60

nr.
75, viti/anno XII, janar-therist / gennaio-giugno 2013
Del nga gjasht muaj - Semestrale online della Minoranza linguistica storica Albanese dItalia - Eianina / Purill (Cs- Italia)
e-mail: jetarbreshe@libero.it - http://digilander.libero.it/jetarbreshe
(Mondo Italo-Albanese)
N vjeN Turku, Turku z... Lek Pervizi eDITOrIALI (D.) NGA kATuNDeT ArBreSH Angelo Matrangolo, Costantino Bellusci, Lucia Cardamone, Motimadh TekSTe, zAkONe POPuLLOr NGA kATuNDeT ArBreSH Carlo Trupo, Zef Beccia, Mario Massaro, Drejtori, Giuseppe Gallo QISHA BIXANTINe ArBreSHe Emanuele Giordano, Red. PrvjeTOrI I revISTS zrI I ArBreSHveT (1972-1982) (Red.) SIMBjeT kujTOMI... Giovanni Frate, Costantino Bellusci, Antonio Bellusci, Giovanni Giudice, Giuseppe Chiaffitelli DOkuMeNTe T HISTOrIS ArBreSHe Alicia Bodily kOMPOzITOr ArBreSH Raffaele Bloise, Francesco Scaravaglione POezI SHQIPe Klara Kodra, Ibrahim Kadriu, Nebih Bunjaku POezI ArBreSHe / POezI e Pjerr ArBrISHT Zef Chiaramonte, Demetra G. Schir, Carmine Stamile, Buzdhelpri, Giuseppe Gallo / Pierfranco Bruni STuDIMe, TekSTe e ArTIkuj MBI BOTN ArBreSHe Alma Dema, Asime Feraj, Emil Lafe, Kastriot Marku, Emanuele Giordano STuDIMe e ArTIkuj MBI BOTN SHQIPTAre Laura Smaqi, Laureta Petoshati, Zamira Alimemaj Irena Fistani, Denisa Tare NGA kOSOvA - Seminari XXXII Ndrkombtar i Prishtins LIBre e revISTA BIBLIOGrAFI ArBreSHe jO veT ArBrISHT Pierfranco Bruni
P rm bajtja / S o mmario
faqe 2/4
faqe 14-18 faqe 19-25 faqe 26-30/33-37 faqe 31-32
faqe 7-13
faqe 4-6
faqe 3
faqe 38 faqe 39
faqe 40-41 faqe 42-49 faqe 50-60 faqe 61 faqe 61 faqe 62-63 faqe 64
Drejtuar: Presidentes s Republiks s Kosovs, Znj. Ahtifete Jahjaga Parlamentit t Republiks s Kosovs Qeveris s Republiks s Kosovs Akademis s Shkencave t Republiks s Kosovs Pr dijen: Presidentit t Republiks s Shqipris, Z. Bujar Nishani Kuvendit t Republiks s Shqipris Qeveris s Republiks s Shqipris Akademis s Shkencave t Republiks s Shqipris
Letr e hapur Institucionevet t Kosovs dhe t Shqipris
N VJEN TURKU, TURKU ZI ! ...
Kohve t fundit n Kosov sht hapur debati rreth ndryshimeve t historis dhe nevojs pr nj histori t mirfillt kombtare, n t ciln ngjarjet dhe personalitetet do t trajtoheshin n prkim me faktet historike dhe argumentet e nevojshme multishkencore. Ne vlersojm se faktet historike dhe argumentet shkencore jan ngjarje dhe momente jetike n historin e nj Kombi. Ato smund t ndryshohen me ndrhyrje t jashtme, sidomos kur bhet fjal pr marrdhnie mes nj Perandorie pushtuese dhe nj Kombi t pushtuar, pas nj qndrese q prbn nj faqe t ndritur jo vetm n historin e shqiptarve, por n historin e Europs. Ne vlersojm se pushtimi osman shkaktoi nj grop t zez n historin e Kombit Shqiptar, se ndrpreu procesin normal historik t zhvillimit t kombit ton, se ky pushtim i shkputi me dhun shqiptart nga Europa dhe shkaktoi tragjed dhe drama q jan t pashlyeshme n kujtesn historike t kombit. Nuk mund t pajtohemi kurr dhe dnojm prpjekjet e disa pseudohistorianve dhe t segmenteve t caktuara politik, q prpiqen ti paraqesin shekujt e gjat t pushtimit osman si koh t bashkjetess paqsore dhe t suksesshme. Ne deklarojm, t bindur dhe me logjik historike, se pashallart, ushtarakt, zyrtart, apo shtetart e lart t perandoris, qofshin kta edhe kryeministra, q i kan shrbyer Perandoris Osmane, nuk kan asnj vler pr historin ton kombtare, pavarsisht origjins s tyre shqiptare. Historia e Shqipris nuk sht nj histori renegatsh dhe as histori shrbtorsh, por histori qndrese me Gjergj Kastriotin t par, histori kryengritjesh e luftrash pr liri, histori prpjekjesh pr ruajtjen e gjuhs, t kulturs e t identitetit, histori e prpjekjeve titanike pr rilindje kombtare, pr shkrimin shqip, histori e prpjekjeve dhe sakrificave t panumrta pr liri, pavarsi dhe sovranitet kombtar q shqiptart t jetojn t lir me shtetin, kulturn dhe identitetin e tyre si t gjith popujt e tjer t qytetruar t Europs. Prpjekja pr t trilluar nj histori t paqen, me pseudohistorian dhe pseudokomisioner shtetror, t
faqe dy
drejtuar sipas nj projekti t errt politik, si shrben as paqes dhe as miqsis s vrtet mes popujve dhe as projektit t nj t ardhmeje q sjell paqe, harmoni e mirkuptim. Prpjekjet q interpretimi i historis t bhet n funksion t pushtetit dhe jo n funksion t s vrtets, jan t rrezikshme dhe vn n pikpyetje t ardhmen ton. Ndryshimi i historis n form arbitrare, duke i ardhur rreth oreksit t diplomacis turke, krijon nj precedent t rrezikshm: pas disa vitesh edhe Serbia mund t krkoj t shpallet vetm nj administratore n Kosov dhe ajo t vlersohet pozitivisht pr lirin, pavarsin, kulturn dhe identitetin ton. Paqja e bazuar n drejtsi sht prvoj q i ka ndihmuar shum popujve t kuptojn t kaluarn, pa e mohuar at, pa i fshehur ose shtrembruar t vrtetat historike. E vrteta sht e padiskutueshme, pati thn Winston Churchill-i. M t till shembuj sht e mbushur historia e Europs dhe mbi kto premisa duhet t shkruhet edhe historia jon. Nuk mund te lejojm q t dhunohet, manipulohet e fallsifikohet historia shqiptare, pr interesin e qejfin e nj shteti t huaj si Turkia, pushtues e sundues i tmerrshm 500 vjet mbi shqiptart duke i trajtuar si skllevr e duke kryer krime t llahtarshme mbi ta. Cilt jan ata t pa cip dhe injorant me dipllom q duan t na vllazrojn me turqit ? T till individ nuk jan shqiptar ! presin ? Le t thyejn qafn n Anadoll t Turqis, nga si duket kan ardhur !
shkrimtar, drejtor i revists Kuq e Zi, Belgjik
Lek Pervizi
Pikrisht kt paqe, q bazohet n t vrtetn historike, duhet ta synojm edhe ne, q populli shqiptar dhe ai turk si popuj liridashs dhe paqsor, t ndrtojn marrdhniet e tyre t miqsis dhe t bashkpunimit reciprok. Piksynimi i historis gjithmon duhet t jet e vrteta dhe vendosja e s vrtets historike n kontekstin e duhur e n prkim me parimet metodologjike q ka shkenca e historis. Krkesa pr ndryshimin e historis ska ardhur si rezultat i shtytjeve shkencore, zbulimeve dhe fakteve t reja dhe as i nevojs s interpretimeve t reja t mirfillta shkencore, por si rezultat i trysnis s shtetit turk mbi qeverin e Kosovs dhe mbi disa historian t manipuluar e t painformuar me punime t mirfillta shkencore.E gjith historia jon, e shkruar nga shqiptar dhe t huaj, dshmon t kundrtn e asaj q ofron komisioni i ministris dhe ekspertve turq pr historin ton, sipas t cilve periudha e pushtimit osman skishte dhun, skishte shtypje dhe skishte gjenocid. Pushtimi pesshekullor turk ka qen i dhunshm, dhe
pagina 2
(ec te faqja 4)
Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013
Thuhet se a vrau priret ngaher te vendi ku vrau. Kshtu duan t bjn Turqit me Shqiptart e Kosovs. Pr t ri-shkruajn historin e Kosovs si i plqen atyre, me duart e tyre pikojn akoma gjak shqiptar. Po ka i vjen kjo ballz, kur gjith Bota i njeh mir krimet e tyre t parrfyeshm kundr Shqiptarvet t Krishter n Ballkan, gjat shekulvet XV-XX? Kan liq Intelektualt shqiptar, kudo gjnden, t nnshkruajn, t zmruar, Letrn e Hapur t shkrimtarit Lek Pervizit, - e drejtuar Institucionavet Shqiptare t Kosovs e t Shqipris - se ti hapjn mir syt me Turqin! Mos t harrojn, krert e Kosovs dhe t Shqipris, se ikjet pahir t Shqiptarvet nga Mmdheu zun dhjj n shek.XV, me Luftat imperialiste turke kundr rbrit t lir t Gjergj Kastriotit Skanderb e, pstaj, me Pushtimin/Izlamizimin e Egr t Shqipris. Ftesjn Turqit, msegjith, ndse sot gjnden m Shqiptar jasht se mbrnda kufinjvet kombtar t Shqipris dhe t Kosovs. Ftesn sundimi otoman dhe diktaturat komuniste t B.Titit e t E.Hoxhs, ndse sot Shqiptart e Mmdheut rrin si rrin. E ka liq edhe shkrimtarja Vilhelme Vranari Haxhiraj, kur i bn nj Peticion Institucionavet Shqiptare, aq pr t nderuar ata dijetar shqiptar t emigruar n Bot, , shkruan qen udhheqs t s ardhmes son kombtare, aq pr t kallzuar helmin dhe vajin e save duruan filaq e vdekje, n Shqipr, nn dorn gjaksore t E.Hoxhs, dhe akoma presn t drejtn. Kur do t nderohen si i nget? Krimet e Turqvet, e Titit, e Miloseviit, e Hoxhs kundr Shqiptarvet jan t shkruar te libret e historis, t shtypur n kujtesat e martirvet qndruan t gjall. Nj gjenocid i egr, i gjat, i turpshm. Na Arbresh pshtuam n Ital, sepse i njihjem mir Turqit, e zgjedhja jon qe e thart, po e urt. Buartim Atdheun, po qndruam t lir e t krishter. E sjemi fare t penduar pr kt zgjedhje. Edhe Italia, sot, sht e rron nj kriz ekonomike t thell. E katundet e Arbris mbrazen dit pr dit m shum: trimra emigron ndaj veriut, ose jasht Italis, pr me gjetur pun e nj tardhme m t mir. Njo, sot, nj fat i mjer i bashkon trimat arbresh, kosovar e shqiptar: Papunsa. Gjndemi prpara nji emigrimi global shqiptar pr me gjetur shrbim/pun. Nj mundje pr Europn e tr. Te kjo ndodhje kritike, edhe ndihma e Shtetit Italian pr kulturn e Pakicavet Gjuhsore Historike u zvoglua shum, pothuaj shtrpoi. E Jeta Arbreshe ju e buthton: ky sht i trejti numr del gjashtmujore e online. Do me thn se, soteparet, shrbemi me internetin.
pagina 3
Erdogani do t bnj Sultanin? Te shpia tij!
EDITORIALI
Drejtori
erDOGAN vuOLe FAre IL SuLTANO? A CASA SuA! - Si dice che lassassino torna sempre sul posto del delitto. Cos vogliono fare i Turchi con gli Albanesi della Kosova. Per ri-scrivere la storia della Kosova come piace a loro, con le loro mani che ancora gocciolano sangue albanese. Ma da dove gli viene tutto questa sfrontatezza, quando il Mondo intero conosce bene i loro crimini inenarrabili contro gli Albanesi cristiani nei Balcani, durante i secoli XV-XX? Hanno ragione gli Intellettuali Albanesi, dovunque si trovano, a sottoscrivere, indignati, la Lettera Aperta dello scrittore Lek Pervizi diretta alle Istituzioni Albanesi della Kosova e dellAlbania perch aprano bene gli occhi con la Turchia! Non dimentichino, i capi della Kosova e dellAlbania, che le migrazioni forzate degli Albanesi dallAlbania cominciarono proprio nel secolo XV, con le guerre imperialiste turche contro lAlbania libera di Giorgio Castriota Skanderbeg, e poi, con loccupazione / islamizzazione feroce dellAlbania. La colpa soprattutto dei Turchi se oggi ci sono pi Albanesi fuori che dentro i confini nazionali dellAlbania e Kosova. Le colpe sono del dominio ottomano e delle dittature comuniste di B.Tito e di E.Hoxha se oggi gli Albanesi della Madrepatria si trovano nella situazione attuale. E ha ragione anche la scrittrice Vilhelme Vranari Haxhiraj, quando presenta una Petizione alle Istituzioni Albanesi, sia per onorare quegli intellettuali albanesi emigrati nel Mondo, che scrive furono guide del nostro futuro nazionale, che per denunciare il dolore, il lamento di quanti sopportarono carcere e morte, in Albania, sotto la mano sanguinaria di E.Hoxha, e ancora aspettano giustizia. Quando saranno degnamente onorati? I crimini dei Turchi, di Tito, Milosevi e Hoxha contro gli Albanesi sono scritti sui libri di storia e stampati nei ricordi dei martiri sopravvissuti. Un genocidio feroce, lungo, vergognoso.. Noi Arbresh scampammo in Italia, perch li conoscevamo bene i Turchi, e la nostra scelta fu amara, ma saggia. Perdemmo la Patria, ma siamo rimasti liberi e cristiani. E non siamo affatto pentiti per questa scelta. Anche lItalia, oggi, sta vivendo una crisi economica profonda. E i paesi arbresh si svuotano ogni giorno di pi: la giovent emigra verso il nord, o fuori Italia, per trovare lavoro e un futuro migliore. Ecco, oggi, un brutto destino accomuna i giovani arbresh, kosovari e albanesi: la Disoccupazione. Ci troviamo davanti ad una emigrazione globale albanese alla ricerca di lavoro. Una sconfitta per lEuropa intera. In questa situazione critica, anche laiuto dello Stato italiano per la cultura delle Minoranze Linguistiche si ridotto notevolmente, quasi agli sgoccioli. E Jeta Arbreshe ne la testimonianza: questo il terzo numero che esce semestrale e online. Vorr dire che, dora in avanti, lavoreremo con internet.
faqe tre
N VJEN TURKU, TURKU ZI ! ...
(vjen nga faqja 2)
Letr e hapur Institucionevet t Kosovs dhe t Shqipris
NGA KATUNDET ARBRESH
Nj z e t vje t bashk
Angelo Matrangolo
Ne kemi dshiruar dhe dshirojm q marrdhniet midis shqiptarve dhe turqve dhe shteteve t tyre respektive t jen miqsore, t sinqerta dhe n interes t ndrsjell t popujve tan. Dhe n emr t ksaj t vrtete, Ne i krkojm qeveris s Kosovs, Kuvendit t Kosovs, institucioneve prgjegjse kulturore dhe akademike si dhe historianve, q t mos e tradhtojn ndrgjegjen e tyre profesionale dhe kombtare;
Semestrale online di Cultura e Informazione Arbreshe, in Italia e nel Mondo
prgjat asaj periudhe t gjat, ka pasur vrasje, shfarosje, dhun t vazhdueshme, ndrkoh q shqiptart ishin populli m i persekutuar i Perandoris. T mos harrojm faktin se nga t gjitha gjuht e t gjith popujve t pushtuar nga osmant, gjuha shqipe u ndalua n mnyr t veant e me forc. Mjafton vetm ky fakt pr t treguar gjenocidin e Perandoris osmane kundr Shqiptareve, kundr kulturs dhe identitetit t tyre. Por si mund ta fshehim diellin me shosh kur 7 marsi, dita e msuesit, na kujton se n saj t largpamsis kulturore dhe bujaris politike t Perandoris osmane mike (si!), vetm m 7 mars 1887 Shqiptart arritn ta hapin n Kor Msonjtoren e par shqipe? Pr fat, ndryshe ndodhi me shqiptart jasht kufijve t Perandoris osmane; dhe Arbresht e Italis q prej fundit t shekullit XVI arritn ti elnin n diaspor shkollat e para dhe vatrat e tyre t rndsishme arsimore, q prfaqsuan inkubatort e par t Rilindjes son kulturore dhe t identitetit kombtar shqiptar. Ndryshimet e historis, q synojn rehabilitimin e pushtimit osman, prbjn nj loj t rrezikshme q hap nj plag t thell n ndrgjegjen ton kombtare. Ndryshimet e historis me ekspert turq prbjn nj agresion kulturor q godet shtylln kurrizore t kombit, ato jan nj fyerje e papranueshm pr shqiptart dhe me pasoja pr t ardhmen dhe identitetin e tyre. T gjith tashm e dim se do ndrhyrje n histori sipas skenarve t paracaktuar politik cenon ADN-n e Kombit Shqiptar.
(Kjo Peticion do nnshkruar ka gjith Intelektualt Arbresh e Shqiptar. E rivista jon, Turqvet ja kndoi tek Editoriali i numrit 74, e nnshkruan me gjith zmr) (Drejtori)
t rishikojn kt vendim arbitrar dhe trsisht antikombtar; t anulojn punn e komisionit t prbashkt ndrshtetror pr rishikimin e historis s Shqipris; dhe t lejojn historiant t bjn punn e tyre t pavarur shkencore, sipas parimeve dhe metodologjis s shkencs historike dhe jo sipas interesave, urdhrave dhe vullneteve politik t qeveris s sotme t Turqis. Lek Pervizi
T shtun njzet e pes t majit, Bashkia e Shn Mitrit i hapu dyert Festivalit (Rasenjs) njzetvjetor t folklorit e kulturs pir vlerimin t Pakicavet Etnike. Tek anfiteatri t katundit, skollat t shumta t pakicavet u gjndtin bashk e me kostumet shumkulluresh knduan e vallzuan. Mbrmja qe e shklqyer, djemt tan me muzike e simbole vun n dukje historn e tyre, bujarn t rrnjvet. Qllimi i Rasenjs sht ai ti mbjedh gjith bashk e ti lidhinj n mrin t miqsis e t vllezris. Skolla jon merr pjes ka tetmbdhjet vjet tek kjo ngjarje, e kjo sht e mundur vet pir urtsin e zellin t drejtuesvet skollor t ndryshm, njri pas tjetrin gjat vitravet siguruan mbrnda POF-it realizimin t projekteve v pirpara t zbulosh njetir her rrnjt t vjetra. Mos t farromi se ndir kta vjet shurbian bashk me Skollin aq Bashkia sa Familjet, van ngaher prapa ktyre protagonistve t rinj, kudo ata dhan shfaqje. Tek e njzeta Rasenj Skolla e Fallkunars pati t dytin vend pir m t mirin shfaqje, edhe se kjo njohje nng i prgjegjet t virtets: pse ndose komisioni kish gjegjur . tifozern, rezultati do t kish qn ndryshe.
msues, ka Firmoza (Cs)
revist gjashtmujore online e Shoqats Kulturore Jeta Arbreshe, Purill / Eianina (Cs-Italia) Drejtor prgjegjs / Direttore responsabile: Agostino Giordano Drejtor, redaks dhe Administrat / Direzione, Redazione, Amministrazione: via G.Marconi,30 87010 Eianina-Purill (Cs-Italia) Tel. (+39) 0981-32539 / e-mail: jetarbreshe@libero.it sito internet - http:/digilander.libero.it/jetarbreshe ku drgohen-dhurohen turres / Versamenti e Donazioni: sul ccp. n.12994760, intestato allAssociazione Culturale Jeta Arbreshe 87010 Eianina/Purill (Cs) regjistrim / Registrazione: Tribunale di Castrovillari (Cs), nr.4/2001 del 28-12-2001 Artikuj, Dorshkrime e Fotograf, edhe ndse sbotohen, nng priren prap /Articoli, Manoscritti e Foto, anche se non pubblicati, non si restituiscono Drejtoria nng sht prgjegjse pr prmbajtjen dhe formn e artikujvet t nnshkruar / La Direzione non responsabile del contenuto e della forma degli articoli firmati Gjith t drejtat t rezervuara / Tutti i diritti riservati faqe katr Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 4
Shoqata jon Bashk, me shoqatan La Fenice t Frasnits, organixarti, ndr 2 njera ndr 8 t majit, nj vjaxh/udhtim kullturor i bukur nd Shqipr, si ndr Atdheut ' ka pak bri Festan e Qindvjetorit pr lirin ka Turku, ' pr m se pesqindvjet, pas ' vdiq eroi n Skanderbeku, a mbajti suk. Kle vartet nj' esperjnx a paharrar dhe emocjonante ' dua t'a rr'fianj. Bashk me ca miq, ja shtat katunda arbreshe: Pllatni, Frasnita, Ejanina, ifti, Shn Vasili (me Sinkun e tij dhe me ca katundar t'atij), Ungra, Spixana, me nj' mik ka Alltumnta e me nj' mikaz ka Manduria, u nistim me pustallin tan dhe natan, Brindis, muartim tragetin 'mantat na qelli Vlor. Kur pami, pre sllargu, att itat na harepsi zmra sepse kisham arrivuar ku u nistin, motit, prindt e tan pr t'sallvothshin ka armiku i lig ' doj t'i vrini. Pas 'u kallartim, u nistim pr Arxhirokastrin e atj vizitartim Kastjelin e Pirros dhe t' Aliut Pasci; psana vam Berat, pam Kalajan (Kastjlin), vam ka Muzeu ikonografik i Onufrit dhe vizitartim klishan ortodosa e Shn Spiridinit. Atj zoti na priti me mirsi dhe, bashk, knduam me at, arbrisht, Krishti u ngjall, dhe grek, Krists ansti. Shqipria sht vartet a bukur pr naturan dhe sht shum interesante pr gluhan, pr kullturan dhe pr historin e vjetar 'ka. T' ditan dit, psana, vam Tiran, 'sht itata kriesore e gjith Shqipris dhe lloku i Guvernit entrall shqiptar. Atj vam e vizitartim Sheshin e Skanderbekut, me statuan e tij mbi kalin; bulevrdin, ku dukan pllesat e Guvernit; moskn dhe klisha ortodosa, ditan e Pashkt Ortodsvat (ndr pes t majit), dhe mbrnda knduam, njetar her, Krishti u ngjall dhe Krists ansti. Grupi, psana, bri nj' pasjt ndpr Tiran dhe pa pllesa t' rea, si Sky Tower (Turra e qallit), me llrtmun pjan ' xhiraran, ku duki gjith itta, dhe shum negoxa t' bukur. Pas ' iktim ka Tirana shkuam dhe qindruam Lezh, ka varri i Skanderbekut, ku mpar ish klisa e Shn Kollit, e atj i shtum, atj, di vjersha si dhurat. Pasmjesdits arrivuam Shkodr, itat a bgat dhe shum a gjall, ku ishan e na prisjan miqt e Shoqatas Italia - Albania, ' na shoqruan ka Kastjeli i Rozafas dhe mbi lucan e Shkodras. Muartim nj' kaf bashk dhe dic shok t'urta t'asaj Shoqatas, ' na dhan nj' mikpritja a ngroht kur xun se isham Arbresh. Me at foltim pr kulltur dhe pr bashkpunm. Shum interesante kle dhe prpjkja ' pat'tim me Sinkun e Shkodras, Lorenc Luka, ka studi i tij, dhe me Munsinjurin/Peshkopin e asaj itat, Imzot Angelo Massafra, arbresh ka San Marcani. Nd' fund, vami ka monkat sallezjane ' na nderuan me dica knga dhe me valla, bnur, me ndemja ka kriaturt e tira.
pagina 5
Nj vjaxh kullturor i bukur ka Atdheu i prindrvet tan
Psana, ka nj' sallon e Klishas s Zonjas Shkodra, Grupi teatralli i Shoqatas Kullturall La Fenice t Frasnits, Arbreshando bashk pr ju, bn di komedje, Racjunza dhe Nj mbrma tek llxhza e ndrikullis Ndonet, ' shkruajti prof. Vincenzo Bruno, ' i pilqan shum gjindjas ' mbluan lokallin dhe u shallrtin gaz. Manatat e 7 t' majit vam Durrs dhe pam Anfiteatrin Roman. Natan, psana, u nistim me tragetin ka porti e u pruartim nd' shpit plot har dhe me nj'entuziazm i madh pr t'bukuran esperjenc 'bm ka Atdheu in. Faleminderit gjith atira ' muartin pjes!
djkon e msues, ka Pllatni (Cs)
kostandin Bellushi
jeta Arbreshe
Gjuh, Letrs, Histor, Folklor e Lajme ka Arbria e ka Bota Shqiptare
(12 vjet: 2002 - 2013)

75 numra, 1.526 faqe
Gjith 75 numrat n DvD

Ccp. nr. 12994760 - Associazione Culturale Jeta Arbreshe 87010 Eianina / Purill (Cs)
(pr Institucjonat, 600 euro)
450 euro
50 euro
(pr Institucionat 100 euro)
ccp. 12994760 Associazione Culturale Jeta Arbreshe 87010 Eianina / Purill (Cs)
faqe pes
jeta Arbreshe
Ndihni
Skolla e Shn Sofis fjet arbrisht, po jasht fjasen gjith ltisht!

Lucia Cardamone
Motimadh / Mario Giuseppe Miracco
Vende
Simbjet, pr t paren her, tek Skolla Parsore t Shn Sofis , zum e mbsuem arbrishtjen menatet e jo m dhesperher, si bjim par me projektet t financiuar ka Ministeri. Si bm? Muartim oret pr arbrishtjen ka pjesa e kurrikullit e vendit (llokut) e bm dy or mbsimi nd javet nga kllas. Mbsuam gjuhen e edhe zakonat, historin e t tjerat, xhu si bhet me njjeter gjuh ndrish ka talliani. Pr gjith kt, kam t falenderomi Drejtorin e Skolles ton, prof. Eugenio Broccolo, dish me shum fuqi sa t bjim kt. U vete te gjith kllast, kshtu si bn ajo mbson Ngllizin, e i mbsonj gjuhen ton skollelve, po jan vrteta pak ata e njohen. M t shumet fjasen itallisht o kallabriz, Jasht ka skolla nng gjegjen djalra fjasen si na, e kshtu nng vete mir. Arbrishtja sht pr ata nj gjuh e huaj. Prindt e skollelve jan t gzuar se t bilt mb skoll mnd xn gjuhen ton, po nng sosen: mos nng e fjasen edhe ata mb shpi, Skolla nng mnd bnj mirkul. LA SCuOLA DI S.SOFIA PArLA ArBreSH, MA FuOrI PArLANO TuTTI IN ITALIANO! Questanno, per la prima volta, nella scuola Primaria di Santa Sofia dEpiro, abbiamo iniziato a insegnare larbrish di mattina e non pi di pomeriggio come facevamo prima coi progetti finanziati dal Ministero. Come abbiamo fatto? Abbiamo preso le ore per larbresh dalla quota di curricolo locale e abbiamo fatto due ore di lezione alla settimana in ogni classe. Abbiamo insegnato la lingua, le tradizioni, la storia ecc., proprio come si fa con unaltra lingua diversa dallitaliano. Di tutto questo dobbiamo ringraziare il Dirigente della nostra scuola, prof. Eugenio Broccolo che ha voluto fortemente che attuassimo tutto ci. Io vado in tutte le classi cos come fa chi insegna linglese, e insegno la nostra lingua agli alunni ma sono davvero pochi quelli che la conoscono. La maggior parte di loro parla italiano o dialetto (calabrese). Al di fuori dalla scuola non senti bambini che parlano la nostra lingua e cos non va bene. Larbrisht per loro una lingua straniera. I Genitori degli alunni sono contenti che i figli a scuola possono imparare la nostra lingua ma non basta: se non la parlano anche loro a casa , la Scuola non pu fare miracoli.
faqe gjasht
mjshtel arbrishti, ka Shn Sofia (Cs)
Jeta nng ka peng, kur ahet s ndrrohet, ne njer te ndreqen. Ai burr su gzua te jeta tij, ai jeten krdir se e blejti te ipermarkatisi nj tellevizion, me peng, se nd ahet ja ndrronjen o ja ndreqnjen, e z paguan ngapu gjasht muaj me kambil. E sresen e sotem kt rrubullin na shesen per dhjet ure, pa krdirtur mundsi, kjo short lrije na llargon ka kjo vrtet pa vende. Jeta na llargon ka vendet, si mbrazen vendet, sa vende t mbrazur, pse mbrazen vendet? Asaj lloxht pa trandofile, ai shsh pa djale, ajo gjiton pa gjiton, nng sosen t kulto motin i par; si e rrfien nj vend i mbrazur njij diali i sotem? Edhe ndallanisha ndrroj vend, se bn m fole nn asaj qaramidhe, ndighet e bjerr pa at rrubullion armonisnij at vend. At nng kam jan fjalat tnde, m moti shkon m mndimat ngjaten, ti shkruam fjala t bukur, ti shkruam, shkruam d fial te nj fiet kart, fjal arbresh shkruam: anangasu, shkruam! Kur erret e arrvon nata, gjumi t rrmben, trut vullarnjen tue krkuar ata vende, njnderr e mbel t pshtill, t merr pr dorje, t qell te nj vend, ku s qeve, s mban mnd, po ai vend t fjet. Te praku deres nj jm kndon djalin te diepi, nj valtim me ato fjal piot urat e mall: fjala mmes, ajo s m vinij nx, t ja kndoja birit im. Ffalet t dashruara, shkruan, vashza e ulet te sjeti, tmbla e t lea, ja rrfien nana, si nj t puthur, e vashza pien: ma vjen me thn? Prapa menxaportit jan garareshe: dy gra t njoghura, njera tier, jetra argalisen; e kur zgjetza vete, nj kndim i gholl luten t parin mall. Ka ruga ngjitet ajo puhj e dushkut frin nd Arbri e sill frishin, ndato dit vapje, e gjitonia faon te sheshi, kackadhjarja z e rrotar me dy vajza, nj par ganjun zn e bredhen sheghura. Me nj prhejmje ngjitet ka llavina si nj e qeshme shkatinjolle, mbjon rrmurin e rughes e nj vjersh i knduar te ajri sht nj vjersh mbe gjysm,e ndrrja frrnon, gjumi aghet, e jeta t vjon pa pritur njnderr i ri te njeter vend.
pagina 6
kok skollje, ka Shn Sofia (Cs)
TEKSTE, ZAKONE POPULLOR NGA KATUNDET ARBRESH
Ish nj her nj mbron i fatjtur e manatet e Pashkvet vate jasht e bri nj fashin me shkajpa; kur i bri, ju vu sipar asaj fashins e i tha: - Nan qellam m shpit! Ajo fashina u ngre ka dheu e vej ta qellnaj m shpit. Ish e shkonej pijpara shpis rregjit, kur ka nj dritsore a pa nj kupile ish bashk me t bilan e rregjit; e, si pa att mbronin, i tha t bils e rregjit: - Ruaj, ruaj si ajo fashina qellan kaluar att mbronin! A bila rregjit vu kriat mbllajt e u vu e qeshnaj. Kur a pa Tarondi kshtu ja thojjn atihj mbronit, pnxoj me kriat e tij: - Sbn tkishnja u nj bir ka a bila rregjit? Ditan vate m shpi. Kur shkoj ca mot, a bila rregjit pat nj bir pa fare sdij kush i ishnaj jati. Kur i biri kish nj ik i rritur, rregji pnxoj: - Nd u i thrres gjith njejzvet jan ka kto an, e bn t vinjan t han e t pijn, bn tjet se gjaku i thrret gjakut e im nip bn tjet se njeh kush sht jati. Tarondi asaj ditje sdish vej m tras; e jma, tua i thnur fjalliga, i thoj: - Ec, ec ka jan e han, ktu ke sullu buk e that, e ka triasa rregjit gjn gjith at donje. Tua i thnur fjalliga, belu belu vate mtrias. Si hiri, a pa i nipi rregjit e vate e ju ul ka glunjt, e thoj: - Tatar, tatar, ki sht tata im! Kur gjegji kshtu, rregji qindroj e pnxonaj: - Bn tjet se ka gjith kta njeriz, justu ai mbroni sht jati tim nipi? Ai kriaturi m rrij e m a thoj, e rregji spat fare nj t bnej. Kur shkoj ca mot, u majtuan e rregji i tha t biles: - Ai sht it shoq e u sbn e mbanj nj mbron ka shpia ime, po u t lshonj ata dherat jan ka Fikarroni me att shpin, e rrij atj. Tarondi muar t shoqen e vate mbet ka Fikarroni. Njj mbrmje, kur ishin e hajn, a shoqja i tha Tarondit: - Ti pate vijtuten u bn a pata nj bir ka ti! Pse sbn a bhet qjo shpia nj pllas m i mir se ai ja tats? Tarondi mbet qet nj ik e psajna tha: - Donja se qo shpia ka tbhat m e mir se ajo ja rregjit! Ashtu ajo shpia u b m e mir se ajo ja rregjit; e nga ca mot a shoqja i lipnaj nj kund njera kur ishin e hajn, e i tha: - Pse nk bhe dhe ti nj bukur trim? Dhe ashtu dhe a u b nj bukur trim. Nji ditje rregji me dica shok vate a kaa prej Fikarronit e, kur vran nj par lepura, njri ndi ata burra i tha rregjit: - Vemi ndutu e i pjekam ka ai pllasi duket?
pagina 7
Nj m bro n i f atjtu r
(mbjoth) Carlo Trupo

ka Farneta (Cs)
I tha rregji: - Ec e vrej nd bn tvemi e a ham atj, se u ka ai pllas nk a di fare kush rri. Ai burri muar e vate ka ai pllasi e kur arrvoj, par se ti bij dejs, nj voxh i tha: - Hir, hir! Si hiri, njetar voxh i tha: - Ulu, ulu! Psajna nj qelq i tha: - Pi, pi! Ashtu u babr e nk vate ka rregji. Ai priti ca her e, kur pa se s vinaj, muar e drigoj njetar. Shkoj m ca her e dhe ai jetri nk priraj; e kur priti nj bukur ik, ai rregji tha: - Ngana e vrenjam pse ata svinjan! Heraher sht ndonj frushkul i ha U nistin e she ata kur arrvun pijpara dejs, nj voxh i tha: - Hini, hini! Psajna,si hijtin, sexha i tha: - Uli, uli! Qelqi i tha: - Pini, pini! E kur shkoj nj ik, pa ata t tjejt shoq me tbilan e tija, u qas afar e i tha: - Ti je e bn ka ki pllasi? Ajo vashza i tha se ktt shpin kish e a bnur Tarondi e se rriji shum kutjend ka i shoqi. Psajna muajtin e hngtin ata kunilt e pijtin sa m dishtin.
ALFABeTIzzAzIONe ArBreSHe
(Abetare, Gramatik, Histori, Letrsi, Folklor, Rit, Muzik, Glosar)
2 libre - euro 5,30
(editor Shoqata Aiadi, Ungr; botues Il Capitello, Torino 2000;
Redaktor: I.C.Fortino (koordinator), V.Bruno, A.Giordano, papas E.Giordano, C.Stamile, E.Tocci)
Telefononi Antonio uberti-t 0982 - 582241

