isMAiL HAMi DANiSMEND IZAHLI TS NAY USO KRONOLOJISI BiRINCI CiLD Bab-1-ali Yayimevi OTT)Caf He Arostrmatas N« Nt | ft "Orr KRONOLOJisi Birinci CiLT 38 ey | 7 . "etree : ‘ 5 ke ae : § 4 sacar reser ener eriomenerimmlaLtsceies ramemenent ater og os _ tw. ow bk = oo Bab-1-Gli Yaymevi 1960 e Se er im.a HYUSSREEEIUEEEIOULEERESTEONU DUM SAEESSLUOOEDEEE TELEGRAM TAK Di M (IZAHLI ISLAM TARIHI KRONOLOSISI) ni nesriyat programinita basina almakla Z E «Bab-1-4li yaymevin memleket kil‘iirine : hizmet etmek icin nddide bir firsa’a kavus- = tufuna kanidir. z Biihassa &SLAMIVYAT sdhasmda E ya ciddi ve ilmi eser fikdaai veya asit1 dere- = cede stibjektiflikle malil eserler enflisyonu é arasinda yalpavuran nesviyat a’emimiz, bu 2 eserle, OBJEKTIF, ETRAFLY, Sark ve Garp E kaynaklarinin beraber incelenmesi dolayisiy- E la MUKAYESELI ve bir kelime ile [LMI biy i kaynak . esere sahib olacaktir. ;: E Bu hikmiin bir ibni, bir de fli delili var. | = dir. ilmi delil eserde takib edilen usuldiir. Bu Z usul «TEVS{K» usuliidiir. TEVSIK usulii- _nii Tiirkiye’de ilk defa ve muvaffakiyatile : kullanan mitellif, ckuyucuyu hakikatle bas. z basa birakabilmek icin onun Géniine lehte ve E aleyhte biitiin vesikalari ve tarih ilbmini, 4. E bir caizse, sermektedir. Boylece eserde yiiz- z lerce vakia hakkinda yiizlerce ta4rihci ve eser konusmakta, hakikate her cepheden E isik tutulmaya cahsilmaktadir, S| FY delil ise miiellifin meveudu kalma- yan ve yeni baskilar1 hazirlanan eserleridir, s (IZAHLI OSMANLI TARIHE KRONOLO. = JISI) gibi. z Su elinizde tuttugunuz eserin Garp kay- nakiarindan cok tistiin bir tarafi var. Bu e- ser, mensub olmadiklaxi dinmn tarihine kar- g si bir cok Garp miiellifinin gésteremedizi = objektiflizi onlarm Islamiyyat sihasmdaki = gayri-ilmi iddialarma karsi géstermis, mii. = nakasasini ve muhakemesini yapmustir. Kronolojik tevsik metodu ile Sark kaynak. = Jari arasinda da miuntaz bir yer isgal ede. a cek olan bu eseri, imi ibadet gibi takdis ec. 3 den, iistelik Alime yanildiii igtihddinda bi- z le miikafat va’deden ISLAM DINININ( ilim B hiirriyedi anlayisi ile diinya fikir 4lemine ve = okuyucularimiza takdim ederken duydugu- a muz zevk sonsuzdur. PU EESEFEUEL FESA FEPECATSSIEEEEELUSIULHALSEELIELIEH GESRELS SOU BELA GGLES ES ESTRUS DURA CUE ECE PUTHEEURE EA LGEERAGREGZSECUE ES ULE EAEE LATCH REALE SSAA US EL ENTE AS EET EEA EUERO REG ER SU EDEGE SLAPS QOS ESTER REUTER HEHE Bab-1-ali Yayimevi . ats UAS UU DARELES ASSUAGE OOOO TEGO GUTS PETES SUTRAS STDERR EGGERS TERETE UGE ADLER ~1947 - 1955 tarihlerinde intisar eden ve mevetdu kalmadisi icin yeniden basilmakta olan dért ciltlik «Izahl Osmanh tarthi kro- nolojisiy ismindeki eserimizin birinci cildi- nin mukaddimesinds séyledizimiz gibi, not- larini hazirlamis oldugumuz Kronolojiler kiilliyyat1 Osmanl tarihinden baska Islam, Tiirk ve Diinya tarihlerine de sAmildir. Bu. gtin nesrine baslanan «lzahh islam tarihi kronolojisi», iste o cetin ve uzun te’lif prog- ramimizin ikinci safhasini teskil ediyor de- mektir. 1 — Alti asirlik Osmanh tarthinin tzahh kronolojisi dért bityiik cilt tuttuktan sonra, ontic asri miitecaviz bir tarih boyunca din. yanin muhtelif kit’alarma yayilip miitema- diyen genisliyen ve bircok Musliiman devlet- lerinin kurulup yikilmasiyia gecen Islam ta. rihinin daha cok ciltler tutmasi psk tabii. dir: Bu eserimizin alti cil, olmasi iste bun- dandir, an jg Se 2 — Boyle bir Islam tarihi kronolojisinin mebdei olacak hadise nedir? «Mevlid.i Saa.. det» den, yani Peygamberimizin dtinyaya geldikleri’ giinden mi, yoksa «Bi'set» den, yani Peygamber olduklan tarihden mi ve- yahut diinya tarihinin en biyiik gtinlerine tesAdiif eden o iki hAdisenin. kat'i tarihleri maltiim olmadim icin o hususlarda. lazimge- lecek izahat verilmek suretiyle «Hicret» git- niinden mi baslamalidir? Biz bu hususta Sark ve Garp menbéla- rinin tedkik vemukaayesesine istindden en kuvvetli tarihlerin imkan nisbetinds. tesbi- tini ilmi bir zartret telakki ettigimiz icin, «Mevlid» tarihinin mtimkin oldu&u kadar tavzihi stretiyle ise baslamayi tercih ettik. tste bundan dolay1 «Mevlid-i Saadets yi. nin Miladi takvime gére hangi seneye te sAdiif etmesi lazimgeldigzini miistakil bir fa. sil halinde ve ilmi imkAnlar nisbetinde ta- yin ve tesbite calismakla bashyan bu «Islam tarihi kronolojisi>, on tic asr1 mtitecaviz bir devrin bitin vukuuatin sirayla goézden ge. cirmek ve biitiin Miisliiman devietlerine s4- _ at . ra te Re eee he Se ype ee oedeers aes “ : . . ener) | ahh ISLAM TARIHI Kronolojisi so merae Hhtiruna tesadlif eden 1914 senesinde nihayet ‘pulacaktir. 3 —. Eskiden «Harbi umtmis denilen birinci cihan harbinin bilhassa sonlarindan 7tibaren islam Aleminde bir cok mtihim ha. diselerle degisikiikler olmus, bir takim yeni. Misluman devletleri-kurulmus ve bilhassa Hulefay.1.Rasidin’den Emevilere, Emeviler- den Abbasilere. ve nihayet Misir Abbasilerin. den, de Osmanlilara intikaal etmis olan Hila fet tarihi nihayet bulmus oldugu halde, bu kadar mithim hadiselerin inmali nasil c&iz olabilir? Béyle mukadder bir sualin gene mukadder bir cevabi vardir: Mistakil bir i- lim hAlini almis olan Tarih usfiltinde umu. miyyetle kabtil edilen bir esasa gére, her hangi bir hadisenin vukuundan i’tibaren el- li sene gecmis olmasi ve bilhassa is basinda bulunanlarin ve hatta baz miielliflere gore hadisat sahitlerinin hayét sahnesinden ta- mamiyle silinmis olmalar lazimdir. 1914 de zuhir eden birinci cihan har. binden bu eserimizin intisara basladi& 1960 tarihine kadar hentiz ancak 46 sene geemis.. tir ve hadisat Amilleriyle s&hiterinin hepsi hayat sahnesinden silinmis deSildir. ste bu «islam tarithi kronolojisi» nim 1914 senesin- de nihayet bulmasmin baslica sebebi o ilmi zarurettir. _ 4 — «OShiliyyet» devriyie tslamiyyet arasindaki muazzam tezid anlamak icin, «Cahiliyyet»> in hig olroazsa ana - hatlari bakimindan tedkikr hem eski Sark, hem y*- ni Garp ilimlerinde miisterek bir teamtl halini almistir: islamiyyetin yalmz dint de- dil ayni zamanda ictimai, medeni ve insani sdhalarda ne muazzam bir inkilab oldugu ancak iste o sfyede anlasilabilir. a Ar er pea create «Mevlid.i Saadet» le bashyan Isiam ta. ‘rihi kronolojisinden evvel bir «Cahiliyyet> fashnin tedvinine iste bu ilmi zartiretten dolay1 luzum gérdiik: Bu medhal fasi: Sark ve Garp menbalerinin mukaayeseli tedkiki- ne istinad edecektir. 5 -— Islam tarihi hakimiyyet bakurun- dan iki béyiik devre ayrlir: Birinci devir Arap, ikinci devir Tiirk devridir. Bs Tiirk devri umdmiyyetie zannedildigi cibi Osman. li tarthinde Hilafetin Misir Abbasilerinden Yavuz Sultan Selim’e intikaaliyle baslamis desildir; ondan cok eskidir. Bu «izahh Islam tarihi kronolojisi» ne bir medhal cildi teskil etmek tizere te’lif et- mis oldugumuz «Tirklik ve Miisliim2nink: "Tirk irki nicin Miuslimean olmustur?» is- mindeki eserimizin 1959 tab’min 178 inci sa. hifesinde bashyan «Islamin basmdan ceki- len Arep kavminin cismani hakimiyyet hak- Jarim Tiirk urkina devretmesi»s faslinda taf. pilAtiyle izih edildi#i gibi Tiirk devri, bé- ylik Selcuki padisf&hi Sultan Tuérulbey za. méninda baslamis ve o faslimn 190 inci sahi- _fesinde tasrih edildi3i vechile meshtr Ab. basi halifesi (El - Kaaim biemr-Iah) hic. retin 449 senesi 26 Ziilka’de ve Miladin 1958 genes] 24 Kantnusani Cumartesi etinti Bas. dad’da yapilan muhtesem merdsimle her tiirlii cism4ni haikimiyyet haklarim Stnni islamiyyetin halAskdr: olan béytik Seleuki devletine, yAni Arap kavminin tarihni haki miyyetini Oguz - Ttirk irkina devretmistir. ski Arap, Acem, Stiry4ni ve Tiirk menba- lar. gibi Garp miistesrikleri de bu noktada miittefiktir. iste o tarihten itibaren AbbAsi halife. leri birer «» istniyle milistesrik (Chobat) tarafindan -Fransizcaya terceme edilen krymetli. eseri- nin 1905 Paris tab’inin iictincit cildinin 157 nei sahifesinde Islam tarthimin bu béytic inkuls abl sdyle tesbit ediimektedir : . Tahta cikacak her Tiirk hitkiimda- rinin » (Sultais til islam) tesmiye ve Plan edil. mesini Araplar kabul ettiler ve yegane sart olarak da (Halife) dedikleri kendi rihani reislerinin onu bizzit Sultan Plan etmesini istediler», Bu kronolojinin 1058 vukuudtinda taf. sildtini gérecesimiz bu hakimiyyet inkilabi tslam tarihini iki béylik devre ayiran bir v4. kie demektir: Birinci devir, Hicretin 11 ve Miladin 632 tarihinde «Hulefay.1-Rasidin» ile baslayip Hicri 449 we Miladi 1058 iarthinde Abbasi hilAfetinin cismAnt ha. kimiyyetinden feragat merdsimine ka. dar 426 sene stiren Arap devri ve ikincisi de gene ayni feragat tarihinden Hicretin 1342 ve Miladin 1924 tarihinde Hilafetin il- ‘gaasina kadar 866 sene siiren Turk devridir. ‘Bu vaziyete gore Islamin basinda Tiirk dev- ri, Arap devrinin iki mislinden fazla sirmts demektir. Dikkat edilecek miihim noktalardan piri de islam Aleminin basinda Arap devri- ni takib eden ve dokuz asra yaklasan Tirk devrinin de ikiye ayrilmasidir: Bagdad Ah. basi hilafeti tarafindan cismanti. hakimiyye- tin’ devredildigi 1058 tarthinden Miusir Ab- pasi halifesi tarafindan hilafetin Yavuz Sul. tan Selim’e devrolundu&u’ tarihe tesadtt eden 1517 senesine kadar gecen 459 yilhk bi rinci devre yalniz cismant hakimiyyetie ve 1517 den 1924 tarihine kadar 407 sene st ren ikinci devre d2 hem dini, hem cismani hakimiyyetle gecmistir. Bu iki Tiirk devri- nin birincisi,; meshur Rus tiirkologu (W. Barthold) un «Histoire des - Turcs a’ Asie centrale» ismindeki eserinde séyle tarif-edi- lir (Mme. Donskis’in Fransizca tercemesi, 1945 Paris tab’1, S. 84): «islim dlemi, basinda dini reis olarak halitenin ve bir de kendisine halifenin cis- mani ‘hakimiyyeti devredilmis clan (Sul taniiLislam) m bulandugu bir miisterex flem sayllyorduy. , Dért yiiz elli dokuz yil siren bu birinci devrede béytik Selcuki devleti her ne kadar munkariz olmussa da, Osmanh imparator. tubinun zuhtruna kadar cismani iktidar aetice i’tibAriyle ve umimiyyetle hep Tiirk irkinin elinde kalmistir... Buna mukaahil, Basdad Abb4sileri tarafindan hakimiyyetin devri tarthinden Misir Abbdsileri tarafindan hilafetin devrine kadar gecen bu dort yiiz elli dckuz sene icinde Abbasi hilafeti mtite- madiyen bir rihdni reislix vaziyetini muha- faza etmistir. Bu eserin «,lmahh ISLAM TARIWI Kronolojisi «Misterek Tiirk . Arap h&kimiyyetiy ve «Umumi Turk hakimiyyetiy kisumlarina ay. rimasmin sebebi iste bu vaziyattir. 6 —- Boyle bir islam tarthi kronolojisi. nin te’lifinde iki usul takip edilebilir: Bir tertibe gére her Musliman devletinin gubtirundan inkirAgzina kadar avri bir kro- Nolojisi yaprir ve bu takdirde o kronoloji- de siralanecak senelerin diger dev! ‘etlere tahsis edilecek kronolojilerde de AYTI ayrl tekrar edilmesi lAz imgelir: Gyle olunca da her deviete ayri bir cilt vayahut ayri bir fa- su tahsisi bile netice Ptibarivle bir cok cilt. ferden miirelkkep cok btiyti! k bir kronoloi . kidiyyat: teskil etmek! é neticslenir. iste bu maahzurdan delay, davlet 3 yerine Sone esasi. ha istinad eden bir tertip daha bdyiik ko. lavbklar te’min edebilir, Bizim bu eserde takib ettisimiz usil iste budur: Bn tertinte her sone tslam Aleminin muhtelif tarefla. rinda vuku’bulan hadiseler ay, ve etin tarih- lerine gire siralanmakla iktita edilnistir. 