2010 Austos www.guven-kutay.

ch

DL ARKLAR
PLANET DLLER
12-02
M. Gven KUTAY

www.guven-kutay.ch

Sevgili eim

FSUN ' a
NSZ Bir konuyu bilmek demek, onu eldeki imkanlara gre kullanabilmek demektir. Dililer konusunu bilmek, dili retip kullanabilmek demektir. Bu belgelerde; dili ve dili redktrlerini fonksiyonlarna gre hesaplayp retmek iin gerekli btn bilgiler detayl anlatlm, dili hesap rnekleri, retim iin gerekli teknik resimler verilmi, dili imalat ve konstruksiyon esaslar anlatlm, Olduka detayl teorinin yannda uygulamada kullanlan deerler, tablolar ve diyagramlar verilmitir. ok ynl ve detayl zm rnekleri uygulamada yardmc olacaktr. Btn kullanlan literatrn dkm, gereinde dahada etrafl bilgi edinmek iin, belgenin sonunda verilmitir. Ayrca belgenin sonunda konu indeksi verilerek, aranlan konunun bulunmas kolaylatrlmtr. Bu belgede verilen bilgilere gre hesaplama programlarda dilde Trke, Almanca ve ngilizce olarak hazrlanm ve "Programlar" ksmnda excel program olarak verilmitir. Programlar istediiniz dilde kullanp btn hesaplar yaptktan sonra, bir tek emir ile istediiniz dile evirme imkannz vardr. Umarm ki bu programlar uygulamada yardmc olur. Bu arada ok az imkanlarla ve byk abalarla Trke teknik literatre bu konuda kazandrdklar kitaplar iin sayn efik OKDAY ve dier kiileri, saygyla anar, Trk makina mhendislerinin pratikte nderliini yapp bir ok gen mhendise yol gsteren sayn aabeyimiz merhum Dr. Mh. Dndar ARF ve btn mhendislere teekkr etmeyi bor bilirim. svirede, MAAG AG ve Reishauer AG firmalarna arivlerinden ve teknik yaynlarndan istediim ok deerli bilgileri belgelerime aktarma msadesi verdikleri iin teekkrlerimi sunarm. Bu belgede iyi, kt veya eksik bulduunuz konular ve bilgileri bildirirseniz ok sevinirim. Hepinize mutlu ve baarl gnler dileiyle... svire, Baden 2010 M. Gven KUTAY

DKKAT:
Bu belgedeki bilgiler iyi niyet, byk dikkat ve abayla son teknik bilgilere gre hazrlanmtr. Ben ve MAAG AG firmas ile REISHAUER AG firmalar bu belgedeki bilgilerin kullanlmasndan tr oluacak zarar ve ziyan iin hi bir ekilde maddi, manevi ve hukuki sorumluluk tamyacamz belirtirim. Bu belgedeki verileri kullanan kii, verilerin kullanld yerdeki zel artlara uygun olup olmadna kendisi karar vermelidir. Verileri kullanan kii genel kapsaml metotlar zel problere uygulamay kontrol edip verileri titizlikle kullanmaldr. ok zel hallerde, ya imalatcdan edinilen veya zel deneyler sonucu elde edilen deerlerle hesabn yaplmas gereklidir. M. Gven KUTAY www.guven-kutay.ch

NDEKLER 1 Planet dili sistemleri.....................................................................................................................5 1.1 Genel.......................................................................................................................................5 1.1.1 Planet dili sistemlerinin stnlkleri ve sakncalar .......................................................5 1.2 Planet sisteminin temel formlnn detayl bulunmas..........................................................6 1.3 Planet sisteminin temel formlnn ksa yoldan bulunmas ..................................................8 1.4 Planet dili sisteminin karekteristii.....................................................................................10 1.5 Planet dili sistemlerinde deerler ........................................................................................11 1.5.1 Basit planet sistemi, milli planet sistemi...................................................................11 1.5.1.1 evirme oranlar ......................................................................................................11 1.5.1.1.1 Gne-ember aras evirme oran iG/, kovan sabit ......................................11 1.5.1.1.2 Gne-Kovan aras evirme oran iG/K, ember sabit......................................11 1.5.1.1.3 ember-Kovan aras evirme oran i/K, gne sabit ......................................12 1.5.1.2 Basit planet sistemlerinde montaj koulu................................................................12 1.5.2 zet ................................................................................................................................13 1.6 Millerdeki gler P............................................................................................................15 1.6.1 Kademenin yuvarlanma gc Py ................................................................................16 1.6.2 Kademenin kavrama gc Pk......................................................................................17 1.7 Torsiyon momentleri Mt: ..................................................................................................17 1.8 eitli planet dili sistemlerinde evirme oranlar................................................................19 1.8.1 ki gneli planet sistemi................................................................................................19 1.8.1.1 1. Gne-Kovan aras evirme oran iG1/K, 2. Gne sabit...................................19 1.8.1.2 1. Gne - 2. Gne aras evirme oran iG1/G2, kovan sabit ................................20 1.8.1.3 2. Gne - Kovan aras evirme oran iG2/K, 1. Gne sabit.................................20 1.8.2 ki planetli, gneli ve emberli planet sistemi..............................................................20 1.8.3 eitli planet dili sistemlerinde montaj koulu ............................................................21 1.9 Diferansiyel mekanizmalar ..................................................................................................22 1.9.1 Diferansiyel dili takm, tip 1, ekil. 1.14 ....................................................................22 1.9.2 Diferansiyel dili takm, tip 2, ekil. 1.15 ....................................................................22 1.9.3 Diferansiyel dili takm, tip 3, ekil. 1.16 ....................................................................23 1.10 Yklenmenin eit dalm ................................................................................................24 1.11 Planet dili sisteminde devir saylar ve hz plan .............................................................24 1.11.1 Temel sistem de devir saylar ve hzlar .....................................................................24 1.11.2 D dili planet kademesinde devir says ve hz plan ...............................................25 1.11.2.1 Devir says ve hz plannn izimi..........................................................................25 1.12 Planet dili iin rnekler....................................................................................................28 1.12.1 rnek 1, planet kademesi analizi................................................................................28 1.12.2 rnek 2, Planet kademeli redktr .............................................................................30 1.12.3 rnek 3, ok ynl planet dili kademesi..................................................................32 2 Kaynaklar ....................................................................................................................................35 2.1 2.2 3 Literatr ................................................................................................................................35 Standartlar.............................................................................................................................37

Konu ndeksi ...............................................................................................................................38

www.guven-kutay.ch

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer 1 1.1 Planet dili sistemleri Genel

Planet "gezegen" demektir. smindende grld gibi planet dililer tpk gezegenler gibi hem kendi eksenleri, hemde gnein etrafnda bir yrngede dnerler. Ekseni etrafnda dndkleri dili, ite ve d dili ise "gne" diye, dta ve i dili ise ember diye adlandralm. Birde planeti veya planetleri tayan kol vardr. Bu ya hakikaten bir kol gibi veya bir ayna eklindedir. Bu kola veya aynaya "kovan" diyelim. Bu sistemde kullanlan dililer ya silindirik veya konik dililerdir. Aada silindirik planet dililerin en fazla kullanlan dzeni ekil. 1.1 de gsterilmitir. Bu sistem basit bir planet sistemidir ve GNE-PLANET, EMBER ve KOVAN diye drt elemandan olumutur. malatlarnn gittike daha kolay yaplabilmesinden tr, planet dili kademeleri gn getike makina sanayiinde daha ok kullanlr olmulardr. Genelde byk glerin veya tahrik mili ile k mili arasnda ar byk evirme oran isteyen yerlerde kullanlr. Belirtilmesi gereken en nemli fonksiyonlar, bir redktr iinde devir saylarnn st ste konulup ayarlanmas, hareket ve momentin bir ka yne datlabilinmesidir.

