MARFETNAME

BSMLLAHRRAHMANRRAHM Snrsz hamd, saysz kr, ebed, sen tek ve benzersiz olan Allah'a olsun. O, lemlerin h zel ilmiyle takdir edip, belirlemitir. Cihann grntlerini, bitmez feyziyle tertip edip, tespit eylemitir. Cihann gl bahesini, insan glnn kokusuyla sslemitir. Btn cihan nsan da kendisinin bilinmesi iin var edip; eyann hakikatiyle mnlarn inceliklerini hep nsanda toplayp, ortaya karmtr. nsan ruhunu, "Cmi" ismine sret yapm, onu emnetleri ve srlarn mahalli klmtr. Alemin btnnde olan nice bin hikmetine, limleri vkf eyle kitabnn her bir harfinden, marifetinin belirtilerini mtalaa edenleri rif eyleyip, gnl lemine dalan kullarn, kendi huzurundaki Kbe'de ibadet edici eylemitir. Salavatlarn en faziletlisi, tahiyyatlarn en mkemmeli, teslimatlarn en gzeli, kinat efendisi, yaratkl rn en ereflisi, varlklarn hlasas Peygamberimiz aleyhissalatvesselam hazretlerinin en b ismine ve akl-i evvel olan en mkemmel ruhuna olsun ki; O, "Sen olmasaydn, sen olma saydn felekleri yaratmazdm," hitabyle yceltilmitir. O, halk cehalet karanlklarndan, h yet nurlarna karmtr. Kendi nefsini bilen mmeti, Hak bilgisini bulmutur. Selam ve hrm un ashabna olsu ki, onlar, szlerinde, ilerinde, imanlarnda ve ahlakn her hususunda on a uyup, iman nuru ve irfan huzuruyla gnlleri dolmutur. Allah'n rzas, hepsinin zerine o sun. Bu hakir ve hakiki fakir brahim Hakk, bu kitab, aziz ve erif mahdumu Seyyit Ahm et Nam iin kaleme alp, ona hitap eder ki: Allah, seni her iki cihanda aziz etsin. nce likle malum olsun ki, Hak Teala iki cihan insanoullar iin ve insanoullarn da ancak ken isini tanmalar iin yarattn cmleye duyurmutur. Nitekim ltuf ve keremiyle: "Ben gizli zineydim, bilinmeyi sevdim ve beni tanmalar iin varlklar yarattm," buyurmutur. u hald min ve insann yaratlmasndan niha maksat ve yce istek, Mevla'nn bilinmesidir. Bu ebed d vlet ve tkenmez saadet, her eyden ncedir. Ancak bu, nefsini bilmeye bal olup, nefsini bilmek de bedeni bilmeye dayanr. Bedenin bilinmesi, lemin bilinmesiyle olur. Alem in bilinmesi ise hakiki ilimlerledir. Bu sebepden dolay bir miktar astronomi ve f elsefeden alp toplayarak, bir miktar anatomi ilminden devirip seerek, bir miktar da kalb ilmi ve irfandan iktibas edip ele alarak, bu gzel kitab, Trk diline tercme edi p, bir mukaddime, kitap ve bir sonu zere telif ve tasnif ettim. Mukaddimesi, genil s lam bilgisi, dnya ve ahiret lemlerinin zetidir. lk kitap, lemin durumu, eyann ve grn tafsilidir. kinci kitap, ekiller bilgisi, bedenlerin terkibi ve insan nefsinin ma hiyetidir. nc kitap, irfana ulama keyfiyeti, Allah'a varmann hakikatdr. Sonu, dap v ilgisi, dostlarn sohbeti, akrabalklar ve komuluklardr. Tertip ve tanzimi byle yaptm ki , evvela mukaddimeden, ak yetler ile sabit olan kinatn acaip durumlarn zet olarak r ki cihann hallerinin garabetlerini yakinen bildikte; btn bir itimatla tam itikat ed ip, cmlenin yaratcsn ve dzenleyicisini bilesin. Byklk ve kudretini fikredip dnesi onra birinci kitaptan Yaratcnn gzel sanatlarn lemin ufuklar iinde ayrntlaryle sey nn srlarna vkf oldukta; lem insann kabuu, insan lemin dili olduunu bilip, cmleden endi kendine gelesin. Bundan sonra ikinci kitaptan Yaratcnn

kudretinin artcln, kendi cisim ve cannda toplu olarak grp, byk lemde her ne va zerini kendi vcudunda buldukta; vcudun bir kk lem olduunu bilip, kendi nefsine gelesin Nefisler leminde, Mevla'y temaa klasn ve kendi ruhunu, vcudunun ikliminin sultan bili , kadr ve kymetine vkf olup, nefsi tanma mertebesini bulasn; kendi leminde sultan olas . Bundan sonra nc kitaptan kalblerin evirip eviricisi Allah'n acaip ilhamlarn, garip arruflarn, zat ve sfatnn kalblere yaknl, en byk lem olan gnlde kesin bilgiyle b (Allah'dan bakalarndan) zat olup, her eyi unutup, her eyi ekip evirici bir onu bulduk a; vahdet, lemine erip, o tek ve yegne Allah'n birliini basiretinle katiyetle grp, All ah' tanma devletine eresin. Allah'a yaknln saadetini kesinlikle bilip, hududunu koruyu p kollayarak, Hda'nn yaratklarna sevgi ve efkatle, kalblerin sevgilisi oldukta; selam etle toplumu gnlnce bulasn. Rahatla lemin azizi olasn. nk bu kitab- erifte nizam, b up zere tamam olup, alc gzyle mtalaa edenleri, Mevla'nn yetlerinin hakikatini bildirm . Bu kitabn ad "MARFETNAME" olup, biti tarihi: Binyzyetmie, yetmitir. (1170 H./1756 M. Erzurumlu brahim Hakk'nn ansiklopedisi...(Sabr)

1-BLM: TABIN MUKADDMES Kur'an yetleri ve Peygamber hadislerinin bildirdii ekilde itim ve itikat olunacak din hususlara ve kesinlikle ihtiya ola slm bilginlerinin grlerine g ; Ar'n yaratlnn tertibini, Krs', Cennetleri, gkleri, yerleri, denizleri, klar,

i, kyametin hal ve durumlarn, cihann harap oluunu ve yokoluunu, Rahman'a kavuma lemin (Ahiretin) ebediliini drt blmle tafsil eder.

BRNC BLM zet olarak lemin yaratl tertibini, Ar- Azam'n byklnn keyfiyetini, Ar'n tay sinde olan nehirleri, melekleri ve sair topluluklar ve altnda olanr Krs', Sidre'yi, Levh-i Mahfuz'u ve Kalem'i alt madde ile beyan eder. Birinci Madde: Cihann yaratcsnn, emde olan gzel sanatlarn derin derin dnmeye sevkeden ak almetleri bildirir. Ey aziz, m olsun ki, Hak Teala bu lemi, varlk ve birliine almet edip, btn eyada, grecek gz o sanatn ortaya karmakla hikmetinin hakikatlerini duyurmutur. Kullarn, kendini tanma h sunda rabete getirmek iin Kelam- Kadim'inde azametle yle buyurmutur: (Burada yazlan y er, Kur'an'daki tertib zerinedir.) Bismillahirrahmanirrahim

"Hamd, lemlerin Rabbine Mahsustur." (1/2) "Gklerin ve yerin hkmranlnn Allah'a ait ol bilmez misin? Allah'dan baka dost ve yardmcnz yoktur." (2/107) "Allah, kendisinden b aka tanr olmayan, kendisini uyuklama ve uyku tutmayan, diri, her an yaratklarn gzetip durandr. Gklerde olan ve yerde ola ancak onundur. Onun izni olmadan katnda efaat ede cek kimdir? Onlarn ilediklerini ve ileyeceklerini bilir, dilediinden baka ilminden hib ir ey kavrayamazlar. Hkmdarl, gkleri ve yeri kaplamtr, onlarn gzetmesi ona ar g , byktr." (2/255) "phesiz gkte ve yerde hibir ey Allah'dan gizli kalmaz. Ana rahminde zi, diledii gibi ekillendirir. ondan baka tanr yoktur. Gldr, hakimdir." (3/5-6) "Gkl olanlar da, yerde olanlar da Allah'ndr. ler Allah'a varacaktr. (3/109) "Gklerin ve yer in yaratlnda, gece ile gndzn birbiri ardnca gelmesinde akl sahiplerine phesiz deli . onlar, ayakta iken, otururlarken, yan yatarlarken Allah' anarlar; gklerin ve yer in yaratln dnrler: "Rabbimiz! Sen bunu bouna yaratmadn, sen mnezzehsin. Bizi ate ru," derler. (3/190-191). "Gklerde olanlar da, yerde olanlar da Allah'ndr. Allah, h er eyi kuatr." (4/126) "Gklerin, yerin ve ikisi arasndakilerin hkmdarl Allah'ndr. 18) "Gklerin, yerin ve onlarda olanlarn hkmdarl Allah'ndr. Allah, her eye kadirdir. 0) "Gklerin ve yerin Allah', iinizi, dnz bilir, kazandklarnz da bilir." (6/3) "Ga ar onun katndadr, onlar ancak o bilir. Karada ve denizde olan bilir. Den yapra, yeri anlklarnda olan taneyi, ya kuruyu -ki apak bir Kitap'dadrancak o bilir." (6/59) "Gkle ve yerde olanlar onundur; hepsi ona boyun emitir." (30/26) "Yakinen bilenlerden o lmas iin brahim'e gklerin ve yerin hkmranln ylece gsterdik." (6/75) "Dorusu ben i yaratana, doruya ynelerek evirdim, ben puta tapanlardan deilim." (6/79) "Rabbiniz, gkleri ve yeri alt gnde yaratan sonra ara hkmeden, gndz -durmadan kovalayan- gece il en, gnei, ay, yldzlar, hepsini buyruuna ba edirerek var eden Allah'dr. Bilin ki, ya a, emir de onun hakkdr. Alemlerin Rabbi olan Allah ycedir."(7/56) "Gklerin ve yerin hkmdarl elbette Allah'ndr. Dirilten ve ldren odur. Allah'dan baka dost ve yardmcn 9/116) "Yerde ve gkte hi bir zerre Allah'dan gizli deildir; bundan daha k veya daha

by phesiz apak bir Kitaptadr." (10/61) "Gklerde ve yerde olana bakn, de" (10/101) e yerde olan herey Rahman'n kulundan baka bir ey deildir. And olsun ki ilmi onlar kuat e teker teker saymtr." (19/93-94) "Eer yerle gkte Allah'dan baka tanrlar olsayd, ikis e bozulurdu. Arn Rabbi olan Allah, onlarn vasflandrdklarndan mnezzehtir." (21/22) "Ra nin glgeyi nasl uzattn grmez misin? steseydi onu durdururdu. Sonra biz, gnei, ona d yava yava kendimize ekmiizdir." (25/45-46) "Dalar yerinde donmu sanrsn, oysa onlar b ar gibi geerler. Bu hereyi salam tutan Allah'n iidir. Dorusu o, yaptklarnzdan haberd (27/88) "Rzgar gnderip bulutlar yrten, olar gkte diledii gibi yayan ve ksm ksm tk sen de aralarndan yamurun ktn grrsn. Allah'n kullarndan dilediine verdii y ndilerine yamur indirilmesinden mitlerini kesmi olduklar iin onlar seviniverirler. Al lah'n rahmetinin belirtilerine bir bak; yeryzn lmnden sonra nasl diriltiyor? phesiz diriltir, her eye kadirdir." (30/48-50) "Allah'n geceyi gndze, gndz geceye kattn, belirli bir sreye doru hareket edecek olan gnei ve ay buyruk altnda tuttuunu; Allah'n ptklarnzdan haberdar olduunu bilmez misin?" (31/29) "Gkleri, yeri ve ikisinin arasnda bulunanlar alt gnde yaratan, sonra ara hkmeden Allah'dr. Ondan baka bir dost ve efaat yoktur. Dnmyor musunuz?" (32/4) "Hamd, gklerde olanlar ve yerde bulunanlar kendisini n olan Allah'a mahsustur. Hamd, ahirette de ona mahsustur. O, hakimdir, her eyden haberdardr. Yere gireni ve ondan kan, gkten ineni ve oraya ykseleni bilir. o, merhame tlidir, mafiret sahibidir. Gayb bilendir. Gklerde ve yerde zerre kadar olanlar bile onun ilminin dnda deildir. Bundan daha k ve daha by de phesiz apak Kitaptad

val bulmasn diye gkleri ve yeri tutan Allah'dr. Eer onlar zevale urarsa ondan baka, an d olsun ki, onlar kimse tutamaz. O, phesiz halimdir, balaycdr." (35/41) "Orada hurma ve zm balar var ederiz, aralarnda pnarlar fkrtrz. Onu ve elleriyle yaptklarnn kretmezler mi? Yerin yetitirdiklerinden, kendilerinden ve daha bilmediklerinden ift ift yaratan Allah mnezzehtir. Onlara bir delil de gecedir: Gndz ondan syrrz da kara kalverirler. Gne de yrngesinde yryp gitmektedir. Bu gl ve bilgin olan Allah'n kan iin de sonunda kuru bir hurma dalna dnecei konaklar tayin etmiizdir. Aya erimek gnee Gece de gndz geemez. Her biri bir yrngede yrrler. Onlara da bir delil: Soylarn dol le tamamz ve kendileri iin bunun gibi daha nice binekler yaratm olmamzdr." (36/34-42)

"Gkleri ve yeri yaratan, kendilerinin benzerini yaratmaya kadir olmaz m? Elbette o lur; nk o, yaratan ve bilendir. Bir eyi diledii zaman, onun buyruu sadece, o eye: 'Ol' demektir, hemen olur. Her eyin hkmranl elinde olan ve sizin de kendisine dneceiniz Al ycedir." (36/81-83) "Gklerin, yerin ve ikisi arasnda bulunanlarn Rabbi, gldr, ok ba (38/66) "Onlar, Allah' gerei gibi deerlendiremediler. Btn yeryz, kyamet gn onun av ; gkler onun kudretiyle drlm olacaktr. O, putperestlerin ortak kotuklarndan yce ve m tir. (39/67) "Sur'a flenince, Allah'n diledii bir yana, gklerde olanlar, yerde olanl ar baygn der. Sonra sura ir daha flenince, hemen ayaa kalkp bakr dururlar. Yeryz R uruyla aydnlanr, kitap alr, peygamberler ve ehitler getirilir ve onlara hakszlk yapl , aralarnda adaletle hkm verilir. Her kiiye iledii denir. Esasen Allah, onlarn yaptk iyi bilendir. inkar edenler, blk blk cehenneme srlr. Oraya vardklarnda kaplar a lara: "Size, iinizden, Rabbinizin ayetlerini okuyan ve bugne kavuacanz ihtar eden peyg mberler gelmedi mi?" derler. "Evet geldi," derler. Lakin azap sz inkarclarn aleyhine gerekleir. Onlara: "Temelli kalacanz cehennemin kaplarndan girin; bbrlenenlerin dur " denir. rabblerine kar gelmekten saknanlar, blk blk cennete gtrlrler. Oraya varp bekileri onlara: "Selam size, ho geldiniz! Temelli olarak buraya girin," derler. Onlar: "Bize verdii szde duran ve bizi bu yere vris klan Allah'a hamdolsun. Cenette istediimiz yerde oturabiliriz. Yararl i ileyenlerin ecri ne gzelmi!" derler. (39/68-74 ) "Sizin ii yeri durak, g bina eden, size ekil verip de eklinizi gzel yapan, sizi temi eylerle rzklandran Allah'dr. te Rabbiniz olan Alah budur. Alemlerin Rabbi Allah ne y ir." (40/64) "Dikkat edin; onlar Rabblerine kavumaktan phededirler; dikkat edin, Al lah phesiz her eyi bilgisiyle kuatandr." (41/54) "Gklerin ve yerin yaratan, size iini n eler, ift ift hayvanlar var etmitir. Bu suretle oalmanz alamtr. Onun benzeri hi . O, iitendir, grendir." (42/11) "Gkte de tanr, yerde de tanr odur. Hakim olan, her ey i bilen odur. Gklerin, yerin ve ikisi arasnda bulunanlarn hkmranl kendisinin olan All ne ycedir! Kyamet saatini bilmek ona aittir. Ona dneceksiniz." (43/84-85) "Biz gkler i, yeri ve ikisinin arasnda bulunanlar oyun olsun diye yaratmadk. Biz onlar, ancak v e ancak gerektii gibi yarattk. Ama insanlarn ou bilmezler." (44/38-39) "vlmek, gkleri abbi, yerin Rabbi ve lemlerin Rabbi olan Allah iindir. Gklerde ve yerde azamet onun dur. O, gldr, hakimdir." (45/36-37) "Gklerde olanlar, yerde olanlar, hepsini sizin buy uunuz altna vermitir. Dorusu bunlarda dnenler iin dersler vardr." (45/13) "Gklerdek rdeki ordular Allah'n. Allah, bilendir, hakimdir." (48/4) "Gklerin ve yerin hkmral All h'ndr. O, dilediini balar, dilediine azap eder. Allah balaycdr, merhamet sahibid "Gklerde ve yerde olan kimseler, her eyi ondan isterler; o, her an kainat tasarruf etmektedir. yleyse Rabbinizin nimetlerinden hangisini yalanlarsnz?" (55/29-30) "Yer yznde bulunan her ey fanidir, ancak yce ve cmert olan Allah'n varl bakidir." (55/29Gklerde ve yerde olanlar Allah' tesbih ederler. O, gldr, hakimdir. Gklerin ve yerin h nl onundur; diriltir, ldrr. O, her eye kadidir. O, her eyden ncedir, kendisinden son bir eyin kalmayaca sondur; varl ikardr; gerek mahiyeti insan iin gizlidir. O, her Gkleri ve yeri alt gnde yaratan, sonra ara hkmeden, yere gireni ve ondan kan, gkten i ve oraya ykseleni bilen odur. Nerede olursanz olun, o sizinle beraberdir. Allah yaptklarnz grr. Gklerin ve yerin hkmranl onundur. Btn iler Allah'a dndrlr. ye katar; o, kalblerde olan bilendir." (57/1-6) "Gklerde olanlar da, yerde olanlar d a Allah'n bildiini bilmez misin? kiinin gizli bulunduu yerde drdnc mutlaka odur; bu an az veya ok, ne olursa olsunlar, nerede bulunurlarsa bulunsunlar, mutlaka onlar la beraberdir. Sonra kyamet gn, ilediklerini onlara haber verir. Dorusu Allah, her eyi bilendir." (58/7) "Gklerde olanlar da, yerde olanlar da Allah' tesbih ederler. Hkmd arlk onundur, vlmek ona mahsustur. O, her eye kadirdir." (64/1) "Gkleri ve eri gerekt ii gibi yaratmtr. Size ekil vermi ve eklinizi gzel yapmtr. Dn onadr. Gklerde

ir; gizlediklerinizi de aa vurduklarnz da bilir; Allah, kalblerde olan bilendir." (64/ -4) "Yedi g ve yerden bir o kadarn yaratan Allah'dr. Allah'n her eye kadir olduunu v inin her eyi kuattn bilmeniz iin Allah'n buyruu bunar arasnda iner durur." (65/12) elinde olan Allah ycedir ve her eye kadirdir. Hanginizin daha iyi i ilediini belirtme k iin lm ve dirimi yaratan odur. O, gldr, balaycdr. Gkleri yedi kat zere yara u yaratmasnda dzensizlik bulamazsn. Gzn bir evir bak, bir aksaklk grebilir misin." ( 3) "And olsun ki yakn g klarla donattk, onlarla eytanlarn talanmasn saladk ve zab hazrladk." (67/5) "Sizi yerde yaratp yayan odur ve onun huzurunda toplanacaksnz." (67/24) "Allah'n g yedi kat zerine nasl yarattn grmez misiniz? Aralarnda aya ayd amasn salamtr. Allah sizi yerden bitirir gibi yetitirmitir. Sonra sizi oraya dndrr ve yine oradan karr. Yeryznde dolaabilmeniz, orada yollardan ni geitlerden geebilmeniz iin onu size yayan odur." (71/15-20)

kinci Madde Alemin yaratl dzenini zet olarak bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, mfessirler ve muha ddisler ittifak etmilerdir ki; Allah Teala Hazretleri, birlik mertebesinde gizli bir hazineyken, tannmay ve bilinmeyi istemesi ve sevmesiyle, ruhlar ve cesetler lem ini yaratp, kendi rahmetinin gzelliini, celal ve azametini, ba ve nimetini, sanatnn iini ve hikmetinin srlarn gstermeyi diledikte; btn yaratklarndan nce yokluun srr cevheri vcuda getirmitir. Baz rivayetlere gre, kendi nurundan olduka ho ve byk bir ce r var edip, ondan kinatn tmn derece derece ve dzenli biimde ortaya karmtr. Buna, nur-u Muhammed, Cevh-i mahfuz, akl- kl, izaf ruh diye adlandrrlar ki, btn ruhlarn v etlerin balangc ve kayna bu cevherdir. nk Hak Teala muhabbetle o cevhere bir bakmt cevher, utancndan eriyip su gibi akmtr, halis z stne kmtr. O zden ilk olarak k onra meleklerin ruhlarn, bitkilerin ruhlarn, tabiatlarn ruhlarn srasyla yaratmtr. iin mertebelerine gre belirli makamlar tayin edip, her snf kendi belli makamlarna git mitir. Her ruh, kendi cinsini bulup, topluluklar oluturmu ve her topluluk makamnda k almtr. Ruhlar ve melekler lemi, bu ondrt eit ruhla tamam olmutur. Bu lemin en yksek f ve en gzel olann gayb lemi, lhut lemi, ceberut lemi diye adlandrrlar. Ortasna, ru i, mnlar lemi, emirler lemi, derler. Alt ksmna, en kesif ve cisimlere yakn olan ksmn ret lemi, berzah lemi, misal lemi derler. Melekler ve ruhlar leminin yaratlmasndan iki bin yl sonra Hak Teala'nn ezeli iradesi diledi ki, nam ve ann ortaya karmak iin cisim lemini yaratt. Bunun zerine ilk cevhere muhabbetle bir daha bakmtr. Onun yz suyu, ut dan harekete gelip dalgalar ykselmiti r ve cevherin yce znden ar- zam vcuda gelmit erinden krs, cennet, cehennem, yedi gk, drt unsur vcuda gelip ekillenmitir. Ar- ld i sfiline dek bu sret lemi, bu tertip zere dzen bulup, onbe eit cisimle mlk leminin konuu tamam olmutur. Bu lemin st tabakasna ulv lem, beka lemi, ahiret lemi derler; tabakasna orta lem, gk cisimleri lemi, felekler lemi, gkle lemi derler; alt tabakasna em, cisimler lemi, unsurlar lemi, olu ve bozulular lemi, dnya lemi derler. Ruhlar ve m lekler lemindekilerle mlk lemindekilerin toplam yani ruhlarn eitleri ile basit cisimle in snflarnn hepsi, harfler misali yirmi dokuzda tamam olmutur. Her iki lemin varlklar irlemesinden ksm bileik cisim vcuda gelmitir: Madenler, bitkiler ve hayvanlar. Tpk arflerinden isim, fiil ve harflerin vcuda gelip, insanlarn lisan olduu gibi, her iki lemdekilerden de bileim ortaya kp, onlardan cihan kitab sonsuz mnlar kazanmtr. gzyle leme bakan rifler, her nesnede nice hikmetler grmlerdir ve Allah dostlar, Alla yce sanatnn srlarn anlayarak, birer harf olan eyadan mnya ulap, Hak'kn huzuruna e ubai

Alem ki tamam nsha-i hikmettir Mnsn fehm eyleyene cennettir Mahrum-u uhd olanlarn e inda- bel ah ve gam- mihnettir.

nc Madde Ar- zam ve muhterem tayclarnn keyfiyetini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, mfess muhaddisler, sz birlii ile demilerdir ki; Hak Tal, lemin tamamn bir anda yaratmaya k n alt gnde yaratmas, yani pazar gnnden balayp lemde bulunanlar cuma gnnde tamam ey ullarna her ite sabr ve ihtiyat retmek ve anlatmak iindir. Nitekim buyurmulardr ki: olsun ki gkleri, yeri ve ikisinin arasnda bulunanlar alt gnde yarattk ve biz bir yorgu

nluk da duymadk." (51/38). Hak Teala kudretiyle, yeil cevherin yksek znden ar- zm y , onun nurunun bykl anlatlamaz. Bunun etraf krmz yakut olup, btn yaratklarn sf ada nakolunmu, resmedilmitir. Gklerin stnde Rahman'n ar, meleklerin kblesi klnm de Kbe, yerdekilerin kblesi klnmtr. Ar- zamn yetmi bin lisan vardr ki, her bir tla Hak Taala'ya tesbih eder, zikredicidir. Ar- zamn drt stunu vardr ki, her biri yeri derinliklerine ular. Ar- zam su zerinde, su rzgr zerindeyken Hak Taala drt byk m halen ar tayanlar onlardr. Kyamet gnnde baka drt byk melek yaratsa gerektir ve a z olsa gerektir. Arn tayclarnn her birinin drt yz vardr ki; bir yz insan sretin utur. Her bir yz, yeryznde kendi benzeri olan yaratklar iin Allah'dan rzk istemektedi Arn tayclar daima ayakta durup, ar- zam boyunlar zerinde yklenmilerdir. ayakla den aadadr. Allah'a yakn meleklerin hepsinden, Allah katnda daha muhterem olan arn ta Bu meleklerin birinin ad israfil'dir ki, arn bir aya onun boynu zerinde sapasalamdr. Taala'n katnda hepsinden daha aziz ve kerim olan odur. Srun sahibi odur ki, kyamete dek Levh-i Mahfuza bakar. Sra flemek iin hazr durur. Levh-i Mahfuzdan, Cebrail, Mik ail ve Azrail aleyhisselamlarn ilerini, durumlarn ve amellerini aklamakta, haber verme kte ve kendilerine ulatrmakta mahirdir. Arn tayclarndan her birinin drt kanad vard e yaylmlardr. Arn tayclarnn yars kar, yars atetir ki, biribirlerini sndrme le kaynamlardr. Arn tayclarnn csseleri yle byktr ki, kulak memeleriyle boyun lk mesafedir. Arn tayclarna "byk melekler" ad da verilmitir. Arn tayclarn olup, u szler lisanlarnn virdi klnmtr: "Sbhane zi'l' mlki ve'l-melekut. Sbhane zi izzeti ve'l-azameti ve'l-heybeti ve'l-kudreti ve'lkibriyai ve'l-ceberuti Sbhane'l -meliki'l-mabudi Sbhane'l-meliki'l-mevcudi Sbhane'lmeliki'l-hayyi'llezi L yenm ve l ye mut sbbuhun kuddsn Rabbn ve Rabb'lmelaiketi ve'r-ruh." Drdnc Madde

Ar- zamn evresinde olan nehirleri ve melekleri bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, mfes sirler ve muhaddisler tam bir ittifakla demilerdir ki: Hak Taala, ar- zamn evresinde s ekiz nehir yaratmtr ki, drd kardan beyaz ve souk, drd baldan tatl ve temizdir. Bu se ehir, srekli akarak, ar- zam tavaf ederler. Hak Taala, orada Harkail namnda bir melek yaratmtr ki, btn eyann srlarna yetmitir. O melek, ara gitmek isteyip, Hak Taaladan steyerek ar tavafa gitmitir. bin sene boyunca, sekizbin kanadyla umu ve bitkin dm la ona kuvvet verip, tekrar umasn murat etmitir. bin yl daha arn evresinde gitmit e dmtr. Hak Taala ona tekrar kuvvet ve kudret vermi ve umay emretmitir. bin yl k itmitir ve tekrar acze dp grmtr ki, dokuzbin senede ancak arn bir ayandan tekine hayretteyken, Hak'dan yle nida gelmitir: "Ey Harkail! Eer kyamete dek usan, arm tama avaf edemezsin." Sekiz nehrin gerisinde ar- zamn evresinde bin perde nurdan, bin perd e karanlktan yaratlmtr; ta ki, arn nurunun iddetinden evresinde bulunan melekler yan r, iye onlar perdelemitir. Bu perdelerin arasnda yetmibin melek yaratlmtr; ar kuat 'a srekli tesbih ederler. Ar tavaf iin evresinde giderler ve gnde iki defa ar yklene selam verirler. Bunlara "saf tutan melekler" derler. Bunlarn arasnda da yetmibin s af melek yaratlmtr. Bunlar ebed ayakta durup: "Sbhanallah ve'l-hamd lillahi ve l il llah ve'llah ekber. Ve l havle ve l kuvvee ill billahi'l-aliyyi'l-azim."2 Bu saflarn g erisinde bir byk ylan vardr ki, ar- zam kuatr. Ylan, ban kuyruu zerine koymu vcudu sar altndan, gzleri krmz yakuttan yaratlmtr. Onun yz bin kanad vardr ki, yannda bir melek tesbih eder bulunmutur. O sar ylann tesbihinin sadasndan melekleri ti treme alr. Zira, bu, btn meleklerin tesbihinin sadasna galip gelmitir. azn atka, g eri bir lokma etmesi mmkndr. Eer o byk ylan tesbihinde taltif ile ilham olunsayd, onu adasnn mehabetinden btn yaratklar helak olurlard. Hak Taala, melekleri, deiik nurlard ve eitli tavrlardan yaratmtr. Ara yakn olan meleklerin nurlar iddetli ve belirgindi leklerinin nurlarna, sidre melekleri tahamml edemezler. Sidre meleklerinin nurlarna , gklerin ve yerin melekleri tahamml edemeyip, yanarlar. Btn melekler, Hak'kn emirler ine gre amel ederler. Onar, insanlar gibi Hak Taala'ya si olmazlar. Gdalar tesbihtir : Yemezler, imezler, uyumazlar ve cinsi mnasebette bulunmazlar. ou insan suretinde o lup, kanatlar ku kanatlarna benzer. Cisimleri latif olduundan eitli suretlerde teekkl erler. Hak'kn emri ile hizmette gz kamatran imek gibi giderler. Her biri bir hizmetted ir. Kimi, arn evresinde tesbih ve tavaf eder, kimi krsde, kimi sidrede, kimi cennette , kimi cehennemde, kimi gkte, kimi yerde, kimi ayakta, kimi kuutta, kimi rkuda, ki mi secdede; srekli tesbih ederler. Kimi, insanlarn hizmetine vekildir; gece-gndz onl ar koruyup, amellerini yazarlar. Bunlara "Kiramenkatibin" ve "hafaza/koruyucu" de rler. Meleklerin de kendilerinden peygamberleri vardr. Biri srafil aleyhisselamdr k

i, sureti yukarda anlatlmtr. Biri Cebrail aleyhisselamdr ki, altyz kanad vardr, her yz saa vardr. Her saann uzunluu dou ile bat aras kadardr. Btn kanatlar dei sesi kardan beyazdr. Ayaklar yerin altndadr ve yle kuvvetlidir ki bir saayla dalar eyler. O, Hak Taala'dan yeryzndeki

peygamberlere selam ve kelam getirmeye vekildir. ekil ve azamette srafil aleyhisse lam gibidir. Biri Mikail aleyhisselamdr. kanatlarnn saysn ancak Hak Taala bilir. O, de nizdeki meleklerin vekilidir. nk gkler ve yer meleklerle doludur. Her biri, yamur yadr ak gibi nica hizmetlere memurdur. Yamur tanelerinin her birini bir melek indirir, kyamete dek de bir daha ona nbet gelmez. Her yere inen yamur, Mikail aleyhisselamn reyi ve tedbiriyledir. Zira bu grev ona verilmitir. O da, cssece Cebrail aleyhissel am gibidir. Peygamberlerden biri de Azrail aleyhisselamdr. O, can almaya vekildir . Btn ruhlar kabzeden odur. Btn yeryz, onun huzurunda bir sofra misalidir. Rahmet ve g zap meleklerinden nice yzbin ordusu vardr. ekil ve byklkte, kanatlarnn okluunda Mik yhisselam gibidir. Hazreti srafil, Cebrail, Mikail ve Azrail (selam onlara olsun) drd de btn meleklerin reisi ve peygamberidirler ki; gklerde ve yerde olan meleklerin hepsi bunlarn emrine itaatkr ve boyun emi durumdadr. Beinci Madde Ar- azamn altnda s, levh-i mahfuz, kalem, sidretlmnteha, tuba aac, srafil'in uru ve ruhlarn berzahn b ir. Ey aziz, malim olsun ki, mfessirler ve muhaddisler ittifak etmilerdir ki: Hak Taala ar- azamn nurundan ve onun altnda, krmz yakut renginde arn ayana bitiik dr bir byk krs yaratmtr. Onun stunlar yerin derinliklerine erimitir. Gkler, yerler v oluunda, lde bir sofra misalidir. Ama u tr benzetmelerden muart, miktarlar snrlamak d ir, byklklerini anlatmaktr. nk onlarn miktarlarn ancak onlar var eden lemin yarat murat, taht mlkdr, krsden murat da Allah'n ilmidir, diye itikat edenler, hata etmiler ir; yet ve hadislere muhalif gitmilerdir. Hak Taala, ar- azamn altnda, onun nurundan y eil bir zebercet renginde byk ve yeil bir levha yaratmtr. Etrafn krmz yakut rengi itir. Zmrt renginde bir yeil kalem yaratmtr ki, uzunluu yz yllk mesafe gitmitir. ekkebi beyaz nur kard. nk Hak Taala, ona: "Ey kalem yaz!" diye nida klmtr. O an, bu ten kalem, straba gelmitir ve gk grlts sadas gibi bir sada ile tesbih edip, Hak'kn e levh-i mahfuz zerinde yrmtr ve kyamete dek hep olup olacaklar yazmtr. Levh-i mah dolmutur. Ondan sonra 5akan akt kalem kurudu) tabirince, kalem kuruyup kalmtr. iyi ol an iyi, kt olan kt olmutur. Lakin Hak taala, her gece ve gndzde levh-i mahfuza yzal azr edip, her nazarda bir nesne mahvedip yerine bi nesne koyar. Murat ettiini iler. Nitekim: "Allah diledii hkm kaldrr, dilediii de yerinde brakr. Btn kitaplarn esas adr." (13/39) buyurmutur Hak Taala btn kullarn ilerini levh-i mahfuza yazmtr ki, gk ler ve yerdekiler unu bilsinler: Btn yaratklarn hkmleri oradaki ilim zere yrr ve on O halde, levh-i mahfuzu ve kalemi inkar eden mnafktr. Hak Taala ar- azamn altnda ve o un nurundan, krs karsnda, cenetlerin stnde beyaz inci benzeri bir boluk yaratmtr k dretlmnteha ve tuba aacnn asl beslendii yerdir. cebrail'in ve ona yakn meleklerin mak uradadr. Hak Taala sidretlmntehada byk bir aa yaratmtr ki, ona tuba aac derler. O ltndandr. Dalla krmz mercandandr. Yapraklar yeil zmrttendir. eitli meyveleri

ekerdendir. Sonsuz dallar, cennet kklerine sartmtr. Saysz meyvelerinden, cennettekil vkle toplarlar. Sidretlmnteha ve ar- azam arasnda yetmibin perde tabakas yaratlmtr sidrede olan melekler, arn nurunun iddetinden yanmayalar. Hak Taala ar- azamn altnda v onun nurundan arn ayana bitiik, krmz mercan renginde, boynuz ve kovan eklinde, oldu e uzun, ii bo bir nesne yaratmtr. Onun boluunda birinci ve ikinci berzah klp, yani rn bedenlerine gelecek olan ruhlarn ve gelip gitmi ruhlarn mekan olup, gklerin ve yerl erin tabakalar yuvarlak ekmekler gibi onda dzlp, o, onlara dokunmakszn hepsini kuatm kuatc boluk, srafil'in surudur. Onun i dzeyi, bal kovanndaki mumun yzndeki gzenek gz gz olup, ilk berzah aleminde, bedenlere gidecek ruhlar iin, ikinci berzahta bede nlerden kp har bekleyen ruhlar iin o yzeyin gzenekleri mesken ve snak olmutur. Ru cuklarda, mertebelerine gre kyamete kadar yuva ve makam tutup, her biri kendi maka mnda ikamet klmtr. Altnc Madde Sidretlmntehada olan meleklerin vasflarn ve duruml olan tavusun renklerini ve zikirlerini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, mfessi rler ve muhaddisler ittifak zere demilerdir ki: Hak Taala, sidretlmntehada vekil kld ei, byk bir cssede ve acaip ekilde yaratmtr. Onun yetmi yz vardr. Her yznde yet a yetmi dili vardr. Her dili, baka bir lgatla Hak Taalay devaml tesbih eder. Hak Taala

, sidrede drtbin saf melek yaratmtr. Her saffn meleklerinin says onbine yetmitir. Bir i safta olan melekler, srekli secdeye varp: "Sbhanallah" derler, ikinci safta bulun an melekler, daima oturup: "Elhamdlillah" derler. nc safta duran melekler, hep rkua va rp: "La ilahe illallah" derler. Drdnc safta kalan melekler, kyamda durup: "Allah ekber " derler. Hak Taala, sidrede, yeil zmrtten, minare eklinde bir byk direk yaratmtr ki reden ykseklii yetmibin fersah mesafededir. O direin banda beyaz inciden byk bir kubb aratmtr. O kubbenin zerinde tavus kuu eklinde, eitli cevherler renginde bir acaip mel yaratmtr. Oun bin beyz kanad vardr. Her kanadnda yzbin saa vardr. Her bir saa a yazlm yazlar vardr. Birinci satrda: "Bismillahirrahmanirrahim", ikinci satrda: "La i ahe illallah Muhammedn resulllah", nc satrda: "Onun zatndan baka her ey yoklua mah 28/88), yazlmtr. te buna ar horozu derler ki, o kanatlarn yaydka, onun saaklarnd ler zerine nisan yamuru gibi Hak'kn izniyle rahmet iner. Namaz vakitlerinde, o ar ho rozu, kanatlarn birbirine vurup, feryat ile ter. Kanatlarnn her bir saandan baka bir peyga olup, cennetlerin aalarnn dallarn sabah rzgar gibi sallar. Onun tnden, cen huri ve glman mesrur olup, odalardan balarn karp, birbirlerini mjdelerler ki; "Muhamm sallallahaleyhivesselamn mmetinin namaz vakti gelmitir. imdi hepsi ibadetle meguldr." ak Tal, ar horozuna nida eder ki: "Ey ku, niin byle feryat edersin?" O melek der ki: " Ey Allahm, mmin kullarn dnyada sana ibadete yneldike, ben onlar iin senden rahmet iste im." O zaman ona, Hak'kn hitab gelir ki: "Ey ku, dnyada be vakit namazn eda eden kulla a rahmet edip, cehennem ateinden azat ederim. Naim cennetleriyle onlar hisselendir ir ve sevindiririm." Bu hitap ile ar horozu honut olmutur. (Kudretiyle

kainat yaratan Allah mnezzehtir. O, kainatlar hikmetiyle benzersiz yaratmtr. lmiyle he eyi kuatm ve her eyi tek tek saymtr.) 2-BLM

KNC BLM Cennetlerin isimlerini, vasflarn ve saylarn onlarda olan nehirleri, aalar, binalarn i, nimetlerini, hurilerini ve glmanlarn drt madde ile aklar.

Birinci Madde Cennetlerin isimlerini ve sfatlarn ve onlarda olan nehirleri, aalar ve meyvelerini, yk ek atolar ve gzalc elbiseleri bildirir. Ey aziz, malum olun ki, mfessirler ve muhaddis ler ittifak etmilerdir ki: Hak Taala, ar ve krsn altnda, yedi gn stnde, arn nuru kiz cennet yaratmtr. Bunlar, biribirinden yksektir. En yksei adn cennetidir ki, Mevla' nn grlme yeridir. Birinci cennetin ismi, darlcelaldir ki, beyaz incidendir. kinci cen netin ismi, darsselamdr ki, krmz yakuttandr. nc cennetin ismi, cennetlme'vadr ki, ettendir. Drdnc cennetin ismi cennetlhulddur ki, sar mercandandr. Beinci cennetin ismi cennetnnaimdir ki, beyaz gmtendir. Altnc cennetin ismi, cennetlfirdevsdir ki, krmz dr. Yedinci cennetin ismi, cennetlkarardr ki, misktendir. Sekizinci cennetin ismi, cennetladndir ki, terleyen incidendir. Bu adn cenneti, surlarla evrili bir ehrin or tasndaki yksek dan zerinde bulunan i kale gibidir. Btn cennetlerin iinde ve ortasnd dan, hepsine komu, ereflendirilmi bir mekandr; cennetlerin nehirlerinin ounun kaynad ras sddklarn, hfzlarn makamdr. Rahman'n tecelli mahallidir. Her cennetin bir kaps zunluu ve genilii yz yllk yoldur. Her kap iki kanatldr ve tek para sar altndandr de cevherle ilenmi ve nice bin nak ile sslenmitir. Birinci cennetin kaps zerinde: "L he illallah Muhammedn resulllah" yazlmtr. teki kaplar zerinde: "La ilahe illallah d zap etmem" yazlmtr. Btn cennetlerin topra misk, talar cevher, bitkileri, zaferan i renginde, kpkrmzdr. Binalarnn bir cephesi altn, bir cephesi gm ve svas anberdend erleyen incidir, kkleri sar yakuttur. Saraylarn ve binalarn kaplar hep mcevherdir. He arayn nnde drt nehir akar. Nehirlerden biri abhayat, biri halis st, biri tertemiz arap biri saf baldr. Nehirlerin etraf meyveli aalarla batan aa bezenmitir. Cennet aala urumuz, yapraklar dklp rmez, Meyveleri srekli tazedir. Yedi cennetin en ls olan se ennette nice akan rmaklar daha vardr. Bunlardan biri rahmet nehridir ki, btn cennetl eri dolar. Suyu, hepsinden saf ve baldan tatldr. Rengi kardan beyazdr. Kum inciden stn . Cennet nehirlerinin biri dahi kevser nehridir. Hak Taala, onu, sevgili Habibi Muhammed sallallahu aleyli vesellem hazretlerine vermitir. Nitekim ona hitap edip : "Biz sana kevseri verdik," (108/1) buyurmutur. O nehrin genilii yz fersah mesafedir.

Onun

kayna arn alt olup, oradan sidreye gelir, oradan cennet-i firdevse dklr. yle sratli i, yaydan frlayan ok gibi firdevs-i lay ve altnda olan cennetleri geerek dolar. Rengi te beyaz, tad ekerden irin, kokusu anberden hotur. ondan bi kere ien bir daha susamaz . asla bir illet ve hastalk grmez. Lezzeti ebedi damandan gitmez. lk cennetin kaps yan a, kevser nehrinin kenarnda, renkli cevherlerden kseler vardr, saylar yldzlardan oktu metlerin harinden sonra, cehennem kprsnden geenler, Habib-i Ekrem sallallah taala aley hi vesellem cennete girmeden nce mmetiyle ondan iseler gerektir. Kevser nehrinin ke narlarnda, terleyen inciden ve krmz yakuttan daha saf yksek aalar vardr ki, dallar dalarla name ederler. Dallar zerinde cins cins kular deiik seslerle tesbih ederler. C ennet nehirlerinin biri, kfur nehridir. Biri tesnim nehri, biri selsebil nehri, b iri mhrl rahik nehridir. Bu nehirlerden baka yksek cennetler iinde nice bin akan nehir vardr ki, etraflarnda nice yzbin meyveli aalar vard. cennetlikler iin nice ipek dek ibi, nice bin gzalc elbise vardr. Nice eit lezzetli yiyecekler ve tertemiz iecekler va dr ki, hesabn ancak Hak Taala bilir. Cennetlerin genilii, yani sekiz srundan her iki s un aras, yer ve gk aras kadar farz olunup, cennetlerin uzunluu hudutsuz ve snrsz sayl akat cennetlerin derecelerinin tm, altbin alt yz altmyedi derece bilinmitir; Kur'an ri saysnca hesaplanmtr. Her iki derecenin aras, beyz yllk mesafe bulunmutur. nk ezberledikleri Kur'an ayetleri adedince derecelere nail olmulardr. O halde Kur'an hfzlar, cennetlerin en stnn bulmulardr ve adn cennetinin ortasna ulamlardr.

kinci Madde Cennet nimetlerinin eitlerini ve cennetlerde bulunan huri ve glmanlar, Rahman'a kavum ay ve grmeyi bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, mfessirler ve muhaddisler ittifak ze re beyan etmilerdir ki: Cennetlikler iin olan nimetler, her durumda hazr olup, arzu ettiklerinde nlerine gelir. Yksek aalarn sarkan meyveleri, iaretleriyle ellerine geli r ve her anca eitli meyvelerle lezzetlenirler. Her ne yiyecek ve iecek isterlerse h azr bulurlar. Kazanmaya ve piirmeye hacet yoktur. Zira cennette zahmet ve ate olmaz . Cennet aalarnn en by tuba aacdr ki, kk sidrede, dallar ve meyveleri cennet sa Tpk dnyada gnein yukarda bulunup, btn evlere girdii gibi. Tubann asl, cenne drede bulunup, saysz dallar cennet saraylarna inmitir. Cennetlikler, onun eitli meyvel rinden meyvelenip, her demde nice lezzet bulmulardr. Mminler iin renkli deklerle ssl aylarda ve atolarda, yastklar zerinde aner sal, hilal kal, kara gl, gne yzl, ir azl, inci dili, mercan dudakl, gl yanakl, selvi boylu, gzel huylu, glden taze ve tarav tli huri kzlar vardr. Bunlar cennetliklerin temiz eleridir. Her birisi yetmi kat elbi se giymitir. Renkleri eitli, lleri hafiftir. Her hurinin taravetli teni cam gibi effaf . Balarna nur renkleriyle ldayan talar koymulardr. eitli cevherlerle ilenmi tahtl

oturup, mminlere bakarlar. Karlarnda hizmet iin nice bin ocuk ve glman saf saf dizilmi rdir. Cennetlere giren mminler ebed orada kalrlar,r asla kmazlar. Selamla irin sohbetl er edip, bo szle asla hatr ykmazlar. Cennetlikler iin asla ihtiyarlama yoktur. Elbise leri eskimez. Gnlleri zengin, gzleri toktur. Yerler, ierler fakat ayak yoluna gitmez ler. Yiyip itikleri latif bir buhar gibi olup, gl suyu gibi bedenlerinden szar, asl a kk su dkmezler. Oradaki huriler ve kadnlar, hayzdan, nifasdan ve buna benzer eylerde uzak ve pak olmulardr. Cennetlikler her an ve her zaman emniyet iindedirler. zntden, gamdan, bir eyler tedarik etmekten kurtulmulardr. Hastalklardan ve sakatlklardan sela met bulmulardr. Shhat ve fiyette ebed sevinlidirler. Saadetleri sonsuzdur. Mminler ii ahman'n melekleri, her hafta bir kere mcevherle donatlm buraklar getirip, Hak Taalann selam ve davetini tebli ederler, mjdelerler. Onlar da, buraklara binip, adn cennet ine ykselip giderler. Hak Taalann misafirhanesine varp, ikram ve izzetlerini grp, eitl nimetlerini yiyip, selam ve kelamn iitip, Hak'kn cemalini gzleriyle mahede ederler. G lezzetinden mest olup, cennet nimetlerini unutup giderler. Oradan Hak'kn izniyle yine kendi makamlarna dnerler. Btn cennetleri bekisi ve hkimi, sevimli ve byk bir me tir. ekli insan, ismi Rdvan'dr. Cennetler iinde gece ve gndz olmaz. Btn cennetler bir ksz kalmazlar. nk cennetlerin gkyz Rahman'n ardr. Her an arn nurlar onlar nc Madde

Cennet nimetlerinin hlasas ve o devlete nail olan bildirir. Ey aziz, malum olsun ki , Hak Taala kuts hadiste azametle yle buyurmutur: "Ey insanolu! Sen dnyaya nice rabet e iltifat edersin ki, o fanidir. Nimetleri geicidir, hayat snrldr. Gerekten benim kat , bana itaat eden insan iin sekiz cennet hazrlammdr. Kaplar dahi sekizdir. Her bir ce tte zaferandan yetmi bin bahe vardr. Her bir bahede inci ve mercandan yetmi bin belde vardr. Her bir belde iinde krmz yakutta yetmibin saray vardr. Her bir sarayda zeberce ten yetmibin daire vardr. Her bir dairede sar altndan yetmibin oda vardr. Her bir oda iinde sar yakuttan yetmi bin yatak vardr. Her bir yatak zerinde ssl ipekten yetmi bin denmitir. Her bir dek zerinde bir huri kz ve her bir hurinin nnde sar altndan bir Her bir sinide renkli cevherlerde yitmibin tabak vardr. Her bir tabakta baka eit yem ek vardr. Her bir saray altnda akan drt nehir vardr. Bunlardan biri su, biri st, biri arap, biri saf baldr. Her bir nehrin kenarnda yetmi bin aa vardr. Her bir aacn yetm meyvesi ve yetmibin renk yapra vardr. Her bir aa zerinde renkli kulardan yetmibin rdr. Her bir ku yetmibin eit sada ile bana tesbih eder. Benim itaatkar kullarma bunlar dan baka her bir saatte yetmibin eit hediye bahederim ki, ne gzler grm, ne kulaklar e ne gnllerden gemitir. Cennetliklerin elbiseleri yetmi kat cennet elbisesidir. Bunla r, incelik ve zerafetlerinden dolay biribirini gizlemeyip, alttaki elbiselerin re nkler prl prl olup, sttekilerin renkleriyle kararak ortaya kar. Cennetlikler, cennet n ne karlar, ne de lm grrler; ne ihtiyarlar, ne gam yerler. Ne korku, ne hzn ekerler namaz klarlar, ne

oru tutarlar. Ne hastalanrlar, ne alarlar. Ne kk su dkerler, ne byk su; ancak gl su ter dkerler. O halde, kim ki benim rzam ve cennetimi isterse, dnyadan az ile kanaat edip, dnyann gni olan izzet ve lezzetlerini terk etsin. Habibime uyarak, onun yolu nda gitsin." Beyt Ebed cennet nimetleri helaldir o kimseye Elini dudan srmez cihan ni metlerine

Drdnc Madde Liva-y hamd ve Beyt-i mamuru bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, mfessirler ve muha ddisler ittifak etmilerdir ki: Hak Taala, Habib-i Ekrem sallallah taala aleyhi ves ellem hazretlerine baheyledii Liva-y hamd ismiyle adlandrlan sancak- erifdir ki; mahe de Muhammed mmeti onun altnda toplanp o mmetinnin efaatisi olan Peygamber, kendisine v aad edilen makam- mahmuda erip, liva-y hamd altnda bulunan mmetine afaat eylese gerek tir. Halen o Liva-y hamd, cennetin en yksek yerinde, sonsuz bir sahrada hamd da zerin de dikilmi byk bir alemdir. Uzunluu bin yllk mesafedir. Gnderi beyaz gmtendir, yei ttendir; alemi krmz yakuttandr. Onun kesi vardr ki, her iki kesinin aras beyz rinde nurdan satr yazlmtr. Her bir satrn uzunluu beyz yllk mesafedir. Birinci irrahmanirrahim," ikinci satr: "La ilahe illallah Muhammedn resulllah", nc satr: "Elh lillahi Rabbilalemin." byk livann altna yetmi bin liva daha vardr. Her birinin altda y tmibin melek saf vardr. Her bir safta yetmibin melek durup, Hak Tealaya tesbih ederl er. Beyt-i mamur, firdevs cennetinde krmz yakuttan bir yksek kubbe idi. Hak Taala, A dem aleyhissela cennetten yeryzne indirdiinde, tevbesini kabul eylemiti. Ona ikram ii Beyt-i mamuru yksek cennetten bu dnyaya indirip, Kbe'nin yerine koymutu. Ta ki bu, A dem aleyhisselam ii cennet yadigr olup, onu tavaf ve ziyaret kla. Beyt-i mamurun iki kaps vard. Biri douya, biri batya almt. Beyt-i mamurun iinde nurdan kandil var yeri aydnlatmsa, o arazi halen Kabe4nin haremi olmutur. Hak'kn emriyle, yedi gkte sak in melekler, nbetle inip, hazreti Adem aleyhisselamla Beyt-i mamuru tavaf ederler di. Beyt-i mamur, hazreti Adem aleyhisselamdan sonra hazreti Nuh aleyhisselamn za manna dein yeryzndeydi. Buradan, tufandan nce dnya gne kaldrlmtr. Kyamete kada a yine cenette yolan mekanna kaldrlsa gerektir. Beyt-i mamurun yeryznde olan mekannda, hazreti brahim aleyhisselam, Hak'kn emriyle Kbe'yi bina etmitir. Eer Beyt-i mamur, gk ten dse, Kabe'nin zerine iner. Yerdeki Kabe ile gkteki Beyt-i mamurun aras haram- erif ir. Halen Kabe'nin duvarnda bulunan ve plen hacer-i es'ad, beyt-i mamurdan yadigr ka lmtr. Bu ta, krmz yakut iken, tufanda Hak'kn emri ile hacer-i esved (siyah ta) olmu yt-i mamurun dnya semasnda bulunuu odur ki; her gn ona yetmi bin melek girip, onda namaz klarlar. Onlar bir snf melektir ki, onlara "cin" dahi derler, zira ki "iblis) onlardandr. Onlarn saylar o kadar oktur ki, onlardan beyt-i mamura bir kere girene ky

amete dein bir dahi sra gelmez. 3-BLM: NC BLM Cennet altnda olan perde melekleri, denizleri, hazineleri, yedi g ve her gkte olan me lekleri, gne, ay ve yldzlarn hareketlerini, kinatn durumu ve atmosferi drt madde ile .

Birinci Madde Yksek cennetlerin altnda olan perde meleklerin eitlerini, denizleri, Hak'kn hazineler ini, yedi gn keyfiyetini ve he birinde sakin olan melekleri ve onlarn ekillerini ve t esbihlerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, mfessirler ve muhaddisler ittifak zer e demilerdir ki: Hak Tel yksek cennetlerin altnda gne ndan yetmibin perde icat e altnda ay ndan yetmibin perde ortaya karmtr. Onlarn altnda karanlktan yetmibi perdeler eitli meleklerden ibarettir. Onlarn altnda taksim edilmi rzklar denizi vard Onun altnda nimetler denizi vardr. Onun altnda su denizi vardr. Onun altnda hayat den izi vardr. Btn bu denizler, Hak'kn nimetlerinden kinayedir. Bu denizlerin altnda yedi gk vardr. Bu, iekli nurdandr. Bir rivayette, krmz yakuttandr. Bunun izmi ariba'dr. erle doludur. Buradaki melekler adam suretindedir. Tesbihleri daima: "Sbhanallah ve bi hamdihi adade halkihi ve zineti arihi ve midadi kelimatihi"3 dir. Onlar Hak Tel'dan gayri kimseyi bilmezler. Birbirlerine dahi bakmazlar. Allah korkusundan a yakta durup, kyamete kadar alarlar. Bunlara mukarrabin melekler, ruhaniyyin melekl er, derler. Onlarn reislerinin ismi: Rakyail'dir. Bu, yedi gn bekisidir. Bunlarn altnd altnc gk vardr. Taze incidendir. Burann ismi: Raka'dr. Buradaki melekler olan suretin e, yzleri glden tazedir. Hepsi Allah korkusundan rka gitmilerdir. "Sbhane Rabbi klli n"4 tesbihini dillerine vird etmilerdir. Reislerinin ad: Kemhail'dir. Bu, altnc gn bek idir. Bunun altnda beinci gk vardr. Krmz altndandr. Bunun ismi: Dineka'dr. Burann huri suretindedir. Bunlarn hepsi Allah korkusundan oturup kalmlardr. Tesbihleri: "Sb hane hlikunnur ve bi hamdihi"5 olmutur. Reislerinin ismi: Semhail'dir. Bu, beinci gn b ekisidir. Bunun altnda drdnc gk vardr ki, beyaz gmtendir. smi: Erkalun'dur. Buran at suretindedir. Tesbihleri: "Sbhane melikil kuddsi Rabbena ve Rabbil melaiketi v er ruh"6 olmutur. Reislerinin ismi: Kakail'dir. Bu drdnc gn bekisidir. Bunun altnda ki, sar yakuttandr. smi: Mun'dur. Bunun melekleri kartal suretindedir. Tesbihleri: Sbhane'l-melik'el-hayyi'llezi ve l yemt"7 kelimesidir. Reislerinin ismi: Safdail'di r Bu, nc gn bekisidir. Bunun altnda

ikinci gk vardry ki, krmz yakuttandr. ismi: Kaydum'dur. Burann melekleri deve suretind dir. Tesbihleri: "Sbhane zil izzeti vel ceberut"8 olmutur. Reislerinin ismi: Mihai l'dir. Bu, ikinci gn bekisidir. Bunun altnda birici gk vardr ki, yeil zebercettendir. : Berkia'dr. Burann melekleri kz suretindedir. Tesbihleri: "Sbhane zil mlki vel meleku t"9 olmutur. Buradakilerin reisinin ismi: smail'dir. Dnya gnn bekisidir. Bu, byk ve r melektir ki, Mikail'in vekilidir. Yamuru her yere taksim eden odur. Yamur damlal ar onun hesabyle iner ve bulutlar onun sevkeyledii yere gider. Yedi gn krmz altndan kaplar vardr. Hepsi kilitlidir ve anahtarlarnn ismi: Allah ekber'dir. Her gn reisin sturuyle kaplarn kapclar aarlar. Yedi gkten her birinin kalnl ve ykseklii bey iki gn aras beyz yllk yoldur. Unutmamaldr ki, yukarda iaret olunduu zere yedi rlamaktan murat, say ve mesafelerinin tayini deildir. Belki Allah'n kudretinin bykln ndan kinayedir. Zira Allah'n kudreti nihayetsizdir. Yedi gn topluluklar ve ekilleri sa hih rivayetler zere adrlar misali olup, yerin evresinde bulunan ekiz kaf dann yedisi inde karar etmilerdir. Sekizinci kaf da, dnya gnn iinde yeri kuatmtr. Gklerin a ere nihayet bulmutur.

kinci Madde Yedi gn altnda, dnya gne bitiik olan denizin iinde gne, ay ve yldzlarn dou v irir. Ey aziz, malm olsun ki, baz mfessirler ve muhaddisler demilerdir ki: Hak Tal, dn a g altnda ve ona bitiik bir su denizi yaratmtr ki, bu deniz, dnya gnn iini kap alar, hava zerinde Hak'kn emriyle karar ve sknet bulmutur; bir damlas havaya dmez. A gnei, ay ve yldzlar kendi arnn nurundan yaratp, bu su denizinin iinde balklar gi

r. Btn yldzlardan, gnei daha byk ve nurlu edip, bundan sonra da ay byk ve nurlu et ra Cibril aleyhisselm kanadyla ayn yzn mesh edip, n yoketmitir ki, nuru snk ol rk ola. Onunla senelerin says ve aylarn hesab malm ola. Nitekim Hak Tal Kelam- Kadim' e buyurmutur: "Bir delil olan geceyi, kaldrp, yine bir delil olan gndz aydnlk kldk. 2) Bunun iindir ki, ayn yznde izgiler gibi grnen siyah belirtiler nurunun mahvolmasnd . Hak Tal bu deniz iinde, gne iin yz altm kulplu elmas cevherinden bir araba yarat e koymutur. Her kulpu tutan bir elek yaratmtr. Ta ki onlar, gnei arabasyle o denizde d dan batya ekip gtreler. Hak Tal ay iin de yz kulplu, sar yakuttan bir araba yaratm rine koymutur. Her bir kulpu kavramak iin bir melek tayin etmitir. Ta ki onlar, ay a rabasyla doudan batya gtreler. Yine ay iin lacivert cevherden altm kulplu bir mahfaza ratmtr ki, ona altm melek tayin etmitir. Ay, arabasn yneten melekler tarafndan gne aklatrldka, mahfazasn tutan melekler de, aydan mahfazasn azar azar yaklatrdka, m taraftan gn gn yaklatrp, ay gnee yakn oldukta, mahfazasn tamamyla ona giydirirler al zere

kyamete kadar gider. Bunun iindir ki, ay bazan kaybolur, bazan hill, bazan yarm, baz an da dolunay olur. Yldzlarn byklerine onar melek, kklerine birer melek tayin olunmu Ta ki, hakim ve gl olan Allah'n takdiri zere onlar, o denizde hareket ettirip, belirli vakitlerinde dodurup batrrlar. Kaf dann gerisindeki o deniz iinde, yldzlarn her bi ne kendi dou yerlerine gtrrler. Gkte kayan ate paralaryla, oralarda kulak misafiri o tanlar talarlar ve yakarlar. Hak Tal kudretiyle gne, ay ve yldzlardan ancak bei iin iki tarafnda mteaddit dou ve bat yerleri yaratmtr. Bunun iindir ki, bunlara yedi ge erler. Bunlar, her gn baka bir yerden doup, baka bir yere batarlar. Gne iin dou taraf kaynayan siyah balktan yz seksen ate kartp, bat tarafnda da siyah balktan kan y var etmitir ki iddetli ate zerinde kaynayan kazanlar misali kaynarlar. Gne, aziz ve al im olan Allah'n takdiriyle, alt ay boyunca her gn yeni bir dou yerinden doup, yeni bir bat yeri iinde batar, Alt ay sonunda yine nceki dou ve bat yerlerine dner. Senenin nde tekrarna gelir. Seni boyunca gneyden kuzeye, kuzeyden gneye kayarak hareket ede r. Bunun iin, kn gnein dou ve bat yerleri gneyde olup, yaz gnlerinde kuzey ynnd Ta kyamete dek bu minval zere gider. Eer bu yakc gne nlar, o deniz iinden szlm aya gelseydi; o bize yakn olup, yeryznde bulunan yaratklar tmden yanarlard. Eer gzel nurlu yz, o denizle rtl olmayp, aktan mahede olunsayd; cihan halk, ayn gzellii an olup, onu Tanr edinirlerdi diye haber ve vrit olmutur.

nc Madde Geceyi, gndz, gnein secdelerini, ay ve gne tutulmalarn bildirir. Ey aziz, malm olsu essirlerin ve muhaddislerin byk ounluu demilerdir ki: Her gn, gnein batma vakti oldu ece iin tayin olunan melek, gecenin siyah cevherini, gkten dou tarafna asp; tedricen ufuklardan gndzn beyaz cevherini kaldrr. Ta ki, gecenin cevheri ufuklar kuatp, gece k nl olur. Gnein nuru battkta; ona vekil olan melekler, onun gkten ge sratle kaldrp miktar zaman iinde ar- azam altna gtrrler. Burada gne, cihann Rahman'na secde edi dahi onunla secdeye giderler. Cibril-i emin aleyhisselam, arn nurundan, gnee, bir gn lk nurdan elbisesini giydirir. Bundan sonra gecenin saatleri tamam oldukta; gnein d ouundan iki saat nce, gndz iin tayin olunan melek, gndzn beyaz cevherini gklerden d a asp, yava yava ufuklara gnderip, yaydka, gecenin melei de, gecenin siyah cevherini y va yava ge kaldrr. Ta ki, gndzn cevheri, ufuklar kuatp, cihan aydnlk olur. Gne ei, gkten ge sratle indirip, iki saatte nceki doma yerine getirirler. gne dodukta; dilmi olan yz altm gne melei, tesbih ve tehlil ederek doup, kanatlarn yayarlar. G ve dakikalar miktarnca hareket ettirip, batya gtrp giderler. Bu minval zere gne, ba de batp, dou yerinden doarak, kyamet oluncaya dein byle gelip gider. Kyamet gnnde urup, drdnc gn batt yerden

dosa gerektir. Bu durum, kyamet artlarnn en mehuru ve kyamet almetlerinin en byd sonra tevbeler kabul olmaz, kfr ve isyandan pimanlk yarar salamaz. Hak Tal, gne ve a ulmalar iin belirli vakitler tayin etmitir ki, yeryznde bulunan kullar, ayn ve gnein ini grp, uyanarak, kendisine tevbe edeler ve yneleler. Gne tutulmas vakti geldikte; gn arabasndan dp, ge doru denizin derinliklerine gider. Eer tamamyle derse, gne ta lar rten kalmayp, byk yldzlar meydana kar. Eer yars denize derse, dt

gne melekleri iki frka olur. Bir frykas, tesbih ederek, onu arabasndan yana ekerler. B r frkas dahi tesbih ederek, arabay gneten yana yaklatrrlar. Bu esnada yine gnei bat alp giderler. Ta ki, iki saat miktar zamanda, nceki gibi arabas zerine koyarlar. Byl gnei, leme k vererek batt yere yederler. Aynen bunun gibi, ay tutulmas vakti geldi , arabasndan denize ya tamam, ya yars dp, bu olay sresince ay tutulmas hasl olur. O ekleri de iki frka olup, tpk gne tutulmas vaktindeki minval zere hareket ederek, ay a asna koyarlar; ay tekrar parlayp, karanlk geceyi klandrr. Melekler onu alp, batt Ay ve gne tutulmasnn faideleri vardr. Biri budur ki, gne ve ay tanr edinenlerin szl taya kar. Zira, deiiklie urayan nesne, tanr olamaz. Biri dahi budur ki, ay, ayn son ein ndan kurtuldukta; grnmez olduu ve tam dolunay halindeyken tutulduu; bunun da ke menin noksana yaknlamak olduunu gsterdii, nk her kemalin bir zevali olduunun kanl mniyette bulunan kemal sahiplerine, beldan emniyet olmayp, hazreti Hak'ka ynelmek lzm dr. Nitekim Habib-i Ekrem sallallah aleyhi ve sellem: "Emniyeti bekleyerek belda ol may, emniyetteyken beldan saknmaktan daha ok severim. nk Allah bir kuluna ancak bel i mniyet verir," buyurmutur. Gne ve ay tutulmasnn bir faideleri dahi budur ki; kyamet gn e yzlerin beyaz ve siyah omalar hatrlayp, kulun tedarikli olmas her dem Hak'kn rzasn sidir. Gne ve ay tutulmalarn grenlerin, tevbe ve istifarla Allah'a ynelmeleri lzm ol

Drdnc Madde Kinat baz durumlarn ve atmosferi bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, mfessirler ve muhad isler demilerdir ki: Hak Tal, yukarda anlatlan denizin altnda olan hava denizinin orta snda, yerle gk arasnda bir su denizi daha yaratmtr. Ona yasak deniz, derler. Onda, bal lar gibi eitli yaratklar yzp, gezerler. Bu denizin suyuyla Nuh Tufan olmutur. Nuh kavm onunla helk bulmutur. Hak Tal, yamur indirmek murat eyledikte; gkler zerinde ola rz denizinden belli vakitlerde, taksim edilmi rzklar ge indirir ve yasaklanm denize ula dan rzgra ykleyip, bulutlara bildirir. Ta ki rzklarla donatlan suyu, kalbur misali ele yip, yamur damlalar eyleye. Ondan hem damlay, Hak'k emriyle bir melek indirip, kendi mevziine koyar. nk melekler, nurdan yaratlmtr, onun iin yamur indirmek

gibi ilerde birbiri zerine ylmayp, k ualar gibi birbirinden geerler. Gkten yere damlas, ll, tartldr; karaya ve denize yarar oktur. Eer, yamur damlas rzk ile ara nebatlar hasl olur, denizde incilere ular. O halde rzklar, denizden yamur denizine , orada bulutlara, onlardan da karaya ve denize iner. Hak Tal, atmosferde, yani ha va denizinin iinde kardan ve doludan nice yzbin dalar yaratmtr. Yerin bir tarafna kar, bir tarafna dolu gnderecek oldukta; bunlara vekil olan Mikail aleyhisselama emrede r. O dahi vekili olan smail adl melee emredip, murat eyledii yere, istedii kadar her tanesini bir melek koyar. Nitekim Hak Tal: "Grmedin mi ki Allah, bulutlar srklyor; son a bulutlarn arasn topluyor, sonra onu bir yn haline getiriyor. te gryorsun ki, yam arasndan kyor. Allah, gkte dalar halindeki birikintilerden dolu indiriyor da, diledii kimseye bununla musibet veriyor, dilediinden de onu bertaraf ediyor. imein parlts nere eyse gzleri alverecek." (24/43), buyurmutur. Hak Tal, yeil cevherden suyu yarattkta; o un buharndan rzgr yaratmtr. Yer ve gk arasnda olan rzgr ksmdr. Birisi ksr ilmitir. Birisi kara rzgrdr ki, yldzlar denizini, yamurlar denizini, kar ve dolu dala enip, atmosferde tutmutur. nc rzgr, yerdekilerin rzgrdr ki, dou-bat, gney-kuzey ket eden havadr. O, bulutlar ve buharlar birletirip ayrr, yamur ve kar inecek yerlere kp gider. u halde rzgr esmesi de Mikail aleyhisselamn tedbirine uygundur ve onun hare ket ettirmesine baldr: Onun izniyle esip, izniyle kesilir. Hak Tal, bu havay yaratklar ruhlarna nefes etmitir. Bu rzgr, fera ve srr; eyann ve ilerin dzenleyicisi etmiti a, her ey kokar ve bozulurdu, btn canllar yerde helk bulurdu. Rzgrn yamuru ve bitkil eslemesi gibi faydalar oktur. Yzleri gzelletirme, hayat koruma ve hayata nefes verme g ibi zelliklerinin nihayeti yoktur. Hak Tal, bulutlar, ileri bo ve latif biimde yaratm nlar, Mikail aleyhisselamn yardmclar havada toplayp, yere yakn getirdikte; gkyzn ir bulut olurlar. Hak Tal, bulutlarn sevki iin Ra'd adl bir kk melek yaratp, onu, Mi aleyhisselama tbi klmtr. Onun demirden bir krbac vardr ki, kamyla bulutlar develer k eder. Vuruunun iddetiyle krbacndan ate kar ki, ona imek derler. Eer o atein kv na yldrm derler. O korkutucu gk grlts, kck bir melek olan Ra'd'n sadasdr ki, H ih eder. O, bulutlar yerlerine sevkedip gider. Nitekim Hak Tal Kelam- Kadim'inde: "*k grlts, Allah' hamd ile tesbih eder; melekler de Allah'dan korkarak tesbih ederler," (13/13), buyurmutur. Hadis-i erifte vrif olmutur ki, havada ortaya ka yeil ve krmz

uzah kavsi deildir, zira Kuzah eytann namdr. Belki o Allah'n kavsidir ki, rahmet almet , kudret belirtisi ve bereket habercisidir. Hak Tal, yeryzne komu olan havay, ltif yar tmtr. Ta ki yeryznde bulunan yaratklar onu, koklayarak teneffs edip, hayat bularak ya lar. Bu havann stnde duman, onun stnde beyaz bulutlar, onun stnde yamur bulutlar, on e ua kular yaratmtr ki, kularn ne yasaklanm denizde yuvalar vardr, ne yeryznde

yuvalar vardr. Onlar ancak hava yerler, hava ierler; havada uyurlar, havada iftleirle r. Yumurtalar havadan derken, ruh bulup yavru olur ve kanatlar tamamlanana kadar, ku olup uana dek derler. Bundan sonra da yukar doru uup, hemcinslerine giderler. Bunlarn ulunduu havann stnde, kar ve dolu dalar, bunun stnde yasaklanm deniz, bunun stnde e bunun stnde yldzlar denizini yaratmtr. Gne, ay ve yldzlarn nurlar byk ve id bizim aramzda bulunan ltif hava, saf deniz, kar ve bulutlar az olduundan byk bir eng el tekil etmez. Eer, gne ile yer arasda btn bunlar, bu kadarck engel tekil etmeseydi scana asla tahamml olunmazd. 4-BLM DRDNC BLM Yedi denizin, sekiz kaf dann, yedi yerin ve her tabakann sakinlerini, cehennemi ve ed i tabakasn ve her bir tabakasnda bulunanlarn, kyamet artlarnn ve kyamet hallerinin, yokoluunun ve maherin durumlarnn yaratl keyfiyetini; be madde ile beyan eder.

Birinci Madde Yedi denizi, dalar, yerleri ve cehennemi zet olarak bildirir. Ey aziz, malm olsun ki , mfessirler ve muhaddisler ittifak etmilerdir ki: Hak Tal yerleri ve gkleri yaratmak murat eyledikte; daha nce anlattmz yeil cevherlerin suyundan, cennetler ve hazineler altnda kalan artnn saf ve ltifinden yedi g yaratp, ondan kalan bulank suyu ve tort rine vurmutur. O zaman, bunun z yzne kp, dalgalar ykseldikte; o z ve dalgalarn d rler ve dalar olmutur. Dalar dahi yerin direkleri olmutur. Sonra Hak Tal, btn dalar yeri kuatm olan kaf dana balamtr. Bir byk melei, zelzeleye mvekkel edip, dalar line vermitir. u halde Hak Tal, bir yein halkn isyanlardan men ve yasak etmek murat ey ledikte; o melek, Hak'kn emriyle o yerin damarn hareket ettirir. Ta ki orann halk, o zelzeleden korkuyla kendilerine gelip, Hak Talya yneleler ve itaatkr olalar. Bundan sonra yedi denizi yaratmtr ki, en k yerin evresini, kaf dann tesinden kuatr. O olmutur. Onun gerisindeki ikinci denizdir ki, nam: Kaynes'tir. Onun tesindeki nc deni dir ki, nm: Esam'dr. Onun tesindeki drdnc denizdir ki, nm: Muzlem'dir. onun tesinde i denizdir ki, nm: Mrmas'dr. Dnun tesindeki altnc denizdir ki, nm: Skin'dir. Onun yedinci denizdir ki, nm: Bki'dir. Yedi denizin sonuncusu odur. Btn bu denizler, birb irini kuatmtr. her birinin eni beyz yllk yoldur. Hak Tal, yeil cevherin artndan arasnda, ilk denizle yerin evresi arasnda ve yedinci denizin tesinde birer yeil kaf d a yaratmtr ki, saylar sekize yetmitir. Bu dalarn her birinin eni beyz yllk yold a Hak Tal, kudretiyle, adrla misali yedi da zerine yedi

gn kenarlarn kubbeler gibi kuymutur. Sekizinci kaf da ise, dnya gnn iinde, bahr r arasnda hepsinden mcerre ve sade kalmtr. Hak Tal o yeil da, gn iinden gne atp, ualar kaf dandan havaya aksettiinden, renksiz hava yeil renk gsterip, halk bunu gi zannederler. Hak Tal, yedi gn her birisini, balklar gibi binlerce eit yaratkla do etmitir. Yedi gn duvar olan kaf dann tesinde bir byk ylan yaratmtr. Ylan, b ruu zerine koymutur. Kyamete dek Hak Tal'ya yksek savtyle tesbih eder. Bu denizler or da yedi yer, bir gemi gibi hareketli ve huzursuz iken, Hak Tal bir byk melek tayin e tmitir ki, yerlerin etrafn kavrayp, bir omuzu zerinde ski klmt. Sonra Hak Tal, o m dursun iin yeil yakuttan bir byk kare biiminde kaya yaratmtr ki; onun en st dzeyi vdi yaratp, her birini bir deniz ile ve her denizi binlerce eit yaratkla doldurmutur. Daha sonra Hak Tal, o kayay sabit tutmak ii bir byk krmz kz yaratmtr ki, onun oynuzu, krkbin aya vardr. Her iki aya aras bir yllk yoldur. Kayay, boynuzlar ve s nmitir. Bu kzn ad: Liyunan'dr. Sonra Hak Tal, onun ayaklarn sabitletirmek iin bir tmtr ki, yedi deniz onun aznda bir damla gibidir. Sonra Hak Tal, o baln altnda bir yaratmtr ki, byk alk, bu byk denizde skn ve karar etmitir. Sonra Hak Tal, o deni

tabaka cehennem yaratmtr. O byk deniz, cehennem zerinde skin olmutur. Sonra Hak Tal cehennemin altnda sert rzgr yaratmtr ki, sair ve sakar (cehennemin iki tabakas) onun rinde karar klmtr. Daha sonra Hak Tal, o rzgrn altnda karanlk ve onun altnda pere atklarn ilmi o perdeye dek yetmitir. Mlkn ve mlknde olanlar Allah daha iyi bilir.

kinci Madde Yedi yerin durumlarn ve her tabakann skinlerini, cehennemin yedi tabakasn ve her birin in isimlerini ve oralarda bulunanlar ayrntlaryla bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, mfe ssirler ve muhaddisler ittifak etmilerdir ki: Hak Tal, kudretiyle yerleri birbirini n altnda yedi tabaka yaratmtr. Her yerin genilii ve her iki yerin ara mesafesini beyz yol edip, hava ile dolu eylemitir. lk tabakann nm: Dimka'dr. Ksr rzgr gibi havas a bi eit yaratk vardr ki, Berem nmyle mehurdur. onlara hem hesap, hem azap vardr. k bakann ad: Celde'dir. Onda cehennemlikler iin azabn he trls hazrdr. Burann kavminin Tamas'dr. Birbirlerini yerler. nc tabakann ad: Celde'dir. Onda cehennemlikler iin aza er trls hazrdr. Burann kavminin ismi: Tamas'dr. Birbirlerini yerler. nc tabakann dr. Onda katr gibi akrepler vardr ki, kuyruklar mzraklar benzeridir. Her birinin kuyr uunda yz boum vardr ki, ldrc zehir ile dolmutur. Onun sakinleri bir hasis taifedir a: Kabes derler. Onlarn yiyecei toprak, iecei rutubettir. Drdnc tabakann ad: Harba'd a dalar gibi ejderhalar vardr ki, kuyruklar uzun hurma aac gibidir. eer birinin zehiri bahr-i muhite karsa, denizdeki yaratklarn cmlesi helak olurlard. Onun skinlerine: Cl deler. Onlarn ne gzleri, ne ayaklar vardr, ancak iki kanatlar vardr ki, uarlar. Bein tabakann ad: melsa'dr. kavminin ad: Muhtat'dr. Saylar hesaba gelmez. Biribirlerini yer er. Orada kkrtten dalar gibi talar vardr ki, kfirlerin boyunlarna balayp, cehenneme r. Altnc tabakann

ad: Siccin'dir. Cehennemliklerin amel defterleri oradadr. Sakinlerine: Kutata derl er. Cmlesi ku eklindedir. Lkin elleri adam eli gibi, kulaklar kz kula gibi, ayaklar aya gibidir. Onlar, melekle gibidir; yemezler, imezler, uyumazlar ve cins ilikide bul unmazlar. Daima Hak Tal'ya ibadet ederler. Bir rivayette, ateliklerin ruhlar, kyamete kadar orada hapsolmulardr. Yedinci tabakann ad: Ucba'dr. Kavminin ad: Csum'dur. Cmle ksa boylu, siyah habeli gibidir. Elleri ve ayaklar, yrtc hayvan penesi gibidir. Ye'cc Me'cc' onlar helak etseler gerektir. Halen, lnetlenmi blis, taraftarlaryla onda skind r. Kendisi bir taht zerinde oturur. Yandalar etrafnda saf saf durup, her biri yeryznde insanolunu saptmakla ettikleri fesat ve fitneleri, blis'e arz ederler. Onlardan he r kimin er ve fesad ok ve byk ise; blis onu yanna alp, sahte vgler dzp, iltifat e rndan sayar. Hak Tal, mmet-i Muhammed'i onlarn erlerinden korusun. Amin. Anlatlan bu y rin ortasnda karanlktan bir perde vardr. Bu yedi tabaka yer, byk bir melein omuzunda k arar klmtr. Hak Tal, yedi yer altnda bulunan yeil kaya, krmz kz, byk balk ve hametinden yedi tabaka cehennem yaratmtr ki, birbirinden aadadr. Her tabakann aras esafedir. Cehennemin yedi kaps vardr ki, her birinin iinde ateten yetmibin da vardr. dada ateten yetmibin vdi vardr. Her bir vdide ateten yetmibin kale vardr. Her kaled en yetmibin ev vardr. Her ev iinde ipler, sandklar, tokmaklar, topuzlar, zincirler, bukalar, kpekler, ylanlar, zehirli akrepler, kaynar ve irinli sular, zehir ve zakkum emsali bin trl azap vardr. Onda kara yzl, gk gzl zebani melekleri vardr ki, cmlesi onlarda merhamet duygusu yaratlmamtr. yle oktur ki hesab yoktur. Hak Tal, zebanilere byk ve heybetli melek vekil etmitir ki, ona Mlik derler. Yedi cehennemin hkimi ve kapc odur. lk cehennemin adna: Cehennem derler ve azab, tekilerinden hafif, daha zariftir . Bu, Muhammed mmetinin sileri iin yaplmtr. kinci tabakann ad: Sair'dir. Hristiyan eserdir. nc tabakann ad: sakar'dr. Yahudiler iin kararlatrlm ebed duraktr. Dr dir. Mrtedler ve eytanlar iin azab elimdir. Beinci tabakann ad: Hutame'dir. Gayya kuyu u ondadr. Ye'cc, Me'cc ve kfirlerin yeridir. altnc tabakann ad: Leza'dir. Puta tapanl atee tapanlar ve sihirbazlar iin hazrdr. Yedinci tabaka ki, ta diptedir ve ad: Haviy e'dir. O, mlhitleri, zndklar, yalanclar ve mnafklar kucaklaycdr. onun atei, hara iddeti hepsinden stndr. Cehennemin tabakalarnn tm, yedibin tabakadan ziyadedir. (All bizi cehennem azabndan koru; affnla ey balayc!) nc Madde Alem aacnn meyvesi ol selmn ruhu, cmleden nceyken, cmleden sonra ortaya kmasn ve cennete kmasn ve orad zrriyetiyle yeryznn imaratn ve onun neslinden Habib-i Ekrem Muhammed sallallah tal a ve sellem hazretlerinin douunu, onun eriat ve efendiliinin bk olduunu bildirir. Ey az z, malm olsun ki, mfessirler ve muhaddisler ittifak ile demilerdir ki: Hak Tal, ruhla

r lemini yaratp, ikibin yl kadar mddetten sonra cesetler lemini dahi icat eyleyip, al t gnde ar- ldan karanlk ve perdeye varncaya dek cmlenin tamamiyle nizamn

vermitir. Sonra kendisine yakn melekleri ar- azamn ayanda iskn edip, korkan ve saf tu melekler iin arn evresini mekan eylemitir. Dier kerim meleklerin mertebelerince her z resine belirli bir makam ihsan edip; bir snfn krsde, bir snfn sidrede, bir snfn da ve daha birok snflarn cennette huri ve glmanlar ile iskn eylemitir. Meleklerin nic in snflaryle gkler, yerler, denizler ve cehennemler dolmutur. Onlar, yerlerde ve deniz lerde olan yaratklarna hizmeti klmtr. Cehenneme dolan melekler zebaniler olmutur. Mc ruhlar, blk blk askerler olup, gkleri ve yerleri kuatm olan srafil'in surunun iind zmre mertebesince makamn bulmutur. nk Hak Tal, gkleri ve yeri yaratt gn, cisiml emtini ar- ldan en aa perdeye varncaya dek melekler, ruhlar, cisimler, yaratklar ile olu klmtr. Bu dnyay dahi yani yeryzn hem eitli yaratklardan hli koymayp, o vaki btn vdilerinde ve dalarnda dar bitirip, btn yeryzn iyice doldurdukta; kudretiyle b kuu yaratp, dnya dolusu dary ona rzk etmitir. Bundan sonra tavus kuu, kendisine veri k yllarca yiyip, on adet vdide dar kaldkta; korkusundan gnde on tanesini yerinden kald d. Bir zaman sonra bir vdi dar kalmtr. Bu durumda ku, gnde bir tane ile kanaat etmit a ki, kendisine ayrlan rzk bittikte; kuun eceli gelmitir. Bir kere fikrolunsa ki, bu khne dnya ne zamandan beri bu nizam bulmutur. Ve nelerden geri kalmtr; akl sahiplerin on derece ibret tevhas olmutur. Bundan sonra Hak Tal, hikmetiyle bu yeryznde renksiz v e dumansz ateten cinleri yaratp, Mearic ismiyle dahi isimlendirmitir. Mearic, cinler in babasdr. Ondan eini yaratp, Mearice nmyle ad vermitir. Onlarn evlenmesinden cin ta si doup, nice yzbin kabile vcuda gelmitir. Lanetlenmi blis, onlardan peyda olmutur. Ci taifesi o derece oalmtr ki, yeryzn doldurmutur. Onlarn asl suretleri insan sureti elekler gibi ltif cisimli olduklarndan, murat ettikleri suretlerde teekkl ederler. O nlarn zrriyeti ok olduundan yeryzne smayp, lnetlenmi blis, ocuklaryla dnya g Btn cinler, gece ve gndz Allah Tal'ya ibadet edip, asla si olmazlard. Bylece yedibi e getikten sonra yeryznde kalanlar, trl bozgunculuklara ve kan dkmeye baladlar. taa dip, isyan ilediler. Bundan sonra Hak Tal, her yz ylda bir kere kendilerinden peygamb er gnderdike; onu helk edip onikibin senede yzyirmi peygamber katletmi8lerdir. Bundan sonra Hak Tal, onlara hmedip, dnya gnde sakin olan iblis'i ocuklaryla yeryzne g olan cinleri bir yere topladkta; gkten bir ate inip; cmlesini yakmtr. "Gkten gnderd is soyunu denizlerdeki adalarda iskn edip, blis, Allah'a gayet itaatkar ve boyun ei ci olduundan, onu yedinci ge kaldrmtr. blis, ilah dergahta makbul olmu, allah onu c sokmutur. Yeryz bo kalmasn iin, dnya gnden melekler indirip, iskn etmitir. Onlar a ibadetle megul olup, bin yl dahi bu minval zere gitmitir ki, cinlerin babas Mearic yaratlaldan beri yllarn says yirmibin yla yetmitir. Bundan sonra Hak Tal, lemin ef nsanlarn babas olan Hazreti Adem aleyhisselam yaratmak murat eyledikte; Azrail aley hisselam gnderip, yeryzndeki yedi iklimden toprak aldrmtr. Cebrail aleyhisselam gnd , kuru topra krk gn yourmutur. Bundan sonra Hak Tal, o amuru en gzel biim zere Nu iinde ekillendirmitir. Kendi ruhundan onun bana fleyip, yeryznde onu meleklerin secd ve insanlara peygamber etmitir. Btn melekler ona secde eyledikte; blis,

buna "hayr" deyip, secde etmedii iin lnetlenmilerden ve kovulmulardan olmutur. Kyamet adar da mhlet almtr. Saysz zrriyetiyle Adem'in zrriyetine tasalluta frsat bulmutur. un bedeninin her yerinden girip, damarlar iinde kan gibi akp, yoldan karmaya alr. Lk kimseyi cebren si ve kfir edemez. Ancak ibadetleri ac ve zor, gnahlar lezzetli ve kol ay gstermekle vesvese eder. Hak Tal, cmlemizi onun errinden korusun. Amin! Hak Tal, Ad m peygamber aleyhisselam yeryznde yarattktan krk yl sonra onu gklere kaldrp, firdevs etine sokup, cennet elbiseleri giydirip, ok nimetler ihsan etmitir. Ona, bir nimet i verdike: "Bu nimetle kanaat eder misin?" deyip, Adem aleyhisselama hitap etmitir . O dahi: "Kni deilim ya Rabbi!" diye cevap vermitir. Ta ki, Adem aleyhisselama bir gaflet verip, sol kaburga kemiinden Hazreti Havva anamz yarattkta; Adem, gzn ap, g annda kendi benzeri bir sevimli insan oturmutur. Bylece onunla sohbet, lfet ve vusla t hsl oldukta; Hak Tal, yine hitap edip buyurmutur ki "Ey Adem! Bu nimetimle nicesin? " O dahi cevap vermitir ki: "Ya Rabbi! Hesapsz ynimetinin denizine batmmdr. Bu nimetin i, cmleden byk bulmuumdur. Bununla kanaat klmmdr. nk Havva ile sknet bulup, lf ndan km almmdr. Bundan gayri ikrama hacet kalmayp, bu ihsannn kr ve srruyla dolm

n sonra Hak Tal, ona: "Ey Adem! Havva ile cennetimde skin olup, her nimetten lezzet alasnz. Ancak buday aacna yakn gelmeyesiniz. Ondan yiyip, bana si olmayasnz," diye h buyurmutur. Bu minval zere hazreti Adem, Havva ile bin yl kadar cennet safalarn srm dir. Bundan sonra Adem babamz, Havva anamzn szne uyup, buday aacndan alp, ikisi de y e; Hak Tal aleyhisselam, Hindistan'da yksek bir da zerine inmitir. kiyz yl o dada a beye megul oldukta; tevbesi kabule yetmitir. Havva anamz dahi, adem babamz isteyip ik iyz yllk hasretle Arafat da zerinde kavumak myesser olmutur.

NAZM ki canibden ol iki mtak kisi bile mbtela-y firak Birbirine heman eritiler Alap, sar Bundan sonra am'a gelip, onda kalp, Habil ve Kabil orada dnyaya gelip, yine Hindist an'a gitmilerdir. mrlerinin sresi ikibin sene oldukta; hazreti Adem aleyhisselam Ser endib adasnda; ondan krk yl sonra hazreti Havva Cidde'de vefat etmilerdir. Bundan so nra Adem ile Havva'nn zrriyetleri yeryzn meskn ve mamur etmilerdir. Hazreti Adem aleyh sselamn neslinden ice bin kimseler nbvvete ermilerdir. Hazreti Adem'den altbin sene g etikte; Mekke-i Mkerreme'de hazreti smail evladndan, Kurey Kabilesinden, Haim Oullarn Abdullahl'n sulbnden Muhammed Mustafa sallallah tal aleyhi ve sellem hazretleri dnyay a gelip, krk sene velayet zevkiyle safalar srmtr. Krkbir yanda btn insanlara ve cin ygamber olup, on sene

Mekke'de kfirlerden cefalar grmtr. Mekke'de malp iken, Medine'ye hicret etmitir. Hicr n onuncu senesi Mekke4ye galip gelip fethederek, yine Medine'ye gitmitir. O seni Medine'de ya altm yla yetmitir. O sene de Medine'de vefat etmitir. Bizim Peygamberim llallah aleyhi ve sellem odur ki: Peygamberlerin sonuncusudur, ondan sonra peygam ber gelmez, eriat kyamete dek bkidir; ortadan kaldrlmaz, deitirilmez, hkmleri bozul cretten bu zamana gelinceye dek ay senesine gre tarih, binyz yetmie, yetmitir. (H. 1 170 / M. 1756). u halde zamann sonu olup, dnyann mr geip gitmitir. Kyamet yakn olup haya, sevgi, vefa, doruluk ve safa yitmi ve batmtr. Zira ki Peygamberimiz sallallah t al aleyhi ve sellem hazretlerinin haber verdii kyamet artlarnn nicesi zuhur etmitir. Allahm! Ahirzamann fitnesinden bizi koru. Bizi ehadet ve iman ile dnyadan kar; rahmet inle ey Rahman ve Rahim olan Allah!)

Drdnc Madde Kyametin artlarn, kyametin almetlerini, surun frln, zelzele ve insanlarn peria i ve gklerin harap olmasn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, sadece muhaddisler ittif ak etmilerdir ki: Kyametin artlar ve kyametin almetleri iki eittir. Biri gizli almet biri de ak almetlerdir. Gizli almetler: nsandan izzet, hrmet, muhabbet, efkat, edep, h ya, cmertlik, ahde vefa, doruluk, safa, dostluk, takva, eriatn yrrlkten kalkmas gibi. rlerde mescitlerin oalmas ve cemaatin azalmas, binalarn yksek olmas, elbiselerin incel esi, kadnlarn ve ocuklarn hakimiyeti ele geirmesi, kadnlarn erkekler, erkeklerin kadn a benzemesi, homosekselliin ve kadnlar arasnda seviciliin yaygnlamas, eyann bereket almas, akraba ziyaretinin ve eriata uygun alveriin kesilmesi, ktlerin hrmet grmesi, rin hakir grlmesi, cariyelerin efendilerini dourmas, kan dklmesi, fisk ve fcurun artma ve kabirlerin sslenmesi gibi ilerdir ki, bunlara kyametin artlar dahi derler. Ak alme r: Kyametin ak almetleri ondur. 1- Deccaln k. 2- gece stste ay tutulmas. 3- klimde ktlk olmas. 4- Byk bir dumann her taraf kaplamas. 5- sa aleyhisselamn am'da minare zerine inip, Deccal' ldrerek, eriat- Muhammediyye ile amel etmesi. 6- Resul- Ek em'in soyundan Mehdi kp, krk yl adlet zere gidip, Hazreti sa aleyhisselam bulmas. 7 -Arz'n vcuda gelmesi. 8- Ye'cc ve Me'cc'n skender seddinden karak, yedi iklimi istil si.

9- Hazreti sa aleyhisselamn Mekke-i Mkerreme'ye gelip, buradan ahirete gitmesi; bun dan sonra da Kbe'nin yklmas. 10- Gnein batdan doup, orada dolanmas. Bu artlarn ve ortaya kmasndan sonra misk ve anber kokusu gibi serin ve temiz rzgr esip, mminlerin r uhlar bu rzgrn tatllyla kar. Bundan sonra Kur'an- Kerim'in hkmleri yeryznden k ehalette kalr. Yz yl dahi yle gider. Mfessirle dahi ittifak etmilerdir ki: Btn bunlar sonra Hak Tal, srafil aleyhisselama suru frmekle emreder. Hemen o an surun narasnn he betinden yedi gkte ola meleklerin ve yedi yerde olan yaratklarn cmlesi, kyamet koptu

sanp, yzleri zere dp, kendilerinden geerler. Gkler ve yerler titreyi ve sarsntyla Salar, sakallar aarp, hamileler dourup, insanlarn cmlesi kendinden gidip, sarholar mi ali kalrlar. Bu, surun ilk frldr ki, ondan bu heybetleri alrlar. Krk yl dahi bu mi gider. Bundan sonra Hak Tal, srafil aleyhisselama yine sura frmekle emreder. Bunun zer ine o dahi ikinci fleyite suru yle gl fler ki, iddetinden btn dalar o demde dzlen inden kopup, havaya kp, atlm pamuk gibi bulut olurlar. Yedi gk, pare pare olup, yeryz u gibi eriyip dklrler. Denizlerin suyu kupkuru olup, gne ve ayn gidip, kapkara ol han karanlk kaplayp, ar- ldan aalarn aasna belki perde altna dek, her ne kada rsa cmleten helk olup, fena bulurlar. Ancak Allah'a yakn meleklerden sekiz melek ka lrlar. Onlar; Cebrail, Mikail, Rdvan ve Azrail'dir. teki drd; arn tayclardr ki, ir. Bundan sonra Azrail aleyhisselam, o yedi melein dahi ruhlarn kabzeder. En son k endi ruhunu kabzederken bir lk atar ki, narasnn sadas gkleri geip, yerlere gider. u her can, lm tadp, yok olur. ki lemde bir kimse kalmayp, ancak Celal ve ikram sahibi ol n Allah Tal kalr. Bu lem, harap, bo, tenha virane gibi, krk yl daha bu durum zere kal e kimse olmadndan yine kendisi: "Her eye galip olan tek Allah'n!" (40/16) deyip, kend i kendisine cevap eder.

Beinci Madde Surun nc frln, llerin diriltiliini, cesetlerin harini, amel defterlerini, hesa af zet olarak bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, mfessirler ve muhaddisler ittifak et milerdir ki: Hak Tal, yeryzn iddetli bir rzgr ile dmdz edip, am sahrasnn hizas bin yeryz kadar geni eder. Ar altndaki hayat denizinden krk gn devaml olarak insan me i gibi bu dnyaya yamur iner. Btn yeryz deniz gibi doldukta; amur tabakasnda toprak ol insan ve hayvan bedenlerinin tm, o yamuru ekip, btn paralar bir yere gelip, her ceset velki grnmnde olup, yeryznde bakla gibi biter. Her beden, kendi olgunluuna yeter. Sonr Hak Tal, en son len sekiz melei diriltip, srafil aleyhisselama: "Suru fle!" diye emre der. O dahi, nc fleyii yle zarif ve ltif fler ki, surun iinde sakin olan ruhlar, o fuklara yaylp, her can kendi kafesini bulur. Nasl ki, koyun srs iinde her kuzu kendi a asn bilir; bunun gibi her

can kendi cismini bilip ve bulup onunla kalr. lk ve son yaratklar, melekler, hurile r, insanlar, cinler, eytanlar, deniz hayvanlar ve her hayvanlar, btn haereler, kyameti bir annda tamamen ruh bulurlar ve maher yerine her taraftan toplanrlar. Peygamberl ere, velilere, limlere ve salihlere cennetten elbiseler ve buraklar gelip; giyip ve binip, arn glgesine gidip, minber ve krsler zerinde rahat ve selametle otururlar. G eri kalan yaratklarn cmlesi, a, susuz, balar ak, plak, yalnayak yryerek, de ka a gelip, maher yerinde harolurlar. Sklap, ayak zerinde dururlar. Tepelerine gne, bir miktar yakn olup, hararetten ok ter dkerler. Kimi topuuna, kimi dizine, kimi gsne, k boazna dek ter iinde kalrlar. Niceleri ter denizinde gmlrler. Cehennemi, yeraltndan r meydanna yetmibin saf zebaniler getirirler. Maher halkn, halka gibi kuatrlar. Maher alk, ellibin yl kadar hesab beklemekle o halde sknt iinde kalrlar. Dnyada, Kiramen k yazd amel defterlerini sahiplerine verirler. Mminlee ve itaatli olanlara sadan, kfirl ere ve bozgunculara soldan verirleri. Hak Tal, btn yaratklarna orada vastasz kelam s Kyametin bir annda hepsinin hesabn grp; kimine hitap, kimine itap eyler. Hak Tal, ma mun hakkn zlimden alp, zlimin hasent varsa mazluma verir; yoksa, mazlumun gnahlarn er. Hesaptan sonra hayvanlar toprak eder. Kfirer, hayvanlara gpta edip, keke biz de toprak olaydk, derler. Maher yerinde, iki direk zerinde, bir byk terazi kurulur ki, h er bir direinin uzunluu beyz yllk yoldur. Her kefesi yeryz kadar boldur. Bu terazi il aher gnnde iyilikleri ve ktlkleri lerler. yilikleri ar gelenler cennete, ktlkle henneme giderler. Meer ki, Hak Tal keremiyle kulunu affeyleye veya peygamberlerden, veya velilerden, veya limlerden, veya salihlerden efaat erie: Eer imanla vefat eyle mi ise... Zira ki dnyadan imansz gidenlere cennet, mafiret ve efaat olmaz ve hi bir ek lde cehennemden kurtulu bulmaz. Eer iman ile gidip, gnahlar ar gelip, mafiret veya ef erimedi ise; o, gnah kadar cehennemde yanp, ondan sonra cennete gider. Zerre kadar iman ile giden elbette cehennemden kp huzura erer. Srat kprs, kldan ince kltan kes zunluu bin yllk yoldur. Bin yl yoku, bin yl dz, bin yl ini yoldur. O, cehennem ze p, maher halknn cmlesi onun zerinden geip giderler. Kimi imek gibi, kimi ok gibi, kim eirtir at gibi, geerler. Kimi gnahlarn yklenmi yrr, kimi cehenneme dp yanar. Cehe ryat eder ki: "Ey mmin! Tez ge ki hakikatte senin nurun, benim ateimi sndrmtr." u ha

inler selametle srat geerler. Kevser havuzundan ierler. Onda ykanp, ayp ve noksanlarn mil ederler. Cennete girip, herkes mertebesince makamn bulur. Ebediyyen onda zevk ve safa ile kalr. Zira ki cennetlikler, eitli nimetlerden zevk alrlar. Mevla'ya kavum akla mest ve hayran olurlar. Gzler grmeyip, kulaklar iitmeyip, hatrlara gelmeyen dev letler bulurlar. Cennetle cehennemin arasnda kale duvar misali bur ve mazgallar yksek bir byk sur vardr ki, ykseklii beyz yllk mesafedir. Genilii nihayetsiz, yaps re re ssldr. Ona araf ad verirler. Deliler, mriklerin ocuklar onun zerinde kalrlar. Ce mtine bakp, oradakileri nimetlenmi grdkte; arzu ile mahzun olurlar. Cehennem semtine bakp, oradakileri azapta grdke, kendi selametleriyle mesrur ve kredici olurlar. Araft akiler, bir rivayette ebediyyen onda karar edip, kh mahzun, kh

sevin ile kalrlar. (Ey Allahm! Ey gnahlar rtc! Bizi cehennem ateinden koru. Bizi, iy e beraber cennete koy, hirette cemalini grmeyi nasip eyle. Seilmi Habib'inin hrmetine bizi orada karar kldr. Amin. Ey affedici!) Tenbih Unutulmamal ki, buraya gelinceye dein yazlan satrlarn cmlesi, dini ilerden olmakla; bunlarn hepsini kesin tasdik ve im n ile inanmak, hepimize ok mhim ve ok gereklidir. Zira ki, bunlar din ilerinden, din usulndendir. Bunlar, akl delillerle kyas etmek caiz deildir. Zira ki, insan akl, bunl ar idrak etmekten yoksun ve cizdir. Ancak bizim en yksek arzumuz olan Mevla'ya kavum ak iin kudretinin bykln fikretmeye ve dnmeye iaret ve mjde olan Kur'an yetleri v adisleri lsnce; lemin tasviri, bu miktarca aklama ile bunda yetinilmitir. Lkin liml eri gelenlerinden ve velilerin byklerinden olan aratrclarn lideri, tedkikilerin sened evlana Seyyid erif (Allah'n rahmeti onun zerine olsun) hazretleri: "Astronomi ilmi, gklerin ve yerin yaratln dnenler iin en byk Sanatkr olan allah' tanmakta ne g uu iin ve btn ilimleri kendisinde toplayan, bitmeyen feyz kayna mam- Gazali (Allah'n eti ona olsun) hazretleri: "Astronomi ve anatomi ilimlerini bilmeyen, allah' tanma kta acze der," buyurup, anatomi ve astronomi bilginlerini duyurduu iin bir miktar lem in astronomik yapsndan ve bir miktar insan anatomisinden dahi yazlp, aklanmak mnasip g Ta ki, mtalaasyla acze dme durumundan uzaklap, cehalet zindanndan kasn. lim ve hi eline girip, bilginler zmresine giresin. Hikmetin zne hull edip, hakikatn zirvesine yk selesin. Eyann hakikatna vkf olup, mnnn inceliklerini bilesin. Cihann srlarna mutt lemin durumlarn olduu gibi bilesin. Kendini tanma olgunluuna erip, ondan Allah' tanm evletini bulasn. (Ey vacib'l-vcud olan Allah'm! Ey hayrlar verici! Rahmetinin nurlarn rimize sa! Seni kemaliyle tanmakta bize kolaylk ver. Sen mnezzehsin ey Allah'm! Senin rettiinden bakasn biz bilemeyiz, senin anlattndan bakasn anlayamayz. Senin ilha a marifetimiz yoktur. Sen, alimsin, hakimsin, vecedsin, kerimsin, raufsun, rahim sin. Amin! Ey rahmetiyle yardmc, ey balayclarn en balaycs!) ALEM- LAHUT LA HAL rin alt 2- Ar- azam 3- Arn tayclarnn makam 4- Ar- azamn stunlarnn sonu 5- K emi 7- Krs 8- Ruhlar lemi 9- Melekler lemi 10- srafil'in suru 11- Sidre-i mnteha 12- Kalem 13Tuba aac 14- Levh-i mahfuz 15- Liva-y hamd 16- Cennetin kaplar 17- Melek perdeleri 18 - Alevli deniz 19- Yaylm deniz 20- Taksim edilmi rzklar denizi 21- Nimetler denizi 22Kamkam denizi 23- Hayat denizi 24- Yedi gk 25- Gndz cevheri 26- Gece cevheri 27- B eyt-i mamur 28- Yasaklanm deniz 29- Dolu ve kar dalar 30- Bulutlar 31- Kbe 32- Kaf d a 33- Yedi yerin taycs melein mekn 34- Yeil kaya

35- Krmz kz 36- Balk ve deniz 37- Srat kprs 38- Surun iinde ikinci berzah 39- Cehe plar 40- Katran kazan 41- Zakkum aac 42- Birinci berzahn dibi 43- kinci berzahn dibi Veyl vdisi 45- Karanlk ve perde ALEM- LAHUT LA HALA VELA MELA 1- Yerin alt 2- Ar- aza m 3- Arn tayclarnn makam 4- Ar- azamn stunlarnn sonu 5- Krsnn stunlarnn lar lemi 9- Melekler lemi 10- srafil'in sonu 11- Sidre-i mnteha 12- Tuba aac 13- Kalem 14- Levh-i mahfuz 15- Hamd da

16- Cennetlerin kaplar 17- Arafat suru (delilerin ve mriklerin ocuklarnn yeri) 18- Pey amber aleyhisselamn havzu 19- Cennet yolu 20- Srat kprs 21- Yoku 22- Dzlk 23- ni 24 rsnn sonu 25- Cehennem kaplar 26- Zakkum aac 27- Katran kazan 28- Cehennemin tabakala

- Gayya kuyusu 30- Veyl vdisi 31- Gne 32- Liva-y hamd 33- Maher yeri 34- Makam- Mahmud 35- Peygamberlerin minberleri 36- Alimlerin krsleri 37- Amellerin terazisi 38- Am el defterleri 39- Srat kprs 5-BLM:

BRNC KTAP Yzeyleriyle kinatn aynas olan lemlerin, yaratl tertibini; cihann arazlarnn ve cevh mahiyet ve keyfiyetini; zlerin ve eyann ekil ve durumlarn; esaslar ve cisimler lemini grnt ve hikmetini; canllarn, bileiklerin ve unsurlarn bozuum ve oluumunu, hakimane belirtir ve beyan eder.

BRNC BAHS Alemlerin yaratl tertibini; cihann cevher ve arazlarnn mahiyet ve keyfiyetini, slm fi oflarnn akl delillerle bulduklar zere blm ile tafsil eder. BRNC BLM Vacib'l-vcud olan Allah' ispat edip, varlklar mmkn olan cevherleri ve arazlar ksaca ile aklar.

Birinci Madde Vacib'l-vcud Allah Tal hazretlerini akl delillerle ispat edip onun eyaya yakn olup; on ara rnm olmadn limlerin bulduklarn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar d : Allah'dan baka btn varlklara lem ad verilir. Allah'n zat mleden ayr ve mcerretti m Hak Tal, Kelam- Kadim'indi buyurmutur: "Allah, gklerin ve yerin nurudur. Mminin kalb inde nurunun sfat: Sanki bmir hcre ki, iinde bir lamba var; lamba da cam bir mahfaza iinde, o cam mahfaza sanki incimsi bir yldz. Bu lamba, gnein douunda ve batnda gl mbarek bir zeytin aacnn yandan tututurulur. Bu yle bir yadr ki, neredeyse ate dok aydnlk verecek. Bu aydnlk, nur stne nurdur. Allah diledii kimseyi nuruna kavuturur. A h insanlara byle misaller verir. Allah, her eyi bilir." (24/35) zlerin keyfiyeti ve eyann mahiyeti inceden inceye aratrlp, dnlse; varlklarn durumlar, kinatn hal siret gzyle mtalaa klnsa, lemin btn paralarnn Allah'n sanatyle sonradan olduuna elillerinin ehadet etmesi kanlmaz bir itir. Nitekim Hak Tal buyurmutur: "Allah, gkle yeri stn ir hikmetle yaratt. Size ekil verdi ve ekillerinizi gzel yapt. Nihayet dn " (64/3) O varl mutlak olann cmertliiyle varl mmkn olanlar varolmu, onunla ayakta e fni, o, bki ve ayaktadr. Nitekim kendi Kitab'nda buyurmutur: "Onun zatndan baka her yoklua mahkmdur. Hkm ancak onundur; hep ona dndrleceksiniz." (28/88). O kdir, ve hak an Allah'n hikmet ve kudretinin eserleri, lemin ufuklarnda ve nefislerde, grecek gz ol anlarn gzne cihan aydnlatan gneten daha parlak olarak arpar. Nitekim Kur'an- Kerim'd urmutur: "leride biz, onlara, hem yeryz etrafnda, hem bizzat nefislerinde yetlerimizi le gstereceiz ki, nihayet peygamberin syledii eyin hak olduu kendilerine zahir

olacaktr. Rabbinin her eye ahit olmas yetmez mi?" (41/53). O benzersiz sanatkrn sanat ve icadnn srlarn grnen ve grnmeyen lemde mahede, riflere gn gibi ortadadr, apa Kelam-I Kadim'inde buyurmutur: "Yeryznde de gerekten tasdik edenler iin birok ibretler var. Nefislerinizde de birok lametler var. Hl grmeyecek misiniz?" (51/20-21) Havadak i zerreler, dalar, talar, yamur damlalar, denizler ve rmaklar, belki dnen feleklerin h er paras, gezegenler, unsurlar, bileikler ve her ne ki var, cmlesi, gece ve gndzn her nnda, o tek, balayc, affedici olan Hak Tal hazretlerine sen edici olup, onun birlii ve bildirmek iin her biri bir lisandr. Nitekim Hak Tal, Nazm- Kerim'inde buyurmutur: "Yedi gk ve yer, bunlarn iinde bulunanlar, Allah' tesbih ederler. Hi bir varlk yoktur ki, onu hamd ile tesbih etmesin. Fakat siz, onlarn tesbihini anlamazsnz. O, gerekten halmdir, yarglaycdr." (17/44). Belki cihann zerreleri, o parlak gnein varlnn gl mak iin hisselerini almlardr. Cmlesi, Allah'n cemalinin nurunu gstermek iin basiret s plerine saf ve parlak aynalardr. Nitekim Allah, Furkan- Mbin'inde buyurmutur ki: "Dou da, bat da Allah'ndr. Hangi tarafa ynelirseniz, oras Allah'a ibadet yndr. phesiz k 'n mafireti genitir, o her eyi bilendir." (2/115) slm filozoflarnn hepsinin, din lim in de ounun kesin ve isabetli grleri byledir ki: O bir ey ki varl gereklidir, ona "

vcud" derler. Her ne ki yok olmas lzmdr, ona "mnteni'l-vcut / olamazd" derler. Her n ki ne varl lzm olur, ne yokluu lzum bulur, ona "mmkn'l-vcut / varl lzm olur, ona "mmkn'l vcu / varl mmkn" ad verirler. O halde her ey ki mevcuttur: Ya varl varl mmkndr. Zira ki, var olan, var olduu iin vardr; kendi varl iin ya bakasna ldir. Eer bakasna muhta deilse; o, varl mutlak olandr ki, bu Allah'dr. Eer muhta l mmkn olandr ki, bu lemdir. O nesne ki mevcut deildir, Allah Tal'nn ortadr ki, i filozoflar demilerdir ki: Mmkn deildir ki var olan yok ola. Belki var olan srekli v ardr, yok olan srekli yoktur. Lkin mmkndr ki var olan bir mertebeden bir mertebeye; bi r nitelikten bir nitelie dnr ve deiir: Basit cisimlerin bileik, bileik cisimlerin ba lduu gibi. Halk, bu deiimleri seyrettikte; zannederler ki yok olan var olur, var ol an yok olur. imdi vacib'l-vcudun ispat ortadadr. u delil ile ki: Mmkn olanlara mevcut rler, halbuki mmknlerin var olmas bakasndandr. elbette o bakas varl gerekli ve mut gider. Zira ki, varl gerekli olan olmadka, varl mmkn olan da olmaz. Yani nce kend ta olunan varlk gereklidir ki, filan nesneye filan nesne muhtatr demek doru ola. O ha lde, btn bu deliller ile varl lzumlu olan Allah Tal hazretleri, sbit ve yn olmutu

kinci Madde Varl mmkn olan be cevheri zet olarak bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar dem dir ki: Varl mmkn olan nesne, eer varlnn devamnda deiiklie uramazsa; ona, cevh lie urarsa; ona, araz derler. Zira ki, varlk bakadr, varln devam bakadr. Nitekim g ahs var olmakta mterektir derler. Lkin birinin beks yzyla dek varr, irinin

beks on yldan ziyade kalmaz. O halde varln devam, varlktan bakadr, bunlar ayn olma ilirler ya cevherdir veya arazdr. Zira ki, bir nesne bir nesneye ya karp ona geer ya gemez. Eer karr ve geerse o, araz, teki cevher adn alr. Eer her ikisi de birbirine rlar karmazlarsa, bu duruma kaos ve bu hale cism benzerlik veya nev benzerlik derler . Eer ihtiya bir taraftan olup, ancak araz cevhere muhta olursa, o cevhere mevzu (y apnt), tekine de araz (ilinek) derler. O halde araz, mevzuda var olan nesnedir: Ren kler gibi. Eer araz ve cevher bileimine urarsa ona: Tabii cisim derler Eer araz ve c evher birlemeyip, isimlere tedbir ve tasarrufla bal olmazlarsa, ona: nsan nefs veya a tmosferik nefs derler. Cevherler be ksmdr ki; biri heyula (kaos), biri cism suret, bi ri tabii cisimdir. Bu cevher birbirine yakndr. teki ikisi dahi birbirinden farkldr ki Biri nefs ve biri akldr. Eer akl, onunla zat gerekli olann arasnda vsta olmadysa o kl derler ve klli akl dahi derler. Eer akln altnda baka akl olmadysa ona: Ar akl, erler. Eer akln iki ynnde akllar olduysa ona: Mutavasst (arac) akl derler. Akllarn isi ve en ltifi kll akldr ve ona yakn olan akllardr. Eer nefs, basit cisimlerde muta olduysa ona: Feleki (atmosferik) nefs, unsur nefs derler. Eer nefs, bileik cisimler de mutasarrf olup, onlara gelime ve byme salamyorsa, o cisimlere: maden derler. Altn, la'l ve ta gibi. Eer nefs, bileik cisimlerde byme ve gelime saladysa, lkim hareket v i ise, o cisimlere: bitki derler. Otlar, iekler, aalar, meyveler gibi. Eer nefs, bilei k cisimlere hem byme ve gelime, hem his ve hareket bahedip, konuma vermediyse, ona: K onumayan hayvan derler. Davarlar, atlar, vahi hayvanlar ve kular gibi. Eer konuma dah i bahederse, ona: nsan derler ki, varln zbdesi, her mevcudun hlasas odur. Cihan aac si ve kinatn tamamlaycs odur. u halde nefs, her mertebede baka bir isimle isimlendiril r. Cansz cisimlerde ona: Tabii nefs, bitkilerde: Nebat nefs, hayvanlarda: Hayvan ne fs, insanda: nsni nefs ve konuan nefs derler. Nefs, bu mertebelerde cmleye tamamyle t asallut edip, tamamyle mutasarrf olur. Cisim, tabii bir cevherdir ki, onun zatnda c isimlerin boyutlar, yani uzunluk, genilik ve derinlik, dik alar zere blmek artyla far lunarak lmek mmkn ola. Cisim ise, ya basit olar veya bileik olur. Basit cisim odur ki , onun paralaryle asl benzer olur. Yani suretleri ve tabiatlar muhtelif olan cisimle r blnmeyip, onun tabiat bir ola ki, o tabiattan kan ey, tek yol zere ka. Basit cisim ulvidir veya sflidir. Ulvi dahi ya kldr veya kszdr. Eer kl ise yldzlardr. lara: Esir cisimler ve ulv lem dahi derler. Basit sfl cisim, drt unsurdu ki, onlara dr esas dahi derler. Onlar: Ate, hava, su ve topraktr. Bu drdne ve bunlarn zmnnda buluna bileik cisimlere: Sfl lem ve oluum ve bozuum lemi dahi derler. Bileik cisim odur ki, un paralaryle tabiat benzer olmayp; ekil ve tabiatlar muhtelif olan cisimlere blnp, surdan olumu ola. Madenler, bitkiler, hayvanlar gibi. Bunlara bileik derler ki, baba lar esr cisimler, analar drt unsurdur. Bileik cisim dahi iki ksmdr ki, biri tam, bir olmayandr. Tam bileik odur ki, deiik zamanlarda kendi bileiinin suretini koruya. bi

gibi. Tam olmayan bileik bunun tersi olup, kendi bileiminin suretini korumaz. Dum an ve bulut gibi. Atmosfer gibi dier basit cisimler, bileiklerinden ayrlarak, kendi tabiatlaryle kalsalar, onlarn ekli kreye benzerdir. Yani dnen top grnmndedirler. O btn felekler, yldzlar, unsurlar kre eklindedir.

Anlatlan be cevher ki, akl, nefs, kaos, suret ve cisimdir. Bunlarn tmn bu rubaimiz top amtr ve bunlarla iki lem, ayaktadr ve sreklidir.

RUBA Bil ol kinat akl ve candr Bu hissolunan nh felek-i gerdandr Pes nar hava ve hab hk dr Madenle nebat ve hayvan ve insandr nc Madde Varl mmkn olan arazlarn dokuz ksm . Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Mevzuda (yapnt) mevcut olan araz lar dokuz ksmdr. Kem, keyfe, eyne, met, izafet, malk, va', fiil ve infialdir. 1- Kem (nicelik): O nesnedir ki, zatnda eitlii ve eitsizlii kabul ede. Bu, ya ayrdr ki; nokt ve saydr. Veya zat karar eden bitiiktir ki; izgi, yzey ve hacimdir. Veya zat karar et eyen bitiiktir ki; zamandr. 2- Keyfe (nitelik), eyada heyettir ki, zatna blnme ve nisp et iktiza etmeyip duygusal niteliklere ve kuvvetlere blnr. Baln tatll, deniz suyunun luluu gibi. Veya kuvvetli olmayanlara blnr. Utanmann kzarts, korkmann sararts gibi tler, nefsanden yana blnr. lk yaratlta ilim ve yazmak gibi Keyfiyetler, istidadiyeden na blnr. Sertlik ve yumuaklk gibi. Kemmiyetlere zg olan keyfiyetten yana blnr. ge gibi. Sathtan yana blnr. teklik ve iftlik gibi. Adedten yana blnr. 3- Met (ne zaman) keyfiyettir ki, eyaya zamanda bulunduklar iin hasl olur. 4- Eyne (nerede), bir keyf iyettir ki, eyaya meknda bulunmalar sebebiyle hasl olur. 5- zafet (ballk), bir keyfiy ir ki, nispette tekrar edilmitir. Babalar ve oullar gibi. 6- Mlk, bir keyfiyettir k i, eyaya hasl olur; onlar bir nesne kuatp, intikalleri mntakil olmak sebebiyle bu keyf iyet bulunur. nsann sarkl ve gmlekli olduu gibi. 7- Vaz', bir heyettir ki, eyaya hasl ur. Bir nesne paralarnn bazsn bazsna nispeti sebebiyle ve d ilere nispetleri sebeb yet bulunur. Kalkmak ve oturmak gibi. 8- Fiil, bir keyfiyettir ki, eyann tesirleri sebebiyle onlara o keyfiyet hasl olur. Kesici gibi, madem ki keser. 9- nfial; bir keyfiyettir ki, eyaya hasl olur, onlar bakasndan etkilenmemeleriyle o keyfiyet bulu nur. Istc gibi, madem ki str.

Be cevheri, bir cevher sayp, dokuz araza eklemiler ve bylece toplamna "on makult" demi er. Cevher, kendi zatyle kaim ve sabittir. Araz ise cevher ile kaim ve onu sfatlan drandr. Btn lem, paralarnn tmyle on makulttan bileik tek bir cisimdir. Cmlesi li ah Tal'nn birliine ve varlna ntk ve hittir. On makult, bu beytimiz iine almakta ittir. Cevheri bil kem ve keyfe ondan izafetle met Vaz' ve eyne ve mlk ve yefal yen faildir ey fet

6-BLM: KNC BLM Feleklerin, nefslerin ve akllarn ortaya kmasndaki tertibi; tabiatl erini; zlerin deiimini; ate, hava, su ve topran dnmlerinin delillerini; maden, bitk an ve insann douunu ve bunlarn arasnda arac olan; ruhlarn geldikleri ve gittikleri ye bedenlerin devrannn keyfiyetini drt madde ile hakmne beyan eder.