7 «fzahl: Osmanh tarthi kronoloji- sly ismindeki eserimiz bundan evvel neste. diimis olduéu icin, bi Islara tarthi krono. lojisinde Osmanh vukuuatinin vyalniz en mihimlerinin ve bifhassa islam tArthivle elékadar oleniarmin sene. ay ve giin tarth. lert zikredilmelle iktifa, edilmis ve hie biri hakkinda izahat verilmeyin yalmz Osmen. h kronolovisinde tf muraceat edilecek fas:lla- rin kaydiyle iktifa olunmustur. 8 — Bugtin ilim Garptadir: Biltin Sar- kin Kabul ettigi bu hakikatten doley: Isla. miyyat shhasinda bile Garp menbalar: tec. -kik edilmeden ve Garo islamiyyatinin son hitkimleri nazar-ri'tibara alinmadan yalniz Sark ve Misliman menbalar iyla iktifa edi- ark lerelx te'lit olunmus bir eserin imi bir k1y- | | yolktur: met ve mahiyyet almak imkan ve ihtimali iste bundan dolay: bu essrimizde Islamiyyat ve Islam tarihine ait Garp men balan, Musliiman . Sark menbalarryla kar. , Suastiriimak stiretiyle tarthi hakikatterin mumkin oldugu kadar tesbitine a’zami e. hemmiyyet verilmistir. 9 — Bu kronolojide islam térihini an cak dogrudan dogruya aldkadar eden vak’- alarin takibiyle ixtifa edilmistir: Dolayisry- la alakadar edebilecek ecnebi vukuatina mmecburivyet olmadikca tem4s éedilmis de. gildir, Mesela Bizans, Sasani . tran ve Ha. besistan imparatorluklariyla Avrupa devlet- lerinin dahili vakaaylinden bazlan netice | itibariyle Islam tArihini de alakadar etmis. tir: Esas i ‘tibariyle gayrimiislim devletle- re aid olan bu gibi vukuudt alinmamis, yal. nz buniarin Islam tarthine giren neticeleri kaycedilmekle iktifé olunmustur. O gibi vak’alar ilerde nesredecesimiz «Izahh Dtin- ya tarthi kronolojisiy nde yer alacaltir: 10 — Bu eserde tarihleri tesbit edilen vak’alar yalniz zikredilip gecilmekle iktita . ediimis degildir: Okuyucularin hafizalamnna yardim Olmak tizere her vak’anm on esashz ncoktalar umtmi mAlamat seklinde hulasa edilmis, icAb eden mtihim noktalarda tafsi. lata da girisilmis ve bu izahdtta sahsi_ te- lakkilerden mimkin oldugu kadar ictinab edilerek vukuudtin her hangi bir yeni naza. riyye miidafaas: Kkilfetlerinden azide bir sarahatie siralanip gitmesine bilhassa ehem. miyyet verilmistir, 11 — Islam tArihinin béylk muh4rehe. lerinde ordularla donanmalarin karsilikh vaziyetleriyle harb harek4ti ve harekat 54. halari hakkinda icAb eden askeri ve coSrasi izahdt ihmal edilmemis olmakla beraber, Takib Ediien Usil | her vak’anit: biitiin téferriiat: én inca nok. talarma kadar tamamiyle gdzden gecirilmis degildir: her halde bu eserin urmtimi ve mit- fassal bir Islam tarthi Oimadigi ve nihayet izahli bir islam tarthi kronolojisinden iba. ret oldugu unutulmamalidir. 12 — Her hanei bir vak’anmn hangi ta. rihte vukuua seldigini darhal bulabilmek igin her cildin sonundaki cosrafi ve tarthi isim cedvelleriyle tahlil fihristiere bakimak kafidir. Bu yer ve sahis isimleri cedyellerin. c2 yainiz sahife numaralariyla istifa edilme yip her sas ve yer hakkinda kisaca iz&hat da verilmis oldugu icin, bu cedveiler ayni zamanda muhtasar birer tarih ve cogsrafya ligati mahiyyetindedir, 13 — Her cildin sonuna o cildin ihtiva wtligi devirlerdeki halifelerle tslAm devlet leri hukumdarlarini tarih sirastyla tesbit e-— den birer izahh cedvel ds ilave edilmistir: Sira numaralariyla tertib edilen bu cedve! lerde alakadarlarin citlis, hal’ veydhut 6 liim taribleriyle hilafet ve saltanat matiddet. lerinden baska c&ullarmin isimleri de bu nacagi icin, bunlar ayni zamanda -suhtoxos birer silsilename mahiyyctini de haiz ola. caktir. 14 — Ayni bir vak’a icin bAzan muhte lif tarih rakamlar. rivayet edilir; bir vak’a. nin birbirini tutmayan-.muhtelif izah sekil. lerine de tesAdiif edilmektedir. Bu eibi va. ziyetlerle her hangi bir menbadan aynen ik. tikasina Tizum gdrdlistimtiz fikralarmn me’- hazlari, eser ve miicllif isimlerinden basa cilt ve sahife numaralari da muntazaman tasrih edilmek sdretiyle d&aim4a zilkredile- cektir. 15 — Yukarda da sdyledigimiz eibi, bu kronolojide esas olan mesele, vukuudtin se- kameri clan Hier takvimin: memleketimiz helere gére siralanmasicir: Suna nishetle ay ve gin tarthieri ikinci derecade kalir: cin | ki baz. vaziystlerde vak’anin ay yahut ein veyahut hem ay, hem giin tArihlerini tesbi. te imkan yoktur. Bununila beraber, o gibi vaniyeticr nadir oldugu icin, tumlimiyyetie her vak’anin Hicri ve Miladi sene rakamla. ri gibi, hem Flicri, hem Miladi ay ve giin ta- rillerinden baska elin isimleri de tasrih e- lilmisiir: Bunlarin malim oimadigi vazi. yetlerda sene rakeamiari artyla iktiw@a ediimesi pek tabil bir zarivettir. ’ 16 — isiam menbalannda Hi cri takvim esas Oldugu halde, bu kronolojide Oo Hicri seneierin karsiligi olan Miladi rakamlay Hic. rilerden evvel gésterilmistir; bunun sebebi, de artik terkedilmis olmasindan ibAret de. giidic: Mulsltran menbélarmna mukaabil Eiristiyan menbalarinda MilAdi takvinin, esas ittihaz edilmesi cok karigilk ve miis skil bir vagiyet indas etmekte ve mesel4 istam tarihlerine istinaéd eden bir vak’ada umu- miyyetle Hiezi sene rakaim Muiadi rakam. den evvel kaydediidi8i takdirde, Garp men. balarima dayanan vak’alarda da biLAkis Mi | ladi rakanmim Hieri rakamdan evvel kayde. ciimesi lazimegelme ktedir! iste bu egtbi ika- ) rigsikliklara meydan vermemek ve kameri | yerine semsi takvim esas ittihaz ediimek tizere MilSdi sene rakamlan d&imaé Hiertler- den evvel gésteriimistir: Yala siyah yazili | fikra bashklarinin alttmidaki izah4t kusimla- — rinda her hangi bir tarih rivayetinin Hicri - takvime istinad ettigini belirtmek icab ettL ®i takdirde, Hicri rakam Miladi karsilisin. dan evvel gésterilmistir. | Pore ge en re if — Ayni bir vak’a icin muhtelif sene - rakamlari rivayet edildi&i takdirde, en mt. teber ve nisheten en mevsuk rakam esds it- 13.a er ie fzahh: ISLAM TARIHI Kronolojisi - tihaz edilip siyah yazil basliga kaydediimis ve ikinci derecedeki rivayetlerin en mthim- leri de bashiin altindaki metin yazili iza- hat kisminda ayrica gdésterilmistir. : . 18 — Islam menbdlarinda esas ittihaz edilen Hicri tarihlerin Miladiye tahvilinde muhim bir nokta vardir: Cck defa bir Hic. “ret senesi iki Milad senesiyie karsilasmakta ve mesel4 Hicretin 735 senesi Mil4dm her 1334, hem 1335 tarihlerine tes&diif etmek. tedir. Bu gibi vaziyetierde ay ve giin tarih. leri belli olmaayan vak’alarin bir Hicret se nesi iginde sralanan, iki Milad senesinden 7 hangisine tesadiif attizini tayin etmek tabii - kaabil desildir. iste bundan dolay1 Hicretin 725 senesinde gésterilen bir vak’a- Miiadin hem 1334, hem 1335 tarihlerine tesadif e- debilir. Miladi tarihin iste béyle kat’iyyetle zayinine imkan clmayan vaziyetlerde umtL_ mi teamitile ittib4 edilerek iki Milad senesi-. nin yalniz birincisi zikredilmekle iktifa e dilmistir: MeselA Hicretin 735 tarthine te- sadiif eden Miladi 1334 ve 1335 senelerinin yalmz birincisi olan 1334 tarihi esas tutul- mustur, Bu gibi vaziyetler, siyah yazih bas- hixlarin altindaki izahat kisimlarinda dai. ma tavzih ve tasrih edilmistir. . 19— Bir Hicri seneye tekaabiil eden iki Milad senesinden birincisinin bAzan yalniz son glinleri o Hicri seneye girmektedir: Me- sela Hicretin 724 senesinin ilk giint: Miladin 1323 senesi Kantinuevvelinin otuzuna mi- sAdiftir; yani bu Milad senesinin yalmz son iki, gimti o Hicret yilmin Uk iki glintine te- gaduf ediyor demektir. Bu gibi vaziyetlerde, vak’anin ay ve giin tarihleri malim olmadikea, tabii birinci Mi- 14d senesinin bir kac giinii his&b edilmiye. rek ikinci MilAd senesi esds ittihaz edilmis- tir; yani bu islam tarfhi kronolojisinde Hicretin 724 senesinin karsihgi Miiadin 823 senesi degil, 1324 senesidir. | abit bu vaziyet, ancak aylariyla giim- leri belli olmayan vak’alara miinhasirdir — ve o da siyah yazili bashklarin altindaki 1za. hat fikralarmda muntazaman tavzih edil mistir. 20 — Hicri takvimdeki ay ve gin tarih. leri malim olan vak’alarda tabii dogridan dogruya muadil Milad tarihi tesbit ediimis. tir. Fakat bunda da bazi giicliikler vardir: Meselé bazan «Riv yet-i hilal> den dolay: bir Ramazan ayl bir gin kisalmakta ve bAazan da bunun aksine olarak «Tekmili selasin» nisabi ytiritilmektedir; bu gibi vaziyetler- de bir miiverrihin kaydettizi gitn tarihiyle umtimi takvim hisdbi arasinda bazan bir giinitik bir fark olabilir: O gibi farklar, gin takamuyla berAber gitn ismi de maliim olan vaziyetierds miiteakip giin tarihleriyle be. raber kamilen tesbit ve tavzih edilmis, Oy- le olmayan vaziyetlerde ise umtimi takvim hisabi yiiriittilmiistiir. 91 -—— Ayni bir sene icinde muhtelif vak’. blar teselsiil ettifi takdirde her vak’a siyah yazl ile ayr bir bashk halinde gdsterilmis ve her vak’aya ait izthat kism1 da bu siyah yazilarin altina mu’tariza icinde umtimi me- tin yazisiyla dercedilmistir: Bunlarin siras. ay ve giin tarihlerine gdéredir; bu tarihlsrin maltim olmadiii vaziyetlerd? hadisatin ce- ‘reyanina ve mithtelif menbalarin mukaaye. sesine miistenit takribi bir tertip takib edil. mistir. 99 —. Bir Hicret senesi icginde teselsiil eden vak’alarin o Hicri tarine tekaabiil e. ‘den iki Milad senesinin her ikisine de tes4- ee, Takib Edilen Usil LS LE a SS EY RS SSS A aS a Aer ss rears inh re rar PP ge Pea _duf-etmek ihtimali olan vaziyetlerde Hicri Sene hizasina Miladi senelerin her ikisi de kaydolunmustur, _ 23 — Ay ve giin tarihleri malam olma- yan ve birbirini takib eden iki muhtelif Hic- ret senesi icindeki vak’alar ayni bir Milad senesine tekaabiil ettigi takdirde, karisikh- ga meydan verilmemek tizere ikinci Hicret yilimin hizasina iki Milad senesi yazilmis. tir. 24 -—- Iki Hicret ve iki Milad senesine tekaabtil etmus olmak ihtimali bulunan vak’ alarda ise hem Hicret, hem Milad seneleri- nin her ikisi birden giésterilecektir. 25 | —— Ayni bir Hicret senesi icinde te. selsitl eden vak’alar ay ve giin tarihleri i 'ti- bariyle iki muhtelif Milad senesine tasadiif ettigi takdirde, Hicri tarih tekrar edilip yalniz Miladi tarih dedistirilerek seneler birbirinden ayrilmistir. 26 — Devir ve fasil baslarinda seneler , tekrar edilmistir, 27 — Her sahifenin tistinde o sahifenin ihtiva ettiSi en son Miladi sene rakami Hic- ri kargiligiylai' berAber gdsterilmis ve her hangi bir sene vukudti muhtelif sahifeler is. gaal ettigi takdirde o sene rakami her sahi- fenin lsttinde tekrar edildigi gibi, o vak’a. lar hangi halife devrine miisAdifse onun is. mi de okuyuculara kolaylik olmak tere — her sahifenin tistiinde muntazaman gikre- diimistir. 28 — Kronolojilerde vukuuatm birbiriy- le alaesi umtmiyyetle ihmal edilir: Bu e- ser izahli bir kronoloji olmek i’tibariyle her | hangi bir miihim vak’anin gecmis ve gele- cek vak’alarla alaka ve irtibat, ihma4l ediL- memis ve o gibi aladkadar vak’alar scene, ay - ve glin tarihleriyle zikredilerek hangi fuk. raya miirdacaat edilmesi lazimegeldiéi belir- tilmistir. Ay ve gin tarihleri malam olmayan fik- ralar da Aid olduklar: sene icindeki sirala- rina gére zikredilinelstedir. 