P G

+ G

ekil. 1.1, Planet dili sistemi G P K 1.1.1 Planet dilisi PLANET

ekil. 1.2, Planet sistemi ematik

Gne dilisi GNE ve gne dili mili ember dilisi EMBER ve ember dili mili Planet taycs, ksaca KOVAN

Planet dili sistemlerinin stnlkleri ve sakncalar

Planet dililerin stnlkleri: Aada verilmi olan stnlklerin hepsinin bir anda gerekmesi ve yaplmas imkanszdr. Fakat gerekli olan yerlerde kullanlr ve yararlar grlr. Genelde birden fazla planet olduundan ve iletilen kuvvet iin ayn anda altklarn-dan normal kademedeki dililere gre daha kk modlldrler. Arlklar ve boyutlar normal mekanizmalara gre kktr. Genelde bu oran normal mekanizmalarn yars veya te biri kadardr. Normalde tahrik mili ile k mili ayn eksen zerindedir. stenilirse eksenler kaydrlabilir. Planet sistemlerinin randmanlar, normal dili mekanizmalarndan daha yksektir. Fakat ok byk evirme oranlarnda randman der. Redktr iinde devir saylar ayarlanabilir. Redktr iinde g, moment veya hareket bir ka yne datlabilinir. www.guven-kutay.ch

6 Planet dililerin sakncalar :

Planet Dililer

Byk hzlarda planetler byk santrafj kuvvetleri doururlar ve yataklandrma ve yalama problemleri olur. Planet kutusu kk olduundan abuk snr. Planet dililerinde mukavemet hesaplar silindirik veya konik dili olduklarndan, hesaplar silindirik veya konik dililerinin ayn yntemleriyle yaplr. Bundan tr burada planet sistemlerindeki dililerin mukavemet hesaplarna deinilmeyecektir. Planet sistemlerindeki deiiklik ve enteresan ksm, hareket ve evirim oranlardr. Bunu detayl inceleyelim. Bu inceleme detayl olarak veya ksa yoldan yaplabilir. Burada her iki metotla incelemeyi yapp her kiinin isteine cevap vermi olalm. 1.2 Planet sisteminin temel formlnn detayl bulunmas En basit planet dili sistemi ekil. 1.3 de grld gibi; yuvarlanma yar ap r1 olan d dili 1 Gne, yuvarlanma yar ap r2 olan 2 Planet dili ve eksenler mesafesi veya yar ap rK = r1 + r2 olan K Kovan dan oluur.

2 1
Gne

Planet dili rK = r1+ r2

r2

n2 nK n1

Kovan

r1

Yatak sehpas

ekil. 1.3, En basit planet dili sistemi Bu sistemde ayn zamanda Gne mili 1 i n1 ile, Kovan K y nK ile evirelim. Burada Planet dili 2 yatak sehpas eksenine gre n2 dn yapar. Burada tanmladmz bu devir saysn analitik olarak veya Hz plan yardmyla bulabiliriz. Devir saylar yerine asal hzlar veya sabit bir zamanda dn alarn kullanabiliriz. nk bu boyutlar devir says ile doru orantldr (bak Tablo 1.1). Tablo 1.1, Devir says, asal hz ve dn alar Dilinin ad Gne dili Planet dili Kovan Devir says n1 n2 nK Asal hz 1 = 2.. n1 2 = 2.. n2 K = 2.. nK Dn as 1 = 1.t 1 = 1.t K = K.t ap d1 d2 Di says z1 z2 -

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer
2.1=

Dncelerimizin k durumu olarak ekil. 1.3 alalm ve planet dilisi ile kovan bir biri ile kenetleyelim ve kovan K as kadar saa evirelim. Planet dilisi 2.1 as ve gne diliside kovanla beraber K as kadar dnerler, bak ekil. 1.4, Durum 1. Burada u eitlik bulunur; 2 .1 = K

Kenet

Kenetlemeyi zelim, kovan sabit tutalm ve gne dilisini K kadar geriye, yani sola ekil. 1.4, Durum 1 evirelim. Bu durumda planet dilisinie bakarsak, gne K dilisi K kadar dnnce planet diliside 2.2 kadar dner, bak ekil. 1.5, durum 2. Burada iki dilinin T bir biri ile yuvarlandklar ember parasnn T eitliinden u bant yazlr:
2 .2

2.2 r2 = K r1 Buradan da

r 2 .2 = K 1 r2 bulunur. imdi gne dilisini 1 as kadar saa (+) evirince planet diliside 2.3 kadar sola () dner. ekil. 1.5, Durum 2

r 2.3 = 1 1 r2 Bylece planet dilisini dnme as bulunur. 2 = 21 + 2.2 2.3 veya

r r 2 = K + 1 K 1 1 r2 r2

2.3

T1

T' 1

T2

T' 2

F. 1.1

ekil. 1.6, Durum 3 Bu forml kovan K ve gne 1 kadar saa dndrlrse geerlidir. F. 1.1 formlnn iki tarafn t ye blersek, eitlii asal hz bants olarak buluruz F. 1.2.
r r 2 = K + 1 K 1 1 r2 r2

F. 1.2

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer

Bu bulunan forml F. 1.2 nin iki tarafn 2. ye blersek, eitlii devir saylar bants olarak buluruz F. 1.3:
r r n 2 = n K + 1 n K 1 n1 r2 r2

F. 1.3

Temel evirim orann i1/2 = r2/r1 = i0 yazar ve formln iki tarafn i0 ile arparsak Planet sisteminin temel formln buluruz:
n n n2 = nK K 1 i0 i0

/ . i0

n1 n 2 i 0 = n K (1 i 0 )

F. 1.4

n i r

1/s [-] m 1/s

indeksine gre devir says indeksine gre evirme oran indeksine gre yar ap indeksine gre asal hz indeksine gre dn as

Bu planet sisteminin temel forml btn planet sistemlerinde (silindir ve konik dili) geerlidir. Bununla sistemde aranan btn devir saylar ve devir saysna bal btn deerler bulunur. Bunun yannda evirim orann i2/1 = r1/r2 = 1/i1/2 olarak alnrsa u forml bulunacakt:
n 2 n1 i 2 / 1 = n K (1 i 2 / 1 )

1.3

Planet sisteminin temel formlnn ksa yoldan bulunmas

Planet dili sistemindeki hareket ve evirme oranlarn inceleyebilmek iin ekil. 1.7 de gsterilmi olan en basit planet dili sistemi ele alalm. Bu sistemde dililer; gne dilisi indeks G ile, planet dilisi indeks P ile, planeti tayan kovan indeks K ile ve ember dili indeks ile gsterilmitir. Hesaplarda dililer indeksleriyle gsterilecektir. Bunlar deiik ynlerde dnebilecekleri gibi bunlardan birini sabit tutmakta mmkndr. Burada ember diliyi sabit kabul edelim ve dier deerleri u ekilde gsterelim: Dilinin ad Gne dili Planet dili ember dili Kovan Devir says nG nP n nK Asal hz G = 2.. nG P = 2.. nP = 2.. n K = 2.. nK Dn as G = G.t P = P.t = .t K = K.t ap dG dP d Di says zG zP z -

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer

P T

P G K

K sabit

ekil. 1.7, En basit planet dili sistemi Dn ynlerini kesin olarak tanmlayalm. Bir diliye ekseninden bakp disk eklinde grdmzde dili saat yelkovannn dn gibi dnyorsa buna Sa dn, eer aksi istikametinde dnyorsa buna Sol dn diyelim. Bir kademede veya bir ka kademeli redktrde btn dililer iin dn ynleri, kabul edilen sabit bir noktaya gre verilir. ekil. 1.7 de dn ynleri iin kabul edilen sabit noktay tahrik mili T olarak alalm. Bylece dililer arasndaki bantlar inceleyelim. Burada yapacamz almada kullanacamz deerlerden; devir says n, asal hz veya zaman t eit ve sabit alnrsa dn as olabilir. Karlatrmada ve orantlarda bu deerlerden herhangi birini semekle hibir deiiklik veya yanl yaplm olmaz. ekil. 1.7 de gne saa dnerse evirme oran u ekilde hesaplanr: n n i= G P nP n Bu forml ilenirse: buradan
n i= G = n d dG = z zG

n i = G bulunur. n bulunur.

