niversitelerden Beklentiler ve Yksek retim Sisteminin Amazlar Talip Kkcan

deal anlamda niversiteler, doalar ve kurulu amalar gerei bilgi reten, donanml insan gc yetitiren ve bunun da tesinde zgr dnce, sivil toplum, demokrasi kltr, karar srelerine katlma, effaflk, hesap verebilirlik ve sosyal sorumluluk gibi ada deerlerin geliimine katkda bulunarak fikir ve dnce hayatnda topluma nderlik eden kurumlardr. niversitelerin ilk ortaya kt dnemlerden beri bunun baarl rneklerine rastlyoruz. Kukusuz her niversite, entelektel hayatn canllna katk salama ve Edward Saidin tabiriyle Sessizlerin sesi olan entelekteller yetitirme konusunda kendisinden beklenen fonksiyonu yerine getiremiyor. Bunda niversiteye yklenen anlam, yapsal zelliklerin doas ve ynetim biimi gibi faktrler nemli rol oynuyor. Merkeziyeti ynetimlerin olmad ve niversitelerle ilgili emsiye kuruluun yetkilerinin sadece denetim ve planlamayla snrl olduu lkelerde, niversitelerin kendilerinden beklenenleri topluma byk lde verebildiklerini gryoruz. Buna karn niversitelerin ileyi, ynetim, istihdam ve finansman gibi pek ok konuda geni yetkileri olan emsiye kurulularn merkeziyeti yapda olduu lkelerde, niversitelerin, srekli deien ve yenilenen bir dnyada dinamizm ve yaratclk yerine statko ve kalpln etkisinde kaldn gryoruz. Yani niversitelerin baar veya baarszlnda yksek retim politikalar ve yksek retim sistemleri belirgin bir rol oynuyor. O nedenle bir kurum, kavram ve sektr olarak niversite kavramn yksekretimi dzenleyen, denetleyen ve kontrol eden ynetim anlay ve sisteminden ayrt etmek gerekir. Trkiyede yrtlen tartmalarda da niversiteler ve Yksekretim Kurulu (YK) arasnda yukardakine benzer bir ayrm zorunludur. Yksekretim Kurulunun kararlar niversiteleri dorudan etkiliyor. Kurulduundan bu yana eletirilen ve zellikle ar merkeziyeti yapsnn deimesi gerektii vurgulanan YKle ilgili tartmalar ideolojik sylemlerin baskn ve koyu glgesinde kalyor. Siyaset, eitim, iveren ve sivil toplum evrelerinde 12 Eylln rn olduu ve artk demokratikleen bir Trkiyede bu kadar merkeziyeti ve geni yetkilerle donatlm bir kurumun ne lke ne de dnya gerekleri ile rtmedii, dolaysyla da YKte deiim ve dnmn zorunlu olduu srekli dile getirildi. Ne var ki, iktidarlar yani seilmiler, ne zaman yeni bir yksekretim tasla hazrladysa kyamet koptu. Tartmalar siyasal ve ideolojik bir dil ve sylemle yrtld. Sonuta reform, deiim ve yeniden yaplanmay amalayan giriimler sadece retorik olarak kald. Bu srete

konuyla ilgili tartmalarda belki de en sessiz kalanlar aslnda olayn tam gbeinde olan akademisyenler ve niversite mensuplar oldu. Yaznn banda da belirtildii gibi niversiteler bir ok lkede yenilik ve deiimin ncs olarak n plana karken Trkiyede mevcut statko ve merkeziyetiliin srmesine akademi dnyas byk oranda sessiz kald, belki de kalmak zorunda brakld. Yksek lisans ve doktoradan balayp, doentlik ve profesrlk srecinde de devam bu sessizliin gerisinde kukusuz fikir zgrlklerine ilikin kayglar yatyor. niversiteler, fikir zgrlnn kalesi olmas gerekirken, akademisyenlerin baz kayglarla kendilerini ve varolusal durumlarn dorudan etkileyen kurum ve politikalara ilikin iddiali sylemleri dile getirememesi dnyann dier blgelerindeki baskn anlay ve pratikle tezat tekil ediyor. Son yllarda Trkiyedeki niversitelerin akademisyenlerden beklentileri de zaten hayli snrl grnyor. Bu beklentiler ders verme ve puan