faqe shtat
Trz, kal kt posht e ej m zmbull kj hnz isht prm isht a bukra si gjall t.
Trz
Vasha e Vjershe
A Teresina
Ni shkon nji marashll m thot bn a kt frmonj Trzinan e jima isht a bukra si gjall u.
Teresina, scendi gi e vieni ad aprirmi la luna che c questa sera bella come te. (ritornello)
avokat, ish-kryetar i Kazallveqit (Fg)
(mbjodhi) zef Beccia
Trz, kal kt posht...
Adesso passa un maresciallo mi chiede cosa faccio qui, aspetto la mia Teresina, che bella come me. Teresina, scendi gi... Tu hai un occhio di cristallo, io ce lho come prunello, uniamoci tutti e due e non guastiamo nessuno. Teresina, scendi gi... Tu hai i denti come un rastrello, io li ho come una marra, uniamoci tutti e due, e non guastiamo nessuno. Teresina, scendi gi... Tu hai il naso come una lucerna, io ce lho come un pagliaio, uniamoci tutti e due, e non gustiamo nessuno. Teresina, Teresina, Teresina, come ci siamo uniti tutti e due, un boccale di vino, e stiamo insieme un pochino. Teresina, scendi gi...
Ti ke nji si dh krstall u a kam dh kulumbr kuqohmi n t di e ng shkataromi mosnjar. Trz, kal kt posht... Ti ke dhambt si gjall nji rrashql u i kam si gjall nji rratavielj kuqohmi ne t di e ng shkataromi mosnjar. Trz, kal kt posht... Ti ke hundn si gjall nji lnar u a kam si gjall nji paljar kuqohmi n t di e ng shkataromi mosnjar. Trz, Trz, Trz, u kuqiuotm n t d nji vukalet dh ver e rrimi bashk dica her. Trs, kal kt posht...
Isht si gjall nj arza manusaqe rrunxon, gjith lulet sukon. Nga nji trim i bukri sit shonjn, aj dharasu ma hundn a duron. Kur rr ta shpa bn ndn e sipr, a a merr, p ta mbar, kapistrin ka ti vr. (= lirrequieta)
Arza manusaqe
Lape viola
E come unape viola che ronza, e che succhia tutti i fiori. Ogni bel giovane che gli occhi vedono, quella da lontano con il naso lo odora. Quando sta in casa sempre irrequieta; colui che lavr, per trattenerla, le dovr mettere la cavezza.
Nj vajz ng dishi nji trim ps ki ishi puntor. Trimi ja kndoi ksht: O e shkreta bilja dh qeps, oj bukura qepsz, kur na vhmi ta trieza, ti ruan steljat . Una sartina rifiutava un giovane perch questi faceva il coltivatore. Il giovane glie la cantava cos: O povera figlia di sarto, o bella sartina, quando noi ci sediamo a tavola, tu guardi le stelle.
pagina 8
Nj qepsz
Kishi nj gun. Dh mbrma a ljai. Dh nat a ndei. Menata pas a vi ngrah. Kishi gjith-her hij.
faqe tet
Nj vajz e urt
Aveva un vestito. Di sera lo lavava. Di notte lo stendeva. Il mattino dopo lo indossava. Era sempre elegante (= attraente)
Una ragazza virtuosa
Una sartina
Vasha e Vjershe
O t Mar, nd do vi me n, o t Mar, nd do vi me n, o t Mar, nd do vi me n, tata e mma kan shum har.
O t Mar
Prrallaz e Poez
Prrallza e birit dorlshuar
(te mbjedhura ka) Mario Massaro
profesor, ish-kryetar i Qeftit (Fg)
O Ndunit, o paqan, o trngn tet shoqa ku m a l. Ng mund vinj pa vndr kuror, (3 her) ps ng ndurisinj mangu nj or. O Nduniet... E ni arren ta j staciun, (3 h.) prir nji s ka ki katund. O Nduniet... Vajta lAmerk e toqa nji dhmb, (3 her) kur erdha ma nji kmb. O Nduniet...
jeta Arbreshe
ndr miqt e ndr gjirit
Shprishni
pubblicit
Nj burr kishi di bij. Mi vogli i tha jatit: - Ta, jm at m nget. E ai ndajti gjrin ndr ta. Pas pak dit i biri mi vogl vuri gjith bashk e vaiti uz te nj hor gjat, te ku, tua bn nj gjell e lig, sosi gjith at kishi. Kur sosi gjithsej, te ajo hor qeti nj vit i lig e ai zuri fill tishi i mjer. Athera vajti uz e u vh t shurbei te nj burr tasaj hor e ai e drgoiti te dherat tatija p t ruoji dirqit. E kishi mall t mbushi barkun me lndet hajn dirqit, po mosnjari ja jipi, e kishtu hiri ndr vet e tha: - Sa srvtur te shpia tats ime kan buk sa duonjn e u ktu jam e vdes ps pa ngrn! Ngrihem e vete te tata ime e i thom: -Ta, bra mkat kundru qjells e kundru tija, ng meritonj t jem thrritur it bir; mbam si nj srvtur ka joti. E u nis t veji te jati. Kur vet ishi gjat, jati e pa, ju dhmb zmbra, i dolli prpara, ju drit ngrah e e puthi. E i biri i tha: - Ta, bra mkat kundru qjells e kundru tija, ng meritonj t jem thrritur it bir. Po jati i tha srvturvet: - Bjeni shpejt petkun m t bukur e vishnie, e vni nj unaz te gishti e kpuct te kmbt; pstaj mirrni nj vi i majm, vrinie, hami e bmi fest, pse ki im bir kish vdekur e u ngjall, u kish bjer e u gjnd. E zurn fill t bjn fest. Po i biri mi madh ishi jasht: kur erdhi e u qas te shpia, gjegji t bjejn e t kcejn. E thrriti nj srvtur e pjethi ishi kjo. E ai ju prgjegj: - Erdhi it ull e it at b te vravn viin i majm, pse e pa t gjallt e mir. Athera ai u mbjet lig e ng dish hiji. Po jati dolli jasht e zuri mb s mir p t hiji. Po ai ju prgjegj e i tha jatit: - She, u t srvirta kaq vjet e bra gjith motin at m the, e ti ng m dhe kurr nj kaciq p t bja fest me shokt time; po nani erdhi ki it bir sosi gjith gjrin me gra t liga, ti vrave pat nj vi i majm. E jati i tha: - Bir, ti je gjith motin me mua e gjith gjri im isht edhe joti; po nani duhet t bmi fest e hare, pse ki it ull kish vdekur e u ngjall, u kish bjerr e qeti gjndur. (e prori arbrisht vincenzo rogato, mjeshter skollje qeftjan, te viti 1966)
www.agm.calabria.it
pagina 9
faqe nnd
Ishi nj e kush na ishi? Ishi nj jm e nj jat kishn nj bir i thojn Malpenx. Nani jma vdiqi e jati u martua popa me njetr grua. Kjo mbaji kumbarin! Nj dit Malpenxi i tha jatit ke kish qeji nj bar dru t ciptuora s njerks. E kishtu ngarkoiti vturn e vajti uz. Erruri te shpia e tucuoiti: tung, tung. E njerka i tha kumbarit ishi prz asaj: - Vhu, vhu ndn shtratit! E vajti ti hapi Malpenxit. - ke, Malp? - She, e tha tata, prura nj bar dru ke ka ti v ndn shtratit. - Mir! Lji ktu ke i v u. - Jo, tata m tha ke ka ti v u te vendi. Mori barin e druvet t ciptuora e i drviti gjith te fjanget e kumbarit e ai bji: - Ov! Ov! - isht, m, ndn shtratit? - Isht nj qen. ju prgjegj ajo. Malpenxi shkarkoiti gjith drut e vajti uz. Kumbari dolli ndn shtratit me fjanget t pundnuora. Njetr dit Malpenxi i tha jatit ke kish qeji nj par mastjele gur s njerks. Ngarkoiti mastjelet e vajti uz te shpia. Kur e pa e njerka u mbjet, po ai hiri e tha: - She, t prura gurt e ka ti drvinj te fuseta. Ka ti drvinj u, tha tata. Te fuseta ishi kumbari! E gurt kalojn ckun ckun te kurrrizi kumbarit e ai bji ov! ov! - isht, m? - Isht ndonj inxh e vjetr. Sa Malpenxi dolli te shpia, dolli edhe kumbari te fuseta. - Ndrikull, dje Malpenxi m spundnoiti fjanget, sod m aiti kurrizin. Nd isht kishtu u ng vinj m! Shkojtn di dit e Malpenxi u pror te e njerka. - M, prura nj thes kasht e lagt ke ka djeginj kamnen. - Lj, ke e bnj u.- tha ajo. - Jo, tata tha ke ka ti v u zjarr. Ajo dish miri nge, pse kur pa ke viji Malpenxi i tha kumbarit t vhshi brnda vatrs. Malpenxi e diji tha: - Jo, ka te bnj nani pse tata m pret. Si zuri zjarr, kashta ishi e lagt nxiri m tim ke lamb e kumbari bji pr., pr.. - M! isht te vatra? - Eh! Jan ckulunt. - u prgjegj gruoja. Pas e sfumkjoiti mir mir, Malpenxi vajti uz.
faqe dhjet
Mallpenxi
P r r a l l a z e P o e z
Cera una volta una mamma ed un pap che avevano un figlio di nome Malpensante. Mor la madre ed il padre si rispos e prese unaltra moglie. Questa aveva il compare! Un giorno Malpensante era in campagna col padre e gli disse che doveva portare un carico di legna appuntita alla mamma. Caric il cavallo ed and a casa. Arriv e buss: - Tunc, tunc. La matrigna che era in compagnia del compare disse a costui di nascondersi sotto al letto ed and ad aprire a Malpensante. - Che cosa c? - Vedi, lha detto pap, ti ho portato un carico di legna che devo mettere sotto il letto. - Bene. Lasciala l che la metter io a posto. - No, pap mi ha detto che devo sistemarla io. Prese la legna e la gett tutta sui fianchi del compare, che faveva ov! ov! - Cosa c mamma? - C un cane. rispose la matrigna. Malpensante scaric ed and via. Il compare usc da sotto il letto con i fianchi doloranti. Un altro giorno Malpensante disse al padre che doveva portare un paio di mastelli pieni di pietre alla mamma. Caric i mastelli ed and a casa. Quando lo vide la matrigna rimase meravigliata. Malpensante entr e le disse: - Vedi che ti ho portato due mastelli di pietre che devo buttare nella fossetta, cos mi ha detto il babbo. Nella fossetta cera il compare. Tum, tum cadevano le pietre sulla schiena del compare che faceva Ov!, Ov. - Cosa c, mamma, nella fossetta? - C forse qualche pezza vecchia. Appena Malpensante usc di casa, anche il compare usc dalla fossetta e disse alla donna: - Comare, ieri Malpensante mi ha puntellato i fianchi ed oggi mi ha rotto la schiena. Io non vengo pi. Trascorsero due giorni e Malpensante torn dalla matrigna. - Ma! Ho portato un sacco di paglia bagnata perch devo bruciare la fuliggine nel camino. - Lascia, che lo faccia io. - No, pap ha detto che devo bruciarla io. La matrigna voleva prendere tempo, perch quando vide che stava arrivando Malpensante aveva detto al compare di nascondersi nel camino. Malpensante lo sapeva e disse: - No, devo farlo io adesso perch pap mi aspetta. Appena mise fuoco, la paglia che era bagnata sprigion pi fumo che fiamma. Intanto il compare faceva Prr, prr. - Ma! Che c nel camino?
pagina 10
Malpensante

Kur dolli kumbari i tha ndrikulls: - Ndikull, ng vinj m, ai isht e m vret. Eja ti te u. - Vinj t djel. i tha ndrikulla. Kur erruri e djela menat, gruoja vravi nj gjel, bri makarune, mori nj butjun ver, i vuri te nj shport te koa e ishi e veji te kumbari. Si eci pa Malpenxin: - M! Tata isht e vjen prapa tija pse ka t vras. - E pse? - Nge di, isht e merr gjith gurt sheh te rruga. Ajo kishi zmbrn ca e zez, ngriti gunn e iku. Malpenxi ng bori nge, vajti edhe te kumbari e i tha: - Kumba, tha tata ke huom telen. - ka te bnj? - M tha ke i duhet ke ka t tpres vesht. Kumbari kur gjegji kishtu mori e iku. Si iki pa jatin e Malpenxit ng diji mosgj. - Kumba, ku vete? Eja ktu! - Jo, ke ti m pret vesht! U nj her vajta te ndrikulla! Gruoja iki prpara, kumbari prapa, jati i vareji e ng kapirij mosgj e Mallpenxi hngri makarunet me gjelin e pivi edhe butjunin me ver.
(rrfejti: Pizzuto Giuseppina, nga Qefti, 82 vjet, grua shpije, msim elementar. Dat regjistrimi: 15 fjavar1966)
Prrallaz e Poez
Mmza ime, zmbra sa mu plas e mu b trezet e dhjet pjes, sit e mi tpan nj bukur vajz: ajo m mori m t madhin pjes. U, p ti veja prz, i vajta pas e i tha: -Zmbra ime, p tija vdes! Ajo m bri buzn mb gaz vashojti st e iku si var. Gjegj t thom, mma ime: u dua vashn mori zmbrn ime! Thoi mms saj sa e do mir, ke ti je plake e do tja mba si bij. Mos i lip jo paj e jo stoli, u mund e rronj ke jam trim i ri. Nd prindi i saj t thot ke jo, u pstana e puthinj.... t vinj do! Ec, ec, mma ime, e u t pres. Mos ti ng do ve, u vdes!
Mammina mia, il cuore mi scoppiato / e mi si fatto in settanta pezzi:/ i miei occhi hanno visto una bella
pagina 11
Mmza ime
- Ci sono i topi. rispose quella. Malpensante affumic ben bene il compare ed and via. Quando il compare usc disse alla comare: - Comare, io non vengo pi perch quello mi sta uccidendo. Vieni tu da me. E la donna rispose: - Verr domenica. Quando giunse la domenica, la comare uccise un pollo e fece i maccheroni, prese un fiasco di vino, mise tutto in un cesto sulla testa ed and via. Durante il cammino incontr Malpensante che le disse: - Ma! Pap sta venendo dietro a te perch ti vuole uccidere. - E perch? - Non lo so. Sta raccogliendo tutte le pietre che trova sulla strada. La matrigna che aveva lanimo un po nero (era in difetto) alz la gonna e corse via. Malpensante non perse tempo ed and anche dal compare. - Compare, ha detto pap di prestarmi lascia. - Cosa deve farci? - Mi ha detto che gli serve perch deve tagliarti le orecchie. Il compare quando sent quelle parole corse via. Mentre correva vide il padre di Malpensante che, per, era alloscuro di tutto. - Compare, dove corri? Vieni qua! - Gli disse il padre di Malpensante. - No, perch tu mi tagli le orecchie; io una sola volta sono andato dalla comare! La matrigna andava avanti, il compare dietro, il padre li guardava e non capiva nulla e Malpensante ne approfitt, mangi i maccheroni con il pollo e bevve il fiasco di vino.
Mammina mia
(E mbjodhi, Qeft, Mario Massaro, te viti 1968; rrfejti Nicola Saracino, 82 vjet)
ragazza, / che mi ha preso il pezzo pi grande./ Io per starle vicino, lho seguita / e le ho detto: - Il mio cuore muore per te./ Ella mi ha atteggiato il labbro al riso / ha abbassato gli occhi ed fuggita come vento./ Ascolta quel che ti dico, madre mia: / Io amo la giovane che mi ha preso il cuore./ Tu di a sua madre che le vuoi bene, / che tu sei vecchia e gliela terrai come figlia./ Non chiedere n dote, n gioielli. / Io posso mantenerla perch sono giovane / Se i suoi genitori ti dicono di no,/ io allora la bacer ......e venga ci che vuole./ Va, va, madre mia, ed io ti aspetter./ Se tu non vuoi andare, io morir!
faqe njmbdhjet

(vjen ka nr.74)
I dio m atiz me e F raz e o lo gjiz me t Pu rillit
gjall (i,e t), agg = vivo 808. su b ne i gjall e ne i vdekur = non si fatto n vivo e n morto (non si fatto vedere/sentire) 809. jam u i gjall e ti qan? = sono io vivo e tu piangi? (finch son vivo, non hai problemi) 810. e vu tgjall tfjnej = lha messo vivo a dormire (lha messo a letto ancora sveglio) 811. e dogjtin tgjall si kau Frrinjit (nofk) = lhanno bruciato vivo come il bue di Ferrigno (soprannome)
neanche la vita di un giorno (lha lasciato in fin di vita) 827. i shuajti gjellen, gli ha spento la vita (lha ucciso) 828. m thartoj gjellen, mi ha amareggiato la vita (mi ha fatto disperare) 829. foka pena gjelles!..., come se fosse la pena della vita!... (Non che sei in fin di vita!...) gjer-i, sm = ghiro 830. fj si gjeri, dorme come il ghiro (dorme molto)
(mbjoth) Drejtori ka Purilli (Cs)
gjel-i, sm = gallo gjel-i, sm = gallo 822.bn gjelthin, fa il galletto (si pavoneggia, fa il bulletto) 823. kndon si gjel bragt, canta come gallo rauco (sgradevole a sentirsi) 824. rri si gjeli ndir pulat, sta come il gallo tra le galline (sta sempre in mezzo alle donne, pavoneggiandosi) 825. ki i ardhur do tbnj gjelin, questo venuto (da fuori) vuole fare il gallo (questo italiano vuole dominare su di noi)
gjegjnj, v.tr/intr = sentire 816. gjegje, nddo te gjegjsh = ascolta, se vuoi ascoltare (ti consiglio per il tuo bene) 817. kur gjegjen ftigen, rkon = quando sente (parlare del) lavoro, si lamenta (non ha voglia di lavorare) 818. kur gjegj ashtu, ja veshi mnjth mnjth = quando sent in quel modo, sgattaiol via senza dare allocchio (??) 819. u gjgj ka s m jet = si sent dove non c pi mondo (grid talmente forte che si ud dappertuto) 820. gjegja njvishilt! = sentii una staffilata! (udii una cosa strana) 821. i nomrn sbiles se te gjegjenj e reja = riprende la figlia perch lo senta la nuora (parla in modo indiretto)
gjas, v.intr = assomigliare 812. i gjet sikur e vuall ka grika = gli somiglia come se lha vomitato dalla bocca (gli somiglia completamente) 813. i gjet sikur i preu kret = gli somiglia come se gli ha tagliato la testa (gli somiglia completamente) 814. i gjet Markurit Nusevet = assomiglia a Mercurio delle Fidanzate (cambia fidanzate spesso) 815. i gjet Janjit Viravet = assomiglia a Giovanni dei Vitelli ( ladro e assassino)
gjnj, v.tr/intr = trovare 834. e gjettin!..., lhanno trovato!... (non proprio il tipo che fa per loro) 835. at se gjn, tek e lidhen, quello non lo trovi dove lo leghi ( uno che cambia idea spesso; voltagabbana) 836. e gjettin ttastarst, lhanno trovato stecchito (morto)
gjmb-i, sm = spina 831. m mir kshtu se njgjmb ndr s, meglio cos che una spina nelloccho (meglio cos che peggio) 832. sht (rri) ndr gjmbat, sta sulle spine ( a disagio; pensieroso, in attesa duna notizia) 833. ju vu (e ka) si gjmb ndr s, gli si messo (ce lha) come spina negli occhi ( una persona che gli d fastidio)
gjell-a, sf = vita, esistenza 826. si la menu gjellen e nji ditje, non gli ha lasciato
faqe dymbdhjet
gjir-u,sm = parent 840. - Si vini gjir? - Shtat bith vllzrish!, Come venite parenti? Di sette sederi di fratelli! (siamo parenti lontani / jemi gjir llargu) 841. jan/vijen gjir ka triesa/ snduqi, vengono parenti dalla tavola/cassapanca (sono parenti solo quando mangiano insieme / sono parenti per interesse) 842. - Ka vini gjiri: ka ksula o ka keza?, da dove venite parenti, dal cappello o dal diadema? (da parte di padre o di madre?) gjisht-i, sm = dito
pagina 12
gjind-ja, sf = gente 837. vijen gjind si sht dita, vengono gente com il giorno (ogni giorno viene gente) 838. ishen m gjind se gjind, cera pi gente che gente (una folla) 839. jan m gjind se milingona, ci sono pi persone che formiche (sono tantissime)
843. i jep gjishtin e tmarren gjith doren, gli di il dito e ti prendono tutta la mano (si prendono pi confidenza di quanta gli di) 844. ishen sa gjishtt e dores, erano quante le dita della mano (erano in cinque) 845. e lidhi te gjishti, se l legata al dito (prima o poi gliela far pagare) 846. e mban si unaz te gjishti (poet.), la tiene come anello al dito (la rispetta come cosa preziosa) gjith, agg / pron = tutto/i 847. i ka gjith mbt, ce lha tutte addosso ( piena di virt) 848. gjith ajo tish!..., tutta quella fosse!...(non un gran problema) 849. gjith e gjith, po shtrmbura sdi tthr, tutto e tutto, ma bugie non sa dire (tutto quel che vuoi, ma non sa mentire)
(D. / 19 - sht m)
Idiomatizme... t Purillit
Gluha ime, sot
jeta Arbreshe
Gjuh, Letrs, Histor, Folklor e Lajme ka Arbria e ka Bota Shqiptare
(12 vjet: 2002 - 2013)

75 numra, 1.526 faqe
Gjith 75 numrat n DvD

Ccp. nr. 12994760 - Associazione Culturale Jeta Arbreshe 87010 Eianina / Purill (Cs)
(pr Institucjonat, 600 euro)
450 euro
50 euro
brum-i (lievito), arl-a (brocca di vetro), dash-i (montone), di-a (capra), dill-a (cera), drapr-ra (falce), dhjam-a (grasso per scarpe), ka-u/qe (bue), kpurdhamishl (carboncello), kpurdhmbretresh-a (fungo reale??), kopan-i (pestello), krsombull-a (albicocca di grossa dimensione), kus-a (paiolo), lahur-a (cicerchia), linar-i (lumicino ad olio), lop-a (mucca), mafjer-i (coltello a scatto), majm(i,e) (grasso), majmun-i (scimmia), msall-a (tovaglia), papagjon-a (specie di uccello), pel-a (puledra), ptalore-ja (tralcio di vite), spumulatore-ja (mattra per fare il pane), strunf-e (calze), shtami-a (piccola giara per acqua), tip-i (martelletto), trjez-i (tavola da pranzo), tumac-a (tagliatella spessa), vi-i (vitello),
Fjal nj her, si:
profesor arbrishti n pension, ka Shn Marcani (Ta)
Giuseppe Gallo
(pr Institucionat 100 euro)
LA MIA LINGuA, OGGI - Parole di un tempo, come(vedi elenco), e molte altre ancora, sono state messe da parte e nessuno pi le dice. La mia lingua (arbreshe di San Marzano,ndr) ha preso molte parole dai dialetti di altri paesi limitrofi, le ha arbrescizzate e, quando io le sento, mi si scalda il sangue perch quelle parole hanno preso il posto di parole veramente arbreshe. La mia lingua oggi assomiglia sempre di pi alla lingua dei vecchi senza denti. Io la capisco, ma, solo ad ascoltarla, mi f male il cuore, perch vedo che sta per prendere quella strada dove si va e non si ritorna.
pagina 13 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe trembdhjet
...e shum tjera fjal kan kln vn nde nj an muur e njor i thotn. Gluha ime sot ka marr shum fjale ka gluha t katundve afr jnti, i ka br arbreshe e, kur i ndienj, m zjen gjaku per ato fjale kan marr vendni t fjalve arbreshe pr t vrt. Gluha ime sot s mgjon (?) shum e adhe shum gluhs t t pleqve me pa dhmbe. U e kaponj, ma, te ndjenje, m jep nd zmr pr shoh se jet e merr at udh ku veht e nn prirt.
QISHA BIXANTINE ARBRESHE
Lutje Jisuit, Zotit ton tmbl *
Knd e folm pr Atin tnd, kndimi yt do tm mbsonj. Sepse Ti m dritsove, o Zot; pr Tij marr Atin, me Tij, bhem trashgimtar: sepse Ti ske turp pr vllaun tnd.
O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr ne!
(pruar arbrisht) papas emanuele Giordano

ka Frasnita (Cs)
Ashtu edhe, Ti do mir njerzit, fortr shpirtin tim e kj lipis pr mua t thrres: Tue krkuar t kuptonej t pakuptuashmin, Flipi t tha: O Zot, buthtna Atin. Ti ju prgjegje: Ka aq mot jam me ju, e ti sm njeh, o Flp? Ske bes se un jam te Ati e Ati sht tek un? Tij, je mbatan do kuptmi, me trmbje u t thrres: O Jis, Pernd ka gjithmon e pr gjithmon O Jis, Mjeshtr me shum durm O Jis, Shptimtar plot lipis O Jis, Dashur e pakufishme, ruajm O Jis, pastrom ka mbkati im O Jis, llarg syt e tu ka mbkati im O Jis, lir zmrn time ka do ipokriz O Jis, u shpresonj tek Ti, mos m l O Jis, mos m resht llargu ka Ti. O Jis, krijuesi im, mos m harr. O Jis, Ti i vetmi Delar i mir, ruajm. O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua Alliluja
(Shn Klementi i Aleksandris)
O Udhheqs, mbrojts te lufta, Zot fitimtar i piss, sepse m shptove ka vdekja e prjetshme, kndonj lavdin tnde, u, krijesa jote, shrbtori yt. Ti, je i mir sa sdihet, lirom sot adhe nga do rrezik, Tij, kuj u thrres: O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua O Krijues i ngjlvet e Zot i fuqivet qiellore, Ti t shurdurit pa goj i dhe t gjegjurit e t folurit, drits shpirtin tim e zgjith gjuhn time, se t mund lvdonj mrin tnd shum t dlir e t t prirem Tij me kto fjal:
O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua
O Jis, bukur e dritshme, mrakull pr ngjlit O Jis, fuq e pamundshme, lirim i etrvet tan O Jis, mbls e pakufishme, lvd e patriarkvet. O Jis, Zot aq i dashur, plotsm i profecivet O Jis, admirueshm te fuqa, lavd e martrvet O Jis, paq e shklqyeshme, gzm i kallogjrvet. O Jis, plot mirdashje, mbls e priftravet. O Jis, lipis e palodhur, gzm i shjtravet. O Jis, i trdlir, dlirs e virgjrvet. O Jis, Ti je ka gjithmon, shptm i mbkatrvet.
O Jis, Ti veshe me fuq ka Larti Apostulit t mbetur n Jerusalm. Me zjarrin e Shpirtit Shjt veshm edhe mua, skam nj vepr t mir, e lem t t kndonj me dashur. O Jis, te bgatria e lipisis sate thrrite publlikan e mbkatar; ksht nan priru ka u, jam si ata, e mirr kt kndm si mrr shum t shtrjt. Alliluia
Kur Ti p vejushn e kputur ka dhmbja i pate lipis, o Zot, e i ngjalle t birin ishin e qelljen te varrimi.
faqe katrmbdhjet
O Jis, fuq e pamundshme
pagina 14

O Jis, buts e pakufishme O Jis, bukur e ndritshme O Jis, dashur e pathnshme O Jis, Bir i Perndis t gjall O Jis, kij lipis pr mua, mbkatar O Jis, msom mua, nng di O Jis, dritsom mua, jam mb terret O Jis, pastrom ka do mbkat O Jis, sillm prap tek Ti, si birin dorgjer O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua
Lutje Jisuit, Zotit ton tmbl
Bn t lir hapat tan, neve T thrresmi: Alliluja
T bilt e popullit tnd pan, te nj kurm si yni, At, me dorn e tij kish krijuar njerin. E, si e njohtin si Zot, krkojen ti bjn fest, e ture i tundur dega thrrisjen: Osan!. Asht edhe na t dhurojmi nj himn, tue thn: O Jis, Perndi i vrtet O Jis, Bir i Davidhit O Jis, Rregj i lavdis O Jis, Shtjerr i pafajshm O Jis, Delar i uditshm O Jis, ruajts i fmijris sime O Jis, kshilltar i rinis sime O Jis, lvd i pleqris sime O Jis, shpres tek hera e vdekjes O Jis, jet pas vdekjes O Jis, ngushllim tek ajo her do tm gjykosh O Jis, dishrimi im i vetm, hapm dyert e Rregjris sate.
I sulmuar prmbrnda ka nj monostrf dyshimesh, Pjetri po mbytej. Kur t pa Tij kurmrisht prpara e ecje mbi ujit, T njohu Pernd t vrtet, e, si u rrmbie te dora shpton, tha: I verbri t gjegj se shkoje, o Zot, e u vu e thrriti: O Bir i Davidhit, kij lipis pr mua! Ti e thrrite e i dhe t parit. Edhe asht, te butsia jote, dritso syt e zmrs sime, mua t thrres, tue thn: Alliluja
O Jis, krijues i ngjlvet O Jis, lirimtar i njerzvet O Jis, fitimtar i piss O Jis, Ti veshe me bukur do krijes O Jis, jipi zmr shpirtit tim O Jis, dritso mendjen time O Jis, mbj me gzm zmrn time O Jis, jipi shndet kurmit tim O Jis, Shptimtari im, shptom O Jis, drita ime, dritsom O Jis, ka do ankth lirom O Jis, shptom mua, t padenj
Si plotsove lajmin e profitevet t frymzuar ka Perndia, erdhe mbi dhe, o Jis. Dishe t rrije nd mes t neve, Ti i pakufishmi, e pate lipis pr smundjet tona. Prandaj, t shruar pr lavomat e tua, xum t kndojem: Drita e vrtets sate u ngre mbi gjithsin e tr, dhe e rremja qe e reshtur: idhulit, o Shptimtari yn, nng duruan fuqin tnde e ran. E na, muartim shptimin, t kndojmi: Alliluja
O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua
O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua Me gjakun tnd t derdhur, na shptove. Ksht, o Jis, mos na le nd filaq, robr t pasjonavet tona e t helmit t rnd.
pagina 15
O Jis, e Vrtet resthn t rremn O Jis, drit sperndon O Jis, ksht i madh te fuqia jote e pakufishme O Jis, Perndi i patundshm te lipisia jote O Jis, buk jetje, ndndm mua kam
faqe pesmbdhjet

O Jis, burim i mendjes, shuaj etjen time, se kam et O Jis, veshje hareje, pshtillm mua t vdekshm O Jis, mbules gzimi, mbulom mua t padenj O Jis, jep kuj t lijpn, lem t qanj mkatt e mi O Jis, ja hapn kuj trokullon, hap zmrn time t varfr O Jis, shptimtar i mbkatarvet, pastrom ka mbkati im.

t kndojmi: Alliluja
O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua Sepse doje t zbuloje misterin e fshehur ka shekul, si nj shtjerr pa gol qeve sakrifikuar, o Jis. Sepse je Pernd, u ngjalle ka t vdekurit e u ngjite ndr qielt te lavdia. Me Tij na ngjalle, neve t kndojmi: Pr syt tan, qe krijes e uditshme, kur Krijuesi, i ler ka nj Virgjresh, u buthtua: u ngjall ka varri pa ajtur vulat, u buthtua kurmrisht Apostulvet, me dyert e mbillura. Prandaj, pjot ud kndojmi fort: O Jis, Fjal e pandilgueshme O Jis, Fjal e fsheht O Jis, fuq e paafreshme O Jis, urts e pabesueshme O Jis, perndi i pamasur O Jis, Zot i tr gjithsis O Jis, sovranitt i pakufishm O Jis, fuq e pazaknshme O Jis, munds e prjetshme O Jis, krijuesi im, kij lipis pr mua O Jis, Shptimtar, shptom. Alliluja
Ti je i tr mbi dh pa mos qn ndr qiel, o Jis, kur, vullnetarisht, durove pr ne. Me vdekjen tnde munde vdekjen, me ngjalljen tnde i dhe jetn atyre t kndojn:
O Jis, mbls e zmrs O Jis, fuqi e kurmit O Jis, dlirs e shpirtit O Jis, gjallr e shpirtit O Jis, gzim i zmres sime O Jis, shpresa ime, e vetmja ime shpres O Jis, lvdi shum e lart, lvdi e prjetshme O Jis, dishrimi im i vetm, mos m resht. O Jis, Delari im, krkom. O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua
Gjith ngjlit madhrojn pa prhje mrin tnd t Shjt, o Jis, e kndojn te qielli: Shjt, Shjt, Shjt. Edhe na, mbkatar, me buzt tona gjnie, mbi dh kndojmi: Si t shohen, o Jis, Shptimtari yn, oratort m gojtar qndrojn pa fjal. Sjan t zotrat t thon si Ti qndron Perndi i pandrrueshm e njeri i prsosur. Po na, plot ud prpara misterit, me bes thrresmi: Alliluja
O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua Si t shohmi Tij, o Jis, Perndi more kurm misterjozisht, na rromi te jeta pa qn t jets, dhe ecmi me shum shpres drej Rregjris sate. Ndse u zbrite mbi dh, e bre se tna ngrje ndr qiel neve,
faqe gjashtmbdhjet
O Jis, Perndi i prjetshm O Jis, rregj i Rregjvet O Jis, Zot i zotravet O Jis, gjyqtr i t gjallvet e t vdekurvet O Jis, shpres e atij ska m shpres O Jis, ngushllim i atij qan O Jis, lavdi i t prulurvet O Jis, mos m gjyk sipas vepravet t mia O Jis, te lipisia jote, shrom O Jis, llarg ka u hjidhrimin
pagina 16

O Jis, drits mendimet e zmrs sime O Jis, mbaj zgjuar tek un mendimin e vdekjes O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua
i gjegji fuqis s zrit i thjellonej mendjen me njohje t perndishme e ndrroi tru gjithnjhrje Kshtu drits syt e errsuar t shpirtit tim t thrret:
Sepse dishe t shptoje jetn, o Djell shkeptn, more nj kurm si yni e u prule njera te vdekja. Prandaj mri yt qe i lartsuar prmbi do mr. E ka gjith qniet e dheut e t qiellit gjegjn kndojn: O Perndi i Prjetshm, ngushllimtar, Krisht i vrtet, pastrona nga do njoll, si pastrove dhjet grbulit, e shrona si shrove Zaken, publlikanin, asht , t penduar, t kndomi ture thn: O Jis, thesar sshkatrrohet O Jis, pasur e pafund O Jis, gjell e t fortvet O Jis, burim i pambarueshm O Jis, veshje e t varfrvet O Jis, mbrojts i vejushavet O Jis, mbrojts i t shkretvet O Jis, ndihm e puntorvet O Jis, drejtues i ecrorvet O Jis, timonir i detarvet O Jis, ngushllimtar i t meruarvet O Jis, ngrjm njetr her ka ftesat e mia. Alliluja
O Jis, Perndi i pamundshm te fuqia jote O Jis, Zot i trfuqishm e i pavdekshm O Jis, Krijues shklqen me lavdi O Jis, udhzes i sigurt O Jis, Delar i palodhshm te butsia jote O Jis, Shptimtar shum zmrdhmbshur O Jis, dritso ndjenjat e mia, t verbuara ka mallet O Jis, shrom mua t shmtuar ka mbkati O Jis, pastr shpirtin tim ka mendimet e kotshm O Jis, ruaj zmrn time ka dshirat e liga. O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua Falm, o Jis, Ti ndln do dtyr, mbjidhm mua, t penduar, si mbjodhe Pjetrin t kish mohuar. Thrritm mua, mbkatar, si thrrite Palin t ndjeknej e gjegjm mua, t kndonj: Tue prkujtuar Mishrimin tnd na t gjith t lvdojmi. Me Tumazin t besomi Perndi e Zot, , ulur ka e djathta e Atit, ka t vinj t gjykonj t gjallt e t vdekurit. Ndreqm prandaj nj vend ka e djathta jote mua t kndonj: Alliluja
O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua T dhuronj, un i padenj, nj himn pjot me butsi e pendim. Si kananea t thrres: Jis, kj lipisi pr mua! Shrom, o Jis, mua t thrres: Pali, njera ahera t ndjeknej, - Tij, drita dritson at sht tek errsirat e padijturis pagina 17
Alliluja
O Jis, zjarr dashurje, ngrohm O Jis, ndnjje e prjetshme, pshtrom O Jis, veshje dritje, veshm me bukurin tnde O Jis, pern e shtrjt, shklq mbi mua O Jis, Diell shkeptn, dritsom O Jis, drit e shjt, dritsom. O Jis, nga do smundje, ruajm O Jis, shkulm ka dora e kundrshtarit O Jis, lirom nga dnimi i prjetshm O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr mua
faqe shtatmbdhjet
O Jis, i but e zmrult, te dashuria jote mosgj shan ruaj varfrin ton, ndl pa masje, te lipisia jote e pasosur, e mbjith lutjen ton t prulur si mbjodhe ka vejusha dhurtirn e varfr.
N d s e j o n an , k u r ? ! . . .
mri
Purilli pret Prift e mer
O Jis, si djemt, ka Ti shum t dashur, ndrrom. O Jis, si delaret e trmbur, hilqm ndaj Teje. O Jis, si t lerin e verbr, ngitm, se t tshoh. O Jis, si t krrusurin, shrom, se tecnj bashk me Tij. O Jis, si kananen t parkalesnej, gjegjm O Jis, si Mares t mirr vesh, folm pr Tij. O Jis, si mbi Pjetrin, t mohoi ul syt e Tu mbi mua O Jis, si Maren Magdalen t dish shum mir, ndlm. O Jis, si Zakeun thrritm dhe eja tek u O Jis, si t biln e Jarit, ngrjm O Jis, si Samaritnen, ndrrom. O Jis, si Janjin, dishipullin tnd m t dashur, bn t qndronj tek Ti O Jis, te mbarimi i ksaj jetje, si kusarit t mir, thuajm njetr her: Sot do t jesh me mua nd Parrajsit.
Sot m se ndonj purilot pyhet: a) Pse - e kur - mri Eianina u humb ka Dokumentet e Bashkis? Te Statuti i Bashkis, mri i ktij katundi - fracjon e Frasnits - sht i znur fill vet nj (1) her; e sgjn menu hjen e nji artikulli folen mbi Delegatin e Fracjons. Po pra, ka katr vjet, dimi se Viesindku sht Michele Greco e se u le e rron Purill. Pa ru ktj! Statuti thot nj shurbes, Politika bn njetr e Burokracia bn kund se sgjegjen e ssheh. Pse kshtu? b) Mos hereher Bashkia e mban mb turp fjaln Purill? Provins dhe Universitats sKosenxs ki mer i bn nder, dhe e shkruajtin math mbi shum (pesmbdhjet?) Tabela Udhje. Purilli/Eianina, si katund e si vater kulturje, sht i njohur (jo m pak se Frasnita) ka Bota Shqiptare (e ndonj merit e kan - m duket edhe rivistat Zri i Arbreshvet e Jeta Arbreshe). Me nj fjal: Purillit ndera si mangn jasht shpis, i mangn nd shpit saj: dhjj ka ana e asaj Bashkje te ku bn pjes! E kjo nder srri faregj/ a costo zero: 7 shkronja/lettere e 2 kllapa/parentesi kan i shtohen doi udhje, toponomastike, qishje, shfaqje, festje, lipi, kuvendi,etj../ecc... gjndet (ose mbahet) mbrnda katundit tPurillit. sht e para her, me kt Aministracjon, Purilli ka m Kunxilre se Frasnita. Purilli do mrin e tij (Eianina) mbi Kartat e Bashkis. Lipen shum? Njera katr vjet prap, prifti i Purillit ish zoti Manuell Giordano, frasnjot; pra vate n pension. Pas atij Purilli pat nj prift purilot, i martuar: zotin Mink Randelli, vinej ka famulla/parrocchia e Cantinelle-s. Tre vjet e gjims e Inzot, par Pashkvet 2013, e muar me t. Nj smundje e rnd, e gjat m se nj vit, e grisi daledal. Nj lip i math, la Purillin pa fjal e t shoqen pa m lot. E zoti Peshkop i Ungrs, Donato Oliverio, shpresomi se do ti jap Purillit, sa m par, jo vet njaministrator t famullis /amministratore parrocchiale, po, mshpejt, nj Prift/Famullitar/Parroco t ri. Nderen Purillit sja jep vet mri, po edhe Prifti; jo vet Bashkia, po edhe Qisha. Purilli i bri, e i bn, nder sa munden Bashkis sFrasnits; Purilli i bri, e i bn, nder sa sdihet Eparkis s Ungrs. Kur nj Fracjon numron m priftra se donjter katund t Eparkis; kur katundi i Purillit, fracjon e Frasnits, ka m Kunxler/Consiglieri se krieqendra/capoluogo e Bashkis; pretndon/pretende Nder/Rispetto. E meriton. E ndse jo nan, kur? . Drejtori
pagina 18
Prifti
Zoti Jis t mund tngas syt tan se t na bnj t zotra t ruami jo at duket po at sduket! T mund tna i hapnj kta sy se t shohen jo hern e nanshme po hern e ardhshme e t mund tna dhuronj syt e zmrs me t cilt t mund tshohmi Perndin me ann e Shpirtit. (Origjeni)
* Lutje bixantine, po jo-liturgjike
faqe tetmbdhjet
41 VJET PRAP LEHEJ RIVISTA ZRI I ARBRESHVET (Purill-eianina / Cs-Italia // 1972- 1982)
Agricola Pollino reclamizzato (2-3/72); Altimari Franco (ka Maqi/Cs) Prima settimana di cultura albanese a S.Demetrio Corone, cronaca (10/77); Badallaj Imri (ka Prizreni/Kosova) Nazalizimi i zanoreve si veor qensore e dialektit geg (10/77); Basile Francesco (ka Kastrnexhi/Cs) Casali Albanesi in un documento del 1488 (4/72); LAraldica: e perch no?; Giovanni Laviola: Ferdinando Cassiani nel pensiero e nellazione, recensione (5/73); Geografia feudale della Calabria; Appunti sulla situazione linguistica degli Arbresh (13/80); Belmonte vincenzo (ka Strigari/Cs) Te prhri i gjelles, poezi (13/80); Bellizzi Domenico/vorea ujko (ka Frasnita/Cs) Ndonjher / Ulu mban meje, poez; Leggendo Hroazat, recensione (1/72); Zef Serembe (1843-1901), il poeta del dolore (I); Sinfon indiane, poezi (2-3/72); I motivi della poesia di Zef Serembe (I); Jan Pallak, poezi (4/72); I motivi della poesia di Zef Serembe (II); (5/73); Kudo q t jesh, poezi (5/73); Nicola Misasi e gli Italo-albanesi (I); (6-7/73); Kng e shkuar, poezi (8/74-75); Natn, poezi (10/77); Buzdhelpri: Hapa mbi kalldrm, recensione (11/78); Vallzim, poezi (12/79); Drita e zemrs, poezi (13/80); Gjendja ime (1-2-3), erdhja, lirim, poezi (14/81); Bellusci Mariangiola (ka Pllatani/Cs) Nj dhnderr u nis e vate suldat e i vllai kshtu vate i kndoj nuses tij, vjersh (10/77); Bor, poezi (11/78); Bellusci papas Antonio (ka Frasnita/Cs) Gli Illiri e la genesi della lingua albanese e degli albanesi (a Tirana una sessione di studi su -) (4/72); Fjal dhe shprehje Idiomatike arbreshe t Shn Kostandinit Arbresh (6-7/73); Bilotta papas Bernardo (ka Frasnita/Cs) Kriati i Dorss frasnjot / ivitjoti vate e u skomollis, sonetti (in Flet Gazmore) (10/77); Mbi Kungullin e Marsit ndr Zakonet e Frasnits (sonet me bishtin (13/80); Mbi varrin e t ndrimit shok Enrik Kremonese tAnjonit (14/81); Besa (roma) La Poesia Albanese oggi, cronaca (5/73); Frangjisk Andon Santori: Brisandi, Lleticja e Ulladheni (a cura di I.C.Fortino) (11/78); Blaiotta Franco (i ler Purill/Cs) LAssociazione (1/72) B.r. Besa (2-3/72); Braile Lino (ka Purilli/Cs) Kujtimi i trimris sime, poezi; Mm, rapsod (14/81); Brunetti Clemente (ka Pllatani/Cs) Kavallela, rrfim (8/74-75); Bruno rosa (ka Frasnita/Cs) Aggiorniamoci, Ministero permettendo, cronaca (10/77); Bruno vincenzo (ka ifti/Cs) Per una legge che non arriva, Appello ai singoli (6-7/73); Bugliari Angelo (ka Shn Sofia/Cs) Vjershe (13/80); Buzdhelpri (ka Purilli/Cs) Shih: Giordano Agostino Calim erminia (ka Ferma/Cs) Biri gjalpir (prrallz), - ka teza e A.Saccomanno-s (5/73); Camodeca rosina (ka Spixana/Cs) Vjersha ka Spixana (8/74-75); Capparelli Angelo (ka Firmoza/Cs) Luigi Palermo, pittore italo-albanese (4/72); Capparelli josafatte (ka Firmoza/Cs) Mma ngani t birin, prrallz (6-7/73); Capparelli Simeone Orazio (ka Firmoza/Cs) Re Gulllmit, poez (10/77); Cassiano Domenico (nga Vakarici/Cs) Note per una storia delle popolazioni albanesi nel feudo di S.Adriano (14/81); Castellano Francesco (ka ifti/Cs)) Alla Calabria, (traduzione in albanese di E.Giordano), poesia; (5/73); Cataldi Leonardo (ka ifti/Cs) - Besa gravet e besa qenvet, prrallez (8/74-75); Catanese ermelinda (ka Shn Vasili/Cs) Acquaformosa, monografia (dalla sua tesi di laurea) (1/72); Aneddoto di Acquaformosa ibidem) (8/74-75); Catapano Giuseppe (ka Frasnita/Cs) Rina- Kthimi (I parte), poemetto arbresh (6-7/73); Hyu, poezi (14/81); Menelau i ln, poemetto in versi (15/82). Ceraja jakup (nga Mitrovica, Kosov) Knga e toks nn (poem) -I- (5/73); Knga e toks nn (poem) II-; (6-7/73); Cortese Gennaro (ka Ungra/Cs) Saluto del Presidente (1/72); Emilia Russo: LAbbazia del Patirio, recensione (5/73); Contro lapartheit (6-7/73); Quando i cani mordevano i porci; Franco Domestico: Turismo in Calabria,
pagina 19 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe nndmbdhjet
Z r i i Arb r esh vet