29 —- Son zamanlarda bizde Lisaniyyat ilminin en urotirai esaslari bile hice sayila- “rak baz tarihi kelimeler, terkipler ve isim. ier her nedense bir takim uydurma kelime. lerle keyfi sirette Tiirkcelestirilmis ve me- sela asirlardanberi ilmi, edebi ve bilhassa tarihi menbalarimizla takvimlerimizde ve . muhielif Turk lehcelerinde kullaniip kat’ stirette Tirkcelesmis olan: _ «Tesrinievvel» yerine «Ekim», «Tesrinisaniy yerine «Kasim», «Kaniinuevvely yerine «Aralik» «Kdninusaniy yerine de «Ocak» | kelimeleri ortaya atilmistir! Tiirkcelestir. me gayrstiyle ve belki de Fransiz ihtiia alinde _ ortaya atilan on iki uydurma ay ismini tak. lit hevesiyle tarihi takvimimiz iste héyle bo. zulurken «Kastin» kelimesinin Tiirkce olma. yip Arapca oldu&u da her nedense his4b edi. lememistir! Senenin diger sekiz ayinin isim- leri de Tiirkce olmadif halde onlara doku. nulmamuis olmési, bu isin ne kadar gelisi glizel yapilivermis oldugunun hayret edile- cek bir delilidir! Bu gibi uydurmalarin git. niin birinde baska sekiller alip simdikilerin unutulmayacagsi da malim deféildir! Iste bundan dolay1 «izahl Osmanh t&rihi kro. nolojisiy ismindeki eserimizde oldugu gibi biz bu «islam tarihi kronolojisin»y de de ta- rihi takvimimize sadakat géstererek o gayr-i 1S ao eee me ee i eeIzahl ISLAM TARIBI Kronolojisi ee A A ten nent ener . .ciddi ve uydurma ay isimlerinin yerine mil li tarihimizdeki takvim istildhlarinin kulla. nilmasini ilmi bir vazife telakki ettik. oO — Bizde telaffuzlaniyla imldlarm son zamaniarda yanls sekiller alms kelimeler. le isimler mtihim bir yekin tutmaktadir: Mesela «éIke» yerine «tilke>, «béyiik» yerine «bliylk» ve «osaumak» yerine, «usanmak» gibi yanlis sekiller kullanilmakta ve «istan bul» ismi «Istambuls, «Bayezid» ismi «Beya- Zit» ve «Ziyads ismi de «Zeyyad» tahrifine ugramaktadir: Bu eserde o gibi kelimelerle isimler dogru telaffuziariyla yaziulmuistir. 31 — Arapca ve Acemce sahis ve yer i. simlerinin imldlart o dillerdeki telaffuzlar.. na gére tesbit edilmistir: Mesela simdi biz. de halk kiitlelerinin telaffuzuna gére «Niza. mettin» seklinde yamlan isim, Arapcadali dogri telaffuziyle «Nizdmiiddin» ve tipki bu nun gibi «Bahattin» seklinde yazilan isim de «Bahdaiiddin» seklini almaktadir, 32 -— Uzun sesler hep ( A) is&zetiyle gés- terilmistir: Yalniz (k) ve (g) harflerinden sonra bu isdret kullanilamiyacadi icin, o ei. bi vaziyetlerde (k) ile (g) den sonrg ikiser sesli . harf kullanilmistir. 33 — Telaffuz i’tibariyle Tiirkcede hig bir degisiklige ugramamis olan Arap ve A- cem kelimelerinin imlalarinda Arapca ile Acemcedeki t2laffuzlari esis ittinaz edilmis . ve mesela fbAret olan bu fark 1700, 1800 ve 196 tarih- ‘Yerinde birer gin artarak nihayet 13 gine cikmistir! Osman hixdametinin Tanzimat- fan sonra kullandidi «Rims talkvim iste bu gski «Julien takviminden abmmadixr, u ne pa aa aR AIEEE EET HR EE DI TE AE SE NET STP AEE NPFS I A _ : . , tee ” vaatyete gdre bugiin bir ismindeki eserininin 1844 Paris tab’inm ikinci cildinin 5 inci sahi- fesinde bu nokta sdéyle izah edilir: | «Biitiin Miisliiman milletler tarafin- dan kabil edilmis olan Ariz kaadilerini eski Arap slirlerine istindden ilk tedvin: eden, Halil ibni Ahmed’diry. | (Tasképrilii - zide Ebu-l-Hayr Ah- med Efendi) nin o8h2 (KemAaltiddin. Meh* med Efendi) tarafindan Tiirkceye terce- me edilen «Msvziat-+ ii-ulim» ismindeki eserinin 1313 Istanbul tab’inim birinci cil- dinin 245 inci sahifesinde de Halil ipni Ahmed) in Artz ilmini Cahiliyyet si'ri- nin tedkikinden cukardig séyle anlatilir: «... Ve dahi ma’liim ola ki bu fennin evvel vazn Halil ibni Ahmed’dir. Es’ar- Arabi tetebbi’ idiip on bes vezne hasr idip her birisini (Bahr) ile tesmiyé ey- ledi». Gene ayni sdhifede havam dégen i¢- cilerin Ahenkli darbeleri hakiondali ri- vayet de s6yle kaydedilir: «... Halilin bu ilm-i celili istihrdac et- mesine sebep bu elmustur ki: Bir gin Rasra’da miirfir iderken (Sik-+ Kass4rin) den ubfr idiip sem’ine dakk-1 klizinak av vats muhtelife ile-vasil olup bir yerden (dak) ve bir yerden (dak dak) ve bir yerden dahi (dak dak dak) diyiip asvah mezbire Halil’e hog gelitp yemin eyledi Ki: ,- =~ Elbetic. bu iistiib. fzze. bir. fined. Bae ain merguob vaz’ideriim! diyiip iim-i. Artz hedtid- str iizre Vaz’eyledin, Bu. tahata vermekten maksadimuz . (Gaudefroy - Déemombynes) in yukarda gordiigiimitz fikrasinda misaél olmak -t- zere- ‘Dbahsettigi Ka’be, bedevi haya ve’ Arap si’ri gibi meselelerin yalniz tslamiy- yetten sonraki cephelerini tedkik He ikti- f& edip Cahiliyyet cephelerini thmal et- menin dogru Olamiyacafini anlatmaktir, Mesela Artz vezinleri Islamiyyetten son- ra tesekkiil etmis ve Araplardan baska. Turkler, franiilar, Hitler vesdir .Mislit- man milletier tarafmdzn. da benimsenip asirlerca kullamlmis ve hal& ‘kullaril- maktadir: Fakat -bumin mensei Canhtliy-. yet si’ridir. Iste bundan dolayi Canhiliyyet. devrini hic olmazsa ana - hatlart itibaé-. riyle. tedkik etméden tslAmiyyeti anla- maya imkan yoktur, efslam tArtht Eronolojisi ne Med- hal elarak Cahiliyyet devrinin tedktici is- te bu vaziyetten dolay iwmi bir Zariret demektir, | |a a Simdi bizde «Arap yarim - adasi», ‘«Arabistan yarim . adasi» veydhut sade cArabistan» gibi isimlerle anilan , 8 — «Arabie Heureuse = El-Arabiy- yet.iis-saide, Arabiyye.i Saide» (1). Bu isimier, ukiimin mdhivyetini de umiimi bir tasvir ve tarife kafi gelecek bir vuztih fe iffde ediyor demektir. Bun- larm birincisi, Kuz . deniz’in simi miia- ¢tehasindaki iki kérfez arasinda*biy yo. rum - ada teskil etmektedir; ikincisi bu kérfezlerin sark-smmmlarmdan baslayip Séviye ve Irak hudfiduna ve Basra - kor. -fezi boywne, da Hind . ekyanisu’na da- yanmaktaydi; miitebakisi, yani eenup ha. valisi de (Arabiyyei-Saide) yi teskil edi. yordtu».. | Fn eski devirlerdenberi devam edip ‘duran bua Arabistan muammési nihdyet . On sekizinci ve On - dokuzuncu asirlar- dan i’tibaren yapilan ilmi tedkikler sdye- sinde aydinlanmaya baslamustir. | .Gecen asrin meshir 4limlsrinden (Vivien de Saint - Martin) in «Histcire de la Geographie et des découvertes ge- ographiques» ismindski Coérafya tarihi. nin 1873 Paris tab’min 431 - 433 tincti sa- ‘hifelerinde On - sekizinci asir tedkiklert séyle anlatulmaktadr: «Arabistan’m (Niebuhr) Ia yol arka. daslan tarafindan tedkiki yeni devri 14- yik oldugu chemmiyyetle acinis oldu; surf ilimi maksatlarla genis bir nisbette tertib edilmis itk tedkik seya@hati iste buydu. Béyle bir ilmi sefer emyri veren Danimarka hitkiimeti daha zengin devlet- lere nasib olacak gibi gériinen bir teseb. biiste bulummus olmak serefin? kazand1. Uk fikir, KitAbiMukaddes te Mikaatiyle boyuk bir gihret kazanmuis olan Almatr miusiesriki (David Michaelis) e aitti: Is. te bu aim tarafindan (Besinei Frédéric) ia Bag ~ vekili Kent (Be Bernstorf) a ve. rien plan iizerine sefer hey’eti teskil ec. tildi, Avrupa alimlerine miiracant etmek ‘ stiretiyle ta’limAtnamesini yazanda oye du; ayri olara’x: nesrediimis olan bu ta’! mdtndme umitmi tertibi itibariyle biitiin miusterek seferler icin bugtin bile Srnek olabiecek bir mahivettedir, hu ilk sefer hey’eti bes kisiden mi- rekkepti: Filcloji icin Danimarkah Dok. tor (Haven), TArih-Liebii iein Isvecly Profestr (Forskal), Coivafys ve Hey’et ilimleri tein Hanovrah mithendis (Cars- ten Niebuhr}, hekim olarak doktor (Cra. mer) ve ressarm olarak da mésyé (Bau. renfeid) intih&ab edilmisti. (Besinei Frédéric) yelniz sefer mas- raflaram degil, avni zamanda hey’ete d&- hil Gzadan ekserisinin girismek mueebfi. riyyetinde kaldaklan ihzari tedkikat mas. raflarim da bel bel te’min ediyordu: Me. sel& (Niebulir) tarassud tatbikeatma als. mak icin Gottinguc hey eisinas: (Tobie Mayer) in. Tani tal dairclerintn tayinin. de béyiik bir ehemmiyyetle kullamian ay cedvellerinin miielifi clan alimin - idare- sinde on sekiz ay calismis ve o miiddet warfinda Aray dilinin ana - kaidelerini de éZrenmiiye baslamusti. ) Bu isimlerin eski Avrupa’da Latince Kullanilan gek‘lleri sunlardir: Arabia Petrogus, Arabla. Desertus ve Arabia Felix, Buniar icin «Tarih ve cografyaya ait desisix isimlern, 1. gatimizin 1937 tab'mun «Arabie» maddesine bakinuz. i. H. D. 7 | Sr et a rR OSE nee ne ET ET Ae PT OP ek mE 2 a fr ee ROR SE Cahiliyyet Devri - % Kananusani 1761 tarihinde sefer hey’ eti bir kralk firkateyniyle Kopen- hag Hmanindan ayrildi ve o sene Eyliiii- niin 26 me gin Iskenderiyye ribtimma gukildi: Bu teahhurun sebebi, (Niebuhr) un oldukea mithim bir hastalk gecirme- sinden delay: bir middet Istanbul’da kal. qnak mecbiiriyyeti hasil obmaszydi. Asai: . Masui tedkikime on bir ay sarfedildi; sefer hey’eti ancak 10 Tesrini- evyel 1762 de Stiveys’den bir Arap gem: ‘sine binerek Mekke’nin limani Olay Cid. de’de on dért giin gecixdikten sonra (2) 2¢ Kaninuevvel glint Yomen sabilindeki eLoheia = Lohya» da Karaya qvzti. Yo! cular iste orada denizden ayrilacaklaray; ‘Timi seferin ciddi kisma iste orada bash “yordu. | | Hley’etin ta’limainamesinde tayin e. ‘@ilen tedicilk mevzilar: uzak bir dlikede ve bilhassa tarihte perlak bir méviu bus. duiu halde heniiz hie bir tediitke tab? ‘tutulmamis bir memilekette araghirimas feAb eden seylerin hemen hepsine sémil i, Héyet ihni sfhasmdaki tedkiklerle GUTOT Samar IM teseisiilime istinaden maa telif yerlerin vaziyeti, Topogratya, hayva. ni ve nebat!, mahsilat, vklina, eski eserier, byflerle Adetler ve lehceler gibi tahkik ve ‘tacviri miimkin olan hususiarm hie biri “{hmal edilmiyecekti. (2) Mislimuan olmayan. {ki gaaye tayin edilmisti: Pek az bi- tinen meshur bir memleketin tedkiki ve Witab--Mukaddes metinlerinin tenvirine yarayacak faydah noktalar tesbiti. Bu eiffe hedefe me’miilin fevkinde bir muvaffakzyyetle varilmis, fakat bu muvaffakiyyet cok pahalrya mal olmus. tu. Sefer hey’etinin bes dzasmdan diérdit- ne bir daha Avrupa’y: girmek nasib ol. madi; yorgunlukla iaklimé yalmz (Nie- ‘buhr) dayanabildi, Yol arkadaslarmm tedkikaatu tasiyrp _ ¥éiiren ve. bunlari kendi tedkikleriyle birlestiren bu dlim o miismir seferin san ve serefine varis ol mak icin tek basma hayatta kalmis gibi- dix, Fazdii: sefer tarthi (3) bugiin hala Yemen hakhkindaki, yani Arap yarim - a. dasmda eskilerin «Arabivyyei-Saide» de. dikleri giizel ve zengin mimtaka hakkm. dati malimatimam temel tagm tegkil etmektedir. (Niebuhr) deruhde etmis cldugu vagifelerden hig bivinin altmda kalmus deSildir; kendisinden sonra gelenlerin gittikee daha biyiik bir dikkatle miiraka- be ve tedkik etitkleri nisbette miesiisi daha fazia takdfy edilen nadir seyyahlar- day biridir. Gayretiyle, ilntiyle, gordiikle. vini incelemekteki meharetiyle ve Insan. lan tedkikdeki dofru muhdkemesiyle ve bilhassa time te’min ettisi levazimin bol- ecnebilerin Haremeyn’e, yani Mekke ile Medine taraflarina gitmeleri memnwy olmakla beraber Cidde Himaninda Stedenberi béyle bir memmntiyyet. oyoktur; onun igin eskiden: konsolosluklar Cid dede oldugu gibi, simdi de sefarether hep ora. ° acy. LH. D. “ye ee (3) Birbirinden ayrimasina imkan olmayan iki eserdir: Biri «La description de VAra . ‘pie» ismiyle. 