Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Felicien Challaye

Nietzsche- Cuc i v trit l

Cho mng cc bn n c u sch t d n sch cho thit b di ng Ngun: http://vnthuquan.net/ To ebook: Nguyn Kim V. MC LC Ta CUC I V TC PHM CA NIETZSCHE TRIT L NIETZSCHE NHNG BC U CA T TNG NIETZSCHE PH BNH CA NIETZSCHE MC KHI CA NIETZSCHE on Kt

Felicien Challaye Nietzsche- Cuc i v trit l Dch gi: Mnh Tng Ta

To Ebook: Nguyn Kim V

Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Nietzsche: "Mt tm hn ln nht m nc c v c chu u sinh sn c t sau Goethe n nay." l li ca mt trong nhng nh vn ni ting nht hin nay ca c, ng Emil Ludwig. Trc tin, chng ta tm hiu cuc i ca Nietzsche, iu ht sc quan trng nu ta mun lm quen vi tm hn v i kia. Bi con ngi n khng phi l nh trit hc lnh lng kh khan, trong phng kn lo kt hp ton nhng nim theo quy lut ca mt th l lun tru tng, m l mt ngi suy t cung nhit, k i tm chn l vi tt c tm hn, coi cuc i nh mt kinh nghim diu k, k mong lm lng du ni khng hong ni tm ca mnh bng suy tng v a vo trong ci nhn v v tr ca mnh nhng mc khi xut thn. Cng trong chng ny, ta s ln lt xt qua cc tc phm nh du nhng bin c trng i trong cuc i ca Nietzsche theo tng thi k.

To Ebook: Nguyn Kim V

Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Ta cng s th rt ra nhng nt tht chnh yu ca cuc i d di, y dao ng v li cun kia. Sau l phn trnh by hc thuyt Nietzsche, vi vn quan trng u tin l tm bit c mt hay nhiu trit hc Nietzsche. V nhng l do gii thch sau, chng ta tun t nghin cu: -Nhng bc khi u ca t tng Nietzsche, giai on chu nh hng Schopenhauer v Wagner. -Ph bnh ca Nietzsche v mi quan nim c, siu hnh, lun l, tn gio, chnh tr, x hi, ngh thut v khoa hc. -Sau ht l nhng mc khi ca Nietzsche v ch Hng Trng, Lt cc Gi Tr, Siu Nhn v Tr v Vnh Cu. Ngi ta s hng dn nghin cu theo tinh thn quy tp ca cun sch ny-gt b ci thun uyn bc v nhng tm kim ngun gc, khng ln ln vo phn trnh by nhng xung t hc thuyt, nhng thm nh ring t, v nht l gi li h thng nhng phn sng ng nht, nhng phn m tng lai phi bo tn hay t na, phi tho lun ring bit. Ngi ta hy vng nghin cu ny s a mt s ngi c n vic c cc tc phm, hay cng i ba tc phm ca chnh bc thy; c chng theo cch thch ng, ngha l khng vi v v tng mc nh, tng phn mt, vi mt hn hp -m Nietzsche rt a thch- gia thin cm ngng m v ph phn c lp. Ta cng mong c rng, mi trng hp, tc phm ph thng khim tn ny s gip nh tan vi thnh kin, ngy nay vn cn bnh trng v trit l cao qu, to bo, hng trng v tr tnh .

Felicien Challaye Nietzsche- Cuc i v trit l Dch gi: Mnh Tng CUC I V TC PHM CA NIETZSCHE Trong mt trang sch cun Bnh Minh, Nietzsche trch vi trit gia trc mnh (Kant v Schopenhauer) khng to nn mt "tiu s v ca tm hn" no rt t t tng ca h. Li ph phn ny khng nhm vo Nietzsche c, v gia cuc i v tc phm ca ng c mt tng quan v cng cht ch. Khi cp n tc phm Nietzsche, nn coi n nh mt th "nht k ni tm" hay l li th nhn thnh khn v thit tha ca "mt tm hn mang t cht him c" nh li ca mt trong nhng nh ph bnh ni ting nht ca Php v Nietzsche, Henri Lichtenberger, gio s i hc Sorbonne. Cho nn i vi Nietzsche, hn bt c nh t tng no, iu cn thit l phi bit r cuc i ng, To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

trc khi i vo trit l.

Felicien Challaye

Cuc i tht li v cng li cun. Cng trong mt trang khc ca cun Bnh Minh, Nietzsche hi nhng ngi t nhn l ngi hiu bit: "Anh sng vi tn cng tm hn ca anh cha, vi nhng ni xao xuyn, dao ng, vi bun thm mnh mng di ng ng, vi nim vui pht chc bng chy ln khng?" Nu c ai t ra vi Nietzsche cu hi ny, hn nhin Nietzsche s tr li quyt lit: c. Bnh han, kh au tnh cm, nim vui bt cht; nhng lc lao mnh vi tnh yu m khng c n b: nhng tnh bn am m, i khi a n on tuyt; nhng trm t c c, nhng cuc du hnh, i ch cng lc cng thng xuyn. Nhng ngy dim o cc thnh ph p , trong ni tr ng huy hong, nhng hy vng ri tuyt vng, nhng cuc kho st thng xuyn ca thc, nhng hiu k, nhng m mng, i ngi, chn nn, ng vc: bao nhiu l bin chuyn ni tm, rt nhiu cc phiu lu tnh ! Cuc i , trong cch th ca n, l tuyt phm ca ngh thut. Nietzsche thc hin ng hnh nh l tng ng khng nh trong cun Hiu Bit Hi Ha: "Chng ta mun l thi s ca cuc i chng ta." Friedrich Wilhelm Nietzsche sinh ngy 15 thng 10 nm 1844 Roecken, tnh Thuringe. Thuringe l ni c dn s na gc c na gc x-la-v vn thng l trung tm ca t tng t do, tinh thn ph phn, i nghch vi cc l tng cu truyn. Chnh Thuringe l ni sinh ca Luther, ni pht xut phong tro ci cch. T tin ca Nietzsche phn nhiu u l nhng nh thn hc tin lnh, chnh l mi trng kt hp mt nn vn ha rng ri vi mt th lun l kht khe v mt lng tn trng cc c tin cng gio. Cha ca ng Karl Ludwig Nietzsche l mc s. ng qun nhm a phn Roecken, gn st mt trn Lutzen, v kt hn vi mt trong nhng ngi con gi ca v mc s ng nghip sng gio khu bn cnh, Franciska hler. Trong mt trang ca cun S Vt Nhn Bn, Friedrich Nietzsche vit: "Nhng xung khc khng gii quyt gia c tnh v lng tin cha m tn ti ni a con v to ra lch s c cuc au kh ni tm ca n." Trang sch ny c ng Charles Andler, gio s trng quc hc Php ch gii rt hay trong cun sch ni ting ca ng v Nietzsche, cun Nietzsche, cuc i v t tng, ( y chng ti da nhiu vo tc phm quan trng , tng cng khng tha khi khuyn ngi c nn tm c tc phm ny, nu mun bit r Nietzsche). Charles Andler vit: "Ging h hler c rt nhiu lng tin Ky t v c tnh ph bng thnh thn. Cn ging h Nietzsche th ton l cc nh tu kh hnh nhng cng l phn t tinh hoa ca t tng t do. Ngi no cng hch dch v bng nhiu cch thng t ra mun thng tr k khc. Ni xung To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

khc ko di n to ra au kh ni tm Nietzsche. Truyn thng gia nh dy cho Nietzsche bit t tin ca mnh l nhng qu tc Ba Lan, nhng b tc dng h Nietzki, b ngc i phi trn khi qu hng v sau cng chp nhn phong tro ci cch. Mt ngy n cu b Nietzsche ni vi ngi em: "Mt b tc dng Nietzki khng bao gi c ni di." Nietzsche c nm tui th cha mt , v m phi dn v ni thnh ph Naumburg. Cu b trnh trng, m o, thng minh, thng thao thc , khi c 6 tui ngi ta t l ng mc s con. ng mc s con t nh thm: "Nm 12 tui, ti thy thng trong v rc r ca ngi." Ngay t nh v sut i nin thiu, Nietzsche lm th v sng tc nhc, nhng v khc, nhng giai khc ca ngi t tin Ba Lan mnh. Thng 10 nm 1858, Nietzsche vo trng trung hc Schulpforta. y ng hc vit ting c cho hay hn, hc rt chm ting Hy lp, La tinh v rt say m lch s. Nm 1864, ng ri Schulpforta v vo i hc Bonn. ng ch hc y mt nm ri qua i hc Leipzig, theo ngi thy ng thch nht, gio s ng hc Ritschl. Ban u ng vn tm cch gi nguyn lng tin nh thi th u, nhng v ch. Nhng ni hai nghi dn dn ny n trong lng ng. ng khng dt b t ngt o Ky t nh th vi ngi cng gio khc t nhin khng tm thy trong tn gio ca mnh chn l tuyt i m h tin theo. Bi l ngi tin lnh, Nietzsche t xt mnh c quyn sng to mt nim tin ring t, da trn cn bn t do ph phn. Nhng khi tinh thn ph phn cng mnh m, nim tin cng yu dn ri mt hn. Mt ln ng vit th v cho em gi: " y c hai con ng cho chng ta: nu em mun hnh phc v mun tm hn an ngh th hy tin, cn nu em mun sut i l k theo ui chn l th hy tm kim..." ng t b thn hc l mn ng chn trc kia. ng quyt nh theo ui phng s ng hc di s ch dn ca gio s Ritschl, ngi tin rng ng hc khng gin lc vo mt khoa hc lch s v cc hnh thi vn chng, nhng l mt lnh vc nghin cu rng ln ca t tng ca nh ch. Nietzsche hy vng c tha mn lng am m hc hi ca mnh trn khp cc lnh vc m khng ri vo li hc ti t, ng lm iu cn thit cho mt mn hc chuyn bit ng n ca mnh. T nm 1865 n 1868, ng hc c vi nm i hc Leipzig, b ngt qung v ngha v qun s nhng cng gin on v tai nn t nga phi mt mt thi gian iu tr. Di s hng dn ca gio s Ritschl ng lm c nhiu cng tc tt p v ng hc, nht l v cc tc phm ca Diogne Laoerce, ngi chuyn vit tiu s cc nh trit hc Hy Lp. Tnh c mt ba ng lt cun sch ca Schopenhauer, trit gia ln theo ch ngha bi quan, v say m c. Cha Andler vit: "nh sng t nhin bng ln khng khc chi nh khi Malebranche khm ph ra Descartes". Nietzsche mua ngay mt s sch mang v nh ra hai tun lin tip c khng ngng, tr vi gi To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

ng. Bng chc ng ri b ng hc sang trit hc v trnh mt lun n- b t chi- v vi kha cnh ca hc thuyt Schopenhauer. ng hng dn bn b nht l Erwin Rohde vo trit l bi quan v i . ng m, vi Rohde v vi ngi bn khc sau khi hc xong nm cui, cng i Paris v s trnh by "lng bng trn cc i l c ng c v trit l Schopenhauer." Nhng ri ng khng thc hin d tnh . Thng 11 nm 1868, mt bin c tnh cm xo trn i sng ca Nietzsche. T lu ng rt ngng m Richard Wagner, v rt thch nghe nhc Wagner cc bui ha tu, ng cn chi nhc Wagner lc mt mnh, lc nh bn b. Khi Wagner n Leipzig v li thm ngi em gi, v ca nh ng phng hc Brockhaus, ng ngc nhin khi thy b Brockhaus v bn ca b ny, b Ritschl, bit n mt trong nhng giai khc ca ng trong bi Maitres-Chanteurs; Wagner rt mong mun c lm quen vi k ngng m v danh gp phn pht hin tc phm ca ng v lm danh ting ng lan khp ni. Mt ti ma v y tuyt, Nietzsche li nh ng b Brockhaus, e thn xu h trong chic o ma en c, nhng sung sng ngp lng v c gp bc thy . Nietzsche by t lng tn sng ca mnh. C hai cng ni chuyn, nht l ni v Schopenhauer. Ngi ngh s ln v k ngng m tr tui kia t ra ha hp, ng vi nhau rt su xa. Vo dp ny trng i hc ca ht Ble ang tm mt gio s dy ting Hy lp v La tinh. Ritschl khuyn nn mi Nietzsche, d b gi Nietzsche mi 24 tui, nhng ng vit: " l mt thin ti." Chng tr tui c phong gio s ng hc c in ti i hc Ble. ng n Ble ngy 19 thng 4 nm 1869. ng ging dy rt lng tm vi cc sinh vin y. ng thi ti ng cng gp Jacob Burkhardt nh s hc vn minh, sau l gio s s k gio hi Overbeck, ng kt bn rt lu vi v ny. iu ng sung sng hn c l c Wagner mi n chi ti nh Tribschen, ln cn Lucerne. ng n ln u vo thng 5 nm 1869, v sng ti nhng ngy y vui v, nhng ngy p nht trong i ca ng (theo th vit v cho em gi.) Vi ng, "Wagner l thin ti v i nht v l nhn vt ln nht ca thi i chng ta." Ln u tin Wagner thy mnh c hiu, c ngng m nh chnh ng mun. Sng vi Wagner l Cosima, m sau ny Wagner kt hn vi nng, ngi con gi ca Liszt, v ly d ca nhc trng Haus von Bulow. Ngi thiu ph thng minh v say m gy cho Nietzsche mt ngng vng am m, nng chnh l ngi n b cao qu c nht m ng bit. Andler cho bit, nng cn tr nn cm thy gn gi vi Nietzsche hn l Wagner, lc gn su mi. ng Andler vit: "T y khi u mt thin tnh s cao p nht ca th k 19, thin tnh s cm nn v au xt m mi n ngy nay vn cha mt ai bit r. Sau ny Cosima s l Ariane trong gic m ca Nietzsche. Ch c mt ln vo nm 1888, khi ri vo tnh trng in lan, ng mi dm vit cho To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

ngi thiu ph : "Ariane ta yu em."

Felicien Challaye

T nm 1869 n nm 1872 (nm gia nh Wagner ng Bayreuth) Nietzsche n Tribschen hai mi ba ln. 1870... trn tuyn chin gia Php c lm Nietzsche kinh ngc. Ban u ng phn ut ln n bn xm lc, bn "th d Php". V c quc tch Thy s t khi l gio s Ble, Nietzsche khng th thi hnh ngha v qun s. ng tnh nguyn xung vo an cu thng. Bng kinh nghim thc tin ng c bit, khng phi ci tn khc ca chin tranh, nhng ci hu qu kinh s theo sau chin tranh. Trong khi a cc thng binh v c, ng mc bnh bch hu v kit l. ng b mt trn au rt nng, v t , khng bao gi ng tm li c sc kho han tan. Vo ngy 12 thng 2 nm 1870, ng khm ph ra cuc chin tranh, b ngai l phng th, c ngi c theo ui, trn thc t, l cuc "chin tranh chinh phc." ng s hi ci nguy him ca gic mng b ch ca quc Ph chy theo nn "vn ha c" thc s. ng vit trong nhng ghi ch li sau ny: "iu lm ti gh tm sau chin tranh l ci ho nhang, ci khinh mit ngi Php, ci ch ngha quc gia. Ngi ta mang li bit bao nhiu ng sau Goethe! v bao nhiu th nhc dc ng tm." Chng ta hy tm dng tiu s Nietzsche ni y i su vo vic tm bit con ngi th cht v tinh thn ca ng. Din mo ca Nietzsche p mnh vo mt bt c ngi no khi mi gp ng : trn rng bng ; tc en ra sau ; i mt ln sng long lanh, khi nhn m m, khi xa vng bt ng ; chm ru mp ln r xung. V mt kiu ngo v e d. Qun o i khi tiu ly, cn thng th rt chi chut. Nhng bc thy no nh hng ln t tng ca ng? ng cp n nhng tm hn ln nht tc ng trong sut cuc i ca ng : "Khi ni n Platon, n Pascal, n Goethe, ti nghe nh mu h chy trong mch mnh." Ta c th nhn thy nhng nh hng tr thc ng chu trong v s trch dn tc phm v th t ca Nietzsche. Th mc ca t sch ng c ngi em, b Foerster - Nietzsche xut bn. Danh mc cc sch ng mn th vin Ble t nm 1869 n 1879 cng c Alberl Lvy n hnh. V ng Charless Andler dnh hn mt cun nghin cu nhng "k tin phong" ca Nietzsche. Trong qung u ca cuc i, phn ln bc thy ca ng iu l ngi c. Goethe. m ng c i c li khng ngng cc tc phm thi ca, ng yu ci to bo, ci khuynh hng vt qu quc gia v th k, ci cm khi a n mt "nn nhn bn ton din". Charles Andler vit : "Ch ng tng trng m ng dnh cho Goethe trong vic nh gi l mt trong nhng du vt ca ch ngha bo th thng minh ca Nietzsche trong vic lt cc gi tr". Schiller, ngi biu l ch ngha anh hng v vic chp nhn nh mnh. Ngay t thi nin thiu cun K cp ca Schiller gi cho Nietzsche thch Siu nhn. Th tr tnh v nim vui bn cnh To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

nhc Beethoven mang li cho Nietzsche mt xc cm mnh lit.

Felicien Challaye

ng c v suy t rt sm trit l ca Fichte. ng khen ngi siu hnh hc ca Fichte nhng ch bai "tnh di tr v b tnh t quc" ca ng ny. Vi Schopenhauer, m ng (nh ni) l k ngng m nhit thnh. Ngay c khi khng cn tin vo siu hnh hc ca Schopenhauer, ng vn tip tc ca ngi nhng c tnh lun l ca v ny. Hoelderlin, cng l con v mc s nh ng cng khng tn ngng nh ng, cng l nh th v nh t tng nh ng, cng in v cht nh ng. Nietzsche thch nhng cu th p, nhng d tnh ln lao trong cc bi th mnh mng ca Hoelderlin. Trong nhng ngi nc ngoi, thi k ny, ng thch hn c l nh lun l M Emerson. ng gi cun Tiu lun trong va li mnh khi i xa. ng c bit mn chung v tng ca nng lc . Trong tt c nhng ngi ng thi, cng vi Richard Wagner, Jacob Burckhardt l ngi gy Nietzsche, nh hng ln lao nht. Ngi bn v l ng nghip ny ln hn ng n hai mi tui. Cng vi Burckhardt, ng tc luyn mt gii thch mi v vn minh Hy lp v tt c cc nn vn minh. Trong tc phm ln u tin ca mnh, cun Ngun gc bi kch, Nietzsche by t li gii thch . ng trnh by mt phn tng ca mnh v bi kch Hi lp trong nhiu bi din thuyt bt u t nm 1870 v chm dt vo cui nm 1871, sau n hnh ti nh xut bn Fritzsche, Leipzig, vi nin hiu 1872. Chng ta s tm tt ch chnh yu ca cun sch ny trong mt phn sau. Tc phm b cc nh ph bnh n tip thiu thun li, mt vi ngi im lng, cn nhng k khc ln ting ch bai li gii thch c o vn minh Hy Lp . Nhng ring Wagner v Cosima, hai ngi vit cho ng nhng bc th y thin cm. Nm 1872, Penteco6te, Nietzscbe sung sng t vin u tin xy rp ht Bayreuth. Ngy 22 thng 6 nm 1872, Munich, ng tham d bui trnh din u tin ca v Tristan v lsolde v ng bt gp mt cm xc rt mnh. T nm 1873 n 1876 ng son tho v xut bn gm chung bn nghin cu di nhan Quan im khng hin thi. Phn u ca cun Quan im khng hin thi ra i nm 1873, tn cng mt ch th ca Wagner, nh thn hc t do David Strauss. i vi Nietzsche, David Strauss l k i din tiu biu, xng ng cho bn "o c gi hc thc". Phn th hai, xut bn nm 1874, nhm n ci li ch v hn na nhng nguy hi ca vic nghin cu s hc. Phn ba xut bn nm 1874, c nhan Schopenhauer, nh gio dc (trong tc phm ng vit ring cho mnh, vo cui i suy tng, cun Ecce Homo, tc gi ni rng nhan thc ca n ng hn l Nietzsche nh gio dc). Phn bn in nm 1876, xng tng Richard Wagner Bayreuth. Sau y khi nghin cu v nhng bc u ca t tng Nietzsche, ta s tm tt cc t tng chnh ca nhng bn vn trn. Cng chnh vo lc tc To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

phm ca ngi ngi nhc s thin ti xut hin, th nhng nghi ng, nhng tnh i nghch, m t hai nm nay Wagner gy ra ng, cng lc cng r rt hn cng khng cng chng ni. Gia hai tm hn d di n, c nhng xung t t i. V c xung t tnh cm, bi Nietzsche, t trong thm tm mnh, yu Cosima Wagner. Nietzsche thng t hi c phi lng ngng m ca mnh v con ngi v ngh thut ca Wagner l chnh ng, c ng nh ngh s ln kia khng phi l k ch k, v lim, chuyn ch, c ng l m nhc ca ng ta l th m nhc huyn no, suy i, nhng nhn vt khoa trng, c phi m nhc ca ng ta thiu i ci dung d, ci v. Nietzsche bit rng Wagner v Cosima kh chu v l thuyt chng Ki t v ch ngha thc nghim ca mnh. ng m s ci ha, s a h n ci nhn rng ln hn v v tr. Thng 8 nm 1874, ng n Bayreuth thm c hai nh h ti Wahnfried, ri ng tr v trong bun nn v bnh hon. Thng 7 nm 1876, mc d au thn kinh, Nietzsche cng tham d bui din tp v Vng khuyn ca Niebelung, h vin Bayreuth. Ni y ng gp mt Wagner vinh quang y hnh din v chng kin mt thnh ph ton bn giu sang, th b, phng xu thi ngu ngc, ging mc c x, m rc linh nh vi qun nhc rnh rang nhn dp hong Guillaume I n. ng vit v cho em gi : "Anh chu khng ni y." ng bit Wagner ang son v Parsifal, mt v nhc kch dim tinh ca ngi tn gio, ca ngi o Ky t, ca ngi cng gio v lng trong trng php mu! ng kinh tm, chy trn, n mnh ti mt lng ln cn, ri li Bayreuth nhng gia nhng ngi nghe tn dng nng nhit, ng l k c nht lng thinh. Vi nm sau ng khng tr li on ph nhc ca v Parsifal m Wagner gi li, v Wagner cng im lun khng ni g n cun S Vt Nhn Bn, thm ch ng i n cng kch, hay k khc cng kch Nietzsche tuy khng gi tn nhng ch nh mt cch r rt trong tp ch ca ng Bayreuth Blatter. Th l cuc on tuyt xy ra... Vo cui i suy tng, nhn v qu kh, Nietzsche tr li mt ph phn bnh thn hn. Nm 1888, ng vit trong tp Ecce Homo: "Ti khng bit vi Wagner iu g s xy n cho ngi khc; nhng trn bu tri ca chng ti khng c mt m my vn c bay ngang... Ti vn coi Wagner l mt n nhn ln nht ca i mnh."

* Vi nhng bn vn u tay, Nietzsche b cc nh hc ng chnh truyn cng kch, n ma h 1873, ti i hc Ble, Nietzsche khng cn sinh vin u n na, cng khng cn ngay c ngi d nghe. T nm 1874, ng cng ngy cng bnh hon. Thng 6 nm 1875, mt trn au lm ng vng To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

mt. Ri nhng cn au u nh ba b, chng au bao t kinh hn, nhng ln nn ma c khi ko di n c vi gi ; mt ng tr nn au n mi ln gp nh sng hi chi. K h 1876, i hc Ble chp thun cho ng ngh mt nm. ng chp nhn au n th xc vi mt hiu bit nhn nhc. Ci li u tin ca bnh hon i vi ng, l chnh n gii thot cho ng khi ci ngh gio s v ngh lm nh hc ng. Gio s hc ng Lichtenberger vit nh trn. Nietzsche n Thy s, ni thung lng Rhne, ti Bex, ri t n nc m ng rt ham thch sng, du hnh. ng i thm Gne, Pise, Naples. Sau ng sng ti Sorrente vi thng vi ngi bn gi ng rt quyn luyn, c Malwida von Meysenbug. Sinh trong mt gia nh quan liu bo th, con gi mt b trng, von Meysenbug b o Ky t, chp nhn nim tin duy l, nhn bn, x hi v quc t, nh c by t trong tc phm ca mnh, cun Hi k ca mt ngi theo ch ngha duy tm. Nietzsche, nh ng Daniel Halvy vit trong cun sch rt li cun ca ng l cun Cuc i Frdric Nietzsche : "Rt mn yu, cng ngy cng mn yu thm, ngi n b nm mi tui lun lun au kh nhng can m, t nh v tt bng. Ci tinh thn t tn ca c ta qu khng rc r, nhng tm hn c rt cao thng, Nietzs-che qu chung v lng ngi n b mang thin tnh ch thc l n b . Sng ti Sorrente vi Nietzsche v c l i ngi bn chn lc, trong ng k nht l mt ngi Do thi tr tui tn Paul Re, tc gi tp Quan st tm l hc. Trong mt khung cnh trng l nhng ngi khch ca c de Meysenbug sng nhng chui ngy qu gi, suy ngh, tho lun, do chi v c sch, khi mt mnh, khi tp hp vi nhau. Su thng Sorrente l su thng m nht m Nietzsche c sng trn ci i. ng li cn i thm Wagner v Cosima gn bn cnh. Chnh ti Sorrente m Nietzsche n nh nhng ng nt ln lao cho hc thuyt mi ca mnh, hc thuyt m i khi c gi tn l duy tr. Chnh vo thi k ny m cc nh t tng Php gy nh hng rt ln trn ng. Nietzsche khen Montaigne, nh Cosima Wagner tng bn in p vo dp Nol 1870 l "nh lun l t nhin" ng thch ci thng minh chi sng ca tc gi tp Tiu Lun. ng nhn thy Pascal l k "theo Ky t hp l", thng 9 nm 1888, ng vit cho Goerge Brands : "Chnh Pascal, k ti c nhiu yu mn, l ngi gio dc ti v hn." Vi La Rochefoucauld, nh Burckhard vit cho Nietzsche vo thng 4 nm 1879 sau khi xut bn cun S Vt Nhn Bn l "ngi ghen tc hn mt ngn ng ca Netzsche". V n "mt La Rochefoucauld ca th k 18 nhng cao c v mang suy t hn nhiu " Chamfort. Bn cnh nhng tn ln lao , phi k thm Stendhal m, vo nm 35 tui, Nietzsche vui sng khm ph ra tc phm v en ca ng. Nietzsche thy Stendhal "nh tm l hc sau cht", ng thch ci thng minh trong sng v tinh thn t do hon ton ca Stendhal. * To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Thng 5 nm 1877, Nietzsche ri Sorrente v Naples, ri n Lugano, n sui tm Rosenlani, quay v Ble ng vi ngi em gi, Lisbeth, t thng 9 nm 1877 n thng 6 nm 1878. Vo thng 7 nm 1867, lc ri b Wagner trong nhng bui trnh din ti Bayreuth, Nietzsche vit vo s tay nhng t tng v ngn ng m sau ny vo thng 9 ti Ble, ng c cho mt sinh vin, cng l k ngng m ng ht lng, anh Koeselitz, m ng t cho tn ring l Peter ngi khch tr (Peter Gast) chp. Nhng t tng khc c ng thm vo Sorrente, ri Rosenlani. Bn tho c hon tt ti Ble vo thng 5 nm 1878 mang nhan S Vt Nhn Bn. Bn in u tin c tng " tng nh Voltaire, nhn l k nim hng nm ngy t th. 30 thng 5 nm 1878". Nietzsche trong cun Ecce Homo gi tc phm l cng trnh mang mt t k lut khc khe nht, bi k lut m ti ct t mi th duy tm, cung nhit thing ling, tnh cm p v mi th n tnh khc. Nh vy tc phm chnh l cng trnh ng ghi nh ca mt cn khng hong. Nietzsche bnh hon thng xuyn n ni phi ngh dy lun. ng khng cn c c na, chnh bn b phi c, chp li ghi ch v sa bn tho cho ng. ng ko di mt i sng (nh trong th vit v cho m) "ba phn t l au kh, mt phn cn li l kit sc". ng s phi m mt mt, cng ngy cng bun thm, th lm thy thuc cho chnh mnh bng cch ch ra nhng cch chm sc v sinh ring. Sau cng ng hon ton b dy. Thng 5 nm 1878 ng n t chc. Hi ng ht Ble chp thun cp cho ng s tin hu tr l 1000 pht lng, trng i hc pht mt ph cp hng nm l 1000 pht lng lin tip trong su nm, Hi hn lm cng thm vo 1000 pht lng. Nietzsche c th sng mt i c lp gin d. T y ng c nhng phng tin vt cht sng tc ngh ngi v mua sch v. Thng ba nm 1879 ng cho xut bn cun Quan im v phng ngn ln ln nh l phn ph ch ca cun S Vt Nhn Bn. Ri ng xut bn phn ph lc th hai di nhan Ngi du hnh v chic bng vo u nm 1880. Thng hai nm 1880 ng quyt nh ri nc c tin v min Nam. ng cho ngi hc tr trung thnh v y thin cm ca ng, nhc s Peter Gast, a n Venise, thnh ph ca "trm mi c n", ni ng thy thoi mi v ci cn thit yn tnh ca mnh. ng y n cui thng su. Sau bao nhiu ln i ch, ng nh c Gnes, t thng mi mt nm 1880 n thng t nm 1881. ng chn mt cn gc xp trong mt ng hm gi cm (Charles Andler ghi ch : ng chn snh si ch tr rt hp cho cuc sng ca ng. Xm ging ngc nhin v tnh khim tn v lch s ng vu ca ng, h gi ng l ng thnh, ng thnh nh ; il santo, il piccolo santo. Venise, ng c cho Peter Gast chp nhng t tng ca ng u tin gp li di nhan Bng thnh Venise. ng cng cn c thm vo nhng ngn ng khc. Tt c, xut bn nm 1881, di nhan Bnh Minh Suy ngh v cc thnh kin lun l. "Vi cun sch ny ti bt u mt trn chin chng lun l", Nietzsche vit trong cun Ecce Homo. Chng ta s trinh by sau y hc To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

thuyt c Nietzsche ha cng thc trong S Vt Nhn Bn, cng vi hai phn ph lc v cun Bnh Minh. * Thng su nm 1881, Nietzsche di n thung lng p ca vng Cao-Engadine, ni t ng sng qua mi ma h, tr nm 1882. ng chim mt phng nh ca cn nh sn ngi lng xinh xn Sils-Maria, ng cho l "ci gc p nht trn tri t". Chnh vo thi k ny m ln u tin ng c Spinoza, ng sung sng khm ph Spinoza "mt ngi tin phong". Mt ngy thng tm nm 1881, sau khi do quanh b h th mng Silvaplana, ng dng li ni mt tng rt ln dng ng gn Surlej. Thnh lnh ng rng mnh v mt linh th. ng trc nhn c ci tr v vnh cu : th gii trc mt din i din li cng mt cnh tr, v mi ln nh th, con ngi thc s bt u li cuc sng ca mnh. y l lun ca o th la, o B la mn v nht l o Pht. Ngi ta cng tm thy n trong trit hc Hy lp vi nhng trit gia trc Socrate. R rng y Nietzsche chu nh hng ng phng - Anaximandre v Hraclite, nhng k theo Pythagore v cc nh khc k, ton l ngun gc Tiu . Gi y nim tin kia tr li mnh lit trong ng, ng trc cm mt nim vui ~xut thn vi t tng . ng ghi vi tng kia trn giy vi nhng ging ch : "Trn cao hn mt bin 6.000 b, v cn trn cao hn na, cn hn mi th ca con ngi ". ng Andler vit v im ny : " Chng lon k c a n cc tri gic mi nhng tht ra nhn b ngoi i vi ta dng nh thy ri. Xuyn qua linh th Surlej l tt c hiu bit xa c ca con ngi ln ny li xut hin vi ng trong mt o nh ca la thing ". Ti Gnes, ni ng tr li vo ma thu nm 1881, ng cht cm thy sc khe phc hi, ng tn hng c ci sung sng ca ngi lnh bnh. ng vit v cho em gi : " Gnes. anh rt sung sng v kiu hnh, anh l tt c nguyn l Doria, l tt c Kha lun b. Anh do chi trn nhng nh cao vi bi ca vui v v vi ci nhn v tng lai m cha ai dm nhn. Em tin anh i, nh cao nht ca suy tng v ca cng tc lun l Chu u gi pht ny anh ". Ngy 27 thng 11 nm 1881, ng sung sng khm ph ra tc phm m nhc m hoc v m hoc ng n sut i, bn Carmen ca Bizet. Trong thng 7 v 8 nm 1881, Sils-maria, Nietzsche phc nhng ghi ch cho mt tc phm mi. ng thm vo nhng t tng ghi li Gnes trong ma thu 1881. ng hon thnh vic bin son cun sch ny trong vng mt thng " thng p nht ca mi thng ging" (1882). ng t tn cho tc phm ca mnh l Hiu Bit Hi Ha thm vo vi nhan ting c hai ch La gaya Scienza. Tc phm ra i nm 1882. Sau ny, trong ln xut bn nm 1887, ng thm vo mt li ta, mt quyn th nm v nhng bi ca ca ng hong Vogenfrei. Cun sch ny l mt chuyn tip t thi k duy tr sang thi k tc phm Zarathoustra. Vo trang cht ca quyn th t - Nietzsche vit trong Ecce Homo - " Mt tia sng kim cng rc r v nhng To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

li u tin ca Zarathoustra ".

Felicien Challaye

Thng su nm 1888, Nietzsche vit cho mt ngi ngng m mnh M : "Bnh Minh v Hiu Bit Hi Ha l hai tc phm ti yu mn nht v l hai tc phm ring t nht". * T Messine, ni ng vo thng 4 nm 1882, Mlawida von Weysenbug gi Nietzsche v La M. C gi ny c quen mt thiu n mun lm th k cho Nietzsche (chc hn c vn cha qun li ng vit trong mt bc th tm nm v trc : "iu ti cu mong cho mnh, c l hn ht, l c mt ngi v hin.") C gi l Lou Salom, mt thiu n Phn Lan xinh p, ht sc thng minh, say m nhc Wagner. Nng cn gi k nim u bun ca mi tnh ngang tri vi mt gio s dy mnh, m ng ny c gia nh v thng yu v ht mc. Nng gp Paul Re, v bi ng ny v bi c von Mesenbug m nng nghe n danh ting Nietzsche. Cc nh tiu s Nietzsche ph phn con ngi ca Lou Salom bng nhiu cch khc nhau. V im ny ng Charles Andler vit : " Cc c sinh vin Nga i tim chng i khi l mn trang sc nhng thng vn l tai ha cho cc i hc u chu t na th k nay " . Nietzsche n v c gii thiu vi Lou Salom vo mt bui sng ti nh th Saint-Pierre v sut ngy ti b h Orta vi b v c Salom, c Paul Re bn cnh. ng c cm tnh tt ngay v nhn thy Salom ngi bn gi tin nh, ng vit : " l ngi n b thng minh nht, "di ci v b ngoi l mt thiu n ch thc, nng c ci nhn sc bn ca con phng hong v ci bo gan ca con s t". Cho rng khng th lm bn vi nng khng thi, Nietzsche quyt nh cu hn. Li dm hi c Paul Re chuyn i. Lou Salom t chi, nhng nng v Paul Re quyt khng Nietzsche bun vi cu tr li . Nietzsche a Lou li ving Tribschen, gn Lucerne ; ng th l vi ngi thiu n nhng vui sng v kh tm m Wagner gy ra cho ng. em Lou li gn Lisbeth, ng a c hai n Bayreuthe nghe nhc kch Parsifal. C hai u c Cosima mi, Lisbeth t ra ght Lou v chng i mi nh hn nhn, lm quen. Ngi thiu n Phn Lan n a cho trit gia mt bi th p nhan Gi au thng : "Ai xua ui mt ln khi em li Khi anh nhn i mt thm m en Em u n b i khi anh ch tay hi au thng i mun nm khng la i"... Nng cn gi tng mt bi th khc, bi Cu nguyn cho cuc i, kt thc bng nhng cu : "Khng cn hnh phc cho Th em xin nhn nhng dy v kia". T tm nm nay Nietzche khng cn sng tc nhc, bi qu cc nhc, nay ng son nhng cu th kia vo phn b ca mt bi Ca thnh cho cuc sng, l nhng ting ku au thng nht ca To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Nietzsche, ng Andler vit.