alma eklinde daha anlalr bir dile evrilebilir. Akademisyenlerimizin kimi kstl imkanlar, kimi yeterli dllendirme ve motivasyon olmad iin aratrmaya mesai harcamak yerine, vermekle ykml olduklar derslerle yetiniyor. Grnd kadaryla akademisyenlerin en byk motivasyonu ykselmeler iin almak zorunda olduklar puan. Birok kii akademik hayatn ilk basamandan itibaren ne zaman doent, ne zaman profesr olacan ve bunlar iin ka puan almas gerektiini hesaplyor. Yksekretim Kurulu (YK), yaps ve ileyiindeki skntlar kendisi de anlam ve toplumun niversitelerden beklentilerinin yeterince gereklemediini grm olmal ki Trkiyenin Yksekretim Stratejisi baln tayan bir rapor yaynlad. Bu raporun byk bir ksm teknik bilgiler ve istatistiki verilerden olusa bile, byle bir raporun kamuoyu ile paylalmas, artk YKn de bir deiim ve dnme gerek olduunu kabul ettiini, bu haliyle devam ettii srece Trk niversitelerinin iinde bulunduklar dar boazlar aamayacaklarn fark ettiini gstermesi bakmndan anlamldr. Rapor daha ok durum tespiti yapmakta ve belirledii on bir stratejik sorun alannn zmne ilikin baz neriler iermektedir. YK, bu raporun btn paydalarn tartmasna ve farkl kesimlerin katksna ak olduunu belirtiyor. Kresel eilimler de gz nne alndnda yeniden yaplanma srecinde, YKn aada belirtilen hususlara zel nem vermesi gerektiini dnyoruz: Dnyadaki yksekretim sistemlerine genel olarak bakldnda zengin bir yapsal eitliinin olduu grlmektedir. zellikle ABD ve Avrupadaki yksekretim sistemlerinin tek merkezli olmad, ayn merkezden ynetilmedii, yetki ve sorumluluklarn niversitelerin yaplarna, zelliklerine ve ihtiyalarna gre belirlenen bir yapsal sisteme dntrld ve adem-i

merkeziyeti bir anlayla belirlenen ynetim yaps iinde bltrld gzlemlenmektedir. Trkiyedeki yksekretim sistemi de dnyadaki bu eilimleri kendi yapsna yanstmaldr.Anayasann 131. maddesi, niversiteler st bir kurum olarak kurulan Yksek retim Kurumuna (YK) geni yetkiler vermi ve yukardan aaya ynetim anlaynn Trk yksekretim sisteminde deiimin en byk engeli olarak kurumsallamasna zemin hazrlamtr. YK sisteminin merkeziyeti ve tek tip ynetim anlayna dayal olarak kurulmasnda 2547 sayl kanunun karld siyasal koullarn nemli etkisi olmutur. Demokratik rejimi sekteye uratan 1980 darbesinin hakim olduu otoriter siyasi atmosferde toplumun ilgili kesimlerinin gr ve katklar alnmadan hazrlanan 2547 sayl yasa, 1982 ylndan bu yana merkeziyeti bir anlayn yksekretim sisteminde hkm srmesine neden olmu ancak niversite evreleri de dahil her kesimin eletirisine maruz kalmtr. Artk YK, demokratik, ada ve katlmc sistemin kaplarn aralamaldr. Trkiyedeki toplumsal dnm, gen nfusun art, kalite ve saydamlk talepleri gibi i deiimler ile AB yelik sreci ve kreselleme gibi d gelimeler dier alanlarda olduu gibi yksekretim sistemi alannda da birok yenilik ve deiim ihtiyacn beraberinde getirmitir. Ancak yaanan eitlenme ve farkllamalar karsnda Trkiyedeki niversiteler ve yksek retim sistemi merkeziyeti yapsyla yeni talepler ve meydan okumalarla kar karya gelmitir. Bu nedenle yksekretim sisteminin dnyadaki gelimeler ve lkemizdeki ihtiyalar dorultusunda toplumdaki ilgili btn aktrlerin demokratik ve saydam katlmna dayal olarak ada bir vizyon ve felsefe ile yeniden tartlmas ve yaplandrlmas gerekmektedir. Umarz niversitelerimiz ve yksekretim sistemi ile ilgili tartmalar ksr ideolojik ekimeler yznde sadece retorik dzeyde kalmaz.