Bu bulunan evirme oranna Standart evirme oran adn verelim ve sembol olarak i0 ile gsterelim. i0 = z zG

F. 1.5

i0 z zG

[-] [-] [-]

Standart evirme oran ember dili di says Gne dili di says

Dier taraftan planet dilisi kovan ile sabit tutulduundan, gne ve emberin kovana gre devir saylar: Gnein kovana gre; emberin kovana gre; n G = nG0 n K
n = n 0 n K

www.guven-kutay.ch

10

Planet Dililer

Bu eitlikleri bir birine bler ve ilersek: n nG = n 0 n K nG0 n K

1 n 0 n K = i0 n G 0 n K
n G n K = i0 n n K

)
F. 1.6

n G i 0 n = n K (1 i 0 )

Bu forml (F. 1.6) planet dili sisteminin temel forml olup, btn planet dili sistemlerinde evirme oranlarnn ve hzlarn bulunmasnda kullanlr. Gne ve emberin dnme ynleri standart evirme orann ve dolaysyla F. 1.6 yi etkiler.
1.4 Planet dili sisteminin karekteristii

Planet dili sisteminin karekteristii deyince akla di says oran gelir. Sistemdeki standart evirme oran i0 pozitif (+) veya negatif () olabilir. aret sistemdeki dililerin greceli dnme ynlerine baldr. yleki: Buna gre F. 1.6 formln yazacak olursak: Gne ve ember ayn ynde dnyorsa i0 pozitif (+), ters ynde dnyorsa i0 negatif () iaretli olur.
n G i 0 n = n K (1 i 0 )

F. 1.7

i0 =

z zG

bak F. 1.5

i0 nG n
K

[-] [-] [-] [-]

Standart evirme oran Gnein devir says emberin devir says Kovann devir says

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer 1.5 1.5.1 Planet dili sistemlerinde deerler Basit planet sistemi, milli planet sistemi

11

Basit planet dili sisteminde (ekil. 1.8) evirme oranlar hep grecelidir. Yani bir dilinin hz veya devir says herhangi bir paraya gre belirlenir. Bunu belirtmek iin evirme oranlarnn indeksini buna gre verelim. rnein: Gne ile ember arasndaki evirme orann iG/ olarak gsterelim. dili planet sistemi u dililerden oluur:

P G

K z2 z1

z3

1. Dili, Gne G 2. Dili, Planet P (Normal olarak 3 adet 120 aralkl) 3. Dili, ember (genelde sabit) Burada evirme oranlar veya diler oran u = 4 ... 13 olur. Bu sistemde daha byk evirme oran istenirse, iki sistem paralel balanr ve utop = u1 . u2 = 16 ... 169 olur.

ekil. 1.8, Planet sistemi 1

1.5.1.1 evirme oranlar

1.5.1.1.1 Gne-ember aras evirme oran iG/, kovan sabit

Gnein kovana gre evirme orann iG/ aranyorsa nK = 0 demektir. Kovan sabit ise forml F. 1.7 ile
n G i 0 n = n K (1 i 0 )

i0 =

z zG
iG / = i0

nK = 0 ise

n G i0 n = 0

n n = G i0

n n i iG / = G = G 0 n nG
z zG

iG / = i0 =

F. 1.8

iG/ z zG

[-] [-] [-]

Gne-ember evirme oran emberin di says Gnein di says

1.5.1.1.2 Gne-Kovan aras evirme oran iG/K, ember sabit

Gnein kovana gre evirme orann iG/K aranyorsa n = 0 demektir. ember sabit ise forml F. 1.7 ile
n G i 0 n = n K (1 i 0 )

Burada n = 0 yerletirip forml ileyelim. n n G = n K (1 i 0 ) buradanda n K = G bulunur. 1 i0

www.guven-kutay.ch

12

Planet Dililer

n n Gne-Kovan aras evirme oran iG/K i G / K = G = G = 1 i 0 nG nK 1 i0 iG / K = 1 i0 iG/K i0 [-] [-] F. 1.9

Gne-Kovan aras evirme oran Standart evirme oran

Bu dnceler planet sistemindeki dier elemanlar iinde paralel olarak yaplp istenilen byklkler bulunur.
1.5.1.1.3 ember-Kovan aras evirme oran i/K, gne sabit

emberin kovana gre evirme orann i/K aranyorsa nG = 0 demektir. Gne sabit ise forml F. 1.7 ile
n G i 0 n = n K (1 i 0 )

Burada nG = 0 yerletirip forml ileyelim. i0 bulunur. 1 i0 n n i 1 1 ember-Kovan aras evirme oran i/K i / K = = = 0 = 1 n K n i0 i0 i0 1 i0
i 0 n = n K (1 i 0 )

buradanda n K = n

i / K = 1

1 i0

F. 1.10

/K i0

[-] [-]

ember-Kovan aras evirme oran Standart evirme oran

1.5.1.2 Basit planet sistemlerinde montaj koulu

Basit planet sistemlerinde dilerin monte edilebilmeleri iin gereken koul udur: z + zG kP zG z kP [-] [-] [-] = Tamsay

F. 1.11

Gnein di says emberin di says Planet says

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer 1.5.2 zet

13

Bu bilgilerin yannda planet dili sistemlerindeki tanmlamalar ve gereken dier bilgileri toparlayalm.
Basit planet dili mekanizmasndaki sistemler: Temel sistem: Kovan planet (redktr) kutusuna sabit bal, nK = 0. Gne ve ember dililer tahrik ve k fonksiyonunu yaparlar, ekil. 1.9.

P G
K sabit

sabit

ematik

ematik

ematik

1 G

K 3 2
1

1 G 2

K 3
1 G

1 G 2

K 3

K 3 2
2

Sembol ekil. 1.9, Temel sistem

Sembol ekil. 1.10, Yrnge sistemi

Sembol ekil. 1.11, Diferansiel sistem

Yrnge sistemi: Kovan hareketli, nK 0. Yerine ve artlara gre ya gne veya ember sabit. Fonksiyona gre; birinci hal ember sabit tahrik kovan, k gne veya tahrik gne, k kovan. kinci hal, gne sabit tahrik kovan, k ember veya tahrik ember, k kovan, ekil. 1.10 . Bazan hareketli iki milde iki motorla tahrik edilir. Bylece eitli devir saylar elde edilir. Bunlara evirme redktrde denilir. Diferansiel sistemi: Burada her milde hareketli sabit olan mil yok. Buna mil planet sstemide denilebilir. Genelde iki mil iki ayr motorla tahrik edilir ve nc mil k milidir, ekil. 1.11 . Bu sistemde eitli devir saylar elde edilir.