1772 de Kopenhag’da nesredilmistir ve bir cilttir; Steki die 1774 de iki cild olarak negrolunen «Relationy ismindeki eseridir. Buniarm asiiart Almancadir; hepsi Frame . slzcay: a terceme edilmistir. «Relation» wn Simali - Siriye ve Anadolu fizerinden avilet me “gellesine Ait tictinett bir cildi deancak 1837 demegnedilebilmigtir. Meshur miverrih (Niebular) _ iste bu Alimin ogludur.. | aterm aA te ahh ISLAM TARIHE Kronolojisi en : | rd ~ ee fare yee tn ym RN = luguyla kendine béyiik kAsiflerin én saf. jarinda yer te’min etmis ve isminin itmi | Seyahailer devrini acmasina hak kazan. mustirs . . Yalniz bu ilk ilim hey’etinin hemen biittin tedkikleri bilhassa Yemen havall. Sine inhisar ediyor, umtmi sekilde bah- sedilen Ceziret-iil-Arab’in diger kisumlart ve bilhassa Islam tarihi bakumundan en boytik ehemmiyyeti haiz olan Hicaz int’. as1 Garp alimlerinin bu ilk tedkikat sa- hasindan haric kaliyordu. Bu vaziyette en mtithim Amil, Mekke ‘va Medine hava. lisine gayri - mtislimlerin girememeleriy. di: Iste bundan dolay: On - dokuzuncu astin muhtelif miulletlere mensup bazs Garp alimleri kendilerini Mtisitiman gOS. _tererek ve hatta kiyafet degistireras niha. yet Hicaz’a hull etmek mecbtriyyetinde kalmuslard:. Bunlarin icinde sahte Mis. limanhklar: meydana cikmuis oldugu icin noylik tehlikeler gecirmis olanlar da var- ‘dir. Meshur (Will Durant) mm «Histoire de la civilisation» istniyle Fransizcaya ter- come edilmis olan Medeniyyet tarthi kth liyyatinin Orta -. cas medeniyyetinden bahseden «L’age de la fois cildinin 1953 Paris tab’min 199 uncu sahifesinde:i ha- Siyede bu ilim fedAilerinden séyle bahse. dilir: eArabistan’in bugiinkii Avrapa tara. findan yeniden kesfi On . dokuzunen asir . iiminin beynelmilel mdahiyyetini biitiin ihtisimiyle meydana qikarmustir, Bu ke- sif hareketi 1761 — 1764 de (Carsten Ni- ebuhr) Arap yarim - adasini Danimarka hikimetinin himdyesinde dolastifi za. man baslanushr, Bu alimin 1772 de Mes, rt rere 38 redilen raporu Arabistan’in ilk mufassal tasviri mahiyyetindeydi, 1867 tarihinde (Domingo Badia ¥ Leblich) isminde bir ispanyol da Mag- mph bir Misliiman layafetine girerek Mekke’yi ziyaret etti ve Hac merdsiminity ik vazih izahm yap. 1814 — 1815 tariblerinde (Johann Ludwig Burchardt) isminde bir isvicrels Misliiman kihgma girip Mekke fle Medi- ne’de aylarca kaldi; bu z4tin derin ted. kiklere istinadd eden raporlan daha son. raki seyyahlar-tarafmdan te’yid ve tevsils olundu, 1853 de (Richard Barton) isminde bir ineiliz de ‘efeanh bir hacy kisvesiyle Mekke ve Medine’yi zivaret etti ve o teh- Lkeli seyShat hikayesini iki miutheyyic cilt halinde ortaya qikardi, ‘1869 — 1879 t&rihinde ise Frensiz Yahudilerinden (J, Hialévy) eski Mine, Seba ve Humyert krafliklarmn muhtele mevin’leriai kesfedip taslar tistiindeki ki. tébelerinin sfiretlerin] ald. 1875 de de (Charles Montasy De. ughty) istminde bir Tueiliz Sam’dan hare. ket eden bir Wiecge kaafilesine katildy ve basindan gecenleri 1888 de nesrettigi (A- rabia Deserta) ismindeki eserinde bnegiliz nesrinin sah - eserlerinden birini ibda’ e. derek aniatts, Nihayet 1882 — 1888 tarihlerinde de (E. Glaser) isminde bir Avusturyah ue miighil sefer yaparak 1,032 kitabe sfireti guiardi: Arabistan’m Islamiyyetten evvel- AA ran unigen | Cahiliyyet Devri ki tarihi hakkinda bugiin bunlar baslica menbalarimizdir»..(4) Bu Musliman kihkh Avrupa 4limle- rinden bazilar1 G6liim tehlikesi bile gecir. mislerdir (Eyyup Sabri Pasa) nin bun- dan evvel bahsi gecen «Mir’Ati Ceziret- lil-Arab» ismindeki eserinin 1306 Istanbul tab’min 215 inci sahifesinde ismini zikret- miyerek macerdsindan bahsettisi Iingiliz seyyaiu, her halde (Will Durant) in yu- kariki fikrasinda bahsi gecen (Charles Montagu Doughty) olmak lazimgelir: aSehid . Hiiseyn Pasa’nim (Mekke) emareti hildlinde Ingiliz seyyahlarmdan biri bedevi kuhdryla Cebel . Sammar’dan Taif’e giderken Siiveyle mevkiinde urban cline diismtis ve kendisinin eenebi oldugu bazi delail ile meydana cikims oldugun- dan, bedeviler merkuumun tizerinde bu- lunan seyahatnamesiyle esyasmu zapte. dip katletmek lizre yere yatirirlar fren Serif Abdullah Pasa mernimun Siiveyle’- de kdin baiecesinin bahcevani ve ma/’tik kblesi yetisin bir cok giieliik He seyyahu vechine alarak Taide bulunan Wiliseyn Pasa’ya getirig teslim eylemig idi, Eitiseyn Pasa ingilizi ser-yaveri Meh- med Aga’nam hanesine miiséfir verdiler we esyay.1 mesrikasm kamilen istird4d — le kendisine iide ve me’mari mahsisa terfikan Meckke’ye uSramamak sartiyle Cidde’ye Pzam eylediler idiy, Tale fant Butlin bunlara ragmen, Garp iimi- nin tc - Arabistan hakkinda malimat is- tihsali ancak On ~ dokuzunecu asrin orta- jlarina, dogru basliyabilmistir. (Vivien de Saint . Martin) in yukarda bahsi gecen «Histoire de la Géographie et des décou- vertes géographiques s»simindeki Coéraf- ya ve cografi kesifler tarihinin 5238 — 530 uncu sahifelerinde bu nokta séyle anlat. hir:. . «Seetzemin mektuplartyla Burek. hardt’m ve hatta Niebuhr’un seyahaina meleri Arabistan’m baz: sahil kisumlanm tanitmast. O muazzam yarim - adanin i¢ fosimiar: hakkinda Avrupa’nin mélaméat alabilmesi ancak bu son zamaniarda, ya. mi 1840 tarihinden i’'tibaren mitmkin ola. bilmistir. 1819 da bir sahilden diger shi. le kadar yapilan ilk yoleulukta alelade bir giizergahn cedvelinden baska bir neti ce istiksal edilememisti: Bununla berd. ber o cedvelin harita tertibinde cok fay. ‘asi gordidii (5). Pakat onden SONS, {Augustus Wallia )ismmainde aim bir sey. yah digerbir mahrek takib ederek Stri ve'nin cenfibundan Asagi - Firat havalisi. me Kadar Aran yarim . adasim: daha ge. nis nisbette boydan boya kat’etti. tr de. mnemesi 1845 de yaptlan bu seyabat 1848 de tahakkuk edebildi; (Wallin) in vuzdhb (4) Bunilardan (Burckhardt) in Avabistan hakkmdolki iki eseri vardir: Biri «Travels in Arabia» ismiyle 1329 da Londra’da negredil mis ve «Notes on the Bedouins and Wahabys» isminmdeki digfer eseri de 1931 tAarthinde gene Londra’da basumustir: Bu iki eser (Eyries) _ tarafindan Fransizcaya terceme edilerek 1835de ikisi beraber olarak Paris’de nesrolunmus. our. (5) Bu seyaéhatte Basra - kérfezinden Kigil - deniz’e dogru sti’atle yol alan ylizbag) (Sadlier) Hindistan mistemeke idAresi tarafindan Misir valisi Mehmed Ali nezdinde ‘biz yazife ile gonderilmisti, Gizergah cedveliBombay Cem/iyyet-i Edebiyyesinin «Yransae.. tions» larinin 1823 de Londra’da nesrediten agineh cildine dercedilmistir, 37 4 pete ne eneetale Mate oem N A - Leos ; . ‘ So , De me , : ~ oo . ee PS pe : Ft A I LA A A OE Ee en it !A ee rarer Pn nt EE LA ee - . * 4 fahli ISLAM TARIBI Kronolojisi itibariyle cok krymetli olan iki ruzaame. bi alelade seyahat notlarmdan ibaret ol- mayip Ic - Arabistan’m etnografyast, to- pografyas: ve tabii tesckkilati hakkinda mahalli tedkiklere miistenit bir silsile teskil etmistir (6). (M. Wallic) den sonra (George Pal- grave) isminde fictincii bir seyyah da A. rabistain’: boydan boya kat’etmis, fakat yeni bir istikaamet t&kib ederek Simaii. garbiden Cenibusarkiye do&ru Sfariye’den Omian’a gitmistir. (M. Palgrave) Arap yarmm - adasmin kismen merkezini isg:. al eden Necid ismindeki daghk yayladan gecmistir. On - sekizinel asrin ortalarm- gan Piibaren o havaiide tistiin bir vazi- yet alms olan Vehhabi cem@ati hakkin. aw daki faydal malamaimei iste ona nicd- yiuz (7). te - Arabistan’: tammak igin en mi. kemmiel maliimdt menbalari iginde Prus. yarn Sam kensolosu (M. Wetzsteim) m istihbaratum da ehemmiyetle kaydetmek iaximdir: Bu zat o malimat kervancila- rin asiiarindan toplamak basiretini gés- termistir. © alim diplomatz eski Arap cofrafyacilari taraimdan verilen malimat ile karsilastirarak gok faydah bir sekle | soktugu bu istikbaratian qikan en mihi noktalarm basmda o zamang kadar hid kimsenin hayalinden bile gegmemis olan biyiik bir tabii tesekkiil husfisiyyeti var dir ve o da ii¢ yiiz kitsur fersah (8) im- tidadinda muazzam ve merkezi bir wadi. (6) Wioallin’in, bu iki ruznamesi il-Mendeb bogazi nin meveidiyyetidir; bu vadi bazan sid. detli yagmurlar yaginea béyiik bir nehir hfline gelir ve Kizil - deniz sahillérinde. ki daglardan Firat'n eteklerine kadar Arap yarim - adasim biitiin genisligince boydan boya takib etmektediy. Arabis. tan’in ic kisminda muvakkat bile olsa bs. yilk bir nehir bulunmast, biitiin eski te- lakkileri son derece ta’dil ve tashih ede- eek bir vazivyet demektir, QO kadar wmumi mahiyyette olma. makla beraber zikrediimesi zariri diger bir takum kesif hareketleri daha vardzr. Fransiz tebazsmdan (M. Armaud) nun eski Himyeri vatanindaki Me’rib mevkii- ne yaptisi seyahat 1843 tarthinde bir cok Seba kitabeleri kesfiyle nelicelenmis ve (Joseph Halévy) nin sen zamanilarda di- ger bir kesif hareketi de o ilk yektau biisbiitiin kabartmuster. Pikri lazumgelen diser baz seyyahlax fen miilaem (Wellsted) Avabistan sSkil. lerinin Oman vesaiv noktalarinda, (Emi le Botta) Yemen’de, (M. de Wrede) Had. ramft’da ve niha@yet son zamanlarma bh cok miidekkikleri de Hadramit ile Bab- arasinda bulunan ve heniiz tedkik edilrnemis olan arazide ye. ni kesifler yapmuslardir, Tarihi hAturalan bakiumundan en cok alakaya layik olan ve Asya*nin en az bi linen kit’alarmdan birinin cografyasins LondraCografya Cem’iyyeti mecmfasinin 1851 de en kan 20. nei ve 1854 de intisér eden, 24. timctciltlerinde nesgrolunmustur. (7) M. palgrave’in seyahatnamesi «Nat-rative of a journey throwgh central and eas. tern Arabia» ismiyle 1865 tarihinde Londira’d gis muesi de vardir. (8) Bir «fersah a= lieuen dort kilometre.dit. 33 cilt olarak negredilmistir. Fransizca teres. fri £9 or ed «i & rr cu & mF ra GS a a WS & rt ey kale So tb Sa Fos pele , BY oD "i i ' el - birligi ettisi zaman, Mekke ile Medina Cahiltyyet Devri zenginlestiren bu kesifler hakkinda biraz tafsilat vermeyi iste bundan dolayi zari- ri bulduk». g Oo On . dokuzuncu asir ilmi Ceziret-iil- Arab’ her tarafin kesfederek Yirminci asra tam bir coSrafi dosya tevdi’ edebil- mis midir? Oyle bir vehme kapilmamali- dir: Avrupa midekkiklerinin Arabistan. tedkikaati asrimizda da devam etmis ve bir takim yeni kesifler yapilmistir; mese. 14 Islam Ansiklopedisinin «Arabistan» maddesindeki izahata sére .Avusturyal (Alois Musil) 1908 — 1915 seneleri icinde siméli Arabistanda seyahat etmis ve bil- hassa Sam - Medine - Firat arasmdaki * sahay1 tedkik edersk yazdifi eser Ameri ka Cografya Cem’ iyyeti tarafindan alti cild tT olarak nesredilmistir. Meshir Ineiliz cAstisu (Lawrence) in «Seven pillars cf Wisdom» ismindeki &© serinia «Les sept piliers de la sagessey is- miyle nesrolunan Fransizca tercemesinin © 1950 Paris tab’inn 78 — 79 uncu sahife- lerinde kaydedildi8i vechile, Birinci Ci. han harbinde Mekke emiri Hiiseyn Os. manli devletine thanet edip ingilizlerle arasina ingiliz asker! eri gstirilmis, fakat bu ‘gibi hareketlerin te’siri ilim sAhasiy — dan ziyade siyasi ve askeri séhalarda go. ritlmitistiir. | ‘tat tediikaat Birinci Cihan. harbin den sonra da devam etmistir: Profesér (Brockelmann) in «Histoire des peuples et des Etats islamiques» ismiyle (Tazerout) tarafindan Fransizcaya terce. _Buniar gibi bir takim sey4hatlerle tedkik_ mo Mesela _ : me edilen Islam devletleri tarihinin 1949 Paris tab’inin 11 inci sahifesinde kayde. dildigine gére, Arabistan’1n centibusarki. sindeki Oman sahil daglariyla Necid yay- lasim ayiran « denizle alakadar olmadifi halde sirf letAfeti ba. lomundan ayn bir sAéha teskil eden bir yesillige «Cezirettil-hadra» = Yesil ada» ismi verildiginden, Muisir’da «Ceziret-tiz. zeheb» == Altin ada» denilen iki yer bu- lundugundan, Misul’un simalindeki «Ce. giretibniOmer» den vesdireden bahsedi-. lerek kelimenin mec4zi manalari hakkin. da bir hayli izahat verilmektedir. Iste bundan dolay1 Paris Hsine-iSarkryye mektebi profesdrlerinden _mitistesrik (Henri Massé) nin iL7islam» ismindeki eserinin 1937 Paris tab’inm 7 nci sahife. Sinde «Ceziret-iiLArab» terkibini «La presqu’ile des Arabes — Arap yamm - & dasi» seklinde terceme etmesi daha dos. rudur. Bu béyilik yarim - ada umtimiyyetle bir muustatil seklinde gdsterilir: Mesel& islAmiyyata Ait eserleriyle meshur mits. tesrik rahip (H. Lammens) in tutta gundan bahsedilir. Bununia beraber, mesaha.i ‘sathiyye mesetesi hentiz halledilmis desildir: onun icin (Gaudefroy - Demombynes) in yuka ‘riya aldigimuz ctimlesinde mesahanin «tamamiyle malim olmadizindany ‘bah setmekte: tamamiyle hakki ‘vardir. Bu mesele hakkinda kiiciik. bir fikir verriek icin baz menbalarda tesadiif edilen kilg- metre rakamijarina sdyle bir géz gezdir. mek kéfidir. Mesel4é (Will Durant} in bundan evvel de bahsi g2cen Medeniyyet tarihi kulliyyatinin «L’age de la--foi» .is. mindeki iman ¢agi cildinin 199 uncu sa . hifesinde Arabistan’m mes&hai sathiyye. “git «A’zami uzunlugu 2.200 ve a’ zamt ge. ‘nisligi de 2,000 kilometre» gosterilmektedir. Profesér. . (Brockal- mann) in yukarda. bahsettigimiz «Histoi- re des peuples et des Etats islamiques» ismindeki. Islam devletleriyle. milletleri tarfhinin 14 inci sahifesinde ise Ceztret- Ul. Arab mesahasinm ; eg «Takriben. 3,000 000 Kilometre mu rabbaz tuttugundany, an tee pahsedilir, Londrg ; Universites}., profesdr lerinden (Bernard Lewis) in. «Les ArabesIzahl ISLAM TARIWt Kronolojisi ‘dans Vhistoire vismiyle Fransizcaya ter- ceme edilen eserinin 1958 Briiksel tab’ mn 19 uneu Sahifesinde de: «Avabistan, Mmesahas: takriben 2 802, ‘SM oirer Osmanh vildyeti halinds bulundusu wt tay ralarda, yazmis olan son Tiirk mtielli. ‘Alert beyninde ve bunlaria Garp miiellifle- ari arasinda da ayni intilaflara tesadiif e *. dilir, Mesel4 uzun zaman Ceziret_uLa i 000 kilometre murabbar tutan genis bir f ‘rab’ tedkik etmis oldugundan bahsetmis mustatil seklinde bir yarim . adadir» denilmektedir. Princeton iiniversitesi | 24 profesdrlerinden (K. Hitti) nin Profesér— (Planiol) tarafindan «Précis d’histoire des Arabes» ismiyle Fransizcaya tercerne edilen eserinin 14 iincii sahifesindeki ha-~ Slyede ise ATabISiAn : | «Simalden ceniiba 2,606 uzunlugunda, Orta kismunda 1,290 we ni. hayet. cenup tarafinda 2,009 kilometre ge. nishiginde» ° gisterilir. Paris Isl4m Enstittist: profesdr- lerinden (Risler) in yukarda bahsi gecen «Lé civilisation. arabes ismindeki islam _-mederiyyeti tarthinin § mei sahifesinde de diinyamin bu en béyitk yarmm adasi: «2,800 kilometre uzunluéunda ve cenfiben 2,006 kilometre genisliginde» gosterilmektedir. Yukarda bahsi gecen boytk Fransiz Ansiklopedisinin tictincii cildinin birinci kisminin 504 tinecii sahifs sinde bashyan « maddesini yazan (Houdas) da sdyle bir “mesaha hisébi vermektedir : ‘ _ «Pakyriben 6,060 kilometrelik wmimi ‘Sahanin’ mesfhasi 2,850,000 kilometre murabbaidir. Yarmm - adamn simalden ceniiba a’zami uzunlugu 2,000 kilometre. ‘dir; | sarktan garba en fazla genislisi de takriben 1,509 kilometre tutmaktadir». | a Eserlerini Osmanl imparatorlugu devrinde, yani Hicazla Yemen’in henitiz \F , Ve yee ac d 4 kilom atro# fs: 23 TEs pe ~ weg my APY ¢ ee tu an ‘olduguruz Bahriye miri livas: (Eyyub Sabri Pasa} mn «Mir’ata Ceziret-iil-Arab» ismindeki eserinin 1306 Istanbul tab’mm #174 tincti. sahifesindeki mesAha hisab _ SOyledir: . «Varaf+ simalisinden tarafa cenGbi. sine kadar tilen takriben iki bin bes yitz kilometre ve cihet-i garbiyyesinden ta. rai. sarkisine kadar arzen iki bin kilo. metre mesafeyi miistemil ve cemup tara. fina dogru arzen viis’atd zdideyi karfil o- inp ferbian tie milyon yilz elli altz bin ki. jometre arazi ile on iki milyon ahdaltyi i havidirs. Buna mukaabil, (Mahmud Es’ad E.. _~fendi) nin bundan evvel de bahsi gscen «Tarihi din-i Islam» ismindeki eserinin 1627 de nesredilen birinci cildinin 21 . 22 2 aci sahifelerinde de séyle bir mesaha hi. s8b1 vardir : «Daivenma.dae hudidu 7,000 — kilo. metre tiliinde clup mes@ha.i sathiyyesi 3,158,000 murabba’ kilometredir, Hey’ eti mecintias: bir zil.erbeat-adla’ seklini ib- raz eder ki mihver-i kebiri sim4li-garbi- den ceniib.t.sarkive kedar 2,590 kilometre ve BahriAhmer ile Basra - kérfezi bey. nindeki arz: 1,000 kilometredir». Te'lifine imkan olmayan bu rakam- lar, henliz mesaha.i sathiyye meselesinin bile halledileomemis oldugunu riv4zi bir kay’iyyetle géstermektedir. | _ Sina yarim - adasim a er eh - Cahiiyyet Devri “Yeni Aray miielliflerinin verdikleri “mesaia rakamlarinin da bunlarle te’lifL ne imkan yoktur; mesel@ Misiri Doktor (Mehmet Hiiseyn Heykel Pasa) min « ve «Kazil _ denis e de <«Halici Arab= Arap -k6rfezi» denilir; bu vaziyete goére, ara- daki iltibdsi izdle edecek yegAne. nokta, birinde «Arap» ismine «deniz» ve diée- rinde de «kérfez» admin izafesinden: ipa- ret demektir, B) Oman, - denizi Hind - Okyanisu’- Hun simaiigarbi tarafinda béytik bir kér- fez teskil etmektedir: Bu muazzam kér- fez Asya’nin Hindistan, Belicistan, fran: ve Arabistan sahillerinden Afrika’nin So- mali sahillerine Gayanacak kadar genis- tir. Bununla berdber, bu noktada bile bir takim telakki farklarina tesAdiif edil- mektedir: Mesela «Mare Erythraeum» denilen Oman yahut Arap denizini Asya sahillerine hasredip Afrika’ya kadar uza- filmasina tarafdar olmayan miielliflere gdre, Oman - denizi’nin cendbunda Afri- ka’ya dayanen ve Aden - kétfezi’ni teskil edeti doniz, Hind - Oky4ntisu’dur. Kartografi sahasinda dg ayni telak-. kiye tesidiif edilir: Meselé yukarda bah- settigimiz «Atlas of Islamic history» is- mindeki islam tarihi atlasinda simél.ta- rafini isgaal eden Oman - denizi’ nin. ce nibunda Arapca ismiyle «El-bahr iil-mu- hit» ve Latince adryla «Oceanus indicus» diye kaydedilen Hind - Oky4antsu’nun Af- rika sahillerine dayandit ve Aden - kor. fezi’nin de ona tabi oldugu sortlir. 3 — Arabistan’in centibugarbisinde bir telakkiye gdére, Oman denizi’nin ‘ve. diger telakkiye gére de Hind - okyandsu’- nun teskil attidi Aden - “k6rfezi’nin. miin- tehasinda, ve Afrika ile Ceztret-il-Arab arasinda bulunan, bulunan «Bab-iil-Men- deh» boSazindan Kizil- deniz’e girilir. Arapcada , «Erythraeum mare == Mer Erythrée =: Eiritre - denizi» ve Yunanca- da , «Bl - Halic t-Arab = Halic-i-Arab == Arap - kérfezis ve «El-Bahr til-Hicaz — Hicdz - deniziy isimleri vardir: Bunla- 7 Bahrikulect nnn etna sen 2 dzahh ISLAM TARIAI Kronolojisi © ra rane: — ea tera rin birineisi, vaxtiyle Stiveys civarinda bu lunan eski bir sehir isminin denize tes- ‘milinden hasil olmustur. Ikincisi -de Fransizcada «Galtfe - Arabique == Arap - kérfezis seklini alr. ‘Eskiden Turkcede «Sap - denizi» ve «Cidde - deniziy gibi i- simler de kullarulmistir, Kizal - deniz’in teskil ettigi en mii him kérfezler, simAlindexi Akabe ve Sii- veys k6érfezleridir: bunlardan Akabs - korfezi’nin Latince ismi «Sinus AFlani- tes» yahut «Sinus AF laniticuss ve Sit veys - kérfezi’nin ismi de «Sinus Heroo- polites» seklindedir. Meshur Sina yarim adash iste bu iki k6rfezin arasindadir. Bu denizin simalden centiba desru -uzunlugu hakkinda muhtelif rakamlara tesAdiif edilir : Mesela 2600, 2200 ve niha- yet 2000 kilometre gibi birbirini tutma. yan rivayetler vardir! Yalniz a’zami ge- nisligi umtimiyyetle 250 kilometre goste- — terilir. Kail - deniz’e «Sap denizi»y deniime- | Sinin sebebi, icinde pek cok Sap bulunma- sidir, (Mahmud Es’ad Efendi), yukarda bahsi gecen «Tarihi din Islam» nin bi. rinci cildinin 28 inci sahifesinde ba Vaz yeti soyle anlatir: «Bahr--Ahmer’in kavrnindan bir ook sap adalari yiikselmektedir. Bunlar Cezi- ket.liLArab ve Afrika — sevahili boyunca ‘inolidad ederler. Derinde bulumaniar si- yeh ve sath derydya karib bulumanlan yest renkte gériimtir, Giizel havealarda sularia alimda adeta yesil ormaniar, ta- ze cayirhiklar imtidad ediyor zannolunur. Sevahili ta’kibe mecbir olan ufak yelken A Pa ie rere St ree een ale-Lekser sapa oturup garko- lurlar.. _Buraya Kadar gézden gecirdigimiz vaziyete gére Ceziret- l-Areb’in etrafin- daki denizler, kirfezler ve bo’azlar sark- tan centiba ve centiptan garba dogru soy- le siralanir: A) Sarkta Basra - k6tfexi. B) Centbusarkide Hiirmtiz - bogazt: C} Gene ceniibusarkide Oman - kér- foi: | _D) KRismen centibusarkide ve iusmen cenaipta, Oman - denizi-: E) Centipta Hind . Okyandsu: FP) Centibugarbide Aden . kérfezi- G) Gene centibugarbide Bab-tilMen- aeb botazi; | Hf} Garpta Kizil - deniz vahut Hap - denizi. Bu tertibe gore Arabistan’in etrafm- da sarkan, centben ve garben 3 kérfez, 3 deniz. ve 2 bogaz stralanivor demeikxtir. Ancak, bu tasnifin i’tibari bir sey oldusu da, unutulmamahdir: Ciinki yukarda gér- diisiimiz gibi, Basra - koérfezi’ni«Bahri Faris = Acem - deniziy ve «Mer - Verte = Yesil - deniz» gibi isimlerle ayri bir d>- ig sayan bir telakki de vardir: bu telak. kiye gire Arabistan’in etrafinda 4 deniz- le 2 kérfez olmas: lazimgelir. _Fakat bu- na mukaabil Kizl - deniz’e Araplann «Halie-til-Arab = Arap - kérfezis », Latin- lerin «Sinus Arabicus = Arap krfezis, eski Yunanhlarin «Arabios kolpos -—= A- 1 Gahiliyyet Devri. .. ar A rap -.kérfezi> ve nihdyet Fransiglarin da «Golfe - Arabique = Arap - korfezi» de-_ dikleri diistintilecek clursa, Sark’daki- Basra - kérfezi’ne mukaabil Garp’daki. Kil - deniz’i de kérfezlestirerek iki de- nizle iki po&aza mukaabil dért korfez kar bil etmek ic&b eder, - Sunu da mutmamaldir ki, 0 sahada. Asya ile Afrika arasinda Oman - denizi ile Hind.- Okyantisu’nu iki ayri deniz say- mayin bir deniz addeden klasik bir. telak- ki ds vardir: iste o telakkiye gore de A- rabistam’in etrafinda cért k6rfez, bir de- miz ve iki bogaz var demektir! Mesele bundan da: ibaret. deBildir: ger en eski telakki esas ittihaz edilecek. olursa, Ceziret-iil-Arab’ in etrafinda . ayn. ayriisimlerle amlan biittin denizler hakti-- katte Hind - Okyanisu’nun birer korfe- vinden baska bir sey degildir; netice itt bariyle bu son telakki de bir deniz, dért k6rfez ve iki bogaz hisabim te’yid ediyor demektir. tsimler meselesindeki ‘karisikliklar- hakiinda yukarda vermis oldugumuz izd- ‘hatin neticeleri de sdyle stralanabilir : . A) Latince «Mare Erythraeum» ve. Fransizca <«Mer-Erythrée» ismi hem Hind. - Okyaniist’na, hem Oman - denizi’ne, hem Kuzil - deniz’e tatbik edilmistir: Bu- nun sebebi, Oman - denizi’nin de, Kizil - deniz’in de Hind - Ckyanisu’nun birer kérfezinden ib4ret olmasidir i B Hem Oman - denizi’ ne, hem Karz » - deniz’e «Arap» ismi verilmistir: Mesela Latince «Mare arabium», ingilizce «Ara. bian sea», Arapca «Bahr-iil-Arab> ve Tiirk- ce « de simdikinden daha faz. Ia minbit sAhalarla vahalar ihtiva etme. _ Sidir. 