteteve adekuate fizike.
KLASN E PAR
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet q t bj vlersim objektiv t mundsive t veta dhe
aftsive motorike;
t aftsohet pr mbajtje t drejt t trupit prmes ushtrimeve ade-
kuate;
ti zhvilloj lvizjet natyrore motorike t koordinuara me duar dhe
pjest tjera t trupit;
ti zhvilloj aftsit lokomotore t formave t ndryshme t lvizje-
ve prmes lojrave dhe vallzimeve;
ta zhvilloj koordinimin motorik dhe orientimin n hapsir;
t aftsohet n realizimin ekipor t ushtrimeve;
t aftsohet pr t ndihmuar dhe bashkpunuar me t tjert dhe ta
respektoj mendimin dhe nevojat e t tjerve;
t zhvilloj aftsi pr ndrprerjen dhe zgjidhjen konstruktive t
konflikteve;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
t zhvilloj aftsi pr pjesmarrje n sjelljen e vendimeve kolektive
pr ti zgjidhur problemet;
t aftsohet pr aktivitet adekuat motorik gjat dgjimit t mu-
ziks;
t zhvilloj aftsi pr shprehje pozitive emocionale prmes lojs
dhe aktiviteteve adekuate fizike.
`
`
`
5
4. QLLIMET KONKRETE
TEMA 1: NJIHU ME...
Nxnsi/nxnsje:
t nxitet dhe ti vrej q vet ti
zbuloj lvizjet e trupit t tij;
ti zbuloj mundsit e tija moto-
rike me duar dhe kmb;
t njihet me lartsin dhe
peshn e tij;
t aftsohet q t zbatoj sjellje
shoqrore, tiu ndihmoj shokve
pr zbulimin e aftsive motorike;
ti kuptoj dhe realizoj aftsi-
t motorike objektive t cilat i
posedon;
t msoj dhe t aftsohet pr
ndihm, bashkpunim dhe t
shprehurit e emocioneve pozitive
n klas dhe n grup;
`
`
`
`
`
`
Trupi im
Lartsia ime.
Pesha ime.
Si lvizin shokt e
mi?
ka mundem me
duart?
ka mundem me
trupin tim?
ka mundem me
kmbt?
`
`
`
`
`
`
`
Lvizje me duar dhe
kmb
lartsia trupore
pesha trupore
`
`
`
nxnsit e njohin trupin e tyre dhe aftsit motorike t
ndryshme, gjat ksaj prdor veprime dhe ilustrime t
ndryshme
nxnsit vet ti vizatojn shokt n pozita t ndrysh-
me, t zbulojn se far lvizje mund t bjn me duar,
gishtrinj t kmbve dhe t duarve, lvizjet me kmb,
kok etj.
nxnsit vizatojn pjes t trupit t tyre: pllmb
grame dhe plantograme dhe pjes tjera t trupit t lidhu-
ra me lvizje t caktuar;
nxnsit n pozitat e ndryshme bjn ushtrime dhe lvizje
tjera;
nxnsit njoftohen me hapsirn me mjetet dhe rekuizitat
e caktuara me t cilat do t ushtrojn dhe luajn.
`
`
`
`
`
`
6
TEMA 2: USHTRIME PER VENDOSJE ORGANIZATIVE DHE LVIZJE
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet pr lvizje motorike
t koordinuar n hapsir;
ta zhvilloj motorikn me lvizje
t orientuar dhe t kontrolluar
n hapsir;
t aftsohet pr pun ekipore;
tiu ndihmoj shokve pr realizi-
min e detyrave;
ta zhvilloj ndjenjn estetike
gjat vendosjes;
t kuptoj dhe realizoj grupim
n grupe m t vogla;
t msoj dhe t aftsoj pr t
ndihmuar, pr bashkpunim dhe
pr t shprehur emocionet pozi-
tive n klas dhe n grup.
`
`
`
`
`
`
`
Vendosja grupore e
nxnsve t para-
leles
vendosja e nxnsve
n grupe t vogla n
hapsir t caktuar.