Felicien Challaye

Nietzsche m n chuyn cng Lou sang sng Paris. Tuy nhin ng au kh v s thn mt gia Lou v Paul Re: Sau cng ngi thiu n th nhn khng yu ng ch mun l bn ca ng. Nietzsche vit cho nng mt bc th v cng nghim trang. ng gin Paul Re v kt n ng ny phn bi. Cu chuyn tnh s kia chm dt au xt vo u thng mi mt nm 1882. Nietzche au kh in cung v cuc phiu lu ny. Ba ln, ng toan (hay c gng) ung c dc t t. * T ng sang tm qun lng, ng ti mt qun tr khim tn, nhng rt p, m thi t ai bit n, qun Rapallo trn sng Riviera thuc vng Gnes. ng y t cui thng mi mt n cui thng hai nm 1883. Vo thng ging nm 1883 li c mt linh th khc, ng t li nh sau : "t nhin, nh chia lm hai. Zarathoustra lt li gn ti", trong cun Ecce Homo, ng phn tch " kinh nghim cm hng" ng gp v ni n mt th " mc khi ". Bn vn ny, theo Charles Andler l "chng tch c bn ca mt ch ngha thn b khng Thng m ngi ta cha h bit t khi c o Pht n nay ". Chnh tin tri Zarathoustra l k n rao ging quan nim ca Nietzsche v Siu Nhn v Tr V Vnh Cu. Nietzsche son phn u ca cun Zarathoustra trong mi ngy v ng kt thc vo ngy 13 thng hai nm 1883 ang lc nghe tin Charles Wagner t trn. ng gi cho Cosima mt bc th chia bun tha thit, nhng khng c tr li. Ti La M trong mt ch- tr vng Barberini ni c th nghe di mnh ting sui chy, ng son bi Ca thnh cho m en, phn hai ca cun Zarathoustra, y "Ariane-Cosima " hin hnh, d khng c gi ch tn. Trong 10 ngy t cui thng su n thng by nm 1883, ng kt thc phn hai ti , ti Sils-Maria. ng bt u phn ba v hon thnh vo thng ging nm 1884 Nice. ng nh c ti thnh ph ny, ni ng yu thch bn tu, nhng gc ng c knh, nh nng v bu tri "h ch".Theo Hans Vaihinger, mt trong nhng nh bnh ch Nietzsche, cn phi bit Riviera hiu Nietzsche. V li Sils-Maria, vn thng 8 nm 1884, Nietzsche gp mt ngi ngng m tr tui, thng minh, bn ca Wagner, Heinrich von Stein, c l do Lisbeth Nietzsche hay Malwida von Meysenbug hay cng c th do Cosima gi n. ng hy vng tm thy chng trai tr mt hc tr, nhng ng khng thnh cng khi mun dt chng ra khi nh hng Wagner. , i vi ng l mt tuyt vng mi na. Mt ni bun khc : Lisbeth, trc khi bo d nh ca mnh cho Nietzsche bit v cng khng hi kin ca ng na, nh hn vi mt nh vn c khuynh hng i c (tc lin hip Nht Nh To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Man), mt nh thc dn, bi Do Thi v m Wagner, Bernhard Frster. Nietzche vit cho em ng cm thy l nh hn kia nh "mt vic bn thu v xc phm ln". Nhng ri ng cn rng chu ng, cu chc hnh phc v can m cho ngi m ng gi l "con lc thn yu " ca minh. Ti Men ton vo thng 11 nm 1884, sau mt thi gian gin on, ng khi son v kt thc phn bn ca cun Zarathoustra vo thng hai nm 1885. Zarathoustra ca Nietzsche va l mt tc phm trit hc, va l mt thin anh hng ca bng vn xui v, nh Andler ni, l mt th Phc m. Nietzsche tnh kt thc tc phm bng mt kch bi trnh by ci cht ca v tin tri : vy c bn cnh, hai cnh trc, hai cnh sau ca phn bn. Phn u ca cun Zarathoustra ni nhu vy xut bn thng 5 nm 1885 mt cun sch dnh cho tt c v cng ch dnh cho mt ngi ; phn hai thng 5 nm 1883, phn ba thng 4 nm 1884, bn in u tin ca c ba phn c mt vo cui nm 1886. Vi phn bn, Nietzsche khng tm c nh xut bn ; ng bt buc phi b tin ring in vi s gii hn l 40 bn ch tng bn b. " Mt trong nhng vn xui hay nht ca c sut khng cho i c " ng Andler vit. Bn in u tin gm c bn phn ca Zarathoustra ni nh vy n nm 1892 mi c in ra. D khng thnh cng, Nietzsche vn khng nghi ng gi tr tc phm ca mnh. Nietzsche vit cho nh xut bn : " l cun Phc m th nm " ; v vit cho Peter Gast " l vic tt p nht ti lm c. . .Ti chng cn g nng n v vui thch hn na ", v ng vit trong Ecce Homo: "Tc phm ny tuyt i l mt tc phm ring bit...Cha h c g c sng to bng sc lc phong ph n th...Vi cun Zarathoustra, ti cng hin cho loi ngi qu tng p nht, mn qu h cha bao gi nhn c ni ai ". * Ri ln lt Nietzsche sng Nice, Venise, Turin, Sils-Maria. bin minh cho ch Tr v Vnh Cu, Nietzsche mun m rng kin thc khoa hc ca mnh, ng bn rn vi vt l, hc vt sng, hc tm l, nghin cu thuyt bin ha, thuyt di truyn, nhng tc phm ca nh hc tm l Php Ribot, nht l cun Bnh trng con ngi. ng cng c mt vi tc gi lun l Php, Guyan chng hn, ng ny ch gii cun V phc mt nn lun l khng cng p v trng pht. Hiu hc tt c, ng n Beaudelaire v cc vn phi suy i Php, n Maupassant v c n cc nh tiu thuyt Nga, nht l Dostoievsky, ng tnh c khm ph ra Dos. Trong mt bc th gi cho Overbeck, ngy 23 thng 2 nm 1887, ng so snh vic gp g tnh c ny: vi ln u tin ng xc ng khi c cun v en ca Stendhal. Nh mt su tp nh mt ngi bn c ng khm ph ra ngh thut Nht Bn, nhng bc ha th n ca trng phi binh dn Nht. ng vit cho em mnh: " Venise, anh cm thy sung sng, bi y ngi ta c th sng theo cch Nht Bn m khng cc nhc lm. Ti sao em khng sang Nht, ni i sng vui v nht, nhiu cm tnh nht ". To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

ng bt u Sils-maria, trong ma h nm 1885, tip tc v chm dt ti Nice nm 1886, mt tc phm mi, cun Bn kia ci Thin v ci c, m ng b tin ra in. ng nhn thy y phn tiu cc ca hnh ng m phn tch cc c trnh by cun Zarathoustra, tc phn ph phn cc gi tr ph bin c chp nhn. Vi tc phm ny, ting c t n mt m iu trong sut v thun ty nht cha bao gi ngi ta nghe n. ng son nm li ta cho cc tc phm trc in trong ln ti bn trong b sch ton th, vui thch khi tim thy li trong cc cun sch u tin ca mnh trit l ca iu ngi ta thng gi l thi k th ba ca ng. ng vit thm chng th nm cho cun sch trong ln xut bn li nm 1887. Thng 6 nm 1887, Sils-maria ng vit cun Ph h lun l, cun sch m ng gii thiu trong tp Ecce Homo nh l mt tc phm bt chin " phn ph thuc ca cun Bn kia ci Thin v ci c ". ng trc s khng thnh cng do cc tc phm mnh gp phi, Nietzsche t hi phi chng cuc i mnh khn n n ni. ng m chinh phc nc Bc bng m nhc ca mnh, nn n Peter Gast phn tu bn Ca thnh cho cuc sng ca mnh. Ngng m Bizet, cng ngy cng chn ght nhc Wagner, ng mun hy b by Intempestive, vi Wagner Bayreuth ; thng 5 nm 1888 ng bt u vit Turin v kt thc vo thng su li Sils- Maria mt Intempestive mi, Trng hp Wagner ; cun Mt vn m nhc xut hin thng chn cng nm. Phn ph lc ca cun sch nh kia s l mt tp mng khc, c sa cha Turin thng 12 nm 1888, cun Nietzsche chng Wagner. Ma h nm 1888 ti Sils-maria ng vit cun Hong hn ca nhng Thn Tng l tc phm c ph ch Ta trit l bnq nht ru nh th no, mt n lc tip tc ph hy nhng t tng tn gio v lun l c truyn. Tc phm ch xut bn vo thng ging nm 1889, sau ln khng hong cui cng. Cng mt cm hng a n tc phm K chng Kyt, son thng chn nm 1888 Sils-maria v Turin, n lm thnh quyn u tin ca tc phm ln m ng suy nghim v Lt tt c cc gi tr. Tt c cc ghi ch khc c sa cha t nm 1886 n nm 1888, cho tc phm dang d ny c xut bn vo thng chn nm 1901 di nhan ch hng trng, tiu lun v vic o tt c cc gi tr. Nhng trang su thm nht ca Nietzsche c tm thy trong tc phm ny. Chng ta s tm tt l thuyt trnh by trong cun Zarathoustra v cc tc phm k tip. n y ta thy tt c cc tc phm ca Nietzsche chng t mt sc mnh tm thn tht ng phc v mt qun bnh hon ton. Tht l va bt cng v va phn khoa hc khi vin dn, cng nh mt ph phn trit hc , ni khng hong chm dt i sng tr thc ca trit gia. Ngi ta cng khng kt n c m nhc ca Schumann khi nh n thm nn chm dt cuc i au kh n. Vo nhng thng cui nm 1888 l thi gian tnh trng tinh thn ca Nietzsche t hi hn c. Thng 10 nm 1888 ti Turin, Nietzsche bt u - v chm dt vo thng 11 - mt loi tiu s t thut, v To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

trong tng ca Nietzsche, dnh sng to mt cng thng khn trng cho php gi s ch ca qun chng v tc phm Lt mi gi tr, tc cun Ecce Homo. Tc phm gy mt lu tm ht sc ln lao cho cc nh vit tiu s ca trit gia v cng ch l tc phm duy nht ca Nietzsche m ta c th tm thy mm mng ca cn bnh hon sp n ca ng. Ecce Hom kt thc bng cu : " Dionysos i mt vi k ng inh trn thp t " T y, trong tinh thn Nietzsche, khi ng cm thy chng i nhau, khi ng thy ha hp v ln ln gia Dionysos v Jesus. Vi ci dao ng kinh hn ny, l tri ca ng suy sp. Cui thng 12 nm 1888, qua Turin, ng l k lon c. ng vit cho Strindberg, cho Burckhardt, cho Peter Gast nhng bc th in cung, i khi ng k tn Nietzsche-Csar. ng gi n Cosima mnh giy th nhn tnh yu vi Ariane. Ln ra ng cui cng; nhn thy ngi nh xe nh p vo u con nga rt tn nhn, ng qu xung m c con vt khn nn du dng hn n, ri xy xm ng ln ra : hnh ng sau cht trc cng chng ca ngi khinh mit lng nhn t, ca k cao bo lc l hnh ng trc n i vi mt con vt khn kh. c Burckhardt bo tin, Ovebeck n tm Nietzsche Turin ngy 9 thng ging nm 1889. Khi c ngi bn du a i, k bt hnh kia c bi th ng lm t lu v Venise, c in trong nhng bi th t sau cht tp Ecce Homo: "T tay trn cu Ti ng trong m sng Mt iu ht t xa vng li gn Nhng git vng rc rch Trn mt nc run lnh Thuyn nan, m nhc, nh sng lp le... Mi vt tri v bui hong hn Tm hn ti l ha m ca mt cy n Ngm ln cho chnh mnh nghe V hnh khng ng chm n c Mt bi ca ca k cho thuyn nan Run ly by trong sc mu ton phc - C ngi no nghe ting ht kia khng ? Ovebeck a ng n mt nh thng Ble. Sau gia lnb Nietzsche sp t cho ng mt ch nh thng Ina ; ri mua cho ng mt cn nh mt thnh ph nh quang ng v thanh nh, Weimar. ng sng ni y vi nm. Mt ngy kia hi tng li i k nim, ng hi : "C phi mnh vit nhng cun sch hay kia khng ". ng t trn ti Weimar ngy 25 thng 8 nm 1900. Thi hi c an tng ngha a Rcken ni cha m ng an ngh, khng nghi l tn gio. Khi tang To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

l c hnh, mt sinh vin l mt, tin n trc m, c i li rt cm ng, by t lng bit n ca gii thanh nin.

* Trong cuc i cung si , u l c tnh tiu biu nht? Thin nhin ph cho Frdric Nietzsche mt cm tnh bn nhy, mt thng minh t nh v hng mnh, mt tinh thn ham hc hi tt c v mt tri tim du dng thm kht yu thng. Gio dc pht trin nhng c tnh bm sinh kia. V ni k th ca o Ky t l ngi ta c th tm thy rt nhiu tinh thn tn gio, tinh thn m nhng nh thn hc l t tin ng c xy v cha m ng khi dy. Th d c ln trong bc th cho Rohde, ng tuyn b s th hn o Thin cha : " Ti cha bao gi cm thy mnh y tinh thn Luther nh vy. Ti ca ngi ci khng kh tt lnh v thun khit " Nhng ngi tn gio lun lun tm cch kt hp mt lun l c nn tng tn gio v mt tinh thn ph phn t do. C hai khuynh hng u tm thy trong c tnh ca Nietzsche, nhng ngi thn yu nht ca ng t ra cng nhn thy iu . Nhc li nhng ngy Sorrente, Malwida von Meysenbug vit " Ci du dng, t t ca Nietzsche linh ng bit bao. Bn tnh hin lnh d mn iu ha c c thng minh ph hoi ca ng!". Dng iu khim tn, che giu mt kiu hnh ngm ngm, tn trng mi ci cao p ch thc, lng tt ch tm khng gy au kh, mun hn gn, xoa du, cu cha tm hn. Ngay c lc sau khi ph bnh nghim khc c tin v lun l Ky t cc tc phm thuc thi k mnh danh duy tr, nm 1881, ng vit cho Peter Gast : " D ph o Ky t, ti vn khng qun rng i sng tinh thn ca mnh rt c nhiu kinh nghim qu gi. T thm tm ti hy vng chng bao gi phi kh chu khi i mt vi n ". V th ng khng ngng yu mn con ngi l tng ca Jsus. Nhng phng th chn l, gh tm di tr l kh nng ng tha hng c gia ti lun l ca t tin. Chnh l tnh cm khch ng tinh thn ph phn ca Nietzsche, ci " thng minh ph hoi " nh Malwida von Meysenbug ni. Nh vn o Stfan Zweig, trong mt nghin cu rt hay v Nietzsche, nhc li rng chnh Nietzsche d nh rt sm vit mt cun sch nhan Passio nuova hay Nhit tnh thit thc. Zweig bo : ng khng bao gi vit cun nhng (cn hn na) ng sng n. Bi lng thit thc y am m v tnh yu chn l mnh lit n au n biu l ci t bo sng to trong s trng thnh v pht trin ca Nietzsche. " Ngi ta lm ln khi gi Nietzsche l nh trit hc, tc bn ca Sophia, ca Hiu Bit.... Phi gi ng hn ng l mt Philalethe, mt k am m d di chn l, Aletheia ". Tnh thit thc nng chy ng p dng vo cc vn trng i nht t ra cho thc con ngi. " Nhng vn to ln ca con ngi l nhng am m to ln ca Nietzsche ", mt trong To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

nhng nh ph bnh c v Nietzsche ni nh trn.

Felicien Challaye

Nietzsche em tt c ch hng trng phng s cho lng nhit thnh am m n, mt ch khng ngi bt c nguy nan no v hy sinh i c nhng o nh p nht. ng nht quyt ph hy mi th khng phi l chn l. ng vit trong cun Ecce Homo l " Ti khng phi l ngi, ti l bc ph " . ng chng n ct lc mi th di tr. . . . . lun l cu truyn v ch ngha duy tm u mi cht li. ng chnh l th "tn gio v thn ", Henri Lichtenberger vit nh vy. V ng tr nn k v lun bng mt th lun l rt t nh. ng bit r nhng kh khn mnh mng m c gng bi thm ca ng s gp phi khi mun xy dng mt lun l ngoi mi l tng cu truyn. Nm 1885, khi ni.chuyn vi Lisbeth, ng bo : " Anh i u vi mt vn mnh mng, l khu rng anh b lc vo, mt khu rng hoang (Wald und Urwald). Nu gp c ngi no c th ch r c gi tr cc c l ca chng ta, anh s nghe, s i theo h, nhng anh khng tm thy mt ngi no c;.. anh c c." Hai nm sau, ngha l mt nm trc khi i sng suy t ca ng chm dt, ng th nhn vi Carl Fuchs: "Hu ht nhng iu ti vit ra u phi xa b."... Tuy nhin, i vi ng, mt thi gian trong cuc i, ng tm c khuy kha t tng Siu Nhn, l tng Tr V Vnh Cu, lng tin gii by trong Zarathoustra. Vi ng, l mt tn gio mi, mt tn gio khng di tr. khai sng nim tin ny, nh t tng phi tr thnh ngi tin tri. V ngi bit trc phi li dng nhng kh nng tuyt vi ca nh ngh s. Ngay t nh ng m ci p, ci thun khit, ci cao c, r rng. ng yu thch su xa m nhc v thi ca. ng tm thy, sng to mt hnh thi linh ng, m du, thm tha v li cun by t t tng mnh. ng thc r nhng phng php m ng p dng t nhin i vi ring ng cc iu kin ca mt Tc phm han tan, ng vit, vo nm 1897: "Mt c thai l tng. Mi ci c v b ngai bc hc ngm lng vo nhng chiu su thm thm. Tt c cng ca am m su sc, ca lo u v ca c mun na... Tuyt i ring t. Ni n s tru tng nht bng cch th c th nht, mu l nht. Mi s vt phi r rng, ch xc tt cng, nhng th d... phi tim li din thng thay th cc t trit hc... ". ng hon ton thnh cng trong vic sng to thm m cc biu tng kia. V thc ng rt c th t ho chnh ng - nh ng ni trong mt th gi Rohde nm 1884 -- a ngn ng c tin b n ch nh trc y Luther v Goethe lm. y l mt vi c tnh chnh yu m ta khm ph ra con ngi d di, xao xuyn, li cun ca nh t tng kia, ng thi l nh tin tri, ngh s, k sng to mt th trit l su thm, y am m To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

v tr tnh. *

Felicien Challaye

Ngy nay, trn th gii, c mt ni ngi ta chuyn bit sng trong t tng ca trit gia ! l cn nh ca Weima ni cha tc phm c mnh danh l Nh lu tr vn kin Nietzsche, Nietzsche Archiv. cng chinh l ngi nh Luisenstrasse ni Nietzsche sng nhng nm cui cng ca i mnh. N nm vo cui thnh ph, trn i cao, mt ni rt p. Trong phng chnh, bn phi, c treo nhiu chn dung ca Nietzsche v mt khun mt nn theo hnh ngi cht ng trc c t vi bng cc. gia l bc chn dung cui cng ca ng khi au do Older v, tc phm rt truyn cm m ai nhn cng khng khi xc ng bi hi. Bn di l cc hnh chp hay chm ca nhng ngi c mt trong cuc i ca nh trit hc : Ritschl, Burckhardt, Schopenhauer, Wagner, Tain, Brands v mt nhm cc sinh vin, gia nhng bc l hnh ca Erwin Rohde, pha tri l mt tm bia cao, di mt bc tng ht sc p ca Nietzsche do Klinger tng gia nhng chm l cao, nhiu vng hoa c t trc bc tng. Pha trong tng l nhng tc phm ng gy m vng ca Nietzsche. Bn cnh mt phng lm vic c cha nhiu chn dung, nhiu tc phm. Chnh em gi ca trit gia Elizabeth Frster Nietzsche tp trung v ct gi cc bn tho ca ng vi rt nhiu kh khn ti Nh lu tr vn kin Nietzsche. Th vin ca Nietzsche cng c tm thy y vi rt nhiu sch do ng ghi ch. Ni y tp hp v c sp li khng nhng bn in khc nhau cc tc phm ca ng m cn tt c cc sch, bo vit v ng bng mi th ting u chu v ngay c ting Nht : 1000 cun, 12.000 bi, bn vn, tp ch, bi bo (ti c tm thy, trn vi cun sch , nhng ghi ch bt ch ca b Frster, lin quan nhng vin dn ca cc ph bnh). Chnh Nh lu tr vn kin Nietzsche c nhim v xut bn tc phm trit gia - mt nhim v khng phi khng gy ra nhng li chi trch cng nh tranh lun bt chin si ni. C quan ny d tr s in, khi c phng tin, mt n bn ph bnh cc tc phm tan th, cng vi mt th mc. Nh lu tr vn kin Nietzsche u tin c sng lp do tnh thng anh ca b Frster khng c tr cp bi mt Quc gia, mt trng i hc, mt c quan tr thc no c. Sau , ch c vi ngi gip thm phn ng gp ti chnh ca h. Ngy nay c quan c bo tr bi Hi nhng ngi bn ca Nh lu tr vn kin Nietzsche (Gesellschaft Der Freunde des Nietzsche Archivs), (phn ng gp ti thiu : 10 ng mc). Tt c nhng ai lu tm n Nietzsche u c th lm vic ti Nh lu tr vn kin. Ngi qun th th vin, ng Max hler, c bn phn tr li tt c cc cu hi c th tr li t ra cho ng v Nietzsche, v trit l cng nh cc tc phm vit v t tng ca Nietzsche.

To Ebook: Nguyn Kim V

Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Felicien Challaye Nietzsche- Cuc i v trit l Dch gi: Mnh Tng TRIT L NIETZSCHE Nghin cu trit l Nietzsche nh th no? v trc tin c mt hay nhiu trit hc Nietzsche. C rt nhiu kin khc bit nhau v im quan trng ny. D khng i vo chi tit cc gii thch xung t kia, ta cng cn phi t vn v gii quyt n. T tiu s, tc phm, th t ca Nietzsche ta cng khng rt ra c mt gii php tha ng. Khi th Nietzsche mun lm ni bt tnh cht khc nhau gia cc quan im m ng tri qua. Th d vo thng 3 nm 1885, ng vit cho Malwida von Meysenbug : " iu khi hi trong hon cnh ca ti l ngi ta c lm ln ti vi mt ng gio s xa c no i hc Ble, ng Frdric Niezstche. Nhng ti c lin quan g n ng gio s n u? " Khi th, ngc li, ng nhn mnh vo tnh cht lin tc ca t tng mnh, nh ng vit cho Peter Gast ngy 16 thng 8 nm 1883 : " S ha hp ton th -- v thc v v - cc tng trong c ng sch mi chng cht ca ti lm ti ngc nhin ". Cc li ta ng thng vit sau khi cc tc phm xut bn nhiu nm -- trn thc t chng ch l nhng li bt -- cho php ta tin vo tnh hp nht su thm trong tc phm ca mnh. Phn ng cc nh ch gii (chng hn nh Ren Berthelot, William Salter v.v...) phn bit ba thi k trong trit hc Nietzsche. ng Andler cho rng li phn bit ny " c chng " ng. u tin, t 1869 n 1876 l thi k " bi quan lng mn " nh du bng nh hng ca Schopenhauer v Wagner, c tnh ca giai on ny l lng tin vo gi tr thnh thin, ch ngha anh hng v ti nng thin ph. Tip theo, t 1876-1881, l thi k ca " khuynh hng thc nghim hoi nghi ", ng tr bi cc nh lun l Php v thc dng Anh, y l tng c nht ca trit gia l s t do tuyt i ca tinh thn, trn ng i tm khp cc lnh vc chn l. Sau ht, t nm 1882 tr i, l thi k xy dng tr li (sau khi ph hy), c nh du c tnh bng tnh cht gn cht vo i sng hn l c gng tin v ci thc, t n l tng Siu Nhn v Tr V Vnh Cu. Mt trong nhng ngi bn thn ca Nietzsche l Overbeck li phn bit ra bn thi k : thi k Nietzsche l nh gio dc (1873 - 1875) ; thi k Nietzsche l nh ph bnh (1876 - 1881) ; thi k Nietzsche tr tnh (1881-1885 v thi k Nietzsche in lon (1885 - 1888) . Theo ng Andler, ta c th phn bit ra hai hay bn h thng. Cuc i ca Nietzsche trnh by cho ta thy hai trc quan ln theo cc phn tch t m : trc quan ca t tng Schopenhauer ; mt phn To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

tch linh th dn dn ngui tt, t cun S Vt Nhn Bnn cun Hiu Bit Hi Ha ; trc qun th hai l trc quan ca Tr V Vnh Cu v s xut hin k diu ca Zarathoustra ; sau ht l vic ph bnh v ch gii nn tng mc khi diu k . Tuy nhin mt vi ngi ngng m khc li nhn mnh vo s hp nht ca t tng Nietzsche, Andre Gide trong mt trang cun Thc Ngn nhn mnh n ci " u n ng phc " ca ng. Tuy khng khng nh quyt lit nh Gide, Henri Lichtenberger cng lu n im mch lc ca h thng t tng Nietzsche. ng phn chia ra thi k Schopenhauer -Wagner l thi k " hon ton trit hc" ca Nietzsche. Trong thi k ny, bt u bng cun S Vt Nhn Bn, ng khng tin rng cn phi chia ra hai thi gian ring nghin cu tng phn ring ca n. ng vit : " Ti tin rng Nietzsche hon ton chp nhn trn thc t mt h thng m cc thnh phn gn lin vi nhau." H thng bao hm " mt phn tch cc v mt phn tiu cc ". Phn tch cc, tc l phn nghin cu ph bnh con ngi ni chung, phn tiu cc l phn khng quyt v Siu Nhn. * Chng ta kt lun th no v cc kin khc bit ny ? Phi nhn rng ngay t hai tc phm ln u tin ca Nietzsche cun Ngun Gc Kch Bi v cun Quan im Khng Hin Thi trnh by, trn rt nhiu im v Schopenhauer v Wagner, nhng tng m sau tc gi t b ngay. Do thc l gi to khi chng ta tm cch a cc ch trn vo chung mt h thng mch lc. Tt hn ht l u tin, chng ta hy nhn li, mt cch ring r v lin tc, hai tc phm trn hiu r nhng khi u ca t tng trit hc Nietzsche. Nhng trong cc tc phm tip theo, s khc bit cng ngy cng t ra km quan trng hn s trng hp. V, chc chn Nietzsche cng khng h khng nh cng mt cch th s quan trng ca tr khn so snh vi hnh ng cng nh ngha v gi tr ca n lc hng v chn l. Chng ta khng th chi ci c mt phn tn quan trng y, v cng khng th qun nh du vic thay i quan im ny d cho phi ct ngha chng. Ta cng tm thy nhng khng nh khc nhau v mt s vn mang tnh cht giai an, th d nh v gi tr so snh gia chin tranh v ha bnh. Nhng ngai s kin ny phi cng nhn rng t u n cui tc phm trit hc ca Nietzsche ta ch nhn thy cng mt vn , cng mt l tng ch o, mt kht vng. Nietzsche lun lun t cc vn cc gi tr m con ngi gn cht vi hnh ng v tnh cm ca mnh, ng tuyn b xt li, ph , o ngc cc gi tr. ng thng xuyn ph phn cc l tng o c v tn gio c truyn, cng ngh khai ph mt cch khoa hc cc ngun gc ca chng. Nietzsche han tan kt ti li tu kh hnh ca o C c, cng nh cc khuynh hng mi v bnh ng dn ch v gii phng ph n. Lun lun Nietzsche ca ngi bo lc, s gan d v yu i. Trit l ca ng hon tan hng v tng lai, v ngy mai, v nhng bnh minh bo hiu ngy ti sng nht. To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

"Mt k h v xut thn" - theo ch dng rt ng ca mt trong nhng nh ph bnh Nietzsche, Karl Justus Obenauer- a ra nhng ph bnh nghim khc nht v cc quan nim siu hnh, lun l, tn gio, chnh tr, x hi, v c n ngh thut khoa hc hin thi ca con ngi. Nhng cng lc ng cng mc khi nhng chn l m ng cho l si ng v khuy kha nh Ch Hng Trng, o Gi Tr, Siu Nhn, Tr V Vnh Cu. Di y ta ln lt nghin cu cc ch : - Nhng bc u ca t tng Nietzche - Ph bnh ca Nietzsche. - Mc khi Nietzsche

Felicien Challaye Nietzsche- Cuc i v trit l Dch gi: Mnh Tng NHNG BC U CA T TNG NIETZSCHE giai on u ca i sng tr thc, sau khi quyt phng s cho hc ng, v cho mn m ngi ta gi l trit l ca hc ng, Nietzsche dnh trn mi c gng u tin khng nhng vo rt nhiu nhng kho cu k thut m cn cho hai tc phm lin tc, hai tc phm duy nht ca giai on ny ta phi lu tm n cun Ngun Gc Kch Bi v cun Quan im Khng Hin Thi. Nietzsche ch tm xy dng mt nn vn ho ch thc, v ng tm c khun mu cho nn vn ha trong vn minh c Hy lp. ng t i nghch l tng ny vi nhng yu hn ca x hi c hin i, tuy l x hi d sao ng cng tm c sc mnh ca tri dy. ng ca tng s v i v diu k ca Hy lp c xa. Trong bi din vn khai ging i hc Ble, ng tuyn b : " Li gm ca i sng d man treo trn u nhng ai khng nhn thy ci dung d khng th t v phm cch v cng cao qu ca vn minh Hy Lp." Trong li ta vit nm 1886 cho bn in mi cun Kch Bi Hy Lp ng xc nhn chng tc Hy lp l " chng tc hon ton nht, tt p nht, li cun nht, kch ng nht v c nhiu ngi thm mun nht". Th nn ngi Hy Lp rt cn kch bi ni ring v ngh thut ni chung chu ng cuc sng v chng li ch ngha bi quan. giai on ny, Nietzsche l hc tr ca Schopenhauer. Cng nh Schopenhauer. Nietzsche ngh rng tn cng ca mi cuc i, mi hin hu u c mt CH xt xa, au kh, mt thm mun khng bao gi tha mn, m cuc i th hng v kh au, l xu xa t bn cht. Nhng vt ln trn im ny, ngay t tc phm u nh trit hc v i trong khi a ra kht vng nim vui phi To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

l mt trong nhng h thng trit hc ca mnh, tm hiu lm th no con ngi c th dt b ch ngha bi quan. ng khm ph ra rng hin sinh v cuc i t n chng minh l nhng hin tng thm m. Nu c mt Thng sng to ra th gii, th l "Thng thun ty ngh thut, tuyt i lt b lun l v e d ca lng tm". V con ngi bng sng to ngh thut v ngng m thm m, cng c th tham d vo nim vui thnh thin ny. Con ngi t vt qua mnh, t gii phng cho mnh trong biu hin v bng biu hin Trong li tng Richard Wagner cun Ngun Gc Kch Bi, Nietzsche ch giu nhng k xem ngh thut nh " mt th tiu khin d di, mt chm lc lc rng khng b qua tnh cht nghim trng ca i sng, ca hin sinh " ; ng xc nhn ngh thut l " trch v cao qu nht, l hot ng siu hnh ch yu nht ca i sng ". Vic nghin cu su sc v tm hn nhn loi c s cho php Nietzsche khm ph nhng quan im mi m v tnh vnh cu ca con ngi. Ngi Hy lp l nhng k bi quan cng tt nht, nh chng ta thng chng minh, nhng vn cn thiu st, lm ln. Nm 1886 Nietzsche a ra nhng ch Vn Minh Hy Lp v Ch Ngha Bi Quan nh l ph ch cho tc phm u tin ca ng. Trong cun Ecce Homo Nietzsche bo rng l ci " nhan rnh mch nht " Ngi Hy lp m tnh cm ca h qu chu ng c kh au, nhn chn c nhng xao xuyn, nhng khng khip ca cuc hin sinh. H run s n tt trc nhng mnh lc gh hn ca thin nhin. H tin vo mt nh Mnh (Mona) ch ng con ngi khng mt cht thng tm. Truyn thng c xa ca ngi Hy lp v cho chng ta thy nhng kh au ca mt Promthe, mt ipe, mt Oreste ca ging h Atrides. Khi vua Midas hi v ci g qu gi nht cho con ngi, Silne p : " Hi loi su b ng thng, k ch sinh ra bi tnh c v au xt, ti sao ngi buc ta phi ni nhng iu chng lm ngi va lng khi nghe? iu qu gi nht, m ngi khng bao gi chp nhn c, l ng sinh ra, khng hin hu, chng l g c. iu qu gi tip theo cho ngi l hy cht i cho sm" . Nhng ngi Hy lp t ch ng ni bi quan ca mnh bng ngh thut v bng o nh, bng hai li o nh. *

c th sng, h dng ln gia th gii thc ti v ci nhn ca h " mt th gii trung gian v thm m ca cc thn linh oai v ". T y " cc thn linh chung sng gia h, bin minh cho hin hu con ngi - l thn lun tha mn duy nht " Nim vui ny sinh t lo u nguyn thy n qua trung gian ci p " nh hoa hng sinh t bi gai " Nhng thn linh no hon tt s k diu ny? Apollon, thn m mng ; v thn Dionysos, thn say sa. To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