www.guven-kutay.ch

14

Planet Dililer

Eit eksenli planet sistemi: Yukarda verilen rneklerde hep eit eksenli planet sistemi verilmitir. Bu zellik planet dili sistemlerin en nemli hususiyetidir. Gne, ember ve kovann eksenleri bir eksendir. Bundan tr burada greceimiz btn planet dili sistemler koaksiyal sistem olacaktr. Koaksiyal olmayan planet dili sistemleri basit dili kademesi gibidir. Bu bir gne ve bir planetten oluur. Gne dilisi G ve : Hemen hemen btn literatrde i ve d dili gne dilisi olarak verilmitir. Burada daha belirli anlamamz iin merkezde dnen d dili olana gne, evrede dnen ve i dili olannada ember adn verdim. Bu iki dilininde rotasyon eksenleri sistemin ana ekseni ile ayndr. Planet dilisi P: Gne ile ember arasnda kendi ve gne ekseni etrafnda dnen dilidir. Baz literatrde uydu, gezegen veya satalit diyede adlandrlr. Kovan K: Planet dilileri tayan kol veya aynadr. Ktle eitlii, g ve kuvvet dalmnn avantaj iin genelde i kollu veya ayna eklindedir. Bu kol 120 dalmndadr. Mutlak devir says nK: Planet sisteminde bulunan dililerin sabit sistem kutusuna gre devir saylardr. Burada tek indeks ile gsterilirler. rnein; kovann mutlak devir says nK olarak gsterilir. Greceli devir says nGK: Planet sisteminde bulunan dililerin bir birlerine gre devir saylardr. Burada ift semboll indeks ile gsterilirler. rnein: Gnein kovana gre greceli devir says nGK = nG nK kadardr. Sistemin evirme oran i0: Sistemdeki di saylarnn oranyla bulunur. Burada dikkat edilecek husus udur; Gne ve ember ayn ynde dnyorsa i0 pozitif (+), ters ynde dnyorsa i0 negatif () iaretli olur. evirme oran i: Buna greceli evirme oranda diyebiliriz. Bu iki eleman arasndaki evirme orandr. ift indeksle gsterilir. rnein; Gnele kovan arasndaki evirme oran iG/K ile gsterilir. rnein; ekil. 1.9,

z z iG / = 1 3 z3 z 2

1 G 2

K 3

1 G 2

K 3

1 G 2

K 3

iG / = n G / n i / G = n / n G

iG / K = n G / n K iK / G = n K / nG

i / K = n / n K iK / = n K / n

Genel olarak evirme oran: i = nGiri / nk olarak hesaplanr. Fakat her zaman giri ve k devir saylar bilinmez. Bilinen veya istenen giri veya k devir saysdr. Aranan devir says, bilinen devir saysndan evirme oran yardm ile bulunur.

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer

15

1 G 2

K 3

Kovan sabit, n3 = 0 Tahrik gne k ember

z n iG / = G = i0 = n zG

bak F. 1.8

1 G 2

K 3

Kovan sabit, n3 = 0 Tahrik ember k gne

i / G =

n nG

1 zG = i0 z

F. 1.12

1 G 2

K 3

ember sabit, n2 = 0 Tahrik gne k kovan

n iG / K = G = 1 i0 nK

bak F. 1.9

1 G 2

K 3

ember sabit, n2 = 0 Tahrik kovan k gne

n 1 iK / G = K = n G 1 i0

F. 1.13

1 G 2

K 3

Gne sabit, n1 = 0 Tahrik ember k kovan

i / K =

n nK

= 1

1 i0

bak F. 1.10

1 G 2

K 3

Gne sabit, n1 = 0 Tahrik kovan k ember

n 1 iK / = K = n 1 1 i0

F. 1.14

1.6

Millerdeki gler P

Millerdeki gler genel mekanik kanununa ile belirlenen glerdir. Milin toplam gc kademenin yuvarlanma ve kavrama glerinin toplam kadardr.
P = Py + Pk

F. 1.15

P Py Pk

W W W

Mildeki toplam g Kademenin yuvarlanma gc Kademenin kavrama gc

Millerdeki glere Sistemde d gler de denir.

www.guven-kutay.ch

16

Planet Dililer

Hesaplarda milin mutlak devir says asal hz iin alnr ve genel olarak g u ekilde hesaplanr. P = Mt P Mt W Nm 1/s Mildeki g Mildeki moment Milin asal hz
= 2n

F. 1.16

rnein: Gne milindeki g;

PG = MG . G

ve

G = 2 . . nG olarak hesaplanr.

G hesaplamasn pratikte kullanlan ekliyle gsterirsek u forml buluruz. Gne milindeki g

PG = P = PK = P Mt n

M tG n G 9'550 M t n 9'550 M tK n K 9'550 Mildeki g Mildeki moment Milin asal hz

ember milindeki g

Kovan milindeki g

kW Nm 1/dak

1.6.1

Kademenin yuvarlanma gc Py

Milin gc gibi hesaplanr. Yalnz burada birbirini kavrayan dili ifti iin hesap yapldndan, bulunan g ksmi gtr. Hesapda greceli devir says kullanlr. Buna ayn zamanda Sistemde i g ak da denir. rnein: Gne ile planet arasndaki yuvarlanma gc;
PyG = M tG GP

F. 1.17

PyG MtG GP

W Nm 1/s

Gne milindeki yuvarlanma gc Gne milindeki torsiyon momenti Gne ile planetin asal hz

Temel sistem prensipi ile alan planet sistemlerinde, dililer yalnz kademenin yuvarlanma gcn iletilir, kavrama gc sfrdr, Pk = 0 . Gne ile planetin asal hz: GP = 2 (n G n P )

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer

17

Yuvarlanma gcnn hesaplamasn pratikte kullanlan ekliyle gsterirsek u forml buluruz. Gne ile planet arasndaki yuvarlanma gc PyGP = M tG n GP 9'550
M tG n GK 9'550

Gne ile kovan arasndaki yuvarlanma gc Py Mt n

1.6.2

PyGK =

kW Nm 1/dak

Mildeki yuvarlanma gc Mildeki moment Milin asal hz

Kademenin kavrama gc Pk

Gne ile emberin kovan etkileyen kavrama gcdr.

1.7 Torsiyon momentleri Mt:

Herhangi bir elemanda torsiyon momentinin bulunmas iin konstruksiyonun ve evirme oranlarnn bilinmesi gerekir. Genelde tahrik edilen mildeki veya k milindeki torsiyon momenti bilinir. Konstruksiyon bilindiine gre, giri yani tahrik edilen mil ile momentin hesaplanmas gereken yer arasndaki toplam verim 0 yzde ( % ) olarak hesaplanabilir. Aada verilen varsaymlara gre sistemdeki torsiyon momentlerinin hesaplanmas yanlarnda verilen formllerle bulunur. Tahrik edilen mil gne dilisi mili ve bilinen moment :

1 G 2
MG biliniyor
M t = M tG i 0 0

K 3

M biliniyor M tG = M t 1 i 0 0

MK biliniyor M tG = M tK 1 1 i 0 0

M tK = M tG (1 i 0 0 )

1 M tK = M t 1 i 0 0

M t = M tK

1 1 1 i 0 0

Burada () iareti momemt ynnn bilinen moment ynne ters olduunu gsterir.

www.guven-kutay.ch

18

Planet Dililer

Tahrik edilen mil ember dilisi mili ve bilinen moment :

1 G 2
MG biliniyor
M t = M tG i 0 0

K 3

M biliniyor
M tG = M t 0 i0 0 M tG = M t 1 i 0

MK biliniyor
M tG = M tK 1 i 1 0 0 1 1 0 i0

i0 M tK = M tG 1 0

M t = M tK

Moment art yledir: Btn momentlerin toplam sfrdr.

M = M tG + M t + M tK = 0

Bu art pratikte kontrol edelim. Hesaplar yaparken teorik sistem, yani 0 = 1 alalm.

3K 1G

P' 2
1 G 2 K 3

Bilinen: MtG = + 80 Nm i 0 = 5
M t = M tG i 0 0

Mt = 80.(5 . 1) = 400 M tK = M tG (1 i 0 0 ) MtK = 80.(1+5 . 1) =480

M tG + M t + M tK = 0

Bilinen: Mt = + 400 Nm i 0 = 5 1 M tG = M t i 0 0 MtG = 400.(1/(5 . 1)) = 80

1 M tK = M t 1 i 0 0 MtK = 400.(1+1/5) =480 M tG + M t + M tK = 0

Bilinen: MtK = 480 Nm i 0 = 5 1 M tG = M tK 1 i 0 0 MtG = 480.(1/(15)) = 80 i 0 0 i 0 0 1 Mt = 480.(5/6) = 400 M t = M tK

M tG + M t + M tK = 0

80 + 400 480 = 0

80 + 400 480 = 0
www.guven-kutay.ch

80 + 400 480 = 0

Planet Dililer 1.8 1.8.1 eitli planet dili sistemlerinde evirme oranlar ki gneli planet sistemi

19

ki gneli planet sisteminde planet dilileri bir mil ile rijid bal iki diliden oluur.