Birinci Madde Feleklerin, nefslerin ve akllarn ortaya kndaki tertibi; drt unsurdan kan drt keyfi irir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Hak Tal btn eyalardan nce kl cat ve mevcut etmitir. Buna: lk akl, ilk cevher dahi derler. Hak Tal, btn eyalardan l akl icat ve mevcut etmitir. Buna: l akl, ilk cevher dahi derler. Hak Tal bu akla bahetmitir ki; biri Hak'k tanmaktr, biri kendini (nefsini) bilmektir, biri ihtiyacn b lmektir, ki bununla mevla'sna muhta olduunu bilmitir. Bu bilginin her birinden baka b r nesne vcuda gelmitir. Zira ki, tekten tek kagelmitir. Hak'k tanmaktan bir akl dahi da olmutur ki, ona: kinci akl derler. Nefsi bilmekten bir nefs dahi mevcut olmutur k i, ona: Klli nefs derler. htiyac bilmekten bir cisim ortaya kmtr ki, ona: En byk fe las felei, feleklerin felei, ynlerin snrlaycs ve klli cisim dahi derler. Bu felein nci akldr; nefsi, klli nefstir. Ama ikinci akldan dahi u bilgi ortaya kmtr ki; H nefsi bilmek, ihtiyac bilmek... Hak'k tanmaktan bir nc akl, nefsi bilmekten ikinci ne ihtiyac bilmekten ikinci bir felek sdr olmutur. Buna burlarn felei, sabit yldzlarn

ahi derler. Bu felein akl nc akl, nefi ikinci nefstir. Fakat nc akldan hem bu p, yine bu tertip zere, baka bir akl, baka bir nefs ve baka bir cisim ortaya kmtr k okuz mertebeye dek bu ilk akldan dokuz akl, dokuz nefs ve dokuz felek sdr olmutur ki: Bu dokuz akl feleklerin akllardr, bu dokuz nefs feleklerin nefsleridir. Yedi felekt en her bir felein bir akl, bir nefsi ve bir cismi vardr. Ama byk felek hepsinden yksek ve hepsini kuatm bir basit cisimdir. Onun iinde burlar feleidir ki, btn sabit yldz adr. Onun iinde zhaldir (satrn) ki onda zhalden baka yldz

yoktur. Onun iinde mteri (jpiter) feleidir ki buna mahsustur. Onun altnda merih feleid r ki, onda bir odur. Onun altnda gne feleidir ki, onda bir o sultandr. Onun altnda zhr (vens) feleidir ki onda bir odur. Onun altnda utarit (merkr) feleidir ki o felekte, bu o yldzdr. Onun iinde ay feleidir ki, onda aydan baka bir nesne yoktur. Ona, dnya g rirler. Onun aklna: Ar akl, faal akl, feyyaz akl derler. Onun nefsine: Vahib'l-sur, ta iat- mutlaka derler. Bunlarn kaynamasndan, ay feleinin altnda drt unsur -ki ate, hava u ve topraktr- bu tertip zere hasl olmutur. Unsurlar da, drt keyfiyet -ki scaklk, sou k, yalk, kuruluktur- vcut bulmutur. Unsurlarn kaynamasndan dahi bileik -ki maden, hayvandr- vcuda gelmitir. Hayvan cinsinin en ereflisi insan nev olmutur. Kinatn ortay nda son bulmutur, varlk dairesi onunla tamam olmutur. nsan, cihan aacnn meyvesi olduu hepsinden sonra vcuda gelmitir. O halde devrann hlasas insan olmutur. kinci Madde Dr nsurun mertebe ve tabiatlerini ve birbirine evrilmelerini ve dnmelerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar ve astronomlar sz birlii etmilerdir ki: Ay feleinin altnda, ate kresidir. Onun altnda hava kresidir. Onun altda su kresidir. Onun altnda rak kresidir ki, hepsinden aa ve sudan ardr. Ate tabakasnn havann stnde olduuna ate dumanyle yukarlara gidip mahede olunduu gibi aslnda meyl eder ve dner. Hava taba suyun stnde olduuna delil odur ki, eer bir hava dolu balonu su havuzunun dibine gtrse ler, suyun altnda durmayp, stne kar. Su tabakasnn topran stnde olduuna delil odu ta veya bir demiri suyun stne koysalar, suyun stnde durmayp aslna meyl ile dibine ine toprak suyun altndadr. Btn eyann da altndadr. Kendi tabakalarnda duran drt unsur, b e yava yava deiirler. Nitekim ate, gnlerin gemesiyle ate suretini terk edip, hava sur ne girerek, ate havaya evrilir. Hava dahi, yava yava hava suretini terk edip su sure tine girer, hava su olur. Su dahi yava yava toprak suretini tutup, su toprak olur. Toprak dahi ate suretine girip, toprak ate olur. Bu yolla ve tersiyle drt unsur, b ir suretten bir surete dner, sonunda yine kendi suretlerine geerler. Bu unsurlarn s uret deitirmesine istihale (bakalam) derler. Atein tabiat kuru ve scaktr. Havann ta ve rutubetlidir. Suyun tabiat ya ve souktur. Topran tabiat souk ve urudur. phe yokt , ate hava ile scaklkta mterektir. Hava su ile rutubette mterektir. Su toprak ile sou kta mterektir. Toprak ate ile kurulukta mterektir. O halde atein kuruluu, havann rutu ine dnse, ate scak ve rutubetli olup havaya evrilir. Havann scakl suyun soukluuna rutubetli ve souk olup suya dner. Suyun rutubeti topran kuruluuna brnse, su souk ve k olup topraa dner. Topran soukluu atei scaklna brnse, toprak kuru ve scak olup te hava olur, hava su olur, su toprak olur, toprak ate olur ki, bu bakalama balang yo derler ve yle olur ki, drt unsur bu bakalam aksi zere kabul edip; topran kuruluu su ubetine brnp, toprak su olur, suyun soukluu havann scaklna brnp, su hava olur; h atein kuruluuna dnp, hava ate olur; atein scakl topran soukluuna brnp, at

toprak olur. Bu bakalama da sonu yolu derler. nc Madde Drt unsurun bakalamn deli n, bitki, hayvan ve insann douunu ve bunlarn arasndaki aracy bildirir. Ey aziz, malm un ki, filozoflar demilerdir ki: Unsurlarn bakalamnn delilleri aktr. Atein havaya dur ki; mumlar yandkta; alevleri yksee meyl ile gidip, havaya karrlar. Eer ate havaya ilmeseydi her mumun alevi bitiik bir aydnlk izgi olup, hava kresinin ortasnda hatlar g ibi yukarya gidip, ate kresine bitiirlerdi. Lkin bu ulelerin kuruluu, havann rutubeti nispetle azdr. Onun iin, o anda atei kuruluu havann rutubetine brnp, o uleler hava o r. Havann suya dntne delil budur ki, bahar ve gz mevsimleri sabahnda, bitkiler zeri n rutubet ki -ona ebnem ve i derler,- o havadr ki seher vakti souk olup, suya evrilmit r. Zira ki, havann scakl, suyun soukluuna brnse hava su olur. Suyun topraa dnt lalar indikte; ilk damlalar ki topraa eriir, o damlalar toprak olup gzden yiterler. Nitekim mahede olunur. Zira ki o damlalarn rutubeti, topran kuruluuna nispetle azdr. B durumda damlalarn rutubeti topran kuruluuna brnp, su toprak olur. Bundan sonra damlal

r oalp, rutubet galip oldukta; toprak olmayp amur olur. Topran ate olduuna ak deli : Bitkiler ve aalar, unsurlarn paralarndan bilenmi olup, toprak paras onlarda ziyade unmu iken odun ate ile yandkta; paralar atee dnp, topran hissesinden az bir kl k e odun yerine ta kmr yakarlar, onun kl ok az kalr. Hak Tal'nn tesiriyle felekler, ve hareket eyleyip; drt unsuru anlatlan bakalam zere birbirine kaynatrp, hamur etmi Ta ki unsurlarn kaynamasndan, nce madenler hasl olup, ondan bitkiler peyda olup, ond an hayvanlar vcuda gelmitir. Hayvan kemalini buldukta; insan ortaya kmtr. Bu drt bile ismin bileik aracs da vardr. Madenler ile bitkiler arasnda arac mercandr. Zira ki sala ette ta gibidir ve bitki gibi zerre zerre denizin dibinde bitip, suyun yznden yukar gelip, kuruldukta; sert olur. Bitkiler ile hayvanlar arasnda arac hurma aacdr. Zira k i o, bitki iken hayvan gibi erkeine yakn olmadka; neticesi hurma olmaz. Ban kesseler h lak olup, kuru ve yapraksz, meyvesiz kalr. Hayvanlar ile insan arasnda araclarn en be lirgini maymundur. Zira ki, cmle azas, kl ve kuyruundan baka, d ve ii insana benzer. raclarn vcudunda hikmet budur ki, her biri kendi mertebesi altndan son ykseklik merte besine ulap; varlklarn mertebeleri tek silsileyle bileik ola ve insanlk mertebesinde n ihayet bula. u halde zaman devrinin tamamlaycs, cihann paralarnn zbdesi, yedi yksek ve drt aa anann ve bileiin son hlasalar insan bedenidir. Belki her iki cihandan g hazreti insandr. Bu feleklerin, unsurlarn, bileiklerin kabuu, zarf ve kabdr. O, cmle in ilii ve znn zdr. Btn eya, insana hizmetidir O, hizmet ve ikram edilendir. Aziz, uhteremdir. Zira ki o, cmleden gzel ve ycedir.

Drdnc Madde Ruhlarn k ve dn yerini; vcutlarda devrinin keyfiyetini bildirir. Ey aziz, malm olsu ilozoflar demilerdir ki: Umumun feyzi ve onlardan dokuz felee ve onlardan drt tabia ta ve onlardan drt unsura ta topraa gelinceye dek yollarn tm balangtr. Topraktan mad e ondan bitkiye ve ondan hayvana v ondan olgun insana gelinceye dek bunlarn cmlesi sonu yoludur. lah nur ve sonsuz feyz, teklik mertebesinden akllar zere ve onlardan u nsurlar ve toprak zere iner ve feyz verir ki, buna: Balang ve ini kavsi dahi derler. Bundan sonra topraktan madene, ondan bitkiye ve ondan hayvana ve ondan insana ve ondan kmil insana ykselip dnerek; kmil insandan hazreti Hak'ka vsl olur. Bu hemen o i lh nurdur ki, balangta o makamdan gelip, bu makamlar geip yine kendi makamna gidip, d esini tamam eyler. (Her ey aslna dner) dsturunca, o nur, aslna gider. O ki: "in balan dandr, sonucu onadr," buyurmutur. Bu geici vcudun iinin devretmek olduunu duyurmutur. dne: Dn yeri, k kavsi dahi derler. u halde asl muhabbed hkmyle ve olu hakikat e, geici olan umum vcut, tavr ve mazharlarn her birine ulatka; o tavrn rengiyle renk , o mazharn zelliiyle nitelenir. Bu geiler, o umum vcudun dlerinden ibarettir. O v ada kmil olsa gerektir. Onun seyri; akllar, nefsler, felekler ve unsurlardan topraa gelinceye dek sratle olup, inilerde duraklama olmaz. Topraktan, maden, bitki, hay van ve kmil insana gelinceye dek ykseliinde sratle gelir, birinde taklp kalmaz. Fakat o vcut ki, onun kemle ermeye liyakati olmaz Onun seyri, ini ve k mertebelerinde durakl ma olup, kemlini bulmaz. O, ini mertebelerinde kh ate suretinde, kh hava suretinde, kh su suretinde, kh toprak suretinde nice gecikmelere urayp duraklar. k mertebelerinde k maden suretinde, kh bitki suretinde, kh hayvan suretinde, insan suretine gelip keml e erinceye dein trl tutkularla haps olup kalr. Mesel o geici vcut, bitkiler lemine gi ken baz fetler rz olup, bitki olamaz. Yahut bitki olur lkin kemline ermezden nce bozul p, yerden tekrar bitmeye muhta olur. Kh olur ki, itidalden uzak olan bitkiye dnp, hayv an yeygisine layk olmaz. Kh olur ki, hayvan yeygisi olmaya kabiliyeti olur da, yen meden nce zail olur. Bu yolla nice yllar gecikir. Kh olur ki, itidalden uzak olan b itkiye dnp, hayvan yeygisine layk olmaz. Kh olur ki, hayvan yeygisi olmaya kabiliyeti olur da, yenmeden nce zail olur. Bu yolla nice yllar gecikir. Kh olur ki, bir hayva n, eti yenenlerden olmuken, nsanlar tarafndan yenmeden bozulur ve hayvan insan merte besine naklettiremez. Kh olur ki, insan mertebesine geer, lkin keml mertebesine ulaam az. Klli akl bulamaz; dnyaya hayvan gelir ndn gider. Kh olur ki, ykseli mertebesini k , topraktan aalara gelir ve meyve suretine girip, insan gdas olup, meni suretini bul up, insan suretine gelir; akll ve rif olur. Lkin ilk akla ulaamaz ve kemlini bulamaz. Kh olur ki, sratle buday, arpa, dar ekline girip, insan yiyecei olup, meni suretini bu lup, ana rahmine dolup, kan phts ve et paras olup, insan ekline gelip; akll, olgun ve olur ve ilk akla ular ve k tam hasl olur. Bu erefli vcudun ykseli balangc mad onlarn balangc kaygan amurdur. Sonra ondan talar mertebesine ykselmitir. Ondan eriyen

vherler mertebesine ulamtr; demir, kalay, bakr, gm ve altn gibi madenlerdir. Bundan

sonra la'l, yakut ve zmrt gibi cevherlerin mertebesine ykselmitir. Ta mercana varp, b itkisel belirtilerle geliip, o mertebeden dahi ykselip, tohumsuz biten bitkiler me rtebesine gitmitir. Bundan sonra tohumla biten bitkiler mertebesine ve ondan aa sur etine varp, ta hurma aac olmaya yetmitir. Hurma mertebesinden, hayvan mertebesine yks elip yllarca o mertebede yaamtr. Ta i ve surette insana benzeyen goril ve maymun merte besini bulmutur. O mertebeden dahi ykselip, insan suretine gelmitir. O insan ki, ke ml mertebelerinin suret ve sretinde ilerleyip, kmil insan mertebesine gidip, lh ahlk i e dolmutur. O, bilginin olgunluuna erip, klli akla ulamtr. Bu mertebede varlk dairesi rleip, nihayet bulmutur. Zira ki, umum vcut iinin devri bylece bulunmutur ve bu geici t, bir daire eklinde resmolonmutur. Onun balangc ilk akl, sonucu kmil insan klnmt t dairesinin sonu ne gelip, kmil insanda birleip, tamam bilinmitir. Rabban feyz, btn v rlklara beraber ular. Btn varlklar, o semte ynelik ve bakcdr. Herkes kabiliyeti kad z verici Allah'n feyzine naildir. nk geici varlk olan Rabban feyz, eitli grnlerd ertebelere yakn olmutur. O halde her ortaya k ve suretin boyasyla boyanp, ona uygun p almtr. Bir varlk iken eitli suretler ile ortaya kmtr. Her nesnenin bir ismi vardr ona rab olmutur. Her kim ki, kendi bal olduu rabbin terbiyesinde kalmtr; o kimse hakk nutup kendine tapar olmutur. Btn vakitlerinde lelem halkyle kavga ve mnakaa edip, kend ni inkr ve itiraz ateine salmt. lerinde gam ve keder denizine dalmtr. Kim ki, kendi in terbiyesinden kp Rabler Rabbinin dairesine girmitir; yani kendi tabiatnn zindanndan ruhun fezasna gelmitir: O kimse nefsin putunu krp, Allah'a tapar olmutur. Btn vakitler nde halkn tmyle bar ve iyilik iinde olup, zntlerden kurtularak, ebed saadeti bulmu ki, kamil insan olup, klli akla ulamtr. Devresini tamam edip, murad hasl olmutur. Bu rlk dairesini bir filozof ilahi ekline getirip, ykseli kavsini be beyit ile iaret edip belirtmitir. Filozofun farsa mesnevisini, kamil bir insan kendi halini beyan ile yl e mnalandrmtr: Devredip geldim cihan yine bir devran ola Ben girem btn saray ykp v her can tuyan edip cismim gemisin dada Yerler altnda bu cismim hk ile yeksn ola Drt ya dan nr ve bd ve b ve hk edip hcum Benliim onlar alp bu varlm tln ola Dalp terk f ola tamam Nokta-i ruhum kamunun gevherine kn ola Bu vcudum da kalkp itile ykler gibi e cihtm lp bir haddi yok meydan ola

Cmle efkr ve havssm har olup ol arsada Kalkalar hep yeniden sankim bahiristan ola Yev m-i tbladr o gn her mn bir sret giyip Hem kimi sebze kimi hayvan kimi insan ola Kabrim e yrn gelip fikredeler anvlimi Her biri bilmekte hlim vleh-i hayran ola Her kim ister bu niyz- derdmendi ol zaman Szlerini okusun kim srrna mihman ola (Dolanp geldim cihan yine bir dolanma ola. Ben btn saray ykp gidem, virn ola. Her can, taknlk edip, cismi isini dada. Bu cismim, yerler altnda toprakla bir ola. Ate, su, hava ve toprak, drt y anmdan hcum edip; benliimi onlar alp, bu varlm tlan ola. Bileiim dalp, tamam otu a. Ruhumun noktas, kamunun gevherine maden ola. Bu vcudumun da kalkp, ykler gibi itile . Alt ynm alp, snr yok bir meydan ola. Btn fikir ve duygularm o arsada harolup; yeniden, sanki baharistan ola. O gn karklk gndr, her mna bir suret giyip; kimi insan i sebze, kimi hayvan ola. Dostlar kabrime gelip, durumlarm fikredeler; her biri ha limi bildiinde, akn ve hayran ola. O zaman her kim bu dertli niyaz ister; szlerini oku sun ki srrna konuk ola.) Mmkndr ki, varl gerekli olan ile varl mmkn olan bir da . Bir doru izgi onu iki eit paraya bler. Ona hayal izgi ve dairenin ap derler. imdi ile bir daire, ki kavis eklinde grnr. nk bu hayal saydan ibaret olan hayal izgi, asla ulamak ile aradan kaldrlr. Bu durumda varlk dairesi olduu gibi bir grnr. ki ka a daha yakn olma srr onda bilinir. imdi filozoflarn yntemi zere, varln devrann bu an ile, bu blm bitip, astronomi ilmine vasta ve mukaddime olan matematik ve hendese den birer blm yazlmak mnasip grlmtr. 7-BLM NC BLM Maddede ve zihinde hasl o matematiin, ok nemli ve ok lzumlu olan kaidelerini, on kolay yntem zere, on madde ile aklar.

Birinci Madde Saynn tarifini, sahih saylar, tam saylar, dokuz kesiri, mutlak sayy, yarm sayy, ta rtk sayy zet olarak bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, matematikiler demilerdir ki: Ma tematik ile zel bilgilerden,

bilinmeyen say ortaya kar. Say bir kemmiyettir ki, bir'e ve ondan treyene denir. Ama say eer mutlak ise, yani baka bir sayya bal deilse ona: Sahib (tam) say derler. Eer olunun bir ybaka sayya bal olduysa ona: Kesir derler. Yarm gibi 1/2. burada (1) pay, (2) paydadr. Dokuz kesir unlardr: 1/2 (yarm), 1/3) (te bir), 1/4 (drtte bir), 1/5 (be bir), 1/6 (altda bir), 1/7 (yedide bir), 1/8 (sekizde bir), 1/9 (dokuzda bir) 1/1 0 (onda bir). Eer tam saynn, saydmz dokuz kesirinden bir kesiri varsa yahut kk varsa Temil say derler. Bu durumda olmayanlara asal say derler. (4)'n kk (2), (9)'un kk (3) tr. Fakat asal say (11) gibi olur ki, ne kesiri ne kk vardr. Eer temel say, kendi kesi lerinden olan paralaryle eit olursa ona: Tam say derer. (6) gibi. zira ki, (6)'nn yars (3), tebiri (2), altda biri (1)'dir, ki toplam tamam (6)'dr. Eer temel say, kendi par rndan eksik olursa ona: Artk say derler. (12) gibi. Zira ki (12)'in yars (6), te biri 4), drtte biri (3), altda biri (2)'dir ki, bunlarn toplam (15)'tir. (15), (12)'den f azla olduundan ona: Artk say derler. Eer temel say, kendi paralarndan fazla olursa ona Eksik say derler. (8) gibi. Zira ki (8)'i yars (4), drtte biri (2), sekizde biri 51 )'dir ki toplam (7)'dir. Bunun iin payda olan (8)'e eksik say derler. kinci Madde Sa ylarn usul ve fruunu, basamaklarn; toplamann, iki kat almann, ikiye blmenin, arpman , blmenin, kk almann, kare kk almann tariflerini; arpm ve blmn sonularn bildirir lum olsun ki, matematikiler demilerdir ki: Saylarn basamaklarnn usul tr: Birler, on er. Fruu da alt olup, toplam dokuz basamaa ulamtr. lk bata birler basamadr. Bund a: Onalr, yzler, binler, onbinler, yzbinler, milyonlar, onmilyonlar, yzmilyonlar, b asamaklar vardr. Bu tertibin tablosu u ekildedir: Birler Onlar Yzler Binler Onbinler Yzbinler Milyonlar Onmilyonlar Yzmilyonlar. zet olarak tarifler: Toplama bir sayy, bak a bir say zerine eklemektir. ile bein toplam sekiz ettii gibi. Bir saydan, dier bir maya: karma derler. Beten iki eksilse kald gibi. Bir sayy bir kere tekrar etmeye: lma derler. Birin tekrar iki olduu gibi. Bir ayy, dier sayyla arpmaya: arpma derler. pmaktan, be kere : onbe olduu gibi. Bir sayy ikiye blmeye: Yarsn alma derle. Drd n yars, ikibuuk olduu gibi. Bir sayy, dier bir sayya blmeye: Blme derler. , ikiy , e blnce, bir; altya blnce yarm ulunduu gibi. Bir ayy, kendisiyle arpmaya: Kares rler. Bulunan sayya ise: Karesi derler. Asl arplan sayya da: Kk derler. n karesinin dan, dokuz elde edilip, o saynn kknn olduu gibi. arpm, yle bir say elde etmektir andan birin ona nispeti, birin dier arplana nispeti gibidir. Mesela drd, bee ya bei d arpmaktan yirmi says elde edildikte; drt says, yirmi saysnn bete biridir. Bir say biri olduu gibi. Be says, yirmi saysnn drtte biridir. Bir says, bein, bete biri Blme ise arpmann tersidir. Zira ki, blm, bir say istemektir ki; onun bire nispeti, ble in blnene nispeti gibidir. Mesela oniki, drde blndkte; istenen say tr ki, o, birin . Oniki,

drdn misli olduu gibi. nc Madde Toplamann en kolay yolunu bildirir. Ey aziz, malum ki, matematikiler demilerdir ki: Toplamann en kolay yolu budur ki, iki veya daha fa zla sayy toplamak murat eyledikte; birler basamaklarn biribirinin altna, onlar basama klarn, yzler basamaklarn ayn ekilde biribirlerinin altna yazp, alt bir izgi ekers toplama izgisi derler. Bundan sonra sadan balayarak, her basamakta bulunan saylar, al tlarndakiler zerine ekleyip, her bir basamak tamam olduka bakarsn. Eer ondan az ise, onu, toplama izgisi altna, o basaman altna yazarsn. Eer toplam, ona ularsa, buna kar bir sfr yazp, o on saysn bir sayarsn ve solunda olan onlar basamandaki say zerine Eer bu basamaktakilerin de toplam, on'dan fazla olursa, fazlay, toplama izgisinin a ltna ve o basaman hizasna yazp, on'u bir itibar ederek yzler basamana nakledersin. He n iin bir saysn tutup, solda bulunan basaman saysna eklersin. Zira ki, sadaki her ba n'u, solunda olan basaman bir'idir. Eer soldaki basamakta say yoksa, tutulan sayy, top lama izgisi altnda saysz basaman hizasna yazarsn. Her basamanki yerinde say bulunm ama yani o sayy aynyle toplama izgisi altnda toplam satrna geirirsin. Eer toplanac ten ya drtten fazla olursa: Her drt sayy bir izgi altnda toplayp, toplama izgisini e kalan rakamlara itibar etmeyip, toplam, kendi altnda bulunan saylara eklersin. Ta saylar bitinceye dek bu minval zere gidersin. Her saynn ismini yani her kymetin metan adn, sol tarafta kendi mukabilinde belirtirsin. Bu belirtmenin kanunu budur ki, t oplanacak saylarn eyasnn isimlerini bir uzun kdn sol tarafna biribirinin altna yaz r ismin saysn rakamlarla onun sanda hizalarnda birler, onlar, yzler basamaklarnda bul

n rakamlarn kendi basamaklarnda yazarsn ve say bulunmayan basamaa sfr koyup, ilemi t amak iin anlatlan tarz zere gidersin. Sureti budur: 00373 Mushaf- erif 0032 02318 Tef sir-i mealim 0654 73514 salama: 2/2 Tefsir-i gzi 0710 _______ Tefsir-i kebir 76205 _____ Toplam 2287 Salamas: 4/4 Cami-i buhari 0921 Lugat- kamus 0567 _____ 3775

zerinde toplama yaplan kda: Dilli defter; bu rakamlara: Kara cmle derler. Toplamann sa masn yapmak iin her saydaki rakamlar toplamnda dokuz ve katlar karlr. Eer toplanan kamlar toplamndan dokuz ve katlar karlnca bulunan say, toplamdaki rakamlarn toplamn uz ve katlar karlnca elde edilen sayya eitse, yaplan toplama ilemi dorudur; yoksa y Madde karmann kolay yolunu bildirir. Ey aziz, matematikiler demilerdir ki: karmann ko yolu budur ki, alnan iki sayy, toplamada yazld gibi, yazp sadan balarsn. Her basa zalarndan karp, kalann karma izgisi altnda yazarsn. Eer bir ey kalmadysa sfr ilemi yapp, kalann izginin altna yazarsn. Eer onlar basamanda say kalmadysa, yzl ir alrsn ki, o bir, onlar basamana nispetle on'dur. Bu durumda teki basamaklarda da a yn ilemi srdrrsn. karmann salamas; karlan saylarla kan saylarn toplam, s ylar dizisine eitse, ilem dorudur. Deilse yanltr. 270753 029872 ______ 240881 Beinci e ki kat almann kolay yolunu bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, matematikiler demilerd ir ki: Hakikatte iki kat alma, iki misli toplamaktr. lemi gereksizdir. Belki her ba sama kendi misliyle toplarsn. Misali budur: 320573 ______ 641146 Salamas: stteki say d zisinin toplamndan (9) lar atlnca, geride 2 kalr. Bunun iki kat drttr. Alttaki saylar plamndan dokuzlar atlnca (4) kalr. O halde ilem dorudur. Altnc Madde Yarya blmenin olunu bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, matematikiler demilerdir ki: Yarya blmenin ko lay yolu

budur ki, saylar yukarda geen minval zere yazarsn. Yatay izgiyi ekersin ve solundan b arak, her basaman yarsn kendi hizasna, izgi altna yazarsn. Say ift ise tam yarsn se o kesir iin be say tutup, onu nceki basamakta bulunan saynn yars zerine eklersin. a bir'den gayri say varsa o tuttuun bei, nceki basaman altna yazarsn. Orada bir veya arsa, o bir iin yine be say tutup, bu minval zere basamaklarn sonuna gidersin. Bu dur umda basamaklar tamam oldukta; kesir kalrsa, izginin sanda elif (1) eklinde baka izgi ersin. u ekil zere: 8730313 _______ Salama: 7/7 4365156 Yarya blmenin salamas, yarla oplam alarak olur. Eer yarlanann yars, yarlayann yars salamasyla uyuuyorsa ilem yanltr. Yedinci Madde arpma eitlerinin en kolay yolunu bildirir. Ey aziz, malm olsun k , matematikiler demilerdir ki: arpma eittir. Birincisi, tek sayy bileik sayya ar sayy bileik sayya arpmaktr. Birincisi ksmdr. Birincisi, tek sayy tek sayya a k sayy; birer, onlar, yzler, binler basamaklar olan sayya arpmaktr. Bu iki ksm arp ay yol budur ki: Bu iki ksmda bulunan birlerin gayrisini birlerden olan tarafa ver irsin. Birleri birlere arparsn, elde edileni tutarsn. Bundan sonra iki arplann basamak larn toplarsn, tutulan teki basaman nceki cinsinden kabul edersin. kincisinde; mesel ysn elli saysna veya saysna drtyz saysna arpmak murat eyledikte; nceki gibi y ar edersin. Zira ki, basamaklar tr ki ikincisi yzler basamadr. nc ksmda; mesela ysna veya krk says beyz saysna arpmak gerekse; nceki surette onikiyi yzler itibar ira ki basamaklar drttr ki o ncs yzler basamadr. kinci surette yirmiyi binler kab Zira ki basamaklar betir ki drdncs yzler basamadr. Ama ikinci ve nc eitte bil irilse, nceki eide dnersin. O halde tek saylar birbirine arpp, iki arpm toplarsn: lur. kinci surette yirmiyi, her birine baka arpp, iki arpm toplarsn: Binyz seksene te; mesela ondrd yirmibe'e arpmak murat eyledikte; bu surette nce drd bee, sonra yirm arparsn, bundan sonra onu, bee, sonra da yirmiye arparsn. Bu sonucu toplarsn: yz el ur. Kaide: Eer iki arplann birini, bir kere ya ziyade katlayp, son arplan dahi onun s adar eit paraya blersen, katlama ve paralamadan sonra her ne miktar sayya ularsa, birb rine arparsn. O arpmann sonucu cevap olur. Mesela yirmibe'i, onalt'ya arpmak gerektii birinciyi iki kere katlar, ikinciyi iki defa blersin. Drt saysn yz saysna arpmaa d p, drtyz olur. Bu kaide ok nemlidir. Bunu bilen, hesabn tez bilir.

Eer saylarn basamaklar ok olur ve ilem zor olursa kalemle kolay olur. Vakta ki teki bi leie arpmak murat edersin. kisini dahi anlatlan ekilde yazarsn. Bundan sonra teki, nc basamakta bulunan kendi suretine arpp, arpmn birlerini, birler basamann altna yazar

lar iin saylarnca birler tutup, sonrasnda say varsa, onun arpm sonucu zerine eklersin r sonrasnda sfra varsa, o onlar saysn sfrn altna koyarsn. Eer onlar bulunup, birl sa altna sfr koyarsn. Her on iin bir tutup, yukardaki minval zere ilemi tamamlarsn. rleri, sfra arparsan, o sfrn altna sfr koyarsn. Eer birler ile sfrlar olursa, on rsn. Mesela be, ki tek saydr, altm bin krk saysna arplsa: lemin sureti yle 15 Eer arpan elli says olursa, arpm satrnda nce bir sfr koyarsn. Eer arpan bey koyarsn. u ekilde: 63043 500 ______ Salama: 8/8 31521500 arpmann salamas: arpann s plann salamasna arpmakla olur. Bu durumda arpmn salamas tekilerinkine uygun geldiy udur, deilse yanltr. Latife: Eer ayn gnlerini, yln aylaryla arparsak, elde edilen nn gnlerine arparsan, dokuz kesirin paydas elde edilir ki: kibin beyz yirmidir. Niteki Hazreti Ali kerremullah vecheye, kesirlerin paydasndan soruldukta: "Haftann gnlerin i arp seninin gnlerine," buyurmutur. Eer harf-i ayn olan kesirlerin paydalarn birbirin e arparsan yine dokuz kesirin paydasn bulma yoluna gidersin. Zira ki, ayn sahibi drt , yedi, dokuz ve ondur." Eer nce drd yediye, sonra arpm dokuza sonra da ona arparsan: inbeyzyirmi elde edilir ki, dokuz kesirin paydalardr. Sekizinci Madde Blmenin kolay y olunu bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, matematikiler demilerdir ki: Blmenin kolay y olu budur ki, yle bir say istersin ki, onu blene arpasn ve onun sonucu blnene eit ola eya blenden az ve eksik gele. O halde eer ona eit olursa, o istenen blmdr. Eer o sonu nden az geldiyse ve blenden eksik olduysa, o eksik sayy blene nispet edersin.

O halde o nispetin sonucu, elde edilen bu say ile blmdr. Mesela: On, drde blmek mura edikte; aranan say olur. Onu blen say olan drde arparsan, onun sonucu blnenden az o O blm, blenden eksik olur. Zira ki, o sonu onikidir. Bu, blnenden bir say eksiktir. B blenden eksiktir. imdi o eksik olan bir sayy blen olan drde, drtte birle nispet ederse , blm buuk olur. Eer blnen ondrt olursa, blm buuk olur. Aranan saynn arpm s uuna misal: Onikiyi drde blmek gibidir. Bu surette blm saysdr. Fazla saylar blm ikiler arasnda makbul ve mehur olan ekil, drt yoldur. Birincisi, blneni yazp, altna gi ekersin. Bu izgiyi blenin altna kadar uzatrsn. Bundan sonra blneni bu izginin ze e blenin solunda yazarsn. Sonra blenin iki katn alp, altna koyarsn. Ondan onu iki kat yine altna yazarsn. Bundan sonra ikinci blm dahi iki kat alp, sonucu altna kaydedersi . imdi buna: Drt ev derler, ki; ilk ev blendir, ikincisi onun katlamasdr, ncs katla lamasdr, drdncs onun katlamasdr. Bundan sonra soldan blnenin sonundan balayp, son arsn. Ondan drt evin mmkn olan fazlasn o basamaktan karrsn. Eer bir say kalrsa, zp, o basama yok edersin. Onun hizasnda izginin altnda karlan evin ayn saysn yaz asamaktan karmak mmkn deilse, onun sanda olan basama ona ekleyip bu minval zere il . Eer bir basamak eklemekle karmak mmkn olmadysa, bir baka basamak daha eklersin. Bu e leme zere gidersin. Ta o basamaktan drt evin birini karmak mmkn oluncaya dek ve evin s aysn, o basamaklarn sanda olan nceki basaman altna koyarsn. Ta blnenin basamakla anca dek ilemi tamamlarsn. Eer blnenden birey kaldysa ki ondan bleni eksiltmek mmk u durumda o say kesirdir ki, onun paydas blendir. Eer izgi altnda blnenin basamaklar birinin hizasnda, evlerin saylarnn biri vaki olmadysa, oraya bir sfr koyarsn. Bundan ra izginin altnda yazlan saylar toplarsn ki, toplam olur. Mesela dokuzbin yediyz sekse dokuz saysn, ondrde bldkte; blm altyz doksandokuz olup, artar. O, artk bir kesi paydas ondrttr. Drt ev ileminin sureti byledir: 11 kesir _____ 121 _____ 2323 _____ 41 67 _____ 9789 blnen

___________ evler 1 014 blen 2 028 0488 4 056 211 8 112 699 blm _____ 140 (Tarif es ki usule gre olduundan ekilde de kitaptaki ekil muhafaza edilmitir.) Salama: Blnenin masn, blenin salamasna arpp, artk kesir varsa, onun dahi salamasn sonucun zerine lur. imdi toplamann salamas, blnenin salamasna uygun olduysa ilem dorudur. Uygun de tma ve yanllk olmutur, tekrarlamak gerekir. Dokuzuncu Madde Saylarn kkn, kesirlerini aya kesirlerin hesabnn kolay yolunu bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, matematikiler de milerdir ki: Eer istenen say kk ve tam say olursa onun kkn almak kolay olur. Mesela idir. Dokuzun kk tr. Onaltnn kk drttr. Yirmibein kk betir. Otuzaltnn kk al tmdrd kk sekizdir. Seksenbirin kk dokuzdur. Yzn kk ondur. Bunlarn hepsi tam say saydr. Eer istenen asal say olsa, kk tamsay olmasa onun kkn karmakta kolay yol bu sal saynn k, kk tam olan en yakn say ile bu saynn farkn alrsn. Tam kkn iki . imdi bu, takriben o asal saynn kkdr. Mesela bein kk alnmak istense, onun altnda

kk tam olan drd, beten karrsn. Bir kalr. Ona tam kk olan ikiyi katlar ve bir ekl r. Bu durumda bein kk iki ve 1/5 olur. Altnn en yakn kk alnan says drttr. Altda lr. Bu durumda altnn kk iki ve bete ikidir. Yedinin kk iki ve bete tr. sekizin k ttr. Zira ki, bu asal saylara en yakn kk alnabilen say rttr. Ama onun kk murat olu en yakn kk alnabilir says dokuzdur. Dokuzu ondan karrsan bir kalr. Dokuzun tam kk lar ve bir eklersen yedi olur. O halde onun kk tam ve alt bl yedidir. Onaltnn kk yedi olur ki, yedi bl yedi bir ettiinden onaltnn kk drt olur ve tam say olur. Dier leri de bunlara kyas ile ortaya kp bilinir. Baya Kesirler Baya kesir, birden baka ik . Eer iki say eitse mtemasildir (benzerdir). Eer kn by gtrrse mtedahildir bir n say

gtrrse mtevakftr (bamldr). O kesir ki, nc say onun paydasdr, o kesir iki say iki sayy bir baka say gtrmezse mtebayindir (uyumazdr). Mtemasil aktr. Fakat te blersin. Eer tam blnrse, o iki say mtedahildir. Eer kaldysa; bleni; blnenden kal sin ta kalmayncaya dein gidersin. Bu iki say da mtevakftr. Eer sonunda bir kalrsa o i say mtebayindir. Kesir, paydas ya tam saydr ki ikiden ona kadar dokuz kesirdir. Veya paydas asaldr ki, ona cz denmitir. Bu ikisinden her biri ya tek saydr ki tebir gibi o rden bir cz gibi. Veya mkerrerdir ki te bir gibi onbirden iki cz gibi. Veya muzaftr ki altdabirin yars gibi onten bir czn onbirden bir cz gibi ve onbirden bir cz ve ont gibi. Kaan kesiri yazarsan, eer onunla tam say olduysa, onu kesirin stnde ve kesiri o nun altnda ve paydann stnde yazarsn. Eer kesir ile tam olmadysa onun yerine sfr koya al kesirlerde araya ve (+) yazarsn. Muzaf asal kesirlerde araya min (=) yazarsn. 121 O halde bir tam iki bl byle yazarsn: 2 (1 ____) bir tam bir bl byle =1 1 0 1 bir bl byle = 1 (___) yarmn altda birini byle ___ (___) bete iki ve 3 3 3 1 12 2 drtte byle = 2 ve 3 (___ ___ onte birin onbirde birini byle __ min __ 5 4 5 4 11 13 (_____ = ____) 13.11 143 Kesirlerin paydasna: Mahrec, mkam, nam derler. Mfret ve mker rer kesirlerin paydas ayndr. Mesela bir bl drdn paydas drttr. ki ybl drt, b lerin de paydalar drttr. Muzaf kesirin paydas, birbirlerine izafe edilen kesirlerin tek tek paydalarnn arpmna eittir. Bu paydalar ister mtebayin, ister mtevakf, ister y il olsunlar. Yine hepsi birbiriyle arplr. Bete birin altda biri muzaf kesirinin payda s otuzdur. Sekizde birin altda biri muzaf kesirinin paydas krksekizdir. Sekizde biri n drtte biri muzaf kesirinin paydas otuzikidir. Matuf kesirin paydalarn ybulmak iin i ki payda alrsn. Bunlar mtebadiyen ise birbiriyle arparsn, mtedahil ise byn alrsn kesirin paydas olarak yazarsn.

Kesirler ok ise ayn ileme devam edersin. Matuf kesirler bittii zaman bulduun say, o ke sirlerin paydas olur. Paydalar ikiden ona kadar olan dokuz baya kesirin paydalarn bulm ak iin, mtehayin olan iki ile arparsn alt olur. Alt ile drt mtevakf saylar olup ri ikidir. O halde drd ikiye bler alt ile arparsn. Elde ettiin oniki ile mtebayin ola ei arparsn. Alt ise elde ettiin altm ile mtedahildir, bir ile toplarsn yedi olur. Ye e altm mtebayin olduklar iin arpar, drtyzyirmi bulursun. Tecnis, tam sayl kesiri bi ir yapmaktr. Bunun iin tam say, kesirin paydasyla arplr ve paya eklenir. Bulunan say eik kesirin pay olur ve payda deimez. Mesela iki tam bir bl drt, bileik kesire evril yda dokuz olur. Alt tam bl be iin otuz ve drt tam te birin yedide biri iin seks eik kesiri, tam sayl kesire evirmeye ref' denir. Bunun iin byk say olan pay, k rsin. Blm, tam say ksm olur. Kalan da kesirin pay olur. Mesela onbe bl drt kesirini , tam bl drt olur. Baya kesirleri toplamak ve iki kat almak: Verilen kesirlerin or aydasn bulursun. Sonra paydalarn eitlersin. Bulduun kesirin payn, paydasna blersin. lursa tam sayl kesir olur; pay paydasna eitse bir olur; pay kkse ayn kalr. Mesela bir bl , bir bl drt toplanrsa, bir tam altda birin yars olur. Bir bl alt ve bi bl iki olur. Bir bl iki, bir bl , bir bl alt toplanrsa bir tam olur. tane bir a, bir tam bir bl be olur. 1 1 1 6 4 3 13 1 ___ + ___ + ___ = ___ + ___ + ___ = ___ = ___ 2 3 4 12 12 12 12 2 111231 ___ + ___ = ___ + ___ = ___ = ___ 636662 11132 16 ___ + ___ + ___ = ___ + ___ + ___ = ___ = 1 2366666 13361 3 x ___ = ___ -- 2 x ___ = ___ = 1___ 55555 Kesirleri ikiye blmek iin pay ift ise, payn yarsn alrsn. T payday ikiye katlarsn, pay olduu gibi brakrsn.

4233 ___ in yars ___ ; ___ in yars ___ dur. 5 5 5 10 karma yapmak iin iki kesiri ortak payda cinsinden yazarsn ve birini dierinden karrsn. Artan, ortak paydaya pay alrsn. a drtte bir, te birden karsa te birin yars olur. nk te bir ile drtte birin ort . Onikinin te biri olan drtten, drtte biri olan karrsan bir kalr. Bu ise onikinin inin yarsdr. Baya kesirlerin arpm: Tam say ile kesiri arpmak iin tam say ile kesi , payday aynen yazarsn. Kesir tam sayl olursa, arpmadan nce kesiri bileik kesir haline getirirsin. Elde edilen kesirin pay bykse paydasna bler ve tam sayl olarak yazarsn. M la iki tam bl be ile drt tam arpmak iin iki tam bl be bileik hale getirilir le arparsan elliiki bl be bulursun ki, on tam iki bl be eder. bl drd yediyle a r bl drt olur. Kesirin paydas drt olduundan drde blersin ve be tam bir bl drt olu arpmak iin paylar ve paydalar arparsn. nce elde ettiini ikiye blersin. nce elde ed e, kesir tam sayl olur. arplacak kesirler tam sayl ise, nce onlar bileik kesir halin ir sonra arparsn. Mesela: ki tam bir bl iki, tam bir bl ile arplrsa sekiz tam ir bl drd be tam bir bl yedi ile arparsan; onalt tam be bl yedi bulursun. 1 1 5 1 ___ 3 ___ = ___ + ___ = ___ = ___ = 8 ___ 2323863 1 1 13 36 468 20 5 3 ___ x 5 _ __ = ___ x ___ = ___ = 16 ___ = 16 ___ 4 7 4 7 28 28 7 Baya kesirlerin blmesi: Kesi rlerin blmesi sekiz ksmdr. Zira ki, blnen ya kesir, ya tam veya bileiktir. Blen dahi tam ya kesir veya tam sayl kesirdir. nce tam sayl kesirler, bileik kesire evrilir. Kes ri kesre blerken, paydalar ortak olacak ekilde arpma ilemi yaplr. Bulunan paylar bln n veya blenden biri tam say olursa, tam say payda ile arplr. Mesela: Be tam bir bl d sen, bir tam bl drt bulursun. , be tam bir bl drde blersen, drt bl yedi bulu bunlara kyas ederek yapabilirsin. 1 21 21 7 3

5 ___ : 3 = ___ : 3 = ___ = ___ = 1 ___ 4 4 12 4 4 1 21 12 4 3 : 5 ___ = 3 : ___ = ___ = ___ 4 4 21 7 Onuncu Madde Bilinmeyen saynn bulunmasnn kolay yolunu bildirir . Ey aziz, malm olsun ki, matematikiler demilerdir ki: Bilinmeyen sayy bulmak iin kuru lmu olan drtl orant kaidesi, her yerde uygulanabilen, kullanl, yanlsz, her zaman do sabn esasdr. Zira btn bilinmeyenli problemler, bu drtl orant yoluyla zlebilir. Dr ir drt saydr ki, birincinin ikinciye oran, ncnn drdncye oranna eittir. Bu orant alar arpm birbirine eittir. Eer yanlardan biri bilinmeyen olursa, iki ortay arpar, bil nen tarafa blersin; bilinmeyen bulunmu olur. Eer iki ortann biri bilinmezse iki tara f arpar bilinene blersin. kan sonu bilinmeyendir. Mesela: ki, drt, ve alt saylar nin drde oran n alt'ya oranna eittir eklinde bi drtl orant kurulabilir. ki ile a pmna eittir. Bu drt saynn biri bilinmezse dier saynn yardm ile bulunur. Eer bi e ortalar olan ile drd arparsn. Elde ettiin onikiyi; bilinen taraf olan altya blers , istenen ikidir. Bilinmeyen alt olsa onikiyi ikiye bler aradn alty bulursun. Eer ort rdan biri olan drt bilinmezse, iki ve altdan ibaret olan yanlar arpar, bilinen orta olan drde blersin. Aranan bulunur. Bu anlatlan usl, drtl orantnn arpma yoludur. D me yolu ise udur ki: ki ortadan biri bilinmese ortalardan birini, belli olan ortay a blersin. Elde ettiin blm dier taraf ile arparsn. stenen orta bulunur. ki taraftan dan beri bilinmese, iki ortadan birini bilinen tarafa blersin. Elde ettiin blm dier or ta ile arparsn ve istenen taraf bulursun. Mesel: 26 ___ = ___ drtl orantsn dn. Bu e dokuza taraflar, ile altya ortalar 3 9 denir. Ortalardan biri olan alt bilinmese, taraflardan biri olan dokuzu e bler, dier taraf olan iki ile arparsan istenen alt bul unur. Eer taraflardan biri olan dokuz bilinmese, ortalardan biri olan alty dier tara f olan ikiye bler, dier orta olan ile arparsn. stenen dokuz bulunur. Eer iki bilinme , dokuza blersin. Bulduun bir bl ile alty arparsan istenen iki bulunur. Eer u, altya blersin. Bulduun bir tam bir bl iki ile ikiyi arparsn, istenen bulunur. Pr ler: Gaflet olunmasn ki probmlemler ya fazlaya, ya eksie, ya muamelta, ya toplamaya veya arpmaya ilikin olur. Fazlaya bal olan soruya misal budur ki: Hangi say drtte bir i ile toplandnda olur: Bunu drtl orant ile zmek iin verilen kesirin paydas olan haz dersin. Mehazda soruya gre ilem yaparsn.

Yani soruda ekleme yaplmsa eklersin, eksiltme yaplmsa eksiltirsin. Bulduun sayya orta rsin. Bylece bilinen bulunmu olur ki biri mehaz, biri orta, biri de soruda verilen saydr. Bu problemde mehaz drt, orta bir eklenerek be, verilen say da tr. Mehazn vas an, bilinmeyenin soruda verilene oranla eittir. Mehaz ile bilineni arpp, ortaya blers en isteneni bulursun. Misali budur: 4 x 12 2 ___ = ___ 5 . x = 12 x = ___ = 2 __

_ 5355 O halde kendisi ile drtte birinin toplam olan say, iki tam iki bl betir. Eksi ikin olan soruya misal: Kendisinden tebiri karlnca alt olan sayy bulunuz? Kesrin pa n mehaz tr. Bir karnca orta iki olur. Bilinen say altdr. Me'haz Bilinmeyen 3 x _____ ________ orantsna gre ___ = ___ yazlr. Orta Bilinen 2 6 ile alty arparsan, elde et ekizi ikiye blerek istenen dokuz saysn bulursun. Muamelta ait soruya misal: Be rtln f irhem olsa, iki rtln fiat ka dirhemdir? 5 2 5 rtl 2 dirhem ederse ___ = ___ veya 3 rtl x dirhem eder 3x Bilinmeyen drdnc ortadr. ki ile arpp bee blersen, bir dirhem v rhem bulursun. Eer soru dirheme be rtl gelirse iki dirheme ka rtl gelir diye sorulsa i ile bei zarpar e blerdim; netice rtl ve bir bl rtl olurdu. nk sorularn elde edileni, ayn cinsine blnr. Toplamaya bal soruya misal: Hangi saynn te biri il birinin toplam ondur? Buna benzer sorularda, ortak payday bulur ve soruya gre harek et edersin. Ortak payda onikiye, mehaz dersin. Onikinin te biri ile drtte biri topl am yedi olduundan orta yedi olur. Soruda verilen on olduuna gre: Me'haz Bilinmeyen 1 2 2 ______ = _________ kaidesine gre ___ = ___ Orta Bilinen 7 10 O halde oniki il e onu arpar, yediye blersen istenen say olarak onyedi tam bir bl yediyi bulursun.

arpma ile ilgili soruya misal: Hangi saynn drtte biri ile altda birinin arpm, kendisi iki katna eittir? Drtte bir ile altda birin paydalar drt ve alt olup ortak payda onik dir. O halde mehaz onikidir. Onikinin drtte biri , te biri iki olup, arpmlar alt old orta alt olur. Soruda verilen iki kat olduu iin yirmi drt olur. Me'haz Bilinmeyen 1 2 x ______ = _________ kaidesine gre ___ = ___ Orta Bilinen 6 24 O halde oniki il e yirmidrd arparsn, bulduun ikiyz seksensekizi altya blersin ve istenen krk sekiz sa rsun. Drtl orantda say bulunup ortalar eit olursa, mesel birincinin ikiciye oran, i nin ncye oranna eit olsa, yanlardan biri de bilinmeyen olsa, ortann karesini bilinen y na blersin ve bilinmeyen yan bulursun. Eer ortalar bilinmeyen olsa, yanlar birbiri i le arpar ve kare kkn alrsn, bilinmeyen orta bulunur. Mesel: kinin bee oran, bein h oranna eittir? denilse: Bein karesini ikiye blersin. stenen say oniki tam bir bl iki ur. Yahut da drdn hangi sayya oran, o saynn dokuza oran gibidir? denilse: Yanlarn ar otuzaltnn kare kkn alrsn. stenen alt says bulunur. Allah' tanmakta yardmc ola in tahsilini kolaylatran matematik ilminin zetinden bu kadarla yetinilip, astronomi nin balangc olan geometriye de sra gelmitir.

8-BLM: DRDNC BLM Cisimlerin miktarlarn, boyutlarn beyan eden geometrinin, astronom ve lzumlu olan ekillerini kolay bir yntem zere drt madde ile beyan eder.

Birinci Madde Nokta, izgi, yzey ve cismin tariflerini; izgi ve yzeyin ksmlarn ve zelliklerini zet bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, geometriciler demilerdir ki: Arazn ksmlarndan her n esne ki, ancak duyularla iareti kabul olup, hibir cihetle blnme kabul etmese, ona: N okta derler ki, hakikatte yer tutup, cz olmayan nesnedir. Bu nesne, izginin son iki ucudur. Arazlarn ksmlarndan bir nesne ki, ancak duyularla iaretlenip ancak bir cihet le blnme kabul etse, ona: izgi derler ki, noktayla biten, uzunluu, genilii ve derinlii olmayan bir nesnedir. arazlarn ksmlarndan her nesne

ki, duyularla iareti kabil olup, iki cihetle blnme kabul etse, yani uzunluk ve genil ik ynnden blnme kabul etse, ona: Yzey derler ki, o nesne uzunluk ve genilikle olup, iz iyle biter. Arazlardan bir nesne ki, cihete gre blnme kabul etse, yani uzunluk, genil ik ve derinlik bakmndan blnmesi kabul olsa, ona: Cisim derler ki, matematikte bahsol unan cisim bilgisidir. izgi, doru ile eriye ayrlr. Doru izgi odur ki uzunluu, mesafes re farz olunan noktalar toplam birbirinin hizasnda ola, yani baz czleri yksek, baz czl ri alak olmayp, bir taraf gze mukabil oldukta; teki tarafyle ortasnn ve dier tarafn e bir engel olmaya. Eri izgi, bunun tersi olup, uzunluk mesafesinin czleri erilik zer e olup, bir taraf gze mukabil oldukta; teki tarafyle ortasnn grnne eri paralar e izgiler dahi ya paraleldir ya paralel deildir. Paralel izgiler, dz olan iki ya fazl a izgilerdir ki, birbirlerinden uzaklklar, btn czleri eit oyup, iki yanlarndan dorul e sonsuza dek uzatlsalar, birbirlerine kavumalar mmkn olmaz. Paralel olmayan izgiler, doru izgilerin tersidir. Yzey ise, ya dzdr, ya deildir. Dz yzey odur ki, bir ucundan ucuna varncaya dek o yzey zerinde farzolunan czlerinin izgileri birbirine karlkl ve

lel ola. Dz olmayan yzey, bunun tersidir ki, dz olmayan yzeylerin bazsna deirmi deler. Krenin d yzeyinin yumruluu gibi. Bunlarn yarmlarna: Yarm deirmi yumru ve yarm dei ler. Yzeylerin paralelleri ve paralel olmayanlar; izgilerin paralelleri ve paralel olmayanlaryla kyaslanrsa, bilinir. kinci Madde genlerin ksmlarn, drtgenlerin eit erin a ksmlarn, dairenin merkez ve evresini, ap, kiri, yay, pay ve sints zet olar . Ey aziz, malm olsun ki, geometriciler demilerdir ki: Her yzey ki, onu bir izgi vey a ziyade izgi kuatr, ona: Yzey ekli derler. Eer yzeyi, izgi kuatrsa, ona: gen ksmdr. Birisine: Ekenar gen denir ki, her kenar birbirine eittir. Birine: kiz r ki, ancak iki kenar beraberdir. Birine: eitkenar gen derler ki, kenarlarnn dahi nden farkldr. Eer yzeyi, drt izgi kuatrsa, drtgen derler. Eer be izgi kuatrsa, minval zere on kenara varncaya kadar ongen derler. Eer kenarlar eit olursa: Kare, beg en, altgen, yedigen, sekizgen, dokuzgen, ongen derler. Ama gen ve drtgen dahi ksmlara ayrlrlar. gende, dik a bulundukta; dik gen, derler. Geni a bulunduu takdirde; gen er. Geni ve dar alarn bulunduu gen, dar al gendir. Aynen bunun gibi, drt kenar enar eit olursa ve drt dik as olursa, ona: kare derler. Alar dik olup, kenarlar ei a: Dikdrtgen. Bunun aksine ki, kenarlar eit olup, alar dik olmayana: Ekenar drtgen de r. Kenarlar eit olmayp, alar dahi dik olmasa, lakin kenar ve alarndan karlkl iki na ekenar drtgen derler. Bunlarn dndakilere yamuk derler. Kenarlar drtten fazla olan e: okgen dahi derler.A, iki izgiyle kuatlm bir yzeydir ki, kenarlar bir noktada bir o iki izgi bitiik olmaya. A iki ksm olup; birine: Dou a derler ki, bir noktada biti n uzayan iki izginin arasnda yumrusudur. Birine geometrik cisim derler ki, bir vey a daha faza yzeyin kuatmasndan bir cisimde meydana gelir. Mesela koninin st as gibi. D u

a dahi ksmdr. Birine: Dik a derler ki, doru bir izginin zerinde, kendi benzeri d olup, iki tarafnda oluan iki eit alarn biridir. Dik olan doru izgiye: Dikey derler. b ksmna: Dar a tabir ederler ki dik adan kktr. Bir ksmna dahi geni a derler ki, ksmn kenarlar doru olmak lazm gelmez.ekil bir uzamdr ki, bir eri izgi, dz bir yze e kuatr ki, yzeyin iinde bir nokta farz olunsa, o noktadan evreye ekilen izgilerin cm i eit olur. imdi o evrelenen yzeye daire derler. Onu evreleyen eri izgiye, daire izgi ve deirmi izgi derler. o ortada var saylan noktaya, dairenin merkezi derler. Merkez den evreye uzanan izgilerin her birine, dairenin yarap derler. Merkezi geip, her iki u ca ulaan doru izgiye -ki belirtilen yaraplardan her ikisinin tamamdr dairenin ap der Bu ap ki, o daireyi iki eit paraya blp, apn tamamyle evrenin bir yarsn kuatr ve para edip, merkezi gemeyen doru izgiye: Veter (kiri) denir ki, daireyi iki eit paraya meyip, biri byk ve biri kk olmak zere iki ksma bler. Bu iki ksmn her birine: Para r ve evrenin her parasna kavs (yay) ad verirler. Kiriin yarsna: Dz sins derler. Kiri dan kp, yayn yarsna ulaan dikeye: Sins erisi derler. Dairenin apnn yarsna: mutl gaflet olunmaya.

nc Madde Mcessem ekillerden, kp, silindir, koni, kre ekillerini; merkez ve evresini, kuan, k eksen ve hareketini, dairelerle dnencelerini, yava ve hzl hareketlerini zet olarak b ildirir. Ey aziz, malm olsun ki, geometriciler demilerdir ki: Her cisim ki, ou bir veya daha fazla yzey kuatr, ona: Mcessem ekil derler. Eer bir cismi, alt eit kare ku , ona: Kp derer. Eer iki eit paralel daire evreleri arasn birletiren dz yzey ile bir i kuatrlarsa, o cisme: Silindir derler ki, o iki daire onun tabanlardr. Merkezlerini birletiren izgi, o silindirin paydr ki, eer bu pay o tabanlar zerine dikey olursa, o: Dik silindirdir. Deilse: Eik silindir derler. Eer bir daire, merkezden am kozala yzey gibi dar bir noktaya ykselip, bir cismi kuatrsa, ona: Koni derler ki, o dairenin t abandr. Merkezden o noktaya kan izgi, o koninin paydr. Eer o pay taban zere dikey ol : Dik konidir. Deilse eik konidir. Bir ekil o ekilde olursa ki, onun ortasndan bir no kta farz olunup, o noktadan o cismin yzeyine ekilen izgilerin cmlesi eit olsa, o ekile : Kre ve o yzeye: Krenin evresi ve deirmi yzey derler. O noktaya: Krenin merkezi ve o gilere: Krenin aplarnn yarlar derler. Bu dz yzey, bir kreyi iki para eyledikte; bir ortaya kar. Eer o yzey krenin merkezini geerse, o daireye, byk; tekilerine kk dai r. Krenin evresinde her nokta ki farz olunur, bir devrini tamam ettikte; bir daire izer. Ancak iki karlkl nokta ki, onlara kre kutbu, hareket kutbu dahi derler. Bir ap i, iki kutbun arasn birletirir, ona: Eksen derler. Anlatlan dairelerden o daire ki,

onun kutbu, krenin kutbunun aynsdr. Merkezi, krenin merkezinin ayndr. Ona: Kre kua O daire, iki kutbun arasn yarya blmekle, ona paralellik eden btn dairelerin en byd eler birbirinden kktr ki, onlara: var saylan devir noktalar denir. ki tarafta bulunup, kuaa oranla boyutlar eit olan her iki daire eittir. Krenin iki kutbu, bu dairelerin da hi kutuplardr. o halde phe yoktur ki

bir kre, kendi yerinde hareketiyle merkezi zere dnerse, onun kua zerinde bulunan harek ti, hzl olup, kuaa paralel olan kk daireler zerinde bulunan hareketi; kuakta bulunan ketine kyasla yavatr. Kutuplarna yakn olan hareketi, kuana en yakn olan haraketinden ha yavatr. Krenin tamam kendi yerinde durup, hareketi bu minval zere iken hareketinin srat ve yavalkta farkllk gstermesi tabii bir itir. Bu iin bizzat kendisine bal ola eleklerin hareketinde sabit bir ekilde srer. Felein hareketi, ya basittir veya muht eliftir. Basit olan haraketi ki, ona: Benzerli hareket derler. Odur ki, felein yze yinde ya iinde var saylan bir nokta ki, o haraketle hareket eylese; o felein evresin de eit zamanlarda eit alar olutura. Mesela dokuzuncu felek ki, en byk felektir; lemin rkezinin evresinde doudan batya hareketle, bir gn bir geceye yakn bir srede bir dnn der. O halde, bu felein yzeyinde farzolunan nokta o hareketle eit zamanlarda eit mes afeler kateder. Alemin merkezi evresinde, eit zamanlarda, eit alar oluturur. Yani bu f elein evresinde kuak misilli farz olunan daire, yzaltm eit dereceye blnp; bu kua olunan o felein noktas, anlatlan ekilde hareket eyledike her bir yldz saatinde, onbe rece mesafe kateder. nceki saatte kat eyledii onbe derece kavse, ikinci saatte kat eyledii onbe derece kavsi eittir. Bu minval zere hareketle lemin merkezi evresinde, nc ki saatte oluturduu a, ikinci saatte oluturduu aya eittir. Dier saatleri dahi buna bilinir. Bu harekete, merkez evresinde benzerli hareket derle. Eer byle olmasa ben zerli demezler. Muhtelif hareket odur ki, benzerlinin tersi ola. Felein hareketi ya tektir ya bileiktir. Tek hareket odur ki, bir felekten ka. Bileik hareket odur ki , birden fazla felekten ka. Her basit hareket, tektir. Lkin her tek hareket, basit deildir. Her muhtelif hareket bileiktir. Lkin her bileik hareket, muhtelif deildir. Dr dnc Madde Yzeysel ekillerin llerini, mcessem ekillerin miktarlarn ve ykseklii ol klerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, geometriciler demilerdir ki: Bir yzeyin m iktar onun lmdr. Yani bir eklin lm bilimi, onun yzeyinin miktarn bildirir.Dik a k asn kuatan iki kenarnn birini, teki kenarn yarsna arpmakla elde edilir. Geni a n kiriine kan dikeyi, kiriin yarsna arpmakla veya aksiyle elde edilir. Alar eit ol angi bir asndan kiriine kan dikeyi, kiriin yarsna arpmakla veya aksiyle elde edilir olan genin lm, bir kenarnn karesinin drtte birinin iki katn e arpmakla elde ed n lm, bir kenarn, kendi yarsna arpmakla elde edilir. Ekenar dikdrtgenin lm, ke teki kenarna arpmakla elde edilir. ok kenarn lm, iki apndan birinin yarsn, o elde edilir. Ekenar olan okgenlerin lmleri, aplarnn yarsn kenarlarn toplamnn edilir.Dairenin lm, evresine bir ip tatbik edip, bunun yarsn, apnn yarsna arpm r. Eer dairenin ap, e ve yediye arplsa, evresinin lm elde edilip, ipe hacet kalma nin evresi, e ve yediye blnse, apna gerek kalmaz. Zira ki, her dairenin evresi, apn katdr. Onun iin bir dairenin ap, yirmi ikiye arplp, arpm yediye blnse, blm o d

evresi olur. Eer dairenin evresi, yediye arplp, arpm yirmiikiye blnse, blm o dair Kpn lm, karenin lmnden bilinir. (Karenin lmnn altya arpm) Dik silindirin elde edilir. Dik koninin yzlm, tepesiyle taban evresini birletiren dikeyi, evresini a arpmakla elde edilir. tabanlarnn yzlmleri ise, tpk dairede olduu gibidir. Krenin dairesinin evresine arpmakla elde edilir. Krenin btn miktarlar, apnn yarsn, ge makla elde edilir. Yahut ap, kpnden yedisini ve yedisinin yarsn atp, kalandan dahi ay lde kalandan doksan atmakla, btn miktar elde edilir. Bunlara kyasla bulutlarn miktarla r, feleklerin cisimlerinin ve yldzlarn lmleri ortaya kar.Yksekteki eylerin yksekl e miktar olduunu bilmenin kolay yolu budur ki: dz bir yerde bulunan yksek nesnenin tann d yerine ulamak mmkn ise; o dz yerde boyundan daha uzun bir mzrak dikip, ond uzaklarsn ki, grn o mzran tepesinden geip, o yksek eyin tepesine vara. Bundan so rden, o yksek eyin tann d yeri olan aslna varncaya dein, ayak ile, ya baka eya lam, mzran senin boyundan fazla olan ksmna arparsn. Sonra elde ettiin sayy, durdu yksek eyin, mzran tamamnn arasndaki mesafeye blp, blme kendi boyunu eklersin; ne sa, ite o yksek eyin ykseklii odur.teki zm yolu da budur ki: O yksek eyin yaknnd

erinde bir ayna koyup, ondan uzaklarsn. O kadar gidersin ki, o aynada yksek eyin tepe sini seyredesin. Sonra ayna ile yksek eyin arasndaki mesafeyi boyuna arparsn ve arpm, rduun yerle aynann arasndaki mesafeye blersin ve ite blm o yksek eyin ykseklik mesa . Zira ki, boyunun, durduun yerle aynann arasndaki oran; o yksek eyin ayna ile kendi a sl arasnda olan oran gibidir. u halde bilinmeyen, ortalardan biridir. nk drtl orant un ykseklii ilktir ve ayna ile durulan yerin aras mesafesi ikincidir. Yksek eyin yksek lii ise ncdr. Ayna ile yksek eyin asl drdncdr. Burada bilinmeyen ncdr. Vakt en ortaya bilersin; bilinmeyen blm olur.Bir yolu dahi budur ki: Bir asa dikip, glge sinin sana olan orann bilirsin. u halde yksek olan eyin glge vaktinden, ykse eyin yk ni bilirsin. Gne ufuktan krkbe derece ykseldikte; her nesnenin glgesi, kendisi kadar o lur. imdi, geometriden bu miktarca yazldkta; Allah Tal'nn: "Gklerin ve yerin melektun akmazlar m?" (7/185) remzi, lemin yapsndan da bir miktarca yazmaa gerektiren sebep ol mutur. Ta ki, en yze istek olan Mevla'y tanmaya yardmc ola. 9-BLM: KNC BAHS Alemin eklinin yuvarlak olduunun isbatn; yldzlarn ve feleklerin iyetini, hakmne on blmle tafsil eder. BRNC BLM Cisimler leminin biiminin yuvarlak lem kresi zerinde

izilen byk daireleri ve feleklerin tabakalarnn tertibini ve cisimlerin zlerini ve en b felein ekil ve yapsn alt madde ile beyan eder.

Birinci Madde Feleklerin yuvarlaklnn kabuln ve unsurlar ve yuvarlakla erikin olan hayret verici m ri bildirir. Ey azizi, malm olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Unsurlarn ve felek lerin yuvarlaklnn inkr iin ileri srlen delillerden uzaklamak, astronomi ilminde ger ki, cisimler leminin ve yerin yuvarlak olmas kabul edile. Zira ki, bu ilmin kaide leri hepten bu esas zere kurulmutur. Bundan bakasna imkan yoktur. Bu felsef gr, eria kr sanlrsa; endienin atlp, kalbin yatmas iin bitmeyen feyz kayna mam Muhammed G a rahmet etsin) hazretlerinin "Tehaft- Felasife" adl kitabnda yazd arapa ibareleri ay burada tercme klnmtr ve o byk imam hazretleri buyurmutur ki: "Malm olsun ki, filoz le halk arasnda olan ihtilaf ksmdr ki: Bir ksmda mnakaa, mcerret sze dayanr. Me r, alemin yaratcsna cevher deyip; cevheri, mekndan mnezzeh, zatyle kim varlk ile tefs eyledikleri gibi. kinci ksmdaki ekimeler, dinden bir esasa ilikin olmayan ilerdedir. O halde onlarla mnakaa etmek, peygamberleri tasdik zaruretinden deildir. Yani o ileri kabul, onlar yalanlamay veya aksini gerektirmez. Mesel: Ay tutulmas, yerkrenin gne ile ay arasna girmesiyle ayn nn grnmemesinden ibarettir. Zira ki ay, n gneten a er taraftan yeri kuatmtr. Ne zaman ay, yerin glgesinde kalsa, gnein ondan kesili i gibi. Ve dahi gnein tutulmasnn mns, yerden gnee bakan ahs ile gnein arasnda a e olmasdr. Bu durum gnele ayn ba ve kuyruk dmlerinde bir anda birletikleri vakitte dikleri

gibi. Bu grleri dahi mnakaa ile rtmekle durumu deitirmek mmkn deildir. Bu durumd , sylenmi bu ileri rtmekte mnazaray, dinin gereklerinden zanneder; o kimse dine zarar rmi olur. Zira ki, bu ilerin olmasna geometrik ve matematiksel deliller delalet ede r. Bir kimse ki, ona muttali olup, tahkikine gc yeter, sebebinden ve vaktinden, mi ktarndan ve sresinden haber verir; ona denilse ki: "Bu eriata aykrdr." Buna ramen o ki se kesinlikle bildii bu ite phe etmez, beki eriatta phe eder ki: "Kesin bilgiye aykr nasl olur?" diye tereddde balar. mdi, eriata, yoluyla tan edenlerin zararndan, yolsuz yardm edenlerin zarar daha oktur. Nitekim "akll dman aklsz dosttan iyidir," demiler n sonra mam Gazali hazretleri, gne ve ay tutulmalar hususundaki Hads-i erifi nakledip, demilerdir ki: "Hads-i erifin sonunda buyurulduu zere: "Ay tutulmas lah tecelli sebe le saygdr," bu fazlaln nakli sahih deildir. Sahih olduu takdirce dahi kesin ilerde, i alamaktansa te'vili ehvender. ok ak deliller, kesinlikle bu noktaya ulamayan kati iler karsnda te'vil olunmutur; nerede kald ki nakli sahih olmayan... Filozoflarla slm lim i arasnda tartlan konu: Alemin sonradan olduu ve sonradan olmad meselesidir. Alemin s adan olduu sbit olduktan sonra; yuvarlak olsun, dz olsun; felekleri ve unsurlar buld uklar gibi, on tabaka olsun, daha az veya ok olsun, dine zarar vermez. Alem her nice olursa olsun, kastolunan ey, onun Allah'n kudretiyle vcuda geldiidir. nc ksm odur

a tartma, din esaslarndan birine ilikin ola: Alemin sonradan yaratlmas, Allah'n sfatl cesetlerin hari gibi. Bu maddelerde onlarla gerektiince tartmak ve szlerini rtmek laz

Mesel: Onlar derler ki: "Alem sonradan yaratlmamtr, kadimdir. Zira ki kadime dayanr ve her kadime dayanan kadimdir. O halde lem kadimdir." Biz bu szleri rtp, deriz ki: "Ale m sonradan yaratlmtr, hdistir, nk deiicidir. Her deiiklie urayan hdistir." ma nin bu szleri, burada yazlmtr. Ta ki dine bal olanlar, anlatlacak artc ileri, diye reddetmekle reddolunmu olur kabilinden zannetmeyeler ve inkr yoluna gitmeyel er.

kinci Madde Alemin yuvarlakln isbat eden akli delilleri bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astrono mlar demilerdir ki: Alemin ilerinin tm birbirine baldr. Alem, birbirini evreleyen ve birine teet krelerdir ki, ine atacak bir bo mekn olmayp, ulv ve sfl cisimlerle dolmu lemin tabii yaps yuvarlak ekil zere olmaktr. Tabiatnn gerei olan nice deliler ile b a ispat edilmitir. Alemin her ne tarafna baklsa, yumru grnr. Her kuan bir kavis oldu r ve fikr kanun ve insan aklnn tecrbesiyle bilinir. Krev ekil, ekillerin en genii o baka gkte ve yerde mahede olunan durumlar, krevden gayride olmak muhaldir. Yuvarlak z emini dzeysel zannedip, dnya dzdr fikrini edenler, hayal vehmin malbudur. Kara, deniz, dalar, vdiler, deiik ekilleriyle toptan bir kre olup, yerin glgesiyle ay tutulduu ve ulma annda yerin glgesinin ayp yznde dnc bulunduu ve yeryznde seyyahlarn hareketi e boylam yerlerinin deiiklik zere bulunduu hep yuvarlakln delilleridir. Sabit yldzla in kutbunun evresinde paralel daireler zere dnp, kutba yakn olan yerde kk daireler i grnmesi ve ufuk dairesine teet grnen sabit yldzdan ekvatora varncaya dein zaman boy esabiyle gizlilik zamannn artmas, ta bir hadde varncaya dein

ki, grnme ve gizlenme zamanlar eit ola. Bundan sonra gizlilik zaman yava yava artp, g zaman azala. Hatta br kutbun yaknnda hi grnmeye. Doan yldzlarn ufuktan gnn yar yava yava ykselip, domas ve yine ayn minval zere batmas ve yldzn bykl ufkun asnda yerin buusuyla deiir ve byk grnmesi ve daima yeryznden gn yars ya yars akiler zerine, batdakilerden nce doas ve batmas; ay ve gne tutulmalarnn saatiyle me elmesi; kuzey tarafna gidenlere, kuzey kutup yldz ve dier kuzey yldzlarnn ykseklikl artmas ve gney yldzlarnn dnn artmas; gney tarafna gidenlere, kutup yldznn tmas ve kuzey yldzlarnn dnn artmas; deniz suyu yumruluunun, gemiden rtt sahi lara, nce en yksek taraflar grnp, yaklatka en aalarnn dahi grnmesi; yldzlar dnn eit olmas; gnein ekvator zerinde iken grnmesi ve grnmemesi sreleri eit ak, glgenin dz bir izgi zere dou ve bat noktalarna karlk ve iki glgenin birbirine . Btn bunlar, yerin ve gn yuvarlaklna delalet eder. Ay tutulmas vaktinde, ayn yzn inde ortaya kan yer krenin glgesi olduu, yerin kreliine ak delildir. Zira ki, eer y klinde olmayp, ya gen, ya kare, ya altgen eklinde olsa, ay tutulmas ile ayn yznde or n yerin glgesi dahi daire eklinde belirmeyip, ya gen, ya kare, ya altgen eklinde grnm iktiza ederdi. Oysaki grnt hep daire eklinde olmutur. Atmosferik olaylar deiik yerlerd gzetlenip; dou tarafnda, seher vaktinde vaki olan ay tutulmas ve dou annda beliren g utulmas,

batdakilere grnmez. Batda, dou anndaki ay tutulmas ve akam vaktindeki gne tutulmas re grnmez. Gn ortasnda ortaya kan gne ve ay tutulmalar, yerin alt yznde oturanla n alt tarafnda ve gn ortasnda vaki olan gne ve ay tutulmalar, yerin st tarafnda ot grnmez. Yerin stnde ve gn ortasnda meydana gelen gne ve ay tutulmalar, batdakiler rden nce grnr. Mesela batdakilere ya seher veya kuluk vakti grnr, doudakilere ya ak ikindi vakti grnr. O halde doulularn sabah ve akam, batllarnkinden nce olduu ay v laryle bilinir. Nitekim ehirler aras uzaklklar, gne ve ay tutulmalaryle bulunur. Btn urumlarn, krenin gayrisinde olmak ihtimali yoktur. Btn bunlar bir yana brakalm, Hind-i rk ad verilen Hindistan'a ve Hind-i Garb ad verilen Yeni Dnya'ya (Amerika) deniz yolu yla sefer edenlere arken ve garben gidip-gelme imkan ortaya kp; batdan gidip, yerin al tndan dolap doudan gelen gemiler, yerin yuvarlakl davasn ispat edip, btn delilleri tartma kapsn kapamtr.

nc Madde Dnyann yuvarlakl kaidesi zerine bina edilen artc meseleleri bildirir. Ey aziz, mal kip astronomlar demilerdir ki: Yuvarlaklk kaidesine dayanan astronomi ilminin artc mes leleri vardr ki, hem sorulur, hem alr. Birinci esele: bir gnn ahsa nisbetle deii sela: Belirli bir yerden, ahsn biri douya, biri batya gidip, biri de orada kalsa, ve gidenler, doru bir izgi zere, ve ayn hzla yryp; douya giden batdan, batya giden do , bir gnde yerinde duran ahsn yannda toplansalar. Hareket gn, yerinde durana gre cuma lsa; batya

gidene gre perembe, douya gidene gre cumartesidir. imdi, bunun srr budur ki, mesela ba a gidenin seyri yedi gn olsa, gnein hareketine uygun gitmesiyle, durann gn batmnda, bu un gn batm vakti, gnein devrinin yedide biri kadar ge olur. Bu gecikmeden, yedi gnde b r gn bir gece eksilmi olur. Bunun iin yerine geldii gn, ona nisbetle perembe der. Bun gibi douya gidenin seyri gnein hareketine ters olduundan, batya gidenin aksine o, dur andan gnbatm gnein devrinden yedide bir kadar nce olup, yedi gnde bu eksikliklerin top amndan bir gn bir gece hasl olup, geli gn ona gre cumartesi der. kinci mesele budur ryznde derin bir kuyu zerinde yksek bir minare olsa; o kuyunun dibinde bir kseyi su d oldurup, o suyu minarenin tepesinde o kseye koalar, almayp fazla gelir. Zira ki, me rkez daireden uzaklatka yumulma yay az olur ve unsurlarn czleri ise her nerede bulunur sa, lem kresinden bir damladr. imdi ksenin aznda bulunan dairenin kavsi, kuyunun dibin e ye merkezine yakn olup, eri olu ve minarenin tepesinde, ona oranla dz olmaya yakn olmakla, bir miktar fazla su alr. nc mesele budur ki: Gayet yksek bir minare erefesind , iki yerden birer ta atlsa, iki tan d yeri aras, erefedeki atl yerleri arasnda olur. Mesela erefenin bir kenarndan bir kenarna uzaklk be metre olsa, talarn d ye sndaki mesafe be metreden az olur. Aynen bunun gibi iki duvarn tabanlarndaki mesafes iyle, yukardaki mesafesi ayn deildir Zira ki, iki akln balang ve sonular eit olma aknlklar artarak, yerin merkezinde birleseler gerektir. Yine yuvarlaklk kaidesine day anan er' meseleler sorulur. Birinci mesele: Zeyd, ngiliz gemileriyle kutuplara vardk ta; alt ay gndz alt ay gece

olmakla, bu mddette be vakit namaz ve ramazan orucunu ne ekilde eda eder. kinci mesel e: Zeyd, Amr ile kyamet almetlerinden olan gnein batdan domas meselesinde bahse tutuu Zeyd bu meseleyi, astronomi kaidelerine tatbik mmkndr, dese: Amr inkr etse; Zeyd, Ta kiyddin Rasit'in szne gre, burlar dairesi genel meyli (23,5 derece) geip, uzun srede e vator hattyla akp, dier gezegenlerin kuaklar da onun gibi akmakla; batdan domu alen altm altn enlemde gne, batdan doar, deyip, durumu byle aklasa. Amr ise inkr bu mmkn deildir, dese ve eer mmkn olursa karm bo olsun dese, talak vaki olur mu? Zeyd Mekke ehrinden baka bir yerde bir mekan vardr ki o mekanda, drt yn kbledir ki ay akucu notasndadr dese; Amr inkr edip, ikisi de 'benim szm doru deilse klelerimiz azat sun' deseler, hangisinin yemini bozulur? Bu sorunun cevab arz olunmad. Drdnc Madde Fe eklerde ve yerde ortaya kan olaylar aklamak iin, lem zerinde konular ve izilen on b i bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronamlar, feleklerdeki ve yerdeki ileri t espit ve biribirine balamak iin, lem zerinde, nice muhtelif daireleri kutuplaryla ber aber ispat etmilerdir. Mehur daireleri iki ksm itibar edip; bir ksmn byk daireler, b kk daireler saymlardr. Ama byk daireler, bir ksmn kk daireler saymlardr. Ama yukarda akland gibi, lem kresine oranla byk ise de, ona kk derler. Deirmi kuak ler, on tanedir ki: Muaddilnnehar (gneitleyici) dairesi,

mntkatl buru dairesi, (Burlar kua dairesi) drt kutuptan geen daire, ufuk dairesi g resi, ykseklik dairesi, semtler ilk dairesi, eilim dairesi, enlem dairesi, grnen gk o rtas dairesi. Saylan bu dairelerin bazs lem kresi zerinde ayr ve hareket edici olarak nulmutur. Bazs bitiik ve sabit resmolunmutur. Ayr ve hareket edici olan byk daireler, t tanedir. Biri gn yars dairesi, biri ufuk dairesi, biri ykselme dairesi, biri ilk se mtler dairesi, biri eilim dairesi ve biri enlem dairesidir. Bitiik ve sabit olan d aireler, saylan bu dairelerden gayrisi olan byk dairelerdir ve kk dairelerdir. On byk ireden ilk daire: Gn eitleyici dairesidir. Buna dz felek dahi derler. Buna onun iin

muaddil (eitleyici) derler ki: Gne buna teet oldukta; Doksannc enlemden baka her yerde gece ve gndz yaklak olarak eit olur. Bu dairenin yzeyinde, yerkre zerinde izilen dai Ekvator derler. Zira ki fele onda uzakln kuruyarak, dolap gibi dner. Yani gn eitleyic daire, alemi bler farzolundukta: Ekvator, yer dzeyi zerinde ondan meydana gelen da irenin evresidir. Ekvatora paralel olan dairelere: Gnlk dn yerleri derler. Bunlar haya l edilen kk dairelerdir ki, byk felekte farzolunan her noktadan bu felein dnmesiyle, o un zerinde iki kutbu olan lemin kutbu ile kua olan eitleyici dairenin arasnda izilirl Bu daireler, gnlk hareketle izildiklerinden, bunlara: Gnlk dn yerleri derler. kinci e,e burlar kua dairesidir. Buna, burlar felei dahi derler. Oniki bur, bunun zerinde i ar olunduklarndan buna: Burlar dairesi dahi derler. Buna paralel olan dairelere: E nlem daireleri derler. Zira ki, yldzn merkezi onlarn birinin yzeyinde bulunsa: Burlar dairesinden kuzeye ya gneye eilimli olmu olur. imdi o yldzn enlemi, o daire ile burla airesi arasnda olan mesafedir. Bu daireler dahi gnlk dn

daireleri gibi hayal kk dairelerdir nk burlar feleinin iki kutbu ki, burlar dairesi kutbudur, lemin iki kutbu olan gn eitleyici dairenin kutuplarndan bakadr. imdi lazmd , gn eitleyicisi daire ile burlar dairesi lemin evresi zerinde, iki karlkl nokta ya iirler, ki, o noktalarn arasnda her birinden yarm daire meydana gele. Zira ki, burlar dairesi gn eitleyicisi gibi byktr. O noktann biri ki, burlar felei, gn eitleyicisi zeye meylini ondan balar. ona: Bahar eitlik noktas (21 mart) derler. Zira ki, gne bur aya geldikte0 ok yerde bahar mevsimi belirir. Bunun karsndaki noktaya: Gz eitlik nokta s (21 aralk) derler. Yine azmdr ki, burlar dairesinin, gn eitleyicisinden niha uzakl irelerinin ortasnda iki nokta yannda olur ki: Biri kuzey kutbu sebtindedir ve ona: Yaz dnm derler. br gney kutbu semtindedir ve ona: K dnm noktas derler. imdi bu ki niha uzaklk ile burlar dairesinin drt noktas belirlenmitir. Onlar da drtte bire bl undan sonra bu drt eyrekten iki eyrek bitiiin her biri zerinde iki nokta farzolunmutur ki, onlarla o eyrekler zer eit blme bulunmutur. Bundan sonra alt byk daire hayal olu ki, hepsi iki karlkl noktada yani iki burlar kutbu zerinde kesimilerdir. nc dair tan geen dairedir ki: Ad geen alt dairenin biridir. Bunun lem kresi zerinde iki kutbu, orta noktadr. Bu daire lemin iki kutbundan ve iki kutup burcundan, iki deiim noktasnd an gemitir. Onun iin bulan: Drt kutbu geen daire derler. Bu alt hayal dairenin biri o airedir ki, iki orta noktadan gemitir. Kutuplar, iki deiim noktas olmutur. Alt daired geriye kalan drt daire, o iki eyrek zerinde farzolunan drt noktadan ve o drdn karsnd unan teki drt noktadan gemilerdir. Bunlarn kutuplar burlar dairesi

zerinde farzolunan noktalardr. imdi sekizinci felek, bu alt daire ile oniki ksm olmutu . Her bir ksmn, iki yarm daire kuatmtr. Her ksmnda, burlar kuanda bulunanlar bu et bulmutur. Onun iin sekizinci felein ismi: Burlar felei olmutur. Bu alt daire, lemi ser farzolunsa, byk felek ve benzer feleklerin cmlesi, oniki burca blnr. Drdnc daire k dairesidir. Bu hareket eden bir byk dairedir ki felein grnen yarsndan grnmeyen yar una nispetle yldzlarn dou ve batlar belirlenmi ve bilinmitir. Bunun iki kutbu; bau ), ayakucu (nadir) bulunan iki noktadr. Ufuk dairesi, gndnmn iki noktada kesmitir ki, irine dou noktas ve dou gneitleyici; birine bat noktas ve bat gneitleyici derler. B okta arasn birletiren doru izgiye: Dou ve bat izgisi ve gneitleyici izgi derler. B iresinin burlar dairesi ile kesitii iki noktaya, doan ve batan derler. Dou noktas ile burlar dairesi, ya yldz merkezi arasnda ufuk dairesinden vki olan ksa kavse dou sias plitude); dou noktas ile onlarn arasnda bulunan kavse bat sias derler. Bu ufuk dairesi ne paralel olan kk dairelere kprler derler; Ufuk dairesinin stndekilere yksek kprle r. Altnda bulunanlara alak kprler derler. Beinci daire, gn yars dairesidir. Bu dahi h ket eden bir byk dairedir ki, lemin iki kutbundan ve baucu, ayakucu noktalarndan gemit r. Bunun iki kutbu, dou noktas ve bat noktasdr. Bu gn yars dairesi, ufuk dairesini ik oktada kesmitir. Biri gney noktas, biri kuzey noktasdr. Bu iki noktann arasn birleti giye; gn yars izgisi, zeval izgisi, gney ve kuzey izgisi derler. Bunlarn hepsi dokuz emin gayrisindedir.

Altnc daire, ykseklik dairesidir. Buna baucu dairesi dahi derler. Bu hareket eden bi r byk dairedir ki, baucu ve ayakucundan geip, o izginin tepesinden gemitir ki o izgi,

in merkezinden gelip, gnein merkezinden ya yldzdan geip, st felein yzeyine kmtr. airesi, ufuk dairesini dik alar zere iki ortada kesmitir. O noktalar sabit olmayp, uf uk dairesi zerinde yldz ve gnein intikali sebebiyle yer deitirirler. Her birine baucu ktas ad verilir. Bu noktalarla dou ve bat noktalar arasnda ufuk dairesinde bulunan kav se, baucu noktas derler. Bu iki baucu noktasyla gney ve kuzey noktalar arasnda bulunan kavse, baucunun btn derler. Bu ykseklik dairesi, gn yars dairesine bir gn bir gecede defa akr. Yedinci daire, semtlerin ilk dairesidir. Bu hareket eden bir byk dairedir ki ; baucu ve ayakucu noktasndan, dou ve bat noktasndan geer. Bunun kutuplar gney ve kuz noktalardr. Bu daire, gn yars noktas, ile baucu ve ayakucu noktasnda dik alar zere Alem kresi bu daire ile ve gn yars dairesi ile sekiz eit ksm olmutur ki: Drd yerin , drd ufkun altnda bulunmutur. Bu daireye onun iin semtler ilk dairesi derler. Yksekli k dairesi bunun zerine aktkta; onun kavsi, baucu, baucu btn kalmaz. Semtler ilk dai teet olan gnlk dnm noktalarna, blge dnm noktalar derler ki, o blgelerde oturanlar ktalardr. Sekizinci daire, eilim dairesidir ki; bu dahi hareket eden bir byk dairedir . Gneitleyici dairenin iki kutbundan gemitir. Gneitleyiciden, yldz ve burlar kuan nla bilinmitir. Buna ilk eilim denmitir. Dokuzuncu daire, enlem dairesidir. Bu dahi hareket eden bir byk dairedir ki, burlar feleinin iki kutbundan geip, o izginin baucu dan gemitir.

O izgi lemin merkezinden gelip, yldzn merkezinden geip, burlar feleinin yzeyine km dairesi ile, yldzn enlemi bilinmitir. Gneitleyiciden, burlar feleinin ikinci eilimi nla bulunmutur. Onuncu daire, grnen gn orta dairesidir. Bu daire, burlar kuann ve esinin kutuplarndan gemitir. Bunun iki kutbu, dou ve bat noktalardr. Ufuk dairesi ile urlar kuann ufku arasnda veya aksiyle bu dairede oluan ksa kavis, grnen iklim enlem urada, bu byk daireleri aklamakla yetinip, kalan daireleri, yerleri geldike yazlmak ho gelmitir. Beinci Madde Feleklerin btn tabakalarnn yapsn; feleklerin paralarnn har Gnlk dn hareketinin keyfiyetini; ynlerin snrlanmasn; yksek gk cisimlerinin mahiy arak bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Kainatn yaratcs ve dzenleyicisi olan Cenab- Hak'kn murad ve yaratmasyla btn feleklerin cisimleri, topraa varncaya kadar drt unsur; lahana yapraklar gibi biribirinin iinde drlm olup, bir dze by kn kuatm ve her ynden birbirine teet ve srekli, hepsi bir tek kre eklin n Rabbani hikmetle gzel bir nizam zere temeli atlm ve tesis olunmutur. Bu artc ve eim heykelinin ekil ve yaps; btn slm filozoflarnn ve din limlerinin ounun birbir iyle yle alnp, kabul edilmitir: Cisimler lemi, biribirini kuatan kreler ve unsurlar de soan kabuklar gibi tabakalar halinde olup, hepsi bir top ekline girmitir. Esr cisim ler yani klli felekler dokuz tane olup, btn yksek cisimlerin ve alak unsurlarn i gzen e varsaylan bir cz bulunur ki, o, lemin

merkezi ve hereyin esasdr. Bu dokuz gn en by, atlas feleidir ki, cihann ynlerini nn vakitlerinin belirleyicisi odur. Bu felek, teki felekleri avucunun iine alp, yirm idrt saatte bir kere, ldayan, sabit ve gezegen yldzlar tmyle doudan batya devreder bat ki; gece ve gndz, aydnlk ve karanlk srekli byle oluur. Hepsi onun hareketine d baldr. Bu dokuz felein sonuncusu, ay feleidir, ki, atmosferi, oluum ve bozuum lemini, y her taraftan kuatmtr. Drt unsurun kreleri, ay feleinin iinde mertebelerince durmu lemilerdir. Her durumda evre taraf st yn, merkez taraf al yn olup; yeryznde ve suda duran ve gezenlerin balar, ay felei tarafna; ayaklar lemin merkezi tarafna olduu bir rektir. Bu dokuz felek ve iindekiler, saf, kl ve effaf olup, saffetlerinin kemalinden unlara: Kh billur, kh buzlu, kh sulu demilerdir. Gerek feleklerin czlerinin tamam ve u surlarn paralarnn arasnda fazlalk ve boluk olmadnda filozoflarn hepsi birlemiler felein gerisinde srarla sz edilen holuu; ilk filozofar maddeden soyutlanm bir bulut m uttur demiler, kelam bilginleri bunu hayal boluk ile tabir ve tefsir etmilerdir. nk t eleklerin belirlenmesi, gklerin durumlarn kavramaya yetmeyip; astronomlar, yedi gez egene rz olan ileri gzetlediler. Yani bu gezegenlerde kh doruluk, kh durgunluk, kh ya kh srat ve kh geri dn grp; kh gne gibi genel eilimden ibaret olan iki deiim no ndiklerini ve kh dier gezegenler gibi deiim noktalarnn gney ve kuzeye iyice kaydn kh klar azalp byle durumlarla kh yere yakn kh uzak olduklarn: Ay ve gne tutulma olmayp; bazen tam, bazen cz tutulma olduklarn grp, olaylar zerinde

dnceye daldlar. Elhasl, ta ki onlar, gklerin bu gibi eitli ilerini incelediler. Byl eblerini, illetlerini erh ve beyan ettiler. Takvimde dzeltme yaptlar, ekleme ve karma larda bulundular. Dzenlemede klli felein ilerinde yani merkezleri bitiik olan iki par alel dzlem arasnda bulunan boluklarda, yeryzn iine alan ve almayan merkezleri ve kutup ar, bitiik, ayr; kalnlk ve incelikte eit ola ve olmayan nice nice czi felekler varsaym ya muhta olup; bunlar, bedenin azalarna benzetip, dnen ikinci felekler olarak itibar ettiler. imdi biz, o gklerin ve yerin yoktan varedicisi hkim yaratc Allah'n sanatnn eliklerini, hikmetinin hakikatlerini fikredip dnerek, onu tanmak isteyenlere, felekl erin czlerinin tahlili kolaylatrp bu hususlar ve benzerlerini anlatmak zere, somut bir ekil olsun iin feleklerin tmnn ekil ve suretlerini tasvir etmiizdir. Bundan sonra fel klerden topraa inip, oradan kendine gelip, Rabbini bulmak iin gklerin tertibini aklam ak ve yazmakta yukardan aaya inme yolunu tutmuuzdur. Btn feleklerin sureti budur: Alt adde Atlas feleinin yapsn, srat ve gnlk hareketini ve btn feleklere ve unsurlara ola akkm ve tasullutunu ve boluunun geniliini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronom lar demilerdir ki: Yksek felek ki, ay feleine nispetle dokuzuncudur. Yukarda akland ice namv e an ile hret bulmutur. Merkezi, lemin merkezi; kutbu, lemin kutbu olup, iki paralel dzeyle kuatlm bir yuvarlak cisim ve yldzlardan arnm olmakla; atlas felei a ve yer cisimlerini kuatm olmakla; cisimler lemi kendinde son bulup, gerekst ve cihann aycs olmutur. Gklerin tesinde boluk ve doluluk olmad

farzolunmakla; bunun yumru dzeyi, bir nesneye dokunmaktan uzaktr. Billur gibi saf ve basit bir cisimdir. Btn sslerden arnmtr. Lakin ukurumsu dzeyi, kendi holuunda o feleklerin yumru dzeylerine teettir. Bu byk felein altnda cz felekler farzolunmaya i ya olmayp, ancak byk dairelerden gneitleyici dairesi, bunun evresinde ve iki yarm kut da eim dairesi var saylmtr. Byk felek, bu denli genilik ve byklyle lemin merkez an batya sratli vaziyette hareketiyle, iinde olan felekleri toptan ve ate kresi ve ha va sresinden bir miktar dndrp, yirmi drt saatte bir dnn tamam eder. Her felein bi eydan vardr ki, ondan asla ayrlmaz. Lakin kendi meknnda btn czleriyle dzenli bir ek reket edicidir. Bir gz krpmas kadar bile duraklamaz. Byk felein,kuandaki hareketi ol atlidir. Nitekim geometrik delillerle sabittir ki, cins atn kou annda iki ayan kaldrp yuncaya kadar, byk felek bin mil mesafe kateder. Yaratc ve hakm olan Allah, her eyden zzehtir. Bu ne artc srat ve acaip kuvvettir ki, bir lahzada, kutru yerkreden byk ola feleiyle alp gider. Bu srate evvela Hadisi erif ehadet eder ki; Habibi Ekrem sallalla haleyhivesellem, Cebrail aleyhisselema: Zeval vaktinden sormutur ki: "Ey kardeim Ce brail, zeval vakti mi?" Cebrail cevap vermitir ki: "Hayr. Evet..." Habib-i Ekrem ( s.a.v.) sormutur ki: "Hayr'dan sonra niin evet dedin?" Cebrail cevap vermitir ki: "S en sorduunda, henz gne zeval noktasna gelmemiti. Ben, hayr, deyinceye dek beyz mil y atedip, gn yarlayc noktadan zeval noktasna gelmiti. Onun iin evet, dedim." Hak Taala b nu, nass ile bildirmitir ki: "Gne de yrngesinde yryp gitmektedir. Bu, gl ve bilgin ah'n kanunudur." (36/38) Geri matematikiler ve geometriciler, feleklerin ve yldzlarn

uzaklklarnn ve cisimlerinin llerini hesap ve kyas ile uzun uzadya beyan edip aklam n byk felein azametinin lsn bilmekte, genilik ve uzunluunu belirlemekte ve lemin m n yumru dzeyinin uzakln hesap ve kyas etmekten acz ve kusurlarn itiraf ve ikrar edip; u ancak yaratan Yaratc bilir, demilerdir. Fakat dier felekleri, sabit yldzlar ve gezeg nleri, matematikiler ve geometriler, gk gzetim letleriyle lp takdir ettikleri zere, b da bir miktar iaretle beyan etmek mnasip grlmtr. Ta ki bizim maksadmz olan Mevla'y vesile bulan, onun ince sanatlarn fikretmek, hikmetlerinin srlarn dnmek, kudret ve az tinin eserlerini temaa eden akl sahiplerine kolaylk olup; hepsini kendi vcutlarnda me vcut grp, kendilerini tanyc olalar. Buradan da Allah' tanmaya yol bulalar. Geri felek i ve yldzlar lp takdir etmek, cebir hesaplarndan habersiz olan kimselere uzak ve muhal grnr. Lakin bunlar, aslnda gerek ve sabit olan kesin ilimlerin kaideleri zerine kurulu akl hkmlerdir. Ama yksek cisimlerin mahiyeti, eski filozoflara gre felekler, yldzlar asit cisimlerdir: Ne hafiftir, ne scaktr, ne souktur, ne yatr, ne kurudur; ne yanma n e yapma kabul ederler; olduka latif ve saftrlar. Nitekim Hak Taala buyurmutur: "Gkleri n ve yerin yaratlmas, insanlarn yaratlmasndan daha byk bir eydir. Fakat insanlarn o ler." (40/57) Kudret ve celal sahibi byk Allah mnezzehtir. Alemi rneksiz yaratan, fe

leklerin hareketini, gece ile gndzn biribirini takip etmesini misalsiz var eden All ah mnezzehtir. "Rabbimiz, sen gkleri ve yeri bouna yaratmadn, sen mnezzehsin. Bizi at ein azabndan koru." (3/191) Bizi, gklerin ve yerin yaratln, gece ile gndzn deiim an eyle!

10-BLM: KNC BLM Burlar sahibi g; burlarn ekillerini ve isimlerini; burlarn ka ayn menzillerini; gk cisimlerinin uzaklklarn drt madde ile bildirir.

Birinci Madde Sekizinci felei bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Fele klerin ve unsurlarn tabakas birbirini kuatp, biri birine bir derece teet ve akr o feleklerde ve unsurlarda zerre kadar boluk kalmayp, her taraf dopdoludur. Hepsinin dn baka trl olup, kuaklar kendilerine kabuk ve zarf olmutur. imdi, en dta olan nlatld gibi byk felektir. Onun iinde bulunan kuak, sekizinci felektir ki, burlar fel sabit yldzlar felei namyle mehurdur. Byk felek boluunda durmas ve sabit olmas ile zi, lemin merkezi olup; kutbu, lemin kutbundan bir tarafa 23,5 derece eilimli olup, paralel iki yzyle kuatlm bir krev cisimdir. Yumru sathnn zerinde olan byk fele eettir. Dip yzeyinde olan boluunda, zhal feleinin yumru yzeyine teet olmutur. Says dzlarla ilenmi ve sslenmitir. Hayallerde ekillenen on iki burla naklanm ve renklen mi eksen olan felekler felei (byk felek) ile lemin merkezi evresinde doudan batya hare et eder, btn uydularyla yirmi drt saatte bir devresini tamamladndan baka, kendine has reketiyle lemin kutbundan baka olan kutbu zere ve gneitleyiciden gayri iki tarafa kut bu kadar eilmi olan kua zere,

batdan douya yava yava dner. Aheste hareketiyle altnda dikilmi olan sabit yldzlar t tarafa alp gider. Yetmi gne senesinde kendi kua yrngesinde ancak bir derece yol al lde ikibinyz senede bir, bir burcu geer ve yirmibebin ikiyz senede bir devresini tam am eder. Filozoflar: Bu sre tamamnda, denizlerin ve karalarn yer deitirmesinden, btn in ileri, srlar en iyi bilen Allah'n takdiri ile batan ayaa deiir, demilerdir. Bu fe ahi altnda, kk felekler varsaymaya hacet kalmayp, ancak byk dairelerden burlar daires bu felein evresinde, iki kutbu arasnda farzolunup, oniki burcun ekilleri bu kuann biz kendinde olarak belirlenmitir. Alt byk daire dahi, bu felein iki kutbu zerinde kesiir farzolunup, sekizinci felek, bu alt daire ile kavun ve karpuz zerindeki izgiler ekli nde oniki ksm olup; her bir ksmna bir isim ile bur ad verilip: Mesel, ko burcu, kova cu vs. denilmitir.

kinci Madde Belirlenmi yldzlar ile bulunan ekilleri ve burlar semasnn drt katn bildirir. Ey azi m olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Oniki burcun her birinde, mesela karpuzun her dilimi ortasnda yani sekizinci felein oniki diliminin her birinin yarsnda; belir lenmi yldzlarn toplu grnm, bir ekle benzer olarak gzetlenip, o burlarn isimleri g r. Mesela ko burcu, sekizinci felein sahasnda bir dilimdir ki, onun dilimlerinde gzl enen yldzlar, birer izgi ile birbirlerine balansa, ondan ko ekli grnr. teki burlar r ve grnlerine gre isim alrlar. Bu felein tamamen boluunu dolduran saysz yldzlar ozoflarn gzlemleri gereince; binyirmiiki kl yldz ieren hayvan ve eyaya benzer kr hayal

edilmitir. yzkrkalt gzetlenmi yldzn ekillenmesiyle oniki ekil belirlenmi ve oni lendirilmitir. Bu suretlerin yirmibiri kuan kuzeyinde bulunup, onlarla yzaltmalt y unmutur. Krk sekiz suretin kalan olan onbe suret, kuan gneyinde bulunup; gzetlenmi n yzonalt yldz dahi bunlarn sahasnda belirlenip, saylan binyirmiiki yldz tamamyla lmitir. Ek: Malm olsun ki, merhum yazarn (brahim Hakk) sayd zere, yldzlar iki ksm ksmna sabit yldzlar ve dierine gezegen ad verilir. Bir ksmna sabit ad verilmesinin s : Birbirlerine olan uzakln miktar daima eit olup; fazlalap, eksilmediklerine dayanr. ar, bu bahiste anlatlan sabit feleklerdir. teki ksmna gezegen denilmesinin sebebi: B unlar baka baka yryp hareket ettike, birbirlerine kh uzak kh yakn olduklarna binaen nlar yedi gezegendir ki, her biri bir felekte bulunur. Bu gezegenler, bazen bir

yerde toplanp kmelenerek, ufuk dairesinin birbirine kar derecelerinde kar karya bulun ar. Sabit yldzlarn miktar, sonraki filozoflarn szne gre; binyzoniki adet yldz olup olduklar belirlenmitir. Birbirlerinden ayrlmak ve her birine bir isim konulmak imkn sz olmakla: Bilginler toplu grnmlerini altma blp, her birine bir ekil zere isimler uygun grp ve her bir ekle, eski filozoflar arasnda hret yapm kimselerin isminden, ba yvan, bitki, cisim ve let isimlerinden birer isim koymulardr ki, aaya konulan felekler eklinde grlmektedir. Adlar geen seksen eklin her biri, birka yldzdan bir topluluk o dnlp, onlarn onikisi, burlar kuandadr. Bu yldzlardan aylan yzkrkalt yld i unlardr: 1- Ko,

2- Boa, 3- kizler, 4- Yenge, 5- Aslan, 6- Baak, 7- Terazi, 8- Akrep, 9- Yay, 10- Olak , 11- Kova, 12- Balk. Burlar kuann kuzeyinde yzaltm yldz gzlenmi olup, yirmi b edilmitir. simleri unlardr: Kk ay, byk ay, Keykavu, ku... Gneydeki drtyzalt benzeyip, isimleri byledir: Kitas, cebbar, tilki, kpek, gemi... Btn bunlar sadece gz etlenebilen yldzlardr. (Bugnk bulgularla bu say seksensekiz olarak tesbit edilmitir). esela kehkean (samanyolu) da bulunan yldzlarn henz saylar tesbit edilememitir. te ya yldzlarn, yere uzakl ve yaknlndan m kk veya byk grndkleri henz mehuldr. niki burcun alts, gneitleyici dairenin kuzeyinde olmakla, bunlara: Kuzey burlar derler . Alts dahi gneleyicinin gneyinde olduu iin, onlara: Gney burlar derler. Kuzey bur , ikizler, yenge, arslan ve baaktr. Gney burlar: Terazi, akrep, yay, olak, kova ve bal . Bu burlarn drdne: Deitiren derler; drdne: Sabit ve drdne: Kartran derler. Dei yenge, terazi ve olaktr. Bunlara deitiren denmesinin sebebi: Gne unlardayken bir mevsi den bir mevsime gemi olur. Ama kota gne bulunduunda, zaman ktan bahara dner. Gnein girmesiyle zaman, bahardan yaza dner. Gne teraziye girdiinde, zaman, yazdan sonbahar a dner. Gne olaa girdiinde, zaman, sonbahardan ka dner. Ko burcunun balangcna, i s; yenge burcunun balangcna, yaz dnm; terazi burcunun balangcna, sonbahar noktas; un balangcna, k dnm derler. Sabit burlarsa: Boa, aslan, akrep, kova burlardr. Bu enmesinin sebebi: Ne deitirenler gibi deime noktasnda kalr, ne kartranlar gibi iki s e belirirler. Kartranlar: kizler, baak,

yay ve balktr. Bunlara bu ismin verilmesinin sebebi: Gne bu burlarn paralelinde iken, her birinde zaman, bulunduu durumla dier durum arasnda karmtr. kizlerde, zaman, ilkb ayken, yaza dnp yazla karr; Baakta zaman, yazdayken sonbaharla karr; yazdayken, zama nbahardayken kla karr. kizlerde, zaman, ktayken ilkbaharla karr. Sonraki filozofla a oniki burla yedi gezegen, tpk drt unsur gibi deiik tabiatlar zeredirler. Onlar, her rcu bir tabiatta bulup, burlar tirigonometresi adn vermilerdir Ko, aslan ve yay burlar a ate ls derler ki,her birinin tabiat, scaklk ve kuruluktur. Boa, baak ve olak, to i, her birin tabiat; soukluk ve kuruluktur. kizler, terazi ve kova, hava lsdrler ki, birinin tabiat, scaklk ve rutubettir. Yenge, akrep ve balk, su lsdrler ki, her bir biat, rutubet ve soukluktur. imdi srasyla bu burlara: Atesel bur, topraksal bur, hav e susal bur derler. Oniki burcu bu minval zere sayarlar. te yandan oniki burcun bazsn erkek, bazsn dii tabiatte bulup, bazlarn gndze, bazlarn geceye nispet etmilerdir kek, alts diidir. Erkek olanlar: Ko, ikizler, aslan, terazi, yay ve kova burlardr ki, unlar tekil burlardr. Diiler0 Boa, yenge, baak, akrep, olak ve balktr ki, bunlar iki imdi, ko burcundan balayp, srasyla burlar, bir erkek, bir dii sayarlar ve oniki bur amamna dein giderler. Ate ve hava lerde erkek burlar bulunup; topraksal ve susal l bulunup: Gndzsel erkek ve gecesel dii olmutur. Burlarla ilgili tablolar aadadr. Bur urumlar lkbahar Yaz Sonbahar K Deitirenler Ko Yenge Terazi Olak

Sabitler Boa Aslan Akrep Kova Kartranlar kizler Baak Yay Balk nc Madde Sabit yld ayn konaklarn isimleri ve ekilleriyle; burlar feleinde olan mekanlaryla ve krk enlemd ou ve batlarn yerleri ve vakitleriyle bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, Hak Taala Kel am- Kadim'inde: "Ay iin de konaklar tayin etmiizdir," (36/39) buyurduu ayn konaklar yi rmi sekizdir ki, bu, burlar feleinde sabit olan gzlenmi yldzlardan burlar kuann ya up; ay, kendi felei kuanda batya hareketiyle ko burcunun yarsnda gne ile karlat yldz beraberine geldike, o yldz bir konak itibar olunmutur. Ay, sratli hareketiyle on ki burcu yirmisekiz gnde kat edip ve devredip, yine yerine dndnden, yirmisekiz konak

bulunmutur. lk konak eratin, son konak ise rea olarak isimlendirilmitir. Her iki kona k aras oniki derece elliiki saniye olmakla; oniki burcun her biri yirmisekiz kona ktan iki konak ve tebir kona yaklak olarak iermitir. Bu durum, alt sene nce yazlm mede anlatlmtr. MANZUME Allah adyle balarz haberi Kld takdir ems ile kameri Hamd li bibine salavat ems ve mah eyledike ho harekt Badeh Hakk der ey ehl-i hitab Ehl-i hey'e t yszncedir bu kitab Nazm kldm kitab- muteberi Dedim ismin menzil-i kameri

Oldu ebyat cmle yz doksan Binyz altmbe idi sl ey cn arh- Smin ki oniki blnr He ulunur Oniki burcu oniki ay olur bahar olur dahi yay olur harif olur dahi ktr r ki ay olmutur Evvel azar ikinci nisandr eyyar rbi hazirandr Hmis oldu temmuz ve sdisi Oldu eyll sbii behesab Smin ve tsi oldu terineyn K d knun ve yek ubat ey zeyn Gelm brc viline On gn akdem uhur- rum biline Oniki burca bunlar esmdr Bir hamel iki sevr vzdr Seretn ve esedle snbledir Burc-u mzan ve akrab biledir Kavs ile ced ve delv ve h ir Ylba ol hamel saylr nk e burc otuz py gemitir Bil yl eyymn yz altmbe sbitan- ncum Devr-i ark seri' seyrandr

Hep tulu ve gurup o devrandr Oniki burc yirmidrt saat re bir devri hatm eder rhat n d nsf- burc bir saat Saat onbe derecedir det arh- aremde gn musana'dr stnde zemin m Ol felek devr eder gne seyri Onda yok necm emsten gayri Garbdan arka gn gider her gn ltmbeinde biri gn Seyr eder ems gnde bir derece Ayda bir burcu kat' eder bylece n er her ay birine Yl tamamnda hem gelir birine Ruz-u eb hatt- stvada sev Arz krk cz' eknda ola Ol cedye gelse gn rahn Zemherr ibtidasdr o zaman Saat- eb o gece onbe ol t dokuzu bulur Pes gece gnden alt saat alr gn gece bir karara kalr Badeh gn be r Ta hamel evvelin bu ems bulur Nakledende gn ol hamele Gece gndz beraberine gele

Gn doandan bitene dek o zaman Oniki saat ola b noksan Gn bitenden doana dek gece hem Oniki saat oa olmaya kem Hem yine gn be gn etval olur Seratan evvelin gne ki bulur S aat-i ruz o gnde onbe olur Ol ebin saat dokuzu bulur Pes gndz ebden alt saat alr karara kalr Badeh gn be gn eb etval olur Ta ki mzann evveline gelir Gelse mzann ibti gn Ruz ve eb hem beraber olur o gn n hamel evvelile bu birdir ark ve garb ikisine bir yerdir Pes yine gn be gn eb etval olur Ta gne cednin evveline gelir Ylda bir yol bu de r-i dimdir Arz- mimde bu tavr kimdir arh- aremde ems her nicedir Hem kamer bu felekte cedir arh- evveldedir kamer mirt Ol musaykal- kesiftir bizzat Cerm-i emsir ziyas daimd ir ems ile nur-u mah kaimdir Cerm-i mah muzlem ve mdavverdir

Ol gneten yana mnevverdir Cy n gnle arzn arasdr Arza doru muhak karasdr Ertesi rlu yandan bize hayal grnr Gn be gn ay gneten olup rak Arza doru yz olur berrak a n mah eylese seyr ems ve mah beynine karib ola yer ems ile mah ho mukabil olur Grnr nu r-u bedr kmil olur nki mir'at- emsdir bu kamer Zulmet-i leyli nur mahz eyler emse oldu ka mukarreb hem ay Azar azar grne nursuz cy n bulur hem o ems-i tbn Bize doru dne Ayda bir yol bu devr-i daimdir Bu muhak ve bu bedri kaimdir Oniki burcu gn keser bir yl Kat' eder meh bir ayda cmleyi bil Garbdan arka hem kaber dolar Gnde on derece yer oluur ems ile n kamer muhak bulur ertesi gece ay mukaddem olur Gnde oniki cz' o geer Oniki burc bist het ler

Pes menzil yirmi sekiz olur Her birine nian yldz olur Her niann bir ismi resmi var Say mretteb yeriye bil ey yar eratin ve betin ve pervin ' Debran hak'a hen'a ile zira' N esre ve tarafa cebhe ve zre Sarafa ava semak ve pes gafera Hem zebnen ve badeh ekli l Kalb ve ol niayimi ho bil Belde zbin bel'- suud ihya Pes mukaddem muahhar oldu rea Gkyznde menzil-i kameri Bilmek istersen eyle eb nazar Gzle hem ftab- tbn n bul gn oldukta ems ufukta ayan Nokta-i mark oldur eyle nian Hem edende o gn ufukta gurub N okta-i marib ol yeri bil hub ki yandan d nokta evsat al Kl nian nokta-i cenub ve imal bu drt nokta evsatn tahmin Het nokta ufuktan et tayin Ufku farzet yz altm ay Pes ul gurubu ondan say Krk derece arzda menzil ede zuhur

Nokta-i markn imalinden Hem yirminci cz' hilalinden eratin iki necm-i lidir Bir cenub i imaldir Bir zir ikisi arasn say Bist ve het hameldir onlara cy Ol cenub yannda rs dz ismi bthtr eratinden muahhar olan berah Hem betn ol ikinci menzil-i mah Nokta-i mar maline bak Noktadan doa krk derece rak kk nemedir mselles var Burc-u sevrin nnde ar n iki saat ol eb ede ubur lker nc menzil ede zuhur Nokta-i markn imalinden Hem e kemalinden He eklinde alt kevbdir. Sevrin yirmi drd munsabdir Ol eb saat ve rubu' man Doa drdnc menzil debran Noktadan on sekiz derece imal Berk urur necm-i hmisi fi'lhal Dal eklinde pen yldzdr Burc-u cevzada cy sekizdir drt Buuk saat ol eb etme hcu

Menzil-i hmis ede huka tulu' Nokta-i markn imali hemin Cz- sminde ekl nokta-i in Re bbar ad seh necm-i nihan Burc-u cevzada bistemde ayan Be buuk saat ol eb etse mrur Hna altnc nokta ede zuhur Nokta-i markn imaline bak Noktadan onsekiz derece rak ki yld e garb kebir Seretan cz'- hmisinde mnir bekle be saat ol eb ile nigh Gresin t zra' Nokta-i markn imaline git Noktadan krk derece tahmin et ki ren sitredir be akab Gar y mi4dir bel'akab Oldur ol imali bir yldz Seretandan beridir on sekiz Olsa saat yedi o eb-i kmil Grnr nesre hetem menzil Nokta-i arkn imaline gel Her yirmibeinci czn en br paresidir r necm murabba arasdr smi ura-y yemandir bil Hem eset evvelindedir

sekiz saat ol eb etse gzar Grnr tarafa tsi ile nazar Nokta-i markn imalinden Hem ot cz kemalinden ki yldz biri eseddendir Esedin onbeinde rendir het Ve nm saat ol eb Ar- mah cebhe ede zuhur Nokta-i markn imalini al Ta yirmibeinci czne gel Bir muavve re drt kevkeb Ol cenuhu azim ve ruen hep Oldu kalb'l-esed byk yldz Hem esedden biri yi misekiz olsa saat dokubuuk o seher Zredir onbirinci doa meer Nokta-i markn imaline v yirmibeinci czde karar Koa yldz cenubdir ruen Snble onbei ona mesken n doar gn oktadan sarfa krk imal iva Sarfa ol necmi ol kadarn On ikinci menazil-i kamerin Hor de encm muhit oldu nian Snble hiridir ona mekan Oldu iva be encm ruen

Tuttu mizann onbeinde vatan n menazilden onne heman Markndan o eb bilindi mekan B ile bil o zaman Maribe bak o eb hem eyle nian nk bir saat ol eb ede gzar Menzil-i r ukta gider Nokta-i maribe nazar ho kl Batar onda ysemak eazli bil ismidir fahz- snble ey can Resmidir bst-i penem mizan t kim saat ol eb ede duhul Panzed hem gufre ancak e de nzul Nokta-i maribin imalini al Her yirmisekiz derecede kal Bir mukavves hat zere kevkeb Yeridir cz- evvel akreb Hem bir ismi samek ramh'dr st ramh ve kendi rhdr 't-tevali ol On beinden evvel ede nzul pes Rbue saat olsa ol eb hub nezd hem zebane ed e gurub Nokta-i maribin gurubuna var Ondan ondokuzuncu czde biter ki yldz mukabil ve b errak kinin aras bir mzrak

Hem bir ismi de pele-i mizan Burc-u akreb ndr ona mekan n iki saat ola ol eb tr Oldum klil on yedinci batar Nokta-i maribin cenubuna bak Noktadan otuz derece rak Yer va r b hat zere kevkeb Rueni oldu cebhe'tl-akreb Akreb oldu bir ismi hem ey yar Burc-u a krebde cy- bist har Bekle saat ikibuuk ola t Hejde hem kalb-i akreb onda bata Nokta-i maribin cenubunu bul Otuznc cz garbn bul Bir mukavves hat zere kevkeb Sdis burc atlub Kalb-i akreble bile yle varb Nokta-i maribin cenubuna bak Noktadan krk dokuz de rece rak Koca yldzdr ikisi berrak Buldu kavsin yirmisinde durak Bekle drt saat ol gec e oturup Bstemdir niayim ide gurup Nokta-i maribin cenubunu bul Otuznc czdr ona yol saar ve r kibar Tuttular ced evailinde karar

Dahi be saat ol eb uyuma t Kim yirmi birinci belde bata Nokta-i maribin cenubunu al Ta yirmisekiz dereceye gel Kta-i arhdir ki sde olur Encm etrafna klade olur her bir ad kladedir ey can Evsat- ced burcun etti mekan Ger yedi saat olsa eb-i rayih Bata bist ve dm ad zbih Nokta-i maribin cenubunu al Ondan ensekizinci czde kal ki yldz imalid zam Bir kk necm annda ad ganem Zbih an eder gibi kurban Ol devl ne oldu mekan Heft ol eb olma mell Bst ve sevm belidir ede nzul Nokta-i maribin cenubunu nice Noktadan s ay yirmi derece iki ruen sitaredir ki karib Bir kk yldz aralkta garib Ol kk yld

elvin ondrddr mekan hemin Ger dokuz saat ol eb etse gzar sit rem suud o demde gider a-i maribin cenubuhu bul

Cz- smin ufuktadr ona yol Bir mukavves hat zere yldz Delv burcunda cy onsekiz Onbu ol ebeyle nazar Ahbih bist penemine seher Nokta-i maribe garib ve cenub r kevkeb olup Rbii sa'd ve hem redif ana nm Hmisi burc-u hutu kld makam arka bak hem o akam et tevfik rtifaiyle her birin tahkik Kim mukaddem dahi muahhar hem Doalar ems batmadan akdem Birbuuk saat akama var iken kisi dahi domu ola maan Nokta-i markn imalinden B enem cz' kelalinden Doa fer'i mukaddem onda ayan Asl bir necmdir cenubu heman kisinin aras bir mzrak Hatdan panzdehem o fera durak Nokta-i markn imaline git Her otuzbir de ece tahmin et Onda domu ola muahhar nur Feri aslndan akdem ede zuhur ki yldz ki suudu ir mzrak Feri hut hirinde ho burak

arka bak bul o eb mahall-i a Domu yirmisekizinci raa Kalm iken guruba bir saat arkt la ol rahat Nokta-i markn imalinden Hem otuzuncu cz kemalinden ki yldz ki ark ve ga ncmledir sefine gibi ekl-i ehlilcidir ol gya Hem hamel onbeindedir hl Nfs- burc-u ham e olsa muhak Meh gneten bu resme ola rak Menzil-i la olur eratin Hem bu tertib ile raa ye dein n yirmisekiz gn ire kamer Bu menazilden ede cmle gzar Ol yirmisekiz gnyle ge m geer ems gnde bir derce n yirmidokuzbuuk gn olur ems ile hem kamer muhak bulur Ol en bir ay yirmidokuz Gn hesap olunur br ay otuz Badeh her ne eb klnsa murad Bu menazil tamam olur tdad Olduun gece emse bir derece Kim ne burcun kandad o gece Kl hesab ibtid -y mizandan

Bil ne miktar geti ems ondan Gee bir burcu iki saat o dem Hep menazil doup batar akde m Pes her onbe gecede bir saat leri sbitan eder srat kim gne her gn iki kursu kadar Se r edip arka ge guruba gider Her ne gese buna kyas olunur Bu hesab zere cmlesi bulunur geer ems evvel ol hamele Emr ber aks olur kolayl gele Marktan ayan olan kevkeb Maribiy le bilinmek olur hep Maribinden beyan olan el'n Markndan bilinmeli o zaman Nereden doa karsnda batar Kande batsa mukabilinde doar n menazil bilindi bi't-tayin Oniki burcu b undan et tahmin Ta ki seyyar ve sbit ola ayan Kim ne kevkeb ne burcu kld mekan Ho bi lindi kevakib ey Hakk Seyr et eflk fikr kl Hak'k. (Haberi, Allah adyla balarz. Gne akdir kld. Hamd Allah iin, salavat Habibine: Gne ve ay ho hareketler eyledike. Sonra h kk, ey szm dinleyenler, der, bu kitab, astronomlar szncedir. Muteber kitab nazm kldm menzillerinin ismini dedim. Btn beyitleri yz

doksan oldu. Ey can, sene binyz altmbe idi. Sekizinci felek ki, oniki blnyor. Her b z pay bulunuyor. Oniki burcu, oniki ay olur. bahar olur, dahi yay olur. gz olur, ktr. Drt mevsim, oniki ay olmutur. Birinci mart, ikinci nisandr. nc mays, drdnc i temmuz, altnc austostur. Eyll yedinci, sekizinci ve dokuzuncu, terin-i evvel, terini sani oldu. K iki kanun ve bir de ubat oldu. Burlar ortasna gn gelmeden, on gn nce r ylar biline. Oniki burca isimler bunlardr: Ko, boa, ikizler, yenge, aslan, baak, tera zi, akrep, yay, olak, kova, balk. Ko, ylba saylr. nk alt bur, otuz pay gemiti l. Sekizinci felektedir resimler paras. Btn sabit yldzlar ondadr. Douya dn hzld dntr. Oniki bur, yirmidrt saat ire bir dn rahat tamamlar. Burcun yars yarm saat derecedir. Drdnc felekte gn sslenmitir. Yer stnde kymetli talardr. O felek, gne der. Onda yldz ve gneten gayri yoktur. Batdan douya gn gider her gn. Gn, yz alt ir derece gne gnde seyr eder. Bylece ay da bir burcu kat eder. Her ay birine geer. Yl tamamnda yerine gelir. Eitlik izgisinde, gece ile gndz eittir. Enlemi krk olan yerde o a bu. Olaa gelse, gn aydndr. O zaman en souk gnler balangcdr. Gecenin saati o zama r. Gndzn saati, dokuzu bulur. O zaman gece, gnden alt saat alr. gn gece bir kara onra gn, yava yava uzar. Ta ko evvelini bu gne bulur. Gn koa nakledende, gece gndz gele. O zaman gn doandan bitene dek, noksansz oniki saat ola. Gn bitenden doana dek g ece de, oniki saat ola, eksik olmaya. Hem yeni gn gn uzar. Yenge evvelini gne ki bulu r. Gnn saati o gnde onbe olur. Gecenin saati dokuzu bulur. O zaman gndz, geceden alt s at alr. gn

 gece o kararda kalr. Sonra gn gn gece uzar. Ta ki terazinin evveline gelir. Terazini n balangcna gn gelse, gece ve gndz de beraber olur o gn. nk ko evveliyle bu, birdi at, ikisine bir yerdir. O halde yine gn gn gece uzar. Ta gne olan evveline gelir. Bu bir yol daimi dntr. Mim enleminde bu halde durmaktadr. Drdnc felekte gne her niced da bu felekte ylecedir. Birinci felekte ay, aynadr. o bizzat parlak ve youndur. Gnein ziyasi sreklidir. Gne ile ayn nuru kaimdir. Ay, karanlk ve yuvarlaktr. O gneten yana vverdir. Yeri nk yerle gnein arasdr. Yere doru akma, karasdr. Ertesi gece, hilal dan bize hayal grnr. Gn gn ay, gneten rak olup, yere dour yz berrak olur. Drdnc eyr eylese, gne ve ay arasna yakn la yer. Gne ile ay ho mukabil olur. Ondrd grnr, . nk gnein aynasdr bu ay. Gece karanln salt nur eder. Ay da gnee yakn olduka, z yer. Parlak gnei bulduunda, bize doru donuk yan dner. Bu, ayda bir yol srekli devird r. Bu akma ve bu bedridir. Gn oniki burcu bir yl keser, ay bir ayda hepsini kateder. Batdan douya ay da dolar. Gnde oniki derece yer oluur. Gne ile ay akmay bulur, er y nce olur. Gnde oniki cz o gne geer. Oniki bur, yirmisekiz ler. O halde menziller kiz olur. Her birine nian, yldz olur. Her niann bir ismi ve resmi var. Ey dost, tertip lenmi say, yeriyle bil. (Burada tali yldzlarn adlar saylyor.) Gkyznde ayn menzille ek istersen, geceye bak. Gzle hem parlak gnei. Terazinin balangcn bulduunda, gne uf dou noktas odur, nian eyle. Hem o gn ufukta batanda, bat noktas o yeri bil. ki yandan iki nokta ortasn al, gney ve kuzey noktalarn nian kl. Bu drt nokta ortasn tahmin k n ekiz nokta belirle. Ufku

yz altm ayak farzet. O halde dou ve baty ondan say. Krknc enlemde menziller, o ufu esme doru doa bata. Yarm saat evvel gece gee, menzillerin balangc ortaya ka. Dou no zeyinden, hem yirminci cz hilalinden, iki parlak yldz yksektir; biri gneyde, biri kuze ydedir. kisi arasn bir zira ay, yirmi sekiz; kotur, onlara yer. O gneydeki sabittir. Bir kk yldz, ismi batndr. ki parlak yldzdan geri ola biraz. Batn da ayn ikinci me oktasnn kuzeyine bak. Noktadan krk derece rak doa. kk yldz, gen var. Boa burc o gece iki saat gee, nc menzilde lker ortaya kar. Dou noktasnn kuzeyinden, otuz de minden hue eklinde alt yldzdr. Boann yirmidrd bellidir. O gece saat ve eyrekte zile zebran doa. Noktadan on sekiz derece kuzey, o durumda beinci yldz doar. Dal eklin e be yldzdr, ikizlerde yere sekizdir. O gece drt buuk saat, hcum etme, beinci menzil a doa. Dou noktann kuzeyi, sekizinci czde, nn noktas eklidir. Ba cebbar, ad gi urcunda gzle; o gece be buuk saat gese, hna altnc nokta zuhur ede. Dou noktasnn kuz ak; noktadan onsekiz derece rak, kuzey ve bats byk iki yldz, yengecin beinci cznde Be saat bekle o gece ile uyank, yedi arnda ay gresin. Dou noktasnn kuzeyine git, no n krk derece tahmin et, iki parlak yldzdr hemen sonra. Bats, am airlerinin sandr. O kuzeyli bir yldz. Yengeten beridir onsekiz, olsa saat yedi o gece tam grnr sekiz sekin konak. Dou noktasnn kuzeyine gel, her yirmibeinci czn al, kk yldzlardan bulut par renin arasdr. smi Yemen airleridir, bil. Hem aslan evvelindedir hasl nk, sekiz saat o ce gese, grnr tarafa dokuz kere bak. Dou

noktasnn kuzeyinde, hem otuzuncu cz bitiminden iki yldz; biri aslandandr, aslann onbe parlaktr; sekiz ve yarm saat o gece gese, ayn onuncu yz ortaya kar. Dou noktasnn al, ta yirminci czne gel. ni-kl bir izgi zere drt yldz, gneyi byk ve kl landan beri yirmisekiz olsa saat dokuz buuk o seher, ziredir onbirinci doa meer, dou noktasnn kuzeyine var, kl yirmibeinci czde karar. Koa yldz, gneylidir parlak, baak na mesken. nk doar onunla gn bile. Noktadan arka kuzeye fark iva, sarfa o yldz, o k onikinci menzili kk yldz kuatt, nian baak sonudur ona mekan. Oldu iva be yldz par nin onbeinde mekan tuttu. Menzilden onne hemen douundan o gece bulundu mekan. Kalann ile bil o zaman. Batya bak o gece, hem de nian eyle. nk o gece gee, drt menzil de ufuk a gider. Bat noktasna iyi bak. Betar onda semak silahsz bil. smi baak fahz ey can. Res mi yirmibe terazidir ta ki, saat o gece gire. Hem gufre onbete ancak iner. Bat nokta snn kuzeyini al, her yirmisekiz derecede kal. Bir kavisli izgi zere yldz, akrepin bi ci cz yeridir. Bir ismi semek ve bir ismi ramhdr. t mzrak ve kendi yaralaycdr. Dr urlar sras zere, onbeinden evvel ine. te zeyrek saat o gece, gne parlayarak batar. B tasnn gneyine var, ondan ondokuzuncu czde batar. ki yldz karlkl ve berrak, ikinin rak, bir czde batar. ki yldz karlkl ve berrak, ikinin aras bir mzrak, bir ismi de t

elesi, akrep burcu ndr ona mekan. O gece iki saat karanlk olur. Tac oldum, onyedinci batar. Bat noktasnn gneyine bak, noktadan otuz derece rak yer var. Ayn izgide olmayan dz, kls akrebin cephesi oldu. Ey dost, bir ismi de akrep oldu. Akrep burcunda yirmidrt yer, bekle saat ikibuuk ola ta onsekiz, hem akrebin kalbi onda bata. Bat

noktasnn gneyini bul. Otuznc cznn batsn bul. Kavisli bir izgi zere yldz. Akrebin kalbiyle birlik yle varp, bat noktasnn gneyine bak, noktadan krkdokuz derece koca yldzdr, ikisi berrak, buldu ayn yirmisinde durak. O gece oturup drt saat bekle. Yirmidir ay dura bata. Bat notasnn gneyini bul, otuznc czdr ona yol. Drt yld de karar tuttular. O gece be saat daha uyuma, ta ki yirmibirinci belde bite. Bat n oktasnn gneyini al, ta yirmisekiz dereceye gel, felek kuadr ki sde olur, yldz etraf nlk olur. Ey can, herbir ad gerdanlktr, olak burcunun ortasn etti mekan, ayet gece ye saat gidici olsa, bata yirmi iki, ad zebayih. Bat noktasnn gneyini al. Ondan onsekizi nci czde kal. Kuzeyde iki yldz byktr. Bir kk yldz, ad koyun. Zebayih onu kurban e ... Kova burcu ne mekan oldu. O gece yedibuuk saattir, zlme. Yirmi inince yutucudur. noktasnn gneyini nice noktadan say yirmi derece. ki aydnlk yldzdr ki yakn, bir k ip. O kk yldz kuzeye yakn, yeri kovann ondrddr. Eer o gece dokuz saat gese, yirmi emde gider. Bat noktasnn gneyini bul. Sekizinci cz, ufukta ona yoldur. Kavisli bir izg i zre yldz, kova burcunda yer onsekiz. Onbuuk saat o geceyle bak, ehbib yirmibeine se er bat noktasna yakn ve gney drt yldz, gen olup, drdnc saad ve de redif ona i burcunu kld mekan. Douya bak hem o akam tevfik et ykseliiyle her birin incele ki, ncek dahi gecikmi hem doalar gne batmadan nce. Akama birbuuk saat varken, ikisi birlikde d u ola. Dou noktasnn kuzeyinden, yirmibeinci czn bitiminden doa nce bir kolu aka. gneyi hemen ikisinin aras bir mzrak, balktan panzede hem o ubeye durak. Dou

noktasnn kuzeyine git, hem otuzbir derece tahmin et, onda gecikmi nur domu ola. Kolu aslndan nce ortaya ka. ki yldz ki uzakl bir mzrak. Kolu balk sonunda ho burak. D yerini bul, domu yirmisekizinci serpinti, guruba bir saat kalm iken. Doudan domu ola o rahat. Dou noktasnn kuzeyinden, hem otuzuncu cz bitiminden iki yldz ki, dou ve bats er gibi dizili yldzlarladr. ekilleri sanki yumurta biimindedir. Hl hem ko onbeindedi burcunun yarsnda aksa ay, gneten bu resme rak ola. lk menzil eratin olur. Bu tertip ya dei, yirmisekiz ygn ire ay bu menzillerden hep gee. O yirmisekiz gnyle geer gne d gnde bir derece. n yirmidokuzbuuk gn olur, gne ile ay akr. O sebebden bir ay yirm hesap olunur, br ay otuz. Sonra her ne gece istense, bu menzilin sayl tamam olur. Gne ir derece olduun gece ki, ne burcun kandadr o gece, hesap kl terazinin balangcndan. G dan ne miktar geti bil. Bir burcu iki saat gee o dem hep menziller nce doup batar. u h alde her onbe gecede bir saat ileri, sabit yldzlar hzlanr ki, gne her gn iki kursu ka seyredip douya, batya ge gider. Her ne gese buna kyas olunur, bu hesap zere hepsi bul unur. Ne zaman gne koun evveline geer. ters olur, kolayl gelir. Doudan kan yldz, nmek olur hep, olur, kolayl gelir. Doudan kan yldz, batsyla bilinmek olur hep, bats nan el'an dousundan bilinmeli o zaman. Nereden doa, karsnda batar. Kande batsa karsnd oar. Menziller belirlemeyle bilindi. Oniki burcu, bundan tahmin et. Ta ki gezegen ve sbit ola ayn. ne yldz, ne burcu mekan kld? Yldzlar ho bilindi ey Hakk, felekler t, Hak'k fikir kl.) Drdnc Madde Burlar feleinin ve onda olan sabit yldzlarn uzaklk lerini

bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, rasatlar, geometriciler ve matematikiler; yldzlarn v feleklerin cisim ve uzaklklarn kesin kanunlar ile hesaplarnda gr birliine varmlard ein yzeyinin uzunluunun mesafesini ki, burlar feleinin yzey yumruluunun uzakldr, zinden takriben otuzbin kere bin ve beyzyirmibebin sekizyz seksenbir fersah bulmulard Her bir fersah mil ve her bir milli bin zera ve her bir zera, otuziki parmak genilii dar farz ve takdir klmlardr. Her bir parma, alt arpa eni kadar ve her bir arpay, atn miktar itibar edip; cisimler leminin uzaklnn hesabn bilmilerdir. Burlar feleinin d n bu merkezden uzakln takriben otuz kere bin ve beyzonbin drtyzelli fersah ve burl n kalnln takriben onbebin drtyzotuzbir fersah bulmulardr. Sabit yldzlar alt ayr i deer, ikinci deer, nc deer, drdnc deer, beinci deer ve altnc deer diye isim nci deerin tabakalarn, burlar feleinin kalnlna mutabk ve eit onbebin drtyz otuz

p; yldzlarn cisimlerinin miktarn yerkreye oranla aklamlardr. Birinci deerin cisim iben altbuuk yer cismi kadar lp ve farzedip; ikinci deerin cisimlerini bebuuk yer cis miktar; nc deerin cisimlerini drtbuuk yer cismi miktar; drdnc deerin cisimlerini ve beinci deerin cisimlerini buuk yerkre kadar; altnc deerin cisimlerini birbuuk rla miktar bulmulardr. Bunlar geometrik delillerle ispat edip, hesabn almlardr. B gezegenleri, kendi yerlerinde belirli bir hareket ile merkezleri evresinde hareke t eder ve dner grp: "Feleklerde duran hibir ey yoktur," mazmununca iin srrna ermiler

Yaratc, hakm ve kudretli olan Allah mnezzehtir. Byklnn celaletine ve kudretinin ill kln idraki eriemez.