o nh Dionysos khng dt con ngi ra khi c nhn n, Schopenhauer nhn thy tnh c nhn ha ny nguyn l ca mi s c, ca mi kh au; nhng n a con ngi n ch hnh dung cc biu hin, sng to cc hnh nh mi v ha hp. N lm cho con ngi sng trong m mng v dt b c mi kh au ca thc ti khng ch gi ra cc hnh nh va , d chu m h cn trnh by.cc khun mt nghim khc v bun thm ca cuc hin sinh, h chu au kh, ng thi h cng khng t b tng ch l b ngoi, l b mt ph vn, h t nh : "Ton l m mng! ta khng mun n chm dt ta cn mun m mng thm na!". V ci v b ngai, ci "biu hin gii thot" kia cng l nguyn l ca nim vui. Apollon, thn linh ca nh sng, ca tng tng, ca m mng ng tr trn khp cc biu hin sng to bi linh hn nhn loi ny. Thn mi mi gi c v nhn nh t do, v khn ngoan ti tr ; thn i hi s mc thc v ha hp. Ngi m mng l ngi ngh s. Tinh thn Apollon ch ng trn ht thy cc ngh thut to hnh, nht l iu khc ; Hy lp nh iu khc l ngi trnh by, sau khi m mng, cc hnh thi thnh thin ca to vt siu nhn. Tinh thn Apollon cng khi sc trong vi hnh thi th ca. Nietzsche trch dn mt on ca Hans Sachs, trong tc phm " Maltres-Chanteurs" ca Richard Wagner ; "Bn i, cng trnh ch thc ca nh th L ghi li v din dch gic m ca mnh Hy tin ti i, o nh ng tht nht ca con ngi L tan bin trong gic m ca mnh Tt c ngh thut ca th ca v nh th Ch l li by t chn l ca gic m. o nh th hai l o nh Dionysos. y l mt cn say, mt cn xut thn m cc dn tc c xa i tm trong cc cht ma ty, thuc ng v trong mt vi cuc nhy ma tp th, hay h tm trong s quyn r khi ngun bi ma xun i mi m nim vui ha nhp vo ton th thin nhin. Nguyn l c nhn, t k b suy sp y, con ngi ng nht vi mi vt sng vi kh au, l mt thnh phn ca ch tn mt khp v tr. gy ri hng ro m tin ti, khn cng, c on, xc xc dng ln chia cch con ngi : mi ngi t cm thy mnh ha hp v ngi bn cnh, tan bin trong h, ng nht vi h " l Thnh th ca ha iu v tr ". Con ngi khng nhng ha ng vi chnh mnh m cn kt hp vi ton th thin nhin tham d vo tnh vnh cu ca thin nhin. Xe ca thn Dionysos khut di hoa v vng min, h bo tin ln ph phc. Th ha thn vo bn Ca thnh cho nim vui kt thc ha tu th chn ca Beethoven, th lm trm ngn ngi qun qut, rn xit trong mt cm xc, ta s c mt hnh nh say sa ca Dionysos. n y chm To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

dt iu mc thc lm nn tnh cht c bit ca tinh thn Apollon. S phong ph ca i sng vt b l lut, mi gii hn. N khng chn bc trc bt c hy dit, bt c ph hoi no. Nim vui sng cn c th ko theo nim vui hy hoi. Tuy nhin say sa ca ngi Hy lp theo kiu Dionysos khng c cht chi ging vi say sa ca ngi man r cng theo kiu Dionysos. nhng ngi man r ny, th tnh thin nhin c t do thao tng, n a n mt hn hp gh tm gia c c v tnh dc qu . Trong khi ngi Hy lp xut hin : "Nim vui cung nhit ca ngh thut... S ph hy nguyn l c nhn ha tr nn hin tng ngh thut ". Di nh hng ca tinh thn Dionysos con ngi " cm thy mnh l thn linh ". C ch ca con ngi cng cao sang nh c ch ca thn linh m h chng kin trong m mng. "Con ngi khng cn l ngh s na, h tr nn tc phm ngh thut ". Trong h cun cun dng ln nng lc thm m ca ton th thin nhin. H nhy ma, h ca ht. Ngh thut lin quan nhiu nht n tinh thn Dionysos, l m nhc. m nhc l b mn ngh thut m Schopenhauer thy mc khi thc ti su thm nht, l ni by t yu tnh ca hu th. * Cng nh tnh nh nguyn ca hai ging c ci sinh ra i sng, s kt hp ca tinh thn Apollon v tinh thn Dionysos sinh ra ngh thut Hy lp c bit l kch bi. Ngun gc kch b Hy lp l nhng hp khc ca cc thn hoang d. Hoang d l tinh thn ca thin nhin, tng trng cht tr ph vn nng ca i sng v nhit tnh cao ngt ca bn nng con ngi. Thn " thc cao c v thnh thin ". Hp khc ca cc thn hoang d tc ng ngi xem bng khiu v v m nhc. N a ngi xem n ch cm nhn c mu thun ca chn l tri t v di tr ca vn minh con ngi, n ch vt b trang sc gi tr ca vn ha nhn loi v tm li thin nhin chn l v sc mnh. Hon ton ri vo cm khoi, ngi xem qun hn c nhn c th ca mnh, h cm thy ha thn thnh thn hoang d. Khi tt c cc con tim u ha chung mt nhp, u c chung mt cung lon thing ling th thn Dionysos xut hin. Ha hnh thnh hoang d, ngi xem trong t cch hoang d ngng nhn thn linh Dionysos. S chim ngng ny t n mt chui hnh nh khc, tc linh th Apollon. Kch bi Hy lp, chnh l hp khc Donysos m s chan cha ngp b ta rng khng ngng bng linh th Apollon. Truyn thng cho ta bit rng kch bi Hy lp di nhng hnh thc c xa nht, c ngi anh hng c nht l Dionysos v c i tng duy nht l nhng ni au kh ca thn. Dionysos khi nh b l Titan git v x xc tng mnh tng trng cho s ng nht ca thin nhin b xu x gia cc c th hn hp. V m ca Dionysos, Dmter su kh tang con, nhng b cht tm li c nim vui khi bit rng mnh cn c th sinh Dionysos mt ln na. Ngh thut mc khi cho chng ta bit To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

rng c nhn ha l nguyn do u tin ca s c nhng ng thi cng by t ni hy vng vui sng v mt ngy kia hu th s t vt qua gng cm tm v hp nht. Sau nhng hnh thi u tin ca kch bi cng hin cho Dionysos c nht, cc nhn vt khc dn d xut hin, Promthe, ipe v.v... Nhng cho n Euripide, nhng ngi anh hng kh au v chin u kia cng ch l cc khun mt ca Dionysos : mi ngi trong h l mt Dionysos c bit ho, nm sn ch thm ha, b xu x gia am m v au kh. Mt bi kch ch thc thng cho chng ta ni an i siu hnh trong t tng rng cuc i, cho d nhng mt ngoi gi tr kia, cng vn trn y ngun vui v v cng hng trng. "Ngh thut Dionysos mun chng ta phi chinh phc ngun vui vnh cu gn cht vo cuc hin sinh. V th cui tc phm ln ca Sophocle, ipe Colonne, vang ln ha m thanh bnh thun khit nht xut pht t th gii bn kia... Thi k ca nhng kch bi v i l im tt nh ca vn minh Hy lp. Nhng kch bi Hy lp b Euripide git cht. Euripide k mun vt b nhng yu t Dionysos nguyn thy ra ngoi kch bi v ti to n trn cn bn mt ngh thut, mt siu hnh khng Dionysos. Thc ra Euripide t mnh cng ch l ting vng, l mt mt n ngu trang ca mt ging qu mi : Socrate. Socrate ht sc tn tng l tr, v l tr Socrate git cht bn nng Dionysos. Gio iu thing ling cao c nht ca thm m Socrate l : " Tt c ci p u phi hp l ", nguyn l cng song song vi nguyn l o c : "Tt c ci thin u phi l ci c thc, ch nhng k c o c mi c thc" . Socrate, "thy truyn php ca khoa hc", k t ci hiu bit ln trn tt c, ngi i din u tin ca hnh thi ch ngha lc quan nhn thy trong tri thc thuc cha b bnh hon v. L k tin phong ca mt ngh thut, mt lun l, mt vn ha hon ton mi, Socrate dm chi b chnh yu tnh ca vn minh Hy Lp. Nh vy hp xng v hnh cao qu nht gia con ngi chc phi l cu mn kch Faust ca Goethe : "Khn kh ! Khn kh ! Th gii ca ci p kia, my lt Bng mt cnh tay v phu: n ln, n !" Ngun Gc Kch Bi trnh by nhng tng quan cht ch gn lin ngh thut vo tnh cm v phong tc ca nhn dn, c th c xem nh mt p dng li cun ca mn m ngy nay chng ta gi l thm m hc hi sng. Phn khc, tc phm ny cn mang li cho ta mt ng gp quan trng vo vic nghin cu t tng Nietzsche. Chc chn t ng dng y cng l t ng ca trit hc Schopenhauer. Trong cun Ecce Homo, Nietzsche cng nhn rng c, mt vi khun thc ca ng, "mi v c bit ca tang l dnh cho To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Schopenhauer". V sau ng vi t b ngay thut ng . Tht kh m khng nhn thy tnh cht lc quan. Thm kn tc ng tc phm u tin ny, tc phm c vit trong thi k hon ton mnh danh l thi k bi quan. Chng ta trch dn t tng v ngh thut Dionysos, ngh thut "mun chinh phc cho ta nim vui vnh cu bm cht vo cuc hin sinh". Nietzsche c l khi vit trong Ecce Homo : "Cun sch ny ni ln mt hy vng phi thng..." Nietzsche cn t khen mnh chng minh, trong tc phm u tay ny, Socrate l " mu ngi sa a ", dng c ca Hy Lp v, "Lun l c xem nh du hiu ca suy i, chnh l s i mi vo bc nht ". y l mt th bn nng hy hoi ang quay sang gm nhm cuc sng hc thuyt Socrate cng nh o Ky T v trong tt c quan nim c gi l duy tm. Chng vi mi yu ui, hn nht v di tr ca ch ngha duy tm ny, trong tc phm kia, l mt khng nh ti cao, sinh ra t s sung mn v phong ph, mt xc nh hng v cuc hin sinh, n mi hnh thi ca cuc hin sinh. S khng nh, xc nhn cuc sng, d vi tt c cc kh khn khn qun, ca mi au kh, mi hy sinh chnh l yu tnh ca tinh thn Dionysos. Nietzsche t xng l "trit gia bi t u tin, ngha l cc i nghch v im i chn ca trit gia bi quan". Zarathoustra ca ng l k Dionysos nht trong cc nh t tng.

* Khun mu Hy lp, vo thi k quan trng ca kch bi, cho php ta thit lp mt nn vn ha ch thc, chnh l ci hp nht ca sc thi ngh thut xm nhp vo mi biu l ca i sng dn tc. Ht thy mi mi biu l ny u thc nhit thnh v ha hp Khng c mt khc bit no gia bn trong v bn ngoi, gia ni dung v hnh thc. Ta nhn thy r rng gia i sng v t tng, gia ch ca dn tc v mi biu l trn c mt ha iu v cng su sc. Chnh trn quan im ny, chng ta phi phn xt nn vn ha hin i ca chng ta. Ngy nay chng ta khng cn tm thy tinh thn kch bi c na, m ch c tinh thn Socrate. L tng ca tinh thn l con ngi l thuyt c v trang bng cc phng tin kin thc rt mnh m v hon ton hin c cuc i phng th khoa hc. Con ngi ngy nay ch l tn xp sch th vin, tn qun c nh in m bi bm sch v v li lm khun ch lm cho hn m mt. Nh vy, bit thc nhiu, hc thc nhiu khng phi l vn ha ch thc m cn phn li vn ha ch thc l khc. chnh l tnh trng man r, thiu sc thi, v mi sc thi u trn ln hn n. Nietzsche dnh hn phn u ca cun Quan im khng hin thi ph bnh th vn ha c hiu nh trn v c bit i vi nhng k ng gi l nhng tn trc ph tr thc, nhng trc ph vn ha (Bildungsphilister). Ce sinh vin gi trc ph ch bn nh giu thiu hc. Nietzsche gi trc ph l nhng k khng tin mnh trc ph nhng tng tng rng mnh l ngi tr thc. Bn trc ph vn ha tch tr trong tinh thn chng y nhng t tng tht l tp nhp; nhng iu To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

chng gi l vn ha qu tnh hon ton vng mt vn ha. Chng tha mn vi u c hn hp ca chng. Nu chng c bung th vo cc "qu ca ngh thut" th cng phn bit cn trng nhng iu ph phim ny vi nhng ci m chng gi l quan h ca i sng: vic lm, a v, gia nh. S kin m chng cho l ph phim, chnh mi l iu ng chm n nn vn ha ch thc. Nietzsche chn mt nh t tng t do ni ting, tc gi tc phm thi danh i Cha Jsus l David Strauss lm khun mu in hnh cho loi trc ph vn ha. Phn u ca cun Nhng quan im chng Thi i l chng li David Strauss v cun sch ca ng ta, cun Nim Tin Xa v Nay. Nietzsche gii thch trong cun Ecce Homo, David Strauss chnh l k tng trng cho vn ha c hin i. Nietzsche vit: "Ti ch x dng h nh ci knh phng ln dng lm phng tin nhn thy nhng tai ng chung cn che giu hay kh nhn ra." Bn trc ph vn ha l kt qu ca nn hc vn b lch s thng tr, l loi trc ph "thm m lch s" vy. Nietzsche dnh phn hai ca cun Quan im khng hin thi cho ci li v ci hi ca vic nghin cu lch s cho i sng. Phn ny m u bng cu ca Goethe : "Ti chng li mi hnh thc gio ha khng lm tng thm tnh hot ng ca ti cng nh khng trc tip lm si ng n". Nietzsche rt ra t t tng ny mt kt lun : "Chng ta cn lch s sng, hnh ng, ch khng cn lch s x lch r ri i sng v cho hnh ng ca chng ta, cng khng im t cho cuc sng ch k, cho hnh ng xu xa, hn nht. Chng ta mun s dng lch s, V ch s dng n cho i sng". Lch s t con ngi i din vi cc cng trnh v i ca qu kh, bi n c th kch thch hot ng ca con ngi bng cch khuyn khch con ngi tip tc cc truyn thng rc r. N c th t hng hin ti, a vo y tnh yu vt t sinh v xa vi. Cui cng n dy cho con ngi bit rng tt c qu kh u ng ln n, ci g sinh ra th mt ngy kia s b hy dit. Trong ngha n phng s cho i sng. Nhng n tr nn t hi khi t cho mnh l mt khoa hc c lp ca i sng. Di nh hng ca n, con ngi cn tr thnh "th bch khoa di ng"; cn t hn, mt iu tru tng, mt ci bng m. Con ngi khng dm biu l c tnh ch thc ca mnh, n phi mang ci mt n v ng ca con ngi vn ha ng thi c ci b v ca tn trng gi. Tnh ng nht ca gio dc ha ph qut ny nng ln khp cc lnh vc trit hc, "tt c trit hc hin i u l trit hc chnh tr hoc trit hc cnh binh ". Hnh ng ca chnh quyn, ca nh th, ca s hn nht ph bin lm co rt n li ch cn ci dng bn ngoi. Lch s a n nhng ti t th ng v cung knh. Lch s lun lun l thn hc mang mt n". B thm nhp tinh thn lch s, trit l Hegel trong khi coi thc ti l ci hu l, gp phn bin minh cho kt qu ca n ; cng nh lch s, trit l a n vic tn sng cc s kin. K no khom mnh trc "sc mnh ca lch s", cng s c thi chp nhn tng t trc mi th sc To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

mnh, chnh quyn, cng lun. Nh vy s kin (s ri) l ngu ngc ; n ging mt con b hn l mt Thng . Con ngi ch l ngi khi phn khng chng li sc mnh m qung ca s kin, chng li c on ca thc ti. Nhng ngi v i thc s l ngi khng c mnh trc ci l, nhng ch vng theo vi mt kiu hnh v lng ci phi l. Vn ha lch s c th a con ngi n ch cm thy l k l tu, k "hu sinh", c th hc lch s, nhng li khng th lm lch s. T con ngi ng nhn hin ti, vt b mi ci mi m, chng i nhng g sp xy ti. V c nhng k ph hoi mun b gy nhng hnh nh ca tng lai. Ngc li chinh bi hin ti m ta mi hiu c qu kh. Chinh v pht trin nhng kh nng cao qu nht ca n m ta mi on bit, qu kh, nhng ci ng chp nhn v gi li. Chng ta ch hiu c qu kh khi chng ta l ngi din dch hin ti v xy dng tng lai. Phi hc tp i sng cc v nhn trong qu kh nng cao ch ngha anh hng. Mt v nhn thc s lun lun l "ngi chng li thi i ca mnh". Mt ngy no nh hc s s ngng quan tm n qun chng phng s cho c nhn. Qun chng ch c ba im ng lu tm : h l bn sao rt km ca cc v nhn, h l chng ngi v nhn gp phi, h l dng c v nhn s dng. Ring phn nhng c nhn siu ng, h lm thnh loi cu phng qua con sng en ti ca dch bin. H khng nhng b mt l lut din tin lch s no ; h sng ngoi thi gian ng thi vi k qua ngi cha li, v nh vo lch s, h cng sng vi nhau. Nhim v tht s ca lch s l lm gch ni gia nhng ngi cao c, v thc y sng to v nhn. Mc ch ca nhn loi l ch sinh sn nhng mu ngi siu ng ny. V phn lch s, ni y xut hin mt trong nhng l tng s ng vai tr ch yu trit l Nietzsche. cui ng du hnh gay go trn b c vn ha hin i, tn cng Nietzsche tht ln : "Trn gian! Trn gian!" v ng bo hiu cho tui thanh nin bit nhng "cng hiu khch" sn lng n nhn ta dng chn. Bi chnh ng tin s khm ph trong hi sng ngy nay nhng du hiu bo trc mt i hnh su rng, mt tri dy quyt nh. S tri dy gii phng ny s mang hnh thc cuc tr v i sng Dionysos ca Hy lp c xa. Tinh cht c s ca Hy lp xa s sng li trong nc c hin i nh hai v nhn, Schopenhauer v Wagner. Phn ba ca lntempestive dnh cho Schopenhauer, nh gio dc. Nh gio dc ch xng ng vi tn ny khi khi dy con ngi bn cht ch thc ca n, tc ht nhn ca hu th n. "Nh gio dc thc s l ngi gii phng" Nietzsche th nhn ci vui th, "Ci tinh cm sung sng mnh lit" m ng cm thy khi nghe ting ni ca Schopenhauer. ng so snh Schopenhauer vi Montaigne, k c ci vui sng gia tng khng To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

ngng trn mt t ny, c hai gp nhau trong cng "Bu tri trong tro yn hn". n gn nhng hin hu rc r kia, l tin n nhng ngi siu ng, nhng ngi "vui v tt cng" . Hy ch n bao nhiu ln ch vui v xut hin trong li ca ngi kia ca mt ngi theo ch ngha bi quan, c vit trong qung i m mi nh ch gii u ng l giai on bi quan ca Nietzsche. thi hin i con ngi ngy ng t khoa hc ln trn tt c, Schopenhauer ly mc ich con ngi khng phi l khoa hc m l hiu bit : "Ci hiu bit gn cht mt nhn vo hnh nh ton th ca v tr, trong nhy thin cm v tnh yu, c gng chp nhn ci au kh ph bin lm au kh ring cho mnh". - "Khoa hc i vi hiu bit cng nh c l i vi thnh thin ; n lnh lng v kh khan, n khng c tnh yu thng". Tn bc hc l con chut chui trong hang, khng c kh nng hiu c ci him c, c th, cao c, v bi c nht, quan trng, chnh yu. T tng chng li thi i ca mnh, "Schopenhauer sng trong tnh trng rt nguy him". Nh gio dc ln cho ta mt bi hc cao qu nh sau : "Khng th c c mt i sng sung tc : iu chng ta thc hin p nht, l mt cuc sng anh hng ; cuc sng chng ta hon ton hy sinh cho chnh ngha chung, ni ta chm trn vi bao nhiu kh khn, ni ta mang v chin thng m chng i hi my may n b no. Hoi nim v con ngi nh th sng mi, mi ngi xng tng h nh mt anh hng. ch ca h, b xu x trong sut qung i bng nhc nhn, th thch, bng tht bi bc bo, s lm Nit Bn". l khun mu ca hiu bit Dionysos m Schopenhauer gi li. Cng vi th ng a ra mc ch cho i sng con ngi v cho thin nhin. Mc ch l s xut hin ca cc con ngi siu ng cc nh trit hc, cc ngh s, nhng v thnh. Thin nhin cn n nh trit hc t soi sng mnh cn v thnh th bn ng h ha vo i sng v tr. Mt vn ho ch thc dy cho ta nhim v ny : "Thc bch s ra i ca nh trit hc, ca ngh s, ca v Thnh, ni chng ta v ngoi chng ta, theo cch cng tc nh th nhp vo hon thin ti cao ca thin nhin." T y mi chng ta phi suy ngh : "Ti phi nhn nhng iu cao c nht, con ngi nht trn ti ; tt c hy gip cho ti t n mc ch . Ti cng s gip cho ai cng ngh nh ti, cng au kh nh ti. Sau cng, mt ngy no , mt ln na s ny sinh ra con ngi t cm thy hon ton vi c hiu bit v lng yu thng v hn, ngt ngn, trn tr sc mnh trong ngng vng v trong hnh ng sng to ; con ngi trong nim vin mn ca hu th mnh, s sng trong lng thin nhin, phn on v o lng mi vt..." T khi u ca tc phm ny, ta thy sa son cho mc khi Siu Nhn ca Nietzsche. Phi chin u trit h cc chng ngi ngn tr cc con ngi siu ng sp li. iu nh trit hc c bit cn hn c l t do. Nh trit hc khng th mong vo c n ca Nh Nc, nu khng mun t b con ng i tm chn l, ng phi ng ln trn mi chn l ca Nh To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Nc, mi hc ch, tn gio, trt t x hi, qun i v.v... Nh Nc khng bn tm n chn l, iu chng cn l chn l c li, tc ci ch li cho chng d n l chn l, mt na chn l hay l sai lm, la gt. Chn l khng lm tay sai cng khng nhn tr cp . Nh Nc khng h khch l trit hc m cn n p na l khc. Ngi ta s dt b cc nh trit hc xu xa bng cch t chi c n cho h. Mt nh trit hc thc s cn quan trng hn c vic duy tr mt trng Bi Hc, mt quc gia. Trit hc phi c coi nh mt iu gh gm, bi t cun cun chy ra thy triu ca ch ngha anh hng. l bi hc to ln m nh gio dc Schopenhauer mang li cho th gian. * Trit hc Schopenhauer khng phi l nguyn l gii phng c nht m chng ta tm thy hi sng hin ti. Mt nim hy vng gii phng na cng n vi chng ta t mt con ngi v i khc : Richard Wagner. m nhc Wagner cho chng ta tham d vo cuc bng sng ca kch bi v phc sinh ca vn minh Hy lp c s. o nh Apollon kt hp vi ci vin mn ca cuc sng Dionysos v nng n: khng cn n s tr gip ca ngn t v hnh nh, mt k d xc cm s ngt ln khi nghe hi th ba ca v Tristan v Isolde... l ch Nietzsche khai trin trong cun Ngun Gc Kch Bi. Trong phn lntempestives th t nhan Richard Wagner Bayreuth, ng ca tng thin ti ln lao n. l mt Eschyle mi. Cng nh Eschyle y l nh sng to ang ch ng cho ngh thut ngy mai. Sng "cho tnh yu ca tnh yu", cng nh Sieglind mang a con trong bng mnh, ng yu nhn dn, yu ci tp th nhng ngi cng cm chung mt ni bun thm vi ng. ng m c t gii phng cho mnh, v gii phng cho h khi ni kh i chung . Bng cch no ? Bng hai li sng to bnh dn, thn thoi v m nhc. V kh i chung cho tt c, ngh thut chung cng gii phng cho tt c nhn dn. Chnh "ngh thut khng t quc" ny -- v n khng dng li trc hng ro chng tc, quc gia no c - s hng n cho con ngi ngy mai. N phi sng li sau ln Cch mng khng th trnh khi : "D liu hnh phc, bo m mt tng lai tt p nht ca mt nhn loi t do nht khng th tri buc cng vi m ngi hin nay sinh ra b hy hoi v ng b hy hoi. by t trit l ca mnh, Wagner dng mt ngn ng ai cng hiu c. L ngi son nhc kch tuyt vi, ng khm ph ra dy lin h ch thc ni lin m nhc vi kch bn, m nhc vi i sng. ng sng to mt tng quan hon ton gia th gii thy v nghe. ng, ci g nhn thy c trong v tr u c khuynh hng ha ni ti bin thnh m thanh, v ci g nghe c trong v tr u khao kht ha nn hnh th, lao mnh vo nh sng v tr nn ci thy c. ng khai sng nn tnh hp nht ca kh nng ngh thut chng ta bng vic To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

dung ha th ca v m nhc.

Felicien Challaye

Tc phm ca Wagner chuyn n ta "mt hnh phc chan ha nh sng m khng hn tp". Ngi xem v nghe nhc kch Wagner t cm thy mnh chuyn ch nim vui vt cho tn cng ri vn ln trn mnh. Nhng h khng gi ring hnh phc cho h. T y h t hi : u ri bit bao k kh au v cc nh ch ngy nay? Vi ai tranh u chng li s bnh trng ca vn ha gi tr? Chin u th no cho tin b ca cng bnh v yu thng gia loi ngi? Ngy nay khng cn g c ngoi ngh thut : Bayreuth, chnh l "bui dng hin ban mai cho chin trn". Phi lao mnh vo cuc tranh u chng li mi th bo lc, lut l, tp qun, qui c. Tnh cm bi t bin con ngi thnh mt hu th v ng, khng bit xc ng tn hng nim vui ti thng kia. - Trong tc phm mi ny vit vo thi k c gi l bi quan, vn cn dnh ch cho nim vui! * Rt cn phi nghin cu ring bit hai cun Ngun Gc Kch Bi v Quan im khng hin thi bi hai tc phm ny trnh by nhng khc bit quan trng so vi nhng cun v sau. T ng, v ngay c cc tng chnh yu, vn thng c mn ca Schopenhauer. Netzsche chp nhn hay dng nh chp nhn mt thc t r rng ca cc biu hin, ng tin tng, hay dng nh tin tng vo nhng nguyn l vnh cu m ci suy tng thu nhp ca nh trit hc, ci ngng vng ca ngh s v ci thong dong ca v Thnh khm ph ra. i vi Nietzsche, hai nh gio dc v i l Schopenhauer v Wagner. Nhng ri Nietzsche t b ngay cc t ng cc tng cng vt i c ci ngng m na. Hay hn na, nu phi tin vo , ng cng thot hn nh hng i ca hai nh bi quan ln v ngh s thin ti khi ng vit hai phn Intempestives cht dnh cho h. nhng trang u ca phn Quan im v phung ngn, ng cho hu ht nhng iu ng vit u "li thi" ring vi hai phn Intempestives cht th dnh tng cho qu kh ring t ca ng, qu kh ng gi t quay mt. Qu thc ngay t nm 1867, ng , khi vit ring cho mnh, a nhng hoi nghi v gi tr mt thc ti su thm minh bch ca cc biu hin, cng ngay c nhng kt lun bi quan ca h thng Schopenhauer. (B Fster Nietzsche c tm ra nhng on vn ph bnh trit hc Schopenhauer vo thi k ny). V ngi ta cng thy rt sm, khi nghin cu cuc i ca Nietzsche, l ng mang y tnh nghi ng, ban u l dn nn m , v gi tr ca Wagner, uc coi nh mt ngi v mt ngh s. Tuy khc vi nhng cun v sau bi b ngai mang khun mt Schopenhauer v Wagner, hai tc phm ln u tay ca Nietzsche cng c nhng nt ging vi cc tc phm tip theo. Ta tm thy y li ku gi tnh st anh hng v ch quan trng dnh cho cc con ngui siu ng. Ta cng thm an y du hiu Siu Nhn v, nh ni - mt tinh thn mang nim vui tt v sng ngi trn nhng trang sch kia. Hans Waihinger nhn thy Nietzsche "ngi chng bi quan To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

mnh lit nht" bi nhng tc phm u , d mang y t ng Schopenhauer, chng t cm gic n. Sau ht trong rt nhiu trang ca cun Quan im khng hin thi, ta khm ph ra s khng nh gi tr ti cao ca chn l v li ku gi cho mt t do tinh thn hon ton. Vo cui on u tc gi quyt lit chng li s kin c xt l li thi, ch bi: "Ci hin thi, ci quan trng, iu ca ngy hm nay hn c, l chn l". phn Intempestives th hai, ng tuyn b : "mi th tin b ca chn xc u phi dng sa son v thc hin nn vn minh ch thc". V ta thy ti sao - "con ngi ca Schopenhauer ng chp nhn nhng au kh gy ra bi lng thit thc" --- trc ht phi l mt tinh thn t do. n y xut hin du hiu ca mt trong cc ch khng nh tnh cht ph bnh ca Nietzsche, c bit cc tc phm thuc thi k duy l hay thc nghim.

Felicien Challaye Nietzsche- Cuc i v trit l Dch gi: Mnh Tng PH BNH CA NIETZSCHE Trit l Nietzsche thit yu l mt l thuyt v cc gi tr. Con ngi t nhiu gn lin nim gi tr vo t tng ny hay t tng n, vo tnh cm ny hay tnh cm kia, vo hnh ng ny hay hnh ng khc. V thng h phi phn on, phi thm nh gi tr ca chn l vi sai lm, thin vi c, hnh vi nhn i vi st nhn. Trc ht Nietzsche ch n s d bit ca cc gi tr. Nietzsche chng minh rng khng c gi tr no gn lin mt cch chc chn, khng chi ci, tuyt i vo s vt ngoi ti, cng nh vo trng thi tm hn, vo hnh ng, l lut, nguyn tc, nhng chnh l con ngi n nh cc gi tr ny. Con ngi (Mensch) l mt con vt bit o lng, bit thm nh v bit nh gi. Nietzscbe tm bit cc thm nh ny t u n, v ngi ta minh gii n ra sao. Vic sng to bng cc gi tr ny, i vi Nietzsche, l s kin c bn ca lch s nhn loi, bi chnh cc phn on theo kiu ny quyt nh cho quan im ca con ngi cng tnh cm v hnh ng ca h. Tt c s i thay nu chng ta sa sai giai tng cc gi tr ny. V hn nhin Nietzsche t hi sao khng xt li, khng lt cc gi tr (Umwerthung aller Werthe). Trn quan im ny, trit l ca Nietzsche, nh Charles Andler ni, l " trit l duy tm nht t trc n nay, trit l coi gi tr quan trng hn mi s kin v hy vng mt ngy kia bin i cc s kin To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

ra gi tr". *

Felicien Challaye

Pb bnh ca Nietzsche thng t ra lin h cht ch vi khng nh ny : l gi tr cao nht ca tinh thn t do, hon ton c lp trong khi i tm chn l! l ch c trnh by nhiu nht trong cun S Vt Nhn Bn v trong nhng tc phm v sau, c n cun Bnh Minh. Ngay c khi khng cn tin vo chn l minh bch ca i sng v hnh ng, Nietzsche vn gi lng yu tinh thn c lp. V ng s tip tc ph phn tt c cc l tng cu truyn m ng khi u p ph ph phng trong qung i i qua, qung thi gian dc mnh danh duy l hay thc nghim. u tin chng ta c th a ra mt nh ngha dt khot v tinh thn t do. "K c tinh thn t do l k suy tng khc hn vi nhng iu mi ngi ch hn cn c vo ci r, vo lin h, vo a v, vo vic lm ca hn v cc l tng tng tr ca thi i". Tinh thn t do l tinh thn c bit c o, trong khi s ng ch lm nn tinh thn n l. S ng ny chu khut phc mi nh hng x hi, n l vo thi i hon cnh, thi trang. Thi tinh thn ca bn chng, da vo thi quen ca chng, ch khng do s chn la t do. Tinh thn t do phi thot khi mi nh hng ca x hi, ca ch , ca nh th, ca quan nim qun chng v cm thy r cuc i n l n np sau cc th tin ti, danh vng, ca cng vic t. Tinh thn t do ch nghe theo thc ca ring mnh khi thc bo : "Hy l chnh mnh hn na, hy tr nn chnh mi". Tinh thn t vt ln trn mi cht hp, nh nhoi, ring r. Nietzsche kt n lc qua nn trit hc chnh thng, hin i, th "trit hc chnh tr, trit hc cnh binh, phc tng bn cm quyn l loi trit hc ca nh th, ca vin Hn lm, ca tp qun, ca tt c ci hn nht con ngi". Ngi c tinh thn t do sng khim tn, bng lng vi mt vic lm nho nh, mt li tc va , nh vy mi xo trn kinh t, thay i chnh tr cng khng th ph hoi i sng chnh tr ca h m i sng hin dng hon ton cho hiu bit. Trong li sng v suy t ca h ta tm thy mt ch ngha anh hng trinh lc v kn o. Tinh thn t do i tm l tr, tinh thn n l i tm tin. Lng tin chnh l thi quen da vo cc nguyn l tri thc thu nhn mt cnh m qung. Tinh thn n l coi l chnh ng mi ci lu bn, mi ci cha ng mt vi iu li ch, cng nh mi ci m v ngi ta hy sinh. Khng phi s khng chu cng khng phi iu ch li m chng t rng n thc (thc?). Hnh phc m k vong thn hung th tng c nh, cng nht mun nm khng chng t ci hiu bit ch thc ca tng . Mt lng tin mnh lit ch biu l c sc mnh ca n, khng biu l c chn l ca iu ta tin. Tinh thn t do t b ngay cc nim tin ca mnh khi chng khng cn chn xc, ng n. Bi trung thnh vi mt th gi hnh nh Thng , vi vua To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

cha, vi ng phi, vi l lut tn gio, vi mt ngi n b, mt ngh s, ngi ta khng cn phi coi c lin h n i sng : li ha th gi nh, bt theo iu kin l nhng vt th kia s l thc iu chng hin trong tng tng ca chng ta. Nim tin c th bin thnh mt th tn m. Tn m, chnh l lng tin rng, trn mt im no ca tri thc, ta c c chn l tuyt i. Lng tin gi thit rng c nhng chn l tuyt i m ta c th t n bng nhng phng php hon ho, v tt c ngi tin m u p dng nhng phng php hon ho ny. Nh th mt tinh thn t do khng th c tn m. iu lm cho lch s con ngi d man, tn khc, khng phi s xung t gia cc quan nim tri ngc, nhng l s xung t gia cc tin m. Nu mi mt tn thay v trn i mnh bnh trng nim tin, thi hy dng n na sc lc tm kim cc l l ca nim tin, c nh th lch s con ngi s mang b mt ha bnh bit bao! v lnh vc tri thc s tin b v cng. Tinh thn khoa hc dn d bnh trng v s tip tc bnh trng, ni con ngi c l king c cn trng. Nhng phng php khoa hc l kt qu ca tin b cng quan trng nh bt c kt qu ca khoa hc no. Nu nhng phng php khoa hc b tiu hy, th tt c cc kt qu ca khoa hc s khng trnh khi cuc chin thng mi ca m tn v phi l. Mi ngi thi i chng ta phi hc cho bit t na l mt khoa hc nn tng ; h s bit th no l phng php khoa hc v cn thit bao nhiu ci cn trng cao . "Tin b ln nht m loi ngi t c l hc l lun xc thc". Nietzsche thit lp nhng quy lut ca k lut tri thc kh d lm nn tinh thn t do. "Phi hc ngh thut suy t nh hc khiu v nh mt loi nhy ma". Tinh thn t do, nu mun c gi ng nh th phi trnh n l vo tnh kh ca mnh. Chng ta tm kim mt cch v thc cc quan nim, cc nguyn l hp vi tnh kh ca ta, ri nhng nguyn l, l thuyt ny nh t ra sng to c tnh ca chng ta. T tng ca chng ta dng nh lm nn nguyn nhn ca hu th ca chng ta, trong khi hu th ca chng ta l nguyn nhn ca t tng ta. Phi trnh ci ph mc, bung tri, ci lp l lp lng kia v ci h o chng minh vi chng ta hp l bi s kt hp ca hu th v t tng. Phi tp nhn cho r v nhn tt c, t mi vt th vo gia tra ng bng, nhn quanh n mt vng vi i mt chm ch. Trong ngh thut nhn ngm ny c ci tp tnh, u sa son. Phi to cho quyn lc ca mnh kh nng nm gi ci theo v ci chng : chng ta cng c i mt lnh m nhn vo s vt, chng ta cng hiu n mt cch khch quan. Tinh thn t do suy t t do v ch tinh thn ca mnh : n khng th t che giu nhng iu r rng khng cn thit v yu ui ni tr khn con ngi. Mc cho ngi ta kt n n l bi quan duy l. Phi ng vc ngn t v thnh kin m n b tri buc vo ( y ph bnh ca Nietzsche i trc To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

v sa son cho nhng phn tch ca William James v Henri Bergson sau ny). i sng ni tm l triu lu lin tc v khng phn chia c, khng bao gi tm c y nhng s kin tch bit; nhng tnh trng ng nht. Ngn t a n vic ct nh ging lin tc ny, xem xt nhng hnh trng r rng, n gin, tng t ci ny vi ci kia. Chng ta tin tng mt cch sai lm l nm c yu tnh khi gi tn chng. "n np trong ngn t l thn thoi trit hc m mi giy pht u xut hin li mc cho mi phng". o nh ca t do, bao hm cc hnh ng c bit r rt, do ci thuyt nguyn t hc ny, thuyt c sng to bi ngn t. T cng pht sinh cc o nh m ngi ta gi l bn ng. Ngn t ch nh c nhng trng thi c c tnh r rt nh yu, ght, gin, vui, kh. Cn cc trung gian, cc sc thi khc b vt b. Chng ta khng quen quan st c khi thiu ch dng bi rt kh nhc khi phi suy ngh vi ci xc nh : th nn vi cc danh t, ch ngha, cuc hin sinh t chm dt mt ri. Chng ta khng l hin hu ca mnh trong cc iu kin do ngn t quy nh cho chng ta. Chng ta ng nhn : chng ta t mnh rt ra t cc quan st kia nhng kt lun khng thc, v cc nh kin sai lm chng ta c tc dng trn c tnh v nh mnh ca chng ta. . . Nietzsche tm tt th "nguy him ca ngn t i vi t do ca tr tu" bng phng thc nh sau : "Tt c li ni u l thnh kin". . . Qu quyt nhn ngm k lng bng hai mt m tht to, tht rng, tinh thn t do s thc hnh c kinh nghim rt ra t cuc sng ca mnh, s lao mnh vo bao nhiu cuc phiu lu "t m n phm ti c, tm kim n hung bo, d dn" - "Chng ta l chnh cc kinh nghim" - "cuc i ring t ca anh em tr nn kh c ca hiu bit, tr li cho quyt tm kia l cc ng nt ca cuc i anh em, ca th nghim, ca sai lm, ti li, o nh, au kh, yu thng, hy vng vic ty thuc vo chnh anh em". Mi kinh nghim s cho php hiu r rng nht cc giai on ca con ngi v trc. Cng nn yu tn gio v ngh thut nh yu ngi m, ngi v nui, nhng mun hiu r rng n th phi vt qua n, qua mi th luyn i yu thng . Tinh thn t do l lng bay trn tt c mi s vi ci "t do ca chim bng". N ln xuyn qua cuc i nh "cc tuyt suy tng". t n ci "ng t tinh thn" ny, n s l ngi du hnh khoan khoi vi cnh vt th thnh cng nh vi ni c n ring t ca mnh. Nhng ngi du hnh n s khng ng nhn, h phi bit bng ti cng cn nh nh sng cho biu hin xc thc ca trn gian. H s khng ph nhn bng ti ca mi vt th dng ln nh nng chi chan ca mt tri khoa hc r xung sau chng. Quyt tm nhn ra bng ti cng nh nh sng, tinh thn t do s ph bnh tt c cc l tng cu truyn, tt c cc thnh kin, tt c cc nim tin, n cng sn sng "x toc ra ci g li cun n..." * Nietzsche b li cun bi siu hnh hc ca cc nh trit hc. nhng li cun ny vn khng ngn To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

cn ng ph phn n, x toc n.

