12 00 Disliler Genel

www.guven-kutay.
ch
2010 Austos
www.guven-kutay.ch
DL
ARKLAR
GENEL
12-00

M. Gven KUTAY

www.guven-kutay.ch
Sevgili eim

FSUN ' a

NSZ

Bir konuyu bilmek demek, onu eldeki imkanlara gre kullanabilmek demektir. Dililer konusunu
bilmek, dili retip kullanabilmek demektir.

Bu belgelerde;

dili ve dili redktrlerini fonksiyonlarna gre hesaplayp retmek iin gerekli btn
bilgiler detayl anlatlm,
dili hesap rnekleri, retim iin gerekli teknik resimler verilmi,
dili imalat ve konstruksiyon esaslar anlatlm,
Olduka detayl teorinin yannda uygulamada kullanlan deerler, tablolar ve diyagramlar
verilmitir.

ok ynl ve detayl zm rnekleri uygulamada yardmc olacaktr. Btn kullanlan literatrn
dkm, gereinde dahada etrafl bilgi edinmek iin, belgenin sonunda verilmitir. Ayrca belgenin
sonunda konu indeksi verilerek, aranlan konunun bulunmas kolaylatrlmtr.

Bu belgede verilen bilgilere gre hesaplama programlarda dilde Trke, Almanca ve ngilizce
olarak hazrlanm ve "Programlar" ksmnda excel program olarak verilmitir. Programlar
istediiniz dilde kullanp btn hesaplar yaptktan sonra, bir tek emir ile istediiniz dile evirme
imkannz vardr. Umarm ki bu programlar uygulamada yardmc olur.

Bu arada ok az imkanlarla ve byk abalarla Trke teknik literatre bu konuda kazandrdklar
kitaplar iin sayn efik OKDAY ve dier kiileri, saygyla anar, Trk makina mhendislerinin
pratikte nderliini yapp bir ok gen mhendise yol gsteren sayn aabeyimiz merhum Dr. Mh.
Dndar ARF ve btn mhendislere teekkr etmeyi bor bilirim.

svirede, MAAG AG ve Reishauer AG firmalarna arivlerinden ve teknik yaynlarndan istediim
ok deerli bilgileri belgelerime aktarma msadesi verdikleri iin teekkrlerimi sunarm.

Bu belgede iyi, kt veya eksik bulduunuz konular ve bilgileri bildirirseniz ok sevinirim.

Hepinize mutlu ve baarl gnler dileiyle...

svire, Baden 2010

M. Gven KUTAY

DKKAT:

Bu belgedeki bilgiler iyi niyet, byk dikkat ve abayla son teknik bilgilere gre hazrlanmtr. Ben
ve MAAG AG firmas ile REISHAUER AG firmalar bu belgedeki bilgilerin kullanlmasndan
tr oluacak zarar ve ziyan iin hi bir ekilde maddi, manevi ve hukuki sorumluluk
tamyacamz belirtirim. Bu belgedeki verileri kullanan kii, verilerin kullanld yerdeki zel
artlara uygun olup olmadna kendisi karar vermelidir. Verileri kullanan kii genel kapsaml
metotlar zel problere uygulamay kontrol edip verileri titizlikle kullanmaldr. ok zel hallerde,
ya imalatcdan edinilen veya zel deneyler sonucu elde edilen deerlerle hesabn yaplmas
gereklidir.
M. Gven KUTAY

www.guven-kutay.ch
N D E K L E R

0 Dililerde genel bilgiler .............................................................................................................................................. 5
0.1 Genel................................................................................................................................................................... 6
0.1.1 Dili iftinin eksen durumlarna gre tanmlanmas ................................................................................... 7
0.1.2 Birka terim ve kavram............................................................................................................................... 8
0.1.3 Klasik makinalar (Temel makinalar) .......................................................................................................... 8
0.1.4 Kullanma amacna gre makinalar ayrma ................................................................................................ 9
0.2 Genel dili kanunu ............................................................................................................................................ 10
0.3 Yanak profilleri................................................................................................................................................. 12
0.3.1 Evolvent olmayan profiller ....................................................................................................................... 12
0.3.1.1 Sikloid profiller................................................................................................................................. 12
0.3.1.1.1 Ortosikloid konstruksiyonu ......................................................................................................... 13
0.3.1.1.2 Episikloid konstruksiyonu........................................................................................................... 14
0.3.1.1.3 Hiposikloid konstruksiyonu......................................................................................................... 15
0.3.1.2 Tahrik pim profili (Motorsiklet dilisi) ............................................................................................. 16
0.3.2 Evolvent, yanak profili ............................................................................................................................. 17
0.3.2.1 Evolvent fonksiyonu......................................................................................................................... 18
0.3.2.2 Evolvent fonksiyonunun kullanlmas............................................................................................... 19
0.4 Silindirik dililerde temel deerler.................................................................................................................... 21
0.4.1 simlendirmeler......................................................................................................................................... 21
0.4.2 Referans profili veya referans kremayeri DIN 867 / TS 612 .................................................................... 22
0.4.3 Di ve di says ........................................................................................................................................ 23
0.4.4 Taksimat " t " ve Modl " m veya m
n
"................................................................................................... 23
0.4.4.1.1 Normal modl ............................................................................................................................. 24
0.4.4.1.2 Aln modl m
t
....................................................................................................................... 25
0.4.4.1.3 Dier modl standartlar.............................................................................................................. 25
0.4.4.2 Taksimat dairesi d ....................................................................................................................... 26
0.4.5 Kavrama as " veya
n
........................................................................................................................ 27
0.4.5.1 Aln kavrama as
t
................................................................................................................... 27
0.4.5.2 letme kavrama as
w
oder
wt
................................................................................................. 28
0.4.6 letmede yuvarlanma dairesi d
w
........................................................................................................... 29
0.4.7 Temel dairesi d
b
..................................................................................................................................... 30
0.4.8 Yanak profilinin konstruksiyonu .............................................................................................................. 31
0.4.9 Yanak profilinin konstruksiyonu .............................................................................................................. 32
0.4.9.1 Snr di says " z
g
".......................................................................................................................... 33
0.4.9.2 Alt kesimsiz yanak profili konstruksiyonu ....................................................................................... 35
0.4.9.3 Alt kesimli yanak profili konstruksiyonu.......................................................................................... 35
0.5 Temel karekteristiklerin etkileri........................................................................................................................ 36
0.5.1 Dide dier tanmlamalar.......................................................................................................................... 37
0.6 Dililerin elendirilmesi .................................................................................................................................... 38
0.7 Kademe eitleri ............................................................................................................................................... 38
0.8 Di profili konstruksiyonu iin rnekler ........................................................................................................... 39
0.8.1 Problem rnekleri ..................................................................................................................................... 39
0.8.1.1 rnek 1, Profil kaydrmasz dz dili .............................................................................................. 39
0.8.1.2 rnek 2, Profil kaydrmasz, alt kesimli dz dili............................................................................ 39
0.8.1.3 rnek 3, Profil kaydrmal dz dili.................................................................................................. 39
0.8.1.4 rnek 4, Profil kaydrmasz helis dili,............................................................................................. 39
0.8.1.5 rnek 5, Profil kaydrmal helis dili ................................................................................................ 39
0.8.2 zmler................................................................................................................................................... 40
0.8.2.1 rnek 1, Profil kaydrmasz dz dili .............................................................................................. 40
0.8.2.2 rnek 2, , Profil kaydrmasz, alt kesimli dz dili......................................................................... 44
0.8.2.3 rnek 3, , Profil kaydrmal dz dili.............................................................................................. 48
0.8.2.4 rnek 4, , Profil kaydrmasz helis dili.......................................................................................... 52
0.8.2.5 rnek 5, , Profil kaydrmal helis dili ............................................................................................ 56
0.9 malat ve imalat iin gerekli deerler ............................................................................................................... 60
0.9.1 Profil kaydrmas....................................................................................................................................... 60
0.9.1.1 Profil kaydrmas yaplmasndaki amalar........................................................................................ 60
0.9.1.2 Profil kaydrmasndan ne elde edilir? ............................................................................................... 60
0.9.1.3 Pozitif ve negatif profil kaydrmas................................................................................................... 61
0.9.1.4 Profil kaydrma faktrnn etkileri................................................................................................... 61

www.guven-kutay.ch
0.9.1.5 Toplam profil kaydrma deeri x = x
1
+ x
2
............................................................................... 62
0.9.1.6 Pinyon ve arkn kaydrma deerinin seimi .................................................................................... 62
0.9.1.6.1 Profil kaydrma faktr x
1
ve x
2
nin hesaplanarak bulunmas..................................................... 62
0.9.1.6.2 x
1
faktrnn tablodan ve x
2
faktrnn hesaplanarak bulunmas.............................................. 62
0.9.2 Eksenler mesafesi ..................................................................................................................................... 64
0.9.2.1 Profil kaydrmasz eksenler aras a
0
............................................................................................. 65
0.9.2.2 Profil kaydrmal eksenler aras a ................................................................................................. 65
0.9.3 Di stap d
a1
, d
a2
............................................................................................................................ 66
0.9.3.1 Di st ap dzeltmesi k m
n
....................................................................................................... 67
0.9.4 Taban dairesi ap " d
t
" ............................................................................................................................ 67
0.10 Kontrol iin gerekli deerler......................................................................................................................... 68
0.10.1 llecek di says k ...................................................................................................................... 68
0.10.2 Kontrol l deeri W
k
......................................................................................................................... 68
0.11 Toplam dili toleranslar ............................................................................................................................... 70
0.11.1 Eksenler mesafesi toleranslar............................................................................................................... 72
0.12 Yanak boluu ve Di kalnl toleranslar .................................................................................................. 72
0.12.1 Yanak boluu toleranslar ................................................................................................................... 72
k
iin toleranslar A
Wk
ve A
aWk
............................................................... 74
0.12.2.1 Di kalnl tolerans T
sn
............................................................................................................ 74
0.12.3 Di genilii kontrolu............................................................................................................................ 75
0.12.4 Toplam kavrama oran
................................................................................................................ 76
0.12.4.1 Profil kavrama oran
............................................................................................................... 76
0.12.4.2 Kavrama boyu g
........................................................................................................................... 77
0.12.4.2.1 Kavrama hatvesi p
e
veya p
et
.................................................................................................. 78
hesab ....................................................................................................... 79
0.12.4.4 Helis kavrama oran "
" ................................................................................................................ 80
0.12.5 Eiklik U ......................................................................................................................................... 80
0.12.6 Edeer di says " z
n
"......................................................................................................................... 81
0.12.7 Temel dairesinde helis as "
b
"......................................................................................................... 82
0.13 ve kremayer dililer .................................................................................................................................. 83
0.14 rnek ............................................................................................................................................................ 85
0.14.1 Takm tezgah redktr, 1. Kademe geometrik deerleri.................................................................... 85
0.14.1.1 1. Kademe bilinenler ........................................................................................................................ 85
0.14.1.2 1. Kademe geometrik ller............................................................................................................ 85
1 Kaynaklar.................................................................................................................................................................. 91
1.1 Literatr ............................................................................................................................................................ 91
1.2 Standartlar......................................................................................................................................................... 93
2 Konu ndeksi............................................................................................................................................................. 94

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
5

0 Dililerde genel bilgiler
Giri

Dililer en eski makina elemanlarndandr. Belkide cvatalardanda daha eskidir. Dililerin bundan
binlerce sene nce Mezopotamyada sulama tesislerinde kullanldklar sanlmak-tadr. Daha
sonralar, ama yinede milattan nce, kum saatlerinde kullanlmlardr. Romal-lar iyice
gelitirdikleri tahrik pim profilli dilileri (motorsiklet dilisi) un deirmenlerinde kullanmlar ve bu
gelime dzeyindeki tahrik pim profilli dililer uzun zaman hi deitirilmeden bir ok yerlerde
kullanlmtr. Hatta Romallar dililerin bronz veya demirden yaplmasnn dayanma sresi
bakmndan ok avantajl olduklar bilincine varmlar ve dilileri bu malzemelerden yapmlardr.

17. Yzyln sonlarnda bir ok mhendis episikloid profillerin dili profili olarak kullan-mann
daha avantajl olduunu bilmelerine ramen, pratie daha baml olan teknikerler yinede tahrik
pim profilli dilileri kullanmaya devam etmilerdir. Daha sonralarda pratik alanlar teoriye pek
kymet vermeden eskiye sadk kalp, tahrik pim profilli dilileri kullanmlardr. Bu durum bylece,
daha mkemmel imalat makinalar imal edilene kadar, devam etmitir. 18. Yzyl sonlarnda dahi
dili profili olarak, gzel ve rijit grnen fakat dili fonksiyonunu tam yapamayan, daire yayl
profiller kullanlmtr.

Buhar makinasnn bulunmasyla dili arklardada nemli gelimeler gzkmeye balamtr.
Redktrlerin ve dili mekanizmalarnn byk g ve byk devir saylarn az kaypla iletmeleri
iin, redktrlerin daha verimli imalatlar gerekmekteydi. Bylece tamamen metal, sikloid profilli,
dililer ortaya kmaya balad. 18. Yzyl ortalarnda ilk defa dilileri standartlatrma dncesi
ortaya kt. Bylece Circular Pitch (Bir dilinin taksimat dairesinin yay boyu, yani taksimat)
tanmland. 1840 senesinde Willis tarafn-dan karlan ilk dili standartnda di st ve di taban
daire aplar standartlatrlrken, Circular Pitch yerini daha avantajl olan Diametral Pitch
(aptaki bir ine den di says) kavram ortaya konuldu. Aa yukar ayn zamanda evolvent
profilleride ortaya kt. 1874 ylnda Brown & Sharpe firmas tarafndan 23 paradan oluan
btn Diametral-Pitch lleri iin kullanlabilinecek freze takm piyasaya karld.

1856 da Schiele ilk yuvarlama methodu takmn ve 1899 ylndada Fellow dili ark eklindeki
kesici ba buldu. Bu devirde daha di dibi alt kesimi bilinmiyordu. Alt kesim ilk defa 20. yzyl
balarnda imalat esnasnda pratik olarak bulundu ve teorisi sonradan tamamland.

Otomobil endstrisinin 20. yz yl balarnda seri imalat balamas, dili arklarnnda gelimesine
yol at. 1908 ylnda Sunderland tarak eklindeki dili ama takmn ve 1909 ylnda MAAG
firmasnn kurucusu Max MAAG da bugnk di ama sistemini buldular.

Bundan sonra bu gne gelene kadar dili ama ve imalatnda bir ok gelimeler grld. u anda
birka firma A dan Z ye kadar btn ilemleri yapan, elektronik kumandal, niversal makinalar
retmektedir. Bu makinlra dii ekip ve talar, ektii dii, dii eken ve talayan takm, kendi
kendine kontrol eder ve sapma deerlerinin snrlarna yaklatn grnce, bunu kendi kendine
dzeltir. rnein: svirede REISHAUER AG firmas gibi.

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
6
0.1 Genel
Dili arklar eitli ynlerde olduka byk kuvvet ve moment iletirler. D aln dili iftlerinin
dnme ynleri birbirine kardr. Yalnz biri i dili olan aln dili iftlerinin dnme ynleri ise
birbirinin ayndr. Bir ka eit dili rnei ekil 1 den ekil 6 ye kadar gsterilmitir.

ekil 1, Silindirik d aln dili ekil 2, avu veya ok dili

ekil 3, Kremayer dili ekil 4, Silindirik i aln dilisi

ekil 5, Konik dili ekil 6, Sonsuz dililer

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
7
0.1.1 Dili iftinin eksen durumlarna gre tanmlanmas
a

ekil 7, i bo silindir ark
a

ekil 8, i dolu silindir ark

1. Eksenleri paralel:

i bo veya dolu silindir arkl, doru, helis, avu, ok veya yay dili, silindirik aln
dili iftleri,

Doru veya helis dili, i dili iftleri,

Aln dilili redktrlerde kullanlr. evirme orannn i 8 veya zel olarak en ok
i
max
10 seilmesi salk verilir.

a

ekil 9, Salyangoz dili

ekil 10, Konik dili

2. Kesimeyen apraz eksenli:

Silindirik

Sonsuz vida dili, (n-azl)

Salyangoz dili redktrlerde kullanlr.
evirme orannn i = 5 ... 60 arasnda ve-
ya zel olarak en ok
i
max
100 seilmesi nerilir.
3. Kesien apraz eksenli:

Konik

D dili. Doru ve helis dili veya yay
dili (Daire veya evolvent profilli).

Konik dili redktrlerde kullanlr.
evirme orannn olarak en ok
i
max
10 seilmesi salk verilir.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
8
0.1.2 Birka terim ve kavram
Redktrlerin grevi:

o Fonksiyon gerei hareketleri deitirmek veya iletmek, enerji kaynadan kullanana enerji
tamak; rnein; Motordan torna miline.

- Birbirinden uzak olan iki fonksiyon elemann birbirine balamak,
- Enerji tamak,
- Boyuna hareketi dnme veya dnme hareketini boyuna harekete evirmek,
- Devirsaysn, hz, momenti ve kuvveti azaltp veya oaltarak iletmek,
- Hareketleri denkletirme, v.b. ...

Yapl ekilleri:

Mekanik redktr:

- Dili arkl redktr,
- Sonsuz dili redktr,
- Eksenter dili redktr,
- kremayer redktr, dili lamal redktr,

Basn tahrikli redktr:

- hidrolik veya pnmatik (haval) redktrler.