8 —- Arabistan cofrafyasi dahilt tak. simaAt Vtibariyle de ayri bir muammsé teskil etmektedir; bilhassa eski ve yeni taksimat arasmda cok bdylik farklar yardr. (William Smith). in ikl Fransiz pre. 67 —— eS eeET LP CC, de PTE A Mec J a MTEL A FY i, be fzahh. ISLAM TARIHE Kronoloiisi fes6rit tarafindan cock mithim iAvelerte tevsi, edilmis olan eserinin «Dictionnaire classique de Biographie, Mythologie et Géographie anciennesy ismindeki Fran. sizca, tercemesinde eski Yunaniilarla La tinlerin kabil ettikleri tclitk taksimat sOyle izah edilir (1884 Paris tab’1, S, 78) : cArabistan de kusma aynlirdi: t A) Arabia Petraea = Arabie Pétrée (= TihuLArab / ElArabiyyet tis.Sah. tiyye) yani Kuz . deniz’in iki mimteh4s! arasindg Sing yarn , adasi denilen mill selles seklindeki toprakla sim 4lde ve si. mAlisarkideki arazi; buraya Pétrée de. nilmesi, payitahi: clan Petra sehrinin is. ininden dolayidir; onun icin sonralan bu tesmiyenin (Arabie pierreuse ou roc. heuse =: Tashk y&hut kayalik Arabis. tan) seklinde izah edilmis olmas: dodru degildir. Ciinki eski miliefler Arabistan'm _ ancek gaayet miinbit olan s&hillerinden baska bir yerini bilmezlerdi. B) Arabia Deserta = Arabie Déserte (== Arabiyyei hdaliye/ELArabiyyet iil Kofra) yani biéyiik cille Arap yarim -. a- dasimin bir kismindan miirekkep s&ha. C) Arabia Felix = Arabie Héureuse (ELArabiyyet tis. Saide/Ar abiyye.i Saide) yani diger iki sfhaya d&hil olmayan yer. lerin meemiiu. Arap yarnm . adasmim ic taraflarim eski milletlerin bilmmemeleri, hepsini (A. rabiyye.i Saide) ile berdber tasnif etme. lerine sebeb olmustur; halbuki hakikat. t te o havali (Arabiyye.j haliye) dendir, Bie Fa Oh aa cence a ae tea TUN lente eee atin en . SST ee hte a . . Bu tclitk taksimati ilk ortaya atan lim, Misir’'da yetisen Yunan hey’ etsi. naslarindan meshur (Ptolemaios — Bat. lemyos) dur. Latinierin (Claudius Pto. lemaeus) ve Fransizlarin (Ptolémée) de. dikleri bu eski Hey’et miitehassisinm A. Tabistan taksimaéii, Avrupa’da uzun za. man aynen kabtl edilmistir; (Mazas) mm «Les hommes illustres de l’Orienty is. mindeki essrinde bu nokta sdyle tesbit edilir (1847 Paris tab’, C. I, 8.1): «Miladin ikinel asrinda Batlamyos Arap yarlm . adasim (Arabiyye.i Sahriy. ye), (Arabiyyei Haliye) ve (Arabiyye.i Saide} isimleriyle tic mintakays taksim etti; bizim harttalarumizda bu taksimata hala ridyet edilmelkiediry. (P, . Henri Delaporte). uh surf Islam menbalarina istinaden te’lif ettigi «Vie ce Mahomet» ismindeki eserinin 1874 Paris tab’imin 4 4iincti sahifesinde bu in di taksimdatin .Araplar arasmdal malfiim olmadigi sdyle aniatilir:. «Yunanhlarla Romablar bu’ lntay; . i¢ kisma ayururlards: . Garpta (Arabiyye.i Sahriyye = Tashk Arabistan), orta ve sark taraflarmda (Arabiyyei Halive = Hali Avabistan) ve cenfipta (Arabiyyei Saide =<: Bereketli Arabistan) _ gésteri- brdi. Bu isimler, yarim .. adanim G tmouh. ~ - telif sfhalarindaki arazi ve uklim husii. ‘Sstyyetierini oldukea dogru bir sekilde i fade € imekle. beraber, 0 o memlekette bun. o : seeprve Eden} scabs intimate oi cme secrets i i x mc london, aro mann ornate a Cahiliyyet Devri PETRA hr POA Sa IEP | lar mechildii: Ayni eyaletlere orada bi. 14 . istisnd her zaman Hicaz, Necid ve Yemen denilmisti». Bununia berdber, Araplarin da ken dilerine gére bir ticlik taksimati yok de. Sildi; fakat bu taksimat biittim Arabis. tan’a sAmil olmuyordu. Londra tmiversi. tesi Yakin ve Orta . Sark tarihi profesd- Tu (Bernard Lewis) in «Les Arabes dans Vhistoirey ismiyle Fransizcaya _ terceme edilen kiymetli eserinin 1958 Briiksel tab’inmm 19 - 26 nci sahifelerinde bu me- sele syle izah edilir: . «Avaplar kendi an’anelerine g65re yarn . adanin mierkeziyle simalini tic muntakaya taksim. ederler. Bunlarin bi. ‘rincist (TihSme) dir; (Miinhat ardzi) ma&nisina gelen bu Sami Eelime, Kizil . deniz sahillerindeki ovalarla dolamback wmigilelere tatbik edilir. Garba doru imtidad eden ikincisi. ne de (Mania / Wail) ménasma gelen (Hicdz) ismai verilir. ik zamanlarda s4. bil ovalarim Necid yaylasindan aylran daz siisilesine tahsis edilmis olan bu 1. sim, daha sonralari iste o sahil ovalar. nin béytik bir kisnuna da tesmil edilmis- tir, Hicaz’m sarkinda da (Necd) deniien biyiik ic - yayla imtidad eder; bunun kism.t a’zami (Nuffid) ciliinden ibaret. tir». Bu an’aneye mukaabil, bir de Arap cofrafyacilarinin dokuzluk taksimati var. cir; (Mahmud Es’ad Efendi) nin «Ta — rihi dini Islam» inda bu taksimat sdyle hulasa edilir (C. I, 1327 Istanbul | tabi, S. 72) «Aran Cotrafiyyinuna - gére taksi- mi, — Beyn.elArab ma’rif olan taksime ara EET bn A Sorel at ont recy ech eene et A CoA ph er goéré Ceziret.iiLArab dekuz kisma miin.. kasumdir: Hieaz (garpta), Yemen (garb-i .cenfibide), Hadramit (cenfipta), Mebre veya Sahar (cenipta), Oman (cenibu- sarkide), Ahs& (sarkta), Necd (vasatta), Yemadme (vasaita), Ahkaaf veya Dehna (vasaita) dir». (Eyyub Sabri Pasa) da altilik bir taksimden bahsetmektedir (Mir’ata Ce. zirettiLArab, 1206 Istanbul tab’1, 5. 178): «Ceziretiili-Arab kit?acum alti par. eaya taksimle garben tarafy simalisinds vaky araziye (Hiedz) ve cenibugarbisi tarafinda bulunan araziye (Yemen) ve taraf.. cenfibisine (Hadramtit) ve centi, ‘usarkisi tarafinda valk’ olan ariaztye (Oman) ve taraf. sarkisinde bulunan mahallere (Has& / Bahreyn /-Hecer) ve- Cezire vasatinda bulunan araztye dai (Need) tesmiye ederler. Blittin bu ticlik, dokuzluk ve altiik eski Sark ve Garp taksimatim te’life ta. bii imkan yoktur. Buna mukaabil, baa yeni Garp 4 limlerinin kendi telékkileriyle tedkikle. rine mlistenit bir takim ilmi taksimata. da tesadiif edilir; Mesela (Clément Hu. art) mm «Histoire des Arabesy ismindeki islam tarihinin 1912 Paris tab’imn birin. el cildinin 36 ne. sahifelerinde Ceztret, ULArab’in sahil ve dahil sahalarini tes. kil eden (Tihame) ile (Necid). den méa.- da Yemen, Hadramtt, Mehre, Oman, Bahreyn, Vadi . Akabe, Vadi . Masa, A. sir, Necran ve Aden’den miirekkep on i “‘&Rilik bir co8réfi taksim esas ittthag edi. ‘lip bunlar hakkinda ayri-ayn izahat ve. rilir. ERE rarer err sr PORT SAS PCY ARO LI ML Aizahh ISLAM TART Kronolojisi ‘(Henri Massé) nin «Lislams ismin. deki eserinin 1937 Paris tab’inin 7.9 un. cu sahifelerindeki taksimat da N ecid, HL . Caz, Yemen, Hadramit, Mehre, Oman ve Bahreyn — El_Has4/Lahsa ktt/alarin. dan murekkep yedilik bir tasniftir, Bu muhtelif isimler iginde dikkat edilecek miihim bir nokta vardir: (Ye. men) kelimesi «Sai tarafy mandésina ge. lir. Buna mukaabil, Arapcada (Striye) manasa gelen ( $2m) kelimesi de «Sol _taraf> demektir. (Mahmut Es’ad Efendi) biraz evvel bahsi gecen. eserinin ayni cil dinin 42 nei sahifesinde bu noktay: sy. le izah etmektedir: : . «Sam, lista Arab’da kadimen Si. riye denilen hitta.{ vasia’nm (12) ismi. dir. Merkezi olan beldeye beyn.el_avam ($4m) devilir ise de ismi (Dimisk / Di mesk) dir. Arabide hemze ile (Se’m) te. laffuz olunur (13), (sol) mandsim ifade eder. Kubleye nishetle sag tarafta bulu. nan araziye (Yemen}, ana mukaabil o. lan cihete de (Se’m) denilmistiry. | Bu fikrada «Kybleye nisbetles denil. mekten maksat, Mekke’ye ve netice it. bariyle Hicag’a nisbetle mefhamunu ifa. de etmektir. Fakat (Henri Massé), yu. karda bahsettidimiz « ismaindeki tarthinde de bu meseleden séy- de bahsedilir (Profesér Victor Chauvin’. in Felemenkceden Fransizcaya terceme. Si, 1879 Leyde tab’1, S. 7) : «Orta . Arabistan’m dint merkezi ‘Mekixe idi. Bu sehix Milddim Besinci as. rium orfalarma dogru Kureysiler tara. findan kumlu bir vadide bina edilmisti: Bu vidi o kadar dard: ki a’zami genisii. Bi vedi yiiz adimdan fagla de#ildi; en daz yerl de ancak yiiz acim tutnyordu; et. vat: 200 — 580 kadem irtifaimda ¢rplak datlarla kapaliydi. Fakat sehrin medara _iftihar: olan mubarek makaam, yani mua ‘kaddes Ka’be binasi, bir cok defalar ta. mix ve yeniden ins& edilmis olmakla be- ‘vaber, sehizden cok eskiydi». Profesér (Gaudefroy . Domombynes). ‘In «Le monde musulman et byzantin jusquwaux Croisades» ismindeki krymetli eserinin 1931 Paris tab’inin 46 nei sah fesinde de Hicaz sehirleri séyle gézden ‘gecirilir: «Necid daglariyla sa&hil boymdaki ‘Tihame arasmda yiiksek bir serii sektin. de imtid@d eden Micaz’da baz yesii va. ‘halarla Yesrib (--Medine), béytik hur. wmahilarryla marif Hayber, mu’tedil rk limlerdeki yemislerin yetistigi bir daghk $ahadaki yemislizin ortasmda bulunan Et . TA ve ciiz biv su kaynagi tizerine ‘bind edilmis clan Mekke gibi sehirler ~vardir; bir ticdret merkezi olan ve sel firimalarnm ikide bir asiwdirdigi kn. rak ve Inzem bir vadide bulunan Mekke sehri Altinci asirda her nedense dini bit merkez halini almus ve oraya gidilip dim. ya hayatiim idamesini te’min icin aAyin. ler icrasi adet olmustur. Hind . Oky4ni. su Te Akdeniz arasmdaki kervan yolu. nun merkezi de iste orasidiry. ” (Mahmud Es’ad Efendi) nin «Ta. rih.i. din.i Islam» imm bundan evvel de bahsi gecen birinci cildinin 29 uncu sa hifesideki (1) numaral: hasiyede Mek. ke’nin bir ismi de «Tihame» olduSundan bahsedildikten sonra, 76 nei sahifede. de _ diger isimleriyle baz hustistyyetleri soy. le anlatrhnaktadir: ’ éMekke’nin dizer bir cok esméa ve el. keaba olup en méruflani : Bekke, Batha, Umm.il Kura, ELBeled.al Maram, ELBeled_i_Emin’dir, . . 4 Suyy kit olup eskiden kuyu ve SATIMG oem yan-tir Resid) meveesi (Ziibeyde) te gitaliik mesdtedien (Ayu . Zitbeyde) namivyie bir su isle etmis ve fakat. Omri vefa etmemekica su ancak Arefat’a kadar jgelmis idi. Cennet . mek@n Kaa. nani Sultan Sileyman . Han Hazrotieri. nin kerime.i muhteremesi Mihrimdah . Sultan oradan Mekke.i.Mikerreme’ye isal ederek sehri thyd etmistir. Wkser.i cevanibi stir yerini tutar ka. yalk da#larla muhat oldugundan, vak- tiyle aralam sir De kapanymis ve yalniz miinhasirken, (Ha. © — ey . aEzahk: ISLAM TARINI Kronoclejisi en, aie kapu aqlms idi. Simdiki halde sfir ve kapulardan eser yo ise de kapularmm ispnleri bakidir. Ug. miistahkem kule tarafindan mii. dafaa clunmakta olup en miihimmi (Ce. bel Uilah tenesi iizerindedir». Ayni eserin 77 nei sahifesinde de Mekke sehrinin. te’sisinden soyle bahse. dauir: | «Mekkei.Miikerreme pek kadim bir belde olup Hazreti Peygamber’in dér. dink ceddi (Kusayy.ibni.Kilab) tarafm. _ dan te’sis olunmustur. Eskidenberi bir hiikiiméara tab? olmayip ddim4 reitsd ve agniyay.1 ahali bi.Lictima’ bir nev’ hukimet.i egraf ile iddre ederlerdi. Ba’d. eL.Bi’se ResGlilEkrem Mckke ahdlisinin ez’ ve cefasina mebni buray1 terk fle Yes. rib’e (= Medine’ye) hieret ets ise de bizar.u.miiteneffir obmayrip bu deldet mt. barekenin fazdili hakkinda bir cok A. yat.i,Kerime ve Ahadis.iNebeviyye va. Yid olmug ve Abdvll&h.tbniZitheyr za. / mManinda merkez.