Felicien Challaye

ng ngc nhin v cc nh trit hc t nhn mnh l k bo v chn l. "Cc anh. qu hip s vi khun mt bun thm, cc anh b mc kt trong gc x, b vng trong mn nhn ca tinh thn ri". Sai lm chnh l ngun gc cc l thuyt siu hnh, l nhng phng php tri thc t hi nht a n nim tin vo cc t tng siu hnh. Ngay khi vn tm mn cc phng php ny, ta s vt b n ngay. Nu c mt th gii siu hnh r rng i vi th gii trong gic quan, th i vi chng ta, n khng th hiu v khng th chp nhn c, n ch c c tnh v ngha, tiu cc. Th gii v hnh m ngi ta tuyn b l th gii thc, duy nht v nh gi l th gii chn l r rng l sn phm di tr. Ngay nh s hin hu ca mt th gii nh th c chng t i na, th tri thc v n cng hon ton v ch cho tt c chng ta. Chnh trong th gii c thc, cm bit c, th gii ca cc biu hin m chng ta gp ngh thut, tn gio v lun l. Epicure k xoa du tm hn con ngi thi c xa, c c ci nhn ng khen, n ngy nay cng t c, khi cho rng gii php cho cc vn siu hnh hon ton khng cn thit cho s an ngh ca thc con ngi : nu nhng gi thuyt siu hnh c thc i na, th n cng c th gi tr. Epicure ging tip ngay : ngay khi cc gi thuyt siu hnh c thc, n vn chng n nhm g n chng ta. Chng ta khng cn tm kim ci xc thc trn lnh vc a n mt i ngi sng y v cao sang, cng nh mt con kin khng cn mi th c l mt con kin tt lnh. Siu hnh hc l cht thay th tn gio. Cc nh trit hc l nhng k "na thy tu" hay l "bn thy tu mang mt n". Nhu cu siu hnh khng phi l ci ngun tn gio, nhng l tn gio nn ma ra. Di s thng tr ca t tng tn gio, ngi ta tng tng ra mt th gii khc, th gii bn kia. Ri s ph sn ca cc o tng tn gio li mt cm gic trng khng, mt mt, ngi ta li lp ci trng khng bng t tng mt th gii siu hnh. S lo u n th gii bn kia lm chng ta xa dn mt cch ng ght th gii cc biu hin, l th gii c nht c thc. Tch ri th gii cc biu hin vi th gii m ngi ta xng tng l thc ti su thm, khi theo cch ca o Ky t, khi theo cch ca Kant,- mt tn Ky t gian tr, k qu qut t tng, chnh l triu chng ca i sng sa a, triu chng ca suy i. Trong nhiu th k, thi trit hc c ca ngi nht l thi kh hnh, nh t tng khinh b hin ti, xa lnh th gian, chi t cuc sng, xem thng hin hu. Th gii bn kia dng m l th gii bn ny, tc trn gian chng ta. Chng ta phi bit chm dt khinh mit cnh vt rng r chung quanh ta. Ci trong ta v quanh ta ni ln bit bao nhiu mu sc, bao nhiu v p, ngha, huyn b. Chng ta phi lc sch ging mu mnh, ty tr cht c di truyn tn ti y, vt i ci khinh b ngi bn cnh. Chng ta phi tr thnh "K ng loi tt ca ngi ng loi". Mt lch s chuyn ha t tng s l phng tin tt nht chm dt cc o tng siu hnh. Sai To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

lm trong ngha lch s l ti t tng ca tt c cc nh trit hc, nhng k coi con ngi nh mt vt th bt dch. Siu hnh hc chnh l "khoa hc coi cc sai lm nn tng l chn l nn tng ", cc sai lm l : vt t th, hin hu vnh cu, bn th suy t, linh hn bt t, Thng . Vt t th, thc ti su thm che giu ng sau cc biu hin, l tt c nn chng l g c. V ch ng c tip nh mt chui ci m . Hu th vnh cu, l mt trong nhng " tng xc p" m my ngn nm nay cc nh trit hc vn ng trn . Khng i n ch lnh hi n, h ln n cc ngha hon ton v lun m h bo n la chng ta v th gii c thc! Vi chng ta, nhng tinh thn nh nhoi, khng phi l cc nh siu hnh t toi, ch cn li hong cung ca bin dch i thay vi bn ma xun h thu ng... ! Linh hn bn th suy t. Lun c Cogito ca Descartes - ti suy nghi, vy ti hin hu - ch c gi tr nu ta chp nhn tin thin cc bn th, cc thc ti thng c. Ni cch khc, ti suy t ch c ngha l c t tng. Linh hn bt t! Nhng hin hu ca chng ta th v thng, chng hn trong khi theo di tra xt lch s, chng ta khng cm thy tnh cm v tinh thn mnh chuyn ho ra sao? Thay v c linh hn bt t, c bao nhiu linh hn sinh dit. Thng ! Ngy xa k v thn tm cch minh chng khng c Thng , by gi ngi ta li chng t hnh thnh lng tin ni Thng ra sao. T cng chng cn phi bc b cc chng c hin hu ca Thng . Bc b lch s l bc b tt nh. Lun l Ky t trong hai ngn nm nay dy v gi tr ca lun l, cng lao ca chn thc: chnh n chin thng Thng Ky t v cm chng ta ni ci di tr ca lng tin ni Thng . Nu Thng sng to nn th gian, th Thng cng sng to nn con ngi lm con kh bt chc Thng , gii tr cho k "bun b ngn nm" trong cuc sng hi qu di ca mnh. Trong mi trng hp, Thng , nh Pascal ni, vn gi hnh l "Thng giu mt". Mt Thng vn nng vn tr, vn khng ng ngng g n cc hng ca mnh c hiu ra sao bi cc vt th sng to nn. C chn l trong tay sao Thng khng thng t cho r rng n con ngi m ch sn sng trng pht cc nghi ng ca h. Bn phn ca Thng i vi con ngi l phi r rng v xc nh trong thng ip trao n cho con ngi. Zarathoustra ni nhng ging ny v Thng ng phng, tc ca o Do thi chit trung: "Thng c u c lm ln. Ngi hay gin d , c phi ngi gin chng ta khi hiu lm ngi! Nhng ti sao ngi li khng ni r rng hn? V nu li ti chng ta ic, th ti sao ngi li cho chng ta i tai tng tt lm g? Nu c t bn trong tai chng ta, th ai b chng vo y? C qu nhiu s vic m ngi th nn tay non khng hon thnh c. Nhng ngi li tr th To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

trn s ca mnh, trn to vt ca mnh v nhng iu ngi khng thnh cng c". Zarathoustra cn ni tip : "L mt ng Cha lnh, ngi khng c qu gi sm vi l con ca mnh. Loi ngi cn c nhng ng cha tt lnh hn ngi". Zarathoustra kt lun rng Thng cht. Con ngi "git Thng ". Nhng con ngi, k git cht Thng , h chng nghi ng g v hnh ng m chnh h hon tt, cc kt qu ng khen h t c. Ci cao c ca hnh ng kia ln lao qu i vi con ngi. Nhng ngi n sau chng ta s thuc v, bi tip vi s kin n, mt lch s cao ngt tri cha tng thy! "Chng ta khng b bt buc chnh mnh tr thnh Thng ? Trong mi trng hp, chng ta, nhng tinh thn t do, khi c bit Thng c cht, chng ta cm thy mt bnh minh mi chi sng trong ta: mt loi nh sng mi, mt hnh phc, mt khinh khoi, mt m lc, mt bnh thn mi! Tri tim chng ta ngp trn nhn thc, ngc nhin, hiu bit, ch i: mt bin y ang m ra trc chng ta. Cc nh trit hc hy ln thuyn, i tm nhng th gii mi i. Tri t lun l cng trn thi, n cng c cui chn a cu. V cc im i chn vch theo ng thng vi cuc hin sinh. Phi c mt trit l mi tr li cng l v mang n nim vui cho nhng k m l tng cu truyn qu trch, cho nhng k c bit, nhng k khn cng. S kt n siu hnh hc c khng bt buc phi a n hu qu t b tt c mi trit hc. Mt loi trit gia mi tri dy : c l phi gi tn h l k quyn r . Nh tu kh hnh v k theo siu hnh hc ngy xa xut hin vi chng ta di hnh dng loi su rm ang b trong : th gii ngy nay c phi nh nng mt tri, nh sng v hi m cho loi bm mun mu c th vt b v c ca mnh v bay lao vo khng gian chan ha nh nng... Ngy nay c phi kiu hnh, bo gan, can trng ca tinh thn t do thc s "nh trit hc" xut hin. * Nhim v u tin ca nh trit hc s l nhim v ph phn cc l tng o c. Tt c mi dy tri buc i nghch vi tinh thn t do, nhng dy to ln nht, nhng k thanh nh, l nhng tnh cm lun l, nhng nhim v. Mnh lc ln nht m Zarathoustra gp trn ng du hnh ca mnh, l cc l tng m con ngi c v ci Thin v ci c. Tm thi, phi nghi ng ht thy mi tnh cm cao qu, c cho c ln ln vi o tng, vi qu . ch chn l, chnh l "ci cht ca o c". Nietzsche khng che giu nhng mu thun bn ngoi vic lm ca ng. Nhn danh mt bn phn, mt bn phn chn thnh, ng ph phn bn phn ph bin. Chnh vi ch, khng t nh la mnh To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

v nh la ngi khc, ch o c chnh yu a ng n ch ph mi l tng o c. Chnh bi o c dn n ch ph hy o c cu truyn. Nhng k v lun l ngy nay l nhng k tha k nhng ngi ngy xa coi Thng nh chn l v chn l nh thnh thin ; chng ta mn ngn la thp sng cho chng ta t m chy hng bao th k qua bi Platon v nhng k theo Ky t. c kch thch bi lng chn thnh c bit ca tinh thn t do ny, Nietzsche dnh mt n lc kin tr cho vic ph bnh cc s kin lun l. ng tm cch xy dng mt gi tr ca cc gi tr. Trong tt c cc tc phm ca mnh, t S vt Nhn bn cho n nhng bn vn cht, ng nghin cu iu m ng gi l nhng nh kin lun l v ng ngh lm li tt c lch s ca n. Trc tin ng ph phn l tng ca chn l o c ; ng phn tch v thm nh gi tr nhng tnh cm o c. ng khm ph ci i nghch gia lun l cha ng v lun l n l. Nhn xt ny gp phn mnh m vo vic ph bnh m ng lun lun lm i vi cc bn phn c t bi lun l ngy nay. Khng c lun l tuyt i cng khng c ci thin t to. Giai tng s thin khng ng nht vi chnh n khp ni v mi mi: n thay i theo thi gian v khng gian. c tnh lun l chnh l s vng phc cc thi quen ca ni ta c nui dng, v trung thnh vi truyn thng dy bo chnh l bn nng by n sc vt trong mi c nhn con ngi. Chnh cc con la v cc c gi gi ca hai ging c ci" vng theo bn nng ny, hnh din v c hnh v ci trong trng ca mnh. c tnh lun l, trong ngha ny, l hnh thc ca li bing. N thy d chu khi vng phc hn l ph phn, vui thch khi tin tng nm c chn l hn l vic i tm mt quy tc cbo cuc sng. c tnh lun l c th ngn cn s xut hin ca o c mi l th o c cao ng. Vn minh l n dch, i nghch vi vn ha ch thc, m c k gi l thoi ha. thc lun l c ngun gc hi sng, n khng phi l ting ni ca Thng : nhng l ting ni ca vi ngi trong m ngi. N chu nh hng ca quyn lc hi sng v bo v cc truyn thng. N ch lp li nhng iu c ni ln trc . N khng sng to nn cc gi tr mi. Zarathoustra ni: "Ngi lng thin l ngi thch s vt c xa m s vt c xa th c bo gim. Cn ngi cao qu l ngi mun sng to ci gi mi m v mt c l mi m ". L tng o c cng thay i vi thi gian, : Zarathoustra truyn ging: "Ti xin ni vi anh. em : chng h c ci thin, ci c bt dit ". C nhng khun mu lun l thi c xa nhng ngi c thin h tn sng nh mu mc c hnh, nh mt picthte chng hn, khng bit n tinh thn hy sinh, l th c ngi sau ca tng. Khng nh rng khng c cc chn l o c, Nietzsche ph phn n nhng tnh cm lun l khc nhau nh t do, trch nhim, hi hn, ti li, v.v... To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Khng c t do, bi mi hnh ng u b quy nh bng l tng. Trong ngha ny, khi nim l tng i nghch vi khi nim c tnh lun l. Lng tin vo ch t do bt buc gi thuyt mt hnh ng c bit tch ri i sng, n lin quan n mt thuyt nguyn t hc trong lnh vc mun v hiu bit. Trong thc tin, cuc sng ni tm ca ta khng phi l mt chui cc s kin phn on, nhng l mt ging lin tc. Thuyt l ca ch t do l sn phm ca giai cp lnh o, nht l giai cp thy tu, k tuyn b con ngi t do trch nhim ly n ; tc ci cho php h hay Thng ca h phn on v trng pht. Khi tin rng c t do, con ngi cng tin mnh trch nhim. l o tng c hi sng sng to cho h. Hi sng gio dc con ngi v t k lut cho con ngi bin thnh "con vt bit tht ra li ha". Mt con vt mun hng li ch ca i sng tp th phi bit ha vng phc vo mt s nh tc. Ci "o b hi sng " lm cho con ngi thnh nht nh mt kiu v ng lot ging nhau. Nietzsche bin lun rng con ngi khng c t do, th khng trch nhim g v hnh ng ca mnh v hin hu ca mnh. C nhn l bt sng ng thng ca cn sng bin dch cn thit. Trng pht mt k phm ti l trng pht s mnh mun thu. Nh trit hc phi ni nh Jsus . "ng phn on ", h mun c cng chnh, thay v b phn on. ng inh vo k c con ngi cc li ha lm sn, ngn cn con ngi qun i nhng li "ti khng mun", hi sng dng nhng phng tin gh tm ngc nhau: thi tin s chng c g tn bo bng phng php nht vo k c ca lun l. B nht trong gng cm hi sng con ngi khng cn bit li dng nhng bn nng ca t do hoang d, cm hn, tn khc, nhu. cu ln t. T h quay sang chng li chnh mnh. Khng th hnh h k khc, h quay sang hnh h mnh : v th sinh ra thc ngy tr, cn bnh trm trng nht ca con ngi. Linh hn p dng cho mnh ch hng trng ca chnh n, n t lm au kh v sung sng khi. gy au kh. Phn khc nim lun l ca li lm c ngun gc l khi nim tt c cht liu ca n nn (ting c Schuld ch nh c hai ngha trn). K mc n, ghi su trong k c mnh s tin phi tr v cng gy lng tin ni ch n ; phi ha vi ngi ny rng, trong trng hp hn khng tr c, s n b cho h ti sn m hn cn li, ngha l thn xc hn, v hn ; t do ca hn hay chnh cuc i ring t ca hn. Ngi ch n s ly li n bng cch khinh khi, bc i, hnh h con n. Th nn lin lc gia cng ng hi sng vi nhau chnh l lin lc gia ch n v con n: Hi sng trng pht nhng ai khng gi li ha trao, nh ch n trng pht con n. Khi nim n nn dn d p dng vo cc tng quan gia cc th h hin thi v cc th h i trc n. Ngi ta tin rng ni ging ch c th tn ti nh sc lao ng v hy sinh ca t tin, nhng ngi ny sng li trong tinh thn hng trng v tip tc bo v chng tc h. Th h ngy nay phi hon li s n mc h bng lao lc v hy sinh. To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

T tng xa xa nht bin hnh thnh Thng bng tng tng v s hi: T con ngi tin mnh mc n vi Thnh Thn. Nhng nim un c ny nui nng cho thc ngy tr. Cc tng l, l ngh s trong lnh vc ny, dy cho con ngi bit rng nu h au kh chng qua v h chng tr n cho Thng , v h phm ti. Con ngi mang thc ngy tr chp ngay ly t thuyt tn gio y ni kh nhc ca mnh ln n cng : h tin mnh l k phm ti, h sung sng trong ci tin ca mnh, trong ci t kh hnh ng inh thp t ca mnh. H coi mi hnh ng t nhin l ti li, chng hn hnh ng truyn ging. H coi mi th au kh u l trng pht, h tm trong au kh mt phng tin gim ti li ca mnh. Ti li l "bin c c bn trong lch s nhng tm hn bnh hon". Phi trnh cho con ngi o tng ti li, phi lt b thc ngy tr h: h l k v ti nht m h khng ng c. Khi h khng cn t xem l xu xa, ngy tr, h cng s khng cn l ti li na. Con ngi v th gian phi xut hin li trong bui bnh minh, v ti trong trng. Phi tr lng trong sch li cho kh au bng cch chm dt ln ln vo y tng phm ti. Hi hn sau khi hnh ng sai lm chnh l mt di dt th hai thm vo di dt th nht. Lng hi hn v mt hnh ng ca mnh, khng phi l cch sa cha hnh ng ny : hnh ng khng xa c bng hi hn. Phi l mt nh thn hc th mi tin c c mt sc mnh xa b li lm. iu ng gi hn c l phi v lun v khng tin vo li lm. Khng c ti c vnh cu, cng khng c phn thng i sau. V li, cng rt l lng khi thy c hnh m cn i phn thng. Hy nghe Zarathoustra v im ny : "Hi ngi c hnh, bn mun c tr n ? Bn mun c n b phn thng v c hnh ca bn, mun c ngi v trn gian, trn ci tri, ch vnh cu trong hin ti ca bn ? " Bn c phn n khng khi nghe ti ging rng chng c tr n khng c n b. Thc ra ti cng cha ni rng c hnh, chnh t n l mt phn thng ri! ( "Hi i l ni bun tic ca ti. Ngi ta xo quyt du nhp vo tn trong lng vt th nim phn thng v trng pht v vo ngay tn cng tm hn ca cc bn na, hi ngi c hnh. "Nhng cng nh rng nanh con heo rng, li ni ca ti x nt tn cng tm hn bn. Ti mun c l li cy i vi bn. "Bn yu c hnh ca mnh nh ngi m yu con. Nhng c bao gi ngi ta nghe ngi m i tr gi v tnh yu thng ca mnh u ? * Chng ta gp trong tt c cc tc phm ca Nietzche li ph phn cc tnh cm o c. Cng trnh ph phn t n mt chun xc c bit li cun khi ng khai trin tng lun l ch ng v lun l n l. Ch ny c trnh by ri rc trong vi trang ca cun S Vt Nhn Bn v cun Ngi du hnh v chic bng, nht l hai cun Bn kia ci Thin ci c v Ph h lun l. To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Trong mt trang ni ting ca cun Bn kia ci Thin v ci c Nieztsche vit : "Trong cuc du hnh ca ti xuyn qua cc nn lun l, tinh t hay th lu, v ang thng tr trn mt t ny, ti quan st c vi ng nt lin h th lun l ny vo th lun l kia v cc ng nt t ra cng mt lt. Th nn ti khm ph ra c hai mu mc c bn chia cch nhau bi mt khc bit chnh yu : lun l ch ng v lun l n l - Trong mi nn vn minh cao ng u c c tnh trn ln ny, ngi ta c th kim chng nhng khuynh hng mun iu ha chng, hay thng l ln ln chng, mt ng nhn c hai pha. i khi ta gp chng c t song i cht ch, kt hp cng mt ngi tn trong mt tm hn duy nht. S n nh cc gi tr lun l din ra khi th gia lng chng tc thng tr, nhng k thc v kiu hnh v khong cch chia h v k b tr, hay trong lng chng tc b thng tr, gia nhng ngi n l v h cp". Ngi hng trng v cao thng, ngi qu phi t nhn ra quyn chnh mnh n nh gi tr ca mi vt th v mi hnh ng, h l ngi sng to cc gi tr. Gia con ngi h tuyn b tt vt bnh ng vi mnh, v xu cho vt h ng ; gia cc hnh ng, h tuyn b tt iu ch li cho h v xu iu lm hi h. H coi ch ngha ch k ring ca mnh l vic bnh thng. H ca ngi bo lc, hng cng, sc mng, lng can m, s kht khe v lm ch chnh mnb. H khinh b cuc sng v hnh phc nhng h vn vui sng, c lng tin ni mnh v kiu hnh v mnh. H bit lc phi ni v lc phi im lng. H knh trng tui gi v truyn thng, hai ci knh trng ny l nn tng quyn hnh ca h. H ch nhn c bn phn i vi ngi bnh ng vng theo nhng ngi ny bng quy lut ca th l snh si chng minh tnh bn, lng chung thy v s t nh ca mnh. Nhng nhng k n l, b bn ch ng khinh b, ch p, i x tn c tr th bng cch thit lp nhng ga tr khc. H quy nh cc gi tr ny bng cch t i ngc vi cc gi tr trng gi : hnh ng ca h ch l mt phn ng. Lng on ght th hn ca nhng k yu hn bp mo hnh nh nhng ngi cao thng; trong u c h nhng ngi ny bin thnh bn qu d khi hi. Ci tn c ca lun l mi, chnh l lng thin ca lun l c, ngha l ci g hng cng, thuc v k thng tr, tc k gy ra s hi. T lng cay ng k mnh, bn hn yu lin tng n mt quan nim bi quan v cuc hin sinh : h mun t tin, v cho c ngi khc na rng khng h c hnh phc ch thc. H tuyn b l c hnh cc phm tnh c th xoa du cuc i nhng k xu s: kin nhn, mc thc, t t v nht l tnh thng. Do h ca ngi mt loi su t hn nht, mt th cu non di. Ngi lng thin chnh l k v hi, hin kh, l , d gt, c mt cht n n, ngi t t. Trn phng din lch s, ta c th khm ph th lun l ca nhng k n l ny trong o Do thi v o Ky t, (ta s tr li s kin ny sau). Thnh La m, ngi tiu biu cho l tng qu phi, b bn Jude nh chim. n thi Phc hng chng ta nhn thy mt thc tnh kiu hng v ln lao To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

ca l tng c, ca ng quay v bn ga tr cao thng ca con ngi v s vt, nhng phong tro ci cch ca bn tin dn chin thng Phc hng cao qu kia. Ri giai cp qu phi ca th k 17 v 18 suy sp hon tan dui nht ba ca lng dn chng on hn vi Cch mng Php. L tng cao qu ha thn ln cui cng vi Napolon, "Mt tng hp ca siu nhn v phi nhn". * Xc nhn rng cc gi tr ca bn n l au n chin thng chng ta, v mi quan nim hin thi u bt ngun t , Nietzsche thng tay ph bnh mi bn phn m lun l buc vo ta. Lun l ca chng ta cm t t. o Ky t ngun gc ch chp nhn vic t t bng hai hnh thc, l hai th c c bit ca ngi, s tun o v mn ho v tu kh hnh. Tn gio hin i ch cho php li t t dn mn ny mt cuc i nh nhoi, trng gi v tm thng -. Th nn t tng an i mnh lit : n gip ta qua mt m kh ng. Ci cht c l chin thng ca l tr trn nhin tinh. K t t c th lm gnh nng cho hi sng, cho ngi khc. S kin t hy dit l mt hnh ng ng gi: ngi ta c th thu nht lut sng... Lun l cu truyn dy ta khinh b thn xc: truyn ging s trinh bch, cao au kh, t n ln trn nim vui. Thnh kin tinh thn thun ty ko theo s hy hoi sc thn kinh, tn ph sinh l v cng bc linh hn. Zarathoustra ln n "nhng k khinh b thn xc": "Ti l thn xc v linh hn - tr con ni nh vy Ti sao ta khng ni nh tr con? "Nhng ngi thc v nhn thng sut hn s ni : Ti hon ton thn xc v chng c g na. Linh hn ch l mt ting gi mt phn ca thn xc". Zarathoustra cn ni thm v lng trinh bch : "Ti khuyn anh em git cht cm gic ca mnh ? Ti khuyn anh em nh n ci v ti ca cm gic. vi k, lng trinh bch l mt c hnh, nhng phn ng n l mt ti li." "Mt vi k tit dc, c th . Nhng nhc dc ln ln trong mi hnh ng ca h." tng t au kh ln trn nim vui hon ton lm u ti thm cuc hin sinh. Lun l l tn i vu khng, l thuc c thc s ca cuc i. N giao cc c tnh ph hoi cho nhng c nhn thc hnh n. Hon ton b thm nhp bi li kh tu v l, n chng li tt c ci chi l ngi v vt sng, l vt cht. N kinh s hnh phc v ci p. N ln n bn nng v cc khuynh hng t nhin ca con ngi. Lun l lm chng ta tr thnh bt cng vi bn nhin ca minh v vi mi bn nhin khc. N sa son v tn tr suy i. Kt lun sau cng ca n l s hy dit ph bin, l ch ngha h v... Lun l ca tng lao ng. chu M ngi ta cc lc hi h lm vic v ngi ta in cung i tm vng. "Ti li th gii mi " lan trn n Chu u c knh. Ngi ta xu h phi ngh ngi, khi suy t ; ngi ta khng cn thi gian ni chuyn, th t : ngi ta khng dm sng cuc i chim nghim, khng dm nhn du vi bn b. S gii tr ch thch hp vi bn n l kit sc v To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

lm vic Trong vic ca tng lao ng ny, ta tm thy s s hi tnh c nhn v nhng khao kht c lp ca n. Ngi ta tin rng lao ng s dng sc thn kinh, s khuy ng suy tng, m mng, tnh i, th hn cng lc s rng buc khoi lc v l tr, s cm gi mi ngi trong khun kh, v s l c ch iu hnh tt p nht. Ngi ta cng lm vic an ninh hi sng cng c bo m. Nhng s ch i, im tn cng hon ton tht vng bi ngy nay, nhng ngi lao ng t chng t v cng nguy him ! Kt n ch ngha ch k, nn lun l ca chng ta truyn dy phi hy sinh cho k khc, phi v tha. Mt nh t tng t do nh Auguste Comte, k "vt qu Ky t bng Ky t" truyn ging chm ngn thi danh ca minh : hy sng cho ngi khc. Ni y ch lm cho c nhn thm yu ui, v i ngc li s pht trin ca n. Ngi ta ch gip k khc bng li ni, bng b ngoi, v t ra cng mun nhng tay vo cuc i k khc mt cch c on. Phi khinh b k khi mun lm ngi nhn hu, li khng chng t nhn hu c vi chnh minh. V h s dng ti sn ca mnh : chnh ci dc vng chim hu ngi khc bin h thnh k hy sinh, cu gip n cn, tn tm. Zarathoustra bo : "Bn xon xut vi ngi ng loi, bn ni vi ngi ny bao li l hay ho. Nhng ti bo bn iu ny, tinh yu ngi ng loi ca bn, chnh l tinh yu bn xu xa nht. "Bn i vo ngi ng loi chy trn vi chnh bn. Chnh l xui bn lm iu c hnh. Nhng ti, ti hiu thu ci lng hy sinh khng v li ca bn... "Bn khng thit chng cho chnh bn v bn khng yu chnh mnh cho y , v th bn mun c r ngi ng loi bng tnh thng ca bn". Thay v gip ngi khc mt cch gi to, sao ta khng phng s h mt cch c lc nht l bin i con ngi h thnh tc phm m mi ngi u nhn ngm vui ti, nh mt khu vn xinh dp m m vi cnh cng cho mi hi han? Trong nhng tnh cm v tha, lun l tn tng nht l lng thng hi. Schopenhauer cng c bit ca ngi n. Nhng thot ra khi s quyn r ca nh bi quan v i kia, Nietzsche gt gao ln n tnh cm . Trc tin ng khm ph ra n tt c ch ngha ch k, o c gi. Ni au kh ca k khc lm ta lo s khi n vn cho ta thy ni nguy him m ta c th l nn nhn ; n lm tn thng ta khi cho ta nhn ci bt lc hay hn nht ca mnh. i lc chng ta cn mun c kinh nghim v mt ni au kh tng phn vi hnh phc ca ring ta, hay, ta cn mun gii ni su trong cuc sng ca mnh. Nu ng trc mt ngi ang au thng ca ngi kia, l ni kh s ca ring ta, cng nh au thng l ca ring ngi , v v th ta phi gii thot au kh ca mnh bng mt hnh ng trc n. Nu k au n kia khng chp nhn hnh ng trc n ca ta, ta thy mnh b tn thng thc s. Phn ln cc n hu ngi ta ban pht cho nhng k khn cng, thc ra u l nhng hnh ng xc To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

xc thn nhin chm chc ngay vo bn tnh chn thc ca ni au kh h. Nhng k lm n cho ta h thp v s nhc ta cn hn c k th ca ta na. Zarathoustra bo : "S thc l ti khng h a h, nhng k t bi chuyn i tm kim ci ton thin trong lng thng hi ca mnh, chng hon ton thiu trong sch . "Nu ti phi lm mt k t bi, th trong tt c cc trng hp ti khng mun ngi ta gi ti nh vy. "Thy au kh k ang au kh, ti xu h v ni xu h ca h, v khi ti chy li gip h, ti lm thng tn nng n lng kiu hnh ca h. "Tt c tnh yu thng ln lao u vt ln trn lng tha th v thng hi" Phn khc, lng thng hi lm cho au kh truyn nhim khp ni, n gia tng ni kit lc m au kh du nhp vo trn gian. Sau cng, lng thng hi khng bit gii hn vic tng trng nhng k cng b, n cn gi chng li. N i nghch vi quy lut c bn ca tin ha, vi nguyn l chn lc l nguyn l o thi nhng k yu hn v thay vo nhng ngi hng trng. N cu vt nhng k n hi phi tiu dit. N ngn cn ni ging thi hi cn b v thanh lc hng ng. N gp phn lm en ti thm cuc i. Khuynh hng n giu trong n chnh l khuynh hng him th chng nghch. Lng thng hi l triu chng ca suy i, l nguyn nhn ca suy i. Ngi ta ch c th gip hu hiu ai m ta hon ton hiu ni au n, tc l nhng ngi bn. V ch c phng cch gip c nht l h hc ly nim vui. Trong mt trang sch khc, Nietzsche vn tip tc ln n s phng th au kh v lng thng hi tm thng, ng nhn ra gi tr ni lng thng ca k mnh, ngi em nng lc mnh bo v k yu ui, k b p bc v ngay c th vt. y n by t lng i lng v t, c c khi v l, nhng hng ngi siu ng , m bn ngi tm thng khng th no hiu c, hay chng cho l in khng, v "vi c ngi tm thng th mi tnh cm cao thng v qung i u khng c thc: h nheo mt khi nghe ni n chng. y n m t tnh nh nhn ca ngi hiu bit, d cho mi khc bit v thin t, v iu kin v cch th, vn i x bnh ng vi mi ngi. V h ca ngi tnh ng yu ny trong mi tng giao, lin lc vi ngi khc, -v h bit thc hnh tt p- i mt rng ngi, cnh tay cho n, ci lng chn thc: "s thn i nh nhn v l ca tri tim tun ra dt do t bn nng hng n ngi khc; chnh chng ng gp nhiu vo cho vn minh con ngi hn mi lng trc n, t bi, hy sinh ca cng mt bn nng n" v hn na, ta phi bit o luyn mnh nhng tnh cm p sng ngi : "phi hc yu thng". * Trong nhng bn phn m lun l cu truyn dn d, Nietzsche c bit ph phn cc bn phn i To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