11-BLM: NC BLM Yedinci gn yapsn ve onda olan zhal (satrn) feleini alt madde

Birinci Madde Zhal yldznn mmessil feleini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar demilerdir Yedi gezegenin biri zhal feleidir ki, ay feleinden itibaren saylnca yedinci felektir. Gne feleinin zerinde bulunup, yksek felekler ismiyle hret bulmu olan felein e b . Zhal yldz, geyvan lakabyla lakaplanp, astronomlar on: Byk uursuz, hzl hindi demi felekte zhalden gayri yldz yoktur. Bu felein hkimi sadece zhaldir. Mteri yldz, en ; merih, cellat grnldr, ona kk uursuz demilerdir. Fakat kk saadet olan gzel y rk sofra grnml Utarit, gzel yzl gne feleinin altnda karar klmalaryla iki aa ip; yksek ve iki alak denilip, cmlesine baka bir nm ile be arm derler. Ikl g p; hepsi de yedi gezegen nmyla mehur olmutur. Astronomlar, zhal yldz iin adet fel edip; birinci felek ki kll felektir, merkezde, eksende, kutupta, kuakta ve harekett e burlar feleine benzedii iin buna: Mmessil felek demilerdir. kincisi, merkez d fel i, mmessili altnda iki paralel yzeyde bulunup, dn merkezi dayankl olduundan, buna: T demilerdir. nc felee: Dndrc felek derler ki,

zhal yldz onun tarafnda aklm olup; dndrc felek kendi merkezi zere hareketiyle d t ettirip, dndrd iin buna: Dndrc felek demilerdir. Mmessil felek, kll felektir. e evrili yuvarlak bir cisimdir. Yksek yzeyi stnde olan sabit yldzlar felei, onun uku ine ve alt yz, altnda ola mteri feleinin yumru yzeyine teettir. Bu felein stnde ve lunan dier kll felekler gibi byk felein hareketine uyup; ilk hareket ile lemin merkezi vresinde douda batya hareket eder. kinci olarak, kendi hareketiyle lemin merkezi evre sinde, sekizinci felein hareketi kadar, batdan douya heste gider. Anlatlan bu felein a ltnda ola felek kreleri dahi ayn ekilde douya ynelik hareketle muttasf olup ve bizzat a batya ynelik hareketle muttasf olmulardr. Aklamas gelecektir.

kinci Madde Zhal yldznn, merkezinin dndaki feleinin yapsn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, gre; yedi gezegen yldza rz olan eitli ilerin tanzim ve tesviyesi, kll feleklerin i czi ve ikinci feleklerin eitli dn ve tavrlarnn isbat gerekir. Zhal yldznn duru sil felein cisminin iinde yani iki paralel yzeyle kuatlm olan gvdesi iinde Hamil (ta kinci bir felek takdir etmilerdir. Bu takdir olunan ikinci felek yere mil ve merkez i, lemin merkezinden kendi apnn paralaryle altbuuk derece uzaklk ile en st tarafnd ralel yzeyle kuatlm kre bir cisimdir. Bu krenin yumru yzeyi ilk felein yumru yzeyiy noktada temas etmilerdir ki, o nokta evc (doruk) ismiyle isimlendirilmitir. O nokt a lemin merkezine nispetle en uzak noktadr. Zhal yldz o noktaya geldikte; yerin merkez inden olduka uzak ve yksek

olmutur. Bunun gibi, bu ikinci felein i yzeyi, birinci felein i yzeyine dou noktasnd tir. O noktaya haziz (etek) ad verirler. Bu nokta, lemin merkezine nispetle en yakn noktadr. Zhal yldz bu tayc felein hareketiyle bu noktaya geldikte; yerin merkezine yaklam ve alalm olur. u halde bu hareket ettirme takdirince o ilk felekten bu tayc olan ikinci felek ayrlp, bu surette boaldkta, ilk felekten zorunlu olarak deiik kalkl a iki kre geriye kalr ki, biri ikinci felei iine alr, biri ikinci felekten boalr. Ta kuatan krenin ince taraf, doruk noktaya, kaln taraf etee dorudur. teki krenin kaln

e taraf bunun tersinedir. Bu iki krenin, mmessil felein tamamlamakta katklar olduundan birine dolann tamamlaycs ve birini boalann tamamlaycs adn vermilerdir. Her felei ketle dahi hareketi kararlatrlm olup; kendine mahsus eksen ve kutuplar zerinde deveran edip, dnn tamam etmek kesin bir i olmakla; zhal feleinin tayc felei, burlar fe ssil felein altnda kendi hareketiyle batdan douya hareket edip, yldzlar kendisiyle ber ber hareket ettirir. O halde zhal yldz onunla gidip, oniki burcun her birinde ikibuuk sene ikamet edip; yirmidokuz sene be ay alt gnde bir devresini tamamiyle tamamlar. Tayc felek, yerden ok uzak ve dairesi geni olmakla; zhal yldznn hareketi, altnda r gezegenlerden ar grnr. Allah her eyden mnezzehtir. nc Madde Zhal yldznn dn aziz, malm olsun ki, astronomlar yine yldzlarnn durumlarnn tanzimi iin bu kadar mikta yetinmeyip; ancak gnete merkez d olan bir baka ikinci felekten sz etmilerdir. Lakin gezegenlerde yere mil olmayan kk gezegenler tespit edip, bunlara: Dndrc felekler

adn vermilerdir. imdi zhalin dndrc felei, zhalin mmessil feleinde yere mil olm ki, yldzn kendisi, tayc ve merkez d olan ikinci felein kuanda yerlemitir ki, tir. Dndrc felek tek bir yzeyle kuatlm bir kredir. Tayc felein iinde, kendi m reketle batdan douya yani burlar sras zere dnp; bir tarafnda iki kutbu arasnda ak yldzn da dndrr. Bu dndrc felek, kendi merkezi evresinde batya doru hareketiyle e kendi kuann yzaltm derecesinden bir dereceye yakn hareketiyle, bu yldz, gnei reket ettirir ki, senede bir kere devresini tamam eder. Buna: Yldzn deiik hareketi de rler. Zhal, bir yzey ile evrili bir krev cisimdir, ii dolu ve kldr. Zhal, dndr , yldzn yzeyi, dndrc felein kua zerinde onun yzeyine ortak bir noktada teet ol cismi, dndrcnnkine tamamen temas etmitir ve taycnn bir tarafnda dndrc felein i bir sra zere zhal yldznn dahi kendi merkezi etrafnda dnc olduunu rasatlarn in durumu zetle yazlp ve paralarnn tertibi takrir ve yaps ve ekli bu kadarca beyan v vir olunmutur. mdi bu kyas ile bunun boluunda olan mteri feleinin ve onun iinde olan h feleinin ve gne feleinin iinde bulunan zhre feleinin ekil e durumlarn her ynleri al feleine benzerliklerinden, tamamiyle bilinmitir. Lakin bunlardaki felein hareketl eri, deiik ve yldzlarnn nitelikleri farkl; uzaklk ve cisimleri farkl olmakla; her bi hareketlerinin miktarlarn, yldzlarn ve sfatlarn, uzaklklarn ve krev cisimlerin afsil ve kendilerine zg zelliklerini beyan etmek lazmdr.

Drdnc Madde Zhal yldznn dz gitme, durma, yavalama ve sratini; geri dnmesini ve a ant ve gnee yaklamasn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Ye gezegenden gnele aydan gayrisine, yani yksek ile bir alaa, be arm denilmesinin r kh dz, kh yava giderler, kh durur, kh geri dnerler. Yine bazen durup yava yava har ederler, bazen da dz ve sratli giderler. Bu durumlarn aklanmas budur ki: Dndrcnn d dukta; kendi merkezi, dndrcnn merkezi hareketine, burlar sras zere muvafakat edip; y hareket eder grnr. Yldz, dndrcye bir miktar meylettikte; dz hareket eder. Etee inm de, kendi merkezi inite olduu iin hareketi grnmez olup, yldz duraklar grnr. Yldz, ak oldukta; kendi merkezinin sraya aykr hareketi, dndrcnn merkezi, taycnn harek zere olmayp iki hareket birbirine kar ve muarz olduu iin, yldz durur grnr. Yld kendi merkezinin hareketi, dndrcnn merkezininkinden fazla olduu iin yldz, geriye d Yldzn dn tamam olup, iki hareket yine eit geldikte; ikinci kez durur grnr. Bu duru ykselme halinde kendi hareketi yine grnmez olur. Yldz yine yava hareket eder grnr. B a hareketten sonra yine dz hareket eder grnr. Halbuki yldz, kendi dnne dz hareket ihtilfsz tamam eder. Zira ki, feleklerin ve yldzlarn hareketleri, kendi kreleri kuan nla ebediyyen basit ve benzerlidir. Yldzn geriye dnnden nceki durana ilk makam, son ikinci makam derler. Zhal yldznn geriye dn drt ay, dz hareketi sekiz ay ve yirmi g la be arma balant ve yaklama rz olmutur.

Zhalin, dndrcsnn orta yerinden kendi merkezine uzakl; gnein merkezinin burlar fe rta yerinden dndrcnn merkezinin orta yerinin uzakl gibidir. Zhal yldz, dndrcs da bulunduu halde, hep orta bir yaknlkla gnee yakn olur. Zira ki gnein merkezi, dnd zinden uzak olduka, dndrcnn orta zirvesinden yldzn merkezi dahi gnein uzakl kad gne, dndrcnn merkezine kar oluncaya dein, yldz dahi dndrcnn eteine iner. O lk ve yaknl, dndrcsnn zirvesinde bulunduu halde uygun olur. gne ile karlkl

halde olur. Mteri ve merih yldzlarnn dahi gnele balantlar bunun gibi bulunur. Her di blmnde anlatlacaktr. Zhal yldznn her iki yaklamas arasnda olan mddeti, bir s i her yz yetmisekiz gnde bir kere, burlar feleinde, gnein meknna gelip, bu yzden olmas itibariyle bu duruma iki gezegenin akmas ve gnee yaklamas denilmitir. Zhal y n, burlar kuandan gneye ve kuzeye ikier buuk derece eilimi mevcut iken dndrc fele esi ile etei, eilimli feleinden kh gneye kh kuzeye drt buuk derece kadar eilimli old ; bu yldzn seyrinde enlem deiiklii bulunup, arm gibi grnp, bundan dolay arm Beinci Madde Zhal yldznn doruk ve etek noktalarn, tepe ve kuyruk dmlerini bildiri z, malm olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Yedi gezegenden her yldzn bir doruu vardr ki, o, ona ulatkta; kendi feleinden ve yerden olduka yksek ve uzak olmu olur. Zirvenin kart olan yere: Ete derler

ki, yldz ona geldikte; yere yakn olmakla kendi feleinden olduka aaya inmi olur. O ha dz, zirvesinde yolduka kuvvet bulup, etee geldikte zayf olur. Felein ilk yarsnda olduk etee inici olup ikinci yarsnda zirveye ykselici olur. Zirvelerle etekler aras uzakl irlidir, asla deimez. Zira ki burlar feleinden zirve yerleri bilinse, onlarn kart ete erleri itibar olunur; aksiyle dahi bulunur. Tepelerin yerleri bilindike; kuyrukla rn yerleri dahi bilinir; aksiyle de belirlenir. Zira ki, zirveler mukabili etekle r olduu gibi, tepeler mukabili de kuyruklardr. Bu o yerdir ki, onda gezegenlerin f elekleriyle burlar felei kesimitir. ki yerde, iki kesime noktas olumutur ve birbirin gelmitir. Bu durumda o iki noktann birine tepe, birine kuyruk derler. Tepe o nokta dr ki, yldz yondan ayrldkta onun enlemi kuzey olur. O noktann karsnda olan noktaya k derler ve bu o noktadr ki, ondan yldz getikte, onun enlemi gneyde olur. Burada enlem den murat, gnein yolundan, yldzn gneyde ve kuzeyde bulunan uzakldr. Zhalin doruu, yruk noktalar ortasnda yani eilimli felein burlar kuandan kuzey tarafna fazla meylin lli derece geridedir. nk ayn zirvesinden baka zirveler ve teki noktalar, sabit felekle rin yava hareketine uygun hareket edicidirler. imdi rum tarihin binbeyz onyedi senesi nde zhalin zirvesi, yay burunun dokuzbuuk derecesinde olup; eer dahi yay burcunun k arsnda olan ikizler burcunun ayn ekilde dokuzbuuk derecesinde belirlenmitir. Tepesi ye ge burcunun dokuzbuuk derecesinde olup, kuyruu dahi yengein karsnda olan olak burcunu unun gibi ondokuzbuuk derecesinde belirlenmitir. Lakin halen rum tarih, u anda ikibi n altm dokuz seneye balamtr. Hicr sene de, binyzyetmitir. u halde, astronomlarn o zirvelerin ve eteklerin her yetmi gne ylnda bir derece hareketleri hesabiyle, o

tarihten bu tarihe gelinceye dein her biri yaklak olarak sekiz derece hareket etmiti r. Halen zhalin zirvesi, yay burcunun onyedi buuk derecesine ve etei, ikizlerin ayn derecesine gitmitir. Tepe noktas, yenge burcunun yirmiyedibuuk derecesine ve kuyruk noktas, olak burcunun ayn derecesine yetmitir. imdi buna kyasla her tarihte tepe ve et ek noktalar bilinir. Altnc Madde Zhal yldznn tabiat ve vasflarn, uzaklk mesafesin lsn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Bu zhal yldznn derece souk ve kurudur. Gndzsel erkek bulunup, en byk uursuz bilinmitir. Buna bakmak, keder ve znt vericidir. Nitekim iek zhreye bakmak, sevin ve safra verici bulunmutur. yldza, ahmak, cahil, cimri, kskan, yalanc, lanetli, gaml, tenbel, kaln kafa ve zararl tlar nispet klnmtr. Bu yldz, rahimlere den dllere ans olsa; bunun tabiat ve vas lah'n izniyle sirayet edip olan ocukta, bu vasflarn ortaya kmas tecrbe olunmutur. Bu ramba gecesiyle cumartesi gndzne hkim bulunmutur. O gece ve gndzn ilk saatleri buna t klnmtr. Rasatlar, geometriciler ve matematikilerin ittifakyle zhal feleinin yumr lemin merkezinden uzakl takriben otuzbin kere bin ve beyz onbin drtyzelli fersah lein kalnl, onbin kere bin ve beyzonyedibin dokuzyz altm fersah takdir ve tahmin isminin yerkre kadar bulunduu geometrik deliller ve matematik hesaplarla ispat olu nmutur. Bizim bu felekler ve yldzlarn durumlarn zetle aradmz, ibretlerle dolu kin ilveleri grp, hayran olmak ve yaratcsn

bilmektir. Her eyden geip ona ynelmektir. Biz bu kitapta yazdmz yldzlarn cisimlerin at, hakiki cisimlerdir ki l ve tart hesabiyle ilk i olarak cisimlerin lleridir. Astro ik llere feleklerin akmas, gnee yaklamas, kaybolmas ve vakitlerin tayini iin yl bebiyle ve gzetleme hesabyle tahmin olunan itibar cisimler deildir. Bunlar kesin bil

gilerdir.

12-BLM: DRDNC BLM Altnc gn yapsn ve orada hkim olan mteri (Jpiter) yldz

Birinci Madde Mteri yldznn mmessil feleini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronamlar demilerd Yedi gezegenden mteri feleidir ki, ay feleine nispetle altnc felektir. Gne feleinin e bulunup, yksek felekler nmyle hret bulan felein ortancas olup; mteri yldz, s arak tannmtr. Tabiatnn adaletli oluundan ona: En saadetli ad verilmitir. Astronomlar yldznn yaps iin dahi adet felek ispat edip, dzenlemilerdir ki; birinci felek, me uakta, kutuplarda ve harekette burlar feleine benzer ve mmessildir. kinci felek, merk ez dndadr ki, mmessil felein altnda ve iki paralel yzeyde bulunup, dndrc merkezin drc felektir ki, mteri yldz onun bir tarafnda aklm olup, o kendi merkezi zerind , bu yldz dahi onunla dncdr. Mteri yldznn mmessil felei ki, kll felektir. O, rili krev bir cisimdir. Yksek yzeyi, kendi zerinde olan

zhal feleinin ukurumsu yzeyine; alt yzeyi, altnda olan merih feleinin yumru yzeyine t s etmitir. Bu mmessil felek, kendi zerinde ve altnda bulunan teki felekler gibi, nce b felein hareketine uyucu olup, ilk hareket ile lemin merkezi evresinde doudan batya z orunlu hareket eder. kinci olarak, kendine zg hareketiyle lemin merkezi evresinde sek izinci felein hareketi kadar batdan douya heste gider. Sekizinci felein hareket ettir mesiyle hareket eder. O halde doruk ve etek, tepe ve kuyruk bununla yetmi ylda bir derece gider.

kinci Madde Mteri yldznn merkez d feleini ekil ve hareketiyle bildirir. Ey aziz, malm olsun k lar demilerdir ki: Mteri yldznn nizam ve hali iin mmessil feleinin iinde tayc ikinci felektir ki, yere amil ve merkezi, lemin merkezinden kendi apyla bebuuk derece uzaklkla doruk noktasna darda eilimli iki paralel yzeyle kuatlm kre bir cisimdir. kurumsu yzeyi, birinci felein ukurumsu yzeyine bir noktada temas etmitir ki, o noktay a: Doruk derler. O nokta, lemin merkezine kyasla en uzak nokta olmakla, mteri yldz o n ktaya geldikte; yerin merkezinden olduka uzak ve yksek olur. Bunun gibi bu ikinci felein yumru yzeyi, ilk felein yumru yzeyine bir noktada mterektir ki, ona teettir. Bu noktaya etek ad verirler. Zira ki, lemin merkezin nispetle en yakn nokta odur. Zhal yldz, bu tayc felein hareketiyle o noktaya indikte; yerin merkezine olduka yaknlam bu belirleme zere, ilk felekten ikinci felek ayrlp, anlatlan ekile sokuldukta; birinc i felekten zorunlu olarak iki deiik kalnlkta kre kalr ki, biri ikinci felei iine alm i ikinci felekle birlikte boaltlmtr. ine alann ince taraf dorua, kaln taraf etee nin ince ve kaln taraf, dolu krenin

tersinedir. Bu iki krenin, felein tamamlanmasnda katklar tamam olmakla birine dolunun tamamlaycs ve birine boun tamamlaycs derler. Her felein bir zel hareketi belirlenmi kendine mahsus dnme ve kutuplar zerinde deveran edip, dnn tamamlamak kanlmaz olmak felek mteri, zhalin mmessil feleinin altnda, kendi mmessil felei iinde, kendi belirl eketiyle batdan douya hareket edip, yldz da hareket ettirir. u halde bu yldz, onunla burta bir sene durarak, oniki senede bir dnn tamamlar. Ad geen yldz, kendi altnda eklere nispetle yerden uzak ve dairesi geni olduundan, yldzn hareketi, mterinin altnd ulunan dier gezegenlerin hareketlerinden daha ar grnr. nc Madde Mteri yldznn eketiyle bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar, bu mteri yldznn dahi durumlar anzimini, belirlenmi llerle tayin konusunda yetinmeyip, yere mil olmayan bir baka k de ispat edip, ona: Dndrc felek demilerdir. Dndrc felek, mterinin mmessil felei mayan bir kk felektir ki, bu yldzn kendisini tayan ve merkez d olan ikinci felee il ve ona gmlmtr ki, ap, tayc felein her iki yzeyine teettir. Dndrc felek, ir kredir. Kendi mekannda, eilimli felein cismine dzenli hareketle batdan douya dnp; talimli felein cisminde dzenli hareketle batdan douya dn;p; bir tarafnda aklm olan ndisiyle beraber dndrr. Bu felein kendi merkezi evresinde olan batya ynelik hareketiyl bu felek, mteri yldzn, bir gn bir gecede kendi kuann yzaltm derecesinden tak dar mesafe alp gider. Yani orta bir hareketle gneinki kadar hareket

ettirir ki, senede bir dnm tamam eder. Bu harekete: Yldzn farkl hareketi ve yldzn areketi derler. Bu mteri yldz dahi bir yzeyle kuatlm krev bir isim, ii dolu ve annda gml bulunan kua yannda, ortak bir noktada drdncsyle temas etmitir. Yani y drcnn cisminde bulunup, yzeyi, yzeyine teet olmutur. Taycnn bir tarafnda, dnd hareketi gibi bu yldzn dahi dndrcs tarafnda, kendi merkezi zerinde dnc hareketin tleyip: "Feleklerde duran bir ey yoktur," demilerdir.

Drdnc Madde Mteri yldznn srat ve istikametini, yavalama ve duraklamasn, geriye dn ve arm ln bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Mteri yldz ayn za ve kh istikamet ve kh yavalama ve kh duraklama ve kh geri dnme ve kh bu durumlarn te r halindeki armlnn aklanmas budur ki: Bu yldz, dndrcnn en ykseinde bulu ti, dndrc felein merkezinin hareketine burlar sras zere uymasyla, yldz hzl hare zaman yldz, dndrcnn alt tarafna bir miktar eimli olup, dz hareket eder ve yldz d si durumunda yava hareket eder grnr. Zira ki, yldzn kendi merkezi, inite olduundan h ti grnmez olur. Yldz, dndrcnn en altna yakn oldukta; kendi merkezinin burlar sra eti, dndrcsnn merkezinin taycs hareketiyle sraya uygun olan hareketine eit olup; birbirine mukabil gelip, muarz olduu iin yldz durur grnr. Yldz, dndrcnn aas rkezinin hareketi,

dndrcsnn merkezinin hareketinden fazla olup, yldz geri dner grnr. yldzn dn yine eitlendikte; ikinci olarak durur grnr. Bu durutan sonra yine yava hareket ediyor grnr. Zira ki, yldzn kendi merkezine uygun olmakla, hareketi grnmez olup, ancak dnd zinin hareketi grnr. Bundan sonra yava hareketi yine dzelir ve sratli grnr. Halbuki endi dndrcsnde dnn ihtilfsz tamam eder. Zira ki, yldzlarn ve feleklerin hareke i kuana kyasla benzer ve dzgndr. Yldzn geriye dnnden nceki durana: Makam, so erler. Mteri yldznn geriye dn drt ay, dzgn hareketi sekiz ay dokuz gndr. Bu y ve kuzeye burlar kuandan birer buuk derece eimi var ise; dndrc feleinin dahi doru ahi eilimli felekten kh gney tarafna, kh kuzey tarafna eilimli olup, ikibuuk derece e m fark bulunmakla, yrynde arm gibi grnp, arm olarak isimlendirilmitir. Bu balant ve yaklama beyan budur ki; bu yldzn, zhal gibi daima dndrcsnn ortasnda merkezi uzakl; gnein merkezinin burlar feleinde olan ortasndan dndrcnn merkezini r. Bu durumda, mteri yldz, dndrcsnn doruunda bulunduunda srekli gnele ayn hi n merkezi, dndrcnn merkezinden uzaklatka, dndrcnn orta doruundan yldzn merke uzak olur. Gne, dndrcnn merkezine kar oldukta; yldz dahi dndrcnn eteine inmi yldzn gnele yaknl, srekli dndrcsnn zirvesinde bulunduu halde vki olur. Gne eyken olur. Bu yldzn gnee iki yakla arasnda olan sre, bir sene otuz gndr.

Beinci Madde Mteri yldznn doruk ve eteini; tepe ve kuyruk dmlerini; tabiat ve vas afesini ve cismin lsn bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demilerdir ki: M i yldznn doruu, tepe ve kuyruk noktalar arasndan yani eilimli feleinin, burlar fele zeye fazla eiminden yirmi derece ndedir. imdi mterinin doruu, tepe dmnden yetmi de dedir. Zhal ile mteriden baka arm yldzlarn doruklar, tepe dmlerinden doksan d urlar. nk doruklar ve etekler, yukarda akland zere, sbit feleklere uygun hareket e rinin doruunun burlar feleindeki mekan rum tarihin asiz senesinde baak burcunun ondoku z buuk derecesinde belirlenmiti. Etei dahi balk burcunun ondokuzbuuk derecesine ulamt pe dm noktas, yenge burcunun dokubuuk derecesine gelmiti. Kuyruk dm, olak burcun ecesinde kalmt. Halen rum tarih, ikibin altmdokuz seneye erip, hicr tarih de binyzyet eneye yetmitir. O halde asz tarihinden bu tarihe gelinceye dek, her yetmi seneyi bi r dereceye datmakla btn noktalar takriben sekiz derece gitmitir. Bu minval zere hesap etmek, her tarihte btn noktalarn yerlerini belirler. Mteri yldznn tabiatnda ve vg arnda, mneccimler szbirlii edip, demilerdir ki: Mterinin tabiat itidal zere scak ve tli olup, gndz erkei olmakla; byk uurlu nmyle isimlendirilmitir. bu yldzn vasfla , ilim, hilim, haya, cmertlik, tevazu, akl, iffet, talakt ve fasihlik bulunmutur. Bu yldz, rahimlere den dllere tali olsa, Hak'kn emriyle bunun selm tabiat ve vlm va sirayetle yaratlp ve huy olup, talileri mteri hkm olunur. "Annesinin karnnda kutlu ol

n kutludur," hadisi gereince;

onlar o saadetle dnyaya gelip, her biri sait (kutlu) bulunur. Bu yldz, pazartesi ge cesine ve perembe gnne hakimdir. O gecenin gnbatmndan sonra ve bu gndzn gn doumund birer zaman saatleri, bu yldza nispet klnmtr. Mteri yldznn ve mmessil feleinin nde ve kalnlklarnda ve cisimlerinde rasatlar, geometriciler ve matematikiler ittifak e dip, demilerdir ki: Mterinin mmessil feleinin yumuk yzeyinin, lemin merkezinden uzakl esafesi takriben yirmiiki bin kere bin ve dokuzyz doksan ikibin drtyzseksenyedi fer sah llmtr. ukur yzeyinin ise, uzakl takriben ondrtbin kere bin ve yediyzyetmibi ersah hesap klnmtr. Bu mmessil felein kalnl takriben sekizbin kere ybin ve ikiyz eyzkrk fersah bulunmutur. Mteri yldznn cismi, takriben yer cisminin yars kadar delillerle ispat olunmutur. (Allah daha iyi bilir.)

13-BLM: BENC BLM Beinci gn yapsn ve burada hkim ola merih yldznn vasflar

Birinci Madde Merih yldznn mmessil feleini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Yedi gezegenden saylan merih feleidir ki, ay feleine nispetle beinci felektir. Ge feleinin stnde bulunup, yksek felekler nmyle mehur olan felein en aada olan ve p; krmz merih ydz onda hki bulunup, kk uursuz adn almtr. Astronomlar, merih y lek ispat edip, nizamn vermilerdir ki: Birinci

felek, merkezde, kuakta, kutuplarda ve harekette burlar feleine benzer ve mmessildir . ikinci felek, merkez ddr ki, ilk felein iinde iki paralel yzeyde bulunup, dndrcn i taycdr. nc felek, dndrc felektir ki, merih yldz onun bir tarafnda aklm hareket eyledike, merihi dahi kendisiyle birlikte hareket ettirir. Merih yldznn mmess il felei ki, klli felektir. ki paralel yzeyle kuatlm krev bir cisimdir. En st yze ulunan mtei feleinin ukur yzeyine ve alt yzeyi altnda olan gne feleinin yumru yzen . Mmessil felek, kendi stnde ve altnda olan teki gezegenler gibi, nce byk felein sr reketine tbi olup, o birici hareketle lemin merkezi evresinde doudan batya zorunlu ha reket eder. kinci olarak, kendi hareketiyle lemin merkezi etrafnda sekizinci felein yava hareketi kadar bir hareketle batdan douya heste gider. Ayn zamanda sekizinci fel ein hareket ettirmesiyle hareket eder. Doruk, etek, tepe ve kuyruk noktalar, bu ha reketle her yetmi senede ancak bir derece kadar kendi kuandan yol alr.

kinci Madde Merih yldznn merkez d feleini, yaps ve hareketiyle bildirir. Ey aziz, malum olsun k onomlar demilerdir ki: Bu merih yldznn durumunun dzeni iin, mmessil feleinin gvdesi tayc nmye tayin olunan ikinci felektir ki, yere mil, merkezi, limin merkezinden kend ralaryle, oniki derece mesafe ile doruk yn dnda iki paralel yzeyle kuatlm bir kr krenin yumru yzeyi birinci felein yumru yzeyi ile ortak bir noktada temas etmitir ki , o noktaya doruk derler. O nokta, lemin merkezine kyasla en uzak nokta olduundan, merih yldz, taycnn hareketiyle o noktaya geldikte;

yerin merkezinden olduka uzak ve yksek olur. kinci felein ukur yzeyi, birinci felein r yzeyine ortak bir noktada teettir. Bu noktaya etek derler. Zira ki, o, lemin merk ezine nispetle en yakn nokta olup, yldz, tayc felein hareketiyle bu noktaya geldiind rin merkezine ok yaklam ve alalm olur. Birinci felekten ikinci felek ayrlp, ad gee dkta; ilk felekten zorunlu olarak iki deiik cssede kre meydana gelir ki, biri ikinci felei iine alr, biri ikinci felekle birlikte botur. dolu krenin ince taraf dorua, kal araf etee dorudur. Bo krenin ince ve kaln taraflar, dolunun tersine gelir. Bu iki kre , felein tamamlanmasnda katklar tamam olmakla; birine iine alan tamamlayan, tekine bo n tamamlayan derler. Her bir felein kendine has belirli bir hareketi olup, kendine mahsus eksen ve kutuplar zerinde dnp, dnn tamam etmek kanlmaz olmakla; merihin e dahi, mterinin klli felei altnda, kendi mmessil felei iinde, kendi merkezi evresind dine zg hareketiyle batdan douya hareket edip, merih yldzn da hareket ettirir. Yldz ite bir burta krk gn miktar kalp, geri dn halinde bir burta iki ay kadar durup, ya

iki senede bir dn tamam eder. Bu felek, kendi altnda bulunan feleklere nispetle yerd en uzak ve dairesi geni olduundan, merih yldz altnda olan teki gezegenlerin hareketind n daha ar hareket ediyor grnr.

nc Madde Merih yldznn dndrc feleini, ekil ve hareketiyle bildirir. Ey aziz, malim olsun ki, mlar, bu merih yldznn dahi durumlarnn tanzimini belirlemek konusunda bu kadarla yetinm eyip, yere mil olmayan bir kk felekten daha szederler. Ona: Dndrc felek demilerdir

Dndrc felek, merihin mmessil feleinde, yere mil olmayan ve kendi tayc feleine ni lektir ki, gnein mmessil feleinden daha byk ve genitir. Yldzn kendisini tayc ve ir. Merkez d olan ikinci eilimli felein kuanda gmlmtr ki, dndrcnn ap ta ir tek yzeyle kuatlm dolu bir krev cisimdir. Kendi mekannda eilimli felein cisminde li bir hareketle batdan douya dnp, bir tarafnda aklm olan merihi de hareket ettirir. elek kendi merkezi evresinde batdan hareketiyle, merihi, bir gn bir gecede kendi kuann altm derecesinden yaklak bir derece kadar mesafe alp, gider. Bylece senede bir dnn er. Bu harekete, yldzn deiik hareketi, yldzn zel hareketi derler. Merih yldz dahi kuatlm dolu ve kl bir krev cisimdir. Kendi dndrcsnn cisminde gmlmtr ki, a, kua yannda bir tarafta bulunan bir ortak noktada dndrcnn yzeyine teettir. Yani yle dndrcnn yzeyine teettir. Yani yldz tamamiyle dndrcnn cisminde bulunup, yze tmitir. Taycnn bir tarafnda, dndrcnn aklanan hareketi gibi bu yldzn dahi, d erkezi evresinde dnc hareketi yeni rasatlar gzetleyip, incelemilerdir.

Drdnc Madde Merih yldznn sratini, dz gidiini, yava gidiini ve duraklayn, geri dn ve ar dirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demilerdir ki; Merih yldzna dahi kh srat, kh istikmet, kh yavalk, kh duraklama ve kh geriye dn

ve yrynde armlk rz olur. Bu durumlarn almas budur ki: Bu yldz, dndrc zinin hareketi, dndrc feleinin merkezinin hareketine burlar sras zere uyup, elik et , yldz, hzl hareket eder grnr. Ne zaman ki yldz, dndrc tarafna bir miktar eik, t eder grnr. Yldz, dndrcnn aasna inite, yava hareket eder grnr. Zira ki, y uundan, hareketi grnmez olup, sadece dndrcnn hareketi grnr. Yldz dndrcnn a aksine hareketi, dndrcs merkezinin tayc hareketiyle sraya uygun olan hareketine ei ki hareket biribirine kar olmakla, yldz duruyor grnr. Yldz, dndrcnn altna indi inin hareketi, dndrcnn hareketinden fazla olup, yldz, geri dnyor grnr. Yldzn d eket yine eit oldukta; tekrar durur grnr. Bu durutan sonra yine yava hareket eder grn ira ki, yldzn kendi merkezi, dndrcnn doruuna ykselmi olmakla; hareketi grnmez ol merkezinin hareketi grnr. Yavalamadan sonra yine dz ve hzl hareket eder grnr. Halbu kendi dndrcsnde dnn ihtilfsz tamam eder. nk, yldzlarn ve feleklerin hareket benzerli, basit ve dzdr. Yaldzn geri dnnden nceki duruuna: lk makam, sonrakine iki derler. Merihin geri dn sresi, iki ay onyedi gndr. Dz gidii, yirmi ay gndr. B ei, burlar kuandan gney ve kuzeye bir derece eilimli iken, dndrc feleinin dahi do eilimli felekten kh gneye, kh kuzeye eik olup, yaklak olarak ikibuuk derece enlem far hi bulunup, yrynde arm gibi grnr. Bunun iin: armlkla isimlendirilmitir.

merih yldzna rz olan balant ve yaklamn beyan budur ki: bu, zhal ve mteir gibi s n kendi cisminin merkez uzakl, gnein merkezinin burlar feleinde olan orta notasndan d rta noktasna uzakl gibidir. u halde merih de onlar gibi, dndrcsnn doruunda bulund ta bir yaklamla yaklam olur. Zira ki, gnei merkezi, dndrcnn merkezinden uzak oldu zi dahi, dndrcnn doruunda gnein uzakl miktar uzak olur; ta gne, dndrcnn me dahi dndrcnn eteine iner. O halde, merih yldznn gne ile uzaklk ve yaknl, s alde vki olur. Gne ile karlkl olmas, dndrcsnn eteinde olduunda hsl olur. Me alarnda bulunan mesafe, karlkl haldeyken olan mesafeden uzak ve fazla olarak gzetlenmi ir. Zira ki, akma annda gne ile merih arasnda bulunan dndrcnn ap, karlkl du nin apndan byk ve uzun bulunmutur. Merihin gnee iki yaklam arasnda bulunan sre: uz gn hesap olunmutur. (Merihin dndrcsn, gnein feleinden byk, gnei de btn bu

llah, her eyden mnezzehtir.) Beinci Madde Merih yldznn doruk ve eteini, tepe ve kuyru rini, tabiat ve vasflarn, uzaklk mesafesini ve cisminin lsn bildirir. Ey aziz, malm ki, astronomlar demilerdir ki: Merih yldzn doruu, eilimli feleinin burlar kuandan fna en fazla eildii noktadr ve tepe dmnden doksan derece sonradr. nk doruk ve te yukarda belirtildii zere, burlar feleinin hareketine uygun hareket ederler. Merihin d oruunun yeri, burlar feleindin rum

tarihin azsiz senesinde aslan burcunun onbirinci derecesinde; eteinin yeri, kova burcunun onbirinci derecesinde tayin olunmutur. Tepe noktas, boa burcunun onbirinci derecesinde; kuyruk yeri, akrep burcunun onbirinci derecesinde belirlenmiti. Hal en ki rum tarihin seneleri: kibin altmdokuza gitmitir ve hicri tarihin seneleri: Binyz yetmie, yetmitir. O halde doruk, etek ve kuyruk noktalar, her yetmi gne senesinde bir derece hareketleriyle yaklak olarak sekiz derece gitmilerdir. Merih yldznn tabiat ve asflarnda mneccimler ittifak zere demilerdir ki: Merihin tabiat, ar scaklk ve kuru ece erkei olup, kk uursuz olarak isimlendirilmitir. Bu yldzn vasflar: enlik, eca efahet, kuvvet, hiyanet, ke, edepsizlik, inat ve ba olma hrs bulunmutur. Bu durumda, bu yldz, rahimlere den menilere tali derse, bunun vasflar onlara Hak'n emriyle siray er. Bu tecrbe ile sabittir. Merih, cumartesi gecesi ve sal gnne hkim bulunmutur. O gec enin ve bugnn ilk saatleri, buna nispet olunmutur. Merih yldznn ve mmessil feleini u mesafelerinde ve cisimlerinin llerinde, rasatlar, geometriciler ve matematikiler sz bi lii ile demilerdir ki: Merihin mmessil feleinin yumru yzeyinin merkezinin lemin merkez inden uzakl mesafesi, yaklak olarak ondrtbin kere bin ve yediyz yetmibir bin dokuzyz fersah llmtr. Bu felein ukur yzeyinin, lemi merkeziden uzakl, yaklak olarak, e yirmidokuzbin ikiyzalt fersah hesaplanmtr. Mmessil felein kalnl, takriben onikib e bin yediyz krkikibin yediyzotuzsekiz fersah bulunmutur. Merih yldznn cismi, yakla n cisminin drtte biri kadardr. Btn bunlar kesin delillerle sabittir. (Allah en iyisi ni bilir.)

Bizim bu aklama ve izahlarmzdan murat, cihan erh ve aklama ile yaratcnn incelikler le dnen ve fikreden gz sahiplerine gstermektir. Ta ki, cihann ayrntlarndan kendisini tasar ve z varln bilip, kendini renip, buradan da Hak'k tanmaya ulaalar.

14-BLM: ALTINCI BLM Drdnc gn yapsn ve burada sultan olan gnein, hkmlerini ve aklar.

Birinci Madde Gnein zelliklerini zetler ve mmessil feleini bildirir. Ey aziz, malim olsun ki, astron omlar demilerdir ki: Merih feleinin altnda ay feleine nispetle altnc felektir ki, orad a ancak bir gne bulunmakla; gne felei nmyle mehur olmutur. O halde bu muhteem sulta aydnlatan gne, btn yldzlarn en mehuru ve en nurlusu ve bilginlerin ouna gre en b er, gndzler, aylar ve seneler bunun hareketiyle nizam bulmutur. Nice byk iler onun hk riyle meydana gelmitir. Yedi gezegenin ortasnda gya ki, nurdan bir fnus. Aasndakilere stndekilere k bahetmek iin orta makam kendisine dinlene yeri olmutur. Felei dahi; zegenlerin feleklerinden daha basit olup; mmessil ve merkez d nmnda iki felekle btn d mlar nizam olmutur. Gne feleinin merkezi, lemin merkezi yani byk felek ve yere mil alel yzeyle kuatlm kre bir cisimdir ki, yumru yzeyi, stnde olan merih feleinin uku ve ukur yzeyi, altnda olan zhrenin yumru yzeyine teettir. Bu felek dahi yksek fele illeri gibi, merkezde, kuakta, kutuplarda ve harekette burlar feleine benzer ve mmes sildir. Onun iin mmessil ad

verilmitir. Gnein mmessili, kendi altnda ve stnde olan teki gezegenlerin mmessilleri , nce byk felein hzl hareketine ti olup, bu zorunlu hareket ile lemin merkezi evresi oudan batya hareket eder. kinci olarak kendine zg hareketiyle, lemin merkezi evresinde burlar feleinin yava hareketi kadar batdan douya heste gider. Sanki burlar feleinin eket ettirmesiyle hareket eder. u halde doruk ve etek noktalar, tepe ve kuyruk dmleri , bu hareketle her yetmi senede birer derece gider.

kinci Madde Gnein merkez feleinin yapsn ve hareketini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronoml ar demilerdir ki: Rasatlar gnein hareketinde kh yavalama, kh srat muayne edip; gne i kh byk, kh kk mahede etmeleri, yerin merkezinden kh uzak kh yakn olmak gerekip, gnein mmessil feleinin altnda merkez d bir felein varln kabul etmilerdir. Bu i rinci felein iinde, yere amil ve merkezi, lemin merkezine ikibuuk derece uzaklkla doru k tarafna hari iki paralel yzeyle kuatlm kre bir cisimdir. Bu krenin yumru yzeyi, i elein yumru yzeyi ile ortak bir noktada teetdir ki, o noktaya doruk derler. Bu fele kde, lemin merkezinden en uzak nokta budur. Gne, tayc felei ile bu noktaya geldikte, in merkezinden olduka uzak ve yksek olmu olur. kinci felein ukur yzeyi, birinci felei ur yzeyine ortak bir noktada tema etmitir ki o noktaya etek derler. Bu felekte, lem in merkezine en yakn nokta budur. Gne, taycsnn hareketi ile bu noktaya geldiinde, y rkezine yaklap, aa inmi olur. Mmessil felekten merkez d felek ayrlp, bu ekilde b larak iki kre kalr ki, ikisinin dahi yzeyleri paralel olmayp

baz paras kaln bazs ince olur. Bu iki krenin biri ikinci felei iine alr ve biri iki ekle birlikte boalr. ine alan krenin ince taraf dorua ve kaln taraf etee dorudur. aln ve ince taraflar dokununkinin tersine olur. Her ikisi de ikinci felee eklenmele ri ile birinci felek tamam olup, tek bir felek hkmne girdiinden, birine iine alann ta mamlaycs ve birine boalann tamamlaycs derler. Gnein kendisi ancak bir tek yzeyle k cisimdir ki dolu ve skktr. Merkez d felei iinde iki kutbu arasnda aklm ve gm kez d olan ikinci felein karanlna eit olup; gnein evresi merkez dnn evreleri da temas etmilerdir. Gne, mmessil felei iinde, merkez d felek kendine mahsus baka m eksen ve kutuplar zerinde yani burlar feleinin eksenine ve kutuplarna paralel eksenl er ve kutuplarla kendi kuan teet kuak zerinde batdan douya hareket edip; gne her b aklak otuz gn kalp, yzaltmbe ve drtte bir gnde bir dnn tamam eder. Bu ark k hibir zaman eilmeyip, kendi kuanda akl olan gne kresi, daima bular feleinin yze karar hareket ile gider. Btn felek ve yldz kreleri durucu olmayp her biri kendi merke zi evresinde baka bir dnle dner. Gne dahi kendi yerinde, merkezi evresinde, burlar dncdr.

nc Madde Gnein doruk ve eteini, tepe ve kuyruunu, yava ve sratli gidiini bildirir. Ey aziz, mal m olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Gnein doruunun burlar feleinden mekan, rum tar n asiz senesinde ikizler burcunun yirmiyedinci derecesinde tesbit edilmitir. nk hale n rum tarh ikibin

altmodokuzu bulmutur. Hicr tarih binyzyetmi senesine ulamtr. Yukarda aklanan mihv k ve etein her biri, yaklak sekiz derece hareket etmitir. Gnein doruu, yenge burcunun c derecesine, etei olak burcunun ayn ekilde drdnc derecesine gelmitir. nk gnein kuann yzeyinde bulunmutur. Onun iin bunun tepe ve kuyruk dmleri, ancak burlar kua cisinin iki kesien noktas saylmtr ki, biri ko burcudur ve biri terazi burcudur. u hal gne, ko burcunun balangcnda tepe noktasna gelmi olur. Terazi burcunun balangcnda k tasnda olmu olur. teki gezegenlerin doruk ve dier noktalar, tayc felekleri ile burl simelerinden oluan iki karlkl nokta bulunmutur. Kuaktan Tayc feleklerin kuzeye e nokta, tepe noktas ve gneye eimli olduklar nokta, kuyruk noktas adn almtr. Nitekim ayrntlar ile anlatlmtr. Gnein asla enlem fark bulunmayp, teki gezegenlerin hareke lem fark gzlenmitir. Gnein, ancak dou yeri fark bulunmutur. Yani kuzey burlarndaki ikizler, yenge, aslan ve baaktr. Bu alt burta gnein hareketi yava grnmtr. Gney i, akrep, yay, olak, kova ve balktr. Bu alt burta gnein hareketi hzl bulunmutur. B rin hareketleri, benzerli ve belirli zamanlarda eit hzdayken, gnein hareketinde hzlan ma ve yavalanmann sebebi budur ki: Gnein doruk noktas, halen burlar feleinden yenge b unun evvelinde ve etei dahi olak burcunun evvelinde bulunmakla; gnein gney burlarn ka me sresinden kuzey burlarn katetmesinde bir hafta kadar fazla gecikme olur. Bunun akla nmas budur ki: Gnein merkezi yle bir dairenin evresi zerinde hareket edip dner ki, o d irenin merkezi, lemin merkezinin dndadr. u halde burlar feleinin bir yarsnda, merke

d dairenin yarsndakinden fazla bulunmutur. Bu, o yarmdr ki, gnein etei ona gelmit etiyle burlar feleinin yarsn katetme zaman, ikinci yarsn katetme zamanna muhalif ol olarak burlar feleinin etei olan yarsndan, doruu olan yarsna gnein hareketi yava i, doruk yarsn katetme zaman, etek yarsn katetme zamanndan sekiz gn uzun bulunur. Ha gnein hareketi, merkez d dairesinde farkl olmayp, srekli ve benzerli harekettir. (Bu ilici, ziz olan Allah'n takdiridir. an yce hakm yaratc mnezzehtir.)

Drdnc Madde Gnein tabiat ve sfatlarn yarar ve etkilerini, uzaklk ve bykln bildirir. Ey aziz, ki, mneccimler demilerdir ki: Gnein tabiat, orta derece scaklk ve kuruluk olup, gnd erkek bulunmutur. Orta kutlu nmyle isimlendirilmitir. Bunun sfatlar: Kuvvet, iddet, ka r, gazap, rabet, his incelik, haya ve iffet bulunmutur. Yukarda beyan olunduu zere, b unun sfatlar tali dt menilerde aynen gzlenmitir. Gnein pazar gne ve perembe gece bulunmutur.O gndz ve gecenin evvelki saatleri ona nispet ounmutur. Cenab- Hak'kn takd iriyle esir cisimlerin sfl cisimlerin tesirleri fazla olup, her yldz nice nice zellikl eriyle tesir etmektedir. Allah, bu byk gnee, kedi kudretiyle nice zellikler vermitir k i, gnein etkileri, yksek cisimlerde ve aa cisimlerde kendisinden daha belirgindir. tek gezegenlerden daha belirgindir. teki gezegenlerden daha byktr ve btn yldzlardan parl . Aya, k verir. Denizleri stp, buharlar karp, yukarlarda yamur bulutlar meydana g rak yere hayat verir: Bitkiler, aalar ve meyveler olur. Karlardan ve yamurlardan

nehir kaynaklar olur. Bitkilere ve hayvanlara hayat baheder. Gnele madenler oluur, me yveler olgunlarlar. Gnein douuyla hayvanlar ve insanlar kuvvet bulup, scaklk ve nirler. Gnein batmasyle hepsi arp, ller misali yerlerinde uyurlar kalrlar. Gnein rinci iklim kuann ahalisi hep siyah olup, scaklnn iddetiyle huy ve bnye edinirler. ne gne yakn olduundan, csseleri hafif ve akllar zayf olup, ahlaklar dar, merepleri ve ince olur. Ayn zamanda inat olurlar. Fakat yedinci iklim kuandakilerin tepesinden g e uzak olup, scakl zayf ve tesirleri az olduundan, hepsi beyaz ve sar olurlar. Yarat yda, her biri kz ve koyun gibi ebleh ve eksik olur. Gnein birok tesirlerinden biri bu dur ki: Doruk noktas kuzey burlarnda olduka, kuzey taraflar mamur olup, gney taraflar denizlerle kapl olur. Gnein doruk noktas gney burlarna getiinde, bu kez gney yarm olup, kuzey yarm kre deniz sularyle kapl olur. Yukarda aklanan doruk noktasnn hareke , yirmibebin ikiyz gne senesinde bir kere, karalar ve denizler tamamen yer deitirip, l m yeniden nizam bulur. Belki gnein tesiriyle gnler ve geceler, scaklk ve glge, nur ve yaz ve k, kar ve yamur, madenler ve talar, itkiler ve aalar vcuda gelip; btn bunlar tlar, bileiklerin olumas, hayvanlarn ve insanlarn yaamas, yllarn bilinmesi hep Alla iriyle gnein hareket ve na baldr. Gnein bykl ve miktarnda, mmessil felein er ve geometriciler sz birliiyle demilerdir ki: Gnein mmessil feleinin yumru yzeyinin min merkezinden uzaklat yaklak ikibin kere bin ve yirmidokuzbin ikiyzalt fersah ll n ukur yzeyinin lemin merkezinden uzakl, yaklak bin kere bin ve

sekizyzellibin yzellidrt fersah hesap klnmtr. Bu mmessil felein kalnl, yaklak iki fersah bulunmutur. Gne kresinin cismi yaklak yzaltmalt yerkre kadar bulunup; b geometrik delillerle ispat olunmutur. (Allah daha iyi bilir.) Bizim bunlar anlatm aktan maksadmz; bu byk gnei, gnde ir kere etrafmzda dndrp, bamzda dndren g dret ve bykln aklamaktr. Ta ki akl sahiplerine rabler rabbinin yaratma ve incelikle kretmeyi ve dnmeyi kolaylatrp; yaratklardan yaratcy bulup, her eyden ona ynelip, lar. 15-BLM: YEDNC BLM nc gn yaps ve burada hkmeden zhre yldznn (vens)

Birinci Madde Zhre yldznn mmessil feleini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demilerdir : Yedi gezegenden biri de zhredir ki, ay feleine oranla nc felektir. Gne feleinin al up, iki aa nmyle bilinen iki felein yukarda olandr. Gne feleine yakn bulunmutur ismiyle isimlenmitir. Bilginler, yksek felein yaps gibi, zhre yldz iin de ade dip, nizamn vermilerdir. Birinci felek, merkezde, kuakta, kutuplarda ve harekette bu rlar feleine benzer ve mmessildir. kinci felek, merkez ddr ki, yine birinci felein g de iki paralel yzeyde bulunup, dndrcnn merkezini taycdr. nc felek, dndrc f r tarafnda aklmtr. Dndrc felek, kendi merkezi zerinde hareket ettike,

zhreyi dahi kendisiye beraber hareket ettirir, zhre yldznn mmessil felei ki, kll fe Merkez ve mihverde, kuak e kutuplarda, harekette burlar feleine uyumlu ve dier geze genler gibi mutabktr. iki paralel yzeyle kuatlm bir krev cisimdir. st yzeyi, zeri feleinin ukur yzeyine ve ukur yzeyi, altnda bulunan utaritin yumru yzeyine teettir. M il felek, kendi zerinde ve altnda olan teki felekler gibi, nce byk felein gnlk harek uyup, bu hareketle lemin merkezi evresinde doudan batya hareket eder. kinci olarak, burlar feleinin yava hareketi kadar, kendi zel hareketiyle lemin merkezi evresinde bat an douya heste gider. Sanki burlar felei onu dndrr. Doruk, etek, tepe ve kuyruk noktal r bu hareketle her yetmi senede bir derece yer kateder. ikinci Madde Zhre yldznn merke d feleinin, yap ve hareketini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demilerd ir ki: Bu zhre yldznn dzenin halletmek iin mmessil felek gvdesinde tayc nmyle felektir ki; yere mil ve lemin merkezinden kendi ap ve czleriyle iki derece mesafe il e doruk taraf dnda iki paralel yzeyle kuatlm kre bir cisimdir. Bu krenin yumru yz i felein yumru yzeyiyle bir noktada temas etmitir ki, o noktaya: Doruk derler. Bu n okta, lemin merkezine kyasla en uzak nokta olduundan, zhre yldz, taycsnn hareket ya geldikte; yerin merkezinden olduka uzak olur ve yksek olur. kinci felein ukur yzeyi , birinci felein ukur yzeyine ortak bir noktada teettir ki, o noktaya: Etek derler. O nokta, lemin merkezine nispetle en yakn noktadr. Zhre yldz, tayc feleinin harek ktaya indikte; yerin merkezine ok yak olup, alalm olur. Birinci felekten ikinci felek ayrlp boaldkta; zorunlu

olarak deiik kalnlkta iki kre meydana gelir ki, biri ikinci felei iine alr, teki iki elekle beraber botur. Dou krenin ince taraf doruk tarafa, kaln taraf etee dnk olur. in ince ve kaln taraflar tekinin tersine gelir. Bu iki krenin, felein tamamlanmasnda k atklar tamam olduundan; birine dolunun tamamlaycs, brne boun tamamlaycs derler. bir hareketi belirlenmi olup, kendi kutuplar zerinde dnp, dnn tamam etmek kanlma a; zhrenin eilimli felei dahi, gnein kll felei altnda, kendi mmessil felei gvdesi merkezinin evresinde zel hareketiyle batdan douya gnein merkez d feleinin hareketin olarak hareket edip; zhre yldzn da, kendisiyle beraber hareket ettirir. u halde zhre, her burta yirmidrt g gider. Baz burlarda tereddt eylese, drt ay kalp, senede bir dn ikte tamam eder. Bu yldzn dndrc merkezi, gnein merkezinden hi ayrlmayp, gnein t rlikte seyre hareket eylediinden, bu yldzn gneten uzaklnn mesafesi, yaklak dndr rtalama, zhre yldznn gneten uzakl krk derecedir. nc Madde Zhre yldznn dn ldirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar; zhre yldznn dahi durumlarnn tanzimine felek gibi anlatlanlar kadaryle yetinmeyip, yere mil olmayan bir kk felek daha ispat dip, ona: Dndrc felek demilerdir. Dndrc felek, mmessil felekte arza mil olmayan k ki, bu yldzn kendisini taycdr. Yere mil merkez d olan ikinci eilimli felein k iki yzeyine teet ve eittire. Dndrc felek, bir yzeyle kuatlm odlu ve kre bir cisi felein cisminde,

kendi merkezi evresinde belirli bir hareketle batdan douya burlar sras zere dnp; bir fnda aklm olan zhreyi kendisiyle birlikte dndrerek alp gider. Dndrc felek, kendi inde zhreyi, bir gn bir gecede kendi kuann yzaltm derecesinden yarm dereceden faz ket ettirip, yaklak ondokuzbuuk ayda bir dnn tamam eder. Bu harekete, yldzn deii yldzn zel hareketi derler. Zhre yldz dahi bir yzeyle kuatlm bir kre cisimdir. nin cisminde gmldr ki, yldzn yzeyi, dndrcnn iki kutbu arasnda, kua yannda, ak bir noktada dndrcnn yzeyine teettir. Yani zhre, tamamyle dndrcnn cisminde bu yine temas etmitir. Taycnn bir tarafnda dndrc felein aklanan hareketi gibi, zh rafndan ve kendi merkezi evresinde burlar sras zere kendine zg hareketi, yeni rasat afgndan gzlenmitir. Drdnc Madde Zhre yldznn srat, istikamet, yavalama, duraklama n balant ve yaklamn bildirir. Ey aiz, malum olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Zhre a dahi kh srat, kh yavalk, kh duraklama, kvh geri dn ve kh dnnde armlk ki: Bu yldz, dndrc felei yukarsnda bulundukta; kendi merkezinin hareketi, dndrc ezinin hareketine burlar sras zere uymasyle, yldz, hzl hareket eder grnr. Ne zama ruundan tarafa bir miktar eilir, o zaman dz hareket eder grnr. Ylz, dndrcnn ete va hareket eder grnr. Zira ki, yldzn kendi merkezi, inite olduundan, hareketi grnm

ancak

dndrcsnn merkezinin hareketi grnr. Yldz, dndrcnn eteine yakn oldukta; kedi ykrl, dndrcsnn merkezinin hareketiyle sraya uygun olan hareketine eit olup, iki rine kar ve muarz olmakla; yldz, geri dner grnr. Yldzn geri dn tamam olup, ik ldukta; yldz ikinci kez durur grnr. bundan sonra yine yava hareket eder grnr. Zira k kendi merkezi, dndrcnn doruuna kmakla; hareketi grnmez olup, ancak dndrcnn me grnr. Yava hareketten sonra yine dz ve hzl hareket eder grnr. Halbuki yldz, dnd tamamlar. Zira ki, yldzlarn ve feleklerin hareketleri, kendi kreleri kuana oranla benz rli, basit ve dzdr. Yldzn geri dnnden nceki yerine: birinci makam; sonrakine ikinci derler. Zhre yldznn dn sresi, bir ay onbir gndr. Dz hareketi, sekiz buuk aydr. kuandan gneye ve kuzeye drtte bir derece kadar eilimli iken, dndrcsnn dahi doru mli feleinden kh kuzey tarafa, kh gney tarafa eilimli olur. Yaklak ikibuuk derece enl fark dahi bulunmutur. bu durumlardan dolay yldz, yrynde arm gibi grnr. Bund rilmitir. Gnee oranla bu zhre yldznn balant ve yaklamn byle aklamlardr ki ein merkez d hareketiyle eit olmakla; dndrcsnn merkezi dahi gnein merkezine sre ur. u halde zhre yldz, gne kurslarnn evresinde, dndrcsnn hareketiyle dndke kta olur. Gnei tavaf ederek iki uzakln ortasna geldikte; kh sabah, kh akam meale gi ayp; kh gnele birlik hareket edip, teki gezegenler gibi gne kursundan uzak dmeyip,

her bir devresinde iki kere gne ile akp, bir kere dahi geri dnnde yani dndrcsn ta; srekli gnee yakn olup ve bir kere dahi geri dnnn tam ortasnda yani dndrcsn gne ile srekli yaknlk ve akmas bulunur. ki yaklam arasnda olan sre, yaklak d kikatini en iyi bilen Allah'tr.)

Beinci Madde Zhre yldznn doruk ve eteini, tepe ve kuyruk dmlerini; tabiat ve vasflarn, uzakl dirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Zhre yldznn doruu, teki no lar ortasnda yani eilimli feleinin burlar feleinden kuzey tarafa faza eiliminde bulunu . Tepe dmnden doksan derece geridedir. nk doruk ve etek, tepe ve kuyruk yukarda akl urlar feleinin hareketine uygun olan mmessil feleklerin hareketiyle hareket ederler . Zhrenin doruunun burlar feleindeki mekn rum tarihin asiz senesinde, gnein doruu g zler burunun yirmibirinci derecesinde; etei ise, yay burcunun yirmiyedinci derece sinde belirlenmii. Tepe noktasnn yeri, balk burcunun yirmiyedinci derecesinde ve kuy ruk noktasnn yeri yaak burcunun yirmiyedinci derecesinde belirlenmiti. Halen rum tari h, ikibinaltmdokuza gelip, hicr tarih dahi binyzyetmie, yetmitir. O halde bu iki nokta , tekiler gibi hareket edip, yaklak sekiz derece ne gemilerdir. Zhrenin tabiat ve vas rnda mneccimler szbirliiyle demilerdir ki: Zhrenin tabiat, orta derecede soukluk ve r bettir. Zhre, gece erkei olmakla, kk kutlu adn almtr. Bu yldza bakmann kalbe sr Bu yldzn vasflar: Yumuaklk, sevgi, rikkat, ferah, temenn, oyun, teganni, cinsel g yaratl

bulunmutur. Bu yldzn tali dt menilerde btn bu vasflar aynen mahede olunmutur. ve cuma gnne hkimdir. O gecenin ve bugnn ilk saatleri, buna nispet klnmtr. Zhre y eleinin uzaklk mesafelerinde ve cismiyle kalnlnn llerinde rasatlar, geometriciler ikiler ittifakla demilerdir ki: Zrenin mmessil feleinin yumru yzeyinin lemin merkezind n uzakl yaklak, bir kere bin ve sekizyzellibin drt fersah llmtr. Yumru yzeyinin kiyzyetmialtbin altyzelliiki fersah hesaplanmtr. Bu felein kalnl yaklak, bin k ibin beyziki fersah bulunmutur. Zhrenin cismi, yaklak yerin cznn onaltda biri ka delillerle ispatlanmtr. (Gereini Allah daha iyi bilir. Yce, gl ve hakm olan allah m r.)

16-BLM: SEKZNC BLM kinci gn yapsn ve burada hkim olan utarit yldznn duruml

Birinci Madde Utarit (merkr) yldznn mmessil feleini ve hareketinin grntsn bildirir. Ey aziz, ma i, astronomlar demilerdir ki: Utarit felei, yedi gezegenden saylmtr ki, ay feleine ora

la sekizinci; zhre feleinin altnda olup, iki aa nmyle mehur olan iki felein altta o feleine yakndr. Utarit yldz burada tek bana hakim olup, kartrc ismi ile tannm ve yaps, paralar bakmndan, teki gezegenlerden farkldr. Astronomlar, Utarit yldz

byk felek ve yere mil olmayan bir kk felek tesbit etmilerdir. Gzetleme sureti ile mlarn bu drt felekle belirleyip, nizamn vermilerdir. Birinci felek kll felektir ki; m ezde, eksende, kuakta, kutuplarda ve harekette burlar feleine uygun ve mmessildir. B u felek, teki mmessiller gibi yere mil ve merkezi lemin merkezidir. iki paralel yzeyle kuatlm kre bir cisimdir ki, st yzeyi zerinde olan zhrenin alt yzeyine ve alt yzey lan an st yzeyine teettir. Bu mmessil felek, kendi stnde ve altnda bulunan dier fel ibi nce byk felein gnlk hareketine uyup, lemin merkez evresinde doudan batya zorun t eder. kinci olarak burlar feleinin yava hareketi kadar kendi zel hareketi ile lemin merkezi evresinde doudan batya zorunlu hareket eder. kinci olarak burlar feleinin yava hareketi kadar kendi zel hareketi ile lemin merkezi evresinde batdan douya heste gider . Sanki burlar feleini hareket ettirmesi ile hareket eder gibidir. u halde doruk, e tek, tepe ve kuyruk noktalar bu hareket zere her yetmi gne senesinde bir derece mesaf e kat eder. Utaritin aklanacak dndrc feleinde bulunan ikinci doruundan baka ve ayn doruundan ve mmessilinden ve dier noktalarndan bakadr, zira ki bu drd, onlara muhali ulunup doudan batya hareket ederler-. kinci Madde: Utarit Yldznn merkez d olan yne ni ve tayc feleini ap ve hareketleri ile bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Utaritin yneticisi, mmessil felei ile birlikte bo bir felektir ki, mer kez d olan iki feleinin birincisidir. ikincisi dolu felektir ve utaritin drt feleinden ikincisidir. Ynetici felek, iine ald merkez d ikinci felein merkezini, doudan bat t ettirerek idare ettii iin buna ynetici

derler. Merkez d olan dier felekler, mmessil feleklerin iinde olduklar gibi bu ynetic elek dahi mmessilinin iindedir. Yneticinin yumru yzeyi, mmessilin yumru yzeyine birinc i doruk namyle mehur olan ortak bir noktada teettir. Yneticinin ukur yzeyi, mmessilin ur yzeyine birinci etek adyla bilinen ortak bir noktada temas etmitir. Ynetici felein merkezi, lemin merkezinden alt derece kadar doruu tarafna kmtr. Mmessil felekten y elek ayrldkta, dier mmessilleri tamamlayc olan ikier kre eklinde benzerleri, bu mme dahi meydana gelmitir. Bundan sonra merkez dnn ikincisi, utarit yldznn nc fele felekten boalmtr. Dndrcnn merkezini tar. Ynetici felek, mmessilinin iinde bulu lek dahi ynetici felein iindedir. Taycnn yumru yzeyi, yneticinin yumru yzeyine iki amyle bilinen bir noktada yetmidir. Taycnn ukur yzeyi ve yumru yzeyi, yneticinin ikinci etek tabir olunur bir noktada teettir. Taycnn merkezi, yneticinin merkezinden rece ve lemin merkezinden dokuz derece doruk tarafna kmtr. Ynetici felekten tayc a, yneticiden iki kre kalr ki, onun tamamlaycsdr. Utarit bu tertip ve tecrbe ile bu ve grne gelir ki: Kendisinde iki doruk ve iki etek bulunur. Bunlar mmessilden para gib i olduklarndan, mmessil doruu ve mmessil etei namyla hret bulmulardr. Dierleri dah en para olduklar grnmnden dolay ynetici doruu ve ynetici etei adyla isimlendirilm silin doruk ve eteine birinciler dahi derler. Yneticiye mensup doruk ve etee dahi i kinciler derler. Her felein kendine zg hareketi olup; kendi merkez, mihver, kuak ve

kutuplar zerinde dnp, dnn tamam etmek kanlmaz olduu iin utaritin ynetici fele kendi mmessili iinde ve kendi merkezi evresinde hareketi ile batdan douya burlar sras uymayan utaridin ikinci doruunu idare eder. Gnein ortas kadar hareket edip bir gne sen esinde bir devresini tamamlar. Utaritin tayc felei dahi ynetici felein iinde, teki ta kler gibi kendi merkezi evresinde zel hareketi ile batdan douya burlar sras zere utar n dndrc feleini idare ile gnein ortasnn iki kat kadar hareket edip, hareketinin yar in sraya uygun hareketine kardr. Dier yars gnein ortasna eit gelip, utarit her bur gn bekleyip, baz burlarda tereddt etse, iki ay kalp, senede bir derecesini gnele berab r tamamlar. Utaridin dndrcsnn merkezi, zhreninki gibi srekli gnein merkezine mutab la muhalefet etmez. Bunun iin utarit yldz dndrcsnn apnn yarsndan fazla gnete snda yirmi dereceden fazla uzaa yetmez. (Allah daha iyi bilir). nc Madde

Utarit yldznn dndrc feleini, ekil ve hareketiyle bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, lar, bu utarit yldznn dahi durumlarnn tanzimine dier arm gezegenler gibi, belirle inmeyip; yere mil olmayan bir kk felek dahi tespit edip, ona: Dndrc felek demilerdi lek, utaritin mmessil feleinde yere mil olmayan bir kk felektir ki, utaritin drt fele n drdncsdr. Ayn zamanda yldzn cisminin taycsdr. Merkez d olan nc tay i, ap taycnn kalnlna eit olup, yzeyi, tayc durumdaki dndrcnn iki yzeyin tir.

Dndrc felek, bir tek yzeyle kuatlmtr, dolu ve kre bir cisimdir. Tayc felein c ezi evresinde kendine zg hareketiyle batdan douya burlar sras zere deveran edip; bir fnda akl olan utaridi kendisiyle birlik hareket ettirir. Bu felek, utarit yldzn bir g r gecede, kendi kuann yzaltm derecesinden dereceden fazla mesafeye alp gider. Ya bir dnn tamamlar. Bu harekete: Deiik hareket, zel hareket dahi derler. Utarit yldz k yzeyle kuatlm dolu, kl ve krev bir cisimdir. Dndrc feleini cisminde gmlm yarsnda, kua yannda, bir tarafta bulunup, ortak bir noktada dndrcnn yzeyine tema ani yldzn cismi, tamamiyle dndrcnn cismine dahil bulunmutur. Tayc felek, bir tar utarit yldznn dahi dndrcs tarafnda, kendi merkezi evresinde, burlar sras zere incelemeyle; rasatlar gnyarsnda bulunan gne tutulmasnda mahede etmilerdir.

Drdnc Madde Utarit yldznn srat ve dz gidiini, yavalama ve duraklamasn, geri dn ve arml ldirir. Ey aziz, astronomlar demilerdir ki: Bu utarit yldzna da, kh srat, kh dz gidi avalama, kh duraklama, kh geri dn ve kh yrynde armlk rz olur. Bu durumlar arsnda bulundukta; kendi merkezinin hareketi, dndrcsnn merkezinin hareketine burlar e uyar ve yldz hzl hareket eder grnr. Ne zaman dndrc tarafna bir miktar eilse, d grnr. Yldz, dndrcnn aasna inite yava hareket eder grnr. Zira ki, yldzn

hareketi grnmez olup, ancak tedvirin merkezinin hareketi grnr. Yldz, dndrcnn en a a; kendi merkezinin burlar srasna uymayan hareketi, dndrcnn merkezinin, taycnn h rlar sras zere olan hareketine eit olup, hareketler birbirine muarz ve kar olmakla; y urur grnr. Yldzn geri dn tamam olup, iki hareket birbirine eit geldikte; yldz ik r grnr. Bundan sonra yine yava hareket eder grnr. Zira ki yldzn kendi merkezi, dnd in hareketi grnr. Yavalamadan sonra tekrar hzl hareket eder grnr. Halbuki yldz, ke dnn tek dze srdrr. Zira ki feleklerin hareketi, kendi kreleri kuana nispetle bas ve dzdr. Yldzn, geri dnnden nceki duruuna: Birinci makam, tekine: kinci makam de yldznn geri dn sresi yirmibir gndr. Dz gidii ay be gndr. Bu yldzn, tay ye ve drtte bir derece eimli iken; dndrcsnn dahi doruu ve etei, eilimli felein gneye eilimi olup; yaklak alt derece enlem fark dahi bulunmutur. bu yldz dahi yry la isimlendirilmitir. Gnee nispetle bu yldza rz olan balant ve yaklamn aklanmas taycsnn hareketi, gnein merkez d feleinin hareketiyle eit olduundan, dndrc n merkezininkine eit bulunmutur. u halde utarit yldz, gnein evresinde dndrcsnn ran eyledike, dndrcsnn yarap miktar gneten uzaklkta, onu tavaf edip; iki uzakl ; kh sabah, kh akam meale gibi akp, kh gnele yakn olur. Zhre gibi gne kursuna ya ir dnnde iki kere gnele yakn olur. Bir kere sratli gidiinin yarsnda yani

dndrcsnn zirvesinde bulundukta; srekli akmas ve yaklamas olur. Bir kere dahi ger dndrcnn eteinde oldukta; gnele srekli akmas ve yaklam bulunur. ki yaklam

Beinci Madde Utarit yldznn ilk doruk ve eteinin, tepe ve kuyruk dmlerinin burlar feleindeki yerl kendi tabiat ve vasflarn; feleinin uzaklk mesafesini ve cisminin miktarn bildirir. Ey ziz, malm olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Utarit yldznn doruu, tepe ile kuyruk d arasnda yani eilimli feleinin burlar feleinden kuzeye olduka eiliminde vki olmutur epe dmnden doksan derece sonradr. nk st ve aa noktalar, yukarda akland zer ne uygun olan mmessillerin hareketleriyle hareket ederler. lk doruk, utaritin burla r feleinden eri, rum tarihin asiz senesinde terazi burcunun yirmi alt buuk derecesin deydi. Etei, ayn ekilde ko burcunun yirmialt buuk derecesindeydi. u halde doruk ve ete

, tepe ve kuyruk dahi yukarda defalarca akland zere halen, yaklak sekiz derece mesaf eket etmilerdir. Zira ki, rum tarih halen ikibin altmdokuzdur. Hicr tarih ise binyzyet mie, yetmitir. Utarit yldznn tabiat ve vasflarnda mneccimler szbirlii edip, demil taritin tabiat soukluk ve kuruluk olup, gndz erkei bulunmutur. Kendinden baka yldzn iyle uyuucu olduundan; uyuan ve mnafk nmyle isimlendirilmitir. Bu yldzn vasflar: lik, anlayllk, feraset, zihin, dirayet, nutuk, belagat, nak, kitabet, hesap, isabet, z ek, dikkat, sanat, hile ve hyanet bulunmutur. Bu yldzn tali dt menilerde bu vasfl olduu gzlenmitir. Bu yldz, pazar gecesi ve aramba gnne hkim olduu

gzlenmitir. Bu yldz, pazar gecesi ve aramba gnne hkim bulunmutur. O gecenin ve bu g aatleri, buna nispet klnmtr. Utarit yldznn l ve cisminde, mmessil feleinin uzak tlar, geometriciler ve matematikiler szbirliiyle demilerdir ki: Utaritin mmessil fele n yumru yzeyinin, lemin merkezinden uzakl, yaklak ikiyz yetmialtbin altyzelliiki planmtr. ukur yzeyinin uzakl ise yaklak seksenyedibin beyzyirmidrt fersah llm eksendokuzbin altyzyirmisekiz fersah llmtr. Utaritin cismi, yerkrenin cisminin takri tuzikidebir miktar bulunup, delillerle hepsi ispatlanmtr. 17-BLM:

DOKUZUNCU BLM Dnya gnn yapsn ve orada hkim olan ayn durum ve vasflarn; aya mtaallik olan eya .

Birinci Madde Ayn mmessil feleini ve eilimli feleini, yap ve hareketleriyle bildirir. Ey aziz, malm lsun ki, astronomlar demilerdir ki: Yedi gezegenden biri de aydr ki, merkezi, leme nispetle dokuz felein ilkidir. Utarit feleinin altnda bulunup, gezegen yldzlardan dah a hzl seyreden ay, dnya gnde tek bana hkimdir. Kendisine kk nurlu ad verilmitir felei, deiik paralara blndnden, ekil ve yap bakmndan dier gezegenlerin felekler lde kll felek, drt felei kuatmtr. yere mil olan byk felektir. Biri yere il kten ilk ikisinin merkezleri, lemin

merkezidir. ncs ise merkez ddr ki, dndrcnn merkezinin taycsdr. Dndrc em kresiyle merkezi ayn olan iki felein birincisi, iki paralel yzeyle kuatlm ve ikinc elei evreleyen kre bir cisimdir. evresinde tepe ve kuyruk noktalar bulunmakla -ki bu iki noktaya cevzher denir- kendisi cevzher namyla hret bulmutur. Merkezde, eksende, kuakta, kutuplarda ve harekette burlar feleine benzerliinden mmessil nmn dahi bulmut u felein yumru yzeyi, stnde olan utarit feleinin ukur yzeyine ve ukur yzeyi, kendi f erinden ikinci felein yumru yzeyine temas etmitir. Bu cevzher adl felek, kendi zerind e ve altnda bulunan dier felekler gibi, nce byk felein gnlk hareketine uyup, bu harek e lemin merkezi evresinde doudan batya zorunlu hareket eder. ikinci olarak, burlar fe leinin hareketine aykr ve muhalif olarak kendine zg hareketiyle lemin merkezi evresind burlar srasna uymakszn, kendi felekleriyle doudan batya gider. Bir gn bir gecede an fazla hareket eder. Buna, tepe ve kuyruk hareketi derler. Alem kresiyle merkez i ayn olan iki felein ikincisi, birinci felein altnda ise paralel yzeyle kuatlm kre ir. Geri merkezi, lemin merkezidir, lkin kua, burlar kuana teet olan mmessil fele y ve gneye be derece eimli olduundan, eilimi felek nmyle hret bulmutur. Bu eilimli vzher feleinin ukur yzeyi altnda yerleip; yumru yzeyi onun ukur yzeyine teettir. Ay i felei dahi birinci ve ikinci hareketinden baka, kendine zg hareketiyle lemin merkez i evresinde burlar sras zere doudan batya, kendi iinde bulunan feleklerle, gneitley reden ve burlar kuandan ve kutuplardan belirtilen eim kadar eilimli olarak, baka kuak kutup zerinde bir gn bir gecede onbir dereceden fazlaca hareket eder. Buna: Ayn doruunun h areketi derler. kinci Madde

Ayn tayc feleini yap ve hareketini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar demi ir ki: Ayn nc felei, tayc feleidir ki, merkez d olan teki gezegenlerin mmessi etikleri gibi, bu tayc elek dahi eilimli feleinin iine yerlemitir ki, yumru yzeyi, yumru yzeyine doruk ad verilen bir ortak noktada teet olmutur. ukur yzeyi, taycnn ur yzeyine etek ad verilen bir ortak noktada etet olmutur. ukur yzeyi, taycnn eil yine etek ad verilen ortak bir noktada temas etmitir. Bu felein merkezi, lemin merke zinden, kendi ap ve czleriyle on derece ve drtte bir derece doruk noktasnn dndadr. felekten tayc felek ayrldkta; eilimliden iki kre kalr ki, eilimli felein tamamlay k, hareketinden baka, eilimli felei iinde, kendi merkezi evresinde, eilimlisi kua eetliinde ve eksenine paralel eksen zerinde kendine zg hareketiyle, batdan douya burl sras zere bir gn bir gecede yirmidrt dereceden fazlaca, ayn dndrc feleinin merkezi aber hareket ettirerek dner. nk bu tayc felein burlar srasna uygun olarak yapt fazla hareketine; mmessil ve eilimli feleklerin sraya uygun olmayan hareketleri muk abil gelip, muarz olup, geri gtrr. Bu durumda, ayn taycsnn sraya uygun olarak yak dk hareketi kalr. Ayn hareketi hzl ve felekleri kk olduundan, oniki burcun her birin klak iki gn ve tebir gn kadar kalp, yirmisekiz gnde burlar feleini katedip, bir dev tamamlar. Yirmidokuzbuuk gnde bir

kere gnee eriip, onunla akr. Bu yzden kamer aylarn biri yirmidokuz gn ve biri otuz e hesabyla hesap olunur. Ekvatora yakn olanlara ay, rahat grnr, zira ki gnein gnlk d ar, kuzeyde eilimlidir, gneyde dike yakndr. u halde ay, gne batar batmaz batmayp, uf yukarda olur.

nc Madde Ayn dndrc feleini, ekil ve hareketiyle bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar ilerdir ki: Ayn drdnc felei, onun dndrc feleidir ki, yere mil olmayan bir kk ini taycdr. Merkez d felein kuanda, aklm ve gmlmtr ki, dndrcnn ap k yzeyle kuatl dolu ve kre bir cisimdir. Tayc felein iinde, kendi merkezi evresi a uymakszn doudan batya dnp, bir tarafnda aklm olan ay da birlikte hareket ettiri ei, teki be gezegenin dndrcsnn tersine hareket eder. Bu dndrc felek, kendi merke oudan batya dnerek, ay, bir gn bir gecede kendi kuann yzaltm derecesinden on ket ettirip; yirmisekiz gnde taycs gibi bir dnn tamamlar. Buna farkl hareket ve derler. Ay, tek bir yzeyle evrili kre biiminde bir cisimdir, karanlktr, doludur ve par laktr. Be arm gezegen gibi, dndrc feleinde ay gmlmtr ki, dndrcsnn iki bulunu, ortak bir noktada dndrcnn yzeyine teettir. Yani ayn cismi tamamyle dndrc lunup, yz yzeyine temas etmitir. Tayc felein bir tarafnda, dndrc felein belirt i ay kresinin dahi dndrcs tarafnda kendi merkezi

evresinde burlar srasna uymadan, kendine zg hareketiyle doudan batya dnn, rasat ilerdir. "Feleklerde durucu hibir ey yoktur," deyip gitmilerdir. Dndrcnn evresi ze ayn merkezi, taycnn evresinin hareketi zerinde dndrcnn merkezinin hareketinden a ed olarak ay, ne geri dnc bulunur, ne durucu grnr. Ancak dorukta yava hareketi mahe ur. Ayn tayc feleinin kua, eilimli feleininkine teet olup; dndrc felein zirv rimi bulunduu cihetten, aklamas yukarda geen ayn eilimli feleinin burlar feleind eye olan beer derece eiminden gayri ay yldznn enlemi bulunmaz. teki gezegenler gibi en em fark olmaz. Zira ki, ayn eilimli, tayc ve dndrc felekleri tek bir yzeyde birbi lunup, birbirinden asla ayrlmazlar ve eilmezler. Bu drt felekle, ayn durumlar nizam b ulmutur. Drdnc Madde Gnee nispetle aya rz olan durumlar bildirir. Ey aziz, malm ols astronomlar demilerdir ki: Gnee nispetle aya rz olan durumlarn birisi akmadr. Yani olan yznn, gneten zerine den ktan hli olmasdr. Yoksa gne ile ayn aryasnda y z. Zira ki gnee ay arasnda yerin bulunmas, ay tutulmasdr. akma deildir. Ayn bir du fazlalktr. Yani ayn gneten uzaklamas sebebiyle, gnein nn ayn yznde fazla g i ilk drdndr. Yani ayn bize dnk olan yznn yarsnn dolunaydan nce gnein nuruyla rumu dahi dolunaydr. Yani ayn yzdeki nurun artmasnn tamamlanmasdr. Bir durumu dahi aza madr. Yani ayn gnee dolunaydan sonra yaklamas hasebiyle gnein nurunun ayn yznde

eksilmesidir. Bir durumu dahi ikinci drdndr. Yani ayn bize dnk olan yznn yarsnn d

onra kl kalmasdr. Ayn bir durumu dahi gnei glgelemesidir. Yani nurlu gnein bile d amn veya bir ksmn ayn bizden gizlemesidir. Ayn bir durumu dahi tutulmasdr. Yani gne arasna yerin girmesiyle ayn tamamnn veya bir ksmnn gne ndan hli kalmasdr. Ay dur ki: Ay, aslnda siyaha yakn lacivert olup, ne gk rengi ne de siyahtr. Maden bir ay na gibi karanlk ve kesif olup, yuvarlak ve parlak bir top eklinedir. Bir yerden al d nuru, bir yere aksettirmeye kabiliyetlidir. u halde ay, nur ve n ancak gneten a yarsnn ou srekli k bulmutur. Eer aralarnda yerin glgesi bulunmazsa bu byle dev , ay kresinden byk olduundan; ayn yarsndan ouna k verip, yarsndan az karanlk oni eklinde olup, zhre feleinin ukur yznde son bulmutur. Koninin tepesinin glgesi, bu kuana teet olmak lazmdr. Zira ki gnein merkezi, merkez d kuanda srekli burla urumda toplanma srasnda, yani gnele ayn bir burcun ayn yerinde ulunmalar halinde; ay, izle gne arasna girip, karanlk yznn yars bize dnk olur ve ayn aydnlk yzeyinin . u halde akma budur. nk ay, hzl gidiiyle gnei oniki derece kadar geip, ondan uz yznn yars, bir miktar bize meyleder. Onun bize bir taraf grnr. te hill budur. Bu en bir gn sonra olur. Zira ki ay, bir gn bir gecede, on derece kadar hareket eder. Gn e te bu mddet iinde bir derece kadar gider. Bylece ay, gneten her gn oniki derece kada uzaklar. Hilalden sonra ay, gneten gn gn onikier derece uzaklatka, ayn gnee uza afndan

aydnlk yarsnn bize eimi fazla olur. te fazlalama budur. Bundan sonra ay, gneten uz gnee uzak olan bat tarafndan aydnlk yarsnn bize eimi fazla olur. te fazlalama bu onra ay, gneten uzaklatka, her gece bize nispetle fazla olup, dndrr. lk defa klatka, ayn nurlu yznn yars grnr. te bu ilk drdndr. Bundan sonra gneten uz aldkta; ay, gnee kar olmakla, bizler ikisinin arasnda bulunuruz. Aydnlk yznn yars e dnk olup, ay ondrt olur. te buna, dolunay denir. Bundan sonra ay, gnei karsndan a son yarsndan gn gn gnee yaklamas sebebiyle, karanlk yars, bat tarafndan yana yin er: Bu miktar aydnlk taraf da dou tarafndan gneten yana gider ve bize nispetle karanl a ve aydnl noksan olur. te noksanlk budur. bundan sonra ay, gnee yaklatka, karanl alap, ikisinin arasnda yine dndrr. Tekrar bize nurlu yznn yars grnr ite ikinci gn gn yaklatka, karanl artp, nuru azalr. Ta ki gnele bir arada tekrar akr. A naklarn katedip, kh gnee kar, kh akk olmasyla yaklak her yirmidokuzbuuk gnde ve akmas olur. "Bu aziz ve alm olan Allah'n takdiridir." (36/38) Kadm, kdir, hakm ve tc olan Allah mnezzehtir. Beinci Madde Gne ve ay tutulmalarn; ayla doruu arasna gn ini; ayn doruk, etek, tepe ve kuyruk noktalarnn hareketini bildirir. Ey aziz, malm o lsun ki, astronomlar demilerdir ki: Bu ay kresi, kesif ve karanlk olduundandr ki, gnel bir araya gelmesi vaktinde, eilimli feleinden hsl olan tepe ve kuyruk dmleri yannda, rlar kuanda

gnein yoluna rastlasa; ayn cismi bizimle gne arasnda bulunup, nn tamamn veya bi u halde gne tutulmas budur. Ve gnein yznde o vakit ortaya kan siyahlk, ayn cismi r. Tutulma srasnda gnein siyahl bat tarafndan balar. Zira ki, ayn batya ynelik h batya ynelik hareketinden daha hzl olduundan; ay batdan gelip, gnee eriip, araya gir undan sonra gnei getike, gidiinin sratinden, gne yine bat tarafndan parlamaya bala arma (ayn glgesinden meydana geldiindendir ki, gne tutulmas srekli olarak, ayla akm una mahsus olup, sair durumlarda asla bulunmamtr. Ay tutulmasnn aklanmas budur ki: E kresinin tepe ve kuyruk dmleri, burlar kuandan iki czn kars yannda, yani bu hi arlkl olsa; yerkre ikisinin arasna girip, ayn gnee dnk olan yzne yerin glgesini ay asl karanl zere kalr. te ay tutulmas budur. Ayn kararmas ve parlamaya balamas dan ortaya kar. Zira ki, gnein douya ynelik hareketiyle hareket eden dnyann koni glg n bat tarafna, ayn batya ynelik hareketiyle bat tarafndan ulap; ayn nce dou taraf olup, nce o taraf tutulur. Ayn nce dou taraf karanlktan kp yine nce o taraf parlar rum yerin glgesinden dolaydr ki, ay tutulmas srekli bedir ve dolunay haline mahsustur . Baka zamanlarda asla tutulma olmamtr. Yine gnee kyasla aya rz olan durumlarn biri ki: Gne orta hareketiyle hareket ettike, ayn doruuyla, dndrcsnn merkezi arasnda e assut eyler. Zira ki, ay dndrcsnn merkezi kendi doruundayken, gnein merkeziyle, bur nden bir nokta yannda aksalar, bundan sonra o noktadan ayn kuyruk dmyle eilimli fel rlar srasna uymayan hareketleriyle ayn doruu,

doudan batya ve dndrcnn merkezi o noktadan burlar sras zere batdan douya hareket ahi ayn sra zere batdan douya hareket eder. Ezel takdirle o iki hareket, ayn doruu il atya dndcr feleinin merkezinin hareketiyle douya yle bir tarz ve tavr zere hareket ki, ebediyen gne, ikisi arasnda arac bulunur. Bu tavassuttan lzm gelir ki, ayn dndr ezi, gne ile iki drdn vaktinde kendi eteinde buluna. Gnele bir araya gelme vakitlerind ay, kendi doruunda buluna. u halde ayn dndrc felein merkezi, vasat her dnnde ik ykselip, iki kere eteine iner. "Bu, aziz ve alim olan Allah'n takdiridir." Ayn doru k ve etek noktalar eilimli feleiyle; tee ve kuyruk dmleri mmessil feleiyle hareket et ildiklerinden, sair doruklar ve etekler gibi, burlar feleinde yerleri belirli deild ir. Eilimli ve mmessil felein hareketleriyle seyyar ve dncdrler. Altnc Madde Ayn ta sfatlarn, cisminin miktarn ve feleinin uzakln bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, m szbirliiyle demilerdir ki: Bu ay yldznn tabiat, itidal zere souk ve rutubetli olup, iisi bulunmutur. Orta kutlu nmyle isimlendirilmitir. Ayn vasflar: Zaaf, acz, hfz, ce akaret, acele, nemime, ihbar, deliller, hareket ve ses bulunmutur. Ayn tali bulund uu menilerde bu vasflar gzlenmitir. Ay, pazartesi gn ve cuma gecesine hkim bulunutur. alde o gnn ve bu gecenin evvelki saatleri bulan nispet klnmtr. Ay yldznn cisminin mmessil ve eilimli feleklerinin uzaklk mesafelerinde rasatlar, matematikiler ve geome triciler ittifak zere demilerdir ki: Ayn mmessil feleinin yumru yzeyinin, lemin merkez nden

uzakl mesafesi, yaklak seksenyedibin beyzyirmidrt fersah llmtr. Bu felein uku ezinden uzaklk mesafesi, yaklak seksenikibin beyzkrkalt fersah heap klnmtr. Mmes l, yaklak drtbin dokuzyz yetmisekiz fersah bulunmutur. Ayn eilimli feleinin yumru in merkezinden uzaklk mesafesi, yaklak seksenikibin beyzkrkalt fersah llmtr.Bu f nin uzakl, yaklak krkbin yzdoksansekiz fersah hesap klnmtr. Eer bu hesaplanm sa ki, o binikiyz yetmiiki fersaht. u halde yeryznn her tarafndan ayn feleine varn gkle yer arasndaki hakiki uzaklk, krkbirbin dokuzyzyirmialt fersah kalr ki, yaklak y yarapnn otuziki kat yksekliktir. Bu mesafedir ki, oluum ve bozuum leminin deiikli . Unsurlar ve bileikler mekan; atmosferin ve gk boluunun ahillidir. Suret ve ehadet le i ve darack dnya evidir. Ayn eilimli feleinin kalnl, yaklak otuzdokuzbin yzkrk nmutur. Ay kresinin cismi ise, yerkrenin yaklak krkikide biri olup; aklanan yldzlar eklerin uzaklklar ve cisimleri, drtl orantyle rasatlarla belirlenip, nice hesab delil le, geometrik brhanlarla ve akl tecrbelerle hepsi ispat olunmutur. 1. kitapta aklanan genel islam bilgilerde, yerlerin ve gklerin cisimlerini uzakln beyz yllk yol ile ta murat, say belirlemesi deildir ki l itibar oluna; belki bu, byklklerinde mbalaadan ir. Zira ki, Allah'n kudreti sonsuzdur. Mlknde olan en iyi Allah bilir. 18-BLM: ONUNCU BLM Ayn, Allah'n kudretiyle, tesirlerini ve burlar itibariyle hallerini, yedi gezegenin tesirli saatlerini, feleklerin saylarn, seslerini ve namelerini, merkezler ini hareketleriyle dairelerin meydana gelilerini, esiri cisimlerin tesirlerinin b alanglarn be madde ile aklar.

Birinci Madde Ayn, Allah'n kudretiyle tesirlerini bildirir. Ey azizi, malm olsun ki, filozoflar sz birliiyle demilerdir ki: Kadir ve aziz olan Allah'n takdiri ile yksek cisimlerin mer tebelerine gre, alak cisimlere eitli tesirleri vardr. Gnei en fazla tesiri, scakl gibi, ayn dahi en fazla tesiri, rutubeti iledir. Allah, bu aya, kendi kudreti ile nice zellikler bahetmitir. Bunlardan biri, ay deniz ufkundan doar. Deniz suyu onunl a med olup sahiline ykselir. Ay, denizdeki gn yarsna geldiinde denizin meddi bitip, A y, gn yars dairesinden indiinde denizin suyu sahilleride cezr olup ekilir. Ay, deniz ufkuna ininceye kadar cezr devam eder. Ay, ufuktan indiinde cezr de nihayet bulur . u halde med ve cezr bu minval zere olur. Ayn zelliklerindendir ki, ayn art zamannd i ayn ilkyarsnda scaklk ve rutubet ok olup kann kabarmasyle dolan insan ve hayvan bed eri kuvvet bulur. Dolunaydan sonra yani ayn ikinci yarsnda kuruluk ve soukluun oalmas e drt unsurun karm bedenlerde bulunduundan kann kabarmas azalp, byme ve gelime az

ve hayvan bedelleri zaaf bulur. ayn zelliklerindendir ki, ayn ilk yarsnda hasta olanl arn bedelleri kuvvetli bulunup, ounun hastal defolur. Ayn ikinci yarsnda hasta olanl denleri zayf olup, hastalklar oalr. Ayn zelliklerindendir ki, ayn nurunun oald plerinin beyin dokular ziyade olup, ayn nurunun azld gnlerde beyin dokular dahi azal

zelliklerindendir ki, ayl gecede insan aya kar uyusa veya ok otursa bedenine geveme ve tembellik gelip ba ars ve nezle olur. Ayn zelliklerindendir ki, ayl gecede hayvan eti kalsa az zamanda tad ve kokusu deiir. Ayn zelliklerindendir ki, ayn nurunun oald g irlerde ve denizlerde balklar yal olup suyun yzne karlar. Ayn nurunun azld gnler olup suyun dibine giderler. Ayn zelliklerindendir ki, ayn ilk yarsnda yerdeki haerele r yeryzne kar ve oalr. Yrtc hayvanlar ceset yemeye ok hrsl olur. Ayn ikinci yar hayvanla aksi hareket ederler. ayn zelliklerindendir ki ay ilk yarsnda dikilen aalar f zla uzar ve geliir. kinci yarsnda dikilenle zayf olur veya kurur. Ayn zelliklerindendi ki, ayn ilk yarsnda btn meyveler, iekler, otlar, bitkiler fazla byr ve geliir, ren iyade olur. Ayn zelliklerindendir ki, ayn ilk yarsnda kam, keten, bitki gibi eylerin usu zerine ayn dse hemen ryp paralanr. Ayn ikinci yarsnda bu durum az olur i, ay kresi ayna gibi yer ve su kresine dnk bulunduu iin deniz ve karann adalar ve sa leri gemileri, dalgalar, dalar, vadileri, kyleri ve ehirleri btn ekil ve rengi ile a kurumlar ile bize aksettirip gsterir. Rasatlar o aynada yerin yzn tamamen seyrederler. Lkin o saf ayna bizden ok uzak olduundan eyann ekilleri tehis olunmayp, ayn yz bu le bulank grlr ki, ona ay lekeleri derler. Dier gezegenlerin saylan sfatlarnn zel s e canllara ve canszlara gizli tesirleri; aklanan gne ve ayn tesirlerine kyas olunmut albuki lemin btn czlerinde hakiki messir ancak hak Tal bilinmitir. Bu felekler, yld tabiatlar dolap, let ve hayaller misali bulunmutur. Bu durum alr fikretmek ve dnmek, Allah' tanmaya

vesile olmak iin ve hepsini insanda bulmak iin yldzlarn ve feleklerin durum alr bu Mar ifetnme'de bu miktarca aklanarak yazlmtr. NAZM Hamd o Allah'a ki yektadr ol Dahi dna ol Ona mahsus ve msellemdir hem M be m cmle umur-u lem Mutasarrf odur eyaya tamam Ne avas arada her giz ne avam kinci Madde Ay yldznn burlar itibari ile olan zellikleri ve ihtiyarlarn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, mneccimler, ayn her bur ile baka bir tes rini tecrbe ettiklerini takvim ile yazmlardr. imdi o takvimi, bundan nce Trke olarak metmi iken o manzumemizi buraya yazmak mnasip grlmtr. NAZM Bismike Allahmme y emine' ar btede'n bi ihtiyarht'il-kamer Hamd lillah ok salt ve ok selm Ol Resul ve ll suhh am Badeh der Hakk bilgil ey beim Ehl-i hey'et kavlidir bu dediim r unsur zeer arh- k lam birbirin sk tabakt Pes besal misli olur mecmuu top Merkez-i arz olmu esgal-i cezb

Ol vasattr merkez-i lem heman Her cihetten esgal ol nokta nihan arh- a'zam kim muhit -i cmledir Cm- atlastr deyme encmledir Her cihetten o mahdud fevktir Gnde bir devr etm ede bir evkdir Kim yirmidrt saatte mdam arkdan garba eder devrin tamam Hem iinde olan eflk bile Dndrr kendiyle ark garb ile Gece gndz her tulu ve her gurub Kutb-u lem nden olup arh- sminde oniki bur bil Mtkada her birin s sehm kl Hep sevabitle ol olmu eem Kutb-u lemden cda kutb zre hem Garbdan arka dner hestece Olsa yetmi yl gider bir ce Garbdan arka zhal dahi gider O iki burcu otuz yl kateder Mteri hem garbdan arka gid er Oniki ylda heman bir devr eder Garbdan merih hem deveran eder Bir yl onbir ayda bir devre gider arh- smin kutbu dorusunda tam ems hem arhyle devr eyler mdam Garbdan a gne dahi gider

ylda bir oniki burcu kat' eder Ylda bir hem arh- zhre ydevr eder Garbdan arka utarit h em gider Cmlenin tahtndadr devr-i kamer Srat zre kendi arhyle dner Gardan arka dahi vr eder Devresin yirmisekiz gnde gider arh- smin oniki ksm olunur San kavun oniki dil im bulunur Her ksm bir burc adyla asl olur Kevn her nde ike bir fasl olur n hamel sev le cevzdr bahar Fasl- yay sertan esed snbe dr Fasl- gz mizan ve akreb gas tut Hem it rc-u ced ve delv ve hut Oniki burc oniki aydry mdam Rum ayn otuz gn akdem bil tamam B u buruca etmeden tahvil gn On gn akdem rum ayn bala btn Bil bahar zar nisan ve eyr Ya aziran temmuz tabah- hr Hem harf eylal ve terinin nm K d kanun ve ubat olmu tamam B

ayda hangi burca gn gider Her ayn kanda gn tahvil eder Mh- zar ol fasl- bahar Olmu uzbir gn nehar

Onbirinci gn gne tahvil eder Hem hamek burcunda otuz gn gider Ol burc-u hamel nevruz olur Pes beraber ol ibih ol ruz olur Mah- nisan evsat- fasl- rebi' Olmu eyyam otuz gn ey eci' Arnda ems hem tahvil eder Burc-u sevr ire otubir gn gider Mah- mays ahir-i har Olmu eyyam otuzbir gn nehar On birinci gn gne tahvil eder Hem hamek burcunda otuz gn gider Ol burc-u hamel nevruz olur Pes beraber ol ibih ol ruz olur Mah- nisan evs at- fasl- rebi' Olmu eyyam otuz gn ey eci' Arnda ems hem tahvil eder Burc-u sevr i r gn gider Mah- mayus ahir-i fasl- bahar Bil otuzbirdir ona leyl ve nehar Onbirinci gn gne tahvil eder Burc-u cevzada otuzbir gn gider Bil haziran ol sayf ey beer Hem o tuz gn on iinde gn dner Onbirinde ems hem tahvil eder Seretan burcun otuzbir gn geer M h- temmuz evsat- sayf ey hmam

Olmu eyyam otuzbir gn tamam Onikinci gn gn tahvil eder Hem esed burcun otuzbir gn kese Bil austos ahir-i sayf ol zaman Olmu eyyam otuzbir gn heman Onikisine gne tahvil eder . Snble burcun otuzbir gn geer Mah- eyll evvel-i fasl- harif Olmu eyyam otuz gn ey nikinci gn gne tahvil eder Burc-u mizan ire otuz gn gider Burc-u mizan evveline gelse gn O geceye hem beraberdir o gn Mah- terin ol evsattr gze Ermi eyyam otuzbir gndze ci gn gne tahvil eder Burc-u akrebden otuz gnde gider Bil gzn terin-i sni hiri Ol ot tamam ol mahr Onbirinde gne hem tahvil eder Burc-u kavs iine otuz gn gider Mah- kanun ol fas- ita Hem otuzbir gn an bil ey fet Onbirinde burc-u cediye gn gelir Rebinin evv eli ol gn olur Gn dner uzanmay ebden alr burc-u Ged ire gn otuz gn kalr

Evsat kanun-u snidir kn Hem otuzbir gndr an sayn Arinde burc-u delve gn gider H urcu kat' eder Bil kn sonu ubat gck ay yirmisekiz gn rebi say Sal- rbi drt rubu Pes ubat yirmidokuzu bulur Tasiinde burc-u huta gn gider Hem otuz gnde o yburcu sey r eder n hamel burcunda gn firuz olur Bil tamam olup yine nevruz olur btiday, sal emsi mart bil Hem uhur-u rum istihrac kl Lafz- ebced hevvez olmu heft harf Her biri bir a ya mahsu oldu zarf Mart h ebril elf cim mays al Ve o haziran hemze temmuz b dal Za' dr eyll ve d terin ba ve ha Hem kanun za cim ebat ve o eha Hfz et ebced ve zevabid he z beced Hez ebced hevvez hve ile ad Kim bu yirmisekiz harfin geri Harf- bzr ola her ylda biri Bil yzaltmaltdr tarih-i sal Marttadr bzr ebced lafznda dal Ertesi sal ol gider

Hem bu tertib zre daim devr eder Olsa zerle muharrem bir o yl Sal tedahl ede bir ysa tarh kl Kim otuz yl otuz mark olur Sal muharremle otuzdrd bulur Gel dilerysen ehr-i n gurresin Harfini cem et hazr harfiyle hn btida hafta durur yevm-i ahad Bala ol mec muu bundan eyle ad iki haftadan ne gn gyet bulur Gurresi ol ayn ol gnden olur n muhar remdir Arabda res-i sal Gurre-i ehri kamerdir hem hill Za muharrem ba safer ha'dr d D rebia ve o elifdir d cemad Ba receb aban dal ha ramazan Za'y evval ka'de elf cim hi cce dn Het harf oldu ehec zedbud heman Her biridiry bir sene hkim olan Binyzaltmaltya eldi sal Hkim sal ol muharrem oldu dal Ertesi yl hkim-i saldr elif Devr-i daimdir hi olmaz muhtelif Bilmek istersen hilal ne gndr ol Harini hkimle cem et gurre bul Gurr e-i ehr-i hilali hem tamam ki hafta gnlerinde bul mdam

btida emsin mekann bulasn Ta buruc-u mh andan bilesin Bir derece gn gider her gn hema y gider on derece ol zaman Ay gn her gn oniki derece n geer byle hesap et her gece P r-u rumdan bil emse ay Ka gece gemi hilal ol mah say Ta ki malum ola andan cay- mah Ma ha ne burcun kadr seyrgh Anda iken meh ne itir ihtiyar Kim ayn her burcda bir hkm var ayn gemi ebin tazif kl Be aded hem zam edib ka oldu bil ol aded ka kere be olduysa ang burc olmu dahi bil emse ay emsden bala beer her burca ver Batan az sayma burc-u m er n hamel burcunda ho bulunsa ay Her ii bede' etmei sen yahi say Gelse bur-u sevre t ezvic ve nikh Kl ticaret hem bina hayr ve salah Gelse meh cevzya kat eyle siyab lm o ku hem al akar ve al devvab Seretana hotur irsal-i haber urb-i mshil yahidiry nakl v

e sefer Meh esedde arz- hcet yahidir

Zr' ve tamir ve hacamat yahidir Snble burcunda olsa key cedd Sohbet-i nisvan mnasib al abd Gelse meh mizana kl bey' ve ira Eyle sohbet dinle lehan i deva Burc-u akrebde g erek tuhr ve ifaf Uzlet ve semt ve firag ve itikf Kl hacamat gelse burc-u kavse ay Lebs ve istihmam ve halk yahi say Gelse burc-u cedye kl sayd ve ikr Hufr bar ve ziraa eyle kr Gele burc-u delve hotur kevb Vaz'- bnyad duhul- belde hb Huta gelse eyle dery ada sefer Ahd ve irkettir ticaret-u muteber Binyz altmalt tarihinde tam Buldu yz beyt ire takvim ihtitam Hakk ettin ihtiyrt beyan Hakka her halde tevekkl kl heman Alem,i ec buldun hayal Alem-i ervaha gel ho bunda kal. (Tehlikelerden emin eden Allah'n ismi yle ayn ihtiyarlarna baladk. Hamd Allah iin, ok salat ve ok selam Resule, aline ve ash bna olsun srekli Ehl-i heyet: astronomlar. Kavl: Sz. r: Drt. Krrat: Kreler. Besal: So Esgal: Arlk. Muhit: Kuatc. Fevk: st . Smin: Sekizinci. Siise: Alt: sevabit: Sabitler Felek. ems: Gne. Azer: Mart. Eyyar: Mays. Tabah- hr: Austos. Harif: Sonbahar. D: ki r: Gndz. Hamel:

Ko. Sevr: Boa. Cevza: kizler. Seretan: Yenge. Esed: Arslan. Snble: Baak. Mizan: Terazi Gavs: Yay. Ced: Olak. Delv: Kova. Hut: Balk. Fasl rebi': lkbahar. Ar: Ounncu. Leyl: G ce. Sayf: Yaz. Fasl, harif: Sonbahar. Fasl- ita: K. eb: Gece. Sal: Yl. Rbi: Drdnc. ar. Tedahl: Geme. Tarh: karma. Gurre: Ayn ilk on gn. Yevm-i ahad: Pazartesi. Res-i sal Sene ba. Cay: Yer. Mah: Ay. Bede': Balama. Siyab: Elbise. Devvab: Hayvan. rsal: Gnde rme. rb: eki. Zr': Ziraat. Nisvan: Kadnlar. Bey' ve ira: Al-veri. Samt: Susma. Lebs . stihmam: Hamam. Sayd: Av. ikr: Avlanma. hufr br: Kuyular kazmak. Vaz'- bnyad: Binala yapmak. Duhul: Girmek.) nc Madde Yedi gezegenin birbirine nispetle benzerliklerine ve yeryznde fk itibariyle tesir saatlerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, ibret al anlar ve hayret edenler demilerdir ki: Bu lem, misli grlmemi ne artc bir icattr! B r ne garib sanat ve hikmettir! Bu cihan tanzim, ne nihayetsiz kudret ve azamettir . Hakim ve yaratc her eyden mnezzehtir. Bu yldzlar ve felekleri, bu grnt ve tertip atan Allah Tal'ya nice yzbin kenre hamd ve senalar olsun ki, bizlere ltuf ve inayet edip, gnei gezegenler ortasna koymutur ki, yeryzne itidal zere hayat bah eder. Eer g tesiriyle, ay feleinde olsayd, scaklnn iddetinden yeryz yanard. Eer burlar fele iddetiyle tabiatlar bozulurdu. u halde yedi gezegen ortasnda cihan sultan ve teki ge zegenler ona asker ve yardmc olmutur. Ay vezir, utarip ktip, zhre szende, merih asker, mteri kad, zhal hazinedr benzeridirler. Burada bulunan samanyoluna, Kbe yolu derler. Araplar: Gk kandili, yldzlar anas ve Acemler: Kehkean derler. Bunun hakikati, burlar

geleinde anlatlan altnc deerin en kklerinden olan sabit yldzlardr. Bunlar, birbiri duklarndan, birbirine temas edip, beyaz bulutlar gibi grnmtr. Lakin bu yolun, gece evv elinde bir ba gneyde, bir ba kuzeyde bulunup; gece yarsnda gney ba batya ve kuzey ; gecenin sonunda bat ba kuzey ve dou ba gney olup, bize nispetle deirmen gibi dnmes hakikatinde akllar hayrette kalmtr. Geri bu konuda ok ey sylenmitir. Mlknde olanla lerini Allah daha iyi bilir. Fakat yedi gezegen yldzn, yeryznde, ufuklarda, saat be s aat nbete olan tesir saatlerini, bu tarihten nce tabir ve beyan eylediimiz Trke manzu me, bu makama mnasip grlp yazlmtr. NAZM Hda'ya kr kim halk etti bunca encm ve ef dostuna olsun ki annda demi "lavlak" Ve bade Hakk der lim-i felek srrn ayan ettim Otuz beyt ire nahs ve sa'd st beyan ettim ki lemde bir bildim messir zt- Mevlay Veli ra mi esbaba edny hem a'ly Eer bilmek dilersen olduun saat ne saattir Ne kevkeb hkm eder dem nehset ya saadettir Yedi gece yedi gn gn batb doduu n ire Yedi seyyareden bul ka imdir zaman ire Ki her gn haftadan her gece bir seyyarenindir kim O eb ol ruzun ev vel saatinde hem odur hkim Heman hfz et yedi lafzn yedi gn ybil yedi kevkeb Edes biyr ahh deld hesi ve reh zhaldir hep Evail-i harf iin hevvez olmu hafta eyyam

Huruf-u sniye eb-i slise gn hkimi nm eb-i pazar utarit ertesi mteri talib eb-i se zhal aramba e glip Hams akam ems ve cuma akamnda meh mil eb-i sebt oldu merih kmil Pazar ems ertesi meh sal merih erbaaya tr Hamse mteri cumaya zhreye sebte keyyn di lafz ire eb hem ruz-u evil saatinden al Yukardan yedi seyyareyi tertib ie say gel

Zhalden mteri merih ve ems ve zhreye ho yet Utaritle kamerden ge bu tertib zre hem d et Birer saat hkmetle olur seyyareler kaim Gecedir oniki saat gndz hem oniki daim G ece gndz yirmidrt olur ysaat ki sndir Deildir mstev bunda murad ancak zamandir Zaman in miktar artar eksilir bile Adedle muhtellif olmaz eb ve rz tl ve kasr ile Neharn ka vsini hem onikiye ksmet kl Bu saatin iri daim ona nsf- sdsdr bil eb ve rz tl ve kas as et saati byle Tulu ve hem gurubun gemiin bul ho hesab eyle Geen saati bul zulemden ya rubu ren ya strlab Gaymde yapma saati bu saatten zaman ya Zaman saati beraber yedi seyyareye ver gil Ne kevkeb olduu vakte gelirse hkim an bil Zhaldir nahs- ekber saat i hem ar olurmu Mekn arh- sbidir bina yap balama hi i

Mbarek mteridir su'd-u ekber saatin ho bil Nakl bey' ve ira tezvic edip her uula ol l Cihan- merihe mahkum oluu ysaat hi i etme n oldur nahs- asgar pes kan aldr kimseye me Mbarek ems hkmnde taleb kl cmle yrn Mekan arh- rbidir ziyaret eyle sultan o saat ictima eyle Mferreh sohbet et ho sz gzel savt istima eyle Utarit mntezicdir o l zaman yaz nsha hem mektub Kitab oku okut nak et hesab etek olur mergub Kamer su' d oldu bu gkte o saatte sefer hotur Ticaret irket ve irsal-i mektub ve haber hotur Y edi seyare ahkm bu tertib zere kanundur Gel ey Hakk bil ol Hak'k ki cmle hkm anndr K ahsi kau su'du kamu erri kamu hayr Hep edib eyleyen Hak'dr bir an bil unut gayri Ko m evlidi drt mm yedi b ne tk Kamusu hlik ve fni hve'l-hayy hve'l-bak (Hda'ya k lekler yaratt. Salat o peygambere olsun ki, annda "Sen olmasaydn kinat yaratmazdm" dem Sonra Hakk, felek ilminin rrn akladm, dery. Otuz eyt ire uursuz ve kutlu saatlerini ki lemde Mevla'nn zatn messir bildim. Evet, ala ve yksei sebeblere balam. Eer attir bilmek dilersen, o dem ne yldz hkmeder, uursuz ya saadettir? Yedi gece yedi gn batp doduu an ire, yedi gezegenden bil hangisi hkimdir zaman ire. Haftadan her gn bir ezegenindir ki, o gece ve gdzn ilk saatinde odur hkim. Hemen ezberle yedi lafzn, yedi gn bil yedi yldz. pazar gecesi

utarid, ertesi gne mteri talip. Sal gecesine zhre, aramba zhal galip. Perembe akam akamnda da ay. Cumartesi gecesi merih. Pazar gne, ertesi ay, sal merih, aramba utarit, perembe mteri, cuma zhre, cumartesi zhal. Yed ilafz ire gnn ilk saatlerini al. Yukar edi gezegeni tertip ile say. Zhalden meri, merih ve gne ve zhreye gel. Utaritle aydan ge. Bu tertip zere devr et. Birer saat hkmetle gezegenler kaim olur. Gece oniki saat , gndz de daiim oniki saat. Gece ve gndz yirmidr olur. Bunda eitleme yesas deil, zaman esastr. Zaman saatinin miktar da artar eksilir. Sayyla muhtelif olmaz gece ve gndz. U zatma ve ksaltma ile gnn yayn da onikiye bl. Bu saatin her biri ona altda birin yars . Gece ve gndz uzama ve ksaltma ile kyas et saati byle. Dou ve her batn gemiini u eyle. Geen saati bul karanlktan ya rubu ren ya strlab. Gaymde yapma saati bu saatten z aman yap. Zaman saatle birlik yedi gezegene var gil. Hangi yldz, olduun vakte gelirse hkim onu bil. Zhaldir balama hi i. Mbarek mteridir byk saadet, saatini ho bul. Na ve nikah edip, her uula meyyal ol. Cihan, merihe mahkum olduu saat, hi i etme. nk k odur. u halde ka aldr, kimseye gitme. Mbarek gne hkmnde iste btn dostlar. Yeri drd , sultan ziyaret eyle. Zhre kk saadettir, o saat topla, sohbet et, ho sz, gzel ses di . Utarit, mmtezictir, o zaman nsha ve mektup yaz. Kitap oku, okut, nak et, hesap et mek rabet olunur. ay saadet oldu bu gkte, o saatte sefer hotur. Ticaret, irket, mekt up ve haber gnderme hotur. Yedi gezegen hkmleri bu tertip zere kanundur. Gel ey Hakk, bil o Hak'k ki btn hkm onundur. Kamu uursuzu, kamu saadeti, kamu erri, kamu hayr hep e ip eyleyen Hak'tr. Bir onu bil, gayriyi unut. bileii, drt anay, yedi babalar brak. yaratk ve geici. Yalnz Allah diri ve bkidir.)