P1 K TM G1 G2

P2

P 1

P2 K G1

G2

ekil. 1.12, ki gneli planet sistemi Bu sistemde standart evirme oran F. 1.18 ile hesaplanr.
z G1 z P 2 i 02G = z = P1 z G 2 z G1 z P 2 z P1 z G 2

F. 1.18

i02G zP1 zG1 zP2 zG2

[-] [-] [-] [-] [-]

2 gneli sistemin standart evirme oran Birinci pinyon dilinin di says Birinci gne dilinin di says kinci pinyon dilinin di says kinci gne dilinin di says

1.8.1.1 1. Gne-Kovan aras evirme oran iG1/K, 2. Gne sabit

1.Gnein kovana gre evirme orann iG1/K aranyorsa nG2 = 0 demektir. 2.Gne sabit ise (ekil. 1.12) gnein kovana gre greceli hareketi ters yndedir. n G1 + i 02G n G 2 = n K (1 + i 02G ) buradan n G1 = n K (1 + i 02G ) ve n K = n 1.Gnele kovan arasndaki evirme oran: n G1/ K = G1 = nK n G1 bulunur. 1 + i 02G

n G1 = 1 + i 02G n G1 1 + i 02G

www.guven-kutay.ch

20

Planet Dililer

1.8.1.2 1. Gne - 2. Gne aras evirme oran iG1/G2, kovan sabit

1.Gnein 2.Gnee gre evirme orann iG1/G2 aranyorsa nK = 0 demektir. Kovan sabit ise (ekil. 1.12) gnelerin greceli hareketleri ayn yndedir. n G1 i02G n G 2 = 0 n G1 = i 02G n G 2 zG1 = i02G zG 2

z i 02G = G1 zG 2
1.8.1.3 2. Gne - Kovan aras evirme oran iG2/K, 1. Gne sabit

F. 1.19

2.Gnein kovana gre evirme orann iG2/K aranyorsa nG1 = 0 demektir. 1.Gne sabit ise (ekil. 1.12) gnein kovana gre greceli hareketi ters yndedir. n G1 + i02G n G 2 = n K (1 + i02G ) Burada nG1 = 0 yerletirip forml ileyelim. i 02G n G 2 = n K (1 + i 02G ) buradan n G 2 = n K 1 + i 02G i 02G nK 1 + i 02G i 02G i +1 = 02G nK i 02G

n 2.Gne-Kovan aras evirme oran iG2/K i G 2 / K = G 2 = nK i +1 iG 2 / K = 02G i02G iG2/K i02G

1.8.2

F. 1.20

[-] [-]

2.Gne-Kovan aras evirme oran 2 gneli sistemin standart evirme oran

ki planetli, gneli ve emberli planet sistemi

ki planetli, gneli ve emberli planet sistemi, planet dilileri bir mil ile rijid bal iki diliden oluur, bak ekil. 1.13 . Bu sistemde standart evirme oran F. 1.21 ile hesaplanr. zG z P 2 = zG z P 2 i0G = z z z P1 z P1 i0G zP1,2 zG1 z [-] [-] [-] [-]

F. 1.21

ki planetli, gneli ve emberli planet sisteminin standart evirme oran Pinyon dililerin di says Gne dilinin di says ember dilinin di says
www.guven-kutay.ch

Planet Dililer

21

P1 TM G

P2 K

P 1 G

P2 K

ekil. 1.13, ki planetli, gneli ve emberli planet sistemi Burada ekil. 1.13 ile hareketlerin ynn bulup eitli dililerin birbirlerine gre evirme oranlarn F. 1.7 formlnn yardmyla buluruz. lemin nasl yapld paragraf 1.8.1 de gsterilmitir.
1.8.3 eitli planet dili sistemlerinde montaj koulu
d G 2() = d G1 + d P1 d P 2

eitli planet dili sistemlerinde montaj koulu udur: i0xx pozitif ise: F. 1.22

z P1 z G 2() z G1 z P 2 kP

= Tam say

F. 1.23

i0xx negatif ise:

d G 2() = d G1 + d P1 + d P 2

F. 1.24

z P1 z G 2() + z G1 z P 2 kP zG z zP kP [-] [-] [-] [-]

= Tam say

F. 1.25

Gnein di says emberin di says Planetin di says Planet says

www.guven-kutay.ch

22
1.9 Diferansiyel mekanizmalar

Planet Dililer

Diferansiyel dili takm da planet dili sistemi ile alr. Diferansiyel mekanizmalar daha ok otomobil tahriklerinde grlr. Bu sistem zel konik dililerden oluur. Aada bir ka Diferansiyel dili sistemi ile bu sistemdeki deerlerin formlleri verilmitir.
1.9.1 Diferansiyel dili takm, tip 1, ekil. 1.14

z3 C A z1

evirme oranlar :

C sabit iA/B = nA/nB z i A / B = 2 = 1 z1 B sabit iA/C = nA/nC iA / C = 1 iA / B A sabit iB/C = nB/nC iB / C = 1 1 iA / B

B z2

ekil. 1.14, Diferansiyel dili takm, tip 1

Devir saylar :

A Tahrik ; B sabit nD = nA z 1 i B / C z3 1

B Tahrik ; A sabit n z nD = B 2 2 z3

Verim :

A Tahrik ; B sabit
i P 1 C / A = A / B 0 iA / B 1

B Tahrik ; A sabit
C / B =
2 1 + 0 2

1.9.2

Diferansiyel dili takm, tip 2, ekil. 1.15 evirme oranlar :

z4 A z1

z3 D C B z2

C sabit iA/B = nA/nB z z iA / B = 2 3 z 4 z1 B sabit iA/C = nA/nC iA / C = 1 iA / B A sabit iB/C = nB/nC iB / C = 1 1 iA / B

ekil. 1.15, Diferansiyel dili takm, tip 2

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer Devir saylar :

23

A Tahrik ; B sabit nD = nA z 1 i B / C z3 1

B Tahrik ; A sabit nD = nB z 2 iA / C z4 1

Verim :

A Tahrik ; B sabit
P i A / B 0 1 C / A = iA / B 1

B Tahrik ; A sabit
2 i A / B 0 C / B = iA / B 1

1.9.3

Diferansiyel dili takm, tip 3, ekil. 1.16 evirme oranlar:

A z1

z3 D C B z2 z4

C sabit iA/B = nA/nB z z iA / B = + 2 3 z 4 z1 B sabit iA/C = nA/nC iA / C = 1 iA / B A sabit iB/C = nB/nC iB / C = 1 1 iA / B

ekil. 1.16, Diferansiyel dili takm, tip 3

Devir saylar :

A Tahrik ; B sabit nD = nA z 1 i B / C z3 1

B Tahrik ; A sabit nD = nB z 2 iA / C z4 1

Verim :

A Tahrik ; B sabit
i P 1 C / A = A / B 0 iA / B 1

B Tahrik ; A sabit
iA / B C / B = 1
2 0 iA / B 1

www.guven-kutay.ch

24
1.10 Yklenmenin eit dalm

Planet Dililer

Planet dililerine kuvvet ve buna bal gerilimlerin hemen hemen ayn olmas fonksiyon ve dayanma zaman iin nemlidir. Bu salamak iin konstruksiyon ve imalatta gne ve emberde nlemlerle alnr.
1.11 Planet dili sisteminde devir saylar ve hz plan

Planet dili sisteminde devir saylar ve hzlarn hesaplanmasn analitik olarak grdk. Her nekadar u anda hesaplar programlanarak yaplp, konstruksiyon yaplyorsada, dnce ve taslakta karar verme mantna yardmc olabilecei iin hz diyagram ile zmn bilinmesi bir yerde avantajdr. Planet dili sistemindeki kinematik hareketleri analiz etmek iin bir ok metot vardr. Burada Kutzbach tarafndan ilk defa 1920 lerde yaynlanan metodu inceleyelim. Bu metotdada dier metotlarda olduu gibi temel sistem de ele alnmtr.
1.11.1 Temel sistem de devir saylar ve hzlar

Yataklanm bir merkezden M0, rA uzaklndaki bir nokta A, asal hzyla dndrldn var sayalm, ekil. 1.17. A noktas M0 noktasna gre izmi olduu daireye

vA
rB

A B
A

vA vB M0

M0

rA

ekil. 1.17, Asal ve evresel hz teet olarak vA hzyla hareket eder. Teetsel evre hznn deeri:
v A = rA

F. 1.26

Deimeyen sabit bir asal hz iin sabit teetsel evre hz bulunur. M0 noktasn merkez kabul edip, dairesel hareket yapan btn noktalar u arta baldr: vA vB = rA rB Bu art u ekilde syleyebiliriz:
Bir nokta etrafnda dairesel hareketli bir sistemin btn noktalarnn teetsel hzlarnn, o noktaya olan uzaklklarna oran sabittir.

