You are on page 1of 356

Aryabhata: Aryabhatiya with the Commentary of Bhaskara I and Someavara.

Critically edited with Introduction and Appendices by Kripa Shankar Shukla. New Delhi: Indian National Science Academy, 1976. % E-Text by Danielle Feller, 2001. % Comments, suggestions should be sent to .

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Unicode (UTF-8). (This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration set to UTF-8.) description: long a long A long i long I long u long U multibyte sequence:

vocalic r vocalic R long vocalic r vocalic l long vocalic l velar n velar N palatal n palatal N retroflex t retroflex T retroflex d retroflex D retroflex n retroflex N palatal s palatal S retroflex s retroflex S anusvara visarga long e long o l underbar r underbar n underbar k underbar

t underbar

Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf

ryabhaaktam

ryabhayam

Bhskara-viracita-bhyopetam

Gtikpda

[ magalcaraam ]

yasmt aeajagatm prabhavam sthitim ca sahram api upadianti samagradhk |

bhgvagiraprabhtaya viditntary tasmai nama kamalajya caturmukhya |

atha aeajagadanugrahya cryryabhaamukhravindavinissta-daagtikstravykhynam rabhyate | tasya eva aeavighnanirkaraya sarvavidyprabhavasya bhagavata kamalayone pramaprakrntastravastuparigrahya rym dau prayuktavn

praipatya ekam anekam kam satym devatm param brahma | ryabhaa tri gadati gaitam klakriym golam || 1 ||

asy padavibhga: praipatya, ekam, anekam, kam, satym, devatm, param, brahma, ryabhaa, tri, gadati, gaitam, klakriym, golam |

atra praipatya iti "pra"-abda prakaravc, prakarea nipatya praipatya, pramam ktv iti artha | ktvpratyayena prvaklakriy abhidhyate, yath sntv bhukte iti | snnakriy anantaram bhojanakriy | evam atra api praipatannantaram gaitam, klakriym, golam ca gadati | ekam, abhedarpea vyavasthitam, nirvikram | anekam, na ekam anekam, bhedarpea vyavasthitam | kam, ka iti prajpate khynam | kam praipatya evaguaviiam |

atha yadi asau prajpati eka katham asau aneka? yadi asau aneka katham eka? eknekayo parasparaviruddhayo yugapat ekatra avasthnam na sambhavati, yath atyantaviruddhayo cchy tapayo uatayo v iti | atra ucyate yath vka ekavasturpea [tihati], asau eva yad mla-skandha-kh-prarohdiprapacena vikalpyate tad aneka | evam asau api paramtm nirvikra nirajana eka eva,

asau eva [yad] anekapriarre vyavasthita vikalpyate [tad] aneka | ha ca

eka eva hi bhttm bhte bhte vyavasthita | ekadh bahudh ca eva dyate jalacandravat || [amtabindpaniat, lo 12]

iti | athav asau eka eva st, tata svayam ardhena purua abhavat ardhena nr iti | tata sarvn prina asjat iti | athav asau bhagavn prajpati vivarpa | tasmt tasya vivarpatvt eknekatvam ekasmin yugapat sambhavati iti ayam adoa |

satym devatm | deva eva devat, saty ca devat ca | sa eva ka satyatvena devattvena ca viiyate | kam satym devatm praipatya | na kevalam satyatvena devattvena ca vieita | kena ca tarhi iti ha param brahma | param ca tat brahma param brahma | param ryate pulastya-pulaha-kratvdikam | evam asau bhagavn ka, saty devat, param brahma ca | kam, satym devatm, param brahma ca praipatya |

atha katham ka abda pulliga, saty devat strliga, param brahma napusakaliga? tai bhinnaligai ekam vastu abhidhyate | nanu ca atra sarvai eva abdai ekaligai bhavitavyam? na iti ha | ete abd vialig | tai vialigai abdai ekam eva vastu abhibhyate | yath "kraam iyam brhma, bhtam iyam brhma, vapanam iyam urik" iti [adhyy a 4, pda 1, stram 3, ptajalamahbhyam, kepavrtika 5117]

athav brahmao dvayo apy cryea praipta kta, abdabrahmaa

parabrahmaa ca | tayo upavaran iyam kriyate praipatya iti | nigadavykhynam evam ekam, parijnata tu tattvasya abhedarpatvt, yasmt sarveu eva jeyeu parijnamtrasmnyam ekam; anekam gyajusmtharvetihsapuraikkalpavykaraaniruktachandovicitijyotiam iti diabdarpea vyavasthitatvt anekam | ka iti abdabrahmaa khynam | kam ekam anekam praipatya | satym devatm iti etat dvayo brahmao ea, saty devat abdabrahma | uktam ca

jnntarabhvi yat ca hi phalam jtv kriy ata ca yat sarvasya avyabhicrikraam iti jnasthitau nicaya | jeyam ca aparimam alpaviayarautdistram punar divyam caku atndriye api viaye vyhanyate na kvacit ||

param brahma | "param"-abda prakaravc | prakam brahma param brahma, yat sarvai api muktivdibhi prrthyate, mokada paramtm iti artha | evam ca dvayo brahmao prama kta | anyatra api "brahma"-abdena abdabrahmaparabrahmao eva grahaam | tad yath

dve brahma veditavye abdabrahma param ca yat | abdabrahmai nita param brahma adhigacchati || [amtabindpaniad, lo 7; vyupuram, ama 6, a 5, lo 64] iti |

athav, praipatya kam hirayagarbham, eknekasvarpam, sarvaprinm mahat nma | tatra viea ekam, tasya tasya yata adhihtdevat hirayagarbha eka eva | yad kranm adhihtdevatvieabhedena vivakyate tad anekam | tat

yath trayodaa krani, tvaca vyu, cakua srya, rotrasy ka, rasanasy pa, ghrasya pthiv, evam pacnm buddhndriym adhihtrya devat, vca agni, pe indra, pdasya viu, pyuna mitra, upasthasya prajpati, evam karmendriydhihtrya devat, manasa candra, buddhe savit, ahakrasya rudra iti | satym devatm antarymina varasya bhagavata paramtmana kraaakty adhihit sarve eva padrth svrthe pravartante | ata tm paramtmana kraaaktim satym devatm | ata eva strligena nirdea kta | param brahma yat tat adhikr brahma paramtm tam | evam brahmatrayam praipatya | yadi evam, cakra tarhi kartavyam | na kartavyam | antarea api cakram ca artha gamyate eva | tat yath

ble vddhe kate ke kram yukty prayojayet |

iti | ble ca vddhe ca kate ca ke ca iti gamyate | evam atra api ca artha, kam ca satym devatm ca param brahma ca iti |

ryabhaa cryasya samkhyna | tri gadati | tri vastni gadati iti | nanu atra evam yuktam vaktum "ryabhaa aham tri gadmi" iti, anyath anyasya kasyacit etat vkyam bhti | yath kicit kacit pcchati "rjakule kena kim uktam iti ha evam ukte rjani evam devadatto bravti | yajadatta api evam eva nigadati" iti | tasmt tatra api ryabhaa tri gadati iti, na tat cryasya vacanam iti | atra ucyate | ayam crya mahnubhva svayam eva bruvan paratvam pdya kathayati, yath ha kauilya

sukhagrahaavijeyam tattvrthapadanicitam | kauilyena ktam stram vimucya granthavistaram ||

[arthastram, 1.1.19]

iti | athav ya tejasv purua samareu niksitejovitnacchuritabhu atrusaghtam prakam praviya praharan evam ha "ayam asau udita aditikulaprasta samareu anivritavrya yajadatta praharati | yadi kasyacit akti pratipraharatu" iti | evam asau api crya gaitaklakriygoltiayajnodadhipraga vitsabhm avaghya "ryabhaa tri gadati gaitam klakriym golam" iti uktavn |

gaitam klakriym golam | gaitam, ketracchyrehsamakaraakukrdikam | kla, pravinnyahortrapakamsasavatsarayugdikam | tatparijnrtham kriy klakriy | anye puna kriy avyatiriktam klam etena abhyupagacchanti | tem ayam vigraha kla ca asau kriy ca klakriy | evam etau dvau pakau kecit klam kriyvyatiriktam manyante, anye kriy eva kla iti | ubhayath asmkam adoa iti, yena asmadye siddhnte sryodayt prabhti yvat apara sryodaya tvat ahortram, ya ca srycandramaso para viprakara sa ardhamsa, ya ca tayo para sannikara sa msa; evam dvdaams savatsara iti ayam kla, kriyvyatirikta v astu kriy v iti | golam, grahabhramaadharitrsasthnadaranopyam | gadati iti kartvcaka abda, vkyatvt | gaitaklakriygolnm dvityaikavacane nirdea gaitam klakriym golam iti gaitaabda napusakaligam, klakriy strligam, gola pulligam | etem smnyopakramea napusakaligena eva cryea abhidhnam [ktam] "tri gadati" iti |

atra ayam gaitaabda aeagaitbhidhy, tasmt aeagaitbhidhyitvt yath ketragaitam bravti, evam grahagaitam api; grahagaitasya ca ketrdyavyatiriktatvt klakriygolayo ca gaitvyatiriktatvt gaitam nigadati iti

etvat eva siddhe klakriygolagrahaam kurvan crya jpayati ketracchyrehsamakaraakukrdikam smnyagaitam kicit vakye, vieagaite puna klakriyay golena ttparyam iti | anyath aeagaitbhidhyigaitaabdena eva siddhatvt klakriygolayo pthaggrahaam anvayakam syt | tath ca, cryea gaitapde gaitavastu dimtram eva abhihitam, klakriygolayo klakriygola [vastu] vieea | avayam ayam artha abhyupagantavya kicit gaitam iti / anyath hi mahat gaitavastu, aau vyavahr miraka-reh-ketra-khta-citi-krkacika-ri-cchybhidhyina | miraka iti sakalagaitavastusamiraka sasparaka iti artha | reh iti dyuttarapracita iti artha | ketram iti anekriketraphalni nayati iti artha | khta iti khanyapramam nirdiati iti artha | citi iti iakpramena uparinicitavastupramam vedayati iti artha | krkacikam iti, krakaca nama drucchedakam, tasmin krakace bhava krkacika, tadvastupramam avagamayati iti artha | ri iti dhnydirpavastunicitam tadvastupramam janayati iti artha | chy iti akvdicchypramena klam kathayati iti artha | iti vyavahragaitasya abhidhyina catvri bjni prathamadvityattyacaturthni yvat tvat vargvargaghanghanaviami | etat ekaikasya granthalakaalakyam maskari-praa-mudgala-prabhtibhi cryai nibaddham ktam, sa katham anena cryea alpena granthena akyate vaktum | tat suhu uktam asmbhi kicit gaitam vieata klagolau iti | evam iyam ry vykhyt || 1||

[ sakhyvinyse paribh ]

yugabhagadisakhysakepam vivaku crya [pari]bhstrapradaranya gtikstram ha

vargkari varge avarge avargkari kt mau ya | khadvinavake svar nava varge avarge navnti avarge v || 2 ||

asya gtistrasya padni vargkari, varge, avarge, avargkari, kt, mau, ya, khadvinavake, svar, nava, varge, avarge, nava, atyantavarge, v |

vargkari, vargkari kakrdni makraparyantni | "te varg paca paca" iti [ktantram, 1.1.10 ] | vargkaroccraakramea y sakhy abhidhyate s sakhy vargaabdena ucyate, abhedopacrt | ata vargkarasakhy iti artha | s varge, varge iti gaitastre viamasthnasy khy, tasmin viamasthne vargkarasakhy upacyate | avarge, na varga avarga samasthna, tasmin avargasajite samasthne | avargkari, tni yakrdni hakraparyavasnni | kuta etat? "na iva yuktam anyasaddhikarae tath hy arthagati" [adhyy, 3.1.12, ptajalabhyam] iti | vargkari kakrdni |

ydnm [tu] yath abrhmaam naya iti ukte brhmaktitulyam eva katriyam nayati nntyajdi, evam atra api kevalam vyajannm eva grahaam | tem yakrdnm avargkarm y sakhy s avargasthne upacyate | s [vargkarm sakhy] vargasthne upacyamn avargasthnam api yad prpnoti, tad prpnuvn y tem svavargkarm upaciti s vargasthna eva, tasy antyopacititvt | vargkarasakhyy vargasthne upacyamnt avaka na asti cet sakhyy sarga na vidyate iti vargvargayo sthnayo sthpyate | athav, y dadik sakhy s dvisthnvaghin, tasy dvisthnvaghanalatvt dvayo api sthnayo sthpyate | anyath dadisakhyy abhva eva syt | tad ekdinavntasakhyay eva vyavahra syt |

athav "mau" iti atra makragrahaam kurvan crya jpayati y daottaravargkarasakhy s varge v avarge ca bhavati | anyath "go ya" iti evam bryt | evam avargkarasakhy api vargashne yojy | vargkarm sakhy vargasthne kakrd upacyate | etat uktam bhavati yni vargkari ryate tni kakrt prabhti pahitni bhavanti iti | anyath hi "svam rpam abdasya aabdasaj" [adhyy, 1.2.68] iti | yat yat akaram uccritam tat tasya eva rpasya pratipdakam syt, na kdisakhyy | ata uktam "kt" iti |

mau, a ca ma ca mau | anackau eva akramakrau, tayo dvi[vaca]nanirdea mau | akramakrayo y sakhy s ekatra savtt yakrasakhy bhavati | akra paca, makra pacaviati, ete sakhye ekatra triat, tena triatsakhyo yakra | rephdnm avargkaratvt yakrasakhy eva kevalam prpnoti, anirdet anyatsakhyy | na rephdnm yakrasakhy | kuta? yadi rephdnm api yakrasakhy eva syt tad yakram eva sarvatra bryt, na rephdni | "navaraha gatvakn prathamapt" iti atra [r]aheu ekam eva avargkaram bryt | tasmt na rephdnm yakrasakhy | k tarhi? kecit hu ekaikavddhy rephdnm sakhy, yakratriat, rakra ekatriat, lakra dvtriat iti di | etat na | kuta? ekatriaddisakhyy anyena eva prakrea siddhatvt | yakra triat, sa eva yad yakra kakrasayukta tad hi ekatriat, khakrdibhi dvtriat, traya triat di iti sakhy |

anye hu rephdaya daottaravddhy vardhante iti, repha catvriat, lakra pacat | evam avargkarbhvt na akyate pratipattum | yath kt iti cryea abhihitatvt ekdyekottarit sakhy vargkarm pratipadyate, evam avargkarm api yt iti yad ucyate tad daottarit sakhy pratipattum akyate |

anyath "yt" iti api ucyamne katham daottarit sakhy, nanu ca ekottarit syt | na iti ha yasmt kt iti [vargkari] vargasthne upacyante tasmt tem ekottarit sakhy, yni punar avargkari ydni ekottaropacayni avargasthne tasmt daottarit eva vddhi bhavati, avargasthnasya daakasakhydhratvt | evam tarhi ydgrahaam kartavyam | na kartavyam | katham? akriyame ayam artha avagamyate | aktam eva yadi ktam eva, kim iti na pahyate? pahyate eva "mau ya" | atra ayam yakra anacka mau ya, apara yakra api anacka evam pacamvibhaktyanta mau ya | atra eka yakra luptanirdia pratipattavya | yath "kiti ca" [adhyy, 1.1.5] iti atra luptanirdia gakra, kiti giti iti iti, evam atra api | athav dviyakroccrae api viea na asti eva | evam yd iti asya ayam artha siddha | yadi ekottari avargashnasthitatvt daottari eva bhavanti tad kim iti cryea "mau ya" iti mahpraysa kta | katham tarhi vaktavya? "ga ya" iti gakra trisakhya, avargasthnasthitatvt eva ayam triatka bhaviyati | na, akramakrasakhyvat eva ei api rephdni catvriaddisakhni bhavanti iti avargasthnrayt eva siddhe sati makragrahaam kurvan crya jpayati iti uktam yvanti vargasthnni teu sarveu eva s sakhy yugapat prpt, avargkarm ca y sakhy yvanti avargasthnni teu sarveu eva |

ata tatsakhynirpartham ha khadvinavake svar nava varge avarge | khni anyni, khnam dvinavakam khadvinavakam, tasmin khadvinavake, adaasu nyopalakiteu [sthneu] | svar nava varge avarge | varge vargasthne nava svar | adaasu ca sthneu nava vargasthnni, tatra navasu vargasthneu nava svar | ke punar te nava svar grhy? yadi hrasv eva kevalam parighyante tad na pryante | atha drgh eva kevalam parighyante tad api aau svar bhavanti, nanu lvarasya drghbhvt | atha

hrasv drgha ca parighyante tad atiricyante, aniam prpnoti | "jh ga gl rdha da" [gtik, 10] iti atra krasya dvitye ca pratipditatvt dvityavargasthne jhakrasakhy sthpyamn navaatni syu, na nava | abhyate ca navasakhy, navasakhyka jhakra | tatra hrasva eva jhakra pahyate iti cet "ni yojanam il bhvysa" [gtik, 6] iti atra lakre pacasahasri syu, na pacat | tatra ca avayam drgha lakra pahitavya, anyath gti eva bhidyeta | ata na kevalam hrasv na kevalam drgh, na api hrasvadrgh, na svar mtkpahitt parighyante | kasmt tarhi svar parightavy? ucyate yatra nava eva keval svar pahyante, tasmt parightavy | kasmin nava eva keval pahyante? ha pinye vykarae pratyhre a i u e o ai au iti ete nava svar | tatra prathame vargasthne akra, dvitye ikra, ttye ukra, iti di | evam svaropalakiteu vargasthneu vargkarasakhy | avargkarasakhy ca svaropalakitavargasthnottare avargasthne |

athav varge avarge iti ayam vps, varge avarge ca, vargasthne avargasthne ca te eva nava svar | tad yath akra prathame vargasthne tadanantarvargasthne ca | tad yadi vargkarasayukta akra prathamavargasthne "bhgubudha" iti diu, sa eva yad avargkarasayukta tad tatprathamavargasthnnantarvargasthne "navaraha" iti diu | evam ikrdiu api sveu vargvargasthneu yojyam | atha drgheu akrdiu katham karayam? ucyate yath te vykarae akrdaya svar adaaprabhed, dvdaa bhed ca lvarasandhisvar parighyante, evam atra api | tena "il bhvysa" iti diu kra prathama eva vargasthneu | adaasthneu yni vargasthnni avargasthnni ca teu vargkarvargkarasakhy nirpit |

yad punar adaavyatirikteu sthneu sakhy kasyacit vivakit bhavati tad katham karayam iti? atra ha navntyavarge v | navnm anta navnta |

navnte bhavam navntyam | navntya ca asau varga ca navntyavarga | tasmin navntyavarge v svar bhavanti, vikalpit svar bhavanti | vikalpa ca kasmiit katham upalakyate? yath "putracchedyavikalp apatyacchedyaprakr", evam atra api kenacit prakrea vikalpit navtyavarge daame vargasthne svar bhavanti | yadi prathame vargasthne akra uddha vikalpita sa eva tasmt vargasthnt daame vargasthne anusvrdin vikalpyate, evam ikrdaya svasmt vargasthnt daame vargasthne, punar api ca yvat abham bhavati tvat tena api anubandhena svarn vikalpya sakhyopadeavy | etat paribhbjam cryea sakhyvivakm anugrahya upadiam | svastravyavahra tu lvaravargasthnt na atiricyate |

vargkarm avargkarm ca [y] sakhy s akarbhihitatvt yvanti vakyamni gtikstreu akari tem sarvem eva prpnoti tat ca aniam prasajyeta, tena atra arthavanti yni akari tem sakhy na bhavet iti etat vaktavyam | yath "yugaravibhaga khyugh" [gtik , 3] iti atra khyugh-abdasya sakhy iyate na yugaravibhagaaabdasya | yadi pratiedha na ucate tad khyughabdasya yath sakhy evam yugaravibhagaaabdasya api prpnoti | sa tarhi pratiedha avayam vaktavya | na vaktavya | yadi sarvem eva akarm gtikstrapratibaddhnm sakhy syt tad sarvam eva etat stram anarthakam syt |

[ jyotiastraprdurbhve vykhykramatam ]

atha katham asya atndriym sphuagrahagatyarthnm prdurbhva? brahmaa prasdena iti | evam anuryate anena cryea mahadbhi tapobhi brahm rdhita | ata asya tatprasdena sphuagrahagatyarthnm prdurbhva iti | ha ca

atndriyrthvagate tapobhi paropakrakamakvyade | ya alakte avyayam anvayasya pararasya anuktim cakra || iti | brahmaa kuta? brahm svayabh jnari | tata sarvsm vidynm prdurbhva | ata anena loknugrahya sphuagrahagatyarthavcakni daa gtikstri gaitaklakriygolrthavcakam ryaatam ca vinibaddham | sphuagrahagatyarthahetava arth, tasmt sarvad eva nity, tem abdebhya avagati iti abdabaddh, yath suvarikra suvaram dya kaakakeyrakualdyalakram nipdya nipannam api alakram bhaktv anyatvam pdayati | atha ca suvarasya tpacchedanikadiparkaena anyatvam mang api na bhavati iti arthnm api sdhuabdlakrannvttabandhai viracyamnnm ananyatvam iti | rutau api atapathe bhadrayake pahyate; tad yath "peaskr peasa mtrm apdaynyannavataram kalyataram rpam tanute" [bhadrayakopaniat, 4.4.4] iti | evam ayam gamrtha brahmaa sakt cryea adhigata |

atha anye manyante "jyotim udayamadhystamayaprptn dv pratyaknumnbhym paricchidya svadhviracitam" iti | etat ca na | jyoti kititalam bhitv prvasym dii udgatni kramea ambaramadhyam attya parasym dii kititalam bhitv eva pravianta lakyante | etvati udaystamayntare viyatyupalakabhvt jyotim gatipramapariccheda dusampdya, gate ceyattparijnbhvt "etvat klena iyat gati etvat klena kiyat" iti gaitakarma na pravartate | pramaphalaryo aparijnt apravatte ca gaitakarmaa grahm yugabhagaparijnam, yugabhagaparijnt grahagatiparijnbhva | yath atra avdnm gati pratyakea deaklbhym saha upapadyate iti ata gaitakarma pravartate, atndriyatvt grahagate viyatyupalakabhvt na pratyakea paricchidyate, katham tarhi gamt

upagatagrahayutigrahanaktrayogagrahadaya pratyakkriyante?

anyat ca grahdni jyoti kititalam bhittv eva prvasym dii udgatni kramea ambaramadhyam attya kititalam bhitv eva astam gacchanta lakyante | jyoticakrasya pravahkept jyoticakrapratibaddh grah prmukh svagaty bhramanta api laghvy jyoticakragaty aparm diam sdayanta lakyante, kullacakrrhakavat | tasmt any jyoticakragati, any grahagati prmukh | kuta? yasmt graha avinym da bharaydiu parasparam prgvyavasthiteu nakatreu upalakyate bhacakre, na revatydiu parasparparasthiteu | tasmt jyoticakragrahagatyo bhinnatvt udaystamayadentaraprptyanumnam upapadyate | tasmt ayam gama brahmaa prasdt cryea adhigata iti | grahasya nakatrm ca nityasambandht nakatrm niscalatvt grahagatyanumnam iti etat ca na | bahni nakatri teu grahasya pramparyea bhukte anekarpatvt vikeppakramacakravat dakiottaramachysannadracritvt grahasya ekasmin eva nakatre gatiparyayea udaystamayavakrnuvakrasambhavt grahagativaicitryam, gaitena ca ekarp gati anumyate | tasmt ayam gama brahmaa prasdt cryea adhigata iti |

anyat ca dentarkaviet grahagativaicitryam | tat yath lakym akbhvt sarvad eva tulye rtryahan laksampavartinm rohaasihalnm ca; tata uttarata divasasya vddhi niy hni, dakiata niy vddhi divasasya hni iti | sryagrahaam api akadentaravat kvacit khaam, kvacit sakalam, kvacit na eva | candragrahaam ca iha ghavyattym rtrym, ghaikdentarparadeasthit grahtra dinnte kathayanti, prvata ca yt drodgatasya candramasa grahaam kathayanti | tasmt udayamadhystaprptinakatrayogaparyaydibhi vicitr iyam grahagati

dentarkavieai ca ativicitratvam padyamn na akyate anekarpatvt gaitanyyena netum | na ca kacit evam prakrm deaklaparyayea upapadyamnnm pratijgarit | ya ca sarva ciram jvati sa varaatam jvati | tasya api yugapat anekadentarkavieat nakatrayogaparyaydibhi utpadyamnagrahagataya yugapat na pratyakbhavanti | tasmt ayam gama brahmaa prasdt cryea adhigata iti | vakyati ca

sadasajjnasamudrt samuddhtam brahmaa prasdena | sajjnottamaratnam may nimagnam svamatinv || [golapda, 49]

iti |

[ vedgeu jyotiastraprdhnyam ]

na kevalam jyotim ayam gama, vedgam ca | "tasmt brhmaea nikraam aaga veda adhyeya" [ptjalamahbhyam, paspahnikam] aageu pradhnam jyotim ayanam | kuta asya prdhnyam? yasmt anadhtaikdaya api prg gurpadet vedn adhyate, na ca tem duradhtam bhavati | na anadhigatajyotim ayan vedoktn yajakln jnate | atha ikay varnm sthnakaraaprayatnni nirpyante

aau sthnni varnm ura kaha ira tath | jihvmlam ca dant ca nsikohau ca tlu ca || [pinyaik, lo 13]

iti di | var uccryam svai svai sthnakaraaprayatnai svabhvata eva syt nikrmanti, na anyata | "akuhavisarjany kahy, ura mrdhany |" akuhavisarjany uccryam kahapradet eva syt nikrmanti na mrdhna, ura uccryam mrdhna eva na anyasmt pradentart iti | yasmt tem sthnakaraaprayatn svabhvata eva siddh tasmt tem sthnakaraaprayatna nirarthaka | tath ca anadhtavykara api brhma vedn adhyate | na ca tem duradhtam bhavati | na ca anadhtajyotim ayan vedoktn yajakln jnate | vykaraena kila vednm rak kriyate | rak api prajnm prthivai duanigrahea inugrahea ca kriyate | evam vednm abdaritvt asdhnm uddhra nigraha, sdhnm abdnm samyak kta anugraha iti | etat ca na | nity ved | teu abdariprakepm [svata siddhi], dnuvidhitvt chandasa | ya ya abda vedeu pahyate tasya tasya aprasiddhalakaasya api svayam lakaam sdhyam pratyayapraktilopgamavaravikrdibhi | na ca jyotim ayanasya api | ye ye vede yajakl d te sarve eva jyotim ayane gaitalakaasiddh eva |

anyat ca "dnuvidhitvt chandasa" iti yadi vedeu da eva anuvidhyate tad nahi kicit prayojanam vykaraena | atha gyajusmnm sarvem eva pratipadnirukte niruktasya vypit | atha chandovicitai gyajusmnm nitya eva chanda nibaddha | na ca tem idnm kvyapadaprva nibaddha kriyate | na ca anyndhikalakanm gyajusmnm idnm anyathkaraam karaam | evam ca bhvce rutau ryate, na hi ekena akarea dvbhym v nni chandsi kriyante iti | na hi evam vedoktnm yajaklnm iti krama ryate | na hi dhndiu saskreu klavie jyotim ayant vin avagamyante | tat yath saskreu

evam gacchan striyam kmm maghm mlam ca varjayet |

sustha indau sulakaym vidvsam putram anuyt || [yjavalkyasmti, crdhyya, vivhaprakaraam, lo 80]

iti | tatra maghmlayo pratipatticchedau indo ca susthadusthatm ca nnadhtajyotim ayan jnate | "s yadi garbham na dadhta sihy vetapupy upoya puyea mlam utthpya" iti [praskaraghyastram, k 1, kaik 13, s 1] tatra puyasya pratipatticchedau nnadhtajyotim ayan jnate | tath ca pusavane "yat aha pus nakatrea candram [yujyeta] tat ahar upavsya" iti [praskaraghyastram, 1. 14. 3] | tatra punakatri punar vasupuyahastasvtirava | etem nirupahatnm anuklahatnm ca pratipatticchedau nnadhtajyotim ayan jnate |

anyat ca

nmadheyam daamym tat dvdaym v asya krayet | puye ahani muhrtte v nakatre v gunvite || [manusmti, 2.30] iti | atra puyasya ahna, nakatrasya gunvitasya, muhrtasya v pratipatticchedau nnadhtajyotim ayan jnate |

anyat ca "udagayane pryamapake puyhe kumry pim ghyt", "triu triu uttardiu", "svtau mgairasi rohiym ca" [praskaraghyastram, 1.4.5-7] iti atra udagayandnm uttardnm naktrm vadhvarayo anuklnm ca pratipatticchedau nnadhtajyotim ayan jnate, evamdi pratikham saskrm puyhanakatramuhrtacodan jyotim ayangaviay tadvidbhya eva avagantavy, na gurpadet sampradyvicchedt v avagantavy | iti adhyeyam jyotim ayanam |

anyat ca chandasa upkarmai "atha ata adhyyopkarma | oadhnm prdurbhve ravaena rvaym pauramsym rvaasya pacam hastena v" [praskaraghyastram, 2.10.1-2] iti atra rvaapauramsm ravaena yuktm, rvaasya pacamm hastena yuktm nnadhtajyotim ayan jnate | anyat ca [chandasa utsarge] "pauasya rohiym madhyamym vakym adhyyn utsjeran" [praskaraghyastram, 2.12.1] iti etat ca | atha nakatrdhneu "y asau vaikhasya mvsy tasym dadhta s rohiy sampadyate" [pastambarautastram, 4.3.20; baudhyanavykhy] iti atra prg eva rohiy vaikhasya mvsyy parijnayogyasya dhnadravyasya arjanam tvijm ca varaam iti etat ca jyotim ayangaviayam, tadvidbhya eva avagantavyam, na gurpadet sampradyvicchedt v avagantavyam iti adhyeyam jyotim ayanam | tath ca "kttiksu agnim dadhta" [taittiryabrhmaam, 1.1.2.1] evamdi nakatrdhnacodan ca "pavijy savatsare [savatsare], prvi vttimukhayo v" [ktyyanarautastram, paubadha, 1-2] iti vttimukhayo pratipatticchedau vedinm anadhtajyotim ayan [na] jnate | anyat ca "darapauramsbhym yajeta" [atapathabrhmaam, 11.2.5.10] iti evamdi codan ca [rauta]smrteu ca karmasu "aparapake rddham kurvta rdhvam v caturyym" [praskaraghyastrapariiakrabhyam, rddhastram 1] |

api na sa kule jyt ya na dadyt trayodam | pyasam madhusayuktam varsu ca maghsu ca || [manusmti, 3.264]

iti |

kim bahun, rautasmrtaviaym tithinakatraviaym karmam nitynm kmynm ca na jyotim ayant vin samrambha, iti adhyeyam jyotim ayanam |

[ lokavyavahre jyotiastropdeyat ]

loka ca tithinakatramuhrtaviaym [sambandhena eva] ubheu kryeu pravartate | tath ca pupaphalapi sarva eva daivajam upetya pcchati "kad me kim bhaviyati? kad aham kydikarmai pravarte? kad aham daivajakena upatihe? kad aham adhvnam prapadye? kad rjnam paymi? ihasthasya ubham me bhaviyati hosvid anyasthnagatasya? kena karma pravttasya me phalam bhaviyati?" iti etat daivajt avagatrtha sarva eva ubheu kryeu pravartate | aubheu api "kad paradeam didhaku aham pravarte? kad vairia vinya pratihe? kad gajvaharaam [vidadhe]? kad puram grmam v ghtaymi?" etat ca daivajt avagatya sarva pravartate | mlecchdaya api ca akunanimittasvapnabalt eva kryeu pravartante | yasya ca yatkicit ubham bhavati sa bravti "ubhanakatramuhrteu aham gata", yasya v yatkicit skhalitam bhavati sa bravti "mama nakatrap vartate, na anukl grah" iti | tath ca hastiikvida svastroktatithinakatreu eva pribandhdihastikarmasu pravartante |

pakacchidreu tithaya ye yasya -rava mat|

teu teu pripraveabandham ca parivarjayanti |

nakatram hastinm prha svayam eva prajpati | hastahastaviuddha hi hastinm karma krtyate ||

iti di | tath ca avaikym

avinym revatau puye punar vasyo ca krayet | vjinm sarvakarmi svtau vruahastayo ||

iti | tath ca viatantre

kttiksu vikhsu maghsu bharau ca | srpe mle tath ardrym sarpadaa na jvati ||

viddhamlecchdaya api ca na ubhatithinakatramuhrtn ullaghya pravartante | tath kutaruditkruapratyaskhalitaravaam pariharanti | takhabhralavasthimattonmattaklbhidaranam pariharanti | sitakusumasvduphalekuva[mbara]sa[ma]laktastrprakumbhdidaranam abhinandanti | iti adhyeyam jyotim ayanam loknugrahya | iti evam idam prathamam gtikstram || 2 ||

[ grahm yugabhaga ]

grahm yugabhagaapradaranya rym ha

yugaravibhaga khyugh ai cayagiyiuuchl ku iibulkh prk | ani huvighva guru khricyubha kuja bhadlijhnukh bhgubudhasaur || 3 ||

asy padni yugaravibhaga, khyugh avibhaktika nirdea, ai avibhaktika

eva, cayagiyiuuchl avibhaktika, ku avibhaktika eva, iibulkh avibhaktika, prk, ani, huvighva, guru, khricyubha, kuja, bhadlijhnukh, etni anydni api ca padni avibhaktikanirdini eva | avibhaktikanirde anyatra api dyante "aiu k", "sarvaviva" itydiu ca | bhgubudhasaur |

[yugaravibhaga] | yuge ravibhaga yugaravibhaga, yugasya v ravibhaga yugaravibhaga | yugam klakriypde vakyate | atha atra dvandvanirdea kasmt na bhavati? yugam ca ravibhaga ca yugaravibhaga, yugam khyugh ravibhaga khyugh iti | evam ca sati dvandvanirdee yat tat klakriypde vakyate, tat eva na vaktavyam bhavati | satyam, kintu trairikam na siddhyati | saptamsamse ahsamse v kriyame trairikam siddham | yadi divasasakhye varasakhye v yuge yathnirdi grahabhaga labhyante tad asmin nirdie kiyanta iti tatklamadhyamagrahabhagadaya labhyante | ahsamse ca yad yasya divasasakhyasya varasakhyasya yugasya yathnirdi grahabhaga labhyante, asya iasya kiyanta iti madhyamagrahabhagadisiddhi | dvandve punar na etat siddhyati | asau ca atra yugabhagaaabda sarvatra adhikrrthe prayujyate | adhikre ca yath yugaravibhaga evam yuge aibhaga itydi | anyath kasmin kle kasya v klasya ete grahabhaga iti etat ne nirdiam bhavati | tasmt ahsaptamsamsbhym anyatarea vykhyeyam, arkea eva grahm yugaprasiddhe | uktam ca

viiadeaklrkabhdiparyyayogaja | kla graht ca sadasadvarga syt vyvahrikam ||

iti | uttaratra api adhikrrtham raviyugabhagaaabda sambandhanya, raviyuge aibhaga raviyugasya v iti | katham idam? [raviyugabhaga iti] phntare api

dvandvanirdet ahsaptamyartha durlabha bhavet adhikra ca | evam tarhi ekaeanirdea atra pratipattavya, raviyugabhaga ca raviyugabhaga ca raviyugabhaga iti | ekena raviyugabhagaaabdena raviyugabhaga ca raviyugabhagaapramasasiddhi dvityena ahsaptamsamsbhy trairikasiddhi iti | yadi evam yugaravibhagaaabdena api ayam artha akyate jtum, na kicit phntare prayojanam |

yugaravibhaga kiyanta? ucyante khyugh | ukravargasthne ayam khakra yakra ca, tena ukravargasthne dvtriat | gh kravargasthne ghakra, tena tasmin sthne catvri | evam ekatra tricatvriat lak viatisahasri | akai api 4320000 |

ai cayagiyiuuchl | praktdhikrayugabhagaasayogena aiabda vykhyeya yugaaibhaga | atra api tau eva samsau | yugaaibhaga cayagiyiuuchl | prvavat eva vargvargasthneu sakhy sthpany | rasgnirmadahanevadriailailmukh | akai api 57753336|

ku iibulkh | tath eva yugakubhaga tath eva svasthne api viniveit, khmbarevadrirmviyamatithaya, 1582237500 |

bhacakrapratibaddhni nakatri tasya bhacakrasya pravahkepavat aparm diam sdayanti | nakatri [bhuvam] grahavat svagaty prmukhm bhramantm iva payanti iti anay yukty bhuva bhagaanirdea |

prk | ye ete grah vivasvaddaya prmukh bhramanti | yadi api bhapajarapravahkept apagacchanti diam, tath api ete svagaty prmukham eva gacchanti | alpatvt gate klntarea prcm diam sdayanta lakyante,

kullacakrasthakavat | yadi ete prggataya na syu, tad avinym da [graha] bharaym na upalakyeta | yadi ete aparbhimukh syu, tad avinym d revatym upalakyeran | tasmt ete prmukh eva bhramanti iti ata "prk" iti |

kim punar bhbhagaopadee prayojanam iti ha "ravibhyog [bhdivas]", [klakriy, 5] iti bhdivasnayanam | na etat asti, prakrntaranipannatvt kudivasnm | yadi api ayam eva kudivasapratipatte upya syt tath api upadeagauravt na yujyate | k upadeagurut? ucyate "ku iibulkh" iti kubhagaopadea, "ravibhyog bhdivas" iti bhdivasopadea | katham tarhi abhidhyate? ucyate bhdivasapramanirdea | evam laghutaraprakra | tasmt na ekam prayojanam upadeasya etvata kraam bhavitum arhati | anyat api prayojanntaram asti iti ha | tat yath kaliytabhbhagaai sarve eva grah mnameasandhyudayaklvadhaya nyante | kali[yta]ravimaalhargaasamsa [eva] kaliytabhbhaga | tai trairikam yadi yugaprasiddhabhbhagaai iagrahabhaga mnameasandhiprrabdh prpyante, tad kaliytabhbhagaai kiyanta iti iagrahabhagadaya | athav sryodayaklvadhe eva grah nyante | katham? ravibhaga ythargae kiptv taddivasasryarydn ca adha vinyasya iagrahabhagaai kramea saguayya svacchedai aydibhi bhaktv upari upari ropya tath eva bhbhagaai vibhajeta, labdham iagrahamaalni | eam dvdadiguitam ktv tad avaiam [adha adha] prakipya tath eva ca apahte rydaya | athav, ravimaalhargaayogam dvdaabhi saguayya raviytaraya prakipyante, triat bhgnitydi [arght triat saguayya raviytabhgn prakipet iti di] karma ktv khakhaaghanacchedarim nidhya trairikam yadi yugabhbhagaai abhagrahabhaga labhyante, tad khakhaaghanabhgahrabhbhagaai kiyanta? tena

khakhaaghanaguitayugabhbhagaai bhge hte bhagadilabdhi | athav, rydiguakrasavarga- [12 x 30 x 60]-khakhaaghana-[21600]yo guakrabhgahrayo tulyatvt naayo abhagrahabhagaaguitabhbhagaaliptnm yugabhbhaga eva bhgahra, phalam abhagrahalipt |

ani huivaghva | prvavat aniyugabhaga huvighva, ktaraseu agamanava, akai api 146564 | guru khricyubha | prvavat eva, ktviyambdhirasgnaya, akai api 364224 | tath eva kuja bhadlijhnukh, vedvivasurasarandhrayamsvina, akai api 2296824 |

bhgubudhasaur | bhgu ca budha ca bhgubudhau, tayo saur | sryasya ime saur | ke? bhaga | bhgubudhayo saur, bhgubudhasaur | sryasya ye bhaga te eva ukrabudhayo api khyugh-sakhy iti | etem yugabhaganm utpattipratykhynam "kitiraviyogdinakd" [golapda, 48] iti asym krikym vykhysyma | evam dvity gti || 3 ||