Au to r e S hkrime *
PRVJETORI I RIVISTS ZRI I ARBRESHVET

recensione (8/74-75); Questi bistrattati Arbresh; Stelvio e Pollino, disuguaglianza tra massicci / Saggi consigli dIstituto a Civita, cronache; F.Fusca: Gemme damore, recensione; (10/77); Per chi non pu seguire la via maestra (13/80); DAmore Concetta Mirella Schiano di zenise (antropologhe dellUniversit di Napoli) Gli Italo-Albanesi del monte Pollino (Cosenza): presentazione dei dati metrici e morfometrici (13/80); Damis Angelo (ka Ungra,Cs) Enzo Domestico Kabregu (8/74-75); De Biase rosalba (ka Shn Kolli/Kr) Ghua, rrfim (tratto dalla sua tesi di laurea) (8/74-75); Fjal t Urta, da S.Nicola dellAlto, Carfizzi e Pallagorio (10/77); De Luca Torina (ka Frasnita/Cs) T Bijt e Shqiponjs volano a Piana, cronaca (10/77); De Martino Leonardo (ka Katundi/Av) LOmero Albanese, poesia su G.De Rada (5/73); De Padova Carmine (ka Shn Marcani/Ta) Mama, canzone (11/78); Dedja Fener (pseudonim) (kosovar) Kosova, poezi (10/77); Di Lena Matteo Giorgio (ka Munxhufuni/Cb) Knka malli (11/78); Di vasto Francesco (da Castrovillari/Cs) I resti archeologici di Ietticelle, in agro di Castrovillari (6-7/73); Nota sullarcheologia della zona di Frascineto-Ejanina (11/78); Rinvenimento nella zona del Casale di Castrovillari (12/79); Dushko vetmo (ka Frasnita/Cs) Shih: Solano papas Francesco emmanuele Demetrio (ka ifti/Cs) Per lo sviluppo dei paesi arbresh; Carnevale di ieri e di oggi (1/72); Tradizioni contestate?; Le Vallje a Civita / A Lungro, riunione dellAiadi, cronaca; Turismo e Folklore (2-3/72); Itinerari turistici: lungo la strada della salvezza; Seminario di studi per insegnanti e cultori italo-albanesi; (4/72); Usanze di Carnevale; Riunione a Civita: Collegio di S.Adriano al bivio, cronaca; (5/73); Il Pollino sud-occidentale (6-7/73); A San Demetrio Corone, incontro sugli Italo-Albanesi (8/74-75); Fasanella Annamaria (ka ifti/Cs) Dica mendime mbi gjuhn arbreshe (13/80); Ferrari epifanio (ka Frasnita/Cs) Versi di sdegno, da Frascineto (6-7/73); Gjuha Arbreshe, Ujit, poezi (8/7475); Vers, poezi (10/77); Dashuria, poezi (dalla tesi di A.Giordano) (11/78); Vjershe ka Frasnita (dalla tesi di A.Giordano) (13/80); Ferrari papas Giuseppe (ka Frasnita) - E Ikura, rapsodia musicata (6-7/73); Ferraro Brasacchio Mario (ka Gizzeria/Jaxera,Kr) Albania, poesia (12/79); Gli Italo-Albanesi per lEuropa unita, editoriale (13/80); Filardi Diana (ka ifti/Cs) Civita, monografia (dalla sua tesi di laurea) (2-3/72); oti dhe e jma e urt, prrallz ka ifti (dalla sua tesi di laurea) (11/78); Fishta Gjergj (shqiptar), Gjuha shqipe, poezi (tradotta in italiano da papas E.Giordano (1/72) Fortino F.eleuterio (ka Shn Benedhiti/Cs) Papas Antonio Bellusci: Canti sacri albanesi, recensione (2-3/72); Frascino Giosafat (ka Firmoza/Cs) Shpia e vjetr, poez (1/72); Ndallandyshja e njeriu, poezi (2-3/72); Firmoza, poezi (6-7/73); Ture u mbytur, poezi (11/78); Dy nndor, poezi (12/79); Nusez, poezi (14/81); Frate ettore (ka Ruri/Cb) Mostra degli artisti dilettanti dei paesi italo-albanesi di Portocannone, Campomarino, Montecilfone e Ururi (11/78); Da Ururi, nuovo circolo culturale / La sete nel Basso Molise, il problema a Palazzo Madama dal 1950: le accuse e le soluzioni positive, cronache (11/78); La scuola aprir le porte alla lingua delle minoranze albanesi, slovene e greche?, cronaca (13/80); Friuli rosetta (ka Shn Marcani/Ta) San Marzano di San Giuseppe, monografia (sua tesi di laurea) (11/78); Fusca Francesco (ka Spixana/Cs) Spezzano Albanese, 4 marzo 1668 - Dal rito greco al rito latino: Per un prete di troppo (8/74-75); Editoriale (10/77); Disgregazione delluomo nellarte di Damiano Minisci (10/77); Prishtina, poezi (11/78); Franco Azzinnari: pittore-poeta scapigliato (11/78); I pari mall, poezi; Ibrahim Kodra e Zri i Arbreshvet; Il problema linguistico a San Demetrio Corone; (14/81); Giangreco Pasquale (ka Kastrofila/Cs) Lettera aperta ai veri cultori di Frascineto (14/81); Giordano Agostino/Buzdhelpri (ka Purilli/Cs) La poetica del Bilotta: Dreqdreqi; Nganj dha kshile / Nj her hapa buzn, poezi; Bashkim/Unione; (1/72); Flet Gazmore (2-3/72); Liria, poezi; Alla ricerca della danza; Festeggiamenti pasquali a Frascineto 1972, cronaca (2-3/72); Flet gazmore; La Shkulqia di B.Bilotta (I); Lypsja ka turp / Pendimi ska mr, poezi; (4/72); Flet gazmore (po jo aq); (5/73); La Shkulqia di B.Bilotta (II); N fund t kujtimit (5/73); Flet Gazmore; Introduzione a Rina- Kthimi (I parte), poemetto arbresh di G.Catapano; Angelo Marinus ha esposto ad Avignone; (6-7/73); Flet gazmore; Martesa (III) di B.Bilotta Il poeta e il suo
faqe njzet Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 20

ambiente; Pr ty, Arbresh, poezi; Jehona i prmallohet Zrit, cronaca; Mir u pafshim, vllezr!, intervista a Xhevat Gega e Rexhep Zllatku; Ernesto Koliqi morto, cronaca; Il Punto (8/74-75); Nascita e prima infanzia del bambino, nella tradizione folclorica di Frascineto-Ejanina (9 numero speciale 76); Culto della Lingua e movimento risorgimentale in B.Bilotta; Nj katundi q sot nuk flet arbrisht, poezi; Vorea Ujko: Mote Moderne, recensione (10/77); Antenne e inchiostro arbresh, editoriale; Flet gazmore; Bota Arbreshe, poezi; Shn Mria Ktje Lart a Eianina, cronaca; Kalendari i Arbreshvet, recensione (11/78); Frascineto, monografia (dalla sua tesi di laurea) ; Flet gazmore; Fjal t urta Arbreshe; Nganj kemi nj shpi, poezi; Attilio Morelli, poeta della natura / Angelo Marinus, come dipingere in albanese (12/79); Ejanina, monografia (dalla sua tesi di laurea) (13/80); Dhe do t jesh burr, poezi (13/80); Proverbi di Frascineto-Ejanina / Nuk di sa duar, Kujtimi, Sensacion, Demagogjia, Gazi yt, Sot vargjet e mia: poezi // Kosova, stop ai maltrattamenti serbi / Primavera folk Arbreshe 1980 / Arbresh in Tv / Tirana, morto Eqrem abej / S.Demetrio Corone, I Festival della Canzone Arbreshe / Prishtina, / 7 Seminario Internazionale di cultura Albanese per stranieri / Saint Vincent, incontro internazionale Lingua e Citt / Cosenza, istituita la cattedra di Dialetti albensi dellItalia Meridionale / Caraffa, iniziato il corso di lingua arbreshe / Frascineto-Civita, attivit del prof. Agostino Giordano, docente di lingua arbreshe / Giornate della Cultura Kosovara, nei paesi arbresh siciliani e calabresi / Terremoto a Barile, Maschito e Ginestra / Frascineto, fondata la Radio Libera Frascineto / Roma, Convegno nazionale delle Minoranze linguistiche organizzato dallA.I.D.L.C.M. / Grupi folk arbresh i Shn Kollit n Shqipri / N Detroit ndrtohet Kisha Katolike shqiptare / Milano, IConvegno culturale Italo-albanese organizzato da L.Mitidieri / Macchia Albanese, Convegno su G.De Rada / Lungro, rinnovo delle cariche nellAiadi / Piana degli Albanesi, morto mons.Perniciaro / Cosenza, fondazione della Lega Italiana di difesa della Minoranza Arbreshe / S.Demetrio Corone, II* Edizione del Festival della Canzone Arbreshe / IV* Settimana di Cultura Albanese / Frascineto, incontro con il pittore Ibrahim Kodra / Milano, in allestimento mostra fotografica sulla realt arbreshe in Italia / Primo censimento degli albanofoni della provincia di Cosenza, cronache culturali // Vorea Ujko, Stinat e mia, recensione; Pietro Napoletano, Nj jet q biret, recensione; Lidhja-Unione, rassegna di informazione della comunit italo-albanese del SS.mo Salvatore di rito greco-bizantino di Cosenza, diretta da papas A.Bellusci, recensione; / Se t shrosh gastritin, fol hapt: saktsime (14/81); Presentazione di Menelau i ln di Giuseppe Catapano (15/82) Giordano Agostino (senior) (ka Frasnita/Cs) Msime t urta, poezi (10/77); Giordano papas emanuele/jobi (ka Frasnita/Cs) Come scrivere in albanese; La basilica di San Pietro Apostolo, in Frascineto; Tradhtart, poez; Fjal tUrta arbreshe; Lozje; Cronaca; Una nuova grammatica albanese; Hymni i Arbreshvet, muzik; Alfabeto Albanese (1/72); Dorngushti, komed n katr akte; Mejtim, poezi; Regole e note grammaticali sul nominativo dei nomi; Fjal t urta; Fjalim n rastin e inaugurimit t selis se Shoqris Kulturore Arbreshe, cronaca; Stato attuale e prospettive della cultura arbreshe; Gaetano Tricoci: Il sito di Sibari, recensione; Vdekja e Skanderbekut, pentagramma (2-3/72); Dorngushti; Lozie. gar me thesin, Rrola ose Rrolza; Fjal turta; Giuseppe Catapano: Contestazione contestata, recensione; Kur leve ti vash, pentagramma (4/72); T Folmet Arbreshe (I); Fjal tUrta; Martesa e Skanderbekut, pentagramma (5/73); T Folmet Arbreshe (II); Girolamo De Rada, in margine al LXX anniversario della sua morte; Francesco Bugliari: Vita di mons.F.Bugliari; Petkat e t mirat tona, pentagramma (6-7/73); Alfonsino Trapuzzano: Storia di Gizzeria/ Malandrinaggio e Brigantaggio nel territorio di Gizzeria dal 1450 al 1883,, recensioni; Mjekrari, pentagramma (8/74-75); Editoriale (9 numero speciale 76); Seminari i trejt i Kulturs shqiptare pr t Huaj, cronaca; Rexhep Zllatku: Me Arbresht, recensione; Rin, dergojme ajrin / Moj garofull lulzon, vjershe malli, pentagramma; (10/77); Ankthi i kohs, poezi; Centenario della Lega di Prizren (1878-1978) / Madre Teresa a Shkup, cronache; Francesco Bianco: Dictionarium Latino-Epiroticum / Matteo Giorgio Di Lena: Gli Albanesi di Montecilfone / Zef J.Oroshi: Katr Ungjijt dhe Punt e Apostujvet, recensioni; Kujtomi sa pr ne / Kush me jndi triesn, pentagramma (11/78); Gli Arbresh: un popolo venuto dallOriente; Italo-shqiptari, poezi; Knka Skanderbekut / Kostondini e Jurndina: pentagramma; (12/79); Aforizm, poezi; Fjal t Urta (13/80); // Un manoscritto inedito albanese di V.Dorsa, recensione / Namik Resuli: I pi antichi testi albanesi, recensione / Enzo Gatti: La vita degli Etruschi, recensione / Giuseppe Del Gaudio: Darsma e Jaxeris, recensione; Karmell Candreva: Shpirti i Arbrit rron Arbreshi tregon, recensione / C.B.Massolini e U.Buttafava: Vocabolario Albanese-Italiano, recensione / V.Golletti Baffa: Libri im i par, recensione / Vincenzo Belmonte: Vjershe, recensione // Moj ti mma ime (valtim), Kalimera
pagina 21 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe njzetenj

Llaxarit (kalimere), pentagramma (13/80); Frasnits, poezi; Fjalor i gjuhs s sotme shqipe, recensione; D.Simon Filipaj, Beslishja e re, recensione; Hysen Voci, Fjalor italisht-shqip, recensione; don Lush Gjergji, Nna Jon Tereze, recensione; P.Damiano Como: Una diocesi della chiesa italo-albanese, recensione; Albino Greco: la tutela giuridica della minoranza albanese, recensione; Maria Greco: La casa dei Gjomarkaj, recensione; Alfonsino Trapuzzano: La donna calabrese di ieri e di oggi, nella vita e nellarte, recensione; Jup Kastrati: Jeronim De Rada, jeta dhe veprat, recensione; Karmell Kandreva: Mendime, recensione; Deg e Blert, antologji e poezise s sotme arbreshe,recensione; Arbresh, periodico dellAssociazione culturale italo-albanese Jeta di Torino, recensione; V.Golletti Baffa, Libr kndimi i programuar, recensione; Giorgio Marano, Vaccarizzo Albanese, recensione; Nijazi Sula, Kthimi i mrgimtarve, recensione; / Vjershe e Graxeta di Frascineto-Ejanina: Shkova ka dera jote, Kisha nj gardulliqe, Gjith me thojin se vinej kjo dit, Nj meat ka mali vija; Ngreu, nernx, e lidh dhomatt; Njmacet kisha bushkuar; Lule ka Brasilli u mbjodhe, Ti manushaqe, Sonde dolal e kam kndonj, J ulule t ktij sheshi, Garofull puturuz, Udha re duket spazt, Moj macet me majuran: pentagramma (14/81); Editoriale (15/82); Grobi Antonio (ka Frasnita/Cs) Arte: parola molto in voga; Mario Zabr, il pittore dei paesaggi romantici (23/72); piktur t tija zbukuruan faqet e para t numravet 1 e 2-3/1972 t revists Zri i Arbreshvet; Gjonlekaj Gjek John F.Kennedy, kampion i paqes dhe i liris, recensione (14/81); Hareza/Letizia Miraglia (ka Ejanina/Cs) ndrrat e t qnt, poezi (13/80); Iriu Domenico e. Ferdinando Elmo (6-7/73); kastrioti emil (shqiptar) Knga e dy dragojve, poemz epike (4/72); kngshitsi Kallakeqit, poezi (4/72); kodra Ibrahim (shqiptar) Besa e Shqipris, poezi (14/81); krasniqi Mark (kosovar) Antonio Bellusci: Argalia, recensione (11/78); Liguori Totorja (ka Spixana/Cs) Poezi popullore (10/77); mnb (pseudonim) Pika e Piks (10/77); Marafioti Giorgio Gli Arbresh visti da Giorgio Marafioti (4/72); Marano Giorgio (ka Vakarici/Cs) (Punti salienti della sua relazione) Funzione delle organizzazioni (2-3/72); Marchese Delia (ka ifti/Cs) Dica mendime mbi gjuhn arbreshe (13/80); Marinus Angelo (ka Frasnita/Cs) - piktor; piktur t tija zbukuruan kta numra t revists Zri i Arbreshvet:8/7475,nr.10/1977, nr.11/1978; nr.12/1979; artikuj mbi artin e tij dualltin mbi kta numra t Zrit: nr.6/7-1973, nr. Mastrota Giuseppe (ka ifti/Cs) Dica mendime mbi gjuhn arbreshe (13/80); nr.12/1979; Mattin Nicola (ka Ungra/Cs) Nuk di, poezi; Questi bistrattati Arbresh (1/72); Sot e dj, poezi (2-3/72); Questi bistrattati Arbresh (2-3/72); Mauro Demetrio (ka Shn Mitri/Cs??) Kur isha i vogl, prrallz (8/74-75); Miglio Agostino (da Castrovillari/Cs) Di un antico epiteto della Madonna del Castello in Castrovillari (Cs) (5/73); Minervini Cristina (ka ifti/Cs) Dica mendime mbi gjuhn arbreshe (13/80); Minisci papas Pietro (ka Strigari/Cs), La morte di Mons.Giovanni Mele, cronaca (12/79); Miranda Luca (ka Purilli/Cs) Akilli, poezi (10/77); Miranda Maria (ka Purilli/Cs) Vjershe, ka Purilli (6-7/73); Vjershe e Graxeta, ka Ejanina (8/74-75); Vjershe ahmrrjeje ka Ejanina (dalla tesi di A.Giordano) (11/78); Gjuha Arbreshe, poezi (13/80); Mitidieri Lino (ka Purilli/Cs) La Fratellanza, poesia (tradotta in albanese da E.Giordano) (8/74-75); Kush thot se vera ssht e mir, teatr (12/79); Rrojtja sht nj thrrime, poezi; Come ti dipingo una Redazione (14/81); Moccia Alfio (ka Shn Bendhiti/Cs) S.Benedetto Ullano e Marri, monografia (6-7/73); Mollo Domenico (ka Kastrnexhi/Cs) Satira, poezi popullore (dalla tesi di Mollo papas G.B.) (10/77); Mollo papas Giovanbattista (ka Kastrnexhi/Cs) Parambote Pllatanjotravet, vjershe popullor (dalla sua tesi di laurea su Castroregio) (8/74-75); Parambote (dalla sua tesi) (11/78); Napoletano Pietro (ka Ferma/Cs) Incontro con Grobi (1/72); Nj faqe e bardh/Fitimtari dhe i munduri, poezi (2-3/72); Gjella, poezi; Vjershe ahmarrjeje/Versi a dispetto, (raccolti a Firmo da -) (4/72); Era nuk e di, poezi (5/73); Vjershe ahmarrjeje/Versi a dispetto, (raccolti a Firmo da -); (5/73); Vjershe dashurije, da Firmo (6-7/73); Vet krenara t mban (8/74-75); Graxeta, da Firmo (8/74-75); Vdiq, poezi (10/77); Graxeta, da Firmo (10/77); Nik Dhuminku (nga Qana/Cs) Durimi i psuar, (stralcio da un suo romanzo) (13/80);
faqe njzetedy Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 22

Nj ka Ferma ( Cs) - Lypset gj, poez (1/72) Pace Francesco/Leshkuqi (ka Purilli/Cs) Lir, Mbledhje, poezi (1/72); Shoku, poezi (2-3/72); Shqipris, poezi (4/72); Mjaft!, poezi (5/73); Parisi, poezi (12/79); Pagano Alessandro (da Castrovillari/Cs) Cantico, poesia (traduz. in albanese di Gennaro Cortese) (6-7/73); Un sogno trascolora / In San Giovanni / La nostra lontananza / Penombra, poesie (8/74-75); La tua giovinezza (11/78); Sulla strada dei giochi, poesia (13/80); Pandolfo Lucia (nga Mashqiti/Pz) Vjershe popullore (13/80); Parrotta Mariella (ka Spixana/Cs) Spezzano Albanese, monografia (4/72); Vjersha / Gruaja e besm, da Spezzano Albanese (6-7/73); Vjershe malli (dalla sua tesi di laurea; narr.: Antonio Oriolo, Angelina Zuddio, Maria Cofone) (11/78); Vjershe ka Spixana (dalla sua tesi di laurea) (13/80); Passarelli Igor Gaetano (ka Frasnita-Hora/Cs) Per una rilettura storico-artistica della Chiesa di San Pietro di Frascineto (11/78); Alcune note sulla costumistica italo-albanese (13/80); Perrone Luca (ka Purilli) Fluturat qajn me diellin mbrnda ndr ndenat, poezi (10/77); Zhegu rreh korzin, poezi (11/78); Stuhia drmon lisin, poezi (12/79); Pisarro Pasquale (ka Ungra/Cs) S.O.Capparelli: Vdekja e nuses (1/72); Da S.Sofia / XI edizione de La Primavera degli italo-albanesi, cronaca (2-3/72); A Civita,Frascineto, Ejanina e Firmo tradizionali manifestazioni folkloristiche, cronaca (5/73); Ungir Mera nng bfet m; Aneddoti e versi damore, da Lungro; (6-7/73); Vjershe, da Lungro (8/74-75); Nuove cariche nellAiadi, cronaca; Un giornale sonoro da Chieuti, cronaca (8/7475); Vjershe e Fjal t Urta, da Lungro; (10/77); Pittelli Antonio (ka ifti/Cs) Dica mendime mbi gjuhn arbreshe (13/80); randelli Mink/Domenico (ka Purilli/Cs) Lamtumir, poezi (4/72); Jeta ime, poezi (5/73); Kujtime, poesia (6-7/73); raviotta Calogero (ka Kuntisa/Pa) Tata e arra, poezi; Gli Arbresh in Lombardia, cronaca (12/79); Associazione culturale a Contessa Entellina / Comunit degli Italo-Albanesi a Milano, cronache (13/80); redaciona Il nostro impegno, editoriale; Riviste in redazione (1/72); Lettere in redazione (Emil Kastrioti, Jakup Ceraja, Giovanni Puppo); Perseverare, editoriale; Il corso residenziale di lingua albanese / Personale di pittura di Grobi / A San Basile, discussi i problemi italo-albanesi, cronaca; Costantino Mortati, vicepresidente della Corte Costituzionale; Libri e Riviste in Redazione (2-3/72); Lettere in Redazione (Emil Kastrioti, Lec Shllaku, Ludovico Colacino, Hava Hoti/Flutura Ibrani, papas Antonio Bellusci, Franco Basile/Di Giorgio Francesco, Giampietro Emmanuele, Nino Rusciano); La Lingua e gli Arbresh; In margine al Seminario di Cosenza, idee e fatti / Una iniziativa del Consiglio Comunale di San Demetrio Corone / Sempre sul Pollino / DallAlbania / Da Civita / Da Palermo, cronaca; Movimento Culturale Arbresh; Dati statistici sui paesi Arbresh; Libri e Riviste in Redazione (4/72); Lettere in Redazione (A.I.D.L.C.M., Ullmar Qvick, Gustavo Buratti, Pierino Pisarri, Maria Delfina, Mihal Hanxhari); Dopo un anno: qualche riflessione, editoriale; Ricorrenza del LXX Anniversario della morte di Girolamo De Rada; Una penna al servizio del Mezzogiorno / Quando lelettronica minaccia la tradizione / A Lungro: Corso di Lingua e letteratura Albanese, cronaca; Libri e Riviste in Redazione (5/73); Lettere in Redazione (Mink Randelli, Michele Jannelli, Vincenzo Goletti Baffa, Sepa Katapanit, Mahmud Hysa); De Rada e noi, editoriale; Non esageriamo!; Libri e Riviste in Redazione; Cronaca (6-7/73); Lettere in Redazione (Karmenui Stamile, Muraglia Silvia, Enxin/Vincenzo Golletti); Editoriale; Nj her.., prrallz ka Puhriu (dallarchivio di Zri); Un editoriale sbagliato; Ejanina, Vllamja 1975, cronaca; Mozione conclusiva Corso Aiadi di Guardia Piemontese 23-29 novembre 1975, cronaca; Aiadi: Bando di concorso per gli alunni delle scuole dellobbligo dei Comuni albanofoni dItalia, sul tema: Ricerche sulla cultura arbreshe del mio paese, cronaca; Besa 76, cronaca; Discussione, a Spezzano A., su decreto legge insegnamento albanese, cronaca; Indagine antropologica sugli Arbresh, cronaca; Anno Santo 1975, cronaca; Libri e Riviste in Redazione (8/74-75); Lettere in Redazione (Nijazi Suloglu, Ludovico Alberto); IV Centenario del Collegio Greco di Roma; Alla ricerca dellonda libera, a S.Demetrio Corone; Parrocchia di Rito Greco a Cosenza; Corso di lingua e cultura albanese a Ejanina; Artigianato albanese a Ejanina; Marted di Pasqua a Civita; Regione, a te la parola!; In attesa del placet regionale, un esempio da seguire, da S.Giacomo di Cerzeto; Un ponte di cultura con gli Shqiptar; La tradizione a Frascineto ha 500 anni ma non li dimostra; Personalizziamo i giovani arbresh; Speriamo che sia la volta buona; Una zucca caricata a salve, a Frascineto; Schermo Kosova, cronache; Libri e Riviste in Redazione (10/77); Lettere in Redazione (Saverio Leggio, Antonio Sinishtaj, Carmine Stamile); Nuovo Consiglio Centrale dellAiadi / Una parrocchia
pagina 23 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe njzetetre

greco-bizantina per gli Arbresh di Cosenza / Accordo tra i sindacati confederali della Scuola e i rappresentanti delle minoranze linguistiche in seno al Cnpi / Pasqua 1978 a Frascineto: concorso di Poesia per ragazzi e manifestazione folkloristica, cronache; Francesco Di Vasto: Castrovillari Antica, recensione; Libri e Riviste in Redazione (11/78); Se il sangue non si annacquato, editoriale; Lettere in Redazione (Mario Ferraro Brasacchio: Lettera aperta agli Italo-Albanesi), Nijazi Suloglu, Ullmar Qvick, Plinio Zilli, Leonardo Lala); E morto Jakov Xoxa / Il premio Balzan a Madre Teresa / Skanderbeg a Parigi / Arbresh ad Argirocastro / Prima Scuola Albanese in Canad / Arbresh in Albania e Kosova / Shoqat e re n Bruksel / Vallje 79 a Civita / Gruppo folk di Tirana in Italia / Lingua albanese in Basilicata / Un anno fa moriva G.Gangale / Lingua albanese a Civita e Frascineto / Convegno a Barile-San Costantino Albanese / Incontro-dibattito a Civita / Organismo e partito pan-arbresh / Le Vallje, cronache; // Ramazan Hysa: Fjalor i Astronomis, recensione; Niko Qafzezi: Fjalor i Bujqsis, recensione; Dom Simon Filipaj: Bibla e ilustruar, recensione; Giuseppe Ferrari: Storia della Letteratura albanese, recensione; Canti albanesi registrati in cassetta) a Chieuti, recensione; Giuseppe Gangale: Arberisca IV, recensione; F.Di Vasto: Per Castrovillari, recensione; K.Kandreva: Shpirti i Arbrit rron, recensione; I Trovieri, antologia, recensione; La Chiesa Ortodossa dAlbania, num.spec.Oriente Cristiano, recensione; Kalendari i Arbreshvet, recensione; Francesco.Fusca: F.Cassiani e A.Ribecco, recensione // Libri e Riviste in Redazione (12/79); Lettere in Redazione (Lec Shllaku, Alicia Bodily, Gjon Gjomarkaj, Calogero Raviotta, Giorgio Marano) // A Madre Teresa di Calcutta il Premio Nobel per la Pace / Circolo culturale-ricreativo a Ejanina / Circolo Vincenzo Dorsa a Frascineto / Coordinatore delle Biblioteche Arbreshe / 3* Settimana di Cultura albanese a S.Demetrio Corone / Lingua Albanese a Frascineto e Civita / Strade albanesi a S.Cristina Gela / Scuola Albanese in Grecia? / Associazione a Piana degli Albanesi / Albanesi a Schiavonea / 60 Anniversario Istituzione Diocesi di Lungro / Sperimentazioni di Educazione Linguistica Arbreshe / E morto padre Giuseppe Valentini / Sht.K.Gjeovi, nel 50 anniversario della morte / Visita del Papa a Grottaferrata / Terremoto in Albania-Kosovo / A Prishtina il 6 Seminario di Cultura Albanese / Eqrem abej compie 70 anni / Aleksander Moisiu, nel centenario della nascita / I Convegno calabro-arbresh / Aiadi e organismo unitario / Il rilancio dellUcia / Il Governo non conosce gli Arbresh / Associazione Kundisa a Contessa Entellina / Seminario di studio a Frascineto / XVI centenario della morte di San Basilio / Centenario della nascita di A.Xhuvani / il 20 aprile 80 tutti a Ejanina, cronache // Libri e Riviste in Redazione / Curiosit culturali del 1978-79 poeti arbresh sulla stampa albanese (13/80); Un decalogo per gli Arbresh, editoriale / Lettere in Redazione (S.T.Gabrani, Gjek Gjonlekaj, Lino Braile) / Libri e Riviste in Redazione (14/81); rugiano Lorenzo (ka ifti/Cs) Dica mendime mbi gjuhn arbreshe (13/80); rusciano Nino (ka Kastrnexhi/Cs) Flamuri (11/78); Saccomanno Annamaria (ka Ferma/Cs) Firmo, monografia (dalla sua tesi di laurea) (5/73); Santarcangelo Maria Luisa (ka Shn Marcani/Ta ) Fjal t urta ka Farneta (dalla sua tesi di laurea) (11/78); Schir Giuseppe Di Maggio (ka Hora e Arbreshvt/Pa) Lirim, poezi (10/77); Schittini rosa (ka ifti/Cs) Dica mendime mbi gjuhn arbreshe (13/80); Scirchio papas vittorio (ka Shn Vasili/Cs) Biri shkaprdar, traduzione in arbresh di un brano del Vangelo (6-7/73); Selvaggi Giuseppe (ka Kasana/Cs) Antonio Grobi: da una lettera di Giuseppe Selvaggi (4/72); Selvaggi papas vincenzo (ka Purilli/Cs) Niku dhe bretkosa, prrallz (1/72); Il soldato albanese, di F.A.Santori; Djemt e ubrihut, poezi; Kopshtari, Delmiri; Epistolario arbresh; Lozje djemsh / Beku beku / Pulza / Cimb cimbiku; (2-3/72); (a cura di -): lettera di Achille Parapugna, Breka (V.Fabbricatore ka Shn Sofia), Birthi i mms (filastrocca ka Mbuzati); Nm (4/72); Gjegjza/Indovinelli (5/73); Filastrocche, da Macchia Albanese (8/74-75); Indovinelli (10/77); Serra Alessandro (ka Spixana/Cs) S.Adriano, la celebre chiesa dei Basiliani di Calabria (4/72); Sinishtaj Ndue Antonio (shqiptar) Una lettera, poesia (11/78); Solano papas Francesco/Dushko vetmo (ka Frasnita/Cs) Tregim veror (8/74-75); Francesco Antonio Santori e il teatro albanese; Para ders, poezi (10/77); Pranver, poezi (11/78); Lluka Perrone: Drrudhez, recensione (11/78); Qeni i fqinjit, fabul (12/79); Lisi, nj fabul (13/80); Un dono dallAmerica: America Meravilhosas di Lino Braile, recensione; (14/81); Stamile-Candreva (ka Shn Japku/Cs) Intervento al Seminario di Studi per insegnanti e Cultori italo-albanesi (4/72); Stamile Carmine (ka Shn Japku/Cs) Vjershe, da San Giacomo di Cerzeto (8/74-75); Prralla e Vangjervet
faqe njzetekatr Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 24

(10/77); Bie shi, rrfim / Vjeshra ka Shn Japku (13/80); Suloglu Nijazi (kosovar n Stamboll) Zri i Arbreshvet, poezi (8/74-75); Qndress Arbreshe, poezi (12/79); Tamburi Francesco (ka Shn Vasili/Cs) Aneddoto (tratto dalla tesi di laurea di Tamburi Luigina) (8/74-75); Tamburi Luigina (ka Shn Vasili/Cs) San Basile, monografia (dalla sua tesi laurea)(8/74-75); Tocci Gennaro (ka Vakarici/Cs) Amuri i par (I), poezi (13/80); Amuri i par (II), poezi (14/81); Troccoli Luigi (da Castrovillari/Cs) Giovanni Chirillo e la sua pittura; Pollino: boutade o realt?, cronaca; Tommaso Marotta, Paradiso Meridionale, recensione (5/73); vicchio Dante (ka Firmoza/Cs) Ungirnjoti e Firmozjoti ngitin, rrfim (dalla tesi di laurea di Catanese Ermelinda) (11/78); vorea ujko (ka Frasnita/Cs) Shih: Bellizzi papas Domenico zuccaro Antonio (ka ifti/Cs) Ciporri e Strafatoi, poezi (dalla tesi di laurea di Diana Filardi) (10/77); zuccaro kate (ka ifti/Cs) Atij, poezi (4/72).
Tekstet e Z.A., t shkruar arbrisht o shqip, jan t shnuar n korsiv.
(+39) 0981-32539 - jetarbreshe@libero.it
www.agm.calabria.it
pagina 25
faqe njzetepes
SIMBJET KUJTOMI ...
Ishi viti 1956, e para dit t muoit otbrit, kur tata m zuri pr dore at menat e m qevi ka nj shpi patej kaha dreposhti, kisha pes vjet e gjims. Sa m luri prora kon prap e kur pa ke dharasohshi m shkavi nj lot, ndrose ishi e para her vjetsha vetm ndramesna aq tkrshterve panjohur, isha si zog pilindaq, e zmbra dish m shkulshi ka trmbasa. Sa hira bashk me tjerit gjalletra ka kjo shpi, na dolli prpar nj cop burr me nj gaz i holl e me di s t plot shklqejn si illaz: ishi Mjeshtri, i thojn Ettore Frate. Mjeshtri u nis t foli me nj gjuh ng njihja e u e vareja grikhapt: ki kjeti i pari burr m gjuftovi shekullin: sa isht i bukur, sa isht i shumtuor, sa isht i madh. Nj mbrma, kur isha xha trim e di tecja vetm, e kumbrdova ka nj fest, harrova kush ki tvi kuror, e rrijtm bashk nj bukur kohe e folm nj shekull. Vet dhshplqehshi ke gjuha arbreshe ng folshi m gja i pari e m pjesi si mund bjm te mbajm gjall; u mbava, mbava e p tbridhja i tha: E me cil do te z, kolpa isht joti na msove kt gjuh e rre e na prore lt. Edh nd bridhja, pa ke vet u vjet ca lig, ndrose ndjevi ke gjagj ishi e frtet brnda atirve fjal, e me at di si t plot i shklqejn si illaz m u prgjegj me rraj e me dhur, me nj shekull rraj e nj shekull dhur: Ke ligj, ki t me kisht kputur kt gjuh kur ju msoja!. At pak fjal m u vjetn ngjitur ka ballt: fare ke te diji e ke te dishi, vet u nis t na thai rrnjnt. Skolla bri shum mir pse na hapi shekullin, ma na nxorri ca heret dica gjak arbresh. Simbjet bn njqind vjet dhon Etri u le. Shkovn pak? shkovn shum? Nge di; di mse ke at di si plot me drit i kam po ktu prpar. - Rrim mir Mjeshtr, rrim mir!
(Rur/Cb - 1913-1990)
Dh o n Et ri
Giovanni Frate
nga Ruri (Cb)
vangjeli + Fjalor
(t Emanuele Giordano - s)
Ccp. nr. 12994760 Associazione Culturale Jeta Arbreshe 87010 Eianina / Purill (Cs)
faqe njzetegjasht
uro 30
DON eTTOre - Era lanno 1956, il primo giorno dottobre, quando mio padre mi prese per mano quel mattino e mi port in una casa verso la parte bassa del paese, avevo cinque anni e mezzo. Non appena mi ha lasciato ho girato la testa allindietro e quando ho visto che si allontanava mi scivolata una lacrima, forse era la prima volta che rimanevo solo tra tante persone sconosciute, ero uccello implume, e il cuore mi si voleva divellere dalla paura. Appena entrato in questa casa, assieme agli altri ragazzi, ci venuto avanti un pezzo duomo col sorriso lieve e con due occhioni che risplendevano come stelle: era il Maestro, si chiamava Ettore Frate. Il maestro cominci a parlare in una lingua che non conoscevo ed io lo guardavo a bocca aperta, questo stato il primo uomo che mi ha fatto conoscere il mondo: quanto sia bello, quanto sia brutto, quanto sia grande. Una sera, quando ero gi giovane e sapevo camminare da solo, lho incontrato in una festa, non ricordo chi doveva sposarsi, e siamo stati insieme per un bel po e abbiamo parlato un mondo. Lui si dispiaceva che la lingua arbreshe non si parlasse pi come prima e mi domandava come potessimo fare per tenerla viva; io tenni, tenni e per scherzo gli dissi: e con chi te la vuoi prendere, la colpa stata tua che ci hai insegnato questa nuova lingua e ci hai trasformati in latini. Anche se scherzavo, vidi che ci rimase un po male, forse aveva percepito che qualcosa di vero ci fosse dentro quelle parole, e con quei due occhioni che risplendevano come stelle mi rispose con rabbia e con dolore, con tanta rabbia e tanto dolore: hai ragione, avreste dovuto tagliarmi la lingua quando vi insegnavo! Quelle poche parole mi si sono stampate in fronte: senza saperlo e senza volerlo, cominci proprio lui a seccarci le radici. La scuola ha fatto molto bene perch ci ha aperti al mondo, ma ci ha fatto perdere man mano un po di sangue arbresh. Questanno fa centanni che don Ettore nato, sono trascorsi pochi? sono trascorsi molti? Non lo so; so soltanto che quei due occhioni pieni di luce li ho sempre qui davanti. - Stammi bene, Maestro; stammi bene!
Ndse do t shkruani arbrisht mbi
(+39) 0981-32539 / jetarbreshe@libero.it