Drdnc Madde Feleklerin saylarn, seslerini, namelerini, merkezlerinin hareketleriyle me dana gelen itibar daireleri bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar ve astron omlar szbirliiyle demilerdir ki: Feleklerin says, yazld zere; yirmidrttr ki byk r felei, yksein er felekleri, gnein iki felei, zhrenin felei, utaridin ve ay yirmidrt felek, birbirini kuatc ve birbirine teet bulunup, hareketleri muhtelif olduu ndan, her bir felek baka bir yerden, canfez namelerle tesbih ve tehlil edip, srekli Yaratc'nn akyle raks ve deveran ederler. Feleklerin bu hallerini, rasatlar letlerle g eyerek iitip temaa edip, nice esrarna vkf olmulardr. Feleklerin seslerini ve nameleri

perdeleriyle zab edip; st ve lat makamlar itibariyle ybirbirine kartrp, ruhlar iin nic in trl macun ve lezzetli erbetler yapmlardr. Her bir canfeza makam, nice derde deva v nice hastala ifa ve nice tab'a safa ve nice kalbe cila ve nice ruha gda bulmulardr. B u ilmi: Ruhan tb, ruhan geometri, ruhan kuvvet ve musik bilgisi diye isimlendirmilerdi r. NAZM Musiki hikmete dair fendir Bilene bilmeyene ruendir Nice esrar var idrak e decek Pr gelir sinelieri ak edecek tibarat ve teksim ve fsul tiyazat- makamat ve usul erde ve perev ve savt u amel Kr nak a'b kavl gazel

Her biri hikmet ile memludur Can riyazn suvarr bir sudur Name-i yabis ve hr ve brid em -i mahz- hikemden vrid Her biri bir maraza nfidir Zddn her birisi dfidir Zr ve bels amma Dair olur mu havaz dnya Hikmeti canda revn muzmardr Anlamaz ltfunu ol kim krdr B ece zevkin eder ehl-i read Eylesin zevkini Allah ziyad Verir insana hayat- tze Namei blbl ho avze Gu kl namesini mrgnn ktiza eyler ise insann Name-i uh ho hengana eser Name bir mantk- ruhanidir Namenin lezzeti vicdanidir Canfezdr nefs-i insan Di rbadr niam- ruhan Eer hakikiatle olursan smi Olmaz evkat- hayatn zyi (Musiki, hikme ilimdir; bilene, bilmeyene aydnlktr. drak edecek nice srlar var. Sineleri ak edecek p gelir. tibarlar, fasllar ve taksimler, makamlarn imtiyazlar ve usul, perde ve perev, ses ve amel, i

ve nak, topluluk, sz ve gazel her biri hikmet ile doludur. Can riyazeini suvarr bir sudur; kuru, scak ve souk name salt hikmet emesinden vrittir. Her biri hastala fayda Zddn her birisi defedicidir. Alt ve st havadr ama, havasz dnya dner mi? Hikmeti, can an muzmardr. Kr olan ltfunu anlamaz. Bylece reat olanlar zevkini eder. allah zevkini artrsn. nsana taze hayat verir, blbl namesi ve ho vze. Kularn namesini dinle. kt insann uh namesi, insann ho ahengi ister istemez eder insana eser. name, ruhan bir ma tktr. Namenin lezzeti vicdandir. insan nefesi canfezdr. Ruhan name, dilrbadr. Eer dinleyici olursan, hayatnn zamanlar zyi olmaz.) Feleklerin izdii dairelerin aklanmas ur ki: Gezegenlerin feleklerinin ilerinde, noktalarn dnyle izilen dairelerden iryisi, dairedir ki; gnein merkezinin hareketinden merkez d felein evresi zerinde izilmiti erkezinin hareketlerinden, tayc feleklerin evreleri zerinde izilen dairelerdir. Yldz erkezlerinin hareketinden, dndrc feleklerin evreleri zerinde izilen dairelerdir ve bu aireler, hangi felekte izilmise, o felein ismiyle isimlendirilmitir. Mesela, gnein mer kezinin hareketinden, merkez d felekleri zerinde izilen daireye: Merkez d felek denil Dierleri buna kyas olunur. Tayc felekler nmiyle lakaplanan bedaire ve ayn eilimli kua... Bu alt daire lemi keser farz olunsalar, mmessil feleklerin ve burlar feleini byk felein yzeylerinde oluan daireler, burlar feleinden eilimli olduklar iin, onlar li felekler derler. Bu dairelerin isimlendirildii felekler, yukarda akland zere, lem tbundan ve burlarn kutbundan gayri kutuplar zerinde hareket ettiklerinden, bu izilen daireler dahi burlar feleinden eilimlidirler. u halde, mmessillerin yzeyleri zerinde esiirler. Bu noktalar, yukarda belirtilen tepeler ve eteklerdir. te feleklerin suretleri ve dair eleri bunlardr.

Beinci Madde Yedi gezegen yldzn ve drt keyfiyetin tesirlerinin balanglarn bildirir. Ey aziz, mal ki, kelamclar demilerdir ki: O mneccimler ve tabiatlar ki, Yaratc olan Allah' tanma mahrum olmulardr. Onlarn btn ileri, yldzlara ve tabiatlara dayanp, dalalette kalml arn misali o iki karncadr ki, bir kt zerinde yrrken bir nak ortaya kar. O anda ka lup, der ki: "lerin hakikatinin kalemden vcuda geldiine muttali oldum." Bu karnca, en son derecede olan tabiat gibidir ki, btn tasarruflar, scakla, souklua, rutubete ve havale etmitir. Karncann br dahi dikkatle bakp, grr ki; kalemin hareketi kendisinde dir. O, parmaklarn iradesiyle olmutur. O zaman sevinip, nceki karncaya der ki: "Sen galat etmisin ve durumun hakikatini idrakten rak gitmisin. Zira ki, ilerin oluu kalem den deildir. Belki btn tasarruflar parmaklardandr. Kalem ise parmaklar arasnda mecbur ve boyun emitir." Bu karnca ise, o mneccim misalidir ki; ilerin tasarruflarnn tmn isnat yetmitir. Bilmez ki, kendi dahi bilmeyip hataya gitmitir. Zira ki, yldzlar mel

eklerin elinde mecbur ve aresizdir. Meleklerse, Hak Tal'nn emrine itaatkr ve boyun eic idir. Hepsi onun iradesiyle skin ve hareketlidir. Biare tabiat ki, tasarrufu tabiatl ara isnat eylemitir; o, sz gerek sylemitir. Zira ki, tabiatlarn tasarrufta katks var katks olmasayd tab ilmi bt olup, hastalklarn illar gereksiz ve tl olurdu. Halbuk tomisi merudu ki, onu renmeye izinliyiz. u halde o tabiatnn hatas ancak budur ki, gr p, topal eek

misali o menzilde yatmtr da orasn bilmemitir. Tabiat dahi hak Tal'nn yed-u kudreti tasarruflar onun tesiriyledir. Biare mneccim de demitir ki: Gne bir yldzdr ki, lem onunladr. Ik onunladr. Eer gne olmasa idi bitkiler ve canllar bulunmazd. Gece ve g olunmazd. Ay bir yldzdr ki, meyvelerin lezzeti onunladr. Eer gne olmasa idi bitkiler canllar bulunmazd. Gece ve gndz fark olunmazd. Ay bir yldzdr ki, meyvelerin lezzeti nladr. Gecenin nuru onunladr. Ee ay olmasa idi ieklerde ve meyvelerde tabii kokular, a renkler ve lezzetler bulunmazd. Hafta, ay ve sene fark olunmazd. Gne, scak ve kurudur ; ay souk ve rutubetlidir u halde yldzlar bu keyfiyetleriyle (nitelik) lemde mutasarrf tr. Mneccim bu szlerinde sdktr. ancak unda yalancdr ki, ileri yldzlara isnat etmi se, Hak'kn emriyle bu tasarruflara yetmitir. mneccim bunu idrak etmemitir ki, btn eyad mutasarrf ve messir ancak Hak Tal'dr. Mneccimle tabiatnn ihtilflar, o iki kre be ri filin hortumunu ve biri ayan tutmutur. Biri der ki: Fil, bir oluk gibi nesnedir. br der ki: Fil, bir direk gibi nesnedir. Her biri, kendi tuttuu uzvun vasfnda doru syle mektedir. Lkin filin bir uzvuna tamam fil budur, dediklerinde hata etmilerdir. Yldzl arn ve tabiatlarn tesir ve tasarrufta katklar vardr. Lkin tesir ve tasarruf, onlara mn asr ve mahsus deildir, belki yldzlar ve tabiatlar, Yaratc ve Hakim olan Allah'n, letl misali hizmetileridir. Mesela bir padiah, bir byk saray bina edip, onda kendi veziri iin bir zel r hazrlasa ve o kk etrafnda bir avlu peyda edip, onda oniki hcre bina ve her bir hcrede bir nib nasb eylese; ta ki vezir-i zam, ieriden her ne buyurursa o nun emrini taraya tebli edeler. O

hcrelerin kaplar zerinde yedi atl nakib yani beyler tayin eylese, ta ki hizmette hazr olalar. Padiahtan vezire ve ondan niblere ve onlardan nakiblere rit olan emir ve hkml eri tarada icra klalar. Tarada da drt yaya zbit koysa, ta ki ellerinde kementler tutu p, padiahn emriyle baz insanlar balayp, dergha getireler. Bazsn dahi derghahdan red sreler. mdi, bu misalimizde padiahtan murat, lemlerin rabbi olan Allah'dr. Byk saray a azamdr. Vezir-i azam ilk akldr. Kk krsdr ki, vezir-i azamn makamdr. Avlu sekizinci ki, oniki burcunda oniki melek vardr. Atl nakibler yedi gezegendir ki, onlar gece gndz o burlarn kaplarn dolap hizmet ederler Yaya zbitler drt unsurdur ki, kendi va hareket etmezler. Scaklk, soukluk, rutubet, kuruluk rt kement benzeridir ki, ate, ha va, su ve topran ellerindedir. Bir kimsenin durumu deiiklie urasa, znt ve gam istila alsa ve dnyadan yz evirip, el ekmek zaman gelse; onu hakkna tabib der ki: Buna sevda h astal stn gelmitir, malihlya illetini bulmutur. Bunu etimon erbeti ile ilalamak laz at dahi der ki: Bunun hastal, tabiatna kuruluk stn geldiindendir ki dima zere ist Tabiatnn kuruluuna sebeb k havasdr. Bahar gelip, rutubet havas stn olmadka buna eccim de der ki: Buna, sevda rz olmutur. Sevda ise utarid ile merih arasnda kt bezerli k olumasndan meydana gelir. Utaride iki kutlunun yaklamasyle lenme erimedike bunun ha iyiye gitmez. Halbuki bunlarn hepsi szlerinde dorudur. Zira ki, her biri akl erdii ka dar sylemitir. Neylesinler ki, cz aklla aslna ermemilerdir. Ama hakikatte onun asl bu ki: Kaan bir kimseye saadet ikbal edip, Hak Tal ona hidayet etmek murat eylese, o kimseye iki kuvvetli nakib havale eder ki, uturidle merihtir. Onlar dahi

unsurlarla yaya olan zbitlerle emrederler ki: Kuruluk kemendii o kimsenin boynuna takp, kuruluu bana ve dimana havale ederle. Onu dnya lezzetinden y evirtip, hzn v e sevk edip, irade yularyla Hak'n huzuruna yedeler. Bu hakikati bu ekilde idrak, ne tp ilmiyle ve ne tabi hikmetle ve ne yldzlarn hkmleriyle hsl olur. Belki Nbvvet i taya kar ki, her eyi kuatan ezel ve ebed padiah bilmi ola. Zira ki, Hak Taala kendi kullarn, kh mihnet ve bela ile ve kh sevda hastalyle cenab- izzetine davet eder ki: benim kullarm! Sizin bela ve mihnet sandnz, benim lutuf ve sevgimin kemendidir ki, h uzurumda muhterem olan kullarm onunla kendi rza ve cennetime ve huzur-u izzetime da

vet ve cezb ederim." Nitekim haberde: "Muhakkak ki bela, nce peygamberlere, sonra velilere, sonra benzerlerine, benzerlerine... vekil olur," diye vrid olmutur. Ast ronominin hikmetlerinden bu miktarca aklamayla irfana vesile olan fikretme ve dnme, c ihann yaratcsnn sanatlarn renme kolaylap; yce isteimiz olan Mevla'y tanma hs tar dahi unsurlarn ve bileiklerin durumlarn aklayp, yaplarnda oluum ve bozuum olan a aklamak uygun grlmtr. Ta ki mtalaa eden akl sahiplerine ibret verici olup, srur v ile gnlleri dolup, lisanlarnn virdi Mevla'nn tesbihi ola. (Melektun ve mlkn sahibi A h mnezzehtir. Mabutlarn meliki mnezzehtir. Mevcutlarn belli ki mnezzehtir. Kudds, sbbu , lmsz ve uykusuz olan diri melik mnezzehtir. Ey Rabbimiz, meleklerin ve ruhlarn rabi . Celle celalihi ve amme nevalihi!). 19-BLM: NC BAHS Yapsnda oluum ve bozuum olan slf cisimlerin mahiyet ve keyfiyetini,

yani drt unsurun yerlerini ve durumlarn; bileiin vasflarn ve hallerini ve esiriler leriyle olan ekil deiikliklerini; Trklerin ylnn hkmleriyle olan keyfiyetlerin deii i astronominin baz makalelerini on blmle hakmne tafsil eder. BRNC BLM Ate unsurunun mahiyetini, tavr ve durumlarnn keyfiyetini drt madde ile aklar.

Birinci Madde Ate kresinin baz durumlarn bildirir. Ey aziz, malim olsun ki, astronomlar demilerdi ki : Basit cisimler: Ate, hava, su ve topraktr. Bu drdnden, bileik (mevalid-i selse) ol bileik cisimler, bilemi ve domu olup, yine drde ayrtkarndan, bunlara: Unsurlar derl drt unsurun bir araya gelmesinden ve biri birine dnp kaynamasndan bileiklere oluum v uum rz olduu iin bunlara drt esas (erkan- erbaa) derler. Bu unsurlar ve drt esas, ay einin altnda yani ayn alt yzeyinin altnda, yukarda aklanan tertip zere, biri birinin , her biri kendi yerinde karar etmitir. Tmnn en latif ve en yksek olan, ate unsurudur i, paralel iki yzeyle kuatlm basit bir cisim ve re bir cevherdir. st yzeyi, ay felei lt yzeyine ve alt yzeyi havann st yzeyine teettir. Ate kresinin yeri, ay feleinin al e hava kresinin stndedir. Kendisi mutlak ulv, latif, halis ve dier unsurlar gibi renk siz ve hepsine stdr. Onu gz idrak edemez. Gnein scaklnn etkisiyle topraktan ve sud kadar kat dumanlar, youn buharlar ykselip, ate kresine eriirse de, o, hepsini yakp, h s ate eder. Eer ate kresi, bizim yanmzda olan ate gibi renkli ve kl olsayd, yld r lemini seyretmekten

gzmz men ederdi. Bu unsurun tabiat, kendi yerinde sk ve karar iken ay feleinin gnlk tine uyarak, onu tey edip, lemin merkezi evresinde doudan batya gider ve btn paralar kte bir karar zere srekli dner.

kinci Madde Ate kresinin tabiat ve kabiliyetini, uzaklk ve bykln bildirir. Ey aziz, malm olsun onomlar demilerdir ki: Ate unsurunun tabiat, scaklk ve kuruluk olup, mutlak ulvi bulu nduundan, teki unsurlara muhaliftir. Yakma ve kapanma kabul ettiinden, oluum ve bozum a, muhtemel ekiller almaya kabiliyetlidir. Nitekim yukarda akland zere, kendi yerinde en paralar, dier unsurlara dnp, bakalar, bu aktr. Rasatlar, geometriciler ve m ak zere demilerdir ki: Ate kresinin st yzeyinin yeryznden uzakl, yaklak krkbirb alt fersah llmtr. Alt yzeyin yer yznden uzakl, yaklak onbein yirmialt fersah n kalnl ve derinlii, yaklak altbin dokuzyz fersahtr.

nc Madde Atei eitlerini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Ate cinsi nice eittir. lk olarak bu ate unsurudur ki, bunun tesiri yakclarn eitlerinin tmnd lidir. Scakl iddetlidir. nk Hak Taala Kelam- Kadim'inde: "O Allah ki, yedi kat gkle unlar kadar da yer yaratt." (65/12) buyurmutur. u alde filozoflar, sufl unsurlar, bu

ayet-i kerimenin mazmununa tatbi iin, hava unsurunu tabaka ve toprak unsurunu iki tabaa farzetmiler. Tamamna yedi tabaka itibar edip, ate kresini birinci tabaka saymlar dr. ikinci olarak, demirde, tata ve yeil aa ta gizli olan atetir ki, sert demiri ve ka t ta eritip toprak

eder. Bitkileri ve aalar yakp, kl eder. O halde, karanlk, souk ve kesif olan bu cis , latif bir cisim olan scak ve nuran souk ve kesif olan bu cisimden, latif bir cisim olan scak ve nuran atei karmak, alacak bir hikmet ve garip bir sanattr. nc olar ki, latif cisimlerden geip, kesif cisimleri yakar. Drdnc olarak haramen ateidir ki; o , gk grlts, imek ve bulut olmadan geceleyin gkten parlard. Onun nda Ben Tay ka en develerini grrd. Bu ate, kendisine yakn olanlar yakp; gndzleri duan grnp, gece rdu. smail aleyhisselam evladndan Halit bin Binan, derin bir kuyu kazdrp, o atei, bur aya kapatmt. Bir zamanlar halk onu seyran ederdi. Bundan sonra, o nar, o kuyu iinde kayboldu. Beinci olarak ihab- kabesdir ki, halk onu yldz parlamas sanr. Halbuki o, yer en havaya kp, soukluktan etkilenmeden ate tabakasna ulaan dumand. Altnc olarak, ceh teidir.

Drdnc Madde Atein a bitimesine, ruhun bedene balanmasnn birka ynden benzerliini bildirir. Ey olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Hayvan ruhun bedende yree ball ve bitiiklii a lambann fitiline ballk ve bitiiklii gibidir. Nitekim bu balln ibtali bir nefesle uu gibi, ruhun ballnn iptali de bir ekitirmeyle kolay olur. Lambann ya bittiinde i, bedenin tabii rutubeti bitiminde, nefes ondan ayr der. Her yerde ki, ate hava alp snmez, orada insan dahi hava alabilip lmez. Atein snd yerde, insan dahi helak olup, ne es alamaz. u halde, madenciler ve kazclar, bir maaraya girmek isteseler; nce bir uzun asann ucuna bir kandil asp, maarann iine sokarlar. Eer o kandil snmediyse, onla dahi , ieri

girerler. Eer kandilin ulesi sndyse, hemen geri dnerler, kaarlar. Nitekim kandilin ya itilinde bittiinde, iki defa ulesi hareket edip, k verir, ondan sonra sner. Ay eki an da lm annda kuvvetlenir ki, bu duruma lm shhati derler. Sonra, ruhu bedenden ayrlr

20-BLM: KNC BLM Hava unsurunun mahiyetini, keyfiyet ve durumlarn, tabakasndan s rinci tabakalarda oluan kainat boluunu (atmosfer) drt madde ile aklar.

Birinci Madde Hava kresinin yerini ve tabiatn, uzaklk ve bykln ve hareketini bildirir. Ey aziz, m sun ki, filozoflar ve astronomlar szbirliiyle demilerdir ki: Drt unsurdan ikincisi h avadr. ki paralel yzeyle kuatlm basit bir cevher ve kre bir cisimdir. st yzeyi yks ate kresinin alt yzeyine temas etmitir. Alt yzeyi, altnda olan denizlerle yerin yzeyi e teet olduu iin dalar ve dalgalar nedeniyle havann yzeyi dzgn deildir. u halde, ha nin tabii yeri, ate kresinin altnda ve ysu kresinin stndedir. Kendi yerinde tabii olar ak sakindir ve ancak kendine zg hareketleri vardr. Skin olduka ismi: Havadr. Hareke ed erse, ona: Rzgr derler. Hava unsuru, latif, effaf ve renksizdir. Tabiat, scaklk ve rut ubettir. Ykselici zelliinden dolay, teki unsurlara muhaliftir. Oluum ve bozuumla suret er bulmaa kabiliyetlidir. Zira ki hava, kendi yerindeyken bile, dier unsurlara dnp, ba alar. Rasatlar, matematikiler ve geometriciler

szbirliiyle demilerdir ki: Havann kalnlk ve derinliinin toplam mesafesi, yaklak onbe rmialt fersah bulunup, tabaka itibar olunmutur. st tabakas, atee komu olduundan sc , onunla ay feleinin hareketine uyarak, doudan batya onu teyi ile dner. Bu tabakann ta raflar, ateten uzaklatka, scakl az olup, kendi tabiat olan keyfiyette kalmtr. Da ti dahi yava yava olup, en alt taraf skin olmutur. Bu tabakann kalnl ve derinlii, sah bulunup, ate tabakasna nispetle ikinci tabaka saylmtr. Aadan ykselen dumanlar, yrp, kaybolduundan, buna: Duman tabakas adn vermilerdir Bunun nice srlarna yetmile i Madde Havann st tabakasnda gzlenen atmosferi bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, fi lozoflar ve astronomlar szbirliiyle demilerdir ki: Hava unsurunun st tabakasnn yukar t

rafnda kuyruklu yldzlar ve eitli ihab oluur. ihabn asl, maddesi latif oan dumandr ansmasyle yerden havaya kp, souk tabakadan soumadan geip, duman tabakasndan ate kr Eer bu dumann alt taraf, yerden kesikse, pamuk fitilin ucunun mum alevine dokunup yanmas gibi, o latif duman dahi alevlenip atee dnr. ok sratli yandndan sner gibi nce o duman st tarafna dp sonuna kadar yakar. O ule, dumann sonuna vardnda st t iek gibi hareketli grnr. te ihab dedikleri budur. O dumanda bulunan yersel paralar ay e unsuru gibi halis ate ve renksiz olarak grnmez olur. Eer ate tabakasna ulaan duman, sif ve koyu ise, oa ate dediinde, koyuluu bir sre aklr. Gnlerce, aylarca snmeyip, dum maddesinin gerei olan renk ile ortaya kar: Ya rl

sa, ya yuvarlak top, yu kuyruklu yldz veya ksa ok veya dik koni ekillerinde veyahut ahna suretinde grnr. Eer dumansal maddesi kesif ise, atee ilk ulatnda, ondan yle b uhur eder ki, havann ii ve yerin yz aydnlanr. Mehurdur ki, Hazreti sa aleyhisselamdan sonra gkte, kuzey kutbu tarafnda bir ate parlayp, tam bir sene kalmt. onun duman yery ine kuatt ki, gnn ilk dokuz saatinden sonra, kimse ybir nesne gremezmi. Gkyznden k lar indiinden, o atein altnda insanlar duramazlarm. (Allah'n gazabndan yine Allah'a s r ate tabakasna ulaan duman kesif ve koyu olup, alt taraf yere bitiik ise, mesela snm an lambann dumanyle, stnde bulunan lambann atei inip snm lambay yakt gibi - ate dan tutuup, yere kadar iner ki, buna: Doa yangn derler. nk btn kainatn atmosferi, d a karmakszn meydana gelir. Bunu iindir ki, gkte olanlar, drt unsurdan karmayla bile gibi bir zaman sbit olmayp, hemen o anda bozuumu urayp, yok olurlar veya ekillerini k oruyamayarak, baka bir surete girip, baka bir keyfiyete ererler.

nc Madde Hava kresinin orta tabakasnn lsn, vasflarn, tavrlarn ve burada oluan baz atmo rir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar ve astronomlar demilerdir ki: Hava kresin in orta tabakas, ate tabakasna nispetle nc tabakadr ve kendi yerine skindir. Bu taba alnl, takriben bebinon fersah mesafedir. Bu tabakaya ate resinin scakl inmeyip, g akseden ualar dahi buraya ykselmediinden; bu, hava su buharlaryla karp, onlardan old souk bir nitelik kazanmtr. Onun iin souk tabaka namyle hrete yetmitir. Bu tabaka, b , yamurlarn,

karlarn menei olmu; gk grltleri, imekler ve yldrmlar buradan kaynaklanmtr. Bt p, sonra aa tabakaya inmilerdir. Bunlarn ounlukla sebebi kk su damlacklardr. Bu n scaklyle incelip, hava paracklaryle kararak, yukarya ykselip buharlaan paralar deniz ve toprak zerine k sap, ualarnn aksinden oluan scaklyle suyun kk para scak buhar ve duman havann yukar tabakasna ekerken, yolda souk tabakaya rastlar. Hava, bunlarla harekete geip eitli ynlere hareket eder. stten souk tabakann souu, alttan d buhar ve duman biribirine sokulup, o kavgalar arasnda, souk vastasyle younlama olur. E souk iddetli deilse,buhar toplanp, ondan bulutlar meydana gelir. Bulutlar ne kadar yukar karsa, o kadar buhar zerrecii birbirine eklenip, duman da havaya dnp hareketiyl gr olur. Buhar zerrecikleri suya dntnden, bu younlamadan arlk hsl olduu iin y a balar. Eer buharn ykselii gece olup, havann soukluu iddet ve kuvvet bulup, bulut z erine toplanmalarndan nce ularsa, kar olup, gzel gzel iner. eer souk ok iddetli ols zerrelerini toplanmalarndan sonra bulsa hemen dolu olup, vurucu bir biimde dmeye bal ar. Eer yukar kan buharn scakl, havann soukluuna nispetle az olursa ve souk taba zsa; ya siyah veya beyaz bulut olur ki, bahar gnlerinde atlm pamuklar misali bir bir inin zerinde dalar gibi toplanp, eitli ekillere girip, letafetinden ve scaklnn d a dnr. Eer scakl az olan bu buharn kendisi de az ise; bunun durumlar kendi mahilli akada aklansa gerektir. yle olur ki, baz zamanlarda iddetli soukla hava kapanm olur v u durumda souk tabakada bulut oluur ki, ondan yamur, kar ve dolu hsl olur.

Drdnc Madde Hava kresinin orta tabakasnda oluan atmosferik olaylar, yani gk grlts ve yldrm h r. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar ve astronomlar szbirliiyle demilerdir ki: Gk grlts, imek ve yldrmn sebebi budur ki; gnein iddetli hareketinden iyice incelen ve kk ate paralar birbirine karr ki, buna: Duman derler. bu duman, yukarda anlatl

ile karp, bylece beraber ykselip, souk tabakaya ulatnda, buhardan bulut oluup, dum utun iine hapsolsa; bu anda scakl baki ola duman yukarya kmak istedikte, veya scakl man aaya inmek murat eyledikte, o dumanlar, ini ve kta bulutu ylesine hzl yarar ki korkun bir ses hsl olur. te gk grlts budur. Hzl srtnmeden o duman ate alsa: E erse ona: imek derler. Eer youn olup, yere ulaana dek snmezse, ona: Yldrm derler. y ki, bu yldrm incelip, ayran cisimlerden geip, ayrmayan cisimleri yakar. Mesela, kese eki altn ve gm eritip, keseyi yakmaz, ancak iinde eriyenlerin scakl yakar. Baza olu drm olduka kesif olup, her neye isabet eylese, onu yakar. Byk bir daa dp, paralad Gk grlts ve imek beraber olur. Lakin, gk grlts iitilmezden nce, imek grlr lakla hissedilir. itme, sesin kulaa ulamasna baldr. Sesin ulamas ise mesafe ve hava lerine baldr. Oysa ki, gz ualrn ulam, sesten daha hzldr. Nitekim, amarcya ba ir zaman sonra sesi kulana erer. K mevsiminde, buharn duman az olduundan, imek ve y n olur. Onun iin souk lkelerde kar yaarken asla gk grlts, imek ve yldrm olmaz. n bulutlarda asla duman buhar bulunmaz.

Souun iddetiyle buharn duman snp, eseri bile kalmaz. Yamur fazla olduunda, bulut zer i youn olduundan, gk grlts, imek ve yldrm dahi oalr. Bulutlar ok youn olduu a hapsolmutur. Onun iin, onlardan yamur iddetle iner. Nitekim bir yerde mahpus olan su ondan yol bulsa kuvvetli akar. (Hakim ve shani olan Allah mnezzehtir. Celle ce lalihi ve amme nevalihi. Ondan baka ilah yoktur.)

21-BLM:021: NC BLM Hava kresinin alt tabakasn, tabiat ve vasflarn, hareket ve i ir durumlarn sekiz madde ile aklar.

Birinci Madde Hava unsurunun alt tabakasnn baz durumlarn bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozof lar ve astronomlar szbirliiyle demilerdir ki: Hava unsurunun alt tabakas, ate tabakasn a nispetle drdnc tabakadr. Bu tabakann havas, eitli hareketlerle hareket halindedir. un kalnl ve derinlii, yaklak onalt fersahtan fazla mesafedir. Bu alt tabaka, kesif bi avadr ki, topraa ve suya komu olup, onlara den gne ualar ve yldzlarn akislerinin np, buna rz olan kara ve denizlerin soukluuyle kalmamtr. Gkkua, hle, duman, ra , gece, gndz ve rzgrlar bu tabakada oluur. Eer bu tabaka, gnein ve yldzlarn scakl toprak ve sudan kazand soukluu, zerinde olan souk tabakannkinden fazla ve iddetli ol Nitekim kutup altnda, tepe noktasndan gne uzak olduundan, hava yle bir derecede souk lur ki, deniz donup, kardan bo hi bir yer kalmaz. Souun iddetiyle bitkiler ve hayvanl ar helak olup, orada imaret mmkn

olmaz. Bu durumda, hava kresi tabakaya blnp, st tabakas atee komu olduundan olduk ta tabakas, aadan ykselen su buharyle komu olduundan, ifrat derecede souktur. Alt ta yere ve suya komudur, lakin ualarn aksiyle tabiat lmldr. Onun iin bu tabakaya: Krr derler. Buhar ve dumanla kark olduundan, buna: Buhar kresi ve duman kresi de derle. B u tabakann havas kesif olduundan, gnein ancak bunda zhirdir. Yerin glgesi ancak r. Onun iin buna: Gece kresi ve gndz kresi denilmitir. Bu krenin rengidir ki, gk reng mtr. Zira ki, filozoflar nazarnda, bu tabakann stnde gece ve gndz olmaz. gne ve y klar, onda ay kresinin kesif cisminden gayri ltif cisimlerde yansma ile ortaya kmaz in feleklerin gndz pk bir nurdur ki, ne arkdir, ne garbdir. Orada sabah ve akam yoktu (Allah dilediini nuruna hidayet eder.) Bu tabakann yeryznden ykseklii belirtilen kalnl tardr ki, onalt fersahtan fazlacadr. kinci Madde Hava kresinin alt tabakasnda meydana elen eitli rzgrlar ve cihann ynlerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar de rdir ki: eitli rzgrlarn meydana gelmesi, deniz dibinde hava, unsurunun deiik ynlere h keti ve dalgalanmasyle olur. Nitekim denizin yzndeki su unsurunun dalgalanmas, bir czn bir czn deiik ynlere yitmesiyle vcut bulur. Hava unsuru ile su unsuru iki skin deniz en, hava zerrelerinin hareketi hafif olmutur. Su zerrelerinin hareketleri arlk bulmut ur. Rzgarlarn meydana gelmesinin sebebi budur ki: Gnein tesirinden ya bakasndan hsl o dumanlar yerden ykselip, sou tabakaya ulatnda, eer onlarn scakl krldysa, aa ip, bu

yzden hava denizi dahi dalgalanr. Bylece rzgar olur. Eer scaklklarn yitirmedilerse, sine ykselirler. Ate ise o duanlarn yersel maddelerini yakp, kalan hava maddesini dnse hareketiyle aa tarafa iter. te bu hareketle hava dalgalanp, rzgr olur. Rzgrn bir budur ki: souk tabakada bulutlar ar olup, yukardan aaya yneldiinden, bunlar, ini h yle suhunet bulup, havaya dnerek, bizzat kendileri hareketli rzgr olur. Bu geriye dnl ava dalgalanp, rzgr olur. Bir ebedi dahi budur ki, bulutlarn biribirine ylmasndan ve ihamndan hava yine hareketlenip, dalgalanr. Bylece rzgr eser. Veyahut bulutlar kvamda uyuamayp kesifi hafifini ittiinden, hafif bulutlar bir taraftan yryp, havann dalgalanm sndan rzgr meydana gelir. Bir sebebi dahi budur ki, havann snmasyle bir taraftan yayl na baka bir cisim karmakszn miktar fazlalatndan, komusu olan havay iter, itilen k , byle byle hava dalgalanarak gider. Bu itime yava yava zayflayan, merkezden uzaklatk iderek hava sakinleir. Mesela bir durgun suyun ortasna bi ta atldnda, ne ekilde dalga sa, durgun hava dahi onun gibi dalgalanr. Bir sebebi dahi budur ki: Hava younlamasyl e ir tarafta toplandnda, yine hava dalgalanas olur. Zira ki, havann hacmi iyice younla boluk nedeniyle evredeki hava zorunlu olarak o tarafa hareket ederek,rzgr peyda olu r. Bir sebebi de budur ki, yerden ykselen dumanlarn bazs, souk tabakaya ulamazdan nce avaya dnp, bir taraftan bir tarafa hareketle rzgr olur. Sam yelinin sebebi ise, ihab m ddesinin kalntlar olan gktalaryla kararak yakclaan havann hareketleridir. Yahut h scak araziden gemesinden, yakc nitelii ile nitelenip, sam yeli olur. Kasrgann sebebi: O ki, yeryzn sprr, devran ile kendi kendine

sarlp ayaa kalkar gibi grnr, havaya ykselir. Bu yele: mm- zevba (burgan) derler. Bun ukla sebebi odur ki: Souk tabakadan inen rzgr, bulutlarla karlap, bulutlar da eitli la deveran etmekteyken, o inen rzgr dahi dnmeye balayp, bu haliyle yere iner. O anda, al-rp ve toz-toprak ne bulursa dndrp, endamyle bir daire grnr ve kh olur ki, e n rzgrlar birbirine rastlayp, itierek, yerden kopardklaryla birbirlerine saldrrlar. O da, rzgrlarn arasnda kalan eyler sklp, bklp, minare gibi ykselir. Gya ki, uzuvla rbiriyle sarma dola grnrler. Kh olur ki, denizde geriye rastlayp, dndrr. Kh olur k agan ortasna bir bulut dp, onu havada dndrrken, byk bir hortum eklinde grnr. ah ynler altdr ki: ahsn alt, st, n, arkas, sa ve soludur. Lakin astronomlar, cihan doduu tarafa, dou; batt tarafa, bat adn vermilerdir. Douya dnk olan kimsenin sa ol tarafna, kuzey demilerdir. Bu saylan drt ynn aralarnda drt yn daha koyup, tertip rdir. Dou ile kuzey arasna: Yaz dousu (kuzeydou), dou ile gney arasna: K dousu (gn yle bat arasna: K bats (gneybat), bat ile kuzey arasna: Yaz bats (kuzeybat), adl u halde cihann bu alt ynne, sekiz rzgr nispet ve tayin edip: Dou, bat, gney, kuzey arndan hareket eden drt rzgr; temel rzgrlar itibar etmilerdir. Bunlarn aralarnda es r, tli rzgrlar itibar ederler. Bu rzgrlarla yelkenli gemiler denizlerde her yne gitmi dir. stenen sahillere yetmilerdir. mdi, rzgrlar gnderici olan kdr ve kayyumun kudret azametini bir kere fikredip dnsen ki, bize gnderdii bu rzgrlarn, ar gemileri

yrt, bulutlar yay gibi nice byk faydalar vardr ki, binde biri ancak bilinmitir. lmasayd, herey bozulurdu," denilmitir. nk havann ynlere hareketi bu kadarlk akland ayda ve zelliklerini aklayalm, ta ki he bi nefeste iki nimet olduu, herkese ayan olup , herkes kendini nimete batm bilip, nimet vericiye kredici olalar. nc Madde Bizi kua avann, bedenlerimize ve ruhlarmza olan tesirlerini ve menfaatlerini bildirir. Ey az iz, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Hak'n tesiriyle, bizi kuatm olan havann bedenlerimize tesiri ok aktr. Bu hava, bedenlerimizin ve ruhlarmzn unsuru olduundan, larmza ulaan daletli bir fil gibi shha ve fiyetimizin sebebi olmutur. Bu durumda hava ruhlarmzda hsl olan tadil, iki ekildedir. iri rahatlandrma, dieri temizlemedir. Rahat andrma: Ruhunhararetli mizac hapsolunarak iddetlendike, ona akcierden ve can damarlarn a bitiik olan nabz mesamelerinden hava vermektir. Zira ki,bizi kuatan hava, ruhumu zun aziz mizacna kyasla, gayet souktur. u halde havann sadmesi ruha ulap, kartnda ebi olan nefesin etkisinin kabul yeteneinden ruhu men eden kt mizaca neden olan atee dnmesinden ruhu koruyup; buhars rutubetinin cevheri yok olmadan onu en eder. Temizle nme ise: Bu bedenin en feyizli karm gibi olan ruhun, ayrc yeteneiyle iimize aldm s buharn ayrtrp, nefes dar karken teslim etmesidir. Demek ki, burunu ekilen hava ann ruh zerine gelmesiyle olur. Temizlenme, havann candan dar kmasyle olur. Zira ki iin alnan hava, nce souktur. Ama ieride, uzun sre hapsedilip, ruhun niteliiyle nitele

ip snsa, faydas btl olur. Bu tr havadan ruh, istina edip yeni havaya muhta olur ki, yeni hava akcieri iine girip ncekinin yerini a la. u halde, zorunlu olarak alna havay vermek gereklidir. Ta ki, hemen ardnca gelece k havaya bo yer kala ve o havann kmasyle birlik onun fazla cevherlerini (karbondioksi t) ruh dar ite. Hava mutedil ve saf olup, ruhun mizacna uymayan garip cevherler ona karmamtr. Havann ii, temizleme ve rahatlandrma suretiyle bedenlere ve ruhlara shhat et vermektir; korumak ve siyanet etmektir. Eer hava bozuuma uradysa, onun ii de, bede n ve ruhlar zarar vermektir. Hakikatte zarar veren ve fayda veren yaratc olan Hda i ken, edenleri ve ruhlar sebeblere ve havaya balamtr.

Drdnc Madde Bizi kuatan havaya rz olan tabi deimeleri bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozofla r demilerdir ki: Bizi sara havaya tabii ve tabii olmayan deiiklikler, tabii akmn zdd o an deimelere rz olur Tabii deimeler, mevsimsel deimelerdir. Zira ki, bu hava, her mev de baka bir mizaca brnr. Bahar havas mutedildir. Yaz havas scaktr. Sonbahar havas l . K havas souktur. Geri tp limlerine gre, bu drt mevsimin havas, iklimlere ve blge eiiktir. Lakin mneccimler nazarnda, deimeler muteber deildir. Onlara gre, drt mevsim : Gnein, ilkbahar eitlik noktasndan balayarak ko, boa ve ikizlerde bulunduu sre ilkb . Yenge, aslan ve baaktayken yazdr. Terazi, akrep ve yaydayken sonbahardr. Olak, kova ve balktayken ktr. Ama drt evsimin mizalarnn biribirinden farkll, gnein tepe n zak olmas nedeniyledir. u halde yaz mevsiminin scak olmas, gnein tepe noktamza yakn o , uas kuvvet bulduundandr. Zar ki, yaz mevsiminde, ualarn akisleri, blgelere gre dar dik alar zere olmayp, geni a zere

olur. Bu duruma ualar kesif olup, scakl iki kat olduu iin, bizi sara havay ok str s sebebi budur ki: Gnei ualarnn bazsnn kayna silindir ve konu biiminde olur Gya k erkezden kp, karsnda bulunan nesnenin iine iler. ualarn kaynaklarnn bazs basit asite yakn evrim biimindedir. Halbuki uann etkisinin gc okunun yanndadr. ua okunun, vreye etkisi zayf olur. Yaz mevsiminde, gnein uasnn dik dt veya dike yakn dt a uann dt yerin evresinde veya evresinin yaknnda bulunuruz. Bunun iin, yazn gne uzak olsa bile, blgemize fazla ve etkilidir. Knsa, gne eteine inip, yere yakla zayf gelip, hava souk olur. Zira ki, yaz mevsiminde gne bizim tepe noktamza yakn vsiminde ise uzak olur. Fakat ilkbahar ve sonbaharda, ualarn dt noktalar evremizde bu duundan hava lml olur. Beinci Madde Bizi kuatan havaya rz olan, tabii olmayan gksel ri bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Bizi saran havaya rz olan tabii olmayan deimelerin bazs gksel ilere, bazs yersel ilere baldr. G e olan hava deiimleri, yldzlarn etkisiyle Olan deimelerdir. Zira ki kl yldzlar bi lanp, gnele dahi biraraya gelmeleri srasnda, yerin baucu noktasna veya yaknna den uatan havay, ifrat derecede gzelletirirler. Bazan bu birleme baucu noktasndan uzakta o ur ve havann gzellii eksilir. Yersel deimeler nedeniyle olan hava deimelerinin bazs, eri enleme sebebiyle, bazs, blgenin yerinin ykseklii ve alakl sebebiyle, bazs, da le, bazs rzgrlar ve bazs toprak

sebebiyle hsl olur. Blgelerin enlem farkndan olan hava deimeleri aktr. Zira ki he be i kuzey tarafta yenge dnencesine ve gney tarafta olak dnencesine yakndr. O blgenin ya vator tarafnda olan blgelerin yazndan ve kuzey tarafa yakn olan blgelerin yazndan daha scaktr. u halde gn eitleyici dairesi altnda bulunan yerlerin havasn mizac itidale d akndr. Zira ki burada havann scaklnn sebebi gnei tepe noktasna gelmesidir. Halbuki n ve dik gelmesi ok tesir etmez, belki bunun sreklilii ok tesir eder. Bu sebepten gn yars vaktinde olan gnein scakl, ikindiden nce oalr. Bunun iindir ki, gne, yeng n meyl edip biraz gneye inse scakl iddetli olur. Gne, mmessil felein eiliminde bul henz yenge burcunun doruuna ulamtr. Mesela gne, ikizler burcunun tepesinde iken hava pt tesirden, aslan burcunun tepesine geldiinde daha ok tesir eder. Zira ki aslann tepe sinde iken nlarn dik gelmesi sreklidir. Halbuki ekvatora akk olan yerlerde gne, bi de bulunup, hzla uzaklar. Zira ki eitlik noktasnn yaknnda olan gn nlarnn eim f a bulunan eim fazlalndan ok byktr. Belki dnm noktasnn yannda olan artn hareke

az. Elbette gne, orada bir mddet yakn bir yerde kalp havann snmasna sebep olur. u h ndan malum oldu ki, o blgede ki, genel meil enlemlerine yakndr. Onlar en scak blgelerd ir. Onlardan sonra en scak yerler, onlarn kutuplarndan yana olan taraflarnda ve gneitl eyiciden yana olan taraflarnda onbeer dereceye dein enlemi bulunan beldelerdir. ki dnm noktas arasndakiler de bunlar gibidir. Altnc Madde Bizi kuatan havaya harz olan tabii olmayan yerel deimeleri yani

yeryznn blgelerinin ykseklik ve alaklk sebebiyle, dalar denizler, rzgrlar ve toprak yle havaya rz olan deimeleri bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Blgenin yksek ve alak yerde bulunmas ile havann deimeleri muhakkaktr. Yksek yer lunan blgenin havas srekli souk olur. Alak yerde bulunan blgenin havas srekli scak o Zira ki gne nlarnn yerden aksetmesi ile kazand scakln iddeti, yere yakn olan izi kuatan nesmi krenin en scak yeri, yere komu olan semtidir. Yerden uzaklatka souk kaya yaklap ona komu olunduundan buralar souk olur. Eer alak yer, bir derin vdi olurs ak ualar hapsedip, havay ok scak ve kesif olur. Dalar sebebiyle bulunan hava deimeler rtadadr. Zira ki, o da ki blgenin oturduu yerdir. O blgenin havas nifen aklanan ks O da ki, blgenin komusu bulunmutur; o blgeyi saran havada onun tesiri, iki ynde tecrbe olunmutur. Tesirin biri, gney nlarna o blge zerine akis ve hasretmek veya blgeyi k ynlerindendir. ikinci tesiri, rzgr, blge zerine esmekten men edip veya blge zerine kedip yardmc olmak ynlerindendir. Birincisi, da blgenin kuzeyi yaknnda olmak gibidir. zaman gne, nlarn o da zerine serpip, uas o blgeye aksederek, enlemi ne kadar far sun oray kuatan havay str. Eer da, blgenin bat tarafnda bulunup, dousu ak olurs rada yine tamamyle havay stmaktr. Eer da, blgenin dousunda bulunup, bats ak olur ki bu da zerine gne, zevalden sonra klarn septiinde saat saat gittike, bu dan do klap, uann keyfiyeti azalp havann snmas tamam olmaz. Lakin dan batsndan yana gn saat yaklap, blgenin havasn tamamiyle str. Eer

da, blgenin gneyi yaknnda olsa blgenin havasn hi stamaz. Dan ikinci ynden olan nden souk kuzey rzgrnn esmesini dan engellemesiyledir: Ya scak gney rzgrn esmesi en kaldrmasyladr veyahut blge, iki byk da arasnda bulunup, rzgr tarafna ak olmas n orada rzgrn esmesi, dzlkte bulunan belde zerine esmesinden daha iddetli ve fazladr. anndandr ki, bir dar yere ekilse, tpk bir akar su gibi burada rzgrn aknts skun maz. u halde da bakmndan beldelerin en lmls o beldenin havasdr ki, kuzey taraf a gney taraflar kapal ola. Deniz sebebiyle evrede olan btn beldelerin havas rutubetli o ur. Eer deniz, beldenin kuzey taraf yaknnda olursa, su zerinde kuzey rzgr esip, o bel in havasna fazla soukluk baheder. Zira iki suyun tabiat, kuzey rzgr gibi souktur. Ee de, denizin gney tarafnda olursa, o beldenin havasna fazla arlk verir. zellikle kuzeyi de da bulunup, rzgrn esmesine mni olursa onun havas olduka ar ve kesif olur. Eer de denin dou tarafnda olursa, onun havasna fazla rutubet verir. Zira ki gne, btn etkisiyl o beldenin zerine srarla yaklar. Eer deniz, beldenin batsnda olursa, onun havasna ru et vermesi az olur. Zira ki gne, o beldeyi yalayarak uzaklar. Bu mnya uygun rzgrlar; ey, dou ve bat rzgrlardr ki, muzr olan gney rzgrdr. Rzgrlar sebebiyle olan hava edilmitir ki: Kuzey rzgrlar souk ve kurudur. Soukluu, souk dalardan geip bize geldi . Kuruluu, gne nlar o tarafa zayf olup, burada deniz buharlamas az olduundandr. D aklk ve souklukta mutedildir. Lakin dalardan ve karalardan getiinden, bir miktar kuru dur. Bat rzgrlar dahi mutedildir. Lakin denizlerden geip geldiinden bir

miktar rutubetlidir. Gney rzgrlar ekseri beldelerde scak ve rutubetlidir. Scakl, gn e snm olan ynden bizlere geldiindendir. Rutubeti ondandr ki, gney denizleri gnein s kln kuvvetiyle denizlerden buharlar kp, o rzgarlara karr. Onun iin gney rzgarlar et verir. Ama sam yani helak yelleri yukarda beyan olunduu zere, ya ok scak olan sahr alardan geip gelen rzgrlardr veyahut duman tabakasnda ate benzeri dehetli lmetler or ran duanlarn artklar aaya inip kart rzgrdr ki, her ne ynden hareket etseler, t denleri saatinde yakp, simsiyah edip, helak ederler. Bilinen btn bu kurallar, sam ye lleri altst ederler. btn iddetli rzgrlarn ilk balangc geri zayf rzgrlar gibi a tlerinin balangc, esmesi ve esas yukardandr. Toprak sebebiyle olan hava deimeleri ki, r beldeye gre farkl olur. O farklln sebebi budur ki, beldelerin bazsnn topra killi

talk, bazsnn kumluk, bazsnn kara, bazsnn madendir. u halde bunlarn hepsi suyu de i, havay dahi deitirirler. Hak'n tesiri ile tasarruf ederler. Zira ilk, kainatn btn ze releri vcuda gelip giderler. Her ne ederlerse Allah'n iradesi ve kudretiyle ederle r. Kadir ve kayyum olan ancak Allah Taala'dr. Celle celalih. Yedinci Madde Bizi k uatan havaya rz olan, tabii akntnn zdd deimeleri bildirir. Ey aziz, maulm olsun ki, flar demilerdir ki: Tabii akntlara zt olan deimeler, ya havan dnmesinden veya havad an istihaledendir, veya havann keyfiyetinde bulunan istihale ve deiimdendir. Havann cevherinde olan istihale, hava cevherinin bozulmasnn mmkn olmasdr. Yoksa havann bir ke fiyeti iddetli

olduunda veya eksik bulunduunda deiim olmaz. Belki havann cevheri bizzat evirici olsa, o vebadr ki, havaya rz olan kokumadr ve ona taun dahi derler. Bu kokuma, renk ve koku yu ve yemei deitirici olan suyun kokumas gibidir. Bizim havadan muradmz, o basit ve m ret olan hava deildir. Belki bizi evreleyen buhar ve duman kresidir ki, basit ve mce rret deildir. Zira ki, mcerret basit cisimlerin hi biri kokumaz, ancak keyfiyetinde ya cevherinde, baka bir basite dnr. Yukarda aklanan unsurlarn dnm gibi. Fakat b admz, havann iinde olup, havann hakiki czlerinden, su ve buhar zerreciklerinden; buhar ve duman ile ykselen topraksal ve taesel czlerden karm olan bir cisimdir ki, buna hav adn vermemiz; deniz suyuna, su adn vermemiz gibidir. Zira ki, deniz suyu dahi saf d eildir. Belki topraktan ve sudan ve havadan ve ateten bilemitir. Lakin onda su stn old uundan, su ad verilmitir. u halde bu kark hava, baz kere kokuup, cevheri ktleir N ni derelerin suyu kokuup, cevheri onlara dnp, ta kesilir Bunun gibi hava da kokuup ve kesilir. Havann fazla kokumas ve vebann oalmas genellikle yaz sonunda ve sonbaharda ol r. Ama havann keyfiyetinde bulunan deimesi, scaklnda ya soukluunda tahamml olunmaya yete kp, ziraati ve nesli fesada verip, helak etmesidir. Bu durumda hava, saylan bu deiimlerin biriyle deiime urasa, ondan Hak'n izniyle bedenlerimize hastalklar rz olu ra ki, hava kokutuunda Hak'n tesiriyle, bedenlerimizin iinde olan drt karma dahi tesi der. nce yrekte olan karma kokuma eritirir. Sekizinci Madde Bizi kuatan havann, bede mize ve ruhlarmza olan eitli tesirlerini ve faydalarn; sen rzgrlarn deimeleri ve f ldirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Eer hava ifratla scak

olsa, bedendeki mafsallara rehavet verip, rutubeti tahlil eder. Susuzluu artrr ve k uvveti azaltr. Bir tabiat leti ola bedenin hararetini tahlil edip, hazm tebdil eder . Kan dokusunu tahlil ve safray dier salglar zerine stn ederek, rengi sarartr. u hald scak hava, bedenin shhatine uygun deildir. Fakat souk algnl olanlara ve baz fellile n ve faydaldr. Ama souk hava bedenin hararetini hasredip, maddeleri akmaktan alkoyar ve nezleyi tahrik eder. Sinirleri zayflatp, akciere ve damarlara iddetli zarar veri r. Eer havann soukluu mutedil olursa, hazma ve bedenin btn uzuvlarna kuvvet ve salaml rip, shhatli bedenlere uygun gelir. Mesameleri kapatp, kemik boluklarn sktrr. rutub va, ou bedenleri mizacna uygun gelip cildi yumuak, rengi gzel, grn ho edip, mesame zler. Lakin kokumaya hazrlar. Kuru hava ise, aklanan rutubetli havann tesirlerinin ta m zddn yapar. Kuzey rzgrlardr ki, bedene kuvvet verip, metanet baheder. Grnen aknt r ve bedenin mesamelerini kapatr. Hazma kuvvet verir. Karn ve mideyi altrp, idrar kol atrr. Bat havas kokumu olsa, bu rzgr onu slah eder. Eer gney rzgr, kuzey rzg ey rzgr esse; gney rzgr terletir, kuzey rzgr insann iini pekletirip, dar al epten, o anda, batan akan maddeler oalp, gs, mesane ve rahim hastalklar belirir; idr rluu, ksrk, mafsal arlar ve titreme grlr. Gney rzgr, bedeni gevetir. Mesameler t ettirip, duyu organlarna arlk verip, yaralar bozar. Hastalklar artrr, ba arsn irip, stmay sardrr. Dou rzgrlar eer, gecenin sonunda ve gnn evvelinde eserlerse, g va latiftir ki, rutubeti az, kuruluu matedildir. Bu rzgrlarn esmesi, o saatler ok old uundan, unlara: Sabah rzgr, nesim-i seher derler. u halde, sabah

rzgr bedenlere safa ve uykuya lezzet, hastalklara ifa baheder. Eer gn sonunda ve gece sinde eserse, bunun tesiri, tekinin tersinedir. Dou blgelerinin havas, bat blgelerinin havasndan latif ve safadr. Bat rzgr eer, gn sonunda ve gece ncesinde eserse, hava k ir ki, deniz buhar ykldr. Eer seher vakti eserse, gnele lmayan havadr ki, ok kesif Bat rzgr, her ne vakit eserse, bunun tesiri, sabah rzgrnn yararlarnn aksinedir. Bun

derler. Hadisi erifte: "Sabah rzgr yardmcdr. Ad kavmi dbr rzgryle helak oldu," di ur. Burada havann faydalarndan bu kadar anlatmakla yetinilmitir. Zira ki, basiret s ahipleri, bundan ibret almlardr. (Rzgrn gnderen, ruhlar cilalandran ve vcutlar fer Allah mnezzehtir. Her sebebi msebbii odur. Rablerin rabbidir. kendisinden baka ilah olmayan, celal sahibi Allah mnezzehtir.

22-BLM:022: DRDNC BLM Hava kresinin alt tabakasnda meydana gelen dier atmosferik ol ani samanyolu, hle, sis, kra jaleyi; sabah, afa, glgeyi, gece ve gndz saatlerini; lar ve zamanlar be madde ile aklar.

Birinci Madde Gkkuan, hleyi, sisi, kray ve jleyi bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar d ki: Ebe kua dedikleri gkkua, yamurdan veya bahardan meydana gelen, effaf, saf, yuvar e kk su zerreciklerine gnein n vurmasndan ortaya kar. Bunun aklanmas budur k n kar tarafnda yle bir yerde bulunmak lazmdr ki, bu zerreciklerin her birinde gz uas

aksetmi ola. Bu aksetme o zaman olur ki, bu zerreciklerin gerisinde karanlk bulut gibi kesif nesne bulunup, ayna misali olur. Gne dahi ufka yakn olup, scakl az olur. Ba an, srtn gnee verip, o zerreciklere dner. Yani gnele o zerreciklerin arasnda ola, ta uas, o zerreciklerden gnee aksetmi ola. O anda, o bakana o zerreciklerin er birinden ancak gnein uas grnr, ekli grnmez. nk gz uasndan akseden cilal nesne, olduk an kl nesnenin ancak n ve rengini gsterir, eklini ve heyetini gstermez. O su zer airenin yarsndan az, kl bir kavis eklinde olur. Bu kavis,gnein ykselmesi sebebiyle Gnein d kadar da oalr. Zira ki gne, o dairenin, merkezinde olduunda, ufuktan y li olan dairesinin ufuk stnde az kalr. Gne ufka inip, yakn olduunda, o yarm dairenin i, ufka teet olan iki tarafndan oalr ki, o iki taraf zerrelerinden gzn uas gnee ak ya balar. Hazreti eyh bn-i Sina ifa adl kitabnda yazmtr ki: "Tus ile Maverd arasnd da zerinde idim. Gk akt. Sahra ile aramzda, dan ortasnda bulut var idi. Hava rutube Ben o karanlk buluta bakp gkkua renginde tam bir daire grdm. Ben o dadan indike, o klrd. Ta ki ben etee ulatmda, o daire kayboldu." Bu gkkuann renkleri, gne larla karmasndandr. nk st taraf gnee yakn olduundan parlakl fazla olup, zafer eten uzak olduu iin parlakl azalp, turuncu grnr. ki rengin aras, ikisinden bilee Van'da, Hizan kalesinde, sonbaharda; ay, dolunay iken orada ufka bitiik, belirti len renklerde, gk kua ortaya kp grlmtr. ekli aadadr.

Hle: O dahi effaf kk daire eklindeki su zerreciklerinde ay nn Renk oluturmasnda harman misali oluan beyaz, yuvarlak bir dairedir. Bunun aklanmas budur ki: Hleye baka n kimseyle ayn arasnda, bu zerrecikler yle bir yerde bulunmaldr ki, her birinde gz uas ya aksetmi ola. Bakan, o zerrelere baktnda, her birinde ayn n grr. Lkin o zerre yn ekil ve grntsn gremez. Bunlarn toplam ya tam veya eksik bir daire eklinde olur ur. Havann rutubetinden meydana geldiindendir ki, yamurun yaacana delalet eder. Eer, a n nitelikleri tayan iki bulut st ste bulunsa, o zaman iki hle oluur. Alttaki bize yak lduundan daha byk grnr. Eer bulutlar ikiden fazla olursa, hle dahi onlarn saysnca i hlesi gzlenmitir. Zufera: Gne hlesidir. O ndir bulunur. Zira ki gne, ufuktan uzak , hareketinin tesiri iddetli olduundan, hlenin niteliklerini tayan bulutlar gibi ince bulutlar zp, havaya dndrr. ibn-i Sina merhum, ifa adl kitabnda yazmtr ki: "Gne nginde, tam hle ve eksik hle mahede etmiimdir." Bu hakir mellif, bu kitab yazmaktan ir sene nce, Pasin ovasnda, ilk bahar sonunda, zeval vaktinde; tam gne hlesini dostlarla hayret ederek mahede eylerken, bizimle birlikte yzkrkiki yanda bir ihtiyar bulunup, o dahi o hleye aknlkla bakp: Ben bu yama geldim. ok acayiplikler grmm. mrm iin iini grmemitim. imdi bunu dahi seyrettim, demitir. sisin, krann ve isenin maddi seb Yukar kan buhardr ki, hem kendisi az, hem harareti zayf olduundan, souk tabakaya ula , kendi aa tabakasnda kalp, yere inmee balar. Eer o esnada ona, souk isabet etmediys balarn kuatp, yeryzne dalp, duman gibi

gerisini rter ki, sis odur. Az bir hararetle havaya dnr gider. Eer o zayf buhar, aa soukla karlatysa, o anda souun iddetiyle donarsa, ufak ve berrak olup, zerreler benz

iner ki, kra dedikleri odur. Eer o buhar, o soukla donmazsa, suya dnp, bitki yaprak ine inip, inciler benzeri damlalar olur ki, jle, ebnem ve ise dedikleri odur. Durum un gerei budur ve aklanan atmosferin cmlei bileik cisimlerden saylmtr. Lkin unsurl lamadan, bilemitir onun iin byle abuk deiime urar bulunmutur. (Kendisinden baka il n, nimet verici ve cell sahibi, hakm ve sn bulunan Allah mnezzehtir.) ikinci madde ki tapta yoktu... aslna sadk kaldk.. nc Madde Gece ve gndzn itibar snrn ve saat m aziz, malm olsun ki, astronomlar ve matematikilere gre: Bir gn bir gecesiyle, gnein g yars dairesinden ayrlp, kll hareketle yine ona dnd zamandr. Halka gre gece ve g , yine batna deindir. Bir gn bir gecenin balangcn, gnein, burlar kuann her bi arz etmek mmkndr. Lkin mneccimler, gn yars dairesinden balamay stlah etmilerdir. r feleinden birer yay olan dou ve bat farklar, ufuklar nedeniyle duraklarda ok olur. Fakat gn yars dairesi nedeniyle burlar feleinin kavis fark her enlemde eittir. Zira ki gn yars dairesi btn duraklara ekvator ufuklarnn birisi olduu iin onun ufku makamnda olur. Bir gn bir gecenin zaman, kll hareketin bir devresi zerine gnein, o srede, bur feleinden batya dein hareketiyle seyrettii dou yerleri miktar fazla olur. Gndzn zam matikilere gre, gnein douundan batna varncaya deindir. Din bilginleri katnda,

er' gn, ikinci fecrin domasndan gnein batmasna dektir. u halde gecenin zaman, iki m nispetle gizli deildir. Matematikiler kendi gece ve gndzlerinin her birin ortalama s aatlere ve zaman saatlere taksim etmilerdir. Ortalama saatlerin miktarlar, balangta ei olduundan, bunlara: Eit saatler dahi derler. Bu ortalama saatlerin her biri, kllhi hareketin onbe derece devretmesinin miktardr. Zaman saatlerin miktarlar, gnlerin ve g ecelerin miktarlar farkyle deiik olduundan, bunlara: Eri saatler dahi derler. u halde u zaman saatler, gndzn ya gecenin ilk oniki cznden bir czdr. Zira ki gndz geceden u rsa, gndzn saatleri gecenin saatlerinden uzun olur. Eer gndz geceden ksa olursa, saatl ri dahi onunkilerden ksa olur. imdi bundan anlald ki, gndzn uzamas ve ksalmasyle, saatler deiir; zamanlar ve blmleri deimez. Zira ki blmleri daia onbe derecedir. Gn e ksalmas hasebiyle zaman saatlerin zaanlar farkl olur; saylar farkl olmaz. nk dai ir. Matematikiler, yldzlarn hkmlerinde zaman saatler itibar edip, sair hesalar iin or ama saatle semilerdir. Eit saatler ile eri saatlerin say ve paralar, gece ve gndz e eit olur. (Zamanlar, saatleri, gndz ve geceyi dndren Allah mnezzehtir.)

Drdnc Madde Hakiki gne senesini, yldzlara ve burlara gre aylar, rum aylarn isimlerini bildirir. iz, malm olsun ki, astronomlar ve mneccimler szbirliiyle demilerdir ki: Hakiki gne sen sini mddeti, burlar feleinin farz olunan bir noktasndan gne kursu, kendine zg batya hareketiyle ayrlp, ta yine o noktaya dnnceye dek geen zamandr. ama mneccimler, gne inin balangcn, gnein ko burcunun tepesine girmesinden

balatmlardr. Oniki burcun her birine geiini, aylarn balar itibar edip, her burcun ge i bir ay saymlardr. gne senesinin gn says, yzlatmbe ve drttebir gndr. Burada r gecesiyledir. Bu yldzlarn burlarna gre aylarn gn says, ebced hesabyle u beytin gne senesinin burlar hesabyle aylar budur. Lkin skender bn-i Filozof'-i Rum, gne aylarnn balanglarn, mneccimlerin farz eyledii burlarn evvellerinden onar gn nce gne senesinin balangcn gnein ko burcunun tepesine girmesinden on gn nce balatm y bir isimle tahsis edip, rum aylar nmyle hret vermilerdir. Her bir ay bir isimle tah edip, he bir mevsim iin, ay tayiniyle sonuca ermilerdir. Ama ilkbahar aylar: Mart, Nisan, Mays'tr. Yaz aylar: Haziran, Temmuz, Austos'tur. Sonbahar aylar: Eyll, Ekim, Ka sm'dr. K aylar: Aralk, Ocak, ubat'tr. Halen diyarnzda mehur ruznmelerde yazlm , gn saylar u beyitte malmdur. Beinci Madde Kamer saneyi ve aylarn; arab aylarn is arab ve rum aylarn ilk gnlerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar ve mat ematikiler ittifak zere demilerdir ki: Ay senesi, oniki kamer aydr. Her bir kamer ay, ayn gneten farzolunan yerinden kendi batya ynelik hareketiyle ayrlmasndan yine o yere ceye dek geen zamandr. Ayn, gneten farzolunan konumlarnn ortaya k hilldir. Din ci olan, hillin grnmesidir. Araplara gre ayn ilk gnleri hilldir. Lkin hillin grnme raklar sebebiyle deiiktir. Bunun iin matematikiler, kamer aylarn balanglarn, gne masndan ve ayn

grnmemesinden itibar etmilerdir. Ayn zaman, iki toplanma arasndadr. Gnlerinin says, okuzbuuk gndr. Bu kamer seninin zaman: yzelidrt ve betebir ve altdabir gndr. Gn gn yirmibuuk saat noksandr. Bu kamer senenin balangc, muharrem aynn balangcdr. A rum seneden on gn yirmibuuk saat noksan olduundan, bir ylda, yaklak onbir gn nce ge Mesela bir sene mart ayyla muharrem aynn balanglar, ayn gn olsa; bu iki ay birbirine n gelse, hicr seninin binyzellidrdnc senesi gibi, nevruzla aure bir gnde tesadf klsa Kanlmaz olarak gelecek senede muharrem hilli, mart ayndan onbir gn nce grnr. u hal sene bu ne gemeyle, otuz senede bir devresini tamamlayp, yine muharremin balangc, mar alangc olur. Lkin bir ay senesi, gne seneleri iinde yok olur. Zira ki otuzdrdnc muh r ki, otuznc martla ayn gelir. nk bu kameri ay, o drt mevsimi anlatld gibi devre imde karar bulmazlar. Onun iin bunar, bir mevsime mensup olmazlar. u halde her iki ay, bir e itibariyle, birini yirmidokuz gn ve birini otuz gn sayp, senenin balangcn arrem ayndan saymlardr. Kamer aylarn isimleri: lk ay muharrem, bir muhterem aydr ki, ncu gn asure bayramdr. Onun arkada safer'l-hayrdr. Sonra Rebilevvel, bir muazzam ayd onikinci gecesi, Habib-i Ekrem sallallah aleyhi ve sellemin olumudur. Sonra Rebilah ir muhteremdir. Sonra Cemadlla bir mbarek aydr ki renklidir. arkasndan camazil ahirdi r. Sonra Receb-i esam rabet grm bir aydr ki, ilk cuma gecesi regaib gecesidir. aban bi r hayrlar aydr ki, onbeinci gecesi berat gecesidir. Ramaz- erif bir mbarek aydr ki, y iyedinci gecesi, kadir gecesidir. eval-i saiddir ki, ba ftr (Ramazan) bayramdr. Ondan onra zilkadedir ki, onun arkada zilhiccedir. Onuncu gn haclar (kurban) bayramadr. Bu a y, senenin

mhrdr. Arab ve rum aylarn ilk gnlerini bulmay ikier beyt ile eda eden "gurrenmemiz" nu olmas mnasip grlmtr. Bu hevalardan hevesimiz yorulmutur. NAZM Hak'ka hamd ve Habib selam et Her ayda ruz-u eb saat be saat n drt beyt iki gurre mcmelidir Hurufun ehr,i hkim bilmelidir uhur-u hkimin cem' etmelisin ki hafta annla gitmelisin O mecmuu ne gnd e kim bulursun O ehrin gurresin ol gn bulursun Kanda ehr-i rumun gurredir bil Bul and a rumiden hem ehr-i er' Burucu asl bil her ehri fer'i Mukaddem beyt oniki kelimedir t am Hurufudur uhur-u er'a erkam ikinci beyti sekiz kelimedir al Hurufun ehr,i er'a hki m sal nc beyttir tertib-i manzum uhur-u rumidir annla malm Oniki kelimedir beyt oniki y Evail-i hurufu ehr erkamdr say uhur-u ruma zerle bile bede' et Muharremden uhur-u er say git uhur-u ruma tbi beyt-i rbi

Ve yekenbe hurufun oldu ami n yirmisekiz huruf oldu her yl uhur-u ruma hkimdir biri bi l Ehe zed bd o sekiz harf olur kim uhur-u er'a her yl biri hkim u hicret-i sli binyza e be Bu ehrin hkimi vardr rakam- e Bu al ire n zr gurre buldu Eced-i cimde ruma olur sal-i hicret ki hkim iki da olur elbet Bu tertib zere hkimler gider kim Ehe zed bdun olu devri daim Velkin hkim-i rum ahraf ok Bu sal-i hicrile devr ettiiin Bu sal u eyler tahavvl Otuz ylda bir yldr tedahl Mutabk gelse zerle muharrem Bu hicret sali r tarh et ol dem gurrenmeler nazm etti Hakk uhur-u dehr ile bil sun'-u Hak'k (Bu iird ebced hesabyle aylarn balanglar anlatlmaktadr. Daha sonra bir cedvelle hicr ve rum rin ve aylarn birbirine evrilesi anlatlmakta ve gsterilmektedir. Gnmzde bu konuda ei itaplar yaymlanm olup; hicr senenin hangi aynn hangi gnnn, rum veya milad senenin hangi gnne rastlad gsterilmitir. Bu kitaplardan herhangi birini edinen okuyucularmz, lar ay ve gn

kolaylkla bulabileceklerinden, buradaki karmak izelgeyi vermeyi gereksiz bulduk. Yal nzca burlarla ilgili iki zelgeyi veriyoruz.) Bu iki sayfann balarnda izilmi olan fel arla rum aylarn yukardaki ve aadaki rakamlarndan murat budur ki: Mesel ko burcunun b rtn onbirindedir. bitii ise nisann dokuzundadr. Ko burcu otuz gndr, mart ay otuzbir g Kuzey saati, karlkl alt burca tiksim olunmutur. Saat rakamlarnn yazl, burlarn rcunun balangcnda gn, oniki saattir, dakika yoktur. Gece de oniki saattir. Gn ortas al t saattir. lk ikindi dokuz saat yirmialt dakika, yats bir saat otuziki dakika ve ims ak on saat on dakikadr. Mesela ko burcunun sonu, baak burcunun balangcdr. Baan bi angcnda tamam olur. teki burlar bu kyasla malm olur. Martn onuncu gn baln sonudur angc baln yirmibirindedir, bitimi koun yirmibirindedir. ubatn ba kovann yirmind

rmisindedir. Gney saatleri de karlkl alt burca taksim olunmutur. 23-BLM:023: BENC unun mahiyetini, keyfiyet ve durumlarn, farkllk ve vasflarn, isimlerini; denizken buha , bulut, kar, yamur, kaynak ve nehir ve yine buhar olmasn; deiik hareketlerle hareket bulmasn; denizlerle karalarn yer deitirmesini; denizlerde ve karalarda bulunanlarn su dan faydalanmasn, suda hayvanlarn vcuda gelmesini; su tabakasnn kalnl saylan deniz inliklerinin llmesini, denizle gemilerin yrmesini ve gemilerle halkn her tarafa varp, urat almasn; yeni dnya (Amerika) bulunup, yer ve deniz devr olunup, batya giden gemi lerin dou semtine gelmesini yedi madde ile aklar.

Birinci Madde Su unsurunun mahiyetini, tabiat ve tavrlarn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki filozof lar ve astronomlar ittifak zere demilerdir ki: Drt unsurun ncs su unsurudur ki, o bas bir cevher, renksiz ve effaf kre bir cisimdir. Tabiat nemli ve souktur. Havaya nispe tle kesif bulunup, arl sebebiyle teki unsurlardan farkldr. Oluum ve bozuumla suretl aya kabiliyetlidir. Kendi yerinden ktnda, baka unsurlara dnr. Yerinde iken bile uns dnr. Kendi tabiatyle yerinde skin iken nice deiik hareketlerle hareket halindedir. Su sinin t yzeyi dalgal olup, stnde bulunan hava kresinin hareketli yzeyine tema etmitir lt yzeyi, altnda olan toprak yzeyine teet olduundan, vdilerin ve dalarn ini k n yzeyi dahi ini-kldr. Bu su kresinin tabi yeri, havann alt ve topran st olup, iine alp, tam yuvarlak olmak tabiat gerei iken, yeri tamamen rtmeyip, yerin baz ksml a kaldndan; hikmetinde baz astronomlar, Hak'kn inayetine yapp, yer hayvanlarnn, ze san nevinin yaratlna ve yeryznde havadan teneffsle neslini srdrmesine ve hayatn de mesine ilah yce iradeye balamlardr ki, grnte bir sebebi malm deildir, demilerdir m olu, demilerdir ki: bu sebebler leminde herey sebebler yoluyla vcuda gelmek, ilah de ttir. u halde deniz suyu, dnya kresini tamamen rtmediinin sebebi budur ki, gnein merke d felei hasebiyle doruk ve etei olduunda ve hlen etei gney burlarndan olak burcu bulunduundan, gne, kendi seyriyle senede bir kere eteine indike, yerin merkezine yakn olup scakl fazla tesir eder. nk gne, o gney burlarnda, eteinde olduka yere yak rnda doruundan bulunduka, yerden rak gitmitir. Bu durumda

eteine geldike, scaklnn iddeti, su unsurunu stp, harekete getirip, yerin o tarafn ra ki az bir su, bir byk kazann bir kenarnda kaynasa, elbette o su, kazann br taraflar an o tarafa varp, sair taraflar sudan hli kalp, akta olur. Bunun gibi deniz suyu, gney tarafnda gnein scaklnn iddetinden harekete gelip, deniz sular dier kutuplardan o t mi olup; yerin kuzey semtinde ak yerler kalm, demilerdir. Lkin aratrclara gre, so lk, sadece gnein yaknl ve uzakl deildir. Belki gne nlarnn dik gelmesi scak Nitekim yukarda aklanmtr. Kara ile deniz ikisi bir kre olduktan sonra, asrlarn gem rzgrlarn esmesi, sellerin akmas, ak araziye tesir edip; vdiler, dalar, iniler-kl niz suyu hareket ettike alak yerlere inip, toprak zerinde yer yer gller ve glckler kal mtr. u halde gnein etekte bulunmas, kara paralarnn kalmasna tek sebeb bilinmeyip, li sebeb bilinmitir. Zira ki Amerika'nn yars etek noktasnn (olak dnencesinin) altnda Vallahi a'lem. kinci Madde Su unsurunun deiik vasflarn ve isimlerini; deniz iken buha r, bulut, kar, yamur, menba, dere ve nehir olmasn ve onunla bitki hayvan ve insan, belki btn madenler ve zlerin hayat bulmasn ve yine suyun buhar olup aslna dnmesini bil irir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar ve filozoflar ittifak ere demilerdir ki: Toprak unsurunu kuatan su unsuru ki, o, bahr-i muhittir. (Okyanuslarn genel ad, bah r- muhit'tir.) O tek bir deniz iken, eitli imkanlara nispetle muhtelif denizlere blnmt Cihann drt ynne nispetle, drt ksm bulunmutur. Bunlar: Dou okyanus, bat okyanusu, g

okyanusu ve kuzey okyanusudur. Bunlarn her biri kendi sahillerine bitiik olan meml eket ve beldelere izafetle nispet klnmtr. Nitekim gney okyanusuna: in okyanusu, Hint o yanusu, Acem okyanusu, Fars okyanusu, Umman okyanusu, Arap okyanusu, Habe okyanus u, sudan okyanusu denilmitir. Su unsuru, ate tabakasna nispetle beinci tabaka saylmtr e uasnn scaklyle, deniz suyunun ince paralar havaya ykseldiinden; ate, hava ve t e karm olan kesif paralar kalp, tad bye ac ve tuzlu bulunmutur. Yukarda akland n gne vastasyle havann iinde buhar, bulut, kar ve yamur olup, yere indiinde, yava ya naklar ve nehirler olup ve ondan madenler, talar, bitkiler ve aalar nasiplenip, btn h

ayvanlar ve insanlar, hayat ve can bulur. Cmleye hayat verdikten sonra kalan fazl as byk nehirler olup ve ondan madenler, talar, itkiler ve aalar nasiplenip, btn hayva r ve insanlar, hayat ve can bulur. Cmleye hayat verdikten sonra kalan fazlas byk neh irler oup, denizlere dklr. (Su ile her eye hayat veren Allah mnezzehtir.) Deniz suyu, bir dahi havaya komu olduunda, yine letafet ve halavet bulup, ho ve tatl su our. De niz suyu bu minval zere dolap gibi srekli devr edip, denizlerden giden buharlara k arlk, denizlere nehirler gelir. Bunun iin ykselen buharlarla, denizlere eksiklik gelm ez. Nehirlerin karmasyle de denizler artmaz. Deniz suyu ac ve kesifken, havann komuluu le tatllk ve letafet bulur. Lkin gnein scaklyle snm ola topraa karmasyle ren ikler kazanp, tuzlu ve scak olur. Zemzem suyu, btn hastalklara devadr. Tatl suyun fayd lar oktur. Ama susuzluu gidermesinden by yoktur. Su unsurunun dahi, tekiler gibi reng lmayp, kart nesneye dnr, onun tabiatn alr. Mesela suyun kart nesne sirke is se, o da ba olur. Mutlak su

iken btn renkleri ve tatlar kabul eder. Btn kirleri ve yalar yok edip, akar gider. Yun n filozoflar bahr-i muhite, okyanus derler. Muhit okyanus, yumurtann beyaznn kendi ii nde sarsn kuatt gibi, dnc olan toprak unsurunun ounu kuatmtr. Toprak kre, de kmtr. Ortaya kan yerlerin drtte biri meskn, yeni dnya (Amerika) ve binlerce ada ma e nm ve nian ile hret bulmutur Bu drtte bir meskn yerlerde olan kk denizler, o by artklarndan yer yer birer gl emsali kalmtr.O kk denizlerin en by Hazer denizidi a bitiik deildir. Bu, gney okyanusundan kuzeye dolandr. Devredici deildir. Kuzeyinde H azer ehirleri, Mongay ve Trkistan bulunur. Dousunda, Harezm, Taberistan ve Crcan'dr. Gneyinde Ca dalar ve Keylan'dr. Batsnda irvan, Daistan ve Ezderhan'dr. Bu denizin ad tur. Lkin hibirinde imaret yoktur. Zira ki ok dalgal ve abuk helak edicidir. En derin yeri yz kula gelmez. Cezri ve meddi olmaz. Bu denizin evresi, yaklak bin mil mesafe zunluu, yaklak sekizyzelli mildir. Genilii doudan batya, altyz mil bulunmutur. Kul in ismidir ki, deniz sahilinde bulunmutur. O deniz, o ehre nispet klnmtr. Okyanusa bit k olduundan, cezri, meddi ve dalgalanmas okyanusa benzer. Firavn askeriyle onda bou lmutur. Kzldeniz ile Yemen arasnda bir byk ba bulunur. Kzldenizin uzunluu ve genil adardr. adalarnn ou mamur ve meskn bulunmutur. Geii kolay ve ndiren helak edicidir. ii, ikiyz kulatan fazla bulunmutur. Ona bitiik olan Narencek ve Habe denizinin yolcula r, gney kutbunu grp, kuzey kutbunu grmezler. Zira ki, ekvatorun gney semtinde bulunurl ar. Bahr-i Rum ki, Akdeniz'dir. O, bat okyanusundan kmtr. Douya doru

gelip, Dimik'e (am) dein akmtr. Bu denizin uzunluu batdan douya, yaklak alt aylk ii gneyden kuzeye ayn lde deil, baz yerleri dary, baz yerleri genitir. Bat tarafn yaklak yediyz mildir. Ortas ikibin mildir. Dou taraf bin milden ziyade llmtr. Bu eyinde: Endls, Yunan, Firenk, Rumeli ve Anadolu memleketleri bulunur. Dousunda: Hal ep, am ve Kuds eyaletleri vardr. Gneyinde: Msr, Libya, Tunus ve Cezayir memleketleri v ardr. Batsnda: Bat okyanusu bulunur. Bu denizde ok adalar vardr ki, meskn ve mamurdur. Kur'an'da yazlm olan iki denizin birlemesi durumlarnn, bu denizin bulunduu mehurdur. denizin memleketleri byk, geii kolay, sahilleri meskn, adalar mamur, faydalar ok yara ir denizdir. Mknats ta ve mercan ancak onda oluur. Bir gn bir gecede med ve cezri drde ular. Derinlii, kulatan fazla deildir. Bahr-i Esved ki, Karadeniz'dir. O, stanbul'a, -be saat mesafe bir boaz iinden gelip, o Belde-i Tayyibe nnde iki denizi birletii yere dklr. Oradan Akdeniz'e dahil olur. Akdeniz ise, Sebte boazndan bat okyanusu ular. Kar niz boaznn dousunda, yksek bir da zerinde olan uzun mezar, Yua nebinin kabridir, derl Karadeniz, doudan batya dolanr. Hazer'den daha geni ve derindir. Kuzeyinde: Akgerma n, Kefe, Aak ve Abaza ehirleri vardr. Dousunda: Fas ve Grcistan kaleleri ve Rize bul unur. Gneyinde: Trabzon, Giresun, Sinop ve Ereli eyaletleri vardr. Batsnda, stanbul, K araharman ve Tuna nehridir. Bu denizin ortasnda adalar yoktur. En derin yeri, yz kulat an oktur. Doudan batya giden gemilere kolay geit verir. Batdan douya gelen gemileri o ukla helak eder. Bu denizin evresi, yaklak bebin mildir Uzunluu, yaklak binbeyz mild enilii gneyden kuzeye yani Sinop'tan Kefe'ye, yaklak yediyz mildir. Uzunluk mesafesi d oudan batya, krkbe gnlk

yoldur. (Denizlerin yaratcs mnezzehtir.) nc Madde Denizlerin eitli hareketlerini bi

Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar ve filozoflar ittifak zere demilerdir ki: su u nsuru olan denizlerin muhtelif hareketleri vardr. birinci hareket, aaya doru olan har ekettir. bu su unsuru, toprak unsuruna bitiik olduundan, tabiat gerei yer gibi, merk ez tarafna harekettir. Bu irinci hareket, tabi olan sfl harekettir. kinci hareket, rzg larn hareket ettirmesiyle olan dalgalanma hareketidir. nc hareket, doudan batya hareke tir. Btn denizciler katnda denenmi ve sabittir ki, okyanusun doudan batya akmas vardr esel Akdeniz'in sebte boazndan okyanusla batya doru Amerika'ya birbuuk ayda varrlar. D be ayda ancak douya doru gelirler. Portakal (Portekiz) tayfalar okyanusla Amerika'da n geip, yeraltndan Hint'e gidip gelirlerken, okyanusun douya hareketini seyretmilerd ir. Bu hareket, Akdeniz'de de tecrbe olunmutur. Bu hareketin sebebi byk felein gnlk ha eketinden bilinmitir. Zira ki, okyanusa gizlice tesir edip, felekler gibi onu dah i dndrr bulunmutur. Drdnc hareket, kuzeyden gneye harekettir. Bu hareket ahi denizcil n tecrbesiyle ispat olunmutur. Bu hareketin sebebi, kuzeyde topran bir miktar yksek o luundandr. O taraflarda nice byk nehirler vardr ki denizlere akar bulunmutur. Nitekim Don nehri Azak denizine, Tuna nehri ve sair nehirler Karadeniz'e dklr. Kuzey taraf gneten uzak ve souu iddetli olduundan, onda ok sular oluup, gney semtine akar gider. i hareket, yayvan harekettir. Bu hareket Akdeniz'de olur. Bu hareketin sebebi, d ouya ynelik harekettir ki, burunlara ve krfezlere rastlayp geri gelir. Bylece o sahil lerde yayvan hareket meydana gelir.

Altnc hareket, med ve cezir hareketidir. Bu hareketle deniz sular tereddt zere sahill ere gelip, alt saat kadar durup, yine geri gider. Bunun sebebi konusunda filozofl ar ihtilf etmiler: ou demiler ki: Bu lemdekilerin ou drt unsurdan bileik, akl ve r im ve bir tek nefs ile hareket eden ve duran bir canldr ki, bir hareketi dahi med ve cezirdir. Bazlar demilerdir ki: Med ve cezir, okyanus iinde olan hayvanlarn ve etr afnda olan ruhlarn teneffsnden olur. Bazlar demilerdir ki: Me ve cezir, gnein hareke oluan rzgrlarn hareketinden vcuda gelir. Bazlar da, med ve cezri, ayn tesirine isnat ilerdir. Nitekim yukarda aklanmas gemitir. elhasl her eye ve her ite nice hikmetler dalar olmakla, bu su unsurunun srekli hareketi dahi mnsz olmayp, zmnnda nice faideler ardr. nce deniz, hareket ettiinden dolay kokumaz. Zira ki, hareketiyle kokuma gider. M esel bir kimse gne ynne itidal zere yryp gelse, bu ii tecrbe ile anlar ve phesi ki, gnee kar ayakta duran, oturan kadar scaktan etkilenmez. kinci olarak, med ve cezir ile deniz suyu temizlenir. Zira ki durgun su, ounlukla pis ve bozulmu olur Halbuki hareketli denizde pislikler elenmeyip, etrafna kp, suyu temiz kalr. nc olarak, bu cezirin gemilere genel kolayl vardr. Zira baz iskeleler vardr ki, medsi onlara yaklama ve girmek mmkn olmaz ve cezir zamannda gemiler kolaylkla kar, aklp kalmaz. Drdnc le karann deiimini ve birbirinin yerini almasn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filoz oflar ve astronomlar demilerdir ki: Deniz ile kara yer deitirirler. Zira ki zamanla rn gemesiyle sulardan toprakta nice sebeble byk deiiklikler hsl olur. Evvela topran leri

orak ve kuru olmuken, denizden ona itidal gelir ve tam tersi olur. Bu bakmdan topra k, hayvan ve insana benzer. Kh civan kh elden ayaktan dm pr olur. kinci olarak baz y akken, denizle rtlr. Kh deniz altndaki yerler alp, mamur olur. Zira ki, denizin ha felek cisimlerin kuvvetinden ktnda ve kh frtna ve tufan harekete geiren yldzlar hareketine uygun gelmekle, deniz haddinden fazla azar. Sahillerini geip gider. Kh bir lkeyi basp rter ve kendine mahsus eder. Kh bir baka kenarndan ekilip, yeri aar k gya insanlara o yeri baheder. nc olarak, karaya bitiik baz yerler, gnlerin gemesiyl lmutur. Kbrs gibi. Baz byk adalar da karaya bitierek, eyaletlere katlmtr. Drdnc deniz, verdii yerlere mkfat iin baz ehirleri ve adalar alp, Azak denizi etrafnda ola a misal, nice ehirleri basp dibine salmtr. Bu ynden derler ki: Eskiden Sebte boaznda i olan akdenizin yeri, kara iken Yunan arazisi idi. Bundan sonra zamanlarn gemesiy le bat okyanusu azp, o boaz ap, o arazide geip, hlen olduu yerlere gelmitir. Atlas kenarnda, aada bir byk ada varken, bir tarihte yine bat okyanusu azp iine almtr. izin derinliini lenler, o taraf lerlerken, dibini balkl ve otlu bulmulardr. imdi eder ki, o er sonradan deniz tarafndan baslmtr. mam Fahrddin Razi (Allah ona rahmet et in) demitir ki: Binlerce yl nce imdi mamur olan dnyann drtte biri deniz suyuyle dolu v rtlyd. Onun bu gr dorudur ki, talarn ou krlsa, su hayvanlarnn paralar ort

kan yapk amurdur ki, gnele talamtr. Mesud, mrc adl kitabnda yazmtr ki: e hareketli, seyyal ve seyyardr. kin kaplad yerin

geniliinden ve yava hareketlerinden intikalleri his olunmayp, eski yerlerinde skin sa nlr. Nitekim Hazreti Halit Bin Velit (Allah ondan raz olsun) Hazreti Ebubekir (Alla h ondan raz olsun) hazretlerinin halifelii zamannda Hre fethine varmtr. Necef'e erimi Hrelilerden abdlmesih adl bir ihtiyar grp, ondan artc haberler sormutur ve acaip nden biri budur ki: Ben yetitiimde Far denizinin (Basra krfesi) senindi im indiin yer e ulap, dalgalar u anda ayaklarn bast yerde rpnrd. Gemiler, ind ve Hint mallar giderdi. Mesud demitir ki: halen deniz ile Hre'nin aras nice merhaledir. necef'e va ranlar ihtiyarn doruluunu bilmitir. Filistin ile Kbrs adas arasnda bir yol vard ki, tinliler karadan Kbrs'a giderlerdi. Sebte boaznda talardan yaplm, uzunluu oniki mil bir kpr vard ki, buradan endlsller bat tarafna, batdakiler vde Endls'e geerlerdi. nin (Akdeniz) suyu, o kprnn altndan akp, okyanusa dklrd. Bundan sonra gnlerin geme kpry rtp, evresini ile basmtr. Halen o denizin safa ve sknu vaktinde, o kpr gr a benzer binlerce belirti vardr ki, deniz sularnn batdan douya akn dellet eder. Hin lerinin en eskisi byk Brahman'dr. in hikmetini o bilip, sylemitir. Yksek cisimlerin, cisimlerde olan tesirlerini aklayarak, ilk balangc ispat etmitir. Hind ve Sind adl ki abnda, hikmet bilimlerinin usul ve fruunu yazp, demitir ki: Gnein doruu, her burta ik nyz sene seyredip, yirmibebin ikiyz gne ylnda ybir devresini tamamar. Vakta ki gnein kuzey burlarndan gney burlarna geer; yerin imareti dahi kuzeyden gneye deiir. Zira u mamur yer, denizle dolup, halen denizle dolu olan yerler, meskn ve mamur olur. iddia etmitir ki, gnein doruunun her devresinde bir kere

dnyadakiler yok olup, yeniden vcuda gelir. Mesud demitir ki: u halde, gnein eteinin d z sularn ekmesi, bu kaide zerine mebnidir. nk doruk ve etein yer deitirmesi yavat harap olmas ve baka bir lemin vcuda gelmesi dahi, defaten deil, tedricendir. O halde mademki gnein etei gney burlarndadr; gney, kuzeyden daha scak olup, o scaklk, bu r tarafa ekip, su unsuru dahi o semte gider. Srekli olarak, yerin imrt, gnein doruunun r deitirmesiyle farz olunup; gney burlarna gemesi halinde, imaret dahi o tarafa geer. bunlar yazmaktan muradmz, itikat iin deildir. Belki hakm ve yaratc olan Allah'n, a rn ve garip hikmetlerini, rif olanlar her eyi kendi vcudunda bulup, kendini tanmaya ni olmakla, Hak'k tanmaya eriip, her dilei kendi gnlnde hsl olmak iindir.

Beinci Madde Denizin, kara ve denizdekilere menfaat ve faydalarn ve kendi iinde bulunan baz hayva nlarn baz vasflarn bildirir. Ey ziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Btn de rin suyu acdr. Lkin okyanusun kuzey sahillerinde ve gney sahillerinde olan sular, iile cek kadar tatldr. Bunun sebebi budur ki, o iki kutubun dalarndan byk nehirler ve ok se ler akp, o sahillerden, o iki denize dklr. O iki yerin tepe noktalarndan gne uzak oldu dan tesiri az ve scakl zayf olur. O iki denizin ltif su zerrecikleri, havaye ekilmeyip sular letafeti zere kalmtr. u halde bu iki deniz ile gemilerin getirdii yk, ac deni e getirdii ykn yars kadar ancak gelir. Zira ki, ac suyun cevher kesif olduundan, ar ri tamak iin kuvvet bulur. Ama tatl suyun cevheri talif olduu iin, ar gemileri tama ayp, batrr. Tatl su iinde yzmek, ac su iinde yzmekten kolay gelir. Zira ki, kesif ar rmaktan, latif paralar

yararak hareket daha kolaydr. Onun iin tuzsuz denizlerin dalgalar, tuzlularnkinden byk tr. Deniz sularnn ac olmasnda faydalar oktur. En belirgini budur ki: Kendi kesafet bul up, selametle gemiler sahillere gidip, geleler. Kokusu latif olup, iinde bulunan yaratklar, onun kokusundan helak olmayp, selamet kalalar. Zira ki, durgun su tatl o lsa, uzun bekleyite kokuup, kokusu helak edici olur. Hak Tal inayetiyle denizleri da hi insan emrine vermitir ki, onlarn iinden eitli talar; inci, mercan ve mknats ve an e nice faydal snger ve eitli taze etler kartlr. Yeryznde olan yaratklarn eidind e yaratklar bulunur. Lkin su unsurundan, hava unsuru ltif olduu iin hava ile beslenen kara canllar, su ile beslenen deniz canllarndan daha latif, daha zarif, daha gzel ve daha ereflidir. Deniz hayvanlar genellikle iki ksm olmutur. Bir ksmnn akcieri olmaz

eitleri gibi ve hava teneffsne ihtiyac kalmaz. Zira ki, tabiat suya gre yaratlmtr efessiz bulunduu gibi, sessiz ve sedasz bulunmutur. Zira ki, hava teneffs, ses ve sed a, akcierde bulunan buru iledir. Bunun iin cieri olmayan canllarn ne teneffs olur, ne esi gelir. Bir ksmnn cieri olduundan hem teneffs eder, hem ses ve seda verip, kurbaa g bi syler. Balk cinsinden bir cins balk olur ki, cssede insan misali ve son yars atald Tabiat, deniz yaratklaryle cenk ve savatr. geri cssede adam kadardr. Lkin deniz h hepsine galip bulunmutur. O, timsah namyle isimlendirilmitir. Deniz hayvanlarnn en by ur. (Balina) ki, byk gemilerden daha byk grnmtr. Hak Tal, hikmetiyle deniz hayvanl hayvanlar gibi, bazsn yiyici ve bazsn yenici edip, yenilenin neslini ok yaratmtr. ariz olmayp, devam

etsin. Denizin dibinde skin sadef namnda bir hayvan vardr ki, baharn ortalarnda deniz in yzne kp, azn ap, nisan yamurundan be-on damla alp, yine denize dalp, o damla (Bri ve yaratc Allah mnezzehtir.)

Altnc Madde Denizin faydalarndan olan gemilerin, evreye ve sahillere seyir ve seferini bildiri r. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Hak'kn inayetiyle denizin menf aatlerindendir ki, deniz yznde gemiler, her ynn uygun rzgryle, istenilen ynlere srat yredip, nice bin devenin ve katrn nice bin glk ve meakkatle, nice gnler ve aylar iind ice ky ve ehirlere gtrd, nice bin kantar ar ykleri, kolaylkla yklenip, az aman i n uzak sahillere nakledip, gtrrler. Akdeniz ve Karadeniz'de sefer eden mslmanlardan g emi kaptanlar, gemilerin yry iin otuziki rzgr tabir ve taksim edip, hepsini on aded le aklamlardr. Kuzey rzgrna yldz, gneye kble, douya gndousu, batya bat, kuze dou ile gney arasna keileme, gney ile bat arasna lodos, bat ile kuzey arasna karay ilerdir. Sonra bunlarn her ikisi arasna orta ve her biriyle orta arasna kerte yani dr t stlah yapp, kertelerin her birine izafetle tayin ederek; mesela, yldzn poyrazdan yan a kertesi deyip, otuziki rzghar bilip, hepsini pusula ile bulup, aslna yetmilerdir ve her rzgr ile bir semte gitmilerdir. Gney okyanusunda gelenlerle sefer eden inliler ve Mazinliler, Hintliler ve Sindliler, Arap ve Fars gemicileri; otuziki rzgr, yakn ynyle onbe doma yeri ve iki kutup, hepsini onyedi isimle, doma ynlerinin karsn batm ile isimlendirmilerdir. Ve bu onyedi sabit ldzdan onyedi

yldz ismidir ki, onlar stlah edip, onbeinin doa ve batma yerlerine ve iki karlkl k ilerdir. Kuzey noktasndan balayp, dou ynnden, gey noktasndan tertip ile itibar etmi lk olarak kutup noktasdr ki, batdr. O kuzey kutbu yaknnda bulunan yldzdr ki, astro ona: Ced derler. O tarafn rzgr, asl itibar olunmutur. Bundan sonra ferkadan, na', nk yuk-u azam, nesr-i vki, simak- rmih, sreyya ve nesr-i tair'dir. O nokta dou ynnde oldu dan, ona: al doma yeri dahi derler. Bundan sonra: Cevz, tir-i yemn, iklil, kalbi akre p, fariseyn, sheyl, silbar ve kutb-u cenub doma yerleri ki, ona kutb-u sheyl dahi de rler. Bu semtin rzgr dahi asldr. Bat yarm, yine anlan yldzlarn batma yerleri ile i ilir. Kutb-u shelyden sonra: Silbar, shely, fariseyn, akrep, iklil, tir, cevza ve tair batma yerleridir ki, asl batma yerleridir ki bunlarla otuziki ynden esen rzgrla r pusula ile bulup, her biriyle kar ynne seyr ve sefer etmilerdir. Pusula, bir yuvarla k mukavvadr ki, onda otuziki rzgr yazlp, bir kutu iine konulmutur. O taksimtn birind ey noktas siyah ile iaret klnmtr. O kutuya ibre evi denilmitir. Kuzey ibresinin tepes nats ile mknatslanmtr. Kutunun merkezinde bulunan milin tepesine ibrenin ortas konulup kutunun az cam kapatlmtr. Ta ki kutunun iine rzgr yol bulmaya ve ibrenin hareket ve na engel olmaya. u halde kutunun kuzey noktas, haritann kuzey noktasna uygun konulsa ; ibresi kuzey noktasndan onbir derece batda durduundan, kutu ile haritann kuzey nok tas ibreden onbir derece douda bulunsa, bununla gemicilere btn ynler belirli ve btn r ar anlalm olup; ne taraftan gelip ne tarafa gidecekleri ortaya km ve akla kavumu pusula ibresi, kuzey noktasndan bat tarafa onbir derece farkl durur. Denizciler, ou

gece ve gndzlerde dalarn tepesini bile gremezler. Bu durumda, onlara nispetle gne ve y lar, denizden doup yine denizde batar. (Denizleri emrimize veren Allah mnezzehtir. ) NAZM Keti-yi syiri san vakt-i itab Bd- bandan kanat am mrgab Havf dursun, nedir ol

- safa K'olasn tair-i ruy-u derya ittik eyleyesin blina Bakasn yine-i smne Olasn pr le vezan Edesin hayli sevahil seyran Olup sude-i berdu-u heva Gezesin lemi b minnet p (Seyreden gemiyi sr'atlendii vakit, yelkenden kanat am rdek san. Korku dursun, o sev ve safa nedir ki, olasn deniz yznde olan. Koluna dayanasn, gm aynasna bakasn, rzg hareketli olasn. Hayli sahiller seyredesin; sude ve berdu olup, ayaa minnet etmeden gezesin lemi.) Yedinci Madde Su tabakasnn kalnl bulunan denizlerin derinliini, okyanu rn bykln ve kara ve deniz kresinin gemi ile seyr ve dolamn bildirir. Ey aziz, mal filozoflar, denizlerin derinliini ve yz lmn defalarca inceleyip, ittifak zere demile ki: Su tabakasnn kalnl bulunan denizlerin derinlii, defalarca tefti ve tecrbe olunmu t denizin derinlii yukarda bildirilmitir. Bat okyanusunun derinlii, drtyz kulatr. Al ve Portekiz taraflarnda okyanusun derinlii,

oklarnca, altm zira ancaktr. Olduka derin olan yerlerini, yz zira'dan eksik bulmulard in kuzey taraflarda okyanusun derinlii, drtyz kulatan fazladr. Gney okyanusunun derinl , Sudan, Habe ve Umman taraflarnda, altbin kulaa yakndr. Acem, Hint ve in ve Tatarista taraflarnda, baz erleri beyz kulatan fazla, baz yerleri altyz kulatan ok bulunmut okyanusunun derinlii, baz yerlerinde yz kula ve baz yerlerinde drtyz kulatr. Amer da okyanusun derinlii, kuzey taraflarnda drt - bebin kula kadardr. Gney taraflarnda y bin kulatan fazla llmtr. Okyanusun yerin altnda olan ortalarnda, olduka derin olan sekizbin kulatan az llp kesinlikle bilinmitir. Nihayet denizlerin derinliindeki en y k dalar, ikibuuk fersah mesafesindedir. Nitekim okyanusun iinde olan yksek dalarn tepe leri grnmtr. Onlara, adalar denilmitir. Okyanuslarn yzlm, orta bir rzgr ile do bir gecede yz mil kadar gemi yry bulunmutur. Buna: Bir mecr denilir. On gnde bin mil ir ayda bin mil miktar deniz mesafesi katolunur. bu minval zere sekiz ayda, yerkreyi tamamen dolamak mmkn bilinir. Zira ki, deniz ile kara, yumurta misali tek bir kre hkmn de farzolunup, geometrik delillerle yerkrenin kua yirmidrtbin mil mesafe kyas olunur k i; sekizbin fersah mesafe bulunur. Nitekim hicr tarihin dokuzyz yirmiyedi senesind e Macellan namnda bir kaptan, yzon kimse alp, iki gemi ile Sebte boazna gelmitir. Bat kyanusunun sahilinde Sivilya limanndan kp, gnein batn gzetip, uygun bir rzgr ile seyredip, tamam drtbin bil okyanusun sahilinden uzaklap, bir ada bulmutur. bundan so nra bat ve gney arasna otuz gn gidip, yeni dnyann (Amerika) gneyi yaknnda Avret bu ada nice gn

dinlenip, oradan yine bat ve gneye doru otuz gn dahi gidip, yeni dnyann gney tarafna mitir. Bir ay kadar orada dinlenmitir. Sonra yeni dnyann gneyini tamamen krk gn iinde p, sonunda yine karaya kp, nice gnler orada dinlenmitir. oradan tamam altm gn bat ve y arasna gitmitir. Orada bo bir ada grp, oraya kp nice gn dinlenmitir. Sonra, ncek atmn gzetip, doru bat tarafna ve bir itibarla dou tarafna gitmitir. Bize nispetle, n alt olan batdan douya geip, Hint adalarna yetmitir. Yerin altndan gidii srasnda, alara urayp, her birinde nice renkli talar, eitli paralar ve kokular ve hudutsuz karan fil, zencefil, tarzn alp, Hint'in gneyine gelip, Hindistan'a can atmtr. Oradan Hint de niziyle, Acem, Arap ve Habe lkeleri gneyinden yine okyanusla geip, Kamer dalar ve Suda n gneyinden gidip, bat lkeleri ve Sebte ehirlerinin bats semtinden gemitir. Sebte bo geldiinde, mal ykl gemisi batmtr. Kendi gemisi, yetmi kimse ile selamete yetmitir. B e dokuzyzotuz senesinde yine sivilya yaknnda Senlka limanna gelip, kendi yerinde kara r etmitir. Seferinin sresi, seneden ondrt gn eksik olmutur. Bu mddet iinde ellibin eniz kat etmitir. nk Macellan kaptann gemisi, dz bir hat zere seyr etmeyip, kah gneye kh kuzeye salmtr. Onun iin o kaptan, sekiz aylk deniz mesafesini, onaltbuuk ayda anc seyredip, yerkreyi dolanarak, lemde kam almtr. Bu srenin kalan gnlerini, sefer esnasn ehirlerde ve adalarda al-verile geirip, kalmtr. nk yeraltndan seyr ve sefer eden bu kaptan olmutur. Onun iin yeryznde bu nmla mehur bulunmutur. ispanya kral ondan ho yanna almtr. O gemiyi, bir yksek tersane yaptrp, onu krmz uha ile rttrmtr. Y amen dolap Adem'den beri olmam bir i etmitir, diye, o lkede olanlar, o gemiyi ziyarete

gitmitir. Denizlerin durumlar bununla nihayete yetmitir. Aadaki daireler bu durumlar a maktadr.

24-BLM:024:

ALTINCI BLM Toprak unsurunun mahiyetini, keyfiyet ve durumlarn, skn ve kararn, paralarn korumas dalarn; yerkrenin iki tabakaya blnmesini ve yeni dnyan ortaya kmasyle iziliini; sn ve yerin sarslmasn drt madde ile hkimne aklar.

Birinci Madde Toprak unsurunun mahiyetini, faydalarn, zelliklerini, keyfiyetini, durumlarn ve grn erini ve dalarn, skn ve kararn, paralarndaki ekicilii bildirir. Ey aziz, malum ols lozoflar ve astronomlar ittifakla demilerdir ki: Drt unsurdan drdncs ve esas toprak un urudur ki, o, bir basit cevher; keyfiyet ve tabiat souk ve kuru olduundan, dier unsu rlara muhaliftir. Mutlak ar ulunduundan, tabi yeri unsurlarn alt olup, kendi paralarn ve kurumayla yerinde skun ve karar etmitir. Bu toprak unsuru, bir tek yzeyle evrili kre bir cisimdir.O krenin merkezi, lemin merkezi ve btn mmetlerin ayann altdr. Y ve dalarla girintili-kntl olup, zerinde bulunan su kresi ve hava kresinin alt yzey temas etmitir. Felekler ve unsurlar, yerkrenin etrafnda hareket edici olup, felein dn sratli hareketiyle bu unsuru her ynden ortaya itip, skin tutmutur. Nitekim bir ie iin bir ta konulup, o ie srat ve kuvvetli dndrlse, o ta, ienin ortasnda hareket etmey ur. Bunun gibi yer, felein ortasnda skin olur.

Bir karar zere karar etmitir. Geri bazlar demilerdir ki, yerkre, hem gne etrafnda, di etrafnda daima hareket edicidir. Felekler ve yldzlarsa, srekli skin ve sbit olup, a ncak yerin dnmesiyle dnc ve hareketli sanlmtr. Nitekim yryen bir gemiye binmi olan denizin sahili hareket ediyor grnr. Bu konunun bir miktarca aklanmas, dokuzuncu blmd yeni astronomi nmyle beyan olunacaktr. Lakin bu gr, zayf ve ounlua aykr bulunmut a Alemin durumlarn aklamaktan muradmz, ancak cihann yaratcsn tanmaktr, cihan de m, ne yapda olursa olsun ve ne yne hareke klarsa klsn, hepsi o gklerin ve yerin yaratc kudretinin kemline ve azametine delalet eder. Bizlere de lazm olan ancak bu ibret bakyle keml kazanmaktr. Toprak unsuru da, tekiler gibi, oluu ve bozuumla eitli sure lmaya kabiliyetlidir. Zira ki, kendi yerindeyken bile, dier unsurlara dnp, bakalar. B oprak unsurunun soukluk ve kuruluunun birlikte bulunmasna sebeb, katlk ve yapma olduu n; srt canllara yer ve snak, karn maden ve bitkilere balang ve kaynak bulunmutur. olduu nice delillerle ispatlanmtr. Btn yeryznde ikibuuk fersahtan ziyade yksek da en bilinmitir. nk dalarn en fazla yksekliinin yerin apna oran, bir arpa eninin bir an gibidir. u halde bu dalar, yerin kre olmasna mni deildir. Mesela bir yuvarlak elma rinde pirin tanelerini saplansa, tanelerin yarlar darda bulunsa,o elmann yuvarlakln zarar vermedii gibi, dalar dahi yerin kreliine zarar verme ve veremez. Lakin yerkre fazla byk olduundan, dz grnr. Onun iin felsefeden habersiz olanlarn akl, gznn g ri dz grdnden, yerin tamam dz yzey zanneder. Halbuki geree uygun deildir.