vi t quc. Nietzsche bo, chng ta, nhng "tinh thn t do", nhng a con ca ngy mai, chng ta l k th ca tt c khuynh hng yu nc rm, chng ta l nhng ngi khng t quc. Lng yu nc, i vi chng ta l mt tnh t lc hu, thiu phm gi. Bun bn v k ngh, trao i th t sch v, tnh cht quc t ca nn vn ha cao ng, vic di chuyn d di, nhng s kin ny a n s suy yu v sa san s sp ca cc quc gia, t ra l cc nc u Chu. S tin b r rt trong vic dung hp cc dn tc, mc cho ch ngha quc gia i khng li, v ch l hnh ng r di, phi l, v ngc hn vi nn vn ha ch thc. Ch ngha quc gia phi dng di tr, mu mo v bo lc gi tn dng. khng phi l li ch chung ca dn tc, m l li ch ring ca cc triu i bo hang v ca mt vi giai cp lnh o x dng phong tro quc gia . Khi nhn chn c s kin ny, ta khng cn lo ngi phi n lc cho cng trnh dung hp cc dn tc. Tuy nhin chng ta, nhng tinh thn t do, cng khng th t gi mnh l nhng nh nhn bn, chng ta khng lm tr h cho nhng th ! Chng ta l nhng ngi Chu u tt. Ting Chu u y phi hiu l lnh th rng hn mnh t m Chu u a l chim ng, "bn o nh b ca Chu ", ngi ta bao gm c y Chu M, l a con gi ca vn minh chng ta. Chu u t nh ngha bng vn minh ca mnh: l mt ton b cc dn tc c cng qu kh chung trong Hy lp v La m c xa. trong o Do thi v o Ky t. Chu u mc n Hy lp tinh thn khoa hc ca mnh: l t tng duy l v tinh thn ph phn, iu lm cho n thy mnh cao hn Chu l ni vn cn cha phn bit c th ca v chn l. Ngi ta c th thy trc mt hp nht, trc tin l kinh t ca cc dn tc Chu u, y mi nc s l mt bang c nhng l lut ring bit. S ci bin cc bin gii s ty thuc vo li ch ca tng nhm v ca ton b hn l ty thuc k c lch s. Khng t quc, tinh thn t do khng c mt rng buc no vi Nh Nc. Zarathoustra t gic thn tng mi : Nh Nc, chnh l con qu lnh lng nht trong nhng con qu lnh lng. N ni di tr trn. y l li di tr b trn ming n: ta l Nh Nc, ta l Dn Tc" Nhng tm hn v i phi sng ngoi nim Nh Nc ; ni chm dt Nh Nc l ni bt u i sng t do. Cn li nhng ni ch dnh cho nhng ngi c c, nhng ni nghe nng mi gi mn lng lng thi t b bin cm nn ra i..." Nietzsche coi ch ngha qun phit ca Nh Nc hin i l xing xch tr ngi cho vn ha. ng m t gii qun i l ni con ngi c nui nng bi tp th dn chng, c cho mc cc th y phc nom nh m ngi eo mt n, mt th gi trong vic di chuyn v tho rp v kh; l ni ngi ny hch dch truyn lnh v k kia m qung nghe theo, l ch ng xp rng ting ch huy v thuc h cm ci bt chc, cm ci lm thm nghim trng ci ging iu th b . Mt t chc To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

nh vy ch c mt cc hi sng c xa, lc b cc nguy him trm trng e da, ngy nay n l vt li thi, l di co ca qu kh. Khng c mt chnh quyn no c gan th nhn h t chc qun i c c hi, tha mn cc chinh phc thm kht ca mnh. H qu quyt l ch bn tm ti vic t v chnh ng m thi. Nietzsche vit, trong mt trang rt cm ng ca cun Ngi du hnh v chic bng: Phi t b l thuyt qun i c coi nh phng tin phng th v cng rt r rng nh thm mun chinh phc. Mt ngy no c thc mt dn tc, ni bt trong chin tranh v trong chin thng bi pht trin cao nht ca k lut, ca thng minh qun s, quen dnh cho hot ng kia nhng hy sinh nng n nht, s t do reo ln: Chng ta b kim", v ph hy cc t chc qun s t nn tng. Tr thnh v hi ngay gia lc ng s nht, di s ng tr ca mt tnh t cao c. l cch duy nht a n mt ha bnh ch thc, mt ha bnh xut pht t tinh thn ch ha. Th cht hn on th, v th cht hai ln cn hn on th v s hi. Mt ngy no l lut ny phi l nguyn l cao c cho tt c cc hi sng ha iu." Tuy nhin, bng mt bt nht l lng, ngi khng t quc Nietzsche trong nhng trang khc li tn tng chin tranh ht mc. Chin tranh hn nhin c iu l lm cho k chin thng tn bo v ngi chin bi hung d. Nhng n c ci li l nh thc lng d man v a v nhin tnh. i vi vn minh con ngi n l mt gic ng, mt tm ngh trong ma ma: t chin tranh con ngi l k hng mnh nht vi ci thin cng nh vi ci c. N em n cho cc dn tc nhc nhn nhng phm tnh qu gi nh nng lc gt gao ca chin trn, lng lnh lng trong hnh ng st hi kt hp vi thc r rt, v ci thn nhin ca con ngi trc mng sng ca ring mnh v ca nhng ngi mnh yu qu . "Hi anh em chin binh, Zarathoustra ni, ti yu thng anh em n tn y lng... "Anh em phi yu ha bnh nh l phng tin cho cuc chin mi. Ha binh ngn ngi ng gi hn ha bnh di l th. Ti khng khuyn anh em lao ng, nhng ti khuyn anh em chin u. Ti khng khuyn anh em ha bnh, m ti khuyn anh em chin thng. Lao ng ca anh em l chin u, ho bnh ca anh em l chin thng! "Chin tranh v can trng lm nn vic v i hn l lng yu thng ng loi". Ngi ta hiu ti sao trong cuc chin tranh 1914- 1918 c cho n hnh v truyn b bn in nh dnh cho qun i (Feldausgabe) ghi nhng li trch dn ca Zarathoustra... Napolon, ngi k tc phong tro Phc Hng c vinh d to li mt th gii ni ngi chin thng bn mi bn, trc ph v n b. Chnh ng ngi ta tin cm c mt chui di nhiu th k chin tranh, nh ng ngi ta tin vo thi i chin tranh khoa hc v nhn dn. C l ch ngha anh hng c xa s chin thng tnh t quc gia, v c phi ngi ta s thy gic m ca To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Napolon thc hin: mt Chu u hp nht tin n vic tr thnh ch nhn th gii. Quan nim cui cng ny, khi gi ra tranh chp gia cc lc a, c th cho php Nietzsche dung ha c tinh thn Chu u cao c v tnh yu chin tranh ca ng. Tuy nhin trong mt trang di co ca cun Ch Hng Trng, ng i hi con ngi phi tr nn ngi Siu Chu u khi dn tri tm mt mnh ra bn phng. Lc no Nietzsche cng khng ngng ch trch nc c, t quc mnh, "x khng thnh ly ca Chu u", nhng ngi c, nhng ngi mnh vn", nhng chuyn vin tha mn v lnh vc chuyn bit nh hp ca mnh v chnh c cng vi nhng v nhn ca qu kh v hin ti. Phng chm: Nc c trn ht i vi ng l khu hiu ngu xun nht. C cn phi lu ngi ta s khng l Nietzsche nu ta t gii hn mnh bng cch lp li d dng s kt n ch ngha c . V im ny, l thuyt Nietzsche ch thc nm vic ph phn t quc ring ca mnh bng c tinh thn t do m mt ngi c l Nietzsche lm i vi nc c. Siu hnh v lun l m Nietzsche cc lc kt n l hai th thm nhp tinh thn Do thi - Ky t. Ngi ta hiu r rng Nietzsche ph phn chnh o Do thi v Ky t. ng thc hin hnh ng vi v gt gao khc hn vi ci du dng m, qung u ca cuc i ng cm nhn c o C c, vi cm tnh tt m ng by t, nhng trang tc phm cng nh th t, i vi con ngi ca Jsus, ngi xng ng nht ca tnh yu" Ngi Do thi c nhng thnh tu u tin trong vic lt cc gi tr do ngi qu phi Aryen dng ln. Vi h, "cuc ni dy ca bn n l trong lnh vc lun l" bt u. Cc nh tin tri ca bn h ng nht ha mt phn nhng ting giu sang, hng cng, mnh lit, nhc dc, hung d, v o, phn khc vi nhng ch ngho kh, yu hn, tt lnh, bn hu, v thnh thin. Jsus de Nazareth l ch th ca nc Do thi, cho nn chnh Ngi l k chin thng cc gi tr mi ca dn Do thi. o Ky t l "tn gio chng Aryen mnh lit nht" - k cu ri kia mang n cho ngi ngho, ngi bnh v ngi ti li ci ton thin v chin thng, ngha l ci quyn r np di hnh thc kh chng c nht v nguy him nht. Bao nhiu l la lc v o ln vi ci biu tng ch thp thnh" ci nghch l gh gm ca mt "Thng ng inh trn thp t", ci thn thoi c c gh tm ca mt Thng t ng inh mnh v mun cu ri con ngi! Chung quanh cc thy tu kiu cng, hung d v a bo th, nhng con trng k sinh sng thnh vng nh vo c th hi sng v c nng thnh thin, t tp tt c nhng k khn cng. Bn h m tng n mt cuc cch mng x hi thc hin th gii bn kia, mt i sng tng lai ni c n b nhng au kh trn gian ny, ni h vui sng tham d vo cuc hnh hnh cc k th li hi nht ca h. Trn quan im ny o Ky t l mt s t chc tn bo (t chc tn bo s mt?)v hc thuyt ca n l "siu hnh hc ca tn ao ph." Nhng k khn cng b tn thy tu li cun ang trong tnh trng thiu i khng sinh l, nhng k To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

b mt mi, suy yu. Gia h c nhng k ho lao th xc hay tm hn, nhng tn n n, theo ngha y l ca danh t, nhng tn ngu dt, lon thn kinh, cn b ca hi sng. Chnh Jsus, cng nh Thnh Francois d Assise sau ny, l k dm l tng", l mt "v thnh ca tnh dc bin dng" ng tic l khng c mt Dostoievski no sng trong cnh suy i t cho chng ta thy ci hi sng ny, lm ni bt "v p thm tha ca mt hn hp cao c, bnh hon v u tr!". ( Chnh thy tu cng l k bnh canh gi ngi bnh. Hn va bnh hon hiu su sc ngi bnh, nhng ng thi cng kh mnh tc ng ln h. Thng tr trn k au kh" l vai tr, l ngh thut c bit, l b chim, l hnh phc ca hn. Hn l ngi bo tr, l nh gio dc, phng th, v thng tr ngi bnh. Hn bo v ngi bnh chng li nhng k lnh mnh ng thi chng li ci thm mun do ngi mnh gy ra. Hn l k th t nhin, l k mit th mi th sc khe, mi th hng trng. Chng li k mnh, hn ch trng mt cuc chin tranh nham him, quy t hn "ci hung d ca con gu trng, ci kin nhn lnh lng ca con h, v nht l ci xo tr ca con co." Trc khi cha tr ngi bnh, hn lm cho vt thng ca h trm trng thm, hn tim thuc c vo vt thng . Hn pht hin cho h thy ti c v ti c l nguyn nhn mi au n ca h. Chnh tng ti c ny gi ghm mi ch ca Ky t, trng pht, (trng pht?)vnh cu, bi quan v chuc ti. Ngi thy tu thng tr bng cch sng to ti c", du hiu nhc ca loi ngi. By gi -- trn hnh tinh kh hnh l tri t chng ta - l lc lm chung ca nhng tri tim t o, ci thm mun hnh phc khng ai bit c v ni khao kht gii thot, cu ri". Sng to hay tng phn ni au kh, ngi thy tu quy t quanh mnh nhng k bnh hon, Gio hi chnh l hi on cc k bnh hon v ngu dt. By gi ngi thy tu mi xoa du ni au kh m hn gy ra, hay khu ln. Hn dng mt loi thuc phin rt kho lo, mt th thi min. Hn dng mt phng php gim n ti thiu i sng sinh l v i sng tinh thn, tui tr, s tit dc, bn hn, p xc, s "n n", ch hiu theo ngha ca Pascal: tng y th, vi ngi bnh, c hiu qu nh mt th thuc m. L tng kh hnh, nhng k kit lc ny, l mt phng tin bo tn i sng. Ri tip theo, ngi thy tu dy cho thc hnh mt hnh ng mang y tnh cht my mc, hnh ng bin con ngi thnh b my t ng, v khin h ch cn bit n nhng ni au n ca mnh khng thi... Sau cng, chng li s khip nhc, y khuyn l nhng nim vui nho nh c th chp nhn c, nim vui n t tnh yu ngi ng loi: ngha c, qu tng, s cu gip, vic c v, nim an i, c t bi. Ci bn nng su sc nht trong cc bn nng l ch hng cng, c tm thy, vi mt dung lng nh nht, trong nim vui sng tiu ph vui sng". Nim vui to ngha c cho nhau l liu thuc c bn chng li s khip nhc, yu hn. Nhng k yu ui th thch kt hp, cng To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

nh ngi hng trng li khoi chia la.

Felicien Challaye

"Ngi thy tu kh hnh, tn ph thy gi nua trong trn chin u chng li au kh kia i! Khi lm h hng con ngi bng cch lm yu hn h i , hn tuyn b l nh mnh m con ngi tr nn tt p nht. qu l mt i try thc s. o Ky t l nguyn nhn ca suy i, ca hy hoi ; n chun b cho ch ngha h v v sau. Vic sng tc ti c ca Ky t l "ti li ln nht chng li loi ngi". o Ky t, cho n nay, l mt v phc ln nht cho nhn loi". S xut hin ca lun l Ky t l mt bin c khng c g so snh ni, "mt v trm trng ch thc". Cng trnh ph phn ca Nietzsche gii phng ta kh tai ng ny. Trn kia ta thy Nietzsche ph hy nhng khng nh c bn ca siu hnh hc duy linh nh Thng , linh hn, i sau ra sao. Trong rt nhiu trang, ng kt n vic lin h cc nim ny, ng phn n, ch giu kha cnh c bit m cc quan nim ng khung trong o Ky t "ch ngha Plalon dng cho dn chng kia". Ta khng th chp nhn cc ch thuyt C c, m khng t b tinh thn khoa hc, khng "bi bn trn thc tri thc" ca mnh. Vi k ni, vi nhn nhn: Credo quia absurdum est (ti tin v l phi l) ! phi y ci khim tn xa hn na ni: Credo quia absurdus sum (ti tin v ti l iu phi l). Zarathoustra ni v Thng C c: "Ngi no ca ngi k l Thng ca tnh thng, ngi cha c ni nim cao thng v tnh thng. Thng kia c mun mnh l ngi phn on chng? Nhng ai yu thng, l yu thng bn kia hnh pht v phn thng. Khi gp cc ngi thy tu, Zarathoustra ging gii v sao mnh khng chp nhn c lng tin ca h: "H phi ht nhng bi ca hay nht a ti n ch tin vo ng Cu Ri ca h c: trc tin cc ca ng Cu Ri phi c thi cu ri hn c mi c!" Tuy nhin Zarathoustra ch trch nhng th ch ny: Rt nhiu ngi trong h qu au kh, thnh th h mun gy kh au cho k khc. "... k m h gi l ng Cu Ri xing tay chn h li. "Xing li bng cc gi tr ngu to v li l o tng ! - i, phi c mt ngi cu vt h khi ng Cu Ri!" Nietzsche mong c lm mt ngi nh vy, v ng thy r rt mnh c bn nng Ky t ca chn l" kt n v hy dit o Ky t. V li, c g ngn cn ngi chng Ky t kia, trong tc phm Chng Ky t ca ng, trnh by vi chng ta mt Jsus hon ton khc vi Jsus ca Gio Hi, mt Jsus vi tinh thn t do, khinh b To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

mi Gio iu, mi khun c, v mang n cho con ngi thng ip vui ti n, khng h c ti c v hnh phc i i l ngay trn gian ny ; v "khng phi l mt nim tin mi, nhng l mt cuc sng mi . Nh vy, Nietzsche vit, trong vi trang di co xut bn trong su tp nhan : Ch Hng Trng, thuyt C c ngy nay chnh l thuyt i nghch vi o Ky t nguyn thy. iu by gi ngi ta gi l Chn l Ky t thc ra hon ton l iu di tr. V o Ky t khng lin h g n bt c gio iu tr tro no khoc ln tn ca n. Ngy nay cn c th c mt i sng con chin theo Ky t thot khi cc gio iu phi l kia chng? n y ngi ta hiu v sao hin nay c c vi Mc s Tin lnh t xng l nhng ngi theo Nietzsche... * Ngy nay, mc cho nhng biu hin bn ngoi, phong tro dn ch ni chn theo phong tro C c. Cuc ni dy ca bn n l tip tc di mt hnh thc mi. Chnh tinh thn Ky T bnh ng v s gy ra nhiu cuc cch mng m mu v y ti li. Trong cc l thuyt dn ch, ngi ta tm thy c nhng ch thuyt chnh yu ca tn gio KY T: th ght cng quyn, bnh ng, kht vng i sng bnh thng, trnh au kh. Ch dn ch thit yu l s thng tr ca cc th tm thng, l ch tm thng. V im ny, hy nghe Zarathoustra kt n lun l ca nhng ngi thp b: "Hi cc ngi cao thng - bn tin dn la ln nh vy - khng bao gi c ngi cao thng c! Chng ta u bnh ng. Mi ngi ngang nhau trc Thng ! V ngi tin tri tr cho ta thy nhng con nhn b ni vi nhau: "Khi th gian ngp chm trong ging t ca trn tr th do chnh mnh gy ra, chnh l cng l. Chng ta mun p bi bi bng trn tr th ca mnh ln trn nhng k no khng cng khun thc vi ta, v ph ln u chng mi th ging bo kinh hn. " ch bnh ng, l th chng ta gi l c hnh!" V lun c bnh ng trc Thng , Zarathoustra ni: "Trc Thng ! Nhng ngy nay th Thng cht ri. Trc bn tin dn? Khng, khng bao gi mun bnh ng vi chng. Hi ngi cao thng, bn hy trnh xa ch ng ngi !" V Zarathoustra tr li vi nhng con nhn b dn ch: Ti khng mun ln vi nhng k rao ging bnh ng. Bi v cng l ni vi ti nh vy: loi ngi khng bnh ng vi nhau. m ch n l thuyt (s trnh by sau) v Siu Nhn, Zarathoustra ni thm: "Tnh yu ti i vi Siu Nhn s ra sao nu ti ni khc i ". To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

"Ngn cy cu, vn con ng m con ngi phi vi vng vt qua tin n tng lai, gia con ngi phi c chin tranh v bt bnh ng: tnh yu rng ln ca ti khin ti ni nh vy!" Nietzsche t chi gi tinh thn t do l nhng ngi suy tng t do, nhng k tuyn b s bnh ng, hin nhin l loi ngi v vang xit bao nhng cng tht gi to bun ci. Nhng k chng li "ngi u vit", ngha l, ni cho cng, chng li l lut, bi khi mi th l lut u bnh ng c th con ngi khng cn cn lut l na. H th ght n cht mi th kh au, nhng h bt lc mt cch rt n b khi phi nhn n kh au. H thy trong hi sng, trong nhng hnh thc sng st li ca hi sng c xa, nguyn nhn ca mi th hn mt. Khao kht hnh phc ca by n sc vt trn mt ng c mu m. Phong tro dn ch, k tc o C c, v cng nh o C c, n l hnh thc ca suy i: khng nhng suy i chnh tr m cn suy i c lun l. Ngy nay, tt c u Do thi ha, Ky t ho, tt c u dn ch ha, v li ha... Ngi ta ni nhiu v n quyn, phong tro ngy nay tuyn b s bnh ng gia hai phi. Vic i hi ny cn l hu qu ca tinh thn dn ch v cc khuynh hng bnh ng. l mt tin b ng bun ca Chu u trn ng i vo b tc. Vic gii phng ph n a n suy i hon ton, v mt phong tro nh th ngm cha s di kh lm xu h ngi n b thnh thin v khn ngoan. Ngi ph n, khi ot c nhng quyn li mi, ch thu c duy nht mt iu l s c lp kinh t, hp php ca mt anh t s. V a v h tht li, h mt hn ci li chnh ng v lay chuyn nim tin ca ngi n ng ni l tng huyn o cn che giu ngi khc phi lng tin ca h vo ngi n mun th. Nhng nguy him nht l tuyn b bnh ng gia hai phi trong tnh yu. Mi ngi trong hai phi u c nhng nh kin v tnh cm khc bit nhau. Ngi n b hiu tnh yu l mt dng hin hon ton c th xc ln tm hn m khng ngh n bt c hn ch no. H mun c chp nhn c m gh nh mt vt s hu. H trao mnh cho mt k khng cho li g ht. Tnh yu ngi n b l mt nim tin thc s, bi h khng c nim tin no khc. Ngi n ng i hi ngi n b mt tnh yu nh vy, nhng chnh anh ta th khng cho hay dng hin g c. Ngc li, anh ta ch mun lm phong ph thm bn ng ca mnh bng sc ph gip, bng hnh phc v lng tin. Mt ngi n ng yu nh n b s tr thnh n l ; mt ngi n b yu nh n b s l ngi n b hon ton nht. Nh vy ngi n b th t khc phc, n ng th n nhn. Ngi ta s phn on mt i nghch nh th cng rn, kinh s, kh hiu, v lun. chnh l tnh yu hon ton, v l theo thin nhin, v thin nhin th khng c mt cht lun l no c. T tnh chung thy nm trong tnh yu ca ngi n b, n l hu qu cn thit ca tnh yu. Nhng n khng d phn vo tnh yu ca ngi n ng. Gia hai phi c mt khc bit ht sc chnh yu. Tnh yu v con ci ch ng vai tr th yu trong To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

i sng ca ngi n ng; n l tt c trong i sng ca ngi n b. Khi c mt b lo hi th no l ngi n b, u tin Zarathoustra p: "Ch ni v ngi n b vi ngi n ng m thi ". Nhng ri Zarathoustra quyt nh chiu lng b lo v ni: " ngi n b, tt c u l mt b ng. Nhng c mt ch ch b ng kia. Ch l: sinh . Ngi n ng ch l phng tin cho ngi n b: mc ch lun lun l a con. Cn n b l g cho n ng? Ngi n ng ch thc ch mun c hai iu l nguy him v c bc. V th h thch n b, l mn c bc nguy him nht. "n ng phi nui ln dnh cho chin tranh, n b l lc ngh ngi ca ngi chin s. Mi th cn li u l in r . Xa hn na, Zarathoustra mnh lit by t mt ch ch nh trong ghi ch ca cun Hiu Bit Hi Ha l: "c tnh ca ngi n ng l ch, ca. ngi n b l chu khut phc". "Hnh phc ca ngi n ng l: ta mun. Hnh phc ca ngi n b l: chng mun." Ngi n b chng i hi gi cho i sng ngoi tnh yu. "Khi mt ngi n b ph thc, vng phc cho tnh yu trn vn ca mnh, nng ngh: ni y by gi l mt trn gian hon ton ri." Trong lc trao i nhng tm s kia, b lo trao cho Zarathoustra mt chn l b nh, mt li khuyn hay: "Ngi i n vi n b ? Nh ng qun mang treo cy roi". Nhng li l trn bin minh cho quan nim ng phng v nhng lin h gia hai phi. Ngi n ng phi xem n b nh vt s hu ca mnh, hay nh con chim ta c th nht trong lng, nh vt c tin nh cho vt c ti i. V im ny Chu t ra hon ton hp l hn Chu u v c c v bi mt bn nng vng chc nht, nhng ngi Hy lp c l k k tc, l hc tr kh nht ca Chu l lng. n b cn s hin din ca ngi n ng. Sc mnh ca ng gn th tht mt thiu n s tng trng khi mt ngi n ng n gn nng. Nng cn trin khai hn na bng mt tip xc su kn nh khiu v hay nhng cch cm xc khc". Ngi n b t nh vi mnh: Ni bun nng n nht bay bin ngay khi ngi n ng bt u n bc chn ta . Mt ngi n b bn cht cao thng khng chp nhn cu th ca Goethe v ngi n mun th, nng bit rng chnh ngi nam mun th li cun trn cng ht. Khi nng hy sinh cho ngi n ng iu nng gi l danh d ca mnh, trn thc t chnh l thm khi ring t xui nng lm c ch : ngi n ng phi bit iu d hn khoan khoi v bit n v hnh ng kia. i khi ngi n b c tnh cm cao qu v tinh thn cht phc ch bit by t tng vt ca chnh mnh bng cch dng hin ci qu gi To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

nht h c, lng trinh bch, c hnh. Ngi n ng nhn qu tng nhng khng tin mnh dn thn vo su xa nh ngi cho ngh: t l cu chuyn bun... Bao nhiu l kiu cng ngi n b! vic trang im mang n cho mt th say sa. Ngi n b tin vo vc dng mnh cng nh h tin vo Thng . Ngi n b nguy him hn n ng khi th hn, bi lc nng khng c mt cng bnh d dt no v nng bit r nn nhn im no. Nng t c th c bn b hn ngi n ng. Zarathoustra ging gii s kin ny nh vy: " Nu anh l mt tn n l, anh khng th l mt ngi bn. Nu anh l mt bo cha, anh khng th c bn b. Tn n l v lnh cha vn ngn nm n np trong ngi n b, thnh th ngi n b khng th c tnh bn bi nng ch bit c tnh yu. Trong tnh yu ca ngi n b, c rt nhiu bt cng v m qung i vi nhng g nng khng yu. V ngay c trong tnh yu c thc nht ca ngi n b vn lun lun, bn cnh vng nh sng r rng cn c nhng iu b mt: bng m v nh trng quang. n b cha th c tnh bn. Nhng con mo xim, l tt c ngi n b. Nhng con mo xim. Nhng con chim. Hay nhng con b ci". Sau ht xin trch ra y vi lu khc v tnh yu v hn nhn: "Tnh yu dung th cho i tng ca mnh ngay chnh c thm mun . Tnh yu, iu m ngi ta gi l tnh yu, trong tt c cc ngn ng v trong tt c im lng ca trn gian", ch th sc mnh v bo l bin dng ca say sa. Ngi ta t bin hnh v bin hnh k mnh yu: Ngi ta b la mt cch th lu, v b la mt cch khn kho khi ngi ta khn kho". V khng ch c mt tnh cm v sc v bo, mt sc mnh v bo cng thc s gia tng. K yu ng tr thnh hoang ph, phiu lu, c tin, mt con la ca lng ngy th v qung i". i cnh mc t "k ngu ngc hnh phc kia". Vi cuc bin dng n ngh thut xut hin gia lng bn nng tnh yu - Nhng cuc hn nhn yu ng u c cha l lm ln v m l cn thit, nhu cu". Zarathoustra bo: "Tnh yu, l nhiu cn in ngn. V hn nhn ca bn chm dt nhng cn in ngn kia bng s ngu ngc lu di". V lm ln nhng khc bit c bn gia hai phi v c tnh thc s ca tnh yu, phong tro n quyn hin i l mt yu t ca suy i v thoi ha, cng nh, bng nhiu nguyn c khc, tt c cc l thuyt bnh ng vy. * Tinh thn t do phi l tinh thn ph phn tt c cc l tng cu truyn: Nim tin vo chn l bt u vi hoi nghi vo ch ca lai chn l m t trc n nay ngi ta tin tng -Nietzsche tho lun v tt c mi qu quyt n ngy nay vn cn cho l thc, tc l cc nim tin siu hnh, o c, tn gio, chnh tr, x hi, thm m. Ti y, ch duy mt nim t ra thot khi cuc tho lun, l nim chn l. nim kia khng ti phin n b th thch ? Tnh yu chn l To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

ngy nay quay sang chng li chnh l tng chn l. C l ci c i chn l ch l mt trong nhng nh kin lun l khng chng li mt ph bnh ng n v nghim chnh. .. Cha c ngi no chn thc t vn lun l. Trong nhng tc phm vo thi k mnh danh duy tr hay thc nghim, t cun S Vt Nhn Bn n gm c cun Bnh Minh, Nietzsche t chn l ln trn tt c- chn l c yu vi tt c nhit tnh, c tm kim vi tt c s c lp ca tinh thn t do. Tuy nhin, cng trong thi k ny, ng t i t li nhiu ln vn v cng quan trng l nhng tng quan gia chn l v i sng, ng t hi c hay khng s ha hp nhp nhng gia tin b ca chn l v lng tm ca con ngi, c hay khng mt xung t gia nhin tnh ca chn l v nhng lm ln ng thun trong vic bo tn cuc sng. ng nhn xt rng khoa hc rt qu gi i vi chng ta v n c nhng kt qu ch li v v n mang n cho ta nim vui ca hiu bit, tc l v nhng l do ca trt t thc tin v tnh cm hn l nhng l l ca trt t tr tu ; v vi mt hu th thun tr tu, tr thc s l tri thc lnh o". Trong cun Hiu Bit Hi Ha, Nietzsche t nim vui trn s hiu bit, ci vui sng trn ci vui hiu bit... Hn nhin ng tip tc ln n gt gao s thiu thn thc tr tu, tip tc xem cuc i nh phng tin ca hiu bit v chnh hiu bit cng l th gii y gian kh v vinh quang, ni khiu v, c bc v ch ngha anh hng tm thy ch ng ca mnh. Nhng phn khc, ng cng a ra cnh mt k du hnh va i va khc: "Khuynh hng tin n s tht, n thc tin, n ch xc, ti hn n bit bao. Ti sao sc giao ng, u ti v am m c eo ui ti. Ti mun an ngh, nhng no n c cho." Nhng ri yn tm rng khoa hc khng phi l mt tuyt i, rng n da trn lng tin, k du hnh kia tng n mt t do ca ch, ni tinh thn thot b mi tn ngng, mi ham thch ch xc, n hnh ng nh ang ng trn my si dy mong manh ca mi ci kh hu v khiu v bn b vc thm. Mt tinh thn nh vy l mt tinh thn t do hon ho nht". Trong li ta, vit vo nm sau ln xut bn u tin, Nietzsche vit: "Chng ta khng cn tm thy vui thch s vt mang khu v xu n, ch ca chn l, chn l vi mi gi". ng by t cng tng bng mt bi th ngn, vit trong min Nam . Ni min Bc, -- ti ngp ngng th nhn iu Ti yu nqi n b than khc: Chn l chnh gi tn l ngi n b kia Khi minh chng khoa hc t nn tng trn tn ngng v lng tin ni chn l l mt tn ngng lun l, bt ngun t Platon v o Ky t, Nietzsche sa son cng vic ph phn nim v cng l mt nim cu truyn. Ci g s c thay th n. Trong mt on mang ta ch ngha ch k ng trnh by iu ng gi l quy lut vin cn, c gi tr trong lnh vc tnh cm, lnh vc ty To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

thuc hon ton vo bn ng: Theo quy lut ny, s vt gn nht hin ra to ln v nng n, nhng cng xa kch thc v trng lng n cng gim". ng p dng ngay quy lut ny vo i sng tr tu vo ha cng thc ci ng gi l thuyt vin cn. "Chng ta hon ton khng c mt c quan no cho tri thc chn l, chng ta bit hay hn na tin rng bit ci c ch li m chng ta hiu trong lnh vc li ch ca on th con ngi, ca loi ging". Chnh thuyt vin cn ny c ng trnh by trong i trang ca cun Hiu Bit Hi Ha v trong nhng tc phm v sau, c bit l trong nhng trang di co danh ting xut bn vi nhan Ch Hng Trng. Chn l c ngha l ci dng ln mu mc con ngi". Phng php tm thy v thit lp chn l khng phi c khm ph v cc l l ca trt t tr tu, nhng v cc nguyn do ca sc mnh tip theo cc nguyn do ca ch thng tr". Chn l t minh chng bng ci ch li thit thc ca n, bng tnh cm lm gia tng sc mnh hng trng ca n. Mi trung tm sc mnh c vin tng ca n cho mi ci cn li, ngha l hnh ng c th, sc i khng ca n. Th gii biu hin n trong cc hnh ng c bit v th gii xut pht t mt trung tm trn. Khng th c cch hnh ng no khc, iu ngi ta gi l th gii ch l ch ch nh tr chi ca ton th cc hnh ng kia. Thc ti thu ht sc nh trong hnh ng kia v phn ng c bit ca mi c nhn i vi ton th." Ch th, tc hu th loi bit gy nn cc hnh ng v cc phn ng. Mi hu th, ngay c mi c th, ngng n vic tr thnh ch ng trong mi phm vi bnh trng khp ni sc mnh, ch hng trng ca mnh v chng li mi th khng c sc bnh trng ca n. Nhng ri n gp cc hu th khc, cc c th khc cng c cng mt c vng nh vy. Th gii l kt qu ca cc hnh ng v phn ng kia. Trong cc lc lng lm cho ci ny xung khc ci kia i sng c th, th gii ca thc chim mt ch rt nh . Ngay con ngi thc cng khng phi l tt c v phn ln hot ng tr tu ca chng ta vn dng mt cch v thc. n khi xut hin, thc ch l mt phng tin sau ht ca pht trin v tng trng sc sng". N ch l phng tin ca thng t, kt qu ca nhng lin h gia c th v th gii ngoi. "Tri thc hnh ng nh khi c ca sc mnh hng trng". Cm quan dng hng dn ta trong th gii ng thi bo v v pht trin ta. Chnh con ngi sng to nn cc vt th. Chn l y l l ch tr nn ch ng tnh trng phc ca cm gic". Cht liu ca cm gic c sa son bi tr nng ; cc hn tp ca cc n tng cm gic c ha l lun. V lun l l khuynh hng hiu th gii ch thc theo lc ca hu th c chng ta n nh, hay ni r hn: do chng ta ha cng thc v n nh th gii ch To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

thc". S n nh ny khng c mc ch l tri thc thun tu, n dnh tha mn cc yu cu thc hnh. Lng tin vo lun l chng minh khng ph chn l ca mnh, nhng ci li ch ca mnh cho i sng. hnh ng, hanh thng ta phi tm cho mnh ci c nh, ci bt dch trong i sng. V cc vt th ch s dng trong iu kin . V l l ny ca trt t thc hnh, con ngi xc nhn ci hnh th thay v ci bin dch. N khc vo bin dch c tnh ca hu th. ch ca chn l ch l s thm kht mt th gii ni tt c l kin c trng cu". "Hu th" lm nn thnh phn th gic ca chng ta. Yu cu ca chng ta xc nh y hot ng ca cm quan ta m th gii biu hin xut hin vi ta nh mt thc ti. Cc hnh thi v quy lut ca t tng l cc phng tin thch nghi c t bi cc iu kin bn ngoi. Khng gian Euclide l mt chn l v n l mt iu kin hin hu ca chng ta. Lun l l mt phng tin phng v v hot ng, mt su tp cc cng thc thc hnh. Cc nguyn l lun l nh nguyn l ng nht (A l A ; mt vt ng nht vi chnh mnh), nh nguyn l khng mu thun (A khng phi l khng A ; ngi ta khng th va khng nh va ph nhn mt vt vi mt vt khc) t vi chng ta nh cc phng tin sng to v cch s dng cc vt c th ca chng ta. Ni y lun lun phi ha lc , t iu ha cc s kin hn tp tha mn yu cu thc hnh ca ta. Cng p ch quan cm ch t mu thun t nn tng l mt cng p vt sng; nguyn l ny by t s bt lc, khng by t c chn l. Nguyn l nhn qu (tt c u c nguyn nhn) cng c ngun gc tnh cn thit ca hnh ng. T tng nguyn nhn pht xut t tnh t ca sc mnh hng trng, t tng hu qu n t nh kin cho rng sc mnh hng trng c t trong tnh th chuyn ng. Chng ta khng th tng tng mt thay i no m khng c ch hng cng. Chng ta s khng th tm thy ngun gc ca trng thi bin hnh nu khng c mt ln lt ca sc mnh ny ln sc mnh khc. Khoa hc khng mang n cho ta mt gii thch v tr ; n ch l kh c din dch cho li ch ca chng ta dung hp th gian. Hnh nh th gii m cc nh vt l v ha hc hnh thnh t yu tnh khng khc vi hnh nh ch quan m mi ngi c. Th gii c xy dng vi gic quan rng ln nht, nhng cng vi gic quan ca chnh chng ta. Thuyt v tr c ng l ho l s sao chp thc ti trong ngn ng con ngi. Mi gi thit ca thuyt nh nguyn t, vt cht, sc p, va chm, trng lc, khng phi l s kin t c, nhng l cc din dch nh s gip ca cc gi tng tm thc. Cc mnh m ta gi tn l quy lut khoa hc chng t vi chng ta, trong lnh vc lu tm ring t ca mnh, cc tng quan sc mnh t lp i lp li ra sao. . . T tng chn l khng i khng vi phn tch ny. Chn l, trn quan im cm quan, l nhng g To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

dn n sc i khng ln nht, trn quan im tnh cm, l nhng g pht xut cm tnh mnh nht, v trn quan im tr tu, l nhng g em n cho t tng tnh t ln nht v sc mnh hng cng. . . Thuyt vin cn ca Nietzsche l mt trong nhng hnh thi ca hc thuyt ni danh ngy nay, nhng np di tn khc l ch ngha thc dng. Grge Elliot, ngi sng trong khung cnh ca cc nh trit hc (Lewes, Spencer) ln u tin dng ch M ch ngha thc dng trong cun tiu thuyt Middlemarch ca b. Nh trit hc Peirce, tc gi bi bo trinh by trit hc hnh ng, nhng bi xut hin trn t Khoa hc ph thng hng thng (Popuplar Science Monthly) nm 1878 v c dch ra ng trn Tp ch Trit hc (Revue Philosophique) vo nm 1878 v 1879, dng ch ny trong cuc ni chuyn v trong bn in nm 1902. Nh trit hc v i M William James mn ch ny ca Peirce v pht trin n thnh ni ting. Chnh vo nm 1881 Nietzsche vit v nm 1882 ng xut bn cun Hiu Bit Hi Ha l cun ng trnh by ln u tin thuyt vin cn ca mnh. Nhng ngay t nm 1873 ng trnh by cho ring mnh vi ch ny bng nhng ghi ch v cha xut bn v Chn l v Sai lm trong ngha ngoi Lun l. V th mt nh vit s chnh yu Php v ch ngha thc dng, Ren Berthelot, tc gi cun Mt ch ngha lng mn thc dng, nghin cu v hot ng thc dng, (Alcan xut bn, 1911) gi Nietzsche l k tin phong v c l l nh v ch c khi nht ca nghch l thc dng ... D vi thuyt vin cn ca mnh, Nietzsche, trong tt c nhng cun t sau cun Hiu Bit Hi Ha cho n nhng bn vit cui cng, khng ngng gi n, v cc thuyt khc ca mnh, l chng tch ca tinh thn t do. ng thng nhc n nhng i hi ca lng tri tr tu." Chnh di danh ngha chn l", trong cun Der Antichrist, Nietzsche kt n o Ky t ca bn tng l. Ngay nhng trang di co Ch Hng Trng, ng vn cn dng i khi vi v t chm bim - danh t to ln chn l" kia. Ni v sc mnh m cc nh v lun l s dng, ng vit: Mt li cun v i st cnh vi chng ta, c th l li cun to ln nht: li cun v chn l"... Ngi ta c th rt ra mt tng l mi ph bnh ca Nietzsche u l tc phm ca tinh thn t do c kch ng bng lng nhit thnh say sa v tnh yu chn l nng nn.