F. 1.27

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer

25

M0 etrafnda dnen sistemin herhangi bir noktasndaki evre hzn bulmak iin M0 noktas orta nokta kabul eden koordinat sistemini ve A noktasn ve teetsel hz vA y izelim. Teetsel hz vA nn A ucuyla M0 noktas birletirip uzatalm. Sonra M0 noktasndan h me-safesinde N noktasn bulup buradan vA ya paralel ize-lim ve vN bulalm. Burada hz ve devir saylarnn yar aplara orantlarnn eit olmas gerekir.

rA

M0 vN
Dier taraftan: vA = . n A formlnden

= 2 . . nA
Burada nA 1/s dir. Eer nA y 1/dak olarak vereceksek, ki pratikte dili devir saylar 1/dak olarak kullanlr, nk motorlarn devir saylar piyasada 1/dak olarak geer, formlmz u ekli alr: = 2 . . nA / 60

ekil. 1.18, evresel hzlar

= vA / nA

bulunur.

Sabit deerli asal hz iin lekli koordinat sistemi izilerek hz ve devirsaylar bulunur. Dnme yn hzn, hzn yn dnme ynnn bilinmesiyle ortaya kar.
1.11.2 D dili planet kademesinde devir says ve hz plan

D dili planet kademesinde devir says ve hz plan ve izimi ekil. 1.19 da gsterilmitir. Diyagramm yle oluur: Mterek yuvarlanma dairelerinin teetsel temas noktas (kavrama noktas) A da her iki dilinin mterek teetsel evre hz v vardr. evre hznn yn dililerin dnme yn ile belirlenir. A noktas yuvarlanma dairesinin zerinde olduundan iki dili birbirlerine gre kaymadan temas ederler. Yuvarlanma dairesi ile taksimat dairesi normal profil kaydrmasz dililerde ayndr. Burada basit hesap yapmak iin profil kaydrmasz dilileri kabul edelim ve taksimat dairesini ele alalm. Taksimat dairesi iki dili iin: d1 = m . z1 d2 = m . z2 olarak hesaplanr.
1.11.2.1 Devir says ve hz plannn izimi

Taksimat daireleri hesaplanarak izilir. Temas noktas A dan hareket ynne gre hz vektr olarak izilir. Bunlarn yannda dikey olarak r-ekseni ve birinci dili arkn merkezinin uzants olarak v-ekseni izilir. Hz vektr v lekli olarak A noktasndan ayn yne izilir. Vektrn ucu ile dili ark orta noktalar kabul edilen M1 ve M2 noktalar birletirilir. Bylece 1 ve 2 dorular elde edilir.

www.guven-kutay.ch

26

r Ekseni

2 M2 r2 v 1 h r1 A' M1 1' n1 1
=

r2

2. dili 2 2 2 1 2 1 A
r1

2 v 1 v Ekseni 2' n2
=

Planet Dililer

ekil. 1.19, Devir says ve hz plan

www.guven-kutay.ch

1. dili 1

Planet Dililer

27

V-Ekseninin altna doru seilen h mesafesinde v-eksenine paralel izilir. 1 dorusu bu paraleli kesene kadar uzatlr. Dier taraftan M1 noktasndan 2 dorusuna paralel izilip bunun v paralelini kestii nokta bulunur. Burada oluan dik genlerin benzerliinden u orantlar yazlr:
r1 h = v n1

orantsndan

r n h= 1 1 v
r2 h = v n2

F. 1.28

orantsndan

r n h= 2 2 v bulunur. Burada F. 1.28 ve F. 1.29 nin eitliinden: r1 n1 r2 n 2 = v v

r1 n1 = r2 n 2

F. 1.29

n1 r2 = n 2 r1 Bylece lein seimine gre devir saylarda grafikten okunabilir.

F. 1.30

Burada gsterilen grafikle deerlerin bulunmas bu gnn artlar, yani elektronik chazlarla yaplan programlarla ok daha hassas ve detayl sonular alndndan, pek kullanlmamaktadr.

www.guven-kutay.ch

28
1.12 Planet dili iin rnekler

Planet Dililer

1.12.1 rnek 1, planet kademesi analizi

Giri ve k eksenleri atm planet dili sistemi. En ok kullanlan planet dili sistemidir. Bu tip planet sistemi basit olduundan bir sr yerde kullanlma imkan vardr. En ok ek bir hzn gerektii yerde kullanlr. Bilinenler: Gne dili di says ember dili di says
dP

P G K

z2

z3
K G

zG = 40 z = 80

Standart evirme oran i0, bak F. 1.5 emberin Gnee gre hareketi ters ynde. z 80 i0 = = = 2 zG 40 Aada verilen artlara gre bilinmiyen deerleri bulunuz. Tamsay, sistem monte edilebilir.
dG d

z1

ekil. 1.20, rnek 1 Montaj kontrolu: F. 1.11 z + zG kP = 80 + 40 = 40 3

Planet dililerin di says zP: ekil. 1.23 den z P = 0,5 z z G = 0,5 . (80-40) = 20 Devir saylar ve ynleri: 1. Durum Gnein devir says: emberin devir says: nG = 0 d/dak n = 200 d/dak Sabit Sola dnl

a) Kovann devir says nK F. 1.7 formlnn n G i 0 n = n K (1 i 0 ) ilenmesiyle i n K = n 0 bulunur: 1 i0 Burada deerler yerletirilirse; Sola dnl b) Planet dilinin kendi ekseni etrafndaki devir says z n PE1 = G (n K n G ) zP Sola dnl n PE1 = 40 ( 133,33 0) 20
www.guven-kutay.ch

n K = 200

2 1+ 2 nK = 133,33 d/dak

nPE1 = 266,66 d/dak

Planet Dililer

29

2. Durum Gnein devir says: emberin devir says: a) Kovann devir says bulunur: nG = 250 d/dak 0 d/dak n = Sola dnl Sabit

F. 1.7 formlnn n G i 0 n = n K (1 i 0 ) ilenmesiyle 1 nK = nG 1 i0 n K = 250 2 1+ 2 nK = 83,33 d/dak

Burada deerler yerletirilirse; Sola dnl

b) Planet dilinin kendi ekseni etrafndaki devir says n PE 2 = z zP ( n K ) = 80 83,33 20 Saa dnl nPE2 = 333,33 d/dak

3 Durum Gnein devir says: Kovann devir says: nG = 260 d/dak nK = 60 d/dak Saa dnl Saa dnl

a) emberin devir says n F. 1.7 formlnn n G i 0 n = n K (1 i 0 ) ilenmesiyle bulunur: n (1 i 0 ) n G n = K i0 n = 60 (1 + 2) 260 2 n = 40 d/dak