0.1.3 Klasik makinalar (Temel makinalar)

1, Kama Kuvvetleri byltmek, rnein; balta, cvata, v.b. ...
2. Kaldra kolu Kuvvetleri byltmek veya kltmek (Kaldra kanunu)
3. Tekerlek, ark, makara Kuvvetleri ve hareketleri iyi bir randmanla ynlendirmek,
4. Halat, ubuk Kuvvetleri ve hareketleri iletmek,

Kombine edilmi temel makinalar:

Kaldra kolu + ark krankl redktr
Halat + makara (tekerlek) Palanga
ark + ark Dili redktr, srtnme arkl redktr
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
9

0.1.4 Kullanma amacna gre makinalar ayrma
Enerji cinsi deiiklii
- tahrik makinalar;
Trbinler,
Pistonlu motorlar,
Elektrikli motorlar
- Jeneratrler
- Buharl makinalar,
- Atom reaktrleri, v.b.
- Enerji makinalar;
patlarl motor
1. krankl redktr
2. ara redktr
3. eksentrik mili
4. kaldra
2
1
3
4

ekil 11, patlarl motor
G hizmeti
- kaldrma aralar,
- tama tertibatlar,
- Ykleme ve boaltma
makinalar
- tama aralar;
otomobil
1. kumanda redktr
2. yol verme redktr
3. kardan mili
4. diferensiyal redktr
ekil 12, tama arac
malat (ekil verme)
- i makinalar,
- tekstil makinalar,
- ambajlama makinalar,
- kat makinalar, v.b.
- takm tezgahlar;
Torna tezgah
1. ana redktr
2. ara redktr
3. paso redktr
4. sonsuz dili redktr.
2
3
1
4

ekil 13, Torna tezgah
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
10
0.2 Genel dili kanunu

Karlkl iki dili arkn birbirleriyle alabilmeleri iin, profillerinin birbirine uygun olmas
gerekir. ki profilin birbirine uygun olmas, onlarn birbirine benzemeleri anlamna gelmez. Nitekim
gzmze ho grnen her hangi bir dili profili izer, o diliden iki tane yapar ve bunlar beraber
altrmaya kalkarsak, bazen birbirini ezdiklerini ve bazen de birbirlerinden ayrldklarn, ok
glkle dndklerini ve bazan da hi dnmediklerini grrz. Dili iftinin belirli bir devir
saysnda bir gc, bir milden dier bir mile normal iletmesi iin, dililerin asal hzlarnn (
1
ve
2
) her durumda eit ve sabit olmas gerektir.

2. ark
Tahrik edilen, evrilen
Tahrik eden, eviren
=v
2
1
2
v
1
E
v
v
1
A
C
v
1
2
1. ark
v
2
n
Di st dairesi

A noktas Temasn balangc.
C noktas yuvarlanma noktas.
E noktas Temasn sonu.

ekil 14, Dili kanunu

Yanaklarn birbirine temas ederek dzenli dnmesi ancak, yuvarlanma noktas C de eviren dili
yanann teetsel hz ile evrilen dili yanann teetsel hz ayn olursa mmkndr. Bunun
yannda temas noktalarndaki evre hznn yarapa oran ayn olmaldr. Yani, kk dilinin evre
hznn byme oran ile byk dilinin evre hznn klme oran ayn olmaldr.

Bylece evirme oran :

v
R
R
v
=
R / v
R / v
= = i
2
2
1
1
2 2
1 1
2
1

Temas yalnz yuvarlanma noktas C de ise, v
1
= v
2
olur:

1
2
1
2
2
1
d
d
=
R
R
= = i
F 1

Temas yalnz yuvarlanma noktas C de deil, temas balang noktas A ile temasn son noktas E
arasnda bir sr noktada olur.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
11

ekil 15 ile karlkl alan ve merkezleri M
1
ve M
2
noktalarnda bulunan iki dili arka ait dili
profilleri gsterilmitir. Bu profillerin B noktasnda birbirlerine dediini var sayalm. 1. Dili arka
ait B noktasnn o andaki teetsel hz, M
1
B dorusuna diktir ve v
1
kadardr. 2. Dili arka ait B
noktasnn ayn andaki hz ise M
2
B dorusuna diktir ve v
2
kadardr. B noktasnda her iki dili
profiline mterek teeti izip ve ayn noktadan bu teete bir dik kalm. Bu dik izgiye normal
doru (n-n) ad verilir (ekil 15).
n
2
=
v
v
1
M
2
R
2
r
2
r
n
1
v
2
r
e
f
2
d
d
d
r
e
f
1
t v
n
R
v
2
t
2
v
t
1
v
r
1 t
C
1
B
r
M
1
1
n
d
eviren
Tahrik eden,
1. ark
2. ark
Tahrik edilen,
evrilen
b
1
b
2
b2
b1

ekil 15, evre hzlar
Sonra v
1
ve v
2
teetsel
hzlarn, yanak teet ve
normal dorultularndaki
bileenlerine ayrr ve
bunlarn teet dorul-
tusundakilere v
t1
, v
t2
ve
normal dorultusundaki-lere
v
n1
, v
n2
diye adlan-dralm.

Mterek normal n-n yu-
varlanma noktas C den
geiyorsa, dililerin nor-
maldeki hzlar v
n1
ve v
n2

ayn ynde ve eit byk-
lktedir. Eer bu art yoksa
ve v
n1
< v
n2
ise yanaklar
birbirine bast-rr, v
n1
> v
n2

ise yanaklar birbirinden
uzaklar.

r
=
v
1 n 1 1 n

ve
r
=
v
2 n 2 2 n

Burada hzlar birbirine
eittir: v
n1
= v
n2

Dili kanunu:
Eer beraber alan iki dilinin, yanaklarnn herhangi bir temas noktas B deki
normalleri n-n, yuvarlanma noktas C den geiyorsa, dnme hareketi deimeyen bir
evirme oran ile fonksiyonunu yapar.

Karlkl iki yanak profili, eer mterek kavrama dorusuna sahip ve bu doru dili kanununun
artlarn yerine getiriyorsa, beraber alrlar.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
12
0.3 Yanak profilleri
Yanak profili olarak her trl eri ekli kullanlabilir. Yeterki bu eri dili kanununa uysun. Pratikte
btn eriler di yana profili olarak alnmazlar. Pratikteki profil seimini, seilecek profilin basit
ve ucuz olarak imali ve basit kav-rama dorusu vermesi etkiler. Buda sikloidlerin ve yuvarlanan
profillerin (ya doru veya daire zerinde yuvarlanan) kullanlmasn gerektirir.
y
a
n
a
k

d
o
r
u
s
u
Referans yzeyi
Yanak profili
Sa yanak

ekil 16, Yanak profili

Bu gnn makina yapmnda kullanlan profiller evolvent profilli dililer ve profili evolvent
olmayan dililer diye iki ksma ayrlr.

Burada evolvent olmayan dili profillerini ksaca grp, byk arlkl olarak evolvent profillerini
greceiz.

Makina yapmnda evolvent profilli dililer ounluktadr. Dier dili profilleri snrl kul-lanm
alanlarnda grlr.

0.3.1 Evolvent olmayan profiller
Evolvent olmayan profil ekillerinde; Sikloid ve Tahrik pimli (Zincir dilisi) olmak zere iki nemli
profil ekli vardr.

0.3.1.1 Sikloid profiller
Sikloid profili bir emberin zerinde seilen bir noktann emberin bir doru veya bir emberin
dnda veya iinde yuvarlanmasndan oluur.
ember bir doru zerinde yuvarlanrsa (ekil 17) Ortosikloid erisi oluur.

P P' Yuvarlanma dorusu
Yuvarlanan ember

ekil 17, Ortosikloid
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
13

ember bir emberin dnda yuvarlanrsa (ekil 18) profil Episikloiddir. Eer ember bir
emberin iinde yuvarlanrsa profil Hiposikloiddir.

P
P'
yuvarlanma
emberi
yuvarlanan ember

P
P'
yuvarlanan ember
yuvarlanma emberi

ekil 18, Episikloid ekil 19, Hiposikloid

Sikloid dililerde daima d bkey yanak profili, i bkey yanak profili ile temas ettiinden yalama
ideal bir durum alr. Bylece zgl yanak yzey basnc (N/mm
2
) dk olur ve abuk anma
olmaz. Buda byk kuvvet tamalar daha kolaylatrr. Dier taraftan en kk snr di saysda
olduka klr (z
g
= 3). Bu dililer beraber alan iki diskten olutuu iin dili ifti beraber
kullanlr. Kaydrmal, deitirmeli kademeler ancak yuvarlanan ember ayn byklkte olduu
zaman mmkndr.

Bunun yannda dili retimi olduka zor ve pahaldr ve sikloid dililer zel ilerde kullanlr.
rnein ; Hassas mekanik dzenlerde.

0.3.1.1.1 Ortosikloid konstruksiyonu
Ortosikloidlere normal sikloidlerde denilir. Ortosikloid R yar apl bir emberin G dorusu
zerinde yuvarlandnda, ilk temas noktas P nin izdii eridir.

Genel olarak sikloidlerin konstruksiyonu yle yaplr:

1. "P" noktasndan itibaren yuvarlanan ember "R" ve "G" dorusu (yuvarlanma emberi) eit
paralara blnr ve bulunan noktalar ayn sra ile numaralanr,
2. rnein; 2 noktasn bulmak iin P noktasn merkez alan 22 yar apl ember izilir,
3. 2 noktasn merkez alan P2 yar apl ember izilir,
4. Bu iki emberin kesime noktas sikloidin 2 noktasn verir.
5. Dier noktalarlarnda konstruksiyonu ayn ekilde yaplp sikloid erisi bulunur.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
14

P
3 4 5 6 7
1 2
1'
2'
3'
4'
5'
6'
7'
8'
9'
10'
11'
0
R
G
r.
2''
1''
3''
4''
5''
6''
7'
8'
5'
6'
4'
3'
10'
11'
0
2'
1'
9'
M
0 4
M

ekil 20, Ortosikloid

Ortosikloidlerin analitik olarak konstruksiyonu ekil 20 gre yle yaplr:

X koordinat
( ) = sin r " x F 2

Y koordinat
( ) = cos 1 r " y F 3

as

P
n
n
360
P =
F 4

P
n
[-] Noktann sra numaras
n
P
[-] Nokta adedi

0.3.1.1.2 Episikloid konstruksiyonu
Episikloid R
1
yar apl bir emberin R
2
yar apl emberin d tarafnda yuvarlandnda, ilk
temas noktas P nin izdii eridir.
Dili kanunu, eer dili profili ayn aptaki yuvarlanan ember ile oluursa, geerlidir. Tecrbelere
gre en iyi kavrama oran u artla oluur:

Y R
d 25 , 0 d
F 5

d
R
mm Yuvarlanan emberin ap
d
Y
mm Yuvarlanma emberinin ap

Episikloidin konstruksiyonu yle yaplr:
1. P noktasndan itibaren R
1
ve R
2
emberlerini eit paralara blnr ve bulunan
noktalar ayn sra ile numaralanr.

Bundan sonra ortosikloidde gsterilen yol takip edilir.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
15

5
3
4'
4
8'
R
1
11'
10'
9'
2'
2''
1'
1 P 0
2
1''
3'
2'
3''
3' M
0
4'
0
1'
4''
7'
6'
5'
6'
11''
0
10'
9''
6
5'
8''
7''
7'
M
4 8'
6''
10' 11'
5''
9'
R
2
x
y
y
x

ekil 21, Episikloid

Episikloidlerin konstruksiyonu analitik olarak ekil 21 gre yle yaplr:

X koordinat ( ) ( ) = B cos cos B R " x
1
F 6
Y koordinat
( ) ( ) = B sin sin B R " y
1
F 7
B bykl
( )
1 1 2
R / R R B + = F 8
as

= 90
n
360
P
P
n F 9

0.3.1.1.3 Hiposikloid konstruksiyonu
Hiposikloid R
1
yar apl bir emberin R
2
yar apl emberin i tarafnda yuvarlandnda, ilk
temas noktas P nin izdii eridir.

Hiposikloidin konstruksiyonu ayn episikloidin konstruksiyonu gibi yaplr.

Episikloidlerin konstruksiyonu analitik olarak ekil 22 gre yle yaplr:

X koordinat ( ) ( ) + = B cos cos B R " x
1
F 10

Y koordinat ( ) ( ) = B sin sin B R " y
1
F 11

B bykl ( )
1 1 2
R / R R B = F 12
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
16

8
1'
0
y
x
8''
3'
9' M
0
7'
6'
8'
6''
7''
2'
3'
M
5'
5''
4' 4''
5'
4'
6'
P 0
10' R
1
3''
11'
1''
2''
y
1
2
3
2'
R
2
1'
5
4
11
12
12'' 10''
11''
9''
x
6
10
11'
10'
9'
9
7'
8
8'
7

ekil 22, Hiposikloid

0.3.1.2 Tahrik pim profili (Motorsiklet dilisi)
Tahrik eden pinyon episikloid ve tahrik edilen ark pimlidir (ekil 23).

Pimli ark
d
1
Tahrik eden pinyon
d
B
d
2

ekil 23, Tahrik pimli dili (Motorsiklet dilisi)
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
17
0.3.2 Evolvent, yanak profili
Genel makina endstrisinde hemen hemen daire evolventli dililer kullanlmaktadr. nk bu
profildeki dilileri; hesaplamak, imal etmek, kontrollarn yapmak hem dier profillere gre basit ve
ok ucuzdur.
Daire evolventi, temel dairesinde yuvarlanan teetin bir deme noktasn (A
0
) izmi olduu eridir
(ekil 24 de grld gibi). Bunu u ekilde de dnebiliriz: ap d olan bir dairenin zerinde
P

.

d
/
2
P' P
7
8
P'
8
P
7
3
P
4
P
5
P
6 5
P'
6
P'
8
P
0
P
P
2
1
A
A
2
d
1
P'
0
P'
3
P'
4
P'
P'
3
A
A
0
1
2
A
A
5
A
4
A
7
A
6

ekil 24, Daire evolventinin oluu
bir ucu teet olarak duran uzun bir
cetveli dairenin zerinde yuvar-
larsak, cetvelin teet noktasnn
izdii eri evolvent erisidir. Veya,
Temel dairesinin zerine sarlm bir
ipin gergin olarak zlmesinde
oluan eriye evolvent denir.

Evolvent profilli dililerin iyi
taraflar:

Eksenlerin kaydrlmas kav-
ramay etkilemez.

Yuvarlama usul ile ayn ta-
kmla eitli di saysnda dili
imal edilir.

Evolvent profilli dililerin kt
taraflar:

Yuvarlanma, eksenler ve kayma basnlar sikloid dililerden biraz daha fazladr.

Kk di saysnda di taban temel dairesine yaklar. Bu durumda taban yar ap klr.
Di taban ile temel dairesi akrsa taban yar ap = 0 olur. Buda yanak basnnn (Hertz
basn) bymesi demektir.

Konstruksiyon:

1. Yarm daire 8 eit paraya blnr.
2. Blnmede oluan P noktalarndan teetler izilir.
3. Ordinatta P'8 = P8 belirlenir ve yarm ember boyu .d/2 iaretlenir.
4. Yarm ember boyu 8 eit paraya blnr ve btn teet noktalar iaretlenir,
P
0
= A8 den P
1
ve P
7
ye kadar.
5. Bundan sonra teet boylar alnr ve teetlere tanr. rnein: P
0
-P
3
pergel ile iaretlenir ve P'3
noktasnda teetine tanp evolvent noktas A
3
bulunur.
6. Btn noktalar ayn ekilde bunup evolvent profili izilir.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
18
0.3.2.1 Evolvent fonksiyonu
Evolvent fonksiyonu dili arklarn tam ve doru olarak hesaplanmalarn salarlar. Bylece imalat,
konstruksiyon ve kontrollerinde kolaylk salanm olur.
inv
y
Evolvent fonksiyonu
y

(involut alfa y)
Y Evolventte herhangi bir
nokta
U Evolventin balang
noktas
y
Y noktasndaki profil
as
y
Yuvarlanma veya merkez
as
t Profil teeti
r
y
Y noktasndaki yar ap
r
b
Temel dairesi yar ap
r
0
Birim dairesinin yar ap

MTY geninden
d
d
=
r
r
=
MY
MT
= cos
y
b
y
b
y

b y
r
inv
M
b
r
r
o
y
y
y
.inv
U
r
Y
y
t
T
Y

ekil 25, Evolvent fonksiyonu

cos d =
d
b

d
/ cos d = cos
y y

y b y b
tan r YT ve r UT = =

y b y b
tan r r YT UT = = =
Yuvarlanma as
y
y
tan =

Yay ls fark (a fark) evolvent fonksiyonu inv
y
olarak tanmlanr.

y y y y y
tan = - = inv

180

=
o
o
y
y

evolvent fonksiyonu:
180
tan = inv
o
y
y y

F 13

Evolvent fonksiyonu inv
N
nin saysal deeri " UY " evolventinin birim dairesine olan izdm
byklndedir.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
19
0.3.2.2 Evolvent fonksiyonunun kullanlmas
Di kalnl "s
y
" nin ve di boluu "e
y
" nin hesaplanmas

b
M
b
r
r
C
t
T
S
v
u
a
b
T
C
tepe
r
r
S

t
c C
Y
y
y
y
y
y
y

X
n
x
.
m
n
S
d
Y
d
C
C

ekil 26, Di kalnl "s
y
" ekil 27, Profil kaymas

r
c
r
s
y
y
=
y y
r
r
c
s =

b 2 s c =
n
x
n
m x
s
tan
=
n n x
tan m x s =

x
S 2 + S = S
2
m
=
2
t
= S
n

tan
m
x 2 +
2
m
= S
n
n

Bu forml z/z ile ilersek
( )
z 2
tan x 4 d
S
+
= F 14

S mm Taksimat dairesinde di kalnl
d mm Taksimat dairesi ap
x [-] Profil kaydrma faktr
Kavrama as
z [-] Di says
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
20
ekil 26 ile
r
r / a
b
b
= ( )
inv - inv
r
= inv
r
- inv
r
= a
y b b y b

analog olarak: ( ) inv inv r = b
y
ve
|
.
|
\
|
+

z 2
tan x 4
r 2 = S dir.

ekil 26 ile b 2 - S = c ( ) inv - inv r 2 -
z 2
tan x 4 +
r 2 = c
y

|
.
|
\
|

analog olarak: ( )
(

inv - inv -
z 2
tan x 4 +

r
2 =
S
y y y

z 2
tan x 4 +
=
d
S

Taksimat dairesinde di kalnl |
.
|
\
|

tan x 2 +
2
m
= tan v 2 +
2
p
=
S
n n n
n
n

Taksimat dairesinde aln di kalnl |
.
|
\
|
tan x 2 +
2
m
= tan v 2 +
2
p
=
S
t t t
t
t

Temel dairesinde di kalnl |
.
|
\
|
inv +
d
S

d
=
S
b b

Di st dairesinde di kalnl |
.
|
\
|
inv - inv +
d
S

d
=
S
a a a

Y noktasnda di kalnl
|
.
|
\
|
inv - inv +
d
S

d
=
S
y y y

F 15

Y noktasnda di boluu
|
.
|
\
|
+ =
y y y
inv inv
d
e
d e
F 16

S mm ndekse gre di kalnl
e mm ndekse gre di boluu
d mm ndekse gre ap
inv [-] ndekse gre alfa asnn evolvent fonksiyonu

Sertletirilmi dilide S
a
0,4.m
n
, normal dilide S
a
0,2 m
n
deerinde olmaldr. Yoksa kafa krlma
olasl oktur. Dier byklkler analog olarak hesaplanr.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
21
0.4 Silindirik dililerde temel deerler
0.4.1 simlendirmeler
Bir dili problemini zmek iin dili boyutlarn, toleranslarn ve eitli temel byklkleri bilmek
gereklidir (ekil 28). Dili ve di ama takmlar iin referans profili seilmelidir.