Felicien Challaye Nietzsche- Cuc i v trit l Dch gi: Mnh Tng MC KHI CA NIETZSCHE

To Ebook: Nguyn Kim V

Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Cng trnh ph bnh ca Nietzsche ph hy tt c cc gi tr lun l cng nh tri thc ca loi ngi, v t y l tng no s ch o cho con ngi? Con ngi cn c hy vng g? Nim tin ni Thng mang n cho i ngi mt ngha su xa. Nhng ngy nay chng ta bit Thng cht ri, chng ta khng nhn ra Thng mi no qun t nm trong ni c, gi y ngha cuc sng l g? Bi kch ca mi bi kch : con ngi thi s hi th t git cht ht c Thng bng c l, vic g phi xy ra hi th nm y? Nietzsche trao ta cu tr li cho vn qua trung gian nhn vt Zarathoustra ca ng. Ngi tin tri n ni : "Ta mun dy cho con ngi ngha ca cuc i h". Trc khi nghe chnh bc thy, ta hy xem Charles Andler tr hnh nh nh tin tri cun cui cng trong b sch rt hay ca ng vit v Nietzsche: Phi tng tng Zarathoustra di ng nt ca Lonard de Vinci, do chnh ha s v v cn gi vin bo tng Turin. Trn hi, c bao bc bng nhng ln tc di ph xung trn vai, ln vi chm ru. i chn my ca thnh Moise che cho cp mt nghim trang v su thm. Mi trn a ra hn gia hai nt au n di chic mi qum. Mt nt gp suy t v cng ngh v cong trn ci ming thanh t nhng khc kh. Khng c khun mt no rng r v thng thi con ngi, hn su au kh v mang nhng nt trang trng thnh thin hn. Mt chic o chng ph di u ti, nh chic o cc x lin thnh Juse ; tay chng trng di u bc vng ; gp phn trang trng, trong t tng ca Nietzsche, cho s xut hin huy hong kia. Zarathoustra mang n cho ta mt l tng mi, mt l tng rt con ngi, nhng siu nhn v c l cng phi nhn. Mc khi ca Nietzsche c nh tin tri trnh by thnh bn l tng: ch hng trng, o ngc mi gi tr, Siu nhn v Tr V Vnh Cu. Chng ta t cm thy trong ta v kim chng c ngoi ta khuynh hng y con ngi n ch biu dng ch ca mnh, t n ln s vt v hu th khc thng tri: l ch hng trng (Will zur Macht). Trong mt trang cun Bn kia ci Thin v ci c, Nietzsche phng theo t ng siu hnh m ng ph phn cc trit gia khc t hi c phi "V tr c nhn b trong, v tr c xc nh v n nh bi c tnh tr tu ca n khng g khc hn l ch hng cng". V cu hi ny c ng tr li r rng trong nhng trang di co p l lng ca tc phm cn dang d, ch hng trng. Thuyt vin cn cho php tm thy ch tn th gii v c. Th gii c kt hp bng nhng trung tm lc lng, trong mi trung tm c thc ti duy nht l kht vng c bin i mnh hn, thch nghi hn, tng tng thng tr hn. Ngi ta thy mi c bit loi u khao kht lm ch khp khng gian, nh li nhng g khng To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

c li sc bnh trng ca n. Nhng n cng gp phi cc c khc c cng kht vng nh vy, chng bn t sp t, ha hp vi nhau v cng loi, v t y chng cng nhau mu chim ot cho c sc mnh hng cng. Thuyt v tr c gii t ra i nghch vi quan nim ny. Nhng ngi ta thy n chng mang li cho ta mt gii thch ch thc no v th gii, n ch l s sao chp ca thc ti trong ngn ng con ngi. ch hng trng chng t c bit ni cc vt sng. Zarathoustra ni: Ni no ta tm thy vt sng, ni ta thy ch hng trng". Ci khoi lc l ci au n lun lun i theo ch hng trng nhng chng khng phi l mc ch, chng ch l hu qu n gin, l hin tng ph. iu m thnh phn vt cht sng nh nht mong mun l s gia tng sc hng cng ch khng phi khoi lc. Khoi lc i km vi chin thng (mt khoi lc duy nht khng c sp trong loi ny l khoi lc ta cm thy trong kit lc, tc khoi lc an ngh). ch hng trng i hi au n cng nh khoi lc bi hu th cn thit vt g i nghch vi mnh, n i tm sc i khng. au n l mt chng ngi, nhng chnh chng ngi l cht kch thch cho ch hng trng. Mi chin thng, mi tnh cm khoi lc u bao hm mt sc i khng phi vt qua. Nh vy au n l thnh phn bnh thng ca hin tng hu c. (ng ln ln au n ny, cht xung ng cn thit vi mt loi au n ring bit, l loi au n i km vi kit lc nh du s mt sc v suy gim ch hng cng). Hy ly trng hp gin d nht l trng hp s dinh dng trong hnh thi s ng. Cht nguyn sinh vn cc gi tc ca mnh i tm mt vt th chng li n khng phi v n i, m v n phi tiu th sc lc, phi vt qu vt g t thch nghi, t xc nhn. S dinh dng ch l mt kt qu s khai ca ch hng trng ang trn ng bin i mnh hn. Ta khng nn xem quan trng s i nghch gia khoi lc v au n. C nhng trng hp s au n hot ng nh l thnh phn ca khoi lc, lc khoi lc c t iu kin bi mt chui k tc nhp nhng nhng co qup nh ca au n, th d s kch ng dc tnh. Khoi lc v au n gi nh rng hu th minh chng ch li hay nguy nan. S quyt nh ch phi gy nn khoi lc hay au n tu thuc vo th bc ca sc mnh hng cng: cng mt vt th, bi tng quan n mt s lng nh ca sc hng cng, s xut hin trong hnh thc nguy him hay bt ng, mt hu th hng mnh hn s a n mt kch ng khai tr, mt cm gic khoi lc. R rng khng thc khi cho rng bn nng sinh tn l bn nng c bn v vt sng khng tm cch t tn ti hn l tm cch tiu th sc sng ca mnh. Khuynh hng sng cn ch l hu qu gin tip ca ch hng cng cng nh mi bn nng khc. R rng khng thc khi cho rng vt sng khao kht tm hnh phc: n ch khao kht sc mnh. Cy To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

ci rng trinh nguyn khng chin u c hnh phc, nhng ln mnh. Th vt cng th. V phn "cuc cnh tranh phi thng cho cuc sng" Darwin ch khng nh hn l minh chng. N c hin hu, nhng l mt trng hp c th th ng hn. Cuc sng khng t trnh by ngho nn nh quan nim ny gi thit, ngc li n xut hin di hnh thc phong ph, di do, cn phung ph na l khc. Ri, chp nhn cuc cnh tranh sinh tn kia c thc, n kt thc mt cch "khn kh" m Darwin cng khng ng c: n thng a n tht bi v tiu hy cc k mnh, k u tin. Bn yu hn cp c cuc sng trn tay h bng mu gian, v chng cn c tinh thn na. ("Darwin qun mt tinh thn: cng l iu rt ng-l"). Hay hn na bn yu hn lc nhc trn y v l s ng, kt hp li thng tr nhng ngi hng, nhng k c bit, c o. Khng c mt tng trng lin tip trong vic hon thin cc ni ging vt sng. Th gii thc vt v ng vt, trong ton b ca mnh, khng t pht trin thit yu t dui ln trn. Con ngi vi t cch l mt chng loi, khng thc hin c mt tin b vt xa ng vt. Tt c cc loi ging hot ng ng thi, ln ln nhau v cn ln nhau rt qung xin xiu vo chng c mt mc ch no khc hn l pht trin sc mnh hng cng ca mnh. Thin nhin th "tn bo", tc l tn bo vi cc con ngi c th, nhng k may mn, nhng k tn ti vi gian kh v d dng tan theo ct bi . Ngc li thin nhin "n v, bo v v thng yu k tm thng". Nhng ngi ny l tnh cht sung mn v lu di ca n. S gia tng sc hng cng ca mt loi ging t c bo m bng s vt thng cc mu mc u vit hn l cc mu mc trung bnh hay h ng. Cng tc ph bnh ca Nietzsche v nhng g c lin h n con ngi ny sinh t l thuyt gii thch hin tng suy i kia. * Ta khng nn tch ri con ngi ra khi cc ng vt khc hay ra khi thin nhin. Ta thy trong ton b i sng hu c th gii ca thc ch chim mt ch rt nh. thc ch l mt phng tin hn ht ca pht trin v tng trng ca sc mnh hng cng sinh ng. Thc v l khi thy trong thc, nht l trong thc ca con ngi, mc ch, l l ca i sng tng qut, nh cc l thuyt coi nh nhng gi tr cao ng khoi lc, lun l hay c khi l tm l. Nu chng ta mun to mt ch ch cho i sng th ch ch ny khng th ng nht vi ch duy mt kha cnh ca i sng thc m n phi gii thch mi hnh thi cuc sng. Trong thc con ngi, phng tin n gin phc v cho ch ch ny l i sng, chng ta li tm thy nhng vi mt r rt c bit, ch hng cng. Trc tin chng ta p dng cho con ngi mi iu trn v khoi lc v v au n vt sng. Chnh c bit ni con ngi m ta c th kim chng s khc bit gia au n bnh thng, kch ng s gia tng ch hng cng; v s au n c bit kt qu ca tnh trng lt b sc hn g To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

cng; gia khoi lc chin thng ca k mnh tc ngi mang sc sng trn tr v khoi lc ca yn ngh, ca trm lng, thanh bnh tc ca k kit lc. V con ngi, hn mi ng vt khc, c vng, khng phi hnh phc, nhng l pht trin sc hng cng. Con ngi tr thnh ch nhn ca lc lng thin nhin, ch nhn ca s man r ring t v cc bn nng bung th ca mnh. Con ngi c so snh vi ngi t trc mnh, k tiu biu cho mt khi lng v i ca ch hng cng, ch khng phi ca tng gia hnh phc. Con ngi pht biu ch hng cng theo nhiu cch khc nhau. Mi k im xuyt cho cuc i ca mnh theo cch th ring ca mnh, h la chn mt tng trng sc hng cng nhanh hay chm, chc chn hay nguy nan, r rng hay b mt. Nhng d di hnh thc ny hay hnh thc khc, mi s kin ca i sng nhn loi u khai m cho ch hng trng. T nh s ganh ua, ta hy ngh n s sung sng chin thng by t cc cuc tranh ti vn hi th thao hay m nhc nh sung sng m ngi Hy lp c k tham gia vn ng kia. T nh i tnh thn xc, l mt loi th thao m hn nhn va l chng ngi va l vt li cun. i k yu ng trc ht mun s hu ngi mnh yu, mun c quyn tuyt i trn thn xc v tm hn h thng tr v loi b mi ngi khc. i k khc, cn yu hn, i hi cc th thch t nh, mong mun mt t b hon ton. i k khc, khinh b t b nh vy l da vo hnh nh nhn vt tng tng v l tng, mun nn nhn ca h khng lm ln v d tnh ca i mnh v hng ngi c yu v cho ch ngha v v tnh yu ma ca h cng nh nhng k khc hng cho lng tt hay tinh thn ca h. Trong mi trng hp, ch c th tm l hon ton nng cn mi thy tnh yu hnh thc ch ngha v tha, qun mnh. Lng tt v c nghit. Trong hai trng hp i nghch nhau bi ta im xuyt cuc i theo cch khc nhau - u l cch tc ng mt hnh vi vo k khc. Lng tt di mi hnh thc l n hu, qu tng, c ch thng hi (thng hi l tnh cm d chu nht nhng k t kiu cng, khng c vng mt chinh phc ln lao. Thng hi chnh l tnh cm ca gi im). c nghit di mi hnh thc, k t s chm chc, ch giu n s hung c ph hy nht, mc ch khng phi l gy au kh cho k khc nhng l to nim vui ring t khi hnh ng n k khc. Khi con ngi khng cn i tng hnh h, h quay sang hnh h chnh mnh: nh ta thy phn trn Nietzsche ging gii ngun gc ca thc xu xa. Kh hnh v thnh thin. Ngi kh hnh cm thy mt khoi cm tht s trong vic gy au n cho mt phn no ca con ngi mnh; h va l nn nhn va l ao ph ; h mang ci n thiu mnh. Nhng k theo Ki t v i l nhng k chi tr chi th thao ca lng thnh thin, ta ang ngh n Saint-Paul, n Calvin, n Pascal, k v i nht trong nhng k theo Ki t! V n s hin c. Ngi hin c Zarathoustra ni v cc nh hin c chung chung: "Mi ci chi bn mun thng tr u gp ngi di ch ca bn, n tr nn l v b t di To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

tinh thn, nh tm gng nh hnh nh ca tinh thn. chnh l ch ca bn, hi ngi hin c gia cc ngi hin c, chnh l ch hng cng. Nh vy bn ni v ci thin, ci c, nh li cc gi tr. Vi cc gi tr v li ni ca bn v ci thin v ci c, bn tc ng sc mnh ca mnh, bn, nhng ngi nh gi cc gi tr: chnh l tnh yu cn che giu bn, lm bng n, xc ng, v lai lng ngp b ca tm hn bn". c hy sinh. Khi ngi ta t vo cuc sc khe, cuc i ca chnh h l bi theo mt ch kiu hnh, hoang ph trn ngp. K tun tit cho bt c l tng no l k hy sinh cho chnh mnh, cho ch hng trng ca ring mnh. Khng phi ch cm tnh ca con ngi m c c thng minh ca h na c ch kch ng, lm khi sc. Trong khi nghin cu thuyt vin cn ca Nietzsche ta thy cc cm quan, tri gic, l tr ca con ngi t gii thch bng cc cn thit ca hnh ng ra sao, v t tng sng to ra sao mt v tr ring ni con ngi c th tn ti v pht trin. Cng nh i sng c nhn, i sng x hi khai m ch hng trng. Ta tm thy ch tm hn cc ng hong, cc k cai tr. Nhng k tht tnh kht vng, t n mc ch hng trng hy sinh d dng hnh phc v tin nghi ca h. Kht vng ca dn chng mun c thng tr chng tc khc c th dn n ch tiu dit cc chng tc khc, iu ny gii tch s tiu hy cc vn minh cao ng nh vn minh ca dn tc a phng Mexico, Prou. Ta cng tm thy khuynh hng trong qun chng, v i khi ton th mt dn tc hy sinh ti sn v gia nh mnh hin cho nim sung sng tt khi ngh h s thng tr trn mt dn tc khc, l vic cho php cc nh lnh o ngy trang cc thm kht chinh phc di mi nguyn c o c. Qun chng cn pht hin ch hng trng ca mnh khi h chin u cho t do v cho iu h gi l cng l, lc quyn bnh ng. Mt khi thu c quyn bnh ng ny, cc c nhn s t chc thnh nhm, v cc nhm vn cn tranh u t n ci ti thng, ci u tin. Ngi ta mun t do khi cha c sc hng cng, lc bt u c n, ngi ta mun s u thng. Cn vi ngi bt lc khng s dng c sc mnh m h mong mun, h dng ti mu gian v o c gi. H ha l tng k truyn lnh h, bi l mt th b tr, hay c th h bin hnh bt lc ca mnh bng khinh b, h chung s trong sch xa ri cuc sng, h tuyn b thch i c n . .. Trong cc lin h gia ch nhn v th thuyn cng nh trong cc xung t gia ng phi, vn sc mnh ng mt vai tr quan trng. Nu con ngi ngy nay tranh u ct lc cho s giu sang v hin gi h tm thy ng tin l tnh cm sng thc nht ca sc mnh. y tha mn yu cu vt cht th t, m ch biu dng hnh ng ln lt ln k khc, khuynh hng lm cha mt k khc bng ci rc r, giu sang, khoe khoang. To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Nhng sng to v i ca tp th nhn loi cng pht sinh bi ch hng cng. Ngi ta cng thy ch ra sao cc tng l to dng Nh Th v cng nh nhng cn thit ca hnh ng thuc v ngun gc khoa hc. Mc cho mi v bn ngoi, tinh thn t do t n thit yu l mt tinh thn chinh phc, vui sng v chin thng ca mnh. Ngh thut cng pht xut t ch hng cng. Ci p c mt gi tr hc vt sng, chnh l lm i sng tng gia. Lun lun c nhng hu th hay s vt, chng vi ngh n iu thun li, lm bng bng tnh t hng trng ni ta. K xu x chnh l k b tc b sc mnh, ngho nn, b nn ; hn biu l mt suy nhc. S ngy ngt l iu kin ca thng ngon v tc ng thm m, n l mt tnh cm hng trng tuyt vi (c mt say sa Apollon cng nh c mt say sa Dionysos). Di nh hng ca tnh cm ny, con ngi lm giu sang v tr bng ci sung mn ring t ca mnh, h bin hnh s vt phn nh ci hng trng, ci hon thin. S bin hnh , hon thin , chnh l ngh thut. Ngh s thit yu l nh sng to : sng tc m nhc chnh l mt cch sinh con. Hi ha, iu khc, th ca anh hng l ngh thut Apollon ; m nhc, th ca tr tnh, khiu v, kch cm l ngh thut Dionysos. Nh kin trc khng tiu biu cho trng thi Dionysos hay trng thi Apollon xuyn qua to phm ca ngh thut ny ta thy hin hin ch, mt ch lay chuyn ni non. T ni n i ta thy biu l mt s chin thng trn ci nng n ca tri t. C s "hng bin ca uy quyn" hin din ngh thut kin trc. Mt sc hng trng c a cao n tt , sinh sng trong cc chng ngi m n gp phi, t tin ni mnh, khinh b ci tha mn : chnh l kiu kin trc ta phi gi tn l kiu v i. Mi ngh thut u c tc dng bi b, khiu ng cc hoi nim say sa tinh t, cng gia tng sc mnh v thp sng nim vui. Ngh thut l khng nh, ging phc, l ha thnh cuc i, mt xy p cao ngt cho tnh cm i sng, mt kch thch i vi cuc i. Phn tch ny gip ta hiu su sc hn li ph phn Nietzsche nhm n ngh thut kh hnh, dn ch v s suy i hin ti... Sau ht, cng nh mi sng to to ln ca con ngi, o c thuc v ch hng trng. N n nh cc gi tr : nhng gi tr l kt qu ca ci nhn do con ngi thit lp ln trong li ch ca mnh, nhng li l gi tr d tr sai lm trong s vt. Trn y ta thy ch hng trng, trong lc c sy khi th cc ch ng, nhng ngi qu phi, khi k n l, nhng hng ngi nh b, sng to hai nn lun l m Nietzsche khm ph ra s xung t v v sao lun l ca ch ng l lun l hng trng trong lc lun l ca bn n l l lun l suy i. Th nn "chng c g i sng c gi tr nu khng c mc hng trng". Khi ph phn nn lun l ca bn n l, th lun l cn thng tr trn quan nim chng ta ngy nay, Nietzsche dn ta n nn lun l ca ng ; chnh l nhim v ng gi tn l duyt li, hay bin To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

i, hay chuyn ha, hay o ngc mi gi tr (Umwerthung aller Werthe). *

Felicien Challaye

Cng trnh ph phn ca Nietzsche ph hy mi nh kin c, mi quan nim siu hnh v lun l xa. Ngi ta c th rt ra t nhng trang cui cng ca cun Ecce Homo mt tm tt mnh lit cc kt lun m t n tn cng n lc ph nh ny : Ngi ta dy khinh b mi bn nng ca i sng ; ngi ta tng tng di tr n s hin hu ca mt linh hn, mt tinh thn tiu tr thn xc. Trong dc tnh, trong nhng iu kin u tin ca hin hu, ngi dy nhn thy ton iu u, t dm, trong yu cu su xa ca mi pht trin, trong tnh yu thn xc mnh, ngi ta cng i tm nguyn l ca s c. du hiu tiu biu ca hy hoi, ngc bn nng, ca v t v ng, ca tnh yu ng loi ny, ngi ta nhn ra ci gi tr cao ng, gi tr tt lnh hn ht. nim Thng l nim c sng to t i nghch vi i sng, t n, t ci hp nht gh tm ca n, ta thy cha ng th c dc, tiu hy, vu khng, mi him th cuc i. nim i sau, bn kia, nim th gii chn phc cng ch c to nn lm gim gi tr th gii hin hu duy nht ny, ta khng cn bo v cho trn gian ch thc ca mnh mt mc ch, mt l l, mt nhim v no. Sau ht nim linh hn, tinh thn hay ngay c nh linh hn bt t cng c to ra ta khinh b thn xc, bin thn xc ra bnh hon, thnh thin ; du nhp ci lnh m gh tm i vi tt c ci chi cn thit nghim trng cho cuc i, cho vn thc n, ch , ch tinh thn, tri thc. Thay v sc khe, li c cu ri linh hn: ngha l cn in r quanh qun xc ng ra ti n m sng cu chuc. Nh vy li tm st ca chn l" nh vo tt c ci chi hin ang t vo ch cao nht... Tt c ci chi, t trc n nay, mnh danh l chn l u l ci tr hnh nguy him nht, gian tr nht, ln ci nht". T li ph phn ny, phi chng a n kt lun khng th c th lun l no, v chc ta phi hon ton i n cng thc : "Chng c g thc, tt c u c php". Nietzsche khng ngh rng phi t chi tt c mi th lun l. C mt nn lun l mi m ng ngh vi chng ta, ng vit trong mt trang di co : "Ti c nim hnh phc l sau hng ngn nm i qua sai lc v m m tm ra c con ng dn n ci chp nhn v ci t chi." Nh tin tri Zarathoustra ca Nietzsche l ngi ca nim khinh b ln lao v yu thng ln lao, mang n cho ta nhng quy lut sng mi i nghch vi cc im chnh yu vi cc bn phn c truyn. ng tuyn b s cn thit ca ph hoi trc khi xy dng : "K ng c gi l k sng to trong ci thin v ci c, thc ra, l k phi bt u ph hy v p nt cc gi tr ". ng t i nghch bn lng thin - tc nhng k t cho mnh lng thin, nhng k m mt nh tin tri khc gi l bn hng nguyn - v ngi qu phi : "K lng thin a thch vt c k, m vt c k l vt c bo tn. Ngi qu phi th mun sng To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

to vt chi mi l, mt c hnh mi".

Felicien Challaye

Zarathoustra k mt ng ngn nh vy : tinh thn con ngi ln lt l con lc , l con s t v l a tr con. Tinh thn b ci khc nghit thng tr, chnh l con lc . "C g nng n hn na khng! Tinh thn trng kin hi nh vy v n qu xung nh con lc , n mun ti nng. Ri n gia sa mc, tinh thn ha thn thnh con s t : "N mun chinh phc t do, lm ch sa mc ring t ca mnh... Con rng to ln no m tinh thn khng cn mun gi l thn linh hay ch ng? Con rng to ln c tn l : my phi. Nhng tinh thn s t bo : ta mun.. . . "Cng cuc sng to cc gi tr mi - ngay con s t cng cha th lm c, nhng n mang n t do cho cuc sng to mi - chnh l iu sc mnh s t c th lm. Sau cng tinh thn bin thnh a tr. a tr th trong trng v hay qun, mt hi sinh, mt tr chi, mt bnh xe t quay, mt chuyn ng u tin, mt chp nhn mun thu. a tr tng trng cho tinh thn con ngi tm li c ci trong trng, v ti v c kh nng sng to mt c hnh mi. c hnh mi ny khc bit vi c hnh c iu n khng quyt hn l ph nh : n ni ting vi trn gian, vi cuc i. Khng c th gian no ngoi th gian ny. Khng c gi tr no gn lin vi ci chi khng hin hu th gian ny. Trc tin ht ta phi l "ngi ng loi tt ca vt ng loi trn gian." y chnh l mt cu chuc mi : thc ti c cu ri, chuc khi li nguyn m l tng xa nng ln n. Zarathoustra ni : "Bn ng ca ta c dy cho ta mt nim kiu hnh mi, v ta dy li cho con ngi : ng bao gi giu mt vo ct ca s vt trn tri, m phi ngo mn ngng u ln : mt ci u trn gian s sng to cc ngha trn gian". V tip : "Anh em i hy trung thnh vi trn gian, vi tt c sc mnh ca c hnh anh em. S hiu bit v tnh yu qung i ca anh em phi phng s cho ngha trn gian. Ta van xin anh em, ta cu mong anh em nh vy . "ng bao gi c hnh mnh bay v ln s vt trn tri, p cnh vo nhng bc tng vnh cu! Hi i, lun lun c nhng nhn c lm lc" Hy mang c hnh lm lc v trn gian nh ti i - Vng, hy mang n v thn xc, v cuc i n em n cho trn gian mt ngha, ngha con ngi ". Chng ta khng c hng t cch mnh n mt vt gii siu nhin no. Li nguyn ra ln lao nht con ngi c th ni vi cuc i l hin hu ca Thng . Ngy nay chng ta gii thot To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

khi o nh kia, tng lm chng ta thy hin trong mnh mt lung nh sng mi, mt th hnh phc mi. Mt bnh minh mi ra i. Nguyn l ca c hnh mi l tnh yu i vi cuc i. Tt c cc gi tr u pht xut t cuc i. Cuc i l mt kinh nghim diu k, mt phng tin tri thc, m tri thc ny chnh n cng l mt th gii y nguy him v y vinh quang". T khi Nietzsche thu nhn c t tng gii phng kia - ng ni vi chng ta trong cun Hiu Bit Hi Ha - ng tm thy cuc i - t nm ny qua nm khc phong ph thm, li cun thm v huyn b thm". T tnh yu cuc i pht sinh mi gi tr. Mi th lun l lnh mnh u chu s thng tr ca bn nng i sng : l nhng trt t v phng v ca n ; s chp nhn ng vai tr ln lao hn ch bai, khng nh gi vai tr ln lao hn ph nh. Nn lun l ca i sng ny khoc li ci o ch ngha ch k. Phi tr nn mt con ngi hon ton v trong mi hnh ng ca mnh, phi t ngh cho li ch ln lao nht ca mnh (ch c nhng k th b mi hiu li khuyn ny theo ngha th b thi). Bn yu chnh mnh cha Zarathoustra ni vi con ngi. V tip : "Phi lun lun yu ngi ng loi nh mnh, nhng trc tin hy l nhng k yu chnh mnh " K t yu chnh mnh vi tnh yu ln nht v khinh b ln nht !". Song ch ngha ch k c gi tr khi c nhn c gi tr. Nu con ngi tiu biu cho mt tin ha hng thng th gi tr ca n tht tuyt vi : vi n cuc i thc hin mt bc i ln. Nu con ngi tiu biu cho mt tin ha git li, cho hy hoi, cho bnh hon, gi tr n tht v cng yu km, s thng bng n gin i hi n phi ln lt ti thiu ln k mnh m n l tn k sinh. Do ch ngha ch k tt p v thnh thin" m Zarathoustra ca ngi chnh l ch ngha ca tm hn hng cng kt hp vi thn th trng kin v p ... Nim vui ch k ca mt c th nh vy, ca mt tm hn nh vy c gi l c hnh". Th nn ng t tt c vo chung mt lun l. ng i tm nhng nguyn tc ph qut, nhng mnh lnh ng nht tuyt i: bi cc hnh ng khng th ging nhau. Mi mt hnh ng l hnh ng duy nht, khng so snh c. Mi con ngi cng l con ngi duy nht, vi ti nng ring t: Phi tr thnh ci m ta l" - " thc ca bn bo g? Bn phi tr nn ci m bn l". Phi bit khc bit vi k khc, xa lnh m ng nhu nhc v gia chng ta cm thy ngay mnh l n l c th sng mt mnh, cho d tnh ring ca mnh C n l t quc ta Zarathoustra ni th ; phi n nh cho mnh cc gi tr ring bit, l ch ng ca c hnh mnh. Mi mt ngi phi sng to ra c hnh cho ring mnh, phi sng to mnh lnh tuyt i ca mnh . ng bao gi h thp bn phn ca ta ngang vi bn phn ca thin h. Mt lun l d di cho cuc i, mt lun l nng chy la nhit i phi chp nhn nhng con To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

ngi c bit, ngay c nhng ti nhn, nhng Csar Borgia, nhng Napolon. Nhng nhng g cho php cc ngi hng lm nn cuc i kh d ca h - khng tn ngng, phiu lu v c try lc s git cht cc con ngi trung bnh. Vi nhng k ny phi dnh cho h nim tin, l lut, c hnh ca by n sc vt. Trong nhng ghi ch di co - ni Nietzsche t ra khoan hng i vi cc o tng hn cc tc phm khc - ng nhn mnh n tnh cht chnh ng ca lun l cu truyn cho mt th nhn loi trung bnh. ng bo: "Nim cay ng chng li bn tm thng khng xng ng vi mt nh trit hc, v h l nhn vt c bit nn phi t l lut chung di s bo v ca mnh". H phi gi cho k tm thng ci can m v ci hng say. Chng hn ngi ta phi cng nhn nhng n hu m o Pht v o Ki t mang n cho cc con ngi tm thng, tc dn chng ng o nht : chng bin minh v lm ti p cuc i v v bnh nht, pht trin s bn tm v tnh yu vi k khc, mang n hnh phc v thanh bnh ca tm hn, t im s n l hn yu. gi vng a v x hi, khc nghit nh th nhng khng lm sao thay i c... Ch duy vi ngi hng cuc o gi tr mi dng ln ; v ch vi ngi qu phi, trong ngha ng thc ca danh t, k thanh cao thi. Phi thay i gi tr lun l cu truyn a gn vo thn xc v linh hn. Cu ri linh hn khng quan trng, quan trng l sc khe ca c th. iu ngi ta gi l sc khe ca linh hn ty thuc trn mt dung lng ln, vo sc khe ca c th: Khi ngi ta khng thng c mt au kh tm thn, th li linh hn t hn ci bng : ngi khe mnh tiu ha ci bc dc ca i sng cng nh h tiu ha thc n. Cc tng en ti n vi chng ta vo nhng ngy i kht nm xa, cn khi mm y thc n ngon lnh ta thng nhn cuc i vi bao hy vng. Th ra vn quan trng khng phi l cc vn siu hnh, nhng l cc i hi lin quan n thc n, ch , qun o, cc lin lc x hi. "iu tt lnh l tt c ci chi kch thch ni con ngi tnh t hng trng. iu xu xa l tt c ci chi c gc r ni lng yu hn". Mt thn th nhy ma, mt khun mt ci rng r ; l l tng con ngi ca Zarathoustra. Mt ngy kia gp cc thiu n ang khiu v bng dng li v thy ng i n gn : Zarathoustra trn an h bng mt c ch y thin cm v ni vi h : "C tip tc v i, hi cc c gi xinh p ! y khng phi l k ph m n lic xo cc c u, y khng phi l k th cc thiu n ! "Ta l trng s ca thn linh trc Ng Qu : Ng Qu chnh l tinh thn ca nng n th kch. Lm sao ta th ch vi dng kiu thm nh nhng ca cc c c ? K th ca dng kiu thnh thin, ca bc chn thon gt hng kia ? Ti y, ng tuyn b phong thnh n ci" : To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

"Hi ngi cao ng hy hc ci i ! " V tip :