Yerkrenin ortasnda bir hayal nokta vardr ki, lemin merkezi ve gerek dip odur. Btn yn n ar cisimler ona meyledip, engeller olmasa, varp onu bulur. Her ynden yerin ge uzakl olduu halde, ar cisimler biribirini itme sebebiyle veya merkezin ekmesi yoluyle, bu toprak unsuru unsurlarn ortasnda yerlemitir. u halde insan, yeryznn her ne yerinde di irse, onun tepesi srekli gk tarafna gelip, aya merkeze doru olur. Ona gn yars gr nun ufku dairesinin merkezi, kendi aya altnda bulunur. Yerin hangi tarafna, ne mikta r hareket etse, ona, gn o miktar o taraftan meydana kar. teki tarafndan o iktar gk, nmi olur. u halde yirmiiki fersah mesafe ki, yaklak yerin bir derecesidir, her o kad ar hareket iin, gn dahi bir derecesi meydanda olup, karsnda bir derecesi grnmez. Zir yer, kendi kuann yzaltm cznden bir cz olduu gibi, gn dahi bir derecesi yle erecesi, karsnda ve paralelinde bulunan gn bir derecesine uygun ve eit saylmtr. Ge resinin kavsinden, gk dairesinin kavsi uzun bulunmutur. Lakin bu kyas ile btn derecel er, feleklerin kua ve yldzlarn ykseklik alakl bilinmitir. kinci Madde Toprak uns baka bulunduunu ve baz filozoflarn grlerine, baz yet-i kerime ve hadis-i eriflere bu mun bir ynden uyduunu bildirir. Ey aziz malum olsun ki, filozoflar ve kelamclar dem ilerdir ki: Bu toprak unsuru, bir kre iken iki tabakaya blnmtr. nceki tabakas amur ki; btn madenler, bitkiler, hayvanlar, kaynaklar, zelzeleler, buharlar, onun st na

hiyesinde oluup, vcuda gelmitir. bu topak unsuru renksizken, onlarla kartndan nice mu lif renklerle renklenmitir. Bu tabakann kalnlk ve derinliini, Hindistan filozoflar, ba l mumlar yakp,

eitli fenlerle deiik yerlerde derin kuyular kazmak, inceleyip, denemilerdir. Nice sah ralarda yedibin kulatan fazla ve deniz yaknnda onbebinbeyz kula ki, takriben be fersa esafedir. O kadar yerin dibini kazdkta, amur tabakasnn sonunu bulmulardr Ve halis renk siz ve kuru topraa ulamlardr. Halen o kuyularn drd, Hindistan'n sonu olan Kenkeder s dadr. eddad kuyusu, am'da, Altn eme semtinde, Zeydan sahrasndadr ki, ona Haviye kuyu rler. O semtin halk, onu temaa etmek iin giderler. Yal hrkalardan deve kadar byk deme r balayp, ate ile ulelendirip,o kuyuya atarlar. O zaman o uleyi seyredip grrler ki, ku unun iine indike kk grnp, ta yldz kadar olur, derler. Sabittir ki, geceleyin bir da byklnde yanan ate, be fersah mesafeden, bir yldz miktar grnr. u halde bu kyas esafesi bilinir. bu tabaka, ate tabakasna nispetle altnc tabaka saylr. Toprak unsurunu n ikinci tabakas, halis topraktr ki, merkezi kuatan asl unsurdur. O, tamamen souk ve kurudur ve renksizdir ki, renklenmi deildir. Ziraki asl unsurlarn rengi olmaz. Nitek im suyun rengi, kabn rengidir Bu halis tabakann derinlii merkeze varncaya dek biniki yz altmyedi fersah mesafe hesap olunmutur. zira ki, yerkrenin kua, sekizbin fersah me e olduundan, evreden merkeze varncaya dek yarap, binikiyz yetmiiki fersah mesafe bulu ur. u halde yerin yarapndan be fersah amur tabakasnn kalnl karldkta, kalan ha u halde ay feleinin altnda ate tabakas, onun altnda duman tabakas, onun iinde sou t , onun iinde buhar tabakas, onun iinde su tabakas ve onun altnda amur tabakas, onun i e de hlis tabakadr ki, yedinci tabakadr. Bu yedi tabaka biribirini kuatmtr ve "Allah y di g ve bir o kadar da yeri yaratt," (65/12) yetine uygun gelmitir.

bn-i Abbas (Allah ondan raz olsun) hazretlerinden naklolunan boa ve balk kssas gerekli kazand takdirde; boa burcu ve balk burcu ile tevcih olup ona uygun olmutur. Zira ki A shab- Kiram'n bu tr ilerden akla uygun yorumlar galiba slm'n balangcnda din ileri den, felsef grlere halk megul olup, slam dininin kaidelerini zabt ve rivayetten kalmas lar diye, din ilerinden olmayan suallere: "nsanlara akllar seviyesinde syleyin," hadi since hakimne cevaplar vermilerdir. Elbette peygamberlerin ve ashab- kiramn grevi, ha lka din ilerini retmek olup; eyann hakikatlerinin aklanmas onlar vazifesi olmadnd rine ayn deiik ekillerinden sorulduunda: "Sana yeni doan aylardan soruyorlar. De ki: O nlary insanlarn muameleleri ve hac iin vakit lleridir," (2/189) buyurulmutur. Ta ki ha lk, onlardan soracaklarnn ne olduunu bilsin ve din ilerinden olmayan durumlar onlarda n sual etmesin. Nitekim hurma aacnn dikilmesi ve alanmas konusunda, Peygamberimiz sall allah aleyhi vesellem: "Siz dnya ilerini daha iyi bilirsiniz," buyurmutur. Yerkrenin iki kutbu doksannc enlemlerdir ki, yukarda akland zere, alt ay gece ve alt ay gnd ve skender karanl, kuzey kutbunda olan alt ay geceden ibarettir. Yoksa srekli karanlk olan yer, bilim adamlar katnda sabit deildir. Ye'cc ve Me'cc seddi, yedinci iklimin d ou semtinde, eski Tataristan'n kuzeyinde bir yerdedir. Baz eski kitaplarda, yerin m esafesi beyz yllk yol ve yerle gn aras beyz ylk yol yazlp, Smmv'ta bu anlaml f dahi rivayet olunmutur. Lakin murat, ancak mesafenin okluunu belirtmektir, say deil dir. Zira ki elli, yetmi, beyz, yediyz, bin, ellibin, yetmibin, yzbin... saylar hep makamnda kullanlmtr. Nitekim: "Ey resulm, o mafklar iin ister marifet dile, ister Onlar iin

yeti kere marifet istesen de, Allah onlar asla balayacak deil..." (8/80) yet-i kerime de say tayini murat olunmayp, okluktan kinaye bulunmutur. u halde bunun gibi teviller le, ilim adamlarnn birok grleri dine uydurulmutur.

nc Madde Yeni dnyay (Amerika) bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, astronomi limlerinden Nasr T us ve ondan nce gelen filozofla demilerdir ki: Gneitleyici daire ile ufuk dairesinin kesimesinden yerkrede hsl olan drt ksmn, iki kuzey ksmndan birisi mamurdur ki, byle drtte biri meskun olmu olur. Geri kalan drtte nn durumu mehuldr: Ya mamur ve meskun okyanusla doludur. Lakin sonraki bilginler, okyanusu gemiyle dolaarak, kalan drtt

e n btn durumlarn kef ve ispat etmilerdir. Eskilerin bilmedii yerler bulunup, mamu drtte bire hasretmeye mecal kalmamtr. Zira ki, milad tarihin bindrtyz doksaniki senes nde, ki hicr tarihin dokuzyznc senesiydi, Endls memleketinden, cebir ilminde mahir bi endis korsan ki, namna Kolon (Kristof Kolomb) derlerdi. O, okyanusun durumlarn ince lemek iin i denizin d denize dkld Sebte boaz dnda, spanya limanndan gemide ler ap, bat tarafna doru salmtr. Devaml yenge dnencesinden yirmi derece kuzeyi alm rece enleminde giderdi. Zira ki iki tarafndan scaklk ve soukluk altna dmekten ekinird Srekli gnein batn gzetip, otuz gn seyretmitir. O mddet iinde okyanusun sahilind yz mil mesafe kat etmitir. Nice defa yanndakiler pimanlkla geri dnmeyi kastetmitir. Ge ilerde bulunanlar ona, nice kere itap edip: bizi bela girdabna urattn ve hepimizi b u engin deniz iinde kaybettin, diye Kolomb'a hcum ettiklerinde, o, onlara cevap

etmitir ki: Sizin kurtuluunuz, ancak denizi bilir ve astronomi letleri kullanabilir adamla olur. Siz beni ldrrseniz, hepiniz denizde kalp, helak olup gidersiniz, diye kh mjde kah korkutma ile onlar yattrrd. Kurtulutan midi kesip, arm kalmken, kan nehirleri ve yksek aalar vard. O zaman canlar bir miktar rahat bulup, Kolomb'a tes lim olmulard. Alt gn yine gnbatmna doru gidip, alt bo ada bulmulard. Hepsinden b spanyol adn vermilerdi. Buradan geip sekizyz mil dahi karayel zere gitmilerdi. O zam bir sahile yetmilerdi. Nice gnler o sahilin etrafnda kuzey ve gney taraflarna seyretm ilerdi. Onun ada olduunu bilmilerdi. Orada bir kavim bulmulard ki, bunlarn seyrine gel ip, toplanp sahile yetmilerdi. Bunlar sahile yaklatnda, onlarn hepsi firar etmilerdi. gemileri balk sanp, temaaya gelmiler, sonra insan olduklarn bilmiler ve korkup kama kmlard. Zira ki onlar, gemi ve sandal bilmezler imi. Bunlar gemilerden kp, onlara yeti , bir kadn tutmulard. Ona ok hediyeler verip, gzetmiler, lisann bilmediklerinden, kav i getirmeyi iaretle anlatmlard. O zaman o kadn, varp kavmini gemiler yanna gnderip; o r dahi altn, gm, meyveler, ekmek ve eitli kularla ve hayvanlarla gelmiler, iskele yan etmilerdi. Nice gnle ve aylar burada al - veri edip, oraya bat Hint deyip, orada krk a am koyup, yine douya doru selametle gelip, gitmilerdi. spanya hkimine yeni dnya hediye lerini hediye etmiler. Bundan sonra ikinci ve nc senelerde varp geldike yeni dnyalla anlarn ve detlerini tamam bilmilerdir. Yolunu bebin ikiyz il deniz yolu bulmulardr. L n okyanusun douya doru hareketinden dolay elli gnde gidip, ancak be ayda gelmilerdir. Sonra drdnc senede Kolomb, bulduu yeni dnyaya ulatnda, orann Kk adl hkimi, Kolo

kmaya komayp, menettiinde; Kolomb'un ona kar koymaya kudreti olmadndan, hile yoluna demitir ki: Siz, bize cefa eylediniz. Onun iin rabbiniz size gazap etmitir. Alameti odur ki, yarn gnein n alsa gerektir. Meer ertesi gn, bize nispetle orada gne t olomb bunu bilmitir. O zaman bu szden onlar vehme dp, sabah beklemilerdir. Kolomb'un h ber verdii saatte gne tutulduu iin, oradakiler korkuya dp, Kolomb'a hediyelerle gelmi ir. Sulh edip, ona boyun eip, itaat klmlardr. Hepsi puta tapc iken, ahalinin ou dn 'a uyup, hristiyan olmulardr. Kolomb, adamlaryle yeni dnyada kalp, yirmi senede birok erini zabt edip almtr. Kuzey yars ahalisini beyaz ve esmer; gney yarsnda oturanlarn siyah, boylarn ondrt kartan fazla uzun bulmutur. Yeni dnyann birok nehirleri, meyv yksek dalar ve derin vdileri vardr. Orann rengrenk kular ve vahi hayvanlar says ann meskn olan dier drtte bire kadardr ki, garip tavrlar ve acayip halleri, Yaratcn eserlerini ve kudretini tasdik etmektedir. nceki kitaplarda sz yedilmemi ve hazreti Adem'den beri gidilmemi olan bu yeni kta, yeni dnya adn almtr. Buras o kadar genit kadar eitli dalar, ovalar vardr ki, tafsilini ancak Allah bilir. Kelam- Kadiminde: "O un ilmi dnda bir yaprak dahi dmez." (6/59) buyurmutur.

Drdnc Blm Kaynaklarn fkrmasn ve yer sarsntsn hakmne bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filo dir ki: Kaynaklarn kaynamasnn ve yerin sarslmasnn sebebleri budur ki, yerin iinde olu buhar, orada hapsoldukta; bir tarafa ynelip, orada souyarak suya dnr. Eer az ise buhar paralaryle karp kalr. kuyu sular budur. Eer fazla ise, yerin iine kabuunun ince yerlerini yararak, kar ki, kaynayan kaynaklar budur. Pnar ve kaynaklarn bir sebebi dahi budur ki: Karlanan ve yamurlardan dalarn iine szarak akan sulardr. Zi

ra ki, kar ve yamurun okluu ile kaynaklar ve pnarlar oalp, onlarn azalmasyle bunlar eksilmitir. u halde yeryznde akp, insan ve hayvanlarn hayat maddesi olan tatl sular i Hak Tal yerin dalarn hazineler klmtr. Zira ki yamur ve kar sular, dalarn altnda r iinde ve yeraltnda toplanp, dalar tarafndan saklanmtr. Bundan sonra dar yarklardan azar szdrp, ondan kullarna yetecek kadar pnarlar ve nehirler aktmtr. Ta ki gelecek r ve kar dalarn maaralarna szdrp, sularndan, maara ve talardan akan sularn yerine ya kadar, o talarn altlarnda olan kk gzelerden yava yava szan nehir ve kaynak sular ara ve hayvanlara yetmitir. Fazlas, vdilerde seller olup, feryat ile denizlere gitm itir. u halde o yce Yaratc, yeryznde olan yaratklar iin dalara yamur ve kar verip, ve kaynaklar karmakta dolap misali etmitir. Bu dolaplarn dn sreklidir ki, kyamete er. Yeraltnda buharlardan oluan veya yamurdan biriken sular, yerlerine smayp, ince yer lerden kolaylkla ktnda, eer talarn veya temiz topran yaknnda ise, o su, souk ve ak yerlerden gelirse, o su tuzlu olur. Eer kkrtl arazilerden ve madenlerden karsa o su scak olur. Zira ki k mevsiminde havann soukluu galip olduundan, gnein scakl yer eder ki, iki zt bir yerde toplanmaz. Onun iin yerin ii k gnlerinde scak olup; kkrtl ler ve madenler, scakl, okluuna ve azlna gre ekip, daima korumulardr. Bu sebebte nler evresinde kaynayan lca sularn tatlar ve

kokular ve hararetleri ve zelliklerini almlardr. Eer bu suya, havann soukluu isabet e, donup civa olur. Zift, neft, ab veya tuz olur. sfahan ile iraz arasnda bir su kar k i, Allah'n alacak sanatlarndandr. Srck suyu nmyle mehurdur. Kaan bir yere ekir ahsullerini yese; bir kimse varp o sudan bir ie alp, arkasna bakmadan ve ieyi yere kom dan o araziye getirse, o suya saysz srck tbi olup, o ekirgeleri ldrdn tevatr i erin iinde oluup, hapsolan buhar, yle bir mertebe kaln olsa ki, yer kabuunu yarp kmas olmasa veya yerkabuu kesif ve salp olup buharn kmasna mni olsa; yerin altnda toplanp isteyen o buhar, yeri iddetle yardkta, o yer hareket eder ki, yerin sarsnts odur. Ye rin iinde oluan dumanlarn ve rzgrlar ahkm, atmosferdekilerin ahkm gibidir. Kh olur r olduka kuvvetli olup, yeri yle hzl yarar ki, ondan byk grlt hsl olur. Kh olur k iat gerei ate almasna neden olan iddetli hareketlerle yerden ate kar. Eer ate, bir ortaya karsa, onu tamam bitirinceye dek aylarca hatta yllarca yanar, demilerdir. (E n dorusunu Allah bilir. nk o, muhakkak sebeblerin yaratcsdr.)

25-BLM:025: YEDNC BLM Yerkrenin zerinde belirlenen ve varsaylan kutup dairelerini ve plar, yeryznn be ksma blnmesini gerektirir sebepleri, drtte bir meskun ksmn yedi i yedi iklimin snrlarn, her iklimde nice memleketler, dalar, nehirler ve ne ekil insanla rn ve hayvanlarn bulunduunu, yedi iklimin tesinin durumlarnn doksannc enleme dek kef iini ve incelendiini, yedi iklimin her birinde en

uzun gn bulmay ve en uzun gnden ehirlerin semtlerinin karldn, beldelerin mizalar n farkl bulunduunu alt madde ile hakmne aklar.

Birinci Madde Yerkrenin zerinde belirlenen ve varsaylan daireleri ve kutuplar bildirir. Ey aziz, m alum olsun ki, astronomlar feleklerdeki ileri zabt iin, lem kresi zerinde ispat ettik leri dairelerden ve kutuplardan sekiz daire ve kutup yerkre zerinde de belirleyip, varsaymlardr. Ta ki onlarla yerdeki ileri dahi zabtetmi olurlar. ki kutbun birisi, ku zey kutbudur. Bunun kars, gney kutbudur. sekiz dairenin drd byk, drd kktr. By si ekvator dairesidir. kinci burlar dairesidir. ncs ufuk dairesidir. Drdncs gn ya . Nitekim yukarda aklanmtr. Kk dairelerin ikisi dnence daireleridir. ikisi burlar releridir. Bu sekiz dairenin bei paraleldir ki, her ikisi arasnda bulunan uzakl eitt ir. eiktir ki, birbiriyle kesiirler. Bunlarn ikisi yani ufuk dairesiyle gnyars dair yerkre zerinde izilmeyip; ayr ve yer deitirici konulmutur. Dierleri, kre zerinde i e sabittir. Ekvator dairesi, yerkre zerinde bir byk dairedir ki, byk felein kua ola yici dairenin yzeyinde bulunup; senede iki defa gne, kendi batsal hareketiyle zerine geldikte, birok yerlerde gece ve gndz eit olur. Burada gne feleinin hareketi eit ve d duundan buna: Hatt- stva (ekvator) derler. O iki vakit, gnein iki eitlik noktasna (21 rt, 23 eyll) geldii zamandr ki, biri ko burcunun balangcdr ve biri terazi burcunun ba . Ekvatorun, yerin iki kutbundan uzakl eit olup, yerkreyi gney ve kuzey iki eit ksma

blmtr. Ekvator, burlar dairesi ile iki yerde kesimitir ki, eitlik noktalar (ekinoks) mndadr. Burlar dairesi, yerkre zerinde izilmitir. Gneitleyici ile kesiip, iki dnen e yenge) noktalarna dek alp, birer tarafa meyletmitir. Bu eime genel eim derler. Yirm derece kadar gney ve kuzeye gitmitir. Bu dairenin kutuplar dahi, lemin kutbundan yir mibuuk derece kadar birer tarafa dmtr. Bu daire oniki ksma yblnmtr. Her birine, irer isimle burc denilmitir. Alt burcu ekvatorun kuzeyinde; alt burcu gneyinde bulun mutur. Her burc otuz dereceye ve er derece altm dakikaya blnmtr. u halde bu daire bulunup, yerkrenin durumlar onunla bilinmitir. Ufuk dairesi, yer deitiren bir byk dai edir ki, lemin grnr ksmn grnmez ksmndan ayrp ve snrlayp, yerkrenin alt ve fuk dairesi nice ksm bulunmutur. Biri hakiki ufuktur ki, yerkreyi ikiye bler, byktr. i hiss ufuktur ki, eitli yerlerde oturanlarn grne gre deiir, kktr. Biri dz uf mahsustur, byktr. Bu dairede, gnein dou ve bat dz bir biimde dner bulunmutur. O fuk denilmitir. Biri eimli ufuktur ki, dz uygun gayrisi bilinmitir, yani btn eilimli u uklar, lemin iki kutbundan bir tarafa eilimli bulunmutur. u halde felein ve yerin her ynnde olan her cznde, ufuk itibar olunmutur. Dou ve bat, onlarn ounda dz olmay . Doksannc enlemdeki o yer, yerin kutbudur. Feleklerin dn burada deirmen bilinmitir. a ki ufuk dairesinin iki kutbunun biri tepe noktas, biri ayak noktasdr. u halde doks annc enlemde ufuk ile gneitleyici biri birine akk olup, kutuplar bitiik saylmtr esafesi, yeryznde, yirmiikibin beyz admdan fazla deildir, denilmitir.

Gnyars dairesi, yer deitiren bir byk dairedir ki, lemin iki kutbundan ve belirlenmi baucu noktasndan geip, gneitleyici daire ile ve ekvator ile kesiir bulunmutur. Felekle i ve yeri ikiye blp, bir ksm dou, bir ksm bat olmutur. Gece yars ve gn ortas bun belirlenmitir. Gneitleyici ve ekvatorun her parasna, bir gnyars itibar mmkn olmu orun her derecesinden bir gnyars dairesi (meridyen) getii farz olunmutur. Topla yzal .) Drt kk daire ki, ekvatora paraleldirler. Onlarn ikisi burlar kutbu dnenceleri ve bi i yaz dnm noktasdr ki yenge dnencesidir. Biri k dnm noktasdr ki olak dnencesidi daire ile yerin btn ileri belirlenmi ve zabtedilmitir. (Hakim ve yaratc olan Allah m zehtir.) kinci Madde Yerkrenin drt daire ile be ksma blndn bildirir. Ey aziz malum , astronomlar demilerdir ki: ki kutup ve iki dnenceleri olan drt kk daire, yerkrenin amn be ksm etmitir ki; her bir ksm iki kk daire arasnda veya bir daire ortasnda edir. imdi bu be ksmn biri dnenceler arasnda olduundan, buna: Yakc blge ad verilmi olduundan dolay, eskiler, meskun deil sanmlardr. Bu iki dnence aras krkyedi derece edir ki, ekvator burann ortasnda bulunmutur. iki ksmna, souk blge denilmitir. Zira ki nlar, gnein yry yolundan uzak olduundan, ok souktur. Bunun iin eskiler meskn deil iki ksm, burlar kutbunun iki dn yeri arasnda iki dn uzakldr. Her birinin enlem a varncaya dek yirmibuuk derece bulunmutur. Bu iki ksm dahi kendi kutuplar adyla isi irilmitir, (kuzey kutup, gney

kutup). Geri kalan iki ksm ise mutedil bulunmutur. Bunlar meskn olup, imar edilmitir. Kuzey ksm yenge dnencesi ve burlar kutbunun kuzey dn yeriyle snrlanmtr. Gney k n burlar kutbunun gney dn yerine varncaya dek olan mesafe bulunmutur. Her birinin enle i mesafesi, krk derece llmtr. Bu be blgenin sakinleri, glge ve yer ynyle biribi ynnden, souk blge sakinlerine deirmenta ad verilmitir. Zira ki onlarn glgesi, ufk e deirmen ta gibi dner bulunmutur. Mutedil blge skinlerine eimli denilmitir. nk b , le vakti olduunda bir tarafa eilir bulunmutur. Scak blge sakinlerine iki glgeli den itir. Zira ki ekvatorda bulunanlarn glgesi, le vaktinde kh gneye, kh kuzeye der gr de iki defa iki eitlik noktasnda bulunduunda, baularna gelip, gnortasnda glge yok ol Onlardan gnein en uzak oluu, dnenceye vardnda bulunmutur. ki dnence altnda buluna a gne, senede bir kere gelip, gnortasnda glgeleri yok olmutur. Onlardan gnein en uzak uu, dnenceye vardnda bulunmutur. iki dnence altnda bulunanlarn baularna gne, se elip, gnortasnda glgeleri yok olutur. Dnenceler ahalisinin baucu noktalarna yakn olan in kutbu, srekli ortada grnmtr. Kars olan lemin kutbu ise srekli gizli kaltr. B ir bulunmutur. Yer ynnden hepsi ksma blnmtr. Bir ksm ekvator skinleridir ki, b douundan sonuna dek bir dn yerinde ve bir enlemde dzlp kalanlardr. kinci ksm, ekv tarafa ayn uzaklkta olan enlemlerde dzlp, nizam bulanlardr. nc ksm, ekvatora iki

aralel enlemlerde, biri baucunda biri ayakucunda (kutuplar) skin olanlardr. (Vallah i lem.)

nc Madde Meskun olan drtte birin hakik yedi iklime blndn bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, as nomlar, drtte bir meskunu, gece ve gndz farklar itibariyle bir nice blm edip, her biri ne bir iklim adn vermilerdir. Yerkrenin kuzey yarsn aklayp, ona kyasla, gney semt dir. Btn yerkreyi altm iklime blmeye yetmilerdir. Hakiki iklimleri blmn, kh en uz kh aylar saysyle belirlemilerdir. nk ekvatorda oturanlara gre, gece ve gndz srekl saattir. Bundan sonra kuzey kutbu ve gney kutbu tarafna ekvatordan uzaklatka, gece ve gndz fark ona gre oalr. Bu durumda bu ekvatora paralel enlem daireleri farz edip, her iki daire arasna bir iklim demilerdir. O artla ki, onda en uzun gn, ekvator semtinde bulunan bir ncekinden yarm saat fazla ola. Bu taksimle beldelerin tabiatlar ve yer leri, gece ve gndz farklar toplu olarak belirlenmi ve bilinmitir. Zira ki, bir enlemd e bulunan beldeler, tabiat ve yer bakmndan mterek olup, eit gelmitir. Birinci iklimde aire farz olunmutur. Biri iklimin balangc, biri ortas ve biri sonundur. Kalan iklimle rin her birinde ikier daire farz olunmutur ki, iri iklimin sonu, biri ortasdr. Zira ki geen her iklimin sonu dairesi, ncekinin balangcn belirlemitir. Eski filozoflar, ik leri yedi iklime hasredip, ellinci enlemden yukarda iklim dnmemilerdir. lakin sonraki ler, yedi iklimin tesinde olan yerleri mamur ve meskun bulup, altmaltbuukuncu enleme dek yani burlar kutbu dn noktasna varncaya dek, en uzun gnne yarm saat ekleyerek yir iklim bulup; ondan en uzun gne birer ay ekleyerek, doksannc enleme ulancaya dek blmle e hepsini otuz iklim itibar ve tayin etmilerdir.

Ekvator blgelerinin ou deniz olduundan, ounlua gre birinci iklimin balangc onikibu enleminde farz olunmutur. O blgenin en uzun gn dahi, yaklak onikibuuk saat bulunmutur n uzun gne birer eyrek saat eklendii yer, bu iklimin ortasdr. En uzun gnn on saat ol r, birinci iklimin sonu ve ikincinin balangcdr. Bu durumda, her iklimde en uzun gn, b u minval zere, yarm saat eklemek artyle, yirmidrdnc iklimde en uzun gn yirmidrt saat Buras, kuzey burlar kutbunun dn yeridir. Lkin bu iklimler biribirinden kktr. Zira nci iklimin ienilii ve uzunluu mesafesinden, ikinci ikliminki daha ksa ve daha kk olup btn iklimler bu tertip zere biribirinden dar ve az bulunmutur. iklimlerin enlemi, e kvatordan balatlp, doksannc enlemde tamam olmutur. En uzun iklim, bat okyanusunda olan Halidat adalarndan balatlp dou okyanusunda son bulmutur. (Kanarya adalarnn bat taraf lunan adalar.) Drdnc Madde Yedi mehur iklimin hududuna bulunan mamur memleketleri ve her birinde olan yksek dalar, akan byk nehirleri ve ahalisinin renklerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar demilerdir ki: Drtte bir oturulan yeri yedi ikl ime taksim eden eski filozoflar, her bir iklimi nice mehur memleketlerle snrlayp, be lirlemilerdir. Nice delillerle tecrbe ederek snayp, aratrmasna yetmilerdir. Zira ki o ve krk sene zarfnda niceleri bu drtte bir meskun yeri seyahatle batan baa gitmilerdir . Birinci iklimin mesafesi; at okyanusundan, Berber lkesinden, Nebr'den, Habe'ten, H adramut'tan, Sebe'den, Gney Yemen'den, Gney Sind, Hint ve in'den geip, dou okyanusunu n baz adalarna urar, bilinmitir. Bu ikimde yirmi yksek da ve otuz byk nehir telaa ve olunmutur. Burann ahalisinin hepsi siyah bulunmutur. kinci iklimin mesafesi; bat

ve kuzey ehirlerinin tmn, Sudan', Kuzey Arap adasn, Yemen'i, Mekke, Medine, Taif, Kati , Bahreyn ve hrmz ehirlerini, Hint, sind, Main ve in ortalarnda bulunan ehirleri geip ou okyanusu adalarnn ortalarna ular bulunmutur. Bu iklimde yirmiyedi yksek da ve yed ehir seyr ve temaa klnmtr. Burann ahalisi siyaha yakn esmer mahede olunmutur. n si; bat okyanusundan gelip, kuzey Afrika ehirlerinden ve Msr'dan geip, Kuds, am, Kfe, at, Basra, iraz, sfahan ve Fars memleketinin tmnden, Hint, ind, Main ve in'in kuzeyind n geerek, dou okyanusu adalarna ulamtr. Bu iklimde otuz yksek da ve yirmi byk ne utur. Burann ahalsi buday benizli esmer bulunmutur. Drdnc iklimin mesafesi akdenizin amdr. Okyanus olan Sebte boazndan, Endls, spanya ve Galyann, Firengistan ve Rumeli'ni ey taraflarndan geip, Akdeniz'in ve Anadolu'nun gney yarlarndan geer, Trablus, Antakya , skenderun, Halep, Erzincan, Diyarbakr, Musul, Tebriz, Erdebil, Kazvin, Tus, ran d alarnn kuzeyi, Lahor, Kemir ve Horasan'dan, Hint ve in'in kuzeyinden geip, dou okyanus

nda bulunan adalara ular bilinmitir. Bu iklimde yirmibe yksek da ve yirmiiki byk nehi eyr ve temaa klnmtr. Burann ahalisinin tm beyaza yakn esmer mahede olunmutur. Be esafesi; bat okyanusundan, spanya kuzeyinden, Akdenizin kuzey yarsndan geip, Anadolu e hirlerinin ou, sivas, Erzurum, irvan ve Hazer denizinin gney yarsnda olan Keylan ve Ca m emsali ehirleri geip, Maverannehr, Harezm, Semerkant ve Buhara, Trkistan ve Tatari stan'n gneyi, Det-i Kebir, Tibet, in seddinin kuzeyi, Tebk'n gneyi, Hta ve Htan meml erinden geip, dou okyanusa urar bilinmitir. Bu iklimde otuz yksek da ve onbe bk ne Burann ahalisinin tm beyaz bulunmutur. iklimlerin en lmls drdnc iklimdir. Sonra bu arafnda

komular bulunan nc ve beinci iklim ona eklenmitir. Zira ki bu iklimin suyu ve hava tinden ahalisinin ou batn ve zhiri kuvvette, gzellik, hner ve olgunlukta itidal zere unmutur. altnc iklimin mesafesi; bat okyanusundan, firenk memleketlerinin kuzeyinden ve Rumeli memleketleri kuzeyinde bulunan ehirlerden ve stanbul'dan ve Karadeniz'i n gney ve kuzeyinde bulunan memleketlerden ve Azak'tan geip, Grcistan'a, Gece, Tifl is, Varna ve Gke denizden (Hazer) irvan'n kuzeyine, Derbent kalesinden Dastan ve Ejder hane memleketlerine urayp, Hazer denizinin kuzey yarsndan geip, Seyhun nehrinin gerii nde olan Karakalpak ve zbek, aatay ve Kagar, Ulungay ve Trkistan memleketlerinden, Ta taristan ve Dest-i Kebir'in kuzey yarlarndan, Hta ve Htan memleketlerinin kuzeyinden geip, dou okyanusunda bulunan adalara ular bulunmutur. bu iklimde onbir ykse da ve k byk nehir saylm ve temaa klnmtr. Burann ahalisi sarya meyyal beyaz mahede olun souu iddetli iken yine itidal zere bilinmitir. Yedinci iklimin mesafesi; bat okyanusu sahilinden, Portekiz ve ngiltere'den geip, Kpak, Tesalya, Bulgaristan ve Rusya'dan, Hazer ehirlerinin kuzeyinden geip, Det-i Kebir'den, esi Tataristan'n kuzeyinden ve sk ender seddinden geip, bat okyanusta bulunan adalara urar bilinmitir. Bu iklimde onbi r yksek da ve krk byk nehi seyrolunmutur. Burann ahalisi kzla meyyal beyaz bulunmut yedinci iklimin sonu ellini enlem tayin olunmutur. En uzun gn onda, tamam onalt saa t bulunmutur. Esi filozoflarn grlerine gre, yedi iklim bunlardr, ki aklanmtr. Fak filozoflarn grleri zere taksim olunan yirmidrt iklimin hudutlarnn belirlenmesi, ileri i cetvelde olan rakamlara havale klnmtr.

Beinci Madde Yedi iklimin tesinin mamur bulunduunu, doksannc enleme dein kefederek, ik imler itibar olunduunu ve yedi iklimi her birinde en uzun gnn bilindiini ve en uzun gnden her bir iklimde, ehirlerinin yerinin belirlendiini bildirir. Ey aziz, malum o lsun ki, geri eski astronomlar, yedi iklimin tesini iltifat ve itibar etmeyip, yed i ikile hasar ve kasr etmilerdir. Lakin sonraki astronomlar, tpk yedi iklimdeki gib i,en uzun gnne yarm saat eklendike bir iklim itibar edip; ekvatordan en uzun gnn yirmi drt saat olduu yere dein, ki o burclar kutbu dnencesidir, yirmidrt iklim semilerdir. L kin ondan yerin kutbuna yani lemin kutbu altna varncaya dek yarm saat ekleme kaidesi nin yrmesi mmkn olduundan, en uzun gn birer ay arttka, bir iklim itibariyle iki kutup asn dahi alt iklime taksim edip, doksannc enleme dek, tmn otuz iklim belirlemilerdir i iklimin tesini aratrmak iin kutup dnencesi altna dein gitmilerdir. Oralar meskn b alkn surette insan, srette hayvan emsali eksik ve bilgisiz mahede etmilerdir. Kutup dn ncesi altnda bir kavme yetmilerdir ki hepsi it azl ve it huylu, biri biriyle itlik ed erler ve it gibi yaayp, it dirliinde olurlar. Kn iddetinden on ay mddetinde it gibi y ere girerler. Onlar ne din bilirler, ne mezhep; ne merep ne de sanat ederler. Ne ss ne ibadet bilirler. Ne det, ne letafet ve ne nezafet bilirler, ne iffet. suretl eri icab muamele ederler. Orada bir byk da bulunmutur ki, ikibuuk fersah ykseklii al altnda altn madeni yanp, tepesinden dumansz atein havaya ktn grmlerdir. Dan e klar fkrp, byk nehirler olmutur ve uz tutmu olan kuzey okyanusa dklp; deniz, sular enizin o sahilleri donmu olmayp,

balklar o semte gelip dolutur. buralarn ahalisi, o balklar avlayp ve yiyip, uzak belde lere satp; onunla hayvan derileri alp, giyinirler. Oraya srekli kar yadndan, on ay sc nehirler ile lmanlam hamamlarda kalrlar. iki ay kadar yaz olur ki, hamamlardan darya . Orada yaayanlara, lemin gney yars srekli ufkun altnda olduundan hi grnmez. Kuzey stnde olduundan srekli grnp; yldzlarn ve feleklerin hareketi burada deirmen gibi

rden doksannc enleme varncaya dein, en uzun gn hafta ve ay ilavesiyle alt aya ular. Z ki gne, aklanan batya ynelik hareketiyle ko burcunun balangcna geldiinde; doksan inde bir derece kadar yeryznden batp doksannc kuzey enleminde karanlk oan bir deree ka dar yeryznden batp, doksannc kuzey enleminde karanlk olan bir derece kadar yere doup; t ayda kuzey burlarn dolancaya dek, gney kutbunda bir gece, kuzey kutbunda bir gn olu gne, terazinin balangcna oluur ve gney burlarnda olu. Yerin kuzey kutbundan batp yi nde doar. Alt ayda o burlar kat edinceye dek, kuzey semtinde yerin bir derecesi yine karanlkta kalp, oralarda bulunan deniz donar. Gney semtinin dahi durumlar, kuzeye ky asla bilinir. u halde kuzeyin gndz zaman, gneyin gecesidir; gneyin gndz zaman, kuzey cesidir. (Gece ile gndz birbirine dntren Allah mnezzehtir. Bir iklimde en uzun gn b azm gelirse, o kanc iklimse yarsn, oniki buuk saat zerine eklemekle elde edilir. Mes einci iklimde bulunan erzurum'da iklim saysnn yars olan ikibuuk, onikibuuk zerine ek onbe olur. Bu durumda akla kavumu olur ki, beinci iklimde en uzun gn onbe saattr. re, en uzun gnden, ehrin kanc iklimin ne semtine dt de bilinir. Mesela ehrimiz Erz n uzun gn, onbe saat oniki dakikadr. u halde bu saynn onikibuuu

karlp, kalan ikibuuk ile oniki dakikann iki kat alnsa elde edilen beten iklim says dakikadan ehrin yeri ortaya kar. Yani bilinir ki, ehrimiz Erzurum beinci iklimin iki nci yarsnn sonlarnda bulunmutur. Zira ki, her bir iklimi enlem mesafesi yarm saat fazl adr ki, otuz dakikadr. klimi yars, eyrek saattir ki, onbe dakikadr. Bu durumda onbe ada bulunan ehir, iklimin ortasnda; onbeten eksik bulunan ehir, iklimin evvelindedir . ehrimiz Erzurum gibi onbeten fazla bulunan ehir, iklimin ikinci yarsndadr. Eer oniki uuk karlp, kalan ikibuuk, drde blnse paralel dairenin says elde edilir. Zira ki be n dairesi olur. Kalanlar buna kyas ile bulunur. u halde ekvatordan doksannc kuzey enl eme varncaya dek iklimlerin durumlar e tavrlarla bilindiyse; sonraki astronomlara gr e gney tarafnn durumlar aynen byle bilinir. Yani orada da otuz iklim taksim olunur. Z ira ki dnyann yars, ekvatordan kuzey tarafa dmtr. Mesela drtte bir meskun yerin ekv gney tarafnda iklim ola. Kamer dalarndan geip, Nil nehrinin kaynandan dolar. kinci k dnm noktas altndan geip Kortan burnuna urar. Zira ki, sonraki astronomlar o taraft z derece enleminde nice memleketleri bulmulardr. Buralarn ahalisinin tm putperesttir. halde iklimlerin tmnn says ve paralel daireleri, en uzun gnleri, enlemleri ve mesafele ri btn bunlarn saylar bulunmak murat olunursa, az sonra vereceimiz cedvelden malum olu r. (Mlknde olan en iyi bilen Allah'dr). Altnc Madde Oturulan yerlerin ve ehirlerin miz cn bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: su ve hava, arazi f arklarna bal olduundan, oturulan yerlerin farkll hasebiyle deiik olmutur. Allah'n eitli tesirlerinden yerin mizac

ile ayn olup, su ve hava, topraa uymutur. Her yerin mizac aka bir tarz olduu iin, her ir kendi ehlini, kendi mizac gereince terbiye etmitir. Scak yerlerin mizac, kendi ehl ini kara ve kvrck sal, hazm zayf, bozumas kuvvetli, rutubeti az, kalbi korkulu, bede muak, d ve ihtiyarl abuk etmitir. Habe ehirleri gibi. Zira ki onlar skinlerinin eneye gitmitir. Ya krka varan pek ndir olur. Souk yerlerde oturanlarn mizaclar, kendi line ecaat ve kuvvet bahedip, hazmlarn kolay ve rahat klmtr. u halde souk yerler r de olursa, kendi ehlini, etli, yal, csseli ve geni edi, genellikle bedenleri arave v e nezaket bulup, beyaz ve berrak olmutur. Yazlar mutedil olup, klarnn souu iddet bul Rutubetli yerlerin izac, kendi ehlini, gzel yzl, yumuak szl edip, onlara geveklik ve tedil bir yazla k verip, humma, basur, ishal ve cilt hastalklarn oaltmtr. Kuru yerl zac, endi ehlinin deri, miza ve dimalarn kurutup, yazlarn scak ve klarn souk eyl erlerin mizac, kendi sakinlerine shhat ve kuvvet verip, ounu iyi ahlakla mesrur, ili m ve kemal ile mamur, gzellik ve cemal ile nurlu, uzun mrle mrl etmitir. ukur yerleri izac, kendi mahpuslarna gam ve kede iinde scak ve durgun su verip, onlar havasyle humm al, kesafetiyle skntl, anlaylarn az ve mizalarn illetli etmitir. Ak ve tal y resindekilerin bedenlerini kuvvetli, salarn ok ve boylarn ksa edip, ounu ek ve re k ve iddetli etmitir. Onlarda kuruluk ve seher ok olduundan, sava ve dve galip olmul Karl dalarn mizac, teki souk ehirler gibi kendi ehlini tertip edip, kar bki kaldka gryle onlar temiz etmitir. Deniz evresindeki yerlerin mizac,

kendi ehline scaklk ve soukluu mutedil edip, rutubetini kuruluu zerine stn etmitir. memleketlerinin mizac, souk beldeler ve souk mevsimler gibi olup, kendi ehlinde as r hastalklar ok, karnlarnda safra toplanmasn az etmitir. O ehirlerinin sakinlerinin r kuvvetli ve mrleri uzun olmutur. Zira ki onlarn ou yz yldan fazla yaamtr. onla ve damarlar dolu olduundan ve damarlar da geni olduundan burun kanamas ok olmutur. Ya ar az olup, abuk ifa bulutur. bedenleri kuvvetli, kanlar temiz ve yrekleri ateli oldu an, ou yrtc hayvan vasflaryle dolmutur. Gney taraflarnn izac, scak ehirler ve m lup, sularnn ou ac ve tuzlu bulunmutur. ehlinin balar rutubet maddeleriyle dolu, hisl illetli, azalar gevek, itihalar az, mide ve ehvetleri zayf mahede olunmutur. Yarala fa bulur. Kadnlar, hastalklarla ocuklarn drp, ocuklar az ve hayzlar ok olur C humma isabet edip, basur istila etmitir. Hatta otuz yan geen, felli olup gitmitir Do ki oturulur yerler ki, dousu ak olan ehirlerin mizac sahih ve ho bulunmutur. Zira yki e, o ehirlerin ahalisi zerin doup, havalarn lml ve temiz klmtr. Bat blgeleri i olmutur. O blgelerin mizac, rutubetli ve youn kalmtr. Zira ki bat blgeleri ahalisi gne, gndzde ule salmaz, ta ykselip etraf stmadka zerlerine gelmez. u halde onla i ardnca gne, zerlerine fecaatle doup, on an iinde scaklyle istila ettiinden, bura algamla olmutur. Aklanan yerlerin birini seip, vatan murat eyleyen seyyahlara gerekl idir ki, nce o yerin ykseklik ve alaklnda, aklk ve kapallnda olan zelliklerini bulunan dalar, madenler ve buharlarn mizalarn ve ynlerini bilip; ondan ehir halknn lk ve shhatle,

hazm ve ehvette, gzellik ve surette, ahlak ve srette, merep dette, mezheb ve iffette h aim olan durumlarn tecrbe klsn. Bundan sonra binalarnn dn; genilii ve ii yksek cereleri douya ak veya kuzeye dnk mdr, bilsin. Zira ki, binann artlarndandr ki , e i ve yksek, kap ve pencereleri y a douya veya kuzeye ak ola. ta ki sabah rzgr ve kuz o eve dola. Onunla ev mamur olup, evdekiler ondan her an hayat ve can bulurlar. Gnlleri ho olup, bedenleri shhat ve fiyetle kala. u halde bina ilerinde nemli ve lzu r ki, seher yelini ve kuzey rzgrn evin iine dhil ve gnein uas yerine sl ve havas ile hsl ola. Gerekte ki, temiz, latif, akc, souk ve tatl olan nehirleri, eserek dola en seher yeli ile nedim ve yr olup, itiyak ile teneffs etmek, cana safa, cisme ifa v e kalbe ciladr. Bu konular resmeden dairelerin burada toplu olarak verilmesi mnasip grlmtr.

26-BLM:026: SEKZNC BLM Boylam ve enlem daireleri ile yerkrenin satran ve evleri misa esini; enlem ve boylamn tayini ile yeryznde bulunan beldelerin ve yerlerin yerlerin in ve ynlerinin birbirlerine uzaklk ve yaknlk bakmndan nispetlerini; hint dairesiyle z eval izgisi, itidal izgisi ve kble tesbitini; lemin kutbu tarafnda bulunan kutup yldz seklii ve alaklyle meridyen derecelerinin mesafe ve miktarn ve bunlarn bilinmesiyle y enin apnn evresini ve yzlmn bulmayp kara ve denizi, l ve seyirle eitli noktal te bir oturulan yerin burlar geniyle yedi gezegene mensup olan belde ve

ynlerini; zamann oniki hayvan zerinde deveranndan yeryznde olan tesirleri alt madde il hakmne aklar ve ortaya koyar. Birinci Madde Enlem ve boylam daireleri ile yerkrenin satran evleri gibi blnmesini, enlem ve boylamn belirlenmesiyle yeryznde olan belde ve yrelerin ve ynlerini, birbirlerine uzaklk ve yaknlk ynyle nispetlerini bildirir. Ey az z, malm olsun ki, astronomlar ve geometriciler, yerkre zerinde onsekiz gnyars dairesi ve ekvatordan kuzey ve gneye sekiz enlem dairesi resim ve farzedip; her daireyi yzal tm dereceye blmlerdir. u halde gnyars daireleri ile boylam dereceleri ve ekvatora pa olan enlem daireleri ile enlem dereceleri belirmenmi olup, hery iki daire aras on ar derece olarak belirlenmitir. klim enleminin balangc ve beldenin enlemi, ekvatordan iki tarafa seilmi ve itibar olunmutur. Biri kuzey enlemi, biri gney enlemi bulunmutu r. klimin balang boylam ve beldenin balang boylam itibar olunan bat okyanusunda Hal alarnn gnyars dairesi ile (Green Wich meridyeni) gneitleyici dairenin kesime noktasn arzolunan beldenin gnyars dairesiyle gneitleyici dairenin kesime noktas arasnda, gne ciden vki olan yay ile o beldenin boylam bilinmitir. Beldenin enlemi, baucu noktas il e gneitleyici arasnda o beldenin gnyars dairesinde vki olan yaya tlak olunmutur. Bu nin enlemi, gerek gney ve gerek kuzey semtinde olan lemin kutbunun yksekliine ve sem t fark kutbunun dne eit bulunmutur. Bu enlem ve boylam tayiniyle yeryznde vki olan

yrelerin yerleri ve ynleri, birbirlerine uzaklk ve yaknlk ynyle olan nispetleri yakla larak bilinmitir. ki beldenin birbirinin ne semtinde bulunduklar aktr. Mesela temiz be ldeniz Erzurum'un (Grinvi)'ten boylam, yetmiyedi derecedir. Ekvatordan

enlemi, yaklak krk derecedir, denilip; Msr'n boylam altm derece, enlemi otuz derec ldiinde: Msr, Erzurum'un gney bats ynnde ve Erzurum, Kahire'nin kuzey dousu tarafnd duu bilinir. Zira ki, Msr'n boylam Erzurum'dan eksik olduundan, batsna ve enlemi eksi lduundan gneyine dmesi gerekir. Erzurum'un boylam, Msr'nkinden fazla bulunduundan, d a ve enlemi dahi fazla olduundan, kuzeyinde bulunmak gerekir. iki beldenin arasnda bulunan mesafenin uzakln bilmek iin kaidesi budur ki: nce baklr eer iki beldenin en uygun ve boylar farkl ise; boylamlarnn fark, aralarndaki uzakl verir. Erzurum ile To ibi. Eer iki beldenin boylam ayn, enlemi farkl bulunsa, bu surette de enlemleri arasn daki farkllk, aralarndaki uzakl verir. Erzurum ile Musul gibi. Eer iki beldenin hem en emleri ve hem boylamlar farkl ise, bu surette aralarndaki uzaklk, dik dik al genin k hypotonuse) olur ki; ann bir kenar, beldenin gnyars dairesinden bir aydr. Bir kenara, enen beldenin enlem dairesinden bir yaydr. Onun kirii bulunan kenar, iki beldenin baucu noktalarndan geen daireden, iki belde arasnda vki olan yaydr. nk bu kanatta adn miktar malmumuzdur, o, boylam ve enlem farklardr. u halde bu iki bilinen kenar ile ve kiri olan bilinmeyen kenarn miktarn bilmekte kolay yol budur ki: ki bilinen kenarn kareleri toplamnn karekkn alrz ki, bilinmeyen kenarn miktardr. te iki belde aras odur. Mesela Erzurum ile Kahire'nin aralarndaki boylam fark ondrt derece ve elem fa rk on derecedir. Ondrt ile onun kareleri toplam ikiyz doksanalt hesap olunmutur. Topla mn kk yaklak olarak onyedi bulunmutur. u halde Erzurum ile Msr'n arasnn onyedi de uhakkak bilinmitir. Dierlerini de bu yolla biliriz. Bununla kble taraf dahi bulunur. Nitekim

bu, o blmde tafsil olunacaktr. Hepsinin daireleri ise blmn sonunda verilecektir. ikinc i Madde Hint dairesi ile zeval izgisi, itidal izgisi ve kble ynnn tesbitini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar ve geometriciler, Hint filozoflarnn icad bulunan hint dairesinden zeval izgisi olan gnyars izgisini ve itidal izgisini ve itidal izgis olan dou ve bat izgisini ve Mekke yn olan kble semtini tespit etmilerdir. Zeval izgi i ve itidal izgisini bulmann bir yolu budur ki0 ce yeri yle dzlersin ki, ortasna su dk e drt tarafna birden akar. Sonra onda bir daire izip, merkezinde dik bir ubuk dikers in. Bu, dairenin apnn drtte biri kadar olmaldr. Onun dik olduunu akl lsyle veya inin yerinden ubuun tepesi aras eit olduundan bulursun. Zevalden nce gzetlersin, ta uun tepesinin glgesi o daireye girdiinde, bat semtinden evreye ulat noktay nian ed den sonra, onun daireden k vaktinde, dou tarafndan evreye ulat noktay iaretle b iki nokta arasnda dairenin evresinin kuzeyi bulunan yay ikiye blp, o yardan bir dz i karrsn ve merkezden geirip evreye dein gidersin. te gnyars izgisi odur. ubuun zaklatnda, le vaktinin balangc olur. Bu izgi o daireyi ikiye bler. O iki blmn o izgi ekersin ki, gnyars izgisini merkezde dik bir ayle keser, dou ve bat izgisi o em, en uzun gnde daha shhatli olur. Zira ki glgenin girii ile knda asla farkllk ol yolu budur ki: Gne iki itidal noktasnn birine iken, bu durumu tesbit murat olunsa, h emen gnein ya douunun ya batnn glgesinin istikameti zere ufuk noktas

paralelinden kp, hint dairesinin merkezine urayp, evresine ulaan benzer izgi, dou ve gileridir. Onunla merkezde dik bir a zere kesien izgi, gnyars izgisidir. ite zeval dur. Kble ynn bilmek iin, izilmi hit dairesinin evresini, yzaltm blme taksim e te biri, doksan blm olur. Onu meskn beldenin ufku farzedip, kble ynnn onun hangi nokta olduunu bulursun ki; ona dnk olan Kbe'ye ynelmi olursun. imdi aranan bu noktay bilmen yolu budur ki: nce Mekke-i Mkerreme'nin boylam, bat okyanusunda, eskiden mamur, imdi denizle dolu olan Halidan adalarndan yetmiyedi derece olduunu bilirsin. Ekvator enl eminden yirmiiki derece olduunu bulursun. Bundan sonra meskn beldenin boylam ve en lemini Halidan adalarndan ve ekvatordan alrsn. Eer beldenin boylam Mekke'nin boylam il e eit gelip, beldenin enlemi, Mekke'nin enleminden fazla olursa, o beldenin kble s emti, gnyars izgisinin ufku evresine ulat gney noktasdrki, onda namaz klacak ola a ynelse, doru kbleye ynelmi olur. ehrimiz Erzurum gibi. Zira ki beldemiz, Mekke-i Mke

remenin, kuzey noktasnda vki olmutur. Eer beldenin boylam Mekke ile ayn olup, enlemi M ekke'den noksan olursa o beldenin kble semti; gnyarsnn ufuk evresine kavutuu kuzey no sdr. Mekke-i Mkerreme'nin gney noktasnda vki olan Yemen beldesi gibi. Eer beldenin enl mi, Mekke'ninkiyle ayn olup, boylam fazla olursa, o beldenin kble semti, bat ve dou iz gisinin ufuk evresine bitiik olduu bat noktasdr. Eer beldenin enlemi, Mekke ile ayn o , beldenin boylam Mekke'den eksik gelirse, o beldenin kble semti, bat ve dou izgisini n ufuk evresine kavutuu dou noktasdr. Kble ynn bilmenin bir yolu dahi budur ki: Gn burcunun sekizinci derecesinde veya yenge burcunun yirmiikinci derecesinde

bulunduu gnde; Mekke'nin boylam ile belde arasnda olan farkn her onbe derece mesafesi iin bir saat ve her bir derece mesafesi iin drt dakika alp, gzetlersin. Eer beldenin b oylam Mekke'ninkinden fazla ise, gne o gnde gnyarsn alnan dakikalar ve saatler kadar de, ubuun glgesi o anda kble tarafnda vki olmu bilinir. Beldenin kblesi glgenin yn doru bulunur. Umman beldeleri gibi. Eer beldenin boylam, Mekke'den noksan ise, gnein o gnde gnyarsna gelmesine alnan saat ve dakikalar kadar kaldnda, ubuun glgesi o sa semti hizasnda vki olur. Kble yine glgenin ynnn hilafna gelir. Sudan beldeleri gibi. a ki gne, oniki derecede bulunduu gn, baucu, Mekkelilere gelir bulunmutur. Eer beldeni enlem ve boylam, Mekke'nin enlem ve boylamndan ziyade bulunursa, hint dairesinin e vresi, gney noktasndan balayp, iki boylamn arasnda bulunan fazlalk kadar, bat noktas ine doru sayarsn. Kuzey noktasndan da batya o kadar sayp, iki sonun arasn bir dz izg birletirirsin. Zira ki, dairenin merkezi olan farz olunmu ehrimizden, Mekke-i Mkerr eme'nin bats bulunmutur. Dairenin bat noktasndan, iki enlem arasnda bulunan fazlalk mi tar gney noktasna doru ve dou noktasndan ayn ekilde sayp, iki sonun arasn yine dz e balarsn. Zira ki, varsaydmz ehrimizde Mekke- Mkerreme gneye vki olmutur. Bu iki birbiriyle kesiirler. imdi dairenin merkezinden bir izgi karp, o kesime noktasndan g p, muhite ulatrrsn ki, kble semti, o izginin evreye birletii noktadr. Onunla gney asnda ufuk evresinde bulunan farz olunmu beldemizin yay, kblesinin sapma yaydr ki, ond namaz klacak olan, gney noktasndan batya, o yay miktar sapm olmak lazmdr. Ta ki, k elmi ola. imdi bu surette kble semti, gneybatdr. Acem

beldeleri gibi. Eer beldenin enlem ve boylam, Mekke'nin enlem ve boylamndan eksik b ulunursa, belirtilen minval zere kuzey ve gney noktasndan dou semtine boylam fazlal l t ve dou noktasndan kuzey tarafna enlem fazlaln sayp, izgilerle birletirip, ilemi sin. Bu suretin kble semti kuzeydou olur. Habe beldeleri gibi. Eer beldenin boylam, M ekke'nin boylamndan eksik, beldenin enlemi, Mekke'inn enleminden fazla olursa kuz ey ve gney noktasndan douya boylam fazlaln ve bat ve dou noktasndan gneye enlem fa e izgilerle birletirip, ilemi tamamlarsn. Bu surette kble semti gneydou olur. Rum beld leri gibi. Eer beldenin boylam Mekke'den fazla, enlemi Mekke'den eksik bulunup, ku zey ve gney noktasndan batya boylam fazlal ve bat ve dou noktasndan kuzeye enlem faz ve izgilerle birletirip, ilem tamamlansa; bu surette kble semti kuzeybat olur. Baz bel delerin enlem ve boylamlar bu blmn sonunda aklanacaktr.

nc Madde Alemin kutbu yaknnda bulunan "cedy" ad verilen sbit yldzn ykseklik ve alaklyle ye inin uzaklk miktarn ve onunla yerkrenin daire ve ap ve yzlmn kyas ile bildirir. E olsun ki, astronomlar ve geometriciler, yerkrenin kuann ls ki, denizlerin ve karala lamdr, yaklak yirmidrtbin mil olduu kararlatrlmtr. apnn mesafesi, ona kyasla, il bulunmutur. Yarap, in sekizyz onsekiz mil bilinmitir. Yerkrenin yzlmnn tama kere bin ve yzaltmbin altyz otuzalt fersah hesap olunmutur. Bu kyas zere yksek i gklere uzaklklar belirlenmitir. Alemin merkezinden ay feleinin alt yzeyinin uzakl a akland zere,

yaklak otuziki yeryarap kadar olduu drt orant kaidesiyle dahi zabtolunmutur. nk f e yer zerinde sipat ve farz olunan dairelerin hepsi, yzaltm dereceye ve her bir derece altm dakikaya blnmtr. u halde yerkrenin bir derece mesafesi ka mil yer olur? Onu b ek iin geometriciler nice sahrada kyas ve yzlm alp, bir derece yeri, altmalt mil v bulmulardr.Bu kyas o yolla yapmlardr ki; sonsuz bir sahrann bir yerinde, bir iaret

edip, geceleyin onda cedy yldz ki, ona sbit ve demir kazk derler. Onun yksekliini rubu ve sturlap ile almlard. imdi o yerden iki taife dz bir hat zere hareket edip; bir tai e gney noktasna doru gidip, biri kuzey noktasna doru gelmilerdir. Gece olduka o iki ta fe cedy (demir kazk, kutup) yldznn yksekliini alp, gndz olduka dz olarak yola dev r. Sabit yldzlar belirli yerdeki yksekliinden gneye gidenlere bir derece noksan, kuzey e gidenlere bir derece fazla olmakla, farkllk gsterdii iki yerde durmulardr. Her irind e bir iaret dikip, iki taraftan iaret arasn lp, iki mesafeyi eit olarak altmalt yer bulmulardr. Sonra o iki taife, o iki yerin farkndan yine kuzey ve gney dosdoru g idip, o iaretler arasnn llen milleri saysnca mesafe lp, nihayette kalmlardr. Ge iki taife yldzn yksekliini almlardr. Yine tamamen birer derece ykselme ve alalma i bulmulardr. O zaman altmalt tam te iki mil, yzaltma arpmakla dairenin tamamna, yarapa ve ondan phesiz yerkrenin yzlmnn tamamna vkf olmulardr. Ayn kyasa b armlardr. Drdnc Madde Kara ve denizi lme ve seyr ile mesafelerinin czlerini bildirir.

Ey aziz, malm olsun ki, astronomlar ve geometriciler ittifak ile demilerdir ki: Bu yer unsuru her eyiyle bir tek kre yani bir yuvarlak top eklinde olup, boylam ve en lem olarak yani gerek batdan douya ve gerek gneyden kuzeye, ortasnda kuak misali farz olunan daire, yzaltm dereceye blnmtr. Geometriciler; mesafesi zere yeryz dmdz yerin bir derecesi yirmiiki fersahta ziyadece bulunmutur. Her fersah il ve her il bi n zira ve her zira otuziki parmak ve her parmak alt arpa -biri dik biri yan sralan arak- takdir olunmutur. u halde bu takdirce yerin bir derecesi altmalt tam te iki mil ilinmitir. Zira hesabyle bir fersah yer dokuzbin ziar bulunmutur. Yerin bir dereces i, yaya yryle, merhale klnmtr. Bir merhale yedibuuk fersah mesafe belirlenmitir bir yry adm ile bir saatte kat olunduu tecrbe klnmtr. u halde bir gnde kat ol iikibuuk mil bulunmutur. Yerin bir derecesi mesafesi, tamam yzbin adm ve her bir adm drt ayak ve her yaak onaltar parmak hesap olunmutur. Okyanusun kenarlarnda ve krfezler inde ve karada olan kk denizlerde bulunan gemilerin, orta bir yzle bir gne altm mild yade deniz mesafesi kat olunup; denizciler katnda bir mecra tabiriyle bir derece yer takdir olunmutur. Kervan hareketi ve asker yryle bir eyr derecesi merhaleye bl la Erzurum'dan bir gnde Nendiban kyne hareket etmek gibi, itibar olunmutur. Eer yry reket bundan hzl olursa, ona orta yry derler. Bir yer derecesi onunla iki merhale bulu nmutur. Mesela bir atlnn Erzurum'dan bir gnde Akale'ye yry gibi, kyas olunmutur. ve yry bundan daha sratli olursa, yerin bir derecesi onunla bir merhale olup, mesela e hrimizden bir gnde yaklak Karakulak'a varmak gibi, tahmin olunmutur. u halde birinci ksmda tebir

derece, ikinci ksmda yarm derece, nc ksmda tamam bir derece bir gne kat olunur, bul Velhasl, top zeminin bir derece mesafesi, bu hesap zere yzbin admdr, artk deildir. k in ziradan ziyade deildir. Zira ki bir zira iki ayakr ki, yarm admdr. Bu kaideye gre z ihin akl sahiplerine, toprak ve sudan ibaret olan top zemini, dalar ve denizleri he saba katmadan, dz bi izgi zere yryle ne kadar zamanda dolalaca ortaya kmtr. M z Erzurum'dan yerkreyi dolamak niyetiyle bir kimse batya doru hareketle, Tokat'tan A nadolu'dan ve stanbul'dan,Rumelinden, Firenkistan'dan geerek, yeni dnyadan dolayp, gn ein yryne uyarak, in ve Main'e ular. Buradan Hit, Sint ve Trkistandan, Semerkant, Turan'dan geerek irvan denizinin gney yarsndan gemekle, Gence ve Revan eyaletlerinden yine ehrimiz Erzurum'a ular. Bylece murad hsl olur. Bir kimse bize nispetle batdan g p, doudan gelmi olur. Bunun gibi top zemini enlemler dorultusunda dolamak isteyen ki mse, ehrimiz Erzurum'dan kp, kuzeye azimetle Karadeniz'in dou sahilinden, Fas, Abaza ve Azak'tan, moskova diyarndan, yeni kefolunan Nvzemle yerlerinden geer ve gne kuzey b rlarnda iken, kuzey kutbu altndan gemekle bize nisbet taban tabana ve yeraltndan yryer k, gne gney burlarna vardnda, gney kutba ular. Buradan okyanusla geer ve Habe me Yemen'den, Mekke-i Mkerremie'den, Medine-i Mnevvere'den ve lden geip Musul'dan yine t emiz beldemiz Erzurum'a ular. Bu kimse kuzeyden gidip, gneyden gelmi olur. Bu takdir ce top zemimi enlem ve boylam dorultusuyla yryp dolamak, mutedil bir yryle olursa, t n devri, binseksen konak olur; atl yry gibi, seri olursa yediyzyirmi konak olur. Ulak

gibi ok hzl yrnrse, yzaltm gnde tamamen top zemin dz bir izgi zere ulalmak v

Beinci Madde Drtte bir oturulur yerin burlar geni ile yedi gezegene mensup olan belde ve ynlerini, halisinin tavr ve sfatlarn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, slm filoz bu oluum ve bozuum lemi iinde cri olan durumlar ve eserler hakikatte Allah'n tesiriyl e olduunu ispat edip demilerdir ki: Esr cisimler, felek konumlar, unsurlar leminde Hak 'kn emriyle tesir eder. Halbuki hakiki messir ancak Rabblerin Rabbidir. Yldzlar ve f elekler aletler misalidir ve sebebdir. Bu unsurlarn ve bileiklerin feleklere ve yldz lara balants ve intisab vardr. Yedi iklim hakikatte anlatlan tertip zere, yedi gezegen mensup olduundan gayri, memleketlerin ve beldelerin her biriyle oniki bur arasnda alka ve balant ispat olunmutur. Bu alka, beldelerin burlar genine nispeti bulunmutur ar lleri yukarda kendi blmnde tafsil olunup, drt l bulunmutur. Birincisi, kuzeyde kek burlardr. Ynlerde kuzeyle dbr aras buna nispet olunmutur. Bu erkek burlar; gne, merih olduundan, bu lnn mdebbiri gndz gne, gece mteridir. kinci bur, gneyd Ynlerden gneyle Saba aras buna mensup bulunmutur. Bunlar; zhre, zhal ve utarit olduun an, bu ln mdebbiri gndz zhre, gece utarittir. nc l douda, havahi ve erkektir. una nispet klnmtr. Bunlar, hal ve utarit olduundan, bu lnn mdebbiri gndz zhal, Drdnc l, batda, suya mensup ve diidir. Gne ile dbr aras buna nispet klnmtr. ndan, bu lnn mdebbiri gndz zhre, gece aydr. Bunun gibi drtte ybir meskn dahi burl zer drt ksm itibar olunup, her bir ksm bir lye nispet klnmtr. Birinci ksm, Avr dirilen bat ve kuzey aras olduundan nceki lye mensup bulunmutur. Burada

oturanlar, nceki lde olan riyaset sebebiyle ilerin ounda akc ve serke grnmtr. maya ve siyasete ynelik, yorgunluk ve meakkate dayankl, ltif ve temiz bulunmutur. nk mteri ve merih tedbirde mterektir. lnn nceki paralar erkek, sonraki paralar di a ounca kadnlar emrinde gaflet zere olup, gayretli olmazlar. Kadnlardan ziyade olanlar sevgi duyup, gnah bilmezler. zellikle ngiliz ve Neme ko urcuna ve merihe benzerdir. Onun iin skinleri vah ve mtehavvin olup, ahlk yrtc hayvan ahlakna eilimlidir. Rom slan burcunda ve gnee nispet olunmutur. Bu sebebten halknn ou riyaset ehli bulunmutur anya ve Portekiz, yay ile mteriye mensuptur. Onun iin ahalisi genellikle ahlakl, tem iz ve sevimlidir. Bunlardan sonra meskn blmn ortasna yakn olan Rumeli ve stanbul evre Girit, Kbrs ve kk Asya sahilleri yani Anadolu, Akdeniz ve Karadeniz nihayetleri aras, geri lnn evveline dahildir, lkin ikinci lye benzerdir. u halde bunlarn tedbirinde tarit mterek olduundan, skinlerinin ou siyaseti, riyaset ehli, anlayl firasete mail ve renmeye meyyal olup, birbirine yakn ve salam mizal, ltif suretli ve sirette mutedil bulunmutur. Yneticisi zhre olduundan, musikiyi sevip ondan lezzet alrlar. Ak merep ve st canls olurlar. zellikle stanbul, olak burcu ile zhal yldzna benzer. Onun iin by e riyasete nil oluturlar. kinci ksm, asya nmyle isimlendirilmitir. O dou ve gney ar dan onun beldeleri ikinci lye nispet klnmtr. nk bu lnn mdebbiri, gndz zhal ar bu gezegenlere ok itibar eder bulunmutur. Zhre yldzna benzeme iktizasnca bunlarda, ma ve raks, hareket ve cima, kadnlara hrs ve muhabbet galip olup, elbise ve yayglarn da nak ve sse tlip, bedeneri tedbirinde, refahet ve

ehvete rabet edici olmulardr. Erkeklere meyl etmeyip, kadnlara benzemeye zenip, byk i fat ve rabet klmlardr. Miza ve tabiatlarnda hararet stn bulunmutur. Lkin tedbirde aki iktiza eder ki, nefesleri messir ve gl, yrekleri ecaatli ve iddetli, vehimleri yk ola. Bu ksmn bu lye genel benzerliinin hkm budur. Lkin czlerinin tek tek nispetler bu tarz iledir ki: Acem beldeleri, boa burcu ve zhreye mensup olduu iin, halknn ou n bise giyip, evlerinde nakl yayglar sermilerdir. Hatta gmlekleri dahi sade deildir. Fr ile Dicle aras ve Badat evresi baak burcuna ve utarite; Yemen ve Arap yarmadasnn tm benzer klnmtr. u halde bunlarn mdebbiri, mteri, merih ve utarit bulunmutur. Onun tn ve tccar olmutur. Hile, tuzak, tembellik, ar davranma onlarna anna gelmitir. Arab mamur yerleri yay ile mteriye mensup olduundan, o diyarn ou rahatlk zere olmutur. onya ismi verilen dou ve kuzey semti bulunmutur. Bu ksm nc lye mensup klnmtr. erannehir yani Trkistan Hta ve Hotan memleketleri ve Tataristan bu ksmda klnmtr. Bu biri zhal, mteri ve utarit olduundan, halknn ou halim, selim, hikmetli ve ftnet dolu iz ve iffetli mahede olunmutur. zellikle Azerbaycan memleketleri ikizler ve utarite

mensup olduunda halknn ou hareket, mazarrat ve hyanet zere bulunmutur. Maverannehr s ri kova ve zhale mensup olduundan, halknn ou vah ve gaddar bilinmitir. Drdnc ks verilen bat ve gney arasndadr. Bu ksm drdnc lye mensup bulunmutur. Bunun beldele dran ve Marip kendi misali bulunmutur. nk bu lnn tedbirinde gndz, merih

ve zhre mterektir. Halknn meliklerinin ilerine kadnlar mdahalede geri kalmaz. Erkek dn ou ilerde kark olup, bir kadn birka kimse zevce edinip, erkekleri de kadn kyaf rler. ou khin ve remilci olup azarlar. zellikle Akdeniz sahilleri yenge ve aya mensup olup, halknn ou tccar bulunmutur. Diyarlar yeterlilik ve rahat zere olduu bilinmit k bat lkeleri akrep ve merihe mensup olduundan, halknn ahlak yrtc hayvanlara benzeyi a husumet edip, birbirini ldrmekten korkmazlar. Sait ve Habe memleketleri, tedbirin de zhal, mteri ve utarit mterek olduundan, o diyarn halk muhtelif gelenekler zere ol rini tazim ederler. Dardan gelen hkimlere tbi ve teslim olurlar. Kadnlara fazla rabet dip, cimaa ok hrsl ve megul olurlar. Bunlarn zayf nefislileri korkak ve alak bir kavim ir. zellikle Msr ve skenderiye ikizlere ve utarite mensup olduundan, halknn ou, idra anlay sahibi olup, gizli srlar karmaya ve garip ilimleri renmeye olduka eilimli bulu . Habe memleketleri ve ortalar kova ile zhale mensup olduundan halk balk yemeyi sever. Yaay ve ikileri hayvanlar gibidir. Her eyi bir sebebe bal olarak yaratan Allah mnezz ir. Altnc Madde Zamann, oniki hayvan zere dnp, her sene birine benzemeyle deimesinden ryznde olan tesirlerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, Hindistan filozofar, zamann oniki hayvan zerine deveran edip, ylda birini ahlakyle nitelenip, cihandakilere byl e Hak'kn emriyle sirayeteni bulup, tecrbe ve snama ile tesirlerini hkmlerini ispat et milerdir. Trkistan ahalisi genellikle ona itibar edip, hkmleriyle gitmilerdir. Onun ii n zamann hkmlerini "Trkistan Senesi" ismiyle adlandrmlardr. imdi zamann hkmlerini umemiz

bunda yazlmak mnasip grlmtr. NAZM Allah ad ho iler evveldir Her dem Allah diyen ki amd lillah dahi salat ve selam Fahr- kavneyn ve line be-devam Bade ism-i ilah ve h amd ve salat Sal-i Trk oldu seksen ebyat Hakk der sal-i Trk nazm ettim Nisbet-i hkm r ine yettim Cmle ahkm sali Trkan Hkema mezhebince bil an Hkema kavlin itimad edemem He e kll yala deyip gidemem Ekser ahvale vkf olmular Akl ile tecrbe ile bulmular Sal-i T n ki devr-i daimdir Oniki canvar huyuyle revam Muttasl ola cmle halk- zaman Faredir pes bakarla kaplandr Sonra tavan sinekle ylandr Andan attr ganemle maymundur Mrugdan sekle huk ol oyundur binyzaltmbe oldu nki bu yl ikibin altmote rum yl Mah-a zerd em hem Sal-i hicrin birini tarh et o dem

Bilmek istersen olduun sali Nisbeti kang canavar hali bak bu tarih-i hicrette o za l Vki olan sinin-i rumien al Ol sali tarh kl be neat Sonra onikier edip iskat Ka sene kalsa fareden bala Bir sene her birine bala Kang hayvanda hir olsa heman Ol yln hkim ol hayvan Yldr fal ve evveli drt ay Drt ay ortas drt ay hiri say Sal-i emsiledir hal ibtida-y hameldir ol sal Bulsa bir kimse doduu sali Bilinir tab' ve huy ve ahv ali n gelir sal-i fare holuk ola Evsat- salde ok yalk ola Ahir-i salde fitneler uyan olur niceler deme boyanr Kdr hem draz hem srma Fareler glleyi eder yama Dosa mevl l-i sal Zeyrek olur ziyade hb hsal ol yln evastnda dosa veled Dediler ol yalancdr hu d Ahir-i salde doa bed kerdar

Olur ol husut hem mekkar n bakar sali gelse bimari o olur hem sudadan zari Fitnelerd en mlk olur gamnk app nevine erie helak K mted olur dahi ktah Meyveler hem soukt Ol salde dosa kz ya oul Gayriler iine olur megul Evsatnda doan olur pr nur Zeyrek ve ruy ve hem mesrur Ahir-i salde dosa peyveste Gnl gaml olur teni hasta nk kaplan yl g be te'ab Halka der adavet ile gazab Nasa ok nakz- had olur pie Pes der cmle havf ve t ihtilaf- mlk olur o zaman Isran canavar ok olur ol an Zelzele ola baz sahrada Ketiye ere deryada K ksa ziyade souk ola Gzler nehirler suyu ok ola Ol yln evvelde doan u immetlidir yz yumuak Evastnda doarsa kmil olur Ahirinde cebban ve khin olur

nk tavan yl olur vsat o olur meyvelerle her nimet Sulh ile dola hep zemin ve zaman H hatle bula emn ve eman Ho k mutedil bahar bahar Yaz yaz ar fazl hub ve nigr Ol salde mal olur Bed huy olur vel vefal olur Evastnda doan olur yahi Ahii mkesser ola hem vah hi yl gelir bisyar Ola harb ile fitneer bdar Kendm ve cv o ola hem erzan Kim kesir ola berf ile baran K gayte draz olur hem serd Kim ziyan eyleye aalara berd Ol yln evveli nar Ahmak ve bed gher olur ber kr Evsatnda doan halim ola nerm ahiri bed huy ola hem b erm ok gelir nevbetiyle sal-i ylan AHer taamn ola bahas giran K gayetle nerm ve k Kaht olup her gnlde gussa olur Ol sal doan olur hmu Bil ki szleri hem ileri ho Evsat oa bed etvar

Ahiri ber ekl olur bed kr n gelir sal-i esb ba er ve ur Eyleye cenk ve harb ve fitne z uhur Sayfi hozer' ve glle o ola pak ar paya erie renc ve helak K nerm ve draz olur ie meyve cinsine fet ol say doan eker zahmet Hem olur pr muhabbet ve hikmet Evsat yahi ilidiry ho huy Ahiri gaml bed huy ve bed guy nk Sal-i ganem gelr gamnak Ketiler bahr e bula helak Harb olur srat ile sulh bulur Hayr olur srat ile sulh bulur Hayr ve ihs ana say' eden o olur K nerm ve draz olur vki Ol sal doan olur nfi Evsatnda doandr lur pelid ve fersude nk maymun yl gelir hayrsz o olur yankesici hem prsiz Ol sene h sitemler olur Hastalk eter ile esbi bulur K gayet kasr ve souk ola Ineb az diiyle yiy ler ok ola ol sal doan olur bed ruy

Lik handan ve ad olur ho ruy Evsatnda doarsa olur hasud Ahirinde doar olur b sud Sal-i mrg olsa hastalk yo ola Glle erzan ve meyveler o ola k nerm ve draz olur gyaet Ham lere erer fet Ol sal doanda hsn ve cemal Olur az ksmeti fakir'l-hal Evsat mezzi halk o a dman Ahiridir sehi sever mihman nk it sali gelse glle ve nan Hem aziz ola hem bahas iran o olur mevt ve katl-i insan Hem de dzd ve muhil ve etan K hafif ola meyveler he z knde emn ve eman olur eb ve ruz Ol salde doa kz ya oul Ola her guy ve hem haris ve e Evsatnda doan eder gavga Ahirinde kanaat ee vefa n gelir sal-i huk olur hasta Emir ve ayan ehr peyveste Padiahlar aralarna hilaf Vki olup o ola cenk ve mesaf o olur hn air kalil Afet eyler darya hem tacil

Halk yerden yere kona ve ge Hem reaya mevve ola kaa o olur onda dzd tarraran Ola k draz o zaman O salde dosa bir ferzend Olur ol tez gy ve h pesend Evsatnda doarsa kzi lur Ahirinde halim ve ragp olur. Hem olur sal-i fare devr-i zaman Ho bu tertip ile eder deveran Halk fehm eyledinse ey Hakk Masivay yok eyle bul Hak'k (Allah ad, ho ile in evvelidir. Her dem Allah diyen kii veldir. Hamd Allah iin salat ve selam, iki ci hann fahri ve onun line olsun devaml. Allah adndan, Allah'a hamd ve peygambere salat tan sonra; Trk yl seksen beyit oldu. Hakk der: Trk senesini nazmettim ve hkmne nispe p, remzine yettim. Trklerin senesinin btn hkmlerini filozoflar mezhebince bil. Filozo flarn szne itamat edemem, fakat hepsi de yalandr deyip gidemem. Onlar durumlarn ouna v olmular. Bunlar akl ve tecrbe ile bulmular. Trkleri senesi, srekli devreder ve oniki anavar huyla akp gider. Zamann halk hep ona baldr. Bu oniki hayvan: Faredir, inektir, kaplandr, tavandr, sinektir, ylandr, attr, koyundur, maymundur, kutur, kpektir, domuz iidir. Binyz altmbe oldu imdi bu yl. Rum yl ise ikibi altmtr. Mart aynda altm ilir.

Mart ile muharrem ayn zamana rastlasa; o zaman hicr yln birini kar. Eer bilmek itersen hangi senede olduunu ve hangi canavara nispet olduunu: Bak o hicr tarihte, o sene, rum senelerden hangisine der. O seneyi kar sonra onikiere blerek d. Ka sene kald bala, her oniki yseneye karlk bir seneyi at. Hangi hayvanda son bulursa, o yln hkimi o hayvandr. Yl mevsimdir. Her mevsim drt aydr. Durumun nispeti gne senesiyledir. Senen ba ise ko burcunun evvelidir. Bir kimse doduu yl bulursa, tabiati, huyu ve durumlar b nir. Fare senesi gelince holuk olur. Sene ortasnda ok ya olur. Sene sonunda fitneler u yanr. Cek olur, niceleri kana boyanr. K, hem uzun hem souk olur. Fareler buday yama e . Senenin balarnda doanlar zeki ve iyi huylu olurlar. O yln ortasnda doanlar, kt huy yalancdrlar. Sene sonunda doanlar, kt ili, haset ve dzenbaz olurlar. inek senesi geli ce: Hastalk ok olur, ba ars artar. Fitnelerden dolay melikler gaml olurlar. Drt ayak

helak eriir. K iddetli ve ksa olur. Meyveler souktan mahvolur. O sene doan kzlar, o bakalarn iiyle megul olurlar. Senenin ortasnda doan, nurlu, zeyrek, gzel yzl ve me ur. Senenin sonunda doan, gnl gaml ve teni hasta olur. Kaplan yl gelince: Halka dmanl ke der. Zenaatkrlarn ou insanlara verdii szde durmazlar. Herkes korku ve karkla rasnda ihtilaf olur. Isran canavar ok olur o zaman. Baz yerlerde zelzele olur. Deniz lerde gemiler fet erer. K ok souk olur. Gzler ve nehirlerin suyu ok olur. Ortasnda do olgun olur. Sonunda doan peynirci ve tembel olur. Tavan yl geni olur. Meyveler ve her nimet ok olur. Her yerde sulh olur.

Halk emniyet iinde shhat bulur. K ho ve lml, bahar bahar, yaz yaz olur. Drt mevsi i ve sevgilidir. O yl doann mal olur, kt huylu fakat vefal olur. Ortasnda doan yahi nunda doan krc ve vahi olur. Balk yl gelir ok harb olur ve fitneler uyanr. Buday a r. Kar ve yamur ok olur. K uzun ve sert olur. Aalara souk zarar verir. O senenin evve de doan, aresiz, ahmak, kt huylu ve kt ilidir. Ortasnda doan halim ve yumuak olur. doan t huylu ve utanmaz olur. Ylan yl geldiinde: Yiyecekleri fiyat artar. K olduk umuak olur. Ktlk olur, gnllerde gussa olur. o sene doan, sessiz olur. Ayn zamanda bilg li ve szleri ho olur. Ortasnda doan, kt tavrl olur. Sonunda doa kt ekilli ve kt ktlk ve karklkla gelince: Cenk, harb ve fitne ortaya kar. Yaz hotur. Eki ve buday olur. Drt ayakllara illet ve helak erer. K olduka yumuak ve uzun olur. Meyvelere fet iir. Sene banda doan, zahmet eker, ayn zamanda muhabbet ve hikmet dolu olur. Ortasnda oan, gzel ili ve ho huyludur. Sonunda doan, gam, kt huylu ve kt szl olur. Koyun y gelince: Denizde gemiler helak olur. Harb olur, hemen sulh olur. Hayr ve ihsana alan ok olur. K yumuak ve uzun olur. O sene doan faydal olur. Ortasnda doan, sude olur. a doan, kt ve donuk olur. Maymun yl gelince: Hayrsz ve yankesici ok olur. O yl halka temler olur. Deve ve atlar hastalanr. K gayet ksa ve souk olur. zm az, fakat yiyicisi olur. O sene doan, kt yzl olur, fakat gler yzl ve iyi huylu olur. Ortasnda doan, ha r. Sonunda doan,

faydasz olur. Ku senesi olunca: Hastalk yok olur, bolluk ve meyve ok olur. K yumuak v lduka uzun olur. Hmile kadnlara hep fet erer. O sene doan iyi ve gzel olur, ksmeti az, hali fakir olur. Ortasnda doan, eza edici olur ve halk ona dmandr. Sonunda doan, cmert ve misafirperverdir. Kpek yl gelince: Buday ve ekmek hem kymetli, hem pahal olur. Cina yet ve lm ok olur. Hrszlk, hile ve eytanlk artar. K hafif olur, meyveler ucuz olur. dz emniyet olur. O sene doan kz veya oul, kt szl, hrsl ve obur olur. ortasnda doa er. Sonunda doan vefal ve kanaatl olur. Tavuk yl gelince: Bakan ve ehrin ileri gelenle i hep hasta olur. Padiahlar arasna anlamazl der, sava ok olur. Buday ok olur, arpa a fet dokunur. Halk yerden yere konar ve ger. Reaya karr ve kaar. Hrsz ve soyguncu . K lk ve uzundur. O seni doan olan, abuk konuur ve kendini beenmi olur. Ortasnda nc olur. Sonunda doan, halim ve istekli olur. Zamann dn yine fare ylna gelir. Bu dz denir. Halk anladnsa ey Hakk! Masivy yok anla; Hak'k bul.) (Sal: Yl, sene, Sal-i Trk lerin yl. Ganem: Koyun. Mru: Ku. Sek: Kpek. Huk: Domuz enii. Mah- zer: Mart ay. r : Geri kalma, gecikme. Tarh: karma. Sinin: Seneler. Be: le. Neat: Sevin. Fasl: Mevsim . Sal-i ems: Gne yl. btida: Balang. Hamel: Ko burcu.

27-BLM:027: DOKUZUNCU BLM Yeni astronominin hret bulduunu, kaidelerinin kolay ve muhta ar olduunu; yerin dnle hareket kldn ve yerin ekseninin, lemin

eksenine paralel ve kutbuna kar olduunu; yeni astronomlarn bunu ispat ettiini; gezege nlerin bu astronomiye nispetle duyduunu, geri dndgn ve dz gittiini; bu yeni astronomiy itirazlar olup, hepsine cevap verildiini; feleklerin tabiatlarinde astronomlarn i htilaf kldn dokuz madde ile aklar.

Birinci Madde Yeni astronominin hret bulup itibar kazandn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozof e astronom olan eski ve yeni bilginler, esiri cisim kreleri (felekler) ve unsur ci simlerden (drt unsur) ibaret olan lem kresinin yap ve mahiyetini, konumlarn tertibini ve tavrlarn; hareket ve duru halindeki keyfiyetlerini; sair gizli durumlarn akladkla

ki gre ayrlmlardr. Filozoflarn ounluunun isabetli grleri zere birini seip ond , eski astronomi nmiyle hret bulmutur. Bu gr seen eski astronomidir ki, kendini tan Alah'n yarattklarn dnmek iin bu "Marifetnme" de buraya gelinceye dek, yazlm ve a yl ve rabet eden filozoflarn grlerine gre: Ateten ibaret olan gnei, btn unsurlarn , btn cisimlerin merkezi olmak zere, lemin merkezinde hareketsiz durup topzemini, gnei n evresinde gezegenlerden biri gibi hareketli ve dnc; gkleri bir hal zere hareketsiz f arz ve itibar etmilerdir. Sonra, bu grlerine dzen verip salamlatrmak iin alp iht ade dil olan avam, onlara, ta'n ve saldr talarn vururlard. Zira ki onlar, halkn akl v drakine muhalif ve grdklerine aykr olan yerin hareketine kail olurlard. Bylece insanla rdan soukluk ve fke ve buz bulurlard. Lakin bu cmle ile bile, eski zamandan son gnlere gelinceye dein yerin dnd konusunda grler eksik olmayp; Eflatun dahi mrnn sonunda

hareketine kail ve bu gre ynelmitir. Asrlar ilerledike devirler getike, rasatlk g eme ileri srm olup, feleklerin durumlar belirlenmi olup; sonraki bilginler zamannda ra at letleri ve kanunlar fazla kihtimam ve tecrbe edilip, gerekli gzlemlerle felekleri n durumlar nizam bulduka, ikinci gr bir mertebe reva bulmutur. Bylece sonrakiler ou cihi olup, yeni astronomi nmyle yaygnlap, mehur olmutur. Hata bu gre katlanlar, l litle evlerinde ve kiliselerde era ve ate yakarlar imi. Ancak gaflet olunmasn ki, bu durumlara itikat ve itimat etmek, dini ilerden ve kesin eylerden deildir. Zira ki, l em kresi ne ekil ve yapda olursa olsun, gk ve yer cisimlerinin terkibi her ne keyfiy ette bulunursa bulunsun ve bu arh- felek her ne takdir ile dnerse dnsn; hibir zaman le in sonradan yaratldn inkra mecal olmadna ve btn bunlar Allah'n olgun bir ekilde dan gayri hayal, muhal bir i olduuna itimat ve itikat etmek din gereklerden ve kesi n ilerdendir. Filozoflarn bu cihan eitli biimlerde anlatmas, cihann yaratcsnn aca dr. Bu leme ne zan ile baklsa, o ynle devran lemin yaratcsnn kudretinin kemalindend

kinci Madde Yeni astronominin kaidelerinin kolay ve mazbut olduunu bildirir. Ey aziz, malm ols un ki, yeni astronomlar demilerdir ki: nce gne sabit bir yldz bulunmutur ki, lemin me zinde, ortada, kuatc ve skin konulmutur. Bundan sonra gnee yakn olup, gnein cismini unan utarit dairesinin dairesidir. Burada utarit yldz, gnein evresinde seyr ve deveran edip, ayda dairesini kateder grnmtr. Bundan sonra utaridin dairesini kuatan zhre d inin dairesidir. Zhre, dairesinin sekiz ayda dolar. Bundan sonra zhrenin dairesini k uatr bir byk daire

ispat olunmutur. Yerkre su ve hava unsuruyle kuatlm olup, onlarla beraber yldz misali ni daireyi bir sene tamamnda dolar bulunmutur. Yine bu byk daire zere yer cisminin e nde ayn dairesi tayin olunmutur. Ay dahi, yeri, kendisine merkez edip, evresinde se yr ve deveran edip bir ayda tamam kendi dairesini kateder bulunmutur. Bundan sonr a merih dairesi, yerin byk dairesini kuatp; merih yldz iki seneye yakn zamanda, kendi iresinde bir devresini tamam eder, bulunmutur. Bundan sonra merih dairesini kuatan mteri dairesidir ki, mteri yldz o zel dairesini oniki senede kateder mahede klnm ra mteri dairesini kuatanzhal dairesidir ki, o yldz, o dairesini otuz senede kateder h esap olunmutur. Bu yldzlardan baka, yerin byk dairesinde zikrolunduu zere, ay, yeri m ez edip, evresinde seyir ve dev eran eyledii misali drt yldz, mteriyi; be yldz, zh z edinip; drd mteri etrafnda ve bei zhal etrafnda hareket eder ve dner grnmtr. nraki bilginler zamannda asat olunmutur. Yeni isimlerle bunlara: Aycklar ad verilmiti r. Btn bunlardan sonra bu dairelerin tmn kuatan sabit yldzlar felei burlar gnden nun kalnl, holuunun genilii saysz sabi yldzlarla ssl bulunmutur. Sabit yldzl gne cismi menendi olup, lemin merkezinde konulmu ve kuatc gnein beyan olunan tavr erine, basitlerden her birinin cismi evrecinde, nice gezegen yldzn hareket ve dn zere duklar rasat zere bilinmitir. Bu gre gre, lemin yapsn tahlil ii vazolunan ekille , bu blmn sonuna braklmtr. nc Madde Ey aziz, malm olsun ki, yeni astronomlar dem vela yerkre kendi byk dairesi zerinde hareketiyle, batdan douya hareket edip, burlar dairesini beh er gn terti zere kat ederek, sene tamamnda o byk dairesini tamamen bir kere devreder

bilinmitir. ikinci olarak, yer o senelik hareketinden baka, yine batdan douya kendi ekseni zerinde hareketiyle dnp, beher gn yirmidrt saatte bir dnn tamam eder hesap o . Yer, gnlk hareketiyle batdan douya hareket eylediinden, bize nispetle gne ve btn y gnlk hareketle doudan batya hareket eder grnmtr. Yerin bu iki hareketinin misali bud : Mcessem bir kre, dz bir araziye atlp, evresinde dnyor farzolunsa, dnen kre, o dz unlamasna meydanna tamamen geinceye dek kendi ekseni zere hareketiyle dnp, dolanmadan geri kalmad gibi; yerkre dahi kendi byk dairesinde batdan douya hareket ve seyir ile ar feleinin meydann tamamiyle dolanncaya dek, kendi merkezi evresinde kendi ekseni zer e dnp, srekli dolanr bulunmutur. nk yer, gne ile burlar felei arasnda vki bulun e burlar felei arasnda vki bulunmutur. u halde yer, burlardan birinin hizasna gelse, z olarak o vakitte gne, o burlarn karsnda olan burcu gelir grnmtr. Mesela yer, ko a bulunup, koun hizasnda iken, elbette gne onun karsnda olan terazide bulunmutur. Bun gibi yer, Yengete olduunda yani yengecin hizasna geldiinde, elbette o anda gne, yengec in karsnda olan olak burcunda gzlenmitir. Velhasl yer, kuzey burlarnn birinin hizas nda, elbette o esnada gne dahi kuzey burlarnn karsnda bulunan gney burlarnn birin dahi buna kyas ile bilinmitir. Gnein kuzey burlarnda sekiz-dokuz gn kadar fazla elenm , yerin gney burlarnda o kadar zaman gecikmesinden bulunmutur. Zira ki yer, gney burla r hizasndan hareket ederken senelik dairesini bir miktar geniletmekle, dairesinin gne y yarsnda ziyadece duraklamak lazm gelir bilinmitir. (Durumun hakikatini en iyi Alla h bilir.)

Drdnc Madde Yerkrenin ekseni, senev dairesinin zerinde gneitleyici dairenin eksenine paralel; kut uplar, kutuplarnn hizasnda olduunu ve onunla gece ve gndz saatlerinin muhtelif olup, d mevsimin olutuunu bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, yeni astronomlar demilerdir ki: Yerkrenin ekseni, senelik dairesinin zerinde kendisine ve gneitleyicinin yani lemin eksenine paralel ve kutuplar kutuplarnn hizasnda bulunmutur. Yerin kua olan ekvator, elik dairesiyle gneitleyicinin yzeyinden gney ve kuzeyde bulunmutur. Eer yerin ekseni, dairesinin ekseni gibi burlar dairesinin eksenine paralel bulunsayd, daima her ye rde gece ile gndz eit olup, asla bir vakitte ve hibir mekanda drt mevsimin deiimi ve b rbirini takibi olmazd. u halde yer dairesinin ekseni, lemin eksenine paralel olmayp, burlar ekseninin dairesi gibi yirmibuuk derece uzak olur bulunmutur. nk yer, lemin ine farz olunan hizalanmasn daima koruyarak, her anda burlar feleinin hissedilen ve z el olan tarafna ynelik olarak deiir grnmtr. Elbette yer, senelik hareketiyle gnein ar olduka, mevsimlerin deiimi belirli zamanlarda olur. Mesela Yaz mevsimi geldiinde, y ani yer olak burcuna hizalanp, gne onun karsnda olan yenge burcunda grndnde yer, ulup, yerin ekseni olan (SM) hatt, lemin eksenine paralel klnmtr. Yirmibuuk derece airesinin ekseninden uzaklap, yerin senelik dairesinin yzeyine altmaltbuuk derecesinde ki (V K H) as yanna eilir bulunmutur. u halde bu surette gnein uas, dik olmak ze

grnmtr. Lakin gnein merkezinden yerin merkezine kan ua, yerin yzeyine, yerin gne esinde ulamayp, belki yenge dnencesinde yirmibuuk derece gneitleyici daireden kuzey semtine doru uzak olmak zere ular bilinmitir. Bu sebepten gne, yerin kuzey yarsn t aydnlatp, kuzey burlarda grnr olduka, gney kutbu tarafnda bir derece kadar yeri ter bulunmutur. Bundan sora yer, sonbahar mevsiminin balangcnda (A) noktasna getiinde, yer n ekseni olan (SM) hatt, kendine ve lemin eksenine paralellik zere farz olunmutur. B u srada yer, ko burcunun hizasnda bulunup, gne onun karsnda olan terazide grnmekle, rkezinden yerin merkezine kan ua ki, lemin eksenine dik olur bulunmutur. O yerin yzeyi ne, gneitleyici dairenin terazi burcunun balangc itibar olunan noktasndan ular mahe mutur. ki kutbun taraflarnda olan yere eitlik zere yaylr bilinmitir. Bundan sonra k inin balangc eriip, yer (H) noktasna geldii srada (SM) ekseninin eitlii olduu zere uas olak dnencesi yerinde yerin yzeyine dik eritiinden, yerkrenin gney yarsn tam , kuzey kutbu tarafna bir derece yeri terk eder mahede olunmutur. Bahar mevsiminin b alangcnda, yer gnlk hareketiyle noktasna vardnda yani terazi burcunun balangcna e vakitte kota grnmtr. u halde gnein merkezinden yerin merkezine kan ua, yeryzne n balangcna vki olan noktasna ular bulunmutur. Bu surette yine iki kutbun taraflarna

k zere k salr bilinmitir. Lakin bu takdirce yerin aydnlk semti, gnee dnk bulund ak olmaz. Zira ki ekil d bir yerde bulunmutur. u halde yeni astronomiye gre, gece ve irbirini takibi ve uzamas: Drt mevsimin deiim ve farkll iki kutup altnda doksannc ece ve gndz bu

yolla bilinmitir. (Vallahi a'lem.) Beinci Madde Yeni astronominin kaideleri kuvvet bulup, muteber olduunu bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, yeni astronomlar demilerd ir ki: Yerin senelik dairesinin hizasnda bulunan bitler feleinin, mesela (B C) nokta sna, yahut (D Y) noktas, bize gayet uzak olduundan, bir nokta kadar grnmtr. u halde ellbette lazm gelir ki, yerin ekseni, kendi senelik dairesinin herhangi noktasnda bulunursa, sbitler feleinin daima onun ayns bir noktasna dnk olmu grne. Yer kutunu ii daima ayn tarafa ve tepemizde olan ayn yldza ve bir lye bak ile ortaya km bu gerekte burlar feleinde yani kendi senelik dairesinde bulunan hareketiyle kh oy yldza, kh bu yldza, kh gneye ve kh kuzeye ziyade yakn olursa da; halbuki bizden pek uzak ola sbitler feleine nispetle yerin senelik dairesi ancak bir nokta kadar gelmitir. u ha lde yerin sbitler feleinden uzakl ve yaknl fark olunmaz olmutur. Kudret-i lahiyede n etmeye cesaret edenlerin yannda sz edilen i, ziyadesiyle uzak ve garip ise de, dik katli bir bakla dnlse, iin aslnda uzaklama yoktur. Bu yeni astronominin gerei olan areketini uzak grp, kabul etmeyenlere, fikir ve mlahaza lazmdr ki; eski astronominin dahi bundan ziyade nice ileri kabulden uzak grnr ve bilinir olmutur. Bunlardan biri, ilk hareket ettiricinin yani byk felein genilik ve byklyle o acaip ve garip srattir unla beher gn doudan batya olan dnn tamamlar bilinmitir. Biri dahi, byk felein yi mddetinde kendi iinde kuatlm olan feleklerin hareketleri ve hareketlerinde bulunan sra leridir ki; her biri, byk felei muhalefet ederek, kendi tabiatleri gereince batdan dou ya hareket ederlerken, yine

byk felee uymakla her gn doudan batya bir kere dn hareketlerini tamam ederler denilm Halbuki bir tfein kurunu seyrinde bulunan sratten, o gnlak hareketle ilk hareket etti ricinin mntkasnda olan srat, yzbin kat fazla ve iddetli olmak gerek. Ta ki bu mddett dnn tamamlamak mmkn ola. u halde o byk cisim olup, st yzeyinin ekli henz bilin nde bulunan byk feleklerin kendilerine nispetle bir habbe ve bir nokta kadar olan yerin evresinde dolanmalarndan bu kre eklinde olup, harekete daha fazla isidatl olan yerin kk cisminin, byk gnein etrafn senede bir kere dolanmas ok daha kolay ve lay umun gereine uygun, iin aslna muvafk gelip, akla daha yakn olmutur. Yerkrenin o senel dairesinde hareket eder olduka ekseni ayn eitliini korur, denildii yle demek deildir k , yerin ekseni asla bir vakitte ve hibir cihetle konumunu deitirmeye. Zira ki yerin eksenin gayet yava olan hareketle yirmibebin sekizyz onalt gne senesinde burlar fele n evresindeki bir daire izer bulunmutur. Yerin bu hareketinden lazm gelir ki, burlar kua dairesiyle gneitleyici dairenin kesime yerleri ki, gece ve gndzn eit olduu nok utur. O iki nokta burlar sras hilaf zere yani doudan batya geerler. Bu harekete onun ece ile gndz eitliinin tekaddm denilmitir. u halde sbit yldzlarn burlar sras a olan hareketlerinin ortaya kmas ve gece ile gndz eitlii noktasndan douya doru bul aklklarnn fazlalamas, yerin bu hareketinden kar bilinmitir. Yerin bu hareketi bir ter zere olmayp, kark bulunmutur. Zira ki sbitlerin burlar sras yzere bulunan hareket senede bir derece, kh yetmi senede bir derece ve kh altm senede bir derece miktar mua yene klnmtr. u halde yerin ekseni, kuzeyden

gneye ve gneyden kuzeye yalnz yirmidrt dakika miktar hareket eder bulunmutur. yle ki y rin mihverinin ucu bu tr bkk ve sarmak hareketle bir bkk ve sarmak daire meydana get hayal edilip, farz olunmutur. (Durumun hakikatini en iyi Allah bilir.) Altnc Madde Yeni astronomiye nisbetle be arm gezegenin yava hareket etme ve duraklama keyfiyetini, dz gidi ve geri dn mahiyetini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, yeni astronomlar demil rdir ki: Gezegen yldzlardan be armta bulunan yava hareket, duraklama, geri dnme ve u yeni gre gre dndrc felee muhta olmayp, kolaylkla bilinmitir. Zira ki be ar i muhtelif durumlar ancak bizim hareket halinde bulunan yerde bu yldzlara baktmzdandr nlar bize kh yavalkla, kh duraklama ile, kh geri dnle nitelinmi grnmtr. Ancak f ezi olan gne zerinde bulunmu olaydk; gzmze bu tr hayaller asla grnmez olurdu. Zira

dn hareketi benzerli ve dzgn bulunmutur. Nitekim daha nce aklanmtr ki, utarit il trafnda bulunan senelik dairesini geri kalan yldzdan yani merih, mtei ve zhalden nc irir. Bu sebeptendir ki utarit ile zhre bazen gne ile yer arasnda ve yer yine gne ile dz arasnda bulunurlar. yksein aklanmasnda farz ederiz ki dz ekile gne (A) nokta rin senelik dairesi (B,H,A,C,T,L) dairesi olsun. Mesela merihin dairesi dahi (T, D,K,R,Y,B) dairesi olsun ki merih bu dairenin bir yayn kat edinceye dek yer kendi dairesinde olan dnn tamam eder. Bundan sonra sabit felek (M,F,K,N) dairesi olun. imdi deriz ki, yer (L) noktasnda ve merih (T) noktasnda bulunduklar vakitte merih yldz, sab itler dairesinden (M) noktasnda grlr. Bundan sona yer (L) noktasndan (B)

noktasna ve yldz dahi (T) noktasndan (D) noktasna gesin. yle ki yer, yldz ile gne kn olmak zere intikal eder. Bu vakitte yldz, sabitler dairesinden (La) noktasnda muay ene olunur. u halde bu surette burlarn tertibine gre olan hareketin (M) noktasndan (L a) noktasna tacil etmesi mahede olunup, srat ve dzgn gidi denilir. Bundan sonra yer (B noktasndan (H) noktasna ve yldz (D) noktasndan (K) noktasna varr. Bu srada yine (La) ktasnda hissedilip, yava gidi ve duraklama nce hasl olur. Bundan sonra yer (A) noktasn a ve yldz (R) noktasna vardklarnda o vakit yine yldz (F) noktasnda bulunur. u halde tertibinin hilafnda geri dn grlr. Elbette bu surette olan durumuna geri dn ad ver dan sonra yer (C) noktasna ve yldz (Y) noktasna ulatklarnda bu srada yine yldz (F) a grlm olup, ikinci duraklama ve ikinci yavalama hasl olur. Bundan sonra (T) noktasnda grnr. Burlar tertibi zerinde hareket eder bulunur ki dz gidi ve srat denilir. Bu tafs ki utarit hakknda tasvir olunmutur. Zhre hakknda da ayns geerlidir. Ancak fark budur bu deiiklikler onda yava bulunmutur. Zira ki, zhre, utaritten ziyade zamanda kendi d airesini dolar grlmtr. Nitekim yukarda aklanmtr. Bu blmde yazlan aklamalar pek eskiye nmune olmaya kifayet ettiinden imdi bu gre ynelen sorular ve cevaplarn yaz a geilmitir. Yedinci Madde Bu yeni astronomlara yneltilen sorular ve cevaplar bildiri r. Ey aziz, malm olsun ki, yeni astronomlara, din konularda ve rasat ve astronomi ile ilgili kanunlarda nce yle itiraz olunmutur ki: Bu yeni gr tabir olunan grler; s aplarn bildirdiklerine aykrdr.

Ve her eye ki, durumu ve an byle ola. Asla bir vecihle kendisine rabet ve iltifat olu nmaya layk ve aheste deildir. mdi, bu yeni gr tabir olunan tahayyllere dahi asla rab iltifat olunmak layk ve seza deildir, cevabn dahi byklerde reddederek byle vermilerd ki: in asl olmak zere rabet ve iltifat olunmaa mahal yoktur denilirse; her ne kadar ki kabullenilirse de asla faydas yoktur. Faraza olduu itibariyle de asla rabet ve ilt ifata layk ve seza deildir, denilirse memnudur. Kkler de, konuarak bu minval zere ceva etmilerdir ki: Yer, bu yeni astronomiye gre dahi haddizatnda hareket ile nitelinmi olmayp, hakikatte hareke edici olan kendisini, yani yeri kuatan o yumuak maddeden o la girdabdr. Zira ki yer, o girdab olan ince ve yumuak maddenin belirli paralar arasnd daima kuatl olup; hemen gemiye giren kimsenin gemi iinde sakin olduu gibi yer dahi yu muak maddenin muayyen paralar iinde daima sakin olur. Bir daha bu tarz ile cevap ver milerdir ki: Din ilere ve yaratla bal olduklar takdirde, mcerret grmze gre, arda irat olunmutur bu cmleden olarak, Tevrat'ta aya: Byk kandil, ad verildii vrittir. Bununla beraber ki, vka bakar olduumuzda, ay dier yldzlardan kk olduundan baka, nu gneten alr bulunmutur. Yer daima sakindir, hkm ki, Tevat ciltlerinde erh olunmutur. tedilen mn ile gizli ve gerektir. Zira ki bu szn o yerde balangc byledir ki: Oluumu gider, biri gelir. Byle olunca szn tamam budur ki: Yer daima sakindir. u halde siyak ve sibaka gre yer, daima sakindir, demek; yer daima olduu gibi baki kalr, inklap ve deiimden uzaktr: Her ne kadar ki bazen kendisinde oluum ve bozuum vki olursa da, demek tir. Dier kitaplarn syledikleri bu mnya irca olunmutur. Zira ki yer, toplam itibariyle asla ne dalr, ne de bozulma kabul eder, deyip cevap

etmilerdir. Astronomi ve rasat kanunlarna dayanlarak, bu grtekilere itiraz olunmutur k : eer yer, lemin merkezinden uzak olup, kendi senelik dairesinde hareket eder olsa yd; mesela kuzey kutbunun ykseklii her zaman bir slup zere kalmazd. Baucu noktamzda b nan yldzlar, daima ortada olmazd. Her vakitte sbitler feleinin belirli bir yars bize m kabil gelmezdi. Doruk ile etek dahi bu minval zere tayin bulmazd. Bunlarn cevaplar d

ahi byle olmutur ki: Yer, ekseni yzere hareket ettii takdirce, kuzey kutbunun ykseklii her zaman bir slup zere olup, baucu noktamzda bulunan yldz, daima zhir olur. Felek k inin belirli bir yars yani belirli dokuz burcu tamamyle er vakitte bizim karmzda olup, baktmz yer olurdu. u kadar var ki, daima yerin bir belirli noktasnda durmamz art ve gelir. nk nce dediimiz gibi, sabitler felei bizden o kadar uzaktr ki, ona nispetle ye in byk senelik dairesi, bir nokta kadar grnr. nk yerin ekseni, lemin ekseni ile daim hizada bulunur. u halde belirtilen hkme gre, daima yerin bir belirli ktasnda sabit ve durucu olmaz. Onun iin art olunmutur ki, kuzey kutbunun daima tek yol zere olan yksek lii bizim grmze gre bulunmutur. Yerin daima bir belirli yerinde olduumuz zamanda bir rda grnmtrki. Yani bu art, bizim iin bulunan belirli ufku ve baucu noktamzda olan be noktay kaybettiimiz ve deitirdiimiz vakitte bulunmutur. Zira ki, mesela kuzeyden gney doru veya gneyden kuzeye doru yerkre zerinde hareket edip, belirli yerimizi baucu nok tamzda bulunan belirli noktay deitirdiimiz zamanda elbette bize felein bir baka ktas olur. Daha nce onu biz, asla gremezdir. Ona bedel, nce grr olduumuz ktas, bize, tamam gizli olur. Ad geen kutbun ykseklii ve baucumuzda olan

yldzlar dahi deiken olur. Doruk ile etein tayinleri lzumuyle olan elikiye byle kar i, bu yn zere yer, o senelik dairesinde, gney burlar hizasnda harekette iken dahi gne uzak olmak ve konumunu bulmaa doruk hsl olur. Kuzey burlar hizasnda harekette iken yi ne gnee yakn olmak durumuna geldiinde, etei peyda olur. Bu astronominin dour ve etei h leri aynen eski astronomideki gibidir. Ancak fark budur ki, oda uzaklk ve yaknlk gnein hareketinden, bu gre gre yerin hareketinden bulunmutur. Onda deien doruk ve etek, bur r feleinin hareketinden ve bunda yine yerin yavalamasndan bilinmitir. Bundan sonra b u cevaplarn koruyucusu bulunan mukaddimeye itiraz olunmutur. Sabitler feleinin bizd en ta o miktar uzaklk mesafesi ki, onunla yerin senelik byk dairesi, yerin bir nokta s, bir nokta kadar grne. Bu gr inanlmayacak mertebe uzak bulunmutur. Bu itiraza byle p olunmutur ki: nk kabul edilmeyen bu hkm, senede dayanmamtr. bununla beraber, sz le asl maksadmz bulunan feleklerin durumlarnn nizam ispat olunmutur. u halde bu tr i rde bunun gibi olmaz grlecek kati iler ok bulunmutur. Onun iin zarar vermez denilmitir (Dorusunu en iyi bilen Allah'tr). Sekizinci Madde Bu yeni astronomlara, tabiat ka idelerine dayanarak olan itirazlar ve cevaplarn bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, yeni astronomlara tabiat kaidelerine dayanlarak itirazlar olunmutur ki; mekanlarn e n aas, lemin merkezidir ve mekanlarn en aanda yine ar cisimlerden olan yerkrenin en uygun ve en gereklidir. Bundan baka, eer yer hareketli olsa, elbette hissolunur du. Binalarn ve aalarn dahi alar aa gelip yklrlard.

Ar cisimler yukardan aaya dik olarak inemez olurdu. Zira ki, dmdz varacak olduklar n ar, yer yzeyiyle beraber harekette olurdu. Kular havada uarken, nk yer onlarn yuvalar birlikte gtrr, bu durumda onlar, yuvalarn bir daha bulamazlard. Bundan baka batya do tlp yuvarlanan top nesnenin hareketi, dou tarafna doru yuvarland zamanda bulunan hare inden pek ok yava olurdu. Elbette bat semtine atlan, dou tarafna atlan oktan pek ok z de menzil alrd. Zira ki ok, batya giderken, batdan douya gelen yerin yzeyi, onu karla la, o okun yerin yzeyinden kat ettii mesafe ok olurdu. Onun douya gitmesinde bu hare ket olmazd. Bu itirazlarn tek tek cevaplar byle verilmitir ki: Yer, mekanlarn en aas l midir? Henz tespit edilip, belirlenmi deildir. spat delilleri pheli ve reddedilmitir Bundan baka yerin tabiatna bakldnda, sair yldzlardan ar olmas dahi henz malum de aada ve yukarda olmalar bize kyasla bulunmutur. Geri byk talar ve ar cisimler, r anda yine yere dnerlerse de; lakin yerkre hemen ar bir cisim gibi kendi yerinden ha reket etme olmak lazm gelmez. Yine cevap olunmutur ki: Biz, yerle birlik o yumuak m adde iinde kuatlm olup, su grnts gibi yerle beraber hareket eder olduumuzdan, yerin tini hissedemeyiz. binalarn ve aalarn dahi eilip krlmadklar bundan bilinir. Belki bu lden, bunlarn ayakta durmas ve sebat lazm gelir. Yer sakin olsun yahut yumuak madde i le hareketli olsun, ar cismin yukardan aa doru dik olarak inmesine bir engel yoktur. nii, hareketinden gayri sz edilen yumuak maddenin hareketinden dahi pay almas muhakka ktr. Bu, ayniyle o ta gibidir, ki, geminin sereninden dibine doru atlmtr. Zira ki, bu talarn yukardan aaya atld halde serenin dibine dt tecrbe ile

bilinmitir. Gemi sakin olsun veya hareket halinde olsun ve buna dahi aynen yle seb eb, an dnden gayri geminin hareketinden dahi hissedar olmasdr. Belki bu hususta dor ur ki: Ne ar cismin ve ne ad geen tan inii denilen hareketi kesinlikle dz deildir. b kavisli bir hat izerek hsl olur. Geri bizim grmze gre ki geminin iinde dik tahayyl da; bu, tpk buna benzer ki, bir kimse bir geminin gvertesinden sereni dibine bir t a attnda, doru hareketle indiini muayene eder. Lakin geminin dndan, yani denizin ken bakanlara o tata iki hareket olur ki; biriyle dik olarak iner, biriyle dahi gemi nin hareketine uygunluk eder. yle ki, o iki hareketiyle bir eri izgi izdiini gzlerler. Byle olunca, denizde balklar suyun hareketinin etkisinde kaldklar gibi, kular dahi h avann hareketinin etkisinde kaldklarndan, yuvalarndan uzaklamalar ve ayrlmalar lazm z. Douya doru atlan yuvarlanan krenin hareketi daha hzl olmaz. Batya doru atlan okun si ziyade bulunmaz. Dokuzuncu Madde Bu yeni astronomiye gre, gklerin tabiatlarn ve s aylarn bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar, feleklerin tabiatlarnda yani f eleklerin maddelerinde ihtilaf edip, eski astronomiye rabet edenler yukarda akland ze esir cisimlerin maddesine ve musammat cisimlere, yani hacim, salabet, saffet ve e ffet zere olup; feleklerde artma, azalma, younlama, seyrelme, yarlma ve birleme olmayp , harekette iddet ve zayflama, geri dn ve duraklama ve yerlerinden kma kabul etmezler, demilerdir. Bu yeni astronomiye taraftar olanlar, gklerin maddelerinden hacim ve s alabeti kaldrp; feleklerin tabiatlar sulu ve yumuaktr: Yarlma ve birleme kabul eder ci imlerdir, demilerdir. Bu yeni gre gre: Gklerin says e hasredilmitir. Evvelki gk,

unsurlar ve gezegenlerin tmnden ibaret olan topluluktur. kinci gk, bize nzr olup gzet iimiz sabitler feleidir. nc gk, sbitler feleinin kalnl mesafesi her ne kadar gen de bu felei kuatan byk felein snrsz ve sonsuz olmas aratrlarak kesinleip, saadet enme yeri tayin klnmtr. Bu yeni astronominin, eski astronomiye uygun btn kaide ve hk kuvvet bulup, be yzyldan bu ana gelinceye dek, sonraki bilginleri makbul bulunmutur. Bizim muradmz ve maksadmz olan, yaratcy tanmaya vesile bulunan insanlar lemine ayna ak konulan byk lemi, bu cevihle bu ynden dahi seyr iin bu miktarca yazma ve aklama ile yetinilip; saadetnmemizden dahi gzelliklere ve sanatlara yol ac ve iletici olmak iin o nalt rubai yazarak, bu blm tamamlanp, metinde sz edilen ekillerin buraya izilmesi mn grlmtr. Halk eyledi ey Hda bu ibretgh Eflak ve anasr ve bu ems ve mh Kur'an'da de e vech'ullah (Ey Hda, bu ibretgh yarattn: Felekleri unsurlar, gnei e ay. Kur'an'da: " gi tarafa ynelirseniz oras Allah'a ibadet yndr." (2/115) dedin. lah, eyann hakikatin e gster.) Eflak ve anasr ve mevald ey dil Ecsam ve tabayi ve suverdir hep bil n lemdir hakm-i sun'u mil Pes heyet-i lemi tefekkr ho kl (Ey gnl, felekler, unsurlar, bilei isimler ve tabiatlar hep suretlerdir bil! nk hakm olan Allah'n sanat leme mildir. O lemin hey'Etine iyi tefekkr kl.) Eflak ile devr eder kevakib her an

Tesir edib imtizac eder bu erkan Drt tab- muhalif olsa memzuc ey can Madenle nebat olur ve hayvan insan (Her an yldzlar feleklerle dner. Onlarn tesiriyle karr bu zler. farkl tabiat karnca ey can; madenlerle bitkiler, hayvan ve insan olur.) Hakk bu ciha n bil kitab- hikmet Eflak ve anasr huruf ve kudret Terkib ve mevalid ve kela- izzet F ehm et kelimat- Rabbi al ok ibret (Hakk, cihan ibret kitab bil. Felekleri ve unsurlar harfler ve kudret; btn bileikleri zzet'in kelam bil, Rabin kelimelerini anla, ok ibret al.) Bulan kelimat- Rabbi'den mny Hi olmaz o harfgr ve kor kavgay Tuba ona kim o fehm eder eyay Ne gr iitse yd eder Mevla'y (Rabb kelimelerden mnay bulan, harflere takl vgay brakr. Eyay anlayana ne mutlu ki, ne grp iitse Meva'y ydeder.) Hakk dile gel dnyaya Emvac koyup kendini sal deryaya bak bu kelimat- Rab olan eyaya Ho bu kelimat a nla dal mnaya (Hakk, gnle gel! Dnyaya heves klma. Dalgalar koyup, kendini denize sal. u Rabbin kelimeleri ola eyaya bak; bu kelimeleri iyi anla mnaya dal.) Bu bahr ne e ksilir ne artar asla

Emvac gelir gider o bahre asla Alem ki o mevcler gibidir mesela Kalmaz iki an iind e bki fasla (Bir deniz ki, asla eksilmez ve artmaz, dalgalar ona bitiik olarak gel ir gider. Alem ki, o dalgalar gibidir mesela; iki an iinde tek fasl bki kalmaz.) Ha kk, ha iin ver ehline dnyay Ednay unut seversen ol lay Emvac ile bo yorulma bul derya anla bu msivay bil Mevl'y (Hakk, Hak iin dnyay ehline ver. Yceyi seversen alaklar

galarla bouna yorulma, denizi bul. Masivay yok anla, Mevla'y bil.) Hakk, onu iste bi l cihan fn Bul mevt-i iradide hayat- can "Mt kable en temt" tan Dnya seni terk et yle an (Hakk, cihan geici bil, Allah' iste. Can hayatn irad lmde bul, "lmeden nc tan. Dnya seni terk etmeden, sen onu terk et.) Ah savmla balasam dehan hani Akl okus u nsha,i cihan hani Dil bilse o mana-y nihn hani Dil bilse o mana-y nihn hani Can bul o can- can hani hani (Hani, az orula balasam, akl cihan nshasn okusa hani Gnl o g ilse hani. Hani hani!.. Can bulsa cann cann!) Ah sumtla balasam dehan hani

Dil sylese dinlesem nihan hani Can grse o mna-y cihan hani Akle bulaydm an hani han balasam az hani, gnl sylese, dinlesem gizliyi hani! Hani o cihann mnasn can grse. ... ak ile bulaydm O'nu.) Bir bildim iki cihan marur oldum Ahkam- meratibin koyup dr o ldum n halile vahdet-i vcuda buldum Pes fz- meratibiyle mesrur oldum (ki cihan bir bil im, marur oldum. Mertebelerin hkmlerini koyup, uzak oldum. n hl ile vahdet-i vcudu bul um, o anda mertebeleri korumakla mesrur oldum.) Hep varl bir bilince adn oldum Ahkam- meratibinde ndn oldun n bildiimi grb de hayran oldum Her mertebede muti-i ferman oldum (Varl hep bir bilince dn oldum. Mertebelerin hkmlerinde ndn oldum. nk bildirimi ldum ve her mertebede fermana itaatkr oldum.) Tevhid-i vcuda nki hemrah oldum Ahkam- meratibinde gmrah oldum n zevk-i hude erdim gah oldum Her mertebesinde ho maa'llah old m (nk tevhid-i vcuda yolda oldum. Mertebelerinin hkmlerinde yolumu ardm. Mahede gah oldum. Her mertebesinde Allah'la beraber oldum.) Zannmca yakn ve sdkla sddkam

Tevhid-i vcud ile dolu tahkikam Her mertebe n vcud eder hkm- dier Pes hfz- meratib e zndkam (Zannmca yaknim ve sdkla sddkm, varl birliiyle dolu ve aratrcym. Her der. imdi mertebeleri korusam zndm.) Bil vahdet-i lemi ki arz- hakdr Ol eh ki gayrd r- mulakdr Esrar- cihan syleyen ahmaktr Hfz edeni hfz eden eh mutlaktr (Alemin bir 'kn arz bil. O eh ki gayurdur, bu mulak srdr. Cihann srlarn syleyen ahmaktr. Koru mutlak ehtir.)

28-BLM:028: ONUNCU BLM Bileiklerin oluum keyfiyetini, yani tam bileik cisimler olan (mevalid-i selse) ki maden, bitki ve hayvandr. Hepsini yedi madde ile aklar.