[ grahoccayugabhaga ]

grahoccayugabhagaapratipdanya ha

candrocca rjukhidha budha suguithna bhgu jaabikhuch erk |

candrocca, rjukhidha, budha, suguithna, bhgu, jaabikhuch, etem avibhaktika nirdea, erk |

atra api adhiktayugabhagaasayogena eva vykhyeyam | candroccasya yugabhaga candroccayabhaga, rjukhidha navenduyamavasvabdhaya, akai api 488219 | budha evam budhoccayugabhaga suguithna khvyambaramunirmarandhrdriaina, akai api 17937020 | bhgu tath eva bhgccayugabhaga jaabikhuch vasvagniyamvinydraya, akai api 7022388 |

atra ayam bhguabda, hosvit bhgujaabda? bhgu nma bhagavn mahari tasya putra ukra tasya ye bhaga nirdiyante; tena bhguja iti, athav bhrgava iti nirdeya | yadi ayam bhgujaabda, tad abikhuch iti ete bhaga prpnuvanti, jaabikhuch iti ete ca iyante | katham tarhi atra bhguabda eva vijeya, yat uta bhgujaabda? bhguabda eva vijyate | kuta? anyatra bhgujaabdasya ravat | atra stre bhgujaabdena na kvacit ukra cryea nirdia | tena tarhi bhguabdena bhgugurubudhaani iti di yadi api ucyate, bhrgavaabdena nirdea kartavya, na bhguabdena, bhgo apatyam bhrgava iti | na ea doa, bhgo apatyam bhgu iti api bhavati, "yath babhru, mau, lamaka" [adhyy, 3.1.2. ptajalabhyam] iti | babhro apatyam bbhravya iti di vaktavye babhru iti ucyate, evam mavya mau | tath eva bhrgava bhgu |

erk | nirdiebhya ye anye te e, te ca anigurubhaum | tem em | arkasya ime rk | ke? bhaga | em rk, erk | "khyugh"tuly eva uccabhaga anigurubhaumnm | yata srydaya vigrahavanta paribhramanta riu upalakyante, tena tem bhaga krtyante | ete punar ayuccdaya na eva lakyante; tem katham bhaga bhavanti, alakyamatvt iti? atra ucyate atra candrdnm eva [svoccasthitnm bhaga] | athav sphuagrahagati atra sdhyate | tasy sdhanopy

madhyama, ghra, manda, paridhaya, jy iti daya | s ca sphu grahagati etai upyai sdhayitum akyate, na anyath | yath praktipratyayalopgamavaravikrdibhi upyai sdhuabda sdhyate, evam atra api | tasmt upy upeyasdhak | tem na niyama | uktam ca

updy api ye hey tn upyn pracakate | upynm ca niyama na avayam avatihate || [vkyapadyam, 2.38]

iti | tasmt upyamtratvt na doa |

[ ptayugabhaga ]

atha ptabhagaapradaranrtham ha

buphinaca ptavilom

adhiktayugabhagaasayogt yugaptavilomabhaga | buphinaca rasviyamadasrgniyam, akai api 232226; ete bhaga | ptasya vilom vipartagati prasiddh, tena atra anulomagatijijsubhi maalt viodhyate, tasya ptasya anulomagati bhavati | s candrt viodhyate | tasmt ptaviuddhaet candramasa kepa sdhyate | yadi etvat prayojanena pta maalt odhya anuloma kriyate atra, tarhi mahpraysa - pta maalt odhya, sa candrt iti | katham tarhi? ya eva karagatapta candramasi kipyate, vilomatvt apacaya kepa iti | tasmt uttara dakia v vikepa sdhyate | kim ayam candramasa pta ucyate, nanu ca sarvem eva ayam iti? nahi, prieyt candrasya eva ayam pta, grahm pt vakyante, "navaraha" [gtik, 8] iti |

tasmt pariia candrasya eva ayam | nanu srya api anya asti? tasya vikepbhvt ptbhva |

[ bhagarambhakldinirdea ]

ete grahoccaptabhaga kasmin kle, kasmin dee, kasmt jyoticakrapradet pravtt iti etat na jyate | ata tatpradaranrtham ha

budhhni ajrkodayt ca lakym || 4 ||

budhhni, ajrkodayt, ca, lakym |

budhasya aha budhha, tasmin budhhni | nanu ca "rjhassakhibhyaac" [adhyy, 5.4.19] iti samsnte kte budhhe iti bhavitavyam | na ea doa, samsntavidhe anityatvt | anitya samsntavidhi, kasmin cit bhavati kasmin cit na bhavati iti | tena budhhni iti api bhavati | budhadivase budhdivra anantaraktayugapravttau | tena budhdivrt ktayugdi ahar gaa gayate | ajrkodayt aja mea | arkasya udaya arkodaya | aja ca arkodaya ca ajrkodaya | "sarva dvandva vibhym ekavat bhavati" [adhyy 2.2.29, ptajalabhyam] iti ekavat bhva | tasmt ajrkodayt, mede arkodayt ca | mede bhagaapradet sryodayt ca lakym ete grah svn svn bhagan bhoktum rabdh | mede yasmt ete pravtt tasmt eu graheu na kepa na apacaya | yasmt sryodayt tasmt ardhartrydiu klavieeu yath iam svabhogai saclanam, yata lakym tata anyeu deeu dentararekhy prvata aparata vyavasthiteu dentaraphalpacaya kepa ca | cakra etn eva arthn samuccinoti | budhhni arkodayt lakym iti | evam tty gti || 4 ||

[ alpamnam tadgatapramam ca ]

kalpayugamanvantarm gatgatapratipdanya ha

kha manava ha manuyug kha gat te ca manuyug chn ca | kalpde yugapd ga ca gurudivast ca bhratt prvam || 5 ||

kha, manava, ha iti avibhaktika nirdea, manuyug, kha ayam api avibhaktika eva, gat, te, ca avibhaktika, manuyug, chn [avibhaktika], ca, kalpde, yugapd, ga avibhaktika eva, ca, gurudivast, ca, bhratt, prvam |

ka iti prajpate khynam | kasya aha kha, brahmadivasa iti artha | tasya khasya kiyat pramam iti ha manava ha | caturdaa manava khasya pramam | brahmaa divase caturdaa manava parivartante | ekaikasya mana kiyat kiyat antaram iti ha manuyug kha | dvsaptatiyugni mana mano antaram | atra katham ucyate tad dvsaptatiyugni mano antaram iti | anye punar anyath manyante

tad ekasaptatiguam manvantaram iha ucyate |

iti | ekasaptati caturyugni mano antaram | atra katham? ucyate ye evam manyante tem prvparavirodha | ekasaptati caturyugni mano antaram iti uktv ta evam punar api ha

sahasrayugaparyantam ahar yat brahmaa vidu | rtrim yugasahasrntm te ahortravida jan || [rmadbhagavadgt, 8.17; manusmti, 1.73]

iti | tatra ekasaptati caturdaabhi guitni na eva yugasahasram bhavati | tasmt ucyate prvparavirodha | yadi ekasaptati mano antaram, katham caturdaamanvantari yugasahasram bhavati? asmkam tu dvsaptati caturyugni mano antaram | aottaram sahasram brhma divasa iti etat upapannam |

teu manuu caturdaasu kiyanta manava vyatikrnt iti ha gat te ca | gat ca-sakhy, a iti artha | saptamasya mano kiyanti yugni iti ha manuyug chn | mano saptamasya vyattni saptaviati yugni | aviatitamasya yugasya pd vyatt ga trisakhy ktatretdvparasajit | ca pdaprae | gurudivast ca bhratt prvam | guro divasa gurudivasa, tasmt gurudivast, bhratt ca prvam | gurudivasena upalakitt bhratt prvam iti smnyena abhihitatvt kaliyugde prvam iti vykhyeyam | anyath prvaabdt atiricyate | ete manava, etni ca yugni, ete ca yugapd vyatikrnt | cakra etn eva arthn samuccinoti |

atra etat praavyam kim etni yugni yugapd ca tulyapram hosvit bhinnapram iti? kecit hu bhinnapram iti | tad yath

catvri hu sahasri [varm yat ktam yugam] | tasya tvat at sandhy sandhya ca tathvidha || itareu sasandhyeu sasandhyeu ca triu | ekpyena vartante sahasri atni ca || [manusmti, 1.69-70]

asmkam puna tatra yugapd sarve eva tulyapram | anyath attngatagrahagatiparijnam eva na ghaate | ayam ca yugdigatanirdea grahagatiparijnya eva | tad yath amanava vyatikrnt iti | am ca mannm vyattni yugni dvyagnyabdhaya, 432 | etni ca saptamasya mano saptaviati yugni, tatsahitni naveu abdhaya, 459 | etni vyattayugni vari kriyante | katham? khyugh-sakhyni vari yugapramam | tena khyugh-guni vari, vasvavivasturandhrarpi ayutaguni, 1982880000 | etni ca aviatitamayugasya pdatrayasya vari ktvyagnaya ayutagu 3240000, etai sahitni arkartuvasurandhrarpi ayutaguni 1986120000 etvn kla kaliyugdau brahmadivasya atta | yvanti vari attni kaliyugasya tvanti atra prakpya ahargaa kriyate | asmin ahargae guro prabhti dinavra, ktayugdyahargae budht, kaliyugde ukrt | "budhhni ajrkodayt ca lakym" iti ktayugdau budhavsaropadet kalpde guru abhyhita, kaliyugde ca bhgu | evam kalpdyahargue, ktayugdyahargae v kriyame na kasyadit kepa |

yad puna kaliyugavyattt eva ahargaa kriyate, tad ayuccasya ritrayam kepa, ptasya araya | katham? [dvpa]rnthargaam ptabhagaai ayuccasya bhagaai ca pthak pthak saguayya bhdivasai bhgalabdhni maalni, ee dvdaaguite bhdivasai apahte araya ptasya, ayuccasya ca traya raya labhyante | athav caturbhi samai yugapdai ptabhaga ayuccabhaga ca labhyante, tat etai samai tribhi yugapdai kiyanta iti bhaga labhyante | ee dvdaague [caturvibhakte raya] iti | evam idam caturtham gtikstram || 5 ||

[ grahm kakypramni ]

ete grah bhramanta kiyatpramsu kakysu bhramanti iti etat na jyate, tatjnrtham ha

airaya ha cakram, te aakalyojanni ya-va-a-gu | prena eti kalm bham, khayuge grahajava, bhave arka || 6 ||

[airaya, ha avibhaktika, cakram, te, aakalyojanni, ya-va-a-gu, prena, eti, kalm, bham, khayuge, grahajava, bhave, arka |]

aigrahat abhihit aibhaga parighyante | te aibhaga raya kartavy | katham iti ha ha cakram, dvdaaraya cakram bhavati iti | aibhaga cakrasajit dvdaabhi guyante, tata te raya bhavanti | te raya aakalyojanni kartavy | katham iti ha te aakalyojanni ya-va-agu | "ya"gu raya a, "va"gu kal, "a"gu yojanni | evam imni kakakyyojanni bhavanti | vyommbarakharasdrukhayamdrisgardivedaravaya, akai api 12474720576000, kakaky | yvantam kapradeam rave maykh samantt dyotayanti tvn pradea khagolasya paridhi, khakaky | anyath hi aparimitatvt kasya parimkhynam na upapadyate |

candramasa lipt daayojanni iti ata autvt candrabhagaai eva upadi khakaky | anyem bhagaai api e akyate eva | nanu tad yath rave yugabhaga liptkt dvayekgnirmanavak daalakbhyast, te ca akai api 93312000000 | rave liptyojanni rmgnndava, yojandaasahastrabhg ca

randhravasvagniravaya, akai api likhyante 133 12389 18000 | etai yojanai yojanabhgai ca guit yugaravilipt khakakyyojanni bhavanti | anai carasya api liptyojanni khavedarandhrgnaya, rpbdhirasgarm khkdrndava, akai api 3940 17800 36641 | etai yugaanai caralipt guit tni eva khakakyyojanni bhavanti | evam anyabhagaebhya api khakakyyojanni bhavanti |

prena eti kalm bham | nanu ca atra kaky prakrnt, tsu prakrntsu "prena eti kalm bham" iti etat aprkaraikam | na etat asti | etni stri | streu ca kecit arth prkaraik kecit aprkaraik, vicitratvt strm | prena ucchvsena, eti gacchati, kalm liptm, bham jyoticakram | pravahea-kipyamam jyoticakram kalm eti ucchvsatulyena klena | jyoticakram liptnm khakhaaghanam, tat ahortrea paryeti | ahortrasya pr khakhaaghanatuly | tena kal ca jyoticakrasambandh pr ca tuly | tasmt chykaradiu preu eva jydikam karma pravartate | jyoticakrhortrayo di ravyudayt iti klakriypde vistarea vykhysyma |

grahakakypradaranrtham ha khayuge grahajava | kha iti anena prvanirdi khakaky parighyate | yugagrahaena yugasambandhina grahm bhaga parighyante | yadi khayuge grahajava iti yugam parighyate, ekatvt yugasya ek eva sarvem grahm kaky syt | khasya yuga khayuga |

khakakyy svai svai yugabhagaai bhge hte yat labdham tat yuga | tasmin yuge | grahm java grahajava | java vega gati iti arthntaram | tvati paridhipradee grah paribhramanti, svai svai gativieai | khakakyym svai svai yugabhagaai bhge hte yathsvam grahakaky bhavanti | [katham?] ucyate trairikagaitavieea | "ay srybdnm" [klakriy, 12] iti atra khyugh-tulyai arkavarai khakakytulyni yojanni sarve eva grah prayanti iti vakyati | tena yadi etvadbhi yugabhagaai iagrahasya [= iagrahasya yugabhagaai] khakaky [labhyate], tata ekena bhagaena k iti svakaky labhyate |

bhave arka | bhasya va bhava, nakatraparidhe ayaa sryakaky bhavati | katham ucyate nakatrakakyy aibhga sryakaky iti, nakatrakakyy asiddhatvt? na atra sryakaky abhidhyate | kim tarhi? nakatrakaky | katham? y atra sryakaky s nakatrakakyy aibhga | sryakaky ca "khayuge grahajava" iti anena siddh yadi nakatrakakyy aibhga tad sarv naktrakaky kiyat bhavati iti ay guyate, tad tasy nakatrakakyy pramam bhavati | s ca vasugaganmbaranyarasvirmdriaina, akai api 173260008 | vicitratvt gaitanirdeasya kvacit ri sakala abhidhyate, kvacit re ekadea | atra puna re ekadeena ayaena sakala ri abhyhyate |

iagrahakakybhi iagrahayojanakar nyante | yadi

caturadhikam atam aaguam dvai tath sahasrm | [gaitapda, 10]

iti etvat paridhin ayutapramavikambhrdham labhyate, tad iakakyparidhin

kim iti tatkakyyojanavikambhrdham labhyate | tad eva yojanakara svasphuajijsubhi sphukriyate | yadi vysrdhaliptbhi iyniayojanakara labhyate, tad tena avieakarena bhtrgrahavivarea kiyn yojanakara iti sphuayojanakara labhyate | evam idam pacamam gtikstram || 6 ||

[ bh-ai-grahm vys ]

yojanni iti uktam | tem yojannm pramam na jyate | tatparijnrtham bhgrahm vysapramapratipdanrtham ca ha

ni yojanam, il bhvysa arkendvo ghri gia, ka mero | bhgu-guru-budha-ani-bhaum ai-a-a-a-na-mak, samrkasam || 7 ||

ni avibhaktika, yojanam, il avibhaktika, bhvysa, arkendvo, ghbi gia ka iti ete avibhaktik nirde, mero, bhgu-guru-budha-ani-bhaum, ai-a-a-a-namak, sam, arkasam |

nm i ni, aau puruasahasri | ni eva yojanam ni yojanam | "purua dhanurdaa nara" iti paryy | etat uktam bhavati aau dhanussahasri yojanam | anena yojanapramena il bhvysa | "il" iti pacaduttaram sahasram | il eva bhvysa il bhvysa, "vysa vikambha vistara" iti paryy |

anye punar anyath manyante jambdvpavikambha, tata dviguottar samudr dvp ca iti anay prakriyay dviguarehy caturdaagacchy yat sarvadhanam

tvat pramam tasya iti | etat api ca golapde vistrea vicrya pratykhysyma | anyat ca tatra eva akonnaty bhparidhiyojannayanam upadekyma | atha tu pure gagdvrakumryantarlam yojanasahasram ucyate | tat ca [na] pratyakea upalabhyate | tat yath lakojjayinyo antarlam yojannm atadvayam | lakta drat uttarea kumr | tath ca kumryujjayinyo antarlam na yojanaatadvayam api pryate | ujjayiny gagdvram na yojanaatamtram api | evam gagdvrakumryantarlam yojanaatatrayam api na pryate, kim ucyate yojanasahasram iti | atha anye manyante viayntarabahutvt bhuva mahattvam iti | yath praava-kulaparvata-[ku]ruprabhtaya de yojanaatasakhyay ryante, tena bhuva mahattvam iti | tat ca na, golkratvt bhuva | tatphaparidhyuparicakravyavasthit ete de iti etat sarvam eva sambhavati | athav tatra alpapramni yojanni ryante, yena ekena divasena viatimtri yojanni gacchanti iti | tasmt etvn eva bhvysa |

bhvysa gaitena api netum akyate | tat yath sphuatithi tvat sryagrahae prvparayo kaplayo pare [= parame tithau] vijyate eva | tatra parym [=amym] tithau udaystamayayo catasra nik apacyante upacyante v | tatra kle dgjy vyasrdham, dityasya [lambanam] madhyamagaty tisra lipt apacadvilipt ca [3' 56''] | candramasa api dvpacalliptik srdh [52' 30''] | ubhayo api srycandramaso vipartakarma svbhi svbhi lambanaliptbhi svayojanakarvabhyasya, dggatijyay vysrdhatulyay vibhajya, srycandramaso bhvysrdham pthak pthak labhyate | taddviguam bhvysa | ata suhu uktam cryea "il bhvysa" iti |

arka ca indu ca arkend, tayo arkendvo, vysa iti anuvartamnt, ghri catucatvriacchatni daottari [4490] arkasya vysa | indo gia atatrayam pacadaottaram [315] | srycandramaso yojanavysau etau | liptbhi vyavahra

iti liptvysa kriyate yadi svayojanakraena vysrdhalipt labhyante tad yojanavysai kiyanta iti liptvysalabdhi, madhyamayojanakarena madhyama, sphuena sphua | ka mero | mero ekayojanam vysa | etat api ca "meru yojanamtra" [golapda, 11] iti asym krikym vakyma |

bhgu-guru-budha-ani-bhaum | bhgu ca guru ca budha ca ani ca bhauma ca bhgugurubudhaanibhaum | atra api ay nirdea yukta, bhgugurubudhaanibhaumnm vysa iti | na etat asti | yad vyatireka vivakita tad vyatirekalaka ah bhavati | yad punar vyatirekan eva na vivkita tad ah na utpadyate | tat yath kacit kacana bravti "dityasya bimbam paa" iti | tadbimbavyatirekea ditya, dityavyatirekaa v bimbam nirdiam bhavati | yad punar avyatirekavivak tad yat eva bimbam sa eva ditya |

na keta udyantam dityam na astam yntam kadcana [manusti, 4.37]

iti di | atra api ayam eva | bimbvyatirikt grah nirdiyante | ai-a-a-a-na-maaak | aivysasya anantaroktasya a-a-a-na-mak, ete bhgu-gurubudha-ani-bhaum | aivysasya a bhgu pacabhga, a guru daabhga, a budha pacadaabhga, na ani viatibhga, ma bhauma pacaviatibhga | etni candrakakypramaparimni grahm vysayojanni |

atha kim iti svakakypramasambhavni eva ca yojanni na ucyante? ayam cryasya abhiprya yadi grahm svakakynipannni vysayojanni abhidhyante tad vysaliptnayane svakakyotpann sphuayojanakar bhgahr syu, lambanadkkepaliptnayane ca | tath grahm mang api

lambanadkkepalipt na syu | dyante ca tem lambananativie | tadartham atra bhgahr pradaryante | katham? ai-a-a-a-na-ma-aak iti | aivysasya yojanapramasya liptnayane aiyojanakara bhgahra | tena sa bhgahra pacdibhi guyate | sa tvat cheda aivysa ukrdivysa bhavati | ukrasya 315 171885; guro 315 343770; budhasya 315 515655; ane 315 687540; bhtanayasya 315 859425; uparima vysrdhena guita chedena vibhakta liptgata grahavysa bhavati madhyama | sphurtham punar yath svabhtrgrahavivarea chedn saguayya vysrdhena vibhajet, sphu bhavanti | te eva grahayogeu bhvysrdhaguitasya svadggate svadkkepasya ca bhgahr, phalam lambanvanatilipt iti |

catvri mnni vakyante saura-svana-nkatra-cndri | tatra na jyate kena

mnena stre asmin vyavahra kartavya iti ata ha samrkasam | sam varam, sam asmin stre arkasam | arkea varea vyavahartavyam asmin | asya eva nicayvagamanrtham vakyati "ay srybdnm" [klakriypda, 12] iti di | evam idam aham gtikstram || 7 ||

[ parampakrama grahavikep ca ]

ete grah svakakysu bhramanta viuvate uttarea dakiena ca vyvartamn lakyante | tasmt tatparijnrtham ha

bhpakrama grah, aivikepa apamaalt jhrdham | ani-guru-kuja kha-ka-ga-ardham, bhgu-budha kha, scgula ghahasta n || 8 ||

bhpakrama, grah, aivikepa, apamaalt, jhrdham, ani-guru-kuja, khaka-ga-ardham, bhgu-budha, kha scgula, ghatasta, n |

bha caturviati | bha eva apakrama bhpakrama | prmukha[gamanena] yaddakiena uttarea v samarekhta apagamanam apakrama | kem ayam apakrama kimtmaka v caturviati iti ha grah | grahm ditydnm ete aak rse trisadbhg | samarekhta uttarea caturviatibhgn graha apakrmati meavamithuneu kramea, tn eva apakramabhgn utkramea karkaakasihakanysu nivartate; dakiena tulvcikadhanuu [kramea] tn eva utkramea makarakumbhamneu iti |

atra grahagrahaam kim artham kriyate? grahm sarvem eva ete

apakramak yath syu iti, anyath hi kem eva syu | na etat asti | atra grah prakrnt tem praktatvt grahm eva ete aak na anyem | avayam grahagrahaam kartavyam | apakramamaalt vikep ucyante | apakramamaalt jhrdham candra vikipati tath anigurukujabhgubudh svn bhgn vikipanti | yasmt candrdnm apakramamaalt vikepabhg abhidhyante ata candrdnm eva kevalnm apakramabhg api syu na dityasya | grahagrahae puna kriyame sarvem eva apakramabhg siddhyanti iti |

aivikepa apamaalt jhrdham | aina vikepa aivikepa | sa apamaalt | apa-maalam apakramamaalam, tasmt apakramamaalt, uttarea dakiena v candrasya vikepa | viuvan maalt apakrama uttarea dakiena v, apakramamaalam [ca], tasmt vikepa uttarea dakiena v | jhrdham, jhakrea nava, jhasya ardham jhrdham, ardhonapacabhg candramasa vikepa | tath eva apakramamaalt eva em api grahm vikep |

ani-guru-kuja kha-ka-grdham | anigurukujnm yathsakhyena, ane kha, dvau [bhgau] vikepa; guro ka, eka bhga; kujasya grdham, gakrea traya bhg, gasya ardham grdham, srdha aa | bhgu-budha kha | bhgubudhayo khasakhy vikepa dvau bhgau | atra "bhgubudhaannm kha" iti ucyamne khakragrahaam ekam na kartavyam bhavati, tat kim iti cryea pthak phena dvi khakragrahaam ktam? ucyate pthak pthak karmapradaranrtham; anigurukujnm ekam vikepakarma bhgubudhayo anyat, tasmt etat karmadvayam iti pthak pthak pht eva siddhyati |

"ni yojanam" iti atra purua eva kevala abhihita | sa purua katyagula, katihasta v iti etat na upadiam | tadartham ha scgula | sakrea navati,

cakrea a, scgula aavatyagula | agulasya pramam gaitaparibhta pratipattavyam aau yavamadhynyagulapramam iti di | ghahasta caturhasta | n purua | nanu ca "niyojanam" iti atra eva etat vaktum yuktam | evam manyante | yath iagrahayogeu antaram vikepalipt labhyante | agulni hastn ca ktv grahayo antaram avadhryam iti | evam api vijyate eva kiyatbhi liptbhi agulam bhavati iti | atra svadhiy pratidinagrahacragaitanipuatay abhyhyam | uddeata tu svadhiy upalakitam ucyate

yoge pdgulam lipt yath v lakyate d | [mahbhskaryam, 6.55]

iti | evam idam saptamam gtikstram || 8 ||

[ grahoccaptasthnni ]

candraptt pravttasya candramaso vikepa sdhyate | anirdiatvt ptasya, grahm puna kasmt prabhti vikep sdhyante eva iti etat na jyate | ata tem ptabhgnm mandoccabhgnm ca pratipdanya ha

budha-bhgu-kuja-guru-ani na-var-a-ha gatv aakn prathamapt | savitu amm ca tath dv-akhi-s-hd-hlya-khicya mandoccam || 9 ||

budha-bhgu-kuja-guru-ani avibhaktika nirdea, na-va-r-a-ha ayam api

avibhaktika, gatv, aakn, prathamapt, savitu, amm, ca, tath, dv akhi s hd hlya khicya etni api dvdni avibhaktikni, mandoccam |

budha-bhgu-kuja-guru[-ani] avibhaktikam etat grahaakavkyam | strm sopasaskratvt saskram apekate | ka asya saskra? prakrntadyotikay vibhakty sayoga, budha-bhgu-kuja-guru-annm iti | etem budhdnm "n"daya a | yathsakhyena budhasya na viati, bhgo va ai, kujasya r catvriat, guro a ati, ane ha atam | etn aakn gatv, etem budhabhgu-kuja-guru-annm prathamapt vyavasthit iti | prathamaptagrahaam dvityaptanirkarartham | yadi prathamaptagrahaan na kriyate tad smnyena dvayo api ptayo grahaam syt | tath ca vikepdigrahae nicaya na syt, yasmt prathamaptt uttarea grahm vikepa bhavati, dvityt ptt dakiena | uktam ca

prathamt ptt aina apamaalasya uttarea vikepa | vikepa dakiata punar api ptt dvityt ca ||

iti | ete eva pt ariyut dvityapt bhavanti | atra "gatv aakn prathamapt" iti ucyate | yadi grahapt calanti tad evam yuktam vaktum etn aakn gatv prathamapt vyavasthit iti | bham calanti ete grahapt, anyath hi ayam nirdea eva na ghhaate "gatv aakn" iti | yadi etem grahaptnm [gati tarhi] candraptavat yugabhagaanirdea kim iti cryea na kriyate ? anyat ca, yadi etem gati syt grahavikep na sphu bhaveyu | atyantaskm em gati, mahat klena kiyat upacyate, tata stokatvt antarasya vikep sphu eva lakyante | cryea gatimatvam ptnt nirdeat tem gati api nirdi eva "yasmt igitena, ceitena, nimiitena, mahat v straprabandhena ca, crym abhiprya gamyate" | tasmt anena eva

strabandhena grahaptnm gatimatvam upadiat tem yugabhagan muktakt eva nirdiavn, anyath hi tem gatimatvanirdea anarthaka syt | sampradyvicchedt smaranti vddh tat yugabhagaam | tat yath

vasvabdhiyamvikhabdruhutana yugbdagaa | ptnm ataguita muktakakathitam kila ryea || ekatridvicaturin kramaa bhagan praynti sarvem | kalpde gataklt gaanyam ata gati tem ||

tadnayanam idnm kalpde abdanirodht ayam abdari iti rita khgnyadrirmrkarasavasurandhrendava | te ca akai api 1986123730 | asmin budhdiptabhagaaguite svayugavibhakte bhagadaya ptabhog labhyante | ptayugapramam sarvem eva "khkaktadvidvivyomevadruvahnaya" akai api 35750224800 | etai yugavarai budhasya pta bhagaam ekam bhukte, ukrasya tri, kujasya dvau, guro catvra, anipta paca | etem yathsvam labdh ptabhg yathpahit, etat eva guruanai carayo ek tatpar [ca] labhyate |

ayam apara prakra budha-bhgu-kuja-guru-ani | prathambahuvacanasasktam idam grahaakavkyam vykhyyate budha-bhgu-kuja-guru-anaya | na-va-r-a-ha iti etn aakn mediparamo prabhti gatv prathamapteu vyavasthit iti artha | atra "ttsthyt tcchbdyam", yath "mac kroanti", macastheu kroatsu mac kroanti iti ucyate | evam atra api prathamaptavyavasthitn eva grahn prathamapta iti uktavn | tad tvanta eva bhg, na ete calanti | yadi api kaicit em gati ucyate tath api asmkam ndara, yena atimahat api klena mang api antaram na bhavati, yata kaliyugnte anai caraptasya tisra lipt, na kicit antaram | kaliyuge ca parisampte sarvam

eva jagat pralyate, pralne ca jagati punar any si jyate, tatra na jnma kim bhaviyati iti | atha ca antare ne kicit antaram, na kacit viea | yat api uktam cryea tat strabhvaprakriysampradyvicchedapradaranrtham | anyath hi anantatvt klasya gati em alp api upacyamn mahat sajyate | s ca anyath na pratipattum akyate iti ptayugabhagaanirdea |

savitu amm ca | savitu dityasya, amm ca grahm budhabhgukujaguruannm mandoccabhg, kena eva prakrea savitu dv aasaptatibhg, budhasya akhi atadvayam daottaram, bhgo s navati, kujasya hd atam adaottaram, guro hlya stikam atam, ane khicya atadvayam atriaduttaram mandoccam | ete bhg em grahm pthak pthak mandoccam | mandoccnm bahutvt mandoccni iti bhavitavyam | na etat asti | smnyopakrama atra kta, yath "rakohgamalaghvasandeh prayojanam" [adhyy, 1.1.1., ptajalabhyam] iti, evam atra api "dv akhi s hd hlya khicya mandoccam" |

atra ghroccam mandoccam iti | yasya ghr gati tat ghroccam, yasya punar gati eva na asti tat mandoccam iti | katham? ucyate | loke "ghra devadatta" ya hi kiprataram gacchati sa ghra, "manda yajadatta" iti ya hi mandataram gacchati sa manda | evam atra api yasya atighragati grahagate tat ghroccam | yasya punar grahagate alpyas gati [tat mandoccam] | evam grahm api yuktam eva etat |

atha kim iti mandoccagati na abhihit? ucyate skmatvt cryasya na atra dara, mahat api klena na kicit eva antaram bhavati | api ca muktakena eva cryea abhihitam iti sampradyvicchedt avadhryate | athav gatv aakn savitrdnm mandoccni vyavasthitni iti vykhyyate | anyath hi "tath"-abda srthaka na syt

| yath budhdnm prathamapt "n"dn aakn gatv vyavasthit, evam etem savitrdnm mandoccni "dv"dn aakn gatv vyavasthitni iti | tem ca mandoccnm atyantaskmatvt varagaena eva cryea yat khytam tat eva avyavacchinnasampradyapratipatty abhidhyate | tat yath

aiktdryainavjai uccayugam tigmaddhite uktam | daaghanaguitai abdai vivn bhukte kramt bhagan || dantbdhyagniguarmayamal yugam bhavati abdh | ataguit aijasya prhu bhagan ca sapta eva || vyommbaravedaktacchidrbdhiktbdhinandaailbd | ukrasya ardham sre bhagaa bhoga tayo eka || vyommbaranyaktvirudraaraailavasumunndusam | asitoccayugam kaujam dviguan bhaga[]naveavastu tayo || kalpdiklagait mandoccnm bhavanti y gataya | "gatv"abdt etat vykhyt bhskarea atra ||

tat yath mandoccnayanam pratyetem kalpde abdanirodht gatakla khgnyadrirmrkarasavasurandhrendava, te ca 1986123730 | eteu vareu yathsvam mandoccabhagaaguiteu svayugbdavibhakteu ravydnm mandoccnm ribhgdaya labhyante | etem api kaliyugnte api alpam antaram, yata ca anai carasya api saptamtr lipt mandoccasya upacaya, na kacit phalaviea | yath api tu strasampradyvicchittikathane grahapteu uktam tat atra api avadhrayam iti | evam idam aamam gtikstram || 6 || [ ojapadayo mandaghraparidhaya ]

mandaghroccaparidhipramapratipdanya ha

jhrdhni mandavttam aina cha, ga-cha-gha-ha-cha-jha yath uktebhya | jh-ga-gl-rdha-da tath ani-guru-kuja-bhgu-budhoccaghrebhya || 10 ||

jhrdhni, mandavttam, aina, cha ga cha gha ha cha jha ete chdaya avibhaktikanirde, yath uktebhya, jh-ga-gl-rdha-da avibhaktika nirdea, tath ani-guru-kuja-bhgu-budhoccaghrebhya |

jhrdhni | jhasya ardhni jhrdhni | vakyamni mandaghroccavttni jhrdhapramni pratipattavyni | mandavttam iti ekavacananirdea | "pratyekam vkyaparisampti" [adhyy, 1.1.1, ptajalabhyam] iti anena nyyena mandavttam aina cha, sapta jhrdhni, srdhaikatriat bhg; yath uktebhya mandoccabhgavidhnakramea savit-budha-bhgu-kuja-guru-anaya parighyante | savitu ga, tri jhrdhni, srdhatrayodaabhg | budhasya cha, sapta jhrdhni, srdhaikatriadbhg | bhgo gha, catvri jhrdhni, adaabhg | kujasya ha, caturdaa jhrdhni, triaibhg | guro cha, sapta jhrdhni, srdhaikatriadbhg | ane jha, nava jhrdhni, srdhacatvriadbhg | yath uktebhya yath uktam yathoktam, tebhya yath uktebhya | savitrdnm ca mandoccebhya | nanu ca atra sambandhalakaay ahy bhavitavyam, yath uktnm iti | na etat asti | yath uktebhya iti anay pacamy mandoccaviuddhebhya ribhya mandocct adhikebhya ribhya v rydibhya jyvibhgena ete paridhaya guakr | yath uktebhya iti anena eva vacanena mandoccam grahamadhyt ptyate, pariiasya jysakalanya trairikam kriyate | paridhisaskrakaraam ca trairikaprasiddhyartham | yady asya aiatatrayaparidhe iyam jy tata

abhagrahaparidhe k jy labhyate | s eva jy bhujphalam koiphalam ca iti abhidhyate | tatra jhrdhena apavartya aiatatrayaparidhim yath ukt ca grahaparidhaya jhrdhpavartit | tena guakrabhgahrayo jhrdhpavartitayo karmai kriyame iajyy ati bhgahra yathoktkarasakhyparidhaya guakr |

ghroccaparidhaya jh, nava jhrdhni, catvriat srdh bhg ane | ga, oaa jhrdhni, dvsaptatibhg guro | gl, tripacat jhrdhni, atadvayam aatriaduttaram srdham bhgnm kujasya | rdha, ekonaai jhrdhni, pacaatyadhikaatadvayam srdham bhgnm bhgo | da ekatriat jhrdhni, ekonacatvriaduttaram atam srdham bhgnm budhasya | ani-guru-kuja-bhgubudhoccaghrebhya | ani-guru-kuja-bhgu-budhnm uccaghr tebhya ani-guru-kuja-bhgubudhoccaghrebhya |

ghroccebhya iti vaktavye uccaghrebhya iti vipartanirdeam kurvan crya jpayati ghrocct graha odhyate iti | tasmt uddhaet jy utpdyante | tbhi trairikam prvavat | prvam cryea mandakramea grah nirdi | a sarvebhya ghra lakyate, tasmt manda savit, tata manda budha, tath uttaram bhgu-kuja-guru-anaya | ayam punar ghrakrama, ani-guru-kuja-bhgubudh iti | ete anydaya yath uttaram ghr | evam idam navamam gtikstram || 10 ||