Evolvent dilisi standart temel byklkleriyle DIN 867, DIN 868, DIN 3960 ve DIN 3998
belirlenmitir. Bir dili arkn di says z, evrede tam adet olarak alnm ve kremayer dilidede di
says z = kabul edilmitir.
A Dili ekseni
B
Sol yanak
(soldaki yan yz)
C
Sa yanak
(sadaki yan yz)
D Sol yanak dorusu
E Sa yanak dorusu
G Taksimat silindiri
a
d
a
h
+
d
t
d
A
h
t
t
t
a
s
t
H

s
d
h
e
d
c
h
b
B D C
G
E

ekil 28, Aln dilisinde tanmlamalar

H Kaval dili cidar

d Taksimat dairesi ap h
c
Kaval dilide cidar kalnl h
c
1,6m
b Di genilii t Taksimat
d
a
Di st ap s
a
Di st kalnl
d
t
Taban dairesi ap e
d
Di boluu
h Di ykseklii s
d
Di kalnl
h
a
Di st ykseklii
t
Dib kavisi yar ap
h
t
Di taban derinlii
Asal hz
sola dnen, + saa dnen
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
22
0.4.2 Referans profili veya referans kremayeri DIN 867 / TS 612
Referans profilinin tanm:

Referans profili kabul edilmi kremayer dili profilidir.

Referans profilinin btn lleri standartlatrlm ve bunlar modle bal olarak gsterilmitir.
Standartlatrma modl (m) = 1 mm ile modl (m) = 50 mm arasnda yaplmtr. Bu standart ISO
53-20, DIN 867 ve VSM 15520 ile dzenlenmitir.

g
s
00
p
h
h
h
a
0
P
t
=
a
0
a
0
t
=
a
0
0
e
AZDIRMA, FREZE
h
t
0
C
m
a
x
d
s e
n
a
0
DISLI
.
,
.
0 h
n
m
t
h
h
a
d

ekil 29, Referans kremayeri

Dili Referans kremayeri, freze

Profil as
P
Kavrama as
n

Di st ykseklii h
a
= m
n
Di st ykseklii h
a0
= 1,25 . m
n

Taban kavisi yar ap
t
=
a0
= 0,25 . m
n
Di st kavisi yar ap
t
=
a0
= 0,25 . m
n

Taksimat t = . m
n
Taksimat t = . m
n

Di boluu e
d
= t/2 Di boluu e
0
= t/2
Di kalnl s
d
= t/2 Di kalnl s
0
= t/2
Taban derinlii h
t
= 1,25 m
n
Taban derinlii h
t0
= m
n
+ C
Di ykseklii h = 2,25 m
n
Di ykseklii h
0
= 2 . m
n
+ C
C mesafesi C > 0,25 . m
n

max. kavrama boyu g
max
= m / cos
2
max. kavrama boyu g
max
= m / cos
2

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
23
0.4.3 Di ve di says

Taksimat snrlarnda bulunan, A ve B noktalar aras, di diye tanmlanr.

Bir di (ekil 30), di kalnl ve di
boluundan oluur. Bir dili arkn
evresinde istenilen sayda di seilir
ve bu di says diye tanmlanr. Di
says ya artnamede verilmitir veya
konstruksiyonun fonksiyonuna gre
seilir. Dili iftinde kk dilinin
di says z
1
ve byk dilinin di
saysda z
2
olarak belirlenmitir.
Burada u tanmlamayda yapalm.
Dili arklar bir ka kademe olarak
kullanlrlar.
Di kalnl
t = Taksimat
A B
Di boluu

ekil 30, Di ve taksimat

Diliyi tam yerine gre tanmlamak iin kademe saysnda dili iaretinin hemen arkasnda
gsterelim.
rnein: nc kademenin kk dilisi z
13
ve nc kademenin byk diliside z
23
olarak
gsterilir.

0.4.4 Taksimat " t " ve Modl " m veya m
n
"

Taksimat dairesinde di balangc A noktas ile di bitimi B noktas
arasndaki yay boyu Taksimat diye adlandrlr ve sembol t dir.

16 Di
8 Di
t
t

Taksimat ne kadar kk
olursa taksimat hatalarda
okadar kk olur ve bu dili
iftinin sessiz ve grltsz
almasn salar. Devir sa-
ysnn yksek olmas halin-
de, dili iftinin sessiz al-
mas aranlan artlardan
biridir. Bunun iinde taksi-
matn kk seilmesi gere-
kir. Bu temel prensip pratikte
geerli olamaz. nk;
modl mukavemet hesapla-
rnda ana etken olduundan
ve modlde taksimat ile do-
ru orantl olduundan taksi-
matn kk seilmesi olanak
ddr. Mukavemet hesaplar
iin modl olduunca byk
ekil 31, Taksimat, di ve modl
seilmelidir. Kk taksimat diliyi tayan milin rijit yataklanmasn gerektirir. Bylece diboyunca
tam temasn gerekleme olasl artar. Di geniliinin taksimata oran kk olursa kaslma, byk
olursa tam temas etmeme olasl artar.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
24
0.4.4.1.1 Normal modl
Bir dili iftinin beraber alabilmesi iin taksimatlarnn ayn byklkte olmas gerekir.
Taksimatn ayn byklkte olabilmesi iin taksimat dairesinin di saysna oran karlkl iki
dilide ayn olmaldr (bak ekil 31). Bir dili arkn taksimat dairesindeki evre bykln
yazacak olursak:
S
S
t t
t = m .
t
N
N
n
t

=

m

.

ekil 32, Normal ve aln modl
evre = Di says x taksimat = z . t
evre = Pi x ap = . d

d = t z
Bu eitlikte iki taraf (.z) ile blersek;
=
t
z
d

Burada sabit deerdir, taksimat t de
dili iftte ayn byklktedir ve eittir.
Bylece ortak sabit bir deer elde olur.
Bu deer modl olarak adlandrlr.

z
d
= m

Bilinenlere gre:
2 1
t t =
ve

z
d
= t ve
z
d
=
t
2
2
2
1
1
1

z
d
z
d
=
z
d
= m
2
2
1
1
=

Modul taksimat dairesinin di saysna orandr ve " m " ile gsterilir.

Bylece taksimat:

m t =

F 17

Modl:

z
d
m = F 18

t mm Taksimat
m mm Modl
d mm Taksimat dairesi
z [-] Di says

Modl ve helis as bilinen dilinin, aln modl kolaylkla hesaplanr.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
25
0.4.4.1.2 Aln modl m
t

ekil 33 ile deerler aln kesiti S-S de indeks " t " ile ve normal kesit N-N de indeks " n " ile
gsterilmitir. Petek ekli ile taral gene gre:
t
n
t
t
= cos
Bu formlde =
n n
m t ve =
t t
m t olarak yerletirirsek aln modln buluruz.

t
n
m
m
= cos

cos
m
=
m
n
t
F 19

m
t
mm Aln modl
m
n
mm Normal modl
Helis as

0.4.4.1.3 Dier modl standartlar
Amerikan ve ngiliz standartlarnn yrrlkte olduklar mamleketlerde, modln Avrupa kta
standartndan baka trl tanmlanan, modl serileri vardr. Bunlarn en nemlisi TS 429 dada
apsal admlar ad ile verilmi olan Diametral-Pitch tir. Aada Tablo 1 ile TS 429 dan rnek
vermak iin alnm bir ka deerler verilmitir.

Tablo 1, apsal admlar (Diametral-Pitch, TS 429 ksmen)
apsal adm D
P

Sra 1 20 16 12 10 8 6 5 4 3 2,5 2 1,5 1,25 1

Modl u ekilde belirlenir:

P
D
in 1
= m

F 20

m in Normal modl
D
P
[-] apsal adm, Hata! Bavuru kayna bulunamad.
den

Bundan sonra yaplacak btn ilemler Avrupa (ISO) standartlarndaki dili hesaplarnn ayndr.
Dikkat edilecek zellikler birimin in (parmak) veya mm olarak kullanmdr.

Modl ve taksimatn bulunmas iin rnek: D
P
= 10 olan dilinin modl nekadardr?

Modl m = 25,4 / 10 = 2,54 mm m = 1 / 10 = 0,1 in
Taksimat t = . m = . 2,54 = 7,979645 mm t = p . m = 0,314159 in
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
26
Grld gibi buradaki modl ile Hata! Bavuru kayna bulunamad. de verilmi deerler ayn
olmayp yalnz bant vardr.

apsal admdan baka Circular Pitch serileri vardr. Buradada modl u ekilde bulunur:

P
C
= m F 21

Circular Pitch deeri standartlardan alnr. Hesaplar analog olarak yaplr.
0.4.4.2 Taksimat dairesi d
Taksimatn zerinde bulunduu daireye taksimat dairesi denir ve sembol d harfidir.
d
t

Taksimat dairesi daima sabit
kalr. Dili kaydrmal
profille ekilsin ekilmesin
taksimat dairesinin yeri ve
bykl deimez.

Taksimat dairesi genelde:

p z d =

z
d
m =

Bu formllerden:

n
m z d =

t
m z d =

kartlr ve bu formlleri u
ekilde yazabiliriz:

ekil 33, Taksimat, di ve modl

Dz dili;
n
m z d = F 22

Helis dili:
= =
cos
m
z m z d
n
t

F 23

d mm Taksimat dairesi
z [-] Di says
m
n
mm Normal modl
m
t
mm Aln modl
Helis as
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
27
0.4.5 Kavrama as " veya
n

Kavrama asnn tanm :

Kavrama as kavrama normali ile taksimat dairesinin kavrama
noktas C deki teeti arasndaki adr ve sembol veya
n
dir.

T
n
1
M
n
C
n
M
2
T
n
n
d
b
1
1
d
1
d
b
2
2
d
2

Kavrama as dili iftinin
temel dairelerine izilen
mterek teet nn ile
taksimat dairelerinin kavra-
ma noktasndan C geen
mterek teeti arasndaki
adr.

Kavrama as
n
iletmedeki
istenilen artlara gre seilir.

Genelde evolvent dililerde
n
= 20 kullanlr.

Baz zel hallerde di dibi
mukavemetini arttrmak, alt
kesimsiz dili retmek ve s-
nr di saysn byltmek iin
kavrama as 20 den daha
byk olarak seilir.

Sembolde veya
n
olarak
kullanlr.
ekil 34, Kavrama as " veya
n
"

0.4.5.1 Aln kavrama as
t

Aln kavrama as u ekilde hesaplanr:

/cos tan = tan
n t

F 24

( ) cos / tan arctan
n t

=
F 25

t
letme kavrama as
n
Normal kavrama as
Helis as
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
28
Kavrama asnn evolvent fonksiyonu inv u ekilde hesaplanr:

Aln kavrama as iin
180 / tan inv
t t t
=
F 26

Normal kavrama as iin 180 / tan inv
n n n
= F 27

t
Aln kavrama as
n
Normal kavrama as

Burada alar derece olarak verilmitir. Radyan cinsinden kullanlacaklar yerlerde alar /180 ile
arplmtr.

0.4.5.2 letme kavrama as
w
oder
wt

letme kavrama as
w
oder
wt
iletme yuvarlanma dairesi teeti ile iletme kavrama dorusu
arasndaki adr. letme kavrama as u ekilde hesaplanr:
Taral genden ekil 35:

w
n 1
w
1 b
1 w
cos
cos r
=
cos
r
r
= ;
w
n 2
w
2 b
2 w
cos
cos r
=
cos
r
r
=

Eer iki eitlii toplarsak: ( )
w
n
2 1 2 w 1 w
cos
cos
r r r r
+ = +

2 w 1 w
r r a + =

2 1 0
r r a + =

l
e
t
m
e

k
a
v
r
a
m
a

d
o
r
u
s
u
r
w
1
w
r
b
1
Temel dairesi
b
2
d
d
w
2
r
b
2
w
w
2
r
a
letme yuvarlanma dairesi

ekil 35, letme kavrama as "
W
"
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
29
a deerleri yerletirilirse:

w
n
0
cos
cos
a a
= buradanda
a
cos a
cos
n 0
w

= bulunur.

letme kavrama as:

Dz dili:
( ) a / cos a arccos
n 0 w
=
F 28

Helis dili:
( ) a / cos a arccos
t 0 wt
=
F 29

ndeksine gre iletme kavrama as
a mm ndeksine gre eksenler mesafesi

letme kavrama asnn evolvent fonksiyonu
w
bzw.
wt
u ekilde hesaplanr:

180 / tan inv
wt wt wt
=
F 30

180 / tan inv
wt w w
=
F 31

inv
wt, w
[-] letme kavrama asnn evolvent deeri
tan
wt, w
[-] letme kavrama asnn tanjant deeri
wt
,
w
letme kavrama as

0.4.6 letmede yuvarlanma dairesi d
w

letme yuvarlanma dairesi ap d
w
u ekilde hesaplanr:

Taral genden ekil 35:
w
n 1
w
1 b
1 w
cos
cos r
=
cos
r
r
= ;
w
n 2
w
2 b
2 w
cos
cos r
=
cos
r
r
=

w
n 1
1 w
cos
cos d
d

= ;
w
n 2
2 w
cos
cos d
d

=
F 32

n w
m x 2 d d =
F 33

w
letme kavrama as
n
Normal kavrama as
d mm ndeksine gre taksimat dairesi ap
x [-] Profil kaydrma faktr
m
n
mm Normal modl

Grld gibi eer x = 0 ise, iletme yuvarlanma dairesi ap d
w
= d olur.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
30
0.4.7 Temel dairesi d
b

Evolvent dililerde temel dairesi, dili lleri iin k bykldr. Temel dairesinin ekseni dili
arkn ekseniyle akm haldedir. Bu gn piyasada kullanlan dililerin %85 i daire evolventi
profili ile imal edilmitir. Daire evolventi bir ubuun temel dairesinin zerinde yuvarlanmas ile
oluur. Buna yuvarlanma dairesi adda verilir.
M
d
d
b
r
C
r
b

ekil 36, Dilinin temel dairesi
Temel dairesi ne profil, nede eksenler
kaydrmas ile deiir, temel dairesi bu
deerlere bal olmayp deeri aynen
kalr. Temel dairesi kart dili ile de
baml deildir. Temel daire-sini
tanmlamak istersek ekil 36 ile u
bantlar yazabiliriz:

d
d
r
r
cos
b b
= =

buradan: = cos d d
b
bants
bulunur.

Eer Taksimat dairesi ap olarak
z m d = deerini yerletirirsek, u
forml elde ederiz:

= cos z m d
b
F 34

d
b
mm Temel dairesi ap
m mm Modl
z [-] Di says
kavrama as

Temel dairesi ap dz ve helis dililerde farkl olarak hesaplanr:

Dz dililerde:
= cos z m d
n b

F 35

Helis dililerde:
t
n
t b
cos z
cos
m
cos d d
= =
F 36

d
b
mm Temel dairesi ap
m
n
mm Normalmodl
z [-] Di says
Normal kavrama as
t
Aln kavrama as
Helis as

Grld gibi temel dairesi ap d = m . z ile hesaplanr. Bu arpan ayn kald mddete temel
dairesi apda ayn kalr. lleri m = 6 ; z = 30 olan dilinin temel dairesi ap ile
lleri m = 9 ; z = 20 dilisinin temel dairesi ap ayn byklktedir.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
31
0.4.8 Yanak profilinin konstruksiyonu
Takm ile dilinin konumu:
Profil kaydrmasz dilide (ekil 37) A ve B mesafeleri:

+ =
cos
sin 1
tan h A
0 a 0 a
F 37

0 a 0 a
h B =
F 38

R'
A
Takm
Taksimat dorusu
B
a
0
a
0
h
C
R
d
R''
Dili
Taksimat dairesi
Evolvent

ekil 37, Profil kaydrmasz dili

Profil kaydrmal dilide (ekil 38) A ve B mesafeleri:

( )

+ =
cos
sin 1
tan m x h A
0 a n 0 a
F 39

0 a n 0 a
m x h B =
F 40

R'
A
x
.
m
B
a
0
a
0
h
R
C
R''
d
Evolvent
Takm
Takmn taksimat dorusu
Taksimat dorusu
Dili

ekil 38, Profil kaydrmal dili
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
32
0.4.9 Yanak profilinin konstruksiyonu
Yanak profilinin konstruksiyonu genel makina imalatnda evolvent profili konstruksiyonu olarak
kabul edilir. Konstruksiyonu yapmak iin ekil 39 da grld gibi ilk nce sra ile taksimat, temel,
di st ve taban daireleri izilir.

14
3
1
5
x
3
4
5
15
M
8
12
13
11
10
9
7
6
5
4
3
1
2
P1
P
P15
d
d
d
d
t
b
a

ekil 39, Evolvent yanak profili konstruksiyonu

d
d
d
d
t
b
a

Daha sonra P noktasndan temel
dairesine gre evolvent profili izilir.
izimi yapabilmek iin, rnein, temel
daire emberi 3 ara ile 45 lik ksm
taksim edilir. Taksim noktalarndan
(1,2,3,...,15) teetler izilir. Bu
teetlerde ait olduklar yay byklkleri
iaretlenip evolvent noktalar bulunur.
Bylece temel dairesi ile di st
arasndaki evolvent profili izilmi olur,
ekil 40.
ekil 40, Evolvent

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
33
Temel dairesi ile tabandairesi arasndaki yanak profilinin konstruksiyonu iin Referans profili
bann hareketlerini incelemek gerekir. Buradaki yanak profili evolvent profil deildir.
C
O1
d
d
d
d
O2
f
b
a

ekil 41, Referans profilli bak

Referans profilli ban hareketi yuvarlanma
noktas "C" ye greceli olarak bamldr. lk
nce taksimat dairesini temel daire kabul eden
"C" noktasnn izdii evolventin konstruk-
siyonu yaplr. Daha sonra Referans profilli
bakdaki "O1" veya "O2" noktalarndan hangi-
si gerekiyorsa onun uak erisi izilir. Bu
uak erisine uak erisi a ad verilir. Uak
erisi a ya paralel evolventin temel dairesini
kestii noktadan bir eri izersek bunun ad
uak erisi b olur. Buda diin temel dairesi
ile taban dairesi arasndaki yanak profilini verir.
Burada konstruksiyona gre dilinin alt kesimli veya normal alt kesimsiz olmasna karar verilir. Bu-
nun iinde di says nemlidir. Bylece en kk di says kavram doar. Buna snr di saysda di-
yebiliriz.
0.4.9.1 Snr di says " z
g
"
Evolvent dililerde dili iftinin kavrama boyunda birbirini kavradklarnn grdk. Bu durum belirli
bir di saysnda geerlidir. Di says kk olan evolvent dililerde byk arkn dilerinin kk
dili arkn taban ksmn oyduklar grlr. Bu olduka kk di sayl pinyonda alttan kesme, yani
alt kesim oluturur.