Benim niversitem! brahim Kaln niversiteye adm attm gn dn gibi hatrlyorum. Kapdaki ask suratl bekiyi, yksek tavanl koridorlar ve hnca hn dolu kayt kuyruklarn hzla gemi ve "niversite" denen eyi aramaya koyulmutum. Beni ve benim gibi binlerce genci kanatlandrp yeni ufuklara gtrecek byk fikirleri, kitaplar, hocalar, ders arkadalarn bulma arzumuz her eyin nnde geliyordu. Ne kalabalk snflar, ne admz renme zahmetinde bulunmayan yorgun ve bkkn hocalar, ne her gn biraz daha farkna vardmz kat ve boucu ideolojik kamplamalar Gorkinin "benim niversitelerim" dedii ideay aramamzn nnde bir engeldi. Grnrdeki btn sradanln tesinde bir yerlerde, belki almaya henz cesaret edemediimiz kaplarn birisinin arkasnda aradmz eyi bulacaktk. Biz artk "niversiteli"ydik. Vazgemek, ylmak, yorulmak bizim lugatmzda yoktu.Aylar ve yllar ilerledike lgatte her kelimenin olduunu anladk. Zaten iinde her kelimenin bulunmad bir lgat olabilir miydi? Zamanla lgatte baka kelimelerin olduunu da rendik. niversiteli olmak artk yeni rendiimiz kelimelere kar mcadele etmek anlamna geliyordu. Tarih, felsefe, sosyoloji, dinler tarihi, siyaset dncesi, antropoloji, sanat tarihi bize hangi kelimelerin nemli, hangilerinin muhataral, hangilerinin anlamsz olduunu retmek iin vard. Hocalarn mutlak dorular karsnda teslim olmaya ya da srtmz dnmeye mecbur braklmak ne genliimize ne de niversite idealimize syordu. Biz teslim olurken de reddederken de bir eyler renmek istiyorduk. Mutlak hakikat bile olsa bir eyin sradanlatnda sonunun geldiini seziyorduk. Biz n-sonu belirlenmi, paketlenmi dorularn deil, hakikate giden yolun inceliklerini, heyecanlarn, mkafatlarn renmek, asl nemlisi tatmak istiyorduk. Entelektel Serven Olarak niversite niversite bize bunu verdi mi? Entellektel servenimizin bu en nemli duranda aradmz eyi bulduk mu? Bu soruya herkes ancak kendi adna cevap verebilir. Ben bandan beri aradm ey kadar arayn da nemli olduuna bir ekilde inandm iin kendimi hayal krklklarna kar koruyabildim. Bu fikir bende nasl olutu bilmiyorum. Belki lise retmenim Rahmi beyin bende brakt derin izlerin, belki anlamadm halde inatla, srarla ve byk bir zevkle okumaya devam ettiim felsefe kitaplarnn, belki de peygamberler tarihinin etkisiyle hakikate giden yolun en az hakikatin kendisi kadar nazik, kutsal ve heyecan verici olduuna inanmtm. Sonuta aradm niversitenin faklte koridorlarnda, yllardr ellenmemi kitap raflarnda, artk kitap okumadn itiraf eden proflarn odalarnda, yllardr tek kelimesi deimemi ders mfredatnda deil, kendi hayat alanmda ve tefekkr dnyamda olduunu anladm. Bu

benim iin niversitenin bittii deil, balad yerdi.On ksur yllk bir akademik seyir ve eitim dneminden sonra (farkl bir lkede ve farkl bir eitim sisteminde) niversiteye bu sefer "hoca" olarak adm attmda benzer sorular yine zihnimdeydi. Bugn de bu sorular ben ve benim gibi binlerce rencinin ve meslektan zihnini kurcalamaya devam ediyor (diye mit ediyorum!). Nasl bir niversite? Masann br tarafnda oturuyor olmak bu sorunun nemini azaltmyor. Bilakis ona farkl bir nem ve aciliyet kazandryor. nk "sistem"in paras haline gelmi bir hoca, kendi niversitesini arayan bir renciden daha fazla vebale sahip. niversite denen eyin binadan, kitaptan, trenden, tabeladan fazla bir ey olduunu gstermek hepimizin zerinde ahlaki bir sorumluluk. Uzun bir sredir niversiteyi modern tketim kltrnn bir arac ve ajan olarak grdmz iin, niversite ve ahlak kelimelerini yan yana getirmekte zorlanyoruz. niversiteyi deerden bamsz