pagina 26
Jeta Arbreshe
Z o ti Anxhu ll B asi le , prif ti G je lit

U le Pllatn ndr 31 t marsit 1813 ka Ndoni dhe Basile Llua. Ai studhjrti ka Seminari italo-arbresh t Shn Adrianit n Shn Mitr (n 1829 njera ka 17 vjesht 1841) e ktu kle shok (n 1833) i poetit arbresh t madh Girolamo De Rada. Pas kle i bnur prift, ndr 17 t llunarit 1841, zeskat e bn priftin ka katundi i tij si ekonom famullitar. Ai qindroi te qo famulli njera ndr 31 t Shn Mitrit 1847 (ndr 17 t llunarit sht nmnartur kriaprift i Pllatnit) dhe psana shkon Anapul, pr dispozicjon e Peshkopit s tij, Imzot Michele Bombini, ku sharben si msues privat pr t bilt e markezit Lignola dhe kur kish pak mot libru/lir gjandaj me mikun e tij, si vlla, De Rada rrij atje. De Rads i kish sjellur dica knga arbreshe t mbjedhura ndr Pllatanjotvet e ndr t tjera katunda ' flisan arbrisht, t' ilat De Rada vet i priri l'tisht. Ka 27 njera ndr 29 t janarit 1848 Basile, ka qo itat, merr pjes ka tundja kryengritse lliberale kundr Borbonvet e si krei i studentvet, ishan e bjan fest pr shpalljen/dikiaracjnan e Kostitucjons s re dhnur ka rregji Ferdinando II, eci ndpr rrugt e itats tue anangsur plebenjt t kundrt t prshndesjn flamurin trekullurash edhe ti ipjan besn pr rispetin e Statutit t ri. Shkrajti tragjdhjan Ines De Castro dhe mbjodh e shkrajti shum poes t tjra, n gluhan arbreshe dhe ltisht. Vdiq i ri (nd' llunar 1848) n spitallin e Pashrueshm pas u kish smur me nj frev a keq. OPrAT - Basile shkruajti ca opra letrare t ndrishma, dhe arbrisht, shum ndr at ishan poes, ca jan pashtipur dhe ca nng gjndan. Basile shkruajti ndr vitrat 1834-1847, ka nj' mot ku zeskaj tundja letrare e Rilindjas, ' doj t'mbidh lirin dhe identiteti nacjonalle e popullit arbresh/shqiptar; nj t' elur nacjonallizm lliberalle dhe besan e thell n mundjan e poesis:
SIMBJET KUJTOMI ...
(Pllatan/Cs - 1813 - 1848)
kostandin Bellushi
ka Pllatani (Cs)
Jan kto/Le elenchiamo: Ines de Castro (tragedia), tipografia Trani, Napoli, 1847; Inno per lincoronazione della Vergine Ss.Ma del Pilerio, tipografia Giuseppe Migliaccio, Cosenza, 1836; Raccolta di canti popolari albanesi (dal 1847-48), Cosenza, 1850; Le nozze di Skanderbeg, (Archivio di Stato-Tirana (fondo De Rada); Lutje pr t njten e madhe (Preghiera per il Gioved Santo); 17 Lettere scritte in italiano e inviate a G. De Rada (dal 1836 al 1847), Archivio di Stato-Tirana (f. De Rada, dossier 54, fogli 71-90).
PAPS ANGeLO BASILe, IL PreTe DeL GALLONacque a Plataci il 31 marzo 1813 da Antonio e Basile Lucia. Studi al Seminario italo-albanese di SantAdriano a San Demetrio Corone (dal 1829 al 17 settembre 1841) dove fu compagno (nel 1833) dellillustre poeta arbresh Girolamo De Rada. Dopo essere stato ordinato sacerdote, il 17 luglio 1841 prende avvio il suo ministero pastorale nel suo paese in qualit di economo curato. Rimane in Parrocchia fino al 31 ottobre del 1847 (Il 17 luglio del 1847 viene nominato arciprete di Plataci), e poi si reca a Napoli, in seguito ad una disposizione del suo Vescovo, Monsignor Michele Bombini, dove espleta il servizio di precettore ai figli del marchese Lignola e nel tempo libero sincontra con lamico fraterno De Rada, ivi residente, al quale aveva portato alcuni canti arbresh raccolti dalla viva voce della gente di Plataci e di altri paesi albanofoni che poi lo stesso De Rada traduce in italiano. Dal 27 al 29 gennaio 1848 il Basile, nella citt partenopea, partecipa ai Moti insurrezionali liberali contro i Borboni e a capo di una doppia fila di studenti, festanti per la promulgazione della Costituzione concessa dal re Ferdinando II, .gir per le vie della citt costringendo la plebe avversa a salutare la bandiera tricolore e a giurare fedelt al nuovo Statuto. Scrisse la tragedia Ines De Castro, inoltre raccolse e scrisse altre poesie in lingua albanese e italiana. Mor giovane (luglio 1848) nellospedale degli Incurabili dopo essersi ammalato di febbre petecchiale. Le OPere - Il Basile ha composto varie opere letterarie, anche in lingua albanese, molte delle quali in poesia e alcune di esse sono ancora inedite o irreperibili. Le ha scritte tra gli anni 1834-1847, in un tempo in cui si sviluppava il movimento letterario e poetico della Rilindja (Rinascita culturale arbreshe), che intendeva recuperare la libert e lidentit nazionale del popolo albanese; un acceso nazionalismo liberale e la fede profonda nel potere evocativo della poesia.
j e TA A r B r e S H e
krkON kOrrISPONDeNTe/ NDr kTA kATuNDe :
Sndahstin (Pa), karfic e Puhri (kr), vin e Andall (Cz), Frasnit, ivit, kastrnexh, Qan, Marr, Strigar, Shn Mitr, Mbuzat, vakaric, Picil (Cs), Barill, zhur, Shn kostandin (Pz), kmarin, Portkanun (Cb)
Telefononi o shkruani Drejtorit: 0981-32539 / e-mail: jetarbreshe@libero.it

pagina 27
faqe njzeteshtat
Dy priftra e nj Peshkop, Frasnjot
SIMBJET KUJTOMI ...
Antonio protopapas Bellusci
Studiuesit arbresh dhe revista Jeta Arbreshe, n kt vit, kujtojn 180-vjetorin e vdekjes s Mink Bellusci, peshkop me titul i Sinops dhe kryetar i Kolegjit Shn Adrianit n Shn Miter Korone, bashk me 190-vjetorin e lindjes s vienx Dorsa, prift dhe studiues atdhetar i njohur, edhe me 100-vjetorin e lindjes s Sep Ferrari, prift dhe studiues i njohur n albanologji dhe n bizantinologji. Tre klerik t shquar t lindur dhe t varrosur n Frasnit, katund arbresh n krahinen e Koxences n Kalabri. V.Dorsa dhe S.Ferrari jan t permendur dhe n Fjalorin Enciklopedik Shqiptar,v.I, Tiran 2008, f.506 dhe f.660. Veprimtaria e tyre fetare bizantine, arbreshe kombtare, kulturore, politike dhe ekumenike sht shum e thell dhe e gjer. Jan tre prfaqsues t shquar n nj livel shum t lart. Dhe shum studiues kan shkruajtur mbi veprat e tyre. Pr kt n kt shkrim kujtimor t shkurtr ne duami t sjellim ktu vetm nj nderim t vogel dhe me mirnjohje, ture nnvizuar kontributin e tyre pr t mirn e Arbris. Studjoi filozofi dhe teologji n Kolegjin Korsini n Shn Benedhit Ullano. N vitrat 1796-1798 msoi gjuhen greqishte te Kolegji Shn Adrianit. Studioi dhe n Napul dhe u gjnd nd mes disa kryengritje politike. N vitin 1807 sht i meruar peshkop, me titul i Sinops, dhe kryetar i Kolegjit Shn Adrianit, ku vdiqi n vitin 1833. Nuk shkruajti asnj liber, por veproi si pedagog i madh n reformimin t rregullors s brndshme t Kolegjit dhe n edukatn qytetare dhe kombtare t rinis arbreshe. G.Tocci(1827-1916), arbresh deputet n Parlamentin italian, shkruan : Nn drejtorin e mons. Mink Bellusci, koha e historis s Institutit mund t quhet klasik dhe epik pr influenxen t madhe q pati n historin e prkohshme t levizjes politike t Kalabris. Qendr e rendsishm, shkruan Jup Kastrati, arsimor e kulturor i Arbreshvet t Italisktu e filloi punn edhe A.Xhuvani si profesor i gjuhs shqipe n vitin shkollor 1906-1907. Idet illuministe q vijn ka revolucioni francez si liri, barsi dhe vllazri dhe idet t romantiizmit evropjan ishen t mirpritura te Kolegji. Dhe kjo ideologji e re hapnej preskpetiva t rea pr Arbrin dhe pr Kalabrin. Serafino Groppa shnon se Bellusci-t i interesonte shum se nxnsit e Kolegjit mos t humbin kurrmadhsin e Atdheut. Gjith klerikt dhe laikt q kishen studiuar te ky Kolegj kishin njohje t mira t gjuhs greke dhe t kulturs arbreshe. Kolegji ka ruajtur besnikrisht ritualin bizantin grek dhe tipikonin e Konstandinopojs. N kishat kishen libra liturgjike n gjuhen greke t botuar n Veneti. Te kolegji studjojn arbresht ka gjith katundet tan dhe n zmrat e tyre dhe n mendjet ish gjithmon e gjall ndjenja kombtare dhe dashuria pr gjuhn dhe pr kulturen arbreshe. Lufta e ashpr, shkruan M.F.Cucci, q ata gjithmon kan mbajtur pr ruajtjen e tradhits bizantine kundr tentativet t ndryshme latinizmi doj t thonej mbrojtjen jo vetm pr identitetin t vet kishtare por edhe pr identitetit t vet etnik-kulturor n pergjithsi t vlersimeve t saj. N t gjitha fjalimet ishte e perdorur shprehjaKombsia Shqiptare(La Nazione albanese), ashtu si na dfton mir edhe V.Dorsa, q i kushton librin e tij t par n vitin 1847:Kombit tim, i coptuar dhe i ndar, por nj. Me kt shprehje ishen t njsuera shpirtrisht t gjitha komunitet arbreshe t emigruara n Itali si edhe ata n Atdhe. Ndarja dhe coptimi jon gjeografik kishte njsin dhe bashkimin tek perdorimi i gjuhs arbreshe dhe tek praktika rituale t ritit bizantin-grek. N do prshndetje e prditshme, kur nj arbresh prpiqej me nj ka njeter katund, thonej kto fjal magjike:Gjaku in i shprishur, ture rikujtuar kshtu t njjten rrnj etnike t prejardhjes historike t shperngulve. do arbresh n mergim me kto lidhje shpirterore jetonte n shpirt dhe punonte me kt ndjenje kombtare. Kjo kombsi etnike shpirtrore dhe jo gjeografike pmblidh Atdheun e par, kujtimin e varrezavet t parve, gjuhn arbreshe, rapsodit t lashta me luftn e Sknderbeut kundr osmant, besimin e kishs orthodokse dhe ritualin e Konstandinopojs, zakonet popullore, kulti in pr zakonet familjare dhe pr vallet historike. Ktu sht madhsia e peshkopit M.Bellusci. Magjistrati F. Dorsa (1799-1865), i jati i V.Dorss, n fjalimin i prmotshm, shkruan se Kolegji nn drejtorin e Bellusci-t ishte Arka e shejte, nderi, azili dhe shpresa t shqiptarve. Mons.M.Bellusci, shkruan J.De Rada, ishte ngushllim dhe shklqim njj populli i dhmbshm Patriku i Kishs t vllezrve arbresh me ritin grekPeshkopati i mons. Mink Bellusci-t ishte si Kurora e popullit t Sknderbeut. Ka kjo ndergjegje kombtare lindi veprimtaria eroike arbreshe per rilindjen italiane dhe pr
faqe njzetetet Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 28
frasnjot, prifti i Frasnits (Cs)
1. Peshkop Mink Bellusci (1874-1833)
krijimin t abetarit shqiptar n vitin 1908 dhe t shtetit shqiptar n vitin 1912. 1a. Disa studime mbi M.Bellusci
SIMBJET KUJTOMI ...
BELLUSCI A., , La figura e lopera di mons.D. Bellusci (1774-1833), Lidhja, 8, 1983, f.140-14; IDEM, La parrocchia bizantina SS.Maria Assunta di Frascineto - Storia, rito, cronaca.letteratura (1490-2009), Frascineto 2009, f.32-35; IDEM, Mons.D.Bellusci e la nascita della coscienza albanese nel Collegio italo-albanese di S.Adriano, Il Veltro, 2-6, 2012, Roma, pp.117-137; CUCCI M.F., Il pontificio Collegio Corsini degli Albanesi di Calabria, E.Brenner, Rende 2008; DORSA F. (1799-1865), Elogio funebre per mons.Domenico Bellusci (1833), Lidhja/Lunione, Frascineto, nr.49/2003, f. 1654-166; GROPPA S., , Gli Italo-Albanesi nelle lotte dellIndipendenza, Bari 1912); DE RADA G., Alla memoria di mons.Domenico Bellusci vescovo di Sinope in San Adriano morto li 2 marzo dellanno 1833. Orazione funebre di Gerolamo De Rada da Maki, Napoli 1838; GIANNONE P., Un Collegiale davanti alla tomba di mons.D.Bellusci, Cosenza 1837; LOMBARDI A., Biografia d.Bellusci, Cosenza 1844; TOCCI G., S. Elmo ed il Collegio italo-greco in Calabria, Torino 1877).
Prift arbresh me ritin bizantin- grek, i lindur nga Vittoria Bellusci (e mbesa e peshkopit M.Bellusci-t) dhe Frangjisk Dorsa, magjistrat. Studioi te kolegji Shn Adrianit dhe te Kolegji Grek n Roma. N Frasnit hapi nj shkoll pr rinin arbreshe n vitin 1845. Botoi vepren e tij madheshtoreRicerche e pensieri sugli albanesi(1847), e cila dallohet, shkruan Q.Haxhihasani n Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, Tirana 2008, pr pasurin e t dhnave historike, gjuhsore, folklorike, etnografike, letrareVepra karakterizohet nga ndjenja atdhetare dhe besimi n t ardhmen t Shqipris. Persekutimi i ashpr kundr tjatin e tij, magjistrat Frangjisk Dorsa, i dnuar me 19 burg n vitin 1852 pr konspiracion antiborbonike, pengoi rnd aktivitetin letrar t Vienxit,iI cili shkonte n burgjet e Kozences dhe t Napulit pr t vizituar dhe t ngushlluar tjatin. N librin tim Regesto jan t botuara kto letra nga burgjet t derguara nga i jati tbirit. V.Dorsa kishte lidhje miqsie me J.De Rada dhe me papas Bernardo Bilotta (1845-1918), shkrimtar i njohur dhe famullitar n Frasnit. N vitin 1860 i jati lirohet nga burgu dhe V.Dorsa sht i mruar profesor i gjuhs greke dhe latine tek Liceu Klasik B.Telesio n Kozenca, ku msoi deri n vitin e vdekjes n vitin 1885. Botoi libra mbi studime etimologjike dhe mbi zakone popullore. N vitin 1869 prktheu arbrisht dhe botoi n London Vangjelin e Shn Mateut. Botoi artikuj politik, ekonomik dhe letrar n organet e shtypit kalabrez dhe arbresh. V.Dorsa ka qn nj prift arbresh gazetar shkrimtar arbresh i jashtzakonshm pr kultur dhe pr mbrojtjen t besimit orthodoks dhe t ritit bizantin tek arbresht. N shekullin XIX ai shkelqen me nj drit t veante m shum se t tjeret, sepse ai me shkrime dhe me veprime luftoi kundr sundimin e Borbonve. Familja Dorsa fitoi luften me Garibaldi-n. V.Dorsa tek Liceu B.Telesio n Kozenca ishte udhheqsi m i rndsishm i rinis arbreshe, q shkojn pr t studiuar atje. 2a. Botoi
DORSA VINCENZO, , Su gli Albanesi-Ricerche e pensieri, Napoli 1847; Idem, Sulla poesia albanese, Il Calabrese, Cosenza, 14, 1844, f.111; Idem, Le nozze albanesi, Il Calabrese, Cosenza, 15, 1844, f.3; Idem, Studi etimologici sulla lingua albanese messi a confronto con la latina e la greca, Cosenza 1862; Idem, Il Vangelo di San Matteo tradotto dal greco nel dialetto calabro-albanese di Frascineto, Londra 1869; Idem, La tradizione greco-latina nei dialetti della Calabria Citeriore, Cosenza 1876. BELLUSCI A., , Dati biografici e documentati su V.Dorsa, Lidhja/LUnione, Cosenza, nr.2,1981, f.10; Idem, Le vicende della famiglia Dorsa di Frascineto-Cronaca di Achille Dorsa, Lidhja/Lunione, nr.31, 1994, f.1100; nr.33, 1995, f.1166; nr.34, 1995, f.1205; nr.40, 1998, f.1385-1391; Idem, Dy dorshkrime anonime paraderadiane me kng popullore arbreshe, Lifhja/Lunione, Cosenza, 6, 1982, f.127-128; Idem, Regesto-Manoscritti dArchivio nella Biblioteca Internazionale A.Bellusci di Frascineto, Frascineto 2007; Idem, , La parrocchia bizantina SS.Maria Assunta di
pagina 29 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe njzetennd
2. Papas vienx Dorsa (1823-1885)
2b. Disa studime mbi v.Dorsa
Frascineto-Storia, rito, cronaca.letteratura (1490-2009), Castrovillari 2009, f.82-84; CASSIANO D., , Dorsa e la storiografia arbreshe, Katundi Yn, Civita, nr.21, 1976, f.23; Idem, V.Dorsa e le tradizioni popolari italo-albanesi, Zjarri, S.Demetrio Corone, nr.1, 1977, f.31; SHUTERIQI DH., , Shkrimet shqipe, Prishtin 1978, f.228, f.256, f.270; SOLANO F., , V.Dorsa e la traduzione del Vangelo di S.Matteo nella parlata albanese di Frascineto, Il Bollettino della Badia Greca di Grottaferrata, 1975, f.137.
SIMBJET KUJTOMI ...
3. Arkimandriti Sepmaria Ferrari (1913-1990)
Mbaroj studimet universitare n Roma. Famullitar n katundin arbresh Pllatan (1937), n Frasnit(1939) dhe midis komunitetit grek dhe arbresh n Bari (1957-1990). N univesitetin e Barit msoi gjuh dhe letrsi shqiptare, dhe n fakultetet ekumenike n Bari dhe n Palermo mbajti msime teologjike. Jorgo Bulo shkruan mbi kt n Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, Tian 2008, f.660:Ka qn delegat n Kongresin e Drejtshkrimit n Tiran n 1972. N vitrat 1957-1964 bashkpunoi me prof.E.Koliqi dhe botoi n Shejzat t paret artikuj albanologjik, si edhe n Bulletinin e Grotaferrates (1964) botoi kt artikul:: Vita italo-albanese nel 700-Una vertenza di Diritto Bizantino tra Michele Bellusci (1754-1806) e Pietro Pompilio Rodot (1707-1789). N revisten Oriente Cristiano, Palermo, n vitrat 1964-1987 botoi artikuj mbi sakramentet dhe mbi ligiet t Kishes bizantine. N vitin 1965 shkoi pr her t par n Shqipri dhe n revisten shqiptare Drita, Tirana maj 1965, thot:N Kruj prpara monumentit t Skanderbekut i luta tInzoti t ruajn gjithmon Shqiprin si e ruajti Skanderbeku me at shpat t fatosur. Arbresht kudo gjnden t shprishur jan t gzuar mbi prparimet q bri dhe bn, si jan t bindur se me gjith shkollat u hapen me kulture Na Arbresh i urojem Shqipris t marr sot vendin e saj nd Evrop si ish me Skanderben. Veprimtaria letrare e Papa Seps u lidh me albanologjin. N kt fush ai ka merita t mdha, sepse sht i pari q hapi rruga t rea dhe zbuloi dokumente dhe dorshkrime historike me rndsi gjuhsore dhe juridike dhe muzikore bizantine.Si ekumenist mbajti lidhje t ngushta me Patrikun e Konstantinpojes Atenagora si edhe me shum mitropolit orthodoks n Greqi, Romani, Bulgari. Studimet dhe botimet e tija n fushen e Liturgjis dhe t ritit bizantin jan shum t muara edhe nga orthodokset. Ka qn prifti m i madh n Eparhjin son pr dituri n bizantinologji dhe pr veprimtarie shumanshme n albanologji. Mbi varrin e tij, n Frasnit, sht ky shkrim shqip, greqisht, italisht:Se e si do Perndia.
FERRARI GIUSEPPE, Kendime tshejta shqip tFrasnites qytet italo-shqiptar tKalabris, Castrovillari 1941; Idem, Kaljimere, Castrovillari 1946; Idem, Rapsodie e scene di vita degli albanesi di Calabria, Cosenza 1959; Idem, Giulio Variboba e la sua opera poetica albanese, Bari 1963; Idem, Canti Albanesi - Raccolta di Michele Bellusci del 600 , Lecce 1963; Idem, Grammatica Albanese - Parte I - Fonetica e Morfologia, Molfetta 1971; Idem, Storia della Letteratura Albanese-Dagli inizi al 700, vol. I,Bari 1978; Idem, I miei colloqui con Atenagora I, Oriente Cristiano, n. 1-2 /1973, pp.156-176; Idem, Gli italo-albanesi fra Costantinopoli e Roma, Nicolaus, IX, Bari 1981, p.355; Un manoscritto inedito albanese di V. Dorsa,Universit di Bari, 1985, pp.199-226; Donna e chiesa nel pensiero del Crisostomo, Oriente Cristiano, n.1/1987, pp. 11-30. BELLUSCI A., La parrocchia bizantina SS.Maria Assunta di Frascineto-Storia, rito, cronaca.letteratura (1490-2009), Castrovillari 2009, pp.36-38; FERRARI P.Antonio, LArchimandrita G. M.Ferrari, Katundi Yn, Civita, 3, 2007, f.26; N.N., In memoria di Giuseppe M. Ferrari, Oriente Cristiano, n. 1/1991, p. 44; N.N., Biografia dellarchimandrita Giuseppe M. Ferrari, Oriente Cristiano, Palermo, n. 3/1983, p.166.
3a. Botoi
3b. Disa studime mbi Paps G.Ferrari
4. Prfundim
Bashkia e Frasnits, me revistn purilote Jeta Arbreshe, sot nderon kta priftra t shkelqier frasnjot, i bn mir Frasnits, Eparhjis s Ungrs, arbreshvet, Italis dhe Shqipris. Ata kan vepruar me nj mentalitet evropjan dhe me shpirt profetik, parashikojn shum larg. Duhet te njohmi m mir veprimtarin e tyre dhe duhet ti nderojm adhe m shum.
faqe tridhjet Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 30
Terzo Documento Convocazione dei Deputati ed altri: Composizione del documento (p. 14 recto) Carolus Dei gratia Rex Utriusq[ue] Sicili et Hyerusalem Infans Hispaniaru.[m], Dux Parm, Placenti et Castri ac Magnus Princeps Hereditar: Hetruri Servienti della Corte di questo Casale di Porcile, col pres[ent]e vi dicemo ed ordiniamo che debbiate fare ordine, e mandato alle sottoscritte persone, sotto pena di venticinq[ue] oncie d'oro per ciascuno controveniente Fisco Regio accioche per quanto hanno cara la grazia del R nostro Sig[no]re debbano, e ciascuno d'esse debba conferirsi avanti di
pagina 31 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe tridhjetenj
Secondo Documento Elezione dei Deputati: I laici e gli apprezzatori (p. 13 recto) Copia die 5.a M[ensi]s 9[vem]bris 1752 Porcile= Congregati in Publico Parlam[en]to li Mag[nifi]ci del Regg[imen]to del su[ddett]o Casale nel luogo solito del mede[si]mo, essendovi proceduto l'emanazz[io]ne de'banni fatti dal ordinario Serv[en]te con l'intervento, ed asistenza, si proposto dal Mag[nifi]co Sindaco, come dovendosi divenire all'Elezz[io]ne di sei deputati, e quattro Apprezzatori p[er] la formazz[ion]e del Catasto, percio pare ad esso Sindaco Miraglia nominare li Mag[nifi]ci Dom[eni]co, e Lazzaro di Pace p[er] deputati del primo Ceto*; Giuseppe Ferraro, e Dom[eni]co Ferraro di Pietro p[er] deputati del Secondo Ceto; Fran[ces]co Lalijnna, e Luca Miranda deputati del Ultimo Ceto: e p[er] apprezatori pare di nominare le persone del Reg[i]o Agrimensore Il Mag[nifi]co Leonardo De Santis di Castrovillari, e Francesco Groppa del Casale di Frascineto, e Dom[eni]co Masci, e Cristofaro Lapolla di questo Casale; e per la persona, che deve assistere a detti Apprezzatori p[er] scribende, non essendovi altra persona prattica a tale mestiere si da adempire da Martino Riccio Cancelliere = Quale nomina intesa dall'Infras[cri]tti Cittadini congregati, che compongono la parte pi sana del Casale, e stato da tutti lodata, ed approvata parim[en]te, et nemine discrepante, talche restano Eletti i sudetti Dom[eni]co, e Lazzaro di Pace p[er] deputati del p[rim]o Ceto; Gius[epp]e Ferraro, e Dom[eni]co Ferraro di Pietro p[er] deputati del 2.o Ceto; Fran[ces]co Lalijnna, e Luca Miranda deputati dell'Ultimo Ceto. Come ancora il Mag[nifi]co Leonardo de Santis di Castrovillari, e Francesco Groppa di Frascineto Agrimensore ed Apprezzatore respettive forastieri, e Cristofaro Lapolla, e Dom[eni]co Masci Apprezzatori di questo sud[dett]o Casale = Li congregati sono = Marco Lapietra = Giovanni Lapolla = Marzio Vizza = Antonio Scornavacca = Giuseppe Alfano = Vincenzo di Pace = Michel'Angelo Rosito = Fran[ces]co Alfano = Cristofaro Lalijnna = Dom[eni]co di Pace di Salvatore = Serafino Frega = Angiolo Fazio = Fran[ces]co Lalijnna = Vincenzo Brajle = Serafino Lapietra = M[astr]o Giuseppe di Pace = Gio:[v]Aniacovo Franzese = Mag[nifi]co Lazzaro di Pace = Giuseppe Ferraro Topano = Il B[aro]ne Dom[eni]co Morelli Gov[ernator]e = + Segno di croce di Dom[eni]co Miraglia Sindaco = Segno di croce di Andrea Blajotta Capolletto = Segno di croce di Ludovico Scornavacca Eletto = Martino Riccio Cancell[iere] La pr[esen]te copia e stata estratta del suo originale, che si conserva nell'atti di questa (p. 13 verso) universit, col quale fatto il confronto, concorda, meliori semper salvo, ed in fede Martino Riccio Cancell[ier]e
Primo Documento Elezione dei Deputati: Gli ecclesiastici (p. 12 recto) Essendosi eletto la Persona del R[evere]ndo Sacerdote D. Salvatore Di Pace p[er] deputato Ecclesiastico, affine d'intervenire p[er] parte di d[ett]o ceto; percio se ne d la notizia alli Sig[no]ri del Regimento di esso Casale affinche n[e]'abiano la notizia p[er] l'uso necesario. Porcile li 30 8bre. 1752 Io D. Giosafat Arcip[ret]e Pace ff. A 31 8.bre 1752 Presentate alli Mag[nifi]ci del Regg[imen]to dal Sacerdote, et Arciprete Sig[no]re D. Giosafat Pace, et fede Martino Riccio Cancell[lliere]
Documenti registrati dopo lo Stato delle Anime
(Riassunti e trascrizioni di documenti originali 2002-2006 Alicia Bodily)
Universit di Porcile : Dal Catasto Onciario, 1752
DOKUMENTE T HISTORIS ARBRESHE
gjak purilot (Usa)
Alicia Bodily
Noi nella Casa di nostra residenza nella giornata di dimani che saranno li sette del corrente mese di Novemb[r]e per eseguire quel cauto d'ordine della Maest Sua, e per servizio di queto publico loro sar incaricato come dette in publica conclusione per deputati, ed apprezzatori respective per la formazione del general Catasto, ed apprezzo de beni tutti posseduti nella medesima. Notificatis, ed in calce prsentis referatis in forma. Dato in Porcile li 6 9.bre 1752 + Segno di Croce di Dom[eni]co Miraglia Sindaco + Segno di Croce di Ludovico Scornavacca eletto Martino Riccio Cancell[ier]e Quarto Documento Convocazione dei Deputati ed altri: Ordini per il servente comunale (p. 14 verso) C. C. N. N. Mag.co Dom.co di Pace Mag.co Lazzaro di Pace Giusep.e Ferraro Domenico Ferraro di Pietro } di Porcile Fran.co Laleinna Luca Miranda Domenico Masci Cristofalo la Polla
(Riassunti e trascrizioni di documenti originali 2002-2006 Alicia Bodily)
Universit di Porcile : Dal Catasto Onciario, 1752 *
DOKUMENTE T HISTORIS ARBRESHE
Quinto Documento Gli uomini convocati riportano alle autorit e prestano giuramento. (p. 15 recto) Die sept[em] M[ensi]s 9.bris 1752 Personaliter constituti Mag[nifi]ci Dominicus, et Lazzarus de' Pace de Civilibus; Joseph Ferraro, et Dominicus Ferraro q.m Petri de' Mediocribus; et Franciscus L'alijnna, et Lucas Miranda de' Inferioribus hujus Casalis deputati; necnon Mag[nifi]cus Leonardus de' Sanctis Civitatis Castrovillarum Regius Agrimensor, Franciscus Groppa Casalis Frascineti, Dominicus Masci, et Cristofarus Lapolla estimatores sive' apprezziatores Electi ab Universitate Casalis prdicti in Publico Colloquio pro' conficiendo catasto eiusdem Universitatis, qui juraverunt, et juramentum prestiterunt super sacrosanctis Dei Evangelis, in manibus Universitatis, ec pro' en illis de' Reg[no], quod officia ipsis, et unimique ipsorum commissa diligenter, prudentes, et fideliter esercebunt, prce, prezio, odio, timore, grazia, vel amore remoris, fraudem, aut dolum nulliterius commitendo, necque commitendo consensiendo; et si serivent, vel eliquis eorum sciret aliquem commitendem, et impedire non posset, denunciabit illim ejdem, universitati, ad finem relationem facienda su Majestati, vel Regi Coniar et hoc sub pena periuris, et sacramenti violati, [...] Ungiarum Aurei vintiquinque per quemlibet F. R. & Et sic juraverunt infermaq. unde&, et in fidem& Martinus Riccio Cancell[ier]is
* Shih/vedi: http://abodily.tripod.com/documenti.html
faqe tridhjetedy
Mag.co Lonardo de Sanctis di Castrovill.e Fran.co Groppa del Casale di Frascineto Die 6 9.bris 1752 Antonius Ciliberto ordinarius serviens Curi hujus Casalis Porcilis, cum juram[en]to vetulit Mihi infras[cript]o, utrosq[uan]tum ordinem, omniaq[ue] et singula in ea conten[tino?], non ficasse, et intimasse supradictis Mag[nifi]co Dominico di Pace, Mag[nifi]co Lazzaro di Pace, Josepho Ferraro, Dominico Ferraro di Pietro, Fran[cis]co Lalijnna, Luc Miranda, Dom[ini]co Masci et Cristofaro la Polla personaliter rpertis in dicto Casale presentius protestibus Petro Ferraro Lena et Nicola Maria Belluscio; necno[n] Mag[nifi]co Leonardo de' Sanctis in Civitate Castrovillaru[m], et Fran[ces]co Groppa in Casale Frascineti, in fidem Martinus Riccio Cancell[ier]is
pagina 32
Nsermi i Harikjyvet * / Anselmo Lorecchio

1) Simbjet jany 170 vjety y kkur o ller (Puhar 3. 11. 1843- Romy 1824). I dhavinuer Napuh ny ligj te viti 1870; prokurator te triezha e Napulit; 1878: Deleghat i shkoghys erenzi, Mbriatik, Rokkabernard; 1880-83: nynshkruetar ty Kuvendit ty Krahinit ty Katanzarit; 1881: Kalor i ty Kurores e Italjes ecc. Ty rryfiemi gjithy ngkushty ngkusht e gjoghyn e tix na merry gjithy vendin y kemi. Mo se mo ka kjony njy burry i rond pyr lirin ty Shkjiperisy. Sotty, si singkarin dreitori Ghust, ndonjo fjety kka pushtimi i shkretues i turkavet si njy lir e gjo si njy sundim; ngky muhet ty fjitet kka lir kkury kany shkatyrruer njysi-n e Shkjiperisy. 2) Ngky muhet ty fjitet kka lir: kany shkatyrruer zhakonat, kulturyn, besen e krishtery, gjuhin e kany ndaluer sa ty mbysohex e y, mbarte e kany shpituer ty kugkuer tatrat tony y kany shkuer te Greia (Arvanityt, Arbyror) e te Italia (Arbyreshyt). 2) Pas 500 vjetty ty sundimi turk, te viti 1912 zhe e ronda ndodhje ty Shkjiperisy e ndzitu e pyrmbisur kka e para lufty e jetys. Nsermi e Lois i Harikjavet jany ddi vyghezhyr. Ghangkali ka shkruer njy boes pyr ato: Fara e Puhariut: Faryn e miry fshehnjin / mbjelat Puhar (shih: Poesie, p. 166-176). Loisi bony pjesy kka radha e boetravet arbyreshy. 3) Pakk ditty prapa lirisy e e shpaghjes e e pavarysisy vepra e ty pjakut luftytar u njohy kka veta ty shkjuar (ndritur) ty Shkjipyrisy. Ismael Kemal (muslim) i shkrueti Nsermit: Urimet tond pyr mykjynyt y kemi bashky na pyrkjehen shumy e i mbjedmi me zhomyr. Jemi miry ty kjindruer kka simpatia (tyhelkjja) e kka ty shyrbierit bashky ty mykjenit ty gjithy Arbyreshyvet (Albanezhyvet) tItalies.). Ty shyrbierit ty Nsermit y kishy zhony te kjindari i shkuer u gjatuety edhe te ki mot. Botoi: Albania: Memorandum pyr liriny e albanies. 1920; te jetri vit: Albania ka kjony e mbjedhur te Shokjata e Nazionavet. 4) Paridj te viti 1919, njy e vogkle e dyrgkuerje shkjipetary kyrkoi sa ty mbax ligjet e gjindies e sax. Kreu i dyrgkueravt te Shokjata e bashkuer ish Llall zhoti Fan Nol-i. Kka Djinevra i shrueti Nsermit: I ddashur shoku im, kamy sossur missionyn time me sues e u kuitoi nteru ata y kany ndihur, e ju jeni njo kka ata. 5) Daskalli Gabran (Engkland), te ato vjety ishy njo kka shpia ty Kjondrit ty arbyresh, mbronda shpisy ty Nsermit, te Sheshi i Sh. Janny, n 44 e i jipyx shumy nder Nsermit. Na rryfien se Nsermi ishy shok ty madhit
pagina 33
SIMBJET KUJTOMI ...
(Puhar/Kr 1843- Romy 1924)
ANSeLMO LOreCCHIO (Pallagorio 1843 - roma 1924) - 1) Questanno ricorre il 170 anniversario della nascita di Anselmo Lorecchio nato a Pallagorio il 3.11.1843 e morto a Roma nel 1824 al n 44 di Piazza S. Giovanni. Laureato in giurisprudenza, il 24 maggio 1870 Procuratore del Banco di Napoli, sede centrale di Napoli. Il 31 maggio 1878, con decreto ministeriale, nominato Delegato scolastico per i comuni di Pallagorio, Umbriatico, Verzino. L11 marzo 1879, con decreto ministeriale, nominato Agente demaniale per i comuni di Cerenzia, Umbriatico, Roccabernarda. 1880-81-82: Vicesegretario del Consiglio Provinciale di Catanzaro. Il 30 marzo 1881 nominato cavaliere dellOrdine della Corona dItalia in occasione del viaggio in Calabria delle LL. MM. il Re e la Regina. Riportare per sommi capi la sua carriera amministrativa esaurirebbe lo spazio. Fu sicuramente un grande organizzatore che ha svolto molti incarichi statali ed uno dei personaggi pi impegnati per lindipendenza dellAlbania dal giogo ottomano (turco); oggi, come ha notato il Direttore Agostino Giordano, vi sono tentativi ed iniziative turche per affermare che linvasione distruttiva sia stata una liberazione. 2) Dopo circa 500 anni di dominio turco, nel 1912 inizia la difficile vicenda dello stato albanese, di l a poco travolto dagli eventi della prima guerra mondiale. Anselmo e Luigi Lorecchio sono due fratelli. Per loro Gangale ha scritto una poesia, La buona semente di Pallagorio. (Poesie, pp. 166-176). Soprattutto Anselmo, in tutti i modi, si dedicato alla liberazione dellAlbania specie con la rivista la Nazione Albanese. Luigi fa parte della schiera poetica arbyreshe e, come albanologo, ampiamente sconosciuto; i pochi che conoscono il cognome Lorecchio, si riferiscono al pi famoso fratello, Anselmo. 3) Pochi giorni dopo la liberazione e la proclamazione dellindipendenza, lopera svolta dal vecchio lottatore fu riconosciuta da illustri personaggi dellAlbania. Ismail Kemal (musulmano) scrisse al Lorecchio: I vostri auguri pel compimento dei nostri comuni ideali ci giungono graditissimi. Siamo sicuri della simpatia e del concorso ideale di tutti gli Albanesi dItalia. La vostra opera di vecchio lottatore sar molto onorata dalla libera Albania. E lopera di Lorecchio, iniziata alla fine del secolo continu anche in questa fase. Infatti pubblic Albania: Memorandum per lindipendenza albanese, 1920; lanno
faqe tridhjetetre
prift, kka Shi Nikoghi (Kr)
papa janni Giudice
Nsermi i Harikjyvet / Anselmo Lorecchio

Krisp (arbyresh) e i nipi i kytix box piesy kka shokjata; atje vex edhe njo kka Greia (njy arvanit). Shkrueny Gabrani: Skjipetaryt y u vjetin te hora e tire, ngky patin mos njy hery myr ato y llany dheun-momy e shkuetin te Italia e te Greia e y kany dditur ty mbajin nteru ty dhezhur besen e zhakonat, gjuhyn e maghin ty dheut e momys ku ishin ller, gjo si ata y u vjetin te bregjet ty natoljes ty Adriatikut. 6) Kkur te viti 1952, prapa pesy nava, ka fituer paverysiny, mosnjo atje ka kuituer ndo njy hery sa ti hapjin dderin e momydheut ty bijvet ty sax y ishin te Italia e te Greia. Pse kyta ddo te kishin ndihur ty shyrohex ty shkreten gjindie ty Albanies e ddo ty kishy kjony vyrtety njy thaumazhje. Si ka kjony pyr Ebrerat ty shprishur te gjithy jeta y ka pruny bygkater pyr rilindjen ty Statit ty ri ty Israelit. Po mosnjo te Shkjiperia mux ty ddigkox rondysin e trimyriny pa matur ty kytix ty ndihuryt. Sossin kyta ty ddigkohet sa ka bony pyr liriny ty Shkjipyrisy. E ka ndier si momydhe. 7) Po sa moma kemi njo o ddi? Zzilla o moma e vyrtety? Ajo y ty piah, ty jepy sisy e ty jeppy ty ha. 8) A Shkjipyrin e ka ndier si moma e tix; thoty se ka ddi moma. Po ato e ka ngkretur e i ka dhony ndery moma Italie. Kyta e thoty edhe ata y ka shkruer te ddia kymboryt ty kjishys ty Shumbrisy e Karminit Puher ty jossura te viti 1907. Quella terra ci patria, mhanno detto/ / portiam nei perigli, /Albania ed Italia nel cor. Incisa sulla campana piccola: Kumbor e sheite // Falna Arbrin / Thuaji / Se Puherizve i ka hje te duan / Si drita e sivet / At mm t vietr (1907). 9) Harikji, gjuha e arbyreshe, Kuvendi i Korijanit (1895). Nsermi u pyrgjegjy ty fitimit ty Mattino di Napoli(Menata e Napulit) ky syrritejin albanesyt tItaljes te Kuvendi i Korijanit, i nynshkruer kka komitati e kka De Radha. Te dityt 1-2 ty tetorit u ndyrtue Shokjata kombytare arbyreshe e a kje emruer zhyvendyskrietar. Kreu i nderym ish De Radha; kreu i vyrtety ish Petri Kamodheka. 10) Shkaket e shokjatys ishin: 1) njy abeedar i vetym; 2) njy fjalor; 3) botimi i njy rivistje italo-albanese; 3) ty hapejin lidje (dhilje) me momydheun (Shkjipyriny). Te viti 1897, te i dditi kuvend, me njy zha kje zhgjedhur kre i Shokjates. Pakk ditty mypary, Puhar, kish ddall i pari emyr ty rivistys ky gjenjin vend gjithy shkruetaryt arbyresh, ty njohur e panjohur. Ka ki mend Nsermi jepy gjythy fukjity pyr at.
faqe tridhjetekatr
SIMBJET KUJTOMI ...
seguente: LAlbania ammessa nella Societ delle Nazioni. 4) A Parigi nel 1919 una modesta delegazione shkjipetara cerc di sostenere i diritti del proprio popolo. Il capo della delegazione albanese alla Societ delle Nazioni era mons. Fan Noli. Da Ginevra il 22.12.1920 invi una lettera di ringraziamento a Lorecchio: Mio caro amico, scriveva, avendo terminato la mia missione con successo, io penso sempre a coloro che hanno contribuito, e voi che siete uno. 5) Il prof. Gabrani, frequentando in quegli anni il Centro albanese nella casa dello stesso Lorecchio in Piazza S. Giovanni, n. 44, e suo grande ammiratore, testimoniando che Lorecchio era amico del grande Crispi e un nipote di questi era tra i pi assidui frequentatori di quel nostro Centro frequentato anche da uno di quelli di Grecia, ha scritto a d. Mario Ferraro: Gli Albanesi rimasti in patria non furono mai avversi a quelli emigrati in Italia e Grecia, i quali hanno saputo tenere viva e salda la religione e le tradizioni, la lingua e il carattere, lamore patrio e la cultura della loro patria di origine, contrariamente a ci che avvenne per gli albanesi rimasti sulle sponde orientali dellAdriatico. 6) E quando nel 1952 lAlbania ha riconquistato lindipendenza dopo quasi cinque secoli, nessuno l ha mai pensato di aprire le porte della patria riconquistata ai suoi figli in Italia e in Grecia. Che lapporto di questi al risanamento del misero popolo dAlbania sarebbe stato miracoloso. Come stato lapporto degli Ebrei sparsi un poin tutto il mondo alla rinascita e alla prosperit del nuovo Stato dIsraele. Ma nessuno in Albania era a livello di poter capire limportanza ed il valore inestimabile di tale apporto (Prof. Gabrani, England). sufficiente per comprendere il contributo dato alla causa dellindipendenza dellAlbania. Lha sentita come una seconda madre. 7) Ma quante madri abbiamo, una o due? Qual la vera madre? Quella che ti partorisce, ti allatta e ti d mangiare! 8) La terra schipetara lui lha sentita come sua madre. Ma lha allevato e gli ha dato onore la madre Italia. Questo lo dice quello che ha scritto nelle due campane delle chiesa della Madonna del Carmine di Pallagorio fuse nel 1907. Il testo inciso sulla campana piccola: Quella terra ci patria, mhanno detto/ / portiam nei perigli, /Albania ed Italia nel cor. Incisa sulla campana piccola: Kumbor e sheite // Falna Arbrin / Thuaji / se Puherizve i ka hje te duan / si drita e sivet / at mm t vietr (1907). 9) Lorecchio, la lingua arberisca, il Congresso di
pagina 34