Kabul ettiimiz Referans profilli, kaydrmasz, gayet normal bir diliyi ele alalm (ekil 42).

m
n
a
0
h
1
T =A'
B
A
M1
a
k

e
r
i
s
i

a
O
a
0
D
F=H
C
b
t
d
d
d
B
U
a
k

e
r
i
s
i

b
K
E
d
a

ekil 42, Snr di says
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
34

Alt kesim: Referans profilli ban ba dorusu ( A dan temel daireye izilen teet) veya
byk dili arkn di st kavrama dorusu n-n yi T
1
A doru parasn dnda
kesiyorsa alt kesim var demektir (ekil 42).
art: B B ye paralel DA' temel daire emberini T
1
= A' noktasnda kesiyorsa, F noktas
ile H noktas akrlar (temel daire, ekil 42).
M
1
CA' geninden = = sin
2
d
sin C M C ' A
1
1

CA'D geninden = = sin C A m CD
n

|
.
|
\
|
= = sin sin
2
d
sin C A m
1
n

2
sin
d
= m
2
1 n

n 1 1
m z d = yerletirirsek

2
sin
m
z
= m
2
n 1 n

bulunur. Bu eitlikte z
1
bulunursa:
n
2
n
1
m sin
m 2
z

=

Burada teoretik snr di says z
1
= z
g
ise, u forml bulunur:

=
2
g
sin
2
z
F 41

z
g
[-] snr di says
kavrama as

Alt kesmenin olumaya balayaca snrda alan, fakat alttan
kesmenin olmad di saysna Snr di saysdenir.

Genelde kullanlan kavrama as = 20 ise, z
k
17 di olarak bulunur.
Praktikte snr di says : z'
k
5 . z
g
/ 6 14 z
k
14 di olarak kabul edilir.

Alt kesimi nlemek iin alnacak nlemler unlardr:

1. Kart dilinin, dili arkn di st yksekliini kltmek,
2. Kavrama asn byltmek,
3. Profil kaydrmas (dzeltmesi) yapmak.

Snr di says kavrama as ya bamldr. Yukarda verilmi olan ekil 41 dede grld gibi
asn ykseltmek snr di saysn kltr. Buna ramen ilk iki nlem zel takm
gerektirdiinden ok pahal zmdr. Bundan dolay mantkl zm profil kaydrmas yapmaktr.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
35
0.4.9.2 Alt kesimsiz yanak profili konstruksiyonu
Yanak profili konstruksiyonu aadaki verilere gre ekil 43 de yaplmtr.

d
t
d
a
O6
d
b
T2
T3
T
4
T
6
T
5
T1
O

=360/2.z
/2 /2
d
C C
C6

ekil 43, Alt kesimsiz yanak profili konstruksiyonu
z = 17

m = 6 mm

= 20

0.4.9.3 Alt kesimli yanak profili konstruksiyonu
Yanak profili konstruksiyonu aadaki verilere gre ekil 44 de yaplmtr.

d
t
C
a
d
d
b
d
O9
T
4
T2
T3
O
T1
C9
T
5
T
8
T
9
T
7
T
6
C
=360/2.z
/2
/2

z = 9

m = 20 mm

= 20
ekil 44, Alt kesimli yanak profili konstruksiyonu

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
36
0.5 Temel karekteristiklerin etkileri
Bir dilinin temel karekteristikleri unlardr:
Kavrama as
Modl m
Di says z

a
1
d
a
2
d
b
d
t
2
d
d
t
1
d
ekil 45, , m.z arpm sabit

1. Durum:

Eer sabit, m ve z deiken,
fakat arpm sabit ise, yani
m . z = d = sabit

ise (ekil 45), temel dairesinin
ap sabit kalacak demektir.

= cos d d
b
= sabit

Buda yanak profilinin
deimiyece-ini gsterir.

Yanak profili btn deiik
modl ve di saysna karn ayn
kalr.

t
d
1
5
2
5
2
0
15
20
25
1
5
d
b 2
0
d
b
b
d
2
5
d
d
a

2. Durum :

Eer deiken, m ve z
sabit ise:

rnein;

m = 12 mm, ve z = 20

= 15 ; 20 ; 30

Burada temel dairesinin
ap

= cos d d
b
= deiken,

ve bylece deiik yanak
profilleri ortaya kar.
ekil 46, deiken, m ve z sabit

3. Durum :
Eer di says z deiken, modl m ve kavrama as sabit ise, di says sonsuza ( ) doru
gidecek ve yanak profilide doruya yaklaacaktr.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
37

0.5.1 Dide dier tanmlamalar
h
t
h
a
h
j
t
b
s

ekil 47, Di
Di st ykseklii h
a
: Di st ile taksimat
dairesi yar aplarnn farkdr.

Taban derinlii h
t
: Taksimat dairesi ile taban
dai-resi yar aplarnn farkdr.

Di ykseklii h : Di st ile taban dairesi yar
aplarnn farkdr.

Di st boluu s
b
;
a) Dz aln dililerinde dili iftinin yanak-
larnn taksimat dairesindeki en kk
boluunun yay boyudur.

b) Helis aln dililerinde dili iftinin yanaklarna dik olan dzlemdeki (normal kesit) yanakla-
rn taksimat dairesindeki en kk boluunun yay boyudur.

Di yanak boluu j
t
; Aln kesitinin kavrama dzleminde bir yanakta birbirine deen dili iftinin
dier yanak tarafnda kalan boluuna verilen isimdir.

Taksimat t ; a) dz dili arklarda : t = m
n
.
b) helis dili arklarda : t
t
= m
t
.

Taksimat dairesi veya taksimat silindiri;
a) dz dili arklarda: d = m . z
b) helis dili arklarda: d = m
t
. z
Taksimat dairesi ne profil nede eksenler kaydrmas ile deiir, daima aynen
kalr.

Yanak dorusu Dz dili arkn eksenini eksen kabul eden ve taksimat daire-sinden geen
silindirin yanaklar ile oluan kesit dorusuna verilen isimdir.

Yuvarlanma silindiri Bu silindirin ekseni ile dili arkn ekseni ayndr. Profil ve eksen kaydrmas
olmayan dili iftinde bu silindir taksimat silindiri ile ayndr. Kremayer dili
de taksimat silindiri taksimat dzlemi olur.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
38

0.6 Dililerin elendirilmesi
retim esnasnda dili iftleri u ekilde oluur;

Taksimat dairesi
Yuvarlanma dorusu veya dairesi
C

Taksimat dairesi
Yuvarlanma dorusu veya dairesi
ekil 48, kaydrmasz dili ekil 49, kaydrmal dili

Sfr dililer Taksimat ile yuvarlanma dairesi akmssa, bu diliye "Sfr dili" denir ve bu
dilide profil kaydrmas yoktur (ekil 48).

V-Dililer Yuvarlanma dairesi taksimat dairesine gre belirli bir miktarda kaydrlmsa, bu
diliye V-Dili denir ve bu dilide profil kaydrmas vardr (ekil 49).

0.7 Kademe eitleri
Beraber alan dili iftine dili kademesi denilir. Bu kitapta bunu yalnz kademe olarak
tanmlayacaz.

Sfr-Kademe Normal kaydrmasz kademe. ki sfr dilinin elendirilmesiyle oluur.

V-Sfr-Kademe ki profil kaydrmal dililerin elendirilmesiyle oluur. Burada profil kaydrma
deeri ayn byklkte olup, bir dilide + dier dilide dir. Yani x
1
+x
2
= 0 ve x
1
=
x
2
dir.

V-Kademe ki profil kaydrmal dililerin elendirilmesiyle oluur. Burada profil kaydrma
deeri her dili iin serbest alnmtr. Yani x
1
+x
2
= eitli ve x
1
x
2
dir. Profil
kaydrmas v, profil kaydrma faktr " x " ve Modul " m " ile bulunur.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
39
0.8 Di profili konstruksiyonu iin rnekler
FE- Metodu (Bilgi sayarda sonsuz elemanlar sistemi ile yaplan hesaplar) ile dili mukavemet
hesaplar yapabilmek iin di profili konstruksiyonu gereklidir.
Aada verilen deerlerle gereken dili profillerinin konstruksiyonunu yapnz.
0.8.1 Problem rnekleri
0.8.1.1 rnek 1, Profil kaydrmasz dz dili
z
1
= 17
m
n
= 6 mm
n
= 20
Referans profili DIN 867
0.8.1.2 rnek 2, Profil kaydrmasz, alt kesimli dz dili
z
1
= 9
m
n
= 20 mm
n
= 20
0.8.1.3 rnek 3, Profil kaydrmal dz dili
z
1
= 17
m
n
= 6 mm
n
= 20
x
1
= + 0,25
0.8.1.4 rnek 4, Profil kaydrmasz helis dili,
z
1
= 17
m
n
= 6 mm
n
= 20
= 13,0029, sa helis
0.8.1.5 rnek 5, Profil kaydrmal helis dili
z
1
= 17
m
n
= 6 mm
n
= 20
= 13,0029, sa helis
x
1
= + 0,25
k.m
n
= + 0,005220
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
40
0.8.2 zmler
0.8.2.1 rnek 1, Profil kaydrmasz dz dili
0. Hazrlk:
Di says z
1
= 17
Nornal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20

Taksimat dairesi ap
Yar ap
d = z . m
n
r = 0,5 . d
d = 102 mm
r = 51 mm
Temel dairesi ap
Yar ap
d
b
= d . cos
n

r
b
= 0,5 . d
b

d
b
= 95,848647 mm
r
b
= 47,924324 mm
Di st dairesi ap
Yar ap
d
a
= d + 2 . m
n

r
a
= 0,5 . d
a

d
a
= 114 mm
r
a
= 57 mm

izim : d, d
b
, d
a
ve d
f
izilir. C, T ve M noktalar belirlenir.

CT boyu llr : CT = 17,44302731 mm

CT nin edeer as "
b
" hesaplanr.

.d
b
360
CT
b

b
b
d
360 CT

=
b
= 20,85

MT doru parasnn as CMT yi yelkovan istikametinde izelim. Temel dairesi ile kesitii " P "
noktas yanak evolvent profilinin balang noktasdr.

1. Adm :
Kavrama noktas "C" de referanz profilini izelim. Profil kaydrmasz olduundan taksimat dairesi
ile takmn taksimat dorusu C noktasnda kesiir.

Takmn di st ykseklii h
a0
= 1,25 . m
n
h
a0
= 7,5 mm
Takmn di kalnl s
d
= m
n
. / 2 s
d
= 9,42477 mm
Takmn di st yar ap
a0
= 0,25 . m
n

a0
= 1,5 mm

2. Adm :

" P " noktasndan temel dairesine gre evolvent konstruksiyonu
Yay boyu = teet boyu 2, 4, 6, ....... alara gre

360
d 2
b
b
db 2

= b
2db
= 1,672 mm

3. Adm :
" P " noktas ile yanak profili konstruksiyonu.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
41
4. Adm :

" C " noktasndan taksimat dairesine gre evolvent konstruksiyonu

360
d 2
b
d 2

= b
2d
= 1,780 mm

5. Adm :
Uak erisi "a" y takm di st yar ap merkezlerinin birletirilmesiyle izimi.

6. Adm :
Uak erisi "b" yi
0a
kadar mesafeli olarak takm di st yar ap merkezlerinin birletirilmesiyle
izimi.

7. Adm :
Yanak profilinin konstruksiyonu. Yani, uak erisi "b" nin temel dairesi evolventi ile birletirilmesi.

8. Adm :
Yarm di profilinin konstruksiyonu. Di kalnlnn hesaplanmas.

Di kalnl s
d
= t/2 = m
n
. / 2 s
d
= 9,424778 mm

9. Adm :
Tam di profilinin konstruksiyonu, yani, Yarm di profilinin aksettirilmesi.

10. Adm :
17 diin konstruksiyonu, yani; merkeze gre dii 17 defa kopya etme.

zm:

0. ve 1. Adm, Hazrlama

Di says z = 17
Normal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20
Taksimat dairesi
ap
d = 102 mm
Temel dairesi ap d
b
= 95,84.. mm
Di st dairesi ap d
a
= 114 mm
R
5
7
R
4
7
.
9
2
4
3
2
M
20.85396
1
7
.4
4
3
0
R
5
1
C
P
T
20
9.42478

ekil 50, rnek 1, hazrlama

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
42

2. ve 3. Adm, " P "
noktasndan temel
dairesine gre evolvent
konstruksiyo-nu
4. Adm : " C "
noktasndan taksimat
dairesine gre evolvent
konstruksiyonu

ekil 51, Evolvente

C
P
T

C
P
T

5. Adm : Uak erisi "a" y takm di
st yar ap merkezlerinin birle-
tirilmesiyle izimi.
6. Adm : Uak erisi "b" yi
0a
kadar
mesafeli olarak takm di st yar
ap merkezlerinin birletirilmesiy-
le izimi.

ekil 52, Uak erisi

7. Adm : Yanak profilinin kons-
truksiyonu. Yani, uak erisi
b nin temel dairesi evolventi
ile birletirilmesi.
8. Adm : Yarm di profilinin
konstruksiyonu. Di kalnl-
nn hesaplanmas.

ekil 53, Yarm profil

C
P
T

9. Adm : Tam di profilinin kons-
truksiyonu. Yarm di profilinin
aksettirilmesi.

ekil 54, Tam di

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
43
10. Adm : 17 diin konstruksiyonu, yani; merkeze gre dii 17 defa kopya etme.

ekil 55, Dili z = 17, m = 6mm

Di says z = 17
Normal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20
Taksimat dairesi ap d = 102 mm
Temel dairesi ap d
b
= 95,84.. mm
Di st dairesi ap d
a
= 114 mm
Taban dairesi ap kendiliinden kar.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
44
0.8.2.2 rnek 2, Profil kaydrmasz, alt kesimli dz dili
0. Hazrlk:
Di says z
1
= 9
Nornal modl m
n
= 20 mm
Kavrama as
n
= 20

Taksimat dairesi ap
Yar ap
d = z . m
n
r = 0,5 . d
d = 180 mm
r = 90 mm
Temel dairesi ap
Yar ap
d
b
= d . cos
n

r
b
= 0,5 . d
b

d
b
= 169,144672 mm
r
b
= 84,572336 mm
Di st dairesi ap
Yar ap
d
a
= d + 2 . m
n

r
a
= 0,5 . d
a

d
a
= 220 mm
r
a
= 110 mm

izim : d, d
b
, d
a
ve d
f

CT boyu llr : CT = 30,78181254 mm

CT nin edeer as "
b
" hesaplanr.

.d
b
360
CT
b

b
b
d
360 CT

=
b
= 20,853958


1. Adm :
Kavrama noktas "C" de referans profilini izelim.
Profil kaydrmasz olduundan taksimat dairesi ile takmn taksimat dorusu C noktasnda kesiir.
a0
= 1,25 . m
n
h
a0
= 25 mm
Takmn di kalnl s
d
= m
n
. / 2 s
d
= 31,415927 mm
Takmn di st yar ap
a0
= 0,25 . m
n

a0
= 5 mm

2. Adm :


360
d 2
b
b
db 2

= b
2db
= 2,95213143 mm

3. Adm :


4. Adm :


360
d 2
b
d 2

= b
2d
= 3,1415926.. mm
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
45

5. Adm :


6. Adm :

Uak erisi "b" yi
a0
izimi.

7. Adm :

Yanak profilinin konstruksiyonu. Yani, uak erisi b nin temel dairesi evolventi ile birletirilmesi.

8. Adm :


Di kalnl s
d
= t/2 = m
n
. / 2 s
d
= 31,415927 mm

9. Adm :


10. Adm :


zm:


Di says z = 9
Normal modl m
n
= 20 mm
Kavrama as
n
= 20
Temel dairesi ap d
b
= 169,144.. mm
M
P
C
T
R
1
1
0
R
9
0
R
8
4
.
5
7
2
3
31.4159
3
0
.7
8
1
8
20.85396


Di st dairesi ap d
a
= 220 mm
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
46

2. ve 3. Adm, P noktasndan
temel dairesine gre evolvent
konstruksiyonu
4. Adm : C noktasndan
taksimat dairesine gre
evolvent konstruksiyonu

ekil 57, Evolvente

C
T
P

C
T
P

5. Adm : Uak erisi a y takm di
tirilmesiyle izimi.
6. Adm : Uak erisi b yi
0a
kadar
le izimi.

ekil 58, Uak erisi

ile birletirilmesi.
nn hesaplanmas.


C
T
P

aksettirilmesi.

ekil 60, Tam di

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
47

ekil 61, Dili z = 9, m = 20 mm

Di says z = 9
Normal modl m
n
= 20 mm
Kavrama as
n
= 20
Temel dairesi ap d
b
= 169,14.. mm
Di st dairesi ap d
a
= 220 mm
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
48
0.8.2.3 rnek 3, , Profil kaydrmal dz dili
0. Hazrlk:
Di says z
1
= 17
Nornal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20
Kaydrma faktr x = + 0,25

Taksimat dairesi ap
Yar ap
d = z . m
n
r = 0,5 . d
d = 102 mm
r = 51 mm
Temel dairesi ap
Yar ap
d
b
= d . cos
n

r
b
= 0,5 . d
b

d
b
= 95,848647 mm
r
b
= 47,924324 mm
Di st dairesi ap
Yar ap
d
a
= d + 2 . m
n

r
a
= 0,5 . d
a

d
a
= 117 mm
r
a
= 58,5 mm

izim : d, d
b
, d
a
ve d
f

CT boyu llr : CT = 17,44302731 mm

CT nin edeer as "
b
" hesaplanr.