Birinci Madde Tabiilerden bulunan bileikleri tmnn asllarn ve maddelerini; tam mrekkep cisimlerin ci erini ve nevilerini toplucu bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar demiler dir ki: Oluum ve bozuum lemi iinde meydana gelen atmosfer ve bileik, yksek babalarn arda bulunan tesirlerinin neticesidir. Yani ay feleinin iinde vcuda gelen bileik cis imlerin tam ve tam olmayan, btn yedi gezegen yldzn drt unsurda olan tesirlerinden hs di gezegen ise, gece gndz, Hak'kn emrine itaatkr ve boyun eicidir. Hepsi onun g ve kuv eti ile

hareketli ve tesirlidir. Nitekim Nazm- Kerim'inde buyurmutur: "Gnei, ay ve yldzlar, A h, emrine bal kld. dikkat ediniz ki, hem yaratmak hem de emretmek ona mahsustur. Ale mlerin Rabbi olan Allah ne kadar ycedir."(7/54) BEYT n yedi erden mdam hmiledir r-zen l- mevlid hem domadadr dembedem (Yedi erkekten drt kadn srekli hamiledir. bileik i domaktadr.) Drt unsur ki, ate, su, hava ve topraktr. Bu drdn birbiri ile kaynap bi inden meydana gelen tam bileik cisimlerin, yani bileiin birincisi maden cinsidir ki, ta nevileri dahi ondandr. Balangta dumanlar ve buharlar, unsurlara geer ve deiir. Am umanlar yerin incelikleridir ki, gnein stmas ile havaya ykselir, onunla karr. Buharl ehir ve deniz sularnn incelikleridir ki, yine gnein stmas ile havaya kp onunla kar dumandan yar bileikler oluur ki, yukarda aklanan atmosferdir. Sularn zleri karlar ve urlardr ki, yerin karnna ekildiinde, orada toprak paralar ile kararak koyular. Bund a yerin derinliine sirayet eden gnein harareti o koyulaan zleri kaynatarak maden, bit ki ve hayan maddesi eder. Bu bileik ancak birbirine artc bir tertiple, ltif nizamla t bulmutur. Btn bunlar yapn, zalimlerin sylediklerinden yce olan, Allah'dr. Bu kinat mertebeleri kesif topraktr. Son mertebeleri temiz nefstir ki, gayet ltiftir. Zira ki madenlerin evveli toprak ve suya, sonu bitkiye bitiiktir. Bitkileri nevveli ma dene ve sonu hayvana bitiiktir. Hayvanlarn evveli bitkiye ve sonu insana bitiiktir.

nsan nefislerin

evveli hayvan ve sonu melek temiz nefislere ular. Olgunluu ancak onda hsldr. NAZM Bu k at- cihan hep tebeddl eyler md Semadan arza dek ve zerrelerle t hurd Cihan kevn ve fes ire cmle rabetle Kemalini talib eyler mrebbiden cavid Kemal-i hak nebat ve kemal-i h ayvandr Kemal-i hayvan insandr oldur asl- nvd Kemal-i de olur hem visl-i ak- cemil K ur asl- muradt gayet-i her mid bahr-i mevc olur ondan buhar ve gym ve matar Matar ki sel olur asln bulur garib ve bayid ak seyreder eyay devreder daim Her anda kevn ve fe sad oldu baka halk- cedd O ki cihan bu hikmetle seyreder Hakk Ol ehl-i dildir o vas-i dil oldu ar- mecd (Bu cihan kinat mit hep deitirir; gkten yere dek zerrelerle ta gn i, oluum ve bozuum cihan iire rabetle, daii Mrebbi'den kemalini ister. Topran kemali kidir, bitkinin kemali hayvandr, hayvann kemali insandr; mjdenin asl odur. nsann kemal , Celil'in akna ulamaktr ki odur muratlarn asl ve her midin gayesi. nk dalgal deni ondan buhar, bulut, yamur ve ysel olur, asln bulur ve uzak ve yakn. Ak, eyay seyreder ve srekli devreder. Oluum ve bozuum her anda yeni ve baka bir yaratl oldu. Ey Hakk! O , cihan bu hikmetle seyreder; o, gnl ehlidir.O geni gnl, Mecid'in ar oldu.)

kinci Madde bileiin ilki olan madenlerin durumlarn ayrntl olarak ve eitlerin toplu olarak bil aziz, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: bileiin balangc bulunan madenlerin si, yerin iinde hapsolan buhar ve dumanlardan oluan cisimlerdir ki, nicelik ve nit elikte muhtelif bulunan karmlar ve bileimler olmutur. Eer bileimi kavi olup, eki kab erse, yedi mehur cisimdir ki: Altn, gm, bakr, kalay, demir, kurun ve tuntur. Bileimi olup, ekile ezilmezse, ta cinsidir ki: Elmas, la'l, yakut, zmrt, zebercet, seylan ve pruze gibidir. Eer buhar, duman zere stn gelirse; yeim, mermer, billur, civa vesair e faf olan cevherler oluur. Eer duman buhar zere stn olursa; tuz, karbonat, kkrt, niad p gibi. Baz talar, rutubetle zlr; tuzlu cisimler gibi. Bazs atele zlr; kalsiyum umuak ise, cva olur. Btn madenlerin asllar, bir miktar yer iinde oluup durdukta; onla n fruu, asrlarn gemesiyle zeminin dibine girip ve inip gitmektedir. Nitekim btn bitkil erin ve aalarn asllar, yerin altnda oluup, bir sre durduktan sonra onlardan fruu ve r zamanlarn gemesiyle havaya kmaktadr. Yedi mehur cismin oluumu, ancak cva ile kkr ve nitelikte farkllklarndan ve karmalarndan hsl olur. Cvann oluumu, o su paralar pran ince paralarna karp, yksek hareketle kaynamtr. Kkrt ise, iddetli hareketl ak paralarndan olutur ki, scaktan ya gibi olmutur. effaf ve kat cisimlerin oluumu; o sulardandr ki, madenlerde sert talar iinde nice bin yl uzun bekleyile safa bulup, mad eni, hareketinden

talamtr. effaf olmayan cisimlerin oluumu; o yapkan amurla suyun kaynamasndandr k ti ona, nice bin sene tesir etmitir. Rutubetle ayran cisimlerin oluumu; yerin yakc ve kuru maddelerine suyun iddetli karmndan hsl olur. Yal cisimlerin oluumu; yerin iin en rutubetlerdendir ki, madenin hararetiyle incelip ve zlp, blgenin toprana kartn harareti onu, piirmekle ya gibi koyu olmutur. u halde altn madeni, dalar iinde ve yum k tal, kumlu yerlerde oluur. Gm ve benzerleri, dalarn iinde yumuak toprak ile kar oluurlar. Kkrt madenleri; nemli, slak, yal ve yumuak toprakta oluurlar. Tuz, yumuak erde hsl olur. Kire madeni, kire ile karan kumlu yerlerde oluur. Zaclar ve aplar, kr ert yerlerde vcuda gelirler. Bu kyas zere her maden, bir blgeye mahsus bulunmutur. O madenin oluumu, o blgenin zelliklerinden bilinmitir. Tek tek ok olmalarna ramen, maden er neve mnhasr klnmtr: Kat madenler, ta madenler, yal madenler.

nc Madde Madenlerden kat cisimlerin oluumunu, tabiatlarn ve vasflarn bildirir. Ey aziz, malum o sun ki, filozoflar demilerdir ki: tr madenden evvelkisi katlardr ki, ad geen yedi me cisimdir. Onlarn hepsi ancak kkrtler ile cvadan oluurlar. Eer kkrt ve cva saf olup, irine tamamen kaynatlarsa, yer, suyun rutubetini eker ki; o kkrt, o cvann rutubetini e diyse ve o kkrtn boyama gc olup, cva ile uygun bir l bulduysa, madeni, hararetiyle n in yl piip yandysa, o kaynap sar altn olur. Eer kkrt ve cva saf olup, tamamen kar

lleri de uygun gelip uzun zamanda piip yandlarsa ve kkrt beyaz olup, rutubetten kaldy o kaynap, beyaz gm olur. Eer pimezden nce ona souk isabet ederse, kaynap tun olu f ve kkrt bozuk olup, pitiyse bakr oluur. Eer bozuk kkrt yanmadysa, kalay oluur. E cva ikisi de bozuk olursa, kurun hsl olur. u halde kat madenlere rz olan farkllk, k eriyle cvann ya niceliklerinden veya keyfiyetlerinden hsl olduu tecrbe ile bilinmitir. Ama katlarn sultan bulunan altnn tabiati scak, yumuak ve latiftir. Atele yanmaz. Su z eciklerinin toprak zerreciklerine iddetli kaynamasndan, ayrmasna ate bile kdir olmaz. prak iinde bin yl kalsa rmez, paslanmaz. Rengi sar ve berraktr. Tabiat tatl, kokusu Cismi paktr. Lekesi olmaz. Ardr. Kendi gzeldir. Deerlidir. u halde tabii harareti, at rengi sarl olduundandr. Yumuakl, yall fazla olduundandr. Berrakl, suyu sa n temizlii kkrtnn saf olduundandr. Letafet ve nezafeti, cvas saf ve pak olduundand tan olmasndandr. Gzellik ve deeri, tabii nefsin ona ua saldndandr. Bu sar altn, na cihann ender sermayesidir. Eyann en deerlisidir. Hda'nn nimetlerinin en ereflisidir. ira ki sar altn, din ve dnyann kvamdr. Alem halknn nizamdr. Her iklimde reva bulm ona muhta olmutur. Dnya erkeklerine kuvvet ve izzettir. Ss isteyen kadnlara lezzetti r. Nitekim denilmitir: NAZM Ey altn btn lezzetlerin toplaycsnn Cihandakilerin her zam sevgilisi sensin phesiz Hda deilsin velakin Hda'ya yemin olsun Ayplarn rtcs ve iht

Beyaz gm: Madeninde maddesi olan kkrt beyaz olmayp, karm paralar eksik kalsa, o sa du. Gm, srekli atele erir. Toprak iinde uzun zamanla rr, beyazl simsiyah olur. Zi si en yaknna gider. Ona cva yaklasa eki kabul demeyip, krlr. Kkrt isabet ettiinde n simsiyah olur. Bakr: Gme yakndr. Fark, sadece renginin krmzl, kirinin okluu, adnn kekrelii ve kokusudur. Onun krmzlnn fazlal, kkrtnn hareketindendir. u ve yumuatmaya gc yeten kimse, her ihtiyacna zafer bulmutur. Demir'in siyahl, hararet n arlndan bilinmitir. Dier kat madenlerden ziyade sulu bulunmutur. Kalay: Beyaz gm ir. Lkin ana karnnda cenine fet eriip zayi olduu gibi yerin karnnda gme fet eri dnr. fet: Deiken su, kt kokuya rehavettir. Kurun: Bozuk snfdr, oluumu ve bo n: Tabiat hepsinden daha souk ve daha kurudur. Kokusu dahi pistir. Allah'n sanatnn tef ekkr iin katlarn durumlar bu miktar yeterlidir.

Drdnc Madde Madenlerden ta cisimlerin oluum ve renkleniini ksaca bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Btn effaf talar, yamur sularndan yerde hapsolan rutubetl rden oluup, doarlar. effaf olmayan talarsa, gnein hararetinin tesiriyle olan su ve yap n amurun birlemesinden oluurlar. effat talar oluumu ve renklenii, yamur sular ve ru zemin ve maden talar ve maaralar iinde hapsolup; madenler ile karmayp, nice bin yl on kalmakla ziyade safa ve sertleme ve katlk kazanp, onlardan yle sert talar oluur ki, su ve ate ile etkilenip krlmazlar. Muteber

cevherle olup, yerde kalmazlar. Renklerinin farkll, gezegenlerin klaryle vcut bulmu r yldz cevherlerin nice nevillerine delalet edip, uasn o dalar zerine salp, o madenle byle istila etmitir. Zira ki, zhalin siyahl, mterinin yeillii, merihin krmzl, ii, utaritin rengi ve ayn beyazl onlar renklendirmitir. Cevherlerin eitleri olduka epsinin sultan ve kymette pahals elmas cevheridir ki, madenlerin tmnden daha sert ve d aha kavi muayene klnmtr. btn madenlerden daha deerli ve daha saf yaratlmtr. Hepsi ili iken, fakat kurunla malup ve etkilenmesi Hak'kn gayretinden bilinmitir. Buna yakn cevher zmrttr ki, ona bakann gz nur ve gnl srur bulur. uasndan ylan kr olur. Z aydalar ve zellikleri oktur. Lakin burada ksa kesilmitir. effaf talarn douu, yukar e, zamanlarn gemesiyle gnein hararetinin tesirlerinden kaynaan su ve yapkan amurdand o amur talap kalmtr. Nitekim atein tesirinden souk st yourt olmutur. Talarn fa Eer yer, toprak ve scak amurdan bulunduysa, mutlak ta olunur Eer scak yerde olursa, o ndan tuz ve aplar oluur. Eer kra yerlerde bulunduysa,o yapkan amurdan krmz, sar v r oluur. u halde her yerin bir baka zellikleri vardr ki, onlar yaratan alemin yaratcs ah bilir. Kh olur ki, ta suda oluur. Bunun sebebi, o suyun veya o yerin zelliklerind endir. Kh olur ki, havaya ykselen duman zerreciklerinin scakl souk isabetiyle souyup, vada ta oluur, de ki, ta yad derler. Kh olur ki, yldrm ile ta veya demir yahut ba di, madenlerin eidinin ikinci nevi olan talar, bu kadarca aklama zerine ksa kesilmi

Madenlerin nc eidi bulunan yal cisimler, unlara kyas ile tamamiyle atlanmtr. Zira rin snflar, unsurlarn mizalarnn itidalinden uzak olduundan, gayet ok bulunmutur. Bi n cinsi, miza itidaline yakn olduundan eitleri onlardan az bulunmutur. Hayvan cinsi mi za itidaline bitkilerden daha yakn olduundan, eitleri dahi ondan daha az olup, onseki zbin nevi bulunup, her nevhi, bir lem olarak isimlendirilmitir. Bir nevi dahi, ins anlk lemi bilinmitir. Bu insan cinsi, miza itidalinin olgunluu zere bulunduundan, fert eri hepsinden az olup, daha izzetli ve ndir bulunmutur. u halde Yaratc'nn sanatn d adenlerin durumlar bu miktar ile yetinilmitir. Zira ki Allah'n kudreti sonsuz bilin mitir. Beinci Madde bileiin ikincisi olan bitkilerin durumlarn topluca bildirir. ey z, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: bileiin ikincisi bitkilerdir. Onlarn bir uursuz kuvveti vardr. Yani bitki cinsinin bir tabiat vardr ki, ondan farkl hareketle r ve deiik letler vastasyla muhtelif hareketler kar. O kuvvete bitkisel nefs derler ki o tabii cismin ancak dou, art ve beslenme ynnden ilk kemalidir. Ve bitkisel nefsin gd kuvveti vardr ki, ahsn bekas onunladr. Bu o kuvvettir ki, su gibi olan teki cismi ken di bulduu cismin mira, kvam, renk ve cevheri benzerine deiip, tabii hararetle cismind en zlen eksiklie bedel, ona benzedii ile yapr. Onun naml kuvveti vardr ki, ahsn o la hasldr. Bu o kudrettir ki, olduu cismi uzunluk, genilik ve derinlik taraflarndan a rtrr. T o cisim tabiat gereince yetime olgunluuna ulancaya dek gider. Onun reme kuv rdr ki cinsinin bekas onunladr. Bu o kudrettir ki kendi cisminden bir cz olup, kendi benzeri vcut bulmak iin balang ve madde olur. Ona bitki tohumu

denir. Beslenme kuvveti, besinleri eker. Sonra tutar. Sonra hazmeder. Sonra fazla sn atar. u halde onun drt hizmetisi vardr ki; ekme kuvveti, tutma kuvveti, hazm kuvve ve atma kuvvetidir. Naml kuvvet, bitki yetime olgunluunu bulduunda duraklar. Ama bes lenme kuvveti ciz oluncaya dek iini srdrr. O ciz olduunda bitkiye lp eriip, kurur. ler, yerin bir miktar derinliinde oluup elendiinde yava yava havaya kar. Ama bitkiler btn snf ve eitlerinin snrn ve hesabn ancak onlarn yaratcs bilir. Doktorlara l e ilalar, zellikleri ile tp kitaplarnda yazlmtr. Halka lazm olan sebzeler ve meyvele vasflar ile insanlarn dillerinde mehur olduundan, batki cinsinin nevi ve snflarnn is zelliklerini saymakla mevzu uzatlmayp: Tek yaratcsna ve Allah' bilmeye vesile olmak i khn ve mahiyetini bu miktarca aklama ile yetinilmitir. Nitekim bitki cinslerine ibr etle bakmak iin denilmitir. BEYT Her bitki ki yerde biter Allah birdir ve benzersi zdir der BEYT Akll olann gznde aazlarn yeil yapraklar He yapra Allah' tantan bir ltnc Madde bileiin ncs olan hayvanlarn durumunu topluca bildirir. Ey aziz, malum filozoflar demilerdir ki: bileiin ncs hayvan cinsidir ki, o hayvani nefstir. Mmta nefs, tabii cismin ilk kemalidir. radi hareketle hareket eder. Bu hayvani nefs ii n mahsus olan eserlerden iki kuvveti vardr ki: Anlama kuvveti ve hareket kuvvetid ir. Anlama kuvveti, ya bedenin dnda olur veya iinde olur.

Bedenin dnda olan be kuvvettir ki: itme, grme, koklama, tatma ve dokunmadr. itme bi ttir ki: Kulan alt yzeyinde denmi olan sinirlerde konulmutur. Bu sinirlerde davul gibi hava hopsolmutur. Eer iddetli maaradan veya kuvvetli kaleden hasl olan sesin keyfiyet i ile nitelenen hava dalgalandnda, yakn olursa, o sinirlere ulap onu titrettiinde orad bulunan iitme duyusu o sesi idrak eder. Grme bir kuvvettir ki; Diman nnde bitip birib irine yaklamas ile raslap ve kesiip ondan uzaklamakla gzn ya tabakalarna ulaan iki rin ulat yerde konulmutur. Ona iki nurun toplanmas dahi derler. Koklama bir kuvvettir ki: Diman nnde olan ee balar gibi iki fazlalk iere konulmutur. Tatma bir kuvvettir k lin cismi zerine denmi olan sinirler iinde bulunur. Onun idraki tkrk rutubetinin arac ir. Ona yiyecekten ince zerrecikler karm olup, ondan dilin cismine dediinde, yiyecein tadn hisseder. Dokunma bir kuvvettir ki; Hayvan cisminin ouna karm olan sinirlerde ko mutur. Hayvann iinde olan kuvvetler betir ki: Mterek his, hayal, vehmetme, hafza ve ta arruftur. Mterek his bir kuvvettir ki: Dimada olan boluun birinci boluu nne bala ulaan suretlerin hepsini, mterek his, kabul edip i glere tev zi eder. Hayal bir kuvve ttir ki: Diman birinci boluunun sonunda konulmutur. Hissedilen btn suretleri, mterek en alp, bu suretlerin koybolmasndan sonra hepsini korur, nakeder, tasvir eder ve te msil eder.

Bu hayal, mterek hissin hazinesidir. Vehmetme bir kuvvettir ki: Dimada olan orta bol uun sonunda konulmutur. Bu kuvvet, hissolunanlarda mevcut olup, d hislerle idrak olu nmayan cz mnalar idrak eder. Nitekim vehmetme kuvveti hkmeder ki, kurt kendisinden kal as gereken bir hayvandr. Hafza bir kuvvettir ki: Diman arka boluunun nnde konulmutu etme kuvvetinin cz mnalarn hissolunamayanlarndan idrak ettiklerini hfzeder. Bu hafza, ehmetmenin hazinesidir. Tasarruf bir kuvvettir ki: Dimadan orta boluun nnde konulmutur . Bu kuvvetin durum ve n, hayal ve hafzadan olan suret ve mnalarn bazsn bazsna bil zsn bazsndan ayrmaktr. Eer bir tasarruf etme kuvvetini, akl, kendi algladklarnda na: Dnme derler. Eer bunu, vehmetme kuvveti, kendi hissetliklerinden kullanrsa buna: Hayal etme derler. Hayvan nefsin hareket etme kuvveti iki ksmdr ki: Sebeb olucu kuvv et ve yapc kuvvettir. sebeb olucu ki, evk kuvveti dahi derler, o bir kuvvettir ki, kaan hayalde istenen ybir suret veya istenmeyen bir suret resmolunsa, yapc kuvveti azalar tahrike sevk eder. Eer sebeb olucu, yapcy lezzetlerin meydana gelmesi iin olan hayal edilen yararl eyay veya zararly isteyecek tahrike sevkederse, ona: ehvan kuvvet derler. Eer sebeb olucu, yapcy stn istek iin hayal olunan zararl eyay veya faydaly tahrike sevkederse, ona: Gazap kuvveti derler. Yapc, bir kuvvettir ki; sinir, ba, et ve zardan bileen kaslar, skmak ve gevetmekle azalarn hareketi iin hazrlar. Yedinci adde Hayvan cinsini en erefli nevileri ve en gzel snflar bulunan insan fertlerinin ma hiyetini topluca bildirir:

Ey aziz, malum olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Hayvan cinsinin en gzel neviler i bu insan nevidir ki, varlklarn erefi, kinatn neticesi ve konuucu nefse sahip ve ayna odur. Konuan nefs, bir cevherdir ki: Kendisi hattzatnda maddeden mcerrettir. Lakin ilerinde maddeye yakndr. Klli ileri ve mcerret cz'ileri idrak edip, fikri iler etmek n vasta ve let olan tabii cismin ilk kemalidir. Bu konuan nefsin akl edici bir kuvve ti vardr ki, onunla tasavvur ve tasdik edilen ileri idrak eder. Bu kuvvete nazari akl ve nazari kuvvet derler. Konuucu nefsin bir yapc kuvveti dahi vardr ki, onunla in san bedeni cz'i fiillerden yana kendine mahsus olan gr ve itikat gerei zere tahrik ede r. Bu konuucu nefsin akl edilenlerin tmnden hal olup, ocuun yaz yazma istidad gibi a len eylerin hepsine istidad olmasdr. Bu mertebede ona kaos akl derler. kinci mertebesi : Ona bedihi akla uygun eyler hasl olup bedihi olanlardan, fikir ile nazaryata geitir . Bunda, ona, meleke ile akl derler. Bu akl yle latif olsa ki, ona btn nazaryat dnme asl olup, fikre ihtiyac kalmas, buna; Kuts kuvvet derler. nc mertebesi; Ona akla uygu azar eyler mtalaasz hasl olup, yannda bi haysiyetle saklanmaktr ki, istediinde ihtiya psini hazr etmesidir. Bunda nefse: Fiille akl derler. Drdnc mertebesi: kazanlm, akla un eyleri mtala etmesidir. Bu mertebede konuucu nefse: Mutlak akl derler. Hayvanlarn btn nev'i ve isimlerini, tabiat ve ekillerini, vasf ve durumlarn ancak onlar yaratan A lah Tel Hazretleri bilir. Baz kitaplarda yazlm ve dillerde mehur olan budur ki: Hayvan cinsi onsekizbin nevidir.Her nevi baka alemdir. u halde toplam onsekizbin lem olur. Bu onsekizbin lemi icad ve halkedip, says hesaba gelmeyen snflar ve ferteri her an dir ilten, terbiye eden ve ldren Allah'n

kudret ve azametini fikretme ve dnmeye vesile olmakla; byk lemin durumlar ve iinde bu an lemleri bu miktar aklama ile yetinilip, sonsuz srlarn hakikatleri ve bedi sanatlarn yaratcs bulunan cisman lem ilminde snrsz deniz olan rabban hikmete bundan ziyade dal kinatn aynas olan birinci kitap burada bitmitir. Zira ki, insann zarf ve kabuu bulunan felekler ve unsurlar leminden geilip, insann emrinde olan madenler, bitkiler ve hay vandan geilip, cihann zlerinin niansz sultann dergah ve kapusu olan insann can ve n anatomi ilmine girilmitir. nk yce istek ve en ksa maksat Hazreti Mevla'nn huzuru bul nmutur. u halde lemin yaratcsndan gaflet edip, lemin durumlar ile megul olmak; padi runda bulunan kle, sultandan yz dndrp sarayn sslerini seyre dalp kalmak misali bilinm . Nitekim u beyitler ile ona iaret klnmtr: BEYT Hanenin lazm olan sahibidir Bilmeyen esinin talibidir T ki bu cihan hey'etine olmal hayran Eflk u dil cna gel et lemi seyrn (Lazm olan evin sahibidir. Bilmeyen evi ister. Bu cihann yapsna hayran olmal. Gnl ve an gklerine gel, lemi seyret.) NAZM Nazar eyle bu devr-i eflke / Daire oldu nokta-i hke Daire ire lem-i imkn / Alem ire behim ve insan Oldu insan iinde ar- zm / Kbe

i kalb-i selm Kalb iinde muhabbet-i phn / Ahsen'el-hlikn ve lin Ann ile vcuda gel hr ile sanki mevc-i bpayn Katreden demi klur peyd / An bahr- ulm eder mahz

(Bu dnen feleklere bak, topran noktasna daire oldu. mkn lemi daire iinde lem iere h r ve insanlar: nsan iinde oldu byk ar, Allah'n kbesi yani selim kalb. Kalb iinde an yaratclarn en gzeli sphan olan Alah'n sevgisi vardr. Onunla cihan vcuda geldi; sanki izle lsz dalga. Damladan insan peyda eder, onu ilimler denizi klar.) NAZM Kendedir ceh l ile zulmet nefs-i ebnndadr Kandedir ilim ile hikmet bil n cnndadr Zhiren ahkm- hkm isen Btnen y u gn felekler cmle fermanndadr. Sret bu harman- lemde sen bi dan e kim var cmle harmanndadr Saykal ur mirt- kalbe taraya bakma ko ASen sana bak cmle lk divanndadr Vech-i Hakk'a yinesin sen zn bir ho gzet Men arafe srrndaki mden se ilgisizlikle ykaranlk nerdedir? Doymayan nefsindedir. ilimle hikmet nerdedir? Onu n canndadr bil. Grnte feleklerin hkmlerinin mahkumusun, aslnda ay, gn ve felekler h nin fermanndadr. Sureta bu lem harmannda bir tanesin. Mna yznde ne varsa hepsi senin h rmanndadr. Kalp aynasna cil vur, darya bakmay brak. Sen, sana bak; lemin btn halk akk'n yzne aynasn sen. zn iyice gzet, "kendini bilen, Rabbi'ni bildi" srrndaki made n kanndadr. 29-BLM:029:

KNC KTAB Bedenlerin aynas olan anatomi ilmi; cisim ve cann hrriyetini, hayvan ve bitk l ve leri, bedene ilikin olan insan ruhu ve geici olan ruhun baz durumlarn be bahisl e aklar.

BRNC BAHS Anatomi ilminin faydalarn, can ve cismin geldikleri ve gidecekleri yeri, uzuvlarn t abiatlarn, insan cisminin bileim ve karmnn, douunu, ak ve gizli uzuvlarn zellik ini ve ksmlarn blm ile anlatr.

BRNC BLM Anatomi ilminin faydalarn, hayvan ruhun bedende baz tasarruflarn, insan bedeninin geli ve gidi yerini, cisim ve cann ykseli ve iniini, bedenin deiimini, geici ruhun bekasn gibi olan cihan terbiyesini alt madde ile aklar.

Birinci Madde Anatomi ilminin faydalarn topluca bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar, bed enlerin bileimi ilmine: Anatomi ve hrriyet adn vermilerdir. Bedenlerin ve ruhlarn srla a ve tavrlarna yetmilerdir. mam afi (Allah ondan raz olsun) hazretleri: "lim ikidir: enler, dinler ilmi," hadisi zere, bedenler ilminin (anatomi) nemli ve lzumlu ilimle rden olduunu duyurmutur. u halde anatomi, bir aziz ve leziz ilimdir ki, hakikatin h ikmetine ermilerin neticesi, mtehasss tabiblerin sermayesi, yakine ulaanlarn nefisler inin gdas, din ve dnya hasletlerinin vesilesi, Mevla'y tanmaya vasta ve yardmcdr. Zi , anatomi ilmini bilmeyen, tptan, hikmetten ve kendini tanmaktan gafil, Hak'k tanmay a ulamaktan uzaktr. Halbuki insanlarn

ou onu bilmekte aldanmtr. Eer tahsil eden olursa da, tpla mhir olmak iin eilir. Anc h' tanmak iin onu tahsil eden metanet bulup, kendini tanmaya ve ondan Hak'k tanmaya ul ar. u halde, eer anatomiyi mtalaa edip, yaratcnn kudretinin artcln onda ma s olur. Birinci fayda budur ki: Byle bir bileim eserini seyredip, bilirsin ki, bunu n gibi btn eyann benzerlerini toplayc olan muhtasar binay ve ssl ekli; en mkemmel en gzel yaratl ve intizam zere yaratan Hallak- z'l-Celal'de acz ve kusur tasavvuru muh l itir. u halde ondan, hakm olan Yaratcnn kudretini kesin ilimle bilirsin. kinci fayda budur ki: Bunculeyin faydal, anlayl ve ssl bileii icat eden yorulmaz Yaratc'da ilmi i olmamak ne ihtimaldir. u halde ondan yaratc olan Allah'n alm ve hakm olduunu yakn g mtalaa edersin. nc fayda budur ki: Hak Tal'nn sana ondan eitli ltf ve inayetlerin merhametlerinin kemalini idrak edip, ondan Rabbinin seni, he an terbiye kldn yakn bir gerekle mahede edersin. Zira ki Yaratc Tal, bedenlerin bileiminde, hikmetlerden, fayd

rdan ve zinetlerden bir kusur koymayp, hepsini en mkemmel yapmtr. Alemlerin Rabbinin bu ltf ve keremleri, sadece insana mahsus deildir. Belki onsekizbin leme mildir. Hatta atlar, kediler, canavarlar, kular, sinekler, arlar, ylanlar ve karncalarn hayat ve b ekasna, ziynet ve yaayna gerek sebeb olan; durumlarnda ve tavrlarnda hibir kusur ko epsini kemal zere tasvir ve tadil etmitir. Nitekim mam Gazali (Allah ona rahmet ets in): "mkanlar leminde daha bedi durum olamaz," buyurup, bu mny duyurmutur. u halde an mi, insan nefsini tanmann anahtardr. Allah' tanmann anahtardr. Ama nefsi tanmak, Ha ya nispetle, gneten zerre,

denizden damladr. Beden bir bileimdir ki, insan nefsi ona binmi gibidir. Allah' tanma k, asl maksattr. u halde bir kimse bedeninden, nefsini idrak etmeksizin, Alemlerin Rabbini tanma davasn eylese, o kimse yle bir mflise benzer ki; kendi yiyecei ve iecei mayp, beldenin fakirlerini toptan ziyafete davet eder. Herkese lazmdr ki, nce kendi nefsini bilmeye, sonra Rabbini bilmeye ynele. Ta ki muhabbete nil ve sevgiliye ulac, muradn elde edici ola. Zira ki nefsi tanmak, Hak'k tanmay gerektirdii gibi, Hak'k tan dahi sevgisini gerektirir. Mesela gzel bir yazy veya fasih bir iiri grp okursan ve bun larn yazcsn bilip, ona sevgi duyup, onunla karlamay gnlden arzu edersin. O dahi sa lup muhabbet ve muvafakat eyler. Ey Allah'mz, bizi kendimizi tanmay ve kendini tanmay nasip et. Sevginle rzklandr. Ya Vedut, ya Allah, ya Rahman, ya Rahim!

kinci Madde nsan bedeninde olan Yaratc'nn garip eserlerini, Hak'kn emriyle hayvan nefsin baz tasar uflarn, bedenlerin azalarnn baz zelliklerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozof ar demilerdir ki: nsann en byk rkn kalbi, en kk rkn kalbdr ki kalbin kabuudur eni, cihann zdr. Bunun gibi insan kalbi, bedenlerin zdr. u halde zlerin z olan gn vidir. Astronominin anatomiye yardm olduu gibi, anatomi dahi kalb ilmine yardmc ve yo l gstericidir. Zira ki, bedenin yaratlnda o kadar acayip sanatlar, garip hikmetler,re nkli ssler ve eitli hizmetler vardr ki, snrlanamaz ve zetlenemez ve saylamazdr. Ak olan azann her birinde nice faideler vardr ki, halkn ou onlardan habersizdir. Mesela insanda nice yz adet kemikler ve nice yz adet sinirler ve nice yz adet damarlar ve nice yz adet

ihtiyar hareketler konulmu ve tertip klnmtr. Her biri bir baka yapda bir baka sfat aka hizmette ve bir baka harekette bulunmutur. Her biri bir baka yararl i iin yaratlm knen anlarsn ki, hepsi topluca kaleme alnmtr. nsanlarn ou, bunlardan bilgisi ve key rinden gafil bulunmutur. nsanlar ancak bunu bilirler ki, gz bakmak ve el tutmak iin yaratlmtr. Lakin gz ki, on tabakadr. O tabakalar nedendir ve faydalar nelerdir bilmezl r. Ee o tabakalarn birine halel gelse, gz grmekten kalr. O halel neden gelir ve niin g grmez olur, bilmezler. Elde ka kemik, ka sinir ve ka damar olduunu ve her biri ne ya pda dzen bulduunu ve ne tarz ile hareket ettiini bilmezler. Bedenin iinde olan ruh uz uvlarnn ekil ve tabiatlar nicedir, her birin kuvvet ve hizmeti nedir ve nefs kuvvetl erinin san'at ve menfaati nedir bilmezler. Mesela ieride yrek, mide, cier, dalak, d kesesi gibi uzuvlar; ekme, tutma, hazmetme, dar atma, ekil verme ve reme kuvveti gibi kuvvetlerin hepsi, bedende hizmeti tayin olunmutur. Her biri kendi hizmetinde kaim , her n mdavim bulunmutur. Her biri kendi hizmetinde kaim, her n mdavim bulunmutur. Zi ra ki hayat kayna olan yrek, dembedem bu uzuvlara eitli areket ve kuvvet vermektedir. Midede olan ekme kuvveti muhtelif yemekleri mideye ekip; tutma kuvveti koruyup ve hazmetme kuvveti piirmektedir. Ayrc kuvvet, pimi gdalarn kesifini latifinden ayrp, uvveti kesif olanlar mideden barsaklara itmektedir. Ondan midede kalan latifi, cier kendine ekip, cierde olan ekillendirme kuvveti, onu kan renginde boyamaktadr. Onun ze rinde ortaya kan siyah kpk ki, ona sevda derler, onu dalak ekip, kendinde deiime urat tadr. Onda kalan sar kpk ki, ona safra derer, onu safra kesesi ki, ddr, kendine ekip d irmektir. Onda olan balgam dahi akciere ekip, nefesle grtlak yoluna itmektedir.

Daha sonra bunlardan hsl olan kan, cier iinde suyla karp, kvam bulduundan; ondan o s rek kendine ekip deitirmektedir. Bbreklerde kalan tortu sidie dnp, mesaneye gitmekte Sonra cierde kalp, kvamna gelenden saf kan, damarlar yoluyla btn uzuvlara ulamaktadr.

kuvveti, ondan uzuvlara byme ve gelime verip, et ve ya gibi kuvvet ve kudret hsl olma ktadr. Sonra damarla iinde kalan kandan, reme kuvveti erkeklerde meni, kadnlarda yum urta ve st meydana getirip, her biri kendi yerlerine gelmekte ve dolmaktadr. Eer da laa bir illet eriip, kandan siyah kp ayrp, devretmese; o kpk ile karm kalan kan arna gelip, ondan humma, czzam ve delilik gibi hastalklar meydana gelir. Ee d kesesin e bir illet eriip, safray kadan ayrmasa, o kandan sarlk gibi safrav hastalklar peyda o ur. Bunun benzerleri, bedende olan aza ve kuvvetlerin her biri kendi hizmetinde olur. Eer bunlarn biri noksan olsa ya hizmetten kalsa eitli hastalklar ortaya kmas il eden helak olup, insan nefsi onda tasarruftan kalr. nc Madde nsan bedeninin balang v unu bildirir. Ey aziz, malm olsun ki; filozoflar demilerdir ki: Bedenlerin balangc ve sonu topraktr. Nitekim Hak Tal Kelm- Kadim'inde: "Sizi yerden yarattk; yine lmnzde sizi topraa dndreceiz. Hem de ondan sizi baka bir defa aha karacaz." (20/55) buyurm Zira ki yukarda akland zere yldzlarn ualarnn tesirleri ile drt unsur toplanp, ar itidal buldukta; toprak kendi suretini terkedip, bitki suretine gelir. O bitk i ya ekmek veya hayvan yemi olur. Bylece ekmek ve hayvan, insan gdas olduundan, sz edi len kuvvetler bu minval zere hizmetlerinde bulunup; ekme kuvveti, ki itihadr, gday eki , tutma

kuvveti hfzedip, hazmetme kuvveti piirir. Ayrt etme kuvveti kaln inceden ayrp, itme ku veti kaln barsaklar yolundan kartp gider. Bu durumlar, kuvvet ve zayfla gre iki sa saatte veya drt saatte midede meydana gelir ki, ona ilk hazm derler. Sonra inceyi, cier kendine ekip sz edilen kuvvetler midedeki ilemleri bir daha orada ilerler. O zam an orada kesif olan drt ksm olu ki: Bir ksm dalaa gidip siyah kpk olur. Bir ksm saf sine gidip safra olur. Bir ksm bbree gidip sidik olarak mesaneyi bulur. Bir ksm akcier tarafna gelip, gste balgam olur. Bu durumlar dahi kuvvet ve zayfla gre iki, , drt rde meydana gelir ki, buna ikinci hazm derler. Onda kalan latif halis kan olup, a na damarlara ve azaya akp gider. Bu kuvvetler, ilemlerini bir daha damarlar iinde b elirli bir mddetle tamamlarlar ki, buna nc hazm derler. Bu hazmn tortusu deliklerden ulak kiri, apak, burun kiri, kl, trnak, ter ve uzuvlarn kiri olur. Eer bunlardan fazl a o tortudan bir nesne kalrsa aknt, nezle, yara, cerahat gibi hastalklar olur. Damar lar iinde kalan latif kann her cz' bir uzva blnp, ekil verme kuvveti o czleri bulund vlar rengi ile tasvir eyledii halde, o kuvvetler o ileri o mddette o damarlar iinde bir dahi ederler ki, buna drdnc hazm derler. Bu hazmn kalnts bedenden eksilen ksmla ur, tamamlar. Belki fazla et ve ya olup, o cismi gzel ve yal eder. Kalan latifin zn, e kuvveti erkeklerin sulbne ekip, onda meni eder. Kadnlarn gsne ekip, onda hem meni v em st eder. Sonra o gda hlasas olan meni, belirli bir kuvvette birleme vastas ile kad ile birleir. Rahme der. Orada krk gne dek meni suretini terk edip, kan phts suretine lir. Yani uyumu kan olur. Ve bir krk gn daha getiinde yani seksen gn sonra o kan pht aras olur. nc krk gn tamamnda yani yzyirmi gn sonunda o et

paras iinde kemikler, sinirler, damarlar, uzuvlar, etler, yalar, salar, trnaklar vcuda gelir. Drdnc ay tamamlandnda ceninin btn azalar olgunlap, onda hayvan ruh tasarru up, gbek ba yolundan gdas kan olur. nk nutfe rahimde karar bulup: Evvelki ayda zhali biyesinde olur. kinci ayda mterinin terbiyesine gelir. nc ayda merihin, drdnc ayda nci ayda zhrenin, altnc ayda utaritin ve yedincide ayn terbiyesini bulur. O halde eer yedi aylk doarsa o ocuk yaar. Eer sekiz aylk doarsa lr. Zira ki, sekizinci ayda zh rbiyesine gelir. Zhal, souk ve kuru olduunda tabiat lm olur. Eer dokuz aylk doarsa m terbiyesinde olduundan lmez, yaar. Zira ki mteri rutubetli ve scaktr, tabiat hayat o . Anlatlan balang yolunu, Hak Tal beyan edip buyurmutur: "Biz insan muhakkak ki amur n yarattk. Sonra Adem'in neslini salam bir yerde (rahimde) az bir su nutfe yaptk. S ora o nutfeyi kan phts haline getirdik. Ondan sonra kan phtsn bir para et yaptk; o e sn da kemikler haline evirdik. Kemiklere de et giydirdik. Sonra ona baka bir yaratl ve dik. Bak ki ekil verenlerin en gzeli olan Allah'n ani ne ycedir!" (23/1214) Bu tafsil in z byle olmutur ki: nsan bedeninin madde ve asl topraktr. Toprak nce bitkiye gelip, ekmek veya hayvan yeygisi olmutur. O ekmek ve hayvan insan gdas olup, ondan erkekl erde ve kadnlarda meni suretini bulmutur. Sonra ana rahminde nutfe, kan phts, et paras olup; kemik, sinir, damar, et ve ya ile dolmutur. Sonra ya kz veya erkek oldukta; r uh bulup, doup ortaya kmtr. Ya yaayp kemalini bulmutur. Veya akl bali olmayp ocu

uki feleklerin hareketleri ve yldzlarn ualar ile toprak unsurunun bin cz'nden ancak bi cz' bitki olur. Bitkinin bin cz'nden bir cz' ancak ekmek ve hayvan olur.

Hayvann binde biri ancak insan gdas olur. Gdann bin cz'nden bir damlas meni olur. Bin mla meniden ancak bir damlas rahme der. Rahimlere den nutfelerden binde biri ocuk olar ak doar. Bunca doann binde biri yaar. Bunca yaayann binde biri akl bali olur. Nice bi kllnn ancak biri m'min olur. Nice bin m'minin ancak biri lim olur. Nice bin limin anca biri hakikat aratrr. Nice bin aratrcnn ancak biri rif olur. Nice bin rifin ancak le ular. u halde feleklerin hareketleri ve unsurlarn birlemesinde, bileiklerin ortaya as ve btn kinatn yapsndan murat ve maksadmz ancak kamil insann varlnn erefi bu sann gayrisi hep ona ocuk, hizmeti ve tbi klnmtr. Nitekim insanolunun en mkemmeli krem Sallallahu Aleyhi ve Sellem Hazretlerinin annda: "Sen olmasaydn, sen olmasaydn felekleri yaratmazdm," denilmitir. Bu mn bu beyt ile bilinmitir: BEYT Her bin senede bir gnl burcuna gelir Ak gklerinden olmu bir yldz nsann bedeninin balangc, bu a a kmtr. u halde: "Her ey aslna dner," hkmnce, bedenlerin sonu dahi bundan ortaya

Drdnc Madde Cismin ve cann ini ve k keyfiyetini, bedenin konaklarn kat ederek dnn; insan ru ini ve geici ruhun bekasn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Eer bir kimse murat eylese ki, kendisine vad olunan dn yerini aratra ve dnnn menz kat edip aslna gide. O, hemen bunu bilsin ki, ihtiyarlktan

nce krarmt. Ondan nce civan olmu idi. Civanlktan nce ocuk olmu idi. ocukluktan n de cenin olmu idi. Ondan nce et paras olmu idi. Ondan nce kan phts olmu idi. Ondan mde, kadnn ve erkein dlnden birlemi nutfe olmu idi. Ondan nce, babann sulbnde ve a ni olmu idi. Ondan nce damarlar iinde kan olmu idi. Ondan nce babann ve anann gdas o i. Ondan nce hayvan olmu idi. Ondan nce bitkisel olmu idi. Ondan nce unsurlarn czleri karm toprak idi. Topraktan nce mutlak cisimdi. Ondan ne kll tabiatt. Ondan nce mc herdi. u halde o kimse ki, hal ile bu makama yetmitir. O, cisimlerin ve ruhlarn yol larn tamamyle kat edip gitmitir. karanlk ve nur perdelerini toptan kaldrmtr. Kendi n i anlayp bilmitir. Mevlasn tanm ve bilmitir. Balang ve sonunu bilip, kanden gelip nlayp, rif ve Hak'ka ulac olmutur. Bu ruhan miracla he mkl zp, her murad hsl ortaya kan budur ki, geri insan ruh, ileriyle bedene yoldatr. Lkin zatyle bakadr ayrdr. Zira ki ruh, mcerret bir cevherdir ki, bir hal zere bakidir. Beden ise her an da deiici ve fnidir. Ruh o ynden bedenden gayridir ki, o, bedenin menzillerinin heps ini seyir edip, birbirinden fark etmi ve ayrmtr. Balang ve sonu tefekkrle geip, tez ihayetine gitmitir. Tahkik ve yakn ile gerei gibi durumlarn hakikatine yetmitir. O ha lde bir kimse ki, lp biebilmitir; o kimse o nesnein ayns olmayp, gayri olmutur. Ruhu simden baka olduuna hikmet kitaplarnda deliller oktur. Burada uzatmaya hacet yoktur. Lkin burada mnasip delil budur ki: Ruh, ancak o ruhtur ki, bu beden be yanda idi ama beden o deildir. Zira beden bunca ekillere girip, nice sfatlar bulmutur. Uzunlukta, genilikte ve derinlikte hareketle byk olmutur. Ya nce civan

idi, imdi ihtiyar olmutur. Veya gl idi, zayf olmutur. Latif idi, kesif olmutur. u ha erekte ihtiyar olan beden, gen olan bedenin gayrisidir. Civan olan beden dahi, ocuk olan bedenin gayrisidir. Geri bedene bunca deiim ve farkllk gelip, lakin insan ruhu yine nceki durumda kalr. Tabii lm vaktinde, ayrld bedenden ki, onu kabirde ve maherd ur. Onunla ya cehennemde elem eker ve cennette nimetlenmi olup kalr. Beinci Madde Be denlerin deiiminin keyfiyetini ve geici ruhun bekasn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdir ki: nsan ruhu deiici olmayp, bedeni deiici olduunun sebebi bud ki: Ruh ulv lemden gelmitir. Ulvi lemde oluum ve bozuum olmadndan, onun cz bulunan bir karar zere kalmtr. Bu bedenin paralar, bu sfl lemden alnmtr. Halbuki sfl mahl klnmtr. nk beden drt unsurdan yaratlmtr. u halde insann bu bileimi, bu bir cz bulunmutur. Paralar ise daima btne dnc olup, btn dahi czne eilimli ve f inmitir. Czn klle dnnn delili budur ki: nsan ihtiyar olup, cn lemine dner. "Biz z ve yine ona dneceiz," (2/156) yet-i kerimesi, hkmn bulur. Btnn paraya meyl ve fey elili budur ki: Daima lh fazln feyzi, klli akl vastasyle mlk lemine incidir. Niteki

d lemlerin Rabbine mahsustur," (1/1), yet-i kerimesi, buna ahit ve dildir. u halde btn paraya meyledici ve feyz verici olduu gibi; para dahi btne dnc ve meyledicidir. Par dnnn bir delili dahi budur ki: nsan ackc ve susayc olur. Zira ki bedenin paralar dn her olur. u halde ondan bedene za'f ve noksan gelir.

Yeme ve imeye koyulmakla, beden iin eksilen yerine gelici olur. Yani unsurlar tara fna giden bedensel paralarn yerine, gdadan bedene gelip yine beden ondan kuvvet bulu r. nk bedenin gdas, yine kendi asl bulunan unsurlardan hsl olan bitki ve hayvandr. hakikatte bedenlerimizin be senelik paralar tmden ayrp, dembedem tedric ile bedenleri izden dar kp, btne gitmitir. Mesela ellibe yamzda iken bedenlerimizde olan para lann gayrisidir ki, ayranlarn bedeli gdadan gelip, yine yava yava bedenimize paralar p, btne giden paralarn yerine dolup, bedenin ekillerinde teekkl etmitir. Lakin bu dur ara vkf olmayanlar, bedeni, ruh gibi bi durum zere sbit kalr zannetmilerdir. Bunun mis ali byledir ki: Bir kimse bir sahrada ir adr kurup, onun kazklar ve ipleri hep siyah olsa ve o haftada bir defa varp, bir siyah kazk karp, yerine bir beyaz kazk aksa; bir iyah ipini zp, yerlerine baka beyaz kazklar ve ipler akp ve balasa; o zaman bu deii rkna varmayanlara o adr, yine geen senede kurulduu hal zeredir ve btn paralaryla s lbuki onun btn kazklar ve ipleri yenilenip, deitirilmitir. Zira ki bu beyaz kazklar v pler, o siyah kazklarn ve ipleri gayrisi bulunmutur. Aynen bunun gibi insan bedeni dahi her an ak ve gizli ayrp, ayranlarn yerine gdadan toplandndan, her be senede amen deiip, farkllk bulur, bilinmitir. u halde parann btne, btnn paraya meyli b ispat olunmutur. Hakikatini en iyi bilen Allah'dr. Altnc Madde Bu cihann, bizi mfik bir anne gibi terbiye eylediini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki , filozoflar demilerdir ki: Bu lem, bizim efkatli annemizdir. Nitekim anne, ocuunu te rbiye eder. O gdalar ki, ocuk elde

edemez, annesi onlar yer ki, onlardan st hsl olup, ocuuna gda olmaya layk ola. Memeni olundan ocuunu verilip, onunla beslene. Bunun gibi, bu lem dahi bizim fik annemizdir ki, iki gs mesabesinde bulunan bitki ve hayva yolundan laykmz olan gdalarmz bize ul renkte lezzetli meyveler ve nefis yemeklerle bizi yetitirir. Bu anne ki, lem bilin mitir. Baka annelerin aksi bulunmutur. Zira ki btn anneler, grnenlere ynelmilerdir. ise kendi iine ynelmitir. Ta ki bize bakc olup, yetimemizde hazr ola. u halde hakikat henz, halen biz kendi annemizin karnnda skinleriz ki: "Sait, anas karnnda saittir. aki , anas karnnda akidir," hadis-i erifini bazlar byle tevil etmilerdir. Bu mn, bu ye eye uygundur ki, Hak Tal: "Kim bu dnyada kr olursa, artk o, ahirette de krdr ve yol ba dan da daha sapktr." (17/72), buyurmutur. Bu mny, bir kmil bir beyt ile duyurmutur. B Kim ki bu dnyada rif-i Hak olmad Ta ebed bigne kald bulmad Bu mn ok aktr ki, do sla il olmaz. u halde iki cihan saadetini hemen bu durumda elde etmek mmkndr. Henz ann karnndayz, yani bu lemdeyiz. Burada kr olmak budur ki: nsan kendini bilmeye ve grmeye , kendi hakikatine ermeye. Zira ki kendini bilmeyen ocuk saylr. Mevlasn dahi bilmemi v e bulmam olur. u halde, o kimse iki lemde kr kalr. Onun iin, peygamberler, veliler ve mler gelmilerdir ki, halk, Yaratan'a davet klarlar. Cihan halk, Kur'an nuru, tevhid ilmi, irfan ve Rahman'a ibadetle krlk illetinden kurtulalar. Kendini bilme vastasyle , Hda'ya ina ve seilmilerin seilmii olalar. Ebeden onunla kalalar. Ey hay ve kayyum ol n, gklerin ve yerin yaratcs, mlkn sahibi celal ve ikram sahibi olan Allahmz! izzetinle kalblerimizi diriltmeni, gzlerimizi s eni tanma nuruyla nurlandrman dileriz. Ey Allah!

30-BLM:030: KNC BLM Bedenlerin bileiminin keyfiyetini, uzuvlarn tabiatlarnn mahiye an hayatnn mizalarn, drt rknn karm ve bileiminin, karmlarn sebeblerini, durum lardan oluan drt madde ile uzun uzun aklar. Birinci Madde Bedenlerin bileiminin keyfiy etini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Drt esas ki, (rkn) basit cisimlerdir, insan bedeni ve dier hayvanlarn ilk czleridir. Zira ki b ileik cisimlerin eitli nevileri, zlerin birlemesiyle meydana gelir. Esaslar ise drttr:

isi hafif, ikisi ardr. Hafifler: Ate ile havadr. Arlar: Su ile topraktr. nk ate u cevherinin sirayetiyle dier unsurlarda cereyan edip, bileip, hararetiyle iki ar ve s ouk unsurun, soukluklarn krar. Onlar, unsurluklarn terkedip, mizalk mertebesine gide u halde iki ar unsur, uzuvlarn skn ve oluumuna metin madde olur. iki hafif unsur, uzu larn hareket ve hayatlarna yardmc olur. lk esaslarn kuvvetleri ki, drt keyfiyettir, on ar, scaklk, soukluk, rutubet ve kuruluktur. Bu drd, unsurlarn anneleridir. Esaslarda m evcuttur. Bu unsur keyfiyetler, tabi suretler zerine eklenmitir. Zira ki onlar, scaklk ve soukluk gibi keyfiyetlerde geici ve deiicidir. Halbuki tabi suretlerin her iri, k endi zatyle bakidir. Eer drt

keyfiyet, tabi suretlerin asl olsayd, onlar dahi deiici olup, sabit kalmazlard. u hald eer basit cisimler olan drt esas, klp biraraya gelseler, tam bileik cisimler olan de (mevalid-i selase) teet olup, bu zt keyfiyetleriyle birbirine tesir etseler ve o bsitlerin her biri brnn iddetli keyfiyetini krsa; o zt keyfiyetler arasnda her biri n tmnde eit ve benzer arac keyfiyet hsl olur ki, ona: Miza derler. bileik yani mad ki ve hayvan hep onunla vcuda gelirler. Lakin yar bileik cisimler olan bulut ve ihap gibi atmosferik eyler, unsurlardan mizasz meydana gelirler. Onun iin sratle yok olur lar.

kinci Madde Beden uzuvlarnn tabiatlarnn mahiyetini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilg inleri demilerdir ki: O ekil verici ve yaratc olan Allah Tal hazretleri, lemde her nes eyi, mnasip ve muvafk yerli yerinde, gzel ve mutedil yaratmtr. Her canlya uygun ve her uzvunun haline muvafk olan mizac vermitir. alemin czlerinin tmnde olan mizalarn en la e en uygununu insan bedenine kerem klp, her bir uzvuna en mnasip ola mizac bahetmitir. Baz czlerini ziyade scak, bazsn ziyade souk, bazsn ziyade rutubetli ve bazsn zi itir. Bedende fazla scak olan o ruhtur ki, latif buhardr. Sonra yrektir ki, ruhun me neidir. Sonra kandr ki, muttasldr. Sonra karacierdir ki, kan ondan domadr. Sonra halis olan ettir. Sonra sinirdir ki, et ile karm olan sinirdir. Sonra dalaktr ki, onda kan vardr. Sonra bbrektir ki, kan azdr. Sonra atardamarlardr ki, ruhun evresinde olan kann zarflardr. Sonra toplar damarlardr ki, mutlak kann zarflardr. Sonra el derisidir. Bede nde gayet souk olan balgamdr. Sonra salardr. Sonra kemiklerdir. Sonra kulak kemiidir ki, kkrdaktr. Sonra kirilerdir. Sonra

perdelerdir. Sonra sinirlerdir. Sonra murdar iliktir. Sonra dima (beyin)dir. Sonr a i yadr. Sonra deridir. Bedende gayet kuru olan satr ki, duman buharndandr. Sonra ke tir ki, uzuvlarn en sertidir. Sonra kkrdaktr. Sonra kemik balardr. Sonra kiritir. Son zardr. Sonra damarlardr. Sonra toplar damarlardr. Sonra hareket sinirleridir. Sonra yrektir. Sonra bedenin sinirleridir. Sonra deridir. nc Madde nsann yalarnn mizala . Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Yalarn mizalar muhtelif ol duundan, insann yalar topluca drttr. Biri byme adr ki delikanl ya da derler. B otuz yana dektir. Sonra duraklama adr. Buna genlik ya dahi derler. Bunun mddeti ins ana dektir. Sonra ak d yadr ki, buna ihtiyarlk dnemi dahi derler. Bunun mddeti a dektir. Lakin delikanllk a da iki ksmdr. Biri ocukluk adr ki, onbe yana dek adr ki, delikanllk ann sonuna dektir. ocuklarn mizac mutedildir. Delikanlln tir. Genliin mizac scak ve hiddetlidir. Duraklama ann mddetinden sonra scakln ma tubeti, bizi kuatm olan hava ektiinden scaklk noksan bulmaa balar. Zira ki, geen b cisman kuvvetlerin ve czlerin hepsi nihayete erer. Ayranlarn bedeli iin eitlik ve bir minval zere srekli soumadr. Lakin bozulma gn gn arttndan ayran rutubetle beraber k alde gelen ile sarfolunan bedende eksilme ve geri dnme zere olduundan, rutubet yok olup, hararet sner. Tabii lm budur. u halde her bir ahsn ilk mizac

hasebince rutubeti iine alan kuvveti ne miktar ise, onun tabii ecel miktar odur. Ee r dardan bir kazaya uramazsa odur ki, mr de odur. Zira ki, Allah'n kudreti ile ulv cis mlerin sfl cisimlerde eitli tesirleri daima birbirini takip ettiinden btn halkn ekil urumlar ahlak ve tavrlar henz analarn rahimleri iinde nutfe iken tesadf eden baht ve t lihleri tesirleri ile ortaya kmtr ki, ana karnna nutfe dt saatte baba ve anann ta

ite ise ve herbirinin yldz neye bakyorsa: Eer kutlu, uursuz, o nutfenin zatna tesiri nakedilir. Mesela saadet, ekavet, anlay, hamakat, cimrilik, cmertlik, korku, ecaat, s evgi, dmanlk, hrs, kanaat, himmet, alaklk, fakirlik, zenginlik, rahat, gzellik, kemal, yorgunluk ve znt her ne konum zerine ise o mutfenin zatna ti olur. Zira ki o nutfe, ce ninin cisminin levh-i mahfuzudur Levh-i mahfuz bu lemin aynasdr. u halde her kim ki, sait olmutur, o saadetini ana karnnda bulmutur. Her kim ki ak gelmitir, o dahi ekavet ni anas karnnda almtr. Nitekim Habib-i Ekrem Sallallahu Aleyhi ve Sellem Hazretleri: "sait anas karnnda saittir. aki anas karnnda akidir," buyurmutur. Herkesin talihinin t sirini remz ile duyurmutur. nk halkn btn ekilleri, vasflar ve mizalar felik konu rahimlerde muhtelif bulunmutur. u halde eceli msemmalar dahi mizalar hasebi ile onda m uhtelif takdir olunmutur. Elhasl delikanl ve ocuk bedenleri, itidal zere scak ve rutub etli mahede klnmtr. Genlik bedenleri hiddetli, scak bilinmitir. Krarma ve ihtiyarl i, buhar ruhu ve scak kandan yukarda anlatld zere gekin olduklar iin souk ve kuru . Kadnlarn mizac erkeklerden daha souk ve daha rutubetli olduu tecrbe klnmtr.

Drdnc Madde Bedenlerin drt karmnn keyfiyetini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Bedenin ilk rutubetleri olan drt karm akc ve rutubetli cisimlerdir ki, alar nce ona dnp, onlardan bedenin czleri gdalanr. Deerleri karmn rutubetleri d En faziletlisi kan cinsidir. Sonra balgam cinsidir. Sonra safra cinsidir. Sonra siyah kpk cinsidir. Bu karmlarn her biri tabi ve tabi deildir. Tabi kan, scak ve r ir. Rengi krmz, tad tatldr. Faydas et, ya ve uzuvlarn gdas olmaktr. Tabi olmayan gi bulanktr. Tad ac olup, faydas olmaz. Tabi balgam, soukadr. Rengi yumurtann beyaz . Tad tatldr. Faydas ya kan veya kann yerini tutup, uzuvlarn gdas olmaktr. Tabi olm u mizal ve deiik renktedir. Acdr. O, ya tuzlu veya asitli olur. Tabi safra scak ve k akn, yapkandr. Faydas kana karp ve yardmc olup bedenin czleri olmaktr. Tabi olma hir cevheridir. Tabi siyah kpk tabi kann altnda kalan tortudur. Tad tatlya yakndr. laktr. Faydas al ve ehveti tahriktir. Tabi olmayanna zehirli kara kpk derler. Drt eti byledir ki: nce gdann inenme ile hazm olmas vardr ki, az yzeyi ve mide yzeyi e balantldr. u halde onda dahi hazmetme kuvveti hsldr. Zira ki, inenmi nesnenin n kokusu gitmitir. Sonra inenmi gda mideye vardnda, midenin az kapanp, tamamen ona r. Lakin sadece midenin harareti ile deildir. Belki a taraftan karacierin, sol tara ftan dalan ve onda olan atar ve toplar damarlarn, harekete kabiliyetli olan i yann, mi enin stnde ve zarnn tesinde yrein, btn bunlarn hararetleri ile

tamam olup iki saatte ilk hazm hasl olur. Midede kekek suyu gibi akc cevher olur. Son a onun kesifi mideden barsaklara ka yol bulur. Latifi mideye bitiik olan damarlar yolu dan karaciere bitiik olan ince kllar gibi damarlar ile szlp, karaciere ekilir. u hal racier o latif cevhere kavuup; snger gibi emer. Onda da nceki sindirim sresi kadar za manda pier. kinci hazm da hasl olur. O pien krmz rengi boyanp, onun yznde kaymak g ve dibinde tortu gibi nesne hsl olur. Eer ifrat derecede pierse bir yakc nesne hsl o . Eer az pierse hint kavunu gibi bir nesne peyda olur. O kaymak safradr veya siyah kpktr. Bu ikisi tabidir. Yakc olann latifi itilen safradr, kesifi itilen siyah kpkt isi tabi deildir. Hit kavunu,tabi balgamdr. Hepsinden saf ve hasi olan kandr. Lakin su yu fazladr ki, karacierden ayrlmazdan nce suyu, bbreklere inen damarlarla ekilip, kend ilerine gda olacak ya ve kan alp, art mesaneye szlp, dar kmaya yol bulur. Kva aracier stnde doan byk damara ekilip, ondan ayrlan atardamarlara akar. Sonra yree v an btn vcuda yaylr, uzuvlarn besini olur.

Beinci Madde Karmlarn olu sebeblerini, tabiat ve faydalarn ve hareket sebeblerini; buharlardan doa abi ruhu bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Tabi ka nn fail sebebi, mutedil hararettir. Madd sebebi, gdalarn ve ieceklerin mutedil olmasdr Tam sebebi bedenin beslenmesidir. Tabii safrann fail sebebi, mutedil hararettir. Madd sebebi, scak, latif, tatl ve yal gdadr. Sureta olan sebebi, fazla inenmektir. ebebi, kan karm ve bedenin beslenmesidir. Yakc safrann fail sebebi, karacierin ar ir.

Tabii siyah kpn fail sebebi, mutedil hararettir. Madd sebebi, rutubeti az olan ok scak ve kat gdalardr. Sureta olan sebebi, akmayan ve ayrmayan gdalardr. Tam sebebi, kan ku tlendirip, bedenin gdas yapmaktr. Yakc siyah kpn fail sebebi, az hararettir. Madd s az inemektir. Tam sebebi, kan karm ve bedenin beslenmesidir. u halde, karklarn do scaklk ve soukluktur. Zira ki mutedil hararetten kan; fazla hararetten yakc safra ve ok fazla hararetten yakc siyah kpk; soukta balgam domutur. Kan ile damarlardan akan rn, damarlar iinde dahi iki saat mddetinde nc hazm vardr. Azaya tevzi edildiinde a kendi nasibinin bu mddet iinde de drdnc hazm vardr. Damarlar iinde olan nc hazm lan drdnc hazmn fazlalar geen blmde akland gibi kulak kiri, gz apa, burun ki uretini bulup; bedenin azalarndan ayran ter, kir, yara ve cerahat eklinde vcuttan atlr Sz edilen karmlarn dou sebebleri olduu gibi, hareket sebebleri de vardr. Zira ki b hareketi ve scak eya, kan ve safray tahrik eder. Baz kere siyah kp dahi tahrik eder. n hareketsizlik, balgama kuvvet verir. Gzel eyler dnmek de drt karm harekete geiri m drt karmn kesafetinden, bir kesif cevher doar ki, uzuvdur veya uzvun bir czdr. Bun bi karmn latif buharlarndan, bir miza hasebiyle latif bir cevher doar ki, tabi ruhtur ayvan ruhu kabul istidadn bulmutur. Miza zere nce bu ruh doup, sonra btn uzuvlara, uvvetleri ve bakalarn kabul istidadn veren budur. u halde nefsan ve hayvan kuvvetler an bedeninin uzuvlarnda hsl olmaz. Ancak bu tabi ruh vastasyle olur. Eer bedenin bir u vu nefsan ve hayvan kuvvetlerden kesilip, tabi ruhtan kesilse, o uzuv henz hayattadr. Zira

ki uyumu veya fel olmu olan uzuv, his ve hareket kuvvetini yitirmiken yine hayatiyeti vardr. Eer lm olsa, kokuur ve bozuurdu. u halde fel olmu uzuvda, onu koruyan bir k ardr ki, bu tabi ruhtur.

31-BLM:031: NC BLM Azann fayda, mahiyet ve keyfiyetlerini, isim ve kuvvetlerini, do iklerini drt madde ile ayrntl olarak aklar.

Birinci Madde Azalarn mahiyet ve keyfiyetini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginler i demilerdir ki: Drt esasn birinci mizacndan doan bedenin kark cisimleri olduu gibi, armn dahi birinci mizacndan doan beden azalarnn cisimleri olmutur. Baz aza tek ve b suret bulmutur. Tek uzuv odur ki, hangi his olunan czn alsan, say ve cisimde cz btn ak olur. Kemik, et ve sinir gibi. Bunlara, czleri benzeen azalar denir. Bileik uzuv odur ki, hangi czn alsan, ne sayda, ne isimde btnne ortak olmaya. Yz, el ve ayak gib Zira ki, yzn bir cz, yz deildir. Bunlara: Alet uzuvlar derler. Zira ki hareket ve iler e tamamen nefsin letleri olmulardr. Czleri benzeen azann birincisi kemiktir. Sert yara tlmtr. Zira ki kemik, bedenin esas, uzuvlarn hareketinin direi bulunmutur. Sonra kk i, yumuaktr. Katlanabilir. O, kemikten daha yumuak, sair uzuvlardan daha sert klnmtr. nun yarar; yumuak uzuvlara kemiklerin balants bununla gkek olmaktadr. Ta ki yumuak i rtin vastas olup; vurma ve dme zamanlarnda her uzuvdan, yumuak olan uzuv incinmeye. So nra sinirlerdir ki, dimadan ve omurilikten bitmilerdir.

Katlanmakta esnek, gerilmekte sert olan beyaz cisimlerdir. His ve hareket iin ola n aza, btnyle sinirlerle tamamlanr. Sonra kirilerdir ki, adalelerin evresinde bitmi, s nirlere benzer cisimlerdir. Hareketli uzuvlara tam baldr. Kh adalelerin sklmas ile kir er dahi ekilmi olup; hareketli uzuvlar eker. Kh adalenin yaylmasyla ve kendi yerine d siyle kiriler rahatlayp, uzuvlar durumu zere yayarlar. Sonra kemik balarndaki iplikikl rdir ki, kemiklerden bitmi, sinirlere benzeyen cisimlerdir. Bunlarn adalelere uzan anlarna, mutlak ba derler. Kemiklerin mafsallarn ve sair uzuvlar balayanlara ke ba Bu Ad geen balarn hibirin hissi yoktur. Ta ki kendilerine lazm gelen hareket fazlal ier ilerde incinmeyeler. Bunlarn faydas, uzuvlar birbirine balamaktr. Sora atar damarl rdr ki,yrekten karlar. Uzun ve ileri botur ki; uzunlar sinirlere, cevherleri balara b erler. Bunlarn yle alp kapanan hareketleri vardr ki, sknet ile ayrlmtr. Bunlar ca Faydalar budur ki, bunlar, yrekten duman buharn samakla,ona rahat verip, ruhu bedeni n uzuvlarna tevzi iin halk olunmutur. Sonra toplar damarlardr ki, toplar damarlara b enzer cisimlerdir. Karacierden bitmilerdir. Hepsi de sakindir. Bunlar kan damarlardr

. Faydalar budur ki, bunlar karacierden kan, bedene tevzi iin yaratlmtr. Sonra zarlar erdeler)dir ki, ince ve hisleri olmayan latif sinirlerden dokunmu cisimlerdir. Sa ir cisimlerin yzeylerini rterler. Nice faydalar vardr ki: Biri, btn uzuvlar yap ve e ri zere korurlar. Biri dahi kendi lifine bitiik olan sinir ve balar vastasyla uzuvlar birbirine balarlar. Bbrekleri sulbe baladklar gibi. Bir faydas dahi akcier, karacier, ek, dalak benzeri hiss olmayan uzuvlarn cevherlerinde, bu zarlarn kendilerine deen b izzat hassas olup, lifli olan cisimlerine deeni riz olarak hissedici

olmalardr. Sonra ettir ki, bedende olan btn bu azann aralarndaki boluklar doldurur. A olan uzuvlar, bunlardan bileen uzuvlardr ki, inaallah bundan sonra onlar dahi aklanr.

kinci Madde Uzuvlarn isimlerini ve kuvvetlerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilg inleri demilerdir ki: bedende olan azadan her bir uzvun kendi nefsinde tabii bir kuvveti vardr ki, o uzvun beslenmesi ii, ancak o kuvvetle olur. O kuvvet gday, eker, tutar ve ondan fazlay dar atar. Uzuvlarn hepsinden kuvvetli olan, dima ve karacierdir. Zira ki bu ikisi yrekten hayati kuvvet, tabi hararet ve ruhu kabul edip, dima btn his lerin balangc olup; karacier, bedenin btn uzuvlarnn besleyicisi olmutur. Yrekten ga ra ki yrek, gsn iinde sol meme altnda karacier nevinden ve onun renginde fincan eklin refli ir uzuv ve latiftir ki, onun aa tarafnda, alt yzeyi ortasnda gzbebei, benzeri s h bir nokta vardr ki, en latif azadr. ismi sveydadr. Ruhun kayna ve kuvvetlerinin topl amdr. Hayvan ruhun ve insan nefsin birlikte bulunduu yer ve Rabban ilhamlarn ini yeri a'nn nazarghdr. Btn uzuvlara hayat, hareket, idrak ve gda verip, besleyendir. Btn ku erin ve uzuvlarn hizmetisi ve uadr. O, bedenin emridir. u halde bedenin baz uzuvlar bazs reis hizmetisi ve bazs ne reistir ne de hizmeti. Reis uzuvlar, o azadr ki; bedend olan ilk kuvvetlerin balang yerleridir. ahsn bekas ve nevin bekas onlara muhtatr. as hasebiyle olan reis uzuvlar tr: Biri yrektir ki, hayat kuvvetinin balangcdr. Biri ki, his ve hareket kuvvetinin balang yeridir. Biri dahi karacierdir ki beslenme kuv vetinin balang yeridir.

Nevin bekas hasebiyle reis ola uzuvlar, yine yukarda saylan bu dr. Nevin bekasna mahs olan drdnc uzuv tenasldr ki, onlar nesli koruyan meniyi dourmak iin kendilerine muhta unandr. Erkek ve kadn organlarnn tam yaps olan mizac ifade ederler. Hizmeti olan uzuv bazsna hazrlayclk, bazsna yerine getiricilik gibi hususi hizmetler vardr. Hazrlay reisin iinden nce, yerine getiricilik hizmeti reisin iinden sonradr. Yrein hazrlayc metini gren akcier, yerine getiricilik hizmetini gren atar damarlar gibi. Diman hazrla yc hizmetisi karacier ve sair ruh uzuvlar ve gda uzuvlar gibidir. Yerine getirici hizm tisi sinirler gibidir. Karacierin hazrlayc hizmetisi mide gibidir. Yerine getirici hiz metisi toplar damarla gibidir. Tenasl uzuvlarnn hazrlayc hizmetisi, onlardan nce men ouran aza gibidir. Yerine getirici hizmetisi, erkeklerde zekerin delii ve husyeler arasnda olan damarlardr. Kadnlarda meniyi iten damarlardr. Rahimdir ki, meninin yara rlan onda tamam olup, cenin oluacak yerdir.

nc Madde Ceninin azasn oluumunu bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdi r ki: Czleri benzer olan beden uzuvlarnn hepsi, iki meniden oluur. Et ve ya buna girm ez. Zira ki bu ikisi, kandan oluur. u halde et ve yadan baka czleri benzer olan uzuvl ar, peynir mayadan baland gibi, babann menisinden balanr. Btn bu uzuvlar peynir stt gibi anann menisinden oluur. Nitekim mayann ve stn her biri, kendilerinden hsl olan p ynirin btn cevherlerinden birer czdr. Bunun gibi menin her birisi, rahimde olan ceni nin btn cevherlerinden birer czdr. Bundan sonra hamile kadnn hayz kan, rahimde oluan nin gbei yolundan gdas olup, onunla

byyp geliir. Phtlap, neki azas arasnda olan bo yerleri doldurup, et ve ya olur. fas vaktine kadar kalp, ondan analk tabiat dar atar. Doumda sonra, ocuun karacierin rduu gda kan, gbekten ald kann yerine gidip, gbei kapayp, o kandan oluan et ve ya olumaya balar. Et, kann metininden oluup, scaklk ve kurulukla balanr. Ya, kann sulu

an oluup, balanr. Onun iin scaklkla zlr. ki meniden oluan azann birisi bedenden ha o uzuv hakiki bir bitimeyle yerine gelmez. Bir cz eksik olsa, onun karlnda bir ey ez. Ancak ocukluk anda, ocuun dii biter. Kandan oluan uzuv, telef olmasndan sonra yi mam bitip, benzerine balanr. Et gibi. Drdnc Madde Beden uzuvlarnn faydalarn ve zell i bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Hassasve har eketli olan btn uzuvlarn his ve hareketinin balang yeri kh biry sinir olur ve kh fark up, her kuvvetin balang yeri bir baka sinir olur. Zarlara sarlm ola i organlarn zarl yna, gs ve karnn iki tarafnda bulunan zarlarn birisindendir. Gste olan zarlar; akc ve toplar damarlar gibi azann zarlarnn kayna kaburga kemiidir. Bolukta olan aza ve dam rlarn zarlarnn kayna karn adalesindendir. Etten olan btn aza, ya liflidir, adalede ol et gibi. Veya onda lif olmaz, karacier gibi. Bedenin hareketleri ise ancak lifi i le olur. Gerek irad olsun, gerek tabi olsun: rad hareket, adale lifiyle olur. Tabi ha reket, et ve damar gibi. rad hareketle tabi hareketten bileen hareket: Bu iki hareke t uzunluk ve en bulunan bir yapya mahsus lif olur. u hale ekmek iin uzlaan, itmek iin tersi ve tutmak iin ikisi aras lif

gereklidir. Azadan aort gibi bir tabakal olan uzvun ksm lifi birbirine benzerdir. ki tabakal olan uzvun d tabakasnda lif birbirine muhaliftir. tabakasnda lif enlidir. i yzeyinde lif uzunlamasnadr. Ancak bir tarz zere yaratlmtr ki, ekme lifi ile itme bir olmayp, belki ekme lifi ile tutma lifi birlikte olsunlar. Ancak barsaklarda deil. Zi ra ki, barsaklarn tutmaya iddetle ihtiyac yoktur. Her zaman ekmeye ve itmeye muhtatrl Kendi cevherinden uzak olan cisimleri kuatan sinirsel azalarn bazs bir tabakal, bazs ki tabakal bulunmutur. ki tabakal yaratlanlarnda nice faydalar vardr. Birinci fayda: nde olan cisimlerin hareketi kuvvetiyle yarlmaktan korumaktr. Can damarlar gibi. kin ci fayda budur ki: lerinde bulunan sakl cisimler, ayrma ve kmadan iki kat korunmu olu Can damarlarnda olan ruh ve kan gibi. nc fayda budur ki: tme ve ekmede, o uzuv kuvvetl harekete muhta olduunda, itme leti bir tabakasnda, ekme leti bir tabakasnda baka bul unlar. mide ve barsaklar gibi. Drdnc fayda budur ki: O uzvun sinirsel i tabakasn koru iin, d et tabakas hazm iin ayrlm olsun. Zira ki hazmeden, hazmedenle karlamaksz lar olmak mmkndr. Baz uzuvlarn mizac kana yakn olup, kan ona gda olmak iin birok tasarruf etmee muhta olmaz. Et gibi. Onun iin ete ulaan gda, bir mddet kalp sonra et as olmak iin onda boluk ve karnck yoktur. gda, ete dt saatte, ona meyledici olur. andan uzak mizal olup, kan ona deimekte ok deiime muhta olur; kemik gibi. Onun iin g da bir mddet kalacak ya bir boluk vardr; ayak ve bilek kemii gibi. Veya ayr boluklar v ardr; alt ene kemii gibi. Byle olan aza, vaktinde gdadan ihtiya st alr ve eker. Ta la kendi nefsine dntre. Kuvvetli aza, kendi fazlalklarn zayf olan

komularna iter. Yrek i organlara, dima kulak arkasna, karacier bunun iki yanna ittikl gibi.

33-BLM:033: KNC BLM Omurga kemikleri, boyun kemikleri, kaburgalar, ee kemikleri ve k miklerinin bileim keyfiyetini be madde ile aklar.

Birinci Madde Omurga kemiinin bileim keyfiyetini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilgil eri demilerdir ki: Omurga kemii nice faydalar iin yaratlmtr. Bir faydas budur ki, can ekasnda kedisine muhta olunan murdar ilii (omurilik) iinde bulundurmutur. zira ki btn zuvlarn sinirlerinin ak yeri dima olsayd, insann ba imdiki grnnden fazla byk ene ar bir yok olurdu. sinirler, uzak uzuvlara ulamakta, uzun mesafeye muhta olup; fe tlere ve kopuntulara ak olmaktan baka, ar uzuvlar yerlerine ekmekte kuvvetleri az olur u. u halde yaratc Allah Tal, hikmet ve inayetiyle dimadan bir cz olan omurilii bedeni erimi bir maden gibi aktp, omurgay ona muhafz etmitir. Ta ki omurga etrafnda sinirler n blmleri tevzi olunmak uygun olup, daha gzel ola. Omurgann bir faydas budur ki: nnde onulmu olan azalarn koruyucu kalkan bulunmutur. Onun iin boumlar ve kntlar vardr Senaen ismiyle isimlendirilmilerdir. Bir faydas dahi budur ki, beden kemiklerinin y aratlna esas ve temel bulunmutur. Nitekim gemi omurgas gibi olduu yukarda bilinmitir n iin omurga kemii gayet metin ve muhkem yaratlmtr. Bir faydas dahi budur ki, insann kalkmas iin ve hareketine imkan ii mstakil bulunmutur. Onu iin omurga kemiinin dzeni

omurlarla nazm olunmutur. Hepsi tek kemik veya byk kemikler olmayp, gzel intizam, en i yi yaratl zere klnmtr. Omurlar arasnda bulunan mafsallar e yumuaktr ki, kvam za erttir ki katlanmaya engel ola. Belki byle ara ara yaratlmtr. Omurgann omurlar bir kem ktir ki, ortasndan omurilik nfuz edecek delikleri vardr. Baz omurlarn sa ve solundan d eliin iki tarafndan drt knts bilinmitir. Bazs yukarya ait, bazs aaya aittir. d bir tarafnda, ikisi bir tarafnda bulunmutur. Baz omurlarn sekiz knts mahede k arnn biri budur ki: Bunlarla afsala nasb ve bitime ile omurlar aras muntazam olup; b irinin kntlarnn balar, birinin oyuklarna grimi olup, metanet bulmutur. Bu omurga o dn gayri, baka kntlar vardr ki, onlarn faydalar; arpmadan koruyup, mukavemetleriyl olmaktr. Bu kntlar, sert ve geni kemikler bulunmutur ki, omurlarn uzunlamas zerine ur. Bunlarn gerisinden yana yerlerine evk ve senasen denilmitir. Sada ve solda uluna nlarna kanatlar derler. Bunlar, bedenin uzunlamasnda olan sinir, damar ve adaleler i korurlar. Kenarlara yakn olan kanatlarn bir faydas dahi budur ki: Kenarlarn st tepe leri bunlara aklm olup, oyuklaryla raptedilmi olu. Zira ki her kanadn iki ukuru ve he enarn iki yumru knts vardr. Bu omurlarn orta deliklerinden baka ince delikleri vard lardan sinirler kp, damarlar girer. Bu delikler onun iin omurlarn iki tarafndan yaratl gerisinde bulunmamtr. Zira ki onda, giren ve kan damarlar arpmadan koruma gerekmez. D marlar ve sinirler, eer omurgann nnde yaratlsayd, bedenin tabi arlyle ve irad ha illi olan yerlerde vaki olmakla, zayf olup, raptedemezlerdi. Bu, koruma iin olan kntla rn zerine sinir ve

rutubet akc olup, kaplam ve rtmtr ki, teet olduu et, incinmesin. Mafsallarn knt dur. Onar, birbirini takip ile muhtem tutup, her taraftan raptederler. Lakin nden olan takip gayet salamdr. Geride ola selistir. Zira ki n tarafa eilme, arkaya eilmek ten ziyade gerekir. u halde omurgann omurlar, takip ve irtibatlaryle byle muhkem oldu klarndan, tek bir kemik gibi sebat ve skn iin yaratlmamtr. Eime ve katlanmay kabul iyle esnek olduklarndan, birok kemikler gibi hareket ve esneklik iin konulmutur. kinc i Madde Boyun omurlarn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerd ir ki: Boyun omurlar akcier iin, akcier nice faydalar iin yaratlmtr ki, aklansa ge oyun omurlarnn, omurga omurlarnn stndeki, altnda olan omurun zerinde yklenmi olduu bir omur, kendi taycsndan kk ve hafif yaratlmtr. Ta ki zann hareketi hikmeti b nmutur. Omurgann en altnda ve sonunda olan omur, hepsinden daha byk ve daha sert yara tlmtr. Ana karnnda, kemiklerin nizamndan nce bulunmutur. Kair iinde hepsinden sonra ak olur denilmektedir. Omuriliin en st, yer altndaki su yolu gibi ok ve kat olduu iin yun omurlarnn delikleri daha geni klnmtr. Zira, sinir blmlerinden yukarya mahsus o hsus olandan oktur. u halde boyun omurlar kk ve delikleri geni olmas, ince cisimlerin rei olarak, hepsinden sert ve salamdr. Senasenleri kk, kanatlar byk ve ikier bal murlarn harekete ihtiyac, sebata ihtiyacndan fazla olduundan, st mafsallar alt mafsall arndan selis ve yumuak klnmtr. Bu mafsallarn iddet ve salamla ihtiyac az olduun ki gibi, st alta bal olan mafsal kntlar

byk ve geni olmayp, kk bulunmutur. Boyun omurlarnn says yedi olmas, uzunluu mut r. Bu omurlarn birincisinden baka, her birinin onbirer knts vardr ki, birer sinse, i e, ikier kanat ve yukar tarafa km olan drder knt ve aaya drder kntldr. S , her iki omur arasnda, yarm zere taksim olunmutur. Fakat ilk omur ile ikinci omurun nice zellikleri vardr ki, sair omurlarda bulunmaz. Zira ki, ban sa ve sola olan hare keti, kendi ile birinci omur arasnda bulunan mafsal ile bantl olmutur. Ban n ve arka an hareketi, kendisi ile ikinci omur arasndan bulunan mafsal ile vcut bulmutur. Ama ilk mafsal, birinci omurun ahsiyeti zerinde sabit olmutur. Bu omurun t tarafnda iki oyuu vardr ki, onlara ba kemiinin iki kntl taraf girmitir. Vakta ki bu iki knt yukar kp, br oyuuna tamamiyle gmlse; ba ondan yana meyledip, o tarafa eilir. Ama al, ikinci omurda bulunmutur. Bu omurun n tarafnda uzun bir knt yaratlmtr ki, biri n omuriliin nnde olan deliinden girip, ba kemiinde bulunan omuruna ular. Vakta ki, s en knt, o omurun deliinden geip, omura girse, ba n tarafa meyledip eri olur. Eer sa, ba dz durur. Eer knt, deliinden dahi karsa ba arka tarafa kayklr. kinci omu ahi ksa bir knt vardr ki, ancak birinci omurda olan ukuru itinde hareket edip,onu ge

Ama birinci omurun zelliidir ki, sensenesi olmaz. Olmadnn faydas budur ki, ar olmay nde olan sinir ve adalelere zahmet vermez. Bu ukur ba kemiinde gmlm gibi olduu iin k ar dahi yoktur. Zira ki, sinirlerin balang yerine yakn olup, yerleri dar olduundan kan atlar bulunmamas hikmet-i ilhidir. Bu omurun zelliklerindendi ki, sinirle ondan doarl ar. Sair omurlar gibi iki

tarafndan ve ortak noktadan domazlar. Ancak geri tarafnn stnden iki delikten hepsi lif gibi ince olduklar halde dar karlar. Uzadka yava yava alnlarlar; yerlerine gre net bulurlar. kinci omurun ksa knts, gerisinin stnde bulunup, onda sinir k yeri n, bunun delikleri sensenesinin yanlarnda krlmtr. Bu ikincinin kntlar salam bala mura balanmtr. ba mafsal, birinci omur ile selis bulunmutur. kinci omur ile sair omur mafsallardan daha selis klnmtr zira ki, bu iki mafsal ile olan ba hareketlerine ihtiy a faza bulunmutur. Hepsi yaratcnn san'at bilinmitir.

nc Madde Gs omurlarn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Omurla kemiklerdir ki, kaburga kemiklerine bitiik olup, nemli azalar toplayc ve muhafzdr. Bu lar oniki omurdur ki, onbirinin sensenesi ve kanatlar vardr. Birinin kanad yoktur. Senseneleri eit deildir. Zira ki, bunlardan yrek gibi mhim azaya en yakn olup, bitiik oan daha byk ve daha kuvvetlidir. Gs omurlarnn kanatlar dierlerinden sert olup, kab onlara ulamazlar. Gsn yedi st omurunun senseneleri byk ve kanatlar kaln olup metane mutur. Ta ki, uzuvlarn demiri olan yrei en iyi ekilde koruyalar. nk bu omurlarn cisi , sensene ve kanatlarna gitmitir. u halde bunlarn mafsal kntlar, ksa ve geni suret Onuncu omurun zerinde bulunan omurlarn st tarafa doru olan mafsal kntlarnda setli vardr. Aaya doru olan kntlar yumru taraflar, o ukurlara girip, senseneri aaya n sensenesi kubbe gibidir. Mafsal kntlarnn iki tarafnda olan ukurlar setsiz bulunmu ra ki, st, altyla birlikte

setlenmitir. Onuncunun altndaki kntlar st tarafna ve ukurlar aa tarafna meyill ri st tarafna kavisli bilinmitir. Onikinci omurun kanatlar olmaz: Zira ki, onda kabu rga kemii varken gerek kalmaz. Midenin zarlar taraf, bu onikinci omura bitiiktir bu omurun st kk yapl olduundan, kendisinde fazla mafsal knts yoktur. Gs omurlar olduu iin mterek delikleri iki omur arasnda eit blnmeyip, derece derece yukardakinde a ve aadakinde az olup, sinir delii tamamyle onuncu omurda bulunmutur. Gsn dier omu iki uyluk aras olan brn btn umurlar, bu delikleri tamamiyle iine ald iin onlarn rlerin k iin bu omurlarn sa ve solunda birer delik yaratlmtr. Gsn omurlarnn kanatlar vardr. Mafsal kntlarnn aalar, koruyucu kanatlara benzer geniliklerdir. k olmutur. Br, kuyruk sokumu ile beraber kasn tamamna kaide gibi olup, o direk kemii bacak sinirlerinin k yeri olmutur. Br kemikleri tr ki, onlar btn omurlardan dah llar daha sk ve kanatlar daha geni bulunmutur. sinirler iin n ve arka taraflarnda de r vardr ki, oyluk mafsallar onlara mni olmaya. Bu br kemikleri aklanan br kemikler r. Kuyruk kemii, kkrdak omurdan meydana gelmitir. kntlar yoktur Kk olduklarnd gibi sinirleri ortak deliklerden bitmitir. nc omur tarafndan bir sinir kmtr. u ha dan anlalmtr ki, omurgann tamam bir tek nesne gibidir. Fazlalk ve ekillerse yuvarlak ra ki arpma fetlerini kabul etmekten en uzak ekiller, yuvarlak ekillerdir. Onun iin o murga

omurlarnn yukardakinin ba aaya, aadakinin ba yukarya kayklm olup, orta omur epsi toplanmtr. Bu onuncu omur, omurgann uzunluu hasebiyle senasenin ortas olup, iki y den birine bklmtr. Ta ki iki taraftan her irinde bulunan dokuz omur, bu onuncu omurun zerine toplanm olup, nizam bulalar. u halde boyun omurlar ile omurga omurlarnn toplam yirmialt omuru bulmutur. Drdnc Madde Kaburga kemiklerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Kaburga kemikleri, kuattklar nefs detlerini ve gda letlerinin ykseklerini korumak iin yaratlmtr. u halde bunlara arlk olmak ii ren fet hepsine ermek iin gda ve nefesten gs boluu dolup, geni yere muhta olduunda ay olmak iin ve teneffs ilerine tayin olunan gs adalesi zlmemek iin mteaddit kabur eri olup, hepsi tek kemik olmamtr. Bu gs kemikleri, ba aza olan yrei ve onun ardnda

n azay kuatmlardr. Zira ki, o azalara rz olan fetlerin tesiri, byk i olduundan, o ihtiyat ile korumak lazmdr. Onun iin stteki yedi kaburga, kedi ilerinde olan nefsan a za zerinde, gs yannda birleip, yrei her ynden korumakla her ynden kuatmlardr. A olan alt kaburgalar, arka taraftan koruyucu kalkan gibi, karacier dalak vesair a zay korumak iindir ki, birbirine bitiik olmayp derece derece ksalmtr. Yukardakilerin as yakn ve aadakilerin uzak bulunmutur. Ta ki, midein yeri geni olup, gda ve nefesten lduunda glk ekip, incinmi olmasn. stteki yedi kaburga, gs kaburgalar ismiyle isim r. Bunlar, her taraftan yedier kaburgadr ki, iki ortalar byk ve uzun, etraf ksa klnm ki bu ekil, her ynden insann uzuvlarn daha iyi

sarmtr. Bu kaburgalar, yumrular zere, nce aaya meyledip, ondan yukarya dnerek, kem itimitir ki, sardklar mekan geni bulunsun. Nitekim kaburgalarn her birinden iki knt a omurlarnn her bir kanadnda olan iki ukur omura girip, katmerli mafsal hsl olmutur. B nun gibi, bu yedi kaburgann gs kemikleri ile bulunan bileimi, aynen omurga omurlarnn o urga ile olan bileimi gibi suret bulmutur. Geri kalan be ksa kaburga, arka kemiklerd ir. Ular sivridir. Ular kkrdaklarla korunmutur ve arpmalardan uzaktr. Krlmaktan em lkla sertlik arasnda ota bir kkrdak cisim ile yumuak uzuvlara bitiik ve gmlktr. G kemikten olumutur. Onun tek kemik olduu, yine hafiflik iin bilinmitir. Kendi, yumuak kkrdaklarla balanm ve mafsallar salam yaratlmtr. Ta ki, solunum organlarnn geni lkla msaadeleri bulunsun. Bu kemiklerin says, kendilerine ba olan kaburgalar saysnca bulunmutur. Gs kemiinin en altna geni bir kkrdak kemik bitimitir ki, onun aa t bi olup, hanere benzemekle, haner kemii nmyle hret bulmutur. Bu kemiin faydalar: Mi koruyup, gs kemii ile yumuak uzuvlar arasnda araclk edip, sert ile yumuak arasn bi e uyuntu vermektir.

Beinci Madde Kprck kemiini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Kpr emii, gs kemiinin iki yanndan her birinin zerine konulmu bir kemiktir ki, onun bolu oazn yannda bo bir aklk kalmtr. Ta ki ondan dimaa ykselen damarlar ve inen sinirl bulmutur. Bu

kemik, bolua meyledip, omuz tarafnada bitimitir. Omuz, bu kemikle balanm olup, ikisi ilikte kol kemiine balanmtr. Omuz kemii ince faydalar iin vcuda gelmitir. Bir faydas ki: Kol ile el ondan asl olup, gse bitisin. iki elin, birbirine hareketi kolay olup, selasetten kalmasn. Bir faydas budur ki: Omuz, kaburga kemiklerinden uzak olup, i ki kolun hareketi geni kalp, engel olmasn. Bir faydas budur ki: Gse hasredilmi olan uz vlara kalkan olup, omurga omurlarnn senasin ve kanatlar makamnda durup, gse fet ermesi . Bu omuz kemii, gs boluundan yana ince, enseden yana kaln olmutur. Boluk taraf ze mi bir boluk vardr ki, kolun dnen taraf ona girmitir. Bunun ii knts vardr ki, bi st tarafna kalklmtr. O, karga burnu nmn bulmutur. Onunla omuz, kprce balanmt t tarafa eilmekten engel olmutur kinci knts, aa ve n tarafa gelmitir. Yine kol k gel olmutur. u halde gsten yana uzaklatka, geni olup, yaylmtr. Bu kntnn d onun kaidesi, boluktan yana, dar as gste yana gelmitir. Ta ki srtn dz olmasna hal iin, omurga omurlarnn senasini yerinde koruyucu olmutur. Bu kntya bitiik olan kkr k tarafyle omuz genilii son bulmutur. Bu kkrdan bitimesi de, dier kkrdaklar gibi

34-BLM:034: NC BLM ki el ve iki ayak kemiklerinin bileik keyfiyetini, isim ve zell yedi madde ile aklar.

Birinci Madde iki pazu kemiklerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerd ir ki: Pazu kemii yuvarlak ekil zere suret bulmutur. Ta ki fet kabulnden uzak olmutur. t taraf yumru olu, omuz ukuruna gevek bir mafsalla girmitir. Bu mafsala gevekliinden, k kma rz olmutur. Bu geveklikte iki fayda vardr: biri ihtiyatr, biri emniyet ve sela r. htiya: Btn ynlerde selamet harekettir. emniyet ise, sbittir. Zira ki pazu, her tara ftan yana hareket etmee muhtatr. Lakin o hareket, onda ok ve devaml gelir. Ta ki, bala rnn kopmasndan korkula. Belki pazu, ou durumlarda skin ve sair mafsallar hareketli bul

nmutur. O mafallar pazudan ziyade muhkem yaratlmtr. Pazu mafsaln drt ba tutmutur. B ine perde gibidir ki, o mafsal, sair mafallar gbi kuatc olmutur. kisi sonundan inmitir . Birinin taraf geni olup, pazu tarafn evrelemitir. biri byk ve sert olup, drdnc b aburun kntsndan inmitir. ekilleri geni olup, pazuya temas etmitir. Pazu kemii gs olup, boluktan yana yumru klnmtr. Ta ki zerinde toplanm ve tertip edilmi olan adale nirler ve damarlar rtlm olup, avulad nesne gkek ve kolay avulansn. iki el, birbir rahat ulasn. Pazunun alt tarafn zerine iki bitiik knt bilemitir ki, i tarafnda ci bulunup, bir nesne ile mafsal olmayp, ancak sinir ve damarlar korumak iin yaratlmt D tarafnda olan knt ie ve stte olan ukurda bulunan lokma ile dirsek mafsal tamam ol si arasnda bir yeri vardr ki, onun iki tarafnda iki oyuk vardr. stteki oyuk nde ve alt taki oyuk arkada vki olmutur. st oyuun engeli yoktur. Dzgndr. Fakat ikinci oyuk, daha tr. Gs oyuuna yakn

olan yeri dz olmayp, oyuu dahi yuvarlak bulunmayp, duvar gibi dz yaratlmtr. Ta ki on ol knts, boluk tarafndan yana hareket edip, ona ulatnda dursun. Bu iki oyua, iki milerdir. Bu mafsallar, bu yap zere dzen tutmutur.

kinci Madde Bilek kemiklerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Bilek, uzunlamasna iki kemikten olumutur. Onlara: iki bilek kemii derler. Bunlarn baparmaa yakn ola stteki ince olup, ona, st bilek kemii derler. Kk parmaa yakn ol i, tayc olduundan alt kemik adn almtr. st bilek kemiinin faydas: Onunla bilein bklc olmaktr. Alt kemiin faydas: Onunla bilek kavrama ve yaylmadan yana hareket eder. iki kemiin her birinin ortas ince ve latif yaratlmtr. Ta ki, kaln adaleler onlar sk arlk veren kalnlklarndan kurtulmu olalar. ama etraf, et ve adaleden arnm ve bala nmi olduklar iin, mafsallarn hareketiyle sert arpmalara uradklar iin kaln ve metin mik, girintili-kntl olup; faydas, eik hareketlere kabiliyeti olmak bilinmitir. alt ke , yumma ve amaya yarad iin dz yaratlmtr. Dirsek mafsal, adale ile st ve alt kemi ndr. st kemiin tarafnda kk bir ukur vardr ki, pazunun boluk tarafnda olan knt . O ukurda, bu kntnn dnmesiyle eri hareketler hsl olmutur. Alt bilek kemiinin iki ralarnda (sin) harfine benzer benzer bir yer bulunmutur. Onun ukurunda olan yzeyi yu mru klnmtr. Ta ki pazunun ukur tarafnda olan yere girip, dirsek mafsal ondan bilee. ki giren yer, ukur yer zerinde geri ve st

taraflarna hareket eylese, el yaylr. Kaan knty haseden ukurdan duvar eri ayrlsa; e yaylmaktan haps ve men edip, adale ile bilek istikametine yakn olur. Kaan iki yer birbirinin zerinde n ve st taraflarna hareket eylese, el yumulup, bilei pazuda n taraf a teet olur. ki kntnn aa taraflar, tek bir ey gibi toplanm olup, onlardan geni meydana gelir ki, ounlukla alt kntda bulunmutur. Bu ukurdan fazla kalan fetlerden u lmak iin yumru ve kaygan yaratlmtr. Alt bilek kemiinin ukuru gerisinde uzunlamasna bi ardr ki, faydas: Korumak ve kollamaktr. nc Madde El ayasnn kemiklerini bildirir. Ey malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: El ayas, bir ok kemiklerden meydan a gelmitir. Ta ki czne erien fet, btnne erimesin. El ayas, eli yumduunda, o kemikl amakta ve byk cisimler zerinde avucun ukur olmasyle, kayganlarn tutulmas mmkn olsun miklerin mafsallar birbirine zaptolunmutur, ta ki dalmasn. Avucun ald nesnelerde tutu yf olmasn. Hatta ayann derisi soyulsa, bu kemiklerin hepsi bitiik ve tek grnr. Bu biti ile bile bu kemikleri birbirine birok balar, salam balayp; bir miktar mutavaat vermit ir. Ta ki avucun iinde kavramaya yarayan ukurluk meydana gelsin. Aya kemikleri yed i ve bir de fazla kemik yaratlmtr. Ama yedi asl kemik, iki saf klnmtr. Bir saf, bi nadr ki, cisimleri ince ve saylar bulunmutur. kinci safn kemikleri, parmak taraklarn yana bulunduklar iin geni olup, says drt bilinmitir. u halde araya sktrlp, nce ve gayet bitiik bulunmutur. teki safa yakn olan taraf, geni ve bitiiklikleri az k Sekizinci kemik ise, el ayasnn iki safn dzenlemek iin deil, belki

ayaya yakn olan siniri korumak iindir. kemiin alarnn birlemesinden, onun tek ucu h iki bilek kemii ularndan hsl olan geni ukura girip, ondan mafsal yumulur ve alr. Al ek kemiinde aklanan knt, aya kemiklerini yakn ola kemiin ukuruna girip, onunla mafs

ve ak olmutur. Tarak kemikleri drt olup, drt parmaa mukabil gelmitir. Bu tarak kemikle i, ayaya yakn olan tarafta birbirine yakn olmutur. Ta ki bitiik gibi olan kemikleri ayaya bitimesi gkek olsun. Parmaklar tarafndan yana bir miktarca ak olmutur. Ta ki kem kler, farkl aklklara gzel bitisin. tarafndan ukur olmutur, ta ki genilik ve sk mafsal ile tarak kemikleri, aya etrafnda olan ukurlara, kkrdaklara brnm olan tarak lerinden kntlar giriiyle telif edilmi yaratlmtr.

Drdnc Madde Parmak kemiklerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: El parmaklar eyay kavramakta yardmc letlerdir. Parmaklarn eti, kemiklerden hli y tlmad. Geri muhtelif hareketleri slk ve balk hareketleri gibi mmkn idi. Lakin parmakl ileri, el titremesi gibi zayf olmayp, metin ve kavi olmak iin kemiklerle dolu yaratlmt Bu parmaklar, birer kemikten yaratlmayp, mteaddit kemiklerle bulunmutur. Ta ki ileri zor olmasn. Her parmak kemikten yaratlmtr. Zira ki, den ziyade olsa, ar eyay z z kalrd. ten az olsa, parmaklarn hareketleri eksik olurdu. Parmak kemiklerinin ular in e, kaideleri genitir. sttekiler alttakilerden boy boy byk yaratlmtr. Ta ki yklenici enen arasnda mnasebet gkek olsun. Bu kemikler yuvarlak klnmtr. Ta ki fetlerden koru lar. Boluksuz ve iliksiz,

sertlik zere yaratlmtr. Ta ki ekme ve kavrama hareketlerinde metanetleri salam ve kuvv tli olsun. Dlar yumru, ileri ukur bulunmutur, ta ki tutma ve oma kolay olsun. D tara ahi ba parmak ve kk parmak gibi parmak olmayan taraflar yumru klnmtr; ta ki skma en korunmu olan yuvarlak ekle benzesin. lerinde et az olmutur. Ta ki onlar koruyup ve tp, kavrama ile temas olunan nesnelerin altnda eilici olsun. D taraflar etsiz klnmt , ar olmayp, hafiflik bulsun. Parmaklarn etrafnda trnaklar olmutur. Ta ki ular, etki lah yerini tutsun. Parmaklarn u etleri oktur. Ta ki birine yaptnda iyice tutsun. Orta rman mafsal uzun olup, tekilerininki daha ksa olmutur. Ta ki, kavrama srasnda parmakl etraf eit olup, avucun iinde bo yer kalmay, muntazam olsu. Kavranan yuvarlak zerinde e l ayas ve parmaklar ukurlap, her taraftan ona temas klsn. Ba parmaklar, dier drdnde ksa ve kaln yaratlmtr. Ta ki hepsine mukavemette muadil kalsn. Eer ba parmak, kendi gerisinde konulsayd, faydas kalmayp, engelleri peyda olurdu. Zira ki eer ba parak, el in iinde olsayd, el iiyle ola ilerin ou yaplamazd. Eer kk parmak tarafnda konuls avradklar nesnede, birbirine mukabil ve uygun gelmezdi ve birbirine yardm edebilmez di. Eer elin srtna olsayd, ziyade uzak olup, yarar kalmazd. Baparmak, tarak kemiine b mad. Ta ki kendi ile drt parmak arasnda mesafe dar olmaya. u halde, vakta ki, drt par mak bir taraftan, bir nesneyi kuatp, baparmak ta onlara mukavemet eylese; elin, bir byk nesneyi alp kavramas mmkn olur ve bir tarafla baparmak, avucun kavrad nesnenin nzeridir ki, onu rter. Btn parmaklarn asyii, rutubetli ve yapkan klnp, birine gire li ve yapkan kkrdak ve ukurlara

bitiik yaratlmtr. Ta ki onunla rutubetleri srekli olup, onlara hareketlerinden kuruluk gelmesin. Mafsallarn, kuvvetli balar sarp, kkrdak rtleriyle bitiik yaratlmtr. T lsunlar. Ziyade salamlk iin mafsallarnda bulunan aklklar, kk kemikler ile doldurul et verilmitir. Bunlara: Semsemaniye derler. Trnaklar drt fayda iin yaratlmtr. Birinci ydas: Bir nesneyi balayp dmlemekte; parmaklara dayanak olmaktr. kincisi: Onlarla ufak sneleri kaldrp toplamaya kudret bulmaktr. Drdncs: Baz vakitler, gerektiinde, silah g nlarla dmandan intikam almaktr. Trnaklarn etraf, yuvarlak klnmtr. Ta ki arpma fe unsunlar. Yumuak kemiklerden yaratlmtr. Ta ki sert nesnelerle karlamada kolaylkla e elametle bklsnler. Mukavemetle yarlp ve krlmayp, salam kalsnlar. Kaznma ve trple a bulunmulardr. Onun iin byyp ve geliip, uzar klnmlardr. Ta ki arpmalarda mahvol m olsunlar. Uzadka, kesmekle karar bulsunlar. Beinci Madde Kask kemiklerini ve kalay b ildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Bedende bulunan kemiklerin biri dahi kask kemiidir. O, kuyruk sokumu yannda sal ve sollu iki kemikte ndir ki, kasn ortasnda salam bir mafalla birbirine bitimitir. Bunlar, ad geen sttek lerin yesas gibi bilinmitir. Alttaki kemiklerin hepsinin yklenicisi ve nakledicisi bulunmutur. Bu iki kemiin her biri drt cze taksim olunmutur. Boluktan yana olan parala a hsla kemii ve harkafe kemii ad verilmitir. nden yana olan paralarna kask kemii d rkadan yana olan paralarna virek kemii denilmitir. ie ve aaya olan paralarna kala

itir. Zira ki, bularda, iki kala kemiklerinin yumru ular girecek oyuklar

bulunmutur. Bu iki kemik zerinde meni letleri, rahim, makat, mesane gibi latif azal ar konulmutur. ki ayan faydas: iki nesnedir. Biri nizam, zere ayakta durmaktr ki, iki yak ile sabit ve kaimdir. Biri yukar kma, inme ve dz durma durumlarnda intikallerdir. iki kala ve iki ayak ile bu intikaller yaplr. Zira ki, eer ayaa bir fet erise, ayakta durma dzeni zor olur. ntikal kolay ve rahat olur. Eer kala ve baldr adalesine bir fet erise, o vakitte ayakta durma kolay olur, intikal zor olur. Ayak kemiklerinin bir incisi iki kala kemiidir ki, bedende olan kemiklerin en bydr. Zira ki, bu iki kemik, erinde olan yklenici ve altlarnda olan nakledicidir. Bu iki kemiin st taraflar kubbe g bi yumru olup, hakk'u-l vikete olan ukura girmitir. Bu iki kemik, nden ve boluktan y ana yumru, geri ve ieriden yana ukur ve kesik klnmtr. Ta ki byk adleleri, sinirleri, damar gkek koruyup; hepsinden dz bir nesne hsl olup, onula oturu daha gzel olsun. E kk'u-l virek beraberinde dz konulsayd, iki oyluk aras uygunsuz ve geni olup, yamuk o lurdu. Bu iki kemiin alt tarafnda diz mafsallar iin her birinin iki knts vardr. Diz dan nce baldr kemiklerini beyan ederiz, ta ki ondan diz mafsal ortaya ka. Altnc Madde aldr kemikleri ve iki diz mafsaln bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginle ri demilerdir ki: bilek gibi baldr dahi iki kemikten yaratlmtr. Biri byk ve uzundur k ona byk kasba denilmitir. Biri kk ve ksadr ki; st taraf kala kemiine bitiik olma ad verilmitir. Kala gibi baldr kemiinin boluktan yana yumruluu bulunmutur. Kk kasb rafta iten yana yumru yaratlmtr. Ta ki onlarla baldr adaleleri ve sinirleri

muntazam olsun. Hakikatte baldr, o byk kasbadr ki, kala kemiinden ksa bulunmutur. Ta hareket iin hafif olsun. Bu baldra bir mutedil miktar verilmitir ki; ne stn tamaktan olur; ne hareketten zorluk bulur. Bununla bile kk kasba ile dahi ona kuvvet ve sala mlk verilmitir. Kk kasbann bu salamlndan dahi byk kasba ie aralarnda olan sinirl ar rtc ve koruyucu bulunmutur. Mafsal nnde byk kasbaya itirakle yumulma ve yaylmay vermek iin yaratlmtr. Diz mafsal: Kala kemiinin alt tarafnda olan iki kntnn bal afnda bulunan iki ukura girmek ile hsl olmutur. Bunlar, birer lif ba ile balanm olu taraftan iki metin ba ile muhkem dmlenmitir. kisinin nleri diz kapa kemiinde yerle kapa ayr bir yuvarlak kemiktir ki, ona diz gz denilmitir. Bunun faydas, diz zerinde rma annda diz mafsaln ayrlmaktan bu kemik ile koruyup, emniyet bulmaktr. Bu ar bedeni ayan mafsal, hareketi ile kuvvet verip, ona direk olmaktr. Ve bu kemiin yeri bu mafs aln nnde bulunmutur. zira ki bu mafsala ani saldr ve arpma ou zaman n taraftan olur mitir. ama geri taraftan yana ani arpma olmayp, sa ve sol tarafa eilmesi az bulunmutur . u halde ani kalkma ve oturmalarda diz mafsalna n taraftan zor zahmet gelmekle iht iyat klnmtr. Yedinci Madde Ayak kemiklerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Ayak, ayakta sebat iin let yaratlmtr. ekli, ayakucu tarafn m bulunmutur. Ta ki zerine dayanma ve dinelmeye yardmc olsun. taraftan yana beli inc mtr. Ta ki ayakta durma durumunda n taraf ayaktan yana dnk olup, yrrken atlacak aya kla, yrme dzeni uygun olsun.

Dikenli olan yere, ayak bastnda taban zere olup, diken ona iddetle batmasn. Yuvarlak n snelere ayak ayas, kolay ve salam basp, bir tarafa kayp gitmesin. Ayan ok kemikten olu ndan nice faydalar bilinmitir. Biri budur ki: Ayak, bast nesneyi gerektiinde salam bas sabit olmaya kadir bulunmutur. Zira ki ayak, bast nesneyi el ayasnn kavrad gibi kavr linmitir. Sair faydalar, ok kemikli olan azann saylan faydalarnn ayns bulunmutur. B emikleri yirmialt adet olmutur. Biri topuk kemiidir ki, onunla bacak mafsal tamamlan mtr. Biri ke kemiidir ki, ayakta durmann temel direi onunla bulunmutur. Biri kayk k ki, ayan ortas onuna yerden kalkp n taraf dahi onunla yere gelir. Ayak bileinin drt k vardr ki, onlarla ayak taraklara balanr. Biri merdiven kemiidir ki, altgen eklindedir . O, ayan d tarafndan yana konulmutur. Ta ki, yer zerinde o tarafn sebat gkek bulu emik dahi tarak iin yaratlmtr. insann ayak topuu dier hayvanlarn topuundan daha k ketinde faydal olan kemiklerin en yararl topuk bulunmutur. Nitekim ayan sebatnda fayda l olan kemiklerin en lzumlusu topuk bilinmitir. Topuk, daha nce aklanan iki baldr kemi in yuvarlak taraflar arasnda konulmutur ki, onu st tarafndan, kafasndan, d tarafndan tarafndan kuatmtr. Onun iki taraf, topuk kemiindeki ukura girmitir. Bu topuk, bacak

arasnda bir vastadr ki, onunla birbirine gkek bitimesi bulunmutur. O ikisi arasnda ma l, metin olmutur. Topuk ortada bulunup nnden kayk kemiine, mafsal ba ile balanmtr. , geri tarafndan ke kemiine, n tarafndan bilek kemiinin stne, d taraftan yana baca bitimitir. ke, topuun altnda konulup, kendi sert, arka taraf

yuvarlak yaratlmtr. Ta ki, afetlere mukavemet edip, sertlikle isabet eden nesneleri iyi tarafa atsn. Alt taraf dz klnmtr. Ta ki, dz basmas kolay olup, bast nesne z karar etsin. ls byk olmutur. Ta ki, bedenin ykn tamaya kudreti yetsin. ekli, uzu a yava incelip, ayan ortasnda d tarafna ulatnda son bulmutur. Ta ki, ayan uku oru yavalkla gitsin. Ayak bilei, el bileine uymaz. Zira ki, ayak bileinin kemikleri bi r saf; el bileininkiler iki saf bilinmitir. Bu bilein kemik says, ondan az klnmtr. , kavrama ve harekete ihtiya, elde ok bulunmutur. Ayaktan istenen, sebat ve salamlk b ilinmitir. Mafsal ve kemiklerin okluu sebat ve salamla zararl olduu gibi, yokluklar sebat ve salamla zararl olduundan, insan aya bu biimde yaratlmtr. Ayak tara, be ilmitir. Ta ki, her birine be parmaktan biri bitiip, bir safta dizilsinler. Ayan parm aklar, elinkilerden daha ksadr. Zira ki, ayakta istenen metanet, elde kavramak bulu nmutur. Ama ba parmak iki byk boumdan ve ondan baka parmaklarn hepsi er boumdan yar ki, yrme hareketi dzenini bulup, yrynde henk olsun. Bylece insan bedeni semsemelerl m eklinde kemik) birlikte toplam yz kemikten olumutur. Bu bileim zere bulunan art akl sahiplerine ibret olmutur. artc ekillerinde benzersiz yaratcy fikreden ve d et gelmitir. aanlar, bu sanat aheseri binadan ok ibret alp, nice izzet ve lezzet bulmu ur. Yaratc ve ekil veren Allah, mnezzehtir, deyip hayrette kalmtr. 35-BLM:035: NC BAHS Uzuvlarn hareketleri keyfiyetini, adalelerin mahiyetini, czlerini, metanet ve zelli klerini blmde ayrntl olarak bildirir. BRNC BLM Adalelerin dizili keyfiyetini, onlarla ba ve boyunda bulunan hareketleri yedi madd e ile aklar.

Birinci Madde Adalelerin diziliini ve onlarla hsl olan hareketleri topluca bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: nsan bedeninde mevcut olan drtyzyirmi t ane irade-i ihtiyar hareketin tamam sinirler vastasyle yrekten dimaa, ondan uzuvlara u laan kuvvetle hsl olup, hareketli azann temeli bulunan sert kemikler ile ince sinirl erin bitimesi uyumsuz olduundan yaratc olan Allah, inayeti ile lutfedip, uzuv kemikl erinden sinire benzer balar bitirip; sinirler ile tek bir ey gibi toplam ve birletirm itir. Balar ile sinirlerden bileen ba, beyin e omuriliin hacimleri tahammlnce kt bulunup, zellikle uzuvlara blnp ve yayldna her bir kemiin pay, olduka ince zayf o den uzaklatka bozuumu ortaya kt iin yaratc Allah, hikmeti ile tedbir edip, sinirl n bileen uzuvlar az yaratmakla kaln edip, aralarn et ile doldurup, zar ile perde ekip, sinir cevherinden olan belkemiini ortasnda korumutur. u halde bunun hepsi sinirden, liften, etten ve zardan meydana gelmi bir uzuv olmutur ki, ona adale derler. Bu a dale toplandnda ksalr. Ondan uzuv tarafna giden kirii eker. O durumda o uzuv buruup, i olur. Yine bu adale kendi yaylmas ile uzadnda, o kiri gever. O vakitte, o uzuv al rad hareketlerin hepsi bu keyfiyetle hsl olup, eitli nevilerle yerine gre suret bulur

kinci Madde Yz adalelerinin bazlarn ve onlarla hsl olan hareketleri bildirir. Ey aziz, malm olsun i, anatomi bilginleri demilerdir ki: Yz adaleleri, onda olan hareketli uzuvlarn har eketleri saysnca bulunmutur. Yzn hareketli uzuvlar, aln, gz, gz kapaklar, yanaklar, ular, alt ene ve dudaklardr. Alnn hareketi, ince, geni ve rgtl bir adale iledir. Bu , alnn derisi altnda yaylm olup, ona bir derece karmtr ki, alnn derisinden bir cz n tecridi imkansz bulunmutur. Alnn derisi adaleden hareketli olan uzva kiri bitimitir. Bu adalenin toplanmas ile iki ka kalkp, gevemesi ile inip, gz krpmalarna dahi yardmc

Gzbebei ki, gzn iindedir. Onu hareket ettiren alt adaledir. Drd, gzn drt tarafnda iri gz bebeini kendi ynne hareket ettirmiti. ikisi, gzn gerisinde yani kaykacnda koru ur. Onlarla gz bebeinin daire zere olan hareketi bulunmutur. Gzbebeinin gerisinde bir adale vardr ki, aklanacak ii bo sinire dayanak olup, ona kendi perdeleri ile metnet ve ritir. Onu yumrulama srasnda gevemekten men ile zaptetmitir Fakat gzn st kapaklar h ile maksat tama olup, gzn yumulmas gerekletiinden alt kapaklar hareketine gerek kalma Hakk'n inayeti ise mmkn olduka letlerin azalmasna sarf olunutur. Zira ki, letlerin da fetler ok bulunmutur. st kapak sakin olup, alt kapan hareketli olmas mmknd. Laki lan Allah'n inayeti, ileri k yerine daha yakn olmakla sinir ona ulatnda bklme ve mad bilinir. st kapak iin gzn almas srasnda kalkma hareketi ve kapanmas vaktinde i gerekip, kapanma ise aa tarafa eken adalelere muhta

olduundan gzn iki tarafnda iki adale yaratlmtr ki, gz kapan aaya eker bulunmu asna bir adale inip, kiriinin taraf kapann tarafna yaylmtr ki, o kslp topland n iin bir adale yaratlp, doru inip, kapan iki perdesi arasnda kkrdak gibi geni bir lup, kirpiklerin bittii yerin atnda yaylmtr. Gz kapa, gz bebeini korumak iin ve k u tozlardan korumak iin yaratlmtr. u halde btn beden azalar, nice hikmetler ve fayda n yaratlmtr.

nc Madde Yanaklarn, dudaklarn ve burun kanatlarnn hareketlerine vesile olan adaleleri bildiri r. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Yanan iki hareketi vardr . Biri, alt eneye tbidir. Biri, dudaa ortak olarak, dier bir uzvun hareketine tbi ola n kendi hareketidir. Onun iin yanak ile o uzvun mterek bir adaleleri vardr. O adale her bir tarafta geni olup, bu isim ile bilinmitir. Bu iki hareketin iki adalesinin her biri, drt czden bileik bulunmutur. Zira ki her birine drt yerden lif gelmitir. Bi r cz kprck kemiinden kp, sonlar iki dudan iki tarafna, alt taraftan bitiik olup itir. kinci cz, iki tarafta, br ve kprck kemiinden kp, lifleri yanlara gitmitir n kanla kesiip, gemitir. u halde adan gelen lif, dudan sol alt tarafna ve soldan ge , onun st sa tarafna yetmitir. Bu iki lifin toplanmasyle, az daralp, dudaklar n tara lir. kesenin iplii, kendi azn toplad biimde olur. nc cz, omuzda olan kemik yann lenin bititii yerin stnde bitimitir Duda iki tarafa eit ve imale ile meyilli kalmt oyundaki

susamcklardan gelip, iki kulak hizasndan geip, yanak czlerine ulamtr. izgi, onunla rekete gelmitir. O harekete dudak dahi uymutur. Dudan adalelerinin biri, yanak ile mte rek olan adaledir ki, aklanmtr. Dudaa mahsus adaleler drt bulunmutur. kisi, elmack ri zerinden galip, dudan iki tarafna bitimitir. iki adale dahi aadan gelip, dudaa u hareketinde bu drd yeterli olmutur. Zira ki, bu adalelerin her biri tek bana hareket ettiinde, duda kendi tarafna hareket ettirir. kisi iki taraftan beraber hareket etsel er, dudak iki tarafa yaylp gider. Drd birlik hareket etseler, dudan hareketleri drt ta afa tamam olup, kusuru kalmaz. Bunlardan gayr onun hareketi olmaz. Mterek olan adal elerin etraf dudaa bir derece kaynamtr ki, onun cevheri olan etten fark olunmaz. Burun kanatlardr ki, ikisine iki kk sala adalenin birlemesi dildir. Kk olduklarna, ok an yanak ve dudan adalelerini yerlerinin lzum ve genilii yol amtr. Salam olduklar, kemik olmadndandr. Bu iki adalenin k yeri elmack kemikleri tarafnda bulunmutur. Zi macklarn lifine karm olup, burun kanatlarn o tarafa hareket ettirir bilinmitir. Heps ah'n hikmeti ile konulmutur. Drdnc Madde Alt enenin hareketini, faydalarn ve adalelerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, an atomi bilginleri demilerdir ki: st ene hareket etmeyi, alt ene hareketli olduunda nic e faydalar vardr. Biri budur ki, en hafif olann hareketi uygun ve kolaydr. Biri bud ur ki, hareketle zahmet eken uzuvlar kuatmayan hareket ettirmek daha doru ve daha gzel dir. Biri budur ki, st ene sakin olduundan, mafsal ile

mafsal ucu metin ve salamdr. Hareketli olan alt enenin hareketi vardr ki: Biri az a

reketidir. Biri kapama hareketidir. Biri ineme ve tme hareketidir. Ama hareketi, eneyi aaya indirir. Kapama hareketi, eneyi yukarya kaldrr, tme hareketi, eneyi iki taraf le dndrr. u halde kapama iin iki adale yaratlmt ki; st taraftan inip, eneyi yukar san enesi hafif olup, hayvan gibi kesme ve koparmaya fazla muhta olmadndan bu iki ada lenin miktar kk yaratlmtr. Olduka yumuak olan beyin cismi ki, bunlarn k yerler lduklar iin bunlar dahi yumuak bulunmutur. Zira ki bu adalelerle dima arasnda ancak bi r kemik yaratlmtr. Dimadan ktklar yer yannda bir ift kemik iinde o yaratc Allah , perdeden geirmitir. Ta ki, bu kemik sinirlerin balang yerinden uzaklamakla cevherler i bir miktar sertlemi olsun. Bu iki adaleden her birinin birer byk kirii vardr ki,alt enenin kenarn evirmitir. Toplandka o eneyi yukar kaldrp, st eneye bititirirler. e iki adale dahi yardmc olmutur ki, onlar azn iinden gelip alt enede bolua inmitir. n gelen adalelerden biten kirilerin metanetleri iin ortalarndan kmtr. Azn almas rilmesi, adalelerinin lifleri kulan arkasnda olan ebriye kntlarndan inip, toplanp, t r adale olmutur. Ondan ziyade salamlk iin ksa ve halis bir kiri oyup, ene kemiine al k yerde bitiip, birletiinde eneyi arka tarafa ekip aaya indirici olur. nk bu enen ne yardmc klnmtr. u halde ona iki adale kifayet edip, baka bir yardmcya ihtiyac k e tme iin iki adale yaratlmtr ki, her tarafta birer gen

adale bulunmutur. Kaan alarnn dar olan taraf elmack kemiine girse, iki kenar uzay eneye iner ve biri ift kemie ykselir. genlerin tabanlar, aralarnda dz olarak birle bi a, kendi yerine gider. Ta ki sz edilen gen adalesinin toplanmasndan, muhtelif ynl meydana gelip, ineme ve tme onunla hsl olsun.

Beinci Madde Ba ve boyunun hareketlerini ve adalelerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anato mi bilginleri demilerdir ki: Ba iin kendine zg hareketler vardr Boazn be kemiiyle d ak hareketleri vardr ki, ban eilmesine boynun eilmesi denir. Bu iki tr hareket ki, zel ve ortaktr. Her biri ya n tarafa veya arka tarafa dorudur. Veya sa tarafa eik veya so l tarafa eiktir. Kh bu iki tr hareket arasnda iltiat doar ki, daire eklini bulur. Ban i ve kendine has olan hareketinin iki adalesi vardr. Ban iki nahiyesinden gelmitir. Zira ki lifleriyle yukarda kulak gerisinden ve aada br kemiinde kp, tek bir balan baa kmtr. u halde eer biri hareket eylese, ba, o tarafa eik ve dk eder. kisi etseler, ba, itidal zere n tarafa dm olur. Ba ile boyunu birlikte n tarafa eer adal r iftti ki, yemek borusu altnda konulmutur. Birinci omura ve ikinci omura ulap, onarl a kaynam bulunmutur. u halde, eer yemek borusuna yakn olan czleri toplandysa, ba a rlara kaynam olan czleri dahi toplandysa, boyun da n tarafa eik olur. Ba geri taraf tan adaleler drt ifttir ki, aklanan bir ift adalenin altnda rtlmtr. Bu iftlerin b saln stnde bulunmutur. Bir ift, birinci omurun iki kanadna gelmitir. Bir ifti,

ikinci omurun sensenesine (susams) bitiik olmutur. Bunun zellii, ban eilmesini, kayk asnda dz edip, tabii haline getirmektir. Drdnc iftin balang yeri, onlarn zeri olup da dtan yana geip, birinci omurun kanadna gelmitir. iki nceki ift, ba iki tarafa mey geri tarafna dndrrler. nc ift, ba, dz tutar. Drdnc ift, ba, eik olarak ge birlik geri tarafna eer adaleler drt ifttir ki, ifti, drdncnn altnda rtl olu u drdnc iftin her biri bir gendir ki, taban, diman bir baka kemii olmutur. Onda o inmitir. Bunun altnda yaylm olan iftin birisi, boyun omurlarnn iki tarafyle aa ifti, fazlaca kanatlara meyl ile gitmitir. Bir ifti dahi omurlarn iki tarafyle, kana tlarn arasn balamtr. Ba, iki tarafa meylettiren adaleler iki ifttir ki, ba mafsal Bir iftin yerleri, ndedir ki, onun biri ba ile ikinci omurun arasn, sa taraftan; biri sol taraftan birletirmitir. kinci iftin yeri, arkadr ki, onun biri, ba ile birinci om urun arasn sa taraftan, biri sol taraftan toplamtr. u halde bu drt adalenin, hangisi lanp, ksalrsa, ba, onun tarafna meyleder. Bunlarn hangi ikisi bir tarafta beraber topl anp, kslrsa, ba onlarn tarafna dmdz meyl eder. Eer bunlarn drd birlikte hareket rinde dz olarak skin olur. Bu adale, dier adalelerden kktr. Lakin yerleri yakn ve dz i sair adalelerin altnda muntazam olduundan, byk adalelerin grevini grmlerdir. Altnc Madde Sesin yeri olan hanerenin kkrdaklarn, adalelerini ve hareketlerini bildirir.

Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Hanere, kkrdaktan bir uzuvd ur ki, ses iin let yaratlmt. Bu hanere kkrdaktan olumutur. Biri o kkrdaktr k altnda, hissedilen ve dokunulandr. onun ii ukur, d yumru olduundan, ona: Kalkan derle inci kkrdak, onun gerisinde, boaza yakn konulup, boaza raptolunmutur. nc kkrdak, de tas gibi kapanm olup, ikinciye bitiip, kalkana bitiiksiz kavumutur. Kapanm kkrda itiik olduu ikinci arasnda ukurlu bir mafsal vardr ki, ikinci kkrdan iki knts o , hanerenin daralma ve genilemesinde, birbirinden uzaklar ve birbirine ayr derler. iki ci kkrdan, kalkan kkrdak zerine kapanma ve kavumasyle ve odan uzaklamasyle hanere s ve almas bulunur. Hanere nnde gen bir kemik vardr ki, yunanca lam eklinde olduu Lam kemii denilmitir. Nitekim kemiklerle aklanmtr. Bu kemiin faydas budur ki: Haner anak olup, onun latif adaleleri bundan kmtr. u halde kalkan kkrdana, ikinci kkrda kisine tatbik iin ve ncy ikisinden uzaklatrmak ile hanereyi amak iin nice adaleler r. Hanereyi aan adaleler bir ifttir ki, lam kemiinden kp, kalkan kkrdann nne ge bitimitir. Vakta ki, bzlme ile toplanp, kapanm kkrda, n ve st tarafna ekse, h r. Bir ift adale, boaz aaya eken adalelerle mterektir. Bunlarn k yerleri, kalka i kemik ksmndandr. ki ift adalesi dahi vardr ki, bir ifti iki adaledir. Onlar kapanm elip, gerisinden ona bitimitir. Vakta ki ayn bzlmeyle toplansa, kapanm kkrda yukar i tarafa ekse; kalkandan uzaklap, hanzere geniler. kinci iftin iki adalesi, kapanm k

tarafna gelip, yaylmtr. Vakta ki bzlseler, kapanan kalkandan yerine uzatp, hanereni sna yardmc olur. Hanereyi daraltan adalelerin bir ifti, lam kemiinden gelip, kalkan kk ana bitiir. sonra genileyip, ikinci kkrdaa sarlp, onun gerisinde iki adalenin iki ta tiik olmutur. u halde vakta ki, bzlseler, hanere daralr. Drt adalesi dahi kalkan kk kinci kkrda iki taraf arasn birletirmitir. u halde bunlar bzldke, hanerenin a kuatan bir ift adaledir ki, kalkan kkrdann kknden kp, iinden gidi, ikinci kkr trafna sa ve solundan bitimitir. Vakta ki, yukar kalksalar, mafsal raptedip, hanereyi e kaplarlar ki, nefesi hapsetmekte gs adaleleri ve zarlarna mukavemet ederler. Bu ik i adaleler, kk ve salam yaratlmtr. Ta ki hanerenin iinde skmasz, kuvvetle onu k asreylesinler. Bu iki adalenin eimleri az olup, dz olarak ykselmitir. Kalkan kkrdayle inci kkrdan aralarn birletirmee gitmilerdir. ki adale de kapanm olann altnda ad ardmc olmak iin konulmutur. Bunlarda nice sanat bulunmutur. Sbhanallah!

Yedinci Madde Boazn, lam kemiini ve boynun adalelerini ve hareketlerini bildirir. Ey aziz, malm ol sun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Boaz bir cmledir. Onun iki ift adalesi var dr ki, onu aaya eker. Bir ifti, hanerede ad geendir. teki ifti, br kemiinden b am kemiine ve ondan boaza bitiip, onu aaya ekerler. Boazn adaleleri, boazn iine k t parasdr ki, onun iki adalesi onlar bulunmutur. Onlar, yutmaa yardmc olmak iin

yaratlmtr. Lam kemiinin hem kendine zg, hem de teki adale ile ortak adaleleri vardr. kendine zg olan adaleleri, ifttir ki, bir ifti, enenin iki tarafndan gelip, bu kemik inde olan dz izgiye bitiip, kemii ene tarafna ekmitir. Bir ifti, ene altndan kp p, bu emiin st tarafna yetmitir. Bu dahi, bu kemii ene tarafna ekmitir. Bir ifti, i k yannda olan kntlardan kp, bu kemiin zerinde bulunan dz izginin aa tarafna b Lam kemiinin ortak olan adaleleri, yaknda aklanacaktr. Ama dili hareket ettiren dokuz adaledir ki, ikisi kntlardan bitip, geni olup, dilin iki tarafnda bitimilerdir. kis kemiinin yukarsndan bitip, uzun olup, dilin ortasna bitimilerdir. kisi, lam kemiinin burgasndan bitip, uzun ve geni adaleler arasndan dili geip, onu hareket ettirir. kisi dahi dili yayar, bulunmutur. Onlarn yerleri, ad geenlerin altnda olup, lifleri dil a tnda genilemesine denmitir. u halde bu iki adale, alt ene kemiinin tmne bitiik kl ie lm kemii arasn birletirir ve birbirine eker bilinmitir. Boynu hareket ettiren iki adaledir ki, bir ifti sada ve bir ifti soldadr. u halde herhangisi tek bana bzlp, a boyun onun tarafna ekilir. ikisi birlik bir taraftan bzlrse, boyun o tarafa eik olur . Eer drd beraber bzlseler boyun eilmeksizin yerinde ksa olur. Eer drd birlik durum alrlarsa boyu dahi durumu zere kalr. u halde bir kere dnlsn ki, insann sadece ba v a yarac olan Allah'n nice benzersiz sanatlar bulunmutur. (Yaratclarn en gzeli olan A

an ne ycedir).

36-BLM:036: KNC BLM Gs, omuz, el ve parmak adalelerinin keyfiyet ve hareketlerini a ile aklar.

Birinci Madde Gs kavrayan ve yayan adaleleri bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilgileri d emilerdir ki: Gs hareket ettiren adalelerin bazs, ancak yayar kavramaz. Gsn bu adale dendir ki, nefs uzuvlaryle gda uzuvlar arasnda perde olan aklanacak adaleler bunlardan dr. Bir ift adale dahi boyun kemii altnda konulmutur ki, biti yeri omuz bana uzayan a cek czden bulunmutur. Gsn birinci kaburgasna sa ve soldan bitiip, o kaburgay ekmek bir ift adalesinin iki kat ferdinin iki cznn stleri boyuna bitiik olup, onu hareket et tirmitir. Aalar, gs hareket ettirmee yetmitir. Gsn beinci ve altnc kaburgasn acak, bir adaleye karp gitmitir. Bir ift adalesi dahi omuzdan bir ukur yerden bitmitir ki, birinci omurdan omuza inen bir ift adaleye yetmitir. kisi bir adale gibi olup, arkadaki kaburgalara gitmitir. Drdnc ift adalesi, boyunun yedinci omurundan ve gsn bi ci ve ikinci omurundan kp, br kaburgalarna bitiik olmutur ki, gs yayan adaleler b rayan adalelerin biri tali olarak kavrayc perdeden ve bizzat kavrayan adalelerden bir ift adaledir ki, st kaburgalarn esaslar altnda uzayp, gs balam ve toplamtr kaburgalarn etraf yannda, ene ile hanere arasnda bitiip, karnn dz adalelerine kar ale dahi bu ifte yardmc klnmtr.

Gs hem kavran, hem de yayan adaleler onlardr ki, kaburga aralarn birletirmilerdi. u her kaburga arasnda drt adale vardr ki, liflerinin bazs, kaburgalarn dna, bazs i imilerdir. ki adale boynun omuz tarafna gelip, evvelki kaburgaya sa ve soldan bitimiti . Onu yukarya kaldrp, gsn ayrlmasna yardmc klnmtr. u halde gs adalelerinin hareket ettire yedi ift adaledir ki, iki ifti ban sonundan gelip, bir ifti omuzun stne boyun kemiine varncaya dek yetmitir. Ba nahiyetinde eim ile omuzu kaldrmtr. br i muzun aslna bitiik olup, onu, ba hizasna kaldrmtr. Bir ift adale dahi birinci omurda ip, omuz stne bitiip, onu boyuna yakn etmek iin yetmitir. Drdnc ift, lam kemiinden ine omuzun zerine gidip, onu kaldrmtr. ki ift adale, gs omurlarnda ve boyun omurla susamslardan bitip, omuzu, geriye ve aaya hareket ettire gitmitir. Yedinci ift, kaland an kp, sadece omuzu aaya ve ne ekerler. Omuzu adale ile beraber yukar tarafa kaldr ylmasnda dahi yardm ederler.

kinci Madde Omuz mafsaln pazu ile hareket ettiren adaleleri bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, a natomi bilginleri demilerdir ki: Omuz mafsaln hareket ettiren pazu adaleleridir ki, onlarn gsten gelip, pazuyu aaya ekerler. Bu adalenin biri, meme altndan k urun n yannda pazunun nne bitiik olup, omuzu aa getirmek ile, pazuyu gse yakn ed enin biri dahi bar kemiklerinden kp, pazunun ucu i tarafnda bitiip, pazuyu kaldrmas kn eder. nc byk adale, bar kemiinden kp, pazunun n aasna bitimitir. eer

ederse pazuyu kaldrarak, gse getirir. Eer iki cz' ile beraber amel ederse pazuyu dz o ak gse getirir Pazunun iki adalesi koltuk altndan kp, byk adalenin bitimesinden ziy iip, bir by br kemiinden ve kaburgalar gerisinden gelip, pazuyu bu kaburgalar taraf arak eker. kinci incesi koltuk alt derisinden ortaya eik gelip, meme semtinden st tar afa kan adalenin kiriine bitiip, arka tarafa eilip, batmtr. Evvelki adaleye yardmc Bu pazunun be adalesi dahi vardr ki, hepsi omuz kemiinden kmtr. Bunlarn biri, omuzu aburgas ile diyafram doldurup, ucu pazu tarafndan d tarafn st cz'ne geip gitmitir. kisinin k yereri omuzun st eesi olmutur. Biri byktr ki, lifii alttaki cz perdeleri , diyafram ile alt eenin arasn doldurmutur. Pazunun ucuna d taraf sonunda bitiip, pazu u dtan yana meyil ile uzaklatrmtr. kincisi, birincisine bitiik olup, bununla bunun g yerine getire gelmitir. Lakin ikinci adale, omuz stne bal olup, pazunun dna bitiip, dtan yana eik klmtr. Drdnc adale omuz kemiinin ukur yerini doldurup, kirii pazun rafndan giren adalenin cz'lerine bitiip, pazuyu geriden yana kaykltmtr. Beinci adalen biti yeri omuzun alt eesinin aa tarafndandr. Kirii koltuk altnn stnden ykselip,

eimi stnde pazuda bitiik olmutur. Bu adalenin ii, pazunun t ucunu yukar tarafa ekmek Pazunun iki bal bir adalesi dahi vardr ki, onun ii boyunun altndan ve boyundan gelip, pazuyu kuatmaktr. Bunun bir ba pazuya girmitir. teki ucu pazunun dndan omuz altnda Bir miktar dolak ekilde da eimlidir. u halde eer iki cz' ile amel ederse, pazuyu d kaldrr. Pazunun iki kk adalesi dahi vardr ki, biri meme stnden gelir. Biri omuz mafs a gmlmtr.

nc Madde Kolun adalelerini ve hareketlerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilg inleri demilerdir ki: Kolu hareket ettiren adalelerin bazs yayar, bazs kavrar. Bunlar pazu zerinde konulmutur. Bunlarn bazs pazunun yz zerine kapanr. Bazs yayar ve gev adaleler pazu zerinde deildir. Lakin yayanlar, bir ift adaledir ki, ikisinden biri ieride meyl ile kolu aar. Zira ki bu, pazunun n altnda ve omuzun alt eesinden kp, di czleri yannda bitimitir. ikincisi darya meyleder. Kolu yayar. Zira ki bu adalenin kafa dan gelip, dirsekten kan czlere bitiir. Bu iki adale, ite toplandnda, kolu dz olarak rlar. Kavrayanlar, bir ift adaledir ki,ikisinden by kolu, ie meyl ile kavrar. Zira ki bu, omuzun alt kntsndan karga burnun tepesinden kp, pazunun iine meyledip, dirsein ne bitiir ikincisi kol dna meyledip, kavrar. Zira ki bunun k yeri pazunun d gerisin Bu bir adaledir ki, iki et ba vardr. Biri pazunun arkasndan, biri nnden geip, dary ile kavrayan, alt dirsein alt nne ve iine meyl ile kavrayan stne bitimitir. Ta ki, s ler. Bu iki adale, bu iki ite birletiinde kolu dz olarak toplarlar. Bu iki yayc adalen in iinde bir adale vardr ki, pazu kemiini kuatp kavrar. Kolu yz zere kapayan adaleler ir ifttir ki, darda konulmutur. Bu iki adalenin birisi pazu bann i tarafnn stnde bitiip, bilek mafsal olmutur. kincisi, ondan kk, lifi geni, ular sinirli olup, dirs an doup, bilek mafsal yannda bilek kemii stne bitimitir. Kolu, d zere yayan adale tir ki, ikisinden biri iki bilein dnda konulmutur. Bilek stne kirisiz bitimitir. ik in k

yeri, pazunun d ucundan yana, stteki cznden uzayan ince kemikten olup, koldan geerek, nfuz etmitir. Ta bilek mafsalna yakn oluncaya dein gitmitir. Bylece bilein st taraf e gelip, kiri perdeleriyle bu adaleye bitimitir.

Drdnc Madde Bilek adalelerini ve hareketlerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilg inleri demilerdir ki: Bilek mafsaln hareket ettire adalelerin bazs yayc, bazs kavray e yayc, bazs yz zere kapanmtr. Bilei yayan adalelerin bazs birbirine bitiik olup alt ortasndan kp, kirii baparmaa bitiik olup, onunla iaret parmandan uzaklar. Bi ek kemiinden kp, kirii bilek kemiinden baparman hizasa konulan evvelki kemie biti isi bile hareket ettiinde bilei biraz aarlar. Eer sadece ikinci adale hareket eylese , bilei srt zere eer. eer yalnz pazu hareket eylese, hem bilei drr ve hem baarma uzaklatrr. Bir adale, pazunun u altlarndan kp, bilek stnn d tarafndan yana konu kiriini gnderip; bir ba, iaret parmayle n ortasnda konan taran ortasna bitiik ol annda bilein st zerine dayanp, bilei yaymtr. Bilei kavrayan adalelerin bir ifti, erindedir ki, onun bir adalesi pazu ucu tepesinden bitip, sere parman nnde olan taraa bitimitir. st adalesi, onun stnden kp, yine sz edilen taraa bitimitir. Onunla bi unun alt czlerinden kp; aklanan iki adalenin yerleri arasna girmitir. Bunun iki ucu v ki, birine ha gibi girmi olup, iaret parmayle ortas arasnda olan yere bitimitir. Bu i birlikte hareket ettiinde, bilei kavrarlar. u

halde aklanan kavrayc ve yayc adaleler bizzat bilei eri ve bombeli dahi ederler. Eer an nnde bulunan taraa itien adale yalnz hareket ederse, avucu bir miktar srt zere d aparman aklanacak adalesi, bu adaleye yardm ederse, avucu tamam dndrr. Eer baparma bitiik olan adale tek ve hareketli olsa, avucu bir miktar yz zere katlar. Eer kk par anacak adalesi buna yardmc olsa, avucu tamamen katlam, kapam olur. Beinci Madde Parmaklarn adalelerini ve hareketlerini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, anatom

i bilginleri demilerdir ki: Elin parmaklarn hareket ettiren adalelerin bazs, aya kemi klerinde hsldr. Bazs bilek kemiklerine bitiiktir. Eer hepsi ayada olsalard, etin oa aya byk olup, hafiflik olmazd. Onda bu letafet kalmazd. nk bilek adaleleri parmaklarda uzak olmutur. u halde onun iin kirileri yuvarlak, metin ve uzun olup, her taraftan gelen perdelerle salamlk bulmutur. Hareketli azaya bitimeleri iin, lifleri geni ve kua klnmtr. Parmaklar ap, aaya hareket ettiren adalelerin hepsi bilek kemii zerinde alde parmaklar aaya hareket ettirmekle aan adalelerin biri bilein srtnn zerinde kon u halde pamaklar aaya hareket ettirmekle aan adalelerin biri bilein srtnn zerinde r ki, pazunun alt ucunun d cznden kp, kirilerden drt parmaa gnderip, onlar aay kle am ve yaymtr. Bu aan adalelerin dahi bir tarafta, biri irine bitiik olup, bir u ve dnn iki knts arasnda orta cznden kp, kk parmakla yanndakine iki kir alelerin ikincisi pazu kemiinin iki knts altndan ve alt knt tarafndan km, ort i

gndermitir. ncs st bilein stnden kp, baparmaa bir kiri gndermitir. Bu adal rdr ki, bilek adalelerinde aklanmtr. Onun k yeri, bilein alt ortasdr ki, onun ki baparma uzak etmitir. Parmaklar aan ve kapayan adalelerin bazs, bilek kemii zerinde u iinde konulmutur. Ama bilek zerinde olanlar, adaledir ki, kolun ortasnda biri birin zerinde tertip zere konulmutur. En deerlileri aada gml olup, bilein alt kemiine dale bulunmutur. Bunun ii, nemli olduundan yeri dahi korunmutur. Bu alt adale, pazunu n d ucunun ortasndan kp, ondan kirii geni olup, be kirie ayrldkta; her bir parma arman evvelki, ikinci ve nc mafsallarn kavramtr. Baparman kirii, ikinci ve le, bunun stnde, bundan kk olup, pazu kemiinin ucu iinden kp, bilek altna bitimes n t yzeyi ki, i ve d tarafa mterektir, onun zerinden geip, ba parmak tarafna ulat eyledip, kirilerini drt parman mafsallarna gnderitir. Ta ki onlar kavrasnlar. Ama avramak iin deildir. Lakin kiriiyle avu iine girip, aya iinde genilemi ve yaylmtr ayasna dokunma ve his duygusu bahsedip, ki bitmesinden ani olup alma ve yakalamad a kuvvet ve metanet vere. Altnc Madde El ayasndaki adaleleri ve faydalarn bildirir. E y aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demilerdi ki: Kol adalelerinden baparma k avramak iin bir tek adaleye ihtiya olup, drt parmak, ikier adale ile kavranm olmalarnd hikmet budur ki, drdnn en nemli ileri, kavramaktr. Baparman ise en lzumlu ileri, et parmandan uzaklamaktr.

El ayasnn kendinde olan adaleler, onsekiz bulunmutur ki, biri birinin zerinde iki sa f klnp, tertip ile dzen olmutur. Birinci saf, el ayasnn i aasnda ve bu saf, el ay Ama aa safta muntazam olan yedi adaledir ki, biri, parmaklar st tarafa ekip, meilli ed nlerdir. Baparman adalesi bilek kemiklerinin evvelinden kcdr. Altnc adalesi, ksa v unup, lifi kvrml klnmtr ki, ucu ve ortas hizasnda tarak kemiine balanmtr. Kiri up, onu aaya gndermitir. Yedini adalesi, kk parmak yannda olan taran kemiinden . Bu yedi adaleden hibiri parmaklar kavramak iin deildir. Belki bei yukar kaldrmak ve kisi indirmek iindir. Ama st safta muntazam olan onbir adaledir ki, sekizinden her ikisi, drt parmak mafsallarndan evvelki mafsallarna, biri birinin zerinde bitiiktirl er. Ta ki evvelki mafsallar salam kavrayalar. Ama baparmak ile kk parmaa er adal tayin olunup, geri kalan nn her birine ikier adale indirici verilmitir. Her parman ka ycs drt, kaldrcs birer adale yaratlmtr.

37-BLM:037: NC BLM Karn ve bel adalelerini, tenasl uzuvlarnn, ayak ve ayak parmak ri keyfiyetini; bunlarn hareketlerini ve faydalarn yedi madde ile aklar. Birinci Madde Bel adalelerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki anatomi bilginleri demilerdir ki: Beli hareket ettiren adalelerin bazs, onu, n tarafa ve bazs arka tarafa eer ve

bker. Belin dier hareketleri dahi bu iki hareketten hsl olur. Beli, n tarafa een adale ler iki ifttir. Bir ifti st tarafta konulmutur. O, boynun ucunun hareket ettiren ada lelerden bilinmitir. Bu ift, yemek borusunun iki tarafndan geip, alt taraf, gsn stte urlarndan be omura bitiip, st taraf boyun ve baa gelmitir. Bunun ikisi dahi gsn onu

onbirinci omurlarndan kp, aaya inip, beli n tarafa ziyadece eik eder. Beli arka tara ve bkk eden iki adaledir ki, onlara, belin iki adalesi derler. Her biri yirmi adale den meydana gelmitir. Zira ki bu iki adalenin her birine, birinci omurdan gayri, er bir omurdan birer adale gelmitir. u halde bu adalelerin hepsi, itidal zere uzasa lar, beli dz olarak tutarlar. Eer ifrat ile uzasalar, beli arka tarafna eik ve bkk ede rler. Eer sadece bir tarafta olan adaleler hareket edip, uzasalar, bel o zamanda br tarafa eiklik ve bklr. Bu ad geen adaleler, belin dier normal hareketlerine kaf gelmi rdir. Zira ki belin her semtine eilip, bklmesinde, n ve arka hareketlerine uyumu bul unmutur.

kinci Madde Karn adalelerini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Karn adaleleri sekiz adaledir ki, nice faydalar mterektir. Bir faydas mesanede bu lunan fazla idrar ve rahimde bulunan cenini tutma ve korumaya yardm etmektir. Bi f aydas dahi diyaframa destek olup, kuvvet verip yel ve kabzla dolu oldukta, yardmc ol maktr. Bir faydas dahi mideyi ve barsaklar scaklklar ile stmaktr. u halde o sekiz ir ift dz adale hanere kkrda yanndan dz olarak inip, lifi kasa varncaya dek uzunl up, etrafn kask zerine yaymtr. Bu iftin cevheri, balangcndan sonuna dek ettendir. dahi, karn

zerinde uzanm olan perdenin zerinden kp, o uzam iki adale ile enlemesine dik alar , aaya gitmitir. ki ift adalesi dahi bu adalelerin kvrm zere dik olup, her biri bir a, sa ve solda bulunmutur. Her ifti iki adaledir ki eeden kasa dek, koltuk altndan han e kkrdan dek apraz olarak kesiip, iki adalenin iki taraf sa ve soldan kask yannda kisinin iki taraf dahi hanere yannda kavumutur. Bu ikisi her taraftan iki geni adaleni n et czleri zerine konulmutur. Bu iki ift adalenin dahi cevherleri, ta dz adaleye per de gibi geni kirilerle temas edinceye dek ettendir. Bu iki ift, geni adale zerine kon ulan iki uzun adale zerine konulmutur. Bu dahi Allah'n sanat bilinmitir.

nc Madde Tenasl adalelerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Erkekler ii iki husye adaleleri drt bulunmutur. Onlar korumak ve kaldrmak iin yara tlmtr. Ta ki husyler aa sarkmay, geveklikle aa inmeyip, arpmalardan yumurtalar k halde onun her biri iin bir ift adale tayin olunmutur. O yumurtalar sert olup, tab iatleri scak bulunduu iin, dumanndan erkeklerin yznde sakal bitmitir. Zira ki, yumurta olmayann veya scak olmayann sakal olmaz. Yumurtalar koparlsa, sakal varsa dklr, kalm ma kadnlar iin onlara bir ift adale yeter. Zira ki onlarn iki husyesi, erkeklerinki gibi darda asl deildir, ierde yapktr. u halde her bir husye iin bir adale tayin rahimin az zerinde ir adale vardr ki, onun lifi olduka geni olup rahmi ve azn tmde u adalenin bir faydas, hayza dek rahmin azn salam kavrayp, rahim kann onda hapsetmekt Hayz zaman olduunda gevemektir. Ta ki toplanm kandan rahim boalsn ve

temizlensin. Bir faydas dahi cima annda gevemektir. Ta ki rahmin az alp, nutfeyi eki e alsn. Sonra rahmin azn yine salam balayp, cenini korumaktr. Ta ki doum zaman gels dan sonra olduka gevek ve yaygn olmaktr. Ta ki doum mmkn olsun. Mesane az zerinde b e vardr ki, onun dahi lifi enli olup, mesaneyi ve azn kuatmtr. Bu adalenin faydas, i vaktine dek idrar hapsetmektir. Kaan idrar dkmek istense, bu adale geveyip, karn adal eleri dahi mesaneyi skp, itme kuvvetinin yardmyle idrar ondan kar, akar. Zekeri hareke t ettiren adale iki ifttir ki, bir ifti kask kemiinden bitip, zekerin iki yanndan gemi ir. Vakta ki bunlar gevek olurlar, idrar yolu alp, genilik bulur. O zaman ondan idrar ve meni kolaylkla akar. Bir ifti yine kask kemiinden bitip, zekerin kknde kvrmlarla imitir. u hale bunun ikisi beraber uzasa, let dz olarak yaylr. Eer yrekten ehvet r zekerde olan damarlara dolduysa, let kvama gelir. Eer iddetle dolduysa, let byk ve ser olup, kask tarafna eik olur. Eer bu uzama ad edilen ift adalenin birine rz olduysa, tarafa meyl ile yaylr. Makat adaleleri drttr ki, biri onun k etrafn tutmutur. et armas gereklidir. Bu adale, kesenin ipi gibi makatn etrafna toplama ve bzme ile kapam dmlemitir. Menfezde kalan fazlal skma ve indirme ile atmtr. Onda bir adale daha k ki, sz edilen adalenin zerinde yani makatn iinde olup, bacak tarafnda zekerin kkne bi

; kadnlarda fercin etrafn kuatmtr. Bu iki adalenin zerinde bir ift adale vardr ki, tini kaldrp, ieriye ekmek iindir. Bunun gevemesi ile makat darya kar bulunmutur. in hepsi ekil verici ve hakm olan Allah'n icad bilinmitir.

Drdnc Madde Oyluk adalelerini ve hareketlerini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki: Anatomi bi lginleri demilerdir ki: Oyluu hareket ettiren adalelerin by onun mafsaln yayan ve aa lelerdir. Sonra onu kapayan adalelerdir. Zira ki, ilerin en nemlisi oyluun yaylmas ve kavranmasdr. Yaylma ile ayaa kalkma hasl olduundan yaylma kavramadan daha nemlidir. dan sonra oyluklar birbirine yaklatran byk adalelerdir. Sonra oyluu arka tarafna eik n adaleler byktr. Oyluk mafsaln yayan adalelerin en by, bedende olan adalelerin heps daha byktr. Bu bir adaledir ki, kuyruk sokumu kemii ve kask kemiini kuatp, oyluun a e i taraflarna bitiik olup, diz kapana dek ulamtr. Bunun liflerinin balang yerler olduundan trl ileri dahi muhtelif olmutur. zira ki, baz lifinin balangc kask kemii n olup, oyluu i tarafa meylettirerek, yaymtr. Baz lifinin biti yeri bunun bir miktar en olup, oyluu ancak st tarafa kaldrmtr. Baz lifinin biti yeri bunun az stnden olup i tarafa imale ile kaldrmtr Baz lifinin biti yeri kuyruk sokumu kemiinden olup, oylu larak yayar. Bir adalesi, kuyruk sokumu mafsaln nnden yana kuatp, oyluu yine dz olara aymtr. Bir adalesi kuyruk sokumu mafsaln arkadan yana kuatmtr ki, enli kirii ve dr Bu kiriin biti yerleri leen kemiinden,oyluk kemiinden ve kuyruk sokumundandr ki, kat yannda olan byktr. Bu kiriten ikisi ettendir, birisi zardandr. ki ucu oyluun t en br cz'ne bitiiktir. u halde bu adale eer, bir taraf ile ekerse, oyluu kendine me yayar. Eer iki taraf ile ekerse, oyluu dz olarak yayar. Bir adalenin biti yeri leen ke iinin btn yzeyinden olup, byk kntnn st semtine bitiip, bir miktar n tarafta uza

oyluu ie doru eerek yayar. Bunun benzerleri adaleler nce kk kntnn altna bitiip elki adalenin iini grrler. Bu adalenin fark budur ki, bunun yaylmas az ve eilmesi okt k yeri leen kemiinin d altndadr. Bir adalesi dahi oyluk kemiinin altndan arka ta ip, oyluu o tarafa az bir meyil ile ve i tarafa ok meyil ile yayar. Oyluk mahsaln kav rayan adalenin biri, oyluu i tarafna az meyil ile kavrar Bu bir dz adaledir ki, leen kemiinden bitip, ondan inip, iki kiriinin biri metin kemiinin sonuna, biri kk kntya r. Bir adalesi kask kemiinden bitip, kk kntnn alna bitimitir. Bir adalesi dahi, lenin tarafna kvrm zere uzayp, byk kntdan yir cz gibi olmutur. Drdnc adalesi n dik nesneden kp, oyluu kavrayarak baldr dahi ekmitir. Oyluu i tarafa een adalele yma ve kavrama bahsinde aklanmtr. Bu tr hareket ettirmenin bir hususi adalesi vardr ki kask kemiinden bitip, olduka yuvarlak olup, dize ulamtr. Oyluu d tarafa een iki r ki, biti yerleri enli kemiktendir Oyluu arka tarafa een yine iki adaledir ki, bir i kask kemiinin d tarafndan ve biri i tarafndan kp, birbirine kavuma ile kvrml aknnda olan ukur yerde etle karmtr. Bunlarn hangisi ekerse, oyluk az yaylma ile on meyl eder. Eer ikisi birlik ekerlerse, oyluk dz olarak arka tarafna eik olur. Btn bun ar ibretle dnen kimse Allah Tal'nn artc sanatn bilir.

Beinci Madde Diz mafsal adalelerini ve hareketlerini bildirir. Ey aziz malum olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Diz mafsaln hareket ettiren adalelerin oyluk nnde konulmu Bunlar oylukta

bulunan adalelerin en by ve en nefisi bulunmutur. leri yaymak bilinmitir. Bu adale i iki kat gibi grnmtr. Bunun iki ucu vardr ki, biri byk kntdan ve biri oyluk nn bu iki ucun biri etten olup, kiri olmadan diz kapa kemiine bitimitir. br ucu zardan p, oyluun i tarafnda son bulmutur. Kalan iki adalenin birisi oyluu kavrayan adaleler ile aklanmtr ki, leen kemiinden olan kprden kt bilinmitir. kincisi, d kn rak, altnda olan czlere metanet vermek iin gitmitir. Ondan baldr kemiine yetip, dizi y ayma ile baldr uzatmtr. Bir yayc adalesi kask kemii bitiiinden kp, oyluun i t gitmitir. Baldr kemiinin stnden olan ukura yetmitir. Baldr, i tarafna eime yayp, e oyluk kemiinden yetmitir. D taraftan oyluk zere inip, sz edilen adalenin mukabiline etmitir. Odan geip, derin yere gitmitir. Baldr d tarafna eim ile yaymtr. Eer bu

yaysalar, baldrn yaylmas dz olur. Baldr kavrayan adalelerde biri, bir ince ve uzun ad ledir ki, leen kemiinden, kask kemiinden bitmitir. Yayc i adalenin biti yerine leen rtasnda bulunan kprye yakn gitmitir. Odan dizin iki tarafna kvrm zere girip, ondan g da gelmitir. Diz alt ukurunda son bulup, ona yapmtr. Bununla baldr, st tarafa ek a doru meyillendirmitir. adalesi dahi vardr ki, biri ite, biri dta ve biri ortada bu mutur. Dtaki ile ortadaki, aya d tarafna eim ile kavramtr. Ama itekinin biti ye abanndan olup, kvrm ile oyluun gerisine geip, ta i tarafta baldrda olan oyua varp, o timitir. Onun rengi, yeile yakn gelmitir. Dtaki ile ortadakinin biti yerleri, yine oy kemiinin tabanndan olup, ondan yetmitir. Lakin bunun ikisi ukur cze bitimede, dtan y meyl

etmitir. Diz mafsalnda gmlm bir adale vardr ki, ortadakinin yardmna yetmitir? u ha natlar seyreden hayrete gitmitir. Kendine gelip acayip hikmet seyretmitir. Bedeni t anmakla, kendini tanmaya yetmitir. Altnc Madde Ayak mafsaln hareket ettiren adaleleri ildirir. Ey aziz, maum olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Ayak mafsaln har eket ettiren adalelerin bazs, aya st tarafna kaldrr. Bazs aaya kaldrr. Aya a vardr ki ayan i nnde konulup, ayak ucunun d cznden bitip, baparmak tarafna geme yilli gitmitir. Ba parman kkne yakn yere bitiip, aya kaldrmtr. Bir adale yine d ndan bir kiri yetmitir. Kk parmaa yakn yere bitiip, aya kaldrmtr. zellikle bir utabk olunca, ikisi birlik aya dz olarak kaldrmtr. Aya aaya indiren adalelerin b ucundan bitip, sonra bitiip, ayan br iine meyledip, et yolmutur. Onlardan bir byk k tip, topuk kemiine bitimitir. Topuk kirii nmyle hret bulmutur. u halde bu kiri, to kvrml ekici olmutur. Ta ki ayak, yer zerinde sbit olsun. Buna bir adale yardmc olmu , rengi patlcan olmutur. D utan bitip, kiri gndermeksizin et olduu halde kendi inip, k arkasna birinci adalenin birletii yerin stnde bitimitir. Eer bu iki adaleye veya ki rine bir fet rz olsa, ayak ktrm olur. Bir adale dahi topuk ucunu iinden bitip, aaya iki kiri ayrlmtr ki, biri baparmak nnde bilek altna bitimitir. u halde bu kiril lanmtr. kinci kiri, birinci kirii geip, baparman evvelki mafsalna gidip, onu i ta

yaymtr. Oyluun d ucundan bir adale bitip, bu iki adalenin birine yetmitir. Sonra bald ni getikte; yine ondan ayr gitmitir. Kirii, ayan aasna geip, ayan iine yaylan i ayan altna tamamyle yaylp, kuatmtr. Ta ki el ayasnda bulunan faydalar, ayak taba lunsun. Bu sanatlarda nice hikmetler bilinsin. Allah'n kudretinden nice ibretler alnsn. Sni ve hakm olan Allah mnezzehtir, denilsin. Her ayp ve noksandan tenzih ve tak dis olunsun. annn azametine huu ile huzu' klnsn. Yedinci Madde Ayak parmaklarnn adal ni bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Ayak parm aklarn hareket ettiren adalelerden ou, kavrayc adalelerdir. Onlarn biri topuun d uc itip, onun zerinde uzama ve inme ile gitmitir. Bir kiri gndermitir ki, iki kirie bln tas ile kk parma kavramtr. Bir adale dahi budan kk olup, baldr gerisinden gelip, kiri gndermitir ki, yine iki kirie blnp, orta parmak ile kk parma kavramaya gitm sonra bu iki ksmn her birinden birer kiri ayrlp, brnden ayrlan kirie bitiip, ikis i oldukta; baparmaa gelip, onu kavramtr. nc adale ki, yukarda gemitir. O, i top mitir, iki topuun arasndan aaya inmitir. Bir czn, aya kavramak iin gndermitir. ve hareket ettirmek iin onun evvelki boumuna indirmitir. Bunlar baldr kemii zerine kon ulup, parmaklar kavramak ve hareket ettirmek iin klnmtr. Ayak topuunda konulan adalel en, on adale, be parmaa gelip, her birine sa ve soldan bitiik bulunmutur. u halde eer kisi birlik hareket ederlerse, parma dz olarak kavrarlar. Eer biri yalnz hareket eder se,

kedi tarafna eimle kavrar. Drt adale bilek zerinde konulup, her biri bir parmaa bitiip , onu kavramtr. ki adale dahi ba parmak ile kk parmaa has olup, onlar kavramaya yet ya kavrayan adalelerin okluunda hikmet budur ki: Parmaklarn hepsine salamlk ve kuvvet ermitir. Ta ki oturmada ve kalkmada bedenin arlna metanetleriyle mukavamet edeler. Yr durumunda iyi gidile, dzen zere gideler. ayak parmaklarnn adalelerinden be adale, aya de konulmutur. Ta ki parmaklar d tarafa eeler. Be adale dahi ayak altnda konulup, her iri, i yarktan kendine yakn olan parmaa gidip, onu i tarafa emitir. O halde, insan ede inde bulunan drtyzyirmi adet irad ve ihtiyar hareketlerin tamam ve kemaline vsta olan

adalelerin hepsi akland zere tamam, beyz otuz adet adaleye ulamtr. (Yaratc ve Allah mnezzehtir.) Bu ne sanattr ki bu artc tertip zere, byle nizam bulmutur. Hakka nu dnen akll kimse ok ibret almtr. Bu sanattan sanatkrn bilmitir. (Ey Allah'mz rden kl. Vcununun czlerini senin nimetlerinden grenlerden kl. Nimetlerine kredenlerden kl. Seni isimlerinle zikreden, sfatlarnla tanyan, kazna rza gsteren, btn durumlarda rzan isteyen kimselerden ki. Sbhanallahi ve bi hamdihi Sbhanallah'l-azim.)

38-BLM:038: DRDNC BAHS Sinirlerin, atar ve toplar damarlarn keyfiyetini; bedenlerin ku vetlerini, kyafetle insanlarn ahlk ve tavrlarnn bilinmesini; uzuvlarn ekil farkll lan insan vasflar; uzuvlarn ekme ve seyrilmesine bal olan durumlar be blm ile hakim l eder. BRNC BLM Sinirlerin bitme yerlerini ve faydalarn be madde ile aklar.

Birinci Madde Sinirlerin konulu hikmetlerini ve ekillerini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, an atomi bilginleri demilerdir ki: Bedende olan sinirlerin bazsnn faydas, bizzat; bazsnn layldr. Zat olan faydas budur ki, sinirler vastasiyle dima, dier uzuvlara his ve harek t baheder. Dolayl olan faydas budur ki, eti salam ve bedeni kuvvetli etmitir. Sinirle rin kklerinin balang yeri dima, dallarnn biti yeri insan cildidir. Dima (beyin) iki inirlerin balang yeri olmutur. Zira ki dima sinirlerin bazsna bizzat balang bulunmu a, kendisinden omurga omurlarna akan omuriliin vastasyle balang yeri bilinmitir. Ama an kendisinden biten sinirlerde ancak ba, yz ve i organlar his ve hareket bulmutur. Di r uzuvlarn sinirleri, omurilikten his ve hareket almtr. Gerekte ki, o n celil olan, i n genel olan Hannan ve Mennan Allah Taala hazretleri, lutf ve inayet edip, dimadan i organlara inen hareket sinirlerini koruma ve himayede byk ihtiyat etmitir. Zira k i balanglarndan uzak olduklar iin, ziyade metanet gerektiinden, yerde kkrdaklarla asnda kvam orta olan cisimler ile perdelemitir ki: Birinci yer hanere, ikinci yer kab urgalarn kkleri, nc yer gsn altdr. Diman sair sinirlerinden o sinir ki, onun fay vermektir. Ama balang yeride bulunan tesiri kavrayc ve kuvvetli olmak iin o sinir kast edilen uzva en yakn tarafndan girmi ve bitimitir. Bu his sinirleri ziyade yumuak olduk , his kuvvetini ziyade eda ederler.

Metanete muhta olduklar iin bunlar, hareket sinirleri gibi sert ve metin olmayp, lat if ve yumuak bulunmutur. Diman n, br tarafndan daha yumuak ve ziyade hassas olduun sinirleri nden, hareket sinirleri br taraftan yaratlmtr. Yaratc ve ekil verici olan Taala'nn bu ilerinden ok ibret alnmtr.

kinci Madde Dimadan biten karlkl sinirleri bildirir. ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Diman kendisinden biten sinirlerin hepsi, yedi ift sinir bilinmitir. Birinci ifti koklama letinin balangc olan, meme ucuna benzer iki knt yaknnda dima ndendir ki, o bir kk boluktur. Bu iftin solundan biten teki sana, sandan biten teki a gelip, biri birine kavuup, apraz ekilde kesimitir. Sonra bklp, sadan biten sa gz gelen sol gze gitmitir. Zccciye (cams) ad verilen rutubeti kuatmak iin azlar geni simenin faydas tr. Biri budur ki, iki gzn birine akan ruh, brne dahi akmasn. Birin nde, br onun yerini tutsun. Onun iin bir gz kapandnda, ak gzn gr kuvvet bulur ru ona akar. kinci faydas, iki gzn kavramas birlikte olup, ikisinin gr, kesime iin sun. Ta ki grnen bir nesne mterek izgide bir ekillensin. Onun iin a kimse bir nesne grr zira ki, onun bir gz st tarafa, bir gz alt tarafa kayp, gz ile kanaln kesimesi zu btl olmutur. Mterek izgi nnde, sinir krlmasndan bir baka izgiyi vcut bulmut , sz edilen iki sinir, biri birine dayanak olup, biri birini dayanma ile kuvvet bu lsun ve bir yaklama ile biti yerleri gze yakn olsun. Dima sinirlerinin ikinci ifti, a nan birinci iftin biti yeri

arkasndan, d taraftan bitip, gz kuatan ukurun deliinden kp, gz adalelerine blnm

yet kaln bulunmutur. Ta ki onun kalnl balangcna yaknlndan lazm gelne yumuakl a kuvvet bulup, hareket ettirmeye gc yetsin. Gzn on tabakasnn tafsili uzun olup, bu ze leme dahi Mevla'nn kudretinin kemaline delil olduundan, azann aklanmasnda uzatmaya hac et kalmamtr. Yaratc, bri, ekil verici ve gl olan Allah mezzehtir. Hibir ey onun O iiticidir, grcdr. Ne gzel Mevla, ne gzel yardmc. Ey Rabbimiz, ba senden, dn lah'dan baka gl ve korkulacak yoktur.

nc Madde Dimadan biten sinirlerin geri kalan be iftini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, an atomi bilginleri demilerdir ki: Dima sinirlerinden nc ift, mterek bir izgiyle dima tabas arasndan bitip, nce drdnc ifte bir miktar karp, ondan ayrlp, drt ubeye b aklanacak boyun damar giriinden kp, boyundan inip, mide zarn geip, onun altnda bu anlarda datlmtr. kinci ubesi, elmack kemii deliinden kp, ayrldkta; aklanaca ire bitimitir. nc ubenin maksad, yz nnde konulan sinirler olup, ikinci ift kt er olan birinci iftin bo menfezinden gemeyip, izdiham ile onun boluunu doldurmutur. u alde bu ube, o delikten ayrldkta; ksma blnmtr. Birinci ksm gz pnarna meyledi pnar, iki gz kapa, kalar ve aln adalelerine bitimitir. ikinci ksm, gz ucu yannda rden burun iine geip, burnun ii tabakasnda gmlmtr. nc ksm byk olup, elmack p, iki kol olmutur. Bir kolu, a zii

boluuna girip, s dilere ve onlarn kllerinde olan etlere dalma ile ulamtr. br ko lmacn, burun ularnn ve dudan derisi gibi grnen uzuvlara dalmtr. Bunlar, nc drdnc ubesi, st ene deliinden dile geip, d tabakasnda dalp, dil ondan tatma duy Onun ziyadesi, alt diler arasda ve kklerinde bulunan etlerine, alt dudan iine dalm gelen ube, gz sinirinden inme olduundan daha sert olmutur. Bunu sertlii, onun kalnl olup, muadil gelmitir. Drdnc iftin biti yeri, nc iftin gerisinden diman tabann te bir miktar karp, sonra ondan ayrlmakla damaa ktkta, bundan damak his bulmutur. Bu t, nc iftten daha kk ve daha sert olmutur. Beinci iftin her bir siniri, bir ift o i tarafndan biterek vcut bulmutur. Bunun her bir iftinin birinci ksm kulan i perdesi yanp, onun iinde hepsi dalmtr. Kulaa duyma hissi ondan gelmitir. kinci ksm, birin hanere kemiinde m ad verilen (kr delik) delikten girmitir. Ortaya ktkta; nc i isinin ou, elmack adalesi tarafna gelmitir. Dierleri akak adalelerine varp, dalmt iman arka tarafndan beinci ifte bitiik bitip, lam kemii yivinin sonunda olan delikten ma blnmtr. Bir ksm, yedinci iftin hareket ettirmesine yardm iin, boaz adalelerine gelmitir. kinci ksm, omuz adalelerine dalmtr. nc ksm, ikisinden daha byk bu elecei yerde ona balanmtr. Ondan i organlara inerken, hanere paraleline geldiinde, on ubeler ayrlmtr. Hanereyi kkrdaklaryle kaldran etraf stnde olan adaleleri bitim eldikte; ondan yine

ubeler kp, hanerenin nc kkrdan kapayan ve aan alt evresini kuatm olan adal nazarnda bunun ismi: Dnen sinir, olmutur. Bu sinir, omurilikten kmayp, dimadan inip g lmitir. Ta ki dz olup, ekilmesi salam olsun. Bu sinir, beinci iftten ve yedinci iftten olmayp, altnc iftten olmutur. Zira ki bunun balangc yumuak, sonu kvrml olduundan sertlik ve dzlkle inmezler ki, metanet bulup, ykselme ve dne kabiliyetli olurlar. Bu d en ubeleri, balanglarndan uzaklatrmann hikmeti, sertlik ve kuvvet kazandrmaktr. Dn erin en salam, hanereyi, adalelerin rtsne yayc olan sinirdir. Sonra bu sinirin ziyade ondan inip, ubeleri diyafram ve gsn zar ve adalelerine gidip, onda yrek, akcier aort ve atar damarlara dalmtr. Ama kalan diyaframa geip, aklanan nc iftten inen ube nlarn zarlarna dalp, krek kemiinde son bulmutur. Yedici iftin bitiik yeri, dima il n ortaklamasndan olup, ou, dili hareket ettiren adalelere gelmitir. Ondan ubelere ayrl kalkan kemiiyle lam kemiinin ortak olan adalelerine varp, dalmtr. Az, bunlara komu inirlere dalmtr. Bu artc tertip ve acaip bileim, o yaratc Allah'n kudret ve hik ulmutur.

Drdnc Madde Boyun omurlar omuriliinden biten sinirleri bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, anat omi bilginleri demilerdir ki: Boyun omuriliinden kp, omurlarndan ilerleyen sinirlerin hepsi sekiz ift sinir bilinmitir. Birinci ifti, birinci omurun iki deliinden kp, mcer

adale ularyle dalmtr. Bu ift, ince ve kk klnmtr. Ta ki k yeri dar olsun alsn. kinci iftin k yeri,

birinci omur ile ikincinin aryasnda aklanan ortak deliklerden bulunmutur. Bu iftin oun an uzuv ular his ve dokunma duygusu bulmutur ki, kafann st dolap ykselip, ba nne ulan du tabakalarnda yerleip, aklanan kk iftin eksiini tedarik klmtr. Bunun k lan adalelere ve geni adaleye gelmitir. Onlar onunla hareket bulmutur. nc iftin k ci omur ile nc arasnda mterek olan deliklerdendir ki, her bir siniri, iki kola ayrlp kolu onda bulunan adalelere dalmtr. zellikle a ile boyunu balayan adalelere bu sinir beri gelmitir. Onda ola omurlarn dikenlerine ykselip, onlarn kkne yapmtr. Ondan on kp,o susamslardan biten zar balar ile karmtr. Ondan geip, iki kulak etrafna ei rn bedenlerinde iki kula hareket ettirmek iin, iki kulaa ulamtr. kinci kolu, n tar geni adaleye gelmitir. ka baladnda, ona damar ve adaleler rastlamtr. Onlarla me lk bulmutur. Bu ikinci kol, hayvanlarda akak ve kulak adalelerine karmtr. Drdnc i r ile drdnc arasnda mterek olan Deliklerden olmutur. zerinde bulunan nc ift gibi cz geriye blnp, n cz kk olduundan, beinci ifte karmtr. br cz, geriye d omurgaya inip, son bulmutur. Beinci iftin k yeri, drdnc omur ile beinci arasnda eliklerden olmutur. Yine yukardaki gibi iki yok olup, n kolu kk olduundan yanak adalel rine gelmitir. Ba, n tarafa eilimli edip, ba ve boyun adaleleri ile mterek olan adale e dalmtr. br kolu, iki ube olup, bir ubesi n kol ile ikinci ube arasnda arac olm

Omuzun stlerine gelip, altnc ve yedinci iftin birer miktarna karmtr. kinci ube da yedinci iftin ubelerine karp, diyafram ortasna gemitir. Altnc ve yedinci iftin k deliklerin dzeni zere altnda bulunan deliklerden olmutur. Sekizinci iftin k yeri, b omurlarnn czleriyle omurga omurlarnn evvelsi arasnda mterek olan deliklerden olmutur tin ubeleri, biri birine karmtr. Altnc iftin ou, omuz yzeyine gelmitir. Az, dr zlaryla diyaframa inmitir. Yedinci iftin ou gelip, az beinci iftin azlaryla diyafram itir. Yedinci iftin ou gelip, az beinci iftin azyle ba, boyun ve omurgann adaleleri ndan diyaframa ulamtr. Sekizinci iftin az, omuza galip, ou adale ve kola dalmtr. dilen sinirlerden nasibini aldndan hikmet budur ki, diyaframa gelen yukardan indiinde n, blnmesi kolay olmutur. Diyaframn ii nemli olduundan, sinirleri mteaddit yerlerden mitir. Ta ki bu balang yerlerine isabet eden fetle ii btl olmasn. Yaratc, bri, e an yce Allah her eyden mnezzehtir.

Beinci Madde Gs ve omurga omurlarnn omuriliklerinden biten sinirleri bildirir. Ey aziz, malum olsu n ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Gs omurlarnn iliinden biten sinirlerin cmlesi iki ift sinir yaratlmtr. Birinci iftin k yeri, gs omurlarndan birinci omurla ik mterek olan deliklerden bulunmutur. iki cze blnmtr. Byk cz, sert adalelere ve ka Kk cz, iki evvelki kaburgaya uzanp, boyun sinirlerinin sekizinci ifti eliiyle birlik

taraflarna gelip, kol ve omuzlara ulamtr. Sekizinci iftin k yeri ise aklanan mt n olup, iki cze blnmtr. Bir cz, pazunun dna ynelip, ona his ve dokunma bahetmit ier czlerle toplanp, omuz mafsaln ve beli hareket ettiren adalelere gitmitir. Bel omur larndan biten sinirlerin omuza gelmeyen ubeleri, bel ve kaburga adalelerine gelmiti r. Kaburga omurlarndan biten sinirler, ancak kaburgalar arasnda bulunan adalelere ve karn adalelerine ulamtr. Bu sinirlerin ubeleriyle beraber atar ve toplar damarlara akp, aklanan sinir k yerlerinden hepsi ieri girmitir. Katan (kask) sinirleri, karn inirleriyle mterek bulunmutur Zira ki kask sinirleri, iki cze blnmtr. Onun bir cz daleler onlarla bilinmitir. Dier cz, iki ift bulunmutur ki, karn adaleleri onlar kln lki czne dimadan inip, sinir karmtr. kini cz ki, karndan gelen iki ift adale olm ar tarafna byk ubeler gnderip, evvelki cznn ikinci iftinden onlara ubeler gelmitir hi kuyruk sokumu sinirlerinin evvelkisinden gelip, hepsi biri birine karmtr. Bazlar ka ta alp, bazlar baldrlar aasna inmitir. Ama bedenin arkasnda ve oyluklar iinde ok ok adaleler olduundan, kask kemii tarafndan biten adalelerin bedenin gerisinden ve o yluklar iinden ayaklar tarafna yolu olduundan, bacak adaleleri iin zel sinirlerden bi r cz, husyeler iine inen kanala varp, girmitir. Ta ki kask adalelerine ynelip, ondan d

izlere inip gitsin. Kuyruk sokumudur ki, adaleleri alt ift olduu artcdr Onun ir ift adalesine karmtr. Kalan be ift sinir, kuyruk sokumu yanndan biten bir tek sinir, bun n hepsi makat, zeker, mesane ve rahim

adalelerine, karn zarlarna, kask kemiinin iinin da bakan taraflarna ve kuyruk sokumu iinden gelen adalelere, btn bunlara dalmtr. Bu blmde aklanan sinirlerin says, d adalelerin says miktar tamamen, beyzotuz sinirde son bulmutur. Aklanan bedeninince sa lar, o sni ve hakm Allah'n kudretinin kemaline delalet edip, insan trne olan byk nime e, beden azalarnn czleri her an ahadet klmtr. u halde bu surette toplanan sanatlar n uyank kimse, yaratcsn bilmitir. Kendisini nimet denizine gark olmu bulmutur. Mevla' can ve gnlden muhabbet klmtr. Her halde ona ynelmitir. 39-BLM:039: KNC BLM Atar damarlarn bittii yerleri ve faydalarn ayrntl olarak be madde ile aklar.

Birinci Madde Yrekten biten atar damarlar bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Bedende olan atar damarlar ki, onlara, iryan derler. Bunlar hareket eden can damarlardr. Bunlarn birden maade hepsi hareketli bulunmutur. indekileri koru mak iin btn damarlardan daha sert yaratlmtr. Zira ki bunlar, ruh cevherinin kastedilen kuvvetli hareketinin artmasna yararlar. Bunlarn biti yeri, yrein iki boluundan sol bo klnmtr. Zira ki sa boluu karaciere yakn olduundan gday ekmek ve sindirmekle me la damarlar ki, hepsinden nce ve kk olmutur. Yrein sol

boluundan bitip, akcierde blnme ve teneffs yeri olan derinlie gelmitir. Bu atardamarl akcierin gdas olan kan yrekten ona ulatrmlardr. Zira ki akcier gdasn yrekten iti yeri, yrein boyun czlerinden kan damarlarna geecek yerden olmutur. Bu damar, teki in hilafnca bir tabakadan vcuda gelmitir. Ta ki alma ve kapanma iin daha yumuak ve dah selis olsun. Akcier cevherine, mlayim bunlara mensup olan latif kan, yrekten akcier iine saldkta; ondan o salma kolaylk bulsun. Aklanacak kan damar iinden akacak kan imesine muhta olduu gibi bunda ihtiya olmaya. zellikle bunun yeri yree yakn olmutur: scaklkla piiren stma kuvveti, kolaylkla ulamtr. Bu kan damarnn iki perdesi vard ne nfuz etmitir. unun salamla ihtiyac olmadndan iki perde ile yetinilmitir. Ta ki d harnn ve scak olarak piirilmi kann akcier semtine gnderilmesi kolay olsun. ama akla o kan damar geri akcierin komusudur, lakin omurga yaknnda, akciere arka tarafndan ge . nnden kollara ayrldkta; cz ve ubeleri akcier iine nfuz bulmutur. Bunlar dahi Bri zretlerinin kudretine delalet edip, inayetinin kemaline ehadet klmtr. Sbhanallah!

kinci Madde Yrekten biten byk atardamarn vcudunu, ubeleriyle el ve avuca kn bildirir. Ey aziz un ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: byk atardamar yrein sol boluundan bitip, iki e olmutur. Byk ubesi, yrein etrafn tavaf ve devredip, yrein czleriyle karmtr. sndan geip, az, sa bolua yaylmtr. Bu iki ubenin oklar, yine iki ksm olmutur k

ksm aaya inmitir. nen ksmn miktar, kan ksmdan daha byk olduunda bu hikmet bu ekten aada konulan byk ve kk uzuvlar scaklyle yetitirip, can ve g vermek olmu nemli uzuvlar, kk ve az olduundan, onlar besleyen yukar kan ksm, kk klnmt de sala kapak vardr ki, yrein iinden onunla beraber dar yay kp, ona salamlk v i ksmn, yukar kan ksm, yrein stnde yine iki ksm olmutur. Bunun byk ksm gerd dnp, onda olan yumuak ete eritikte; bu dahi ksm olmutur. Bunun iki ksm, iki sbab cak ahdamarlarla boyunun sa ve solundan baa kp, blnmede onlara elik etmitir. nc elki kaburgalara, st boyun omurlarnn altsna ve boynun halka kemiine dalp, omuz zeri Ondan iki el uzuvlarna inip, onlarda dalmtr ve son bulmutur. Yukar kan ksmn, k emen byk ksmn nc ksm gibi dalmtr. u halde atardamarlar vastasyle beden uzuv . Yaratc ve bri olan Allah ne byktr ki, bedenlerin bileimini, tertip ve nizamn trl

a klmtr. Her uzva, can damarlarndan hayat, kan damarlarndan gda bahetmitir.

nc Madde Ba uzuvlarna kan atar damarlar bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Bedende olan atar damarlar ki, onlara, iryan derler. Bular hareket eden can damarlardr. Bunlarn birden maade hepsi hareketli bulunmutur. iindekileri kor umak iin btn damarlardan daha sert yaratlmtr. Zira ki bunlar, ruh cevherinin kastedile kuvvetli hareketinin artmasna yararlar.

Bunlarn biti yeri, yrein iki boluundan sol boluu klnmtr. Zira ki sa boluu kar gday ekmek ve sindirmekle megul bilinmitir. Kala damarlar ki, hepsinden nce ve kk ein sol boluundan bitip, akcierde blnme ve teneffs yeri olan derinlie gelmitir. Bu a marlar, akcierin gdas olan kan yrekten ona ulatrmlardr. Zira ki akcier gdasn y arlarn biti yeri, yrein boyun czlerinden kan damarlarna geecek yerden olmutur. Bu dam tekilerin hilafnca bir tabakadan vcuda gelmitir. Ta ki alma ve kapanma iin daha yumu ve daha selis olsun. Akcier cevherine, mlayim bunlara mensup olan latif kan, yrekte n akcier iine saldkta; ondan o salma kolaylk bulsun. Aklanacak kan damar iinden a iyade pimesine muhta olduu gibi bunda ihtiya olmaya. zellikle bunun yeri, yree yakn o ur: Buna scaklkla piiren stma kuvveti, kolaylkla ulamtr. Bu kan damarnn iki perde k yeri dndan iine nfuz etmitir. Bunun salamla ihtiyac olmadndan iki perde i duman buharnn ve scak olarak piirilmi kann akcier semtine gnderilmesi kolay olsun. A aklanacak bo kan damar geri akcierin komusudur, lakin omurga yaknnda, akciere arka n gelmitir nnden kollara ayrldkta; cz ve ubeleri akcier iine nfuz bulmutur. Bunlar Taala hazretlerinin kudretine delalet edip, niyetinin kemaline ehadet klmtr. Sbhanalla h!

Drdnc Madde Yrekten aaya inen atar damarn byk ksmn bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, anatomi b ri demilerdir ki: Yrekten beden uzuvlarna dala atardamarn aklanan byk ksm, nce y

olarak beinci omura dayanmtr. Zira ki onun yeri yrein ba karsnda olmutur. Ad ge ip, omurga omurlar zerinde inip, kuyruk sokumu kemiine ulamtr. Bu byk ksm inerken nda dalan atardamar, gsn hizasna geldikte; bir kk ube gndermitir ki akcierin g alp, akcierin soluk borusu etrafna dahi ulamtr. Sonra bu inen ksm, gsn hizasnd eldiinde, her birine birer ube gndermitir ki, omurilik ve kaburga aralarna dalmtr. etikte; ondan iki atardamar ayrlp, sa ve soldan diyaframa gidip, onun czlerine ayrlmt onra bu inen ksmdan atardamar uzanmtr ki, bir ube karaciere, bir dalaa, biri dahi mak ulamtr. Karacier ubesi ondan geip, mesaneye dahi gelmitir. Sonra bu inen ksmdan bi amar uzanmtr ki, barsaklarn evresinde olan ince deriyi bulmutur. Sonra bu inen ksmd amar ayrlmtr ki, en k zellikle sol bbree gelmitir. o, bundan hayat bulmutur. O ve onu kuatanlara dalmtr. O iki by, iki bbrek iine girmitir. Onlardan iki bbrek karacieri anlatlan biimde ekici olmutur. Zira ki karacierin iinde ikinci hazmdan kv elmeyen kann latif suyu, bbreklere dolup, ondan gdalardan aldkta; onlarda kalan kesi f su, mesaneye gelmitir. bbreklerden dahi iki damar ayrlp, erkeklerde ve kadlarda ten asl uzuvlarna inmitir. Sa bbrekten ayrlan, sa yumurtay bulmutur. Sol bbrekten ayrl murtaya gelmitir. Sonra bu inen ksmdan birok damarlar ayrlp, dz barsan evresinde o damarlara ayrlmtr. ubeleri, omurlar deliklerinde omurilie girip, onda hepsi dalm a bu inen ksmdan damar uzanp, ikisi leen kemiine, birisi tenasl organ cildine varp daltr. Sonra inenin kknden bir kk ift atardamar ayrlp, erkeklerde ve kadnlarda

ne gelmitir. Onda olan damarlara karmtr. Sonra inenin kknden ki, byk ksmdr, o, sonuna vardkta; aklanacak damarlarla birlik iki ksm olmutur. Bir ksm saa, bir ksm ip, her biri kuyruk sokumu kemiini kuatp, onda iki oylua inmitir. Her birinden kuyruk sokumu altnda birer ube ayrlp; biri mesaneye, biri gbee ulamtr. Gbek yannda biri uup, ikisinden birok kollar ayrlmtr. Bazs kask kemii zerinde konulan adalelere da esane yolundan erkeklerde dz olarak lete gelmitir. Kadnlarda nlerin ucuna gelip, ie ka tlanp, yine onda yapmtr. Ondan bir kk ift kalmtr ki, rahme gelip, girmitir. San

liinde akllar hayrete dren Allah mnezzehtir. nsan, kusursuz olarak en gzel suretle ndiren Allah mnezzehtir. Onlardan bir ksmn erkek, bir ksmn kadn yapmtr. Acizlikten tan ve eksiklikten uzak olan Allah mnezzehtir. Beinci Madde Oyluklara, baldrlara ve ayaklara inen atardamarlar bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Bacaklar tarafna inen iki ksmdan her biri, ikier byk ube olmutur. Bi i d, bir ubesi i nmyle hret bulmutur. Baldrda konulan adalelere ubeler gndermiti klara inerken, onda olan adalelere dahi ubeler indirmitir. Sonra ayaa inip, n tarafa ba parmak ile orta parmak arasna byk ubesiyle meyletmitir. Kalan ubeleri, ayak czler n ounda gmlmtr. Aklanacak kan damar ubelerinin altndan geip, dier parmaklara ge ardamarlar ki, can damarlardr, bunlarn bazs atar kan damarlarnn ubesi gibi beinci om iren atar damar ubeleri gibi omuz mevziine kan atardamar ubeleri gibi ilere meyleden a tar damarn

ubeleri gibi, ebekede dalan iki sbab ve meime gibi, diyaframa gelen atar damarn ubele gibi, bir ube ile omuza nfuz eden atar damar gibi, mideye, karaciere, dalaa ve barsakl ara inen atar damarlar gibi, karn tarafndan kuyruk sokumu kemiine tek bana inen atar damarlar gibi, i organlarda olan atar damarlarn hepsi, arpmalardan korunmak iin dama rlar altnda rtl kalp, kan damarlar, atardamarlara kalkan gibi koruyucu olmutur. Aort a verilen damarlar ki, kan damarlardr. Atar damarlar ad verilen can damarlar, iki fayd a iin biri birine yakn olmutur. Birisi budur ki, kan damarna (aort) parmak bir zar i le bal olup, onlara teet olan aza, ikisinden kan ve can istifade ederler. kinci fayd as budur kik, can damarlar ile kan damarlar biri birlerinden can ve kan kazanr. u hal de insan bedeninde onulan ve dzenlenen can damarlar bunlardr ki, aklanmas kaleme gelmi ir. Hepsi tamam, ikiyz adet atardamara ulamtr. nsan en gzel surette yaratan Allah mn tir. Bizim iin byk ve yce Allah'dan baka kudret, kuvvet ve korkulacak kimse yoktur. E y lemlerin Rabbi! bizi limlerden ve amel edenlerden kl!

40-BLM:040: NC BLM Sakn damarlarn biti yerlerini ve faydalarn alt madde ile ayr

Birinci Madde Karacierden biten bb damarnn dallarn ve faydalarn bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, tomi bilginleri emilerdir ki: Sakin damarlarn hepsi karacierden bitmitir. Karacierden nce iki damar vcuda gelmitir ki, biri karacierden, dip tarafndan vuctu bulmutur. Onun nlukla faydas, gday mideden karaciere ekmektir. Bu damar, tabibler arasnda,

bb ismiyle hret bulmutur. kinci damar, karacierin yumru tarafndan meydana gelmitir. O ounlukla faydas, budur ki, gday karacierden uzuvlara ulatrmak ve datmaktr. Bu dam nmn almtr. Bb olan damarn, karacier boluunda ayrlan taraf, nce be ksma yetmi mru tarafna yettikte; ubelere ayrlmtr. Bir ubesi, d kesesine gitmitir. Bunun ubeler ltnda olan kkler gibi karacier iinde dank bitmitir. Ama babn karacier dibine bitii u, ondan ayrldkta; sekiz ksm olmutur. ki ksm kk, alt ksm byk suret bulmutur. armak ad verilen barsan kendisine bitimitir. Ondan gday eke gelmitir. Bundan dahi rlp, pankreas ad verilen cisme dalmtr. kinci ksm, midenin altna inip, idenin alt ar yannda daltr ki, ondan gda cezbetmitir. Ama geri kalan alt ksmn biri, mide yze elmitir ki, midenin dnda gdasn ondan almtr. Zira ki mideni n iinde gdalara kavum mutur. Alt ksmn ikincisi, dalaa ulamtr ki, dalaa ulamasndan nce ondan ubeler ay lmitir ki, ona gda vermitir. Dalaa bitimesiyle bile ondan bir ube geri dnp, midenin s tarafnda blnmtr ki, o taraf ondan gdasn bulmutur. Dalaa giren ulbe ortaya geldikt mtr ki, bir cz yukar km, bir cz aa inmitir. Yukar kan cz, iki cze bln er ayrlmtr ki, o yarya onlardan gda gelmitir. kinci cz da gelip, midenin yumrusu , onda iki cz olup, biri midenin sol d tarafna dalmtr ki, o taraf gdasn ondan al a dalmtr ki, siyah kpn fazla asidini ona itmitir. Fuduldan kp, mide azn durak ettirmeye yetmitir. ehve ve itihay uyarp, dalgalandrmtr. Dalan ortasnda

olan ubeden inen cz dahi iki cz olmutur. Birinin ubeleri, dalan alt yarsna dalmt an gdalanmtr. kinci cz iyandan meydana kp, onda dalmtr ki, ondan iyana g rp, dz barsan evresinde olan damarlarn ince kanallarna dalmtr ki, gdann aa

t ksmn drdncs, sa gibi ince ubelere ayrlp, bazs midenin yumrusunun sa taraf d enin soluna gelen cze karlk olduu halde dalmtr. Bazs iyann sana ynelip, da idenin solundan sana glen cze kar olduu halde dalmtr. Alt ksmn beincisi, kaln an ince kanallara dalmtr ki, gday ondan alagelmitir. Ama altnc ksmn ou, yukar ver (coecum)e bitiik olan ince lifler evresinde almtr ki, gday onlardan almtr. S dreti kemal bulmu, azaeti celal bulmu olan, rzk verici ve yaratc Allah mnezzehtir. ki Madde Karacierden biten ecvef damarn baz kollarn ve faydalarn bildirir. Ey aziz, mal lsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: ecvef damarn kk nce karacier iinde kl gibi i, yine kl gibi ubelere ayrlan bab damarnn ubelerinden gday ekegelmitir. Ecvef dama i, karacierin yumru d boluunda vrit olmutur. Bab damarnn ubeleri, karacierin dibin elmitir. u halde bu ecvefin gvdesi, karacierin yumru yznde doup, iki ksm olmutur ki byk, biri kktr. Kk ksm, yukar km, byk ksm aa inmitir. Yukar kan k

verip, onda dalmtr ki, ona gday lutfetmitir. Sonra yukar kan ksm, yrein rts kollar gndermitir. Onda kl gibi dalmtr. Diyaframa gda ondan gelmitir. Sonra yukar e blnmtr ki, biri byk, biri kk suret bulmutur. Ama byk ksm yree gelip, onun . Bu damar, yrek damarlarnn en by olduunda hikmet bu olmutur ki, dier damarlar, hav iin bulunup, bu byk damar, gda iin kalmtr. Gda ise havadan kaln olduundan, menfezi i, zarf daha byk olmaa muhta olmutur. Bu byk damar yree girdiinde, ona perde v alar dardan ieriye gelmitir. Bu perde, dierlerinden daha sert olmutur. Ta ki yrek snda onardan gday ekip, yayldkta, geri dnmesin. Ama kk damar budur ki, bryle bir sm damar gndermitir ki, biri yrekten akciere gitmitir. Atar damarlarn biti yeri ana yakn yerde bitmitir. Sa bolukta akcier tarafna dnp, ona yetmitir. Bu damar, a ar gibi iki zardan bitmitir. Onun iin tabibler buna, iryan (atar damar) adn vermilerdi r. Bunun faydas bu olmutur ki, bundan salan kan olduka incelmitir. Akcier cevherine be zemitir. zira ki bu ince kan, yrekte ok az kaldndan, bunda pime olmayp, atar kan dama girdikte, onda hararetle pimitir. ksmn ikincisi, yrek evresinde dolap, iinde da ndan gelmitir. nc ksm, zellikle insandan sol tarafa meyledip, gs omurlarndan bei ip, ona dayanp, sekiz alt kaburgaya ve onlara yakn olan kaburgalara dalmtr. Yukarya yrein nahiyesini getikte; ondan gs ikiye blen perdelerin ve klflarn yukarlarna v erilen yumuak ete sa gibi ubelerle dalmtr. Sonra yukar kan ksm boyun kemii hiza dan

iki ube ayrlmtr ki, birbirinden uzaklaarak, boyun kemii nahiyesine gelmitir. Her bir iki kola blnmtr. Her taraftan, biri bar kemii zerinde sa ve soldan inmitir. Ta ki varmtr. Sonra yukar kan, ubeye ayrlmtr. iki ubesi, kaburgalar arasnda bulunan onda dalm olan atar damarlarn azlarna kavumak ile mutabk gelmitir. Bu iki ubeden gsten dar olan adalelere dalmtr. Hanereyi tamamladkta; bir blk damar dahi omu da sralanan adalelere dalmtr. Bu iki ubeden bir blk damar dahi, dz adalelerin altn . ubeleri onlara dalmtr. Sonlar, aklanacak kuyruk sokumu kan damarnda, yukar kan atar damarlara bitimitir. Yukar kan ksmn nc ubesi, iki omuza gda vere gelmitir il verici olan Allah mnezehtir. Bu ne yaratltr ve bu ne sanattr ve ne hikmettir ki, ge reklerinin inceliinde akl sahipleri arp kalmtr. Sbhaneh ve Tal!

nc Madde Kara cierden biten ecvef damarn; gs, omuzlar, eneler, boyun, ba ve yanak ayasna kan ldirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Gs ve omuz adaleler ine dalan iki ubenin geri kalan bir ift ubedir ki, her bir damar beer ubedir. Her bi arn birer ubesi, gste dalmtr ki, stteki drt kaburgaya onlardan gda gelmitir. k ara dalmtr ki, o iki yerde olan adaleler, onlardan gdalarn almtr. nc ubeleri, da gmlm olan adalelere dalmtr ki, o adaleler onlardan gda bulmutur. Drdnc ubel dokuz omuru deliklerine blnmtr. ki tarafndan onlara girip, baa ykselmitir. Onda ola lere bunlardan gda gelmitir.

Beinci ubeleri, hepsinden daha byk olup, iki taraftan omuz iine gelip, her biri drt ko l olmutur. Ama her ubenin birer koku, br kemii zerinde, omu mafsaln hareket ettiren lere dalmtr. ikinci kollar yumuak ete ve atar damarlar ilerine dalmtr. nc ko

ksma inmitir. Drdnc kollar byktr ki, her biri er cze blnp, ikier czleri omu Onda olan byk adalelere ve kk adalelere ve iinde olan byk adalelere dalmtr. n biri ikier ube olmutur. Gs zerinden geip, iki el nahiyesine gidip, onlarda olan adale e dalmtr. Tplar onlara, bti (koltukalt) adn vermitir. Yukar kan ksmn, nc r ki, biri d, biri i ah damar suretini bulmutur. d damar, boyun kemiine ykseldikte; olmutur ki, biri ondan ayrldkta, n tarafa ykselmekle gelmitir. kinci ksm, ne n tar ondan ykselip, boyun kemiinin dna ulamtr. Ondan ykselip, boynun dna gidip, evve karmtr. u halde iki ksmdan, bilinen ah damar meydana gelmitir. Bu ikinci ksm, bi dan nce, bundan iki cz ayrlmtr ki, bir cz enlemesine gidip, ieri girecei yerde, iki halka kemiinin kovutuu yerde, yine birlemitir. kinci cz, boyunun dnda kvrml olup amarndan ayrlmtr. Bu iki ift damardan rmcek a gibi dalp, omuz zerinde uzadklar z damar nmyle hret bulmutur ki, ba damar dahi bunda olmutur. Bu iki omuz damarnn i an iki damar, omuz stne dek buna elik etmitir. Lakin biri onda haps olup, dalmtr. bi uz stn geip pazu bana gidip, onda dalmtr. Omuz damar, ikisini dahi geip, ellerin ir. D ah damarnn iki damar karmalarndan sonra iki ksm olmutur. Biri ie

gmlp, kk kollara ayrlmtr ve st eneye dalmtr. Onlardan byk ube ayrlm ve ce damar czleri dilin evresine gelmitir. kinci ksm dta olup, iki kulak ve baa akn ere dalmtr ah damar, yemek borusuna elik edip, onuna doru st tarafa gidip, ube d ah damarndan gene ubelerle karmtr. Hepsi yemek borusuna, hanereye ve gmlm ad ihayet lam yivine gelmitir. Sonra ondan nice ubeler dalmtr ki, birinci ve sekizinci om rdan kan sinirle dalmtr. Ondan bir sa gibi ba damar ve boyun mafsalan gelmitir. O hsl olup, beyin stndeki kafa kemii perdesi mahalline ulamtr. Kafa kemiinin iki hac irletii yere kp onda kafa kemiinin iine gmlmtr. Ad geen kollar gnderdikten so lam yivi sonunda, kafa kemii boluuna girmitir. Ondan dima zarlarna ubeler dalmtr gdasn bu ubelerden almtr. Sert zarlar, evrelerinde bulunan czlerle bu ubeler rapte n ayrlmtr. Bunlardan kafatasnn perde mahalline gda gelmitir. Sonra ince perdelerden d inip, atar damarlarn dalmas gibi, onda dalmtr. Btn atar damarlar salam raptedip rlamtr ki, azlarna kan dklp, onlarda toplanp, pisin. Sonra iki tak arasna dal kollanan kanallardan kan ekip, ondan orta karndan iki n karna uzanp, oraya ykselen at ar damarlara kavumutur. te bu perde meime ebekesi ile rlmtr. Bunlarn hepsi, Allah inin kemaline delalet klmtr. (Herkese rzk veren, an yce olan, ekil verci ve yaratc eyden mnezzehtir.) Drdnc Madde Karacierden biten ecvef damarn kol ve ellere gelen kollarn ve

faydalarn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Kol da marnn asl, omuz damardr. Ondan ayran ulelerin balangc kol damardr ki, o, pazuya h ondan pazunun d czlerine ve derisine dalan ubelerdir. Sonra dirsein mafsaln yakn olm olmutur ki, biri kol ipidir. Bu ksm st oynan d zerinde uzanmtr. Ondan d taraf dnda dirsek boumuna ynelip, ieriden bir ubeye bitimeye gidip, ikisinden ekhal damar bulmutur. nc ksm derine inip, onda olan adalelere dalp, son bulmutur. Ancak bir u emiine varmtr. Bu, dirsein i mafsalna yakn geldikte; iki ksm olmutur. Bir ksm de afa damarndan gmlen ubeye bir miktar bitiip, sonra ayrlmtr. u halde bu mafsaln bir a inen sere parmak ve yanndakinin hepsine ve orta yarma varmtr. kici mafsala ykselen iklere temas eden et czlerine blnmtr. tekinin ikinci ksm, kol iinde drt kol olmu olu, kolun aalarnda bilee varncaya dek dalmtr. kinci kolu, birinci kolun stnde u, hepsinden byk gelip, stte ve dta olup, onun bir kolu, kol damarnn bir ubesine biti ikisinden ekhal hsl olmutur. Kalanlar, basilik damardr ki, bir dahi gmlp, derine git Ekhal damar, i taraftan bitip, st oynaa kp, ondan d tarafa gidip, yunan lam eklin l olmutur. st kolu, st oynan tarafna inip, dirsee ynelmitir. Baparman arkasnda v parma arasna ve iaret parmann kendinde daltr. Aa kolu, aa oynan tarafna , iaret parma ile orta parman arasna gelip, st kolan iaret parmana gelen damarn bi bitiip, onunla tek bir damar olmutur. ikinci kolu ki, eslmdir.

Orta parmak ile yanndaki arasnda dalmtr. nc kolu sere parmak ile yanndaki arasn

arn hepsi, parmak mafsallarna blnmtr. Bunlardan iki elin parmaklar her an Allah'n ku yle beslenmitir. nsann en gzel ekilde yaratan hakm ve sni Allah mnezzehtir.

Beinci Madde Ecvef damarn kara cierden bedenin aasna inen byk ksmnn kollarn ve faydalarn bi malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki 0 Ecvefin inen cz ki, by ksmdr. O ka rden dodukta; omurgaya dayanmazdan nce, ondan bir byk damar ayrlp, klcal damarlara da a bbrein liflerine ulap, onda ve ona yakn olan czlerde dalmtr. Hepsine gda vermi inen ksmdan bir byk damar ayrlp, yine klcallar gibi damarlara dallanmtr. Sa bbre liflerini bulup, civarnda olan cisimlerde dalmtr. Hepsine bu dallarla gda gelmitir. ra bu inen ksmdan byk damar dalmtr ki, onlara donalar ismi uygun gelmitir. Bunlar, k iin iki bbrek iine girmitir. Zira ki aklanan atar damarlar gibi, bu doanlar dahi bb lerin gdalarn ekici olmutur ki, karacier kan suyu onlara gda gelmitir. Bu donalarn n bir damar ayrlp, erkekler ve kadnlarda sol yumurtaya inmitir. Bir damar dahi, sadan ubelere ayrlp, sa yumurtaya gelmitir. Bbreklerden, tenasl organlar iine, sadan sa an sola gelen iki sert damar tarafna bklm ve ekilleri yuvarlak olduundan, bbreklerden larda yumurtalara akan halis kan scaklkla piip, krmz kan dken beyaz meni olmutur. ki r dahi omurgadan iki yumurtaya ulamtr. bu duarlar zekerde, ferde ve rahmin derinliinde kaybolmutur. Sonra bu inen ksm omurgaya dayanp, inerken her bir omur

yannda ondan yine ubelere ayrlmtr ki, bazlar o omurlara girip, omurilie ulamtr. nulan adalelere dalmtr. Bazlar iki leen kemiine gelip, karn adalelerinde son bulmu nen ksm anlatlan durumlar ile omurga omurlarnn sonuna ulatnda, onda iki ksm bln lua ve bir ksm sol oylua yol bulmutur. Bu iki ksm oyluklara inmezden nce her birinden tabaka damar ayrlmtr. Evvelki tabakalar sert yerlere gelmitir. kinci tabakalar klla i dalp, kuyruk sokumu altlarna yaylmtr. nc tabakalar kuyruk sokumu kemii zerind e dalmtr. Drdnc tabakalar makat adalelerine ve kuyruk sokumu dna blnmtr. Be rahme ynelip, bazs onda ve ona bitiik olan czlerde dalmtr. Kalanlar mesane taraf ki ksm olmutur. Biri mesanede dalp, biri mesanenin boynuna gelmiti. Bu beinci tabaka eklerde ok olmutur ki, hem mesaneyi kuatp, hem zeker olmutur. Altnc tabakalar oyluk k zerinde konulan adalelere ynelip, onda dalmtr. Yedinci tabakalar karn zerinde bede usunda giden adalelere ykselmitir. Bu damarlar, o damarlarn ularna bitimitir. Gsten karn boluuna inmitir. Bu damarlarn kknden kadnlarda drt damar bitip, drt taraftan r lmitir. Onlardan sekiz damar iki meme tarafna ykselmitir ki, bu damarlarla rahim, me melere e olmutur. sekizinci tabakalar erkeklerde zeere, kadnlarda bz'a gelip, onlarda dalmtr. Dokuzuncu tabakalar, oyluun i adalelerine inip, onlarda daltr onuncu ta n kemiine kp, eller tarafndan inen damarlarn ilerine ulamtr. Hepsinden bir cz' b muak adalelere inip, onda blnmtr ki, yirmi tabakaya varmtr. Bu damarlarn bu tevzi v larndan nice kimseler ibret almtr. (Damarlarda kan nehirler gibi

aktan kahredici ve tek olan Allah mnezzehtir.) Altnc Madde Ecvef damarn inen ksmnda oy uklar altna giden dallarn ve faydalarn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilgi nleri demilerdir ki: Sz edilen iki ksmn ad geen tabakalarndan arta kalan, oyluklar i ip, her bir ksm bir oyluk iinde onbeer ube olmutur ki, biri oyluun n zerinde konula lere blnmtr. Biri oyluun arkasnda olan adalelere dalmtr. Biri i taraf adalelerin af adalelerine inmitir. ikisi diz mafsal adalelerine gelmitir. ubenin kalanlarnn d kk kemik zerinde topuk mafsalna dek uzanmtr. Orta ubesi diz sonundan baldr ii ada ubeler brakarak inmitir. Ondan iki ube kaldkta, biri baldr czlerinin iinde kaybolur. ri iki kemik arasnda uzayp, ayak nne inite sz edilen d damarn bir ubesine karm nliine ynelip, byk kemiin yumru tarafndan topuun altna gidip, ayan i tarafna gelm e, onda drt ueye blnmtr. ikisi itedir ki, kk kemiin tarafndan ayaa girmitir. i i dtakinin birine itekinin en iteki ulamtr. Ayan stne kp, stlerinde dalmt , ayan alt cz'lerine dalp son bulmutur. u halde insan bedeninin tmnde bulunan kan d bunlardr ki, aklamaya gelmitir. Hepsi tamam yzaltm kan damarna varmtr. Hakm ve Allah'n en gzel ekilde yaratt insan bedeninde olan benzersiz sanatlar fikiretmeye ve ye vesile olmak iin onda bulunan birbirine benzer paralar bu miktarca aklamakla yetin ilmitir. Bundan sonra baz g ve hisleri, uzuvlarn ekil farklln dahi iki blm ile a

grlmtr. Bedende bulunan sonsuz ince sanatlardan aklanan azalarn anlatm ksa kesilmi ki, bedende yaratlan btn uzuvlarn eitli czlerinin uzun uzun anlatlmas ve durumlarn ar nice yz kitap ile ancak aklamlardr. (Yaratclarn en gzeli olan Allah ne ycedir.)

41-BLM:041: DRDNC BLM nsan bedeninde bulunan cinsleri ve kuvvet eitlerini, uzuvlar balangcn ve hayat verici drt nefsi, his ve kuvvet gibi hizmetileri olan eyay alt ma le aklar.

Birinci Madde insan bedeninde olan kuvvetlerin tr ve cinslerini, uzuvlarn ilerinin balanglarn ksac dirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Kuvvetler ile fii ller birbirinden anlalmtr. Zira ki, her bir kuvvetin balangc bir fiil olup, her bir f ancak bir kuvvetten kmtr. u halde fiiller gibi kuvvetler dahi iki cins olmutur ki, bi i tabii kuvvetler, biri nefsan kuvvetler bulunmutur. Bu kuvvetlerden her birisi iin bir ba uzuv vardr ki, o uzuv o kuvvetin madeni olup, fiilleri o uzuvdan vcuda gelm itir. Tabii cins ki, bitkisel nefs olmutur. O iki tr iine almtr. Bir trnn gayesi, dbir ile korumaktr. Bu tr gda iinde mutasarrftr ki, bedenin bekas sonuna dek ona gda mitir. Bymesi sonuna dek ona gelime vermitir. Bu trn yeri ve fiilinin k karacier kinci trn gayesi bedenin o trn korumak bilinmitir. Bu tr tenasl iinde mutasarrftr karmndan meni cevherini ayrp, ondan Hak'kn emri ile bedenin benzeri

ekillenmitir. Bu trn yeri ve fiilini k tenasl organlar bulunmutur. Nefsan cins k nefs denilmitir. O iki tre kuatc bilinmitir. Onun bir tr mdrike kuvveti iki, bir tr t kuvveti bulunmutur. Mdrike kuvveti ki, iki ksmdr. Birine d ve birine i denilmitir. nin dnda idrak edici olan be kuvvettir ki: Duyma, grme, koklama, tatma ve dokunmadr. B edenin iinde idrak eden dahi be kuvvettir: His, hayal, fikir, vehim ve hafzadr. Bu tr mdrikenin yeri ve fiilinin k dima bulunmutur. Ama hareket kuvveti bir trdr ki, har in balangc hasebince ksmlara blnmtr. Zira ki her bir adele, bir baka tabiatta yara damarlarn hareketi olup, bedenin kirilerini, titreim ile kavrama ve salvermeyle yaya n kuvvetlerdir ki, bunlarla mafsallar yaylp, uzuvlar hareket klmtr. Bu kuvvetlerin yer leri ve menfezleri adalelere bitiik olan sinirler olmutur. Bu hareket kuvvetinin b ir ksm gazap kuvveti, bir ksm ehvet kuvveti klnmtr. Hayvan nef gazabna rz olan, itir. ehvet de ona rz olan yaylma bulunmutur. Gazapla ehvetin yerleri ve hareketlerini k yerleri yrek klnmtr. Hakikatte btn kuvvetlerin balangc yrek bulunmutur. L telendirilen kuvvetlerin fiillerinin ortaya k yeri bulunduundan her biri balang yeri lmtr. Nitekim hislerin balang yeri dima iken yine her his iin tek bir uzuv olunmutur a ilk o hissin fiili kendine mahsus o uzuvdan meydana kmtr. ama baz tek fiiller, gday zmetmek gibi, tek bir kuvvet ile tamam olmutur. Bazs yemek itihas gibi iki kuvvetle k emalini bulmutur. Zira ki bu itiha ekici bir kuvvetle, bir de hem midede konulan ha ssas kuvvetle tamam olmutur. ekme kuvvetini uzun lif, rutubetle

harekete geirir. Midenin giriindeki his kuvveti, bu ilemle itihay uyaran siyah kp ek Zira ik bu hisse bir fet rz olsa, ackma ve itiha btl olup gider. Sebeblerin msebbibi ah mnezzehtir. Rablerin rabbi Allah mnezzehtir.

kinci Madde insan bedeninde olan tabii nefsi ve bitkisel nefsi, bunlarn hizmetileri bulunan ku vvetleri ayrntl olarak bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdi r ki: Ana karnndan dnyaya gelen ocuk, drt can ile zinde olduu halde domutur. O drt ru birisi tabii nefs, biri bitkisel nefs, biri hayvan nefs ve biri insan nefs bilinm itir. Tabi nefs: Bir kuvvetten ibarettir ki, cismin czlerini koruyup, birbirinden a yrlp dalmaktan mni bulunmutur. Btn beden bu nefsin yeri klnmtr. Bunun iki hizmet ne hafiflik, birine arlk ad verilmitir. Hafiflik o kuvvettir ki, evreye meyilli bulunm utur. Arlk, onun aksidir ki, merkez tarafna meyilli bulunmutur. Bitkisel nefs: Bir kuv vetten ibarettir ki, cismi, uzunluk, genilik ve derinlikte uzatp, miktarn byk klmtr fsin yeri kara cier olmutur. Sz edilen tabi nefs, iki hizmetisiyle birlikte bu bitkise l nefsin hizmetini klmtr. Bitkisel nefsin, bunlardan baka kendisi iin dokuz yardmcs

bulunmutur: ekme kuvveti, tutma kuvveti, hazmetme kuvveti, ayrt etme kuvveti, itme kuvveti, reme kuvveti, ekil verme kuvveti, gda alma kuvveti ve byme kuvveti. ekme: Bir kuvvettir ki, faydal gday dardan cismin iine eker, demiler. Bu kuvvet bu fiili, ken ri olan idenin st ann uzun lifi ile iler. Tutma: Bir kuvvettir ki, gday ieride korur. kuvvet bu fiili, kendi

yeri bulunan midenin alt aznn enlemesine kvrk lifi ile eder. Hazmetme: Bir kuvvettir ki, ekmenin ektii, tutmann koruduu faydal gday deitirir. Onu bir kvama getirir ki, anacak fiili iin hazrlar. Kalan karp, uzuvlarn gdas olur, gider. Bu ileme hazm ad Bu kuvvet, bu piirme ve kartrmay kendi yeri olan mide, karacier ve damarlar iinde onla hararetiyle iler. Ayrma: Bir kuvvettir ki, gday ieride korur. Bu kuvvet bu fiili, ke ndi yeri bulunan midenin alt aznn enlemesine kvrk lifi ile eder. tme: Bir kuvvettir ki , gdadan gda almaya layk olmayan fazlay veya yeterli miktardan ziyade kalan fazlay ik i yoldan, ya ona mutad olan menfezlerden karr. Nitekim aatan zamk karr. Veya o ziyad an fazlay, nemli azadan daha az nemli azaya ve katdan yumuaa iter. Bu kuvvet bu fiille ri, mide altnda konulmu olan enli ve skc lifin bir kiriinden toplamasyle eder. reme: kuvvettir ki, en latif gday toplar. Ta ki ondan o cismin benzeri hsl ola. Nitekim o toplama bitkilerde tohum, hayvanlarda nutfe denilmitir. Bu kuvvet iki trdr ki, bir tr erkek ve diide meniyi dourur. Bir tr, rahmin iine gelen nutfede olan kuvvetleri, b rbirinden ayrp, her uzva mahsus bir miza hsl oluncaya dek meczeder. Bu kuvvet, bu fii lleri, kendi yerleri olan beden damarlarnda iler. ekil verme: Bir kuvvettir ki, Hak 'kn kudretiyle btn azann teekkl, karm, miktar, yer, boluk ve delikleri sonlarna ba ri grp, korumak iin gda trnde tasarruf sahibi olup, onu cismin rengi eder. Bu kuvvet b u fiilleri, kendi yerleri olan atar damarlar iinde eder. Gda alma: Bir kuvvettir k i, alnan gdann benzerliine evirip, bedenden ayrlann yerine verir. Bu kuvvet bu fiiller , kendi yerleri olan btn azalarda eder.

Byme: Bir kuvvettir ki, cismin btn aplarn tabii uygunluu zere ziyade eder. Bymesin eder ki, cisme giren gda ile geliir ve byr. Bu kuvvet bu fiilleri, kendi yerleri ola n bedenin tmnde iler. Bu iki nefs, ad geen hizmetileriyle, aklanacak hayvan nefin hi i olmutur. Hakm ve kadr olan Allah'n boyun edirmesiyle, o nefse boyun eerek itaat klm ayvan nefs dahi, konuucu nefsin binek ve at olmutur. (Bunu bizim emrimize veren ve b izi onun emrinde etmeyen Allah mnezzehtir. phesiz biz Rabbimize dncleriz.) nc Madde bedeninde olan hayvan nefsi ve onun bedende olan hizmetilerinden dtaki be duyuyu ayrnt olarak bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Hayvan n efs, bir kuvvetten ibarettir ki, o bedenin tmnde sirayet klmtr. Beden onun ihtiyaryle areketli olup, hissiyle eyay bilmitir. Bu hayvan nefsin yukarda aklanan hizmetilerind baka oniki hizmetisi dahi vardr ki; onu, on duyudur, biri gazap ve biri ehvettir. On histen bei bedenin dnadr ki, yerleri: Kulak, gz, burun, az ve bedenin tmdr. Bei edir ki; onlarn yerleri, dima boluklardr. Onlar: Ortak his, hayal, vehm, fik ve hfzad Btn bu on histen her birinin zel bir uulu vardr ki, onun ii o hizmettir. Be d hissi iitme kuvveti, biri grme kuvveti, biri koklama kuvveti, biri tatma kuvveti ve biri dokunma kuvvetidir. itme kuvvetinin uulu budur ki, sesleri ve harfleri iitip, birbir inden ayrt eder. Ancak bunun vastasyle kelam iitilip, anlanp, intikal olunur. Bu idra k, bu kuvvete mahsustur ki, sair kuvvetler bu iten ciz kalmtr. Bu iitmenin yeri, kulak iinde sv olmutur. O bir nohut kab kadar zarf iinde latif buhar dolmutur.

Grme kuvvetinin uulu budur ki, ekilleri ve renkleri grp, idrak eder ki; beyaz ve siyah uzun ve ksay, byk ve k, uzak ve yakn, gzel ve irkini, aydnlk ve karanl birb u idrak ise, bu kuvvetin kendine zg anna gelmitir ki, sair kuvvetler, bu iten ciz kalm Bu kuvvetin yeri, gzbebei olmutur. Koklama kuvvetinin uulu bu olmutur ki, gzel kokular e kt kokular idrak edip, birbirinden fark edip, ayrmtr. Bu idraki bu zel kuvvet alm air kuvvetler bu iten ciz kalmtr. Bu kuvvetin yeri, diman nnde meme ucu gibi iki pr lmitir. Tatma kuvvetinin uulu, eyann tadn tatmaktr. u halde acy tatldan, ekiyi t tr. Btn yiyecek ve meyvelerin tat ve lezzetleri idrakine yetmek bu kuvvete mahsus o lmutur. Bu idrak ancak bu kuvvetin anna gelmitir ki, sair kuvvetler bu tat ve lezzet ten ciz kalmtr. Bu kuvvetin yeri, boaz ii ile di stne yaylm olan adale olmutur. D

etinin uulu budur ki, yumua sertten, sca souktan, ya kurudan, hafifi ardan tehi idrak ise ancak bu kuvvetle vcuda gelmitir ki, sair kuvvetler bu iten ciz kalmtr. Bu k vvetin yeri, bedenin dnn tm olmutur. Lakin el ayasnda ve parmaklarda ziyade ortaya asnda kemalini bulmutur. Bu konum ve dzen, o yaratc Allah'n kudretinin kemalini, nimet vericiliinin nimetini aklamtr. Hayret ediciler bu sanattan nice ibret almtr. Drdn yvan nefsin insan bedeninde olan beyan olunan hizmetilerinden be i duyguyu ayrntl olar k bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Diman boluunda an be i hissin biri mterek his, biri hayal kuvveti, biri

fikretme kuvveti, biri vehmetme kuvvet i ve biri hafza kuvvetidir. Mterek his kuvve ti: ilk hizmetidir. Buna iki mn ynnden mterek his denilmitir. Birinci mn budur ki, drak eyledii bir nesnenin sureti, mterek hisde yine bir mahade klmtr. Zira ki bir ki n gzyle mterek hissi arasnda bir bozulma vki olsa, o kimse a olup, bir nesneyi iki g i mns budur ki, mterek his, d hislerin sonunda ve i hislerin evvelinde arac olduund ler ile idrak olunan eya, nce bu mterek hisse gelip, o nehirler bu denizde toplandkta ; ondan i hislere ulamtr. Kalbe gelen fikirler, nce dimaa kp, onda olan hisleri ge k hisse gelip, o pnar ve kaynaklar ona doldukta; ondan d hislere ulamtr. u halde onun bu kuvvete terek his denilmitir. Bunun uulu, yazlan tercmanlk bulunmutur. Bu kuvve ir tercmanlk bilinmitir ki, sair kuvvetler bu iten ciz kalmtr. Bu kuvvetin yeri, fiil balangc beyan olunduu zere boluktan birinci boluun n cz olmutur. ikincisi haya unun ii ve sanat budur ki, d hislerden bir nesne idrak olunsa, mesela bir kimseyi grm ulunsa, o kimse hazr bulunmasa, bu hayal kuvveti, onu kayp iken mahede edebilir. Yah ut bir kimse bir ehri seyredip, bir baka yere gitmi olsa, o ehri murat eyledike, gaip iken mahede edebilir. nk hayalin ii, hayal emekle mnlar idraktir. u halde hakikatt , ktib misalidir ki, mnlar suretten uzak etmek onun halidir. Yani madem ki bir kelam , telaffuzla suret bulmadka mns hsl olmaz ve bir kimseye ulamaz. Lakin suretsiz, kti ret ve lafz olan mnlar gayriye ulatrabilir. Bunun gibi hayal de, sureti hazr olmayan e y, dier hislere gsterebilir. Bu mnlarn idraki, bu kuvvete mahsus olmutur. dier kuvvet bu iten ciz kalmtr. Bu hayal kuvvetinin yeri ve fiilinin balangc, mterek hissin

arkasnda, ona bitiik olan birinci boluun dier cz olmutur. ncs fikretme kuvvetidi nsan konuma kuvveti kendi faydasna kullanrsa, o anda bu kuvvete mtefekkire, mfekkire, mutasarrfa ve zkire derler. Eer hayvan vehmetme kuvveti bunu kullanp, onun fiili iin h azr olursa, o durumda bu kuvvete, hayal etme derler. Bu fikretme kuvvetinin ii bud ur ki d ve i hislerden hafza kuvvetide her ne yazl ise, bu, o ekilleri grp, okur. B tle, birinci ve ikinci kuvvetlerin fark budur ki, hissolunanlardan karak onlara gel enleri ancak biri kabul ve toplayp, biri o toplam hfzeder Lakin bu nc kuvvet, ikinci k vvette olan suretlere mutasarrf olduktan baka o suretlere uygun ve uygunsuz olan m uhalleri dahi hazr edebilir. Onun iin bu fikretme kuvveti, vehmetmeye let gibi gelm itir. Bu idrak ancak buna mahsus olmutur ki, sair kuvvetler bu sanattan ciz kalmtr. Bu fikretmenin yeri ve fiilinin balangc, dimadan orta boluun n cz olmutur. Drdnc v tidir ki, bunun uulu ve sanat odur ki, grd ve grmedii nesneleri, doruyu ve yalan n ir. ehadetler leminde (dnyada) sureti olan ve olmayan mnlar idrak eder bulunmutur. Veh etme kuvveti, mesela lemde yzbin gne vehmedebilir. Halbuki lemde tr ferdine mnhasr o e, birden ziyade deildir. Veyahut cvadan bin deniz vehmeder. Halbuki biri dahi bulu nmaz. Veyahut altn ve gmten ve trl cevherlerden binlerce tepe ve da vehmedebilir. Halb ki lemde iri dahi olmaz. konumayan hayvann akl, ancak bu vehmetme kuvvetidir ki, bun unla kuzu, bir srde annesi benzeri bin koyun iinde kendi annesini bilir. obann sadaka tiyle kurdun dmanln bu kuvvetle hissedip, bilir. u halde bu vehmetme kuvveti dier hay lardan insana mahsus olan akl makamnda olur. Zira ki hisle deil aklla alglanan sadaka t ve dmanl, ko, vehmetmenin hkmyle bilir. nsan dahi bu kuvvetin baz hkmlerine

tbi olup, hayvanlk eder. Zira ki vehmetme kuvveti, hayal etme kuvvetini kullanp, ol an duruma aykr ve iin gereine ters nice yollara gider Nice yalanc hayaller icat eder k i, akl hkmnce muhal ve tldr. Nakil hkmnde sapk ve btldr. Onun iin vehmetme kuvve an ad vermilerdir. Zira ki beden kuvvetlerinin tm, insan aklnn hkm altnda emriyle g ir. illa ki, vehmetme insana itaatkr ve boyun eici deildi. Nice ki Rahman'n meklekle

rinin tm, hazreti Adem'e secde etmilerdir, ancak iblis ona secde eder deildir. Habib -i Ekrem Sallallah Aleyhi ve Sellem hazretleri, hadis-i erifte0 "Her doan ki, ana r ahminden dnyaya gelir. Onunla eytan beraber doar," buyurduu vehmetme kuvvetinden kina yedir, demiler. ra ki vehmetme kuvveti, yalan sylemekten ve eyay ters gsterip, hile ya pmaktan asla hli kalmaz. Onun tasallutu oldukta; akln hkm kalmaz. Vehmin fehme galeb esinden Allah'a snrz. Bu kuvvetin yeri, dima tmdr. Lakin fiilinin balangc, orta utur. Beincisi hfza kuvvetidir. Bu kuvvet levhaya benzer olmutur. nsann levh-i mahfuzu bilinmitir. Zira ki i ve d hisler, buna her ne ekil ve suret gelirse, onun nak olduu i bu levha zerinde sbit olup, grnmtr. Mesela iki kimse birbirini bir kere grm olsal ra bir dahi grmeseler, elbette birbirini tanyp bilirler. Zira ki nce grtnde, ikis eti hfza kuvvetlerinde resim ve nakolunmutu. u halde o evvelki nak ki, hfzalarda yaz ikinci kerede yazlan naka tatbik olunduunda, iki nak uygun gelip, beraber olurlar. O ndan bilir ki, bundan nce bir dahi grmlerdir. Bu hfza kuvveti, hissolunan ve olunmaya uretlerden,vehmetme kuvvetine gelen mnlarn hazinesi bulunmutur. Nitekim hissolunan s uretler mterek hisse gelen mnlarn hazinesi hayal bilinmitir. Bu hfz, ancak bu kuvvete

mahsustur ki, sair kuvvetler bu iten me'yustur. Bu hfzann yeri ve fiilinin balangc, di an karnndan son karnnn cznn balangcdr. u halde hakikatte bu hfza kuvveti ya Fikretme kuvveti onu okuyan lim gibidir. Hayal kuvveti ktip misalidir, vehmetme k uvveti eytan gibidir, mterek his bir deniz misalidir ki, d nehirler ve i kaynaklarn he toplam, hem taksim edicisi bulunmutur. Hemen yukarda aklanmtr. Beden ehrinin sultan ruh, nefsler ve kuvvetleri onun avanesi bilinmitir. NAZM Tenin ehr oldu cann pdiah Gnl ar ve diman tahtgh Hayalin ktib hfzn defter Ulm-u fikr o defterde musavver Ases a im nefs bdad eytan vhime ak oldu cellad (Tenin ehir oldu, cann onun padiah. Gnl tahtghdr. Hayalin ktib, hfn defterdir. Fikrin ilimleri o defterde ekillenmitir. Poli akldr. Hayvan, adaletsiz nefstir. Vehmetme eytan gibidir. Aksa cellat gibidir.)

Beinci Madde Hayvan nefsin insan bedeninde bulunan bu hizmetilerinden, ahlakn kayna olan asab kuvve ti ve ehvan kuvveti ayrntl olarak bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Her bir hareket ki o, muzr def iin veya gayre stnlk iin hayvan nefst kte meydana gelmitir; o hareketin ismi gazap kuvveti olmutur. Bu gazap, o def ve g alebeyi, kendisine uul ve rehber klmtr. Bunun yeri ve fiilinin balangc yrek olmutu itidali ecaattir ki, onunla ne

alnacak iler, ne alnmtr. O vlm ahlak olup, eriat ve mrvvette makbul bulunmutur evvrdr ki, onunla ne alnmayacak i, ne alnmtr. O, kt ahlak bilinmitir. Gazabn az cak ilerden imtina olunmutur. Bu kt ahlak, tehevvr gibi bulunmutur. Her bir hareket ki , o menfaati ekmek iin veya lezzeti istemek iin hayvan nefsten yrekte bulunmutur.O har ekete ehvet kuvveti denilmitir. Bu ehvetin uulu ve sanat o ekme ve isteme bilinmitir. nun dahi yeri ve filinin balangc yrek fiili bulunmutur. Bu ehvetin itidali iffettir ki , onunla eriat ve mrvvete uygun olan arzulara giriilmitir. Bu iyi ahlak, gzel bulunmut r. ehvetin ifrat erehtir ki, onunla eriat ve mrvvete uygun gelmeyen arzulara giriilmi . O kt ahlak bulunmutur. ehvetin azl hamuttur ki, onunla yararlanlmas lazm gelen ar adan kusur olunmutur. Bu kt ahlak,onun gibi kt bilinmitir. u halde eer gazap kuvveti hevhi kuvvet, aklanacak insani nefsin hkm altna gelip, kleler gibi her durumda emrine itaatli ve boyun eici oldularsa, ikisi dahi itidal bulup, iki iyi ahlak hsl olur ki , biri ecaat, biri iffettir. Gazap ve ehvete stn ve mlik olan insni, nefs, hr ve olgun ur. Eer i, aksine dnp, gazap ve ehvet insani nefsin zerie stn gelip, onu hkmleri al kleler gibi kullandlarsa, o zaman gazap ve ehve itidalden kalp, ikisinden drt kt ahlak vcuda gelir ki, onlar: Tehevvr, cbn, ereh ve hamuttur. Nice kt ahlak, bu drdnden do Gazap ve ehvete malup olan insan nefs, esir ve eksiktir ki, kendini bilmez. Cahildi r. Mevla'sndan dahi gfildir. n nefs-i behim kuluyuz kl bizi zad Kul eyle sana kl gaza e ehvete mlik Altnc Madde insan bedeninde mutasarrf olan drt nefin sonuncusu insan nefsi, hizmetileriyle hakimn

e bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Konuan insan nefs ki, insan ruh ve rabban emridir. O bir cevherdir ki, kendi zatnda her maddeden mcerret i ken ak ile baland bedenin ilerini tedbir iin hayvan nefsin yeri olan yrein ortasnd siyah nokta sveydada hayvan nefs ile yaknlam ve kucaklamtr. Onun vastasyle beden de mutasarrf olmaa yer bulmutur. Zira ki toprak cisim gayet kesif, pak ruh gayet la tif ve hayva nefs nemli ve nemsiz arasnda olduundan ikisinin arasnda arac olmutur. Bu la kesif bedene milli olan latif ruh mnasebet kazanmtr. Hayvan nefs ile kucaklamaktan bu ulvi ruhun ismi gnl olmutur. Bu erifli nefsin bir semtini, hayvan nefsin kesafeti karanlk klmtr. Onun iin Cemal'in aynas ve Z'l-Celal'in nazargh olmutur. Bu mertebe izzet ve eref bulmutur. lakin bu ayna, hayvan sflarla tozlanmtr. Enniyet klfnda r ii bu ruh, kendini bilmez ve Mevla'y bulmaz olmutur. Kendi leminden yz evirmitir. hayv n nefsin hkm altna gelmitir. Kendi hizmetisinin hizetinde esir olup kalmtr. Halbuki en nefs, hizmetilerle bile bu insan nefs sultan iin, beden memleketine hizmetiler ve eaya gelmitir. Bu sultann bunca hizmetisinden baka zel hizmetisi dahi vardr ki, bir uk, biri nazar akl ve biri amel akldr. Nutuk, bir idrak kuvvetidir ki, onunla mnlarn elikleri birbirinden fark edilip, seilir. Bu nutkun itidali hikmettir ki, onunla sevap hatadan fark olunmutur. Nutkun ifrat cerbezedir ki, anlalmas mmkn olmayan mnla aki arzu klnmtr. Nutkun azl, beldettir ki, onunla hayr erden farkolunmaz, ikisi e r. u halde nutkun durum ve

n mnlar idraktir. Nazar akln i ve sanat, nizam ve ileri tasavvur etmektir. Mesela ak imaretleri, nce bu nazari akl tasavvur eder ki, ka oda ve ka penceresi olmak lazmdr hepsini mnasebeti ile tasavvur eder ki, bunun ii budur. Amel akln uul ve rehberi budu r ki, nutkun idrakini ve nazari akl ile tasavvurunu kuvvetten fiile getirip, amel etmitir. u halde bu yeryznde olan btn ehir ve kasabalarda bulunan binalar, sanatlar, inetler, lisanlar, lgatlar, yiyecekler, giyecekler, kitaplar, ilimler,naklar, izgile r, bostanlar, umum ve husus detler ki, lemde vardr; hepsi nutuk kuvvetinden ve nazar a kl kuvveti ile vcut bulmutur. Ameli akln onlara itaatinden bilfiil vcude gelmitir. Nit ekim bu yaratklar lemi o emirler leminden ortaya kmtr. Bunun gibi ad geen eyalar, n ve nutuk kuvvetinden amel akl vastas ile vcuda gelip, bu nizam bulmutur. Zira ki, am l akl ise nazar akl bilinmitir. Hepsi ona boyun eici ve itaatli bulunmutu. u halde ke sine hizmet edilen bu mkerrem insan nefs bedende bulunan hizmetileri tamamen yirmis ekiz kuvvettir ki, aklanmtr. Bu insan nefse glge akl odur ki, o akl, vacib'l-vcut h'n nurundan vcut bulmutur. Bu kll akl, izaf ruh ve ilh ak namn almtr. u hald fena bulan o ruh ile zinde olmutur. Her ne ki lemde vardr, kendi vcudunda bulunmutur Gnl yznde enaniyet perdesi kalkp, kedini ve rabbini bilmitir. Ruhu, dolunay gibi zeva lsiz gnee mukabil gelmitir. Gnl nr, huzur ve srr ile dolmutur. Bu cihan grntlerin im ve candan geip, kal lemine gp asl vatanna dnmtr. Nereden gelip gittiini bilip, lmazdan evvel olup, ebed ahayt bulup, dmandan kurtulup, dostu ile kalmtr. Mesel insan edeni bir duvar benzeridir ki, onun bir

semti mcerret kayplar lemi, br semti ehadet alemidir. O duvar yenilenmesi ve tamiri, y me ve ime uyku ile gn gn adettir. Onun kalnl iinde bin kadar bo atlaklar ve deiik kemik boluklar ve damarlara iarettir. O duvarn gayp semtinde bir ayna konulmutur ki,o gnlden ibarettir. Onun billr yz gayba yneliktir ki,o durum insan ruhtur. Billrun ark uvar iinde glgelidir ki, onu gazap ve ehvet sarmtr. Aynann arkas o yalml lambann m hayvan ruh misalidir. Onun bekas fitili ile yan kavumas zamandr ki,onlar hararet ve r utubettir. O lambann nuru, hisler ve kuvvetlerdir ki, duvarn alar ve yarklar onunla ay lanmtr. O btn azalarn hayatdr. O duvarn ehadet semtinde be penceresi ak olup, on ur. O aynann yzne tozlar durulmutur ki, kt ahlaktan ona bulanklk gelmitir. Kendi kl , enaniyetinde mahcup ve akn kalmtr. O halde, onun iin gazap ehvetine malup ve enani de mahcup olan gnl, kendi nefsini cahildir ve Mevlasndan gafildir. Kendini duvar ve lamba anlad btl bir hayaldir. O ancak be pencereden duvarn yzne eiktir. Ak durum yann uykusu ve gidenin glgesidir. nk o aynann klf kendisi ile gayp lemi arasnda g lde o lemden tamamyle yz evirmekle zuhur etmitir. Halk tarafna dnc ve be his pence hadet lemine tam bir iltifatla ynelik ve meyledicidir. Zira ki o gnl, bu dal kk ve bu ayrl kavuma, bu bulan saf ve bu karanl aydnlk, bu gurbeti vatan ve bu mezbeleyi rilemeyi ilerleme ve bu noksan kemal, bu nikbeti nimet ve bu hapishaneyi cennet s

anp, bu gurur dnyas ile marur olmutur. Hayvan nefsin esiri olup, kt ahlak ile dolmu n suretinde hayvan olup, iki lemde r kalmtr. Enaniyet glgesi ile cehalet karanlnda r. Hakk' anmaktan yz evirip, nefsan

vesveselerle belasn bulmutur. Cemiyet nimetinden mahrum olup, tefrika gazabna dp kalm akk'n huzurunda uzak olup, masiva fikirlerine dalmtr. mrnn vakitlerini ziyan edip, ken ini yksekten alaa salmtr. Zira ki Mevl'nn huzurundan dmann kucana gelmitir. Ey ini verip, dnya nimetini almtr. iimiz hemen Hakk'n hidayetine kalmtr. NAZIM Ahir-i d ki hemdir ahir-i dinar nr Ahir-i devlet ki lettir hir-i timr mr Zevk-i ruhniden ol k im meyl-i zevk-i cism eder Saltanattan eylemitir irtikb- zl- dr Iz ve ch- fniyi bil ve ah- cn Ey azzim h- zilletten hazer kl zinhr Gazaba ve ehvet, nefse galip olur v nimetinden kendi lemine kaar. Mevl'nn muhabbet ve marifetini talip olan gnl enaniyet perdesini yrtc ve ac, nefsini ve Rabbini mahedeci ve rif, btn durumlarla anlatmt masnn nr o aynaya ular. Ve kendisini ayn gz bilmitir ki, vacib'-l vcudun gneine bulmutur ki, leme amildir. Kll akl ise ruhalr vatan benzerlerin asldr ki, onu bula Rabbi'ne ulacdr. Her murad onunla hsldr. u halde o gnl ki, kendi leminde bu devl . O duvar, lamba ve aynadan gemi dolunaydr. NAZIM Gnl hlasa-i lemsin esfer-i eflak Vel ne faide kim kendin etmedin idrak fitab- yansn zemin-i tende nihan Misal-i gevherkns mekarin-i kl ve hk

Cemal-i ak-i ilh iin bir yinesin Veli ne hsl ol yineden ki olmaya pk Vcud-u cmle c araz vcudundur Fem tekn fi'l-kevn keenne levlak Cmle seninle olur d ve hurrem ve handa Niin yatp oturursun hemie sen gamnk O ruhu nur-u basit anla mevc-i bahr-i muhit Bu cismi ko ki budur zulme ve has ve hk Hayat buldu o kim bildi nefsin ey Hakk Kim olduu n bilen asla ne gam grr ve helk (Gnl, lemin hlasassn ve feleklerin tacsn. Fakat ne , kendini idrak etmedin. Gne gibi aksn, ten zemininde gizlisin. Benzersiz bir cevhers in, gl ve toprakla birliksin. lh akn cemali iin bir aynasn. Fakat pak olmayana aynada e hsl olur. Btn cihan varlndan maksat, senin varlndr. Sen olmasaydn cihanda hib an seninle d, sevinli ve handan olur. Niin srekli gam ekerek yatp oturursun?Y O ruhu,b sit bir nur anla, okyanus dalgas bil. Bu cismi kor ki, budur karanlk, yararsz ot ve erp. O ki nefsini bildi, hayat buldu ey Hakk! Kim olduunu bilen asla ne gam ne helak grr.)

42-BLM:042: BENC BLM Beden uzuvlarndaki ekillerin hikmetini, kyafetlerin farkll elif olan cann vasflarn, insan uzuvlarnn serimesinin bkmlerini sekiz madde ile hakm Birinci Madde Ba uzuv ekillerinin hikmetini bildirir.

Ey aziz, malm olsun ki, anatomi bilginleri demilerdir ki: Cihann yaratcs, insan bedeni ni kmil bir gzellik zere en latif cisimler ve en gzel ekiller klmtr. Onun uzuvlarn bir mertebe letafet, nezaket ve melahat olmutur ki, onun vasflarnda nutuk ve aklama c iz kalmtr. Onun pk ruhu, anlay ve ferasetle, ilim ve hikmetle yle dolmutur ki, sonsuz r deniz olmutur. Gzel suret ve olgun siretle gzel bahe ve fasih lehe ile cihana benze rsiz gelmitir. Gzel yry, irin sz, gzel eda ve latif sada ile lemin akln almtr. atl can ile cihann sevgilisi, irfan ehlinin rabet edileni olmutur. Onda klara nice hl gelmitir. BEYT Serv-i kadlerde olan ive-i reftarndr Gonca-i femlerde olan lezzet-i gf tarndr. (Servi boylarda olan gidiinin ivesidir. Gonca azlarda olan szlerinin lezzetidi .) O halde imdi, nimet verici ve ekil verici Allah, insan bedeninde olan drt karmn dum anndan, erefli bana latif salar ihsan edip, iki yumurta dumanndan erkeklerin yz ve g lar ortaya karmtr. Ta ki sa ile kadnlar sslenmi ve sakal erkekler belirlenmitir. K e hepsi nvanlanm olsun. San siyah olmas, dumann okluundandr. Sar olmas balgamn z olmas, tabi hararetin zayflndandr. Hararetin za'f, ok inzalden, ok cimadanve idd andr. Alnn nuru, gnller srrudur. ki ka, gzlere glge olup, bir dolunay zerinde iki utur. Gzlerin yeri kalar ve buruna arasnda olduu, arpmalardan korunmu olmasna yarar. nde yaratld, cismin ne alaca ilerde ona grc olmak iindir. Gz kapaklar, mekruh

bakmaktan mni olup, uyku hlinde perde olmaktr. Kirpikler, ebru gibi gz ssleyip, toplan dna gzleri toz ve dumandan korumutur Aralarndan bakan, yoluna doru gitmitir. gz bebe iyah, gzn beyaz olduu, ss iindir. nsann bann yuvarlak olduu, arpmalardan emniyet r. Ve dima azasna geni mekan olmak iindir. bykl bu miktar olduu uygun olmak iindir uvarlak olduu, gzellikle gne ve aya benzemek iindir. Dudaklarn krmz, dilerin beyaz duu, zinet ve letafet iindir. Burnun iki delikli olduu, biri teneffs ve biri temizli k iindir. Kkrdak olduu, hafiflik ve arpmalardan ihtiyat iindir. Burun kanatlarnn geni uu, fazla hava almak iindir. Bu yapya bulunduu, fazlalklarn inmesi ve nezle iindir. Di rin dar olanlar, kesmek ve krmak iindir. Genileri, ineme ve tme iindir. Dzenli old uma annda sadann czleri iindir. Dilin kemiksiz olduu, lokmay hareket ettirme ve harfle i eda iindir. ses, kelam ykseltmek iindir. Dilin diler ve dudaklarla haps olduu, az ke lam iindir. Dilin bir, gz ve kulan iki olduu, ok grme ve ok dinleme iindir. Kulaklar tarafta olduklar, her taraftan gelen sesleri duymak iindir. Deliinin evresi bu yapda olduu, sesleri ekmekle uyanmak iindir. Kkrdak olduu,hafiflik, letafet ve arpmalardan k runmak iindir. Boyun eni ve boyu bu miktar olduu, ba ile uygunluk ve onu tamaya metan et iindir. Tek kemik olmayp, yedi omur olduu, her tarafa dnme ile nezaket iindir. nsan bann btn azasndan yksek olduu, annn ycelii ile mehabet iindir. Akl cevherinin zim iindir. Btn on hissi erefli banda olduu, onu ereflendirmek ve keremlendirmek iin Bunca aza ve kuvvetlerin birbirine toplad, kerim Allah'n kudretini ortaya karma, hakim Allah'n sanatn gstermek iindir.

kinci Madde nsann sair uzuvlarnn ekillerinin hikmetini bildirir. Ey aziz, malm olsun k , filozoflar demilerdir ki: bu insan trnn itidal zere dik klnd ve iki aya ile yr tadil ve faziletlendirmek iindir. ki omuz ve iki kolun bu ekil ve yapda klnd, ahbab ekip, kabul etmek iindir. Ellerin, parmaklarn ve trnaklarn byle olduklar, yzbinler m aat ve sanat iindir. Ba parman kaln ve ksa olduu, drt parmaa kar geldiinde mukave Trnaklar byk ve yumuak olduklar, uzuvlarn derilerini kamak eyay toplamak ve yarmak rpmalardan korunmak iindir. gm sine levhas zerinde gl ve nar gibi iki meme erkeklerde ellik, kadnlarda zinet ve ocuklara st iindir. St memesinin gste bulunduu, otururken zirilmesi kolay olmak iindir. nsan derisinin latif ve ince olduu, ondan terin kolay lkla seilip, cisim ve can rahat bulmak iindir. Deri i organlar rtmek, dtaki uzuvlar k iindir. Et, beden iini korumak ve dn gzelletirmek iidir. Meme ve gbek menfezlerin eki havann beden iine ulamas ruha ferah ermek iindir. Koltuk altlarnda ve kask gibi ye lerde kl olduu, menfezlerinden kark kokuyu darya vermek iindir. Aksrmak genize kaa nfuzdan men iindir. ksrmek,balgamn soukluunu yrekten atmak iindir. Glmek, gnlde e hayreti ortaya karmak iindir. Alamak, gnlde bulunan dert ve elemi da vurmak iindi. eme, sinirlerin gevemesindendir ki, intizam ve salamlk istei iindir. Esnemek, uyku ve yemei istemek iindir. Uyuklama, beyin damarlarnn gevemesidir ki, yemein buharnn km Uyku ise, kuvvetlerin rahatn ve gdann hazmn, uzuvlarn olgunluunu salamak iindir. O emii, tek olmayp, omurlar ile nizam bulduu, her tarafa bklme ve eilme iindir.