[ yugmapadayo mandaghraparidhaya ]

etebhya eva mandaghrebhya dvityacaturthapadaparidhipramaparijnya ha

mandt a-kha-da-ja- vakrim dvitye pade caturthe ca | j-a-kla-chla-jhna ucct ghrt, giyia kuvyukaky anty || 11 ||

mandt, a kha da ja iti etni avibhaktikni, vakrim, dvitye, pade, caturthe, ca, j a kla chla jhna etni avibhaktikni, ucct, ghrt, giyia avibhaktika, kuvyukaky, anty |

mandt | tath eva mandoccaviuddht rydikt utpanny jyy ete paridhisajit guakr | tath eva jhrdhapramaparimit budhasya a, paca jhrdhni, dvviatissrdhabhg, bhgo kha, dve jhrdhe, nava bhg | kujasya da, adaa jhrdhni, ektibhg | guro ja, aau jhrdhni, atriadbhg | ane , trayodaa jhrdhni, aapacat srdhabhg |

vakrim dvitye pade caturthe ca | vakram yem te vakria | vakria iti anena aisavitro agrahaam, yena tayo vakr gati na asti | vakria ca budha-bhgu-kujaguru-anaya | tem ete paridhaya | dvitye pade caturthe ca | ye prvbhihit paridhaya te utsargea caturu padeu prpt | tem dvityacaturthayo padayo ete paridhaya apavdena abhidhyante | dvityacaturthapdavyatirekea prvoktaparidhnm viaya | cakra dvityeu ca caturtheu ca iti etat artham samuccinoti |

athav vakrim dvitye pade | ete budhdaya grah dvitye pade vakria bhavanti | vakrm gatim caranti iti artha | nanu ca mandagrahanantaram dvitye pade vakria iti ucyante, tena mandoccasya dvityapade vakraparijnam prpnoti, tat ca na iyate | na etat asti | vakria dvitye pade budhdaya iti smnyena ucyate |

"smnyacodan ca viee avatihante " iti viee avasthpyate | ka ca viea ? ghroccadvityapade etem budhdnm vakraparijnam iti ayam viea | uktam ca

mandocct anulomam pratilomam ca eva ghrocct | [gola, 17]

iti | caturhe ca | ete paridhaya dvitye caturthe ca pade guakr | dvitye eva pade vakraparijnam anyatra api

prathame dyavidhnam dvityapadag tu vakrag sarve | anuvakrag ttye pade caturthe astam upaynti || iti |

j a kla chla jhna | ghrocct dvityacaturthayo padayo paridhaya | ane j, aau jhrdhni, atriadbhg | guro a, pacadaa jhrdhni, saptaai srdhabhg | kujasya kla, ekapacat jhrdhni, ardhonakam triaduttaram atadvayam bhgnm | bhgo chla, saptapacajjhrdhni, srdham apacaduttaram atadvayam bhgnm | budhasya jhna, ekonaviajjhrdhni triaduttaram atam srdham bhgnm |

ucct ghrt | atra api ghrocct iti vaktavye ucct ghrt iti vipartagrahaam kurvannccrya jpayati ghrocct graha odhyate iti | padacatuayagrahat ca karmacatuayam prathamam mandoccakarma, tadanantaram ghrakarma, punar mandakarma, tadanantaram ghrakarma | tata grahasphua labhyate | ravicandrayo ekaparidhinirdet ekam eva karma |

atha kacit jyrahitam karma kartum icchati, tadartham ha giyia kuvyukakynty

| trayastriacchatni pacasaptatyadhikni [3375] kuvyukakypramam | ku bh, kuvyu bhsambandh vyu, tasya iyam anty kaky | etvata vyukakyparicchinnkapradet parata niyata vyu yena niyatagatin pravahea jyoticakram idam bhrmyate | kuvyukakypramaparicchinnt kapradet rdaniyat vyava ita tata paribhramanti |

kuvyukakyy grahakarma ye abh bhg tn cakrrdhabhgebhya viodhya eam tai eva abhabhgai guitam pratirya ekam kuvyukakyy dvdaaguity odhyate, tata easya ya caturthoa sa bhgahra | yat pratiritam tat antyaphalena guitam bhgahrea vibhajet | labdham abhaphalam | uktam ca asmbhi karmanibandhe

makhydirahitam karma kathyate tatsamsata | cakrrdhakasasht viodhy ye bhujak || taccheaguit dvih odhy khakheukhbdhita | easya caturthena dviham antyaphalhatam || bhukoyo phalam ktsnam kramotkramaguasya v | [ mahbhskaryam, 7.17-19 ] iti daamam gtikstram || 11 ||

[ caturviatijyrdhni ]

atra aeagrahakarma, tat ca jypratibandham iti ata jydaranrtham ha

makhi bhakhi phakhi dhakhi akhi akhi akhi hasjha skaki kiga ghaki kighva |

ghlaki kigra hakya dhaki kica sga jhaa va kla pta pha cha kalrdhajy || 12 ||

"makhi"daya nigadena eva vykhyt | kalrdhajy | kal ca t ardhajy ca kalrdhajy | et jy liptpramaparimit | ardhajybhi yata stravyavahra tena ardhajy eva ukt || 12 ||

[ daagtikstraparijnaphalam ]

daagtikstraparijnaphalapradaranya ha

daagtikastram idam bhgrahacaritam bhapajare jtv | grahabhagaaparibhramaam sa yti bhittv param brahma || 13 ||

atra paribhgtik daagtik ghyante | etat daagtikastram bhgrahacaritam | bhuvi loke | grahm caritanibandhanatvt etat eva daagtikastram grahacaritam, grahacaritahetutvt v yathsukham ktam iti | bhuvi grahacaritam bhgrahacaritam | na anyaloke grahacaritanibandhanam asti yata daagtikastram tena ucyate bhgrahacaritam | bhapajare jtv | bhapajara gola, tasmin gole tat grahacaritam jtv, avagamya, grahm sphuagate pratipattihetu yata gola, etat grahm bhnm ca paribhramaamrgam bhittv param brahma yti | ya gole samagram daagtikastrapratibaddham grahacaritam jnti sa param brahma yti iti || 13 ||

daagtikastrarth vykhyt bhskarea mandadhiym |

pratipattaye prakmam sarva hi samnabhtaye yatate ||

iti bhskarasya ktau

daagtikstravykhy parisampt ||

Gaitapda

[magalcaraam ]

yannmasasmaraamtrabhavbhavni reya 'ubhni vibudhsuramnavnm | tasmai sakakamalodbhavamaulighapdravindayugalya nama ivya || 1 ||

cryryabhaa tapobhi amalai rdhya padmodbhavam yat lebhe grahacrasraviayam bjam mahrtham sphuam | tasya atndriyagocarrthanipuaspaorusadvastuna vykhynam gurupdalabdham adhun kicit may likhyate || 2 ||

[ pratipdyavastunirdea ]

atha cryryabhaamukhravindavinisstam padrthatrayam gaitam, klakriy, gola iti yat etat gaitam tat dvividham caturu sanniviam | vddhi hi apacaya ca iti dvividham | vddhi sayoga, apacaya hrsa | etbhym bhedbhym aeagaitam vyptam | ha ca

sayogabhed guangatni uddhe ca bhga gatamlamuktam | vyptam samkya upacayakaybhym vidyt idam dvytmakam eva stram ||

sayogasya vddhe, bhed guangatni | tni ca asadaya ryo abhysa guan, yath caturm pacnm ca viati | gatam sadbhysa varga ghana ca | dvigatam varga, yath caturm caturm ca oaa | evam trigatam ghana, yath caturm caturm catur ca catuai | "uddhe ca" iti atra yogrtham cakra pahyate | tena rehkukrdiu loke ca aniyatasvarpavddhi s ca paright bhavati | uddhe ca bhga gatamlamuktam | uddhe apacayasya bheda bhga, gatnm mlni ca | atra api rehkukrdi[u] loke ca aniyatasvarpa apacaya cakrt eva parighyate | evam stre, loke ca na sa asti gaitaprakra ya ayam vddhytmaka apacaytmaka v na bhavati |

yadi evam atra katham prakriy parikalpany? yatra caturbhga pacabhgena guita jta viatibhga | iyam ca guan sayogasya bheda ucyate | sa ca ayam uddhe bheda patita | yatra caturbhgena viatibhgasya bhga, tatra da pacabhga | evam ayam uddhe bheda sayogabheda patita | ubhayatra parigra ucyate [ ekym avistre caturaraketre viatyytacaturaraketri | ] tatra ekasya yma pacabhga, vistra caturbhga | tayo abhysa phalam ketrasya viatibhga | viatibhgasya caturbhga pacabhga iti na doa | evam ketragaite parihra | rigaite parihrrtham yatna karaya | apara ha "gaitam riketram dvidh" | evam karaparikarma

karabhujayo samatvam karoti yasmt tata kara |

gaitam dviprakram rigaitam ketragaitam | anuptakukrdaya gaitavie rigaite abhihit, rehcchydaya ketragaite | tat evam ryritam ketrritam v aeam gaitam | yat etat karaparikarma tat ketragaite eva | yadi api anyatre karaparikarma, tath api tasya na karabujkoipratipdakatvam iti na doa | etat ca karaparikarmatvam yatkardipratipdakatvam | caturu sanniviam, catvri bjni, teu sannivim | uktam gaitam | klakriygolau tatra tatra eva upadekyma | atra cryryabhaa stram rabhama cetasi iadevatprama hi bhakty prayukta

brahma-ku-ai-budha-bhgu-ravikuja-guru-koa-bhagan namasktya | ryabhaa tu iha nigadati kusumapure abhyarcitam jnam || 1 ||

brahm asya iadevat | iadevatprama hi bhakty prayukta svbhi lateakryavightina vighnn vinihanti | athav devsuramukuamaimaykhamllaktacaraatvt sarvsm devatnm pradhnatama brahm, ata tasya dau namaskriym ktavn crya | athav cryea svyabhuvasiddhntasakepavasturacan prastut, svyabhuvasiddhntasya ca vidht bhagavn vedh, tata asya yujyate prathamam prama tam kartum | akadentaryatt grahagati, tau ca akadentaravieau bhvat iti tat anantaram namasktavn bhuvam | aydn upari upari avasthitn tadgatinibandhanatvt strasya iti namasktavn | brahm ca ku ca a ca budha ca bhgu ca ravi ca kuja ca guru ca koa ca bhaga ca brahma-ku-ai-budha-

bhgu-ravi-kuja-guru-koa-bhaga | ata tn brahma-ku-ai-budha-bhgu-ravi-kujaguru-koa-bhagan, namasktya praamya iti artha | bhni jyoti avinydni, tem gaa bhagaa | yat atra aydnm upari upari avasthne vaktavyam tat klakriypde vakyma | ryabhaa iti svasajbhidhnena any svyabhuvasiddhntnusriya ktaya santi iti etat pradarayati | tena bahutvt svybhuvasiddhntnusrinm ktnm kena iyam kti kt iti na jyate | ata svasajbhidhnam | yath "kauilyena ktam stram" iti [arthastram, 1.1.19] | "tu"abda pdaprae | ["iha"-abda] asya puram pradarayati | nigadati bravti | kusumapure abhyarcitam jnam | kusumapuram paliputram, tatra abhyarcitam jnam nigadati | evam anuryate ayam kila svyabhuvasiddhnta kusumapuranivsibhi ktibhi pjita, satsu api pauliaromaka-vsiha-sauryeu | tena ha "kusumapure abhyarcitam jnam" iti || 1 ||

[ sakhysthnanirpaam ]

sakhysthnanirpartham ha

ekam ca daa ca atam ca sahasram tu ayutaniyute tath prayutam | koyarbudam ca vndam sthnt sthnam daaguam syt || 2 ||

laghvartham sakhysthnni prakramyante | anyath hi sakhysthna nirpabhvt guru gaitavidhi syt | katham? rpabahutvasthpanym rpi bahni sthpayitavyni bhavanti | satym puna sthnakalpanym yat rpai bahubhi nirvartyam karma tat ekena eva nirvartayitum akyate |

ekam ca daa ca atam ca sahasram | etem ekadaaatasahasrm prathamadvityattyacaturthni sthnni | tu pdaprae | ayutaniyute ayutam ca niyutam ca ayutaniyute | ayutasya pacamam sthnam | daasahasri ayutam | niyutasya aham sthnam | niyutam laka | tath tena eva prakrea prayutasya saptamam sthnam | daalak prayutam | koi, koy aamam sthnam | lak atam, koi | arbudam, arbudasya navamam sthnam | daakoya arbudam | vndam, vndasya daamam sthnam | koiatam vndam |

sthnt sthnam daaguam syt | sthnt sthnam anyat daaguam svaparikalpitasthnt uttaram sthnam daaguam bhavati iti yvat | kim artham idam ucyate | nanu ca etni sthnni anantarpekay daaguni eva | yadi ebhya anyasthnaparigrahrtham vacanam tath sati sthnbhidhnam anarthakam | kuta? sthnt sthnam daaguam syt iti anena eva abhihit, abhihitasthnaparigrahasya siddhatvt | na ea doa | sthnt sthnam daaguam syt iti etat lakaam | ekdni sthnni asya lakaasya udhtni | na etat asti | na hi strakr sakepavivakava lakaam udharaam bryu | na evam vijyate | yad lakaam udharaam ca nirarthakam tarhi ekdivndnaty sakhyy saj nirpyante | sthnt sthnam daaguam iti ekdisakhyy sthnanirpaamtram eva upadiyate, upayogbhvt na sakhysaj |

atra etat praavyam k em sthnnm akti, yat ekam rpam daa atam sahasram ca bhavati | satym ca etasym sthnaaktau kryak vieeakrayyabhojan syu | krayyam ca vivakta alpam bahu ca syt | evam ca sati lokavyavahrn yathbhvaprasaga | na ea doa | sthne vyavasthitni rtpi dadni ktni | kim tarhi tai? tni pratipdyante lekhgamanyyena | athav laghvartham sthnni prakramyante iti uktam asmbhi | nysa ca sthnnm

0000000000 || 2 ||

[ vargaparikarma ]

vargaparikarmapradaranya ryprvrdham ha

varga samacaturara phalam ca sadadvayasya savarga |

varga kara kti varga yvakaraam iti paryy | samcatasra araya yasya sa ayam [sama]caturara ketraviea, sa varga | samacaturaraketraviea saj, varga saj | atra sajisajayo abhedena upacrea ucyate "varga samacaturara" iti | yath "msapia devadatta" iti | anyath atra yvn samacaturaraketraviea tasya sarvasya aniasya api vargasajprasaga | kva anyatra aniasya samacaturaraketravieasya vargasajprasaga? ucyate asamakarasya

parilekhau 1 & 2

samacaturaraketravieasya asya (parilekha 1) | dvisamatryaraketrasya samunnatavadavasthitasya asya (parilekha 2) |

vargasajprasage ka doa? ucyate "phalam ca sadadvayasya savarga" iti sadadvayasya savarga phalam prpnoti, na ca iyate evam | kva tarhi? karagrahaam kartavyam; varga samakarasamacaturaraketraviea iti | athav tulyasakhybhym karbhym upalakitasya eva samacaturaraketravieasya

vargasaj jijsyate | kuta? na anirthatvt astrapravtte | athav na eva loke evam kraviiasya samacaturaraketrasya samacaturarasaj susiddh | yatacaturaraketrdiu vargakarmaa astitvt tem asamacaturarm api vargasajprasaga | na ea doa | teu api ya varga sa samacaturaraketraphalam | tat yath samacaturaraketram likhya aadh vibhajya trikacatukavistrymni catvri yatacaturaraketri pacakarni parikalpayet | tatra evam parikalpitacaturaryatacaturaraketrakarabhukam samacaturaram ketram madhye avatihate | ya tatra yatacaturaraketrakaryatavarga, sa ca antasamacaturaraketre phalam | tribhuje api etat eva daranam, ardhyatacaturaratvt tribhujasya | durvidagdhapratyyanya ca ketram likhyate

parilekha 3

asmd ya ya varga samacaturaraketraviea | evam phalam ca sadadvayasya savarga | savarga iti asya samacaturarasya ketraphalam nirucyate | sadasya dvayam sadadvayam | athav sadadvayam ca taddvayam ca samasadadvayam | sadadvayasya savarga | savarga ghta guan hatiruddhartan iti paryy | sadadvayasavarga phalam tasya samacaturarasya | sadadvayasavarga iti atra iabhuvacanam kartavyam | anyath hi yayo kayocit sadayo savarga phalam prpnoti | na etat asti | nahi phalrth anyaketram uddiya anyayo abhysam karoti | na hi odanrth psn datte |

uddeaka

ekdinavntnm varg ye tn pthak pthak brhi | atapdasya ca vargam atasya tena eva yuktasya || 1 ||

nysa 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9; atapda 25, atam anena yuktam 125 |

yathsakhyena ekdinavntnm phalam ca "sadadvayasya savarga" iti labdh varg, nysa 1, 4, 9, 16, 25, 36, 49, 64, 81 |

evam em lakani stri

antyapadasya ca vargam ktv dviguam tat eva ca antyapadam | eapadai hanyt utsrya utsrya vargavidhau || iti, tai ekdinavntnm rpm vargasakhy vaktavy | kuta? ajtym vargasakhyym yata antyapadasya vargasakhy na akyate nyastum | asmkam puna sarvam lakaena eva saghtam |

atapdasya varga 625; atasya tena eva yuktasya 15625 |

bhinnavarga api evam eva | kintu sadktayo chedaryo pthak pthak vargam ktv chedarivargea aarivargasya bhgalabdham bhinnavarga |

uddeaka am sacaturthnm rpasya ca pacabhgasahitasya | rpadvitayasya ca me brhi ktim navamahnasya || 2 ||

nysa 6 1 2 111 4 5 9

karaam "chedaguam sam" iti 25 4| etayo chedayo rsyo pthak pthak vargar 16, 625. chedarivargea aarivargam htv labdham 39 1 16 | evam eayo api yathsakhyena 13 11 46 25 81 || 2 ||

[ ghanaparikarma ]

ghanaparikarmapradaranya ryparrdham ha

sadatrayasavarga ghana tath dvdarita syt || 3 ||

[ sadatrayasya savarga ] sadatrayasavarga | sadatrayasavarga ghana bhavati | ghana vndam sadatraybhysa iti paryy | sa ca dvdarita | dvdaa araya yasya sa ayam dvdarita, syt bhavet | "tath"abdena samacaturaratm ghanasya pratipdayati | na etat asti | antarea api "tath"abdam asya ghanasya samacaturarat akyate eva pratipattum | kuta ? sadatrayasavarga iti anena samacaturaraketraphalasya tatketravhusaam eva ucchryam cae, yasmt ketraphalam ucchryaguitam ghanaphalam | athav "varga samacaturara" iti atra adhiktam samacaturaragrahaam anuvartate,

araya yasya md anyena v pradarayitavy |

uddeaka

ekdinavntnm rpm me ghanam pthak brhi | akavargaghanam atapdakte kte ca api || 3 ||

nysa 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9; aakavarga 4096; atapdakte kti 390625 |

ekdinavntnm "sadatrayasavarga ghana" iti yathsakhyena labdh ghan 1, 8, 27, 64, 125, 216, 343, 512, 729 |

atra api yem "antyapadasya ghanam syt" itydi lakaastram, tem ekdnm ghanasakhy vaktavy | kuta ? anirjtym ghanasakhyym yata hi antyapadasya ghanasakhy nyastum na akyate | aakavargasya [ghana] 68719476736, atapdasya kte kte api 59604644775390625 |

bhinnaghana api evam eva | uddeaka

apacadanm tvat bhgai vihnagaitnm | ghanasakhym vada viadam yadi ghanagaite mativiad || 4 ||

nysa 5 4 9 7 5497 6 5 10 8

labdh yathsakhyena ghan

198 110 970 488 107 74 299 191 216 125 1000 512

[ vargamlam ]

vargamlnayanya ha

bhgam haret avargt nityam dviguena vargamlena | vargt varge uddhe labdham sthnntare mlam || 4 ||

bhga hti bhajanam apavartanam iti paryy | tam bhgam, haret ghyt | kasmt sthnt prabhti iti ha avargt, na varga avarga, tasmt avargt | atra gaite viamam sthnam varga | tasya eva na viamatve pratiiddhe avarga iti samam sthnam, yata hi viamam samam ca sthnam | kena bhgam haret iti ha nityam dviguena vargamlena | dvau gua yasya tat dviguam | kim tat ? vargamlam | tena dviguena vargamlena | katham punar tat vargamlam labhyate iti ha vargt varge uddhe labdham sthnntare mlam | vargt viamasthnt, uddhe varge vargagaite iti artha, yat atra labdham tat sthnntare mlasajam bhavati | sthnt anyasthnam sthnntaram, tasmin sthnntare tasya labdhasya mlasaj | yatra puna sthnntaram eva na vidyate, tatra tasya tatra eva mlasaj | kuta ? sthnntarasya asambhavt | etat eva stram punar punar vartaye yvat parisamptam gaitakarma iti |

uddeaka

ekdnm mlam vargm prvadasakhynm | icchmi sakhe jtum arayamarasavargare ca || 1 ||

nysa 1, 4, 9, 16, 25, 36, 49, 64, 81, 625 |

pthak pthak yathsakhyena vargamlni labdhni 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 25 |

bhinnamlnayane uddeaka

am sacaturthnm trayodanm [sa]caturnavnm | vigaayya vargamle vada bhaasakhynusrea || 2 ||

nysa 6 13 14 49

karaam chedopariryo abhysam ktv aam prakipet | jtam 25 | 121 4|9|

etayo aacchedaryo pthak pthak mle 5 | 11 2|3| chedarimlena aarimlasya bhgalabdham bhinnavargamlam 2 1

2, trayodanm sacaturnavnm ca bhinnavargamlam 3 2 3 || 4 ||

[ ghanamlam ]

ghanamlnayanya ha

aghant bhajet dvityt triguena ghanasya mlavargea | varga triprvaguita odhya prathamt ghana ca ghant || 5 ||

na ghana aghana, tasmt aghant | [bhajet] bhgam haret, bhgam ghyt iti artha | aghanasthnasya anekatvt ha dvityt | atra gaite ghana eka, dvau aghanau | kuta etat ghana eka dvau aghanau iti ucyate "varga triprvaguita odhya prathamt aghant" iti prathamghanasiddhi, "aghant bhajet dvityt" iti dvityghanasiddhi | ghana punar eka eva, dvityasya aravat | aghant dvityt prabhti kena bhgam haret iti ha triguena ghanasya mlavargea | traya gu asya trigua | ka ? ghanasya mlavarga | tena triguena ghanasya mlavargea | varga triprvaguita sodhya prathamt | varga tribhi prvea ca rin guita triprvaguita | kasya varga ? labdhasya iti vkyaea | odhya | odhayitavya | prathamt aghant iti sambandhanyam | ghana ca ghant | ghana ca odhayitavya | kuta ? ghant | ghanasthnt | tata ghanamlam bhavati iti adhyhryam | atra idam eva

ghanarim dv ghana eka dvau aghanau iti vigaayya yatra ghana tasmt ghanamlam prvam eva kuryt, ghana ca ghant odhya iti anena | tata sarvam idam rystram upasthitam bhavati, "aghant bhajet dvityt" itydi |

uddeaka

ekdnm mlam ghanarnm pthak tu me brhi | vasvavimunndnm ghanamlam gayatm u || 1 ||

nysa 1, 8, 27, 64, 125, 216, 343, 512, 729, 9728. labdham ghanamlam yathsakhyena 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 12.

uddeaka

ktayamavasurandhrarasbdhirparandhrvingasakhyasya | mlam ghanasya samyak vada bhaastrnusrea || 2 ||

nysa 8291469824 | labdham ghanamlam 2024 |

evam eva bhinnaghanamlnayane api uddeaka

mlam trayodanm pacaghanai trinyarpkhyai | adhiknm bhinnkhyam vigayatm sakhyay samyak || 3 ||

nysa 13 103

125 | labdham ghanamlam 2 2 5 || 5 ||

[tribhujaketraphalam ]

atha tribhujaketraphalnayanrtham ha

tribhujasya phalaarram samadalakobhujrdhasavarga |

tisra bhuj yasya ketrasya tat idam ketram tribhujam | bhuj bhu prvam iti paryy | tatra tri ketri sama-dvisama-viami | "tribhujasya" iti tribhujaketrajtimagktya ekavacananirdea | tasya tribhujasya | phalaarram | phalasya arram phalaarram, phalapramam iti artha | samadalakobhujrdhasavarga | samadalako, avalambaka | atra kecit same dale yasy s iyam samadal, samadal ca asau ko ca samadalako iti varayanti | tem sama-dvisamatryaraketrayo eva phalasiddhi, na viamatryaraketrasya | asmkam punar samadalako iti anena avalambakavyutpatty bruvatm traym api phalnayanam siddham | athav ye vyutpattim kurvanti tem api traym tryaraketrm phalnayanam siddham eva | kuta ? "rheu kriy vyutpattikarmrth na arthakriy" iti | bhujy ardham bhujrdham | atha atra bhujabdena bhuj bhu prvam iti smnyena traym prvnm pratipattau prasaktym vii eva bhuj parighyate, bhujsajit | "smnyacodan ca viee avatihante" iti | atra gaite bhujabda audika pratipattavya, anyath hi "bhujnyubjau pyupatpayo" [adhyy, 7.3.61 ] iti

bhujabdasya pvarthe niptitattvt ketraprve na labhyate | tasy bhujy ardham bhujrdham | samadalakoy bhujrdhasya ca savarga samadalakobhujrdhasavarga, tribhujasya phalaarram bhavati |

uddeaka

saptanavabhujnm ketrm yat phalam samnm tu | pacaravaasya sakhe abhsakhyadvitulyasya || 1 ||

nysa

parilekha 4

etni tri samni | dvisamasya api nysa

parilekha 5

karaam "samatryariketre sam eva avalambakasthiti" iti bhmyardham bdh 3 1 2| "ya ca eva bhujvarga kovarga ca karavarga sa" [gaita, 17 ] iti bhujkoyo vargau karavarga | tena, bhujvarge karavargt uddhe eam samadalakovarga 36 3 4,

samadalako karaya 36 3 4 iti | bhujrdham api karaya 12 1 4| tena, karayo savarga asti iti labdham ketraphalam "samadalakobhujrdhasavarga" iti karaya 450 3 16 | eayo api samayo evam eva yathsakhyena phalam [karaya 768 ], karaya 1230 3 16 |

dvisamatryariketrasya api "sam eva avalambakasthiti" iti bdh 3, samadalako prvakaraena eva 4, phalam api tena eva karaena 12 |

uddeaka

karau dvau daa nirdiau dhtr [ca] tasya oaa prokt | dvisamasya tasya vcyam phalasakhynam prayatnena || 2 ||

nysa

parilekha 6

labdham prvakaraena phalam 48 |

viamatribhujaketreu uddeaka

kara trayodaa syt pacadanya mah dvisapt eva | viamatribhujasya sakhe phalasakhy k bhavet asya || 3 ||

nysa

parilekha 7

karaam bhujayo vargaviea tayo v samsaviebhysa tribhujaketre bdhntarasamsaviebhysa bhavati | bhmy bdhntarasamsapramay vibhajya labdham bhmau eva sakramaam | "antarayuktam hnam dalitam" iti [gaita, 24 ] | anena kramea bdhntaraprame labhyete | tbhym bdhntaraprambhym viamatribhujasya samadalakoynayanam | tat yath bhujayo vargar 169, 225 | etayo viea 56 | bhujayo ekbhva 28, tayo viea 2 | tayo abhysa iti [bhujayo vargaviea] bdhntarasamsapramay bhmy 14, anay hte labdham 4, anena bhuv saha sakramaam "antarayuktam hnam" iti 18, 10 | dalam iti yathkramea bdhntare 1, 5 | etbhym tribhujaketrasya avalambaknayanam pacadaakena karena navapramena ca bdhntarea labdh samadalako 12; trayodaapramena karena pacapramena ca bdhntarea labdh s eva samadalako 12 | phalam "samadalakobhujrdhasavarga" iti bhuj bhmi, tasy ardham 7,

samadalakobhujrdhasavarga iti phalam gatam 84 |

uddeaka

pacat s ek bh triat saptdhik bhavet kara | viati anya prokta viamatribhujasya kim phalam vcyam || 4 ||

nysa

parilekha 8

labdham prvakaraena ca bdhntare 16, 35, samadalako 12, phalam 206 |

[aarighanaphalam ]

ghanaphalnayanrtham asya eva tribhujaketrasya rypacrdham ha

rdhvabhujtatsavargrdham sa ghana aari iti || 6 ||

rdhvabhuj ketramadhya ucchrya, tat iti ketraphalam, rdhvabhujy tasya ca savarga rdhvabhujtatsavarga, tasya ardham rdhvabhujtatsavargrdham | sa ghana ghanaphalam iti yvat, sa ca aari | aaraya yasya sa aari ghana | atha nirjte rdhvabhujprame ghanaphalam rdhvabhujtatsavargrdham iti akyate vaktum, na ca anirjte | satyam eva etat | kintu atra nirjtam eva rdhvabhujpramam | kuta ? stre tadnayanopyapradarant | tat yath rdhvabhuj hi nma ketramadhya ucchrya iti pratyakam | sa ca tiryagavasthitasya gakaketrabho

karavadavasthitasya koi, bhujkaramlaketrakendrntarlam | tadnayane trairikam yadi tribhujaketrvalambakena tribhujaketrabhu labhyate tad tasya eva tribhujaketrabhudalasakhyakasya avalambakasya kiyn bhu iti | etat karabhujkoitrairikavidhnam pradentaraprasiddham eva iti na atra abhihitam | sa ca pradea "ya ca eva bhujvarga kotvarga ca karavarga sa" [gaita, 17] iti, "trairikaphalarim tam atha icchrin hatam" [gaita, 26 ] iti ca |

uddeaka

gakaghanagaitam dvdaagaitritasya yat ca asya | rdhvabhujparimam sphuataram ckva me ghram || 1 ||

nysa

parilekha 9

karaam yadi aottaraatakaraikena [avalambakena] catucatvriaduttaraatakaraika kara labhyate, tad atriatkaraikena avalambakena kiyn kara iti | trairikopapattipradaranrtham ketranaysa

parilekha 10

trairikanysa ca 108, 144, 36 | [ et karaya ]

labdha antakara [karaya] 48 | ayam eva kara rdhvam avasthitatribhuja[ketrasya bhuj] | karakte bhujvargaviea rdhvabhujvarga |

sa ca 16 | tatra rdhvabhuj strakai alkdibhi v pradarayitavy | ketraphalam [karaya] 3888. etsm ketraphalakaranm rdhvabhujkaranm ca savargrdham ghana bhavati | ardham iti atra karaitvt dvayo karabhi caturbhi bhga hriyate | labdham ghanaphalam karaya 93312 |

uddeaka

adaa karnm sakhy gakasya nirdi | rdhvabhujgaitgram jijsu aham sakhe tasya || 2 ||

nysa

parilekha 11

rdhvabhuj prvakaraena eva karaya 216 | phalam api prvavat eva labdham karaya 1062882 || 6 ||

[ vttaketraphalam ]

atha vttaketraphalnayanrtham ha

samaparihasya ardham vikambhrdhahatam eva vttaphalam |

pariha paridhi | sama ca asau pariha ca samapariha, tasya ardham | anye punar anyath vigraham kurvanti sama pariha yasya ketrasya tat samapariham, tasya ardham iti | tem ketraphalrdhasya grahaam prpnoti, anya-pdrthena samaparihaabdena ketrbhidhnt | vikambha vysa, tasya

ardham vikambhrdham, tena hatam vikambhrdhahatam, vikambhrdhaguitam iti yvat | evakrakaraam ryprartham pratipattavyam | athav evakrakaraena upyaniyama kriyate | samaparihasya ardham vikambhrdhahatam eva vttaphalam, na anyat upyntaram iti | na, etat asti, upyntararavat anyatra "vysrdhakti trisagu gaitam" iti | na etat upyntaram skmam, kintu vyvahrikam iti | tasmt ekam eva upyntaram, skmagaitnayanasya na anyat iti |

uddeaka

aadvdaaak vikambh tattvata may d | tem samavttnm paridhiphalam me pthak brhi || 1 ||

nysa 8, 12, 6

parilekha 12

etem trairikena vakyamavikambhaparidhipramaphalbhym [gaita, 10] labdh paridhaya yathkramea 25 37 18 83 437 531 625 625 625 phalnayane karaam samaparihasya ardham iti vikambhrdham jtam 4 | anena eva tatsamaparihasya ardham 12 354 625

guitam vttaphalam jtam 50 166 625 anena eva karaena eayo paridhyo yathsakhyena phale 113 28 61 343 625 1250

[golaghanaphalam] ghanaphalapradaranrtham ha

tat nijamlena hatam ghanagolaphalam niravaeam || 7 ||

tat iti anena prvrdhagaitanipannam vttaketrasya tatphalam parighyate | nijamlam tmana mlam | yat ketraphalam tat svakyena mlena guitam iti yvat | athav tat ketraphalam, nijam avitatham mnyviruddham iti artha, mlena hatam, anyasya arutatvt svena mlena tatketraphalam guitam | nijamlena hatam nijamlahatam iti vigraha | tat punar ketraphalam mlakriyamam karaitvam pratipadyate, yasmt karanm mla[m apekitam] | tata punar api karanm akarabhi savarga na asti iti ketraphalam karayate | evam ayam artha artht avasyate ketraphalavarga ketraphalena guita iti | ghana ca asau gola ca ghanagola, gola vttam, ghanagolasya phalam ghanagolaphalam | niravaeam | na kicit anena karma iyate | yena anyena karma ghanagolaphalam nayanti na tena ghanagolaphalam niravaeam bhavati, vyvahrikatvt tasya karmaa vysrdhaghanam bhitv navaguitam ayoguasya ghanagaitam |

iti |

uddeaka

dvau paca tath pakti vys jey kramea vttnm | ghanagolaphalni em jijsu aham samsena || 1 ||

nysa

parilekha 13

em paridhaya trairikena eva labdh yathsakhyena 6 15 31 177 177 52 625 250 125

karaam prvbhihitagaitakarma [dvi]vikambhaketrasya yat phalam ytam 3 177 1250 tasya mlam etat eva karagatam auddhaktitvt pratipattavyam | tat ca savaritam jtam 3927 1250. etat ketraphalavargea guitam jtam ghanaphalam karaya 31, karabhg ca 12683983 1953125000 |

evam eayo api yathsakhyena ghanaphalakaraya karabhg ca 7569484476 7558983 58983 8000000 125000

[samalambacaturbhujaphalam]

dvi[sama-viama]caturardnm antakarayo ca atra samptapramaphalaparijnya rym ha

ymague prve tadyogahte svaptelekhe te | vistarayogrdhague jeyam ketraphalam yme || 8 ||

yma vistra dairghyam iti paryy | yma gua yayo te ymague | ke te ? prve | bh ekam prvam mukham itaram | ymague bhvadane iti artha | tayo yoga tadyoga | kayo ? prvayo | tadyogahte | ke ? ymaghne prve | svasya pta svapta, svaptayo lekhe svaptalekhe | dve api pthak pthak labdhe iti vkyaea | svaptalekh nma antakarayo saptasya bhmukhamadhyasya ca antarlam | vistara ketrasya pthutvam | yadi evam vistra iti prpnoti "prathane vkyaabde" [adhyy, 3.3.33] iti ghai kte | ne ea doa | ayam avastre staraabda, tena viabdena samsnta asau "vividhastara vistara" iti | vistarayo yoga vistarayoga, bhvadanayoga iti artha | vistarayogasya ardham vistarayogrdham, vistarayogrdham gua yasya sa vistarayogrdhagua | ka ? yma | tasmin vistarayogrdhague yme ketraphalam jeyam | vistarayogrdhagua yma ketraphalam iti yvat | samyak andiena likhite ketre svaptalekhpramam trairikagaitena pratipdayitavyam | tath trairikena eva ubhayaprve

karvalambakasamptnayanam | prvastrea atra dvisamaviamatryaraketraphalam darayitavyam | vakyamastrea antaryatacaturaraketraphalnayanam anena v anyeu api ketreu yni tem antarvartni ketri tem karvalambakdisdhanam tat upadialakaena eva | na ca tem anyatra avasthnamtrt eva anyat karaam syt |

uddeaka

bhmi caturdaa syt vadanam catvri ca eva rpi | karau trayodagrau saptgram phalam ca vada || 1 ||

nysa

parilekha 14

karaam mukhabhmivierdham bhuj [5] | tay bhujay pthaguktagaitena eva avalambakasiddhi, sa ca 12 | ayam eva avalambaka yma | pthak pthak prve anena guite jte 48, 168. prvayo yoga 18. anena bhgalabdhe svaptalekha

29 21 33 vistarayogrdha 1. anena yma guita ketraphalam 108 |

uddeaka

viati ekbhyadhik pakti nava ca eva krtit sakhy |

dhtrkaramukhnm gaitam samptalekham cakva || 2 ||

nysa

parilekha 15

svaptalekhe prvakaraena 25 23 55| ketraphalam 120 |

uddeaka

triat tryadhik bhmi saptadaa anyni krtitni atra | gaitam tatra kiyat syt svaptalekhe ca ke sytm || 3 ||

nysa

parilekha 16

asya trisamacaturarasya ketrasya labdhe svaptalekhe 59 19 10 10 | ketraphalam 375 |

viamacaturaraketreu phalamtram eva uddiyate, na samptalekhe, durjtatvt avalambakasya | anyat api ca yat atra viamacaturaram ketram na tat anyagaitaketrai samnam | tat ca

pacaktimukhena yutam ai vasudhpramam khytam | karau trayodaamitau catustribhi titau kramaa || 4 ||

asya yau avalambakau tau na sadau | atra ca yat upadiyate tasya yau avalambakau tau tulyasakhyau | tena gaitastrntaropadiaviamacaturaraketrasya asya ca asdyam sati api ca viamatve |

atha yat gaitastrntaropadiaviamacaturaraketram yat ca iha upadiyate tayo dvayo api phalanirdea api anena upadeena akyate [kartum] | durjtvalambakasya kim ? ucyate viamaketreu phalamtram eva uddiya[te], na samptalekhe ca iti | atha cet parijta avalambaka bhavati tad phalam ca samptalekhe ca akyate vijtum | katham ? prvopadiagaitakarma eva |

uddeaka

yma dvdaa prokta bhmi ekonaviati | mukham paca samkhytam karau tasya atha krtitau || daa paca-tribhi ca eva samyuktni pthak pthak | phalam samptalekhe ca jtum icchmi tattvata || 5 ||

nysa

parilekha 17

labdhe samptalekhe 29 11 22| ketraphalam 144 | evam anyeu api evavidheu ketreu phalnayanam samptalekhnayanam ca || 8 ||