.d
b
360
CT
b

b
b
d
360 CT

=
b
= 20,85395829


1. Adm :
Kavrama noktas " C " de referans profilini izelim. Profil kaydrmal olduundan taksimat dairesi
ile takmn taksimat dorusuarasnda v = x . m
n
mesafesi bulunur (ekil 38).
a0
= 1,25 . m
n
h
a0
= 7,5 mm
Takmn di kalnl s
d
= m
n
. / 2 s
d
= 9,424778 mm
Takmn di st yar ap
a0
= 0,25 . m
n

a0
= 1,5 mm
v = x . m
n
v = 1,5 mm

2. Adm :


360
d 2
b
b
db 2

= b
2db
= 1,6728744793 mm

3. Adm :
4. Adm :


360
d 2
b
d 2

= b
2d
= 1,780235837.. mm
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
49

5. Adm :


6. Adm :

Uak erisi "b" yi
a0
izimi.

7. Adm :


8. Adm :


Di kalnl s
d
= t/2 = m
n
. / 2 s
d
= 9,424778 mm

9. Adm :


10. Adm :


zm:

Di says z = 17
Normal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20
Kaydrma faktr x = +0,25
Temel dairesi ap d
b
= 95,84.. mm
Di st dairesi ap d
a
= 116,99.. mm
M
P
C
T
R
5
8
.
4
9
7
8
R

5
1
R
4
7
.
9
2
4
9.4248
1
7
.4
4
3
0
20.8539
1
.
5


D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
50

2. ve 3. Adm, " P " noktasndan
konstruksiyonu
4. Adm : " C " noktasndan
taksimat dairesine gre evol-
vent konstruksiyonu

ekil 63, Evolvente

P
C
T

tirilmesiyle izimi.
0a
kadar
le izimi.

ekil 64, Uak erisi

ile birletirilmesi.
nn hesaplanmas.


C
P
T

aksettirilmesi.

ekil 66, Tam di

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
51

ekil 67, Dili z = 17, m = 6mm, x = +0,25

Di says z = 17
Normal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20
Temel dairesi ap d
b
= 95,84.. mm
Di st dairesi ap d
a
= 116,99.. mm
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
52
0.8.2.4 rnek 4, , Profil kaydrmasz helis dili
0. Hazrlk:
Di says z
1
= 17
Nornal modl m
n
= 6mm
Kavrama as
n
= 20
Helis as = 13,0029

Taksimat dairesi ap
Yar ap
d = z . m
n
/ cos

r = 0,5 . d
d = 104,684242 mm
r = 52,342121 mm
Temel dairesi ap
Yar ap
d
b
= d . cos
t

r
b
= 0,5 . d
b

d
b
= 98,065628 mm
r
b
= 49,032814 mm
Di st dairesi ap
Yar ap
d
a
= d + 2 . m
n

r
a
= 0,5 . d
a

d
a
= 116,684242 mm
r
a
= 58,342121 mm

izim : d, d
b
, d
a
ve d
f

CT boyu llr : CT = 18,3161345 mm

CT nin edeer as "
b
" hesaplanr.

.d
b
360
CT
b

b
b
d
360 CT

=
b
= 21,4027529


1. Adm :
Kavrama noktas " C " de referans profilini izelim:
Profil kaydrmasz olduundan taksimat dairesi ile takmn taksimat dorusu C noktasnda kesiir.
a0
= 1,25 . m
n
h
a0
= 7,5 mm
Takmn di kalnl s
d
= m
t
. / 2 s
d
= 9,672801 mm
Takmn di st yar ap
a0
= 0,25 . m
n

a0
= 1,5 mm

2. Adm :


360
d 2
b
b
db 2

= b
2db
= 1,7115680954 mm

3. Adm :
4. Adm :


360
d 2
b
d 2

= b
2d
= 1,8270847047 mm

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
53

5. Adm :


6. Adm :

Uak erisi "b" yi
a0
izimi.

7. Adm :


8. Adm :


Di kalnl s
d
= t/2 = m
t
. / 2 s
d
= 9,67280138 mm

9. Adm :


10. Adm :


zm:

Di says z = 17
Normal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20
Helis as = 13,0029
Taksimat dairesi ap d = 104,68 mm
Temel dairesi ap d
b
= 98,06.. mm
Di st dairesi ap d
a
= 116,68.. mm
M
P
C
T
R
5
8
.
3
4
2
1
R
5
2
.
3
4
2
1
R
4
9
.
0
3
2
8
9.6728
1
8
.3
1
6
1
21.4028


D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
54

konstruksiyonu
vent konstruksiyonu

ekil 69, Evolvente

C
P
T

C
P
T

tirilmesiyle izimi.
0a
kadar
ap merkezlerinin birletirilme-
siyle izimi.

ekil 70, Uak erisi

ile birletirilmesi.
nn hesaplanmas.


C
P
T

aksettirilmesi.

ekil 72, Tam di

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
55

ekil 73, Dili z = 17, m = 6mm, = 13,0029

Di says z = 17
Normal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20
Kaydrma faktr = 13,0029
Temel dairesi ap d
b
= 98,06.. mm
Di st dairesi ap d
a
= 116,68.. mm
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
56
0.8.2.5 rnek 5, , Profil kaydrmal helis dili
0. Hazrlk:
Di says z
1
= 17
Nornal modl m
n
= 6mm
Kavrama as
n
= 20
Helis as = 13,0029
Kafa ksaltmas k.m
n
= 0,005220 mm

Taksimat dairesi ap
Yar ap
d = z . m
n
/ cos

r = 0,5 . d
d = 104,684242 mm
r = 52,342121 mm
Temel dairesi ap
Yar ap
d
b
= d . cos
t

r
b
= 0,5 . d
b

d
b
= 98,065628 mm
r
b
= 49,032814 mm
Di st dairesi ap
Yar ap
d
a
= d + 2.m
n
.(1+x)2.km
n

r
a
= 0,5 . d
a

d
a
= 119,673802 mm
r
a
= 59,8369 mm

izim : d, d
b
, d
a
ve d
f

CT boyu llr : CT = 18,19909011 mm

CT nin edeer as "
b
" hesaplanr.
.d
b
360
CT
b

b
b
d
360 CT

=
b
= 21,26598429


1. Adm :
Kavrama noktas " C " de referans profilini izelim. Profil kaydrmal olduundan taksimat dairesi
ile takmn taksimat dorusuarasnda v = x . m
n
mesafesi bulunur (Hata! Bavuru kayna
bulunamad.).
a0
= 1,25 . m
n
h
a0
= 7,5 mm
Aln kavrama as
( ) = cos / tan tan a
n t

Takmn di kalnl s
d
= m
t
. / 2 s
d
= 9,183 mm
Takmn di st yar ap
a0
= 0,25 . m
n

a0
= 1,5 mm
Kaydrma v = m
n
. x v = 1,5 mm

2. Adm :

360
d 2
b
b
db 2

= b
2db
= 1,7168980146 mm
3. Adm :

4. Adm :


360
d 2
b
d 2

= b
2d
= 1,8270847047 mm
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
57

5. Adm :


6. Adm :

Uak erisi "b" yi
a0
izimi.

7. Adm :


8. Adm : Yarm di profilinin konstruksiyonu. Di kalnlnn hesaplanmas.

Di kalnl s
d
= t/2 = m
t
. ( / 2+2.x.tan
n
) s
d
= 10,79344691 mm
Tam di as
z
= 360/z
z
= 21,17647059
Yarm di as
z2
=
z
/2
z2
= 10,58823529

9. Adm :


10. Adm :


zm:

Di says z = 17
Normal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20
Helis as = 13,0029
Temel dairesi ap d
b
= 98,06.. mm
Di st dairesi ap d
a
= 119,67.. mm
P
R
4
9
.
0
3
2
8
1
4
R
5
2
,
3
4
2
1
2
1
R
5
9
,
8
3
6
9
M
T
1
8
.1
9
9
1
1
.
5C
21.26598
10.7934
2
0


Kafa ksaltmas km
n
= 0,00522 mm
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
58

konstruksiyonu
vent konstruksiyonu

ekil 75, Evolvente

C
P
T

C
P
T

tirilmesiyle izimi.
0a
kadar
le izimi.

ekil 76, Uak erisi

ile birletirilmesi.
nn hesaplanmas.


C
P
T

aksettirilmesi.

ekil 78, Tam di

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
59

ekil 79, Dili z = 17, m = 6mm, = 13,0029, x = +0,25

Di says z = 17
Normal modl m
n
= 6 mm
Kavrama as
n
= 20
Helis as = 13,0029
Temel dairesi ap d
b
= 98,06.. mm
Di st dairesi ap d
a
= 119,67.. mm
Kafa ksaltmas k.m
n
= 0,005220 mm
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
60
0.9 malat ve imalat iin gerekli deerler
Endstride imalat ekilleri unlardr: apaksz imalat; dkm, presleme, sinterleme, v. b. ..... veya
apakl imalat; azdrma tezgahlar (kremayerle frezelemek) ; kremayerle planyalamak, dkp di
boluklarnn frezelenmesi, v. b. .....

0.9.1 Profil kaydrmas

0.9.1.1 Profil kaydrmas yaplmasndaki amalar

Evolvent bir dili profilinde profil kaydrmas yapmak demek, o diliyi normal di st apndan
daha byk (pozitif x) bir apta veya daha kk (negatif x) bir apta ayn di says ve ayn
modlle amak demektir. Buda kavrama asn (
n
= 20) teorik olarak byltmek veya kltmek
anlamna gelir.
-
v
+
v
m
inus
V
-D
i
S
f
r
-
D
i
p
u
l
u
s
V

-
D
i

ekil 80, Profil kaydrmas

Profil kaydrma deeri:
n
m x v = F 42

v mm Profil kaydrmas
x [] Profil kaydrma faktr
m mm Normal modl

Olarak hesaplanr.

0.9.1.2 Profil kaydrmasndan ne elde edilir?

20 evolvent dililerde profil kaydrmasz imal edilmesi uygun olabilecek minimum di says 14
tr. Bu di saysndan kk di saylarnda di dibi kesimesi olaynn meydana gelmesi pozitif
profil kaydrmalar ile nlenir. Yukarda ekil 80 de abartmal olarak bu olay ifade edilmitir.
Profil kaydrmasnn u yararlar vardr:
1. Pozitif profil kaydrma ile di dibi kalnl, buna dayanarak di dibi mukavemeti arttrlr.
2. Redktr kasasnda eksenler mesafesi yuvarlak say olarak alnr.
3. Snr di says daha kk deer alr.
4. Standart Referans profilli azdrma veya di ekme takm ile sradan birbiri ile
elendirilecek eitli dili ifti imal edilir.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
61
0.9.1.3 Pozitif ve negatif profil kaydrmas

Pozitif profil kaydrmalar, dili mukavemetini artrr. Kavrama oran
y azaltr. Kavrama
orannn azalmas dilinin grltl ilemesine yol aar. Negatif profil kaydrmalar ise dili
mukavemetini azaltr, buna mukabil kavrama orann bytr, bu da dili iftinin sessiz ve sakin
ilemesini salar. Genel olarak ok hzl ileyecek dili iftlerinde kavrama orannn byk olmas
gerekir, ancak bu yntem mukavemet koullarnn elverdii nispette uygulanabilir.

0.9.1.4 Profil kaydrma faktrnn etkileri

Ayn byklkte kalan temel dairesine gre taksimat ve taksimat dairesi, profil kaydrmasz dililerle
(Sfr-dililer), profil kaydrmal dililerde ayndr. Yuvarlanma dairesi ap u ekilde ifade edilir:

n w
m x 2 d d =
F 43

d
w
mm Yuvarlanma dairesi ap
m
n
mm Normal modl

V
Plus
- Dililer (+) , V
minus
- Dililer () iaretiyle hesaplanrlar

p
-
v
+
v
p
p
Sfr di
p
u
l
u
s
V

-
D
i
m
i
n
u
s
V

-
D
i

ekil 81, Profil kaydrmas

Her dili iin profil kaydrma faktrn hesaplayabilmek iin nce toplam profil kaydrma deeri
hesaplanr. Bu hesaptan sonra pinyon profil kaydrma faktr ya dorudan veya semek iin nerilen
deer hesaplanp seilir. Pinyon profil kaydrma faktrnn seimi iin hibir kanun yoktur, yalnz
neriler vardr. Pinyon profil kaydrma faktr konstruksiyona gre konstruktr taeafndan serbeste
seilebilir. Fakat kademedeki dili arkn profil kaydrma faktr hibir zaman seilmez, toplam
profil kaydrma deerinden pinyon iin kabul edilen pinyon profil kaydrma faktr kartlarak
bulunur.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
62
0.9.1.5 Toplam profil kaydrma deeri x = x
1
+ x
2

Toplam profil kaydrma deeri x sembolyle gsterilir ve u ekilde hesaplanr:

Helis dilide:
( )
n
t wt
2 1 2 1
tan 2
inv inv
z z x x x

+ = + =
F 44

Dz dilide:
( )
n
n w
2 1 2 1
tan 2
inv inv
z z x x x

+ = + =
F 45

x [] Toplam profil kaydrma deeri
z
1
[] Pinyonun di says
z
2
[] arkn di says
inv
wt, w
[] letme kavrama asnn evolvent fonksiyonu
inv
t
[] Aln kavrama asnn evolvent fonksiyonu
inv
n
[] Normal kavrama asnn evolvent fonksiyonu
tan
n
[] Normal kavrama asnn tanjant deeri

0.9.1.6 Pinyon ve arkn kaydrma deerinin seimi
0.9.1.6.1 Profil kaydrma faktr x
1
ve x
2
nin hesaplanarak bulunmas

Dz dililer iin:
|
.
|
\
|
100
z z
lg
u lg
2
x 1
2
x
x
2 1
1

F 46

Helis dililer iin:
|
|
.
|
\
|
100
z z
lg
u lg
2
x 1
2
x
x
2 n 1 n
1
F 47

1 2
x x x = F 48

x [] Toplam profil kaydrma deeri
z
1,n1
[] Pinyonun di veya edeer di says
z
2,n2
[] arkn di veya edeer di says
u [] evirme oran, di says oran u = z
2
/z
1
> 1

0.9.1.6.2 x
1
faktrnn tablodan ve x
2
faktrnn hesaplanarak bulunmas

Deerler yle bulunur:
x
1
faktrnn tablodan seilmesi (Hata! Bavuru kayna bulunamad.):

nce z
or
= (z
1
+z
2
)/2
ve x
or
= (x
1
+x
2
)/2 koordinatl nokta bulunur.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
63

Bu noktadan duruma gre (i >1 veya i < 1) zel izgi ait olan guruba gre izilir. Bu izgiden z
1

deerine gre x
1
deeri seilir.

40 10 20 30
0,2
0,4
-0,4
-0,2
0
120 140 160 50 60 70 80 90 100
n
0,6
0,8
1
P
r
o
f
i
l

k
a
y
d
r
m
a

f
a
k
t

x
Di says z, z

ekil 82, Profil kaydrmasnn dalm

Dolu izgi: evirme oran yavaa doru, yleki: i = z
1
/ z
2
<1 , z
1
tahrik eden
Kesik izgi: evirme oran hzlya doru, yleki: i = z
2
/ z
1
>1 , z
2
tahrik eden

Okuma rnei

ekil 82 den x
1
deerini okumak istersek u deerlerin nceden bilinmesi veya hesaplanmas
gerekir:

Dz dili kademe, z
1
= 19, z
2
= 83 i = 19/84<1 x = 0,3802478

zm:

Ortalama di says bulunur: z
or
= (z
1
+ z
2
) / 2 = (19 + 83) / 2 = 51,
Ortalama kaydrma faktr bulunur x
or
= x / 2 = 0,38 / 2 = 0,19

Koordinat (x = 51; y = 0,19) olan nokta bulunup iaretlenir. Bu noktadan i < 1 komu dorusuna
gre yeni i < 1 dorusu izilir. X deeri z
1
= 19 olan noktadan y eksenine izilen paralelin yeni
izilen i<1 dorusunu kestii noktann y deeri x
1
iin nerilen deerdir. Buda aa yukar 0,37
dir. Burada konstruksiyon artlarna gre seim yaplr. arktada + dzeltme yaplmas isteniyorsa
x
1
= 0,3 alnr ve x
2
= x x
1
den x
2
nin deeri bulunur:

x
2
= 0,3802478 0,3 = + 0,1802478 x
2
= + 0,1802478
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
64
0.9.2 Eksenler mesafesi
Dilileri tayan millerin rotasyon eksenlerinin mesafesi Eksenler mesafesi olarak adlandrlr ve
sembol a dr.

1
M
1 T
n
M
2
C
n
T2
2
d

=

d
w
2
d

b
2
1
w
1
d

=

d
d

b
1
a
o
a
M
1
T
1
w
C
T
M
2
w
2
d
2
d

b
2
w
2
d

w
2
d

d
1
d

b
1
ekil 83, Profil kaydrmasz eksen aras, a
o

Taksimat dairesi = Yuvarlanma dairesi
ekil 84, Profil kaydrmal eksen aras, a
Taksimat dairesi Yuvarlanma dairesi

Eksenler mesafesi a genel olarak u ekilde hesaplanr:

2
d
+
d
a
2 w 1 w
= F 49

a mm Eksenler mesafesi
d
w1
mm Pinyonun yuvarlanma dairesi
d
w2
mm arkn yuvarlanma dairesi

Eksenler mesafesi iki eittir:

1. Profil kaydrmasz eksenler aras a
0

2. Profil kaydrmal eksenler aras a
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
65
0.9.2.1 Profil kaydrmasz eksenler aras a
0

Bir kademedeki dili iftinde kaydrma yaplmamsa o kademenin taksimat daireleri ile yuvarlanma
daireleri ayndr (ekil 83).

1 1 w
d d = bzw.
2 2 w
d d =

Profil kaydrmasz eksenler aras u ekilde hesaplanr:

Dz dili
2
d d
2
d d
a
2 1 2 w 1 w
0
+
=
+
= F 50

Taksimat dairesini modl ve di says ile ifade edersek Profil kaydrmasz eksenler aras
formlmz u ekli alr:
Dz dili
2
z z
m a
2 1
n 0
+
= F 51

Helis dili
2
z z
m a
2 1
t 0
+
= F 52

a
0
mm Profil kaydrmasz eksenler aras
m
n
mm Normal modl
m
t
mm Aln modl
z
1
[] Pinyonun di says
z
2
[] arkn di says

Pratikte Profil kaydrmasz eksenler aras, kullanld zaman, yukarda verilmi olan formllerle
hesaplanr.