11) Pyr neve arbyreshy prepsja e tix oshty kontributi i ka dhony Radhys e pjesa y ka marry te Kuvendi i Koriolanit te viti 1895. Ki kuvend, si ai i Lungkrit, kje snobbartu kka shkjipetaryt. Pra Radha shtipyn Abetarin e gjuhys arbyreshe, ohtitur e adottato kka Kuvendi Nazional i bashkuer Koriolan te viti 1890. I botuer a spese ty Nsermit i Harikjyvet. Shkrueny Radha: Kemi dzjedhur sa ty japmi njy karatter ty veym shprehies e ngka njoji frimje, e mosy ti japmi mo se njy vlery ty vetym ngka njoji singhje, e theghyt (semplice e e pybory (Paradigmata ty J. I Radhavet). 12) Shkruen Tavalaro: Ai njihyx shumy miry gjuhin e kulturin albanese pse kish ezzur gjory e gjaty Arberin; njihyx ndodhjet, ty dduhurat e maghet. Te propaghanda e gjaty e tix pyr shkakun albanese kish njohur shumy y zhgjidhjin miry, y, si ai, ddejin njy Alban e liry e me ata u mbaty ny njy e pasossury ngkarje. Ka shkruer gjagjo te gjuha e lytishty, po ish i pruny mo pyr ty tundurit, pyr pragmatin se pyr boesiny. I ghyvau, Loisi, mbarte kish rem boetiky. 13) Ki Nserm n i fort te gjuha, n i pruny pyr boesiny, mbarte i pruny pyr pragkmatin, e maghi i tix pyr albanesty ish pyr fisyn politike. Ai ndihu nan pjak, e i shkrety, boetin kkur i pagkueti ty ndzjerrat ty madhe pyr shtipjen ty ghibrit tatix. Lois, mbarte, ddukex hapyt mjafty i miry si boet e shkruetar (edhe se pyr fat ty zhi pjesa mo e madhe e vjershyvet ty tix o bjerr). Kish dhony gjithy zhomrin te tundja a e Rhadhys. Si albanologh oshty shumy pakk i njohur; ata pakk y njohnjin mbiemrin Harikj, prireny te mo i njohuri ghyva. 14) Pakk mo vony ty Kuvendit ky, morrin pjesy kalavro-arbyreshyt, po kka jetra pjesy ngky ddashuny ty bojin kund (i bojkottarym kka) albanesyt e Siighjes e hapyt (mem hundin e ngkretur) kka Skjipetaryy, dduahy njy i vogkyl fjetor Abetari i gjuhys e arberore y hapyx reghughat e ty shkuerit y kishin kjony folur (biseduer) te Kuvendi e pyr stilin, kishin kjony shkruer kka Radha; fletori kje botuer a spese (ny kurrizh) ty ndermit Kal. Uff. Nsermi i Arikjyvet (Vrei Poesie di Giuseppe Gangale, Fara e miry e Puhariut). 15) Njo kka ty prasmat thirrje ty Harikjit i dha shkipytaravet :U boi kyta kushtime: si (abetarin e ortoghrafin e drejtshkrimin) e ka mbjedhur Kuvendi e e pra Shokjata Kombytare (Nazionale) te ne, Arberory tItaljes, kysht sa te mbjedhy Shokjata arberore Bukarest e te mbysonjin te shkoghyt ty
pagina 35
SIMBJET KUJTOMI ...
Corigliano (1895). Rispose allinvito apparso sul Mattino di Napoli (ove si trovava) del 19-20 agosto, in cui si chiamavano gli albanesi dItalia al Congresso di Corigliano Calabro, firmato dal comitato presieduto da De Rada. Partecip al I Congresso linguistico albanese (1-2 ottobre) dove fu costituita la Societ Nazionale Albanese della quale fu eletto vicepresidente. Presidente onorario era De Rada, Presidente effettivo Pietro Camodeca dei Coronei. 10) Gli obiettivi della Societ erano: 1) alfabeto unico; 2) compilazione di un dizionario; 3) pubblicazione di una rivista italo-albanese; 4) apertura di relazioni con la madre patria. Nel 1897 viene eletto per acclamazione Presidente della Societ Nazionale Albanese al II Congresso linguistico albanese di Lungro (20-21 febbraio). Poche settimane prima era apparso il primo numero della rivista La Nazione Albanese, la rivista italo-albanese della Societ, dove trovano posto tutti gli scrittori albanesi, di grido o non di grido. Da questo momento tutte le sue energie saranno spese in questa impresa culturale e politica. 11) Per noi Arbyreshy, il suo merito il contributo dato alla decisiva divulgazione dellopera di De Rada che aiut in tutte le maniere, e soprattutto per aver preso parte attiva allimportante Congresso di Corigliano del 1895. Tale primo congresso, come quello successivo di Lungro, stato snobbato dagli Skipetari. De Rada pubblica: ABECEDARIO della Lingua Albanese, approvato ed adottato dal Congresso Nazionale unito in Corigliano Calabro nellottobre 1890 edito a spese del cav. Uff. Anselmo nobile Lorecchio, Vice-Presidente della Societ Albanese, stabilimento litografico del Popolano, Corigliano Calabro 1890. Si preferito dare un carattere peculiare alla espressione di ciascun suono, n attribuendo che un solo valore a ciascun segno sia semplice che composto (Grammatica di Girolamo De Rada). Nel 1898: pubblica La questione albanese, scritti vari. Nel 1900 si trasferisce a Roma. 12) Scrive E.Tavolaro: Egli conosceva perfettamente la lingua e la cultura albanese per aver girato in lungo e in largo lAlbania; conosceva le vicende, i bisogni e le aspirazioni. Nella sua lunga propaganda per la causa albanese aveva conosciuto tanti studiosi che come lui anelavano ad una libera Albania e con essi si mantenne in continuo contatto. 13) Questo Anselmo - scrive Gangale - n linguisticamente attrezzato, n poeticamente disposto, possedeva piuttosto unattitudine pratica e la sua
faqe tridhjetepes

Momydheut (Questioni albanesi,Cz 1898, p. 69). 16) Pyrkjehet ty ddihen emrat tatire vetave e tatire bashki y kany marh pjesy me ty shkruer te Kuvendi i Korijanit. Radha i lla te ddorat Nsernit: Mos ndzini fakjeny e sheite e fialles toony me shkronjaty ty hueja. 17) La (shwa) ty Nsermit: Nsermi bie pypara shwany (); singky e bukury, po dhimbje pyr neve arbyreshy pse ngko e mir sa ty thomi e ty shkruemi si dduhet gjuhyn arbyreshe y ka kughuer, mo se mo Shi Nikoh, zhanorat kute reshtuer ty vyshtiryt hundora pse ato e fjasnjin vinjin kka Greia e rrinjin te Italia e kany ndier ndikimin, tingkughin ty gkuhys e Greies, e Romys, e ty Italies (lytishtys). Kio shwa ndonjy hery kyghohet si a, e, i, o, u. Radha e kish ndie e e kish shkruer me e ty ndrishme. Ghangkali, kkur shwa oshty e heshtur (pa zha) ve y; kkur e thomi ty kughuer, kete shruemi ty kughuer, si e thomi. Pyr neve, mo se mo pyr diallet, ty shkruemi e ty digkomi zzilla zhanore oshty, oshty shumy ty rondy e ty llikk, ve se ngky shkruemi vyrtetjen e birmi gjuhyn e momys. 18) E llomi pyr njetyr hery ata y ddejm ty thejm mo gjaty.
* Soteparet, artikujt e papa Janit Giudice, ka Shn Kolli, do t botohen vet n formn grafike t Alfabetit t Monastirit (D.)
SIMBJET KUJTOMI ...
BIBLIOTekA e jeTS ArBreSHe

protopapas emanuele Giordano: Vangjeli, i pjerr arbrisht 2006 ff. 230 Mbledhje kndimesh arbresh 2006 ff. 160 Himne Bixantin 2005 ff. 217 Gramatik Arbreshe 2005- ff. 70 (fotok.) FJALOR edic. 2000 - ff. 715 Shpata e Skanderbekut di B.Bilotta 1967 - ff. 217 Folklore albanese in Italia (1957) (fotok.) 10 10 10 5 30 15 5
(+39) 0981-32539 / jetarbreshe@libero.it
aspirazione nei riguardi degli albanesi era piuttosto di natura politica. Egli prest aiuto allormai vecchio ed impoverito Radha nel momento in cui pag le notevoli spese per la stampa del suo libro. Luigi Lorecchio, continua Gangale, al contrario, era manifestamente abbastanza valido come poeta e scrittore (malgrado che la maggior parte dei suoi versi sia andata perduta). 14) Immediatamente dopo il Congresso che, daltra parte, fu frequentato dai calabro-albanesi, boicottato dai siculialbanesi e ostentatamente ignorato dagli Skipetari, apparve un piccolo quaderno: Abbecedario della Lingua albanese, che spiegava le regole di scrittura che erano state discusse durante il Congresso che, per quanto riguarda lo stile, erano state scritte da Radha; il quaderno fu pubblicato a spese del nobile Cav. Uff. Anselmo Lorecchio. 15) Una delle ultime esortazioni di Lorecchio agli skipetari si trova nelle Questioni albanesi, Catanzaro 1898, p. 69: Faccio pertanto voti affinch nella stessa guisa che esso (alfabeto e ortografia) stato adottato dal Congresso e conseguentemente dalla Societ Nazionale tra noi Albanesi dItalia sia parimenti accettato dalla Societ degli Albanesi in Bucarest e adottato nelle scuole della Madre Patria (Dr. G.T. Gangale, Arberisca, Universitt Kopenagen, November 1970, pp. 1-8; traduzione dalloriginale dattiloscritto in tedesco). 16) Interessante un articolo sul Congresso di Corigliano con i nomi dei partecipanti e dei comuni che vi aderirono ufficialmente per scritto. La raccomandazione di Rada al Lorecchio: Mos ndzini fakjeny e sheite e fialles toony me shkronjaty ty huexa [Non sporcate il volto santo della nostra parola con lettere straniere]. 17) Rilievi: Anselmo propone la shwa con la segno bello, ma sofferenza per noi arbyreshy perch inadatto per esprimere con precisione lo sviluppo della lingua arberisca che ha chiarificato, specie in amk 9, le vocali evitando difficili nasali, perch quelli che lo parlano vengono dalla Grecia e risiedono in Italia ed hanno subito linflusso greco, latino ed italiano. Tale , a volte deve essere resa con a, e, i, o, u. Rada al suo posto ha usato diversi tipi di e. Gangale, propone la y quando essa muta; quando essa si schiarita, fatto diffuso nellArberia, propone di renderla con la vocale chiara in cui si tramutata. Fra le altre cose, Gangale ha lasciato uno studio analitico sulluso delle lettere del sistema di Monastir, supinamente accettato, senza una valida critica scientifica e didattica. Lasciamo per unaltra volta quello che vorremmo dire pi a lungo.
pagina 36
faqe tridhjetegjasht
SIMBJET KUJTOMI ...
Nga Djadhori, jatrua bular, e nga bulureshja zonja Mra Kuit, nd 16 t shn Mitrit 1839 u le, Mashqit, Pali Emili Savino, i diti i shtat bilva. Kle vn nga jati ta Kollexhi Nacjonall i Foxhs kur kish adhe 6 vjet; ish nj djal ma tru shum t zgjuara kaq sa ai ve kle marr nga Universitata Rregjit kur kish vetm14 vjet ; muar llurean nd Letra e Fillosofi kur kish adhe 16 vjet. Pas muar llurean ad honorem nd Mediina ta viti 1859 kur kish 20 vjet. Mbsojti mir gluhan ltir, grek, franxhez, spanjoll, purtugez, tedesk e shqip ; u vu t studhjoj Disenj e Muzik e u diplomua nd Arp e Pjanofort. Tek viti1859 bri nj udhtim kulltural tura vatur nd universitett e bibloteket t Itlias, prana u pruar prapa e vata Napul ku kle mirpritur e marr nd rradht kullturor e njohu atje nj kuntes a deshi p pak mot. Pas u shua kjo dashuri, u pruar ta shpia tij Mashqit ku, p d vitra, u vu t shroj t vapkat a smur pa paguar e, shum her, i ndihij tura dhn turrest p t blijan bukan e mdhinat atirva kishan m hri. Zglodhi t shkruamt e shnd Allfonxit e dishiroj t bhij kllogjr Terezjan; nga Roma, ku kish vatur sipellegrin, shkruajti jatit e jms p t i thoj sa lshohij nga ata e bhij llaxarst i shn Vinxhenxit di Paoli. Bri novixjatin Parixh,vate misjonar nd Merkat, India, Cina e Australia, sprishi kudo fjalan a Krishtit. I vapkt, i lodht, i smur ma ethan a verdh, po ma adhe shum fuqi shpirti e mendje, erdh nd Itllja ku kle direktor shpirtror ta Orfonatrofi Verneri t katundit Campagna (SA), rrojti tura parkalesur ma murtfikacjonae tura studhjuar pa prjtur kurr; e vdiq ditan 27/4/1915. Kle polliglot, poligraf e apologjist i math e shkruajti shum libra: Besa e Pabesa prpara tronit t shkenxs, Manjetizm Ipnotizm e Spiritualizm, Letra Regjit, Parlamendit e Senatit, Kuestiona Roman, Besimi Bibjas, Manual du misioner, Katolicism och Protestantism e isht Pisa?. Nga ki burr arbresh, i shklqer e i urt, na ka t mbsomi t jemi t niprat a Sknderbeut, kle e ka t jet adhe sod drita jon luftojti turkun p t mbajam e ruajam gluhan jon e besan a krshter.
W W W
Paolo Emilio Savino
ARBITALIA
.net
.it
Dal nobile medico Teodoro e dalla nobildonna signora Maria Cucci , il16 ottobre del 1839 nacque a Maschito don Paolo Emilio Savino, il secondo di sette figli. Dal padre fu messo nel Convitto Nazionale di Foggia quando aveva appena 6 anni; era un ragazzo di intelligenza molto vivace e precoce, tanto che, in modo eccezionale, venne iscritto allUniversit Regia di Napoli a 14 anni appena e, dopo due anni, prese la laurea in Lettere e Filosofia quando aveva solamente 16 anni. Poi a 20 anni nel 1859 prese la laurea ad honorem in Medicina e Chirurgia; apprese bene il latino, il greco, il francese, lo spagnolo, il portoghese, il tedesco e lalbanese,coltiv il Disegno e la Musica, diplomandosi in Arpa e Pianoforte. Nellanno 1859 viaggi per lItalia visitando universit e biblioteche, indi ritorn a Napoli dove fu ben accolto ed ammesso nei salotti e conobbe una contessa che lo am per poco tempo. Spentosi questo amore, ritorn a Maschito dove per due anni si mise a curare i malati poveri, gratis; spesso li aiutava dando anche i soldi ai pi bisognosi perch comprassero il pane e le medicine. Lesse gli scritti di Sant Alfonso e desiderava farsi monaco Teresiano. Recatosi a Roma in pellegrinaggio, di l scrisse una lettera ai genitori per comunicare che si faceva frate lazzarista di San Vincenzo de Paoli e fece il noviziato a Parigi. And missionario e diffuse instancabilmente per pi di 40 anni la Parola del Vangelo in molti luoghi: America, India, Cina e Australia. Ammalatosi di febbre gialla, povero e stanco, ma con ancora molta forza di spirito e di mente, venne in Italia dove fu direttore spirituale nellOrfanotrofio Verneri di Campagna (SA) e visse pregando e studiando indefessamente; e mor il giorno 27/4/1915. Fu poliglotta e apologista insigne e scrisse molte opere: Fede e Incredulit davanti al tribunale della Scienza, Magnetismo, Ipnotismo e Spiritismo, Lettera al Re,al Parlamento, al Senato; La Questione Romana, La Religione della Bibbia, Manuel du Misioner Katolizism, Materialism; Che cos lInferno? Da questo uomo illustre e sapiente arbresh impariamo ad essere anche noi degni nipoti di Skanderbeg, che stato, ed ancora oggi, il nostro faro che lott contro il turco perch mantenessimo e conservassimo la nostra bella lingua e la fede cristiana.
faqe tridhjeteshtat
jatrua, nga Mashqiti (Pz)
Giuseppe Chiaffitelli
pagina 37
raffaele Bloise
KOMPOZITORT ARBRESH jeta
ka Ferma (Cs)
Francesco Scaravaglione
jet arbreshe
ka Spixana (Cs)
IL MONDO - Il mondo cambiato, andato sottosopra / Non ci sono pi gli uomini di una volta! / Non ne trovi uno neanche se giri tutto il mondo / Se dal passato ritornasse un uomo / si chiederebbe : Chi mai sono questi uomini da strapazzo?/ Capelli lunghi, orecchini / Queste le caratteristiche dei giovani doggi! / Il mondo non era cos una volta! / Ci si vergognava a conciarsi in questo modo!/ Lunghi cammini a piedi, mantelli sulle spalle / Asce, zappe, cos ci si recava al lavoro cantando / Per la soddisfazione di aver guadagnato il pane quotidiano. / Il fabbro rigirando il carbone / realizzava zoccoli per somari e cavalli./ Il povero barbiere che non perdeva un giorno di lavoro / per la razione di grano doveva stentare un anno./ E il misero calzolaio suolando le scarpe / aspettava il mese di agosto per il compenso del lavoro fatto / E durante la mietitura un frugale pasto di fichi secchi, / pane, lardo e vino. / E falciando le messi i contadini intonavano canti /e pregavano i Santi per un abbondante raccolto / E quando tutto andava secondo i loro desideri / ringraziavano la Regina del Cielo.
faqe e tridhjetetet
Se jeta ju xhirr e vate kocaposhta Ju furnn burrat andiku Nng jan m burrat ishin nj her! Si ata burra andiku nan nng lehen mo Ndo xhirarin gjith jetn Nng gjn mangu nj ! Ndo priri prapt oj nj burr andiku Mthonej : Kush jan nan kt shamarkul? Nan ngjatjin vet oj at lesh E kush mvo riqnin ndata vesh At pnxn se jeta asht ish nj her Ndo kishin nj ik turp nng ndreqshin ndat maner M nisshin kmba kmba E mshtijin at mandjel E kush veni forest e kush veni kardjel Me at ga e at capul mvejin ture kndr At ishin kutjend se bukn e kishin bushkr A forxhar me at fingjil ture xhirartur atvendl Mbjin petkonj pir at gajdhur e at kal A barbr nng bir nj dit Pir nj menx grur kish shurbenej nj vit A skarpar ture shulluar kish prit kur vinej gushti Sa ti jipjin at ik grur E me d fiq t thata e nj rrogjik me ver Skalisjim ndata grur me nj ik buk e hjromer E me nj pikez ver e ture akalsur Kndojen kalimeret me at masr aprsu A masar me at simnatr Pregarni at shjtra sa tbni shum grur Anata nd i kish vatur se si thonej a Veni e ringraxjarnej at Zonjn Shn Mr.
Kur ca her dal ka shpia vete jasht ku m hapet gjitona shpi t vjetra pa njer t mbulltura sikur jan filaq... Shoh ballkune pa nj lule e te grastat t thajtura trandafilet.... duket se moti ju ndrrua e te katundi gjiths vate ju shua! Si nj zjarr pa fingjil, si j mm pa nj bir si nj det pa m ver, si nj mal pa m bor si nj lot pa nj qar, si nj dashur pa mall te zmra m deznjn nj hall m vret daledal....
E thrres sa m fort ndr vinele si nj pac sa t zgjonj te katundi kush nng ka m nj cik forc e t vete zgjonj kush fj, kush nng pnxarn kush rri qet sa t dhezmi nd gjiton kt jet arbresh se sht e fj, se edhe nng vdiq.... Te nj sexh i shtnur nj pjak ruan kllet te duart e nj lot bie posht te faqa e grisur e pundaret te trolli m i thajtur...
e nng di si kam e thom: m duhej se kur prirsha mbrnd m dhezej nd zmr si nj ret e nng t ndihsha maj si vet si t ndihem vet nani i mbullitur mbrnda nd shpi ku m bn vet kumpanj vet nj qets e nj jasht pa shesh, pa nj jet arbresh!
E nj djal fjet litir vete e pien nd rri mir u i ruanj e m lehet nj pen se nng sht m si nj her kur te sit nj pjakariq kish i dhezur si nj drit nj shkndil pjot me zjarr e nj mot pjot me ar .. Lir sillnej mbrnd te zmra e madhe nj magj
Jeta Arbreshe, 70 / prill-therist 2011
pagina 38
klara kodra
nga Tirana
POEZI SHQIPE T jesh shkrimtar *
Ibrahim kadriu
E kam zili detin. Me njerin krah ai Pushton t pathyerin, Krenarin, t patremburin Atdheun tim, Me tjetrin rrok shterngueshm T mbln, gjuh-tinglluesen, Diell-veshurin, rrob-bleruarn Vendlindje t nns*. E kam zili detin. Un si rrok dot dy brigjet, Prandaj zemra Pr t dyja m digjet. *) Italin
e kam zili detin
nga Prishtina
Kur je shkrimtar nj bot krejtsisht tjetr je formuar n vetn e par mbahesh gatitu me mundsi sundimi me t krijuarn shtes koh me pesh t veant ardhur me vetmin e dits dhe nats si ushtar i disiplinuar pas ushtrimeve t rrezikshme dhe presin urdhrat nga krijuesi Nuk del bir nne t jet m i pushtetshm se ai q i mban n rresht ndjesit e t gjitha rrafsheve pr ti veshur mysafirt q zn vend n faqe librash me rroba masash t caktuara me stoli shkuar stolive derisa qndrojn e presin stint t kaprcejn npr to sipas urdhrit t shkrimtarit
mbesin pa buk shkrimtarit vetm letra i duhet
T jesh shkrimtar ske koh t vdessh i ke t zna t gjitha ort me dashurit e me ndonj got je i tri i zgjuar e st duhet gjumi kur je vetm por jo i vetmuar je mbret pa stoli pa roja e oborrtar dhe vetm pena di t trimroj t ruaj pushtetin e plot T jesh shkrimtar tr botn e mban nsirtar nn dry t shpirtit larg t tjerve dhe ke koh pr kohn e saj q ik prdit me zhurm shurdhuese me kundrmim
Ssht ende von N faqe Trndafilat ende elin. (po jan trndafila muzgu, jo agimi). Ve zemrn kam t kuqe. Ve zemrn e kam flak. Smund t m thoni plak.
Ssht ende von. Flokt ende m ndrijn. (po sht shklqim i argjendit M tepr se i floririt).
Ssht ende von
T jesh shkrimtar e ke botn tnde t plot n t smund t futen kuvend as qeveri as programe partish as polic e administrator sarrijn ti vn gishtat as grushtet as me korruptim n oborrin e tij nuk hyjn dyert askush smund i el T jesh shkrimtar kulla ndrton e shtron rrug nuk pret prokurime as donator truproje e kshilltar t bj un pa ty si goja pa fjal shpresat e venitura si nna pa djal
T jesh shkrimtar Kosova t falet trsisht me kng e me vaje priten e z n do stin asgj nuk mban t mbyllur derisa strehohet n varg me gjith peshn e dashuris t mbetet n prjetsi ashtu si sht kok-lart
* Poezi e zgjedhur nga vllimi m i ri, Frymmarrje n shtjell.
Nebih Bunjaku
t bj un pa ty kur ti m mungon si i verbri pa sy zemra gjak loton
nga Prishtina
t bj u pa ty
t bj un pa ty si nata pa hn si malet pa lisa si fmija pa nn t bj un pa ty si toka pa qiell si qielli pa yje si dita pa diell
t bj un pa ty kur ty larg t kam goj e zemr dry mbret vetmie jam

pagina 39
t bj un pa ty jam gjysma pa emr nuk kam gjum n sy pa ty jam pa zemr

Jeta Arbreshe, 75 / janar-therist 2013
t bj un pa ty...
faqe tridhjetennd
zef Chiaramonte
POEZI ARBRESHE
letrar, nga Sndahstina (Pa)
e para fjal na del ka goja je ti Mme Mo t duam kur qeshm Mo t krkojm kur klam Mo kur gagalisemi fmij Mo kur trima luftojm pr liri Mo kur na i japn me dy krer shkupinjt Mo kur jemi smur e pa fuqi Mo kur dehemi pa ver Mo kur edhe pleq njqint-vje ng dim si zhet vendi i mbrazt l ti
Mms time, ditn e lamtumirs
bibliotekare, nga Hora e Arbreshvet (Pa)
Schir Demetra
T lip pasqirimit t ujrave dhe ers t algave
Thurje shkumje
Shpirti i kllonave1 t rara shuhet lart tue dishiruar zjarre t plhurave t shqerra2 Brnda thurje shkumje shkrihen frihen teksa trhiqen dejtit gjeshur3 gjumi
A MIA MAMMA, NeL GIOrNO DeLLADDIO -
la parola che per prima balbettiamo / sei tu Mamma / Mamma ti vogliamo nella gioia / Mamma ti cerchiamo nel dolore / Mamma se bimbi a scroscio ridiamo / Mamma se giovani libert vogliamo / Mamma se ci tirano le pietre / Mamma se ammalati e senza forze / Mamma se ubriachi senza vino / Mamma quando pur giunti a centanni / colmare non sappiamo il vuoto di te / che ci lasci. (Palermo, 25. 12. 2012)
TrAMe DI SPuMA - Ti chiedo / ai riflessi / delle acque
1) i shtyllave; 2) t jerra; 3) i mbrujtur.
/ e / allafrore / delle alghe // Lanima / di colonne riverse / spira lontano / anelando fuochi / di tele lacerate // Dentro / trame di spuma / si disfano / si compongono / al flusso / di risacche impigrite
Carmine Stamile
mjeshtr arbrishti, ka Shn Japku (Cs)
Jeta sht e bukur pr at ndien adrin e luleve edhe kur ato jan t musharm; Jeta sht e bukur pr at ndien sapurin e pemeve edhe kur ata jan t sfarm; Jeta sht e bukur pr at di e godhirn ngjiret e detit edhe kur ujt sht trubull; Jeta sht e bukur pr at sheh dritn e jzve edhe kur qielli sht i vrjtur; Jeta sht e bukur pr at di e qeshn me djalrat e d e qan me ata kur i ahen lodhrat; Jeta sht e bukur pr at di t dhuronj nj gaz, kur nng ka faregj t ja jap, atij i ndn dorn; Jeta sht e bukur pr at ka har kur mund ndihnj at nng rri mir ; Jeta sht e bukur pr at do mir ngaher shoken o shokun edhe se ajo o ai nng e meriton; Jeta sht e bukur pr at gjn ngadita motin sa t shoqronj at jeton i vetm; Jeta sht e bukur pr at qeshn ngaher e sht i mir sa t shehnj shrtimim e tij ditullor; Jeta sht e bukur pr at bie, po di t ngrhet e di t ver prpara pa mallkuar; Jeta sht e bukur pr at di t prqafonj burrin i bazhdunisur nd kurm e nd shpirt e di te ndihnj sa t mund ndrrohet; Jeta sht e bukur pr at di t ndlenj e di t dashuronj gjith ata e duan keq; Jeta sht e bukur pr at ngadita hiripsn Perndin pr at i jep, tuke thn: Zot, u bft ngadita damja jote.
faqe dyzet Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 40
jeta sht e bukur
Buzdhelpri
ka Purilli (Cs)
POEZI ARBRESHE
POEZI E PJERR ARBRISHT
Pierfranco Bruni *
T trubullova ajrin nduke t meringova edhe ujit pive E do fjal mirmag mbi qetsin tnde e do fjal mjegull mbi syt e tu e do fjal kamnua mbi ndjenjat e tua e do fjal helm mbi buzt e tua E nan t trubullova ajrin e ujit e t dnova qetsis e t mjergullova syt e t kamnisa ndjenjat e t helmova buzt, nan do t qetem edhe u Qetsia ime mra jote Qetsia jote mra ime
Qetsia ime, mria jote
1.
mmatac spixanjote, ka Sullarnxa (Cs)
Forse A ricordare il vento Ascolto Il gioco della tua voce Che segna La vita dei giorni camminanti. Ora Ti avverto Come un volo daquila Nello spazio Che ha raccontato In un solo attimo Il tuo e il mio tempo.
(pruar arbrisht Agostino Giordano)
Thomse kur mbanj mend ajrin gjgjnj lozjen e zrit tnd shnon rrojtjen e ditvet ecjn. Nan t ndenj si njfluturim shqiponje te hapsira rrfyejti te nj tul her motin tnd e timin.
* Poesia tratta dal volume Come un volo daquila (Mio padre mi diceva di amare con la passione del guerriero), pag.19, (senza titolo, contraddistinta solo dal numero 1), a cura del Centro Studi e Ricerche Francesco Grisi, coord. edit. di Micol Bruni, Edizioni Nemapress, Roma/Alghero 2013.
Giuseppe Gallo
msue arbrishti, ka Shn Marcani (Ta)
Prapa nde nj mur t njuti mas gjms hngr ka moti, mjellr ec gje ka kush, kaq e adhe kaq mot prapa, rronjn nj par rrze
Trndafile tegra
trndafile tegra. Kur isht moti, nxjerrn lule t bardha si bor. Nd mes gjith ato glimbe e shtrunfune t fiqve, duken si nuse jesn e vnjn kuror. Ato trndafile tegra jan kaq e adhe kaq t ndar, se, kur i vren, zmra t bloht gaz.
LA vITA B eLLA - La vita bella per chi sa apprezzare il profumo dei fiori anche quando questi sono appassiti; / La vita bella per chi sa gustare il sapore dei frutti anche quando questi sono molto maturi; / La vita bella per chi riesce ad ammirare i colori del mare anche quando lacqua torbida; / La vita bella per chi riesce a vedere la luce delle stelle anche quando il cielo nuvoloso; / La vita bella per chi sa sorridere con i bambini e sa piangere con loro quando i giocattoli si rompono; / La vita bella per chi sa regalare un sorriso, quando non ha niente da dare, a chi gli tende la mano; / La vita bella per chi prova gioia ad aiutare gli ammalati ; / La vita bella per chi sa amare ogni giorno la sua compagna o il suo compagno, anche se non lo merita; / La vita bella per chi riesce a trovare un po di tempo per fare compagnia a chi vive solo; / La vita bella per chi sa sorridere sempre e sa nascondere agli altri le sue pene quotidiane; / La vita bella per chi sa alzarsi quando cade e sa andare avanti senza imprecare; / La vita bella per chi sa abbracciare chi sporco nel corpo e nellanima e lo sa aiutare a pulirsi; / La vita bella per chi sa perdonare ed amare tutti quelli che gli fanno del male; / La vita bella per chi ogni giorno sa ringraziare il Signore per quello che gli d, e sa dire: Signore, sia fatta sempre la tua volont.
pagina 41 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe dyzetenj
At Leonardo De Martino, franeskani arbresh
STUDIME MBI BOTN ARBRESHE
Leonard de Martini (it. De Martino), preku pr her t par tokn e strgjyshrve t tij, n vitin 1856, i veshur me zhgunin franeskan. Bashk me misionin e tij fetar, sillte me vete, nga brigjet e Pulies, dshirn e madhe pr ta par Shqiprin t liruar, zonj t madhe, ashtu si e kishin ln strgjyshrit e tij shekuj m par. U vendos, s pari, m banim n Shkodr, aty ku ishte edhe kryeqendra jo vetm e Urdhrit Franeskan, por e gjith Veriut t Shqipris. Duke kaluar pjesn m t madhe t kohs s tij me shkodrant e me malsort e zbritur nga Malsia e Dukagjinit a gjetk, zuri ta linte dialektin arbresh t trashguar brez pas brezi e t prdorte dialektin geg, dialekt t cilin e prdori si n shkrimet ashtu edhe n t folurn e tij t prditshme. Pas takimit t par me Shkodrn, u vendos n Troshan (Kuvendin e Troshanit), i cili ndodhej mes Zadrims dhe Mirdits. N kt kuvend, prvese me Fishtn (tek i cili ushtroi nj ndikim t madh), pati mundsi t takohej, njihte e zhvillonte veprimtarin e tij sa fetare aq edhe atdhetare edhe me At Shtjefn Gjeovin, Imzot Vinenc Prennushin, At Anton Harapin, At Pashko Bardhi etj. Qndrimi i tij n krahinn e Zadrims e vu n kontakt me mendsin e banorve, me zakonet e me traditat e tyre, por mbi t gjitha me gjuhn e pasur frazeologjike. Krijimtarin e tij, si fillim e nisi me vjershat italiane, vargu e ritmi ishte klasik, pr shkak t kulturs klasike q kishte marr n t ri t tij. Megjithat, trajtat e gjuhs italiane t krijimtaris poetike, i shkriu me vargzimin e gjuhs shqipe. Kshtu, Fishta, krijon me varg 9, 10, 11 dhe 12 - rroksh (Lahuta e Malcis, Shtpia Botuese Alb-Ass, 2001); Prennushi, kryesisht, me varg 8 - rroksh (Gjeth e lule, Botime Franeskane, Shkodr, 2006); De Martini krijon n vargun 11 rroksh, t alternuar me vargun 12 rroksh t tingllimave t Mjeds. Ai ishte ndr themeluesit e tingllimit n poezin shqipe t shkruar. Ai prcolli, ndr t tjera, edhe forma t ndryshme poetike e metrike, qoft kur u mbshtet n poezin ton gojore t pasur, qoft kur shartoi forma nga tradita letrare italiane ose nga tradita t tjera letrare.(Njmendsia e fjalve, A. N. Berisha) Ma e madhja dite motmotit prap i a mrrini, Gjith hije e gjith gazmend po vjen ndr ne; I nalti Zot dorn e vet na shtrini, U zdrip prej qiellit Fjala e u duk mbi dhe. Por ai shkruan edhe n 8 - rroksh, ashtu si n viset ku rapsodia e kreshnikve sht ndar nga lahuta dhe ka filluar t shoqrohet me instrumente t tjer, si pr shembull, me ifteli dhe 10 rrokshi tipik, sht kthyer n 8 - rroksh. Pr dashni tka ardh ky mik, Me tba nder e jo me tfik, Si tkesh mish, ven e raki, Mrapa ishalla, pr dhunti. Na on Zoti nji tepsi Na on petlla e makarona, Edhe i bib, n kjoft e dona. Ashtu si vihet re edhe n vargjet e msiprme, karakteristik e vargjeve t De Martinit, sht humori. Duke dashur t jap me kuptuar tashm, njeh dhe prdor mir jo vetm gjuhn e folur, por edhe frazn, ritmin dhe rimn q krijon ajo. Por, sidoqoft, pavarsisht merits q i takon n lvrimin e saj, nuk sht e vshtir t dallohet n t, edhe prdorime jo t dialektit apo fjalorit frazeologjik t t folmes shkodrane, zadrimore a mirditore. Pr karshi me gatimin tradicional shqiptar e aq me shum malsor, petulla, ai v pjatn tradicionale italiane: makarona, pjat e cila, n Shqipri ka hyr shum m von [kujtojm q kapakt e librit t jets s tij jan 1830 - 1923], por nga ana tjetr, nnvizon leksemn bib, q sipas dialektit shkodran, do t thot, nj ros e vogl, akoma e parritur mir, gj q dshmon aftsin e tij pr t prdorur gjuhn shqipe, edhe me kuptime figurative e domethnse. Poeti franeskan, si pr t prligjur momente t tilla n poezin e tij n Larpa di un italo-albanese, 1881 (Gli Albanesi, fq. 384), shprehet se shqiptart, e sidomos pjesa shkodrane, kan trashguar shum nga sundimi
faqe dyzetedy Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 42
Universiteti A.Moisiu, Durrs
Alma Dema, doc. proc.
Venecian, duke grshetuar her her edhe mnyrn e jetess. Nga ana tjetr, n fillim t strofs, prmendet miku, si institucioni m i lart i shqiptarve, e rolin e tij n marrdhniet ndrpersonale, De Martini e prdor edhe n funksion t rims, por edhe pr t thelluar m tej sensit e humorit, q u prmend m sipr: me tba nder e jo me tfik! Ai, ishte i pari (pas Santorit) q shkroi pjes teatrale shqip, prtej brigjeve t Adriatikut. Bhet fjal pr Nata e Kshnellave, vepr e prfshir n HARPA ARBNORE. Jo vetm shkroi shqip, por edhe u shqua, madje si nismtar i ktij drejtimi, n prkthim. N lidhje me kt Koliqi E. thekson: N shqipe qe ndr ma t part, qi me guxim kunorzue nga suksesi m i plot, vni dor n prkthime t vshtira nga auktort m t prmendun italian. N vjerrsha patriotike ose me subjekt fetar shtnte n prdorim nji pasun bukur t gjn fjalsh. Trajtat metrike, m ndrlikueme titalishtes, i shartoi m i pari n vargnim ton. Duke mos iu shmangur deri n fund, misionit t tij fetar, pjesa m e madhe e poezive t De Martinit (Martino-s), t shkruara n gjuhn shqipe, jan jo vetm me fabul fetare, por edhe me argument t fort fetar, ku poeti shprehu ndjenjat e veta prball t gjithpushtetshmit, Krishtit, Shn Mris dhe shenjtorve t tjer t kishs katolike. Nj tjetr merit q i njihet Atit De Martino sht se ai ishte ndr t paktt aktivist q njihen deri m sot, q n trojet shqiptare t ken filluar t shkruajn shqip, n fillim t viteve 60 t shekullit XIX-t. N kt mnyr, puna e tij (dhe e bashkkohsve t tjer me t) nis ringjalljen, riprtritjen e tradits letrare n trojet shqiptare. Kt fakt e gjejm t theksuar po nga Koliqi E., i cili shprehet se gjuha e katundeve shqiptare (theksojm ktu, kryesisht Lezh, Zadrim, Mirdit, Gomsiqe), n krijimtarin e De Martinit, ka mbetur gjithkund e pastr, e thjesht, harmonioze dhe e fuqishme. Kjo gjuh e kjo e folme krahinore bni me gurgullue n letersn ton valen e shprehjeve popullore. Rruga e hapur dhe e shtruar nga De Martini, do t ndiqet e do t pasurohet m tej, edhe nga shkrimtar t tjer t viteve 20 40, n Shqipri e sidomos nga franeskant, urdhr t cilit, ai, i shrbeu me devotshmri, pr t paktn 40 vjet. Pr t ruajtja, levrimi dhe prdorimi n letrs, nnkuptonte edhe ruajtjen e eksistencs e t qenesis shqiptare e t atdheut t tyre. Le ta ilustrojm kt kuptimsi qensie me vargjet (sonetin) kushtuar Don Anton Sak Bytyit: Dojshin por smuj, arbnren gjuh tbraktisur Me ngjll me shpirt: se ashtu, si trim qi e mshini Berrin ngoj tujkut qi e pat vjedh ergrini Kishim me pshtue dhn tn aq fat braktisun! Puns dhe veprs s tij i atribuohet edhe prgatitja shpirtrore dhe atdhetare q bri pr poetin e madh kombtar At Gjergj Fishta. Rosalin Petrotta shprehet ndr t tjera se ... n moshn e vet t njom, me msimet e marra nga Misjonari i madh dhe patrioti italo shqiptar, thithi dashurine pr atdheun dhe besnikrin kundrejt kishs katolike dhe urdhrit t Shn Franeskut.
vita, allopera e allimportanza della personalit di Leonardo De Martino, porta allattenzione del lettore una figura che ha avuto molta influenza nella vita culturale-artistica dellAlbania nella prima met del sec.XX. Il padre francescano ha portato una ventata di aria nuova in tutto lordine francescano diventando rimestatore della lingua dei suoi antenati, lavorando con essa e mettendo in risalto il suo suono autoctono. Non solo col lavoro religioso, missione a cui era stato incaricato in Albania (ricordiamo che De Martino battezz il grande poeta Gjergj Fishta), ma anche con la sua capacit scientifica, ha dato un contributo prezioso nella promozione del genere poetico, nella traduzione della lingua albanese al di l dei confini, nei chiarimenti sullo stato giuridico individuale dellalbanese al tempo di Skanderbeg e nel contributo essenziale nellevidenziare i valori spirtiuali e nazionali degli albanesi. Il lavoro e il suo servizio religioso si sono concentrati principalmente al confine tra la Zadrima e la Mirdita (il Convento francescano di Troshan); lavoro e tempo che gli fece conoscere non solo le personalit pi in vista del suo ordine francescano, ma anche la parlata, il dialetto, le forme idiomatiche della lingua dei suoi antenati, mezzi di comunicazione, che lui assimil, elabor e present al mondo intero. Il suo viaggio attraverso lAlbania, per pi di 40 anni, rimane come un dovere dei giorni odierni che va studiato sia sul piano sincronico che in quello diacronico, sia sotto laspetto storico che antropologico.
pagina 43 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe dyzetetre
At Leonardo De Martino, franeskani arbresh
PADre LeONArDO De MArTINO, FrANCeSCANO ArBreSH - Il breve sguardo che abbiamo dato alla
Letrsia Arbreshe n tekstet shkollore parauniversitare shqiptare
Asime Feraj, doktorante