[ketraphalam pratyayakaraam ca ]

sarvaketrm phalapratyayakarartham ha

sarvem ketrm prasdhya prve phalam tadabhysa |

sarvem ketrm phalam nirdeavyam | katham ? prasdhya prve | "pra"-abda prakavc, prakarea prve sdhayitv iti | ka ca tayo prasdhyamnayo prvayo prakara ? ucyate prvat | ka punar artha prvatabdasya iti | ucyate yadi sarvaketram prasdhyamnam, [tad "prvat"-abdsya artha] prve eva bhavati, yatacaturaram eva iti yvat | phalam tadabhysa | tem sarvaketrm pratykalitaprvyatacaturarm phalam tayo prvayo abhysa, vistrymbhysa iti yvat | "abhysa guan savarga" iti paryy |

atha sarvaabdasya niravaeavcitvt niravaei eva ketri kipyante, tasmt sarvaketrm phalasya anena eva strea siddhatvt prvbhihitastrbhidhnam anarthakam | na anarthakam | pratyayakaraam phalam ca anena ucyate | abhihitnm ketrm phalasya pratyayakaraam, yasmt gaitavida maskari-praa-

ptandaya sarvem ketrm phalam yatacaturaraketre pratyyayanti | uktam ca

karaai uktai nityam phalam anugamya yate tu vijeyam | pratyayakaraam ketre vyaktam phalam yate yasmt ||

anabhihitnm ketrm phaln ayanam abhaketryatacaturarkaraena eva |

atha katham ekena eva yatnena phalnayanam pratyayakaraam ca prasdhyate ? atha idam pratyayakarartham praktam, sa katham phalnayanya bhavati ? atha phalnayanrtham, katham pratyayakaraya ? nea ea doa | anyrtham praktam anyrtham sdhakam dam | tat yath "lyartham kuly prayante | tbhya ca pnyam pyate, upaspyate ca |" [ adhyy, 1.1.22, ptajalabhyam ] evam iha api | tat yath

yatacaturaraketraphalnayana uddeaka

aau paca ca paktivistra dairghyam api amm yat | ai dvdaa manava gaitam kiyat yatnm tu || 1 ||

nysa

parilekha 18

aau ekam prvam ; oaa anyat | tayo prvayo abhysa, phalam gatam 128 | eayo api evam eva 60, 140 |

prvastranipannaketraphalnm pratyayakaraam pradaryate | tat yath

tricaturbhujavttnm dni phalni yni gaitena | tem pratyayakaraam kathaya katham bhavati sarvem || 2 ||

asya samatryariketrasya prvadasya eva katham phalapratyayakaraam [iti] nysa

parilekha 19

etat eva nyastam yatacaturaraketram jtam

parilekha 20

[ tribhujasya avalambaka yma ] karaya 36 3 4 [bhmyardham vistra karaya 12 1 4] phalam prvayo abhysa iti karaya 450 3 16 prvalikhit [eva ] |

evam eva [dvi]sameu, viameu ca | viamkhyasya nysa

parilekha 21

asya api avalambaka yma 12, bhmyardham vistra 7 |

parilekha 22

asya api prvavat eva vistrym ayo savarga phalam 84 |

athav yatacaturaraketrayo ardhaketraphalasayoga asya phalam | tayo dvayo pacavistrasya dvdaym asya ekasya, dvityasya api navavistrasya dvdaym asya ardhaketraphalasayoga asya phalam | tayo dvayo pacavistrasya dvdaym asya ekasya dvityasya api navavistrasya dvdaym asya nysa

parilekha 23

dvdaapacakasya phalam vistrymbhysakramea 60, asya ardham eva asmin viamatryariketre iti 30, nava[vistra]dvdaym asya phalam 108, asya api ardham eva asmin anupraviam iti 54 ; etayo ardhaphalayo yoga s eva caturati 84 |

evam dvisamatrisamaviamacaturareu api phalam pratyyanyam | vttaketre vikambhrdham vistra, paridhyardham yma, tat eva yatacaturaraketram | anay di prakraketre phalam svadhiy abhyhyam | tat yath

mukham ekdaa dam pratimukham api ucyate tath ca nava | yma viatika phalam asya kiyat bhavet gaaka || 3 ||

nysa

parilekha 24

karaam "prasdhya prve phalam tadabhysa" iti viamayo prvayo yoga 20, asya ardham 10. [ yma 20 ]. ete daakaviatike prve | etayo abhysa ketraphalam [ 200 ] |

uddeaka

aau paavamukhe vysa dvau oaa ucyate dairghyam | kiyat asya phalam vcyam paavktisasthitasya asya || 4 ||

nysa

parilekha 25

karaam mukhayo samsa 16, ardham 8. etat vistrea 2 yuktam 10. asya ardham 5. evam "prasdhya prve phalam tadabhysa" iti gatam phalam 80 |

uddeaka

vistra paca ukta navodaram pham asya pacadaa | karidantaketraphalam kiyatpramam vinirdeyam || 5 ||

nysa

parilekha 26

karaam phodarasamsa 24. ardham 12. etat vistrrdhaguam phalam triat 30 |

evam sarvaketreu prvadvayaparikalpanay phalam nirdeavyam |

[ vysrdhatulyajy ]

samavttavikambhrdhatulyajypradaranrtham ha

paridhe abhgajy vikambhrdhena s tuly || 9 ||

paridhi pariha vttam iti paryy | tasya paridhe abhgasya y jy s vikambhrdhena tuly | paridhe abhga ridvayam | ridvayaketrvaghin y jy s paridhe abhgasya jy | tasy ardham re ekasya ardhajy | etat ca sarvam chedyake pratipdanyam iti | asmin ca viracitamukhadeasitavartyakurakarkaena likhite chedyake yat abhgajyy ardham tat re ardhajy | tay ardhajyay nirjty ardhajyakotpattim vakyati | etm eva abhgajym pratipdayiat vtaketre a samatryariketri prasagena pradaritni | atra vikambhrdhabhni | a v dhanuketri vikambhrdhajykni | evam ca aariketram | prayojanam ca asya abhgajypradaranasya "samavttaparidhipdam chindyt" [ gaita, 11 ] iti asym krikym vakyati || 9 ||

[ vtte vysaparidhisambandha ]

trairikena samavttnayanrtham ha

caturadhikam atam aaguam dvai tath sahasrm | ayutadvayavikambhasya sanna vttapariha || 10 ||

caturbhi adhikam caturadhikam | kim tat ? atam | abhi guitam aaguam | etat uktam bhavati aau atni dvtriaduttari iti | sahasri ca dvai | etat ubhayam ekatra 62832 | ayutadvayam ca vikambha ca ayutadvayavikambha | athav ayutadvayasakhya vikambha ayutadvayaprama v ayutadvayavikambha | tasya ayutadvayavikambhasya | sa ca 20000 | sanna vikaa | kasya sanna ? skmasya parihasya | katham vijyate skmasya sanna iti, na punar vyvahrikasya sanna ; yvat rutaparikalpan skmavyvahrikayyo tuly | na ea doa, sandehamtram idam | sarvasandeheu vedam avatihate "vykhynata vieapratipatti [ nahi sandeht alakaam ]" [ adhyy, ivastram 6, ptajalabhyam ] iti | tasmt skmasya sanna iti vykhysyma | athav sannaabdena tatsampavartin abhidhyate | tena ca tat eva sannaabdena ucyate | tarhi kicit bhinnam | yadi vyvahriksanna vyvahrikt api ppyn paridhi, na kacit ppataram praysam karoti, tena skmsanna iti nyyasiddham | atha sannaparidhi kasmt ucyate, na punar sphuaparidhi eva ucyate ? evam manyante sa upya eva na asti yena skmaparidhi nyate | nanu ca ayam asti

vikkhabhavaggadasaguakara vaassa parirao hodi |

[ vikambhavargadaaguakara vttasya pariha bhavati | ]

iti | atra api kevala eva gama na eva upapatti | rpavikambhasya daakaraya paridhi iti | atha manyate pratyakea eva pramyama rpavikambhaketrasya paridhi daakaraya iti | na etat, aparibhitapramatvt karanm | ekatrivistrym yatacaturaraketrakarena daakaraikena eva tadvikambhaparidhi veyama sa tatprama bhavati iti cet tat api sdhyam eva |

anyat ca vttaketre catvri dhanuketri, ekam yatacaturaraketram | tem phalasamsena vttaketraphalena bhavitavyam | tni phalni sayojyamnni na vttaketraphalatulyni bhavanti |

tatpratipdanrtham uddeaka

daavikambhaketre prvparabhge ekarpam avaghya | jv a dakiottarayo api dve rpe avaghya aau ||

tsm jvnm nayanopyastram gth

ogham vikkhambham eghea saguam kuryt | cauguiassa tu mam jv savvakhattam || [ avaghonam vikambham avaghea saguam kuryt | caturguitasya tu mlam s jv sarvaketrm || ]

dhanuketranysa ca

parilekha 27

dhanuketraphalnayane stram gth

isupyagu jv dasikarai bhavet vigaiya padam | dhanupaa ammikhatte edam karaam tu avvam || [ iupdagu jv daakarabhi bhavet viguya phalam | dhanupae asmin ketre etat karaam tu jtavyam || ]

anay gthay prvparadhanuketraphale ka 90 4, ka 90 4. ete ketraphale karaiprakepavidhnena prakeptavye | karapraketrapastram gth

auvai a dassakea i mlasamsassamotthavat | ovaayaguiyam karaisamsam tu avvam || [ apavartya ca daakena hi mlasamsa samottham yat | apavartankaguitam karaisamsam tu jtavyam || ]

tathktv labdham ka 90 | dakiottaradhanuo api tath eva phale ka 160, ka 160 | [ samsa ca ka ] 640 | samastayo punar samsa ka 1210 | madhyasthyatacaturaraketraphalam karaya 2304 | dhanuketraphalasamsare asya ca karasamsakriyay samasyamne ryo

asakepat |

phnayanam api ca daakaraparidhiprakriyparikalpanay sad na [ bhavati | yata ] phnayane stram ryrdham

jypdaarrdhayuti svagu [ daasagu karayast ]

[atra uddeaka dvipacsat vikambhe dvi avaghya | ]

"ogham vikkhambham" iti anena jy labdh viati [20] | [ anay jyay ] phnayanam jypda [20 4 = ] 5, arrdha [1] yuti 6, svagu 36, daasagu 360, et karaya pham | sakalajyvarga catvri atni, pham karanm aiatatrayam iti, katham etat saghaate | jyyas jyta phena bhavitavyam | tat etat vicryamam atyantaskmavdinm jyta pham alpyamnam patitam ata asyai avicritamanoharyai nama astu daakarayai |

atha apara api uddeaka

aviativikambhaketre ekam avaghya |

prvakaraena eva jy daa 10 | prvavat eva pham asy navati karanm 90 | jyvarga atam 100 |

evam idam locyamnam atyantasthlatm pannam iti | tasmt sa upya eva na asti

iti sktam |

atha etau mahntau r kasmt ucyete, na punar apavartitau eva ucyete; crya ca lghavika, na tasya lghavikasya mahryabhidhnam yujyate | idam ekam cryasya myatm | athav ayutadvayavikambham iti alpai akarai ucyate | na tath apavartitavikambhbhidhne alpkarat | athav manyate mahparidhivikambhbhidhne mahvikambhsu jysu alpaparigrahpacayeu na phalaviea alpntaratvt iti, tath ca "makhi" diu kvacit asata updnam ktam, kvacit ca sata parityga |

pariha paridhi, vttam ketram, vttasya pariha vttapariha, vttaparidhi iti artha | anena vikambhe nirjte paridhi nyate, paridhau ca nirjte vikambhe iti | katham ? yadi asya vikambhasya ayam paridhi icchvikambhasya kiyn, yadi asya paridhe ayam vikambha icchparidhe kiyn iti |

uddeaka

dvicatusaptnm vysnm yni vttagaitni | skmsannni sakhe vigaaya gaitnusrea || 1 ||

ketrasya nysa

parilekha 28

labhdni vttni yathkramea

6 12 21 25

177 354 1239 83 625 625 1250 625

paridhau nirjte vikambhnayane uddeaka

navanavayamarmm abhi arayamahnnm | khakharasavndasya ca me vysau cakva vigaayya || 2 ||

nysa

3299 8 25 | 21600

labdhau yathkramea vysau 1050 | 6875 625 1309

[chedyakavidhin jy nayanam ]

atha jynayanrtham ha samavttaparidhipdam chindyt tribhujt caturbhujt ca eva | samacpajyrdhni tu vikambhrdhe yath ini || 11 ||

samavttam paridhi yasya ketrasya tatketram samavttaparidhi, tasya pda samavttaparidhipda | sati etasmin vykhyne ketraphalasya grahaam prpnoti | cryaprabhkarea ayam eva vigraha pradarita | sa guru iti ktv asmbhi na

uplabhyate | anyat ca khatulyajybhidhnam yuktam iti astraja api jnti iti tena eva khatulyajy pratykhyt | vayam tu brma asti khatulyajy iti | yadi khatulyajy na syt tad samymavanau vyavasthnam eva ayoguasya na syt | tena anummahe kacit pradea sa asti iti yena asau ayogua samymavanau avatihate | sa ca pradea paridhe aavatyaa | khatulyajy anyai api cryai abhyavagat

tatparidhe atabhgam spati dharm golakaarrt |

iti | samavtta ayam paridhi samavttaparidhi, samavttaparidhe pda samavttaparidhipda, tam samavttaparidhipdam chindyt | jyvibhgena iti vkyaea | jyvibhgena samavttaparidhau khayamne tribhujt caturbhujt ca ketrt samacpajyrdhni nipadyante, na viamacpajyrdhni | tni viini eva parighyante, dvicaturaaoaadvtriat iti dni dviguottari | "tu"-abdt dvicatuaaadaadvdaacaturdadni ca | vikambhrdhe tribhujaketram utpadyate | tasmt tribhujt caturbhujt ca ketrajyrdhni nipadyante |

katham punar vikambhrdhe tribhujam ca caturbhujaketram utpadyate iti ucyate yasya vysrdham bhuj kara v bhavati tadvysrdhe nipannam | athav vikambhrdhe eva jyrdhni nipadyante | vikambhrdhvayavatvt na vikambhrdham atiricya vartante iti artha | athav vikambhrdhe sati jyrdhni nipadyante | nirjte hi vikambhrdhe akyate jy kalpayitum, na anyath | katham ? yasmt uktam "paridhe abhgajy vikambhrdhena s tuly" [ gaita, 9 ] iti | yath ini yath psitni, samacpajyrdhni |

asym krikym jyotpattivistumtram eva pratipditam cryea, [ karaam ] tu na pratipditam; pradentaraprasiddhatvt karaasya | athav jyotpattau yat karaam tat

sarvam chedyakaviayam, chedyakam ca vykhynagamyam iti [ na ] pratipditam |

atha kim artham samavttaparidhipda eva jyvibhgena chidyate, na punar samavttaparidhi chedyate ? na ea doa | samavttaparidhipdapramamtram traya raya | evam caturu caturbhgeu | yasmt paridhipdapramasya tulyatvt sarvem paridhipdnm jyrdhni tulyni bhavanti iti paridhipdajyrdhe iti eva pratipditni vyavahraprasiddhyartham |

uddeaka

vasudahanaktahutanasakhye vikambhrdhe kiyatpramni jyrdhni |

ryardhakhni nipdyante | vikambhrdham 3438 |

karaam yvat tvat pramaparicchinnavikambhrdhatulyena karkaakena maalam likhya tat dvdaadh vibhajet | te ca dvdaabhg raya iti parikalpy | atha dvdaadh vibhakte maale prvea ridvaygrvaghinm dakiottarm jykrm lekhm kuryt | evam pacimabhge api | evam eva dakiottarabhgayo api ca prvparyatm jym kuryt | punar api ca prvparadakiottaradiku tath eva ca ricatuaygrvaghinya lekh kuryt | tath tryar[i] kartavyni |

tath ca paridhinipannam ketram karkaakena viracitavartikmukhena likhyate | evam likhite ketre sarvam pradarayitavyam |

parilekha 29

atra lekhye vysrdhatuly caturm khnm [pra]jy | tadardham dvikhajy | s ca 1719 | e bhuj, vysrdham kara iti, bhujkaravargavieasya mlam avalambaka | s eva caturm khnm jy | s ca 2978 | etm vysrdht viodhya eam dvikhaara, aradvikhajyvargayogamlam kara | s eva dvikha[pra]jy ca 1780 | ardham asy khasya ekasya jy, 890 | e bhuj, vysrdham kara | bhujkaravargavieasya mlam avalambaka | sa ca pacnm khnm jy | s ca 3321, viamatvt ata jy na utpadyante | evam tribhujt paca jyrdhni vykhytni |

antasamacaturaraketre vysrdhatuly bhava | tasya kara vysrdhayo vargayogamlam | tat ca 4862 | asya ardham traym khnm jy | s ca 2431 | evam ek jy caturbhujt nipann, viamatvt utpatti na asti |

vikambhrdhe a ryardhakhajyrdhni pratipditni | tasmin eva vikambhrdhe ricaturbhgakhajy vykhysyma | tat yath prvavat likhite ketre vysrdham eva anm khnm [pra]jy | tadardham caturm khnm jy, s ca 1719 | iyam bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieamlam koi | s anm khnm jy, s ca 2978 | etm vysrdht viodhya eam catukhajyara | aracatukhajyvargayogamlam kara | s caturm khnm [pra]jy, s ca 1780 | taddalam dvikhajy, [s] ca 890 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieamlam koi | s danm khnm jy, s ca 3321 | etm vysrdht viodhya eam dvikhaara | aradvikhajyvargayogamlam kara | s eva dvikha[pra]jy, s ca 898 | ardham asy khasya ekasya jy, s ca 449 | e bhuj, vysdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi | s ekdanm khnm jy, s ca 3409 | viamatvt ata jy na utpadyate |

atha dvikhajym vysrdht viodhya eam daakhaara | aradaakhajyvargayogamlam kara | sa [eva] khnm danm [pra] jy, s ca 4186 | ardham asy pacnm khnm jy, s ca 2093 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi | s saptnm khnm jy, s ca 2728 | viamatvt ata jy na utpadyate | evam tribhujt nava jyrdhni |

prvavaduktasamacaturaraketrasya vysrdhabhukasya vysrdhayo vargayogamlam kara | sa ca dvdanm khnm [pra]jy, s ca 4862 | ardham asy am khnm jy, s ca 2431 | etm vysrdht viodhya eam akhaara, araakhajyvargayogamlam kara | sa eva am khnm [pra]jy, s ca 2630 | ardham asy traym khnm jy, s ca 1315 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi | s navnm khnm jy | s ca 3177 | viamatvt ata jy na utpadyate | evam caturbhujt tisra jy | vikambhrdhe dvdaa |

dvdaa ricaturbhgakhajyrdhni vykhytni | tasmin eva vikambhrdhe ryaabhgajy vakyma | tat yath prvavadlikhite ketre vysrdham eva oanm khnm [pra]jy | tadardham anm khnm jy, s ca 1719 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi | s oanm khnm jy, s ca 2978 | etm vysrdht viodhayet | eam aakhaara | arakhajyvargayogamlam kara | sa eva anm khnm [pra]jy, s ca 1780 | ardham asy caturm khnm jy, s ca 890 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi | s eva viate khnm jy, s ca 3321 | etm vysrdht viodhya eam catukhaara | aracatukhajyvargayogamlam kara | sa eva caturm khnm [pra]jy, s ca 898 | ardham asy khayo jy, s ca 449 |

e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi | s eva dvviate khnm jy, s ca 3409 | etm vysrdht viodhayet | eam dvikhaara | aradvikhajyvargayogamlam kara | sa eva khayo [pra]jy, s ca 450 | ardham asy khasya jy, s ca 225 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi | s eva trayoviate khnm jy, s ca 3431 | viamatvt ata jy na utpadyate |

atha caturm khnm jym vysrdht viodhayet | eam viate khnm ara | araviatikhajyvargayogamlam kara | sa viate khnm [pra]jy, s ca 4186 | ardham asy danm khnm jy, s ca 2093 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi, s eva caturdanm khnm jy, s ca 2728 | etm vysrdht viodhayet | eam daakhnm ara | aradaakhajyvargayogamlam kara | sa eva danm khnm [pra]jy, s ca 2210 | ardham asy pacnm khnm jy, s ca 1105 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieamlam koi | s eva ekonaviate khnm jy, s ca 3256 | viamatvt ata jy na utpadyate |

atha dvikhajym vysrdht viodhayet | eam dvviate khnm ara | aradvviatikhajyvargayogamlam kara | sa eva dvviate khnm [pra]jy | s ca 4534 | ardham asy ekdanm khnm jy, s ca 2267 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi | s eva trayodanm khnm jy, s ca 2585 | viamatvt ata jy na utpadyate |

atha danm khnm jym vysrdht viodhayet | eam caturdanm khnm ara | aracaturdaakhajyvargayogamlam kara | sa eva caturdanm khnm [pra] jy, s ca 3040 | ardham asy saptnm khnm

jy, s ca 1520 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieamlam koi | s eva saptadanm khnm jy, s ca 3084 | viamatvt ata jy na utpadyate |

evam tribhujt ryaabhgakhajy vykhyt | atha caturbhujt vykhysyma | antasamacaturaraketrasya vysrdhatuly bhava | tayo vargayogamlam kara | sa eva caturviate khnm [pra]jy, s ca 4862 | ardham asy dvdanm khnm jy, s ca 2431 | etm vysrdht viodhayet | eam dvdanm khnm ara | aradvdaakhajyvargayogamlam kara | sa eva dvdanm khnm [pra]jy, s ca 2630 | ardham asy am khnm jy, s ca 1315 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi | s adanm khnm jy, s ca 3177 | etm vysrdht viodhayet | eam am khnm ara | araakhajyvargayogamlam kara | sa eva am khnm [pra]jy, s ca 1342 | ardham asy traym khnm jy, s ca 671 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieasya mlam koi, s eva ekaviate khnm jy, s ca 3372 | viamatvt ata jy na utpadyate |

atha am khnm jym vysrdht viodhayet | eam adaakhnm ara | ardaakhajyvargayogamlam kara | sa eva adanm khnm [pra]jy, s ca 3820 | ardham asy navnm khnm jy, s ca 1910 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieamlam koi | s eva pacadanm khnm jy, s ca 2859 | viamatvt ata jy na utpadyate |

evam ryaabhgakhajy caturvimati | anena eva vidhnena vikambhrdhe yatheni jyrdhni nipdayitavyni iti || 11 ||

[ prakrntarea khaajy ]

jyvibhgapradaranrtham ha

prathamt cpajyrdht yai nam khaitam dvityrdham | tatprathamajyrdhai tai tai nni ei || 12 ||

prathamt dyt cpajyrdht | yai nam yvadbhi aai nam aprptasadam | kim tat ? khaitam dvityrdham, khaitam prvrybhihitacchedyakavidhin chinnam dvityacpajyrdham | tatprathamajyrdhai | tat iti yvadbhi prathamacpajyrdht dvityacpajyrdham nam tvanta tai parighyante, jyy ardham jyrdham, prathamam ca tajjyrdham ca prathamajyrdham ; athav pratham ca asau jy ca prathamajy, prathamajy ca asau ardham ca prathamajyrdham ; prathamajyrdhasya aa prathamajyrdha ; prathamajyrdha ca prathamajyrdhena bhgam htv labdh yath paca aaa, te ca prathamajyrdh ca tatprathamajyrdh tai tatprathamajyrdhai | tai tai aai iti vpsgrahaam ca arthavat bhavati | nni ei | nni rahitni, ei ttydi jyrdhni bhavanti |

tat yath prathamam cpajyrdham idam chedyakena nipannam 225 | dvityam cpajyrdhacchedam 224 | etat prathamacpajyrdht ekena nam | dvityacpajyrdham prathamacpajyrdham ca ekatra 449 | asya prathamacpajyrdhena bhge [hte] labdham ardhdhikena dve rpe | tbhym prvea ca [ekena nam] prathamacpajyrdham [ttyajyrdham] bhavati | tat ca 222 | traym sayoga 671 | asya prathamacpajyrdhena bhgalabdham ardhdhikena tri rpi | tai prvalabdhai ca tribhi nam prathamacpajyrdham

caturthajyrdham bhavati | tat ca 219 | caturm jyrdhnm sayoga 890 | asya prathamajyrdhena bhgalabdham catvri rpi ardhdhikena | tai prvai ca abhi nam prathamam cpajyrdham pacamajyrdham bhavati | tat ca 215 | etai ei vykhytni iti |

idam ca vykhynam cryaprabhkarea vykhytam | tat ca ayuktam anarthakam apratykhyya vykhynam kartum | katham anarthakam ? atra gaitastre laghpyapradaranrtham upyntarapradaranrtham v strntaram rabhyate | atra anyataragandha api na asti | katham ? prvrybhihitachedyakavidhin nirjtbhym prathamadvityacpajyrdhbhym idam karma kriyate | tasmin dvistryatatvt karmaa lghavam na asti | upyntarat ca [na] prvastrrayatvta |

etasmt na artha anena strea | katham punar im jy pthak pthak vijyante ? atibliavkyam etat | tajjyotpatte | khadvikhatrikhdijyrdhni pratipditni | tem anyonyavieea pthak pthak jy bhavanti iti agaitaja api ca jnti, kim punar svatsara | tath ca mandabuddhipratipattyartham prastryate | tat yath

225, 449, 671, 890, 1105, 1315, 1520. 1719, 1910, 2093, 2267, 2431, 2585, 2728, 2859, 2978, 3084, 3177, 3256, 3321, 3372, 3409, 3431, 3438 |

anantarnantararahit kramea pthak pthak jy

225, 224, 222, 219, 215, 210, 205, 199, 191, 183, 174, 164, 154, 143, 131, 119, 106, 93, 79, 65, 51, 37, 22, 7 |

et eva utkramea antyt rabhya utkramajy || 12 ||

[ vttdisiddhi ]

vttdisiddhim dimtrapradaranrtham ha

vttam bhramea sdhyam tribhujam ca caturbhujam ca karbhym | sdhy jalena samabh adha rdhvam lambakena eva || 13 ||

vttam ketram bhramea sdhyate | bhramaabdena karkaaka parighyate | tena karkaena samavttam ketram parilekhapramena parimyate | tribhujam ca caturbhujam ca karbhym | tribhujam ketram caturbhujam ca ketram karbhym prasdhyate | tribhuja tvat samymavanau stram prasrya rekhm kuryt | s ca

parilekha 30

atra ubhaygravyavasthitena karkaakena matsyam utpdayet | etadvaktrapucchanikrntparastram avalambaka |

parilekha 31

asya agre strasya ekam agram nidhya dvitygram bhmyagre nicalam nidhya rekhm kuryt | dvitygre api tath eva | evam te karastre | tbhym karastrbhym prasdhitam tribhujam

parilekha 32

caturbhuje iacaturbhuja[kara]tulyam stram tiryak prasrayet | tat ca stram

parilekha 33

dvityam ca etat madhyajanitasvastikam tiryak eva prasryate | tath ca karastre

parikekha 34

etayo prvni pritni, caturaraketram nipannam |

parilekha 35

sdhy jalena samabh | samabh jalena sdhyate | tat yath cakustrasamktymavanau trikhopari nirvte jalakumbham nidhya adha suiram kuryt, yath tat udakam ekarpay dhray sravati | tat prasrutam ambha samantt parivartulam yatra prayti s bh sam, yatra tat ambha vttam bhaktv pratihate tat nimnam, yatra na avaghate tat unnatam iti | adha rdhvam lambakena eva | adha upalakitasya ya rdhvapradea sa avalambakena eva sdhyate | rdhvapradeasya v ya adhapradea asau api avalambakena eva | avalambaka ca gurudravyaikgrsaktam stram iti || 13 ||

[ svavttavikambhrdham ]

svavttavikambhrdhnayanrtham ha

ako pramavargam chyvargea sayutam ktv | yat tasya vargamlam vikambhrdham svavttasya || 14 ||

[ ako kraprakravivecanam ]

atra ako krapramayo vipravadante svatsar | kecit tvat hu dvdagulaaku mlatribhge caturara, madhyatribhge tryari, uparitribhge lkra iti | skmatvt vigrahasya skmay ekay koy chygrasya sulakyatvt eai ca dusampdatvt iti tat ca na | lgrasya avalambakasya vinysbhvt jut eva dusampdy | tadabhvt sarvagubhva | gopucchktivttodara tu bhravalambakatvena eva pratykhyt |

apare hu caturara caturdiam avalambakasdhanasambhavt koidvayena chygrahat abhakoym diggrahaasiddhi iti | etat api yujyate, kintu tdasya samprati ilpina samacaturaraketrasampdina durlabhatvt yadi api svabhyastavidya kacit kadcit sambhavet, tath api pratikaam sryasya abhimukhasthpant punar punar ako mukhaclanam kartavyam | tath ca atiskmada tvat abhacchytikrnt syt iti doa, etasmt parityjya ayam api aku | anena eva sarvatra akava prayukt |

ryabhay svamatam abhininihpayiava vyvarayanti | tat yath praastadrumaya hi asuira rjigranthavraavarjita bhramasiddha mlamadhygrntarlatulyavtta na alpavysa na alpyma ca praasta | tribhi caturbhi v avalambakai asya justhiti sdhayitavy | ako madhyastrasya asiddhatvt avalambakasthiti api dusampdya iti ata akumadhyastrasdhanam pradaryate | tat yath akumucce pradee nicalam nidhya avalambakena akumlamastakayo madhye vijya tadagrasaktam stram prasrya ubhayaprve ca lekhe kuryt | etat ubhayaprvamadhyalekhe, tata punar api

karkaakena lohena mlgramadhyastrbhym matsyam utpdya eamadhyalekhsdhanam | nanu ca atra api doa asti eva, sarvadiku tanmastakasya chygrasya vipulavttatvt chymadhyam durlakyam | tena ca vin digrahabhva iti | na ea doa | ako upari kendre vikambhrdhdhikny samavtt alk madhyaprasdhin loh drv v kriyate | tad digrahaamadhyaparijnam ca bhaviyati iti | athav prjasya avalambakastrea prvavinyastena eva kicit utkiptena madhyaparijnam | atha agulavibhgt tkena astrea mank akalitam ktam | anyath hi pramagrahaam anarthakam syt | tasmt yatheaprama aku dvdagula iti suprasiddham agktya ucyate | uddeakeu etat pratipdayiyma | yvat yvat ayam pthu guru ca bhavati tvat tvat vyun na eva clyate, yvat yvat ca drgha bhavati tvat tvat ca agulvayav skm suparijt bhavanti | tasmt pthugurudrgheu dara krya iti abhihita ako kra |

[ akupramavivecanam ]

idnm pramam upadekyma | kecit hu ardhahasta dvdaadh vibhaktaarra iti | na ea niyama | kintu abhasakhypravibhaktaarra abhasakhypravibhakta iti artha | yatra pramagrahaam ktam, tatra api samgulavibhge kendravibhge ca kaualam abhyasanyam |

[ loka-vyakhy ]

ako pramavargam, ako ittham prapacatapramasya pramagrahaam aniyatapramapratipdanrtham iti uktam | yadi ako niyatam eva pramam syt tad ako vargam iti iyat api ucyamne tanniyataprama eva pratipatti |

pramasya varga pramavarga, tam pramavargam | chyvargea, chyy varga chyvarga, tena chyvargea | sayutam ktv, ekktya iti artha | yat tasya vargamlam, tasya sayuktasya re vargamlam yat, tat svavttavikambhrdham bhavati | kim tat vttam yasya idam vikambhrdham iti ucyate ? tat mlatulyena karkaakena likhitasya vttasya tat vikambhrdham | yadi evam sarve eva sakhyviea svavttavikambhrdham bhavati | na ea doa | yadi sarvasakhyviea svavttavikambhrdham bhavati eva, kim na chinnam ? atra punar akupramacchyvargayogamlam svavikambhrdham viiam eva parighyate, tena anyasya svavttavikambhrdhasya grahaam na eva atra prasajyate | prasakte ca doaparihra v vidhyate | atra ca svavttavikambhrdhagrahaam trairikaprasiddhyartham yadi asya svavttavikambhrdhasya ete akucchye tad golavikambhrdhasya ke iti akucchye labhyete | tau eva viuvati avalambakkajye iti ucyate |

uddeaka

pacanavrdhacaturth chy d kitau samym tu | viuvan madhye stre ako dvdaavibhaktasya || 1 ||

nysa aku 12, chy 5; aku 12, chy 9; aku 12, chy 3 1 2

karaam akucchyayo vargau 144, 25, ekatra 169 | asya mlam svavttavikambhrdham | tat ca idam 13 | etasya ketrasya nysa

parilekha 36

svavttavikambhrdham nma chygrt rabhya akumastakaprpi stram | tatstrnusrea bhmau dim nidhya akumastaksaktam vivasvantam payati | akajy nayane trairikasthpan 13 | 5 | 3438 | labdham akajy 1322 | e bhuj, vysrdham kara, bhujkaravargavieamlam avalambaka 3174 | trairikena api 13 | 12 | 2328 | labdham avalambaka 3174 | apare api atra ketravie | trairike vca yukti yadi asya svavttavikambhrdhasya chytuly bhuj akutulya avalambaka tad asya golavysrdhasya kau bhujau alambau iti | chyay ghaiknayane, madhyhne chyay ca srynayane svavttavikambhrdhasya ayam eva vidhi | kintu chyay ghaiknayane akun kryam iti aku eva nyate | samamaalachyay srynayane sa eva | madhyhnacchyay srynayane natajyay prayojanam iti chy eva nyate |

eayo api svavttavikambhrdhe 15 | 12 1 2| trairikena eva akajyvalambakau 2063, 2750; 963, 3300 |

uddeaka

pacadagulaako pdena yut aagul chy | viuvat dinamadhyhne vcy akajy avalambakau ca atra || 2 ||

nysa aku 15, chy 6 1 4| gatam svavttavikambhrdham 16 1 4| anena svavttavikambhrdhena gatau akajyau alambakau 1322, 3174 |

uddeaka

triat pramaako oaa d yad agulacchy | madhyt kiyat gata arka vitatamaykha tata vcya || 3 ||

nysa aku 30, chy 16 | gatam svavttavikambhrdham 34 | labdham tadakajy 1618 || 14 ||

[ pradpacchykarma ]

pradpacchykarma ha

akuguam akubhujvivaram akubhujayo vieahtam | yat labdham t chy jey ako svamlt hi || 15 ||

aku gua yasya tat akuguam | kim tat iti ha akubhujvivaram | bhujabdena pradpocchrya ucyate, pradpocchryasya ako ca yat antarlam tat akubhujvivaram, tat akuguam | akubhujayo vieahtam ako pradpocchryasya ya viea sa akubhujayo viea, tena htam bhaktam | yat labdham s chy ako tasya eva svamlt tasya eva ako mlt s chy labhyate |

uddeaka

yaipradpamlt dvsaptatyucchritt atym ca | triatkdviatym sthitasya ako vada cchye || 1 ||

nysa

parilekha 37

akubhujvivaram 80, etat akuguam 960; bhuj 72, aku 12, etayo viea 60, anena htam akuguam akubhujvivaram, labdh chy 16 |

dvityoddeakanysa

parilekha 38

prvakaraena eva labdh chy 13 5 3|

etat karma trairikam | katham ? akuta adhiky uparibhujy yadi akubhujntarlapramam chy labhyate tad akun k iti chy labhyate |

vipartakarma uddeaka

chy oaa d dvsaptatyucchritasya dpasya | mlam kiyat ako dvdaakasya tvay vcyam || 2 ||

nysa

parilekha 39

karaam akubhujntarea anena 60 chy labdh, tena "bhgahar te bhavanti guakr" [gaita, 28 ] iti chy 16, guit jt 960; etat eva "akuguam akubhujvivaram" atra api aku guakra st iti "guakr bhgahar" [ gaita , 28 ] iti akun 12 htam akubhujvivaram labdham | tat ca 80 |

uddeaka

yaipradpamlt pacadvivarasasthita aku | tasya cchy pakti vcya tasmin kiyn dpa || 3 ||

nysa

parilekha 40

karaam "akugu ko s chybhakt bhuj bhavati" [gaita, 16 ] iti

vakyamakaraena akubhujvivarayuktacchy koi bhavati iti | akubhujvivaram 50, chy 10, ekatra 60, etat akuguam 720, chybhaktam bhujpramam 72 || 15 || [ akucchydvayena dpocchrypasrajnam ]

anirjtadpocchryvasnayo akucchydvayena nayanam ha

chyguitam chygravivaram nena bhjitam ko | akugu ko sJchybhakt bhuj bhavati || 13 ||

chyguitam chyay guitam | kim chyguitam ? chygravivaram, chygrayo vivaram chygravivaram, chygrntarlabhmi iti artha | tat yath anirjtocchryayaipradpt kiyat api apastya aku sthpita | tasya chy jyate eva | tacchygrt parigaite antare dvityaaku, tacchygrt prvaakucchygram iti antaram chygravivaram | tadiay prathamacchyay dvityacchyay v guitam | nena bhjitam, nam chyayo viea, tena nena bhjitam | ko avasnabhmi | tat yadi prathamacchyay guitam tad prathamacchygrayaipradpntarlam bhavati, dvityay chyay yadi tadagrayaipradpntarlam | akugu ko, aku gua yasy s iyam akugu ko | chybhakt bhuj bhavati, bhuj yaipradpocchrya | chydvayam api tatkoibhym prasdhyate |

uddeaka

ako samayo de kramaa daaoagule chye | agrntaram ca dam triat kobhuje vcye || 1 ||

nysa

parilekha 41

karaam chygravivaram 30, etat prathamacchyguitam 300; chyayo viea 6, anena labdham ko 50; iyam eva ko akugu jt 600, chybhakt bhuj 60 | dvityacchyta api ko 80, bhuj s eva 60 |

uddeaka

paca sapta kramt chye narayo tulyayo smte | aau agrntaram dam bhujako tad ucyatm || 2 ||

nysa

parilekha 42

prvavat labdh ko 20, bhuj 48 | dvityacchyta api ko 28, bhuj s eva 48 |

viuvat ahani gaganatala[madhya]vartini savitari samadakiottaradeacchygrntarlayojanai chyvieea akun [ca] kecit vivasvadavanitalntarlayojanni nayanti, tat ayuktam | atra pradpacchydvayakarmlpvatra api na upapadyate | kuta ? yasmt ha "bhravivivaram vibhajet" [gola, 39 ] iti | bh aku, raviyojanakara akubhujvivaram, sakalajagadekapradpa bhagavn bhskara svayam eva pradpocchrya iti ata vivasvadavanitalntarlayojannayanam na ghaate, "bhravivivaram" iti siddhnm

eva yojannm upadet | atha savit eva pradpocchrya iti savitvikambhapramam nyate iti cet, tat ca na | yasmt svakakykarabhvivarayojana gaganatalamadhysna lokn dyotayan lakyate, tasmt pradpocchrya svayam savit [na] bhavitum arhati | atha vivasvn pradpocchrya, savitdharitrmadhyntarlayojanni aevanitalamaalavysapramasya ako vivaram, tath ca dvityasya tvat ako avasthnbhvt ca na yujyate | tasmt suhu uktam "pradpacchy[dvaya]karmlpvatra api na upapadyate " iti |

iyam ca dharitr golkr pahyate | tena tatphavartinm asmkam vakratvt paridhe akucchy bhujakoikarmaparikalpan atra [na] pravartate, yata salilasamkte pradee akucchyay bhujkoikaraketrasasthnam, na ca etvaty bhuva akyate samkaraam kartum | atha abhyupagamya idam udhriyate viuvat ujjayinym dinrdhavartin uaddhitau chy pacgul | tay aka labdha bhg dvviati lipt saptatriat | anena akea lakojjayinyantarlayojanni labdhni saptmbarayamasakhyni 207 | tata ujjayiny uttarea viuvat eva madhyhnacchy sthnevare saptgul | tay ca aka labhda bhg triat sapd | anena akea laksthnevarntarlayojanni labdhni ardriyamasakhyni 275 | atra etem yojannm viea aaai akudvayavivaram, chyayo antarea dvbhym yukt aaai, chygravivaram saptati | atra gaitakarma "chyguitam chygravivaram" iti dikarma koiyojanni labhyante | tai ca dvityacchyay nyamnai laksthnevarntarlayojanai eva bhavitavyam , yasmt tasmin kle vivasvadadhovasthita dea lak | yadi vivasvn bhuj yadi v vivasvata ya ucchrya, tasmt koe laksthneavarntarlayojanasakhynatvt gaitakarma api atra na krmati | atra ca yay koy bhuj sdhyate s ca tvat na siddh, tay asiddhay siddhabhuj sdhyate iti etat ayuktam | anyat

ca yat chy dvdagulasya ako pratyakam asmbhi upalabdh tay gulapramay yojanai karma kriyate iti etat ca na upapadyate | atha dvdaayojanapramasya ako pacayojan saptayojan ca chy iti etat api tvata ako lambakena justhiti aaky jtum, na ca utkepaasthpane | chy ca samymavanau sdhyate tvatsu yojaneu nimnonnatasarit iti diviamat tena tadavagati na akyate | tasmt yath gamasiddhau eva sahasramarce ucchryavikambhau | tata na atra iyam gaitaprakriyprakravgur prasray iti || 16 ||