0.9.2.2 Profil kaydrmal eksenler aras a

Kademede alan dili iftinde dzeltme yani profil kaydrmas yaplmsa, o kademenin taksimat
daireleri ile yuvarlanma daireleri ayn deildir (ekil 84). Yuvarlanma dairesi u ekilde gsterilir:

w
1 b
1 w
cos
d
d
= ve
n 1 1 b
cos d d =

w
n
1 1 w
cos
cos
d d
= veya
w
n
2 2 w
cos
cos
d d
=

Bu deerleri Hata! Bavuru kayna bulunamad. da yerletirirsek, u forml buluruz:
w
n 2 1 w
n
2
w
n
1
2 w 1 w
cos
cos
2
d d
2
cos
cos
d
cos
cos
d
2
d d
a
+
=
=
+
=
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
66
Dz dili V-Kademede eksenler mesafesi:

w
n
0
cos
cos
a a
=
F 53

Helis dili V-Kademede eksenler mesafesi:
wt
t 2 1 2 w 1 w
cos
cos
2
d d
2
d d
a
+
=
+
=

wt
t
0
cos
cos
a a
=
F 54

a
0
mm Profil kaydrmasz eksenler aras
d
w1
mm Pinyonun yuvarlanma dairesi ap
d
w2
mm arkn yuvarlanma dairesi ap
d
1
mm Pinyonun Taksimat dairesi ap
d
2
mm arkn Taksimat dairesi ap
n
Normal kavrama as
w
letme kavrama as
t
Aln kavrama as
wt
letme aln kavrama as

Pratikte eksenler mesafesi hesaplanmaz, seilir. Bu seimde genelde standart saylar seilir.
Yukarda belirtilen sebeplerden tr iletme kavrama as
w
ve
wt
hesaplanr.
0.9.3 Di stap d
a1
, d
a2

Di st ap d
a1
, d
a2
u ekilde hesaplanr:
w
d
d
a
h
a

Genel:
a a
h 2 d d + =

Referans profiline gre:

n a
m h =

Profil kaydrmasnn etkilerini
dnrsek, di stapn u ekilde
formle ederiz:
ekil 85, Di st ap

( )
n n a
m k 2 x 1 m 2 d d + + =
F 55

d
a
mm Di st ap
m
n
mm Normal modl
k.m
n
mm Di st ap dzeltmesi
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
67
Burada kafa ksaltmas profil kaydrma faktrne gre ya toplanr veya kartlr.
Di st ap dzeltmesi x > 0, ise 2 . k . m
n
alnr yani kartlr, di st ap dzeltmesi
x < 0, ise +2 . k . m
n
alnr yani toplanr.
Dilide profil kaydrmas yoksa x = 0 ve 2.km
n
= 0 alnr ve profil kaydrmas olmayan dilide di
st ap u formlle bulunur:

n a
m 2 d d + =
F 56

d
a
mm Di st ap
m
n
mm Normal modl
0.9.3.1 Di st ap dzeltmesi k m
n

Di st ap dzeltmesi k m
n
u ekilde hesaplanr:

( ) a m x x a m k
n 2 1 0 n
+ + =
F 57

k.m
n
a
0
mm Profil kaydrmasz eksen aras
(x
1
+x
2
) [] Toplam profil kaydrma deeri
m
n
mm Normal modl
a mm Profil kaydrmal eksen aras
0.9.4 Taban dairesi ap " d
t
"
Kabul edilen Referans profiline gre standart azdrma lleri h
t
1,25 m
n
ve h
a
1 . m
n
dir.
d
h
d
d
a
h
t
a
t

ekil 86, Taban dairesi ap
Bilinen geometrik balantlara gre;
d
t
= d - 2 . h
t

d
t
= d
a
- 4,5 . m
n
+ 2.v 2 . km
n
d
a
= d + 2 . m
n

d = z : m
n
v = x . m
n

eitlikleri yazlabilir.

( )
n n n n n n n t
km 2 km x 2 + ,5 2 - z m = km 2 v 2 +
m
,5 4 - m 2 m z d + =

( )
n n t
km 2 x 2 ,5 2 z m d + =
F 58

d
t
mm Taban dairesi ap
z [] Di says
m
n
mm Modl
v mm Kaydrma
k.m
n
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
68
0.10 Kontrol iin gerekli deerler

0.10.1 llecek di says k

llecek di says k u ekilde hesaplanr (ekil 87).

2 5 , 0
180
z
k
n n
+

=
F 59

k [] llecek di says
z
n
[] Edeer di says
Elde edilen deer daima bir sonraki tam sayya yuvarlanmaldr.
rnein: k = 2,345... k = 3
Dz dililerde di says ile edeer di says ayn byklktedir.

k

Kontrol l deeri W
k
u ekilde hesaplanr. llen mesafe temel dairesinin teet boyudur
(ekil 87).

b
k
3
d
d
d
s
k
W
b
p
e e
p

ekil 87, llecek di says
s
+ p ) 1 - k ( =
W
b
e
k

Buradaki deerleri yazarsak:

cos t = p p
b e

n
m = t

P deerini yerletirirsek

cos m = p
n
e

Temel dairesindeki di kalnl
|
.
|
\
|
inv +
d
s
d =
s
b b

2
p
= s

cos z
m
= cos d =
d
n b
olur.

|
|
.
|
\
|

inv +
z
m
2
p
cos z
m
=
s
n
n b

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
69
Deerlerin hepsini yerletirir ve forml sadeletirirsek:

inv
z m 2
p
cos z
m
+ cos
m
) 1 - k ( =
W
n
n n k
|
|
.
|
\
|
+

(
|
|
.
|
\
|

inv +
z
m
2
m
z + ) 1 - k ( cos
m
=
W
n
n
n k

| | inv z + 0,5 + ) 1 - k ( cos
m
=
W
n k
F 60

W
k
mm k-kadar di iin kontrol l deeri
k [] llecek di says
m
n
mm Normal modl
z mm Dili arkn di says
Kavrama as

Dz dililerde k-kadar di iin kontrol l deeri

| | inv z + ) 0,5 - k ( cos
m
=
W
n n n k

| |

n n n n n k
sin
m
x 2 + inv z + ) 0,5 - k ( cos
m
=
W

Helis dililerde k-kadar di iin kontrol l deeri

| | inv z + ) 0,5 - k ( cos
m
=
W
t n n k

| |

n n t n n k
sin
m
x 2 + inv z + ) 0,5 - k ( cos
m
=
W

Burada hesaplanan deer teoretik olarak bulunan tam byklktr. Dilinin alabilmesi iin
gerekli olan boluu salayabilmek iin kontrol l deerinin toleranslar verilmelidir. Buda u
ekilde yaplr:

Wk k k
A W W + =
F 61

aWk k ka
A W W + =
F 62

W
k
mm max. kontrol l deeri
W
ka
mm min. kontrol l deeri
W
k
mm Kontrol l deeri
A
Wk
mm Kontrol l deeri st tolerans
A
aWk
mm Kontrol l deeri alt tolerans
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
70
0.11 Toplam dili toleranslar
Kontrol iin gerekli deerleri grdk. Bu deerler ideal teoretik deerlerdir. Pratikte hibir deer
teoride istenilen tam aritmetik deer ile retilemez. Eer retim sonu var olan l deeri teoretik
deerin ayns ise bu bir rastlantdr ve milyonda bir oluur. Bunun iin pratikte kabul
edebileceimiz hatalar, yani toleranslar belirlememiz gerekir. Bu ilem Alman standartlar DIN de,
DIN 3960 ile 3964 numaral standartlarla belirlenmitir.

Foto 1, Byk bir dili toleranslar kontrol eden MAAG makinas

Bu standartlarda belirtilen sapmalar aada etraflca anlatlacaktr.

Foto 1 ve Foto 2 de MAAG kontrol makinalar
ile lleri kontrol edilen dililer grlmektedir.

lerde dililerin retimi ve kontrollar bahsinde
daha etrafl olarak kontrollara deinilecektir.

Foto 2, Kk bir dilide toleranslar kontrol
eden MAAG makinas

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
71
Toleranslarn seilebilmesi iin tolerans blgelerinin belirlenmesi gerekir. Elde seim iin hibir
art yoksa bay Seifert in (Zayfert) nerilerine gre seim yaplr. Eer konstruksiyon
artnamesinde toleranslar verilmise, artnamedeki istekler esastr.

Tablo 2, Dili kademesindeki toleranslar iin neriler "Seifert" e gre
Kullanld yer
A
a
A
sne
-Kolonu T
sn
-Kolonu
Genel makina tahrikleri js 7 b 26
Makas tahrikleri, Yry tahrikleri js 6 c 25
Takmtezgahlar tahrikleri js 6 f 24/25
Arazi ve zraat makinalar js 8 e 27/28
makina tahrikleri js 7 d 26
Plastik makina tahrikleri, Lokomotif tahriki js 7 c, cd 25

A
a
/
2
A
a
a
/
2
A
a
a
/
2
A
a
/
2
A
oWk2
uWk2
A
uWk1
A
oWk1
A
m
a
x
m
i
n
t
e
o
r
i
k

e
k
s
e
n
l
e
r

m
e
s
a
f
e
s
i

"
a
"
a
a
Dili ark 1
Dili ark 2

ekil 88, Kademede toleranslar

Hata! Bavuru
kayna bulunamad.
de verilmi olan
kolonlar;

A
a
Redktr
kasasnda eksenler
arasndaki mesafe
tolerans

A
sne
Dikalnl
st sapma tolerans

T
sn
Di kalnl
tolerans

ekil 88 de verilmi
olan deerler;

Aa Eksenler a-
ras mesafesi st to-
lerans

Aaa Eksenler a-
ras mesafesi alt to-
lerans

A
Wk
W
k
iin st
sapma, st tolerans

A
aWk
W
k
iin alt
sapma, alt tolerans

Bu deerleri srasyla
grelim.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
72
0.11.1 Eksenler mesafesi toleranslar
Dililerin skmadan alabilmeleri iin ekil 88 de grld gibi yanaklar arasnda
kararlatrlan byklkte boluk olmas gerekir. Bu boluun dililerin kalnlk toleranslar ile
belirlemenin yan sra, redktr kasasnda eksenler aras mesafesinin toleranslanmasda byk etkisi
vardr.

Eksenler mesafesi tolerans etkisini gz nne almak iin kademenin kullanld yere gre tolerans
snf Tablo 2 den seilir. Bu tolerans snf ve kademenin eksenler aras mesafesine gre Tablo 3
den ait olduu tolerans sapma deeri okunur.

Tablo 3, Redktr kasasnda eksenler aras mesafesi tolerans A
a
m olarak (DIN 3964)
a [mm] js5 js6 js7 js8 js9 js10 js11
10 - 18 4.0 5.5 9.0 13.0 21.0 35.0 55.0
18 - 30 4.5 6.5 10.0 16.0 26.0 42.0 65.0
30 - 50 5.5 8.0 12.0 19.0 31.0 50.0 80.0
50 - 80 6.5 9.5 15.0 23.0 37.0 60.0 95.0
80 - 120 7.5 11.0 17.0 27.0 43.0 70.0 110.0
120 - 180 9.0 12.0 20.0 31.0 50.0 80.0 125.0
180 - 250 10.0 14.5 23.0 36.0 57.0 92.0 145.0
250 - 315 11.0 16.0 26.0 40.0 65.0 105.0 160.0
315 - 400 12.0 18.0 28.0 44.0 70.0 115.0 180.0
400 - 500 14.0 20.0 31.0 48.0 77.0 125.0 200.0

Yukarda Hata! Bavuru kayna bulunamad. de DIN 3964 de redktr kasasnda eksenler aras
mesafesi tolerans, tolerans sahalar js5 ile js11 arasnda verilmitir. Bu toleranslar kademenin teorik
eksenler mesafesi ve yerine gre istenilen hassasla baldr. Eksenler aras tolerans hassasl dili
kalitesinide ierir. Fakat bu bant tam deildir. Genelde bir kademede A
Sne
A
aa
bants
oluturulur.

0.12 Yanak boluu ve Di kalnl toleranslar

0.12.1 Yanak boluu toleranslar
Yanak boluu ve toleranslar retim ve montaj hatalarn, yalamann srtnmesiz fonksi-yonunu
ve iletmede oluacak s genilemelern karlamak iin gereklidir.

Yanak boluu; bir diin arka yana ile dier diin n yana arasndaki bolua denir. Bu boluk
genelde ynde oluur:

Normal yanak boluu j
n
: alan yanaklarn birbirine demesi halinde normal ynde arka
yanakla dier dilinin yana arasndaki en ksa mesafedir. Genelde:

= cos cos j j
n t n
F 63

veya u deer alnr: ( )
n n
m 1 , 0 ... 025 , 0 05 , 0 j + = F 64
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
73
Dnme yn yanak boluu j
t
: Taksimat dairesinin aln kesitinde alan yanaklarn birbirine
demesi halinde arka yanakla dier dili arasnda kalan yay boyudur.
Genelde u bantyla hesaplanr.

( )
b t n t
cos cos / j j =
F 65

Radyal yanak boluu j
r
: letmedeki eksenler mesafesinin kademenin boluksuz almas
iin gereken yaklama mesafesidir.

( )
b wt n r
cos sin 2 / j j =
F 66

( )
wt t r
tan 2 / j j =
F 67

Burada toleranslar normal gemede olduu gibi eksenler aras mesafe sahalarna gre
hesaplanamazlar. nk burada ok eitli etkenler vardr ve bu etkeler gz nne alnarak
toleranslar hesaplanr.
n
e
tahrik eden
n
j
j
t
n
s

j
r

ekil 89, Normal ve Dnme yanak boluu ekil 90, Radyal yanak boluu

Silindrik aln dilileri iin di kalnl toleranslar A
sne
, A
sni
(normal kesit) veya A
ste
, A
sti
(aln
kesiti) ve eksenler mesafesi tolerans A
a
iin kademede en byk (max) ve en kk (min) hesapsal
dnme yn yanak boluu u formllerle hesaplanr:

ae
sni
ae sti max t
j
cos
A
j A j +
= + =
F 68

ai
sne
ai ste min t
j
cos
A
j A j +
= + =
F 69

=
cos
tan
A 2 j
n
a a

F 70
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
74
k
iin toleranslar A
Wk
ve A
aWk

Kontrol l deeri W
k
iin st ve alt toleranslar (di kalnl toleranslar) A
Wk
ve A
aWk

aada verildii ekilde hesaplanmas DIN3967 de nerilmitir.

st tolerans (sapma)
= cos A A
sne Wk
F 71

Alt tolerans
( ) = cos T A A
sn sne aWk
F 72

A
Wk
mm W
k
iin st sapma, st tolerans
A
aWk
mm W
k
iin alt sapma, alt tolerans
A
sne
mm Normal kesitte W
k
iin st sapma deeri
T
sn
mm Di kalnl tolerans
[] Kavrama as

Normal kesitte W
k
iin st sapma deeri A
sne
eer fonksiyon iin bir art yoksa bay Seifert in
Hata! Bavuru kayna bulunamad. nerisine gre Hata! Bavuru kayna bulunamad. den
seilir. Bu seimde taksimat dairesi byklne gre yaplr.

Tablo 4, Dikalnl st sapma deeri (tolerans) A
sne
[m] DIN 3967 ye gre
Taksimat
dairesi
a ab b bc c cd d e f g h
bis 10 -100 -85 -70 -58 -48 -40 -33 -22 -10 -5 0
10 - 50 -135 -110 -95 -75 -65 -54 -44 -30 -14 -7 0
50 - 125 -180 -150 -125 -105 -85 -70 -60 -40 -19 -9 0
125 - 280 -250 -200 -170 -140 -115 -95 -80 -56 -26 -12 0
280 - 560 -330 -280 -230 -190 -155 -130 -110 -75 -35 -17 0
560 - 1000 -450 -370 -310 -260 -210 -175 -145 -100 -48 -22 0

0.12.2.1 Di kalnl tolerans T
sn

Tablo 5, Di kalnl tolerans T
sn
[m] DIN 3967 ye gre
Taksimat
dairesi
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
bis 10 3 5 8 12 20 30 50 80 130 200
10 - 50 5 8 12 20 30 50 80 130 200 300
50 - 125 6 10 16 25 40 60 100 160 250 400
125 - 280 8 12 20 30 50 80 130 200 300 500
280 - 560 10 16 25 40 60 100 160 250 400 600
560 - 1000 12 20 30 50 80 130 200 300 500 800

Di kalnl tolerans T
sn
bay Seifert in nerisine gre Hata! Bavuru kayna bulunamad. den
seilir.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
75

0.12.3 Di genilii kontrolu

Dilide kontrolleri hatasz yapabilmek iin dili arkn geniliinin belli bir byklkte olmas
gereklidir. En kk di genilii u byklktedir:

b M b k min
cos b sin W b + =
F 73

Burada b
M
iin u deer alnr:

k M
W 018 , 0 2 , 1 b + F 74

W
k
mm Kontrol l deeri
b
Temel silindirinde helis as

Foto 3, MAAG makinasnda byk bir dilinin toleranslarnn kontrolu ve deerlerin hakikate uyup
uymadnn tartmas

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
76
0.12.4 Mukavemet hesaplar iin gerekli deerler
0.12.4.1 Toplam kavrama oran

Toplam kavrama oran
profil kavrama oran
ile helis kavrama oran
toplan-masyla
bulunur.

=

+
F 75

[] Toplam kavrama oran
[] Profil kavrama oran
[] Helis kavrama oran


Kavrama boyunun kavrama hatvesine oran profil kavrama oran
verir. Profil kavrama oran

btn kademelerde birden byk olmaldr,
>1 . Daha emin alabilmek iin
> 1,25 olmas salanr. Profil kavrama oran arklarn dnme hz ile orantl artarsa o kadar iyi
olur.
T
ark 2
ark 1
M
C
A
T
E
b
2
2
a
2
b
1
1
a
1
g
d
d
d
M
2
1
1
2
d
d
d

1
vesi Kavramahat
u Kavramaboy
=

p
g
=
e
veya
p
g
=
et
t

Kavrama boyu muhakkak kavrama
hatvesinden byk olmaldr.