Felicien Challaye

"Mt ngy khng nhy ma vi chng ta l mt ngy b i. Mi chn l s bin thnh sai lm vi ta ngay nu n chng lm chng ta ci !" iu nh trit hc mong mi vo bc nht cho mnh, Nietzsche vit, chnh l tr nn ngi nhy ma ti tnh. Bi v l l tng, l ngh thut tuyt vi ca h, l lng sng o c nht, l tn th thc s ca h. Vi mt thn th lnh mnh v nh nhng, Nietzsche khuyn co mt tri tim kiu bc m khng khoe khoang, yu mn ci cao qu ch thc, nht l mt ch cng rn v can trng. Can trng l c tnh ng ca tng thng xuyn nht v c ng t vo hng cao nht. Trong cun Bnh Minh ng tn tng bn c tnh : s dng cm vi k th, qung i vi ngi chin bi, chnh trc vi mnh v c mi ngi. Ngoi ra bn c tnh c khuyn bo trong cun Bn kia ci Thin v ci c: s hiu bit thu o, thin cm, c n, nhng c ng t vo hng u vn l c tnh can trng. Cn cun Hiu Bit Hi Ha ng tuyn b c dng cm m khng mng n vinh d l du hiu ca s cao qu thc s. ng cho n mt thi i phn u v kin cng gn k, thi i t c can trng ln trn tt c. Thi i sa son cho mt thi i khc, cao hn, ni ta a ch ngha v anh hng vo nhn thc v ni ta chin u cho cc l tng. "Hy tin ti, ci b mt gieo cho cuc sng ph nhiu hn v tn hng ct lc cuc i l sng nguy him". Zarathoustra cng kch ng lng dng cm : Ta van anh em bng tnh yu v hi vng ca ta : ng vt b ngi anh hng ang nm trong anh em ! Hy tn thnh hy vng cao nht ca anh em i ! V tip : Lao ng ca anh em l chin u, ha bnh ca anh em l chin thng !" Tnh yu thc s i hi mt can trng a n chp nhn c ci cht : Yu v cht : hai iu ha hp vi nhau t ngn nm nay. Mun yu chnh l sn sng cht. Ti ni vi bn nh vy , hi ngi khip nhc ! . Ci can trng thc s, khng phi l ci can trng trc ngi chng m l ci can trng ca k c n, k mt mnh, ci can trng ca con phng hong khng c thn linh no chng gim : K can m l ngi bit s hi nhng chng li s hi ". t n kt qu ny phi c mt ch cng ngh, chai . y chnh l ngha li khuyn bt h kt thc ng ngn cc than ch trch ci cng rn ca kim cng : Anh em i ! ta t ln trn anh em bng gi tr mi ny : hy cng rn i ! Cuc tranh u, ci lm chai cng, t n tt p d cho i tng n ra sao. Gi tr ca mt ti To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

sn i khi t cha ng iu ngi ta t c khi c n hn l iu ngi ta phi tr gi khi chim n. T nh s thit lp t do s khng cn t do ngay khi n t c : ch ngha t do l du hiu ngu ngc bi nh hng ca by n sc vt ! Nhng nhng thit lp ny, bao lu, cn phi chin u chim ly chng c mt gi tr rt ln ri : mt cuc chin nh vy ht sc thun tin cho vic pht trin t do. V tranh u t n tt p, n rt c li khi gp nhiu k th, nhng k th ng ght ch khng ng khinh. Khng nhng n tranh u chng vi k khc n cn chng ngay vi chnh mnh. Phi bit t cng ch. Phi hiu sc mnh v yu ui ca mnh, thm vo y, loi b , thch nghi th khc. Nh th ngi ta s to cuc i mnh thnh mt tc phm ngh thut. Ch c mt vic cn thit, l em phong thi li cho c tnh mnh". chng ta vn cn thiu mt con ngi tng hp v i, th ngi c nhng k hng trng, khc bit nhau, cng chung chu di mt ci ch cng hng v mt mc tiu duy nht". Nietzsche vn thng tru chc nhng nh lun l mang v nhm bn ngoi, bng ci c t lm ch mnh, kt n mi sc tip thin nhin khng chu c k khc cng nh chnh h. V khng t b nhng ph phn kia, nhng ng vn, trong nhng trang di co cun ch Hng trng, khuyn bo ta phi c mt k lut cht ch cho chnh mnh. ng kt n sc tip v tnh bt thng : Nhng k tnh c " v nhng k thay i l nhng k yu hn. "Ta lm sao hng trng hn? T quyt nh dn dn v tr ch vi tt c ci quyt nh. Ngay c hnh ng anh hng khng th thnh tu nh s kch thch bn ngoi, m nh chng ta lnh lng, hnh ng hp l; v li cng nh mi hnh ng trc n, lng thng hi phi lt qua ci sn ca l tr. "S cao thng ca l tr khng phi nm ch khng c am m, nhng ch phi c am m cao ngt nht, nhng gi chng n i." Th nn mt "tr chi th thao ch" rt cn thit, v tr chi th thao ny bt u sm chng no li chng . "Mt k lut nghim khc l k lut ng lc nht, l lc c i hi nht ngha l vo tui con ngi hnh din v thy mnh i hi nhiu cho mnh. K lut ny cn thit cho ngi thng thi cng nh ngi chin binh. Phi hc truyn lnh v vng li mt cch kiu hnh, phi thch nguy him hn an nhn. Ngy xa Nietzsche kch lit ln n ch trng khc k, coi n nh biu hin s th ght i sng. By gi, bi gi tr ca ch ngi hng, ng li khuyn bo mt khc k no . Trong mt trang ca cun ch Hng trng ng bo: " Ti mun bin ch ngha khc k thnh t nhin hn: thay v khuynh hng ph nh, ta ly khuynh hng lm vng chi mnh bo thm ". T nh vic bit i tnh sm m ta thy thanh nin Php, nht l thanh nin Paris, l mt "tai ha " nhng ngi ta khng th t b " hng ng tm ny, l mt triu chng ca suy i. Ngay vo tui trng thnh, cng phi c mt s trong trng tng i, mt va phi trong hnh ng v ngay c To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

trong t tng v nhng g c lin quan n dc tnh, n thuc v cch th cao c dn ng cho cuc sng chng ta, nht l ngi ngh s, nhng k khng c php phung ph sc lc ca mnh. Nhng y mt lng trinh bch phi bit ci vo s trinh bch: King c cng rt ng c khuyn bo, khi n nh mt tp luyn cho ch, khi n nh cch tn hng t nh cc ca qu trn gian m con ngi tm chi b. Mt hng ro ngn cch ng c dng ln, ngha l mt tch bit tm thi tin n vic dt b mi lin lc vi bn ngoi: l mt p suy t su xa, tr v vi mnh, trnh xa cc nh hng bn ngoi. Cc quan im trn gip ta hiu y nht a v m Nietzsche dnh cho au kh. Hin nhin ng khng t n ln trn khoi lc v nim vui nh cc nh khc k. Bi trc tin ng cho ngi ta nh gi n qu ng. C nhiu cch chng li au kh: cht ma ty, s bnh lng thch ng vi t tng, nhng k nim p, v nhng hy vng kiu hnh, tt c c th tc dng nh nh hng ca thuc m. Khi au n tr nn kinh hn, t nhin tnh trng hn m s xy ra. au n c nhng hiu qu rt tt p con ngi: K lut au n v hn" dy cho con ngi khi th ci khn kho, khi th s cng thng ca tm hn, ngh lc. Cc "thng ip ln nht ca kh au con ngi" khng bao gi c dng dp kiu bc hn, sung sng hn khi n gy ging t kinh hn ni h. au thng su sc lm qu phi, tch bit. Cho nn khoi lc v au kh, nim vui v cc nhc n cng thi. Ta thy ch hng trng i hi s bt bnh hn khoi lc. Bt bnh l mt tr ngi, nhng tr ngi l c ng ch hng trng. Mi chin thng, mi tnh cm khoi lc u bao hnh mt i khng phi vt ln trn, vy mt au kh l au kh phi vt qua. Trong mt trang di co, Nietzsche vit: i vi nhng ngi thn yu nht ti cu chc cho h au kh b b ri, bnh hon, i x t bc v nhc nh ; bi t " ti cu chc cho h mt iu duy nht, iu ngy nay chng t con ngi c gi tr hay khng, l gi lng tt p. y khng nh r rt ch ng c bit m Nietzsche chp nhn cho vn hnh phc. Hn nhin ng lun lun ca tng nim vui sng, ci vui ti Dionysos, ci hiu bit vui v, ci th v " hnh phc ca khu vn trn gian, ni ch nguy him cho nhng k tm thng (bi nu " vi nhng k thun khit , th vi bn heo ln tt c u heo ln. Zarathoustra ni th, v ng thm rng chung quanh khu vn t tng v n d trng l ca ng, " phi dng ln nhng hng ro bn heo v bn n b kch ng khng trn ngp c ). Mt hnh ng b thi thc bi bn nng sng. Nietzsche vit trong cun o ngc mi Gi tr "cm thy gi tr ca mnh bi nim vui i km v Zarathoustra tuyn b: T khi c loi ngi con ngi lin hoan qu t. Anh em i l ti t tng duy nht ca chng ta . V xa hn: " in v hnh phc cn hn l in v bc phc." To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Nhng hnh phc Zarathoustra m ch y khng nm s vng bng v gim n ti thiu au thng ca bn duy thc ngh. Nietzsche gh tm hnh phc dy c ca thc bnh thn", hnh phc c coi nh thc n ca linh hn, c coi nh tin nghi, nh hng liu ca cht Anglo thn thnh theo kiu Spencer, tc hnh phc nh b ca con ngi nh b. Tinh thn t do dm chn ln hnh phc m bn hng nguyn, bn theo Ky t, tru b, n b v bn ng-l m tng. y, hnh phc ca phong thi v i t n "chnh l tnh cm m sc hng cng lm ln mnh, do , c mt i khng phi vt qua. Th nn yu t ca hnh phc ny l au n. Hnh phc v au n l anh em sinh i cng ln ln vi nhau. Bn c chp thun mt nim vui khng - Zarathoustra hi - Hi anh em th th anh em cng chp thun tt c cc au kh. Mi s vt u rng buc, vng bn v y tnh yu. L thuyt ca Nietzsche khng phi l l thuyt ca hnh phc, tuy nhin n "mang n hnh phc. Trong cuc sng sng vui cao qu ny, c mt ch ng cho ci cht. Nietzsche vui thch khi thy rng ngi tm thng t chi chp nhn tng cht chc, t chi lm anh em vi ci cht. Bi ngi ta to cho mi bn tm ny mt nguyn do lo s, mt liu thuc c. Ngc hn th, s chc chn ca ci cht du nhp vo cuc i mt git nc qu gi v ngt hng lo u. Ngi hng chp nhn ci cht m khng mong mt i sau. "S vin mn ca hng trng mun sng to, au n v bin ra tro bi. (Ngi ta s thy sau y s d tr no dnh iu ha khng nh ti hu trn). Nietzsche bn tm n nhng tng quan phi c gia ngi hng, ngi cao qu v k khc. Zarathoustra n nh bng t ng chnh xc rng hn nhn hng n sinh con. "Ta mun rng chin thng v t do ca anh em khao kht c truyn ni mi mi bi a tr... Bn phi xy dng cng-trnh cao hn bn... "Hn nhn : chnh nh th ti gi ch hng trng ni hai k cng sng to mt duy nht cao hn nhng k sng to ra n. T cuc i ca ngi qu phi, Nietzche c a ra mt vi hnh thc ch ngha v tha, nh a i li sng khc k. Bi ngi hng l ngi nhiu sc lc c th truyn cho k khc, nhiu nim vui v nim vui ca (h?) ngp b. H c th hy-sinh nng lc ca mnh bo v k yu, ngi b p bc, v ngay c th vt, v h hnh ng vi lng t-t, nh nhn, qung i m k tm thng ch i x trong cn r di. y Zarathoustra c th l mu mc. ng "nhn hu v cng chnh". Tnh yu khng cung ni" ni ng thc y ng lm vic tt lnh cho k khc. Zarathoustra ni g vi ta? Vy hy to cho ti tnh yu khng nhng mang y trng pht m cn mang tt c li lm. "Hy to cho ti ci cng chnh lm trn ngha v vi mi ngi, tr ngi phn x . To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Ngi tin tri mong trong khi cht c hin mnh cho tt c mi ngi nh mt tri ang ln, "gii trn mt bin nh vng giu sang v tn, ging nh ngi nh c ngho nn cng ln tm li lng lnh nh triu dng"... Sau ht cuc i qu phi n c trang sc bng khoa-hc, ngh thut v trit l. Bng khoa hc : i tm chn l l mt trn chin u, sai lm l mt hn nht, khm ph s thc l mt chin thng. Bng ngh thut : i tng thc s ca ngh thut cng nh tt nhin ca tri thc v o c l "lm cho cuc i bin thnh d di nht". Bng trit l : mt ch ngha lc quan mi c trit l Nietzsche mang n cho th gian". y ng tuyn b th gian ny l "th gian kh d tt p nht." Zarathoustra bo ai ni iu th "ta khng a h, ta gi h l k tha mn". M, trc ht, phi tuyn dng ci "v ti ca bin dch trong cuc i". Hn nhin, cn khn khng c mc ch no c. Khng c l l, khng c tt lnh trong "khi p hn mang ca hin sinh". Tt c con ngi l ci hn phi l, mt mnh ca nh mnh, mt phn ca ci tt c ; con ngi l con ngi trong ci tt c. Chng c g cho php hn c phn on, o lng, so snh, kt n cuc hin sinh ; v hn s phn on, o lng, so snh, kt n ci tt c ; th nn khng c g ht ngoi ci tt c. Gi y ta bit rng au kh t n sng to cho ch hng trng mt c hi pht trin, v nh vy l mt c hi hnh phc. Mi bin c ca cuc i c th xoay chiu hnh phc ca ta : thi tit xu p, mt ci nhn nm vo hiu bun, mt cun sch lt h, mt bn chn b dm, mt ci th khng n, mt trn au, mt iu vu khng, ngay mt ci cht ca ngi bn. Mi pht giy trong cuc i bnh nht i vi ta c th mang y ngha, mang mt gi tr rt cao. Con ngi ch cn cn ci c c "bin minh" (nh Leibnitz c lm trong tc phm Bin Thn Lun ca ng) nh khi phi ln n s dung th ci c, cng phi vui thch vi ci c l ci c thun khit. au kh tr nn c hi chp nhn cuc i, yu thng cuc i. L thuyt Nietzsche l mt bin minh cho v tr, mt bin minh cho i sng ; mt Bin v tr lun, mt Bin vt sng lun. T y con ngi c th nm mt ci nhn v th gii theo Gthe, y tnh thng v y ch tt lnh. Ch ngha bi quan hng trng tr thnh mt trong nhng ch ngha lc quan vng chi nht ; mt nh mnh hnh phc v y nim tin", "phng thc ca ti cho con ngi v i - Nietzsche vit trong tc phm cui cng Ecce Homo: l amo fati (tnh yu nh mnh). Hans Vaihiger, mt trong nhng nh bnh gii Nietzsche, rt c l khi gi ng, nh ch trch dn trn, "k chng bi quan mnh lit nht". Vi nh bnh gii khc cng lu , rt chnh ng v tnh cht tn gio su m trong trit l ny, nhng l mt tn gio loi tr mi siu vit : chnh l To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

mt tn gio mang tt c cn khn, mt o a v tr", nh Pannwitz vit trong cun a vo nghin cu Nietszche (Einfhrung in Nietzsche). V Charles Andler chng minh, bng mt khc quanh c bit, ch ngha Nietzsche gp li ch ngha duy linh c xa, cng ng nht, chng t thc ti Thng , s hon thin v cuc hin sinh. " Nietzsche, tng quan cht ch gia cuc i v gi tr thay ch chng l hu th hc c xa v Thng ... Ci c gi tr nht, c thc hin chc chn... Cuc sng, ci khao kht hng trng thun ty, l hu th kia, hu th gn lin vi gi tr v chuyn ho n trong thc tin. hu th hc c xa, hu th l t ni t tng vin mn. Nietzsche gi tr l t ni cuc sng. Ci thin gn gi tr vo cuc i l mt tr tu y xc cm, mt L Tr, mt tnh yu (ros), nh Platon. L tr v tnh yu theo ngha Platon dn ta n Linh Tng l vt hin hu duy nht. Nietzsche th chng dn n mi vt sng, n ci cao hn i sng, chng dn con ngi n siu nhn ". Gi y phi nhn cuc o gi tr, va gip con ngi t gii phng v thm sc sng, a n s xut hin ca siu nhn (Uebermensch) ra sao. Nietzsche tm thy ch Uebermensch (Siu nhn) trong lch Faust ca Gthe, v chnh Gthe cng mn ch ca Herder. N ch nh mt con ngi siu ng trn con ngi hin ti, nhng l ngi c vi ngi ngy nay bo hiu v sa son. Trong nhng tc phm trc cun Zarathoustra, ta c th khm ph ra nhng chun b cho quan nim v i kia. Ta trch dn trang sch ca phn Intempestive th ba dnh cho Schopenhauer, ni Nietzsche ca tng nhng con ngi v i v cng l ni ng i hi mi ngi trong chng ta phi c gng pht trin phm tnh ca mnh ln mc cao ngt nht sau cng mt ngy kia c th khai sinh con ngi t cm thy vin mn, mang mt hiu bit v mt tnh yu v hn, hng trng trong ngng nhn v trong hnh ng sng to, con ngi, gia thc th trn y ca mnh, s sng trong lng v tr nh k phn xt v o lng mi vt.... Trong mt trang ca cun Bnh Minh, ng ca ngi s c thai, ca ngi trng thi thing ling : y c mt ci g ang ln ln, mt ci g v i hn chng ta. l hy vng huyn b nht ca chng ta : chng ta sa son cho n s khai sinh v pht trin sung mn ca n "... V trong nhng trang cui cng ng vit : Nhng con chim khc s vung cnh vt bay xa hn chng ta". Ngi ta cng tm thy mt chun b tng t rt nhiu trang ca cun Hiu Bit Hi Ha. T nh mt trang rt p ng chng minh con ngi hin i mang ni mnh tt c loi ngi, nhng, l con ngi bo hiu mt bnh minh sp n, mt hnh phc gn k trong tng lai : con ngi l "ngi u tin ca mt ging ngi qu phi mi, m tuyt i khng thi i no thy hay m tng n nh vy; h cm thy ni mnh "mt Thng y sc mnh v y tnh yu, y To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

nc mt v y n ci". Bao nhiu th k qua ngi ta gieo ht ging nh vy; v hn s mc ln mt loi cy ngo ngt hng thm, bin trn gian c k ca chng ta thnh ni tr ng a thch hn c... Chnh Zarathoustra l ngi u tin r rng bo hiu cho Siu nhn. ng ni vi dn chng ang t tp : "Ta dy cho cc ngi Siu nhn. Con ngi l ci g phi t vt qua. Anh em lm g vt qua con ngi? "Cho n nay tt c con ngi sng to nn con ngi no trn h ; cn anh em, anh em mun lm ging thy triu h ca con nc ln kia sao, v mun quay v con vt hn l vt ln con ngi sao? "L con kh cho con ngi ? Mt vt ch nho, xu h au n. chnh l iu con ngi phi lm tin n Siu Nhn : mt vt ch nho, mt xu h au n. Siu Nhn l ngi mang ngha trn gian. ch ca anh em ni rng : Siu Nhn l ngha trn gian ! Thc s, con ngi l mt ging sng d bn. Phi tr nn mt i dng tip nhn con sng d bn kia m khng t lm u mnh. "Ni y ta dy anh em Siu Nhn : Siu Nhn l mt i dng. Con ngi l mt dy thng ging qua con vt v Siu Nhn, mt dy thng ging ngang qua vc thm... Con ngi l mt cy cu ch khng phi l mt mc ch: l iu v i nm trong con ngi. Con ngi l mt bc qua, mt nghing : l iu ng yu nm trong con ngi. Ta yu thch nhng con ngi khng tm kim, ng sau cc tinh t, l l ca s cht hay ca dng hin, m ta yu nhng ngi hy sinh cho trn gian, ngy kia trn gian thuc v Siu Nhn". Con ngi phi l ng dn n nhng bnh minh mi m". Phi phn xt tt c chnh trn quan im ny. Nhng k u t nht ngy nay hi : Con ngi t tn ti ra sao? Nhng Zarathoustra l k c nht hi : Con ngi t vt qua ra sao ? Siu Nhn canh cnh bn lng ta ; l bn tm duy nht ca ta, ch khng phi con ngi ; cng khng phi ngi ng loi, ngi ngho nht hay ngi tt p nht. Anh em i, iu ta c th yu thng con ngi chnh v n l mt chuyn tip mt nghing . Nhng anh em th c nhiu nguyn do hy vng yu thng". Hy vng trn n, hn nhin khng n vi nhng ngi b nh, m n vi nhng ngi cao ng, k thc hnh cc c l n nh trn. Nu Zarathoustra ch trch "nhng k khinh mit thn xc, chnh v chng khng phi l "cu a To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

n Siu Nhn". Nu ng khuyn bo s dng cm anh hng chnh l v ta phi "tn th nim hy vng cao ngt nht c th n nhn mt con ngi. Nu ng khuyn bo c n, chnh v mt ngy kia nhng k c n kt hp li thnh mt dn tc v Siu Nhn ra i. Ngay n hn nhn, c hiu theo ngha cao thng phi c ca n, ng cng khm ph ra ci "ao c Siu Nhn ci "yu cu sng to Siu Nhn". "Bn phi p xy iu cao hn bn". V ngi bn thc s va l "cuc hi trn gian va l linh cm Siu Nhn". Cho nn hy vng sng to Siu Nhn gii thch v bin minh nhng truyn phn ca nn lun l mi, cng nh (?) tng Thng ha hp thc nhng bn phn c xa. Con Ngi khng th sng to Thng , nhng n c th sng to Siu Nhn hay t ra cng c th tr nn t tin ca nhng ngi s sng to ngy mai. "Bui i Ng l khi con ngi gia con ng bt t con vt n Siu Nhn ; khi hn s lin hoan trn ng dn n mt ban mai mi, nh hy vng ngt ngn ca hn. "Tt c thn linh u cht, gi y ta mun vn tu Siu Nhn! V mt ngy no , ng i ng, cng vn tu ch ca chng ta... ". Thc s ta nghe g t con ngi siu ng ? y khng phi l ngi thuc chng loi mi nhng l mt con ngi hon ton gii phng khi mi nh kin c xa, l ngi sng bn kia ci thin v ci c, pht trin ch hng trng ca mnh trong mi kha cnh v chim ot nhng quyn lc cha ai nghi ng. Siu Nhn s s dng sc mnh siu nhin tng t sc mnh m truyn thng tn gio ng Phng gn cho c Pht. (Nietzsche c rt chm ch cun c Pht ca Oldenberg). T nh Siu Nhn s thot khi trng lc, s c kh nng lm thn thut nng nng nh khng. Nht l "con ngi v tr s mang mnh -- nhng pht trin n v hn - nhng c hnh ca nn lun l mi, sc khe, can trng, sc mnh, thng minh chim ng v mt hnh phc cao c. Ta s khng lm ln khi kt hp linh hn Siu Nhn nhng phm tnh tuyt vi ca thn linh v ca nhng con ngi v i, ci tinh khit dung ha ca Apollon, nim vui sng to v say sa ca Dionysos, ci thng thi v t t ca Zarathoustra, tinh thn ca Voltaire, ngh lc ca Napolon, ci thng thi bao qut ca Gthe, v c th thm vo thin ti trit hc v ch ngha tr tnh ca Nietzsche. Mt con ngi nh vy mi c th gnh c - v mt hy vng v con ngi nh th gip ta gnh c - mt mc khi kinh hn ca Nietzsche: Mc khi Tr V Vnh Cu. * Trong khi nghin cu cuc i ca Nietzsche ta thy trit gia tm hiu quan nim ca o th la, ca o Pht, ca cc nh trit hc trc Socrate v nim Tr V Vnh Cu : Th gian din qua din li cng mt khung cnh, v mi ln nh vy con ngi bt u sng li cuc i ca mnh. To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Trong phn Intempestive dnh cho lch s, ng m ch n quan nim ny, quan nim ng gn cho nhng k theo Pythagore, v sau t chi. Nhng thnh lnh, mt ngy thng tm nm 1881, Engadine, gn Surlej ng trc gic c rng quan nim by t c chn l su thm che giu sau nhng biu hin ca i sng v tr. V mt nim vui xut thn ny sinh trong ng t mc khi . Nietzsche biu l mt cch tng trng quan nim kia trong mt trang sch rt hay, ni ng tr cho ta thy Zarathoustra p gy mt tn ln, k th khng i tri chung ca ng, tng trng cho tinh thn nng n th kch. y l hnh lang c tr ct ni ni lin hai con ng m chng ai i n cui, v chng chy di mt ht vo vnh cu ; tn ca hnh lang , ghi trn mi hnh lang, l khonh khc : "Hy xem khonh khc ny, t hnh lang giy pht , mt con ng di bt tn, vnh vin chy ngc ra sau : ng sau chng ta l vnh cu. "Tt c ci chi bit chy theo khng i ht c con ng kia? Tt c ci chi c th n, phi khng n ni, hon tt i qua? "V tt c s vt khng vng bn nh th khonh khc kia rt ra t sau n mi giy pht ca tng lai? V... cng chnh n? "Bi tt c ci chi bit chy theo khng phi i theo ln th nh con ng di hng ln ? "V ci nhn chm chp ging di nh trng, c nh trng kia v c ta na, t tp di hnh lang, ni kh vi nhau v vnh cu, chng phi tt c chng ta y sao? "Chng ta khng phi tr li v chy theo ln na, trong con ng khc dn ln trc mt ta trong con ng u m kia?khng phi rng chng ta tr li vnh vin sao?. Mi con ngi s sng li trong cng mt cuc i : "Mt ngy no mng li nhn qu s tr v ni ta b bao bc ; n ti to ta! Ta l thnh phn nguyn nhn tr v vnh cu ca mi vt. "Ta s tr v vi mt tri ny, vi trn gian ny, vi con phng hong ny, vi con rn ny, - khng phi cho mt cuc i mi, mt cuc sng tt p hay tt p nht ; "Ta s, vnh cu, tr li cho cng cuc hin sinh ny, ng nht nh vy, trong s vt ln nht cng nh nh nht. Ta s tr li mt ln na truyn ging cuc tr v Vnh Cu; " tuyn dng mt ln na i Ng ca trn gian v ca con ngi ; cn tuyn ging cho con ngi ngy n ca Siu Nhn!". Chc hn khng bit bao nhiu ngn th k s chia cch tng cnh khc nhau ca cuc tr v Vnh Cu n. Nhng - Charles Andler lu tm - "khi k c phai m, cc th k tri qua nh ln chp. Cuc phc sinh dnh cho ngy mai". Nietzsche nng lng m rng kin thc khoa hc ca mnh bin minh chc chn cho quan nim ny. Trong nhng ghi ch tp hp tc phm di co Ch Hng Trng, ng khng nh rng cuc To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

tr v Vnh Cu l "gi thit khoa hc nht trong nhng gi thit v n bao hm trong thuyt bt bin v nng lng. V ng th chng minh iu . Khng th no th gii c sng to, t tng sng to l t tng khng suy ngh c. Khng th no th gii l lc lng v hn : V tr l mt tng s lc lng bt bin v tt nh theo s lng. Bao bc quanh H V nh vng bin gii, v tr khng th t tng trng : n s rt t u c cc yu t ca s tng trng ny? N ch sng t mnh, t nui bng thn xc ca mnh. N khng th gim thiu : nu khng, trong ci v hn ca thi qa kh, n tan bin mt ri. Ci bin dch lun lun ng u vi chnh n, trong ci ton th ca mnh. Th gii khng th t n tnh trng qun bnh, v, trong ci v hn ca thi qu kh ; nu t n tinh trng , n bt ng ri. N khng phi l th ; ci bin dch khng t n c thc th - V tr ang tr nn, n i qua ; n khng bao gi ngng, n s khng bao gi ngng i qua, bin dch. Nhng trung tm lc lng xy dng nn th gii l s hn nh, ci kt hp kh hu ca n cng l s gii hn. V nh vy, thc khc lit trong ci v hn ca thi gian, mi mt kt hp kh hu s phi t thc hin li v cng t thc hin trong v hn ln lt. Mi mt ln thc hin n thit yu ko theo tt c k tc nhng kt hp v sau ca cng mt loi m n nh iu kin (Nietzsche khng chp nhn trong thin nhin mt thuyt tt nh b thng tr bi lun l ca chng ta, song y ng li tr v mt th thuyt tt nh khc) nh vy mt s gii hn ca cc kt hp gia nhng yu t trong s gii hn s pht sinh li theo mt trt t chc chn, v hn v vnh cu. Th gii l mt chuyn ng vng trn, t lp li v s lp li v hn ; n l mt i dng lc lng chuyn ng, l ging(?) bo ring t. l ngn sng thng trc cc hnh thi, khi th i t ci n gin n phc tp, khi th t phc tp n n gin ; mt bin dch vnh cu khng bit chn ngy, mt mi. l th gii Dionysos ca s sng to mun nm v t hy hoi mun nm, t ln vng khng c mc ch no khc hn l lm mt vng trn, "vng khu ca nhng vng khu - "bn kia ci thin v ci c". Quan nim ny, vi ngy nay, khng phi l khng khoa hc. Trong mt tc phm gn y dnh cho vn , ng Abel Rey, gio s Sorbonne, chng minh trc gic ny "l ca mt trong nhng thin ti trit hc ln nht trong lch s con ngi"; ng ph nhn ci khng c th ca mi ci c th ca cuc Tr V Vnh Cu ; ng cng tin thuyt kh ng phi tr gip cho S tr v cuc tr v Vnh Cu "... Quan nim ny, trong mi trng hp, theo Nietzsche, cung cp mt gii thch su sc cho i s kin ca i sng con ngi, ca tnh yu v ca ngh thut. Nhng b mt ca dc tnh, ca sinh n, mang thai nh thc ngi Hy Lp nhng tnh cm cao thng v nghim trang v chng gi ra t tng v cuc sng vnh cu, v vnh cu tr v cuc sng: "Cho nn biu tng ca dc tnh i vi ngi Hy Lp l biu tng ht sc ng knh". To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Phn khc l thuyt tr v vnh cu, nh cao ca suy nghim, xy dng nn ci i chiu ht mc su thm gia th gii bin dch v th gii thc th. Vy nn ngh thut quy nh cc kha cnh ca th gii i thay ny, n ho vnh cu, ch vt qu ci bin dch ): n lp li khuynh hng ca v tr trong ton b theo cch thu nh. V nht l t tng tr v vnh cu ng, hay c th ng, mt vai tr bao qut trong i sng o c ca con ngi. N lm nn mt kinh nghim k diu. Nietzsche t vn mt cch li cun trong mt trang cun Hiu Bit Hi Ha : "Vic g s xy ra nu mt m no , mt con qu gh dt vo b ca ni c n nht trong cc ni c n ca anh, v bo: "Cuc i ny, cuc i m my sng, v hin ang sng, my phi sng li cuc i mt ln na, v v hn ln na i ; chng c g mi m n, ngc li : mi mt nim vui, mi au xt, mi mt t tng, mi ting th di, tt c ci v cng ln v tt c ci v cng nh ca cuc i my trong trt t , trong cng chui tip ni ; , cng mng nhn kia, cng nh trng trong k l, cng khonh khc kia v cng chnh ta na. Ci ng h ca cuc hin sinh s thm mt ln quay ngc li nghe em, - v my cng vi n, ct bi ca ct bi i!". Anh s khng nghin rng xng vo cn x trn gian v nguyn ra con qu ni ln iu n? Hay l anh sng c trong mt khonh khc kh diu k tht ln cu tr li : "My l Thng , ta chng bao gi cn nghe li Thnh Thn na". Nu t tng ny vng chc trong anh, nh anh phi l anh, n s bin dng anh v c th s tiu hy lun anh, vi cu hi : My cn mun iu mt ln na, v hn ln na khng", cu hi trong tt c, nng ln tt c hnh ng ca anh vi sc nng kinh hn! Hay l anh phi yu thng cuc i yu thng chnh anh, khng cn ao c g hn l li khng nh ti thng mun nm !. T tng tr v vnh cu nng n ln tm hn bn hn yu, nhng k sng khng trn cuc i h, trong nim tin ti li, trong bun b thm no. H nh k chn cu Zarathoustra, cht nghn v con rn en khng l trong c hng. Chnh Zarathoustra cng chn ngy mnh mng vi t tng bn ngi nh b, m sut cuc i ng gh tm, s tr v vnh vin lun lun, ng nht vi nhau "k ny ging ht ngi kia, cng rt ngi, ngay c k v i nht". Nhng phi hiu rng tt c u nm trong v tr, "khng c g c lp tch bit nhau trong ta cng nh trong s vt ; nu tm hn chng ta ly by run v hnh phc, rung ln nh si dy n huyn ly, th ch khng phi mt ln thi, mi iu vnh cu cn thit pht sinh ra bin c ; trong giy pht khng nh duy nht , chnh l lc mi vnh cu c khng quyt, ng thun, gii thot, bin minh?" Tt c u l s tnh c khc lit, cho n lc sng to tuyn dng: "Chnh th nn ta mun iu , nn ta hin mun, v s mun iu na". Th gian l cnh tng ng c go ln: Mt ln na, mt ln na i. Chng ta c dn n iu khng nh Dionysos v trn gian, dn n chp To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

nhn yu thng n nh n l n, khng thay i chng bi xa, chng ta tr v phng thc: Amo fati (tnh yu nh mnh). c tip xc vi Zarathoustra, ang ngy ngt v ci m ca cuc i, th "k th kch nht trong loi ngi" cng bt u yu cuc sng. V hn lm chng : "Trn gian rt ng sng i i, d khn kh i chng na. Mt ba, mt ngy l lc, i cnh Zarathoustra cng dy cho ti yu thng trn th "Cuc i l y ? ti s ni vi t thn : th thm mt ln na i! "Cc bn i, cc bn khng mun ni nh ti vi thn cht sao : Cuc i l y ? th th v tnh yu ca Zarathoustra, hy mt ln na i!. Phn ba ca cun Zarathoustra kt thc bng bi ca an-pha v -m-ga hay l bi ca by du n, ni, nh mt ch , trang sch huy hong ny li n : "Hi i, lm sao ta khng si m in cung vnh cu nh in cung thm kht nhn tn hn, nhn vng ca bin dch, ca tr v? Khng bao gi ta tm thy c ngi n b c th lm v mnh sinh con ci, nu khng phi l ngi ta yu thm thit mun i ; bi v ta yu em, Vnh Cu i!" "Bi v ta yu em Vnh Cu i!" L thuyt tr v Vnh Cu chong vng min cho mc khi ca Nietzsche. Bng nhng si dy tinh t n gn cht nhiu yu t vo mc khi y, nn ta phi khm ph chng trc khi i n kt lun. Trc ht dng nh c mt i nghch gia l tng tr v Vnh Cu v l tng ngi Hng : c gng phi thng sng to Siu Nhn lm g nu cng vnh vin tr v theo bn ngi nh b? Nhng l t tng ca ngi thp b mun bin minh cho yu t hn nht ca mnh. Thc ra, y l ngun hy vng cho s xut hin ca Siu Nhn, ca con ngi V tr, k c th hon ton gip h vui ti chp thun cuc tr v Vnh Cu. V ngc li, c th chu ng ci nng n ca t tng , phi cn n ci can trng ca Siu Nhn, hay ca ngi gp phn vo vic sng to Siu Nhn. L thuyt tr v Vnh Cu cng kt hp cht ch vi vic o cc gi tr bng si dy lin h c chnh Nietzsche ch r trong my trang di co ca cun Ch Hng Trng. chng c vi nhng khng khip ni mc khi tr v Vnh Cu, ta phi gii thot mnh khi cc nh kin lun l cu truyn, phi tm thy ch hng trng, phi tm thy nhng phng tin tranh u mi chng li kh au v t phi au kh nh nim vui sng mi. Phi c ci can trng ny m nn lun l mi nh gi nh c l cao ngt nht. Bi v, nh ng vit trong mt trang cun Zarathoustra, "can trng l k git ngi tuyt vi nht : n kt- thc bng vic git t thn ; v n ni : Th no? l cuc i ? Hay lm, th hy bt u li mt ln na i!" To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Sau ht l thuyt tr v Vnh Cu lin h mt thit n khuynh hng su sc nht ca trit l Nietzsche : khuynh hng khao kht nim vui, nim vui cao c chp nhn kh au chua xt mt cch anh hng. "Mi nim vui u t mong c vi nhau, nn mun c kh nhc au n! Hi hnh phc ,hi au thng! Tri tim i, hy t p nt mnh i! Vy hi ngi cao ng, hy hc iu ny : nim vui i hi ci Vnh Cu !" Nim vui i hi ci Vnh Cu ca mi vt, i hi ci Vnh Cu su khn lng." Nhng li p tuyt kia ta gp trong nhng trang cui cng ca phn bn cun Zarathoustra. N bnh ch bi ca ca ci chung, c t ngay trc bi ca an-pha v -m-ga, vo cui cun th ba - Ta c th trch ra y bi th rt p kia, lm kt lun cho phn trnh by trit l anh hng v tr tnh ca Nietzsche. Vo na m, hng chung ln ln mi hai ting : " MT! Hi con ngi, hy gi chng! HAI! Na m su thm ni g? BA! Ta ng ri, ng ri... BN! Gi ta thc dy t mng m su thm. NM! Th gii l vc su thm thm. SU! Su hn ban ngy ta ngh c. BY! Su thm thm l au kh ca hn. TM! Nhng nim vui cn su thm hn c au kh ca con ngi. CHN! au kh ni rng : Cht! MI! Nhng tt c nim vui mun Vnh Cu! MI MT!