} Hil3fet olmustury, Mekke sehri yaluz Hicaz’m desl, bilhassa Islamiyyetten sonra telemil Ara. bistan’in en mithim sehri ve merkezidir- (Mahmud Es’ad Efendi) ayni cilainin 7% inci sahifesinde bu noktay1 da sdyle an. latir: «Havi oldugu Ka’beiSerife mind. sebetivle Mekke, yalnyz hittaj Hicazivye’.. nin defi, biitiin Ceziretiil_Arab’m mek. kezi ve en biyitk beldesidir, Kabl.elts. lam dahi ticdretgah ve ma’mir bir sehir idi, Sonra veladeti piir.mes’adeti Ne. beviyye ile serefiisam tila etmistir. Sarkan (Cebel Ebii.Kubeys) ile garbeni ~ er errant crema Serie 74 A Sot wat | diger daZlar arasinda Bahr i-Abmer’e mititeveccik maile tizerinds sim@lden ce. niba miimted bir vadide Hicaz elbalinin iki bogazi mahal, ictimamda vei Cidde’. nin 100 kilometre sarkmda vakv’dir. Ta. li ii¢ ve arzi bir kilometredir. Hiavasi yazm pek sicak ise de yabis oMingundan saSlam, kisin ise pek L4ti. dit, Hardret ASustos’da 47 dereceye 1. kar. Kaanfinusani'de 18 deceye kadar i. Mery, : Mekke’den sonra Hicaz’in en wilthim sehri Medine’dir. «RavzaiMutahhares. nin bulundugu bu mukaddes sehirle Ka’. benin bulundugu Mekke’ye ( Haremeyn) denilir, Medine’nin Cahilivyyet devrindeki ismi (Yesrib/Vesreb) dir. Bu eski isim Arapganin «Tezvir/lisdds ménd@larma gelen «Serb» kéktinden geldigi icin Haz. reti Peygamber tarafindan desistirilmis ve ohun yerine hep ayni kdkten gelen (Tayyibe), (Mutayyebe) ve (TAbe) isim. leri kcnulmustur; bununila beraber, Hic. retten Ptlbaren (Medenetiiiin Mebi — Peygamberin sehri) denilmiye basland: & icin, nihdyet kusaca fediney ismi ta. karriir etmistir, ~ | (Mahmud Es’ad Efendi) ayni esert. hin 79—80 inci sahifelerinde «Medine == Yesrib/Yesreb — Psrib / Esreby sehri hakkinda da'su izahat. vermsktedir: «Bir belde.i kadime olup ast! banisi (Yesrib Abii ibni Mchlayil ibni Casim) mensuptur. Hicreti Nebeviyye ile Mek. ke’ye muadil bir belde olmus ve (Medi. net.iin.Nebi) ndmim almustir, Mekke’nin 320 kilometre simAlinde ve (Yenba’ iL Bahr) in 200 kilometre sark.1.simalinde ve (Cebel.i.Uhud) un iki fersah sim alin. ea ere a CA Le A Ae Cin: Cahiliyyet Devri de clarak lic tarafi daflaria muhat ol. dusu halde.cenfiba dofru uzanan az mii. temevvic ve miinbit bir evan kenarm. da vakyv dir. Otuz metre irtifainda bir sir le mauhattir. Otuz kadar medresesi olup Asya’mn makarra wema bilddindandr. SGrun h4ricinde baheceler ve hurmahk. farla muhat sayfiyyeleri ve ayrica mahal lelexi? vardir. Nufiisu 18 — 26 bin radde. sindedir, Sekrm vasatma karib mahal. inde Meseid.i Cenab Nebevi’yi havi Harem-iSerif ve bunun cenfibusarki kise binds (Ravza.iMutahhare) bulunur ki Wahr-LKainat Efendimiz fle Ebi.Bekri Siddik ve Omeri Fariik’un kabr.i serif. lerini samildir. Cennetmekan Kaantini Sultan Si. feymian . Han tarafindan mikemmel bir su yolu insa elunarak (Kub&é) dan muh. ‘dari kag su akitiilmus oldugu gibi kuyu. far. da boldur. Medine’da dirt vadi vardir. ki (Xa. na}, (Bathan/Buthén), (Akiz1a Ek. ber), (Akita Asgar) du. VagSmour sulari punian doldurup iki sel akriair. (Revme) ve (Azve) sularuu dolduruyor. Bu suia. yin boluses baheeler ie mezrealarmm ‘kuvve.i inbatiyyesini ve taravetini miicib oluyory, | . | (Mahmud Es’ad Efendi) ayni ciidi nin 73 tincii sahifesinde Mekke ile Medi. ne’nin limanlarini da séyle anlatir: «Hicaz Ceziret.ilArab’da birinci de. recede haiz.i chemmiyyet bir mahaldiz; clinki Cezire’ain en béyiik ve mithim id beldesini haividir ki biri Mekke, dizeri Yesrib (Medine) dir, Bu iki beldei mu. ‘kaddese Cezire’nin Gahilinde vakr ve a. yazisit eayr-Lmiinbitiir. Ahdlinin tayylistine lazum olan erzak ve me’kGlat BabriAbmer s&hilinde o. lup anlerm limani makaamrnda bulu. man iki belde vasrtasryla gelir:; Séyle ki Cidde Mekke’nin, Yenbu’.wlBahr Yes. rib’in Eimenidirs, St / Bunlardan (Cidde) isminin doéru telaffusu (Cidde) oldusu halde, sonra. lari simdi kullanilan sekil takarrur et- mistir. . 4 Gene (Mahmud Es’ad Efendi) Hicaz- la CeziretiilArab’m diger sehirleri hak. kinda da bir hayli malQmat vermekte. dir: Bu sehirlerin en mithimleri. (VadLL Abbas) ve (Vecc) isimleriyle de amlan Taif, Mayber, Yermen’de (S2ba) ismiyle de amlan eski (Me’rib), (Ezal) ismiyle de amlan San’4, yarrm - adamin diser ta. raflarinda da Mehre, Maskat, Huftf, Ka. tif, Kiiveyt, Tarat, Re’s.ul_Hayme, Hecer, Hail ve Yemame sehirleriyle kasabalar1. dir. Bunlardan, CeziretiilArab’in cent ‘Sarkisindeki Omar/’in merkezi olan (Mas- kat) hakkinda (Henri. Massé) nin «1’Is. lam» ismindeki eserinde su kayde tesa. ' auf edilir (1937 Paris tab’, S. 9) : «Maskat, eski payitahi olan ve bir Aray eografyacis: tarafindan (Cin’in ka. pist) gisterilen (Sohar) im yerine kaaim olmusiurs. * Arabistan tedkikaatiyle maruf (Hy. yub Sabri Pasa) nin bundan evvel bahsi gecen «Mir’ati Ceziret_iil.Arab» isrninde. ki eserinden baska «Mir’ata Mekke» ve «Mir’ats Medines isminde ikiser ciltlik iki eseri daha vardir. Bunlardan. «Mir’at1 %fzahh IsLAmM TARIEL Kronolojisi Mekkey nin 1302 Istanbul tab’min birin. Cahiliyyet. Devri Cl -ermarnaerye=pafnhn ASL ihe SNR rs Yas Et : : Beled.iil_Emin, ‘Umm.iirRahme, misillii sekiz aded elkaab. cemilesi olup i ci cildinin 25 — 26 nc sahifelerinde A. . hudid.s meydimin.mahdiidu dahilime ih. a rabistan’in en mtthim sehri olan Mekke’. Salah, ~ Cmmi. Kaisa, ramsiz girilmek mesri’ defildix. i nin vaziyeti sdyle anlatalir: | i «Mekke.i.Mierrefe beld ba Base, Enune, Bu fikrada kirk bes isimden bahse. Og, wh efe belde.i mubare. oa gees Fle: oe gens 1: ‘k bufund ; Bessise, mma . dildigi halde yalmz kirk dérdii zikredil | tina ken ‘ta iad ‘ba ore mesad bir JTAMR-US. Baza, mekteyse de, mitellifin 34 tmcii sahifeye | toseliie aramtan tear ce rte Nase, a dercettigi bir manzmede Mekke’nin b seisiie arasinda tilani ve mukavves bir Merviyye, (Medine) seklindeki ismine de tesAdiif , vadii 1 ~ t murkaddesdir. Hatme, (Unam.iil Mesaiz, edilmekte ve bu sfiretle 45 yekinu ta. I mamianmaktactr. Bumnunla ; beraber} ( Ol sehr.i mukaddesi hami 4 _ f | | dit saddet. mebaat ts dest hamil olan va. Re’si, Miithafe, (Mahmud Es’ad Efendi) nin bundan ev. tchayr samil ota oe oe OM n mun. vel gérdiigtimtiz firkrasinda zikrettigi Muaila ° oF a veredt usa, ~ Beldet.iil Merziika, (Bath4) ismi Eyyub Sabri Pasa) nin bu ) ve miintehalan Cidde tarafin. terk beslik vektmuna dahildir: O da zam 4 | kirk beslik yel a, : dan (Seyh . Mahmad) ve” Yemen cant. Ars, TMiname, — medilince mecmdu lurk altiy: bulmakta.. binden (Mescid.i Hamze) isimleriyle ha. rita.pirfy. taayyiin olan mevaky. uly4. Aris Hicds. cir. dandir». , _ . U Tavvib Her halde surasi muhakkaktir ki rs Tayyihbe, " (Mahmud Fis'a ad Efendi) nin yukar. ” ayyine | bu isimlerin cogu halk kiltlelert tarafin. da iktibds ettigimiz bir fikrasinda Melk. Kaadisi, ‘Medinet.tir-Rabb, dan kullanilmis seyler degildir, buniar ke sehrinin muhtelif isimlerinden yainiz tarihi ve cografi olmaiktan ziyade, bilhas. altis: zikredilmis oldugu halde, (Eyyub Kaadisiyye, Akir, sa sdirlerin, din adamlarinm ve b4z1 mit. Sabri Pasa) nin bu eserinin 33 tincti sahi. 2 verrihlerin yakigtirmig olduklan edebi fesindeki «Es&mi.i sam{i Mekket ..Uliah» Sebiha, Faran, isimlerdir. fikrasinda tslamin mensei olan sehrin . ngs im sah tam lurk bes isminden bahsedilmektedir: Kavam,. _ gibi kirk beg kadar esma’i ceilesi ve: Gene (Eyyub Sabri Paga) mm . met, Prophéte de Vislam» ismiyle Fran. | sizcaya terceme edilmis oldugundan yu- karda bahsettiSimiz eserinin 2 nei sahi. Bu iki nazariyyeden birincisinin, ‘ya_ ni simale nisbetie centip (= Arabia Fe- fesinde centip nazariyyesiyle karsulasan lix/Arabie Heureuse/ArabiyyeiSaide de. bu simal nazariyyesi sdyle izdh edilmek. nilen, Yemen) nazatiyyesinin daha kuv. tedir: . vetli oldugu Lisaniyyat ve Etnografya sahalarina ait delillerinden anlaszimal. tadir; yukarda gérdiigiimiiz gibi, bu ye- a nazariyyeyi te’ yid eden baz eski delil. ler de vardir. Bununla heraber, bunlarin hig. biri heniiz kat’iyyet kesbetmemistir ; iste bundan dolayi simdilik katt bir hit ktim vermek kaabil de#ildir, «Simali . Arabistan’ mn garp sahil bo. yunda (Hicaz) denilen ince ve uzun bir eyalet vardir ve bunun arka tarafinda da mahsuldaér vahalamn ve vadileriyle (Ne. cid) kit’as: ve miinbit (Yemame) hava. — list icerilere dofru imtidad etmektedir na er yar he erwin ere Kizil . deniz’den Firat'a dogru ya_. H+ (ARAB) KELIMESININ TARIHL VE Gerek eski Sark, gerek yeni Garp menbalamnnda (Arab) kelimesinin birbi. rine uymayan muhtelif manalarina ve hatta rouhtelif telaffuzlarnna tesadtuf e- dilir. Bugiin «bedevi» manasina kullan.- lan (A’rab) kelimesinin de (Arab) in cem’i olup olmadigi ihtilafl: bir mesele- cir. Mesela (Muhammed ibni Ebdbekrir- Rézi) nin «Muhtarus_Sithah» ismindeki Arapea kaamtisunun 1329 Kaahire tab’. tun 36 nel sahifesindeki «Arab» kelimesi nin izahinda ke. -limesiyle miinasebeti sdyle izah edilmek. tedir: eh a YSERA lL emer a i me he RRA VE MUHTELIF — MANALART «Acenvin hilafi olan taife-i insanidir. Burada Acem’den murad maaday-1 Arab. dir ki TViirk ve Fiirs ve Riim ve Hindi ve sair tavaifdir ve Arab kelimesi miiennes. dir. Ve (Arak) stikkan.a emsar, yani bel. delerde sakin olanianna muhassastir: Ala.kavlin beledi ve bedeviye samildir ve (A’rab) ki hemzenin fethiyle cem’ sire. tindedir, yahut fil.asl cem’dir, bidiye. nisin olanlarina 1tlak olunur ki (Bedevi) ta’bir olunur; bunun milifredi yoktur: (Earib) tizre cem'lentir», Bu izaha goére sonralar: yalniz se. hirlilere hasredilen (Arab) kelimesinin esas i’tibariyle bedevilere de sAmil umu-. mi bir millet ismi oldugu hakkinda da cok ma’kuul bir rivayet var demektir ve (A’rab) kelimesi de (Arab) in cemi’ sek. lidir; fakat bu miifred ve cemi’ sekille- ri hazarilerie bedevilere ayri ayri alem ol. duktan sonra, (A’rab) kelimesi (Earib) seklinde cem’edilmistir. Ayni cildin 202 nei sahifesinde (El - Arab) kelimesinin: «Mi’de fasid obmak mandfsina» geldiginden de bahsedilir. Gene ayni e- serin 201 inci sahifesinde «Arabiyy.il. levn» terkibi «Siyah . cerde = Kara - ya. fiz» seklinde izdh edildigi gibi, cPrab» fi’li de: «Fubhs ve naseza soz siylemek» mandsina gosterilir. Fakat (Arab) tabi. riyle miistakkaatinin bu na&-hos mandala. rina mukaabil, cok iyi man4lan da var- dir, Megela ayni cildin 200 tncti sahife. . See WE eI A Pi Peres As tp sss Nm mA 93 i ee ams ee eal a Lal aaa, alIzahh ISLAM TARIHI Kronolojisi sinde (Arab) kdkiinden crkan bu (rab) fVlinin bir manasi da: | j | «Bir seyin | ‘tinh ti hakikatini whar ‘ye ayan eylemeky _seklinde tesbit edildikten sonra, ikinci manasi da séyle izah edilmektedir : , «Kelamda jahn.ii-hata _eylemeyup fasahat tizre kavdidi nahviyyeye ridyetie soylemek maéanisinadir». ° 201 inci sahifede de gene (Arab) ké. kiinden istikaak eden «Ta’rib» fi’linin muhtelif manélarmdan bahsedilirken: &.. Ve kelduum lahnii-hatadan pak. iLtenkih eylemek mindsinadiy denilir. Bu vaziyetten de anlasilacaéi gi. bi, bazi climlelerde tesAdiif edilen «Ne- biyyiin arsbiyyiin» terkibi «arap Peygam-. ber» mandsina deBil, «Hakikati fasdhat ve belagatle i’lan ve wzhar eden Peygam. vero manasina gelir; «