Vendosja e nxns-
ve n reshte, sipas
reshtave nga dy.
vendosja e nxnsve
n kolon nga nj,
n kolon nga dy.
`
`
`
`
Grup;
reshta;
kolon;
sall sportive;
fush sportive;
`
`
`
`
`
nxnsit vendosen/qndrojn n grupe sipas udhzimeve
t dhna;
nxnxit grupohen n grupe n hapsir t caktuar;
nxnsit lvizin n kolon, imitimi i trenit t gjall;
kolon me nga dy n fillim t kapur pr duar, lvizja e
nxnsve prej nj vendi n vend tjetr n shkoll dhe
jasht saj.
`
`
`
`
7
TEMA 3: USHTRIME PR FORMIMIN E TRUPIT DHE T LVIZJEVE /REALIZOHEN N DO OR/
Nxnsi/nxnsja:
n mnyr t koordinuar dhe t
drejt ti realizoj lvizjet me
duar, kmb dhe pjest tjera t
trupit;
simetrikisht ta zhvilloj trupin,
ti prforcoj elementet motorike
t aparatit lokomotor;
t arrij aftsi t di t realizoj
ushtrime pr shtrirje dhe relak-
sim t muskulaturs;
t aftsohet pr vendosje t dre-
jt dhe marrje t pozits adekua-
te pr realizim t pandrprer t
ushtrimeve (edukim estetik);
ta zhvilloj aftsin perceptive
t grupit pr vendosje simetrike
dhe adekuate n hapsir;
t msoj drejt ti realizoj
ushtrimet: ulur, gjysmshtri-
r dhe shtrirje n bark dhe n
shpin.
`
`
`
`
`
`
`
Ushtrime pr duart
dhe brezin e supeve;
ushtrime pr trupin;
ushtrime pr legenin
dhe kmbt;
`
`
`
`
Qndrim n duar;
qndrim t qet;
qndrim t lir n
vend;
qndrim haprues;
ngritja e krahve
para;
hapja e krahve
anash;
`
`
`
`
`
`
ushtrime pr zhvillim simetrik dhe mbajtje t drejt t
trupit;
komponon komplekse t veanta t ushtrimeve pr rezis-
tenc t ridisponimit t nxnsve ndaj kifozimit;
Ushtrime prevtive pr ridisponim t nxnsve ndaj defor-
mitete t caktuara trupore (kifoza, skolioza);
Loj pr e zhvillim t muskulaturs s imt: loj me pes
gur, radhit katror t imt dhe lojra tjera me katror,
grupon fara ose gjsende tjera t imta; loja manekeni;
aktivitete motorike me letr, prerje, grumbullim dhe rre-
gullim t hapsirs etj.
pr t prforcuar muskulaturn e imt t kmbve, nxn-
sit ecin kmbzbathur npr bar, rr dhe gur;
gjat lojs nxnsit ta mbajn trupin drejt konkretisht t
shmanget pozita kifozse e cila sht e shpesht gjat
lojs s nxnsve.
`
`
`
`
`
`
`
8
TEMA 4: BAZAT E ATLETIKS
Nxnsi/nxnsja:
ti zhvilloj aftsit lvizse t
aparatit lokomotor pr paraqi-
tje t drejt t lvizjeve;
ti prkryej format natyrore t
lvizjeve;
ti zhvilloj aftsit psiko-
motorike dhe ta prforcoj
muskulaturn skeletore t
lidhur me bazat e elementeve
t atletiks;
ta prforcoj kyin krcyes,
muskujve t kmbve dhe
legenit dhe shkathtsia;
ta zhvilloj aftsin e hedhjes
s sakt;
t zhvilloj aftsi dhe t
shpreh emocione pozitive dhe
sjellje n shoqrim, realizim
grupor t detyrave n loj.
`
`
`
`
`
`
Ecje;
vrapim;
krcim me vrull,
krcim pupthi;
krcim individual
dhe krcim me litar;
hedhje dhe hedhje
n vend t caktuar.
`
`
`
`
`
Vrap me hov;
krcim;
rnie
krcim
gjunjzimamortizim
distanc-larges; t
krcyerit, t vrapuarit;
start-nisje-startimi
caku-arritja;
caku pr hedhje,
hedhje n vend t
caktuar dhe hedhje