Kademenin istenildii gibi almas
iin profil kavrama oran 1,25 <
< 2
seilir.

Bir dili iftinde dililerden daima en
az birer di karlkl olarak birbirini
kavramal ve ikinci bir di
kavramadan evvel birinci di kar
diten ayrlmamaldr. Bunu daha iyi
anlamak iin ekil 91 e bakalm.
Buradaki evolvent dilileri teorik
olarak btn kavrama dorusu
boyunca, yani T1 den T2 ye kadar
kavrayabilirler . Ancak 2. arkn di
ba kavrama dorusunu, A
noktasnda ve 1. arkn di st ise E
noktasnda kestiklerinden, dililer an-
ekil 91, Kavrama boyu
cak A ve E noktalar arasnda birbirleriyle temastadrlar ve kavrama dorusunun AE = g
ksmna
bu sebepten, kavrama boyu veya gerek uzunluu deriz. Takm tezgahlarnda sesiz alma
gerektiinden profil kavrama oran
1,4 alnr.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
77
0.12.4.3 Kavrama boyu g

Sfr-Dili kademesinde taksimat ve yuvarlanma daireleri akr (ekil 91), yani ayndr. Burada
kavrama boyu g

= AE dir. Bu eitlii daha genileterek yazarsak u banty buluruz:

2
1 2 1
T T A T E T AE g + = =
ve burada
2 1
2
1
CT C T T T + = deerindedir.

Kavrama boyunu bulmak iin eitlikteki deerleri srasyla hesaplayalm:
M
1
T
1
E
geninden
2
1
2
1 b
2
1 a
E T
2
d
2
d
+ |
.
|
\
|
= |
.
|
\
|
;
2
1 b
2
1 a
2
1
2
d
2
d
E T |
.
|
\
|
|
.
|
\
|
= ;
2
1 b
2
1 a 1
b d
2
1
E T =
M
2
T
2
E
geninden:
2
2 b
2
2 a 2
b d
2
1
A T =
T
1
CM
1

geninden:
= sin
2
d
C T
1
1
; = sin
2
d
CT
2
2
;
2
d d
a
2 1
0
+
=

( )

sin a = sin
2

d
+
d
=
2
sin
d +
2
sin
d =
T T
0
2 1
2 1 2 1

Bylece genel olarak kavrama boyunu " g
" u formlle gsterebiliriz:

sin a - d d
2
1
+ d d
2
1
= AE = g
0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a

Dz dili:

Sfr kademe:

|
.
|
\
|
+
sin a - d - d d - d
2
1
= g
0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
F 76

V Kademe:
w 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
sin a - d - d d - d
2
1
= g
|
.
|
\
|
+
F 77

Helis dili

Sfr kademe:
t 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
sin a - d - d d - d
2
1
= g
|
.
|
\
|
+
F 78

V Kademe:
wt 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
sin a - d - d d - d
2
1
= g
|
.
|
\
|
+
F 79

g
mm Kavrama boyu
d
a1,2
mm Pinyon ve arkn di st ap
d
b1
mm Pinyon ve arkn temel dairesi ap
a
0
[] Kavrama alar, indekslerine gre
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
78
0.12.4.4 Kavrama hatvesi p
e
veya p
et

T
n
b
r
p
b
p
e
p
n
r
M
C

Kavrama normali n-n in
zerindeki p
e
boyu,
kavrama hatvesidir.
Temel dairesindeki hatve
temel kavrama hatve-
si p
b
ile kavrama
hatvesi p
e
ayn boyda-
dr (ekil 92).
Kademenin saat gibi
almas iin hatvelerin
tam uymas gereklidir.
Bu deer helis dililerde
aln kavrama hatvesi,
dz dililerde ise nor-
mal kavrama hatvesi
olarak tanmlanr.

Hesaplayacak olursak u
formlleri buluruz:

p z d U
b b b
= =

cos p
z
d
p
b
b
=

=

p p
b e
=
ekil 92, Kavrama hatvesi

cos m cos p p p
n n n b e
= = =

Temel kavrama hatvesi
cos m p
n n b
=
F 80

Normal kavrama hatvesi
cos m p
n n e
=
F 81

Aln kavrama hatvesi
cos m p
t t et
=
F 82

p
e
mm Normal kavrama hatvesi
p
b
mm Temel kavrama hatvesi
p
et
mm Aln kavrama hatvesi
m
n
mm Normal modl
m
t
mm Aln modl
n
[] Normal kavrama as
t
[] Aln kavrama as
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
79
hesab
Hassas ve tam hesaplar iin

deerleri hesaplanmal, kaba olarak alnabilecek deerler tablodan
alnmaldr.
Pinyon says z , z , z
Di says oran u = z / z
P
r
o
f
i
l

k
a
v
r
a
m
a

o
r
a
n
1,7
1,9
1,8
1,5
1,4
20 14 17
1,6
1 n1 v1
2 1
1
,
2
1
1
,
5
2
3
5
1
0 o
o
25 30 35 40 50

Di says z , z , z , z
l
e
t
m
e

k
a
v
r
a
m
a

a
2
1,2
z

,

z

i
i
n
2
1
8 10
0,5
0,6
1
P
r
o
f
i
l

k
a
v
r
a
m
a

o
r
a
n
1,1
0,7
1,0
0,9
0,8
50
1
20 40 30
2 n1 n2
200 100 150
=
1
6
2
6
2
4
2
2
2
0
1
8

ekil 93,
Sfr ve V- Sfr kademede ekil 94,
V- kademede

Dz dili,
Sfr-Kademe
n n
n 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
e
cos m
sin a - d - d + d - d 0,5
=
p
g

|
.
|
\
|

F 83

Dz dili,
V-Kademe
n n
w 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
e
cos m
sin a - d - d + d - d 0,5
=
p
g

|
.
|
\
|

F 84

Helis dili,
Sfr-Kademe
t t
t 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
et
cos m
sin a - d - d + d - d 0,5
=
p
g

|
.
|
\
|

F 85

Helis dili,
V-Kademe
t t
wt 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
et
cos m
sin a - d - d + d - d 0,5
=
p
g

|
.
|
\
|

F 86

d
a1,2
mm Pinyon ve arkn di st ap
d
b1,2
mm Pinyon ve arkn temel dairesi ap
a
0
[] ndeksine gre kavrama as
m mm Modl

Profil kavrama oran
n

( )
2
b
n
cos

F 87
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
80
0.12.4.6 Helis kavrama oran "
"
Helis kavrama oran, eikliin aln hatvesine oran olup, sembol "
" dr.

t
p
U
=

F 88

U mm Eiklik
p
t
mm Aln hatvesi

0.12.4.7 Eiklik " U "

p
e
U
p
t
1
b

Eiklik, taksimat silindirinin yana kesme
erisine, dili balangcnda izilen teet ile
teet noktadnda taksimat silindirinde eksene
izilen paralel doru arasndaki dili
bitimindeki akldr. Eiklik u ekilde
bulunur.
ekil 95 de taksimat dairesinde ak kesit
gsterilmitir. Burada:

b
/ U = tan
1

bants yazlp eiklik bulunur:
ekil 95, Eiklik kavrama oran

tan b = U
1
F 89

U mm Eiklik
b
1
mm Di genilii, normal temas boyu
p
t
mm Aln hatvesi
p
n
mm Normal hatve

cos
m
cos
sin

b
=
m
tan b
=
p
tan b
=
p
u
=
n
1
t
1
t
1
t

1
m
sin
b
=
n
1

F 90

[] Helis kavrama oran

b
1
mm Di genilii, normal temas boyu
Helis as
m
n
mm Normal modl

Helis kavrama orannn birden byk olmas (
1) halinde kademede kesintisiz deme

olacandan kademe sessiz, yani grltsz alr.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
81
Genelde kk eksenel kuvvet ve sessiz alma iin
= 1...1,2 olmas idealdir. Bu arttan hareket

ederek helis asnn seimi yaplr. Bunun iinde
1,14 alnr sin ye zlm F 94 formlne

yerletirilir.
b
m
3,5 sin
b
m
= sin
1
n
1
n

Pratikte alnd gibi b
1
d m
n
z
1
olarak kabul edilirse, helis as iin u neri ortaya kar:

|
|
.
|
\
|

z
3,5
arcsin =
1

F 91

Helis as
z
1
[] Pinyonun di says

0.12.4.8 Edeer di says " z
n
"

Helis dilide edeer di says, helis dili iin dnlen edeer dz dili arkn di saysdr.
Yani; Normal kesitin (ark kenaryla as yapan kesit) verdii elipsin byk yarapn taksimat
dairesi yar ap alan dilinin di says demektir.

n
b
Edeer ark
Elips kesiti
n
r
M
a
B
C
b
n
n
a
n
C
N
n
x
.
m
B
M
d
d
N
a

ekil 96, Edeer di says
C noktasnda yar ap :

b
2
n
cos
2
d
=
r

cos d =
a
2
n

d
=
r
2 oder
d
=
b
2
n n n n

b
2
n
cos
d
=
d

n n n n
z m =
d
; z m = d

cos
m
=
m
n
t

b
2
t
n n
cos
z m
=
z m

cos
cos
z
m
=
z m
b
2
n
n n

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
82

cos
cos
z
=
z
b
2
n

F 92

Eer burada kk bir hatay kabul edip cos cos
b
alnrsa:

b
3
n
cos
z
=
z

F 93

z
n
[] Edeer di says
Helis as
b
Temel dairesinde helis as

0.12.4.9 Temel dairesinde helis as "
b
"

Temel silindirinin dili yana kesme erisine, dili balangcnda izilen teet ile teet noktadnda
temel silindiri zerinde eksene izilen paralel doru arasndaki a Temel dairesinde helis as
dr ve u ekilde hesaplanr:

( ) cos sin arcsin =
n
b

F 94

b
Temel dairesinde helis as

Helis as
n
Normal kavrama as
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
83
0.13 ve kremayer dililer
dilileri anlatmadan nce kremayer diliyi tanmak, i dilileri daha iyi anlamak iin ok
faydaldr. Referans profilli dili veya di says ve taksimat dairesi sonsuz olan diliye kremayer
dilisi denir (ekil 97). Kremayer dilisi bir ok yerlerde kullanlr.

d dili
a

p
o
z
i
t
i
f
i dili
M
2 d
1
M
C
z = +
2
8
d = +
2
8
negatif
2
d =
pozitif
8
2
2
8 z =
2
a

n
e
g
a
t
i
f
2. dili
2. dili
pozitif
1. dili
d dili
2 i
M
sol helis
sa helis
sa helis
r
8
r
8
+
r
1
1
1
z pozitif
1
d pozitif

a

n
e
g
a
t
i
f
sa helis pozitif
2
i dili 2. dili
d pozitif
z pozitif
, sa helis pozitif
1
1
1
z negatif
2
d negatif
2
1. dili, d dili
M
1
M
r
r
2

i
1
d
2 i

ekil 97, Kremayer dili ekil 98, dili

Verilecek rneklerin banda dnme hareketinin dz harekete evrilmesi gelir. Torsiyon hareketinin
dz harekete dndrlmesi teknikte ve gnlk hayatta ok kullanlr.

rnein:
Da trenlerinde ortada nc ray olarak kremayer dilisi konulur ve tren tahrik eden pinyon ile
rayda kaymadan daa trmanr. Bina yanlarna kurulan yk asansrleride ayn prensipe dayanarak
alr. Atom santralnda uranyum ubuklarn deitirecek vinlerin vin yry ve aryonun
yry mekanizmasnda kullanlr.
rnekler saymakla bitirilemez.

Kremayer dilisi ift ynden tanmlanabilir. ekil 97 de grld gibi kremayer dilisi ile oluan
dili kademesinin eksenler mesafesi + pozitif olarak alnrsa kremayer dilisi d dili, eer
eksenler mesafesi negatif olarak alnrsa kremayer dilisi i dili olur. Eer di says
sonsuzdan belirli bir sayya getirilirse sonsuz byklndeki taksimat apda belli bir bykle
gelir, ekil 98. Bylece klasik grnl i dili oluur.

dililerin geometrik byklkleri d aln dililerinin ayn olup aradaki fark z
2
nin negatif n
iaretiyle hesabn yaplmasdr.

dililer dz, helis ve avu dili olarak imal edilebilirler. Talanmalar snrldr. Yanak tama
gc ayn birideki d dililere gre daha byktr. Eksenlar aras daha kktr. dilinin di
faln kademeyi tabii koruyan bir paradr. ok az yer kaplarlar. malatlar d dililere gre daha
zordur. En ok planet dililerde kullanlrlar.
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
84

ekil 99, Kremayer dili

ekil 100, dili
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
85
0.14 rnek
Burada hesaplarn yaplabilmesi iin kademenin n llendirilmesi ve analizinin yaplm olmas
gerekir. Yani dilinin geometrik lleri temel byklklerin n llendirmeyle belirlenmesinden
sonra yaplr. Buradaki deerler 1. ksmda hesaplanm deerlerdir.
0.14.1 Takm tezgah redktr, 1. Kademe geometrik deerleri
0.14.1.1 1. Kademe bilinenler

Tanm Birim Sembol Pinyon ark
Di says z
11,21
= 18 107
Modl mm m
n1
= 3
Kavrana as
n1
= 20
evirme oran u
1
= 5,944
Di genilii mm b
11,21
= 65 60
Helis as
1
= 19,7246
Helis yn sa sol
Di ama kalitesi DIN 8
Eksenler mesafesi mm a
1
= 200
Devir says d/s n
11,21
= 24,3 3,7
Malzeme ad 42 CrMo 4 42 CrMo 4
Elastiklik modl N/mm
2
E
din
= 210000 210000
Di dibi mukavemet deeri N/mm
2

Flim
= 310 310
Di yana mukavemet deeri N/mm
2

Hlim
= 1100 1100
evresel 0,5 mm derinlikte alevle di
dibi dahil sertletirilmi
HB 525 525
Moment
(hesaplar iin geerli, pinyon)
Nm M
t1
= 139,1
0.14.1.2 1. Kademe geometrik ller
Tanm Deerler
1
Aln modl, F 19,
cos
m
=
m
n
t
) 7246 , 19 cos(
3
=
m
t1
= 3,18699 mm
2
Aln kavrama as, F 25,
|
|
.
|
\
|
=
cos
tan
arctan
n
t

t1
= 21,139346
3 Profil kaydrmasz eksen aras, F 52,
2
z z
m a
2 1
t 0
+
= a
01
= 199,187 mm
4
letmede kavrama as, F 29, |
.
|
\
|
=
a
cos a
arccos
t 0
wt

wt1
= 21,733627
5
Aln kavrama asnn evolvent fonksiyonu, F 26,
180
tan inv
t
t t

=
inv
t1
= 0,017706
6
letmede kavrama asnn evolvent fonksiyonu, F 30,
180
tan inv
wt
wt wt

=
inv
wt1
= 0,019305
7
Toplam profil kaydrma deeri x , F 44,
( )
n
t wt
2 1 2 1
tan 2
inv inv
z z x x x

+ = + =
x
1
= 0,274596
8
n
, F 57,
( ) a m x x a m k
n 2 1 0 n
+ + =
k.m
n1
= 0,01095
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
86
9
Temel dairesinde helis as "
b
", F 94,
n
b

b1
= 18,490399
10
Edeer di says " z
n
", F 92,
cos
cos
z
=
z
b
2
n

z
n11
= 21,260365
z
n21
= 126,381061
11
Profil kaydrma faktr x
1
, F 47, neri :
|
.
|
\
|
100
z z
lg
u lg
2
x 1
2
x
x
2 n 1 n
1
= 0,333745
seim
x
11
= +0,25

2
,F 48,
1 2
x x x =
x
21
= +0,02459
12
Taksimat dairesi, F 23,
= =
cos
m
z m z d
n
t

d
11
= 57,366 d
21
= 341,008
13
Di st ap, F 55, ( )
n n a
m k 2 x 1 m 2 d d + + =
d
a11
= 64,844 d
a21
= 347,134
14 llecek di says k , F 59, 2 5 , 0
180
z
k
n n
+

= k
11
= 3 k
21
= 15
15
Kontrol l deeri W
k
, F 60,
| |

n n t n n k
sin
m
x 2 + inv z + ) 0,5 - k ( cos
m
=
W

W
k11
= 23,552 W
k21
= 133,809
Takmtezgahlar tahrikleri , Tablo 2 A
a
= js 6 ; A
sne
= f ; T
sn
= 24
W
k
iin st sapma deeri, Tablo 4, d iin A
sne
= 0,019 A
sne
= 0,035
Di kalnl tolerans, Tablo 5, d iin T
sn
= 0,025 T
sn
= 0,040

st tolerans, F 71, = cos A A
sne Wk

A
Wk1
= 0,018 A
Wk2
= 0,033

Alt tolerans, F 72, ( ) = cos T A A
sn sne aWk

A
aWk1
= 0,041 A
Wk2
= 0,070

max. l deeri, F 61,
Wk k k
A W W + =
W
k11
= 23,535 W
k21
=133,776

min. l deeri, F 62,
aWk k ka
A W W + =
W
ka11
= 23,511 W
ka21
=133,739

Eksenler aras tolerans, Tablo 3,
a
1
= 200 mm ; A
a
= js 6
A
a1
= 0,0145 mm
16
Temel dairesi ap, F 34,
t t b
cos z m d =
d
b11
= 53,506 d
b21
= 318,061
17
Profil kavrama oran
hesab, F 86,
t t
wt 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
cos m
sin a - d - d + d - d 0,5

|
.
|
\
|
1
= 1,476781

Profil kavrama oran
n
, F 87,
( )
2
b
n
cos
n1
= 1,641929
18
Helis kavrama oran "
" , F 90,
1
m
sin
b
=
n
1

1
= 2,148588
19
Di genilii kontrolu, F 73,
b M b k min
cos b sin W b + =
k M
W 018 , 0 2 , 1 b + = 1,6 mm
b
min
= 9,5 mm < b
2
= 60 mm

Bylece 1. Kademenin btn geometrik lleri tamamlanm ve salanmtr.