Burada deerler yerletirilirse; Sola dnl

b) Planet dilinin kendi ekseni etrafndaki devir says z 40 n PE3 = G (n K n G ) = (60 260) zP 20 Sola dnl nPE3 = 400 d/dak

www.guven-kutay.ch

30

Planet Dililer

1.12.2 rnek 2, Planet kademeli redktr

Motor 2 F C 27 25 B A Motor 1 29 21 82 98 19 67 D 57

Torsiyon momentinin hesaplanmas: Hesab genel olarak yapmamz iin F ve A millerindeki momenti 1 Nm olarak alalm ve hesab teoretik olarak, kaypsz yapalm. E milindeki (motor 2, F mili) moment: M E = 1 98 82 + 21 57 67 = 36,6 82 25 27 19

ekil. 1.21, Planet kademeli redktr

MA=1 A 21 98 25 F MF =1 82 B 21+82=103 C 31

E milindeki (motor 1, A mili) moment:

M E = 1

82 + 21 57 67 = 36,6 21 27 19

F milindeki (motor 1, A mili) moment:

57 D 19 67 E

M F = 1

M E=36,6

82 25 =1 21 98

Devir saylarnn hesaplanmas:

Standart evirme oran i0, F. 1.5 formlnden, emberin gnee gre hareketi ters ynde z 82 i0 = = = 3,9 olduundan bulunur. zG 21 1. Durum

1 G 2

K 3

Tahrik, Motor 1 M1: Gnein devir says: Gnein dn yn: emberin devir says:

Gne nG = 730 d/dak Saa dn n = 0, sabit.

Kovann devir says nK F. 1.7 formlnn n G i 0 n = n K (1 i 0 ) ilenmesiyle bulunur: n K1 = nG 1 i0 1 1 + 3,9 nK1 = 148,83 d/dak

Burada deerler yerletirilirse;

n K1 = 730

Kovann gnee gre dn, saa dnl

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer

31

2. Durum
1 G 2 K 3

Tahrik, Motor 2 M2: Motorun devir says: emberin dn yn: Gnein devir says:

ember nM = 730 d/dak Saa dn, ekil. 1.23 e gre nG = 0 , sabit.

emberin devir says:

n = 730 . 25/98 = 186,2 d/dak

Kovann devir says nK F. 1.7 formlnn n G i 0 n = n K (1 i 0 ) ilenmesiyle bulunur: n K 2 = n i0 1 i0 3,9 1 + 3,9 nK2 = 148,3 d/dak

Burada deerler yerletirilirse;

n K 2 = 186,2

Kovann embere gre dn, Saa dnl 3. Durum

1 G 2 K 3

Tahrik edenler: emberin devir says: Gnein devir says:

ember ve Gne beraber n = 186,2 d/dak, Saa dn nG = 710 d/dak, Saa dn

a)

Kovann devir says nK F. 1.7 formlnn n G i 0 n = n K (1 i 0 ) ilenmesiyle n K3 = n G i0 n 1 i0 n K3 = 730 + 3,9 186,2 1 + 3,9 nK3 = 297,1 d/dak

bulunur:

Burada deerler yerletirilirse; Kovann dn, Saa dnl Bu devir says u ekildede bulunur:

nK3 = nK1 + nK2 = 148,8 + 148,3 = 297,1 d/dak

www.guven-kutay.ch

32

Planet Dililer

1.12.3 rnek 3, ok ynl planet dili kademesi

ekil. 1.22 de verilmi olan planet dili sisteminin konstruksiyonu, bir ceraskaln kaldrma redktrnde, hassas hz elde etmek iin yaplmtr (M. Gven KUTAY, CESAN 1977).

z2 K P z3

G z1

ekil. 1.22, ok ynl planet dili kademesi, rnek 3 Dnlen konstruksiyon udur: ember mili 4 kutuplu ksa devre asenkron elektrik motoru M1 ile tahrik edilecektir. Elektrik motorunun devir says n = 1420 d/dak olarak katalogdan alnmtr. Gnein mili ise 8 kutuplu ksa devre asenkron elektrik motoru M2 ile tahrik edilecektir. Bu motorunda devir says nG = 710 d/dak olarak katalogtan alnmtr. Konstruksiyon redktrdeki moment etkileri ve yer bakmndan u deerlerle yaplmak istenmektedir. Gne dilisinin di says z1 = 15 ve modl mn = 1 mm n grlmtr. ember dilisinin di says z2 = 75 ve tabiiki mn = 1 mm dir. Kavrama alar n = 20 olup dililer slindirik dz dililerdir. Burada tahrik seimlerine gre kovann devir says ne kadardr ? zm: Burada ilk nce montaj kontrolu F. 1.11 formlne gre yaplr. 75 + 15 = 30 kP 3 Sonu tamsay, demek ki sistem monte edilebilir. = Planet dililerin di says zP ekil. 1.23 de grld gibi:
d P = 0,5 d d G bu formlden z P = 0,5 z z G = 0,5 . (75-15) = 30 bulunur.

z + zG

Planet dililerin di says

zP = 30

www.guven-kutay.ch

Planet Dililer

33

Standart evirme oran i0, F. 1.5 formlnden, emberin gnee gre hareketi ters ynde z z 2 75 i0 = = = = 5 olduundan bulunur. z G z1 15 Tm sistemin analizi:

K M2 G

M1

z1

ekil. 1.23, Tm sistem Devir saylar ve ynleri: Burada eitli alternatifler retilir. Bunlar sra ile inceliyelim. lk evvela temel durumlar ele alalm: 1. Durum

1 G 2

K 3

Tahrik, Motor 1 M1: emberin devir says: emberin dn yn: Gnein devir says:

ember n = 1420 d/dak Saa dn, ekil. 1.23 e gre nG = 0 , sabit.

Kovann devir says nK F. 1.7 formlnn n G i 0 n = n K (1 i 0 ) ilenmesiyle bulunur: n K1 = n i0 1 i0 5 1+ 5 nK1 = 1183,3 d/dak

Burada deerler yerletirilirse;

n K1 = 1'420

Kovann embere gre dn, Saa dnl 2. Durum

1 G 2

K 3

Tahrik, Motor 2 M2: Gnein devir says: Gnein dn yn: emberin devir says:

Gne nG = 710 d/dak Saa dn n = 0, sabit.

www.guven-kutay.ch

dG d

dP

z2

z3

34

Planet Dililer

Kovann devir says nK F. 1.7 formlnn n G i 0 n = n K (1 i 0 ) ilenmesiyle n n K2 = G bulunur: 1 i0 Burada deerler yerletirilirse;
n K 2 = 710 1 1+ 5

Kovann gnee gre dn, Saa dnl

nK2 = 118,33 d/dak

Bu hzlarn analizini yaparken motor 1 in hzn v1 ve motor 2 nin hzn v2 olarak kabul edelim: v1 n K1 = orantsn buluruz. Deerleri yerletirir sonucu deerlendirirsek: v2 n K2 v1 1'183,3 10 = = v 2 118,33 1 Demek ki motorlar tek tek ileterek mekanik zmle 1/10 hz orants elde edilir. Buda yukarda grld gibi motorlar tek tek ve ayn ynde altrrsak. Motorlar beraber altrrsak: 3. Durum

1 G 2

K 3

Tahrik edenler: emberin devir says: Gnein devir says:

ember ve Gne beraber n = 1420 d/dak, Saa dn nG = 710 d/dak, Saa dn

a) Kovann devir says nK F. 1.7 formlnn n G i 0 n = n K (1 i 0 ) ilenmesiyle bulunur:

n K3 = n G i0 n 1 i0
710 + 5 1'420 1+ 5

Burada deerler yerletirilirse; Kovann dn, Saa dnl Bu devir says u ekildede bulunur:

n K3 =

nK3 = 1301,67 d/dak

nK3 = nK1 + nK2 = 1183,3 + 118,3 = 1301,6 d/dak Dier alternatiflerde buna analog olarak hesaplanr. Fakat fonksiyonu etkileyecek bir alternatif kmaz.

www.guven-kutay.ch

Dililer 2 2.1 Kaynaklar Literatr

35

[ 1 ] Akkurt Mustafa / Kent Malik [2] [3] Bachmann / Lohkamp / Strobl Bargel/Schulze