You might also like

• General Milne Mustafa Kemalin İstanbula Çağrılmasını Ister.

  

  Document240 pages

  General Milne Mustafa Kemalin İstanbula Çağrılmasını Ister.

  Devlet Vatan

  No ratings yet
• Belgelerle Gercek Tarih, Kadir Candarlioglu

  

  Document796 pages

  Belgelerle Gercek Tarih, Kadir Candarlioglu

  Kadir Çandarlıoğlu

  67% (6)
• Atatürkün Tamim Telgraf Ve Beyannameleri

  

  Document729 pages

  Atatürkün Tamim Telgraf Ve Beyannameleri

  Devlet Vatan

  No ratings yet
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi

  

  Document10 pages

  Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi

  Devlet Vatan

  No ratings yet
• Enver Paşa'nin Hayati Ve İngi̇li̇z Belgeleri̇ndeki̇ Düğün Raporu

  

  Document18 pages

  Enver Paşa'nin Hayati Ve İngi̇li̇z Belgeleri̇ndeki̇ Düğün Raporu

  Haluk

  No ratings yet
• Sorularla Evliya Çelebi İnsanlık Tarihine Yön Veren 20 Kişiden Biri

  

  Document34 pages

  Sorularla Evliya Çelebi İnsanlık Tarihine Yön Veren 20 Kişiden Biri

  blackeyes90

  No ratings yet
• Aziz Nesin - Bay Düdük

  

  Document44 pages

  Aziz Nesin - Bay Düdük

  Devlet Vatan

  No ratings yet