[ bhujakoikarnm sambandha ]

karnayanrtham ha

ya ca eva bhujvarga kovarga ca karavarga sa |

ya ca bhujvarga ya ca koivarga etau vargau ekatra karavarga bhavati |

uddeaka

tricatukabhujkoyo aaasakhynayo tayo ca api | dvdaakanavakayo ca kramea kar vinirdey || 1 ||

nysa

parilekha 43

karaam ete bhujko 3, 4; etayo vargau 9, 16; ekatra karavarga 25, asya mlam

kara 5 | evam adhyardhriketre yatacaturaraketre v kara yojya | evam pariiaketrayo karau labdhau 10, 15 ||

[ vtte ardhajyarayo sambandha ]

vttaketrvaghajynayanaya rypacrdham ha

vtte arasavarga ardhajyvarga sa khalu dhanuo || 17 ||

vtte ketre, arayo savarga arasavarga, sa ardhajyvarga bhavati | sa khalu dhanuo, tayo eva dhanuo ardhajyvarga bhavati |

uddeaka

ketre davikambhe dvikasakhyau arau may dau | tatra eva navaikamitau ardhajye tu kramt vcye || 1 ||

nysa

parilekha 44

karaam etau dvau arau 2, 8 | etayo savarga ardhajyvarga 16 | asya mlam 4, iyam ardhajy | dvityoddeake api labdh ardhajy 3 |

atra eva yenamikodden vyvarayanti | tat yath ardhajy bhuj, ardhajymaalakendrntarlam koi, tadvargayogamlam kara maalavysrdham | tat tu pradaryate

nysa

parilekha 45

iyam ardhajy yenasthnocchrya, ardhajyparidhyantarlam mikapracrabhmi, vikambhrdham kara yenamrga | maalakendram mikavadhapradea | tatra yenasthnocchrya ardhajy iti tadvarga, mikapracrabhmi ara iti tena vibhajyate, labdham dvitya ara | tena "antarayuktam hnam" [lo 24 ] iti etam ktv labdham mikvsaprpyabhmi yena[gati]karapramam ca | ya eva dvitya mahara sa eva vaabhagapade ardhatryariketrkrea vyavasthita | tat ca pradaritam | evam gaitam bjamtram upadiam |

[ uddeaka ]

dvdaahastocchritasya prkrasya upari yena vyavasthita | tena prkramlt caturviatihastanikrnta mika [da, tena] mikena ca yena | tatra mika tadbhayt prkrvasthitam tmylayam drutataram prasthita antare yenena karagatin vypdita | tatra icchma jtum [ki]yat antaram khun prptam, kiyat v yenena ytam iti || 2 ||

nysa

parilekha 46

karaam yenocchryavarga 144, etat anena mikapracrabhmipramena 24

vibhajya labdham 6, anena antarea mikapracrabhmi yukt 30, apacit 18 | etayo ardham yenagati mikvsntarlam ca yathkramea 15, 9.

uddeaka

adaakocchrye yena stambhe sthita hi khu | vst nikrnta tu ekty bhayt rayent || gacchan layadi krrea niptita tata mrge | kiyat prpnoti bilam yenagati v tad vcyam || 3 ||

nysa

parilekha 47

labdham kho gatabhmi 8 1 2, yenagati

42 1 2.

anena eva prakrea vaabhagoddeaka

adaakocchrya vaa vtena ptita mlt |

agatv asau patita tribhujam ktv kva bhagna syt || 4 ||

nysa

vaa 15, mlt ya apasra tatpramam ardhajy 6, tasya varga 36, vaapramena anena 18 bhakta labdham 2, prvavat "antarayuktam hnam dalitam" [ gaita 24 ] iti vaaakale 10, 8.

parilekha 48

uddeaka

oaahasta vaa pavanena niptita svamlt tat | aau gatv patita kasmin bhagna marutvata vcya || 5 ||

nysa

parilekha 49

labdhe vaaakale 10, 6.

kamaloddeakeu dyakamalapramam eka ara | kamalanimajjanabhmi ardhajy | atra prvavat ardhajyvarge arahte mahara labhyate tatra dyakamalasakramaena jalapramam kamalapramam ca |

uddeaka

kamalam jalt pradyam vikasitam agulam nivtena | ntam majjati haste ghram kamalmbhas vcye || 6 ||

nysa

parilekha 50

dyakamalasya [pramam] 8, nimajjanabhmi 24 |

karaam ardhajyy caturviate varga 576, tat dyakamalena abhi bhgalabdham 72 | etat dyakamalayuktam 80, vihnam ca 64 | ete dalite kamalapramam jalapramam ca 40, 32 |

uddeaka

agulaakam kamalam majjati hastadvayam gatam mlt | icchmi tatra boddhum pakajam ambhapramam ca || 7 ||

nysa

parilekha 51

dyam 6, nimajjanabhmi 48 | labdham prvavat pakajapramam 195, ambha pramam 189.

matsyabakoddeakeu api evam eva yatacaturaraketrasya eka bhu ardhajy, bhudvayam mahara, eam mikoddeakavat karma |

uddeaka

advdaik vp tasym prvottare sthita matsya | vyavye koe syt baka sthita tadbhayt tram || bhitv vpm matsya karena gata diam tata ymym | prvena gatya hata bakena vcyam tayo ytam || 8 ||

nysa

parilekha 52

bakamatsyakaraam vpprvam ardhajy iti tasya varga 36, prvadvayam mahara iti jtam 18 | anena bhgalabdham 2 | etena adaabhi sakramaena labdham matsyabakagatipramam vpprvaea ca 10, 8 | prvaee prvapatite ea dakiparakoaprpti matsyasya | uddeaka

dvdaadaik vp hi gneyastha baka atha matsya api | ainym apargata hata asau kiyat vcyam || 9 ||

nysa

parilekha 53

prvavat labdham dakiparakot bakena gatam

3 3 11 | pacimabho anupraviamatsyagati 8 8 11 | vilomabjakaraena etat sarvam anuhitam |

pratyayakaraam ca sarveu eva ketreu "ya ca eva bhujvarga kovarga ca karavarga sa" [gaita, 17 ] iti anena eva iti || 17 ||

[ vttvaghaarajnam ]

vttvaghaarnayanya ha

grsone dve vtte grsague bhjayet pthaktvena | grsonayogalabdhau saptaarau parasparata || 18 ||

grsena ne grsone | ke ? dve vtte, grhyagrhakamaaladvayam | grsague, grsa gua yayo te grsague | bhjayet pthaktvena, ekaikam | kena ? grsonayogalabdhau | grsonayo yoga grsonayoga, tayo eva vttayo grsavivarjitayo samsa ; tena grsonayogena labdhau grsonayogalabdhau | sampte arau samptaarau, avagrhaarau iti yvat | parasparata, anyonyata | yasmt mahvikambhasya alpa ara mahatvt maalasya, alpavysasya mahn ara | yasmt alpasya maalasya alpa api avayava ativakra upalabhyate, na tath mahata | tasmt tau saptaarau parasparata bhavata |

uddeaka

ativikambhatamomayena dvtriat indo sthagit yad aau | jtum tat icchmi arau kiyantau rho atha indo paripramlai || 1 ||

nysa

parilekha 54

karaam grsone dve vtte 72, 24 | grsague 576, 192 | grsonayoga 96 | anena labdhau arau candramasa 6, rho 2, parasparata iti || 18 ||

[ rehgaitam ]

atha idnm rehgaitnayanya ha

iam vyekam dalitam saprvam uttaraguam samukham madhyam | iaguitam itadhanam tu athav dyantam padrdhahatam || 19 ||

iam, psitam | vigatam ekena vyekam | dalitam, ardhitam | saprvam, it padt yni prgavasthitni [ padni ] tni prvaabdena ucyante, saha prvea vartate iti saprvam | uttara gua yasya taduttaraguam | samukham, mukhamdi, saha mukhena vartate iti samukham | madhyadhanam bhavati | iaguitam, iena guitam iaguitam | iadhanam, iasya gacchasya dhanam bhavati |

atra bahni stri muktakavyavasthitni, tem yathsayogam sambandha | "iam

vyekam dalitam uttaraguam samukham" iti madhyadhannayanrtham stram | "madhyam iaguitam iadhanam" iti gacchadhannayanrtham | "iam vyekam saprvam uttaraguam samukham" iti antyopntydidhannayanrtham | "iam vyekam dalitam saprvam uttaraguam samukham iaguitam iadhanam" iti avntarayatheapadasakhynayanrtham | evam etni pdonay ryay pratibaddhni | tni yathkramea uddeakeu eva pratipdayiyma |

uddeaka

di dvitayam dam rehy pravadanti ca uttaram tri | gaccha paca nirukta madhyee dhane brhi || 1 ||

nysa di 2, uttaram 3, gaccha 5 |

karaam iam gaccha 5, vyekam 4, dalitam 2, uttaraguam 6, samukham 8, etat madhyadhanam | etat eva iagacchena guitam sarvadhanam jtam 40 |

uddeaka

avdi yasy paca pravadanti ca uttaram rehy | gaccha adaa da madhyee dhane vcye || 2 ||

nysa di 8, uttaram 5, gaccha 18 |

prvavat labdham madhyadhanam 50

1 2, sarvadhanam 909 |

antyopntydidhannayane uddeaka

ekdaottary saptde pacaviati gaccha | tatra antyopntyadhane vada ghram viate ca kiyat || 3 ||

nysa di 7, uttaram 11, gaccha 25 |

karaam iam pacaviati 25, praam padam ekam iti ekam rpam 1, etat eva vyekam nyam 0, etat eva saprvam iti nyena kipt caturviati 24, uttaraguam 264, samukham 271, etat antyadhanam | upntyadhannayane atra prvi padni trayoviati 23 | etai prvakaraena upntyadhanam labdham 260 | viate tu prvapadni ekonaviati | etai prvavat viatitamasya padasya dhanam 216 |

avntare yatheapadasakhydhannayane uddeaka

dvyditryuttarasakhyam dine dine krtike kramt mse | pradadti mahpla pacadahe gate vipra || brahmiha samprpta tasmai datt dahadhanasakhy | pacadinotth anyasmai kathaya dhanam kim tayo tatra || 4 ||

nysa di 2, uttaram 3, gaccha 30| atra pacadahe gate brahmiha gata tasmai oaht prabhti yat upacitam dahadhanam tat dattam iti daa 10 iam, vyekam iti jtam 9, dalitam iti

4 1 2, etat saprvam iti 19 1 2 uttaraguitam iti 58 1 2, samukham iti 60 1 2, iaguitam iadhanam iti daaguitam jtam 605 | dvityasya api 415 |

uddeaka

pacadadi yasmin uttaram adaa ucyate gaccha | triat madhyadanm dhanasakhym gayatm ghram || 5 ||

nysa

[ di ] 15, uttaram 18, gaccha 30, daasu vyatirikteu ca eeu madhyasthitni padni 10 | labdham prvakaraena 2760 |

sarvadhannayane upyntaram punar api rypdena ha

tu athav dyantam padrdhahatam |

athav ayam apara prakra | di ca anta ca dyantam | diabdena didhanam parighyate, antaabdena antyadhanam | tat dyantam | padam gaccha, tasya ardham padrdham, padrdhena hatam padrdhahatam | tat dyantam padrdhaguitam iadhanam iti anuvartant iadhanam bhavati |

uddeaka

pacabhi dya akha paconaatena ya bhavet antyam | ekdaaakhnm yat tat mlyam tvam cakva || 6 ||

nysa

diakhamlyam 5, antyasya 95, akh 11 |

karaam dyantadhane 100, padrdham 5 1 2 anena guitam sarvaakhamlyam 550 |

uddeaka

didhanam ekam uktam hi antyadhanam procyate atam sadbhi |

padam api tvat proktam sarvadhanam tat kiyat dam || 7 ||

nysa

didhanam 1, antyadhanam 100, gaccha api etat eva 100 | sarvadhanam prvavat 5050 || 19 ||

[ gacchajnam ]

gacchnayanrtham ha

gaccha aottaraguitt dvigudyuttaravieavargayutt | mlam dvigudynam svottarabhajitam sarprdham || 20 ||

gaccha iti anena [pa]dadhanam parighyate | aottaraguitt abhi uttarea ca guitam aottaraguitam | tasmt aottaraguitt | dvigudyuttaravieavargayutt, dvigua ca asau di ca dvigudi, dvigude uttarasya ca viea dvigudyuttaraviea, dvigudyuttaravieasya varga dvigudyuttaravieavarga, dvigudyuttaravieavargea yutam dvigudyuttaravieavargayutam, tasmt dvigudyuttaravieavargayutt gacchadhant [sarvadhant] aottaraguitt mlam, dvigudynam dvigua ca asau di ca dvigudi, tena dvigudin nam dvigudynam, svottarea bhajitam svottarabhajitam, saha rpea vartate iti sarpam, ardham dalitam, gaccha bhavati |

uddeaka

di paca prokta saptkhyam ca uttaram bhavet rehy | paconaatam dravyam gaccha vcya kiyn tasya || 1 ||

nysa

di 5, uttaram 7, sarvadhanam 95 |

karaam gacchadhant aottaraguitt iti gacchadhanam abhi uttarea ca guitam jtam 5320 | dvigua di 10, etat uttaravieitam 3, etasya varga 9, anena yuktam jtam 5329, etasmt mlam 73, dvigudynam 63, svottarea anena 7 bhajitam 9, sarpam 10, ardham gaccha 5 |

uddeaka

navakau vddhimukhe yatra yat krtyate dhanam kramaa | rmaaram dam padapramam tvay vcyam || 2 ||

nysa

di 8, uttaram 9, gacchadhanam 583 | prvavat labdham padapramam 11 || 20 ||

[ citighanajnam ]

sakalansakalannayanya ha ekottardyupacite gacchdyekottaratrisavarga | abhakta sa citighana saikapadaghana vimla v || 20 ||

uttaram ca di ca uttard | ekam uttard yasy saikottardi | ekottardi ca asau upaciti ca ekottardyupaciti | upaciti reh ekottarditvena vieyate | sa eva ekottardyupaciti sakalan iti ucyate | tasy ekottardyupacite sakalansajity gaccht prabhti ekottaratrisavarga ekottarm traym gacchde samvarga | tat yath gaccha, sa ekottaram, punar api ekottaram | traym gacchde savarga | tat yath gaccha, sa ekottaram, punar api ekottaram | etat uktam bhavati gaccha, sa eva ekottara, sa eva gaccha dvyuttara, tem traym savarga, abhakta abhi vibhjita, sa citighana cite ghana citighana sakalansakalan iti artha | atha anya karaopya saikapadaghana, saikam ca tatpadam ca saikapadam, saikapadasya ghana saikapadaghana, vigata mlena vimla abhakta iti anuvartate | v saikasya padasya ghanagaitam v svamlavirahitam abhi bhaktam citighana bhavati |

uddeaka

pacnm anm caturdanm ca y kramt citaya | gaccha tar triko [ rpavidhnam ca ] me vcyam || 1 ||

nysa

parilekha 55

yathkramea gacch 5, 8, 14 |

karaam gaccha paca 5 | ayam ekottara 6 | punar ayam ekottara 7 | etem traym savarga 210 | ayam abhakta sakalansakalan bhavati 35 |

dvityopyakaraam saikapadam 6, asya ghana 216, ayam vimla iti abhi eva rahita 210, prvavat abhakta sakalansakalan bhavati 35 |

eayo api labdham yathkramea 120, 560 || 21 ||

[ vargacitighana ghanacitighana ca ]

vargaghanasakalannayanya ha

saikasagacchapadnm kramt trisamvargatasya aha aa | vargacitighana sa bhavet citavarga ghanacitighana ca || 22 ||

saha ekena vartate iti saika | saha gacchena vartate iti sagaccha | anantaraprakta saikasagaccha | padam gaccha tatra saikam ca [saika] sagaccham ca padam ca saikasagacchapadni | tem saikasagacchapadnm kramt nuprvyt | traym savargitam trisavargitam | kem traym ? praktnm saikasagacchapadnam | aha aa | tasya trisavargitasya aha aa aha bhga | vargacitighana sa bhavet | vargasya citi vargaciti vargacite ghana vargacitighana | vargasakalan iti artha | citivarga ghanacitighana ca | cite varga sakalanvarga iti yvat | sa eva citivarga ghanacitighana bhavati |

uddeaka

saptnm anm saptadanm caturbhuj citaya | ekavidhnam vcyam pada tar t hi vargkhy || 1 ||

nysa

parilekha 56

karaam padam 7, saikam 8, etat eva sagaccham 15 | etem traym savarga 840, abhakta vargacitighanapramam 140 | eayo api yathkramea labdham 204, 1785 |

ghanacitau uddeaka

caturaraghan citaya pacacaturnavastar vinirdey | ekvaghait t samacaturareak kramaa || 2 ||

nysa

parilekha 57

parilekha 58

karaam citisakalan | s ca "athav dyantam padrdhahatam" [ gaita , 29 ] iti anena nyate | atra di eka 1, antyadhanam paca 5, ekatra a 6, padrdhena pacnm ardhena hatam sakalanciti pacnm jt 15, asya varga ghanacitighana bhavati | sa ca 225 | eayo api yathkramea labdham 100, 2025 || 22 ||

[ prakrntarea ridvayasavargajnam ]

dvayo rsyo savargnayana upyntaram ha

samparkasya hi vargt viodhayet eva vargasamparkam | yat tasya bhavati ardham vidyt guakrasavargam || 23 ||

samparka samsa | yena dvayo ryo samparka bhavati iti dvayo eva samparka parighyate | tasya samparkasya | hi pdaprae | vargt, kte | viodhayet eva, apanayet eva | kim iti ha vargasamparkam | vargktayo samparka vargasamparka vargasamsa, tam vargasamparkam samparkasya vargt viodhayet | yat tasya bhavati ardham, tasya uddhaeasya ardham dalam yat bhavati | vidyt, avabuddhyt | guakrasavargam, guakrayo savarga guakrasamvarga, tam guakrasavargam vidyt |

uddeaka

pacnm ca caturm saptanavnm ca ka bhavet ghta | anm ca danm pthak pthak vcyatm ghram || 1 ||

nysa 578 4 9 10 karaam pacnm caturm ca samparka 9, asya varga 81; pacnm varga 25, caturm varga 16, ekatra 41, samparkavargt imam pacavargacaturvargasamparkam viodhayet | tatra ea 40 | asya ardham pacnm caturm ca savarga labdha 20 | eayo api yathkramea 63, 80 || 23 ||

[ guya-guakayo nayanam ]

guakrayo nayanya ha

dviktigut savargt dvyantaravargea sayutt mlam | antarayuktam hnam tat guakradvayam dalitam || 24 ||

dvayo kti dvikti, dvikti gua yasya sa dviktigua, tasmt dviktigut | kasmt iti ha savargt | dvyantaravargea samyutt | dvayo api antaram dvyantaram, dvyantarasya varga dvyantaravarga, tena dvyantaravargea sayutt | dviktigut savargt dvayo api antaravargea miritt yat mlam | tat antarayuktam antarea yuktam antarayuktam | hnam virahitam | tadguakradvayam tasya savargasya guakradvayam | dalitam ardhitam |

uddeaka

savarga aau da vyaktam tatra antaram bhavet dvitayam | adaake munaya guakrau tau tayo vcyau || 1 ||

nysa savarga 8, antaram 2 | savarga 18, antaram 7 |

karaam savarga 8, etat dviktiguam 32; dvyantaram 2, asya varga 4, anena sayukta 36 | asya mlam 6, etat tena antarea yuktam 8, hnam 4 | yathkramea dalitau parasparaguakrau 4, 2 |

dvityoddeake api guakrau labdhau 9, 2 |

atra guyaguakrayo aviet guakradvayam iti ucyate || 24 ||

[ mlaphalajnam ]

mlaphalnayanrtham ha

mlaphalam saphalam klamlaguam ardhamlaktiyuktam | tanmlam mlrdhonam klahtam svamlaphalam || 25 ||

mlam atdi, phalam vddhi, mlasya phalam mlaphalam | saha phalena vartate iti saphalam, tmyay vddhy yuktam mlaphalam iti yvat | klamlaguam, klam ca mlam ca klamle, klamle guau yasya mlaphalasya tat klamlaguam mlaphalam | ardhamlaktiyuktam, [ ardham mlasya ardhamlam mlrdham iti, ardhamlasya kti ardhamlakti, mlakte caturtha bhga iti ], [ardha]ktitvt dvayo vargea iti caturvibhga, tay ardhamlakty yuktam ardhamlaktiyuktam | tanmlam, tasya eva nipditasya mlam tanmlam | mlrdhonam, mlasya atde ardhena nam mlrdhonam | klahtam, klena htam klahtam | svamlaphalam, svasya mlasya phalam svamlaphalam |

uddeaka

jnmi atasya phalam na ca kintu atasya yatphalam saphalam | msai caturbhi ptam a vada vddhim atasya msotthm || 1 ||

nysa

100 0 14 06 msa 4, phalam 6 |

karaam mlaphalam saphalam 6, klamlaguam 2400 | ardhamlakti 2500, anay yuktam 4900 | etasya mlam 70, mlrdhonam 20, klahtam [sva]mlaphalam jtam 5 |

pratyayakaraam pacarikena yadi atasya msik vddhi paca tad caturbhi msai atavddhe [pacadhanasya] k vddhi iti |

nysa

14 100 5 50 labdham 1 | etatsahit atavddhi a rpi 6 |

uddeaka

pacaviate msik vddhi na jyate | y pacaviate msik vddhi s tena eva ardhea anyatra prayukt, saha vddhy pacabhi msai d rpatrayam pacabhgonam | tatra icchma jtum k pacaviate msik vddhi, k v pacaviativa[]ddhe pacamsaprayukty vddhi iti || 2 ||

nysa

25 0 15 02 4 5

labdham prvakaraena pacaviate msik vddhi 2, pacaviativddhe ca pacnm msnm vddhi 0 4 5|

uddeaka

atasya msik vddhi na jyate | kintu atavddhi anyatra prayukt pacabhi msai saha vddhy d rpapacadaakam | tatra icchma jtum k ca atasya msik vddhi k v atasya vddhe pacamsaprayukty vddhi iti || 3 ||

nysa 100 0 15 0 15 ms 5, saphalam 15 |

labdham prvavat atavddhi 10, atavddhe pacamsaprayogt vddhi 5 || 25 ||

[ trairikam ]

trairikapratipdanrthamadhyardhrym ha

trairikaphalarim tam atha icchrin hatam ktv | labdham pramabhajitam tasmt icchphalam idam syt || 26 || ched parasparahat bhavanti guakrabhgahrm |

traya raya samht triri | triri prayojanam asya gaitasya iti trairika | trairike phalari trairikaphalari | tam trairikaphalarim | athaabda parijnavastuparigrahe uttaragranthapratipdane vartate | atra evaprakra artha ka atra pratipdita ? ucyate paribh | s ca lokavyavahrt prativiayam bhinn iti lokaprayogt eva pradarit | anyath hi prativiayam bhinn paribh viay ca sakhytt | tena upadeum aeata s na akyate | ata athaabdena lokaprasiddhm paribhm pratipdayati | icchrin hatam ktv, ya asau phalari sa icchrin hata kriyate, tam icchrin hatam guitam ktv | labdham, labdham ptam | katham iti ha pramabhajitam, pramarin bhajitam pramabhajitam | tasmt evavidht re pramabhajitt | icchphalam, icchy phalam, icchphalam, icchriphalam iti artha | idam iti labdham pratyakktya uktam |

atra trairikam eva kevalam abhihitam cryryabhaena, pacarikdaya anuptavie katham avagantavy ? ucyate anuptabjamtram eva cryea upadiam ; tena anuptabjena sarvam eva pacarydikam siddhyati | kuta ? pacarikdnm trairikasaghtatvt | kasmt pacarydaya trairikasahat ? pacarike trairikadvayam sahatam, saptarike trairikatrayam, navarike trairikacatuayam iti di uddeakeu

eva upadekyma |

yad puna raya sacched syu tad katham kartavyam iti ha

ched parasparahat bhavanti guakrabhgahrm |

ched parasparasya hat anyonyahat | kem iti ata ha guakrabhgahrm | guyaguakrayo parasparpekay guakratvam , yasmt guya guakrea guyate, guakra api guyena, na kacit phalaviea | tena uktam guyaguakrau guakraabdena | guakrau ca bhgahra ca guakrabhgahr | ata tem guakrabhgahrm chek parasparahat ye guakracched bhgahrahat te bhgahr bhavanti, bhgahracched ca guakrahat guakr bhavanti iti etat anuktam api avagamyate eva, yasmt taddharmya ched parasparam nyante | bhgahrm savarga bhgahra | guakrm savarga guakra iti artht avagamyate |

uddeaka

candanapalni paca krtni may hi rpakai navabhi | candanam ekena tad labhyam [ kim ] rpakea eva || 1 ||

tatra yathkramea sthpan | uktam ca

dyantayo tu sadau vijeyau sthpansu rnm | asadari madhye trairikasdhanya buddhe ||

iti |

nysa 9 5 1

karaam rpakai navabhi pacacandanapalni iti nava pramari, paca phalari | ekena rpea kim iti ekam icchri | tena ekena icchrin phalari guita 5, pramarin navakena vibhajyate 5 9| tatra phaleu bhgam na prayacchati iti "catukaram palam" iti caturbhi guitam 20 9| labdham karadvayam karabhgau ca [ navnm] | karab 2 karabhga 2 9|

uddeaka

rdrakabhra daabhi sapacabhgai yad abhivikrta | palaatamlyam ghram srdhapalasya atra me vcyam || 2 ||

nysa

2000 10 100 11 52

savarite sthpan

2000 51 201 52

"ched parasparahat" iti guakrayo ched bhgahram gat | 5, 2 etbhym chedbhym bhgahra guita jta 20000 | [ guakrayo 201, 51 anayo ghta ] 10251 | prvavat labdham viopak 10, viopakabhg ca 251 1000 |

uddeaka

abhi satryaai mganbhy labhyate palam sadalam | ktavryea vigayam sapacabhgena kim may labhyam || 3 ||

nysa

[811 111 325]

savaritena

[ 25 3 6 325]

[prvavat karaena ] ktavryalabdham mganbhy mak 13, guj 4,

gujbhg 3 25 |

uddeaka

nga viatihasta praviati ardhgulam muhrttena | pratyeti ca pacam katibhi ahobhi bilam prptam || 4 ||

nysa sarpa 480 agultmaka, praviati ardhgulam 1 2, pratiyeti [ca agulapacabhga 1 5]|

atra pacabhgaviuddham ardhgulam sarpasya mauhrttik gati iti pacabhgam ardht viodhya sthpan

9 10, muhrta 1, sarpapramgulni 480 |

labdham divas 53 1 3

mirariu api etat eva anuptabjam | tat yath

uddeaka

aau dnt traya damy iti gva prakrtit | ekgrasya sahasrasya kati dnt kati itare || 5 ||

nysa aau dant 8, traya damy 3, dantadamynm ekottaram sahasram 1001 |

atra ayam trairikanysa

dntadamy 11, dnt 8, sarvasamudya 1001 |

atra iyam vca yukti ekdaabhi dntadamyai aau dnt labhyante, tat ekgrea sahasrea kiyanta dnt iti labdh dnt 728 tath eva damy 273 |

evam prakepakaraeu api uddeaka

samavyak tu vaija pacaikaikottardimladhan | lbha sahasrasakhya vada kasmai tatra kim deyam || 6 ||

nysa dhanni 1, 2, 3, 4, 5 | lbha sahasram 1000 |

karaam prakepakadhanena anena 15, ayam lbha 1000 | yathkramea ekena dvbhym iti di labdh lbh [ prathamasya ]

66 2 3, dvityasya 133 1 3, ttyasya 200, caturthasya 266 2 3, pacamasya 333 1 3|

bhinne api uddeaka

ardhena ttyena prakepea aamena ye vaija | saptati ekena n lbha tem kiyn kasya || 7 ||

nysa 1 1 1 | lbha 69 | 238

atra bhinnagaitanyyena "chedagua sacchedam" iti savarite jt 12 8 9

24 24 24 | chedai prayojanam na asti iti a keval 12, 8, 3 | etem prvavat prakepanyyena ekatra [ yoga ] 23 | anena prakepea asya lbhasya 69 bhga svai pthak pthak guitasya trairikavibhgena labdh bhg 36, 24, 9 |

[ pacarikam ]

pacarike uddeaka

atavddhi mse syt paca kiyn msaaprayukty | vddhim vada viaty yadi bhaagaitam tvay buddham || 8 ||

nysa 1001 20 16 5

karaam prathamatrairikam 100, 5, 20 | labdham rpaka 1 | dvityatrairikam yadi msena rpaka, abhi kiyanta iti labdham rpak a |

etat eva gaitam yugapat kriyamam pacarikam bhavati | tatra api atasya mse iti [ atam rpam ca ] pramaridvayam, paca iti phalari viaty abhi msai kim iti viati a ca icchri | tatra prvavat eva icchri phalarin guita pramaribhym vibhajyate, phalam prvavat eva | trairikam eva etat dvidh vyavasthitam | ched api prvavat guakrabhgahrm parasparam gacchanti |

[ uddeaka ]

[ atasya msadvaya]prayuktasya vddhi paynnca | pacaviate

pacamsaprayukty k vddhi iti || 9 ||

nysa 100 25 labdham 3 251 58

uddeaka

[atasya ardhacatuka]msaprayuktasya vddhi ardhapacak rpak | tad pacata daamsaprayuktasya k vddhi iti || 10 ||

nysa 100 50 3 10 1 2 4 1 2

labdham rpak a 6, saptabhg traya ca 3 7|

uddeaka viaty srdhy satryaa rpaka bhavet vddhi | mse sapacabhge pdonnm tu saptnm || msai abhi vcyam daabhgayutai tu k bhavet vddhi |

jtv chedavikalpam samyak bhaatantrastrea || 11 ||

savarite sthpan 41 27 24 6 61 5 10 40 3

labdham rpakadvayam [ 2, viopak ] 4, viopakabhg ca 26 41 |

[ saptarikam ]

saptarike uddeaka

saptocchritasya karia triat paridhe navyatasya yad | nava kuuv labhyante nityam sauddhalipthuknm || pacocchritasya vcyam saptym asya dantina kim syt | aviatiparidhe vcy pthuk tad labhy || 12 ||

sthpan 7 5 30 28 97 90

labdham pthukakuuv 4, setike 2, setikabhg 2 3

uddeaka

hastyuttamasya caturhastocchritasya ayatasya pacaparihasya ardhatty kuuv labhyante mnm yad tad tryucchritasya pacyatasya ardhapacamaparihasya kim labhyam || 13 ||

nysa 4 3 65 59 2 50 2

labdham kuuva 1, setik 1, mnakau 2, ardhamnakam 1 2| evam navarsydiu yojy |

[ vyastatrairikam ]

vyastatrairikam api etat eva | tatra guakrabhgahraviparyse viea | tat yath

[uddeaka ]

pacasauvarike pale dni oa palni suvarasya yad tad catussauvarike kiyanti iti || 14 ||

nysa 5 16 4

atra pacasauvarikena palena oaa palni iti pacabhi oaa guit suvar bhavanti | ete suvar caturbhi hr catussauvarikapalni bhavanti | evam labdhni palni 20 |

svasiddhnte ca yadi vysrdhamaale bhujphalam idam labhyate tad tatklotpannakaravikambhrdhamaale kim iti tatra mahati karaprame alpyasya [ bhujphalakal ] bhavanti, alpakare vahvya iti vysrdham guakra [ kara bhgahra ] |

uddeaka

aau piak d caturdaaprastikena mnena | aaprastikamne piak ke syu tad vcy || 15 ||

nysa 8 14 8

labdham piak 14 || 26-27 ||

[ kalsavaranam ]

kalsavaroddeapradaranrtham rypacrdham ha

chedaguam sacchedam parasparam tat savaratvam || 27 ||

saha chedena vartate iti sacchedam | kim tat ? rirpam | atra sacchedam rirpam vinyasya etat ucyate "chedaguam sacchedam parasparam" iti | cheda gua yasya rirpasya tadrirpam chedaguam | parasparam anyonyam, ekena ricchedena itara ri saccheda guyate, itarea api itara [ ri tadvat vinyasta ] | tat savaratvam, tat eva nirvartitam karma savaratvam | savarakayo yath iam sayoga vilea ca |

uddeaka

ardham aham dvdaabhgam caturthabhgasayuktam | ekatra kiyat dravyam nirdeyam tatkramea eva || 1 ||

nysa 1 1 1 1 2 6 12 4

karaam dvayo 11 2 6, etau parasparacchedena guitau sacchedau r 62 12 12 | ekatra 2