mbi rrjet.
`
`
`
`
`
`
`
`
ushtrime pr paraqitje t drejt t formave natyrore t
lvizjes: ecje dhe vrapim t drejt: pr lvizjen e duarve
dhe kmbve, mbajtjen e trupit dhe koks;
nxnsit njihen me aftsit e tyre pr ecjen t shpejt,
vrapim, sa munden t krcejn nga vendi etj.;
ecje dhe vrapim n drejtim t caktuar; ecje majtas,
djathtas, para, mbrapa etj., ecje dhe vrapim n kushte
natyrore; lojra me imitime si ec ariu, t shpejtuarit pr
n shkoll (ecje e shpejte), si ecin shkurtabiqt, kthehem
nga shkolla (ecje e ngadalshme) etj;
organizon lojra: vozitje me timon, vrapim me rrokullis-
se, symbyllzi; krcim-krkim etj;
krcim, krcim pupthi, kmbbashkuar, me njrn kmb
dhe tjetrn;
lojra t ndryshme me krcim kmbbashkuar, me njrn
kmb dhe tjetrn Loja Zonja dhe krcim me litar;
rnie nga krcimi horizontal dhe rnie nga lartsia me
amortizim-rnie;
hedhja e topit n largsi dhe n cak, hedhja e topit plas-
tik n kosh t ult; hedhje mbi rrjet prmes rrjetit t ult
nga hendbolli;
lojra stafetore me elemente t ecjes, vrapimit, krcimit,
hedhjes, hedhje n vend t caktuar dhe hedhje mbi rrjet;
organizimi i lojs(kuglim) vendi ku luhet me topa druri
dhe topa plastike.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
9
TEMA 5: BAZAT E GJIMNASTIKS
Nxnsi/nxnsja:
ta rris ndjenjn pr lvizje t
trupit t tij n trsi n hap-
sir;
ti prforcoj grupet e mdha
muskulore t trupit;
t aftsohet pr mbajtje estetike
dhe elegante t trupit;
t aftsohet ta mirmbaj shn-
detin dhe kompaktshmrin e
aparatit lokomotor;
t aftsohet pr t lvizur n
drejtim t caktuar;
t aftsohet pr lvizjet e trupit
t vet n drejtimin e caktuar;
ta zhvilloj baraspeshn, aftsit
prceptive dhe vestibulare.
`
`
`
`
`
`
`
Njoftimi me veglat
gjimnastikore (t
ulta: sport paralele,
tra, prkulje etj) me:
vegla pr ngjitje,
varje dhe kacavarje;
rrokullisja n
boshtin gjatsor t
trupit;
prkulje n stomak
dhe shpin;
ecje n siprfaqe t
ngusht;
ecje dhe zvarritje n
tra t ult;
krcim dhe kaprcim
prmes sndukt t
ult suedez
trheqje dhe mbi-
trheqje, shtyrje
`
`
`
`
`
`
`
Ecje gjimnastikore;
rrokullisje;
perkulse;
trau i ult;
paralele te ulta;
snduk i ult sue-
dez.
`
`
`
`
`
`
nxnsit bjn ushtrime pr kapje t drejt t veglave
gjimnastikore;
(ndrkoh arsimtari kujdeset pr sigurin dhe mbrojtjen
gjat realizimit t elementeve kryesore pr gjimnastik);
krcim dhe kaprcim n snduk suedez;
lojra elementare dhe stafetore t prbra me elemente
ushtruese;
jep lojra me kaprcim ose trheqje, shtyrje t gjsendeve
etj.
`
`
`
`
`
10
TEMA 5: LOJRA
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet pr respektimin e rre-
gullave pr loj
t nxitet pr pjesmarrje n
lojra;
ti zhvilloj aftsit psikomoto-
rike, gjindshmri t posame,
shkathtsia, qndrueshmria,
reaksioni i drejt dhe me koh
etj;
t zhvilloj aftsi pr sjellje
t kontrolluar dhe shprehje t
emocioneve n gara, kultur n
prkrahjen e ekips;
t prputh ritmin me motori-
kn.
`