bilimsel hakikatlerin kefedildii ve retildii bir yer olarak tasarlayanlar niversitenin temel misyonu konusunda nasl hayati bir hata ilediklerinin farkndalar m acaba? Eer niversite "iyi insan olmak" iin varsa, "iyi"lik ise ancak bilgi ve ahlakla mmknse o zaman tevars ettiimiz niversite tasavvurunu gzden geirmemiz gerekiyor demektir. Bilgiyi nesnelerin mekanik bir tasvirinden, ahlak ise bireyin zihnindeki ve davranlarndaki temel kurallardan ibaret gren bir epistemolojinin bize kuatc ve evrensel bir niversite vermesi mmkn deil. Oysa niversite kelimesi tpk klliye kelimesi gibi tam da bu manalar ieriyor: evrensel ve kuatc. niversite ve yi nsan Olmak niversite bir bilim, aratrma, hatta dnce ve kltr kurumu olmadan nce "iyi insan olma" idealini yaatan ve aktaran bir "habitat"tr. Bilimsel bilginin de nihai amac bu deil mi? Bizi hem etik hem de epistemik anlamda iyiye ve doruya gtrmeyen bir bilgi bu ismi almaya hak kazanabilir mi? Bilmek ile yapmak/eylemek arasndaki zorunlu iliki, bizi her tr bilim-ahlak ikileminin tesine gtrr. Kartezyen dalizmin yol at zihin blnmesi bu iki temel insani eylem arasndaki irtibat grmemize engel oluyor. Bilmeyi ve eylemeyi iki farkl tutum ve bilgi tr olarak grmek Aydnlanma epistemolojisinin byk mitlerinden biriydi. Metafizikten tam bamszln ilan edebilmek iin Aydnlanma aklnn bu ayrm en keskin bir ekilde yapmas gerekiyordu. Akln yeni tanrsal roln baka trl temellendirmek mmkn deildi. Aydnlanmann bu admn pagan Yunanlar dahi atma cesaretini gsterememiti nk Yunan mitolojisi benim bireysel aklmn stnde ve tesinde baka glerin, ilkelerin, kurallarn olduunu sylyordu. Paradoksal bir biimde Yunan mitolojisi Yunan rasyonalitesinin de bylece temelini oluturdu. nk Eflatunun da dedii akln kendisi hakkndaki en makul (rasyonel) hkm, snrl bir varlk olduunu kabul etmesidir.

Bilgi-ahlak btnln kaybeden niversite ne erdeme dayal bir bilgi ne de bilince dayanan bir ahlak tasavvuru kazandrabilir. Bilginin yerini enformasyon ve giderek sanal malumat, ahlakn yerini ise epistemik meruiyeti olmayan bir "ahlaklk" alr. retilen bilginin nasl bir insan tipi retecei, (eer yaplyorsa) nerilen ahlaki davranlarn hangi ilkelere dayand konusunda byk bir belirsizlik, daha kts umursamazlk var. Hocalar iyi bir insan yetitirecek ahlaki ve sosyal gten yoksun olunca, dahas sistem iyi insan denen varl gereksiz bir "rn" olarak grnce ortaya u anda kar karya bulunduumuz tablo kyor. Bilmek ile yapmak, bilgi ile ahlak arasndaki kopu, modern niversitenin kar karya olduu tek ikilem deil. Sosyal bilimlerle tabiat bilimleri arasnda yaayan epistemik izofreni, btncl ve kuatc bir bilgi sistematiine ulamamz engelliyor. Giderek karmaklaan ve birbiri iine giren hayat alanlar karsnda Kartezyen ve tek boyutlu epistemolojiler yetersiz kalyor. Gereklie paral bir epistemolojinin penceresinden bakan niversite sadece gemii deil bugn ve yarn da anlayacak aralardan yoksun. zellikle Trkiyede niversitenin tutucu epistemolojisi paralanm, gereklii bir btn olarak alglayamayan atomik zihinler retmekten kurtulamyor. Oysa bugn en az para kadar btne, analiz kadar senteze ihtiyacmz var.niversite araymz devam ediyor. Toplum ve kltrle arasndaki eletirel mesafeyi koruyan ama kendine yabanclamam, her tr hakikat iddiasna ak ama btncl bir epistemolojiye dayanan, fikir reten ama her tr resmi ideolojiye direnen bir niversite Trkiyenin en hayati ihtiyac. Yeni nesillerin iyi insan olma serveninin selameti niversitenin kendi kimliini bulmasna bal.