3| punar ttyarsin sthpan 21 3 12, prakiptena [3] [4]| evam caturtharin 31 4 4, labdham rpakam 1 |

uddeaka

ardham aham bhgam ttyakena sahitam kiyat dravyam | ardham aha dvdaaka via sapacabhga ca || 2 ||

nysa 1 1 1 263

dvityoddeake sthpan 11111 2 6 12 20 5

labdham prvakaraena ubhayatraikarikam rpam 1, 1 |

uddeaka

ardham abhgonam pacam ca api saptabhgonam | tryaam pdonam v gaayate [ gaak ] kiyat dravyam || 3 ||

nysa 1 1 1 1 11 2 6 5 734

labdham yathkramea 1 2 1 3 3512

[vipartakarma ]

pratilomakaraapradaranrtham ha

guakr bhgahar bhgahar te bhavanti guakr | ya kepa sa apacaya apacaya kepa ca viparte || 28 ||

guakr bhgahar, ye guakr san te pratilomakramai [bhgahr bhavanti] | bhgahar te bhavanti guakr, [ye] bhgahr te guakr bhavanti | ya kepa sa apacaya, prvam ya kepa st sa vilomakarmai apacaya bhavati | apacaya kepa ca, ya apacaya sa kepa vipartakarmai bhavati |

atra ye uddeak te pryaa pradarit | svatantre api ca chyntaako ghaiknayanam prati vysrdham bhgahra st iti guakra, lambaka guakra st iti bhgahra | tatra uttaragole [kitijy kipe] dityapanyate, dakiagole apanayet iti prakipyate | tata vipartatvt eva vysrdham guakra, svhortrrdham bhgahra | labdhajy vipartakarma eva khkriyate | tasmin khe uttaragole carapr prakpyante viodhitatvt,

dakiagole viodhyante kiptatvt iti di | evam sarvatra svatantre vipartakarma niyojyam |

anyatra api uddeaka

dviguam rpasametam pacavibhaktam trititam bhya | dvynam saptavibhaktam labdham rpam kiyat bhavet prvam || 1 ||

nysa 2 gu, 1 ke, 5 h, 3 gu, 2 , 7 h, saptabhi bhgalabdham rpakam 1 |

karaam etat labdham rpam 1, saptabhi guitam jtam 7, dvbhym yuktam 9, tribhi bhaktam 3, pacaguam 15, ekonam 14, dalitam labdham 7 |

uddeaka

triguam rpavihnam dalitam dvbhym samanvitam bhya | bhaktam tribhi tu tasmt dvikahnam kim bhavet rpam || 2 ||

nysa 3 gu, 1 , 2 h, 2 ke, 3 h, 2 , labdham rpam 1 |prvavat gatam 5 || 25 ||

[ anekavarasamkaraaviea ]

rynakramasakalitnayanam ha

rynam rynam gacchadhanam piitam pthaktvena | vyekena padena htam sarvadhanam tat bhavati evam || 29 ||

rin nam ryunam | [ rynam ] rynam iti anay vpsay anantyam gaitakarma pradarayati | gaccha padam paryavasnam iti paryy | gacchasya dhanam gacchadhanam, padadhanam | rynanyyena yvat padam tat gacchadhanam ucyate | piitam pthaktvena | piitam ekatra ktam | pthaktvena iti rynakramalabdhapadnm avinaasthpanm pradarayati | avinaasthpanprayojanam ca sarvadhanam ca sarvadhant avinaasthpitapadadhane apante pthak pthak padnm dhanni bhavanti | yadi kevalam sarvadhanaparijnamtram eva syt tad p(tha)ktvena iti anarthakam syt, yasmt apthakkarae api sarvadhanasya siddhatvt | vigatam ekam vyekam, tena vyekena, tena padena ca | vyekai padai iti bahuvacanena atra bhavitavyam | na ea doa | padajtim agktya "jtykhyym ekasmin bahuvacanam anyatarasyt" [adhyy, 1.2.58 ] iti ekavacanam ktam | tena ya artha vyekai padai iti sa eva artha vyekena padena iti avagamyate | htam bhaktam | sarvadhanam, sarvem padnm yathkramea dhanam ekatra tat sarvadhanam ucyate | tat bhavati evam, yat evam kte karmai tat sarvadhanam bhavati |

uddeaka

mattmattakareuvikkaracit yth gajnm vane ekpyacayena [ ye atra ] gait triat rasnm kti | saptnm api s eva ca ekasahit nggram gayatm ythnm ca pthak pthaktvagaitam nirvaryatm tattvata || 1 ||

nysa 30, 36, 49, 50 |

karaam etni dhanni avinani ekatra 165 | vyekam padam 3 | anena labdham

sarvadhanam 55 | etasmt prathamapadam apsya mattgram 25, dvityam apsya amattasakhy 19, ttyam apsya kareusakhy 6, caturtham apsya vikkasakhy 5 |

uddeaka

ng vjakharoravesaragavm ekaikahn kramt aviati ekahnagait rponam antyam punar | tem sarvadhanam pthak ca niyamt vcyam tvay nicitam ktsnam ca ryabhaapratagaitam dam guro antike || 2 ||

nysa 28, 27, 26, 25, 24, 23, 21 | labdham sarvadhanam 29 | pthak pthak 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8 || 29 ||

[ ekavarasamkaraam ]

samakaraoddeakapradaranrtham ha

gulikntarea vibhajet dvayo puruayo tu rpakavieam | labdham gulikmlyam yadi arthaktam bhavati tulyam || 30 ||

gulikabdena avijtamlyavastvabhidhyate | guliknm antaram gulikntaram tena gulikntarea, avijtamlyavastnm antarea iti artha | vibhajet dvayo puruayo tu rpakavieam | dvayo iti anena dvayo eva idam karma na trydnm iti etat pradarayati | rpakavieam iti anena ca nirjtasakhyam dhanam parighyate | rpakam dnrdikam | labdham gulikmlyam, yat atra labdham tat gulikmlyam | yadi arthaktam bhavati tulyam, yena

arthena ktam tat tulyam sadam bhavati |

uddeaka

av lakaayukt vaija nityam balnvit sapta | prathamasya may dam dravyaatam ca eva hastagatam || nava turag nird dravyti dhanam dvityasya | vcyam ghoakamlyam tulyrdhea eva tulyadhanau || 1 ||

nysa 7 100 9 80

karaam gulikntaram 2, rpakavieam 20, etat gulikntarea vibhaktam ghoakasya ekasya mlyadravyam daa 10 | anena ardhea prathamasya ghoaknm mlyam 70, dvityasya 90, [sva]svahastagatena anena [ca] gatau tulyadhanau 170 ubhayo api |

uddeaka

kukumapalni ca aau ekasya dhanasya rpak navati | dvdaa palni vidyt anyasya dhanasya rpak triat || tulyrdhea ca krtam kukumam dvbhym kiyat palrdhea | icchmi tatra boddhum mlyam vittam ca tulyam eva tayo || 2 ||

nysa 8 90 12 30

labdham prvavat kukumapalasya ekasya mlyam 15 | tulyadhanam 210 ubhayo |

ete eva gulik ajtapram yvat tvanta ucyante, rpak eva tatra api | yvat tvat sajay api uddeak abhidhyante | tat yath

[uddeaka ]

sapta yvat tvat sapta ca rpak sam dvayo yvat tvato dvdanm [ca] rpakm, kiyanta yvat tvat pram || 3 ||

nysa 7 7 2 12

karaam prvavat guliknm yvat tvatm viea upari uddhe 5 | adha uddhe rpakaviea 5 | yvat tvat vieea rpakavieasya bhgalabdham yvat tvat pramam 1 | etena yvat tvat pramena yvat tvanta gulik jt kramea 7, 2; svn svn rpn prakipya sam | prathamasya 14, dvityasya tat eva 14 |

uddeaka

nava gulik sapta [ca] rpak sam traym [tu] guliknm | trayodanm ca rpakm tad kim gulikmlyam || 4 ||

nysa 9 7 3 13

labdham gulikmlyam 1 |

yad punar rpak odhy bhavanti tad

uddeaka

nava gulik rpak caturviati am dve gulike [ca] | adaa rpak sam [kathaya] kim gulikmlyam || 5 ||

nysa 9 24 2 18 atra gulik upari uddhyante, rpak adha odhy na uddhyanti | tata

sojjham bhradhaam aam aado nayamado nayamado sojjham | viparte sdhaae sojjham v kim va guhoam ||

atra gulik upari odhy gulikbhya uddhyante; adhaodhy rpak na, odhyatvt ca vipartam prakipyante | prakipte sati jt 42 | gulikvieai saptabhi bhgalabdham a 6 | [prathamasya yvat t]vat pramam 9, aguitam 54, agatarpak caturviati uddh eam triat 30 | [dvityasya] dve gulike abhi guite 12, adaayukte 30 | evam samadhan |

samakaraeu [evam] sarvatra yojyam || 30 ||

[ yogaklajanam ]

yogaklnayanrtham ha

bhakte vilomavivare gatiyogena anulomavivare dvau |

gatyantarea labdhau dviyogaklau attaiyau || 31 ||

bhakte, hte | vilomavivare, eka gacchati apara tatpratimukham pratygacchati tat vilomavivaram, anulomagate vilomagate ca antaram iti | atra anulomaabda luptanirdia pratyetavya | athav vilomavivaram evaprakram eva parighyate, yadi dvau api vilomagat sytm, tad anulomavivaram eva syt | tasmin vilomavivare bhakte | kena iti ha gatiyogena | gatyo yoga gatiyoga, tena gatiyogena | anulomavivare, anulomagatyo vivaram anulomavivaram | dvau iti dvayo pratilomnulomayogaklayo param aam karoti | gatyantarea, gatyo antaram [gatyantaram] gativiea, tena gatyantarea | labdhau dviyogaklau, dvayo yoga dviyoga, dviyogasya klau dviyogaklau | attaiyau atta ca eya ca attaiyau | atta atikrnta, eya bhvi | tat yath yad eka graha purastt sthita vakr, [anya] pact avasthita crea gacchati, tayo antarlalipt vilomavivaram | tatra ekasya anulomacria, aparasya pratilomam gacchata alpena klena yoga bhaviyati iti tayo bhuktiyogena bhga hriyate, yasmt tvn eva tayo hnika bhoga | tena trairikam kriyate yadi anena hnikena bhogena eka divasa labhyate, tad anena vilomavivarea kim iti | divas ghaik v labhyante | tvn kla atikrnte yoge atta, bhvini yoge eya | tatra samaliptvidhnam bhukty trairikam yadi ay ghaikbhi grahasphuagati labhyate, tad vilomotpannaghaikbhi k bhukti iti labdham anulomagatau grahe prakipyate vilomagate apanyate | evam tau samaliptau grahviaklasambhavau bhavata | atha vakragati pact avatihate, purastt anulomagati tad labdham phalam vakragatau prakipyate atikrntatvt, anulomagati viodhyate atikrntatvt eva | yad punar anulomagat etau bhavata tad bhuktivieea anulomavivarasya bhga, yasmt bhuktivieatulyam hnikam gatyantaram tayo | tata anena gatyantarea bhuktivieea janitena ati nya upalabhyante tad anulomavivarea kim iti ghaik labhyante |

tbhi ca grahasphuabhukty saha trairikam yadi ay sphuabhukti labhyate, bhi ghaikbhi kim iti | labdham ghragatau pact vyavasthite ubhayam ubhayatra svam svam prakipyate | ghragatau purasthite tat ubhayam ubhayasmt apanyate | evam dviyogaklau attaiyau bhavata | yad ca dvau api vakragat bhavata tad api evam eva karma | idam eva karma asmbhi karmanibandhe uktam

grahayo antaram bhjyam pratilomnulomayo | bhuktiyogena v anyatra bhogavileasakhyay || dindi labhyate kla yoginm yogakraka | bhukte anekarpatvt sthla kla sa gamyate || samaliptvata yukty kuryt tantrasya vedit | sopadet guro nityam abhyst v avagamyate || [mahbhskaryam, 6.49-51]

iti |

srycandramaso api

gantavyaytatithieahate ravndro bhukt kramea dinabhuktivieabhakte | labdhena yuktarahitau aitigmaram jeyau samau sakalalokavidhnahet || [mahbhskaryam, 4.64]

laukikagaite api uddeaka

srdham yojanam eka valabhta yti asau dinena eva | gacchati harukaccht pdayutam yojanam hi apara ||

antaram anayo dam tu adaa yojanni pathikena | vcyam yoga kiyat klena abht tayo gaaka || 1 ||

nysa valabhprasthitasya [gati] 3 2, harukaccht gacchata [gati] 5 4, tayo vilomavivaram 18 |

karaam anayo gatiyoga 11 4| anena vilomavivarasya bhgalabdham divas 6, divasabhg ca 6 11 |

anulomavivaroddeaka

valabhta yti nara gagm divasena yojanam srdham | apara tribhgahnam ivabhgapurt tad yti | aau triguni tayo antaram uktam ca yojanni budhai | ekena path ytau kiyat klena sayuktau || 2 ||

nysa valabhprasthitasya gati 3

2, ivabhgapuraprasthitasya gati 2 3, anulomavivaram 24 |

karaam etayo gativiea 5 6, anulomavivaram 24 | asya gativieea bhgalabdham divas 28, divasabhg ca 4 5 || 31 ||

[ kukra ]

idnm kukragaitam abhidhyate | tatra rystradvayam

adhikgrabhgahram chindyt ngrabhgahrea | eaparasparabhaktam matiguam agrntare kiptam || 32 || adhaupariguitam antyayuk ngracchedabhjite eam | adhikgracchedaguam dvicchedgram adhikgrayutam || 33 ||

adhikgrabhgahram chindyt | agram ea | adhikgram yasya sa ayam adhikgra | adhikgra ca asau bhgahra ca adhikgrabhgahra | tam adhikgrabhgahram, chindyt vibhajet iti artha | kena iti ha ngrabhgahrea | eaparasparabhaktam | labdhena na asti prayojanam, eea saha karma kriyate |

parasparea bhaktam parasparabhaktam, itaretarabhaktam iti artha | eea saha parasparabhaktam eaparasparabhaktam | matiguam, svabuddhiguam iti artha | katham punar svabuddhigua kriyate ? ayam ri kena guitam idam agrntaram prakipya viodhya v asya re uddham bhgam dsyati iti | agrntare kiptam | sameu kiptam viameu odhyam iti sampradyvicchedt vykhyyate |

evam parasparea labdhni padni avasthpya, mati ca adha, pacimalabdham ca maty adha | adhupariguitam, adhasthitena rin uparirsi guita | antyayuk, antyena rin pacimalabdhena sahita | evam bhya bhya karma yvat karmaparisamptim iti | ngracchedabhjite eam, ngrasya yat chedam tena bhjite eam, tena ngracchedena prvagaitakarma nipannare vibhaktaeam parighyate | adhikgracchedaguam, adhikgracchedena abhyastam | dvicchedgram, dvayo chedayo agram, agram sakhy | adhikgrayutam, adhikgrea yutam adhikgrayutam | etat uktam bhavati ngracchedabhjite eam adhikgracchedena abhyastam adhikgrasahitam tat dvayo api chedayo bhjyari bhavati iti |

evam sgrakukra vykhyta | niragrakukra api uttaratra vakyati |

uddeaka

pacabhi ekam rpam dve rpe ca eva saptabhgena | avaiyate tu ri vigayatm tatra k sakhy || 1 ||

nysa 1 2 57

karaam adhikgracchedam sapta 7, ngracchedena pacakena 5, bhjite eam upari dvau 2 adha paca 5 | alpa ri iti atra eva mati kalpyate | ayam [upari] ri kena guita rpam agrntaram prakipya pacabhi uddham bhgam dsyati iti labdh mati dve rpe | bhgalabdham ekam 1, eam 0 | asya sthpan 2 1| ttyapadasya asambhavt etat eva sajtam | ngracchedabhjite eam 2, adhikgracchedena saptakena guitam jtam 14, adhikgra[2]sahitam 16 | etat eva dvicchedgram | ayam eva ri pacabhi bhgam hriyama ekgra, saptabhi dvyagra iti |

uddeaka

dvdaabhi pacgra saptgra sa ca punar may da | ekatriadbhakta ka asau ri bhavet eka || 2 ||

nysa 5 7 12 31

karaam "adhikgrabhgahram chinyt ngrabhgahrea" iti eam upari sapta, adha dvdaa | etayo parasparabhakte labdham ekam, punar ekam eva, eam upari dvau adha paca | atra mati | samni padni iti ayam ri kena guita rpadvayam agrntaram prakipya pacabhi uddham bhgam dsyati iti labdham rpam catukam mati | tm prvalabdhasya adha vyavasthpayet | bhgalabdham ca rpadvayam iti evam labdham adha vyavasthpya | "adhaupariguitam antyayug" iti anena nyyena labdham 10 | etat eva

"ngracchedabhjite eam adhikgracchedaguam" jtam 310, "adhikgrayutam dvicchedgram" tat ca idam 317 |

uddeaka

abhi pacgra caturagra krtita navabhi eva | saptabhi ekgra asau vigayatm ka bhavet ri || 3 ||

nysa 5 4 1 897

karaam 54 8 9. etayo kukrea [labdham] rpam 1, ri ca trayodaa | atra chedayo abhysa bhgahra iti sthpan 13 1 72 7 | etayo prvavat labdha ri 85 | ayam ri abhi bhgam hriyama pacgra, navabhi caturagra, saptabhi ekgra iti |

uddeaka

dvydyai aparyantai ekgra ya avaiyate ri | saptabhi eva sa uddha vada ghram ka bhavet gaaka || 4 ||

nysa 1 1 1 1 1 0

2 3 4 5 67

atra icchay adhikgra ri parikalpanya | labdham prvavat ripramam 301 | evam sgrakukra vykhyta |

[ niragrakukra ] idnm tu eva stre niragrakuakrtham vykhysyma | adhikgrabhgahram chindyt apavartayet iti artha | kena iti ha ngrabhgahrea | agram sakhy, nam ca tadagram ca ngram, ngram ca tat bhgahra ca sa ngrabhgahra, tena ngrabhgahrea, apavartayet iti artha | yath ekaviati saptabhi apavartyate | yena bhgahra apavartita tena eva bhjya api apavartanya | katham idam avagamyate yena eva bhgahra apavartita tena eva bhjya api apavartanya iti ? sampradyvicchedt | athav nyya ea, apavartitasya bhgahrasya apavartitena eva bhjyena bhavitavyam iti, yath saptabhi ekaviati bhg apavartit tribhg | athav bhgahrasya apavartanam bruvat cryea bhjyasya api apavartanam abhihitam eva | kuta ? bhgahrabhjyayo sahacritvt | yath sthalni parimjyantm iti ukte saraki api parimjyante | adhikgrabhgahram iti din granthena etat pratipdayati apavartitayo bhgahrabhjyayo kukra iti | eaparasparabhaktam, bhgahrabhjyayo parasparabhaktam iti | matiguam iti etat prvea samnam | agrntare kiptam, agram sakhy, agrasya antaram agrntaram sakhyntaram iti artha | tat ca icchparikalpitam idam sakhyntaram prakipya apanya v asya re uddham bhgam dsyati iti | adhaupariguitam antyayuk iti etat sarvam prvea samnam | ngracchedabhjite eam, apavartitabhgahraeam iti artha | kukra bhavati iti vkyaea | upari [rsi] bhgahrea bhakta [krya] adhori bhjyarin bhjya | gaite api uktam

upari ca bhgahrea bhakte hi ri bhavet v |

iti evam din granthena | ee kukrabhgalabdhe bhavata iti | adhikgracchedaguam iti di na niragrakukreu [upayujyate ] |

tat yath uddeaka

aau kena abhyast arpayut ht trayodaabhi | dadyu uddham bhgam ka guakra kim ptam ca || 5 ||

nysa 8 6 13

bhjya aau, bhgahra trayodaa, agrntaram a |

karaam bhjyabhgahrar rpea apavartitau 8 13 "eaparasparabhaktam" iti jtam 1 1 1 1| parasparabhaktaeam 1 2| "matiguam agrntare kiptam" iti ayam eka ri kena guita arpi prakipya

dvbhym uddham bhgam dsyati iti mati dve 2, maty guitam jtam 2 2| etat arpayutam 8 2| labdham rpacatukam 4 | etat sarvam yathkramea 1 1 1 1 2 4|

"adhaupariguitam antyayuk" iti jtam 22 14 | "ngracchedabhjite eam" iti ngra[=apavartita]bhgahrabhjyabhaktaeam sthpitam 9 6| ayam kukra bhgalabdham ca |

uddeaka

ekdaa kena hat trikarahit te ht triviaty | dadyu uddham atha aam labdham guakam ca me brhi || 6 ||

nysa 11 23

[trika]rahitt labdham prvakramea eva kukra bhgalabdham ca 17 8|

[grahakukra, maalaeavidhi]

atha idnm grahagaite kukra yojyate ravibhga kena guit maalaeam apanya bhdivasnm uddham bhgam dadyu iti ravibhaga bhdivas ca nyasyante 4320000 1577917500 | etau ngracchedrtham parasparea bhjyau | eam ngraccheda pacasaptatiatni 7500 | anena apavartitau 576 210389| etau ngracchedabhjitau eau | etayo bhagavata bhskarasya kukra sdhya |

uddeaka

madhyam rave mgapatau dhanu aakrdhe dam may dinakarodayaklajtam | gayatm dinagaa bhaastrasiddha

yt ca tasya bhaga kaliklasiddh || 7 ||

nysa [madhyamaravi] 4 | 28 | 20 |

"gaakr bhgahar" [gaita, 28] iti maalaenayanam | tat yath savitram liptktya jtam 8900 | etat anena 210389 guitam khakhaaghanena [21600] bhaktam, labdham maalaeam 86688 | idam eva maalaeam agrntaram parikalpya kukra kriyate |

[nysa] 576 agrntaram 86688 210389

labdham kukranyyena 8201068565 22452768

ngrabhgahrabhjyabhaktaeau [105345 288 ]

[288] etat kaliytam, ahargaa ca 105345 |

athav ekarppacayena kukram ktv ahargaa maalni ca nyante | tat yath ekpacayena kukrabhgalabdhau 94602 259

anena maalaeea ca trairikam yadi ekarppacayena ayam kukra maalaepacayena kiyn iti nysa 1, 94602, 86688 | atra labdham nirapavartitadivasai vibhaktaeam ahargaa prvalikhita eva | maalnayane ekarppacayena idam bhgalabdham, maalaepacayena kiyat iti nysa 1, 259, 86688 | atra labdham nirapavartitamaalai vibhaktam eam maalni prvalikhitni eva |

[ maalagantavyavidhi]

athav nirapavartitabhgahrabhjyar [maalagantavyam] [kepa ca] parikalpya kukra kriyate | tat yath

gantavyam ravi aam asya bhavanasya hu kalnm atam sacintya u vada amakasya gaitam jtam tvay cet yadi | yvanti adya kale gatni matiman vari sarvi me tu ahnm ya ca gaa sa ca eva viadam vcyam kale ya gatam || 8 ||

nysa gantavyam ravi 7 1 40

anena maalagantavyena "guakr bhgahar" iti maalagantavyam 123701 | anena upacaygrea prvavat ahargaa kaliytam ca 105345

288 |

ekarpopacayena kukra bhgalabdham ca 115787 317 | prvavat anena api yadi ekarpopacayena ayam kukra bhgalabdham v maalagantavyopacayena [123701] ka kukra bhgalabdham ca iti labdham nirapavartitabhgahrabhjyabhaktaeam ahargaa bhgalabdham ca |

atra maalagantavyaprakept ekam adhikam bhavati | ata maalam ekam apanyate | evam maalakukra vykhyta |

[ rikukra ]

idnm tu rikukra ucyate | tat yath

uddeaka

vty ht sabhaga divasasya bharttu ye raya divasarivaena labdh | eam trisapta navapaca ca bhgalipt vcyam divkaragatam dinariskam || 9 ||

nysa 0 0 21 59

karaam "guakr bhgahar" iti rieam labdham 154168 | apavartitaravibhaga dvdaagu rsaya iti sthpan 6912 210389 | rieam 154168 |

labdham kukrakramea ahargaa bhgalabdham ca 176564 5800

bhgalabdham dvdaabhi vibhajya labdham bhuktabhaga | eam raya | te ca 483, [4] | aharga [176564 | athav] yvat abhirucitam pcchakya |

ekarppacayena api kukram ktv labdham

113078 3715

etbhym api trairikena ahargaa bhgalabdham ca 176564 5800

eam samnam |

[ prakrntarea sdhanavidhi]

anye punar dvdanm bhdivasnm ca ekpanayena kukram ktv trairikam kurvanti | yasmt maalaeasya dvdaa guakra | tatra gat raya maalaeam ca labhyante | tat yath

nysa 12 210389

atra labdham kukra bhgalabdham ca 122727 7

eam uktatvt na uktam |

[ bhgakukra ]

bhgaea uddeaka

bhagaabhavanabhg vtant samast dinakaraparibhukt liptik paca d | vada yadi dinarim vetsi cet makyam gatam api dinabhartu maaldyam kaena || 10 ||

nysa 0 0 0

[labdham] bhgaeam 17532

prvavat labdham ahargaa bhgalabdham ca 62715 61812

yad punar ekpanayena kukram ktv trairikam kriyate tad api sa eva ahargaa, tat eva bhgalabdham | tat yath ekpanayena api kukrabhgalabdhe sytm | te ca 59873 51011

anena trairikena prvavat labdha eva ahargaa bhgalabdham ca | bhgalabdhe aiatatrayabhakte gatamaalni ribhg ca jt 171, 8, [12] |

anye punar triata nirapavartitabhdinnm ca kukram ktv trairikena gatabhgn rieam ca nayanti | tat yath

[nysa] 30 210389 [atra] kukra bhgalabdham ca 7013 1 anena trairikam ktv rieam gatabhg ca

84740 12 anena rieea aharganayanasya abhihitvt na uktam |

[ liptkukra ]

evam lipteam dv kukra kriyate | tat yath

uddeaka

maalarkalavaliptik ht mrutena [vikal pradyate] | kathyatm dinagaa vivasvata bhuktamaalaghaliptik || 11||

nysa 0 0 0 0 1

prvavat labdham liptikeam 3506

karaam khakhaaghanena apavartitaravibhagan saguayya sthpan 12441600 210389

atra bhgahrea bhjyam vibhajya labdham pthagvinaam sthpayet | easya

bhdivasnm ca kukram ktv labdhasya uparirim kukram avinaasthpitena pthak saguayya bhgalabdham prakipet | bhgalabdham bhavati | anena kramea labdham ahargaa bhgalabdham ca | sthpan 125342 7412246

bhgalabdhe khakhaaghanabhakte gatamaalni ribhgalipt ca 343 1 27 26

athav ekpanayena kukram ktv trairikam kriyate | tat yath ekpanayena kukra bhgalabdham ca 81647 4828291

eam uktatvt na uktam |

athav ay bhdivasnm ca ekpanayena kukram ktv bhgaeam gatalipt ca labhyante anuptena | tat yath ekpanayena ay bhdivasnm ca kukra bhgalabdham ca 108701 31

evam lipttatpareayo api yojyam |

atha kacit sryam uddiya kiyat klena punar evavidha srya bhaviyati iti pcchati, sa evam vaktavya nirapavartitabhdinatulyai iti, yasmt nirapavartitabhdinai kipta srya tdk eva bhavati |

[vrakukra ]

atha kacit sryadine sryam uddiya punar kiyat klena sryadine somadine anyasya v grahavradivase srya evam bhaviyati iti pcchati, tat yath nirapavartitabhdineu saptahtvaieu kukra kriyate | grahavra ya nirdia tasmt ya[t u]ttara grahavra tata prabhti ekottaray vddhy apacayam parikalpya evam labdham kukra nirapavartitabhdinnm guakra tena guiteu nirapavartitabhdineu nirdiasryea ntam ahargaam prakipya jtadivasatulya kla deavya | tat yath

uddeaka

dhanvinya araktisam akti maurikm madhyam bhno daa ca vikalsayutam varayanti | rtre ptu tanujadivase kena klena tulya bhv srya kathaya viadam jvaukrajavre || 12 ||

budhadivase ayam sryamadhyama 8 25 36 10

anena sryea prvakaraena labdham ahargaa 1000 | asmin ahargae budhavra | atha kukrnayanam | nirapavartitabhdivaseu saptabhakteu ea 4 | jvadinrtham kukra ekpanayena 2, anena nirapavartitabhdivas guit jt 420778, asmin prvalabdh[hargaayute jta] kla 421778 | ukradinrtham kukre dvau apanyate | labdham prvavat kla 842556 | budhadinrtham kukra 7 | kla ca 1473723 |

evam sarveu eva divasavreu yukty kla kukra ca yojya |

[ grahakukre viea ]

ya upacaygra kukra sa ca ribhgalipteeu api yojya | tat yath

uddeaka

ye bhukt pavanaht saribhg dyante divasakarea bhojyalipt | tanmtr viayakti ivai samet vcya ahnm atha ca gaa dvkara ca || 13 ||

nysa 0 0 36

atra apavartitabhagan bhgktya upacaygrea saha prvavat kukralabdha ahargaa bhgalabdha ca

66027 65077 | atra bhgalabdham ekena adhikam bhavati | ekam apanya ee aiatatrayabhakte rave bhaga raya bhg ca prativaktavy |

ekarpopacayena api kukram ktv gantavygrea anena 126233 trairikam | anena api labdham ahargaa bhgalabdham ca prvalikhitam eva | evam anyem api grahm kukra yojya |

[ vrakukre viea ]

atha kacit evam pcchati srycandramasau sryadine somadine v iyatsakhyau | etau punar kiyat klena etvatsakhyau eva bhaviyata iti | atra kuakrakrama kacit ri sryasya nirapavartitabhdivasai bhgam hriyama nygra, candrasya api nygra eva sa | asmin uddeane dvayo api sambandha dvicchedgrasavarga hi nma sadkaraam re | atra ca sryasya nirapavartitadivas anena 3449 apavartit labdham 61 | candrasya api tena eva apavartitena jt 625 | tata sryasya niravartitadinnm apavartitacandradivas guakra | te ca atra likhit eva | guite jtam 131493125 | candrasya api srypavartitadivasai guite jtam 131493125 | anena rin prvavat grahakukra yojya | tat yath

uddeaka

srycandramasau tuldharanare dau may tattvata bhgai dvdaabhi dvayena ca yutau sryasya vrodaye | liptbhi aisnyasgarayutau jvasya vre punar

ukrasya atha anaicarasya divase tulyau kiyadbhi dinai || viliptbhi adhika arka vijeya bhdharendubhi | odhayet ca nintht vilipt dhtisammit || 14 ||

nysa

[s] [ca] 66 12 2 1 39 17 42

labdham bhym ahargaa 7500 |

karaam srycandramaso nirapavartitadivasnm grahabhaktaeam 1 7| nirdiavrt uttarata caturtha jva, pacama ukra, aha anaicara iti etai evam tu ime grahabhaktaet yathkramea labdh jvasya 4, ukrasya 5, anaicarasya 6 | ete eva srycandramaso nirapa[va]rtitadivasnm guakr | guakraguiteu nthargaam prakipya kramea

[ 525980000, 657473125, 788966250 divas ]

[ grahayoyena kukra ]

atha kacit dvau grahau ekatra ktv ahargaam pcchati tasya ayam upya

nirdiagrahabhaganm samsitnm bhdivasnm ca apavartanam ktv kukra karaya | tat yath

uddeaka

triatpacaak sayuktau aidivkarau dau | dinarim brhi gatam cakri ca yni bhktni || 15 ||

nysa 1 5 30

karaam candrdityabhaga 62073336 | [yugakudinapramam ca] 1577917500 | etau dvdaabhgena apavartitau jtau 5172778 131493125

maalaeam 12966683 | atra labdham prvavat ahargaa bhgalabdham ca 87942886 3459565

ekpanayena api trairikam ktv sa eva ahargaa bhgalabdham ca labhyate | tat yath

ekarppacayena api kukra bhgalabdham ca 57699692 2269835

[ atra api trairikena prvokta eva ahargaa bhgalabdham ca | ]

evam anyem api samsapraneu kukra kalpanya, ribhgalipteeu api | evam eva tricatusamseu api vistarea vykhyeyam |

[ dvyagrakukra ]

atha kacit divasakaramaalaeaparisamptikle janitam divicaram uddiya divasakaram divicarabhagan pcchati, tasya ayam upya nirdiadivicaram ravibhagan ca apavartya kukra yojya | tat yath

uddeaka

bhnumaalasamptiklaja medinhdayaja abhilakita | dvitripacaviay ghdaya brhi maalagatam kujrkayo || 16 ||

nysa 2 15 5

karaam kujrkabhaga 2296824 4320000

etau caturviatibhi apavartitau 95701

180000

maalaeam idam 37542 | labdham ravikujayo ytabhaga 68142, 36229 |

ekpanayena api kukram ktv trairikena te eva bhaga | tat yath ekpanayena kukra bhgalabdham ca 174301 92671

evam eva anyem api grahm |

athav graham uddiya graham eva anyam [pcchati tatra] api bhgahrabhjyaparikalpanay kukra kalpanya |

atha maalaparisamptiklt anyaklasambhtagrahabhagadn uddiyate tath [graha]bhagat tatra ravibhagaaribhgaliptn ca pcchati, tasya api kukrnayanasya ayam upya ravibhagan khakhaaghanena saguayya nirdiabhagaai saha apavartya kukravidhi iti | tat yath

uddeaka

svoccakrdham adhirhamahendrasr tejovitnavimalktadimukhena | sryea ytam iha pcchati ca makye vcyam kim u vada tasya vilabuddhe || 17 ||

nysa 0

3 4 30

karaam [gurubhaga] khakhaaghanaguitasryabhagaai saha apavartite dvinavatyuttaraatabhgena jtau 1897 486000000 eam apacaya 127575000 | labdham sryayta[lipt guru]bhaga ca 78975000, [308] | lipt khakhaaghanabhakt maalni raya bhg lipt ca sryasya 3656 3 0 0

ekpanayana api kukram ktv trairikena etat eva labhyate | tat yath ekpanayena api kukra bhgalabdham ca 135014233 527

evam rydieeu api yojyam |

[velkukra ]

atha velkukra | kacit graham udayaklt anyaklajanitam pradarya divasagaam pcchati, tasya ayam nayanopya iaklacchedaguitn nirapavartitabhdivasn ktv prvavat kukram nipdya iaklacchedabhakta

ahargaa | tat yath

uddeaka

rtryardhaklajanita divasasya bhartu ia mgrdhasahita aacatukalgra | lipttribhgaakaladvitayena yukta ghram dindi bhagan ca vada makyam || 18 ||

nysa 9 15 32 40

karaam ahargaa caturbhgena anena iti catvri nirapavartitadinnm guakra iti caturbhgena ravibhagan apavartya sthpan 144 210389 | maalaeam 166876 | labdham prvavat kukra [7003] | asya caturtht ahargaa [1750] |

evam stamayika uddeaka

astdre tugagavyavahitavapua tigmarame gatnm cakrdyakvalnm kramagaitacaya vismta sarva eva | da liptgraea guaviyaduup spaa eva akari ghram vcya gaa ahnm kaliyugagaita maaldi ca bhsvn || 19 ||

nysa 288 [x 21600] eam 103 210389

anena apacayena prvavat ahargaasthpan 99275

bhgalabdham rave ytamaalaribhgalipt 271 9 16 13

ekpanayena kukra bhgalabdham ca 163294 4828291 | anena api trairikena prvnta ahargaa bhgalabdham ca maaldi [prvoktam eva] |

mdhyhnika uddeaka

[yat eam maalnm kha] navanagacaturbhtatutulyam madhyam ytasya bhno pautaranikaradyotitmukhasya | dam vcya gaa ahnm gatabhagaa[caya ya api klena] siddha kukropadea vidhivat adhigata yena tena makya || 20 ||

nysa [ 144 210389] maalaeam 154790 |

anena maalaeea prvakaraena labdham [kukra] bhgalabdham ca 3997 2, kukrasya caturtha aa ahargaa 999 |

ekpanayena kukra bhgalabdham ca 168019 115 | anena trairikena prvavat aharganayanam |

tath ca ymamuhrtanvinikkleu api yathyogam yukty kukra vikalpanya | tat yath

uddeaka

nbhi kiyatbhi api upacitt ahnm gat gata tigmo bhagadika atra vilayam nta adhun vtyay | da saptati ekarpasahit ea kalnm may vaktavya dyugaa gata ca savitu spa ca y nik || 21 ||

liptea 71 |

karaam apavartitaravibhagan ay saha apavartayet | ay dvdaabhgena paca | apavartitaravibhaganm dvdaabhgena aacatvriat | pacabhi bhdinni [eam ca] saguayya sthpan

48 [x 21600] eam 71 [x 5]

1051945

[eu pacabhi apavartanam ktv sthpan 207360 e 71] 210389

prvavat kukram ktv labdha ahargaa 720, nya 3 |

raviytabhagadaya ca 1 11 19 41

ekpanayanena api kukra bhgalabdham ca 59873 59011

prvavat trairikena ahargaa bhgalabdham ca |

[anapavartitaeea kukra ]

atha punar a[na]pavartitam eva eam uddiya ahargaam ytam ca pcchati, tasya api ayam nayanopya | bhgahrabhjygrm ekena apavartanacchedena apavartanam ktv prvavat kukra kriyate | atha punar etni bhgahrabhjygri chedena ekena apavartanam na prayacchanti yath tath asau uddeaka, tda ca eka ri eva na asti ata na nyate |

uddeaka

arayamavasava atbhinighn dinakaramaalaearisakhy | aviktabhagaakamdinotth kathaya tay dinarimaalni || 22 ||

nysa 4320000 eam 82500 1577917500

ete raya ca khkaaramunibhi apavartya kukrea ahargaa raviytamaalni ca 199066 545 |

[dvyagrakukraviea ]

atha kacit [dvi]cchedgranyyena ekam ahargaam grahayo bhinngrabhagaaebhym pcchati, tasya api "adhikgrabhgahram chindya" dityanena dvicchedgrnayanam |

uddeaka

arkgrakavsarai apahta kacit dinnm gaa labdhau [tatra na vedmi] na eva ca tayo eau may lakitau | yau tau maalatitau atha punar bhaktau dinai svai pthak tatra ptam marut apanta[m adhun ca agre tayo ti]hata || arkasya avinagbdhingaikhina ea kujasya ucyate

bhtvyaganabha aatakiraakoarakmbhta | etbhym pthak [arkabhmisutayo ahnm] gaau tadgatau dvyagram ca api tayo vigaya gaak vyvarayadhvam kramt || 23 ||

nysa arkasya 38472 bhaumasya 77180625

etbhym maalaebhym pthak pthak prvea kramea kukram ktv ahargaau labdhau, arkasya 8833, bhaumasya 640000 | etbhym agrbhym "adhikgrabhgahram chindyt ngrabhgahrea" iti anena kukra kriyate |

tath ca nysa [arkasya] 8833 [bhaumasya] 640000 210389 131493125 agrntaram 631167

etayo chedgrntarm anena 210389 apavartanam ktv sthpan 13 625

atra ngraccheda eka tena sarva eva ri uddhyate iti ata riviparyayt vykhyyate | tath ca nysa 1 | atra rpam vidyate | ayam eka ri kena guita agrntaram tri apanya [arayamartubhi bhge hte] uddham bhgam prayacchati iti labdha ri tri rpi | asya viparyastarikramea eva arayamartubhi bhge hte ea kukra trika tena adhikgracchedena guita jta 1875 | anena adhikgraccheda ayam 131493125 guita adhikgrayuta dvicchedgram sajtam

ardriguanavbdhidviviyadbhtaararasbdhinetri, akai api nysa 246550249375 | ayam ri dvicchedgra | evam anyena chedgrea saha kukre kriyame dvicchedgrasavarga hratm pratipadyate | dvicchedgraribhym saha kukrea tricchedgrnayanam | evam caturagri api svadhiy abhyhyni iti |