`
`
`
`
Vallzime popullor;
lojra karakteresh;
lojra elementare;
lojra stafetore.
`
`
`
`
Vallevallzim po-
pullor;
lojra karakteresh;
lojra elementare;
lojra stafetore;
`
`
`
`
lojra t ndryshme sipas interesimit t nxnsve, n
mnyr individuale dhe grupore;
loj me karakter garues;
t gjitha lojrat jan prgatitur nga elementet e msuara-
zotruara;
lozin lojra elementare, lojra stafetore, lojra pa kufi, etj.;
lojra vallzuese t prcjellura me muzik;
lojra: le t bie-le t bie; shkelje dhe trheqje ndrmjet
gjsendeve ne jemi alpinist ne jemi zjarrfiks
loj m prdorim t taboganit (ripstoli-saj e ult e in-
dianve t Ameriks veriore, dyshek t but etj.;
`
`
`
`
`
`
`
11
TEMAT MSIMORE LMIT Q REALIZOHEN N MARRVESHJE ME PRINDRIT
TEMA ZGJEDHORE LMIA 1: AKTIVITETE N UJ
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet pr pjesmarrje n
aktivitete n mjedis ujor;
ti njihet me pozitat bazike
pr nj nga teknikat pr
notim;
`
`
shtrirje n uj t cekt
zvaritije n uj t cekt
Ecje dhe vrapim n uj t cekt;
loj me ecje, vrapim, zvaritje,
ecje katrkmbshe n uj t
cekt, etj;
pluskimi dhe zhytja e koks n
uj, shikim n uj.
Kalim prmes kanalit t gjall
n uj tcekt
`
`
`
`
`
`
Nocione nga ele-
mentet fillestare t
notimit, pun me
duar, me kmb,
mbajtja e koks
` Aktivitete t realizuara me kujdes t veant pr
sigurin e nxnsve nga ana e arsimtarit
adaptim n mjedis ujor me lvizje t sigurta dhe
realizim i detyrave t ndryshme, lojra me top, me
hedhje dhe loj me anije t vogla dhe lojra t
tjera q notojn;
elementet bazike t strvitjes pr notim, pun me
duar, kmb, etj..
`
`
`
TEMA ZGJEDHORE LMIA 2: AKTIVITETE N BOR
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet pr pjesmarrje n aktivite-
te me dbor;
t zhvilloj koordinimin e lvizjeve
n dbor; motorike n kushte t
vshtira-komplikuara pr t lvizur
n bor;
t aftsohet pr mirmbajtje t ekui-
librit t trupit gjat rrshqitjes;
t aftsohet pr rnie t drejt n
dbor.
`
`
`
`
Lvizje n bor; ecje, ecje
me qllim pr t br shte-
glavirinte;
brja e dordalecave dhe
topave prej bore;
ndrtimi me bor: sipas
zgjedhjes s nxnsve;
rrshqitje me saj;
`
`
`
`
Pajisje dimrore
pr rrshqitje
` krijimin e topave prej dbore, rrshqitje dhe
lojra;
i udhzon nxnsit pr rrshqitje me saj, mnyrn
e nisjes dhe ndaljen e sajs;
e udhzon nxnsin me procedurat elementare pr
vnien e skijave dhe elementet kryesore pr levizje
me t njejtat -elementet bazike pr skijim;
`
`
`
12
TEM ZGJEDHORE LMIA 3: VOZITJE ME MONOPATI; BIIKLET (2+3); ROLERE
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet ta mbaje baras-
peshn gjat ngarjes s monopa-
tins, biiklets dhe rolerave;
t zhvilloj aftsi pr prdorim
t drejt dhe t sigurt t mono-
patins, biiklets dhe rolerve.
`
`
Vozitje me mono-
pati;
vozitja e triciklit;
vozitja e biiklets;
vozitja e rolerve;
`
`
`
`
pjes nga mjetet pr
ngarje
frenim
pedala
rrota
`
prvetsim i teknikave pr mbajtjen e baraspeshs dhe