Vlor
Si hyrje t ktij shkrimi dua t sjell disa fjal nga Androkli Kostallari rreth vlerave t letrsis arbreshe dhe jehons s saj n mbar kombin: Prpjekjet pr lvrimin e gjuhs amtare, pr ta ruajtur pr ta zhvilluar at nprmjet shkrimit, e bn shqipen e shkruar nj mjet pr t ruajtur vetqenien etniko-gjuhsore e kulturore, pr t mbajtur sa m t gjalla lidhjet me Dheun-mm, nj mjet bashkimi shpirtror, zhvillimi e prparimi pr shqiptart kudo q jan. Shkrimi i i shqipes ka dhn fryte me vler t veant jo vetm pr diasporn, por pr gjith kombin ton.1 Jan kto vlera t padiskutueshme t letrsis arbreshe e cila hodhi themelet e letrsis son kombtare, ka qen dhe vazhdon t jet e pranishme n Shqipri. Por sa, dhe si, njihet letrsia arbreshe n shkollat tona. Nxnsit tan njihen me letrsin arbreshe n rrug t ndryshme si: ajo sht e prfshir n tekstet shkollore parauniversitare me kryeveprat e Jeronin De Rads, Gavril Dars; n antologji t letrsis shqipe me autort Lek Matrnga me E mbsueme e Krishter, Jul Variboba Gjella e Shn Mris s virgjr,Jeronim De Rada me: Kngt e Milosaos dhe Kngt e Serafina Topis; Gavril Dara Knga e sprasme e Bals; Zef Serembe me poezit: Vrull,Pr lirin e Venetis, Elegji dhe Fytyra e saj; n botime t prshtatura pr moshat e reja shkollore t cilat prdoren n bisedat letrare n or t veanta, ku vepra punohet e plot, jo fragmente; n pyetjet pr provimet e maturs shtetrore, ku rndsia merr nj tjetr vler.Portreti i Jeronim De Rads rreshtohet pran figurave t shquara si: Naimit, Samiut, Kristoforidhit, Veqilharxhit, q me veprat e tyre mbajtn t ndezur dashurin pr atdheun dhe gjuhn shqipe. Gjithashtu pjes nga Serembe si poezia Vrull, G. Dara Beteja e Vajkalit, knga dhe vallja arbreshe sjellin nj atmosfer plot emocion n konkurset dhe festat kombtare. - Sa prfshihet l.a. n tekstet shkollore: 2 or n klasn e VI t VII t VIII, IX nga 65 or kemi 3% t orve letrare l.a dhe 5 or n kl. X: nga 65or gjithsej, afrsisht 8% t orve; n klasat XI dhe XII nuk kemi t prfshir tekste letrare nga kjo letrsi, edhe pse n programet e mparshme jan trajtuar Serembe dhe Dara. - far prfshihet dhe si trajtohet lnda e zgjedhur nga letrsia arbreshe n tekstet tona. Ajo q bie menjher n sy sht informacioni i bollshm pr autorin dhe krkesat rreth materialit gjuhsor. Pr m konkretisht hedhim nj vshtrim mbi pjest e trajtuara n do klas: N klasn e VI kemi Knga e Dhoqins.2 N prmbledhjen e kngs theksohet se kjo sht nj gojdhn e vjetr qindravjeare, ku nprmjet ngjarjeve prekse, shprehet ideja se, kur shqiptari jep besn ngrihet edhe nga varri. Prandaj quhet edhe Balada e Bess. Knga vlersohet si ndr m t bukurat e krijimtaris popullore shqiptare. N analizn gjuhsore dhe stilistike dallohet kontrasti, shndrrimet dhe krahasimi Nj n prak e nj n der, plasn si qelqe me ver. Efekti stilistik, pr ta dhn vdekjen e nns dhe s bijs tronditse, t paharrueshme. Nxnsit njihen me format e vjetruara t shqipes si: dolla-dola; dern-dern; me cin ar-me cilin erdhe etj... N klasn VII kemi fragmentin Mara3 shkputur nga Knga e sprasme e Bals, pjes e prshtatur n proz. Kjo e bn m t leht t kuptuarit e pjess dhe analizn e personazheve. Edhe krkesat gjuhsore ndihmojn n nxjerrjen e vlerave artistike dhe gjuhsore t veprs; prmendim ktu veimin e mbiemrave n shkalln krahasore pr nxjerr n pah cilsit e personazheve. N klasn e VIII kemi prsri nga Knga e sprasme e Bals, fragmentin Knga e Beratit4 , por tashm n vargje.N krkesat e ndryshme gjuhsore veojm dallimin e vetave brenda vargut vam ti flisnim su prgjigj..., forma pohore n kundrvnie me formn mohore, veta e par shums me vetn e III njjs, pr t zbuluar iden e vazhdimsis s qndress me gjith humbjet e mundshme. Detyra pr t msuar prmendsh 10-15 vargje, jo vetm ndihmon n shijimin e pjess, por edhe pasuron t folurit me fjal e shprehje popullore. N klasn e IX kemi: Kngt e Milosaos5, knga e par dhe e dyt. Pr autorin thuhet se De Rada sht nj figur qndrore n letrsin shqiptare. Ai i dha ksaj letrsie vepra me vler t lart artistike: Kngt e Milosaos, Serafina Topia,Sknderbeu i pafan. De Rada u mor me letrsi, estetik, gjuhsi e publicistik. M 1898 '99 botoi Autobiografin. N pjesn tjetr letrare Nj letrkmbim me Lamartinin (Fragment nga Autobiografia e De Rads)6 thuhet se sht nj vepr mjaft mbreslnse dhe me vlera t muara dokumentare. Poema epiko-lirike Kngt e Milosaos shnon veprn e par t letrsis shqipe me vlera t larta artistike, q u prshndet nga studiues e poet t shquar t Evrops.N qendr t ksaj vepre vihet historia e dashuris s Milosaos, bir i sundimtarit t Shkodrs, me Rinn, vajzn e nj familje t thjesht. Vlersimi i Kadares i shton vlerat veprs,
faqe dyzetekatr Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 44
ngjall interesin e nxnsve pr pjesn dhe i nxit pr t qen m mirprits ndaj saj. Kur lexon kngn e par, t duket sikur hap nj dritare kundrejt detit dhe t magjeps e t lbyr syt ajo drit, ata tinguj... - shkruan Kadare. Knga e par t mbush me dshira dhe ndrra pr jetn. Knga e dyt do t na njoh me Milosaon dhe Rinn,theksojn autort. Tekstet shoqrohen me aparat pedagogjik, me pyetje rreth t kuptuarit. Detaje pr kohn portretin e personazhit, komenti shprehje vetvesi: Mos m je nga dheu i huaj? / Kur i vogl, n Selanik vajta, vashat nuk ishin / n katund me kaq hir, apo: Ngriti ballt e zbuluar.. Pr stilin dhe gjuhn.Gjetja e figurave stilistike: fshihet dielli / dhe rrzoi hijen e lisit / Gjaku im te lumi i Vodhit (shpjegohet emri i lumit Vodhi dhe krkohen vlerat e tjera q fiton fjala ktu, si dhe simbolika e lumit. Ndrtimin sintaksor ...n nj t trembur hare. Detyrat: Gjeni poezin Kroi i fshatit ton t Lasgush Poradecit dhe bni krahasimet me kngn e dyt t Milosaos. Ose Arbrishtja sht nj variant i shqipes, q flitet nga shqiptart e Kalabris.Vini re disa dallime t ksaj t folmeje Nj pjes tjetr e ksaj shtpie botuese sht Orioninga Xhuzepe Skiroi Di Maxho, duke plotsuar me pjes nga natyra t grshetuara me elemente mitologjike. Kjo e bn m trheqse dhe t kuptueshme pjesn. N klasn e X 7 kemi Kngt e Milosaos : Knga e I, II, V, XVI, XXII, dhe e XXX. N kt grup orsh flitet pr subjektin e veprs, pr idet dhe motivet, pr formn e rrfimit dhe strukturn, pr personazhet dhe frymn kombtare.Studim teksti vazhdon me gjetjen e figurave letrare, llojin e vargut. Rubrika me njohjen e fjalve t vjetra t gjuhs shqipe si: mandili-shami q mbajn grat n kok; ere-fytyr, pamje; vucnbucel; formadhja-m e forta, m e guximshmja; buzhieshme-buzqeshura; frushullon-fshfrin; suval-val, dallg; kuptimi i tyre motivohet leht dhe ndihmon n t kuptuarit e pjess, por ndrkoh i bn nxnsit m t mpreht nga ana gjuhsore pr t kapur ndryshimet fonetike, morfologjike apo leksikore, q shqipja ka br n shekuj. Interes shfaqin edhe krkesat e detyrave n kto tema. Krkess Kthe n proz dhe n gjuhn letrare, nxnsit i duhet nj koh e caktuar pr tu marr me do fjal. Kjo i jep mundsi t pasuroj fjalorin me fjal e shprehje arbrisht, t cilat mund t prdoren si ilustrime n ort e Historis s gjuhs shqipe, apo Gjuha letrare dhe dialektet. Prfundime T gjitha kto flasin pr nj pun t kujdeshme q bhet n shkollat tona n przgjedhjen cilsore t pjesve letrare prfshir ktu edhe pjes nga letrsia arbreshe, e cila hodhi themelet e letrsis son kombtare. Megjithse gjendja duket e mir, ka vend pr nj prfaqsim m t plot jo vetm me autor t mirnjohur, por edhe t atyre bashkkohor. Letrsia arbreshe z rreth 3% t orve letrare n programet tona. Kjo flet pr nj numr jo t mjaftueshm orsh pasi n kt cikl zhvillohet edhe letrsi e avancuar. Prfshirja e ksaj letrsie n provimet e maturs shtetrore i jep asaj vendin q meriton n formimin kulturor dhe estetik t brezit t ri.
Shenime: 1) A. Kostallari, Studime filologjike 3, Tiran, 1986, f. 21; 2) Botimet shkollore Albas, Gjuh shqipe 6, f. 90; 3) Botimet shkollore Albas, Gjuh shqipe 7, f.99; 4) Botimet shkollore Albas, Gjuh shqipe 8, f. 31; 5) Shtpia botuese Arbria, Gjuh shqipe IX; 6) Shtpia botuese Arbria, Gjuh shqipe IX; 7) Centrum Production, Tiran, 2009, f. 42.
Letrsia Arbreshe n tekstet shkollore parauniversitare shqiptare
In questo articolo ho trattato quanto, e come, presente la letteratura arbreshe nei testi scolastici pre-universitari albanesi. In questi ultimi ventanni, la Scuola in Albania ha subto profonde riforme, che hanno interessato anche i testi scolastici. I testi degli alunni alcune volte hanno subto cambiamenti profondi, sia nella forma che nel contenuto. La compilazione dei testi da parte di un autore o di pi autori ha fatto s che i testi cambiano di tanto in tanto, manca il lavoro di un gruppo di redattori; spesso si nota che, a causa dello studio linguistico, viene trascurata parte degli autori albanesi, sostituiti con autori e brani stranieri. Per, diverso trattamento riservato alla letteratura arbreshe: questa continua ad essere presente, grazie agli indiscutibili valori delle sue opere, come un obbligo per questo ramo della letteratura albanese, ma anche per una personale formazione dei redattori dei testi, che sono stati educati ai valori artistici di questa letteratura. Pi presenti sono le opere di autori come: Girolamo De Rada con I Canti di Milosao, che piace e viene accettato dai giovani; Gabriele Dara il giovane con Lultimo Canto di Bala; ma con rammarico vediamo che resta fuori il poeta lirico Zef Serembe o autori contemporanei come Vorea Ujko ed altri. In ogni modo voglio sottolineare che se anche la presenza della Letteratura Arbreshe soddisfacente intorno al 3%, deve occupare un posto pi ragguardevole nei nostri testi scolastici dAlbania.
pagina 45 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe dyzetepes
LA LeTTerATurA ArBreSHe NeI TeSTI SCOLASTICI Pre-uNIverSITArI ALBANeSI -
Recension
Arbrishtja n nj Enciklopedi pr vreshtarin dhe vertarin
prof. dr. emil Lafe

Universiteti i Tirans
Vreshti, rrusht dhe vera jan aq t vjetra sa dhe jeta e shoqris njerzore. Koha kur z e piqet rrusht ka qen dhe sht nj gzim pr t gjith. Hardhia (dhria) i shprblen njeriut mundimin q ka br, djersn q i ka rrjedhur duke punuar vreshtin, duke e i hedhur pleh e duke br gjith ato q do vreshti. Pastaj rrusht mbush kanistrat e koshat, mbush butet dhe nis e bhet musht e ver. T gjitha kto pun e shrbise jan shkruar e mbledhur tani n nj libr. Ai q e ka shkruar librin, sht profesor Andrea Shundi i Universitetit Bujqsor t Tirans. Libri q e shihni, sht enciklopedi pr vreshtarin dhe vertarin. Prof. A. Shundi i ka miq e t njohur thuajse t gjith ata q kan vn vresht dhe q nxjerrin ver e raki n Shqipri. Nj pjes kan qen edhe student t tij. Po ai, duke punuar pr kt libr, ashtu si edhe pr librat e tjer q ka shkruar m par, e ndjeu se vreshtaria (mjeshtria e atij q v dhe mban nj vresht, viticoltura) dhe vertaria (mjeshtria e atij q rrusht e bn ver t mir, vinicoltura, enologia) jan dy nga mjeshtrit m t vjetra t shqiptarve, aq t vjetra sa dhe gjuha shqipe. Prandaj i gjurmoi kto mjeshtri kudo ku jetojn shqiptart, n Kosov, n Maqedoni, n Malin e Zi, n Greqi (te arbrort e te amt) dhe ndr arbresht e Italis. Pra kjo enciklopedi nuk sht fryt i nj pune vetm n kabinet, por edhe i nj pune t madhe n terren, duke u takuar me dhjetra e me dhjetra specialist. 3200 artikuj q ka ky libr pr vreshtarin e vertarin, t vendosur n rend alfabetik, prfaqsojn jo vetm nj enciklopedi teknike, po edhe nj enciklopedi t prvojs (eksperiencs) mijravjeare dhe t kulturs popullore shqiptare n kt fush. Titujt e artikujve jan dhn edhe anglisht e italisht (p.sh. Hardhi: Grapevine, Vine; Ceppo, Vigna, Vite; ver: Wine; Vino), dhe shoqrohen rregullisht me nj a disa sinonime. Rreth 500 foto e skema ilustrojn e konkretizojn prmbajtjen e nj vargu zrash nga gjith aspektet e prodhimit e t prdorimit t rrushit e t vers dhe t vlerave t tyre. Autori, ashtu si ka mbledhur me kujdes do gj q ka t bj me vreshtin, me dhrin, me rrusht e me vern, ka mbledhur edhe emrtimet, termat, fjalt e tyre, dhe kshtu kemi te kjo enciklopedi besoj edhe mbledhjen m t pasur t fjalve, t shprehjeve e t proverbave (fjalt e urta) q kan t bjn me vreshtin e me vern. Autori ka vn n libr gjith sinonimet q ka mundur t mbledh me kujdes kudo ku ka vajtur vet dhe npr librat q ka lexuar. M kujtohet se nj ndr fjalt e urta apo proverbat e par q na kan msuar n shkoll, sht: Sbhet vreshti me urata, po me shata, me lopata!. Vera bashk me bukn jan simboli i jets, jan vet jeta dhe kt na e thot fjala e urt arbreshe Buk e ver dhe m gj (asgj tjetr). Edhe urimi arbresh Rroft gjuha jon sa buka e vera! do t thot rroft n jet t jetve, mos vdekt kurr! Enciklopedia e prof. A. Shundit ka vlera teknike t padiskutueshme edhe pr vreshtart e vertart arbresh dhe pr cilindo dashamir t vers, sepse vreshtaria e vertaria arbreshe sht e lasht, vjen nga dheu i vjetr i Arbrit dhe ka qen e mbetet nj ndr burimet kryesore pr ekonomin e jetesn e arbreshve. Habitesh kur mson nga kjo enciklopedi dshmit e kultivimit t hardhis dhe t prdorimit t vers te Shqiptart q nga lashtsia! Prof. Andrea Shundi (1934) sht si vera e moshuar, nj specialist me prvoj (eksperienc) t gjat; ashtu sht edhe Enciklopedia e tij, q e meriton me t vrtet titullin enciklopedi, se brenda n t jan t gjitha ato q ka krijuar njeriu brez pas brezi pr vreshtin e pr vern. Autori i ka shpjeguar bukur, qart, shkoqur, thjesht, q ta kuptojn t gjith. Sa sht munduar pr ann profesionale t librit, aq ka pasur kujdes q ta shkruaj me nj gjuh shqipe t pastr e t qart, t prdor gjith ato fjal q ka dgjuar e ka mbledhur andej-ktej npr vreshtat e atje ku bhet vera. Enciklopedia pr vreshtarin dhe vertarin sht edhe nj prpjekje e lavdrueshme pr t kodifikuar terminologjin teknike t ksaj fushe. Ktu nnkuptohet edhe pasurimi i saj me neologjizma, si jan edhe fjalt vertar e vertari t formuara bukur sipas shembullit t fjalve vreshtar e vreshtari. Ky sht nj shembull pr tu ndjekur edhe nga specialist t tjer q botojn vepra t ngjashme. Mua, si njeri q jam marr tr jetn me punt e gjuhs shqipe, m bn prshtypje t thell, q n kt Enciklopedi, q sht nj libr teknik, gjuha shqipe e ktushme me arbrishten gjallojn pr bukuri s bashku dhe plotsojn njra tjetrn. Kemi t bjm me nj mbushulli n arbrisht, duke arritur n 650 terma, sinonime, fjal t urta, thnie, gjza, doke, kng, rite, mite etj. Nj varg termash dhe sinonimesh t arbrishtes vrtet prbjn thesar pr gjuhn shqipe t sotme, sepse jan me prejardhje nga brumi i lasht i saj dhe jo vetm tingllojn hijshm, por jan edhe t prshtatshme teknikisht. Si t tilla mund t prmendim: bancim lidhje e shermendeve dhe e lastarve, biljez fidan, ciarl/cice kan, fillestar lastar, fytim mbltim, kryerin bucel, lisarjel pjergull, nctim shartim,
faqe dyzetegjasht Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 46
ngallim dhe ngjepsje ngjrim, nocull brsi, pnjith dredhc, pishnes dolli, rrimurtatje riensim, shkmesje (me kmes) krasitje, shtrydhore trokull, shungasje - larosje etj. Po pr k e ka shkruar prof. A. Shundi kt enciklopedi? Enciklopedit shkruhen pr t gjith! Ndr kta t gjith prfshihen: s pari ata q merren me mjeshtrin e vreshtaris e t vertaris si profesionist ose si amator; pastaj t gjith ata q duan t din m shum pr vreshtin, pr rrusht, pr vern. Enciklopedia sht dhe nj manual i kulturs n kto fusha. Aty mson karakteristikat e llojeve t ndryshme t hardhive, t rrushit e t verrave. Mson ti shijosh vet m mir dhe t ndiesh m shum knaqsi duke pir nga nj qelq ver n shtpi e n shoqri. Autori, prof. dr. Andrea Shundi ka br prpjekje pr t prdorur nj gjuh sa m se t dlir e t qruar, madje e ka pasuruar me terma pr vreshtarin dhe vertarin, duke i shqipruar ato. Nga ana tjetr, ka qmtuar dhe paraqitur 3200 sinonime pr termat prkats. Pr shembull, termi shermend prplotsohet me sinonimet q e qerthullojn: degz, hark, mashkullor, saramend, spal. S fundi, t 800 fjalt e urta q autori i ka vendosur n artikuj t caktuar, lehtsojn kuptimin dhe gjallrojn prmbajtjen e vet artikullit prkats. sht e habitshme se sa shum fjal t urta, shprehje e thnie t ndryshme, po edhe gjza, doke etj. pr vreshtarin e vertarin gjallojn tek Arbresht. Ato prbjn pa dyshim nj tjetr dshmi t lashtsis dhe t tradits q kan pasur kto dy veprimtari n botn arbreshe. Si margaritar mund t vlersohen: Ai qiparis dhe ajo hardhi e bardh, q i qarkohet prjet, Buk e ver dhe m gj (asgj tjetr), Buk e shrbyer, ver e matur, Fyto (mblto) hardhi edhe n prill, Hardhia, mbretresha e pemve, Me nj vresht e me nj pal (paj/prik), marton nj bil (bij), Oj e bukura si vera!, Rroft gjuha jon sa buka dhe vera!. Fjalt e urta apo prthniet n arbrisht, shprehin urtsin popullore dhe mishrimin e ktyre dy veprimtarive pr mbijetesn dhe mirqenien e Arbreshve. Prmbajtjen e artikujve teknik n Enciklopedi, kto fjal t urta e filozofojn dhe e ndriojn m tej. Botimet arbreshe dhe m gjer q jan prdorur nga autori, arrijn n 19 tituj, ku vendin e par e zn fjalort e hartuar nga autort Emanuele Giordano, Gaetano Gerbino, Giuseppe Filippini, Giuseppe Gallo, Pasquale Scutari, si dhe nga prof. Kol Kamsi), po ashtu antologjit e botuara nga papas Antonio Bellusci; autori ka nxjerr materiale edhe nga leksiku i t folmeve t nj vargu trevash arbreshe, q ka prgatitur Universiteti i Kalabris nn drejtimin shkencor t prof. Franko Altimarit, si edhe materiale t tjera arbreshe q jan mbledhur nga Enrico Ferraro dhe Francesco DAgostino (www.mondoarberesco). Merit e profesor Shundit sht se ai disa terma dhe fjal t urta i ka qmtuar drejtprdrejt nga goja e arbreshve te katundet prreth Kozencs dhe rreth Tarantos. Qmtimi dhe paraqitja e ktyre termave, sinonimeve dhe fjalve t urta n Enciklopedi, sikurse ka vepruar prof. A. Shundi, prbn nj shembull t mir pr gjithsecilin q shqipen e arbrishten i sheh si njsi themelore t shprehjes dhe t ndrgjegjes mbarshqiptare. enciklopedia pr vreshtarin dhe vertarin ka 870 faqe t formatit t madh. Shtpia botuese Vllamasi e ka punuar me kujdes nga aspekti teknik, ka zgjedhur nj letr t mir dhe lidhja e librit sht gjithashtu e mir. Pr gzimin e autorit dhe t miqve e kolegve t tij libri doli nga shtypi n nntor 2012, kur festohej 100-vjetori i Shpalljes s Pavarsis kombtare.
Alla fine dellanno scorso, stato pubblicato a Tirana, dalla casa editrice Vllamasi (vedi su internet: botime vllamasi) lEnciclopedia della Viticoltura e dellEnologia, 870 pagine, formato grande (255x187 mm) e con molte fotografie e schizzi. Ne autore prof.Andrea Shundi (1934) dellUniversit dellAgricoltura di Tirana. Egli conosciuto anche come autore e coautore di una serie di opere sulla viticoltura e sullenologia. LEnciclopedia una sintesi delle sue ricerche e della sua lunga esperienza in questo campo, includendo anche la stretta collaborazione con molti colleghi e con vignaioli e noti produttori di vino. Andrea Shundi in questa Enciclopedia ha voluto descrivere, valorizzare e interpretare lesperienza e la tradizione di tutti gli albanesi nella coltivazione delluva e nella produzione del vino, cio ha inserito nella sua Enciclopedia anche la Kosova, i paesi in cui abitano gli albanesi di Macedonia e del Montenegro, e cos anche i paesi arbresh dItalia e gli Arbror (Arvaniti) di Grecia, visitando personalmente quei paesi e studiando molte fonti scritte. Lopera molto ricca, ha 3200 articoli in ordine alfabetico. Il titolo dellarticolo dato anche in inglese e italiano. Negli articoli dellEnciclopedia ci sono decine di termini arbreshe per la vigna e luva e inoltre molti proverbi arbresh. LEnciclopedia utile non solo per quelli che hanno vigna e producono vino, ma anche per tutti quelli a cui piace luva e il vino. Essa contiene conoscenze multformi e valide per una vasta cerchia di lettori.
pagina 47 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe dyzeteshtat
Arbrishtja n nj Enciklopedi pr vreshtarin dhe verrin
LA LINGuA ArBreSHe NeLLeNCICLOPeDIA DeLLA vITICOLTurA e DeLLeNOLOGIA -
Recension
Letrsia Romantike Arbreshe
kastriot Marku, doktorues

Tiran
Trashgimia letrare arbreshe i sht paraqitur prgjithsisht lexuesit t zakonshm dhe atij profesional brenda kufijve zyrtar t shtetit shqiptar, n trajt t shqipruar me prshtatje n gjuhn standard, si nj materie gjuhsore e letrare pr prdorim masiv larg teksteve origjinale. Bazuar n kt problematik, botimi i Prof. Matteo Mandals Studime filologjike pr letrsin romantike arbreshe sjell nj risi n studimet filologjike shqiptare. Prmbledhja studimore ka tet kapituj, par secili si nj studim m vete. N studimin e par t titulluar: The crux[...] is the phrase double lirical narrative pr nj interpretim t poemave dhe t poetiks s De Rads, Mandal ka arritur t na jap nj prov bindse origjinare t historikut diakronik t botimit t ktyre teksteve. Studimi sht nj skic interpretuese e poetiks deradiane dhe prmes tij ka shterruar kqyrjen e imt t t dhnave n dukje krejt siprfaqsore, por me rndsi t dors s par n ndrtimin gjenetik t ktyre veprave. Vetm kshtu ai mbrrin ta vendos i qet n shtratin interpretues qasjen kontesktuale si njsi t prvijueshme pr nj histori t receptimit dhe vlersimit n poemave t De Rads. Prejardhja e mitit pellazgjik: Jeronim De Rada dhe Giovanni Emanuele Bidera, na shtie n n nj rrugtim interesant t historis s lindjes, prhapjes dhe shndrrimit t mitit pellazgjik prej dijetarve arbresh, nj histori kjo q nis q n shekullin XVIII, pr t mbrritur tek autort dominues Jeronim De Rada dhe Giovanni Emanuele Bidera, si pikmbrritja e promovimit t ktij miti parak t arbrve n nj kontekst t ri me prmasa kombtare n prag t Rilindjes Kombtare, si nj promovim i mitit t lavdis s t parve, si mit i hershmris. Mandal, duke ln pranash rrethanat historike, na shtie me kt punim ndr disa t tjera imtsi ndrkulturore n kt fillimrilindje duke dashur t skajoj kshtu prsaktsime t reja sa i takon fillimeve t romantizmit shqiptar. Studimin Pr botimin kritik t Knks s sprasme t Balls: shnime filologjike paraprake, autori duke par pamjaftueshmrin e leximit t ksaj poeme ndrmerr edhe nj interpretim leximor krahasues t saj shqip dhe italisht si dhe skajon disa shtje autoriale t lidhura drejprdrejt edhe me tekste t tjera t De Rads duke prfunduar se kjo poem e cila i dha Gravil Dars nj vend nderi n letrsin shqipe erdhi si rezultat i zotsis s tij autoriale, frymzimit dhe shtyss fillestare t t atit Andrea Dara, si dhe ndikimit t Alessandro Manzoni-t (autori m i dashur i Dars), prej t cilit ky huazoi njsimin e reales me idealen/t vrtetn duke u prpjekur t ndrtoj nj krijim letrar mbi fakte t dokumentuara, nj synim ky i fsheht q ishte nj element i njohur i romantizmit, q natyrisht Dara e solli n letrsin shqipe me risit e tij t prveme. Studimi Pr botimin e veprs letrare t Franesk Anton Santorit. Disa probleme ekdotike paraprake, ka pr objekt t tij problematikn e prgatitjes s nj botimi kritik t veprs s ktij autori, si rrjedhoj edhe e problematiks lidhur me kalimin e dorshkrimeve t tij dor m dor n biblioteka t ndryshme publike e private (Kozenc, Kopenhag, Tiran, si dhe n arkivin privat t Zef Skiroit), far paraqet edhe vshtirsi t identifikimit dhe klasifikimit t tyre, gj q ka justifikuar n njfar mnyre mosmarrjen seriozisht t ksaj pune nga ana e studiueve t krijimtaris s tij. N studimin ndrdisiplonor shtje paraprake t botimit t veprave t Zef Skiroit, Mandal ka ln mnjan shkaqet e hollsishme t prjashtimit t padrejt t ktij autori nga historia e letrsis shqiptare, duke u kufizuar n njoftimet e detajuara pr botimet e tij t shumta (disa prej t cilave t qarkulluara me vones si dhe t tjera vepra n dorshkrim), duke stabilizuar kshtu problemet e tejshkrimit t ktyre veprave, me rast ndrton nj kronologji t ktyre botimeve dhe m n fund prmbyll gjith punn krkimore t ktij projekti me finalizimin, kujdesjen dhe prgatitjen e botimit vet, duke kryer kshtu nj restaurim t plot filologjik t t gjith veprs s ktij autori. Punimi tjetr, ai me titull Aspekte dhe momente t formimit rinor t L. Pirandello-s dhe t Z. Skiroit, na shprfaq lidhjet mes dy shkrimtarve t siprprmendur, n nj kontekst kulturor dhe njerzor t prbashkt. Hulumtimi dhe gjetja e letrkmbimit mes tyre, e kthen kt punim si nj pik reference me rndsi e q do t paraqiste interes pr t tjera punime krahasuese n t ardhmen. Gjurmime leksikografike n mjedisin arbresh t Sicilis, sht udhtim i autorit n rrjedhat e leksikografis arbresh prgjat katr shekujve mbshtetur n dshmit dorshkrimore, kryesisht fjalorve t shqipes dygjuhshe etimologjik t autorve Nilo Catalano, Gjergj Guzeta, Nikoll Keta, Pal Skiroi, Dhimitr e Zef Kamarda, Zef Skiroi, Marko La
faqe dyzetetet Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 48
Matteo Mandala, Studime filologjike pr letrsin romantike arbreshe; prktheu e redaktoi: Gzim Gurga; Botues: Naimi - shtpi botuese dhe studio letrare, Tiran 2012, 376 ff.
Piana etj. Prmbledhja mbyllet me punimin Nj selfGiordano protopapas emanuele made man arbresh n koh trazirash. Mbi poezit e leksikolog, ka Frasnita (Cs) pabotuara t Trifonio Guiders. (vjen ka numri 73) ------------------------LA LeTTerATurA rOMANTICA ArBreSHe - Nel sec.XVII ci fu una Pre-Rinascita negli grvishnj, v.tr., graffiare, raschiare, lacerare ambienti arbresh dItalia, che ha poi alimentato con idee e grryenj, v.tr., raschiare, grattugiare ispirazione la grande Rinascita Nazionale nei territori gzim-i, sm. gioia, divertimento, entusiasmo Albanesi, nel sec.XIX. Questa la tesi principale del libro di gzonj, v.tr.intr., rallegrare, godere studi dellalbanologo arbresh prof. Matteo Mandal, nel glas-a, sf., escremento di gallina o di uccelli volume Studi Filologici sulla letteratura romantica gobae-ja, sf., pezzo di legno da ardere arbreshe, che porta una novit negli studi filologici albanesi, nel senso che appare evidente che il sistema culturale gogsim-i, sm., rutto arbresh assunse quelle caratteristiche nazionali moderne un gohj-a, sf., gozzo goj-a, sf., bocca, gola secolo prima che iniziasse la Rinascita nazionale albanese. Negli otto studi della raccolta lautore d una interpretazione gomaradhe-ja, sf., maceria, rudere, ammasso di pietre nuova dei poemi e della poetica di De Rada; un itinerario gon-a/-ja, sf., angolo, contrada interessante della storia della nascita, diffusione e gorrix-a, sf., perastro trasformazione del mito pelasgico da parte degli intellettuali gosh-i, sm., uomo grossolano, ottuso di mente arbresh, una storia questa che parte fin dal sec.XVIII, per gozhd-a, sf., chiodo arrivare agli autori principali Girolamo De Rada e Giovanni gramin-a, sf., burrone, precipizio Emanuele Bidera; note filologiche preliminari per la gramisnj, v.tr., precipitare, distruggere pubblicazione critica dellUltimo canto di Bala di Gabriele Dara; alcune questioni preliminari della pubblicazione delle graxet-a, sf., stornello cantato dalle donne opere di Zef Schir, alcuni aspetti e momenti della grep-i, sm., forchetta formazione giovanile di L.Pirandello e di Zef Schir, basati grerz-rza, sf., vespa sulla corrispondenza intercorsa tra i due; una ricerca sulle grihz-hza, sf., lima; vipera correnti della lessicografia arbreshe; come anche uno grisnj, v.tr., consumare, sciupare, finire sguardo sulle poesie inedite di Trifonio Guidera. grop-a, sf., fossa, buca grua-ja, sf., donna grur-t, sn., grano grusht-i, sm., pugno gryk-a, sf., bocca, gola gu-a, sf., apoplessia, morte improvvisa gul-a, sf., torso di cavolo gur-i, sm., pietra, sasso, rupe gural-a, sf., petrosa gurgull-i, sm., sorso gurgull-a, sf., allocco, gufo di montagna gush-a, sf., gozzo gusht-i, sm., agosto gjak-u, sm., sangue gjakn, avv., in qualche luogo gjlmr-mri, sm., laccio, legaccio, filo gjalpr-pri, sm., serpente gjall (i,e,t), agg., vivo, vivace, attivo gjas, v.intr., assomigliare, sembrare
pagina 49
Letrsia Romantike Arbreshe
Fjalor Arbrisht - Italisht *
Gj
gjasht, agg.num.card., sei gjashtdhjet, agg.num.card., sessanta gjashtmbdhjet, agg.num.card., sedici gjat (i,e,t), agg., lungo gjgjez-gjza, sf., faccenda, cortesia gjgjnj, v.tr., ascoltare, comprendere, ubbidire gjel-i, sm., gallo gjelbr (i,e,t), agg., verde gjell-a, sf., vita, esistenza; cibo gjer-i, sm., ghiro gjer (i,e,t), agg., largo, comodo, vasto gjeshnj, v.tr., impastare gjetk, avv., altrove gjethe-ja, sf., foglia gjezdhisnj, v.intr., passeggiare, vagare gj-a/-ja, sf., cosa, oggetto; animale gjllinj, v.intr., vivere, cibarsi, nutrirsi gjm-i, sm. / gjm-a, sf., fulmine gjmb-i, sm., spina
* ka Fjalori i e. Giordano-s, (15/ka m)

faqe dyzetennd
QINDVJETORI I PAVARSIS S SHQIPRIS prof. as. dr. Laura Smaqi Pas prkujtimit t 100-vjetorit t Pavarsis e krijimit t shtetit Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis shqiptar nuk sht aspak pa vend t flitet pr marrdhniet mes Universiteti i Tirans ktij momenti kaq t rndsishm historik, proceseve q e paraprin dhe e pasuan, dhe sistemit letrar shqiptar. Pa prsritur teorit e kuptimet e tyre n lidhje me konceptin e lartprmendur e duke vlersuar kontributet e studiuesve mbi sist. Letrar kta 20 vitet e fundit, duhet thn se roli e rndsia e letrsis ishte e dors s par si pr arritjen e mvetsis s Shqipris, ashtu dhe pr jetgjatsin e ksaj t fundit. N mnyr paradoksale varsia thuajse totale, e theksuar e letrsis ndaj jets politike, shoqrore, kulturore n vend q ta mbyste produktin e saj, e kthente n shembullin m sublim t mbijetess e forcs prtritse prmes himnit q ajo i ngrinte gjuhs. Nuk dshmohej thjesht ekzistenca e nj gjuhe, por fuqia e saj. Nj gjuh e ndaluar fliste me tonet e dhimbjes por dhe t shpress dhe dshirs, numronte plagt q kish marr por ndrronte nj jet normale, megjithese me droj e n mnyr t thjesht i transformonte e i bnte t vetat krijimet e poetve pararends si evropian dhe lindor. E n rast se me gjallimin e saj t prdishm n jetn e vshtir ajo tregonte qndres e karakter, me krijimet sado t brishta poetike, ajo bnte t prekshm dhe real shpirtin e nj kombi t tr. Ishte ky shpirt q do t krkonte trupin si territor. Atdheu i krijuar prej forcs s fjals ka paraprir shpesh vendosjen e kufijve gjeografik dhe ka qen baza mbi t cilin sht ngritur ideja e kombit. Me gjith prkufizimet e shumta pr kombin, q lidhen me t drejtn e gjakut ose t toks, t gjitha kan t prbashkt faktin se ideja e tij mbshtetet mbi kujtesn. N t gjitha vshtrimet kujtesa, memoria e prbashkt, konsiderohet si baza mbi t ciln ndrtohet ndrgjegjja kombtare.
Marrdhnia mes tri dimensioneve: s shkuars, s tashmes dhe s ardhmes realizohet pikrisht nprmjet ndrtimit t nj kujtese. Dhe kjo kujtes nuk sht grumbullim faktesh t ndryshme, ajo sht vendosje faktesh sipas rendit, rregullimi i tyre sipas nj koherence q krijon nj hapsir dhe nj trajektore, kjo kujtes sht narracion. Si mund t krijohej ideja e nj trsie, kur pjesa m e madhe e shqiptarve e kishin t pamundur t merrnin vesh ndodhte jasht mjedisit q vet terreni i thyer kufizonte? E vetmja mnyr ishte t dgjonin e ti bnin t tyret kngt me ngjarje t vjetra e t reja q ato rrfenin. Imazhi real, i drejtprdrejt q gjithkujt i krijohej pr natyrn, ridimensionohej n poezi, ku fuqia e do elementi t ksaj realeje merrte prmasa t shumfishta. Vrtet malet, bjeshkt, fushat, bregoret, ukat, krojet, ishin pjes e jets s gjithsecilit, por prmes tyre, prmes paraqitjes s vazhdueshme t tipareve t shqiptarit, historis s tij, n poezi krijohej ndjesia dhe besimi i prejardhjes prej s njjts origjin, i trsis s prbashkt, pr shkak t gjuhs, t zakoneve dhe t ksaj historie t jetuar q gjente vend n krijimet poetike. Shqipria e krijuar prej autorve pararends t Pavarsis ndrthur n imazhin e saj prfytyrime t niveleve t ndryshme q i prkasin sa bots reale dhe asaj religjioze, mitologjike, folklorike. Poett arbresh prmes imazhit q tek ta kish krijuar kujtesa, transmetimi i tradits s t parve, sillnin vazhdimisht n krijimet e tyre atdheun e ndrruar q ndrthurte kujtesn me dshirn. E gjith veprimtaria e tyre do t ishte nj kontribut i pamuar pr njohjen jo thjesht t shtjes shqiptare, por edhe t kulturs e traditave t tij. Nj tjetr imazh q sht n qendr t krijimtaris s tyre sht ai i aristokracis shqiptare, i princrve, princeshave e lufttarve, prmes t cilit jepen disa pamje t qndress shqiptare, jo thjesht n aspektin e lufts, por dhe t ruajtjes s traditave e t nnshtrimit t ndjenjs, kur sht fjala pr t mirn e prgjithshme. Si e kemi prmendur n nj tjetr vshtrim mbi De Radn, N rast se prkatsia shqiptare e dshmia e ekzistencs s nj entiteti shqiptar dilte trthorazi n veprat e autorve t shek. XVI - XVII, n veprn e De Rads sht parsore. Shpallja e ekzistencs s nj kombi shqiptar me gjuhn, historin e traditat e paprsritshme bhet prej tij n disa plane e nprmjet disa drejtimeve. N kt mnyr prpjekje q n form t pa organizuar ishin br prej shekujsh, jan tashm pjes e veprimtaris s nj figure t vetme. shkrirja e nj Shqiprie t prfytyruar dhe mjedisit Kalabrez z vendin qendror n veprat e tij. Tek Milosao ai kt mjedis arbresh e transferoi n Shkodr. De Rada krijoi nprmjet veprs s tij nj Shqipri ideale jo thjesht me virtytet e zakonet e saj karakteristike, por me nj shtrirje t prekshme hapsinore, imazh ky q i jepte vizionit ngjyrn e profecis.
faqe pesdhjet Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 50
Letrsia dhe Pavarsia e Shqipris
Kombi nnkupton nj t shkuar
QINDVJETORI I PAVARSIS S SHQIPRIS