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
87

Di says z
12,22
= 18 78
Modl mm m
n2
= 5
Kavrana as
n2
= 20
evirme oran u
2
= 4,333
Di genilii mm b
12,22
= 113 105
Helis as
2
= 14,4775
Helis yn sol sa
2
= 250
Devir says d/s n
12,22
= 3,7 0,9
2
E
din
= 210000 210000
2

Flim
= 310 310
2

Hlim
= 1100 1100

HB 525 525
Moment

Nm M
t2
= 814,7

Tanm Deerler
1
Aln modl, F 19,
cos
m
=
m
n
t
) 7246 , 19 cos(
3
=
m
t2
= 5,16398mm
2
|
|
.
|
\
|
=
cos
tan
arctan
n
t

t2
= 20,601583
3
Profil kaydrmasz eksen aras, F 52,
2
z z
m a
2 1
t 0
+
=
a
02
= 247,871mm
4
.
|
\
|
=
a
cos a
arccos
t 0
wt

wt2
= 21,862817
5
180
tan inv
t
t t

=
inv
t2
= 0,016341
6
180
tan inv
wt
wt wt

=
inv
wt2
= 0,019666
7
( )
n
t wt
2 1 2 1
tan 2
inv inv
z z x x x

+ = + =
x
2
= 0,438401
8
n
, F 57,
( ) a m x x a m k
n 2 1 0 n
+ + =
k.m
n2
= 0,062927
9
b
", F 94,
n
b

b2
= 13,587082
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
88
10
Edeer di says " z
n
", F 92,
cos
cos
z
=
z
b
2
n

z
n12
= 19,676226
z
n22
= 85,263647
11
1
, F 47, neri :
|
.
|
\
|
100
z z
lg
u lg
2
x 1
2
x
x
2 n 1 n
1
= 0,365211
seim
x
12
= + 0,25

2
, F 48,
1 2
x x x =

x
22
= +
0,188401
12
= =
cos
m
z m z d
n
t

d
12
= 92,952 d
22
= 402,790
13
Di st ap, F 55,
( )
n n a
m k 2 x 1 m 2 d d + + =
d
a12
= 105,326 d
a22
= 414,548
14
llecek di says k , F 59,
2 5 , 0
180
z
k
n n
+

=
k
12
= 3 k
22
= 10
15
Kontrol l deeri W
k
, F 60,
| |

n n t n n k
sin
m
x 2 + inv z + ) 0,5 - k ( cos
m
=
W

W
k12
= 39,139 W
k22
= 146,859
a
= js 6 ; A
sne
= f ; T
sn
= 24
W
k
sne
= 0,019 A
sne
= 0,035
sn
= 0,025 T
sn
= 0,040

sne Wk

A
Wk2
= 0,018 A
Wk2
= 0,033

sn sne aWk

A
aWk2
= 0,041 A
Wk2
= 0,070

max. l deeri, F 61,
Wk k k
A W W + =
W
k12
= 39,121 W
k22
=146,789

min. l deeri, F 62,
aWk k ka
A W W + =
W
ka12
= 39,097 W
ka22
=146,827

a
2
= 250 mm ; A
a
= js 6
A
a2
= 0,0145 mm
16
t t b
cos z m d =
d
b12
= 87,007 d
b22
= 377,032
17
Profil kavrama oran
hesab, F 86,
t t
wt 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
cos m
sin a - d - d + d - d 0,5

|
.
|
\
|
2
= 1,497914

Profil kavrama oran
n
, F 87,
( )
2
b
n
cos
n2
= 1,585411
18
" , F 90,
1
m
sin
b
=
n
1

2
= 1,671126
19
b M b k min
cos b sin W b + =
k M
W 018 , 0 2 , 1 b + = 1,9 mm
b
min
= 11,6 mm < b
2
= 105 mm

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
89

Di says z
13,23
= 16 61
Modl mm m
n3
= 8
Kavrana as
n3
= 20
evirme oran u
3
= 3,813
Di genilii mm b
13,23
= 150 140
Helis as
3
= 10,0787
Helis yn sa sol
3
= 315
Devir says d/s n
13,23
= 0,9 0,9
2
E
din
= 210000 210000
2

Flim
= 310 310
2

Hlim
= 1100 1100

HB 525 525
Moment

Nm M
t
= 3487,8

Tanm Deerler
1
Aln modl, F 19,
cos
m
=
m
n
t
) 7246 , 19 cos(
8
=
m
t3
= 8,12539 mm
2
|
|
.
|
\
|
=
cos
tan
arctan
n
t

t3
= 20,288809
3 Profil kaydrmasz eksen aras, F 52,
2
z z
m a
2 1
t 0
+
= a
03
= 312,827mm
4
.
|
\
|
=
a
cos a
arccos
t 0
wt

wt3
= 21,33141
5
180
tan inv
t
t t

=
inv
t3
= 0,015581
6
180
tan inv
wt
wt wt

=
inv
wt3
= 0,018212
7
( )
n
t wt
2 1 2 1
tan 2
inv inv
z z x x x

+ = + =
x
3
= 0,27831
8
n
, F 57,
( ) a m x x a m k
n 2 1 0 n
+ + =
k.m
n3
= 0,053935
9
b
", F 94,
n
b

b3
= 9,465104
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
90
10
Edeer di says " z
n
", F 92,
cos
cos
z
=
z
b
2
n

z
n13
= 16,702458
z
n23
= 63,678121
11
1
,F 47, neri :
|
.
|
\
|
100
z z
lg
u lg
2
x 1
2
x
x
2 n 1 n
1
= 0,343413
seim
x
13
= + 0,25

2
, F 48,
1 2
x x x =
x
23
= + 0,02831
12
= =
cos
m
z m z d
n
t

d
13
= 130,006 d
23
= 495,649
13
Di st ap, F 55, ( )
n n a
m k 2 x 1 m 2 d d + + =
d
a13
= 149,898 d
a23
= 511,994
14 llecek di says k , F 59, 2 5 , 0
180
z
k
n n
+

= k
13
= 3 k
23
= 8
15
Kontrol l deeri W
k
, F 60,
| |

n n t n n k
sin
m
x 2 + inv z + ) 0,5 - k ( cos
m
=
W

W
k13
= 62,285 W
k23
= 184,428
a
= js 6 ; A
sne
= f ; T
sn
= 24
W
k
sne13
= 0,026 A
sne23
= 0,035
sn13
= 0,030 T
sn23
= 0,040

sne Wk

A
Wk13
=
0,024
A
Wk23
=
0,033

sn sne aWk

A
aWk13
= 0,053
A
Wk23
=
0,070

max. l deeri, F 61,
Wk k k
A W W + =
W
k13
= 62,260 W
k23
=184,395

min. l deeri, F 62,
aWk k ka
A W W + =
W
ka13
= 62,232 W
ka23
=184,357

a
3
= 315 mm ; A
a
= js 6
A
a3
= 0,016 mm
16
t t b
cos z m d =
d
b13
= 121,941 d
b23
= 464,899
17
Profil kavrama oran
hesab, F 86,
t t
wt 0
2
2 b
2
2 a
2
1 b
2
1 a
cos m
sin a - d - d + d - d 0,5

|
.
|
\
|
3
= 1,513986

Profil kavrama oran
n
, F 87,
( )
2
b
n
cos
n3
= 1,556067
18
" , F 90,
1
m
sin
b
=
n
1

3
= 0,974828
19
b M b k min
cos b sin W b + =
k M
W 018 , 0 2 , 1 b + = 2,3 mm
b
min
= 13,2 mm < b
2
= 140 mm


D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
91

1 Kaynaklar
1.1 Literatr
[ 1 ] Akkurt Mustafa /
Kent Malik
Makina Elemanlar, Birinci Cilt, 2.Bask
Birsen Yaynevi, 1986

[ 2 ] Bachmann / Lohkamp /
Strobl
Maschinenelemente, Band 1, Grundlagen und
Verbindungselemente, Vogel- Buchverlag, Wrzburg

[ 3 ]
Bargel/Schulze Werkstoffkunde,
VDI-Verlag GmbH, Dsseldorf

[ 4 ]
Bge, A. Das Techniker Handbuch, 16. berarbeitete Auflage, Friedr.
Vieweg&Sohn, 2000

[ 5 ]
Decker, K-H.
Maschinenelemente, Gestaltung und Berechnung
Carl Hanser Verlag, Mnchen Wien, 8.Auflage

[ 6 ] DIN-Taschenbuch 106 Antriebstechnik 1, Normen ber die Verzahnungsterminologie
Beuth Verlag GmbH, Berlin/Kln, 2.Auflage 1981
[ 7 ] DIN-Taschenbuch 123 Antriebstechnik 2, Normen fr die Zahnradfertigung
Beuth Verlag GmbH, Berlin/Kln, 1.Auflage 1978
[ 8 ] DIN-Taschenbuch 173 Antriebstechnik 3, Normen fr die Zahnradkonstruktion
Beuth Verlag GmbH, Berlin/Kln
[ 9 ]
Dubbel, H. Taschenbuch fr den Maschinenbau,
17. Auflage, Springer Verlag, 1990

[ 10 ] Ernst Die Hebezeuge
Bemessungsgrundlagen, Bauteile, Antriebe
Friedr. Vieweg+Sohn Branschweig, 1973
[ 11 ]
Gieck, K. Technische Formelsammlung,
27. erweiterte Auflage, Gieck Verlag, 1981
[ 12 ]
Htte Die Grundlagen der Ingenieurwissenschaften
29. vllig neubearbeitete Auflage, Springer Verlag, 1991

[ 13 ]
Khler / Rgnitz Maschinenteile, Teil 1 und Teil 2
B.G.Teubner, Stuttgart

[ 14 ]
Konstruteur BBC (Yeni ABB) Firmas
Firma ii yayn
[ 15 ]
Kutay, M. Gven Makinacnn Rehberi,
Birsen Yaynevi, Istanbul, 2003
[ 16 ]
Kutay, M. Gven Mukavemet Deerleri,
Makina Mhendisleri Odas, MMO/2004/353
[ 17 ] Langer, E. Maschinenelemente, Berechnung und Gestaltung
Dmmler
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch

[ 18 ] MAAG.Taschenbuch MAAG.Zahnrder Aktiengeselschaft
CH-8023 Zrich/Schweiz
[ 19 ] Matek, W. / Muhs, D. /
Wittel, H. / Becker, M.
Roloff/Matek, Maschinenelemente
Vieweg Verlag

[ 20 ] Niemann, G. MASCHINENELEMENTE, Band II, III
Springer-Verlag, 2.Auflage 1981

[ 21 ] Okday efik Makina Elemanlar, nc Cilt, 4.Bask
Birsen Yaynevi, 1982

[ 22 ] Reishauer AG Katalog ve CD
Werkzeugmaschinen , Industriestr 36
CH-8304 Walliselen-ZH
[ 23 ] Schuster, C. Die praktische Berechnung der Dauerfestigkeit gekerbter
Bauteile unter Bercksichtigung des DDR-Standarts TGL 19 340.
IFL Mitt. 6 (1967), Heft 11

[ 24 ] Ten Bosch Berechnung der Maschinenelemente
Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg-New York

[ 25 ] Wellinger, K. /
Dietmann, H.
Festigkeitsberechnung,
Grundlagen und technische Anwendung

[ 26 ] Widmer, E. Frsen und Verzahnen I
Blaue TR-Reihe, Verlag Technische Rundschau im Hallwag
Verlag, Bern und Stuttgart
[ 27 ] Pickard, J. Berechnung einfacher und zusammengesetzter Planetengetriebe
KEM, Mai 1987
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch

1.2 Standartlar
DIN 780 T1 Mai1977 Modulreihe fr Zahnrder, Moduln fr Stirnrder
DIN 780 T2 Mai1977 Modulreihe fr Zahnrder, Moduln fr
Zylinderschneckengetriebe
DIN 867 Feb1986 Bezugsprofile, fr Evolventenverzahnungen an Stirnrdern
(Zylinderrder) fr den allgemeinen Maschinenbau und den
Schwermaschinenbau
DIN 3960 Juli1980 Begriffe und Bestimmungsgrssen fr Stirnrder
(Zylinderrder) und Stirnradpaare (Zylinderradpaare) mit
Evolventenverzahnung
DIN 3960 B1 Juli1980 Begriffe und Bestimmungsgrssen fr Stirnrder
(Zylinderrder) und Stirnradpaare (Zylinderradpaare) mit
Evolventenverzahnung, Zusammenstellung der Gleichungen
DIN 3964 Nov1980 Achsabstandabmasse und Achslagetoleranzen von Gehusen
fr Stirnradgetriebe
DIN 3966 T1 Aug1978 Angaben fr Verzahnungen in Zeichnungen, Angaben fr
Stirnrad-(Zylinderrad) Evolventenverzahnungen
DIN 3967 Jul1978 Getriebe-Passsystem, Flankenspiel / Zahndickenabmasse /
Zahndickentoleranzen Grundlagen
DIN 3978 Aug1976 Schrgungswinkel fr Stirnradverzahnungen
DIN 3990 T1 Mr1980 Grundlagen fr die Tragfhigkeitsberechnung von Gerad-
und Schrgstirnrdern, Einfhrung und allgemeine
Einflussfaktoren
und Schrgstirnrdern, Berechnung der
Zahnflankentragfhigkeit (Grbchenbildung).
und Schrgstirnrdern, Berechnung der
Zahnfusstragfhigkeit
und Schrgstirnrdern, Berechnung der Fresstragfhigkeit
DIN 3990 T 5 Mai1984 Tragfhigkeitsberechnung von Stirnrdern,
Dauerfestigkeitswerte und Werkstoffqualitten
DIN 3990 T11 Jul1984 Tragfhigkeitsberechnung von Stirnrdern mit
Evolventenverzahnung, Anwendungsnorm fr
Industriegetriebe, Detail-Methode
DIN 3990 T21 Jul1984 Tragfhigkeitsberechnung von Stirnrdern mit
Evolventenverzahnung, Anwendungsnorm fr
Schnellaufgetriebe und Getriebe hnlicher Anforderungen
VDI 2157 Sep 1978 Planetengetriebe
Begriffe, Symbole, Berechnungsgrundlagen

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
94

2 Konu ndeksi

A
Asal hz 22
Aln kavrama as
t
29
Aln kavrama hatvesi p
et
86
Aln modl m
t
27
Alt kesim 35
Alt kesimli yanak profili konstruksiyonu 37

apsal adm D
P
27
avu veya ok dili 7
evirme oran i 11
evre hz v
n
12
C
Circular Pitch 28
D
Daire evolventi 18
Diametral-Pitch 27
Di 24
Di boluu "e
y
" 20
Di boluue
d
22, 23, 24
Di dibi kavisi yar ap
t
22, 23
Di genilii kontrolu 83
Di geniliib 22
Di kalnl "s
y
" 20
Di kalnl tolerans T
sn
82
Di kalnls
d
22, 23, 24
Di says 24
Di says z 22
Di says oran u 69
Di taban derinliih
t
22
Di st boluu s
b
39
Di st ap dzeltmesi 74
Di st ap d
a
22, 73
Di st kalnls
a
22
Di st ykseklii h
a
22, 23, 39
Di yanak boluu j
t
39
Di yksekliih 22, 23, 39
Dili ekseni 22
Dili kademesi 40
Dili kanunu 11
Dili yana 11
Dz dili 32
E
Eiklik U 88
Eksenler mesafesi a 71
Eksenler mesafesi tolerans A
a
80
En kk di genilii 83
Episikloid 14
Edeer di says " z
n
" 89, 90
Evolvent 18
Evolvent dili 18, 22
Evolvent fonksiyonu 19
Evolvent yanak profili 18
F
Fellow 6
H
Helis dili 32
" 88
Hiposikloid 14
I
malat 67
letme kavrama as
w
30, 31
letme kavrama dorusu 31
letme yuvarlanma dairesi 31
letme yuvarlanma dairesi ap d
w
31
letme yuvarlanma dairesi teeti 31
K
Kaval dili cidar h
c
22
Kavrama as
n
23, 29
Kavrama boyu g
84, 85
Kavrama hatvesi p
e
veya p
et
86
Konik dili 7
Kontrol l deeri W
k
75
Kontrol ls tolerans A
Wk
82
Kontrol ls st sapma deeri A
sne
\ 82
Kremayer dili 7
M
MAAG, Max 6
max. Kavrama boyu g
max
23
Modl m 26
N
Normal kavrama hatvesi p
e
86
Normal modl " m
n
" 26
D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
O
llecek di says k 75
Ortosikloid 13
P
Pinyon kaydrma faktr x
1
69
Profil as
P
23
Profil kavrama oran
84, 87
Profil kaydrma faktr 40
Profil kaydrmal eksenler aras a 72
Profil kaydrmas 36, 67
Profil kaydrmasz eksenler aras a
0
72
Profil kaymas 20
R
Redktrlerin grevi 9
Referans kremayeri 23
Referans profili 22, 23
S
Sa yanak 22
Sa yanak dorusu 22
Schiele 6
Seifert 78
Sfr dililer 40
Sfr-Kademe 40
Sikloid profiller 13
Silindirik d aln dili 7
Silindirik i aln dilisi 7
Snr di says " z
g
" 35, 36
Sol yanak 22
Sol yanak dorusu 22
Sonsuz dili 7
Sunderland 6
T
Taban dairesi apd
t
22, 74
Taban derinliih
t
23, 39
Takm di st ykseklii h
a0
23
Takmn di st kavisi yar ap
a0
23
Taksimat dairesi 28
Taksimat dairesi apd 22, 28, 39
Taksimat silindiri 22, 39
Taksimatt 22, 23, 24, 39
Temel dairesi 32
Temel dairesi ap " d
b
" 32
b
" 90
Toplam kavrama oran
84
Toplam profil kaydrma deeri x 68, 69
U
Uakerisi 35
V
V-Dililer 40
V-Kademe 40
V-Sfr-Kademe 40
W
Willis 6
Y
Yanak 39
Yanak dorusu 39
Yanak profili 13
Yanak profili konstruksiyonu 34
Yuvarlanma noktas C 11
Yuvarlanma silindiri 39

D i l i l e r

www.guven-kutay.ch
2.1

12 00 Disliler Genel

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

12 00 Disliler Genel

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.guven-kutay.

ekil 45, , m.z arpm sabit

profil kavrama oran

ile helis kavrama oran

[] Toplam kavrama oran

[] Profil kavrama oran

[] Helis kavrama oran

verir. Profil kavrama oran

>1 . Daha emin alabilmek iin

" u formlle gsterebiliriz:

Sfr ve V- Sfr kademede ekil 94,

[] Helis kavrama oran

1) halinde kademede kesintisiz deme

= 1...1,2 olmas idealdir. Bu arttan hareket

1,14 alnr sin ye zlm F 94 formlne

You might also like