To Ebook: Nguyn Kim V

Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Mun thm thm, thm thm Vnh Cu!

Felicien Challaye

Felicien Challaye Nietzsche- Cuc i v trit l Dch gi: Mnh Tng on Kt Ngy 4 thng 2 nm 1872 Nietzsche vit: "Ti trng cy vo mt cuc hnh trnh im lng v chm ri xuyn qua th k". Sau ny, khi khn kh v s khng thnh cng ca cc tc phm su nht v p nht ca mnh, ng t an i trong hy vng rng tng lai s xt n ng cng bnh hn. Trong cun Bn kia ci Thin v ci c, ng t hi phi chng nhng t tng su sc nht phi i hi nhiu nm thng, nhiu th k mi c hiu n, nh nh sng ca nhng ngi sao xa nht i qua bao nhiu thi gian mi n ta. Trong cun Bui hong hn ca cc thn tng ng t t mnh vo v tr "nhng ngi dnh li cho i sau, ngha l nhng k con ngi i sau mi khm ph ra c. iu ng mong mun khng phi l s thnh cng nht thi, nhng l s tn ti lu i ca iu mnh vit : Sng to cc tc phm m thi gian th gm mn mt cch v ch, m hnh thc v ni dung t n s bt t phn no. Ti khng khim tn i hi ti t hn na". Trong li ni u ca cun chng Ky T, ng lp li mt k sinh ra cho mai sau , v tuyn b : ch ngy mai mi thuc v ti". Ci nhn thy trc ca Nietzsche thnh tu. T lc au v sau khi cht. vinh quang ca ng tin ln tng bc chc chn. Khng ai khng xc nhn gi tr ca thin ti trit hc cng vi nhng kh nng vit vn xui c vn y hnh nh v nhc iu ca ng. Nh bnh ch hay nht ca Php v Nietzsche, Charles Andler a Nietzsche ln hng trit gia ni ting nht ca chng ta ngy nay khi ng vit : "Nietzsche chng t, cng duy vi Henn Bergson, mt h thng trit hc c th c ca thi i chng ta". Tuy nhin, c l khng phi ci hp nht ca h thng l ci ng ngng m nht ca ng, nhng l ci c o v mnh lit ca tng phn ca n, v cng l ci p ca hnh thc, lc th ca lc tn gio, ni c tc nhng t tng chnh yu ca ng. V im ny, i khi ta t hi : Nietsche nh vn hay nh trit hc tri hn c. iu Goerges Brands tr li vi chng ta t lu : "Hn ng l ngi ngh s hn l nh t tng, chng ta khng ph nhn iu , nhng ta khng th no tch ri ngi ngh s khi nh t tng. To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Trong mt tc phm rng ln mi c th nghin cu n nhng nh hng m Nietsche gy ra trong v ngoi nc c, cho trit hc, ngh thut v o c tng qut. nh hng ny tht v cng to ln, ch cn vi in hnh di y cng thy. Nhiu nh hc hi sng, mt Simmel chng hn, tm cm hng ni ng khi h tra xt ngun gc ca cc t tng o c v nhng xung t ca n. Nhng ngi theo ch ngha thc dng mi nc u cng nhn ng l ngi tin phong. Ngi ta c th li tm thy nhiu ch ca Nietzsche trong trit hc ca Henri Bergson ; trong phn tm hc ca Bc s Freud ; trong phong tro nghip on cch mng ca Goeges Sorel, tng ca bo ng, trong cc tc phm vn chng ca Andr Gide, ca B cng tc de Noailles, ca Paul Valry. Nhc s Richard Strauss son mt bi th hp khc v ti Zarathoustra. * Nhng nh hng khng nht thit l hiu bit thc s. Vi l thuyt, hay hn na vi phng thc nghch l v chng tai mt cch v ca Nietzsche c s dng, rt phn ngha. bi nhng ngi m chnh Nietzsche gh tm, bi nhng quyn lc gio iu v thoi ho khng c ly mt t tinh thn t do, hay mt t tn trng tinh thn t do ; bi nhng k theo ch ngha quc gia qun phit m ng tng gi l bn yu nc rm, loi ngi u lng thin ; bi bn i try kch ng tin tng tm thy, trong vi ng ngn ca bc thy, cho ci v lun th tc, cho ch ngha ch k bn tin, cho ci bt cng hn mt, cho s c c u m ca chng, mt li bin h, dung th. Qu thc Nietzsche chnh l ngi v lun, v ng ln n th lun l xun ng, u ti, hm h v cay nghit ca phn ng chng ta. Nhng khng phi Nietzsche t chi, ph nhn tt c lun l. Chnh nn lun l ty tin m ng ph phn l th lun l ca qu kh v hin ti : cn bn phn to ln ca ng l khm ph ra "con ng dn n ci chp nhn v n ci t chi mt c hnh mi, mt lun l mi. Qu thc Nietzsche tuyn b nghi ng mi th l-tng, v vi ng, l tng dng lm ti cho mi tr khi hi. Chnh ch ngha l tng, do phn ng con ngi by t v s dng, i vi ng l mt sai lm ngy th hay mt di tr nham him. Nhng trong mt trang di co ca cun Ch Hng Trng, Nietzsche nhn rng ng khng th xa b ni mnh ci khao kht mt l tng. V Charles Andler lu trong mt trang trch dn trn - trit l ca ng l trit l duy tm l tng nht t trc n nay, trit l coi gi tr quan trng hn s kin v hy vng mt ngy kia bin s kin thnh gi tr . Qu thc Nietzsche l k th d di ca o Ky T, Nh nc v Gio Hi ca tn gio tn iu quyn th, di tr v bi quan. Nhng iu khng nh hon ton thiu st nu ta khng m t n bng cch gi l ci du dng cm mn m ng lun lun dnh cho con ngi l tng ca Jsus. Qu thc ng bo chng ta lm cng rn mnh hn. Nhng ch tr thnh cng rn vi chnh mnh To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

hn l vi ngi khc. V, theo ng, ngi hng trng l k bit t ch ng mnh, v c ni mnh sc lc hin cho, hy sinh cho k khc. Qu thc Nielzsche tuyn b l k th ca dn ch v nhng i hi bnh ng. Nhng khng phi l l do bin n thnh k bo v cho cc x hi bt cng b thng tr v bc lt bi nhng k giu c bn tin m ng gi l bn tin dn sn son thp vng". Qu thc l Nietzsche ca tng tranh u, chin tranh. Nhng chin tranh m ng tn dng khng thit yu l tn st, tiu dit cc dn tc. M l chin tranh chng li, trc ht, ci yu hn ca chng ta, sau l nhng k th m ta c trong cuc sng hng ngy, hay ta t chn trong i sng x hi. Ta trch mt trang sch ni ngi u lng thin khuyn cc nc gii gii. Chin tranh chng li nhng k th thch ng ca vic gii gii hay chng li s bt cng ca mt x hi b bn tin dn sn son thp vng thng tr, khng c chi ngc li Nietzsche c. * Ngay khi thanh lc mi hiu lm h thp n, ngy nay ch ngha Nietzsche cng khng th v khng c, chp nhn m khng c tho lun. Ta hy nh n nhng li cui cng ca Zarathoustra trong chng chm dt phn th nht ca tuyt phm . Nh tin tri ni vi cc : "Thc ra, ta khuyn anh em iu ny : hy trnh xa ta, hy chng li Zarathoustra. V bit u hn la gt anh em. "Anh em ni rng anh em tin Zarathoustra nhng cn g Zarathoustra! Anh em bo rng anh em l tn ca ta? Hy vt mi th tn i! "Gi y ta truyn lnh anh em hy vt b ta i v tm v vi chnh anh em"... Bi tinh thn Nietzsche, ta hy trnh xa ch ngha Nietzsche i, th ph phn iu cn gi li ni con ngi ngy nay. Hn nhin thuyt vin cn ca Nietzsche l mt chun b tt p cho nhng l thuyt thc dng hin i. Nhng ta c th chi b nhng ch ln , duy tr t tng rng chn l khng ch l li ch cho hnh ng. Tt nhin l con ngi khi b thng tr di s kht khe ca nhu cu v ca nguy him, th suy ngh hnh ng, nhng cng hn nhin, khi c gii thot khi hai ci ch kia, th con ngi a suy ngh suy ngh, hon ton khng v li, vy thi. Chn l, nh n ch dnh cho hnh ng, th khng th c nh tnh bi kt qu tnh c . Nh Henri Poincar vit, mt mnh khoa hc khng thc bi v n c ch ; m n c ch v n khng thc. Ta c th tr li Nietzsche vo thi k mnh danh duy l, v tin, nh ng, vo mt chn l thun l kt hp mi lnh vc tr tu con ngi trong lin quan n ci nhn xc thc v thc tin. Chp nhn rng c mt chn l v t, khng v li trong lnh vc khoa hc thun ty, ta cng c th tin rng t ng cn gi c ngha khi ta p dng n vo lnh vc lun l. Ta nh danh To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

chn l o c s kin rng mi con ngi ngay c ngi v lun, u phn bit ci thin v ci c, v rng h t ci thin trn ci c. Ngi ta trnh mt chng ngi ln nh th lc thy Nietzsche v ng c vinh d th nhn mt tm thy - khi ng nhn danh mt bn phn, bn phn ca lng chn thc, ph phn v chi b, hay ra v chi b, bn phn tng qut, v bng lun l ng kch lit chng lun l. Chp nhn rng mt chn l o c mt ngy kia s ha hp mi th thc, cng nh mt chn l khoa hc s thc hin s lin minh gia tt c nhng ngi c thm quyn, ta s t nghim khc hn Nietzsche i vi lun l cu truyn. Thc v l v, hu ht trong mi trng hp, qu ng tin rng kinh nghim o c ca mi con ngi, hay phn ng trong h i trc ta u l nh kin v sai lm, rng ch duy mt con ngi khng thi c th chi b mi gi tr c chp nhn t trc n nay, c th sng to c mi phn mt nn lun l mi: mt c nhn tch bit c gng sng to c g khi khng ku gi n cc khm ph c trc, nh hnh hc v vt l? Ci bi t ca tnh cnh Nietzsche l khi kt n tt c qu kh, hay t ra cng phn ln qu kh, ng khng cn bit da vo nguyn l no phn bit ci thin v ci c. Trong mt trang ca cun Ch Hng Trng, ni ng mun ch r chng ta s tr gi t vic ta theo Ky T trong 2000 nm nay ra sao, ng tuyn b Chng ta ang mt dn im ta cho php ta sng ; chng ta khng cn bit hng bc i ca mnh n u; chng ta b nho thnh lnh vo nhng bng gi tr sai ngc nhau". Nhng ai l ngi bo-m vi ta gi tr ca ci gi tr c chp nhn v ngh nh vy bi tinh thn mu thun? Ta trch t nhng li v cng bn lon ca ng, vo nm 1885, khi ng th nhn nn lun l khn qun ca mnh vi em gi : Nu anh gp ngi no c th ch r cho anh gi tr ca cc l tng o c, anh s nghe h, s theo h, nhng anh khng tm thy ngi no... anh c c" v li th nhn ng vit hai nm sau, ngha l mt nm trc khi chm dt i sng thc ca ng, cho mt ngi bn th tn, Carl Fuchs : Hu ht mi iu ti vit, u phi xa b". Hn nhin chnh Nietzsche cng da vo mt truyn thng, v ng khm ph ra n lun l ch ng" chnh t trong qu kh. Ngi ta thy ng i nghch n vi lun l n l" v ngh quay v n bng cuc o gi tr" ra sao Nhng ngy nay nhng lun c lch s v trit hc nhng ci ng t chng minh s khc bit gia hai th lun l hnh nh khng c xc nh r rng. C l thch hp hn cho mt ci nhn ng thc v qu kh, khi rt t mt truyn thng chung, mi thi v mi ni, r rt nhiu hay t, khuyn bo va s pht trin cc phm tnh c nhn va s o luyn cc c l x hi, ngh lc cng chnh, can trng v lng tt. T ngi ta khng th chp nhn mi s ph phn ca Nietzsche v cc hnh thi khc nhau ca ch ngha v tha. Hn nhin ci nhn sc bn ca ng phn bit c mi th o c gi, yu hn, khng kn o, c on, ln ln, , trong lng tt bnh nht v tnh thng tm thng; nhng khng phi l l do kt n hy sinh khn kho ht lng cho k khc, mt thin cm, nng To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

chy cho kh au ca mi kh au. Cch thc s dng nng lc, ch hng trng ca mnh mt cch tt nht ca con ngi c th lm l, theo t nhin, sau khi phc v chnh mnh th quay sang phc v cho k khc. Chng ta khng c l do g t chi truyn thng ln lao ca con ngi k t c Pht, Khng T v Socrate, tip tc bi cc nh tin tri Do Thi v nhng k theo Ky T u tin, truyn tnh thng k khc, mt tnh thng kt hp hon ton thng minh trong sng, ngh lc dng mnh vi s o luyn cc phm tnh cao c ca c nhn con ngi. Mt lun l ca Tnh yu ph bin khng cn thit phi mang c tnh xa lnh thin nhin, i nghch cuc i L tng lun l c l l tnh yu thc ti ton th. c tnh lun l c hiu nh vy s thc hin s ha hp c nhn, Nhn loi, v i sng V tr ; n ha ng nhin tnh ca chng ta vi nhin tnh v tr... Nu ta t chi kt n ch ngha v tha nguyn tc ca n, th ta cng s t chi, cng lm nh Nietzsche, kt n cc hu qu chnh tr v x hi ca th lun l con ngi ny - dn ch, ch ngha x hi v phong tro N quyn. Nhiu bin c khng chng minh, trn vi im, cc li tin on ca Nezsche, t nh vic tin on, trong cun Bui Hong Hn ca cc Thn tng, nc Nga ca Nga hong l cng quc duy nht ngy nay n hy vng tn ti lu..." Charles Andler mt trong nhng cun sch vit v Nietzsche ca ng, gi n ta, v cc vn chnh tr v x hi, mt nh t tng khc m ng cho l "cng v i nh Nietzsche, v c bit nhiu hn Ntetzsebe v cc vn x hi", Jean Jaurs... Sau ht iu m ta phi gi l siu hnh hc ca Nietzsche tc nim tin Siu Nhn xut hin v Tr V Vnh Cu - khng t ln bt c quan nim siu hnh no ca qu kh. N thuc v lnh vc khng th kim im c. y ch c lng tin ring t mi thot khi mt chng minh cht ch. C th khoa hc khng kt n gi thit Tr V Vnh Cu nhng hn nhin khoa lhc cng khng tn trng n. Ngi ta c th tin vo i sng khng ngng t vt qu mnh, hn l ci bt u li u n ca mi tin ha v mi thc th. * "By gi ta khuyn anh em hy b ri ta v tm v vi chnh anh em, ch khi no anh em ph nhn hon ton ta, lc ta mi tr li vi anh em", Zarathoustra ni nh vy. Khi t do ph phn i ch ca Nietzsche. ta s d dng hn chp nhn cc ch khc, yn ci mu thun ca mt t tng chnh xc, trnh by bng mt hnh thc mnh lit v tuyt vi.Trit gia ca chng ta cng ghi ch chnh ng rng ngi ta c th chp nhn i phn trong h thng m ta c th t chi ton b. Trc ht Nietzsche cho ta mt bi hc tt, mt tm gng li cun v lng chn thc hon ton. Chng c ai c tnh yu cao ngt nh th v cc vn nh th, chng c ai cp n chng vi ci to bo trong sng hn na. To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Ngi ta ch cn chp nhn vi mt tm tnh cm ng l tng huy hong m ng trnh by vi ta v tinh thn t do, khi i tm chn l vi tt c c lp ca tm hn. Trong mi tc phm ca ng t cc cun u tin n cun cui cng v cc bn vn di co - mc cho nhng ph bnh m ng p dng cho chnh l tng chn l -- ng khuyn bo, ca Ngy 4 thng 2 nm 1872 Nietzsche vit: "Ti trng cy vo mt cuc hnh trnh im lng v chm ri xuyn qua th k". Sau ny, khi khn kh v s khng thnh cng ca cc tc phm su nht v p nht ca mnh, ng t an i trong hy vng rng tng lai s xt n ng cng bnh hn. Trong cun Bn kia ci Thin v ci c, ng t hi phi chng nhng t tng su sc nht phi i hi nhiu nm thng, nhiu th k mi c hiu n, nh nh sng ca nhng ngi sao xa nht i qua bao nhiu thi gian mi n ta. Trong cun Bui hong hn ca cc thn tng ng t t mnh vo v tr "nhng ngi dnh li cho i sau, ngha l nhng k con ngi i sau mi khm ph ra c. iu ng mong mun khng phi l s thnh cng nht thi, nhng l s tn ti lu i ca iu mnh vit : Sng to cc tc phm m thi gian th gm mn mt cch v ch, m hnh thc v ni dung t n s bt t phn no. Ti khng khim tn i hi ti t hn na". Trong li ni u ca cun chng Ky T, ng lp li mt k sinh ra cho mai sau , v tuyn b : ch ngy mai mi thuc v ti". Ci nhn thy trc ca Nietzsche thnh tu. T lc au v sau khi cht. vinh quang ca ng tin ln tng bc chc chn. Khng ai khng xc nhn gi tr ca thin ti trit hc cng vi nhng kh nng vit vn xui c vn y hnh nh v nhc iu ca ng. Nh bnh ch hay nht ca Php v Nietzsche, Charles Andler a Nietzsche ln hng trit gia ni ting nht ca chng ta ngy nay khi ng vit : "Nietzsche chng t, cng duy vi Henn Bergson, mt h thng trit hc c th c ca thi i chng ta". Tuy nhin, c l khng phi ci hp nht ca h thng l ci ng ngng m nht ca ng, nhng l ci c o v mnh lit ca tng phn ca n, v cng l ci p ca hnh thc, lc th ca lc tn gio, ni c tc nhng t tng chnh yu ca ng. V im ny, i khi ta t hi : Nietsche nh vn hay nh trit hc tri hn c. iu Goerges Brands tr li vi chng ta t lu : "Hn ng l ngi ngh s hn l nh t tng, chng ta khng ph nhn iu , nhng ta khng th no tch ri ngi ngh s khi nh t tng. Trong mt tc phm rng ln mi c th nghin cu n nhng nh hng m Nietsche gy ra trong v ngoi nc c, cho trit hc, ngh thut v o c tng qut. nh hng ny tht v cng to ln, ch cn vi in hnh di y cng thy. Nhiu nh hc hi sng, mt Simmel chng hn, tm cm hng ni ng khi h tra xt ngun gc ca cc t tng o c v nhng xung t ca n. Nhng ngi theo ch ngha thc dng mi nc u cng To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

nhn ng l ngi tin phong. Ngi ta c th li tm thy nhiu ch ca Nietzsche trong trit hc ca Henri Bergson ; trong phn tm hc ca Bc s Freud ; trong phong tro nghip on cch mng ca Goeges Sorel, tng ca bo ng, trong cc tc phm vn chng ca Andr Gide, ca B cng tc de Noailles, ca Paul Valry. Nhc s Richard Strauss son mt bi th hp khc v ti Zarathoustra. * Nhng nh hng khng nht thit l hiu bit thc s. Vi l thuyt, hay hn na vi phng thc nghch l v chng tai mt cch v ca Nietzsche c s dng, rt phn ngha. bi nhng ngi m chnh Nietzsche gh tm, bi nhng quyn lc gio iu v thoi ho khng c ly mt t tinh thn t do, hay mt t tn trng tinh thn t do ; bi nhng k theo ch ngha quc gia qun phit m ng tng gi l bn yu nc rm, loi ngi u lng thin ; bi bn i try kch ng tin tng tm thy, trong vi ng ngn ca bc thy, cho ci v lun th tc, cho ch ngha ch k bn tin, cho ci bt cng hn mt, cho s c c u m ca chng, mt li bin h, dung th. Qu thc Nietzsche chnh l ngi v lun, v ng ln n th lun l xun ng, u ti, hm h v cay nghit ca phn ng chng ta. Nhng khng phi Nietzsche t chi, ph nhn tt c lun l. Chnh nn lun l ty tin m ng ph phn l th lun l ca qu kh v hin ti : cn bn phn to ln ca ng l khm ph ra "con ng dn n ci chp nhn v n ci t chi mt c hnh mi, mt lun l mi. Qu thc Nietzsche tuyn b nghi ng mi th l-tng, v vi ng, l tng dng lm ti cho mi tr khi hi. Chnh ch ngha l tng, do phn ng con ngi by t v s dng, i vi ng l mt sai lm ngy th hay mt di tr nham him. Nhng trong mt trang di co ca cun Ch Hng Trng, Nietzsche nhn rng ng khng th xa b ni mnh ci khao kht mt l tng. V Charles Andler lu trong mt trang trch dn trn - trit l ca ng l trit l duy tm l tng nht t trc n nay, trit l coi gi tr quan trng hn s kin v hy vng mt ngy kia bin s kin thnh gi tr . Qu thc Nietzsche l k th d di ca o Ky T, Nh nc v Gio Hi ca tn gio tn iu quyn th, di tr v bi quan. Nhng iu khng nh hon ton thiu st nu ta khng m t n bng cch gi l ci du dng cm mn m ng lun lun dnh cho con ngi l tng ca Jsus. Qu thc ng bo chng ta lm cng rn mnh hn. Nhng ch tr thnh cng rn vi chnh mnh hn l vi ngi khc. V, theo ng, ngi hng trng l k bit t ch ng mnh, v c ni mnh sc lc hin cho, hy sinh cho k khc. Qu thc Nielzsche tuyn b l k th ca dn ch v nhng i hi bnh ng. Nhng khng phi l l do bin n thnh k bo v cho cc x hi bt cng b thng tr v bc lt bi nhng k giu c bn tin m ng gi l bn tin dn sn son thp vng". To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Qu thc l Nietzsche ca tng tranh u, chin tranh. Nhng chin tranh m ng tn dng khng thit yu l tn st, tiu dit cc dn tc. M l chin tranh chng li, trc ht, ci yu hn ca chng ta, sau l nhng k th m ta c trong cuc sng hng ngy, hay ta t chn trong i sng x hi. Ta trch mt trang sch ni ngi u lng thin khuyn cc nc gii gii. Chin tranh chng li nhng k th thch ng ca vic gii gii hay chng li s bt cng ca mt x hi b bn tin dn sn son thp vng thng tr, khng c chi ngc li Nietzsche c. * Ngay khi thanh lc mi hiu lm h thp n, ngy nay ch ngha Nietzsche cng khng th v khng c, chp nhn m khng c tho lun. Ta hy nh n nhng li cui cng ca Zarathoustra trong chng chm dt phn th nht ca tuyt phm . Nh tin tri ni vi cc : "Thc ra, ta khuyn anh em iu ny : hy trnh xa ta, hy chng li Zarathoustra. V bit u hn la gt anh em. "Anh em ni rng anh em tin Zarathoustra nhng cn g Zarathoustra! Anh em bo rng anh em l tn ca ta? Hy vt mi th tn i! "Gi y ta truyn lnh anh em hy vt b ta i v tm v vi chnh anh em"... Bi tinh thn Nietzsche, ta hy trnh xa ch ngha Nietzsche i, th ph phn iu cn gi li ni con ngi ngy nay. Hn nhin thuyt vin cn ca Nietzsche l mt chun b tt p cho nhng l thuyt thc dng hin i. Nhng ta c th chi b nhng ch ln , duy tr t tng rng chn l khng ch l li ch cho hnh ng. Tt nhin l con ngi khi b thng tr di s kht khe ca nhu cu v ca nguy him, th suy ngh hnh ng, nhng cng hn nhin, khi c gii thot khi hai ci ch kia, th con ngi a suy ngh suy ngh, hon ton khng v li, vy thi. Chn l, nh n ch dnh cho hnh ng, th khng th c nh tnh bi kt qu tnh c . Nh Henri Poincar vit, mt mnh khoa hc khng thc bi v n c ch ; m n c ch v n khng thc. Ta c th tr li Nietzsche vo thi k mnh danh duy l, v tin, nh ng, vo mt chn l thun l kt hp mi lnh vc tr tu con ngi trong lin quan n ci nhn xc thc v thc tin. Chp nhn rng c mt chn l v t, khng v li trong lnh vc khoa hc thun ty, ta cng c th tin rng t ng cn gi c ngha khi ta p dng n vo lnh vc lun l. Ta nh danh chn l o c s kin rng mi con ngi ngay c ngi v lun, u phn bit ci thin v ci c, v rng h t ci thin trn ci c. Ngi ta trnh mt chng ngi ln nh th lc thy Nietzsche v ng c vinh d th nhn mt tm thy - khi ng nhn danh mt bn phn, bn phn ca lng chn thc, ph phn v chi b, hay ra v chi b, bn phn tng qut, v bng lun l ng kch lit chng lun l. To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

Chp nhn rng mt chn l o c mt ngy kia s ha hp mi th thc, cng nh mt chn l khoa hc s thc hin s lin minh gia tt c nhng ngi c thm quyn, ta s t nghim khc hn Nietzsche i vi lun l cu truyn. Thc v l v, hu ht trong mi trng hp, qu ng tin rng kinh nghim o c ca mi con ngi, hay phn ng trong h i trc ta u l nh kin v sai lm, rng ch duy mt con ngi khng thi c th chi b mi gi tr c chp nhn t trc n nay, c th sng to c mi phn mt nn lun l mi: mt c nhn tch bit c gng sng to c g khi khng ku gi n cc khm ph c trc, nh hnh hc v vt l? Ci bi t ca tnh cnh Nietzsche l khi kt n tt c qu kh, hay t ra cng phn ln qu kh, ng khng cn bit da vo nguyn l no phn bit ci thin v ci c. Trong mt trang ca cun Ch Hng Trng, ni ng mun ch r chng ta s tr gi t vic ta theo Ky T trong 2000 nm nay ra sao, ng tuyn b Chng ta ang mt dn im ta cho php ta sng ; chng ta khng cn bit hng bc i ca mnh n u; chng ta b nho thnh lnh vo nhng bng gi tr sai ngc nhau". Nhng ai l ngi bo-m vi ta gi tr ca ci gi tr c chp nhn v ngh nh vy bi tinh thn mu thun? Ta trch t nhng li v cng bn lon ca ng, vo nm 1885, khi ng th nhn nn lun l khn qun ca mnh vi em gi : Nu anh gp ngi no c th ch r cho anh gi tr ca cc l tng o c, anh s nghe h, s theo h, nhng anh khng tm thy ngi no... anh c c" v li th nhn ng vit hai nm sau, ngha l mt nm trc khi chm dt i sng thc ca ng, cho mt ngi bn th tn, Carl Fuchs : Hu ht mi iu ti vit, u phi xa b". Hn nhin chnh Nietzsche cng da vo mt truyn thng, v ng khm ph ra n lun l ch ng" chnh t trong qu kh. Ngi ta thy ng i nghch n vi lun l n l" v ngh quay v n bng cuc o gi tr" ra sao Nhng ngy nay nhng lun c lch s v trit hc nhng ci ng t chng minh s khc bit gia hai th lun l hnh nh khng c xc nh r rng. C l thch hp hn cho mt ci nhn ng thc v qu kh, khi rt t mt truyn thng chung, mi thi v mi ni, r rt nhiu hay t, khuyn bo va s pht trin cc phm tnh c nhn va s o luyn cc c l x hi, ngh lc cng chnh, can trng v lng tt. T ngi ta khng th chp nhn mi s ph phn ca Nietzsche v cc hnh thi khc nhau ca ch ngha v tha. Hn nhin ci nhn sc bn ca ng phn bit c mi th o c gi, yu hn, khng kn o, c on, ln ln, , trong lng tt bnh nht v tnh thng tm thng; nhng khng phi l l do kt n hy sinh khn kho ht lng cho k khc, mt thin cm, nng chy cho kh au ca mi kh au. Cch thc s dng nng lc, ch hng trng ca mnh mt cch tt nht ca con ngi c th lm l, theo t nhin, sau khi phc v chnh mnh th quay sang phc v cho k khc. Chng ta khng c l do g t chi truyn thng ln lao ca con ngi k t c Pht, Khng T v Socrate, tip tc bi cc nh tin tri Do Thi v nhng k theo Ky T u tin, truyn tnh thng k khc, mt tnh thng kt hp hon ton thng minh trong sng, ngh lc To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

dng mnh vi s o luyn cc phm tnh cao c ca c nhn con ngi.

Felicien Challaye

Mt lun l ca Tnh yu ph bin khng cn thit phi mang c tnh xa lnh thin nhin, i nghch cuc i L tng lun l c l l tnh yu thc ti ton th. c tnh lun l c hiu nh vy s thc hin s ha hp c nhn, Nhn loi, v i sng V tr ; n ha ng nhin tnh ca chng ta vi nhin tnh v tr... Nu ta t chi kt n ch ngha v tha nguyn tc ca n, th ta cng s t chi, cng lm nh Nietzsche, kt n cc hu qu chnh tr v x hi ca th lun l con ngi ny - dn ch, ch ngha x hi v phong tro N quyn. Nhiu bin c khng chng minh, trn vi im, cc li tin on ca Nezsche, t nh vic tin on, trong cun Bui Hong Hn ca cc Thn tng, nc Nga ca Nga hong l cng quc duy nht ngy nay n hy vng tn ti lu..." Charles Andler mt trong nhng cun sch vit v Nietzsche ca ng, gi n ta, v cc vn chnh tr v x hi, mt nh t tng khc m ng cho l "cng v i nh Nietzsche, v c bit nhiu hn Ntetzsebe v cc vn x hi", Jean Jaurs... Sau ht iu m ta phi gi l siu hnh hc ca Nietzsche tc nim tin Siu Nhn xut hin v Tr V Vnh Cu - khng t ln bt c quan nim siu hnh no ca qu kh. N thuc v lnh vc khng th kim im c. y ch c lng tin ring t mi thot khi mt chng minh cht ch. C th khoa hc khng kt n gi thit Tr V Vnh Cu nhng hn nhin khoa lhc cng khng tn trng n. Ngi ta c th tin vo i sng khng ngng t vt qu mnh, hn l ci bt u li u n ca mi tin ha v mi thc th. * "By gi ta khuyn anh em hy b ri ta v tm v vi chnh anh em, ch khi no anh em ph nhn hon ton ta, lc ta mi tr li vi anh em", Zarathoustra ni nh vy. Khi t do ph phn i ch ca Nietzsche. ta s d dng hn chp nhn cc ch khc, yn ci mu thun ca mt t tng chnh xc, trnh by bng mt hnh thc mnh lit v tuyt vi.Trit gia ca chng ta cng ghi ch chnh ng rng ngi ta c th chp nhn i phn trong h thng m ta c th t chi ton b. Trc ht Nietzsche cho ta mt bi hc tt, mt tm gng li cun v lng chn thc hon ton. Chng c ai c tnh yu cao ngt nh th v cc vn nh th, chng c ai cp n chng vi ci to bo trong sng hn na. Ngi ta ch cn chp nhn vi mt tm tnh cm ng l tng huy hong m ng trnh by vi ta v tinh thn t do, khi i tm chn l vi tt c c lp ca tm hn. Trong mi tc phm ca ng t cc cun u tin n cun cui cng v cc bn vn di co - mc cho nhng ph bnh m ng p dng cho chnh l tng chn l -- ng khuyn bo, ca ngi v tn dng tinh thn t do ny, tinh thn thot khi nh hng thng tr bi tinh thn n l, nhng nh hng ca hi sng, ca To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nietzsche- Cuc i v trit l

Felicien Challaye

bn cm quyn, ca tn gio. Ta tm thy y Ibsen, linh hn ca Bc s Stockmann, "k th ca dn chng". Nietzsche mang n mt khch l v cng qu gi cho nhng ai chu s bc i ca k cm quyn v th hn ca qun chng ngu mui hon ton phng s cho chn l. Ngay n mt k tin vi ht c tm hn vo mt chn l o c, cng khoan khoi v tinh thn t do tn cng cc nh kin lun l. Thc nh khen khi mt ph phn nh vy gii thot con ngi ra mi cht hp t tng, mi c chp b ng. Khi gii phng thc ra khi ch ngha kh hnh bt cng, khi tch n khi lng tin ti li, khi lt n khi th lun l khc nghit ca bn thanh gio v bn hng nguyn, Nietzsche gp phn vo vic lm cho con ngi khng nhng hnh phc hn m cn mang cht ngi hn, khoan hng hn, i vi nhng k ngy xa ngi ta gi l nhng k ti li, kh nng hn, t nh, hiu v chp nhp cc gii php khc nhau v i nghch t ra cho vn i sng dc tnh, v sau ht d thu nhn hn cho mt thng minh lng thin, mt tnh thng thc tnh. Khng c l thuyt no bin minh cho bn phn t nhiu c khuyn bo bi cc nh o c, y nhit cm v dng mnh hn. Khng c nh t tng no bit khuyn khch lng can m hn Nietzsche. Khng ai lm ta hiu r gi tr cao ngi ca c can trng c bit hay bnh thng, s cn thit ca au kh kch thch cho hnh ng, cho s bnh trng ch hng trng hn. Trn quan im ny, r rng khng chi ci, tc phm ca ng l mt cch hng dn tt nht, mt l ph, mt thuc b, mt sch cm tay ca ch ngha anh hng. au kh phi vt qu dn n nim vui. Nietzsche ngi quyn r v Zarathoustra ca ng rt c l khi dy hay nhc nh chng ta ngha trn gian v ci nh nhng ca cuc sng, gi tr ca n ci v nhy ma, ci xng ng cho mt hnh phc cao qu. Ngay khi ta khng tin vo cuc Tr V Vnh Cu, ta cng phi sng trong cuc i vi nhiu thng minh v tnh yu m ta khng ngng rt ra t nhng nim vui chi la, im ta c th chp nhn sng li v hn mt cuc i nh vy. Bi v tt c nim vui i hi Vnh Cu mt vnh cu thm thm v cng"...

Li cui: Cm n bn theo di ht cun truyn. Ngun: http://vnthuquan.net Pht hnh: Nguyn Kim V. nh my: HuyTran Ngun: Huytran VNthuquan - Th vin Online c bn: Ct.Ly a ln vo ngy: 5 thng 2 nm 2007

To Ebook: Nguyn Kim V

Ngun truyn: vnthuquan.net