Skanderbeku i pafan e onte lexuesin nga Arta e Himara, n Kruj, Shkodr, Dibr, Mirdit, Elbasan, pra npr nj territor gjeografik q ka ekzistuar si n vitet 1418 - 1440 t veprs, e vazhdonte t ekzistonte edhe n fundin e shek. XIX. Ky imazh sintez n planin hapsinor e kohor, Kalabri e Shqipri, shek. XV me shek. XIX. dhe lidhja mes shqiptarve brenda ksaj hapsire q qendrzohet dhe n martesn e princeshs s Arts Serafins s Topiajve me Nikoll Dukagjinin, sht imazhi q duhet pruar tek shqiptart e shek. XIX. Imazhi i Shqipris si territor gjeografik sht mjaft i pranishm dhe n krijimet e autorve t tjer t shek.19-20. Peizazhi e elementet e ktij territori na shpalosen prej Naimit, me nj ngjyrim t fort emocional. O malet e Shqipris q mbani kryet prpjet / Tmerr e frik prhapni, prpini qiejt e ret! / Keni shkmbnj, grxhe, lisa, lumnj dhe dbor n gji 1 Ajo natyr q preket prdit prej shqiptarve sht vet Parajsa, me malet m t bukura, fushat m t blerta, krojet m t kulluara, vendi i lulzimit, i shklqimit. N tekstet religjioze shtja e krijimit kuptohet si akti hyjnor i krijimit ose si universi i krijuar i natyrs. N fakt kto dy aspekte jan shpesh t lidhura, duke qen se natyra luan nj rol t rndsishm n historin e Lidhjes, t Aleancs s Zotit me njerzit. Te Fishta Hna dhe Dielli mund t dalin fare mir dshmitar t ksaj t vrtete, ashtu si marrin pjes n betimet e prditshme t shqiptarve. Edhe hana do ta dije,/Edhe dielli do tket pa,/Se per qark ksaj rrokullije,/Si Shqypnija i vend nuk ka! 2 Ndonse terreni shqiptar e ka malin si elementin m t kudogjendur, brenda poezis nprmjet tij ndrthuret realja, bota mitologjike dhe religjioze Jo rrall mali sht simbol i pavdeksis, parajsa jon toksore. Majat q duken se prekin qiellin, prvese motive t bukura pikturale, jan rezidenca e hyjnive, e cilsive superiore t shpirtit, e forcave vitale. Pika kulmore e nj zone t tr, maja e malit q duket se zhytet n qiell, paraqet prfundimin e evolucionit njerzor q synon ta oj njeriun n kulmin e zhvillimit t tij. Si sht dekori, po aq t fuqishm jan dhe njerzit. Toskt e gegt si dy rrfe qi shkojn tue djeg, nprmjet simbolit t rrufes, duket se vn n vend vullnetin dhe urdhrin e t Plotfuqishmit. Si zjarr qiellor, me forc t parezistueshme, bipolare, ajo ka qen simbol i plotfuqishmris krijuese e shkatrruese t Hyjnis q gjeneron e shkatrron n t njjtn koh, instrumenti dhe arma hyjnore; simbol i veprimit transformues t Qiellit mbi tok, por dhe i shqiptarit q do atdheun, e q me fuqin e ksaj dashurie djeg e shkatrron gjithka e gjithknd q prek lirin e tij. Imazhi Apokaliptik, mitologjik dhe evokimi i historis s lasht bashkohen e rrisin intensitetin e prshkrimit. Jo vetm si territor gjeografik, por n poezin e ktyre poetve, Shqipria sht shum m tepr, sht vend i shenjt Dhe besonin qmoti / Q n Shqipri rrij Zoti, / Vij rrmeti njerzis / E i falej Shqipris 3 Naimi e P. Vasa e japin n metamorfoz t vazhdueshme imazhin e Shqipris. Shkall pas shkalle shfaqet imazhi femror, q kalon n imazhin e nj nne, e pastaj te territori (malet e fushat), tek vendi me t mirat e t kqijat e tek njerzit q jan pjes e tij. Ti ke pas qen nji zonj e rand, / Burrat e dheut t thirrshin nan. Ke pas shum t'mira e begati, / Me vajza t'bukra, e me djem t'ri / Gja e vend shum, ara e bashtina / Me arm t bardha e pushk ltina / Me burra trima, me gra t dlira: / ti ndr gjithe shoqet ke kene ma e mira Ishte mm e trimris / Edhe zonje urtsis / Shqipria kurdoher 4 Prmes Historis s saj, sht nj pamje tjetr me t ciln ajo shfaqet, gjithka q ka lidhje me t jepet me superlativa. Duket se brenda letrsis hyjn Historia, Gjeografia, Antropologjia, gjithka e ktyre fushave mbshtillet estetikisht. Imazhi femror i Shqipris ka qen i vazhdueshm n poezi. Pr shkak t rrethanave dhe t dshirs pr t qen pran ligjrimit popullor, pr t pasur sa m efekt, ajo sht konceptuar n ditt e vshtira si nn pa djem, me nder t nprkmbur, si e ve e gjor, mbretresh pa kuror. N rastet e prmendura imazhi i saj ka qen i lidhur me at t femrs pa prkrahje, q bhet m leht pre e egrsis sipas botkuptimit popullor. Pr Fishtn: ... teper keq Shqypnija e ngrat ka ngelun, / Teper pa nder pse nami i saj asht shkelun 5 P.Vasa: Eni tvajtojm Shqypnin e mjer, / Qi mbete shkret pa emn, pa nder Por, prkundr ktij aspekti t pafavorshm social, imazhi femror gjithmon ka bashkuar dobsin me fuqin, ajo ka burimin e pashtershm t fuqis s jets e mbetet simboli m i fuqishm i lidhjes s njeriut me tokn.
pagina 51 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe pesdhjetenj
QINDVJETORI I PAVARSIS S SHQIPRIS

Po kta autor n momentet e besimit e t dshirs do ti drejtoheshin: Shkundu pluhnit, pr Shqypni, / Ngrehe ballin si mbretnesh, Pse me djelm, qi ngrof ti ngji, / Nuk mund tquhesh, jo, robnesh.6 Hyp fronin, pr, e sundo, Shqypni, mt lirumit. 7 Pr Shqiprin /Ditt e mira /Pasktaj vijn, /Shkoi errsira; /Lum kush t rronj,/ta shoh zonj! 8 Jo vetm e shkuara, por dhe historia e prditshme vihet n sken dhe lejon nprmjet ksaj t kuptohet n mnyr kronologjike ajo q shqetson vendin, far i ndodh atij dhe mnyrn se si ai kundrvepron ndaj asaj q i ndodh. Prve se duke tematizuar t shkuarn, ndihmohet krijimi i nj memorieje dhe duke tematizuar ndryshimet aktuale. Poezia e Fishts, duke qen m e von n koh paraqet n kt aspekt nj dokumentacion t gjendjeve t ndryshme historike e shpirtrore t kombit, vendosur n nj bosht kronologjik. Ajo dhuron nj pasqyr t historis dit pas dite. Prmes saj sht e mundur t kuptohen situatat, aspiratat, reagimi, n njrin apo tjetrin ast historik. Poezit jan shkruar gjat kohs q po prcaktoheshin kufijt e Shqipris, t cilt pr fatin e saj t keq ngushtoheshin her pas here. Hedhim nj vshtrim mbi disa prej poezive: Atdheut sht shkruar n 1902, Peng nderimi, Meshtari i malcis, Njij misjonari franciskan n 1909, Hymni i flamurit kombtar n 1913, Ditn e t shuemvet n nntor 1913, 28 nanduer 1913 n dhjetor 1913, Nji gjam desprimit n maj 1914, Per paqe tEurops n 1916, Emancipacjoni i kombit shqyptar n nntor 1920, Shqypnija e lir n 28 nntor 1921, Burrnija n tetor 1922. Shpresa, urimi, dshira, zhgnjimi, zemrata e mallkimi shoqrojn lirikat q u korrespondojn momenteve kur fati i Shqipris ndodhej n udhkryq. Vshtrimi i Fishts sht i brendshm, ndjek me kulmin e vmendjes dhe emocionit gjithka q ndodh, ndryshe nga poezi t autorve t tjer q evokojn t shkuar e t tashme, por me distanc e nostalgji. S fundi duhet thn se krijimi poetik sht nj e mir simbolike e pamueshme n kohrat e vshtira, sht objekt krenarie, q dshmon kapacitetin pr t krijuar. Poezia merr prej ksaj nj status fetishi, idhulli, bhet nj objekt identifikimi dhe bashkimi, duke qen treguese e ekzistencs s kombit dhe t rangut, vendit t tij n bot. Si krijim q e lidh njeriun me sferat m t larta, qoft dhe me vet Krijuesin, ajo provokon krenari, sidomos te popujt q aspirojn t prbjn nj komb. Shqipria e ktre autorve sht ftesa q i bhet do shqiptari pr ta krijuar dhe mbrojtur atdheun t cilit i prkasin, duke e shkrir at brenda vetes e njkohsisht duke e par veten si pjes e pandashme e tij. Kjo sht piknisja e krijimit t Shqipris reale si shtet i pavarur, pa kt prpjekje t vazhdueshme q daton shum m hert se shek.XIX, por q organizohet n shkalln m t lart n kt periudh do t ishte shum e vshtir t realizohej mvetsia e saj. Duke dshmuar ekzistencn e nj gjuhe, q pavarsisht kushteve, gjallonte e linte dshmi jo vetm ekzistence, por dhe prpunimi artistik, duke i ftuar shqiptart q t njihnin vetveten si pjes e nj kombi q duhet t kishte vetdijen e t qenit unik e i pangatrrueshem me t tjert, ashtu si ishte gjuha e tij, duke i br t njohura traditat e gjithshka t mir q mbante brenda vetes e q shpesh shqiptart nuk ishin t vetdijshm, letrsia merrte nj rol q shkonte shum prtej asaj q zakonisht ajo mishron apo dhe synon, ajo kthehet n nj frym q udhheq e merr prpara gjithshka pozitive e me vler pr arritjen e asaj q sht m qensore pr nj komb, ekzistencn e tij.
LA LeTTerATurA e LINDIPeNDeNzA DeLLALBANIA - Dopo la commemorazione dellIndipendenza dello Stato Albanese, non affatto fuori luogo parlare delle relazioni fra questo momento cos importante storicamente e dei processi che lhanno preceduto e seguito, e il sistema letterario albanese. Senza ripetere le teorie e i loro significati in rapporto al concetto succitato, va detto che il ruolo e limportanza della letteratura era di prima mano, tanto per il raggiungimento dellindipendenza dellAlbania quanto per la sua longevit. Paradossalmente la dipendenza quasi totale, accentuata, della letteratura dalla vita politica, sociale, culturale, invece di soffocare il suo prodotto, la restituiva ad esempio pi sublime della sopravvivenza della forza rinnovatrice attraverso linno che essa innalzava alla lingua. Non si testimoniava semplicemente lesistenza di una lingua, ma la sua forza. Una lingua proibita parlava con i toni della sofferenza ma anche della speranza e del desiderio, contava le ferite che aveva subto, ma sognava una vita normale,
faqe pesdhjetedy Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 52
Shnime : 1) Frashri, N., Bagti e Bujqsija, Shtpia Botuese Naim Frashri 1995, f.24; 2) At Gjergj Fishta, Mrizi i Znavet, Botimi VIII, Botime Franeskane, Shkodr, 2007. T gjitha citimet jan marr nga ky botim; 3) Frashri, N., Parajsa dhe fjala fluturake, Shtpia Botuese Naim Frashri 1995; 4) Po ai, po aty.; 5) At Gj.Fishta, Mrizi i Znavet, vep. e cit., f. 37; 6) Po aty, f. 2-3; 7) Po aty, f. 5; 8) Frashri, N., Shpreh, Lulet e vers, bot.cit. f.102.
disa vjet, por edhe disa shekuj, por n spiralizm shkruhet me hollsi se si e ardhmja ka lindur nga e shkuara, proceset e kalimit tregohen me vrtetsi therse si nj detyrim moral i autorit ndaj shoqris s cils i paraqet produktin letrar t ndrthurur me talentin e tij. N spiralizm vepra shtjellohet n nj vijimsi kohore dhe brenda narracionit kemi shoqrim idesh ku prfytyrimet, ndjenjat dhe mendimet si dukuri psikike kan vetin pr t trhequr njra tjetrn n form spiraleje, ku nj dukuri sjell n vetdije nj dukuri tjetr me t ciln sht lidhur n nj far mnyre. N prshkrimet e mirfillta historike q u jan besnike vendeve, datave dhe njerzve q ndikohen nga prania e njri-tjetrit dhe ajo e natyrs kemi nj spiralizm psikologjik, nj prshkrim q ndrthur n form spiraleje bashkveprimin e natyrs me ndijimet, perceptimet, ngacmimet, ndjenjat, mendimet, prsiatjet e vazhdueshme dhe gjendjet e brishta shpirtrore q japin mesazhe t thella nga nj personazh tek tjetri, por nuk mungon as Ens Realissimum (qenia m reale), pra Zoti. Spiralizmi, ndryshe nga realizmi, i cili sht art demokratik, por hera hers bn dhe theksim t tepruar t disa elementve t realitetit, sht nj lvizje letrare q nuk e ndryshon ndjenjn e mass apo t shtrembroj realitetin. Madje spiralizmi, ndryshe nga natyralizmi q interesohet pr nevojat fiziologjike t personazheve, interesohet dhe jep dalngadal nprmjet ndryshimeve sasiore ndryshimet cilsore q ndodhin n jetn dhe ndrgjegjen e personazheve. N spiralizm kemi hop cilsor t ndrgjegjes s personazheve brenda nj hapsire dhe koh t
pagina 53 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe pesdhjetetre
anche se con paura e in modo semplice trasformava e faceva sue le creazioni dei poeti precursori, tanto europei quanto orientali. La Patria creata dalla forza della parola ha preceduto spesso la determinazione dei confini geografici ed stata la base su cui stata fondata lidea della nazione. Con tutte le molte delimitazioni per lo Stato, che si legano al diritto del sangue o della terra, tutte hanno in comune il fatto che la sua idea si basa sulla memoria. Sotto tutti i punti di vista, la memoria comune viene considerata come la bese su cui si costruisce la coscienza nazionale. LAlbania creata da autori precursori dellIndipendenza hanno intrecciato nella sua immagine idee di vari livelli che attengono tanto al mondo reale quanto a quello religioso, mitologico, folklorico. Essa linvito che si fa ad ogni albanese per creare e difendere la Patria a cui appartengono, facendola fondere dentro di s e contemporaneamente guardando se stessi come parte indivisibile di essa. Questo il punto di partenza della creazione dellAlbania reale come Stato indipendente; senza questo sforzo continuo sarebbe stato molto difficile la realizzazione della sua indipendenza. La letteratura, testimoniando lesistenza di una lingua, che indipendentemente dalle condizioni, viveva e generava testimonianze non solo di esistenza, ma anche di elaborazioni artistiche, invitando gli albanesi a riconoscere se stessi come parti di una Nazione, che doveva convincersi di essere un tuttuno e indivisibile con gli altri, cos comera la sua lingua, facendo conoscere le tradizioni e tutto ci che di buono aveva dentro di s. La letteratura, cos facendo, assumeva un ruolo che andava molto al di l di ci che generalmente lei incarna o a cui mira: essa diventa unanima che guida e si carica di tutto ci che di positivo e di valido di aiuto per il raggiungimento di quella che la cosa principale per una Nazione, la propria esistenza.
STUDIME MBI BOTN SHQIPTARE
Spiralizmi, lvizja e re letrare
Laureta Petoshati
Spiralizmi (lat. Spiralismo), sht nj lvizje letrare e lindur n Shqipri pas rnies s diktaturs komuniste n fillim t viteve 1990. Ai sht nj konceptim i tr estetik dhe jo vetm nj ast i historis letrare: bn paraqitjen e veprs letrare jo vetm me fuqin e fakteve, por edhe me lidhjen organike t zhvillimeve dialektike dhe historike t ndrthurur me vetdijen e personazheve. Dihet q vetdija nuk sht e lindur, por ajo ka karakter shoqror pasi lind dhe zhvillohet n marrdhniet njerzore t epokave t caktuara historike. Spiralizmi, ndryshe nga realizmi socialist q vendosi hendeqe dhe krijoi mangsi q nuk lejuan krijimin e nj realizmi t prkor, t mundson aftsin pr t shprehur realitetin me vrtetsi tronditse n kohn q kemi ndryshim cilsor t botkuptimit njerzor dhe shfaqje t formave t ndrgjegjes shoqrore. Kulmin e tij spiralizmi e gjen te romani historik. Spiralizmi sht nj revolucionarizim trsor i strukturs s romanit artistik me brtham historike n trsi dhe atij historik t mirfillt n veanti pasi pasqyron nj bot poliedrike, zhvillim personazhesh t t gjitha niveleve, nj eksperienc kolektive bazuar n idealet e liris, demokracis dhe t vlerave njerzore, si dhe n sinqeritetin e ndjenjave me t cilat bhet prshkrimi. Gjith personazhet, q kryesisht nuk hamendsohen por jan real, pavarsisht emrit q u vendos autori, nuk e humbasin unitetin dhe koherencn dhe gjat veprimtarive t tyre t ndrgjegjshme nuk ka boshllk, ka hop, pra kalim nga nj cilsi m e vjetr n nj cilsi m t re. Dihet q nj vepr letrare ka prmasat e veta kohore dhe hapsinore. Koha e veprimit artistik, pra kohzgjatja e ngjarjeve, mund t prfshij disa muaj,
shkrimtare, nga Vlora
caktuar. Kur spiralja e zhvillimit t narracionit brenda nj vepre letrare, sidomos t romanit historik, sht me shum fibra ose nnshtresa, ather kemi multispiralizm. Kjo vlen edhe pr veprat poetike n prgjithsi dhe poezin n veanti q japin nj zhvillim spiral t ndjenjave dhe mendimeve duke dhn nj cilsi t re, apo duke shfaqur shkall-shkall n nj hapsir kohore t prcaktuar gjith at q ka n mendje poeti si mesazh poetik. Si vepra t spiralizmit shqiptar mund t prmendim romanet E penguara e Ismail Kadares, Feri i ar i Visar Zhitit, Nata e Sofie Kondilit e Koo Kosts, trilogjin Vshtroni Meduzn e shkrimtares vlonjate Vilhelme Vranari, si dhe romanin Rikthim n Ventotene t shkrimtares vlonjate Laureta Petoshati. Mund t themi pa frik se forma t hershme t spiralizmit jan gjithashtu dhe veprat autobiografike Ret dhe Gurt intervist me vetvete e shkrimtarit Petro Marko, si dhe Rrno pr me tregue t at Zef Pllumit. Ndrsa si vepra poetike t spiralizmit shqiptar mund t prmendim vllimet 10, 11 dhe 12 t kolons Shtrati i Prokustit t Miliano Stefs, vllimin me poezi O Tomorr n Pekin me 60 poezi nga Kina t poetit Sinan Krpai, vllimin poetik Kasollja e internimit i poetit disident Dalan Luzaj, vllimi poetik Gjethi i kuq i poetit Eqerem Canaj, etj. U takon estetve shqiptar q ta studiojn kt lvizje t lindur n mnyr t vetvetishme mbas rnies s diktaturs, por q shpreh nj filozofi t re n lvrimin e letrave apo m mir n paraqitjen e t vrtetave historike me an t letrave shqipe.
Spiralizmi, lvizja e re letrare
Kongreset gjuhsore dhe Shqipja
alfabeti i Manastirit, ishte sajuar mir nga pikpamja praktike, sepse mund t shkruhej me do makin shkrimi me tastier franceze, italiane etj. Prmendim s pari frengjishten sepse ajo ishte gjuha ndrkombtare m e prhapur, dhe me kt zgjidhje shqipja, s paku prsa i prket alfabetit,gjendej n nj nivel ndrkombtar. Mirpo shqiptaret q ishin jasht vendit e kishin t vshtir ta zbatonin kt alfabet t ri. N at periudhe, nga njra an, bota shqiptare nuk ishte kurr e njtrajtshme nga pikpamja gjuhsore dhe, nga ana tjetr, zgjidhjet e Kongresit t Manastirit nuk mund t quheshin si t pagabueshme. Jasht vendit ruheshin tradita t veanta t drejtshkrimit. Kjo gj vihej re edhe n drejtshkrimin e emrave te prvem t huaj, qofshin kto toponime apo antroponime. Ne shum prkthime t kohs autoret i shkruanin toponimet e antroponimet e huaja duke ruajtur ortografin e gjuhs origjinale. Kshtu p.sh. mund t veojm disa materiale pr prgatitjen e Kongresit te Manastirit, p.sh. n nj letr t Faik Konics t botuar n gazetn Dielli, nr 36 te dats 3 dhjetor 1909 lexojm : i kelqyer profesor Dr. Holger Pedersen , nga Universiteti i Kopenhages me shkruan nje letr te veant, nga e cila heq keto rradh pr t ven re... (Bhet fjal pr nj letr ku Faik Konica shpreh qndrimin e tij pr mbledhjen e Kongresit t Manastirit). Po kshtu, n disa shkrime t Gjergj Fishts vihet re se emrat e prvem t huaj, kryesisht ata anglez, shkruhen duke zbatuar ortografin e gjuhs angleze.
faqe pesdhjetekatr Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 54
Dihet se qysh nga Buzuku m 1555, e deri n vitin 1908, koh kur u mblodh Kongresi i Manastirit, pr t shkruar shqipen jan prdorur 60 variante alfabetesh1, ndr t cilt po prmendim: alfabetin origjinal t Matrngs, alfabetin me shkronja greke t dijetarve t Voskopojs, alfabetet e Todrit, t Veqilharxhit, t Kristoforidhit etj. Ata ishin alfabete t bazuara kryesisht n alfabetin latin, me ndonj shkronj t przier nga alfabetet e gjuhve t tjera. Pr nj popull t vogl si sht populli shqiptar, kjo prbnte nj katastrof kulturore nga pikpamja e zhdukjes s analfabetizmit. Librat q u shkruan nga priftrinjt e Veriut p.sh. eta e profetve e Bogdanit, nuk lexoheshin dot n Jugun e vendit, ku ishin t perhapura shkronjat greke. Kjo gjendje shumvariantshe e alfabeteve krijonte si shprehet M. Domi nj kaos a nj babiloni t vrtet2 n shkrimin e shqipes dhe prbnte nj penges t madhe jo vetm pr prhapjen e shkrimit e t dituris, por edhe pr njsimin e gjuhs letrare. Nj alfabet mund t jet i mir, ose m pak i prshtatshm, por kriteri i vlersimit duhet t jet n radh t par se kush e prdor at. Nj alfabet q nuk prdoret n mnyr praktike sht pa vler. Shqiptart kan humbur shum koh me shtjen e alfabetit kombtar. N vitin 1908, n Kongresin e Manastirit, u pranuan dy alfabete barasvlerse, ai i Stambollit dhe ai latin q prdoret edhe tani. Pas Lufts s Par Botrore, alfabeti i Stambollit, edhe pse kishte baza t mira shkencore, praktikisht nuk prdorej m, pr shkak t vshtirsive tipografike. Alfabeti latin, i cili n kohn e sotme quhet
lektore n Universitetin I.Qemali, Vlor
dr. zamira Alimemaj
Prsa i prket prshtatjes n rasat e lakimit t gjuhs shqipe, her vihet re veimi i mbaress me viz, e her shkrimi i saj bashkangjitur me emrin. Pr shembull, n nj shkrim te titulluar George Gordon Byron ndr t tjera ai shkruan:Byroni qe biri nj familje t vjetr aristokrate. Udhtimi i par i Byronit n dhe t huaj u zgjat pr dy vjet... 3 Kristo Floqi, i cili njihet si patriot q ka dhne ndihmes t konsiderueshme n mbrojtjen e gjuhs shqipe duke e vlersuar e cilsuar at si nj nga gjuht m t vjetra t Ballkanit, n shkrimin e tij Albania the master key to the Neareast (Shqypnija ilsi i pare i Lindjes safrme ), ndr t tjera shkruan: Fillon me nji parathanje t Mr. Richard Gottheil profesuer......Z. Dako shum i ka shrbye Shqypnis si delegate i kongresit t Komeve t pa-lirueme n Philadelfiaedhe si prfaqsues i Vatrs n Washington D.C. 4 N vitin 1907 Fan Noli botoi dramn e tij Israilit dhe Filistin, ku prdori alfabetin e shoqats shkodrane Bashkimi. Ketu ai praktikon shkrimin e emrave t prvem t huaj si n origjinal. Ai shkruante : ... Popull i dheut shegnte te Israil-it... Kjo dram u botua disa koh prpara Kongresit t Manastirit. N vitin 1910 n Paris u botua nj liber shqip me titull Mirsia dh ligsia prej Ghimit Krojes. Disa studiues mendojn se autori i ksaj vepre ishte Nikolla Lako,intelektual e patriot korar q botoi disa libra n Paris. Lako e botoi veprn e tij pas Kongresit t Manastirit, por me nj drejtshkrim pak t ndryshm nga ishte vendosur n Manastir. Ja fillimi i ktij romani t shkurtr :Njers q kan zakone t ven n liman te Liverpoolit nIngilterre, a te Hambourgut ne Germani... Ky fenomen i vjeter, ndoshta i harruar gjate periudhes nga Kongresi i Drejtshkrimit deri ne vitet 90, ka filluar te shfaqet perseri sidomos tani qe gjuha shqipe po perballet me globalizimin. N prkthimet e shum veprave t huaja po rishfaqet prirja e vjetr e t shkruarit t emrave me origjin amerikane e anglo-saksone sipas ortografis s gjuhs origjinale, praktik kjo e ndjekur prpara Lufts s Dyt Botrore dhe n vitet e para t paslirimit. Sot vem re se praktikohen t dyja kto prirje: a) shkrimi i emrave t huaj t prvem sipas rregullave t drejtshkrimit t gjuhs shqipe, d. m. th. sipas shqiptimit duke zbatuar ortografin e gjuhs shqipe, dhe b) sipas ortografis s gjuh prej nga merren. Prderisa ne kemi nj rregullore t drejtshkrimit t emrave t huaj t prvem ( sipas shqiptimit n gjuht prkatse), do mnyr tjetr e t shkruarit t tyre sht thyerje e norms s drejtshkrimit. T shkruarit e emrave t prvem t huaj sipas gjuhs origjinale nuk esht nj problem as i panjohur e as i padiskutuar m par. Ky problem sht shtruar pr diskutim qysh n Kongresin e drejtshkrimit. dhe aty u vendos q edhe kta emra do t shkruheshin duke zbatuar ortografin e gjuhs shqipe, por sipas shqiptimit t tyre n gjuhn origjinale. Por sot, ndonse nuk sht n prputhje me rregullat e drejtshkrimit n fuqi, prdit e m shpesh, po lshon shtat me shkrimet n gazeta, n revista dhe n librat q prkthehen nga gjuht e huaja, t shkruarit e ktyre emrave sipas gjuhs prej nga merren. Madje, kjo ka marr prmasa t atilla, saq kan filluar t lkunden edhe disa prej gjuhtarve, studiues t mirnjohur t shqipes. T shkruarit sipas rregullave t shqipes sht mnyra q e lehtson mjaft punn, kur dihet se si shqiptohet nj emr i huaj, sepse shqipja sht gjuh e pasur me fonema bashktingllore t cilat plotsojn pothuajse mjaftueshm nevojat pr shqiptim. Mirpo kjo nuk do t thot se gjithmon kemi zgjidhje t qlluar.Megjithat, zbatimi i parimit fonetik n kt rast nuk jep gjithmon prfundimet e pritura, sepse sipas tij shqiptimi i huazimeve bhet m t shumtn e hers ose fare pak i prafrt ose i gabuar; dhe ky interpretim i pasakt fiksohet n nj grafi jokorrekte q dhunon krkesat e domosdoshme t drejtshqiptimit dhe t drejtshkrimit. 5 Kta vitet e fundit, krahas formave normative e n prputhje me rregullat e drejtshkrimit kan filluar t shtohen rastet e thyerjeve t ndrgjegjshme t rregullave dhe, si pasoj, emrat e autorve t ndryshm t huaj, veprat e t cilve prkthehen e botohen n gjuhn shqipe, po shkruhen sipas gjuhs prej nga merren duke u br shkak i thyerjeve t rnda t morfosintakss shqipe. Kta emra po prdoren pa mbaresn e shquarsis p.sh. po thuhet: vizit e Bush n Shqipri ( n vend t vizita e Bushit n ), udhtim i Clinton (n vend t Klintonit) etj. Pr inerci kjo mnyr po gjen prdorim edhe n shkurtimet si: drejtor i KESH, takimi i vendeve t BE, etj. Lind pyetja se si duhet t veprojm. Nj prej studiuesve t mirnjohur t gjuhs shqipe, Gjovalin Shkurtaj, q jo pak her e ka trajtuar kt problem, mendon se ashtu si pr do rregull e ligj tjetr kur ka shtet ligjor, derisa t ndryshohen rregullat n fuqi, duhet t vijoj zbatimi me prpikmri i t shkruarit sipas rregulls. 6 . Por situata sot sht e till q thyerjet e norms n kt kategori emrash jan t shumta. Sipas studiuesit Gjovalin Shkurtaj, zbatimi i rregulls s drejtshkrimit tek
pagina 55 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe pesdhjetepes
Kongreset gjuhsore dhe shkeljet drejtshkrimore t Shqipes
Shnime: 1) M. Samara, Histori e gjuhs letrare shqipe, f. 105; 2) M. Domi, Alfabeti i gjuhs shqipe dhe Kongresi i Manastirit, f. 28; 3) Shih M. Ndoja, Lirikat e Fishts, f. 106; 4) L. Ahmetaj, Pr shtjen shqiptare, f. 164; 5) Th. Shkurti, Mbi drejtshkrimin e fjalve t huazuara nga anglishtja, Kong. I Drejt. f. 312; 6) Gj. Shkurtaj, Emrat e prvem t huaj dhe drejtshkrimi i tyre n shqipen e sotme, Kultura e gjuhs, f. 141; 7) Gj. Shkurtaj, po aty, f. 143; 8) Gj. Shkurtaj, Po aty, f.144;.9) Gj. Shkurtaj, Po aty, f. 144; 10) Xh. Lloshi, Mbshtetje pr gjuhn letrare, f. 59; 11) A. Kostallari, Gjuha e sotme letrare shqipe dhe disa probleme themelore t2drejtshkrimit t saj, f. 84; 12) Sh. Demiraj, Shqipja e sotme letrare n prag t sh. XXI, 25-vjet Kong. i Drejt. f. 43.
kta emra ka pasur dhe ka nj t mir t madhe: lehtson punn e t shkruarit t emrave t huaj, porse edhe e cnon mjaft dhe e dmton saktsin dhe rreptsin e pasqyrimit, si edhe cnon mjaft keqas vrtetsin anagrafike e vlerat zyrtare burokratike t emrit t personit. 7 Pra, nse do t veprojm sipas drejtshkrimit t shqipes, do t hasim me probleme q kan t bjn me katalogizmin e veprave t nj autori, apo me gjetjen e t dhnave pr kt autor me an t internetit. T shkruarit sipas origjinalit prkats ka t mirn se mban t patjetrsuar emrin e autorit dhe mbron vlerat anagrafike t emrit, porse nga ana tjetr, shkakton edhe pshtjellim t vrtet n shqiptimin e emrave t huaj. 8 Por kjo mnyr do t shkaktonte prishje t strukturs morfologjike t shqipes si prshembull prirja q emrat e huaj t mos marrin trajtn e shquarsis, apo dhe forma t tjera q i parashtruam m sipr. Prandaj, komisionet e pastrimit dhe prkujdesjes s gjuhs shqipe n bashkpunim e n bashkveprim sa m t gjer me masn e arsimtarve e njerzve t letrave, t ndjekin dhe t shqyrtojn nga afr do thyerje t norms dhe, kur t jet e domosdoshme, mund t dalin edhe me propozime pr ndonj ndreqje apo prmirsim t pjesshm t norms s sotme Mosreagimi ndaj thyerjeve t norms mund t lr shteg pr arje e plasaritje t rnda t sistemit e t strukturs gramatikore t shqipes, t cilat pastaj do t ishte shum e vshtir t ndreqen. 9 Kontaktet e drejtprdrejta me botn e jashtme dhe ndikimi i mjeteve t komunikimit masiv po krijojn nj gjendje cilsisht t re n marrdhniet e shqipes me gjuht e huaja. Prandaj, marrdhniet e gjera me jetn politike e kulturore t vendeve t tjera na e rishtrojn shtjen e drejtshkrimit t emrave t prvem . Pr nj varg arsyesh, lexuesit shpesh i duhet edhe trajta e prpikt e emrit n prdorimin ndrkombtar. N praktikn e kohve t fundit ndeshim disa zgjidhje. Nj rrug e pranueshme do t ishte kjo: kur n tekst prmendet pr her t par nj emr i huaj, t jepet me drejtshkrimin e shqipes dhe n kllapa t vihet trajta origjinale. Do t ishte e pranueshme edhe e anasjellta... Drejtshkrimi i shqipes nuk ka pr detyre t na msoj t lexohen gjuht e bots, aq m keq kur kjo bhet sipas mendjes t njrit apo t tjetrit. Pr gjuht me alfabet jo latin ka nj standard ndrkombtar, transkriptimi me shkronja latine.10 Qysh n Kongresin e Drejtshkrimit u pat parasysh q drejtshkrimi i shqipes duhet n radh t par, t jet i mir pr shqiptart .sht baza e shndosh teorike q i jep edhe qndrueshmri drejtshkrimit. Vetm se kjo qndryeshmri duhet kuptuar gjithnj si qndrueshmri relative. Qndrueshmri t prjetshme, absolute nuk ka as n gjuh, pra as n drejtshkrim nuk mund t ket rregulla prfundimtare n kuptimin absolut t fjals. 11 Profesor Shaban, Demiraj, n konferencn shkencore t organizuar me rastin e 25-vjetorit t Kongresit t Drejtshkrimit, shtroi si domosdoshmri q: 1. T riaktivizohet Komisioni Qeveritar pr Gjuhn Shqipe; 2. T miratohet nga Kuvendi Popullor nj vendim pr t ndaluar prdorimin e fjalve t huaja npr lokalet publike, npr reklamat dhe n veprimtari t tjera publike; 3.T detyrohen gazetat, revistat dhe shtpit botuese q t ken nj a m shum redaktor, pr t mnjanuar shkeljet e rndomta t normave gjuhsore, duke prfshir ktu edhe mnjanimin e fjalve t huaja t panevojshme, si edhe ndrtimet e gabuara sintaksore. 12
Kongreset gjuhsore dhe shkeljet drejtshkrimore t Shqipes
I CONGreSSI LINGuISTICI e Le vIOLAzIONI OrTOGrAFICHe DeLLA LINGuA ALBANeSe - I contatti diretti col mondo esterno e linflusso dei mezzi di comunicazione di massa creano una situazione qualitativamente nuova nei rapporti della lingua albanese con le lingue straniere. Nelle traduzioni di molte opere starniere riappare la vecchia vocazione dello scrivere i nomi di origine americana e anglosassone secondo lortografia della lingua dorigine, pratica questa seguita prima della Seconda Guerra Mondiale e nei primi anni dopo la Liberazione. Lintento di questo scritto quello di fare uno studio storico sullo sviluppo delle regole ortografiche fin dalla creazione del primo alfabeto della lingua albanese e di citare alcuni casi in cui queste regole vengono calpestate.
faqe pesdhjetegjasht Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 56
Pashko Vasa: O moj Shqypn
Pashko Vasa ka hyr n fondin e art t historis s Shqiperis dhe t kulturs e gjuhsis shqiptare , si figur e ndritur dhe e shquar e Rilindjes son patriotike kombtare. Atdheu dhe populli , gjuha e jon e dashur dhe arsimi n gjuhn shqipe kan qen idealet q e shtyn at t punoj gjat gjith jets s tij. Energjin, fuqin dhe talentin e vet, ky atdhetar, erudit e diplomat i madh, i vuri n shrbim t shtjes se madhe t lirimit t Atdheut t robruar n shekuj. I njohur sidomos me emrin Vaso Pash Shkodrani, lindur n Shkodr m 1825, msoi disa gjuh t huaja si autodidakt dhe fitoi nj kultur shum t gjer pr kohn, me t cilat bri q t njiheshin n bot traditat, zakonet dhe kultura e shqiptarve. Veprn dhe figurn e Pashko Vass, duhet ta perkujtojm edhe pr rolin dhe prpjekjet e tij historike n fushn e diplomacis, n vitet e vrullshme t Lidhjes s Prizrenit. Shohim q vlersohet lart dhe me t drejt nga t gjith si poet, por po kaq i rndsishm sht dhe misioni diplomatik i tij, q s bashku me Abdyl Frashrin dhe t tjer Rilindas t shquar, ngritn zrin npr kancelarit kryesore diplomatike t Evrops t asaj kohe, pr mbrojtjen e t drejtave t shqiptarve. Urrejtja kundr dhuns e shtypjes, e shtyu at t merrte pjes fuqishm rreth vitit 1847, n Itali n luftn pr liri t popullit, n nj vend t huaj, si ishte rasti i pjesmarrjes s tij n luftn e Venedikut, kundr pushtimit austriak. Mori pjes dhe luftoi me arm n dor n kt revolucion, duke u treguar trim dhe me aftsi ushtarake. Aftsi t cilat, pasi u vendos n Stamboll, e ngritn n shkalln e lart t hiearkis shtetrore. Nga viti 1883 e deri sa vdiq, m 1892 n Bejrut, ishte guvernatori i prgjithshm i Libanit. Gjat gjith jets s tij Pashko Vasa s'ka rreshtur s menduari pr Shqiprin dhe ka dshiruar ta shoh t lir, t pavarur, e t kulturuar. Veprimtaria e tij politike fillon n vitet `60 n Stamboll, ku mendjendrituri Vaso Pash Shkodrani, u njoh dhe veproi prkrah figurave m t shquara t kombit ton, si: Kristoforidhi, Hoxha Tahsini, Abdyl, Naim dhe Sami Frashri, Vretoja, Isamil Qemali, etj. Vaso Pasha, s bashku me kta burra mendjendritur t Rilindjes son Kombtare, bn prpjekjet e para pr nxjerrjen e alfabetit t prbashkt t gjuhs shqipe. Ai mori pjes n prpjekjet pr orgnizimin e shoqrive patriotike e kulturore, pr krijimin e nj alfabeti t shqipes dhe bashk me Samiun ishte ndr themeluesit e Shoqris s t Shtypurit Shkronja Shqip, ku m von do t botonin libra, pr prhapjen e dituris dhe arsimit n gjuhn ton t bukur shqipe. Me kt synohej edhe ngritja e vetdijes t popullit ton, si dhe krijimi i nj uniteti kombtar, shum i nevojshm pr at koh, me qllim krijimin e forcave t reja, q do ti shrbenin shtjes madhore kombtare. Nj nga frymzuesit kryesor t Lidhjes Shqiptare t Prizrenit, Pashko Vasa mbrojti me forc shtjen kombtare n Stamboll dhe n qarqet diplomatike jasht perandoris. Ky atdhetar i madh shkroi poezi, proz artistike, publiistik dhe libra gjuhe. Veprat m t rndsishme t Pashko Vass jan: prmbledhja me vjersha "Trndafila dhe gjemba(1873), ku flet me zjarr e mall pr vendlindjen dhe dshiron lirin e Shqipris. M 1879 botoi frngjisht trajtesn: "E vrteta pr Shqiprin dhe shqiptart, n t ciln argumenton lashtsin e popullit shqiptar, tregon vetit e tij dhe mbron t drejtat kombtare. Botoi m 1890 romanin "Bardha e Temalit t shkruar frngjisht, ku prshkruan zakone e doke t jets shqiptare n sfondin e lufts pr lirim kombtar. Shkroi edhe nj "Gramatik t shqipes pr t huajt(1887). Kryesisht n vitet 1850 1860, Pashko Vasa zhvilloi veprimtarin letrare , ku shprehu idet e tij patriotike q e frymzuan dhe e udhhoqn gjat gjith jets s tijPor ajo q flet qart pr talentin e tij t fuqishm poetik, sht vjersha shqipe dhe kryevepra e tij :"O moj Shqypni, q z vend nderi n krijimtarin e tij. Ajo nuk sht thjesht nj vjersh, ajo sht himni i prjetshm i shqiptarve, sht manifest poetik i atdhetarizmit, sht thirrje pr zgjim, pr luft, pr bashkim, pr ndrgjegjsim patriotik kombtar. .Gjith krijimtaria e tij lidhet ngusht me atdheun, me historin dhe lashtsin e popullit shqiptar, me mbrojtjen e t drejtave t tij si komb, me zgjimin dhe forcimin e ndrgjegjes kombtare, prhapjen e dituris n masat, bashkimi i popullit dhe afirmimi i kombit shqiptar. si komb me vete n Europ. Ai kishte besim t patundur te Shqiptart dhe me optimizm shihte t ardhmen e lumtur t tyre. Ndr monumentet e tij shkrimore, kurdoher mbeti aktuale, e pastr dhe e shndosh, sidomos pr mesazhet e saj, poezia e mirnjohur: O moj Shqypni, e cila edhe pas kaq vitesh, nuk e ka humbur vlern e saj letrare artistike dhe kombtare! Kjo vjersh sht njra ndr krijimet m t mira t letrsis son, q i prket Rilindjes Kombtare. Ajo duke qarkulluar dor me dor u b kushtrim i kohs, , sepse n t bhej thirrje pr bashkim kombtar dhe rezistenc t fuqishme kundr lakmive pushtuese t fqinjve tan hegjemonist. Poezia e Pashko Vass fillon me nj ton vajtues e q perputhet me frymn romantike t kohs. Poeti me nj pyetje
pagina 57 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe pesdhjeteshtat
Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodr
dr. Irena Fistani