[ kakyvidhau dvyagrakukra ]

atha kakyhargaeu uddeaka

kakyprakramasakhyay gaitayo eau ravndva rave dvyaeu adbdhiktbdhikheubhuvanacchidrendava krtit | nandgvinikar ktihat samyak sahasrasya te dvyagram vcyam ahargaa kalibhuja yt ca tatparyay || 24 ||

nysa 19350444582rave 49797813966 1269000000 candrasya 3724920000

agrntaram 18081444582 | ete bhgahrgraryo apavartanam prayacchanti | vedanavartunyayamai [ 20694 ] apavartya sthpan | 20694 etai apavartit ravikaky 2406389 | candrasya api 180000 | agrntaram apavartitam 873753 |

etai apavartitabhgahrgrntararibhi kukranyyena labdha ri guayamdripukarartuargdrnduyam, akai api 2176563723 | "ngracchedabhjite eam" iti | ayam ri ngracchedena anena 180000 bhakta eam [3727] | [anena] eea adhikgraccheda [ayam 2406389] guita jta

saptodadhiyamganandaaranandavasava, akai api 8958986247 | ayam ri apavartanena anena [20694 guita j]ta vasvinddadhibhtarandhrgnndurasayamdrinandgniaradhtaya, akai api 185397261395418 | ayam eva adhikgrea yuta [viyadabhrakhakh]bdhivasurudrarasgenddadhiaradhtaya, akai api 185416611840000 | ayam ri dvicchedgra | asya bhdinai saha apavartita[khakakyay bhge kte ] ahargaa labhyate | katham punar khakakyy bhdinasya ca apavartanam ? ucyate kakybhi grahnayane khakakyy ahargaa guakra, svakakybhdinasavarga bhgahra iti khakakyy bhdinnm ca apavartanena viyadambaratithinandai labdham khakakyta ktodadhinagaararmgnirasaguendava, akai api 136335744 | bhdinebhya api arbdhiyamdrndava, akai api 17245 | anena bhdinalabdhena yath svagrahakaky guit, ahargapavartitakhakakybhysasya bhgahr bhavanti | prvalikhitadvicchedgrari apavartitakhakakyhargaasavarga iti ata svabhgahrbhym vibhajya labdham srycandramaso ytabhaga | rave 3723, candrasya 49777 | yau atra eau tayo maalaeau yathkramea nirdiau bhavata | asmin eva dvicchedgre apavartitakhakakyay vibhakte labdham ahargaa rasaviv atavargaguit, akai api 1360000 |

uddeaka

kakykhytavidhikramea gaitau eau kalnm kramt dvyageu abdhiilmukhatrikanabhobhtendriyya rave | candrasya yutatit ktaras vasvagnaya skmak vcy tadbhagadaya dinagaa dvyagram ca tbhym tayo || 25 ||

nysa rave 16550354562 49797813966 candrasya api 2438640000 3724920000

atra kukrasya yugapat sampdayitum aakyatvt pthak pthak kukrea srycandramaso maalaeau apavartanyau svacchedbhym "adhikgrabhgahram chindyt ngrabhgahrea" iti anena kramea aharganayanam | tat yath rave eabhgahrau apavartitau abhi 2758392427 8299635661 etbhym apavartitaeabhgahrbhym kukra cintyate | tatra bhgaeam ay saguayya anena eva apavartitabhgahrea bhgam htv rave lipt labhyante, liptea ca atiricyate | sa likhita eva | tatra idam cintyate sai kena guit lipteam apanya apavartitabhgahrasya uddham bhgam dsyati iti | evam bhgaea upalabhyate | sa ca 7377318041 | athav ai kena guit ekam apanya abhi apavartitabhgahrea ht uddham bhgam dsyati iti ekpanayanakukram api nya tena bhgaenayanam liptnayanam ca | ekarppanayanena kukra bhgalabdham ca 8161308400 [59]

anena kukrea prvalikhita bhgaea labhyate | tata punar api tena bhgaeea triat ca kukra kriyate | triat kena guit bhgaeam apa[nya] abhi apavartitabhgahrasya uddham bhgam dsyati iti riea upalabhyate | sa ca 5502346520 | evam punar api anena kukra kriyate | dvdaa kena guit

rieam apanya tasya eva abhi apavartitabhgahrasya uddham bhgam dsyati iti maalaea upalabhyate | sa ca 3225074097 | ayam apavartitabhgahrabhjybhym utpanna iti abhi guita prgupanyastoddeakamaalaea bhavati iti sa prvalikhita eva | ekpanayanena [kukra] bhgalabdham ca 7607999356 | bhgalabdhai ptahk pthak ribhgaliptnayanam | [ 11]

evam candrasya api eabhgahrar kramea yutaguitottaraatena apavartya sthpan 2258 3449

bhym kramea kukra prvavat | ay ca bhgaea labhyate, sa ca 2222 | ekpanayanena api kukra bhgalabdham ca 1782 31 | punar api bhgaepanayanena triat ca kukram ktv riea labhyate | sa ca 304 | ekpanayanena api kukra bhgalabdham ca 115 1| tata punar api riepanayanena dvdanm ca kukram ktv maalaea labhyate, sa ca 1175 | ekpanayanena api kukra bhgalabdham ca 2012 7|

atra ca nta maalaea eva aottaraatena yutaguitena abhyasta prgupanyastoddeakamaalaea bhavati "candrasya yutatit ktaras" iti di

prvalikhit eva |

evam maalaeau srycandramaso avagamya "adhikgrabhgahram chindyt ngrabhgahrea" iti anena prvakramea gatamaalni ahargaa ca prvalikhita eva | athav ya asau prvamaalaearin anena kramea nta khakhaaghanena guita svakakybhgahrea apahta yathvihitalipteari iti ata idam vicintya[te khakha]aghana kena guita srycandramaso pthak pthak abhihitalipteam apanya svakakyoktabhgahrbhym apahtam pthak uddham bhgam prayacchati iti evam kukre kte srycandramaso pthak pthak gatamaalni tayo maalaear ca labhyete | tni maalni maalaear ca prvalikhita eva |

[ kakyvidhau tryagrakukra ]

evam tryagrakukra api vigayate | tat yath

uddeaka

tigmo gagangnidasragaganam srybdhirmeava rmgbdhiviyatknudahan ea smta mala | indo ambaranyavedagaganam rmbdhidasradvikam randhrdryambarasaptabhtayamal ea guro ucyate || vyombhrbdhiarrthasaptagiraya vasvakaaakak bhtendvakarasgnidanicaya kakybhidhnt ayam | tryagrhargaamaalni vidhiva[t vcyni] tatsakhyay kukravicitrat parigat yadi amakoktakramt || 26 ||

nysa rave 330463534120230 472332265467510 candrasya 25707922430400 35330866200000 guro 3691566987755400 5602254071175000

atra etayo [ravicandr]grayo antaram vyomgnivasunavaarudrarasaarabhtdri-ktmbargnaya, akai api 304755611689830 |

[bhgahrgr]m snykaarayamavasudasrarasanavendubhi apavartanam, akai api 196282590 | anena apavartite rave navgnirasmbarbdhiyam, akai api 2406389; candrasya nymbarkaviyadaendava, akai api 180000; agrntaram apavartitam 1552637 |

etbhym apavartitabhgahrbhym apavartitgrntarea kukra labdha svargdrirmgarasdrirasavasulok, akai api 3867663767 | ayam ngracchedena apavartitena apahta san aviia svargdridahan 3767 | ayam apavartitdhikgrabhgahrea guita bhya ca apavartitena nykaarayamavasudasrarasanavendubhi [guita] adhikgrea yuta jta dvicchedgrari snymbarodadhiviyadagniyamkaaraardrinyendurasmbargkdrisvarendava, akai api 1779606107550230400 | asya dvicchedgrasya ttyacchedgrea saha kukre kriyame nivttakarmacchedayo abhysa cheda bhavati yamarasendumuniarvirasdrijaladhiara-

munirpadahandrinymbaranavamunivasvagaya, akai api nysa 16687908073175476257162000000 | atra upanyastattyacchedena adhikgracchedasya bhga tatra nyam avaiyate | tat eva nyam kukra iti prvanipannam dvicchedgram tryagram tat prvalikhitam evam | tasya khakakyotpannayojannm eva akarina anena kodadhivasurpaikhiaraktam anulokkaravibhga 1293144531840 | labdham ahargaa aravasurpgdriviv 1376185 |

evam ayam kukravidhi vicintyamna mahodadhijalataraavadaprameya iti viramyate |

[ ekpacayena kukralabdh ]

ete grahakukr lokai api upanibadhyante | tat yath bhskardiarrya bhskaryutatejase | jagadutpattisahrahetave ambhave nama || 1 ||

kukra ca lbha ca dvandvata bhagat ita | nirdiyate kramt atra tadvidm prtaye may || 2 ||

[ sryasya ]

tigmo [nayana]nabhorasbdhinand [94602 ] tat labdham bhagaabhavam naveudasr [259] | rnm vasunagakham gu iv ca [113078] lbha syt araaina adrirmasakhy [3715] || 3 ||

rmdringanavabhta[59873]samakasya labdha [atra rudra]viyadakaar [59011] pradi | lapta adrivedarasarpamatagagaja [81647] adha rpkadasrabhujagadvikangaved [4828291] || 4 ||

ekdrirandhrakharas tu [60971] vili[ptiknm sajtam eva] guakram ata atra labdham | turandhraktabagugniakacandrvi[216335491]sakhyam anu tasya ca tatparm || 5 ||

dasranga[munivedapayodhirpa 144782 m] atra guakram uanti | rpanandajaladhndunaggadvidvingaviyadagni[30822671491]m adha ca || 6 ||

aviati jaladhirandhra[9426]samnasakhya jeya [pratatparabhava] guakrari | turandhramanunandaakadasravyombdhinyaravaya [120402191491] khalu tatra labdham || 7 ||

eka eva smta cheda cakrdnm vivasvata | pratatparntam[nnm] khmbareumahbhta [7500] || 8 ||

[ candrasya ]

tarami[bhagaai] prakuite saptarmavasuasvardraya [776837] | labdharinicaya vyavasthita pukargniktangabhava [28433] || 9 ||

rita api rasadasratpas vyomavedagaganvina [2040726] gua | tatra labdhanicaya vikathyate rudravahnirasanandapannag [896311] || 10 ||

candrasryagaganbdhipvak [340121 ] bhgaeaguakrasajita | bhtabaaracandrakujar sgarmbunivah ca [4481555] labdhaka || 11 ||

ngabaivadasra[21158]sammita liptiksu vigaayya krtyate | nandarudragiraya avibhdhar [aaya atra 16727119] gaitena labhyate || 12 ||

vedavivarasarpa [16134] sammitam taramivikalsamudbhava | barpaguaakrapvak bhtaakamunaya [765314315] para smta || 13 ||

tatpareu dhtibhtaakak [6518] nirdianti guakrasakhyay | kanandaairmakujaravyomabaaradhrtava [18550831927] apara || 14 ||

tatpareu parata ca krtit rmanandayamadasrak [2293] kramt | rudrabagiridasrasgar bhtaakatithinandavikram [391565427511] || 15 ||

at rabhya to paca [5] paca [5] gua para | cheda kalpya kramt atra dantaaila[732]samanvita || 16 ||

[ candroccasya ]

nandaringgaras rasaprleyaramyadri[718667879]samnasakhya | indcca[kasya guaka atra] bhacakrada candrgalokayamadasrayam ca [222361] labdha || 17 ||

abdhu[dasrvinabha yamendu-] aka[61202254]prama guakrari | labdha adrilokvinagvidasr [227237] rikramt atra vigayama || 18 ||

vedabgaras navaprleyarami[18966584]kramasakhyay ukta | aakramt agniyamgasryatudasr [2112623] gaitena labdha || 19 ||

liptgata dantanabhodringavyomeava [5087032] asmin guakrari |

nakatraaparvatanandarandhralokgni[33997627]sakhya kathita atra labdha || 20 ||

viliptiky aisaptadantakodhar [73271] syu guakrasakhy | lokgadingaknunand dasrnvit [29381063] lbham uanti tajj || 21 ||

agadhtrdhararmananda[93768]sakhysamna atra hi tatparottham | tanmtranandgniakarpavyomgabviyam ca [2256011395] labdha || 22 ||

pratatpa[ry] kramaa abdhiailavasvakaakendu[169874]samnasakhya | labdha ca rudraakalokanyeudasrviarbdhidasr [245225031811] || 23 ||

rydnm kramt [atra ched kalpy yathoktavat] | dvdaa [12] ca tata paca [5] [paca 5 yvat tu] tatparam || 24 ||

[ candraptasya ]

saptdricandrganabhogabadasrga[625606177]sakhyam guakram hu | [lbha ca ptasya] gaeu samyak dasrvanyvinavaprama [92072] || 25 ||

tunybdhiknuakapaceurudram [115563401] pravadanti tajj | tricchidranybdhinabha yam ca [204093] lbha [atra] rikramasamprabhta || 26 ||

tusaptgaknuvedaalokadasr [23643671] guakrabht | himunandgayameusry [1252691] lbha anu bhgakramasakhyayoktam || 27 ||

aeuvasvinduaekaved [4161858] prokt kalnm guakrasakhy | pacgnidasrmbaralokadasravivai [13230235] samnam pravadanti labdham || 28 || vedkabhbhdyamasaptang [872794] riviliptguakrayukty | labdha kramea atra nagmbaradasrdrivedgarasendava [166472807] syu || 29 ||

ya tatparebhya guakrari vasvagaasaptaknava [37668] atra | labdha api saptmbaraba[sapta]saptmbarendvagnikta[431077507]prama || 30 ||

nandgninandavasuakaaka[168939]sakhyam pratatparm pravadanti guyam |

ekdribdrinaveucandranymbar aina ca [116001597571] labdha || 31 ||

bhaganm dvika[2]ccheda rnm dvdaa [12] ucyate | adinicaynm tu pacaka [5] kathyate budhai || 32 ||

[bhaumasya]

bhaumasya vivrkadigaaya [16101213] syu bhaparyaym guakrajta | labdha atra saptgnisamudralokadasra[23437] pramam kathitam kramea || 33 ||

nandbdhinyeuakadasravedgnaya [34215049] asmin guakramnam | rikramt lokaktgasaptanandeava [597643] labdhicayam niruktam || 34 ||

bhgapramam ktanyavedanandenduvivam [1319404] pravadanti guyam | labdhasya candrkaknucandracchidrga[691391]tuly vihit atra sakhy || 35 ||

[laipta tu] dasrkaakalokaagarpi [1863192] gua guajai | d atra labdhi tu akaloka[saptmbareu] gajeu [58580731] tulyam || 36 ||

viliptiknm rasaakadasrapaceurpi [155266] gua pratta | lbha arrthgaknunyarandhrvinandadvika[292903655]tulyam hu || 37 ||

lokgadasradhti[188263]pramam guyam kramt tatparasakhyay asmin | bgniasaptanagmbarkabgniasaptanagmbarkanygnituyam ca [21309077635] labdha || 38 ||

dasrvisaptakta[48722]pramam pratatparm nicaya guasya | rpeuakgninabhovivedavasvaanygnigu ca [330884203651] labdha || 39 ||

maalnm ghm ca cheda dvdaaka [12] smta | paca [5] paca [5] parem tu bhgdnm iti sthiti || 40 ||

[budhaghroccasya ]

agdridasrakiti[bhdgajeulokvi 23587276 sakhyam ai]jasya guya | bhaparyaym navasryangaadasra[268129]sakhyam kramaa ca labdha || 41 ||

rikrame[a aka]akangaaandangeusama [5896819] gua syt | saptalokbdhinabhassanga[804387]nirdiasakhya vidhivat ca labdha || 42 ||

bhgeu vedvisamudranandabacandrn [1859424] guakram hu | chidrgnilokkanabha agaaila[7609339]sakhypramam khalu tatra labdham || 43 ||

siddham kalnm yamabanandavedeucandrn [154952] guakram hu | lbha arkgarasbdhinyavasvagni[38046695]sakhya gaakai nirukta || 44 ||

ri viliptguakrasaja dasrdricandrgnitithi[153172]pramam | nanddricandragiruakabhtvidasr [2256578179] vidhin atra labdha || 45 ||

ukta gua tatparasakhyay atra prkasaskradhtim [184890] vadanti | candrkanyeurasbdhicandralokbdhiloki[163431465091]sama ca lbha || 46 ||

asaptadasranabha sarpam [108276] pratatparm guan atha labdham |

candrkavasveuaekadasraapacadasrbdhiiloccay arthn [5742562165891] || 47 ||

viati [20] ca tath ati [60] cheda maalarija | bhgdnm kramt paca [5] pravadanti mania || 48 ||

[ guro ]

aau guavyomaknubhtanygaail [76053038] guaja samha | paceubhtdrisudhmaykh [17555] labdha guro syt bhagaakramea || 49 ||

veddridasrgniarvingadasr [28253274] gua rividhnada | labdha akatattvanaga[78259]prama nirucyate asmin gaitatprasiddhe || 50 ||

nanddrivasvaanabha adrived [4708879] ri gukhya khalu bhgajta | bhtkatigmunavgni[391295]tulyam lbhapramam pravadanti tajj || 51 ||

saptenduailmbaralokangn [830717] liptkramt guyam uanti tajj | nandendudhtyabdhiakaved [4141819] lbha kalnm kathita vigaya || 52 ||

viliptiknm aiakang dasraabhi [682861] guakrajtam | rpkananddrinagvivedanyvina [204277991] asmin pravadanti labdham || 53 ||

dantgananddrisudhmaykha[179632]sakhya gua ca atra hi tatparm | saptmbardryaiyambdhidasrn dantai sametn [3224216707] kathayanti labdham || 54 ||

ekgnirmeudhti[185331]pramam pratatparm guaj atra labdham | rpdritunagavedavyomkatanmtranavkacandr [199590487171] || 55 ||

maalnm ca rnm cheda dvdaaka [12] smta | bhgaliptdirnm cheda paca eva [5] kathyate || 56 ||

[ ukraghroccasya ]

nandbdhinygaktbhranyaail [70046049] bhgccasya gua ganm | lbha abdhirmdriivgni[311734]tulya sakhyvidhnakramasakhyay uktam || 57 ||

pakeuvedmbaracandraailanggnaya [38710452] rigua pradia |

labdha ninthahutngniailganyvisama [2067331] samha || 58 ||

dasrpagnthailoccayendu[arbdhia 6451742 sakhya]sama aaguya | tanmtrabhtgarasgnilokavyomendava [10336655] ri atha atra labdha || 59 ||

aggapakodadhicandraakr [1414266] ri kalnm guakrajta | [aka]lokkaakabacchidreulokendu[135951931]sama atra lbha || 60 ||

avinggniktga[643828]tulyam prhu gukhyam vikalsu jtam | labdha ca rpdrivivasvadagnivedgnitunaggnaya [3713431271] syu || 61 ||

sakhykramt tatparariguya pakabhbhddahanrka[123782]sakhya | lokapakkayameuakarmapakbdhi[42836529283]sama atra lbha || 62 ||

pratatparm guakrari agakambhdgaganka[9076]sakhya | rpeuvasvagaaadripakapacbdhingn dhtikam ca [188452766851] labdha || 63 ||

maalnm sarnm cheda dvdaaka [12] smta | akrripjyabhgde paca [5] paca eva [5] kathyate || 64 ||

[ ane ]

rudrvi[bhtganabhognirudr 113065211] gu[a pradi]a bhagaeu tajjai ] tigmadyute tmajalabdhari dasrbhrabmbarartrinth [10502] || 65 ||

vedabhtkaknurpacandrartava [61139584] asmin guakrari | rikramt labdhasama tu sakhya saptbdhicandraras [68147] nirukt || 66 ||

chidrgnicandrgaarkangaprleyarami[18956139]prabhava gukhya | avadhe agnirasalokarmartava [633863] lbhabhava samha || 67 ||

saptbdhiailodadhiakadasrn [264747] da samha guakrajanm | liptkramt atra vigayamna rmgarudrgniar [531163] ca lbha || 68 ||

udasrmbararudrang [811021]

ri viliptprabhava guasya | saptanetrkayamgasaptananda[97629287]pram vihit atra labdhi || 69 ||

nirdiyate tatparariguya srygninyka[nidhinth 190312] | lbha adrinyeu[arga]bhtaveddrirmmtasanmaykh [1374565507] || 70 ||

pratatparm navanyababhtacandr [185509] guan atha lbha | rudrvivedkasamudrapakacchidrgninyam phaibhtsametam [80392494211] || 71 ||

catuka [4] bhagaaccheda rnm dvdaa eva [12] ca | cheda kramea paca [5] ukta saurasya lavata sphua || 72 ||

[ candrakendrasya ]

agnunandgniakasryavedgnaya [341213953] syu bhagaotthaguya | tukendrasya gukarparmalokrka[12383193]sama ca labdha || 73 ||

tadrita rmanabha adrisaptadasrvivasvadri[78227703]sama gua syt | labdha avingmbarapannagga-

nybdhirm [34068082] gaakai nirukta || 74 ||

rmgadasrdribhujagacandraakvi[26187263]sakhya aakaja gua syt | rpgasapteuguendudasravedgni[342135761]sakhyam pravadanti labdham || 75 ||

liptgata asmin guakrari vedvinggninaggnived [4373824[ | pacendurmvigu[ganganetrbdhi]lok [3428632315] khalu tatra labdha || 76 ||

viliptiknm guakrari saptgninggniaka[13837]tulya | nanddringasvaranyanganyeua[650807879]tulyakam atra labdham || 77 ||

da gua tatpararilabdha nyanggniravi[123880]pramam | rudrmbardryagaktgnirandhrabkaved sagu ca [34959346011] labdha || 78 ||

pratatparm jinavahnidasraakr [142324] gua tatra [tu] labdhari | rpeudasrkavasusvarvingeungkanabha jin ca [24098582789251] || 79 ||

cheda apavartaka jeya rnm dvdatmaka [12] | bhgdnm kramt ched paca [5] d kramt budhai || 80 ||

[ adhidivasasya ]

randhranyeudasrdriaka[672509]tulya adhika gua | labdhari kramt vyom[sapta]mbaradasrak [20670] || 81 ||

[ avamadivasasya ]

candrgnyambarasaptbdhiyamaaka [6247031] avama gua | labdha api navaveddriailarandhri [97749] krtyate || 82 ||

[srypakramasya ]

apakramasya saptbdhipukari [347] gua kramt | labdhari kramt da [rpaveda]nikara [141] || 83 ||

[ adhimsasya ]

yugdhimsai municandralokavyommbarka dhtaya ca [18900317] da | guya atra labdha api aranyanavendava [19085] asmin bhagaeu nityam || 84 ||

turandhrgninabhaivvisryai [122110391] samna guakrari |

lokbdhiaandamunndra[1479643]sakhya labdha atra ri khalu rijta || 85 ||

rasgnivasvabdhiknusaptavedvina [24734836] syu guakrari | rpeubhtaikanavkang [8991551] labdha kramea aakakarmasiddha || 86 ||

vasvadrivedendragajgni[3814478]sakhya liptsu da guakrari | nandendungdrinavaikalokanga[83197819]pramam pravadanti labdham || 87 ||

nandbdhipacvimanu[142549]pramam da viliptguakrasiddhi | rudrdrisaskraargangaprleyaramim [186548711] pravadanti lbham || 88 ||

sakhy [guasya] api ca tatparm ras nabha agbdhiknucandr [134606] | lokaaandaknudasracchidrgab sadia ca [10569239683] labdha || 89 ||

pratatparebhya arkaktgninanda[93412]ri nirukta guakrajta | ekgnibhta[tribhpa]ngavyombhravedbdhi[440081638531]sama atra lbha || 90 ||

bhaganm sarnm dvdaa [12] eva apavartaka | paca [5] paca eva [5] em cheda asmin apavartane || 91 ||

iti bhskarasya ktau ryabhaatantrabhye gaitapda sampta ||

Klakriypda

[ magalcaraam ]

sryendukhgnimarudapkitidkitkhyam mrtyaakam sakalalokahitrthabhvam | ya abht svayam hi karutanu aprameya tasmai nama tribhuvanasthitaye ivya ||

[ klavibhga ketravibhga ca ]

atha gaitnantaram klakriy prastyate | atha ka kla, k v kriy? atra kecit vadanti "kriyvyatirikta kla" | apare "kriy kla" iti | kriyvyatirikta astu kla [kriy v], kim etena | asmkam tu srycandramaso ya para viprakara sa ardhamsa | ya ca tayo sannikara sa msa | evam dvdaa ms savatsara iti di kla | kriy vypra | klasya kriy klakriy | klaparijnrth kriy iti yvat | s ca kriy gati | tay kriyay kla jyate iti etat pratipdayiyati | tat yath

varam dvdaams triaddivasa bhavet sa msa tu | ai nya divasa ai ca vinik n || 1 ||

varam abda sam savatsara iti paryy | ayam varaabda napusakaliga samym vartate | tasya varasya pramam dvdaa ms | dvau ca daa ca dvdaa | ms savatsarasya kh | triaddivasa bhavet sa msa tu | triat sakhy | divas dinni ahni iti paryy | bhavet syt | sa ya asau msa abhihita sa trimaddivasa iti artha | ai nya divasa | tasya divasasya ekasya pramam ai nya | nya ghaik | ai ca vinik n | tasy ny pramam vinya ai | vinya vighaik |

atra ucyate "varam dvdaa ms" iti di na rabdhavyam, lokaprasiddhatvt | sarveu eva ayam nyya lokavedaprasiddhy agkaraya | "varam dvdaams" iti di vin api lakaena loka jnte, tath ca bhtakebhya bhuktavetanam dadti | yadi lokaprasiddham api abhidhyate tad atra bahu vaktavyam jyate | "ni yojanam", [gtik, 7] "scgula ghahasta n" [gtik, 8] iti atra yava-sarapa-yka-lik-vlgra-rathareu-trasareusthlaskmaparamnm pramam vaktavyam | trairike ca anekajanapadavyavahrtmik paribh vaktavy | atha yadi api lokaprasiddhi agkriyate tath api tu "vargkari varge" [gtik, 2] iti atra vargvargkarasvaranirpaam vaktavyam eva | kuta? lokprasiddhe | [yadi evam tad] vykarae vargvargkara[svaranirpaam anartha]kam | na ea doa | loka prvcry abhyastrm praetra iti uktam | "vargkari varge" [gtik, 2] iti atra vargvargkarasvaranirpaym vykaraam abhyam stram | "gurvakari ai vinik" [klakriy, 2] iti atra gurvakarm lakaam vaktavyam | yadi "varam dvdaa ms" iti di grantha na rabhyate tad etat sarvam lokaprasiddhy setsyati | tasmt apratyyanam eva astu | na ea doa |

anrabhyamym asym paribhym svanasya eva mnasya ete bhed syu na sauracndrankatrm, yasmt svanam eva ekam mnam lokaprasiddham, na sauracndrankatri | tat sarveu eva mneu iyam eva paribh yath syt iti [stram rabdhavyam] |

anyath hi "ravimsebhya adhik tu ye cndr" [klakriy, 6] iti atra ravibhaganm dvdaa guakra na labhyeta, "aidivas vijey bhdivason tithipralay" [klakriy, 6] iti atra aidivasnm triatka guakra na labhyeta, "ai nya divasa" iti atra api horstrvirodhena ai nya parikalpit | anyath hi icchay vibhga divasasya akyate parikalpayitum | icchay vibhge parikalpyamne ka punar horstravirodha? ucyate

dyantaryorudayapramam dvau dvau muhrtau niyatam pradiau |

iti atra dvinika muhrta vykhyyate | s ca nik divasasya aibhga iti | anyath parikalpyamne ayam artha anyath syt |

katham punar divasasya aibhga sdhyate iti atra abhidhyate atra kecit bruvate "suvararajatatmrm anyatamam ptram ardhavttkram aipalapnydhrakam prakam nisrvakam v ghaike" iti | na ea niyama | yvat palni ai pnyam prasravati pryate v, tvat nikkla iti | prj tu na evam iti manyante | katham tarhi? ahortraprasrutasya pnyasya aibhga ghaikprama iti sthla kalpa, skma tu samymavanau nirdikrasya ako ghaikcchym akayitv ghaik sdhyate, ghaikchidram ca chyklavat ukty yojayitavyam || 1 ||

gurvakari ai vinik rk a eva v pr | evam klavibhga ketravibhga tath bhagat || 2 ||

gurvakari ai vinik rk | guri ca tni akari ca gurvakari, ai vinik rk | yvat klena ai gurvakari pahitni tvn kla vinsajita | "gurvakari ai vinik" iti anena sarvem eva saurasvanankatracndrm mnnm vinikklatulyatym prasaktym tadviayanirpartham ha rk | katam vinik gurvakari ai? rk, na e | ki nakatri | nakatraabdena nkatram mnam parighyate | km ayam kla rka | ayam ca kla vinikbhidhyamna strtvam pratipadyate iti strliganirdeena vinik iti uktam |

a eva v pr, pr ucchvs, rkyaviniky pramam | rkyam ca mnam bhacakrabhramaaklam | yata ha "prena eti kalm bham" [gtik, 6] iti | ucchvsaklena bhacakram kalm paryeti, kacakram iti artha | atra rk vinik a v pr [tuly] | rkbhi vinikbhi [daabhi] ekaka | ata jyoticakrasambandhina pr liptsakhy iti prai jydikarma pravartate | anyath hi "[pha cha] kalrdhajy" [gitik, 12] iti uktatvt prai jygrahaam na prpnoti | anyat ca smnyena eva "a v pr vinik" it ucyamne sarvamnnm eva vinikklasya tulyatprasaga | avainm mnnm viniky pramam niky aibhga eva | na tasy viniky avayavaprambhidhnam kriyate, prayojanbhvt |

gurvakareu madhyamavttigrahaam | "gurvakari ai" iti atra madhyamym vttau ai gurvakari vinikkla iti vaktavyam | anyath hi tisu api vttiu avieea grahaam prpnoti | tat yath drutym vttau ai gurvakari alpena

klena pahyante, bilambitym mahat klena iti, madhyamym punar na alpena, na mahat klena | tat tarhi madhyamavttigrahaam kartavyam | katham anucyamnam avagamyate? lokaprasiddhe | tat yath loke anirdieu kryeu madhyamaprpti | evam atra api "msnte pakasya ante sa hi ke dee svam miram vakram kntam vttam pram candram sattvt rtrau te kutkma prdante veta prjya krra tasmt v ante harmyasya anta sasuptasya eknte kartavy" | etni ai gurvakari vinikkla | a eva v pr | pr ucchvs | te v a, tasy eva arkyaviniky kla | atra api svasthasya arntasya nrujasya yogina pr parighyante | atra api svastha na mahat klena ucchvasiti | evam [a]rnta api | yog na punar vynavan mahat klena ucchvasiti | atra trui-truyavayavdaya klvayav kasmt na ucyante? evam manyante tai vyavahra na asti iti | vyavahrrtham ca klvayavagrahaam iti |

evam klavibhga | evam varamsadivasaghaikpr klavibhga | kim artham idam abhidhyate "evam klavibhga" iti | nanu ca klavibhga nirdia | evam tasya nirdiasya grahaam "evam klavibhga" iti | asya anabhidhnt akyate jtum yath aprapacitaprama klavibhga iti | na ea doa | "evam klavibhga" evaprakra klavibhga iti artha | prakrrthe tu vykhyyamne anye api klavibhg paright bhavanti | tat yath pacasavatsar yugam, dvdaams savatsara, dvau msau tu te ca vasanta-grma-var-arad-hemanta-iirkhy, tutrayam ayanam, msrdham paka ukla ka ca, divasartricaturbhga yma, dvinika muhrta, iti evam di | ketravibhga tath bhagat | ketram bhagola | tasya ketrasya vibhga | tath tena eva prakrea | yath klasya vibhga, ketrasya api bhagat | klasya vart prabhti vibhga ukta, ketrasya tu bhagat prabhti pravtte | tat yath

dvdaaraya bhagaa, ri triat bhg, ai lipt bhga, ai vilipt lipt, ai tatpar vilipt iti da | uddeaka

bhagaa ri bhga kal ca vikal ca tatpar ca eva | ketrasya et saj klavibhgena tuly syu ||

[dviyogaparijnam]

dviyogaparijnya ryprvrdham ha

bhaga dvayo dvayo ye vieae yuge dviyog te |

bhaga nirdi eva grahm gtiksu | dvayo dvayo iti vpsgrahaam trydinivttyartham | ye vieae, dvayo dvayo grahayo bhaganm ye vieae bhaga tvanta tayo yuge dviyog babhvu bhaviyanti v |

atra dvayo dvayo bhagaavie eva tayo yog iti katham avasyate, na punar tayo abhysa yoga v? ucyate | tat yath dvau avau ca parimaalrohe parikalpitau | tatra ekasya kaky ai dhanum, aparasya triat | tau pacadaagat | mahati maale yvat maalacaturbhgam gacchati tvat alpe maale ardham gacchati | yvat mahati maale ardham gacchati tvat sakalam alpamadalam gacchati | evam yvat mahati maale eka parvarta tvat alpe maale parvartadvayam, tvati ca tayo eka yoga | evam graheu api yojyam | yujyate etat yadi grah samagataya | samagataya grah iti pratipdayiyati |

uddeaka guro agrakasya ca yuge kiyanta yog iti |

labdham yog gagana[jala]darasayamgnirandhraak [1932600] | evam sarvem api |

ka punar atra dviyognm viniyoga? ucyate | yadi caturyughargaena iagrahayo dviyog labhyante, [tarhi] kaliythargaena kiyanta iti labdham samatikrnt dviyog | eam gatagantavyam ktv yugadviyogai vibhajet | labdham gatagantavyadivas iti eka viniyoga | [eam ay saguya yugadviyogai vibhajet labdham ghaydi |] yadi caturyughargaena iagrahayo dviyog labhyante [tarhi] kaliythargaena kiyanta iti labdham samatikrnt dviyog | ee dvdadiguite rsydilabdhi | tai dviyogarydibhi mandagatigraha yukta ghragatigraha bhavati | ghragati ca dviyogarydihna mandagati bhavati iti apara viniyoga | dviyogai ca rydn nya tayo api bhagaasamsena api bhagaasamsagatabhagaarydn vidhya "antarayuktam hnam" [gaita, 24] iti anena ekatra kipet ekatra viodhayet, kiptaviodhitayo ardham tayo gatabhagaaribhgalipt iti anya viniyoga | kukraviniyoga tu pradarita eva iti |

[yuge vyatptasakhy]

vyatptajnya rypacrdham ha

raviainakatraga sammir ca vyatpt || 3 ||

nakatrm ga nakatraga | nakatri avinydni | ravi ca a ca ravia | raviaina nakatraga candrdityabhaga iti yvat | te ca rasadahanaikhiguaailkayamartava [62073336] | ete vyatpt | sammir ca

vyatpt | sammir ekkt | kena samir? anyasya arutatvt, raviaibhaga nakatragaai eva | te eva vyatpt dviguit iti artha | te ca dviailarasartumanuktaravaya [124146672] |

atha etau vyatptau abhihitau dvdaaarytmakau | atra idam praavyam [kim idam] vyatptayo udharaam hosvit lakaam iti? yadi idam udharaam tad sarvam iam setsyati, tat astu udharaam iti | tat yath candrdityau sphuktau yadi ekatra dvdaaraya tad vyatpta | nanu ca loke dvdaarika vaidhta iti prasiddham ? na ea doa | sajkta bheda na phalam prati, yasmt vyatptasya vaidhtasya ca tulyam phalam bhagavadbhi gargdibhi upadiam | tau eva srycandramasau sphuau ekatra yadi araya tad api vyatpta |

atha vyatptasya attaiyaparijnrtham trairikam yadi srycandramaso sphuabhuktisamsena aighaik labhyante, [tad] anena attaiyea kiyatya iti labhdam ghaik vighaik ca | athav attaiyavyatptaklikau srycandramasau jtum icchati, tad attaiyea saha trairikam yadi srycandramaso sphuabhuktisamsena sryabhukti candrabhukti v labhyate, [tad] anena attaiyasrycandramaso bhuktisamsena kim iti bhukti labhyate | tena rahitau sahitau srycandramasau vyatptaklikau | evam sthl vyatptabhukti | yath skm bhavati tath pradaryate | uktam ca

nnyane vyatpta tulypakramayo tayo | uddea tasya cakrrdham vikepam ca adhikonakam || [mahbhskaryam, 4.36 ] iti | srycandramasau nnyane tulypakramau yad bhavata tad vyatpta, candrasya vikepasahita rahita v apakrama | asmin kila vyatptayoge

kratarukhvacchede vigatakrat || 3 ||

[ yuge grahoccancabhaga ]

uccancaparivartajnrtham ha

svoccabhaga svabhagaai vieit svoccancaparivart |

svoccabhaga svabhagaai vieit | svakyam uccam svoccam, tasya svoccasya bhaga svoccabhaga | atra grahm uccadvayam, mandoccam ghroccam ca | atra katarat uccam parighyate? ghroccam iti ha | mandoccasya yadi api gati abhyupagat tath api yugabhagaasya vyavahra na asti iti ghroccabhaga eva parighyante | svabhagaai vieit svoccancaparivart | uccabhaganm svabhaganm ca ya viea sa uccancaparivarta | yasmt nairayt yvat nairayam tvat udaystamayavakrnuvakr bhavanti iti uccaparivarta parikalpita | ye niraadvayntare divas te parivartasya divas | parivart grah ca yugdau medita pravtt | mnnte ghrabhagaaparisampti | grahabhogdhika ghrabhoga parikalpita | uccancaparivart | uccaparivart ncaparivart ca tvanta eva, yasmt ekasmin niraadvayntareu grahasya uccancaprpt sabhavata |

atha ka punar ucca, ka v nca iti? yatra grah skm lakyante karasya mahattvt sa kapradea uccasajita | yatra asau eva graha mahbimba lakyate karasya alpatvt sa kapradea ncasajita iti |

atha parivartai api uccam kendram v nyate | katham? yadi caturyughargaena ete uccancaparivart labhyante, tad kaliythargaena kiyanta iti labdham

samatikrnt parivart, ee dvda[diguite] rydika parivartabhoga | parivartabhogarahita graha grahasahita v parivartabhoga uccabhoga | uccabhogasahita parivartabhoga [parivartabhogarahita v uccabhoga ] grahabhoga | parivartabhoga eva kendrabhoga | anyat ca dviyogbhihitena samnam |

atha "bhaga dvayo dvayo ye vieae yuge dviyog te" [klakriy, 3] iti asym eva krikym nanu gata ayam artha kim atra abhidhyate? uccancaparivartasajrtham ayam rambha | tatra dviyogamtram eva pratipditam | atha ca tat dvayo dvayo grahayo bhagaaviea iti abhihita | na uccagrahabhagaaviea iti [ pthak ukti ] |