vozitja;
ushtrimi rregullave pr lvizje t sigurt n rrethin e
shkolls;
strvitje pr vozitje sipas interesave t nxnsve.
`
`
`
TEMA ZGJEDHORE LMIA 5: AKTIVITETET N NATYR: PIKNIQE DHE SHTITJE
Nxnsi/nxnsja
t nxit interesim pr qndrim
dhe ecje n natyr;
t aftsohen pr mbrojtje perso-
nale nga rreziqet e mundshme n
natyr;
t zhvilloj ndjenjn ekologjike;
`
`
`
Pikniqe-shetitje;
ecje, n rrafshine
dhe malalpinizm;
`
`
Ushtrime: prgatitet varsisht nga stina vjetore kur shko-
het n pikniqe apo ecje;
prgatitje fizike m t nevojshme pr realizimin e aktivi-
teteve fizike n natyr;
prgatit agjend t posame t nisjes, qndrimit dhe kthi-
mit nga pikniku;
`
`
`
13
TEMA ZGJEDHORE LMIA 6: SPORTI SHKOLLOR
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet pr pjesmarrje n akti-
vitete e sportit shkollor.
`
prgatit proces dhe pjes-
marrje gjysmtrajnuese n
sistemin e garave n lojrat
e vogla olimpike;
` nxnsit sipas afinitetit udhzon q t inkuadrohen
n ndonjrin nga sportet;
pjesmarrje n lojre t vogla olimpike;
`
`
TEMA ZGJEDHORE LMIA 7: SHKOLLA DHE PROJEKTET SPORTIVE
Nxnsi/nxnsja:
t njihet me format organizative
m t larta t sportimit sipas
afinitetit dhe interesat;
ti msoj elementet themelore
nga sporti zgjedhor n shkolln
sportive;
t nxitet pr pun ekipore.
`
`
`
Strvitje t ele-
menteve kryesore
t sportit pr t
cilin jan prcaktuar
nxnsit;
` Nocione nga sporti
pr t cilt jan pr-
caktuar nxnsit;
` nxnsit kyen sipas afinitetit
pr ndonjrin nga sportet. (n bashkpunim dhe n (n bashkpunim dhe n
marrmarr[veshje me prindrit).
`
`
14
Gjat realizimit t programit pr arsimin fizik dhe shndetsor fillohet
nga mundsit zhvillimore, aftsit dhe interesimet e nxnsve t mos-
hs gjashtvjeare.
Programi pr arsimin fizik dhe shndetsor ofron spektr t gjer t
aktiviteteve: t detyrueshme ku bjn pjes lvizjet natyrore dhe bazat
e atletiks dhe gjimnastiks me lojrat dhe lmia e notit, aktivitetet n
bor dhe n natyr, aktivitetet me vozitje etj., si lmi t veanta tema-
tike sipas interesit dhe nevojave t nxnsve dhe prindrve realizohen
n mjedisin lokal nga t cilt pritet prparim i dukshm n nivel lokal
poashtu edhe shfrytzimi i kushteve natyrore.
Me rndsi sht q nxnsi n ort e para aq sa sht q sa m shpejt
t v komunikim optimal me ka do ti udhheq nxnsit si paralele
gjegjsisht trsi n vendosje dhe lvizje t organizuar. Kjo tem sht
shum e rndsishme pr lvizjen e organizuar, sigurin dhe mbrojtjen
gjat zbatimit t aktiviteteve t nevojshme me paralelen si trsi dhe
n organizimin e aktiviteteve tjera n shkoll dhe jasht saj. Gjithashtu
me rndsi sht q ushtrimet pr formimin e trupit sht tema e cila
detyrymisht zbatohet n do or n arsimin fizik dhe shndetsor.
Shum me rndsi q n fillim t vitit shkollor arsimtari t bj inizim
t statusit psikofizik, emocional dhe social t secilit nxns me qllim
q t prgatit plan duke i pasur parasysh temat msimore dhe qllimet
e vendosura n korelacion me kushtet pr pun n shkoll me respek-
timin e interesave individuale dhe aftsit psikomotore t nxnsve.
Vmendej t posame duhet vn gjendjes shndetsore t nxnsve,