Erkeklerde, letin dik silindir eklinde bulunduu, yrme ve oturma halinde, oyluklar ara snda bulunduundan hareketi kolay olmak iindir. Cevheri kemik olmayp, sinirler ve dam arlar olduu, yrekten damarlarla gelen ehvet rzgrlaryla byyp, dolmak, ta ki, rahim a nutfeyi ona verip, ayrldna yine evvelki ekline gelip, klfna ekilip, rahat bulmak ii avga dolu bann et bulunduu, bzrn i etine uygun gelip, girme temasnn tamamen hissedi vuslat hasl olmak iindir. Belal ba kertek olduu kendisinde ve bzr iinde bulunan can larn srtmesiyle meninin inmesi lezzetli olmak iindir. ehvet,yemek ehveti ve inzal iin . nzal ehveti, ocuklarn meydana gelmesi iindir. Eer celal sahibi olan yaratc Allah, arn meydana gelmesini bu lezzetler ile kaytl ve bal klmasayd, bu lezzetlerin sonucu ev at olmasayd, bir kime ihtiyar ve iradesiyle bu fitne ve belalara kail ve meyilli olmazd. u halde insan nesli kesilip, yer yznde kimse kalmazd. Kadnlarda, ferc iki oylu k arasnda bulunduu, cebri cimadan emniyet gelip, sabit olmak iindir. Ferc rutubeti, onda letin cevelan kolay olmak iindir. Bzrn harareti, ona can cana katlmak iindir. T ar tekrar ileri geri gtrme, kavuma ve birleme bulmak iindir. Ama bzrn uzunlamasna ol kein emnisinin incelmesinin kolaylkla olmas iindir. Bzrn sinir ve damarlar, makat hiz gelip, ondan geri dnp, her biri kendisine yapma ile yine bzrn iine katlanp, katlanm

i hurma eklinde akp, zekere uygun olduu erkek aleti gibi rahim azna yakn gelip, nutfen in tabiat bozulmadan onu selametle rahimine sokmak iindi. Rahim aznn iki eme arasda b nduu ondan doan mtevazi olmak iindir. Erkeklerde yumurtalarn darda bulunduu, byk v mak iindir. Byk olduklar, sahibi yiit olup, cesaret bulmak

iindir. Sert olmalar ,nutfe cevherine sertlik verip, krmz iken beyaz klmak iindir. nit kim, meme eti ona gelen krmz kan beyaz st etmek iindir. Kadnlarn yumurtalar kk ve ndan, kendileri ekingen olup, nutfeleri sar ve sv bulunmutur. ki bulunmalar, mhim ola irleme iinde ihtimam olunmak iindir. Eer birine fet isabete dese, biri selamet kalp, n esli baki bulunmak iindir. Yumurta zarfnn geni bulunduu, oyluklar arasnda skldnda genilie erip, selamet bulmak iindir. Kadnlarda, tenasl uzuvlarnn bzr iinde bulundu slata imkan bulunmak iindir. Ama iki yumurta onlarda daha kk ve daha yumuak olduu, yz e sineleri tysz, parlak, taze, temiz, gzel ve pmeye layk olmak iindir. Derileri ince v e nazik olduu, erkekler onlara meyil ve muhabbet klmak iindir. Oyluklar, etli olduu, oturma durumunda yumuak dek gibi makat halkasn korumak iindir. Zarta yani kavara (yel lenme) geldii midede gdadan hasl olup, kalbe ve karna arlk veren kt rzgr kp gitm uk adalelerinin kaln olmas, ayaklara mukavemet verip, derece derece incelip, altta ki uzuvlar ve teki uzuvlar uygun klmak iidir. Diz kapaklar ve topuklar bu ekil zere bu unduklar, trl yrme ve oturma mmkn olmak iindir. Ayaklarn n tarafa uzun olup, ayak p r bu yaplarnda yaratld drt ayakllar gibi, ayakta durmak mmkn olup, yrme bir kara k iindir. Aklanan insan vcudu uzuvlarnn hikmetinde mevcut olan fayda ve menfatalerin a znn azdr. Btn cisimlerin en gzel duran, en tam, en nemlisi, en dorusu, en gzeli, olgunu ve en gzeli insann bedeninin olduunun delili: nsan, Rabbin binasdr. Onu ykan me 'undur,) Hadis-i erifi brhan ve delildir. Nitekim Hak Tal Kitab, Kadm'inde: "Gerekten iz, insanlar stn kldk, karada ve denizde tatlara

ykledik ve onlara ho rzk verdik. Kendilerini, yarattklarmzdan ounun zerine stn k buyurmutur. O halde, bu insan tr btn lemin mahdum ve mkerremi, yaratklarn ounun en isi ve muhteremi olduunu cmleye duyurmutur. nsan en gzel ekilde yaratan Allah mnezzeh . Yaratclarn en gzeli Allah, ne Ycedir. NAZM Muin etti bu mny hccet burhn Ki zbdeazret-i insn Hezr kerre sana bu sz dedim tahkk Ki kendi kadrini bil ey hlasa-yi devrn ilinse mereb-i irfn hayat- cn bulunur Ki ayn- b- hayt oldu mereb-i irfn (Muin olan u mny hccet ve brhan etti; hazreti insan iki cihann zbdesidir. sana bin kere bu sz d ey devrann zeti,kendi kadrini bil. rfann merebi bilinse, hayat ve can bulunur. Ab- ha yatn gz irfan merebi oldu.) nc Madde nsan uzuvlar ekillerinin kyafetlerine anlay bakmann gnl ve cana ola emniyet ve selametini, ltuf ve kerametini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Alemi bu kapda yaratan ve takdir eden hakm ve kadr Allah'n, kendi benzeri olan insan lemini, en gzel ekil zere olduu surette tas ir edip; ruh flemekle sslemi ve nurlandrmtr. Hayvan cinsinde bu insan gzellik ile en ve en mutedil klp, nutuk ve beyan ile en faziletli ve en mkemmel klmtr. Geri adem ol hepsini zinet ve yaratlta bir yaratmtr. Lakin ademolu fertlerini suret ve sirette birb rine muhalif ve farkl etmitir. Sonra ltf ve inayetiyle hikmetinin hakikatlerini ve s anatnn inceliklerini

bu insan leminde aklayarak ortaya karp; sureti sirete,e azay ahlka lamet ve nian et a ki nce insan kendi kyafetinden kendi vasflarn tamamyle biip, ihtimamyle ahlkn gz . sonra akran ve yrn kyafetlerine anlay ve ferastle bakp, her birinin zatnda gizli o urumlarna ve ahlkna vkf ve muttali oldukta; onlara ya ahlknca rabet ve muhabbetle mua e etsin veya aklnca iyi idare ile geinip gitsin. Veya hepsinden uzlet edip, emniye t ve selamete, izzet ve rahata yetsin. Ne kimseden incinip, ne kimseyi incitsin. Gnl boluuyla tenha oturup, yatsn. NAZM Cihan banda ey kl budur makbul-i ins ve cin mse senden incinsin ne sen bir kimseden incin Hadis-i erifte: "Hayr, gzel yzller yannd a arayn," buyurmutur. Yani gkek insandan gle yz ve irin sz grlp, iitildiini; g iler vcuda geldiini herkese duyurmutur. BEYT Kim ki hikmetle nsal kld nazar Her ii m eza- zat sezer (Hikmetle insanlara bakan, her ii at gereince sezer.) Hak Tal kemal-i k eremiyle: "De ki, herkes yaratlna gre davranr," (17/84) vaad ve mjdesini iaret buyurm . u halde herkese kar gafur, halim, cevat, kerim, rauf ve rahim olduunu lafzyle duyur

mutur. Zira ki herkes kendi laykn ilediini, herkes grmtr. Drdnc Madde Ba ve boyun uzuvlarnn kyafetini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdi r ki: Kim ki boyudur tavil Sade dil olu cemil

Kim ki boyudur kasir Hilesi vardr kesir Kim ki vasat boyludur Akl ve ho huyludur Ki m ki sa sert olur Aklla cr'et bulur Kim ki sa nerm olur Ebleh ve b erm olur kim ki sa Kibr ve gazab krdr Kim ki sadr kara Sabr var onu ara Kumral ise sa gzel Sahibidir b Sa az olan latif Oldu rif zarif Sa ok olsa zenin Fehmi az olur ann Ba kk akl a raz Ba byk olann Akl ok olur ann Yass ise fark- ser Sahibi ekmez keder Cild-i ser an Hayr eder etmez ziyan Ekra'a olma yakn Bed huy olur pek sakn Cebhesi zyk olann Zyk ola hulki ann Yumru olursa cebin Sahibi zit ve gabin Cebhesi olan ariz Bed huy olu r n mariz Mutedil olsa cebin Sahibini bil emin Cebhesi b n olan Khil olur bgman ini ur fehim Az ise olmu kerim Ka aras n olan Gam ykdr ol heman zn kebir olsa bol Cahil dir ol zn kk urudur Evsat olan dorudur nce olan ka ucu Fitnedir ii gc Kata ok o r gussal Ka ak dorudur atma ise urudur nce olan ka ucu Fitnedir ii gc

Kata ok olan kl Mkesser olur gussal Ka ak dorudur atma ise urudur nce ka olur c li delil Ka mukavves olan Dilber olur her zaman Gz ukur olsa kalil Olmu o kibre delil emi kktr hafif emi kzldr eci Gzleri gktr lebib Lik ela gzl edib emi kk hasut Evsat olandr vedt emi kpk oldu in Bak sst oldu zn Noktal gz ok olur Dem vere olma yakn Zk bakan olmaz emin aya etme nazar Kim sana eri bakar emi gletir gz zk b bedel Vechi byktr alil Kibre kktr delil Yumru olandr bahl Yass olandr cemil hil Etli olandr sakil Vechi pek uzun olan Laf ile syler yalan Kim ki tiretir yz Telh olur ekser sz Vechi mdevver gerek Bedrden enver gerek n mtebessim olur An gren km al i kzldr edib Esmer olandr lebib Benzi sard alil Esvede mil muhil Gzleri gk krak O n rak Levni olan mutedil Hem ak olur hem kzl Enf eer olursa draz Sahibidir fehmi az E nf eer olsa kasir Havf olur onda kesir

Enf ucu ger ola top Sahibi olur turup Enf ucu aza yakn Olan adamdan sakn Skbe-i enf olsa bol Kibr ve haset dolmu ol Olsa kulkul-i kanat Cem' ola kah ve inat Enfi kim olsa ariz ehvet iledir mariz Enfi o kim eridir Himmeto nun fikridir Az kktr gzel La lur pr vecel Az byktr eci' Eri olandr eni' Az gibidir zenin Hey4et-i bz' onun G er Kibirden oldur haber Savt dakik er kii ehvet-i zendir ii Er kii sesli zenan Ekser i syler yalan Szde kim olsa seri Fehmidir onun refi Kim ki sesidir kaba Himmeti va r merhaba Ses atal olsa o can Halka eder bed gman Handesi ok olsa ha Umma sen onda haya Yz gle ve sz leziz Olsa o candr aziz Yufka ve ahmerdudak Sahibi anlar sebak efe g aliz olsa bil Sahibi muzip sakil Dileri iri olan ler ol ekser yaman Mutedil olan dii Sdk ve safadr ii Nkheti ho olann Hulki de hotur onun nce zekanl herif Akl da onun h r zekan enli olur Sahibi glzat bulur Mutedil olsa zekan Akl olur hem hasan Lihye t avil olsa ger Sahibidir b hner Lihyesi sktr sakil Sohbeti eyler tavil

Ri i siyah ve kalil Oldu zekaya delil kse ki hi rii yok Onun olur mekri ok Olsa deirmi sakal Sahibidir pr kemal Olsa kafas ariz Ahmak iledir ol mariz Boynu olan ok draz Rt nun olur az nce ki gerdan olur Sahibi ndan olur Boynu galiz olsa ol Ruz ve eb olur ekl Boynu olursa kasir Cmlesi olur kesir Boynu olan mutedil Hayr iledir mteil Her yer i evsat olan Dilber olur b gman (Boyu uzun olan gzel ve sde dil olur. Boyu ksa olann o hilesi vardr. Boyu orta olan, akll ve ho huylu olur. Sa sert olan akll ve atlgan ol a yumuak olan, ebleh ve arsz olur. Sa sar olan, kibirli gazal olur. Sa kara olan, s u ara. Sa kumral ise gzeldir ve sahibi bedelsizdir. Saz az olan ltfkr, bilgili ve nazi olur. Sa ok olan kadn, anlaysz olur. Ba kk olann akl azdr. ona sr syleme. B tepesi yass ise, sahibi kede ekmez. Bann derisi parlak olan, hayr yapar, ziyan vermez. kele yaklama sakn, kt huylu olur aln dar olann ahlak da dar olur Aln yumru olan,kt atc olur. Aln normal olan, emin olarak bil. Aln krksz olan, mutlaka tembel olur. al lan anlayl, az ise cmert olur. Ka aras krk olan, her zaman gam ykldr. Kula uzu

hil ve tembeldir. Kk kulakl olan uursuz; orta olan dorudur. Ka ucu ince olann ii gc r. Kann kl ok olan, krk ve gussaldr. Ka ak olan dorudur, atma olan uursuzdur u kibre delildir. Ka kavisli olan, her zaman dilber olur. Gz ukuru az ise, o kibre d elil olmutur. siyah gzl olan itaatli, kzl

gzl olan cesurdur. Gk gzl olan zeki, ela gzl olan edb olur. Kk gzl olan, hafif; f olur. Gz yumru olan haseti, orta olan dost olur. Kpk gzl olan, yaramazdr; bak te Noktal gz ok olur, demesi pek ok olur. Tek gzlye yakn olma,sk bakan olmaz emin. aya nk sana eri bakar. Gle gzl lan gzeldir, kirpii sk olansa bedelsizdir. Byk yzl kk yz kibre delildir. Yumru yl olan cimridir, yass olan gzeldir. Ark yzl olan bor deildir; kaln ve etli yzl sevimsizdir. Uzun yzl olan,lafla yalan syler. yz sert olan c olur. Yuvarlak yzl olan, aydan daha nurlu olsa gerektir. nk byleleri mtebessim olur onu gren km alr. Benzi kzl olan edib, esmer olan zeki olur. Benzi sar olan hastalkl, yahms olan tevekkeli olur. Gzleri gk ve mavi olsa, ondan rak ol. Rengi normal olan he m ak, hem kzl olur. Burun eer uzun olsa, sahibinin anlay kttr. Burnu ksa olan, ok k lur. Burun ucu top olan, neeli olur. Burun ucu aza yakn olan adamdan sakn. Burun del ii bol olsa, o, kibir ve haset dolmutur. Burun kanatlar hareketli olanda kahr ve ina t toplanmtr. Burnu geni olan, ehvet dkndr. Burnu eri olann fikri himmettir. Kk ok korkak olur. Az byk olan cesur, kk olan kt olur. Kadnn tenasl uzvunun yaps en gelen sz, kibirden olsa gerek. nce sesli erkek, kadna dkndr. Erkek seli kadnlar o alan syler. sz seri olann anlay yksektir. Kaba sesli olann himmeti vardr. atal ses srekli halktan kukulanr. Glmesi ok olandan haya umma. Yz gle, sz lezzetli olan, cand zdir. Yufka ve krmz dudakl olan dersi iyi anlar. Kaln dudakllarn muziplii ardr. r ounca yaman iler yapar. Mutedil dili olann ii ho ve dorudur. Az kokusu ho olann, ur. nce eneli olann akl

hafiftir. Enli eneli olan, kaba olur. enesi normal olan, akll ve gzel olur. Uzun saka ll olan, hnersiz olur. Sk sakall olan kabadr ve sohbeti uzatr. Siyah ve az sakal, zeka ya delildir. Hi kl olmaya ksenin hilesi ok olur. Deirmi sakallnn olgunluu oktur. En l olan, ahmaktr. Boynu ok uzun olann olguluu azdr. Boynu ince olan, ndn olur. Boynu k olan, gece gndz obur olur. Boynu ksa olann hilesi ok olur. boynu orta olann ii hayr y aktr. Her yeri orta olan, phesiz dilber olur.) RUBA Cehd eyle bir rif-i dny bul Ya bi anem-i latif ra'ny bul Bu ikisinin biri nasib olmazsa Evkatn zyi etme tenhay bul (al gin bir rif bul. Ya bir latif sevgili ve gzel szly bul. Bu ikisinin biri nasib olmazs a, vaktini zayi etme, tenhay bul.)

Beinci Madde Kalan beden uzuvlarnn kyafetini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerd ir ki: Omuzu sivri olan Dzd olur iler yaman Eri omuzlu kii Erilik olur ii Ksa omuz ebl hin Dkn omuz esfehin Mutedil olan omuz Sahibi anlar rumuz Saidi eri kasir Olsa olur ol erir Rusgi olura draz Bahi eder b niyaz Ger kk olduysa el B bedel oldur gzel sb zun Ehl-i Hner z fnun sbuu yumuak olan Zeyrek olur gman Zfri ariz olmasa Sev onu sb esa

Trna yumru izik Olsa o bilmez yazk Trna yass ve dz Olsa olur desti uz Sadr kk o ddir onun Sadr eer olsa dar Gam yer ol leyi ve nehar Sine ariz olsa o Gnl hi olmaz me ll Sadr ve omuzdaki kl Cr'ete olmu delil Sedy-i zen olsa kebir ehveti olur kesir Sedy -i ger olsa tavil Onda lebendir kalil Sedy-i zen olsa sar r olur onda kesir Sd memeli velt Zevcinedir ol vedt Mutedil olsa meme Zevci hem onu eme Lahmi mlayim olan Tende olur ltf-i can Lahmi olan ho latif Oldu arf ve zarf Lahmi olan pek kat Oldu kavi glza t Arkas yass kii Oldu sefahet ii arkas gzek dem Zt olur ahlak hem Zahri arz olan r oun Ger beli ince olur ekli yerince olur Arkada bittiyse kl ehvete olmu delil Batn byktr gabi Batn kk elebi Batn byk hem akisr Bed huy olur pek asir Anede bitmezse k tab bil Oyluu enli olan Tenbel olur b gman Aleti olan sagir Oldu reit ve habir Aleti olan tavil Humkuna olmu delil Ger zeker olsa azim Malikidir pek leim Olsa kk nsiyan Sahibi olmu ceban

Olsa byk husyetan Hamilidir pehlivan Bz' olsa sagir Sahibesidir hatr Olsa mlehhem kebi r ehvet-i zendir kesir Fahzi olan pek tavil ehveti olur kalil A'ra olan bir k Kibir ve hasettir ii rukbesi olan byk Yklenir o hayli yk sak galiz olann Olmaya ltfu onun ka' hhem zeni iveli addet onu kesi yufka olan Dilber olur b gman kesi kaln o mert Oldu e e fert Aya enli kii Cevr cefadr ii Ger uzun olursa pa Sahibidir pr hya Ubuu olan uzu ehm ileir pr fnun Hatvesi dar olann Cnb hotur onun nk hraman olur Akl ona hayran emi ldrr o reftar Mrde ihya eder o gftar (Omuzu sivri olan hrsz ve ileri yaman olur uzlu kiinin, ii eri olur. Ksa omuz eblehin, dkn omuz, efilindir. Mutedil olan omuz sah bi, rumuz anlar. Kolu eri ve ksa olsa, o erli olur. Bilei uzun olursa, istemeden bahi verir. eer kk olduysa el, o misilsiz ve gzeldir. Parma uzun olan, bilgi sahibi ve hne hlidir. Parma yumuak olan, phesiz zeyrek olur. Trna geni olmasa, akam sabah sev onu ru ve izik olsa, o bilmez yazk. Trna yass ve dz olsa, olur eli uz. Gs kk olann ar olsa, gece gndz o, gam yer. Geni olsa, onun gnl hi mell olmaz. Gs ve omuzdaki k delil olmutur. Kadnn gs byk olsa, ehveti ok

olur. Gs uzun olsa onda st az olur. Kadnn gs kk olsa, st onda ok olur. Stl me eine dosttur. Orta memeli olann memesini ei emer. Eti yumuak olan tende, can ve ltuf olur. Eti ho ve latif olan,bilgili ve zarif olur. Eti pek kat olann kabal kat oldu. A kas yass kiinin ii, sefahet oldu. Arkas kambur adamn huyu da kt olur. Srt geni ola oktur. Eer beli ince olursa, ekli yerince olur. Arkada kl bittiyse, ehvete delil olm utur. Karn byk olan gabidir. Karn kk olan elebidir. Karn hem byk hem ksa olursa, rlu olur. Kaskta kl bitmezse, tabiati vahi olur. Oyluu enli olan, phesiz tembel olur. Aleti kk olan, olgu ve bilgili oldu. Aleti uzun olan, ahmaklna delildir. Eer aleti by sa, ok ktlk sahibidir. Husyeler kk olsa sahibi korkak oldu. Husyeler byk olsa, o ki vand. Ferci eer kk olsa, o kadn tehlikelidir. Eer etli byk olsa, kadnn ehveti ok uzun olann ehveti az olur. Bir k eri olann ii kibir ve hasettir. Dizi byk olan, ha lenir. Baldr kaln olann, ltfu olmaz. topuu etli kadn, iveli say. kesi yufka olan, er olur. kesi kaln olan mert, ecaatte tek oldu. Aya enli kiinin, cevr ve cefadr ii. zun olursa, sahibi ok hyldr. Parma uzun olan, anlayla bilgi doludur. Adm dar olan rak yrr, akl ona hayran olur.) (Adam ldrr o gzel yry, ly diriltir o gzel sz gzellik almetlerini ve gzellik izgilerinin delillerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar, kadn uzuvlar kyafeti konusunda demilerdir ki: Hsn- zenane delil Otuzi ki resm bil

Drt yeri lazm siyah Sa ka kirpik g h drt yeri ak ola zeyn Levn ve di ve zufr ve ayn D eri lazm kzl Had ve leb ve lisse dil Drt yeri vsi gerek Ka gz ve sine gbek Drt yeri ola derc Enf ve simah bt ve ferc Drd kebir ola niz Sedy ve serin bz' ve diz drd kk o nf az aya eli Savt beli ince hem ekli de bir nice hem Lahmi semin ve tari Olmal kldan beri Byle kyafetli ten Olsa gzeldir ol zen byle ki zen Hb olur Hulki de mahbub olur ( Kadnn gzelliine delil olarak otuziki resim bil. Drt yeri siyah lazm: Sa, ka, kirpik v . Drt yeri ak ola: Renk, di, trnak ve gz. Drt yeri kzl lazm: Yanak, dudak, dieti ve Drt yeri geni gerek: Ka, gz, gs ve gbek. Drt yeri dar olmal: Burun, kulak, koltukal Drd de byk olmal: Gs, kask, bz've diz. Drd kk olmal: Burun, az, ayak ve el i de nice! Eti dolgun ve tazi olmal, kldan da beri olmal. Byle kyafetli ten olsa, gzel dir o kadn. Byle kadn gzel olur. Ahlak da sevimli olur.) Nitekim Hamdi-i Sirin, kadnla rn gzellik belirtilerini, hazreti Zleyha'nn annda yle aklamtr: NAZM Grei hsn im ak cana smaz idi Lik bir harf iit kitabndan Diye ben zerre fitabdan Kameti serv- t idi Berk br safa ve lezzet idi Ab- ltfiyle buldu nem Hl'at olmu idi letafet ona Da kl idi farknn myi Fark olunmazda miskten byi

nce kl yard e sa'y ile cst Fark nzn kodu miyane drst ki dr-i tr zlfeyni Leyl lnn levh-i ur edip allah Sebk-i hsn alrd ondan mh Ka ol safha-i srur zre Nurdan san r zre Nunu altnda any sad misal ikisinden grnd nass- cemal gzleri ehl-i mekrin ellis r Ay yznn gne zevallisidir Lale haddinde hl,i anberve Gyiya glistanda tfl- Habe E safer nokta-i ha! Cem' oup bir iken on oldu cemal Arz cennete mune idi Glleri anda gn e gne idi diheni smad onun suhane Bir suhan smaz ien ol dihene Ne denilsin leb-i zlali

den Sulanrken dihen hhayalinden Diheni drr- fean tekellmde Lebleri kuvvet-i can tebes smle Glse nur aktr sreyyadan Sz lezzetli kand helvadan Glse lutfile lal-i handan U il aard dendan Drr-i dendan la'l-i handandan Grnr nur-u hak gibi candan zenhan kld H rden sb Hsna deyne verdi zinet zb eker-i sb iken zehandan h sib olurdu endan Nic verirdi ol sbe Der idi o h- sbe Zehan sbinin halaveti can Gabgab siminin zekat- c kim muallak- b idi Sanki ter iede glab idi Boynu olmudu zlf ile mestur Birisi kfir ve ri kfur Gn gibi doru n o smin ber Bildi noksann kul oldu kamer Bir gm levh idi o s Ol gm levha nakibend cihan ki nak eylemi turunca gibi Bir gl stnde iki gonca gibi idi sebke-i sim Umar ondan ekat drr- yetim Hsn i'cazna onun brhan Yed-i beyzas kfi an Kfi uaka rahat'l-ervah Parma dil kilidine miftah

Hsnn ol dilberin kim ede yan Ki beyannda ciz idi beyan Lakin ondan yazlsa bir parmak K aleme u kadar gelir ancak Kim onun parman gren dem Oldu divane ref' olundu kalem Koll arn gher koard heman nce belin kemer koard heman yle hb idi beli kim onu Klca kal Seyr eden ol hmay tkndan Bir kebuter sanrd sakndan Alem-i hsn ona musahhar idi Mehr i mah keniz aker idi Yo iken zib zivere hcet Eyledi meyl ziver zinet Zamane kadnlar, rhametli olmayp, baa kakc olduklar iin, olgunluk ve gzelli emlik olann bile tatl k ise, gzelliini hayal etmek bin kat daha lezzetli ve evladr. BEYT Tahayyl eylesem an gn huzuru bulur Tezekkrnde visali kadar telezzz olur (Onu hayale etsem, gnl huzuru bulu r; onu dnmek, kavumak kadar lezzetli olur.) BEYT Bana biganedir dilber hayali cana m ahremdir Enisim munisim yarim odur kim dilde hemdem olur. (bana yabanc olan dilbe rin hayali, cana mahremdir. Enisim, munisim ve yarim srekli gnlde olandr.) Geri dilbe rdir ho yindir kadn Naksat-l-akl ve ve'd-dindir inan Zinhar ey merd-i kl zinhar Kmil n nks ile olma yr Hi olur mu lyk ehl-i kemal Sahra-i her ks olmak mah sal Nefs elin me bu can yakasn ehvet oduyle niin can yakasn Nutfe tende mye-i canbahtr ensvar ruha ahtr Etme onu rh- Hak'da lenk lk Edemezsin nk yb merkeb slk

hayal-i dilbere an eyl eder Ol per ile semt-i a'lya gider Per bl can olur hubb- haya l Nutfeden peyda olur ol per bl Per bl-i ruhu kesr eyler cima' Halk ise za eyler o nu intifa' Arzu-yu mert zendir ittihat Uaka enden tahayyldr murat Kble-i suretperest oduysa zen Kble-i ashab- dildir zl-menen Ham= bunekkeh uu; yineni Eyle mir't- meni Ta derunun nur-u Hak'dan ola pr Derc-i ruhun marifette doladr (Geri kadn, dilberdir ve ho resimdir, fakat inan ki, onda akl ve din eksiktir. Zinhar, ey akll kii zinhar! Olgun isen eksikle yr olma. Ay ve yl eksiin bysne tutulmak hi olgunlara layk olur mu u can yakasn nefs eline verme. ehvet ateiyle niin can yakasn? Nutfe, tende can beheden sudur iyi binici, cevelan abuk attr. Onu Hak yolunda topal etme. nk bineksiz sluk, ede ezsin. Ne zaman ki dilber hayaline can meyleder; o kanaty ile en yksek semte gide r. Cann kanatlar hayal sevgisi olur. O kanat, nutfeden peyda olur. Ruhun kanatlarna cima krar. Halk ise onu faydalanma sanr. Kadn ve erkein arzusu birlemedir. Aklara kad an murat hayal etmedir. Kadn, suretpereste kble olduysa; Gnl ashabnn kblesi, ihsan ver ci Allah'dr. Suret nakndan aynan uyup; sineni mnlarn aynas eyle. Ta iin hak nurundan olu ola. Ruh kutun, onun marifetinden inci dola.) Yedinci Madde Uzuvlarn kyafet ta dilinin zt delillerini ve nefslerin ihtilafyla olan hkmlerini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filozoflar demilerdir ki: Uzuvlarn kyafetinde anlan zt deliller, bir ahsta oplansalar, hepsini itidal zere mamur ve en eyler. Mesela ksenin boyu uzun olsa,o ks edir diye ona ta'n olunmaz. Zira ki itidal bulmutur. Eer yz de nurn olduysa, grenler a tk onu

nur anlar. u halde bir kimsede hangi tarafn delilleri ok bulunduysa, o kimse o tara fta bilinmitir. Eer bir kimseye Hak'kn nuru gz olsa, onun feraseti, ad geen delillerde n mstani bulunmutur. Zira ki haberde, Habibi Ekrem sallallah aleyhi ve sellem hazret lerinden: "M'minin ferasetinden saknn, nk o Allah'n nuruyla bakar," naklolunmutur. almetlerin hepsi, hayvan nefsin ahlakv e vasflarnn delilleridir. u halde eer insan ne emmre ise,o nefs, hayvanye esiri olduundan, onun hkmnn iindedir ki, zulm ve zulmette cehil ve bulanklktan vasflar arnm deildir. Kh eytan sfatl, kh yrtc hayvan sf nmutur. Halbuki sureta insan grnmtr. Eer insan nefs, levvme ise, kh hayvan nefsin kh ona galip olduundan; bu nefs, kh hayvan sfatl, kh insan sfatl bilinmitir. Eer i

s, mlhime ise, hayvannin zerine galip olup; mutmainne olduysa cengi sulha ve nizay rz aya dndrp, erler ona hayr olur. bu hayr ve er onun kayd olmay, nefsi, mutlak ruh olu varn terk ettiinden, ayar ona yr olur. Kendinde nian ve almet kalmaz. Onun vasf, bey elmez. Gel ey Hakk, unu halk Bu benlikten geip, kendini toprak eyle ve nazargh Hda ola n kalbini, msivadan pak eyle. Ondan onun kalblerin enisi olduunu idrak eyle. Muhab etiyle deti yrtp, k eyle. Kim ki isterse ns-i dildrn Vermesin msivaya dildrn (Sevg yetini isteyen, sevgilisini msivaya vermesin.) KITA Zamane halkn fehm eyle olma sen marur Gnlde dostu buup her nazardan ol mestur Ne ltfu var bir alay kalbi hasta best elerin

Koy ehl,i gaflet ve cehli sen eyle dilde huzur nsa nsdr fet bu ns ol nsi Ki Rabb-i bulsun dil ns olup huzur (Zamane halkn anla, sen marur olma. Gnlde dostu bulup, he ba ktan rtnm ol. Kalbi hasta ve bal olanlarn ne ltfu var? Gafilleri ve cahilleri brak ur eyle. nk insanlara insanlardr yfet, bu insanlar unut ki, insanlarn Rabbi ile gnl bulsun.)

Sekizinci Madde nsan bedeninde damarlar iinde akan kann sebebiyle deri zerinde grnen uzuvlarn ihtilac erime ve titreme gibi hareketleri hkmleriyle bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, filoz oflar demilerdir ki: ihtilac- far- ser Cahden verir habir htilac- pi-i ser Oldu devlet e eser htilac- cenb-i ser Sa ve solu hayr eder ihtilac- cebhe ter Sa iy ve sol haber h ilac- hHacib ol Dostluk oldu sa ve sol Evsat ederse ger Sa zevk sol keder htilac etse enb Sa hzn ve sol tareb htilac- zahr- ayn Sada levm ve solda zeyn ihtilac- beyt-i nu a renc ve sol srur ihtilac- dnbal Sada mehrve solda mal htilac- zir-i em Sada mihr hm ihtilac- rahda dal Sada hayr ve solda mal htilac- enfe rah Sada kahrve solda ch ih ac- fek-i leb Sada rzk ve solda tareb Usbu-u sni eder Sada solda ho haber

Usbu-u vustadan al Sada ve solda cidal Usbu-u binsr bulur Sada cedl ve ysol srur Usb u-u hnsrda kal Sa solu rzk mal Muhtelic olsa eer Bir yerin eyle nazar Bunda kim ahk esiz et itimad Kim dmar oynar neden Hak'dr onu debreden Anla irtn Bekle beartn (Ba n serimesi, makamdan haber verir. Ban nnn serimesi, devlete yeser oldu. Ban yan tara mesi, gerek sa ve gerek sol, hayrdr. Aln serimesinde; sa iy, sol haberdir Ka serimes sa ve sol dostluktur. Kalarn ortas serirse; sa zevk, solu kederdir. Dil serirse; sa lu enliktir. Gzn dnn serimesinde; sada ktleme, soldazinettir. gz bebei serimesi rdur. Gz kuyruu serimesinde; sada sevin, solda maldr. Gz alt serimesinde; sada sevi hmdr. Yanak serimesinde; sada hayr solda maldr. Burun kanmas yoldur: Sada kahr, ir. Dudak st serimesinde; sada rzk, solda enliktir. Dudak ucu serimesinde; sada zara lda enliktir. Dudak alt seirmesi; sa ve solda yahidi. Seriyen ene; sada iy, solda g ir. Kulak serir; sa ve solda ho haberdir. Boaz da kulakla seirirse; sada mal, solda ga mdr. D serirse; sada hzn, solda kederdir. Pazu ve el serimesi; sada rzk, solda mal seirir; sada ve solda ho haberdir. Kollarn serimesi; sada ktleme, solda manev aypt serimesi; sada mal, olda meakkattir. el st seirmesinde; sada hzn solda ereftir. El i; sa ve sola rzk ve mald. Baparmak serimesine; sada yk, solda kmdr. ahadet parma ada ve solda sebeblerdir. Orta parmak; sada hzn, solda enliktir. Sere parmak serimesi; sada mevki, solda gamdr.

Yzk parma serimesi; solda hayr, sada maldr. Gs serimesi olur; a hzn, solu sr sada mevki, solda enliktir. Karnn tam serimesi; sada birleme, solda kmdr. Gbek ser a hzn, solda srurdur Bedenin bir yannn serimesi; sa sevin, solu mald. Br serime vkidir. oyluk serimesi; sa mihr, solu ouldur. Kask serimesi; sa cima, sol seferdir Hus e serimesi; sada ocuk, solda gamdr. Makat serimesi, solda yol, sada maldr. Baldr ser ; sa iy, sol seferdir. Diz serimesi; sada hzn, solda srurdur. Diz al serimesi; sada olda kaderdir. Bacak serimesi; sada mal, solda mevkidir ve yolculuktur. Bacak d serime si; sada yol, solda erzaktr Bacak ii serimesi; sada mal, solda ayrlktr. Topuk serime ada kavuma, solda seferdir. Ayak arkas serimesi; sada hzn, solda safadr. Topuk ve el mesi; sada yrme, solda maldr. Taban serirse; sada yrme, solda ereftir. Baparmak se ada mal, solda kmdr. kinci parmak serimesi; saa ve solda ho haberdir. Orta parmak; sa

ve solda cidaldir. Sere parmak serimesi; sada cidal, solda srurdur. Sere parmak yannda kinin serimesi; sa ve solu rzk ve maldr. Eer bir yerin serise, bak, burada hkmleri h ve phesiz itimat et. Damar neden oynar? Hak'dr onu depreten O an iaretlerini anla ve mjdelerini bekle.) BEYT Her ne can kim duyar iretten Hrrem olsun dili bearetten Anat omi ve bedenle cann zgrlnn faydalar ve menfaatleri; azann kuvvetlerinin ayrntl ol as uzun olup, bizim maksadmz olan Hak'k tanmaya bunca temsil ve teshille bu zetleme da hi yardmc ve delil olmakla, beden durumlarnn aklanmas, insanlk leminde uzatlmadan k

sz ile meramn elde edilmesi, izamn dzenlenmesi ve makamn tamamlanmas olmutur. Zira ki n gzel biimde yaratlan ve iki cihan toplam bulunan insann erefi bedeninin, her bir la uzvunda oln yaratc ve bri Allah'n ince kanatlarna hayretle bakp, ibretle seyir ve tem aa klnp, dnme ve fikretmeyle hayal olundukta; anlay ve idrakte, akllar ciz ve ksa e beyannda akn bulunmutur. insan en gzel ekilde yaratan, benzersiz hakm, ekil veric yaratc olan Allah mnezzehtir.O, ne gzel mevla, ne gzel yardmcdr. Yaratclarn en g llah ycedir. TEFVZNAME Dilden gami dr eyle Rabbnla huzr eyle Tefvz-i umr eyle Mevl g neyler Neylerse gzl eyler Sen adli zulm sanma Teslim ol oda yanma Sabret sakn usan ma Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler Deme u, niin yle Yerincedir o, yle Bak sonu sabreyle Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler Hi kimseye hor bakma ncitme gnl ykma

Sen efsine yan kma Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler Mmin ii renk olmaz kl huyu k olmaz rif dili tenk olmaz Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler Ho sabr- cemilimdir Takdir, kefilimdir Allah ki vekilimdir Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler Her dilde nn ad Her canda nn yd Her kuladr imdd Mevla grelim neyler Neylerse gzel eyl k yerde Nagh aar ol perde Dermn eder ol derde Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler T EFHZNAME Her kuluna her anda Geh kahr-u geh ihsanda Her anda o bir anda

Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler Geh mu'ti-u geh mni Geh dar-u gehi nafi Geh hfz -u geh rfi Mevla grelim neyler Neylerse gzel eyler Geh abdin eder rif Geh eymen-u ge h hif her kalbi odur srif Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler Geh kalbini bo eyler Geh hulkunu ho eyler Geh aka du eyler Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler Geh sade ve geh rengin Geh tabn eder sengin Geh hrrem-u geh gamgin Mevl grelim neyler Neylers e gzel eyler Az ye az uyu az i Ten mezbelesinden ge Dil glenine gel g Mevl grelim ne Neylerse gzel eyler

Bu nas ile yorulma Nefsine dahi kalma Kalbinden ira olma Mevl grelim neyler Neylers e gzel eyler Gemile geri kalma Mstakbele hem dlma Hal ile dahi olma Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler

43-BLM:043: BENC BAHS nsan leme tatbik, enfs faka tevfik edip; cihann mn ve c ni bu insan vcudunda bulup, bedeninde olan aza e kuvvetlerin btn eyaya tek tek vcuh i l benzerliini; bedenin shhatinin korunma ve devamlln; tabii lmle ruhun bedenden ayr blm ile ayrntl olarak anlatr. BRNC BLM nsan bedeninin zamanlara ve mekanlara benzerlii sekiz madde ile bildirir.

Birinci Madde lem, dem iin yaratldn bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, rifler demilerdir ki: Hak an ve onlarda olann tamamn insan iin icat ve mevcut eylemitir. Ta ki lemde olan sanatl ra bakp, eyada bulunan hikmetleri bilsin. Hepsinin benzerini kendi vcudunda buldukt a; nefsini bilmeye erip, ondan Allah' tanma kolay olsun. Zira ki Hak Tal Nazm- Kerim'inde: Ben insanlar ve cinleri ancak bana ibadet e tsinler diye yarattm, (51/56), buyurmutur. Hadis-i kudside: Ey insan! Beni tanmak iin nefsini bil, emr-i erifiyle, nefsi bilmenin Rabbi tanmaya vesile olduunu duyurmutur

. nk Hak Tala insan, kendi tannmas iin yaratp, kendi tannmasn, insann nefsini ta lde elbette insana, kendi nefsini bilmek istidadn vermitir. Ta ki nefsini bilmekten , yaratcsn bilmeye erisin. Nitekim haberde: Nefsini bilen, Rabbini bildi, vrit olmutu Allah' tanmann anahtar, nefsi bilmek bilinmitir. Nefsi bilmenin anahtar, lemi bilmek k Lakin Hak Tal'nn lemin ufuklarnda olan eserlerinin benzersiz sanatn herkes grp, sr mek, insana nefslerinde bulunan kudretinin kemal ve tavrlarn tamamyla bilip, nurlarn g mek, ondan yce istek olan Mevla'y tanmaya ermek ok suul, zor ve esrarl i bulunmutur. a ki insana, mmkn ve myesser deildir ki; dalarn tepesine ka, denizlerin dibine ine ve rin iine grp, sfl lemin her birini grebile ve btn durumlarna ve srlarna muttali o ki, feleklerin ve yldzlarn incelik ve hakikatlerine tamamiyle erip, ulv limin durum v e srlarna gerei gibi vkf ola. Gklerin melekt lemine giremez ki, ruhlar leminin durum larn gerei gibi vkif ola, feleklerin nefs ve akllarn mahede kla. Ondan alemin yarat kinat yaratmasndan ve limin czlerini zerre zerre an an deitirip, yetitirmesinden ile temaa ile isim ve sfatlarna muttali olup, ondan zatn tanmaya yol bula. u halde rauf ve rahim olan lemlerin Rabbi hazretleri, esirgemesinin olgunluundan, inayetinin sonsu zluundan, i ve d lemde, ulvi ve sfl eyadan her ne ki bu insan vcudunun dahi i ve d arz ile en gzel biimde zere limin nmunesi olarak yaratm ve tasvir etmitir.

Her ne vasflar ile ki, pak zat sfatlanmtr, bu insan ruhu dahi o vasflar ile sfatlanm ekim lemi, btn czleriyle kendisine itaatli ve boyun eici eylemitir. Ta ki bu insan, ke ndi vcuduna bakp, azasnn bileiminden ve kuvvetlerinin dzeninden sfl ve ulv lemde ko e benzer ve almetlerini bulup, kendini lemin numunesi bilsin. Kendi ruhunun cismin de olan trl tasarruf ve tedbirlerinden Hak Tal'nn lemde olan trl tasarruf ve tesirler bulsun. Ondan fiillerine ve sfatlarna vkf olup, pak ztna muhabbet ve ibadet klsn. On anma saadetine erip, riflerden olsun. NAZM Bil ey insan / Elbet sen kinatn toplamsn Va rl iine alansn / Varlk senin yannda gresin Grnmez sana grnr / Basiret ve irfanla tr bil / Cismin karanlk ve sfl Ruhun nurlu ve ulv / Srrn Rabban ve saf Zatnla sevin nla ve oku Mjde sana, topla dankln / Kalbin Rahmen'n evidir Beyann yksek ve geni ini bil Gzel tatl latifelerin / Bilgiler sendedir uyan Dostlar iinde giy ta / Zamanl ar iinde an hayatn Sabit ve sakin ey akn / Dairelerin kutbu sensin Gzler senden kla an ren ey insan Sen elbette hazreti insansn

kinci Madde nsan lemini, byk lime tatbik ve baz uzuvlarn yeryzne uydurmak yolunu bildirir. Ey a lm olsun ki, rifler demilerdir ki: nsan bedeni, kk

lemdir. nsan ruhu, byk lemdir. Zira ki, her ne ki lemde yaratlmtr, hepsinin benzeri vcudunda bulunmutur. u halde insann cisim ve canl, btn lemin nshasdr. ki lem tam mevcut ve belirli bilinmitir. Mesele btn hissedilen canszlara misal uzuvlardr. Btn ca ra misal, insan ahlakdr. Drt mevsime misal, insan dileridir. Adet ve sanayie misal, insann his ve kuvvetleridir. Berzah lemine misal, insann hatra ve fikirleridir. Mele kt lemine misal, insann gnl ve candr. Bu misal ve benzerliklerin ayrnts snrszdr , byle yzbin kitaba smaz. Ancak rifin kalbine sar. Biz burada, gneten zerre, deryada la aklarz. Ta ki bu insan, byk lem olduunu renip, nefsi bilmeye brhan ola, Onunla A nma kolay ola. lemin nshas olan insann erefli bedeni, yer ve gkler mesabesindedir ki, u cihandr. Ay ve yl mesabesindedir ki, zamandr. Belde mesabesindedir ki, mekndr. nsan bedeninin yere bir benzerlii budur ki, yerde dalar olduu gibi, bedende de kemikler olur. Yerde aalar ve bitkiler olduu gibi, bedende de sa ve uzuvlar olur. Bir benzerl ii budur ki, yerde iklimler ve ktalar olduu gibi, bedende uzuvlar vardr. Yerde zelze le olduu gibi, bedende titreme ve aksrma vardr. Yer vadileri arasda akan nehirler va r ise, beden damarlarnda akan kan vardr. Yerde deiik tatta kaynaklar varsa, bedende de, kulak aknts, gz ya ve burun aknts gibi deiik tatlarda kaynaklar vardr. Kulak a hikmet budur ki, insan uykuda iken kulana yer haereleri girmek istediinde, kulak a kntsnn hissine ulap, geri dnsnler. O uyuyann kulana girmekle onu helak etmesinler. tuzludur ki, gzn ak yadandr. Ya ise tuzsuz bozulur. Ta ki, ak taze kalp, srekli gz sun.

Burun karmlar onun iin nhotur ki, onda olan koklama hissi, gzel kokulardan kokulanp, et alsn. Zira ki eya, ztlaryle bilinir. Az suyu onun iin hotur ki, dilde olan tat alm uvveti, daima lezzette bulunsun. nsan bedeninde bulunan ilah hikmet sonsuz bilinmit ir. Burada ancak iki lem birbirine tatbike ve uyuma ihtimam olunmutur. Nitekim d lemd e bulunan eya, insan leminde bulunan eyaya nmune bulunmutur. RUBA Ey ilah nsha ki sen Alemde olanlar hep sendedir Ey ah'n cemal aynas ki sensin stediini kendinde ara ki s ensin

nc Madde nsan leminin feleklere benzerliini bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, rifler demilerdir ki: nsan bedeninin gklere bir benzerlii budur ki, burlar sahibi gn oniki burcu olduu bi, bedenin de dndan iene oniki yolu vardr: ki kulak, iki gz, iki burun delii, az, e, gbek ve iki abdest yollar. Bir benzerlii dahi budur ki, feleklerde yedi gezegen olduu gibi bedenin iinde de yedi asl uzuv vardr: Akcier aya, mide utarite, bbrek zhrey , yrek gnee, safra merihe, karacier mterie, dalak zhale benzer bulunmutur. Gkte bir it yldz olduu gibi, bedende de ok sinir vardr. Felekte yirmsekiz mehur menzil olduu gi i, bedende de yirmisekiz his ve saylan gler vardr. Felekte yzaltm derece olduu gibi de de aklanan yzaltm kan damar vardr. Kll ve cz feleklerin, sabit ve gezegen yl reketleri olduu gibi, bedenin de bu tavr zere trl zorunlu ve ihtiyar hareketleri vardr Felek drt unsuru kuatt gibi, beden dahi drt karm kuatmtr ki: Safra, ate gibi

scaktr. Kan, hava gibi scak ve rutubetlidir. Balgam, su gibi rutubetli ve souktur. S iyah kpk, toprak gibi souk ve kurudur. Drt unsurdan ana bileim doduu gibi, bedende karmdan uzuvlar domutur. Gndze misal, insann srurudur. Geceye misal, onun hzndr. sal, yaylmasdr. Buluta misal, sklmasdr. Gk grltsne misal, sesidir. imee misal, amura misal, onun alamasdr. Rzgra misal, onun nefesleridir. Oluum ve bozuuma misal, k mnn lafzlardr. Gkkuana misal, yay kadr. Hilale misal, kuladr. Dolunaya misal, karanlna misal, onun sadr. Sabaha misal onun alndr. D lemin, bu insan leminin a klerinden gayri, benzerlii oktur. Lakin rife iaret yetmekle, uzatmaya hacet yoktur. NAZM Can vilayetinde gkler snrsz Ruh yolunda alt ve stler vardr Cihan gkleri gibi i y rlar Yksek dalar engin denizler vardr.

Drdnc Madde nsan bedeninin zaman ve mekana yani ay ve yla ve onda, ruhun sultana benzerliini bi ldirir. Ey aziz, malm olsun ki, rifler demilerdir ki: nsan bedeninin ay ve yla benzer lii budur ki, bir senede drt mevsim olduu gibi bedende de drt karm vardr ki: Balgam, bahar gibi rutubetli ve souktur. Safra, yaz gibi scak ve kurudur. Kan, sonbahar gi bi scak ve rutubetlidir. Siyah kpk, k gibi kuru ve souktur. Bir benzerlii dahi budur k ; lkbahara uygun, ocukluk yadr. Yaza benzer, genlik ve olgunluk yadr. Sonbahara uygu aklama yadr. Ka uygun ihtiyarlk yadr. Bir

benzerlii dahi budur ki, bir senede oniki ay olduu gibi, bedende de oniki menfez v ardr. Bir haftada yedi gn olduu gibi, bedende de yedi uzuv vardr. Bir haftada yedi gn olduu gibi bedende de o sayda kan damar vardr. Bedenin ehre benzerlii budur ki, ehre ir padiah olur. Sonra veziri, emniyet miri, maliyecisi olur. Padiahn saray, memleketi , binei, tabas, hazinedar, bekileri, elileri, casuslar ve hakimleri olur. ehir iinde atkrlar olur. Mesela mimar, yap ustas, ekmeki, tabib, kasap, kuyumcu vesaire olduu gi bi, insan bedeninde de btn bunlarn benzeri vardr ki: nsan ruhu, lemin padiahdr. Naza , veziri azamdr, gazap kuvveti emniyet miridir. ehvet kuvveti, maliyecidir. Bu padia hn saray, yrektedir. Memleketi bu bedendir. Binei, hayvan nefstir. Tabas, beden uzuvla rdr. Hazinedar, tutma kuvvetidir. Bekileri, gzlerdir. Elileri, kulaklardr. Polisleri, llerdir. Casuslar, koku alma kuvvetidir. Hakimi, tatma kuvvetidir. Bedende de san ayi erbab vardr ki: Mimar, ameli akldr. Bina tabiattr. Marangoz, ekme kuvvetidir. Deir en, dilerdir. Ekmeki, sindirim kuvvetidir. Tabib, ayrma kuvvetidir. Kasap, ekil verm e kuvvetidir. Kuyumcu, bytme kuvvetidir ki, beden ehrine nev nema verip, zengin eder. p, itme kuvvetidir ki, beden ehrinden fazlalklar itip, karr. ehrin sair sanat erb eri, bedenin sair kuvvetleridir. imdi, bu aklamadan ortaya kan budur ki; insan ruhu, e hrin sultandr ve vcut ve bedende, diri ve dost olan Allah'n halifesi olmutur. NAZM Se

yyid-i lemdir dem gayriden sevday kes Zhidin vehmi geri raktan sevk eyler feres Dilde dildarn misali mahmil ire yrdr Bu maiyyetten habir olmaz figan eyler eres (nsan, lemin efendisidir, gayriden sevda y kes. Zahidin vehmi geri raktan at sevk eder. Gnlde sevgili misali, mahmil (hayvan sr tndaki kafes) iinde yrdir. Bu beraberlii bilmedii iin eres figan eyler.)

Beinci Madde nsann kalbinde bulunan kt ahlakn hayvan suretlerine benzemesini, vakalarn ve ryalarn irlerini harf srasyla bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, rifler demilerdir ki: lemde in san ahlk, trl hayvanlarn ekil ve suretlerinin benzer ve misalleri, insan nefsinde de v ardr ki, hayvan kt ahlklardr. Mesel kibir sureti, kaplana benzerdir. Tasallut sureti, slana benzerdir. Haset sureti, kurda benzerdir. Nitekim hazreti Yakub aleyhissel am evladnn hazreti Yusuf aleyhisselama olan hasetlerinden, ayrlk olayndan nce, ryasnd yedi kurt suretinde Yusuf aleyhisselamn zerine hamle ile hcum eder grmt. Onun iin oc ona: Onu bizimle gnder, dediklerinde, onlara: Onu kurt yemesinden korkarm. demesiy le bahane buyurmutu. u halde, gnlde gazap sureti, kpektir: hile sureti, tilkidir; gaf let sureti, tavandr; ferce ynelik ehvet sureti, eektir; arkadan yaklama sureti domuzdu r; midev ehvetin sureti, koyundur; oburluk ehvetini sureti, inektir; tama sureti, k arncadr, cimrilik sureti, faredir; kin sureti, beyaz devedir; vecdin sureti, krmz dev edir; dmanlk sureti, ylandr; ezann sureti, akreptir; vesvese sureti, sar ardr ve di suretleri, sair hayvanlarn ekillerine benzerdir. Hatta kt ahlaktan birine galip olan gnl, ryada kendini o surette olan hayvana dahi galip grr. Mesela ferce ynelik ehvete gelen kimse, ryasnda bile eee binici olur. Eer malup ise, kendini eein altnda bulur ahlaklar dahi bu kyas ile malm olur. nk insan, dolayc berzah ve her eyin ortaya kt

Bu durumda, btn hayvan suretleri ve kinatn ekilleri, insann iinde ve dnda suret bul lenmitir. Gereince meydana gelmitir. Ahlakn gzelletiren gnl, ayna gibi safia olup, h kendinde bulmutur. Saf olmayan gnl, uyku halinde rya ile gemi ve gelecek ilerden hab almtr; ya misal ile veya tabir ile bilmitir. Anlalmas g olan rya, bu manzume ile a NAZM n buhar- gda dimaa gelir Ruh-u hayvan ol zaman ne eder Pes havass- burun muattal lur n diman havass kalbe iner Kalbe ilham olur iaretler B vesait bulursa nfiadr Kalb asta ile olsa habr Pes gelir kalbe grd rya Arab ismin evveli alnr Elif ululua iar el havas buruna hail olur Zahir-i cismi kor derune gider Halet-i nevmi cism onun la bulur Kalb o dem enderun-u ruha dner Asldan kalb alr bearetler Ayn vki olur ki vka d dten olunur tabir Ya iaret veya bearet ona Ne ise ol huruf ile bilinir Ref'at-i gadr ne bearet olur

Ba ise cism ve cana rahattr Se ise dman zre nusrettir Ha ise izzet ve saadettir Dal ise zahme ve meakkattir Ra dahi devlete delalet eder Sin emin olmaa almettir Sat km olmaa bearettir T ise dman helak olacak Ayn ise dilde bula tevii Fe ise rtbesi olur ise gaibi gelr hurrem Mim olursa muradn alacak Vav ise ileri olur sn Ya ise taate mu vaffak olur Ta ise ol husul- hacettir Cim ise frsat ve ganimettir H ise her murada vuslettir Zel ise mal lk devlettir Z metin itakade kalbi yeder in ise fiiline nedamet tir Dad mal bulmaa iarettir Z ise kalbi hzn ile dolacak Gayn ise zulm nefs olur ii Kaf ise bula devlet ve mali Lem ise ol emin olur ho dem Nun ise htr mell olacak He ise hzn ile olur giryan Hep bu tabirler muhakkak olur

(Gdann buhar beyne geldiinde, nce burun hislerine hail olur. Hayvan ruh o zaman ne ede r? Vcudun dn brakp, iine gider, O an burun hisleri muattal olur. Uyku halini cisim, o la bulur. Beynin hisleri kalbe indiinde, kalb o an ruhun iine dner. Kalbe iaretler i lham olur. Asldan kalb mutular alr. Vastasz bulursa faydaldr. Ayns karsa vakadr. ile haberdar olsa, grd dten tabir olunur. O an gelir kalbe grd rya; ona ya iaret r. Ryada grlen eyin arapa isminin ilk harfi alnr. Ne ise o harflerle bilinir. Elif, ul lua iaret olur. kadrinin ykseleceine mjde olur. Be ise, cisim ve cana rahattr. Te ise, hacetin elde edilmesidir. Se ise, dman zere yardmdr. Cim ise, frsat ve ganimettir. Ha

ise, izzet ve saadettir. H ise, her murada kavumaktr. Dal ise, zahmet ve meakkattir . Zel ise mal, mlk ve devlettir. R ise, devlete delalettir. Z, metin itikade kalbe yeder. Sin, emin olmaa almettir. in, yaptna nedmettir. Sad, km almaa mjdedir. Dad, ma iarettir. T ise, dman helak olacak. Z ise, kalbi hzn ile dolacak. Ayn ise, gnld . Gayn ise, nefsine zulm olur ii. Fe ise, rtbesi ykselir. Kaf ise, devlet ve mal bula . Kef ise, kaybettii sevinli gelir. Lem ise, o emin olur ho dem. Mim olursa, muradn a lacak. Nun ise, hatr mell olacak. Vav ise, ileri kolay olur. He ise, hzn ile gzya d ise, taate muvaffak olur. Bu tabirler hep, muhakkak olur.)

Altnc Madde Ufuklarn ve nefslerin birbirine tatbik olunduunu, insan lemi eklinin byk lemin yapsn klndn ve iki lemin gnl leminde tamamen bulunduunu bildirir. Ey aziz, malm olsun emilerdir ki: Her ynden afka her vecihle nefsler uygun ve mutabk bulunmutur. Zira ki, btn lemin baz

czleri ak, baz czleri gizli klnmtr. Aktakiler, dokuz felekler, drt unsur ve b anlar, on akl, dokuz nefstir. nsann dahi d ve iin vardr ki, d beden uzuvlarnn he istir ki, btn eyay idrak edendir. u halde insan vcudu cihan kitabdr. Bir mecmua kln de her ne bulunmusa, bir insanda da bulunmutur. Bu insan sureti, bir kk lemdir ki, by mde bulunan feleklerin ve unsurlarn benzerleri, onda da bulunmutur. Nitekim defala rca aklanmtr. Lakin bu kk lem, byk lemin yaps aksince bilinmitir. Zira ki, by dudu bulunan atlas feleidir ki, eriatlarn dili ile en byk yerdir. Onun iinde burlar ir ki, o krsden ibarettir. Onun iinde zhal feleidir, onun iinde mteri feleidir. Onun merih feleidir. Onun altnda gne feleidir. Onun altnda zhre feleidir. Onun altnda ut feleidir. Ondan ieri ay feleidir. Onun iinde su kresidir. Onun iinde lemin i duda o rak kresidir ki, byk lemin yap ve ekli byledir. nsan leminin yap ve ekli onun aksi ki, bunun kuatc kabuu topraktr ki, bu bedenin derisidir. Onun iinde sudur ki, kandr O un iinde havadr ki cann buhardr. Onun iinde atetir ki, yrekte hayvan ruhtur. Onun i di yedi gktr ki, kalbin yedi tavrdr. Gnl iinde insan ruhtur ki, onun d krsi ve i Zira ki,, riflerin kalbe Hazret-i Rahman'n evidir. Nitekim Hak Tal: 'Yere ge smam, l n vera' sahibi m'min kulumun kalbine sarm,' buyurmutur. Bu insan ruhu, en byk lem old duyurmutur. u halde bu Hazreti insan, mnda en byk lemdir. Geri surette en kk lem e lemin babasdr. Geri bedenle insann ocuudur. Huzur ile hepsinden ncedir. Geri meyda lile hepsinden sonradr. Mesel: Byk lem cz'leri ile bir aatr ki, insan lemi ondan v meyvedir. u halde lemin

son gayesi bu insan trdr. Nitekim aacn asl meyvenin ekirdeidir. Bunun gibi cihann as insan ruhudur. Nitekim aacn neticesi ortadadr. Onun gibi lemin sonucu insan bedenidi r. Nitekim her meyvenin ekirdeklerinde kendi aac topluca mevcuttur. Onun gibi bu in san ruhunda btn kinat toplu olarak mevcuttur. Nitekim meyvenin vcudu, dallarn olgunluu sonucudur. Onun gibi insann vcudu esaslarn mizas sonucudur. Nitekim meyvenin cz'leri aacn btn cz'lerinden ykselip, tepesinden ortaya kmtr. Onun gibi insan vcudunun c an cz'lerinin ykseklerinden geme ve alaklarndan ykselme ile her cz'nden bir menfaat, zarar ve bir zellik alp, hepsini toplayarak ortaya kmtr. Feyz kabulne istidatl olup derece ile sair yaratklar arasnda tek olup, bunca kerem, fazilet ve en gzel ekil ile bu ykseklie yetmitir. BEYT r unsurdan mrekkep nefs-i vhittir cihn Sen gerek dem-i h eyle, gerek lem hayal eyle (Drt unsurdan bilemi tek nefstir cihn, sen ister insan hay al et, ister lem hayal et.) BEYT ki grmek alktr, gayr- bilmek ayn- ceh! lemi hem ndi nefsin buldu eh! (ki grmek alktr. Baka bilmek gz yanlmasdr. rifler, lemi de kendi nefsi buldu.) nk cihann balangc ve asl bu insan ruhu bulunmutur. Cihann dn u ruh klnmtr. Zira ki, bu insan ruh, ilhi akn feyzi bilinmitir. Halbuki ilhi ak k htur. Kll akl ise btn cihan cz'lerini kuatcdr. Her anda btn ileri tedbir edicidi

imdi nefsi byle mahade eden rif, Mevl'sn bilmitir; cihana can olup ebedi hayat bulmu lemi gnlnde grp, en byk lem olmutur. Nitekim bir rif, bu mny eda klmtr: NAZ nda deilsin lacn senden, grmyorsun Cisminin kk olduunu sanrsn En Byk lem sende Madde nsann i ve dnn, cihann i ve dna uygun olduu hkimne bildirir. Ey aziz, m

zoflar demilerdir ki: nsana nce kendi nefsini bilmek lzmdr. ve d ne hakikat ve ya llikler tamakta. Ta ki bu sanattan sanatkrn bilip, onun isim ve fiillerini, tecelli v e tasarruflarn lemin iinde ve dnda bula. Nefsinden, Rabbine gnl yolundan dnle rev eyann hakikatleri ve mnann incelikleri ak ola. Huzur ve nsiyet ile ebed kala. Zira k nsan suretinde bir kk lemdir ki, ondan dta bulunan byk lemdir. nk byk lemde he n benzeri bu kk lemde de bulunmutur. Nitekim byk lemin, drt denizi bilinmitir. Onun nsan leminin dahi drt denizi bulunup, ona uydurulmutur. Byk lemin drt denizi: Gizli ha ine sevgisi, ilk cevher, melekt lemi ve mlk lemidir. nsan leminin drt denizi: Baba sl meni, ana rahminde nutfe, i ruh ve d bedendir. nk Hak Tel ezeli sevgisiyle: 'Ben giz bir hazine idim, bilinmeyi sevdim,' buyurmutur. Yani sevgi, lemin yaratlma esas olduu nu duyurmutur. O ilh sevgi, byk lemin cevher vcuda gelmitir. O, byk lemin ikinci d utur. O cevherin ii ve d vardr ki, iinden felekler ve unsurlarn hayat hsl olmutur emidir ki, byk lemin nc denizidir. O cevherin dndan felekler ve unsurlar olan basit er vcuda gelmitir. O, mlk lemidir

ki, byk lemin drdnc denizi olmutur. Onun drt denizi bununla son bulmutur. Yedi gezeg leine yksek babalar; unsurlara ve drt tabiata aa analar denilmitir. Bu babalar ve anal r srekli hareket klmaktadr. Bunlardan bileik vcuda gelmektedir. Nitekim Hak Tal: 'N kalem, bir de yazdklarna andolsun,' /63/1), buyurmutur. Yani (nun) gizli hazine se vgisi, (kalem) ilk cevher, (yazdklar) mlk leminin mfredat ve melekt leminin mcerretl lduunu duyurmutur. Fertler ile mcerretler an an yazlmadadr. O yazlmadan, bu bileik cis mler vcuda gelmededir ki, bunlar kitabn kelimeleri benzeri hikmetle dzen bulmutur. lh elimeler sonsuz olduunu, Hak Tal bize ltyle duyurmutur. Nitekim Kur'an'da: 'Allah'n ke imeleri tkenmez,' (31/27), buyurmutur. NAZM Aya nice bir devr ide bu r ansr Kim ona ne evvel ola malm ve ne hir Kh eyleyeler lem-i tefridde seyran Khi olalar lem-i terkibde sir Tefridde r ola ve nr ola devri Terkibe gelince se mevalid ola zhir Bu cmle mezah e ola muteber nsann ola cmle tufeylisi mezahir insan nsan leminin yaratl myesi, baba olan menidir ki, o, onun evvelki denizi bulunmutur. Birinci cevher, ana rahminde bulunan nutfedir ki, o, onun ikinci denizi bilinmitir. Nutfenin i ve d vardr ki, mele kt ve mlk lemlerine tatbik olunmutur. Nutfenin iinden ceninin his ve kuvvetleri hsl ol tur ki, onun nc denizi klnmtr. Dndan cz ve uzuvlar vcuda gelmitir ki, onun d mutur. nsan leminin dahi drt denizi bununla son bulmutur. Zira ki meni, baba slbnde gi li iken, salt sevgi idi. Ondan bir hareketle ortaya kp, ana rahminde birinci cevher olmutur ki, i ve d, doann can ve cismi olup, insan lemi vcuda gelmitir. Byk lem ine

hizmeti ve dalkavuk olmutur. NAZM Nedir hikayet-i leyl ki doldu arsa-i hak Ne idi h alet-i mecnun-u mest damen-i ak arab- ak idi nu etti hsn- leylden Zehi arab- mustaf piyale-i pk Cemal ak- hdadan bulur bu mevcudt lh ente ilah ve la ilahe sivak Cihan r-i sun'-u sfat- Mevladr Bu seyr zevkin eder can- rif lk Velik mazhar- insan ki hs odur Kyas olunmaz ona gayri mazhar et hk Felek-i mlkte yo insan misali bir cevher Hezr br aradm onu bulmuum derrk Kemal-i illet-i gaiye nev-i insandr Delil Hakk edersen tale b oku levlk (Leyla hikayesi nedir ki, yeryz doldu? Ni idi mest olmu ve etei paralanm nun'un hali? Leyla'nn gzelliinden itii ak arabyd. Mustafa'nn arab ne ho, pk piy ve ak Hda'dan bulur bu varlklar. ilah, sensin lah, senden gayri ilah yok. Cihan, Mevl a'nn sanat ve sfatlarnn tezahrdr. Arifin hareketli can, bu seyr zevkini eder. lakin i nn ortaya k ki, has mazhar odur. Grnen hibir ey ona kyas olunmaz. Mlk feleinde i bir cevher yok. Binlerce kez aradm onu, bulmuum onu sratli idrak edici. Bu sebebin kemalinin gayesi, insan trdr. Hakk, delil istersen, oku 'levlak' hadisini.)

Sekizinci Madde nsan leminin hiret lemine eitli ynlerle benzerlik ve ortaklklarn bildirir. Ey aziz, sun, ki, rifler demilerdir ki: Peygamberlerin (selam onlara olsun) rumuzlarnn bir mna sebeti, yani insan leminin bek lemine bir benzerlii budur ki, beka leminin giri yeri o lan lme misal, insan lemidir. Birinci, gdann hazmdr. Bedenin yok olmasna misal, ikinc azmdr. kincisi neveye misal, nc hazmdr ki, halis kan vcut bulur. Cesetlerin harine dnc hazmdr ki, men hsl olur. Mahee misal, babann slbdr ki, meni onda toplanr. H

mizana misal, nutfe cevherinde hsl olan felek konumlarnn tesirleridir. Srata misal, b abann mesane yoludur. Cehenneme misal, fercin iidir. Kevsere misal, anann nutfesidi r. Cennete misal, rahimdir ki, onda nimet trleri olan his ve kuvvetler ile hayat ve can bulur. Mevla'ya kavumaya misal, ondan domaktr ki, insann gzellik ve cemalini gr , yerin diyarna hayran olur. Bir benzerlii budur ki, lme misal, uykudur. eytana misal , vehmetmedir. Berzaha misal, ryadr. Melekta misal, sadk ryadr. Mezara misal, gsn i ker ve nekire misal, tedbir ve ihtiyardr. Kabir karanlna misal, Hak'dan gaflettir. K abir azabna misal, kendini bilmemektir. Kabir nuruna misal, gnl huzurudur. Kabir ni metine misal, kendini bilmektir. srafil'e misal, lh aktr. Sura misal, insan boazdr. misal, mterek histir. amel defterine misal, hafza kuvvetidir. Mizana misal, nazar a kldr. Srata misal, fikretmedir. Cehenneme misal, tabiat zindandr. Zebanilere misal, kt ahlaktr. Ackl azaba misal, irk ve hevadr. Masivayla uullanmaktr. tiraz ve ikayettir ki hep edip eyleyen bir Mevla'dr. Kevser havuzuna misal, muhabbet arabdr. Cennet-i

lya misal rifin kalbidir. Huri ve glmana misal, gzel ahlaktr. Drt nehre misal, ilim su u, ilim st, rza bal ve ak arabdr. Ebed nimete misal, oklukta teklik bulmaktr ki, t halvettir. BEYT Ebediyet nimeti helldir Elini ve dudan dnya nimetlerine srmeyene Mevl a'ya kavumaya misal, hakiki fakr bulup, fni olmaktr. Sidreye misal, insann ba ve yzd a aacna misal, kadnlarn sadr. Ssl tubaya misal, dzenli beden uzuvlardr. Zira ki e ar ve parmaklar, turbann allar gibi aaya dorudur. Levh-i mahfuza misal, hfza kuvvetid Kaleme misal, hayal kuvvetidir. Geni krsiye misal, diman tamdr. Onda olan yerde ve gk e bulunan meleklere misal, bedenin his ve kuvvetleridir. Byk ara misal, kmil insann sr rdr. O Hak'ka ulacdr. BEYT Gnl taht mamur ve hevadan pak oldu Rahman olan Allah, ar hkmrandr. Hak Tal'nn misali olmaz ki, insan ruhuna misal ola. Nitekim Kur'an'da: 'Hi b r ey onun misli olmad,'(42/9) buyurmutur. Allah'n misilden mnezzeh olduunu duyurmutur. NAZM Ey gnl sendedir ol kaf- kanaat sende Sendedir akl edeb nutk belagat sende Send edir baht- la necm-i saadet sende Sendedir ilm-i ledn remz-i bearet sende Sendedir sr r- Hda br- emanet sende Sendedir genc-i nihan ayn- keramet sende

Sendedir drr- kan- kerem zt- hidayet sende Sendedir hamr- ezel sekr feragat sende Var iken tan zn bunca feraset sende Sendedir nur-u Hda ltf inayet sende Hsl sendedir ol t-i gayet sende Sendedir drl hner drl maharet sende Sendedir zabt ile rabt emre itaat sende Sendedir hulk- cihan cmle imaret sende Sendedir bahr ile ber cmle vilayet se nde Bu cihan varl ho buldu nihayet sende Varln aka dei eyle feraat sen de Sendedir n dahi cennet sende Sendedir iki cihan mlk tamamet sende Gafil olma gzn a lem-i kbra s nsin Sidre levh alem ar- mualla sensin (Ey gnl, o kanaat da sendedir. Akl ve edeb, belagati sende. Sendedir ak ile can, gzellik ve melahat. Saadet yldz ve yce baht send edir. Mjde remzi ve ledn ilmi sendedir. Hda'nn srr ve binler emanet sendedir. Keramet pnar, gizli hazine sendedir. Hidayet verici zat, kerem ve km incisi sendedir. Ezel a rab, sekr ve feragat sendedir. Sende bunca feraset varken zn tan. Hda'nn nuru, ltfu v nayeti sendedir. Hsl, o gayelerin gayesi sendedir. Trl hner, trl maharet sendedir. Za ile rabt ve emre itaat sendedir. Cihann halk ve btn imaret sendedir. Kararlar, deniz ler ve btn beldeler hep sendedir. Bu cihan varl, sende nihayet buldu. Varln aka de feragat eyle. Cehennem atei ve cennet sendedir. ki cihan mlknn tamam sendedir. Gafil o lma, gzn a, byk lem sensin. Sidre, levh, kalem ve ar sensin.)

45-BLM:045: NC BLM Muhafazas lazm olan cnn bileik uzuvlarnn mahiyet, yer ve me n bedeninin shhatinin esaslarn; baz mnferit gda ve ilalarn tabiat ve hkmlerini; baz ve meyvelerin fayda ve faziletlerini; insan vcudunu stan ve gzelletiren baz elbisenin ekil ve renklerini onbir madde ile bildirir.

Birinci Madde Ruhun, muhafazas lazm gelen bileik uzuvlarnn mahiyet, yer ve menfaatlerini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, tabibler demilerdir ki: insan bedeninde bulunan cann bilei k uzuvlar, bu saylandr ki: Dima, gzler, kulaklar, dil, akier, kalb, diyafram, gs, m

aklar, karacier, safra, dalak, bbrekler, mesane, husyeler, kam ve kadnlarda rahim ve memelerdir. Bunlarn hepsi, muhafazas vcib olandr. Dima (beyin): Yumuak ve baml bir c dir ki, rengi beyaz bulunmutur. O, atar ve toplar damarlarn znden, diman anas olan zar an ve kafatasna bitiik olan zardan bilemitir. Diman yaps bir gene benzer ki, onun t tarafnda, iki kenar ile kuatlm olan alar ban arka nahiyesinde klnmtr. Bedenin ima ile tamamlanmtr ki, beden hisleri yumuak sinirler ve uzuvlarn hareketleri, sert si nirler vastasyle bulunmutur. Hikmetleri yukarda bilinmitir. Gzler: kisinden her birisi yedier tabakadan ve er rutubetten bilemitir. Toplam, on tabaka demekle bilinmitir. Bir nci tabaka,

mltehimedir ki, havaya temas eden tabakadr. kinci tabaka, kariniyyedir ki mltehimede n sonradr. O, renksiz yaratlmtr ki, altnda olan tabakann rengiyle renkli klnmtr. yyedir ki, ya siyah veya ehldr. Ya sar veya mavidir. Mltehimenin altnda, rengiyle benz emi zehradr. Ayniyye tabakasndan sonra beyaz rutubettir ki, effaf ve berraktr. bundan sonra cams rutubettir ki, erimi cama benzer. Beinci tabaka, ebekiyedir ki, cams rutub etten sonradr. altnc tabaka, meimiyedir ki, ona benzemitir. Yedinci tabaka, salbeyidi r ki, hepsinden sert ve gz kemiine bitiik bulunmutur. Bu tabakalarn faydalar uzun bir zeyl olduundan, ksa geilmitir. Kulaklar: kisinden her birisi sadece et, kkrdak ve hass s sinirden bilemitir. Menfaatleri, sesi kabul etmek bilinmitir. Dil: Et, atar ve to plar damarlar ile hassas sinirden ve yemek borusuna bitiik olan zardan bilemitir. M enfaati, yemein tadn almak, lokmay evirmek, kelam eda etmek ve yutmay tamamlamak bulun utur. Akcier: Krmz gl renginde olan etten ve kendi borusunun kkrdaklarndan ve yrekt n atar damarlardan bilemitir. Akcier, kendi zatnda hissizdir. Lakin zarnn az bir hissi vardr. Bunun menfaati, yrekte doan tabii hareketten bedeni revalandrmak bilinmitir. Y ek: Kozalak eklinde koni bir cisimdir ki, taban gsn ortasnda, tepesi sol tarafta konul mutur. Rengi krmz nar bulunmutur. O, latif et ile sert zardan bilemitir. O, tabii hare etin menba bilinmitir. Onun iki karnc vardr ki, sa karnc, az ruh ve ok kan ile d nun kanallar vardr ki, onlarla yrekten akcier tarafna gda gidip, akcierden yree fera a gelmitir. Onun sol karnc, az kan ve ok ruh ile dolmutur. O, atardamarlarn biti yer utur. Diyafram yani gs perdesi: Salam et, hassas ve hareketli sinirden

bilemitir. Bunun menfaati, gsn yaylmas ve bzlmesi bulunmutur. Mide: Yumru bir organ t, sinir, atar ve toplar damarlardan bilemitir. O, cze blnmtr. Bir czne yemek bo e mide az ve birine mide dibi denilmitir. Yemek borusu, azdan gelip, bar kemii bitimi son bulmutur. Mide az, yemek borusu bitimindedir ki, etsiz klnmtr. Mide dibi, etli y tlmtr. Yeri, gbein stdr. Midenin menfaati, gday hazmetme bilinmitir. Barsaklar: inirsi cisimler bulunmutur. Sinri, ya, atar ve toplar damarlardan bilemilerdir. Bunl ar sayca yedidir ki; birine kapakk, birine oniki parmak, birine tutucu, birine ince , birine eri, birine kolon ve birine dz denilmitir. Dz barsak, makat halkasna bitiikti r. Bunlarn menfaatleri artk gday atmak bilinmitir. Karacier: Et, atar ve toplar damarl ar ile kendini rten zardan bilemitir. Bunun kendi zatnda hissi olmayp, zarnn hissi ok lunmutur. Bunun rengi, donmu kana benzetilmitir. Karacier ki, kandamarlarnn bitiik yer bulunmutur. Bunun yeri, sa tarafta uygundur. D, arka kaburgalara bitiik, ii mideye mu abk, st gs diyaframna yetiik, alt, leen kemiine ulak bulunmutur. Bunun menfaati ermek iin, kan retmek bilinmitir. Safra: Karaciere yapk yaratlmtr. O, safra (d) k nun menfaati, safray, karacierden ekmek bilinmitir. Dalak: Boumlu bir cisimdir ki, et ve atardamarlardan bilemitir. Rengi, karaciere benzer bulunmutur. Kendi zatnda hissi olmayp, zar hassas klnmtr. Bunun yeri, sol tarafta, arka kaburgalar ile midenin aras tayin olunmutur. Siyah kpe kese bulunmutur. Bunun menfaati, o d karacierden kendine k bilinmitir. Bbrekler: kisinden her birisi, az krmz olan sert et ile ok yadan ve

atar damarlardan bilemitir. Bbrek ki, onun kendi nefsinde hissi olmayp, zarnn hissi ok bulunmutur. Bunun yeri, srtn altnda klnmtr. Menfaati, cierden idrar ekip, mesaney inmitir. Mesne: Damarlar ile katlanm sinirsel bir cisimden ve atar damarlardan bilemit ir. Bunun yeri, makat ile kask aras bulunmutur. Menfaati, idrar toplama ve dar atma bi inmitir. Husyeler: kisinden her birisi, yal beyaz etten ve ok sayda atardamardan bilem ir. Menfaatleri, meniyi piirip, oluturmak bulunmutur. Kam: Az etten, ok sayda atar ve

oplar damardan bilemitir. Menfaati, yukarda uzuvlarn hikmeti bahsinde bilinmitir. Rah im: Sinirsel bir cisimdir ki, kadnlarda yaratlmtr. Yeri, dz barsak, gbek ve mesne ara klnmtr. Onun boynu uzun olup, ferce ulap, dibinde iki husye konulmutur. Menfaati, nu yi ekme ve cenini koruma bulunmutur. Kadn memeleri: kisinden her birisi yumuak et, be yaz ya, ok sayda atar ve toplar damarlardan bilemitir. Yeri, sinenin dnda, mahede k ati, kan piirmek ve st oluturmak bilinmitir. te byle sanat aheseri bir binay, snf rle tamir edip gzelletirmek, dn ve iini trl kemallerle ssleyip, gzelletirmek, hep nemli ve lzumlu bulunmutur. Bu sanatlar hayretten nice yz ibret alnmtr. (nsan en yaratan, hakm, musavvir, bri ve hlik olan Allah mnezzehtir. Yaratclarn en gzeli Alla e ycedir!) kinci Madde nsann beden shhatinin korunmas esaslar olan mizaclar bildirir. Ey aziz, malum olsun ki , tabibler demilerdir ki: Tb ilmi, beden ilmidir

ki onun nazarisi ve amelsi haddizatnda iki ilimdir. Birinci ilim, hfszshha, shhati kor uma ve ikincisi tedbir-i illet, tedavidir. Halbuki, beden shhati bir byk nimettir. Din ve dnya ehline devlet serayesidir. Vcudu korumak saadettir. Kadir ve kymetini b ilip, kaide ve erkanyle mil olmak ho ganimettir. nk vcudunun shhatini koruyan akll iyet bulur. Cismine illet rz olmayp, selamet kalr. Tedbir ve ilaca ihtiyac kalmayp, ra hat bulur. bol vakit bulup, Mevla'nn marifetine nail olur. u halde 'Marifetnme' de ancak shhati korumann kaide ve esaslarn yazmak ve aklamak lazm gelir. Ta ki, o devlet e saadetin kadir ve kymetini bilip, frsat elde iken onu koruyasn. mrn olduka shhat ve yette kalasn. Allah ile dolup, Mevla'y tanmaya megul olasn. Shhati korumann kaidelerin bili, amel eden kimse, Hak'kn yardm ile vcut shhatine malik olabilir. Lakin mtahasss abib olsa bile, genlik ve kuvveti baki edemez. Her ahs, en uzun ecel olan yzyirmi se ne yana gidemez. zellikle zaruri i bulunan tabii lmn vakti geldiinde, o nu bir kimse ir edemez. Zira ki bedenin oluum ve bekas, o rutubetle mmkndr ki, onu gda edip, fazlal arn atan scakla yakndr. u halde bu tabii hararet, o maddesi olan tabi rutubeti ayrt rutubet az kaldnda, bu hararet dahi azalp, gda hazm da zayf olur. O rd noksan bulu r o rat olmasayd, bu beden oluum mddetinde beka bulmazd. O halde bedene dahi gn gn zaa ve noksan gelir. Ta tabii rutubet yok olduunda, tabii hararet dahi sner. Her ahsn k endine mahsus olan mizac ve kuvveti hasebiyle mr mddeti ve mukadder eceli bulunan t abii lm ancak budur. Bu durumda shhati korumann gayesi budur ki, nce mizaclar bilip, o nda zaruri sebebleri, ak sebeblerle bedende bulunan tabii rutubeti bozulmaktan kor umak ve fazla ayrmadan koruyup, ecele varncaya dek,

dardan bir zarar isabet etmezse, drt adan her ya, kedi gereince koruyarak, shhat ve gnl safasyle mrn tamam eder. Bedenin mizaclar, on almetle bilinmitir. Zarur sebebl adet bulunmutur. kincisi: Et, ya ve i yadr. Bunlarn okluu bedenini rutubetine, azl almettir. Fakat etin okluu, bedenin rutubet ve hararetine, sadece ya ve iyan okluu, in rutubet ve soukluuna almetidir. Drdncs, beden rengidir ki, onun beyaz, soukluuna gam okluuna almettir. Krmzl, hararetine ve kan stnlne almettir. kisinin bile Buday rengi, hararetine almettir. Sarl, hararetine ve safra stnlne almettir. Siy ifratna ve siyah kpk stnlne almettir. Beinci, uzuvlarn yapsdr ki, gsn genil damarlarn dta oluu ve kalnl, el, ayak ve kemiklerin bykl, bedenin hararetine al vlarn zt olmas, bedenin soukluuna almettir. Altncs infial keyfiyetidir ki, sratli i angi keyfiyetten olursa beden dahi o keyfiyette olduuna delalet eder. Mesela soukl uk keyfiyetinden sratle mteessir olmak, o bedenin soukluuna telalet eder. Yedincisi tabii fiillerdir ki, fiillerinde olgun olan tabiat, kendi itidaline, eksik veya btl olan soukluuna, yava bulunan hararetine almettir. Tabiat srati hararetine, yaval a almettir. Sekizincisi uyku ve uyanklktr ki, uykunun okluu bedenin soukluk ve rutubet ne, uyankln okluu, hararet ve kuruluuna almettir. kisinin itidali bedenin itidaline ir. Dokuzuncusu byk abdesttir ki, onun keskin kokulusu ve salam renklisi bedenin ha raretine, bunun ztt bedenin soukluuna almettir.

Onuncusu nefsn intikallerdir ki, onlarn kuvvet, srat ve okluu bedenin hararetine, yava

hissi bedenin soukluuna almettir. Devamllk ve sebat bedenin kuruluuna, abuk bitii ru ine alamettir. Gazap ve iddet, cr'et ve hiddet, kelamda srat ve okluk bedenin harare tine; vakar ve haya okluu soukluuna; kalp zaaf rutubetine; korkaklk ve rkeklik onun ku uluuna almettir. Saylan bu on almetten baka insan bedeninde olan drt karmdan her bir ziyadeleme ve galebesinin nice al metleri vardr ki, bu syleneceklerdir: Kan stnlnn a a ars, sallanma, esneme, durgunluk, hislerin bulankl, dil kzarmas, ban ve basur e burun kanamasdr. Ryada kzl eya grmek, uyanma annda az tatlldr. Balgam stnl deri yumuakl, deri soukluu, tkrk okluu, susama azl, hazm zayfl, vurdumduy a su ve kar grme, uyanma annda azn tuzluluudur. Safra stnlnn alametleri: Renk sar az kurumas, burun ucu kurumas, iddetli susama, itah zayfl, kusma okluu, dil sertl grme ve uyannca az ekiliidir. Tplarn tecrbe ile bildikleri bunlardr. Her eyi en ah'dr.

nc Madde nsan bedeninin shhatini koruma kaide ve esaslarndan olan alt zarur sebebi bildirir. E y aziz, malum olsun ki, tabibler demilerdir ki: Bedenin oluum bekasnn zarur sebebleri altdr. Birinci sebeb: Bizi kuatan havadr ki, onu teneffs edip, akcier iinde ruhun dum ns buhar olan fazlalklarn nefesin itilmesiyle karp, ruha

itidal vermek iin zorunlu olmutur. Bu hava, madem ki hali zere saf ve mutedil kalp, p i rzgrlar ve irkin dumanlarla karmamtr. Bedenin oluum bekasn ve vcut shhatini k ur. Eer hava, kt duman ve rzgrlarla deitiyse, hkm dahi deimi bilinmitir. u hald er biri, kendine uygun olan hastal verip, zttn giderir. Gerekten, yaz mevsimi, safray makla hastalklar verip, rutubeti ayrtrma ve kalbi stma ile susuzluk ve hareketi ortaya karr. Sonbahar, gece ve gndz, scaklk ve soukluu deitirmekle hastalklar oalt kan azaltr, sevday oaltr. K mevsimi, balgam oaltma ile hastalklar verip, ban le nezle ve ksr ortaya karr. lkbahar, karmlar hareket ettirmekle bademcikleri i e maddeli hastalklar ortaya karr. Bu mevsim, mevsimlerin en shhatlisidir. Hayat ve shh t iin en uygun ve en latif ve en tatldr. kinci sebeb cismani skun ve harekettir. Bu b eden hareketi, zaaf ve kuvvete, azlk ve ounlukta, yavalk ve sratte muhtelif olduundan; az ama ok kuvvetli ve sratli hareketin, bedeni ayrtrmasndan stmas daha ok bulunmut e yava olan ok hareketin tesiri, onun aksi bilinmitir. Hareket ve skunun ifrat bedeni soutur. Hareketin itidali, yeme ve imeyi dzenler ve hazma yardm eder. nc sebeb: Nefs areket ve skundur. Bu nefs hareketi, ruh ile kann hareketiyle olur. Bu durumda ruh , ya bedenin dna defaten hareket eder, iddetli gazap halinde olduu gibi. Veya tedric ile hareket eder, ferah ve lezzet srasnda bulunduu gibi. Veya ruh bedenin iine defat en hareket eder. Korku ve rperme halinde olduu gibi. Veya yavalkla hareket eder, hzn v e keder vaktinde bulunduu gibi. Veyahut i ve da ard arda hareket eder. Hacalet zamann da bulunduu gibi. Ruhun bu anlan hareketlerinde

bedenin zerine hareket olunan tarafnn suhuneti ve kendisinden hareket olunan tarafn soukluu lazmdr. Zira ki, bedenin snmas kann hararetindendir. Soumas, azlndandr. frat helak edicidir. Bu durgunluun ifrat, soutucudur. Drdnc sebeb, uyku ve uyanklkt yku skuna benzer, uyanklk harekete benzer. Zira ki uyku halinde, ruh, kendi hararet iyle yemei hazm iim beden iine ynelip, bedenin d, soukluu zere kalr. Onun iin be uyanklk halinden ziyade rtnmeye muhta kalr. Uykunun ifrat, bedeni ziyadesiyle rutubetl ndirir ve soutur. Eer uyku, ruhun girmesiyle beden iinde hazm kabil gda bulduysa, onu hazmedip, bedeni str. Eer hazm kabil olmayan gday veya karm bulduysa harareti har rmekle onu neredip, bedeni soutur. Gece uykusuzluunun okluu, dima zayf, hazm bozuk e maddeyi ayrtrarak tabii rutubetle al verir. Gndz uykusu dahi iyi deildir. Zira ki, i bozar, dalaa zarar verir ve znty artrr. Eer gndz uykusu itiyat olunup, ikinci tab unduysa, terki caiz olmaz. Ancak yava yava terki gereklidir. Uyku ile uykusuzluk a rasnda tereddt dahi kt olup, aknlk ve eleme sebep olur. Beinci sebeb yiyecek ve iec r. O, bedene ya keyfiyetiyle tesir eder ki, o halis ilatr. Ya salt maddesiyle tesi r eder ki, o halis gdadr. Veya sadece suretiyle tesir eder ki, eer onun zellii bedeni n mizac ve hayatna uygun ise tiryaka amildir. Eer muhalif ise, ldrc zehir gibidir. Vey hem maddesiyle, hem keyfiyetiyle tesir eder ki, o has gdadr. Veya hem keyfiyeti h em suretiyle tesir eder ki, o, zel etkisi olan ilalar byledir. Sekmoniya gibi. Veya

hem maddesiyle hem suretiyle tesir eder ki, o, zellii olan gdadr. Elam gibi. Gda ise kh latif, kh kaln ve kh orta olur. bunlarn her birinin bedene

gdas ya ok olur veya az olur. Mutlak su basit olduundan bedene gda olmaz, ancak o, gda y yumuatmak ve piirmek iin ve onu dar yollara geirmek iin kullanlr. Altnc sebeb ist hapsetmedir. bunlarn mutedili cisme faydal ve shhati koruyucudur. stifrann ifrat, bed eni soutur ve boaltr. Meer ki o istifra olunan kan ve safraya stn olan balgam ve sevda gibi souk ve kuru ola. O surette ifrat derecede istifra, bedeni rutubetlendirir. frat derecede hapsetme, kan kanallarn doldurur, kokuma, rutubet, itah kesilmesi ve ar yapar. Souk su ile gl suyu yze arplsa, her hareketi itip, tabii harekete takviye ver ip, fenal nler. Ancak rif ve gah olan hepsini Allah' dan bilir.

Drdnc Madde Alt zaruri sebebden sebebin tadillerini bildirir. Ey aziz, malum olsun ki, tb bilgi nleri demilerdir ki: Shhati koruma, vcudunu gzetme gerekli itir ki, saylan alt zaruri ebebi tedbir ile gzete. Ama kuatan havay gzetmek nce gereklidir. lkbahar kan aldrma, karlayp, kusarak istifra ede. Kavrulmu eyleri kullanp, nar gibi teskin edici maddeler i yiye. Kuvvetli hareketler, tatllar, scak hamamlar gibi scaklklardan kanp, gday aza ve elbiseyi hafiflete. Yaz mevsiminde hareketsizlie devam, glgeye snma, safray mahvede n latif souk gdalar yiyip, her stan ve boaltan gdadan sakna. Hyar, kavun ve karpuz g utubetli meyveleri seip, beyaz elbise ve soukluk veren keten giye, Sonbaharda ok ci madan, souk su ile ykanmaktan ve btn kuru eylerden kanp, souk ieceklerden, ya meyv n, kusmaktan, ba amaktan, gecenin souundan ve le scandan sakna. K mevsimini krk klerle karlayp, et ve kekek gibi ok scak gdalar see. Bu mevsimde ani ve kuvvetli har er bedene faydaldr. Bunda

kusmak, kuvveti zayf edendir. Cisman hareket ve skunda itidal: nk bedenin iinden ve d bulunan sebebler ile daima ondan ayran czlere bedel, gdaya muhta olmakla, beden gdasz eka bulmaz. Hi bir gda yendii ekilde bir uzva c olmaz. belki drt hazmdan her birisi ya nnda gdadan bir farzla bir lahza kalr ki, onda bir fayda kalmaz. O fazlann atlmasna, t abiat frsat bulduundan, ona iltifat klmaz. u halde eer o fazlalar terk olunup, uzun md detle oalrsa, o kadar madde toplanr ki, bedene keyfiyetle zarar verir. Yani bedeni y a str, ya prstr, ya soutup yahut scakln sndrr. Veya kemiyeti ile zarar verir. kapatp bedene arlk verip, kabzlk hastalklarn verir. Eer o toplanan madde istifra ol bette beden o tedaviden incinir. Zira ki istifra edilenin ou zehirlidir ki, bedene yararl olan karm dar karmaktan hali deildir. u halde biriken fazlalklar terk ol fra olunsa da zararldr. Halbuki riyazet ad verilen beden hareketi o fazlalklarn dourdu nu bile men eder. Zira ki beden hareketi btn uzuvlar stp, fazlalklarnn yle bir dere e eder ki, hibir hazm yannda bir fazla kalmaz. Eer mutedil hareket aklanacak zamanlarn a yaplrsa o bir riyazettir ki, cisme srur ve hafiflik verip, onu gday kabul edici ede r. Mafsallara sertlik verir, rutubetleri ayrtrma ile sinir ve damarlara metanet ver ir. Btn maddi hastalklardan emin edip, mizaci hastalklarn oundan uzak eder. Bu riyazet erin vakti, gdann alnmas ve hazmnn tamamlanmasndan sonradr. Yani akam yemei, mide, ve damarlar iinde hazm olunup, son yemein vakti geldii zamandr. Mutedil hareket odu r ki, onunla yz rengi kzarp, deride damar ortaya kar. ama o hareketler ki, onda kann a k oalr. frat ola odur ki, onunla bedene hararet gelip, kuruyup rutubeti gider. Hangi u vun mutedil hareketi ok olursa, o

uzuv dahi kuvvetli olur. zellikle o hareketin trnde ziyade kuvvet bulur. Mesela eli n hareketi, yk tamada ok olsa, onun kuvveti eyay itmede ham ellerden ziyade olur. Belk i her kuvvetin an uzvun hareketi gibidir. Nitekim, hfza devam edenin hafza kuvveti k uvvet bulur. nk her uzvun bir zel riyazeti olur. u halde diman riyazeti aksrmak olur o hareketle tabiat, onda bulunan ezay ve onu genizden bitien habis rzgarlar iter. A kcierin riyazeti, ksrktr ki, o hareketle tabiat, onda olan galiz balgam veya gse isa den iddetli souu ondan atar. Uzuvlarn ihtila (serime) illeti bir galiz rizgardr ki, on nla adaleler ve onlara yapk olan deri hareket eter. Tak ki, o yel onlardan ayrlsa. t itreme, hareket etme kuvvetinin adaleyi hareket ettirmekten aczi srasnda hsl olur. N

itekim, o, korku, gazap, zihin karkl, gam ve gayretten meydana gelir. Gsn riyazeti Onda yavalkla balayp derece derece sesi ykseltmek rahattr. Kulan riyazeti gzel sesl e leziz nameleri dinlemektir. Gzn riyazeti, gzel eyaya bakmaktr. Elin riyazeti, yakal amak ve ayan riyazeti gitmektir. Mutedil olan at binme gzel bir beden riyazetindend ir. Bedeni stmasndan ziyade ayrtrandr. Balanlm iple (salncak) sallanmaktr. Bu, a l gitme gibidir. top ve evgan oyunu nefislerin ve bedenlerin riyazetidir. Zira ki , galip olan sevinli ve neelidir. Malup olan gaml ve gazapldr. Msabaka dahi nefs ve be enlerin riyazevtidir. Gemiye binme, karmlar hareket ettirici ve mideye faydaldr. stisk ve czzam gibi mzmin hastalklar def edicidir. Zira ki, nefs onda ferah ve elemi arda rda toplaycdr. eer onda kusma gerekirse, tutmas ki, beden gayet faydaldr. Uzuvlar ovm ahi, bu riyazetten saylr. Eer ovmak sert hrka ile olursa, kan derinin dna ekip, reng . Normal ovma uzuvlara kuvvet verip, ifrat zahmet verir.

Nefsani skn ve hareketin itidali gerekten ruh hareketlerinin kayna onun kendisinde ol an gazap ve ehvettir. Gazabn ars tehevvr, az cben ve itadali ecaattr. Bu mutedil h dene shhat, nefse izzet, dnya ve diyaneti korumaktr. ehvetin ars ere, azl humut v ffettir. Bu mutedil hareket bedene shhat, nefse lezzet ve iki cihanda rahat ve se lamettir. ere nefsin istilasi ile akl yendi ise, ona mecezi ak derler ki, mal-i hlya nn bir trdr. O bir hastalktr ki, ounlukla genlere ve bekarlara rz olup, k olduk onlar yz evirttirir. Bu akn sr ve sebebi, sevgilinin ekil ve emalini ar derecede g ile fikretme ve dnmeye yapma ve devam etmedir. ounca o fikir ile cima, ehveti dahi bu ur. Bunun alameti renk sararmas, beden zaaf, ya kurumas, gz morarmas bilinir. Bu n ti gle ve sevinlidir, sanki bir leziz nesneye bakar gibidir. iah ile, sesi hazin geli r. Onun tavr ve halleri, dzensiz olur. az uyumaktan seherlerde uykusuz kalr. Eer bir tabib onun nabzna el basp, nice akran ve yaran vasflarn saysa, hangi isim il enabz de , yznn rengi deiirse o ismi, onun sevgilisi olduunu bilir. Ona kavuma gibi ila olmaz. ona sevgiliye kavuma meru yol zere mmkn deilse, ona sevgilisini ktleme ve buuz etme ila verilir. Eer, o akllardan ise, nasihat kabul edip, o sevdadan vazgelir. Ancak o nu kmseme ve alay etme, aka delilik ve sevda deme bu hastalktan kurtarr. Eer dinlemeyi terk ve cimay oaltma ile acilen ila olunsa, ak onun tabiatna tahi istila edip, helak o lur. BEYT Aka feda olana ila yoktur. Mesih ona tabib olsa bile

Beinci Madde Zaruri alt sebebden kalan nn itadalini bildirir. Ey aziz malum olsun ki, top limleri d emilerdir ki: Bedenin shhatn korumaya taahht ve iltizam eden kimseye gerekli itir ki, mehur alt sebebin kalan n dahi tedbir ile itidal edip, mrnn sonuna dek shhat afiyet . Uykunun itidali ve uyankln itidali: Uykunun en iyisi odur ki, sresi mutedil ola. Ya ni drt saat geecek kadar dein ola. Hazmolunduktan sonra kestirirse yani yemem imeden sonra iki saat gemesinde uyku bastrp, ikinci hazmda bulunma. Eer midesi zayf olan k e yemek hazmna uyku il yardmc olursa, nce yarm saat kadar sa taraf zerine yatmak laz a ki, gda, sa tarafa eit olan mideye karacierin ekmesi ile kolay olup, karacierin hara reti onu sta. ki saat kadar solu zerine yatp uyumak lazmdr. Tak ki, karacier mide ze yorgan gibi rtlp, onu stp, birinci hazmda mideye yardmc ola. Sonra yine iki saat kad taraf zerine yatp uyumak gerektir. Ta ki ikinci hazm ii karacier gdann iniine yardm uykunun iteki hareketi uyanklktan fazladr: Maddenin tabiatn istila bakmndan. Zira ki u halinde hararet ieride ziyade olduundan, maddeye ziyade stn olur. uyankln terletmes maddenin rutubetini istila bakmndan daha oktur. Zira ki uyku halinde hararet ieride ziyade olduundan, maddeye ziyade stn olur. Uyankln terletmesi, maddenin rutubetini ist la bakmndan daha oktur. Zira ki uyanklkta hararet da ynelip, maddeyi ayrtrr ve ak uykuda terlemesi sebebsiz ok olur, o, gda ile ya karm ile dolu olur. Kimin ki uykusu ar ve uzun olur, yani sekiz saatten ziyade uyur kalr, onun dimanda rutubet stn olur. O kuru gdalarla uykusu hafif olup, itidal bulur. Kim ki uykusuzlukla mbtela olur, y ani yirmidrt saatte

ziyade uykusuz kalr; o hamam ile rahat bulur. St ve arpa suyu benzeri rutubetler i le uyku gelir. Boucu kbus ki, uyuyan uyku esnasnda tahayyl eder ki, zerine bir ar nesn dp, onu sokup, hareketten menedip, nefsini daraltr; bu boucu kbus buhar ayrtran uy

hareketinin yokluu srasnda kann ya balgamn veya sevdann buhar dimaa kmasndan ortay de bunun ilac, istifra ile beynin temizlenmesidir. Yiyeceklerde itidal: Her shhat ki, onun hali zere kalmas murat olunur. o bedenin keyfiyetinde benzeri ona verilme k gerektir. Eer bozulmu bir shhati, kendisinden daha iyi olan shhate nakletmek murat olunsa, ona ztt verilmek lazmdr. u halde vcudunun shhatini hali zere korumaya zenen eye lazmdr ki, gdalardan siah taneler gibi pisliklerden temizlenmi buday ekmeiyle, mla im tatllar, koyun eti, kmes hayvanlar eti ile yetine. Lokmay kk alp, inemeyi ok ed erden ancak incir, zm kuru zm see. Ama ila olan meyvelere iltifat etmeye. Meer ki, miz c itidali iin yenile. Veyahut hazr yiyecek onda buluna. Zinhar itihasz yemek yemeye, stihasn giderip, geri brakmaya. Yaz gnlerinde souk gdalar, kta scak gdalar ala. H yemek zerine baka yemek sokmaya, Yemek saatlerini uzatmaya. Ta ki gdann evveliyle so nuncusu hazmda karmaya. yemek eitlerini oaltmaya, ta ki hazmda tabiata aknlk gelm zsa leziz gdalar en faydaldr. Eki gdalar zararldr, ihtiyarl abuklatrc ve uzuvl tl gdalar, mideyi rahatlatc, bedeni stc ve safray hareket ettiricidir. Tuzlu gdalar i kurutucu, safray dourucu ve uzuvlarla kuvvetlere zarar vericidir. Zararl tatly, eki defeder. ekiler, tatl ile gider. Tuzsuzlar tuzluyu, tuzlular tuzsuzu mutedil eder. Nefsinden gda itihas kalm iken, ondan el ekmek lazmdr. Yemek vakitlerini gzetmek el

lazmdr, vacibtir. Lakin kt gdalar alm olan, devam etmeyip, yava yava terk etsin. Y tlerini drerek, birle yetinsin. Zira ki gndzde bir kere gdalanmak, bir kere gecede yem ek, kartrmak tabiata mkldr. Zira ki bu iki su, biri birine incelik ve kalnlkta uygun ir. Sularn en iyisi nehir suyudur. zellikle pak yerde akp, her eyden saf gele veya t aar zerinde akp, kokumu eylerden uzak ola. zellikle kuzeye veya batya aka. Yksek bir n aaya inip gide. Kayna uzak olup, uzun sre akmakla incele, nceliinden arl hafif iddetli aka gele. Bu vasflar ile vasflanm olan bir sudur ki, faziletten nihayet bulm utur. Mbarek nil suyu bu gzelliklerin ounu toplamtr. Menba suyu hareketinin azlnda mtr. Toprak altnda olan kerizler iinde akan sular sertlik bulmutur. Maara sular ve ku sular onlardan daha serttir. Su imek, yemekten iki saat gemesinden sonra faydal bilin mitir. Yemek arasnda su imek, hastal krkler. Hemen sonra imek, bozucu ve ktdr. La scak olan kimse yemein arasnda ve akabinde su imekle istifade eder. itihas zayf olan k vvet bulur. zira ki, o zaaf, hararet okluundan gelir. u halde su imekle hararet mute dil olur. A karnna ve terli iken, zellikle cima, hamam, mshil ime kaplarnda, meyveler erine zellikle kavun zerine su imek; souk iecekler olduka ktdr. Eer bu vakitlerde s tahamml olunmazsa, ocuun meme emdii gibi, dudak ile kse kenar arasnda yalama ile iip sten gemesin. Her nefeste, yudumdan ziyade imesin. Zira ki, ok olur ki, susuzluk yap lgamdan veya tuzlu balgamdan dolay olur. Halbuki su imeye iltifat olunduka, susuzlu k oalr. Eer o susuzlukta sabr olunsa, tabiat o susatan maddeyi eritip, susuzluk dahi gider. ok olur ki, bunun gibi susuzluk maddesini bal gibi scak eyler yattrr. Her zaman ayakta su imek hataldr. Ancak zemzem

suyu ifadr. NAZM Be yerde su imekten sakn nk o hastal eker Hamam, yorgunluk akabi kabinde ve yatakta Tutma ve istifrada itidal: Vcut shhatini muhafaza edene gerekli dir ki, daima kendi tabiatn mukayyet ve gzetleyici ola. Eer tabiat kabz olursa, onu in cir ve sinemaki gibi ieceklerle yumuatsn. zellikle ihtiyarlk tabiatna yumuaklk, rahat selamettir. Eer tabiatnda ar yumuaklk bulursa, onu sumak ve kavruk gibi eylerle tuts Eer dolarsa gda fazlalndan midede hasl olup, geirmekle akan duman ile ekime ile vey ece arlkla gday bozucu bulursa, o saat kusmaya can atsn. Eer kusmak ona zorsa veya vak i deilse, sakzla kaynam scak su iip, sa yan zerine yatsn. Veyahut bir parmak bala i katsn. Ve pamuk ile makatnda yarm saat kadar tamaya tahamml etsin. Ta ki, yumuaklk b p rahatla o bozucu gda gitsin. Sonra elma gibi mideye kuvvet veren eyleri yiyip ha mamda yatsn. Eer ishal olursa gl yapra, dvlm maz, nohut sakz, ermeni amuru, fesl beir ve kimyon gibi kuru eylerden yesin. Veyahut elma, sefercen ve eki nar gibi mey veler yesin. Ta ki, tabiatn yine normale yetsin. Kk ve byk abdesti fazla tutmak zararl . Titreme verir ve ihtiyarl abuklatrr. Allm olan boalmalarn en kolay cima ve h temeli mide Eer balanrsa ki almamal Eer balanmamacasna alrsa Drt tabiat muhalif

Eer glib olursa drtten biri Elbette rif ve kmil olanlar Yava yava gitmeli olmamal gam

anrsa gnle elem verir dnya hayatndan gtrr lme Nice gnler ho kaynamlar Sker ka i Geici dnyaya gnl balamazlar

Altnc Madde Shhat durumunda allan istifrann en gzel trleri bulunan cima ve hamamn itidalini bildi . Ey aziz, malum olsun ki, top bilginleri demilerdir ki: Shhatteyken allan boalmlarn kolay ve en faydals, cima ve hamamdr. Cimann en faydals, birinci hazmdan sonra vki ol Bedenin hararet, rutubet ve kuruluunda, boluk ve doluluunda itidali srasnda bulunandr . Eer o, hata ile bu itidallerin dnda bulunduysa; bedenin hararet, rutubet ve doluluu nda bulunan ciman zarar, onun soukluk, kuruluk ve boluunda bulunandan daha az ve daha kolaydr. Cima ehveti kuvvet bulmadka, let dnmeksizin ve bakmakszn yaylmadka, on girime, vcuda zararl bir oyundur. Faydal ciman almetleri odur ki: Onun akabinde vcuda afiflik, tam nee, yemek istei ve uyku gele. Ta ki fazla maddenin boalm hsl olmu ola. a ki mutedil cima, tabii harareti def ile bedeni ferahlandrr. Yemem ve beslenmeye bedeni hazrlar. Gazab zayflatp, kt vesveseyi ve sevda dncelerini giderir. Balgam has rnn ou onunla gider. ok olur ki, cimay terk edenin menisinden kt buharlar dimana ve gz kararmas gibi belalar bana gelir. Meni buhar, bedenin

iinde hapsolup, kaplarna dolduunda husyeleri ier, kask acs ve beden arl hsl ol te hafiflik ve ifa bulur. ok cima, endam boaltr, kuvveti drr ve gz zayflatr. Mb sinirlerini boaltr. Acuzeye, irkine, hastaya, kk bkireye ve uzun sredir cima olunmaya ula cimadan kanlmak elzemdir. Zira ki bular, elbette kuvveti eker, leti yumuatr, rutub ti kurutur ve znt verir. Pimanla sebep olur. Livata, tabiata aykr ve zararldr. zira net ve eziyeti toplar, inzal zevkini nler. Gen ve gzel kadnla cima, vcuda shhat, hisle re kuvvet verip, tabiat mesrur ve kalbi huzur dolu eder. Zira ki tabiat ona eiliml i olduundan, meni boalmas ok olup, o fazla madde bedenden gider. Cima ekillerinin en iyisi odur ki: Kadn srt zerine yatrp, alm baldrlar arasnda dize gele. nce uyun t ile gs, dudak ve yanan pmeli. Gs ve kasn ovmal. Sonra letiyle bz'a srmeli ehvetin iddetinde ikisi de eit ola. Vakta ki kadnn gz deiip, gsnden menisi ayrl i erkei gsne ala. O zaman zerine dp, sokma ve ekme ile inzali vaktine hazr ola. nz ra kadnn karn zerinde bir miktar kala. Ta ki iki meni karp, rahme girmeye yol bula. Ev at arzu eden bu dab zere hareket kla. Ta ki inzal kolay olup, kadn dahi ondan lezzet ala. Tam bir ocuk vcuda gelip, hepsi fiyet bula. Boalma tamam ola. Zinhar kendi yatp kadn zerine almasn. Ta ki artan meni mesane yolunda kalmasn ve onda kokuup, hastlak ol asn. Bz'n rutubeti ona damlayp, ondan, ondan, mesane iltihab kalmasn. Cima tahrik eden ylerin biri, insanlarn cima ettiine muttali olmaktr. Biri kadn seslerinin namesini du ymaktr. Biri dahi hayvanlarn cima ettiini grmektir. biri de cima ile ilgili hikayele rdir. Kask kllarn kesmek te ehveti uyandrr. Bu durumda baka eyler dnerek, bu arzu

gerekir. BEYT Nazar- ehvet iin rup-u zenan a olsun Zeni olmazsa kiinin sa eli sa olsun Deyip, eliyle istimna etmek, znt ve skntya sebebtir. Cima ile boalm terk edinin cild iinde olan hararetle rutubetten bit oluup, harekitiyle rer. Kh olur ki, bit bedende defaten hsl olur. bu derece oalr ki, rengi sarartp, uykuyu karr ve ehveti keser. On rkekler ziyade bitli olur. Onun ilac beden ve elbiseyi temizlemede ihtimamdr. Tuzl u su ile ykanmaktr. Sonra tatl su ile ykanma ve ipek gmlek ile tamamdr. Hamamn en iyis , binas eski, ii geni, suyu tatl, scakl orta olandr. Onun ilk odas souk ve rutubet isi scak ve rutubetli, ncs scak ve kuru olandr. Bylece vcud shhatini koruyup, ter

ama giden onun scak olan nc odasna yavalkla girsin. Ondan ktnda yine yava yava nde uzun bekleme, baygnlk, bulanklk, ztrap, kuruluk ve hafakan verir. Mizac kuru olan, suyu havadan ok kullanmaldr. u halde rutubete iddetli ihtiyacndan, evinin demesine su rpip yatmaldr. Rutubetli buhar oaltmak iin, hamamn iine su dkmeli ve hapsetmelidir. rutubetli olan havay, sudan ok kullanmaldr. u halde ayrma ve kurumaya ihtiyacnn okl su kullanmadan nce, ok terlemelidir. Shhatini koruma bakmndan hamamda ok ter ayrmas ir. Zira ki cildi, rutubetli ve kzarmtr. Beden prsmeye ve sknt gelmeye balarsa, o v tle darya gelmelidir. Hamamdan sonra, rtnme ve kurulanma her mevsimde ziyade klnmald ra ki beden, hamamn havasndan daha souk olan havaya kar. Beden hamamn suyundan emip,

ektiinden, onun riz hareketi, ondan sretle gidiy, tabii olarak souk olan su, soukluun ulduunda, bedeni dahi soutur. Eer hamam, yemekten sonra vki olduysa, bedenin yalanmasn a sebeb olur. Lakin sirke bal ierse, hastalktan emin olur. tidal zere yalanr. Eer haz unduktan sonra hamama giderse, yalanr ve hastalktan emin olur. Midenin bo olduu zaman hamam yapmak, bedeni kurutur. Zira ki asl hareket ile araz harareti toplar. Riyaz eti az olan kimse, hamamda terlemeyi oaltsn. Ta ki riyaz hareketlerle ayracak fazlalkl r, hamam ile ter olup gitsin. Bu boalma ile vcut, mizacnn itidaline yetsin. Souk su i le ykanma, genlerin bedenine g verir. Yaz gnlerinde, le ncesi scak mizacl ve normal lan kimselere shhattir. Ama ihtiyarlarn, ocuklarn, ishal ve nezlesi olann, hazm eksik olann bedenine zarar ve ziyan eder. Kltrl kaplcalar kullanma, yani kkrtten kaynayan v aleyan eden scak su ile ykanma, fazlalklar atc, titreme ve felce ilatr. Uyuzu iyilet mafsal ve romatizmaya ifa verir. Maden sularn hepsi, beden kokularn giderir, yaralar a merhemdir. Bu ilalarn vcuda olan menfaatlerini Allah Tal en iyi bilir. Yedinci Madd e ok kullanlan ila ve gdalarn tabiat ve menfaatlerini, zellik ve hkmlerini (ebced) ha erinin terkibince bildirir. Ey aziz, malm olsun ki, tp bilginleri demilerdir ki: He rkes kendi vcudunun hekmi olmaldr. Kulland ila ve gdalarn tabiat ve menfaatlerini b ir. Her birisini hkmyle kullanmaldr. Ta ki vcudu shhat zere kalmaldr. Gdalardan her en her bir deva ki, insan bedeninde keyfiyetiyle tesir eder. Gerek o ila, insan be denine gelip, onunla beden kendi tabii

hareketinden uyanrsa; eer bedene insan keyfiyetten ziyade tesir etmezse, o ila muted il; eer bedene keyfiyyetten ziyade tesir ederse, o ila itidallerden ve o keyfiyett en yana dardadr. u halde eer o tesir az olup, hissedilmezse, o ila birinci derecedir. r bedene zarar verirse, lakim zarar helak edici deilse, o ila nc derecededir. Eer zar varrsa, o ila drdnc derecededir. Ona zehir ila ad verilmitir. Gdalarn da hkmleri gibi bulunmutur. Hepsinin hkmleri hece harfleri tertibiyle aklanmtr. (ELF) briim: hattr. zellikle ham faydaldr. Kurusu, bit tremesine engeldir. csas (erik): kinci dere e souk ve rutubetlidir. Onun tatls mideyi bozar ve ishal eder. Ekisi, kalbi teskin e dip, safray sker. Eksisi, tatlsndan daha az ishal eder. Ispanak: Birinci derecede sou k ve rutubetlidir. Gdas iyidir. Scak ve kuru olan akciere ve gse faydaldr. Karn yumu l ve srttaki kan arlarn giderir. Eftimon: Bir kuru ottur ki, birinci derecede kuru ve ikinci derecede scaktr. Kokusu msekkin, dkn ve yallara faydaldr. Sevda hastalklar gidericidir. Sara ve malihlyay defedicidir. Genleri ve hararetlileri susatr. Anason: Bilinen bir tohumdur ki, nc derecede kurutucu ve stcdr. Bbrek, mesane, rahim, kara dalak tkanklklarn aar. Yeli ayrtrmada tam etkisi vardr. Ba ars ve safrav hasta ar ve suyu faydaldr. Ezilmii glya ile kulaa damlatrsan, kulak iinde arpma ve dmed r dindirir. Bevli ve hayz sker. Balgamdan doan susuzlua faydaldr. St ve meniyi oalt

zehrin zararn gidericidir. smet: sfahan srmesi denir. ldrc kurun madeninin cevherid inci derecede soutucu ve ikinci derecede kurutucudur. Ekisiz kurutucu ve kabz edici dir. Gz kuvvetlendirir, burun kann keser. rz (pirin): Bilinen gdadr ki, birinci dere ve ikinci derecede kurutucudur. Suyuyla ykanmak, uzuvlar kirden pak eder. Yenmesi, mideyi temizler. St ile piirilmesi meniyi fazlalatrr. (BE) Basal (soan): kinci derece e kurutucudur. nc derecede stcdr. O, ayrtrc, kesici, yumuatc ve acdr. Da Kuvvetlisi, yz kzartr. Tuz ile siili skker. Normal olarak yenmesi, mide ve itihaya ku vet verir, ok yenmesi, ba ars yapar ve akl hafifletir. Pimi soan ok gdaldr. Laki amaya faydal, basur azlarn acdr. drar kuvvetlendirici, tabiat yumuatc, zehirli

yarann zerine sarlrsa, ary dindirir. Btth- asfar (kavun): Birinci derecede stcd dnr. Onu sirke bal dzeltir. Btth- ahzar (karpuz): kinci derecede rutubet verici ve dur. Bedeni kirden aar. drar oaltr. Mesanede oluan ve bbrekte peydalanan talar d yenmesi faydaldr. Beyz (yumurta): En iyisi, ya iinde yar piirilen tavuk yumurtasnn sa En faydals, taze olan yumurtadr. Sars hararete, beyaz souklua ziyade meyilli olmutur si dahi rutubetli ve faydaldr. Beyaz yze srlse, gne tesirini ve ate scakln mani kartrlp, yzdeki sivilcelere srlse, onu giderir. Beyaz, gz arlarna, boaz sertli sine, nefes darlna, ksre

ve kann havalandrlmasna faydaldr. Tavuk yumurtas, abuk nfuz edici, en iyi kimyon ve gda ve meni vericidir. Bayat yumurtann sars kabz edicidir. Dvlm maz ile ishali kesi Yumurta et kuvvetindedir. zira ki o, hayvann czdr. Belki kuvvetli hayvandr. Bazican ( patlcan): kinci derecede stc ve kurutucudur. Sevda, ba dnmesi, tkanklk, uyuz ve c Rengi bozar, sar ve siyah eder. Bindk (fndr): Hararet ve kurulua meyillidir. Hazm ard ins kuvveti artrr. Ba ars ve mide bulants dourur. Dimaa yararl olup, ksr def nci derecede kurutucu ve ikinci derecede stcdr. Onun ba ars vardr. Hazm gz ve har zellii, az tebirdir. Bal ile souk mideye faydas iyidir. Hindistan cevizi: kinci dere e stc ve kurutucudur. Gz kuvvetlendirici ve sebel hastalna faydaldr. Kokusu gzel, ttiricidir. karacier, dalak ve mideyi kuvvetlendirici, idrar getirici ve tabiat kab zedicidir. Cbn (peynir): Tazesi, rutubetli ve soutucudur. Eskisi, stc ve kurutucudur. Normali gda vericidir. Tuzlusu eski olursa zayflatcdr. Mesanede ta yapar. Czr (havu) ikinci derecede hararet verici ve birinci derecede rutubetlidir. Mideyi frc ve ehveti dalgalandrcdr. Onun tohumu idrar getirir. (DAL) Darn: nc derecede stc ve kuru tif ve ekicidir. tkanklklar acdr. Her bozukluu dzelticidir. Onun ya, ac,

ayrtrc ve eriticidir. Faydas, yzdeki siillere ve titremelere oktur. Ba ve gs ar nezleyi, rutubetli ksr defeder. Mideyi kuvvetlendirici, kalbi acdr. karacier tkan e bbrek arlarna faydaldr. Gz perdelenmesini ve kararmasn defedicidir.