retorike, q nuk pret as prgjigje, i drejtohet Atedheut t robruar: O moj Shqypni, e mjera Shqypni, kush t ka qitun me krye n hi Por pr tja kundrvn gjendjes aktuale t mjeruar, ai me krenari kombtare kujton t kaluarn e Atdheut, ashtu si bnin t gjith rilindasit, duke personifikuar dhe quajtur Shqiprin, nj Zonj e rand, t ciln burrat e dheut e thirrshin nan. Duke evokuar luftrat e popullit shqiptar, nn udhheqjen e Gjergj Kastriotit, si dhe t gjith kryengritjet e parreshtura t vegjlise kundr sunduesit shekullor otoman, ai shprehet: Kur ka lidh besn burri i Shqypnis I ka shti dridhn gjithe Rumelis Ndr lufta trrepta gjithkund ka ra Me faqe tbardh gjithmon asht da. N at koh, Rumeli quhej ajo pjes e Ballkanit, q ishte pushtuar nga Turqia dhe prej ku niseshin forcat ushtarake, pr t shtypur revoltat popullore n Shqipri. Duke shkruar kundr ksaj dhune dhe me qllim pr t nxitur krenarin e ligjshme kombtare, ai shkruante: A mos sht krim q ta duash vendin tnd? Ajo q sht nj cilsi dhe nj virtyt pr t tjert, ska se si t jet gj tjetr pr ne. Dshira jon e madhe pr t par vendin ton t lir e bn vullnetin ton edhe m t fuqishm, edhe m t shenjt dhe t pandalshm... Mesazhi i vjershs kulmon me krkesn pr dnimin e ndasive fetare e krahinore, ku ngriti zrin e dha kushtrimin pr kryengritje t armatosur, kundr pushtuesve t tokave tona. Ajo u shkrua e frymzuar nga aspiratat pr ta par Shqiprin t lir, t prparuar e plot dinjitet. Pashko Vasa nuk kishte besim as te faktori i jashtm as te borgjezia feudale e vendit dhe as te kleri, por bnte thirrjen: ... Kujt i ban zemra me e lan me dek, Kt far trimneshe qi sot asht mek? Kt nan t dashtun a do ta lam, Q njeri i huej ta shklas me kamb? onju shqyptar prej gjumit, onju! T gjith si vllazn ne nji bes shtrngoju E mos shikoni kisha e xhamia, Feja e shqyptarit asht shqiptaria! Qysh prej Tivarit deri n Prevez Gjithkund lshon dielli vap` edhe rreze Asht toka jon t part na e kan lan' Kush mos na e prekin se desim ttan... Figuracioni i pasur e shprehs, epitetet, krahasimet, pyetjet retorike plot ngarkes emocionale, shkodranishtja e kuptueshme dhe e mbl e bn at aq ndikues tek masat. Vargu dhjetrroksh i jep poezis nj ritm marshi, n prputhje me prmbajtjen, duke sintetizuar thuajse gjith idet e lvizjes kombtare: krenarin pr t kaluarn, dashurin pr vendin, urrejtjen pr robrin, thirrjen pr bashkim, vjersha "O moj Shqypni u b nj nga kryeveprat poetike t Rilindjes. Poezia O moj Shqypni, sht nj nga krjimet m t bukura letrare t Rilindjes son. Venia e shtjes s Atdheut mbi shtjen fetare, ishte nj fitore e madhe e levizjes atdhetare t kohs. Nj kapitull t veant zn edhe shkrimet e tija publicistike t shkruara n gjuhn shqipe, por edhe n disa gjuh t huaja: shkrime kto q u botuan n shtypin e kohs dhe q kishin pr qllim ta bnin t njohur qndrimin e shqiptarve. Vaso Pasha ishte dhe mbeti ndr figurat m komplekse n historin e Lvizjes son Kombtare, i mirnjohur si intelektual, historian, publicist, romancier, diplomat dhe atdhetari i shquar, i cili tr jetn e vet e vuri n shrbim t Atdheut. Kombi yn pr her do t mburret pr fatin e mir, meq n gjirin e vet mban me respekt figurat e shklqyera si Vaso Pash Shkodranin. Jeta dhe vepra e Pashkos jan br pjes e pandashme e historis dhe e letrsis s popullit shqiptar. Vetm nj atdhetarizm i flakt mund te krijonte vargje me nj forc t till, vargje q shpalln parrulln e madhe rilindase se kombi sht mbi do f, se shqiptaria, atdheu, e ardhmja e tij jan gjithka. Vjersha "O moj Shqypni sht nj nga krijimet m t frymzuara t poezis shqiptare.
faqe pesdhjetetet Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 58
Pashko Vasa: O moj Shqypn
Udhtimi n Europ i Abdyl Frashrit dhe Mehmet Ali Vrionit
Vendimet e Kongresit u pritn negativisht nga masat e gjera popullore, zemrimi i t cilve u drejtua kundr Fuqive t Mdha q shkelen t drejtat kombtare t shqiptarve, si dhe kunder Ports s Lart q pranoi coptimin e tyre. Protokolli 13 i vendosur nga Kongresi i Berlinit synonte caktimin e kufinjve jugore, fakt i cili do t realizohej prmes bisedimeve turko greke.Reagimet ndaj vendimeve t Kongresit t Berlinit qen t menjhershme si n veri dhe n jug, ku prmes programit patriotik t lidhjes dhe me miratimin e gjith opinionit publik, u kundrshtuan hapur kto vendime prmes peticioneve, memorandumeve. etj., duke realizuar njkohsisht dhe mbledhje lokale ku u shprehn fuqimisht pr mbrojtjen e trsis toksore t Shqipris. por n astin e duhur. N ndryshim nga situata n Shqiprin veriore e cila ishte tepr e rnd e shoqruar me ngjarje tronditse si ishte revolta e Gjakovs, situata n jug t Shqipris ku, sipas traktatit te Berlinit, Greqia siguronte prfitime territoriale, linte shteg pr diskutim pasi vendimi nuk ishte i forms s prer. Ky fakt i dha patriotve shqiptar n jug m tepr koh pr tu pregatitur pr t kundrshtuar pretendimet greke dhe pr ti kushtuar kujdes lvizjes autonomiste. Piknisje pr luftn diplomatike q u zhvillua rreth caktimit t kufirit turko-grek, i cili i implikonte vise shqiptare t amrise, u b protokolli 13 i Kongresit t Berlinit. Pr zgjidhjen e shtjeve t kufinjve jugor u mbajt n Prevez nj kuvend prmes t cilit do t zhvilloheshin bisedimet osmano-greke lidhur me caktimin prfundimtar t kufirit.
pagina 59 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 faqe pesdhjetennd
Kongresi i Berlinit (1878) me vendimet e tij synoi t ndryshonte hartn ballkanike. Fuqit e mdha po pregatitnin nj hart t re politike pr gadishullin Ballkanik, n t ciln Shqipria u trajtua si zoterim turk. Zyrtarisht Kongresi i Berlinit u thirr pr t rishikuar traktatin e Shn Stefanit, q perandoria Ruse i kishte importuar Perandoris Osmane n perfitim t saj dhe aleateve t saj Ballkanik. Por realisht synimi i vrtet ishte ajo q u prmend m lart, hartimi i nj harte t re politike t gadishullit Ballkanik n kurriz t trojeve t Perandoris Osmane dhe duke siguruar prfitime territoriale q do t gzonin shtetet q kishin luftuar kundr Perandoris Osmane: si Rusia, Bullgaria, Serbia, Rumania dhe Mali i Zi. Kongresi i Berlinit synoi t vendoste nj rregullim politik n Evropn jug-lindore dhe nj kostelacion t ri shtetesh n gadishullin Ballkanik q do t zvndsonte sistemin politik t vendosur me traktatin e Parisit (1856). N t njjtn koh u zgjidhn dhe nj sr shtjesh t tjera q lidheshin me krizn lindore. N kt Kongres paraqiten pretendimet e tyre territoriale dhe vendet Ballkanike, pretendime t cilat cnonin hapur trsin territoriale t Shqipris. Pretendimet kryesore vinin nga dy fqinjt m t afrt Ballkanik t Shqipris, Serbia dhe Greqia. Ns Serbia pretendonte territoret veriore kryesisht rajonin e Kosovs, Greqia shprehu pretendimet e saj pr t aneksuar Epirin, Thesalin, Kretn dhe pjesn jugore t Maqedonis. Kongresi parashtroi me 5 korrik 1878 krkesn pr miratimin e rezoluts, e cila sht regjistruar n protokollin 13. Sipas tij, Kongresi fton Portn e Lart- thuhet n rezolut - q t merret vesh me Greqin pr nj ratifikim t kufinjve n Thesali dhe n Epir dhe sht i mendimit se ky ratifikim mund t ndjek luginn e Salamvrias nga krahu i detit Egj dhe ate te Kallamas nga ana e detit Jon. Kongresi thuhet m tej n rezolutn e protokollit 13- ka besim se palt e interesuara do t arrin t merren vesh; megjithat, pr t lehtsuar konsensusin e bisedimeve, fuqit jan gati t ndrmjetsojn ball pr ball t dyja paleve.1 Qndrimi negativ i Kongresit t Berlinit nuk u shpreh vetm n mohimin e shtjes shqiptare si subjekt t drejtash kombtare, as vetm n trajtimin e Shqipris si objekt coptimi territorial n favor t fqinjve ballkanik por edhe n drejtime te tjera. I till ishte dhe neni 23, i Traktatit t Berlinit, sipas t cilit detyrohej Perandoria Osmane t zbatonte reforma n krahinat e saj ballkanike.Sipas ktij neni, Perandoria Osmane duhet t zbatonte n vilajetet e Turqis Europiane rregullore organike (reforma te brendshme) t cilat do t lehtsonin gjndjen e popullsive jo turke q do t mbeteshin nn sundimin e saj. E drejta pr t ndrhyr nga ana e Fuqive t Mdha prmes Ports s Lart u dha mundsin q tu jepnin ktyre vilajeteve, ashtu si shkruante Abdyl Frashri karakter jo shqiptar, por duke i dhn karakter serb n Kosov dhe grek n Janin. Me zbatimin e nenit 23 lehtsohej puna pr aneksimin e trojeve shqiptare t ktyre vilajeteve nga monarkit fqinje, dhe vshtirsohej lufta e shqiptarve pr bashkimin e ktyre trojeve n nj vilajet t vetm dhe autonom 1 . Berlner Tageblatt (15 korrik 1878) shkruante t nesrmen e mbylljes s Kongresit se :Paqja e Berlinit prfaqson nj kompromis, q nuk knaq asknd, por q garanton paqen n Evrop pr nj periudh t shkurtr. Rusia krkonte shum pak, Anglia lshoi shum dhe m tepr. Austria futi hundt n folen e grenxave t sllavve, kurse shtetet e vogla ( ballkanike) jan t mrzitura .Italia dhe Franca u larguan duarbosh dhe mrmritnin, megjithat ndrmjetsi i paanshm frkon duart, sepse kartat jan przier asisoj, q koalicioni i planifikuar antigjerman t duket m i pamundur se kurr.Dhe ktu qndron fitorja jon n paqen e Berlinit.2.
Universiteti Aleksandr Moisiu, Durrs
dr. Denisa Tare
Cili qe qndrimi i Fuqive t Mdha ndaj Perandoris Osmane? Britania e Madhe dhe Austro-Hungaria vazhduan t ushtronin presion ndaj Stambollit pr ta detyruar t zbatonte protokollin 13. Franca mbante nj qndrim pro interesave greke dhe krkonte nga Porta e Lart t pranonte rishikimin e kufirit turko-grek n baz t rekomandimit t Kongresit t Berlinit, t emrtonte komisart e saj s bashku me ata grek t shqyrtonin vijn kufitare (t re). Protokolli 13 i Kongresit t Berlinit, dhe neni 24 i traktatit t Berlinit, cnonte fuqishm trsin territoriale jugore. Me propozimin e Frances dhe me plqimin e Italis, fuqit e mdha vendosn me 5 korrik 1878 prmes protokollit t 13 t Kongresit t Berlinit t knaqnin Greqin me prfitimet territoriale n kurriz t Perandoris Osmane, n sektorin e Epirit dhe t Thesalis, pa prcaktuar as nj kufi t prer, por duke rekomanduar si vij n Epir lumin Kalamas, dhe n Thesali lumin Slemvria. Greqia, e bindur se kishte krahas saj fuqit e mdha, nuk e llogariti fare faktorin shqiptar, t njjtn gj bn edhe fuqite evropiane. Porta e Lart hezitonte t zbatonte vendimet e Kongresit t Berlinit duke e lidhur kt hezitim me faktin se zbatimi i ktyre vendimeve do t shkaktonte zemrimin e mbar shqiptarve q ndodheshin brenda kufinjve t saj. E shqiptarve t degve t Jugut dhe t Epirit, komisart osman n seancn e pest, dhe t fundit, t mbajtur m 18.03.1879, i ofruan partnerve t Greqis nj zgjidhje t re. Pasi u konsultua me Stambollin, Muhtar Pasha i rekomandoi Athins si kompensim nj rryp t ngusht t toks krahas me kufirin natyror q nisej nga Vollo dhe duke shkuar n Farsal, Kardhic, pra duke ndjekur kufirin ekzistues ajo vij e propozuar prfundonte n lumin Aspropotamos. Por komisioni grek refuzoi ofertn dhe negociatat u ndrpren, dhe m 19 mars ata braktisn Prevezn.2 Pas dshtimit t dialogut greko-osman marrdhniet shqiptaro-greke morn t tatpjetn. Mbas ndrprerjes s bisedimeve grekoturke, Lidhja zgjodhi Abdyl Frashrin dhe Mehmet Ali Vrionin, nj tjetr ish deputet dhe antar i familjes kryesore t Beratit, si delegat t vet pr mbrojtjen e integritetit toksor t Shqipris para qeverive t Fuqive t Mdha. Delegacioni q shkoi n Evrop u shprndau qeverive t fuqive t mdha nj memorandum n t cilin ata ankoheshin se q nga dita e pavarsis greke, helenizimi ishte duke u prpjekur t prgatiste mnyrat dhe mjetet pr pushtimin e Epirit. Ata pohonin se Epiri ishte me rndsi jetike pr pjesn jugore t vendit t tyre pr shkak t porteve (Prevez, Art, Gumenic, Parg).Ti jepte Greqis territoret q ajo krkonte, donte t thonte q t mos kuptoje dshirn q ka populli t mbroj territorin dhe kombsin e vet. Ato do t luftojn Abdyl Frashri shpresonte se do ta realizonte qllimin e tij q Italia t shprehej pr rishikimin e protokollit 13 t Kongresit t Berlinit me t gjitha fuqit e tyre, nn autoritetin mbrojts t Perandoris Osmane, pr atdheun,, kombsin dhe gjuhn e tyre. 2 Delegacioni shqiptar u nis nga Preveza m 30 mars 1879. Pasi kaloi 4 dit n Korfuz rifilloi udhtimin duke marr drejtimin pr n Rom. Kur arriti Abdyl Frashri n Rom kishin filluar t dukeshin shenjat e nj qndrimi t ndryshm t qeveris italiane ndaj shtjes s kufirit turko grek. Zhvillimin e plot t kthess e pengonte simpatia e madhe q kishte opinioni shoqror ndaj helenizmit. N fund t prillit, delegacioni shqiptar u nis pr n Paris, i bindur se atje e priste nj pun e vshtir me Vadingtonin filohelen, si autori i vijs famoze kufitare Kallamas-Sallamvria Prgjigja zyrtare q Vadingtoni i dha delegacionit tregonte se kabinetet franceze njihnin Portn e Lart si t vetmin autoritet me t cilin mund t bisedohej pr kt problem, dhe e prcolli delegacionin tek konferenca e Stambollit me premtimin se do ti jepte udhezime ambasadorit t tij n Stamboll t kujdesej q t mos u bhej ndonj padrejts t dyja palve. Po cili qe qndrimi britanik? Qeveria Britanike ishte e prir t merrte n shqyrtim do ide q do t mnjanonte ndrlikimet e dmshme pr politikn e saj. Gjat biseds s zhvilluar, lordi Salisburi i premtoi atyre gjoja garancn e F.Mdha, q konsistonte n ndrmjetsimin e drejt parimor t tyre pr t gjitha kombet e Ballkanit. 2 N Berlin shqiptart gjetn nj pritje t ftoht, ministri i jashtm Billov e mori n dorzim memorandumin e Lidhjes Shqiptare por nuk pranoi dy delegatt e saj. Gjermania u justifikua se nuk sht e interesuar drejtprdrejt n punt e lindjes.Udhtimi i dy delegatve vazhdon n drejtim t Vjens m 23 maj 1879. Vjena nuk e fshihte qndrimin e saj :q t vendosej n Shqipri zbatimi i protokollit t 13, do u shrbente synimeve t Vjens. Megjithat ajo kishte filluar t shqetsohej nga fuqizimi i Lidhjes Shqiptare, e cila gjithnj e m tepr po tregohej e pavarur ndaj Austro Hungaris. Abdyl Frashri u kthye nga misioni diplomatik jo vetm me rezultate por dhe me msime.Nga debatet q zhvilloi me zyrtar, diplomat dhe publicist t vendeve t ndryshme ai nxori konkluzionin se Lidhja Shqiptare duhej ta dendsonte luftn e saj pr t drejtat politike. Lidhja shqiptare e Prizrenit n pranvern e vitit 1879 kishte n bilancin e vet nj varg suksesesh politike dhe ideologjike,diplomatike dhe organizative. Lufta pr mbrojtjen e trojeve Shqiptare ende nuk kishte prfunduar, as detyra e rndsishme e Lidhjes s Prizrenit pr sigurimin e autonomis aq t dshiruar nuk qe realizuar .Mesa duket, ishte vetm fillimi i nj etape t re pr Lidhjen e Prizrenit dhe realizimin e synimeve t saj.
Shnime: 1) K.Frashri, vep.e permendur, fq.221; 2) M.Glenny, Historia e Ballkanit 1804-1999, fq 146. faqe gjashtdhjet Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013 pagina 60
Udhtimi n Europ i Abdyl Frashrit dhe Mehmet Ali Vrionit
Seminari XXXII Ndrkombtar pr Gjuhn, Letrsin dhe Kulturn Shqiptare

Fakulteti i Filologjis i Universitetit t Prishtins rruga Nn Tereza, pn. - 10000 Prishtin (Kosov)
tel. +381 38 222 970 e-mail: seminari1974@yahoo.com / bardhrugova@yahoo.com / blertaismajli@gnail.com (Prishtin, 19 gusht -30 gusht 2013)
NGA KOSOVA
Giordano protopapas emanuele, Paraklisis, e pjerr arbrisht, si dorshkrim / pro manuscripto, Purill/Ejanina (Cs), Pashkt 2013 Njo njetr pjes Liturgjike bixantine t pjerr arbrisht, edhe ndse jo te forma e fundit. U kish dashur se edhe Nnd Knkat e ksaj Lutje Shn Mris, t kishin pasur nj prkthim t qepur ngrah muziks bixantino-greke; po kt her protopapasi spat durimin e duhur.
LIBRE E REVISTA
Drejtor: Prof. asoc. dr. Bardh rugova

Sekretar: Prof. ass. dr. Nysret Krasniqi Sekretare profesionale: Mr. Blert Ismajli
Seminari Ndrkombtar pr Gjuhn, Letrsin dhe Kulturn Shqiptare sht themeluar n vitin 1974 pran Fakultetit t Filologjis (ather: Fakulteti Filozofik) t Universitetit t Prishtins. Ky Seminar organizohet pr student e studiues q merren me probleme t gjuhs, t letrsis e t kulturs shqiptare, po edhe me albanologjin prgjithsisht.
Schiro Di Maggio Giuseppe, Mosto 1860, opera teatrale in tre atti / Mushti 1860, vepr teatrale n tri akte, introduzione di Gianfranco Romagnoli, Pitti Edizioni, Palermo 2013 Autori, pas tridhjet vjetsh, v njetr her dor mbi argumentin e Risorxhimentit Italian, ashtu se si e rruan arbresht e Hors, po me nj sy m pak idealist. Populli kish parempar problemin e buks e jo vet ti venej pas Garibaldit e t vdis pr t bashkuar Italin. Rrohet, qeshet e qahet rreth fjals Musht, identifikon rivolucjonart garibaldin. E delli artistik/humoristik i Skirit zien bashk me popullin. Schiro Di Maggio Giuseppe, La Kola ngrjti kryet, nj akt i vetm / Zi Cola il rivoluzionario, atto unico, (a cura dellassociazione Culturale Mondo Albanese), Pitti edizioni, Palermo 2011 Revolucjonn komuniste e ndrrjn dhe e prisjn edhe ca shok t Hors: katr idealist t elur, nj pronar dherash, realist, ka komunizmi pret t bgatet m shum; dhe e shoqja ktij, demokristiane. Po revolucjonn bolshevike shokt e bjn te tresa e t bgatit, nga mbrma. Njera LaKoles, pr kt Revolucjon t rreme, i frihen, e i zcilli; dhe e shoqja i prz jasht me fshesn. Revolucjonn e bri Barku! - ky rkimi i...fundit, i LaKols .
Drejtoria e Seminarit do ti mbuloj shpenzimet e vendosjes dhe t ekskursioneve eventuale n Kosov. Shpenzimet e rrugs pr Prishtin dhe e kundrta i heqin vet pjesmarrsit. Arritja e seminaristve n Kosov, m 18 gusht 2013 ( e diel). Hapja solemne e Seminarit XXXII, m 19 gusht 2013 n orn 11:00. 1. Kurse intensive t msimit t shqipes (tri shkall); 2. Ligjrata t veanta t gjuhsis; 3. Ligjrata pr letrsin shqiptare; 4. Referime shkencore; 5. Ligjrata t prgjithshme; 6. Tryez e rrumbullakt; 7. Program kulturor plotsues pr ti njohur Seminaristt me bukurit natyrore, me veprimtarit kulturore e t mira t tjera n qendra t Kosovs
Seminari XXXII do ti zhvilloj punimet n Prishtin nga 19 gusht 30 gusht 2013
Programi-baz i Seminarit XXXII:
Gjuhs: Studiuesit e huaj pr shqipen n pjesn e dyt t shek. XX Letrs: Letrsia dhe identiteti
pagina 61
(29 30 gusht 2013)
Sesioni Shkencor
Bellusci Costantino, DAgostino Flavia, Arbashkuar Fjalor italisht-arbrisht-shqip i ilustrua / Dizionario Illustrato Italiano-Abrisht-Shqip Histor dhe gjuh arbreshe t Firmozs, iftit, Ejanins, Ferms, Frasnits, Ungrs, Shn Vasilit dhe shqipe t Shqipris, Collana Minoranze Linguistiche, vol.I, Edizioni Orizzonti Meridionali, 2006 sht i pari (I) vllim i ksaj Mbledhje/Collana: prmban fjal t prbashkta n t folmet e Arbreshvet t Italis, variantet e tyre dhe krahasime/confronti me gjuhn e sotme shqipe. Ky Fjalor na v prpara, si mbi nj tres, gjith format, ato arbreshe dhe ato arbreshine. Po gruret do ndajtur ka egjra: vet kshtu do t dal jasht forma arbreshe leksikore m e mir. E, ndse pas leksikut, del jasht edhe forma gramatikore-sintaksore m e mir, ahera do tkemi Gjuhn Standarde Arbreshe. ...E kemi prap Vallen!
faqe gjashtdhjetenj
Bruno vincenzo, Trupo Antonio, Gjgjzat e Lindjesivit / Echi dOrientea Civita, Print Design, Castrovillari 2009 Libr i shkurtur ku buthtohet Klisha e Fjetjes e Shn Mris n ivit, djovaset tek faqja dy t ktij librith me 34 faqe, shkruar arbrisht e ltisht, me fotograf e thellime artistike. Nj nderim i duhur Qishs Madhe t iftit, zoti farnetjan Ndon Trupo, prifti i katundit ka shum vjet, zbukuroi me ikona, mozaike e piktura bixantine. Nj librth i mir pr arbresht e pr turistt. Nj kopje doj drguar Ferm, zotit Santelli, ka Qishn e Shn Mris Sundes pa ikonostz.
(vjen nga nn. 69-71, 73, 74)
Arbria ndr Revistat Shqiptare

(vitrat 1981-1990) *
BIBLIOGRAFI ARBRESHE
Nntori
Shkurtaj Gjovalin, Pasqyr e qart e poezis s sotme arbreshe, N, 8/81,f.228 vorea ujko, zef del Gaudio poezi - , N,10/81,f.45 varfi Andrea, Dhimitr Kamarda gjuhtar, patriot dhe demokrat i shquar i rilindjes son kombtare -, N,11/81,f.141
Arapi Fatos, Shnim rreth poezis s Vorea Ujkos, N,1/83,f.76 vorea ujko, vjersha, N,1/83,f.98 varfi Andrea, Traditat dhe poezia e sotme arbreshe, N,3/83,f.178 Altimari Franesko, Kolegji arbresh dhe vetdija kombtare tek Arbresht n gjysmn e par t shekullit XIX, N,3/83,f.186 zheji Gjergj, Zemr arbreshe, vllim me poezi nga Xh.Del Gaudio, N,5/84,f.230 Skir Xhusepe Di Maxho, vjersha, N,8/84,f.141 Skir Di Modika zef, vjersh, N,8/84,f.142 renda Paskal, vjersh, 8/84,f.143 Buzdhelpri (jordani Agostin), vjersha, N, 8/84,f.144 Xukaro kate, vjersha, N,8/84,f.146 Ferraro Matilde, vjersha, N, 8/84,f.147 Ballauri e., Burimi, poezi nga Vorea Ujko, recensione, N,5/86,f.241 vorea ujko, vjersha, N,7/87,f.133 Buzdhelpri (Giordano Agostino), vjersha, N,8/87,f.139 Matrangoli engjll, vjersha, N,8/87,f.142 Skutari enca, vjersha, N,8/87,f.144
vorea ujko, vjersha, N,1/82,f.68 korresp, i Nntorit: Poezi originale, plot ndjenj dhe mendim diskutim krijues pr librin Kng arbreshe t poetit arbresh Vorea Ujko, kronika, N,10/82,f.248.
Hyso ro., Paja, komed e Skir Xh.Di Maxhos n teatrin A.Z.ajupi t Kors, N,11/85,f.234
kaiku Agron (prgatitur nga -), Katr letra te pabotuar n Shqipri t drejtuar Jeronim De Rads, N,6/90,f,165 Skir zef Di Modika, vjersh, N,12/90,f.102 Skutari enza, vjersh, N,12/90,f.102 Skir Xhusepe di Maxho, vjersh, N,12/90,f.103 Belmonte vincenzo, vjersha, N,12/90,f.104 Ferraro Matilda, vjersh, N,12/90,f.105 Del Gaudio Xhusepe, vjersh, N,12/90,f.106 i pjerr arbrisht Xhudiissi Ofelia, vjersh, N,12/90,f.106 nga *Numrat 2-9,11-12/1982 si gjeta (D.) zot emanuele Giordano
Shehu Agim, Bota arbreshe n faqet e nj libri, N,6/88,f.61
http://digilander.libero.it/jetarbreshe
jeta Arbreshe
Djovasni
Euro 10,00
230 faqe
faqe gjashtdhjetedy
pagina 62
Arbria ndr Revistat Shqiptare

Studia Albanica
(1964-1990) * riza Selman, Thses sur le troi manuscrits du Catechisme de Lek Matrnga, S.A.,1/65,f.125 Le 150 anniversaire de la naissance de Jeronim De Rada, La vie scientifique, S.A.,1/65,f.171 kodra klara, La figura di Skanderbeg nellopera del De Rada, S.A.,2/67,f.207
BIBLIOGRAFI ARBRESHE
Bala vehbi, Questions du mouvement culturel albanais dans la correspondance de Dora dIstria De Rada, S.A.,2/66,f.197 Bihiku koo, Les traditions de lpoque de Skanderbeg dans lhistoire des Albanais dItalie, S.A.,1/68,f.241 Dhima Dodona, Publications albanaises loccasion du 5* centenaire de la mort de Geoges KastrioteSkanderbeg, S.A.,2/68,f.173
Domi Mahir, Shkurtaj Gjovalin, Francesco Solano,Manuale di Lingua Albanese, Corigliano Calabro 1972 comptes-rendus, S.A.,2/78,f.191
Bihiku koo, Kodra Klara, Vepra poetike e Zef Serembes, ed.de lInstitut de Linguistique e Litterature, Tirana 1975 comptes-rendus, S.A.,2/76,f.205
Shkurtaj Gjovalin, Francesco Solano,Le parlate albanesi di San Basile e Plataci, Quaderni di Zjarri, 1979 comptes-rendus -, S.A.,1/81,f.201 kodra klara, Traits du romantisme de De Rada, S.A.,2/81,f.101 Bihiku koo, G.Gradilone, Altri Studi di Letteratura Albanese, Bulzoni Editore, Roma 1974, - comptes rendus - S.A.,2/81,f.211
Haxhihasani Qemal, Antonio Bellusci, Argalia ndr tekstet originale arbresh, Cosenza 1977 comptes-rendus, S.A.,1/79,f.203 Le Seminaire de langue e letterature albanaises pour les tudiants albanais dItalie, la vie scientifique, S.A.,1/79,f.238
Altimari Francesco, Il movimento culturale della Rilindjae il collegio di S.Adriano nella prima met del sec.XIX, S.A.,1/83,f.127 Shkurtaj Gjovalin, Sesion scientifique ddie au 250 anniversaire de la fondation du collge de Shn Adrian, - la vie scientifique - S.A.,1/83,f.189 Shkurtaj Gjovalin, Le premier congrs International consacr aux minorits ethniques et linguistiques en Italie, - la vie scientifique - S.A.,1/86,f.255 Domi Mahir, In memoriam: prof.Giuseppe Schir (junior), - la vie scientifique - S.A.,1/86,f.258
kostallari Androkli, A propos dune conception de Ieronim De Rada sur la formation de la langue littraire de la nation albanaise, S.A.,1/82,f.157
Goi Ibrahim, Quelques lettres de Dora dIstria envoyes a Hironime De Rada, S.A.,1/89,f.109 Hidi Agim, Au II* congrs International sur les minorits ethniques et linguistiques en Italie, - la vie scientifique - S.A.,1/89,f.200 vicchio jannone Filomena, Observations sur le systeme phontique du parler arbereche dAcquaformosa, S.A.,2/89,f.147
Altimari Francesco, Testi albanesi di Calabria e Sicilia nelle opere di Hervs, S.A.,2/90,f.127 Xhufi Pllumb, Un minent albanais Constantinopoles: Nikoll Matranga, juge generale de Byzance, S.A.,2/90,f.171 Malltezi Luan, Lorenzo Tacchella, Giorgio Castriota Scanderbeg e i romani pontefici nel sec.XV, Verona 1987, critique et bibliographie - , S.A.,2/90,f.20
* Numrat.2/1964, 2/1965, 1/1967, 2/1973, 1/1974, 2/1975 si gjeta (D.)

pagina 63 Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013
faqe gjashtdhjetetre
(6 - sht m)
Cosa lEtnicit per una comunit di minoranza linguistica? solo antropologia, solo storia, solo radicamento ad una eredit, ad una tradizione, ad una identit? lingua, linguaggio, vocabolario della parola? Certamente s, e resta fondamentale questo elemento, perch senza un vocabolario la parola diventa sempre pi un taglio dentro lappartenenza. Lappartenenza civilt, popolo, attraversamento di frontiere. Gli Arbresh sono stati sempre una frontiera nella dimensione geografica e nella certezza storica tra due mondi che si attraggono: quello dei Balcani e quello Mediterraneo. Soprattutto in un contesto di geo-politica, le etnie costituiscono una chiave di lettura per catturare lanima di una civilt. Gli Arbresh sono una civilt dentro il contesto balcano mediterraneo e si portano dentro non solo gli archetipi di una griglia simbolica illirica ma anche profondamente radicata in una visione che sostanzialmente antropologica, ma che diventa ( diventata nel corso delle epoche) metafisica. Bisogna che la lingua penetri lantropologia e resti non metafora di una storia ma ontologia dellanima di un popolo. Il vocabolario chiaramente costituito da sillabe, vocali, ritmi, accenti, ovvero di parole, ma questo vocabolario del linguaggio parlato e ascoltato ha la sintesi di un ulteriore processo linguistico che quello di una semantica marcatamente spirituale. I Popoli cosiddetti tagliati (una volta si parlava di lingua tagliata, ma tanto tempo fa, ovvero quando cera una diversa attrazione) sono quelli che rischiano di perdersi nella sconfitta di una lingua sia parlata che scritta. Si salvano se si affida alla lingua sia limportanza di una semantica del sentire il senso di appartenenza, sia nellascoltare il vocabolario che trasmissione, ovvero comunicazione di linguaggi; che offrono sia un immaginario, sia un legame tra le scorie di una ideologia dellidentit, sia di un sentire vero di appartenere alla tradizione. Certo, questo nostro tempo vive la fragilit del tramandare la tradizione. Non si pu giocare sulla antropologia di un rimando al folclore. O si dentro una eredit che riesce a trasformarsi in una appartenenza vera non solo in termini di capacit di recepire la memoria o le memorie, - grazie ad una intelaiatura tra lingua e letteratura, contesto territoriale e modelli artistici, tra riti religiosi e recupero di tradizioni pur nella laicit, - o si corre il rischio di perdersi. chiaro, comunque, che la lingua deve assumere limportanza centrale accanto al rito, che quello chiaramente bizantino. Gli Arberesh si smarriscono dentro il rito meramente cattolico-latino. Perdono le linee
faqe gjashtdhjetekatr
La Lingua Arbreshe deve assumere limportanza centrale
JO VETM ARBRISHT
di una eredit. Sono bizantini, sono ortodossi, sono orientali dentro lOccidente. Questo un punto focale di una discussione che pu abbracciare i due riferimenti: lingua e antropologia. Ma lingua quella Arbreshe e il rito non quello latino. Bisogna capirsi, altrimenti si diventa meticciati senza un riferimento identitario. certo che dallessere soltanto balcani e adriatici dal punto di vista sia geografico che culturale oggi si complessivamente mediterranei. Perch il Mediterraneo non soltanto un arco o un semi-cerchio di mare che lambisce coste e Paesi. Il Mediterraneo un sentire, ma anche un accogliere popoli e civilt tra mare e terra, in una vasta realt storica che va dalla Macedonia allAlbania, dalla Grecia alle sponde iberiche. Non un appunto sul cerchio del globo. Si tratta piuttosto di una misura di culture inclusive. Il mondo Arbresh un mondo inclusivo che tocca chiaramente la matrice ereditaria che lAlbania (o i Balcani in senso pi ampio) ma anche il Nord Africa, se si pensa alle comunit Arbreshe della Sicilia. La Sicilia Mediterraneo africano. La Puglia, con le sue comunit, incontro con lAlbania e i Balcani. Insomma questo Mediterraneo diffuso non altro da s della storia e della cultura adriatica. Ecco perch, nella modernit del quadro geo-politico, ci che si difende la lingua. Le antropologie si intrecciano e le tradizioni misurano il senso della storia e la mitologia nella leggenda. Solo la lingua porta dentro di s una vera capacit di radicamento alle radici di un popolo, nonostante lintreccio o la dilatazione dialettica con altre lingue. Occorre difendere il principio di una koin originaria. La lingua quella del popolo civilt degli Arbresh. Non quella del popolo albanese. chiaro che la partita della globalizzazione per gli Arbresh non si disputa intorno alle lingue moderne soltanto. Bisogna capire che ormai non si solo eredi di una civilt balcana; si eredi, nella memoria, nella storia e nella civilt, di un mondo balcanico e mediterraneo. Si mediterranei perch si balcani. Bisogna prendere atto che il Mediterraneo una civilt molto pi complessa, dentro la quale il vocabolario e lidentit Arbreshe possono avere un ruolo di straordinaria rilevanza. mondo illirico, albanese e arabo nellintreccio di radicamenti e di eredit che includono. In fondo, il Mediterraneo un crogiuolo di civilt includenti.
pagina 64
arkeolog, shkrimtar, poet, gazetar, ka Sullarnxa (Cs)
Pierfranco Bruni

60

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

60

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

nr.

75, viti/anno XII, janar-therist / gennaio-giugno 2013

e-mail: jetarbreshe@libero.it - http://digilander.libero.it/jetarbreshe

faqe 14-18 faqe 19-25 faqe 26-30/33-37 faqe 31-32

Letr e hapur Institucionevet t Kosovs dhe t Shqipris

N VJEN TURKU, TURKU ZI ! ...

shkrimtar, drejtor i revists Kuq e Zi, Belgjik

Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013

Erdogani do t bnj Sultanin? Te shpia tij!

Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013

N VJEN TURKU, TURKU ZI ! ...

(vjen nga faqja 2)

Letr e hapur Institucionevet t Kosovs dhe t Shqipris

NGA KATUNDET ARBRESH

msues, ka Firmoza (Cs)

Nj vjaxh kullturor i bukur ka Atdheu i prindrvet tan

NGA KATUNDET ARBRESH

djkon e msues, ka Pllatni (Cs)

(12 vjet: 2002 - 2013)

Gjith 75 numrat n DvD

(pr Institucjonat, 600 euro)

(pr Institucionat 100 euro)

Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013

Skolla e Shn Sofis fjet arbrisht, po jasht fjasen gjith ltisht!

NGA KATUNDET ARBRESH

Motimadh / Mario Giuseppe Miracco

mjshtel arbrishti, ka Shn Sofia (Cs)

kok skollje, ka Shn Sofia (Cs)

Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013

TEKSTE, ZAKONE POPULLOR NGA KATUNDET ARBRESH

(mbjoth) Carlo Trupo

2 libre - euro 5,30

(editor Shoqata Aiadi, Ungr; botues Il Capitello, Torino 2000;

Redaktor: I.C.Fortino (koordinator), V.Bruno, A.Giordano, papas E.Giordano, C.Stamile, E.Tocci)

Telefononi Antonio uberti-t 0982 - 582241

Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013

TEKSTE, ZAKONE POPULLOR NGA KATUNDET ARBRESH

avokat, ish-kryetar i Kazallveqit (Fg)

(mbjodhi) zef Beccia

Trz, kal kt posht...

Una ragazza virtuosa

TEKSTE, ZAKONE POPULLOR NGA KATUNDET ARBRESH

(te mbjedhura ka) Mario Massaro

profesor, ish-kryetar i Qeftit (Fg)

Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013

TEKSTE, ZAKONE POPULLOR NGA KATUNDET ARBRESH

Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013

TEKSTE, ZAKONE POPULLOR NGA KATUNDET ARBRESH

Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013

TEKSTE, ZAKONE POPULLOR NGA KATUNDET ARBRESH

I dio m atiz me e F raz e o lo gjiz me t Pu rillit

(mbjoth) Drejtori ka Purilli (Cs)

Jeta Arbreshe, 75 / janar- therist 2013

TEKSTE, ZAKONE POPULLOR NGA KATUNDET ARBRESH

Gluha ime, sot

(12 vjet: 2002 - 2013)

Gjith 75 numrat n DvD

(pr Institucjonat, 600 euro)

Fjal nj her, si:

profesor arbrishti n pension, ka Shn Marcani (Ta)

(pr Institucionat 100 euro)

QISHA BIXANTINE ARBRESHE

Lutje Jisuit, Zotit ton tmbl *

O Jis, Bir i Perndis, kij lipis pr ne!