veanrisht atyre nxns q kan dmtime trupore dhe ndalesa nga mje-
ku pr ushtrime t trsishme dhe t pjesrishme t ushtrimeve motori-
ke. Gjat ktyre rasteve arsimtari sht i detyruar ti respektoj mendi-
met dhe supozimet e personave profesional pr gjendjen shndetsore
t nxnsve.
Arsimtari sht i detyrueshm q n takimin e par para pranimit t
nxnsve ti zbuloj se sa prej tyre jan t ndaluar ose aktivitet fizik t
kufizuar pr shkak t smundjes n nj koh t gjat ose smundjeve t
sistemit t enve t gjakut zemrs. Arsimtari sht i detyrueshm pr
kta fmij q ta respektoj rezultatet e mjekut dhe rekomandimet, t
konsultohet se sa do t munden dhe a mundet t punoj me nxnsit
e till.
Duke e pasur parasysh moshn e nxnsve, aktivitetet motorike do t
realizohen, para s gjithash prmes lojrave n lvizje, me kmbngulje
q t prmbushen interesat e nxnsve, t realizohen efektet pozitive
emocionale, nxnsi ti respektoj shokt e tij. Tiu ndihmoj dhe zhvil-
loj zgjidhjen e detyrave kolektive dhe n grupe, t zhvillohet kultura e
t respektuarit, njohurit pr t bukurn dhe mbajtja e trupit t vet.
Arsimtari duhet ti kushtoj kujdes t veant kyjes s t gjith nxnsve
n aktivitetet grupore pa marr parasysh aftsit dhe prkatsin gjinore.
Stimulimi duhet t bhet n mnyr afirmative gjat s cils vlersohen
arritjet e veanta t do nxnsi si rekord i tij personal. do nxns
nxitet t arrij sa m shum q mundet, e jo t prcillen standarde t
vendosura prej m par. Qllimi i msimit n arsimin fizik dhe shndet-
sor sht t sigurohet atmosfer relaksuese.
Gjat prgatitjes arsimtari i kushton rndsi shfrytzimit racional t kus-
hteve pr pun. N prgatitjen vjetore detyrimisht i planifikon temat
15
msimore: Njihu me...; Ushtrime pr vendosjen dhe lvizjen e organi-
zuar.
Ushtrime pr formimin e trupit dhe lvizjet; Bazat e atletiks, dhe tema:
Lojra me fond vjetor prej 108 orve. Temat msimore n bashkpunim
me prindrit planifikohen n baz t kushteve pr pun n shkoll dhe
mjedisin lokal, prindrit anketohen, formohen grupe, prgatitet program
i posam pr realizim, e nse ka nevoj prve arsimtarit angazhohet
edhe person tjetr profesional. Temat msimore realizohen n prani t
njrit prind ose tutur.
Mjetet msimore:
N prbrje t shkolls, salls dhe terreneve t hapura duhet t siguro-
hen mjetet e nevojshme dhe ndihmse msimore: topa t ndryshm pr
t luajtur, rrath, topa pr hedhje n cak etj.
T NXNSVE
Sipas qllimeve t vendosura t programit msimor n arsimin fizik dhe
shndetsor arsimtari krahason notimin me shkrim (diagnostik, forma-
tiv, mikrosumativ dhe sumativ) gjat s cilve parasysh i ka komponen-
tat:
prsosja e formave natyrore t lvizjes si dhe t msuarit dhe mbi-
zotrimi i elementeve tjera motorike;
ngritja e aftsive psikomotorike dhe aftsia e aparatit lokomotor;
`
`
mbizotrimi i elementeve nga bazat e atletiks, gjimnastikes, loj-
rat n pajtueshmri me mundsit individuale;
rregullshmri, prpjekje, bashkpunim dhe ndihm nxnsve n
or;
fer-play q ka t bj me ort dhe garat, t respektoj fitoren dhe
disfatn si dukuri normale t garave,