Makina Elemanlar, Birinci Cilt, 2.Bask Birsen Yaynevi, 1986 Maschinenelemente, Band 1, Grundlagen und Verbindungselemente, Vogel- Buchverlag, Wrzburg Werkstoffkunde, VDI-Verlag GmbH, Dsseldorf Das Techniker Handbuch, 16. berarbeitete Auflage, Friedr. Vieweg&Sohn, 2000 Maschinenelemente, Gestaltung und Berechnung Carl Hanser Verlag, Mnchen Wien, 8.Auflage Antriebstechnik 1, Normen ber die Verzahnungsterminologie Beuth Verlag GmbH, Berlin/Kln, 2.Auflage 1981 Antriebstechnik 2, Normen fr die Zahnradfertigung Beuth Verlag GmbH, Berlin/Kln, 1.Auflage 1978 Antriebstechnik 3, Normen fr die Zahnradkonstruktion Beuth Verlag GmbH, Berlin/Kln Taschenbuch fr den Maschinenbau, 17. Auflage, Springer Verlag, 1990 Die Hebezeuge Bemessungsgrundlagen, Bauteile, Antriebe Friedr. Vieweg+Sohn Branschweig, 1973 Technische Formelsammlung, 27. erweiterte Auflage, Gieck Verlag, 1981 Die Grundlagen der Ingenieurwissenschaften 29. vllig neubearbeitete Auflage, Springer Verlag, 1991 Maschinenteile, Teil 1 und Teil 2 B.G.Teubner, Stuttgart BBC (Yeni ABB) Firmas Firma ii yayn Makinacnn Rehberi, Birsen Yaynevi, Istanbul, 2003 Mukavemet Deerleri, Makina Mhendisleri Odas, MMO/2004/353 Maschinenelemente, Berechnung und Gestaltung Dmmler
www.guven-kutay.ch

[4]

Bge, A.

[5]

Decker, K-H. DIN-Taschenbuch 106 DIN-Taschenbuch 123 DIN-Taschenbuch 173 Dubbel, H.

[6] [7] [8] [9]

[ 10 ] Ernst

[ 11 ] Gieck, K. [ 12 ] Htte

[ 13 ] Khler / Rgnitz

[ 14 ] Konstruteur [ 15 ] Kutay, M. Gven [ 16 ] Kutay, M. Gven [ 17 ] Langer, E.

Dililer

[ 18 ] MAAG.Taschenbuch [ 19 ] Matek, W. / Muhs, D. / Wittel, H. / Becker, M. [ 20 ] Niemann, G.

MAAG.Zahnrder Aktiengeselschaft CH-8023 Zrich/Schweiz Roloff/Matek, Maschinenelemente Vieweg Verlag MASCHINENELEMENTE, Band II, III Springer-Verlag, 2.Auflage 1981 Makina Elemanlar, nc Cilt, 4.Bask Birsen Yaynevi, 1982 Katalog ve CD Werkzeugmaschinen , Industriestr 36 CH-8304 Walliselen-ZH Die praktische Berechnung der Dauerfestigkeit gekerbter Bauteile unter Bercksichtigung des DDR-Standarts TGL 19 340. IFL Mitt. 6 (1967), Heft 11 Berechnung der Maschinenelemente Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg-New York Festigkeitsberechnung, Grundlagen und technische Anwendung Frsen und Verzahnen I Blaue TR-Reihe, Verlag Technische Rundschau im Hallwag Verlag, Bern und Stuttgart Berechnung einfacher und zusammengesetzter Planetengetriebe KEM, Mai 1987

[ 21 ] Okday efik

[ 22 ] Reishauer AG

[ 23 ] Schuster, C.

[ 24 ] Ten Bosch

[ 25 ] Wellinger, K. / Dietmann, H. [ 26 ] Widmer, E.

[ 27 ] Pickard, J.

www.guven-kutay.ch

Dililer 2.2 Standartlar

DIN 780 T1 DIN 780 T2 DIN 867 DIN 3960 DIN 3960 B1 DIN 3964 DIN 3966 T1 DIN 3967 DIN 3978 DIN 3990 T1 DIN 3990 T2 DIN 3990 T3 DIN 3990 T4 DIN 3990 T 5 DIN 3990 T11 DIN 3990 T21 VDI 2157

Mai1977 Mai1977 Feb1986 Juli1980 Juli1980 Nov1980 Aug1978 Jul1978 Aug1976 Mr1980 Mr1980 Mr1980 Mr1980 Mai1984 Jul1984 Jul1984 Sep 1978

Modulreihe fr Zahnrder, Moduln fr Stirnrder Modulreihe fr Zahnrder, Moduln fr Zylinderschneckengetriebe Bezugsprofile, fr Evolventenverzahnungen an Stirnrdern (Zylinderrder) fr den allgemeinen Maschinenbau und den Schwermaschinenbau Begriffe und Bestimmungsgrssen fr Stirnrder (Zylinderrder) und Stirnradpaare (Zylinderradpaare) mit Evolventenverzahnung Begriffe und Bestimmungsgrssen fr Stirnrder (Zylinderrder) und Stirnradpaare (Zylinderradpaare) mit Evolventenverzahnung, Zusammenstellung der Gleichungen Achsabstandabmasse und Achslagetoleranzen von Gehusen fr Stirnradgetriebe Angaben fr Verzahnungen in Zeichnungen, Angaben fr Stirnrad-(Zylinderrad) Evolventenverzahnungen Getriebe-Passsystem, Flankenspiel / Zahndickenabmasse / Zahndickentoleranzen Grundlagen Schrgungswinkel fr Stirnradverzahnungen Grundlagen fr die Tragfhigkeitsberechnung von Geradund Schrgstirnrdern, Einfhrung und allgemeine Einflussfaktoren Grundlagen fr die Tragfhigkeitsberechnung von Geradund Schrgstirnrdern, Berechnung der Zahnflankentragfhigkeit (Grbchenbildung). Grundlagen fr die Tragfhigkeitsberechnung von Geradund Schrgstirnrdern, Berechnung der Zahnfusstragfhigkeit Grundlagen fr die Tragfhigkeitsberechnung von Geradund Schrgstirnrdern, Berechnung der Fresstragfhigkeit Tragfhigkeitsberechnung von Stirnrdern, Dauerfestigkeitswerte und Werkstoffqualitten Tragfhigkeitsberechnung von Stirnrdern mit Evolventenverzahnung, Anwendungsnorm fr Industriegetriebe, Detail-Methode Tragfhigkeitsberechnung von Stirnrdern mit Evolventenverzahnung, Anwendungsnorm fr Schnellaufgetriebe und Getriebe hnlicher Anforderungen Planetengetriebe Begriffe, Symbole, Berechnungsgrundlagen

www.guven-kutay.ch

38
3 Konu ndeksi

Dililer

Basit planet sistemlerinde montaj koulu

12 5 14 13 22 14 5, 14 17 16 14 15 14

ember dilisi evirme oran i

D

Diferansiel dili sistemi Diferansiyel dili takm

G

Planet dili sisteminde devir saylar ve hz plan 24 planet dili sisteminin temel forml 10 Planet dili sistemlerinde evirme oranlar 19 Planet dili sistemlerinde montaj koulu 21 Planet dililerin sakncalar 6 Planet dililerin stnlkleri 5 Planet dilisi 5, 14 Planet sisteminin temel forml 6 Planet taycs 5
S

Greceli devir says nGK Gne dilisi

K

Kademenin kavrama gc Pk Kademenin yuvarlanma gc Py Kovan

M

Sistemde d gler Sistemde i g ak Sistemin evirme oran i0 Standart evirme oran

T

15 16 14 9 13 17 13

Millerdeki gler Mutlak devir says nK

Temel sistem Torsiyon momenti Mt

Y

Yrnge sistemi

www.guven-kutay.ch

Dililer

3.1

www.guven-kutay.ch