t kontribuoj n formimin e atmosfers pozitive n grupe;
respektimi dhe plotsimi i detyrave shndetsore dhe higjienike
me veshjen e tij, para aktiviteteve fizike dhe pas tyre;
disiplin, respektimi i rendit shtpiak, i salls sportive dhe shkol-
ls si dhe plotsimi i detyrave t vendosura nga ana e arsimtarve
dhe elementet tjera t cilt arsimtari do ti vendos si specifik pr
mjetet pr pun dhe realizimi i ineresave lokale dhe marrveshja
e prindrve. Pr t arriturat e nxnsve udhhiqet ditar pr t
gjitha komponentat e prmendura nga t cilt del nota e nxnsit.
Notimi sht me shkrim, aty vendosen elementet t cilat jan t
vendosura me qllim t programit msimor n arsimin fizik dhe
shndetsor.
Pr t arriturat e nxnsve udhhiqet ditar pr t gjith komponentat e
prmendura nga t cilat dalin notat e nxnsve.
Notimi sht me shkrim, aty vendosen elementet t cilt jan t ven-
dosura me qllimin e programit msimor n arsimin fizik dhe shnde-
tsor.
`
`
`
`
`
`
16
MSIMOR
Pr realizimin e programit msimor t arsimit fizik dhe shndetsor e
nevojshme sht sall sportive dhe terrene t hapura sportive. Numri i
tyre dhe madhsia jan rregulluar me Normativin e hapsirs msimo-
re, mjeteve msimore dhe atyre ndihmse t Ministris s Arsimit dhe
Shkencs.
MSIMOR
Msimin e arsimit fizik dhe shndetsor n klas t par mund ta reali- arsimit fizik dhe shndetsor n klas t par mund ta reali- n klas t par mund ta reali-
zoj personi i cili ka t kryer:
Fakultetin Pedagogjik profesor i msimit klasor;
`
`
`
PRPILOI EKIPI PROFESIONAL
1. Dr. Nase Kondovski kineziolog, Byroja e zhvillimit t arsimit, koor-
dinues, Shkup;
2. Dr. Lena Damovska profesor n Institutin pedagogjik n Fakultetin
filozofik, Shkup
3. Dr. Zoran Radiq profesor n Fakultetin e kulturs fizike, Shkup;
4. Sllobodanka Badorovska, arsimtar n SHF Vllado TasevskiShkup;
5. Aco Minovski, arsimtar n SHF Partenie Zografski, Shkup
6. Elizabeta Tomevska, kshilltar Byroja e zhvillimit t arsimit, Shkup
7. Mustafa Aliu kshilltar, Byroja e zhvillimit t arsimit, Gostivar
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e arsimit fizik dhe shndetsor pr klasn
e par e n arsimin fillor nntvjar e lejoi:
Ministr
(vendimi nr. 10 - 1009/2)

Iodd Nastavna Programa MK-ALB Za Web

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Iodd Nastavna Programa MK-ALB Za Web

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

p-p Hnpocnana nkononcka, eparoLkn akyne, Ckonje

P0fPAHfk0 0PA+Jf: hBIfPAIPA

Vizita n institucione dhe vende t ndryshme (bibliotek,

E njeh emrin e shkruar n antn e vet dhe t shokve t vet

n t gjitha aspektet (kognitive-intelektuale, socio-emocionale,

ocea pasnn+nnx nncnynja n neca (6n6nnoeka, npopannn-

8e+6e yo+anane cnenn+nocn nncana kpos canocanno n

pa 6pon po 10, ` bpoene op 1 po 10

Connapynane na exnnkaa na opp+ynane na

9. BA67ABBA7A BP0IPAHA JA BA67ABBA7A BP0IPAHA JA

Mr. Bukurie Mustafa, profesoresh n ShMQ Arseni Jovkov,

Karakteristik e prbashkt, grup

Merr pjes n shtitje t organizuara n mjedis,

prvetsim i teknikave pr mbajtjen e baraspeshs dhe

You might also like