[avayujdy gurvabd ]

guruvaranirpaya ha

gurubhaga rigu avayujdy guro abd || 4 ||

gurubhaga rigu | guro bhaga gurubhaga, bhaspatibhaga iti yvat | rigu dvdaagu iti yvat | avayujdy guro abd | avayuk abda, dau bhavati [iti] dya, avayuk dya yem te avayujdy | guro abd guro savatsar iti artha | te ca avayuk-krtika-mrgara-paua-mgha-phlgunacaitra-vaikha-jyeha-ha-rvaa-prauhapadkhy | atra trairikam yadi caturyughargaena ete guro abd vasuvasuraskamunidahanakt [4370688] [labhyante, tad] kaliythargaena kiyanta iti | labdh samatikrnt sam | labdhsu samsu dvdaabhakte, e avayujdy sam | katham idam vijyate avayujdy sam iti ? ucyate

"avayujdy guro abd" iti vacant | nanu tat eva vacanam asmbhi coditam parihra api asmbhi ucyate | yasmt yugdau avinym amarapatigururudayaikhariikharamadhirha tasmt avayujdy guro sam |

uktam ca

yasmin udeti nakatre pravsopagata agir | savatsara tadkdi brhaspatya pragayate ||

iti |

atha vasuvasuraskamunidahanaktasakhyai [4370688] trairikena bhaspati api nyate | katham? yadi caturyughargaena vasuvasvdaya bhaspatiraya labhyante, [tad] kaliythargaena kiyanta iti labdh raya | ee triaddiguite bhgalipt[daya] | evam idam artht pannam bhavati | ye samatikrnt guro raya te samatikrnt guro avayujdy savatsar, ee ca vartamna iti |

atha vasuvasvdaya guro savatsar iti abhidhyante | nanu ca tai yugasavatsarai tulyai bhavitavyam? na iti ha | ye yugasavatsar te sauryea mnena d, am ca ye guro abd te gurumnena | ttat eva yugam sauryea anumyamnam gaganajaladabindume[gha]yamahutakta [4320000] sakhyam | tat eva brhaspatyena vasuvasvdi [4370688] sakhyam | brhaspatybdam bhaspate ribhoga iti na sauryabrhaspatyau tulyau iti || 4 ||

[ sauracndrasvanankatramnni ]

saura-cndra-svana-nkatramnapradaranrtham ha

ravibhaga ravyabd raviaiyog bhavanti aims | ravibhyog divas bhvart ca api nkatr || 5 ||

ravibhaga ravyabd | rave bhaga, ravibhaga, ravyabd, ravivari iti yvat | ye eva ravibhaga te eva ravyabd | tath idam anuktam api gamyate raviri-bhga-lipt ravimsa-divasa-nya iti | yasmt dvdaaraya bhagaa, triadbhg ri, bhgaayavayava lipt, araya ayanam uttaram dakiam ca makarakulrdita iti | katham idam avasyate makarakulrdita iti na punar dhanihde lerdht iti, yasmt uktam

ardhlet ravihde pravtte dakiottare | kemasasyasubhikkhye tu ayane gharmatejasa || iti |

atra ucyate rutyo bhinnavkyat | akyate eva tat vaktum, adrthatvt | "rutyarthnuhnaphalasya sarvakhpratyayam ekam karma" iti | rutismtyo punar bhede y ca smti pratyakviruddh s parighyate | iyam asmkam smti pratyakvyabhicri, yata pratyakea eva uttaradakiapravtti makarakarkadita eva upalakyate | katham? yasmt dhanua ante makardisthite vidhvasteadhvntasaghte bhagavati bhskare dinamadhyagate sarvamadhyhnacchybhya mahat madhyhnacchy lakyate | s ca kramea apacyamn makardita eva, na ravihde | yat ca karkadau sarvamadhyhnacchybhya svalpyas madhyhnacchy, s ca kramea upacyamn karkadita eva, na alerdht iti ata pratyakasiddham ayanam |

athav ayam anyrthapara eva grantha | karkade dakiyanam makarde ca uttaryaam iti etasya abhyupagamt eva ucyate yad bhavagn bhskara ardhlet dakiam mrgam pravartate punar vasvo caturthadim [artht karkadim] parityajyate tad kemasasyasubhik bhavanti | yad ca makardim parityajya ravihde uttaram [mrgam] pratipadyate tad ca tatphalrthatvam iti | atha ayam vivasvn katham evam pravartate iti? ucyate grahm dvay gati, sakhynugat autptik ca | yad autptik gati evam prakr bhavati tad kemasasyasubhikkhye ayane [bhavata] | yad punar karkaamakardim aprptv eva dakiottarapravttinivtt bhavata tad akem asasy asubhik iti etat pradarayati |

api atra aviditaparamrth romak pahanti

vasudaivdisrprdht ayanam munaya jagu | mgakarkydita dam katham tat hi gate vin ||

iti digranthena | kudravidrvaopanysakramea yugabhagan hu

tasmt atra viyadrudraktanandadht (1894110) yugam | bhagan saptavivkhyndityntyotkramt kramt || iti |

atra katham idam ghaate yadi utkramea kramt v punar vasvo mede api dakiyanam pravartate na karkadau eva? tath ca vartu mede pravarteta [makarde] vasanta | tath ca klaviparysa prasajyeta | evam ca rutyartha na anuhita bhavati | "vasante yajeta", caitravaikhau vasanta, "madhu ca mdhava ca vsantikau t" [taittiryasahit, 4.4.11] | tath ca "aradi vjapeyena yajet",

avayukkrtikau arat, "ia ca rja ca radau t" [taittiryasahit, 4.4.11] iti | idam ca jyotim ayanam agam vedasya | tasmt na ayanasya gati | makarakarkadita ayanam iti | sarvasiddhntaguru cryaladeva ha

makardau udagayanam dakiam ayanam ca candrabhavandau |

iti |

tunicayya ha

tava iira-vasanta-grma-ghangama-arad-himgaman | makart ridvayagatadinakarabhogasthitisamn ||

iti |

anyat ca apakramavddhi dhanu mithunnte eva iti | rtridivasayo mahat vddhi makarakarkadau eva, na anyata eva iti | pratyakasiddham idam iti | ata ayanayugabhagaaparikalpan mudh |

atha idam praavyam sphuagaty parigahyante hosvit madhyamagaty iti | yadi madhyamagaty, [tad] yni sauryamnbhihitni prayojanni tni madhyamagaty prpnuvanti, sphuagaty ceyante | kni punar tni prayojanni iti? ucyate

vyo mrcchanam abhrm utpatti cakuo balam | toavaraprpti ca prasda salisasya ca ||

sattvnm madalbh syu rtava ca api yoitm | phalapupodgamam ca eva patrkuravirohaam ||

ayann[m tnm] ca muhrtnm ca daranam | pariveapardhnam paridhnm tath eva ca ||

gandharvanagarm ca tath indradhanum api | ulknm aannm ca sandhyayo vidyutm tath ||

bhrathbhranindnm dhiynm patanasya ca | jyotim varabhedasya grahm ceitasya ca ||

agne auyasya aktyo ca vilayasya udbhavasya ca | sauram mnam vijnyt pravartakanivartakam ||

iti di prayojanni |

yadi sphuagaty tat etni prayojanni parightni bhavanti, idam tu na siddhyati adhikvamnm grahaam | yasmt adhikvamnm grahaam madhyamena mnena | atha katham sphurtham vacanam madhyamagatipratipattaye bhaviyati | atha madhyamagatipratipattaye sphurtham katham iti | na ea doa | "alyartham kuly prayante, tbhya ca pnyam pyate, tsu ca upaspyate" [adhyy, 1.1.22 ptajalabhyam] iti siddham | etat ubhayagrahat ubhayam atra parighyate iti madhyamagaty sphuagaty ca | madhyamagaty adhikvamnm grahaam siddham, sphuagaty ca sahitkrbhihitni prayojanni |

raviaiyog bhavanti aims | rave aina ca yog raviaiyog | bhavanti

aims | ye yuge raviaiyog abhihit te aims | te ca prg yath siddhyanti tath vykhytam | aimsai aidivasaghaik vykhyt | aimsena kni punar prayojanni?

daram ca pauramsam ca tathejydy kriy bhuvi | parvm ca parijnam tithnm pratyaya tath || prbalyam auadhnm ca rasnm vyakti eva ca | praam hnat ca indo tath eva lavambhasa || garbhm jvanam ca api tath api ayanam eva ca | rho gamanaprpti [ca] aindavam mnam rit ||

evam dni prayojanni |

ravibhyog divas | rave bhuva ca yog ravibhyog | ye yuge ravibhyog te yuge bhdivas | bhdivasa nma rave ardhodayt prabhti punar ardhodayam iti | svana divasa bhdivasa iti ucyate | romakai sa eva bhdivasa ravyudaya iti sajita | kni punar svanamnasya prayojanni?

yajaklaparijanam yajeu savanni ca | vrata dkaakla ca copanayanni ca || yum ca api nirlekh prayogm ca vddhaya | grahacraparijnam deagamanni ca | yni ca api evam dni sakhyoddini tni vai | svanena eva mnena gayante iti nicaya ||

etni prayojanni |

bhvart ca api nkatr | bhnm vart bhvart, bhacakrabhramani | tat ca bhacakram kim di iti etat vicryam | yadi medi syt [tad] medisthe savitari savitbhacakrdyo yugapat udaya, dvitya punar anudite eva savitari bhacakrdyudaya, na ca bhacakrdidvayodayntare ai nya | tath ca "prena iti kalm bham" [gtik, 6] iti cakraliptnm ahortraghaikpramaliptnm ca tulyat na upapadyate, yasmt apre eva ahortre bhacakrdi udeti | yad punar dityodaya bhacakrdi parighyate tad ahortrapr svadearyudayapratuly | te ca khakhaaghanatuly | bhacakralipt ca tvatya iti etat upapannam |

anyat ca udayalagnavidhi sryt eva pravartate, audayikt ca rave | sa ceakle svbhaklditya[re vicrya]ma yvat punar udaya iti tvat na antaram vidadhti | tasmt ravyudaya eva bhacakrdi, vyavahraprasiddhyartham | yadi evam grahabhuktaraya ravykrntaripradet eva prpnuvanti? na ea doa, "budhhnyajrkodayt ca lakym" [gtik, 4] iti em ajdinirpat | kubhaga ca yugdyantayo ajrkodayt eva pratiparisampt iti tem ca ajdit siddh | te eva yugabhacakrvart nkatradivas bhdivas iti, divasagrahanuvartant | ke punar te bhvart? ye kubhaga, "ku iibulkh" [1582237500] iti gtiksu [gtik, 3] ukt | katham ete kubhaga bhvart iti ukt? bhacakraprativaddhni nakatri | tasya pravahkept aparm diam sdayanti | nakatri bhuvam svagaty prmukham bhramantm iva payanti iti anay gaty bhuva bhaganirde | tena uktam "bhvart ca api nkatr" iti | anye punar "kva vart ca api nkatr" iti pahanti | te pht eva hi sarvam upapannam |

atha anye punar anyath varayanti

ddart dara cndra triat divas tu svana msa | saurya arkaribhoga nkatra ca indumaalakam || [ladevasya ktita]

dart dara cndra iti srycandramaso ya para sannikara sa daraabdena ucyate, sa ca tayo yoga | "raviaiyog bhavanti aims" iti tulyam lakaam | triat divas tu svana msa iti etat api "ravyuday triat " iti tulyam | saurya arkaribhoga iti "ravibhaga ravyabd", "rave raya api ravims" iti etat api tulyam lakaam | "nkatram ca indumaalakam" iti indo maalam nkatra msa iti | tatra pratyaham ya candrabhoga sa tanmsvayava iti |

nakatri api vibhajyante | tat yath ya candrabhagaasya triadbhga sa nkatra divasa | evam navanakatradaabhga nkatra divasa iti etat abhinnam lakaam |

asmkam cryea svatantrntarviruddhaprakriypratipdanrtham idam uktam "bhvart ca api nkatr" iti | k ca svatantrntaraprakriy? "prena eti kalm bham" [gtik, 6] iti, prena kalm bham gacchati iti jyoticakraliptnm bhvartaprnm ca tulyatve jydaya vidhaya siddhyante, na anyath iti iyam prakriy | yem ca "nkatram ca indumaalakam" iti lakaam, tai sahitkrbhihitaprayojanasiddhyartham uktam | atra ekena lakaena prayojanasya aparigraht lakaadvayam idam iyate | katham? tatra vtti ekaea iti, bhvartaabdasya ekaeavykhynt bhvart ca bhvart ca, bhvart | bhni jyoti avinydni | tem vart bhvart, bhaparyay iti artha | paryaya ca nakatrm candraviaya eva parighyate, lokavyavahrt | loka hi candrkrntanakatrai eva vyavaharati | athav anyrtham praktam anyrtham api

bhavati, "lyartham kuly prayante, tsu ca upaspyate" [adhyy, 1.1.22, ptajalamahbhyam] iti | athav "bhvarta ca nkatra" iti ekavacanena siddhe "bhvart ca nkatr" iti bahuvacananirdeam kurvan crya jpayati nkatrasya anekalakaam iti | athav cakra atra prayukta, na tena atra kacit artha sdhyate, atha ca prayuktena manymahe nkatrasya anekam lakaam iti | tat ca anekam lakaam yath vyavasthitam tath vykhytam iti ata lakaadvayam api svasiddhntasiddham |

atha nkatrasya mnasya kni prayojanni?

savatsarm msnm tnm parvam tath | ayannm ca sarvem samptipratipattaya || ubhubham ca loknm mnam unmnam eva v |

iti evamdni prayojanni |

atha iyam ukti vgvgur kudravidrvaapar nkatramnapradaritaprayojanai lakyate "savatsarm msnm tnm" iti | savatsarm tvat pratipacchedanimittam nkatram [na] bhavati, yata savatsara stre caitrauklde pravartate | sa ca caitraukldi cndrea upalakyate | sahitkrm ca bhaspaticre ya savatsara bhaspate nakatrodayt pravartate

yasmin udeti nakatre pravsopagata agir |

iti | msnm api na bhavati | yasmin kttikbhi yuta candram, asmin mse ardhamse ca iti krtika msa | sa candranakatrayogaviea cndra

mnaviea | tnm ayannm [ca jnam] sauryea mnena iti pradarsitam eva asmbhi | tasmt etat na nkatramnam | yai "nkatram ca indumaalakam" iti asya anuvartant "bhvart ca nkatr" iti asya abdrthavykhyne naikaeabahuvacananirdea [kta] "ca"-abdt iti budhai eva viditaparamrthai mukham ysitam | tasmt asmkam cryea atndriyrthadarin abhihitam cryryabhaena tat eva nkatramnam | tasmt "iyam ukti vagvgur kudravidrvaapar nkatramnapradaritaprayojanai lakyate" iti suhu uktam | atha etni saurya-svana-cndra-nkatri mnni madhyamagaty pratipditni | tatprayojanrtham sphuagaty pratipattavyni iti pradiam | cryaladevena tu sphuagaty eva pratipditni

dart dara cndra triat divas tu svana msa |

iti digranthena iti |

atra ca ayam prana "avamdhimsakai vin dyugaam" iti | ytavari msktya vartamnamsai sayojya trairikam yadi yugaravimsai yugacndrams labhyante, [tad] etai [ravi] msai kiyanta cndrams iti, labdham cndrams | te triadgu vartamnatithiyukt kry | tata trairikam yadi yugacndradivasai yughargaa labhyate [tad] etai cndradivasai kim iti, ahargaa labhyate | tatra eka prakepa | atha ka ca asau eka prakepa? ucyate ya asau labhyate ahargaa sa atta | ea vartamna | vartamnena ahargaa bhavati iti eka prakepa | "tena divkaroupau" iti etat uttaratra vakyate | tbhym sphuaparvadaranam iti |

candrditybhym vin sphuatithynayanam | tat yath "[yadi] yughargaena candravari vasumunigiriyamaviayaktaveda [4452778] tulyni labhyante, tad

anena ihargaena kiyanti iti vari labhyante | ee dvda[di]guite msa-divasaghaik-vighaik ca labhyante | evam madhyam tithi bhavati | atha ayuccancaparivartai trairikam yadi yughargaena ayuccancaparivart labhyante, [tad] anena ihargaena kiyanta iti, att parivart labhyante | ee dvdadiguite rydaya labhyante | tririrahitam aikendram | tata phalam aibhukti ca nyate | phalasya dvdaabhi bhge nya vinya ca labhyante | tvat madhyamatithau yathnyyena am dhanam v kartavyam | srynayanrtham trairikam yadi yughargaena vasumunigiriyamadahanendu[132778]tulyni adhikavari labhyante, tad kaliythargaena kiyanta iti, vara-msa-divasa-ghaik labhyante | pratiritamadhyamatithivardibhya te odhy eam ravivardaya | tebhya msadvayam [2] ca adaa [18] ca divasn apanya ravikendram bhavati | tena phalnayanam bhaktynayanam ca | phalasya dvdaabhi bhge labdh nya vinya ca | tithau eva adhanavyatysam kuryt | atha kim iti adhanavyatysa kriyate? ucyate sryasya yat am tat tithe upacaya, dhanam yat tat apacaya iti | evam tithi nipann bhavati | tata idam kriyate yadi madhyamabhuktyantarea ai nya labhyante, [tad] sphuagatyantarea kiyatya iti, gatyantaranya upalabhyante | tbhi trairikam yadi etbhi gatyantaranikbhi ai nya labhyante, [tad] anena tithieea kiyatya iti tithinya vinya ca labhyante | athav trairikadvayam bhaktv idam karma kriyate | madhyamabhuktyantarea tithieam guayitv sphuabhuktyantarea bhgasiddham ghaikvighaik ca | katham punar trairikadvayam bhinnam? ucyate yadi madhyamabhuktyantarea ai nya labhyante [tad] sphuabhuktyantarea kiyatya iti ekam trairikam | punar labdhena phalena yadi ai nya, [tad] anena tithieea kiyatya iti | ya prvatrairike guakra sa iha artht bhgahra iti | atha dentaravieea ca akavieea ca yat phalam upajyate tat api yukty yojayitavyam iti || 5 ||

[ adhimsvamadinni] adhimsvamaparijnya ha

adhimsak yuge te ravimsebhya adhik tu ye cndr | aidivas vijey bhdivason tithipralay || 6 ||

ye ravimsebhya adhik cndrams te yuge yuge adhims bhavanti, ye ca bhdivason aidivas te yuge tithipralay | pralaya vina | tithnm pralay tithipralay | avamartri iti artha | evam bruvat etat pradaritam bhavati sauryacndrntaram adhimsabhoga, svamam svanam cndram mnam iti | adhikvamayo madhyamagaty upacaya iti uktam | yadi sphuagaty syt tad dvityym pravttym pratipat tty [ni]vttipravtt na sta | adhimsvamai kim nirvartyate? ahargaa iti ha | na etat asti, vin api adhimsvamai ahargaasya nirvartitatvt | na ea doa, upyntaratvt | adhimsvamai vin ahargaasya sdhanam pradaritam | yena ca adhimsvamai ahargaa labhyate sa upya pradarayitavya | na etat asti, ekopyatvt | sa ca ayam ca eka upya | katham ekopyat? ye cndrams te sdhik tem sdhikatvt sdhika eva msari labhyate | punar api ca bhdivasnm rahitvamatvt trairikena rahitvama ahargaa labhyate | atha kacit laghkararth guakrt bhgahram apanayet tasya eaguite labdham pratiritaguye [kipet] | yadi bhgahrt avaiyate tatra eaguite labdham guyt pratiritt apanyam iti ea gaitanyya | atha atra guakrdhikatvt ms kipyante bhgahrdhikatvt divas apacyante iti ekopyat | tasmt na artha anay krikay, tathpi lokavyavahrrtham adhimsvamnm upadea kartavya | loka ca adhimsvamai vyavaharati | uktam ca "karadhihitam adhimsakam kuryt", "triatam sacatupaca[tam a]hortrm

karma svatsara" iti | adhimsrtham trairikam yadi yugavarai msai v yugdhimsak labhyante, tata ytavardibhi kiyanta iti adhimsakalabdhi | evam eva avamnm cndradivasai iti |

atra ca ayam prana "tena divkaroupau" iti ahargaena vin candrditynayanam | tat yath ytavareu dvdaaguiteu gatamsn kipet | tata triadguiteu divasn prakipya trairikam yadi praviyadambarajaladharapayodharayamaaraviayeucandrai [1555200000] yugasauradivasai yugdhimsak labhyante, tata etai divasai kiyanta iti, labhdam adhimsak | ee kepa ucyate yadi bhdivasatulyena avamaeea yugdhimsatulya upacaya adhimsakaeasya labhyate, tad anena avamaeea kiyn iti | yat labdham tat adhimsakaee prakipya yugacndramsai rasarmgnigutanatriktatriviayai [5343336] bhgalabdham bhg, aiguite lipt | triagudhikayutam divasarim ktv trairikam yadi yugacndradinai yugvamadinni labhyante, tata etai kim iti labhdam avama | eam ay saguya bhdivasai prmbaraaranagaairandhramunigiriviayarpai [1577917500] vibhajet, labdham ghaik |

atha kim artham adhikvamaeayo aimsabhdivasai bhga hriyate? ucyate ya asau adhimsaea sa cndramsvayava | ata tena sacchedena trairikam yadi yugaaimsai sryabhaga labhyante, tata anena aimsvayavena kiyanta iti | tatra aimsvayavacchedena saha ravibhagaena apavartanam ravibhaganm ravibhagaabhgena eka guakra, chedasya tvat bhgena aiatatrayam | tatra bhagaeu bhgam na prayacchati iti dvdaa triat ca guakra | tatra aiatatrayabhgena rpam, tvat bhgena

eva chedasya api rpam eva | aims eva keval bhgahr iti | avamaea api bhdinvayava iti trairikam yadi bhdinai cndradivas labhyante, tata anena bhdivasvayavena cndradivasacchedena kim iti | tatra guakrabhgahrayo tulyatvt na | ee aigue bhdivasabhakte ghaik iti | atha ytavari bhaga, ms raya, dinni bhg iti parikalpya avamaealabdhaghaik ca lipt | ebhya adhikaealabdham viodhayet | eam madhyamasrya | tebhya eva trayodaaguitebhya adhikaeaphalam viodhayet | eam madhyamacandra |

adhimsakai api avam nyante | tat yath abhavari dinktya trairikam [yadi] yugasryadivasai yugdhimsak labhyante, tata etai abhasryadivasai kiyanta iti, adhimsak samatikrnt labhyante, vartamnasya ca ea | tat etat trairikam yadi yugdhimsai yugvamartr[i] labhyante tata etai adhimsakai abhai kiyanta iti gaitanyyena savarktya yugvamai guayet | athav abhdhimsarim aarim ca pthak pthak yugvamai saguayya aarim yugasryadivasai vibhajya labhdam upari kiptv yugdhimsakai bhgalabdham abhaklvam | athav trairikadvayam bhaktv api nyante yadi yugasryadivasai adhimsak labhyante, tata abhadivasai kiyanta iti ekam trairikam | tata punar api yadi yugdhimsakai yugvam labhyante, tata trairsikanyyaviracitaryutpanndhimsakai kiyanta iti | tatra prvatrairike yugdhimsaka guakra dvityatrairike bhgahra | ata guakrabhgahrayo tulyatvt naayo abhadivasnm yugvama guakra, yugasauryadivasa bhgahra, labdham abhvam |

abhvamai api adhimsak nyante | abhavaramseu tat

utpanndhimsakn prakipya triat saguayya trairikadvayam kriyate yadi yugaaidivasai yugvam labhyante tata abhaaidivasai kiyanta iti avam | evam ekam trairsikam | punar yadi yugvamai yugdhimsak labhyante tata abhvamai prvatrairikaviracitai kiyanta iti, adhimsak labhyante | tatra prvatrairike yugvam guakra, iha bhgahra | ata guakrabhgahrayo tulyatvt naayo yugaaidivasa bhgahra, yugdhimsaka guakra, phalam abhdhimsak | prvavat v pthak pthak trairikena api karayam |

atha adhimsakai abhagrah api nyante | tat yath yadi yugdhimsakai abhagrahabhaga labhyante, tad idhimsakai kiyanta iti | adhimsapatanaklvadhe abhagrahabhagadaya labhyante | asau eva abhaklika kriyate | katham? adhimsaka[eea] abhagrahabhagan saguayya adhimsakai guitaaidivasai vibhajet | tatra bhagadaya labhyante, [te] prvalabdhdhimsakagrahabhagaeu yojyante tad avamartrapatanaklvadhe bhavati | tata punar api avamartraeam ay saguayya aidivasai eva vibhajet | labdham ghaik | tata yadi aighaikbhi abhagrahabhukti labhyate, [tad] bhi ghaikbhi kim iti | labdham prvasthpite grahe dadyt, abhadivasasya udayaklvadhe [graha] bhavati |

atha avamai api yadi yug[vamai abhagrahabhaga] labhyante tata ytvamai kiyanta iti | avamartraparisamptiklvadhe abhagrahabhagadaya labhyante, tata iadivasaudayika kriyate | katham? avamartraeea abhagrahabhagan saguayya yugvamabhdivasasavargea vibhajet | labdham bhagadaya | tn prvalabdhabhagadiu kipet | audayika graha bhavati |

atra ayam prana

avamai ya adhikamsn avamni ca ya karoti adhikamsaiJ| tbhym v graham iam tasya aham iyatm ymi || 1 ||

iti| adhimsvamaebhym srycandramaso nayanam uktam | idnm avamaet eva sarvagrahnayanam abhidhsyate | tat yath yugvamam ay apavartya sthpan 418043 | atha ditynayane tvat ete apavartitvam kena guit apavartitdityabhagan apanya tat apavartitabhdinnm tu uddham bhgam dadyu iti kukra kriyate | tatra labdham kukra saptendurasdrivasava, akai api 87617 | anena avamaeam saguayya apavartitabhdinai eva vibhajet | eam tatra rave maalaea | etena ditynayanam vykhytam |

uddeaka

asaptabenduardrinyadasraprama avamajtaea | etena ea ravimaalnm vcya vivasvn ca kalntasakhyam || 2 ||

avamaea 20751576 | labdham rave maalaea 49665, ravi ca 2 | 24 | 58 |

candrasya api kukrnayanam prvavat eva | apavartitvam kena guit apavartitacandrabhagan apany apavartita[bh]dinnm uddham bhgam prayacchati iti kukranyyena labdham kukra 2119236 | uddivamaeea candrnayanam |

athav madhyamt sryt sahaytabhagaai liptktya trairikam yadi yugaraviliptbhi yugaaibhaga labhyante, [tad] etbhi ytaraviliptbhi kiyanta iti | labdham bhaga, ee dvdadiguite madhyama candra labhyate | athav khakhaaghanena yad yugaravilipt apavartit bhavanti [tad] ravibhaga bhgahra, aibhaga ytaraviliptnm guakra, phalam madhyamacandralipt | evam anena nyyana candrt abhagraht v iagraha nyate | katham? nirjtagrahaytaliptnm abhagrahabhaga guakra nirjtagrahayugalipt bhaga v bhgahra, phalam [bhaga] lipt [v] | atra ayam prana

savitu ainam karoti ya aina sthitita trakagrahn | asmatsiddhntavarjitt klajapravara sa ucyate || 3 ||

iti || 6 ||

[ mnuapitdevavarapramni ]

mnuapitdevnm varapramanirpaya ha

ravivaram mnuyam tat api triadguam bhavati pitryam | pitryam dvdaaguitam divyam varam vinirdiam || 7 ||

ravivaram, rave varam ravivaram | ravivarasya ca pramam abhihitam "ravibhaga ravyabd" [klakriy, 5] iti | rave bhagaabhoga mnum varam | yat eva rave varam tat eva mnum varam iti | tat api triadguam bhavati pitryam | tat mnuyam varam triadguitam pitryam varam bhavati, yasmt

msa tem ahortram | uktam ca "aimsrdham pitara" [klakriy, 17] iti | pitryam dvdaaguitam divyam varam vinirdiam | pirm yat varam tat dvdaaguitam ekam varam devnm, yasmt pitryam varam msa devnm | yathkramea ekatriataiatatraya[guam] ca [ravivaram] manujapitdevnm [vari] || 7 ||

[yugamnam brahmadinapramam ca]

caturyugabrahmadinajpanrtham ha

divyam varasahasram grahasmnyam yugam dviakaguam | aottaram sahasram brhma divasa grahayugnm || 8 ||

yat etat divyam varam tat dvdaabhi sahasrea guitam grahasmnyam yugam | grahm smnyam grahasmnyam | kim tat? yugam | yasmt sarve grah sahaghroccai yugapat mnameasandhau bhavanti, tasmt yugam grahasmnyam | tat ca viyadambarkanyayamarmaved [4320000] | etat eva kta-tret-dvparakalivarm pramam | asmkam tu yugapd sarve eva ca tulyakl | paurikai tu bhinnakl vykhyt

catvri hu sahasri varm yat ktam yugam | tasya tvat at sandhy sandhya ca tathvidha || itareu sasandhyeu sasandhyeu ca triu | ekpyena vartante sahasri atni ca || [manusmti, 1.69-70]

iti | ktapramam viyadambarkavasuyamamunicandr [1728000] | tretpramam

viyadambarkarasanavrk [1296000] | dvparapramam viyadambarkavedarasavasava [864000] | kalipramam viyadambarkayamarmaved [432000] | samsitni viyadambarkanyayamarmaved [4320000]| kim punar atra yuktam purakrai yath bhinnapramni ktdni vykhytni tath pratipattum, hosvit yath asmkam cryea pratipditni samapramni iti? yath asmkam prasiddhni tath iti ha | yadi puraprakriyprasiddhni yugapdapramni parighyantm, tad kaliyugdau grah mnameasandhau yugapat madhyamagaty na syu | katham iti ucyate | yugapdnm traym ekatrapramam viyadambarkavasuvasurm [3888000] iti etai ahargaam utpdya yathvihitamadhyamagrahagaitaprakriyym yugapat mnameasandhau madhyamagrah na labhyante | anay eva prakriyay idnm api grahagatym sdhyamnym eva iagrahm gati na labhyate | yadi punar samam eva ktdnm pramam tat idam traym api yugapdnm pramam viyadambarkanyaktayamgnaya [3240000], anena ytena sarvam iam upapadyate | tasmt "yath asmkam prasiddhni " iti suhu uktam |

aottaram sahasram brhma divasa grahayugnm | grahayugam iti yat etat grahasmnyam yugam tat parighyate | tat aottarea sahasrea guitam prajpate ekadivasapramam bhavati | nanu ca atra api paurikai saha virudhyate | katham? paurikai

sahasrayugaparyantam ahar yat brahmaa vidu | rtrim yugasahasrntm te ahortravida jan || [bhagavadgt, 8.17]

iti sahasrayugaparyantam brahmaa divasapramam uktam | atra ca aottaram

sahasram caturyugnm iti | atra tvat vicryate | paurikai "sahasrayugaparyantam ahar yat brahmaa vidu" iti abhidhya tai eva ekasaptati caturyugnm manvantaram caturdaa manava brhma divasa iti [abhihitam] | atra ekasaptati caturdaaguit sahasrasakhym na prpnoti | ucyate ca caturdaa manvantari brahmaa divasa, sahasram caturyugnm iti svavacanavirodha | asmkam tu dvsaptati caturyugnm manvantaram, aottarasahasram brhma divasa iti yuktisiddham etam | katham punar idam jyate dvsaptati caturyugnm manvantaram iti? gtiksktatvt |

kha manava ha manuyug kha | iti | [gtik, 5] || 8 ||

[utsarpiydiyugavibhga]

utsarpiyapasarpisuamdumparijnya ha

utsarpi yugrdham pact apasarpi yugrdham ca | madhye yugasya suam dau ante duam indcct || 9 ||

utsarpi nma yasmin prinm yuryaovryasaukhydni upacyante sa kla utasrpisajaka | tasya ca pramam yugrdham | yugasya ardham yugrdham | yugam tu abhihitam eva | tasya ardhasakhypramam utsarpi viyadambarkanyarasenduyam [2160000] | pact apasarpi yugrdham ca | pact iti anena ustarpiklnantaram apasarpiklam darayati | yasmt prvapravttasya pact iti vyapadea bhavati | yasmin prinm yuryaovryasaukhydni apacyante sa apasarpisajaka kla | tasya ca pramam yugasya pacrdham viyadambarkanyarasenduyam [2160000] |

evam ca madhye yugasya suamdau ante duamencct | tasya prvrdhasya madhye suam duam ca | dau ante ca | dau suam ante duam | suamduampramam yugacaturbhga | katham? madhye iti vacant | yugrdhasya ardham yugacaturbhga iti | pratigraham yugabhedt ha "indcct" | indcct nipannt yugt ete utsarpiyapasarpisuamduamkl avagantavy iti | atha kim ucyate indcct iti ? nanu ca grahasmnyam yugam iti abhihitam | satyam | evam etat | pratigraham apavartanaviet yugabheda | tat yath rave maalni amuniar [576], divasapramena yugam api navavasurmanyenduyam [210389] | candrasya divasapramena yugam arayamgaviayeurpadasr [2155625] | evam anyem api |

atha yugasya kim lakaam? ucyate caitrauklapratipadi ardhodite savitari lakym mnameasandhau pravtta graha punar mnameasandhau caitrauklapratipadi savitu ardhodaye lakym yvat klena prpnoti tvat kla yugam iti | uktam ca

caitrasitdau srye viuvati ardhodite pravttasya | mede mnntam tathvidhasya eva saprpti ||

iti |

bhinngreu yugeu ekgrkaraam kukrea abhihitam "kacit dvbhym ekgra tribhi dvyagra" iti di | athav indcct nimittt utsarpiyapasarpisuamduamm gatagantavyam vijeyam iti | katham punar gatagantavyaparijnasya indccanimittatvam pratipadyate iti ? ucyate kukragaitena, yasmt indccaytgrasya indccabhaga yugavari yugadivas [v] bhjyabhgahratm pratipadyante | tat yath asmin vastubhi

v parikalpita uddeaka

nithinnm adhipasya tugajam gatam tu ritritayam yad bhavet | tad kiyat ytam atha u gayatm yugasya vargradingratm ca me || 1 ||

labdham vargram viyadambarkanyaktayamgnaya [3240000], dingram ca araravivasuvahnivedarmavasurudr [1183438125] |

athav ayam apara prakra utsarpi yugrdham | utsarpati iti utsarpi, upacyate iti artha | k s utsarpi? grahabhukti iti adhyhryam | s punar kiyantam klam utsarpi iti ha yugrdham | yujyante asmin grah iti yugam | tat ca nakatracakram eva parighyate, yasmt ekasmin maale grahasya grahai saha yoga sambhavati | tasya yugasya ardham yugrdham, araya | pact apasarpi yugrdham ca | pact punar api apasarpi yugrdham eva | riakam iti artha | madhye yugasya suam, tasya yugasya madhye antare iti artha | suam dita antata ca gayamne suam, ekasya padasya dita aparasya antata iti artha | [dau ante ca] duam d | anyaprakrea iti vkyaea |

katham et punar utsarpiyapasarpisuamduamgrahabhuktaya vijyante iti atra ha indcct, candrakendrt iti artha | tat yath indo kendrasya yad ritrayam dvau bhgau aviati ca kal, tad prabhti madhyamabhukti upacyate, yvat kendram riakam sajtam iti | tata tasmt riakt kendrt upacitnm bhuktnm utkramea apacaya, yvat kendrasya aau raya saptaviati bhg dvtriat lipt ca sajt | et eva utkramea dvityapadntt pravigayamn tuly iti dau ante ca suam | athav dau ante ca, dvityapadanirdiakendrt prabhti kramea y bhuktaya y

ca ttyapadanirdiakendrt utkramea bhuktaya t tuly, evam caturthaprathamapadayo api, iti dau ante ca suam | anyath duam |

atra indukendram uddiya cryea utsarpiyapasarpisuamduam pradarit | etat vidhnam anyem api grahm pratipattavyam | tat yath sryasya yad kendram ritrayam sacatupacalliptam, tad sryasya vysrdhatulya kara, bhukti ca madhyam | yad ca aau raya ekonatriadbhg lipt ca a gat [tad api] vysrdhatulya [kara] , madhyam bhukti ca | kuj[dnm api] vysrdhatulyam bhtrgrahavivaram bhavati | tath "[kakypratimaalag] [klakriy, 17] iti asym krikym vakyate || 9 ||

[ryabhaajanmakla ]

cryryabhaa svajanmaklajnrtham ha

ayabdnm ai yad vyatt traya ca yugapd | tryadhik viati abd tad iha mama janmana att || 10 ||

ayabdnm ai | ai abd aigu iti artha | yad vyatt | yad yasmin kle, vyatt vyatikrnt | traya ca yugapd | yugasya pd yugapd, te ca yad trisakhy vyatt | tryadhik viati abd | tribhi adhik tryadhik viati abd | tad | tasmin kle | mama janmana att |

etat eva cryryabhaa stravykhynasamaye v puragasvmi-ladevaniaku-prabhtibhya provca | atha atra idam praavyam asya vykhynam kim upakaroti iti? ucyate anena attena klena parijtena sukham ditydnm kla

atta angata v pahyate | atha ca sampradyvicchedt vyatta kla vijyate | na etat asti | anabhidhne bahu atra smarayam | traym yugapdnm varasakhy nymbarkaviyadvedayamgnaya [3240000] | gatam ca kaliyugasya | ekasya abhidhne etvata tvat sampradyvicchedt ara na kartavya | kintu cryajanmaklvadhe ya uttara kla asya eva sampradyviccheda adhigantavya |

anyat ca "ayabdnm ai" iti asya abhidhne prayojanam abhidhsyate | ayam asya abhiprya ktayugde ahargaa sdhya | anyath kepa ayuccaptayo jyate iti | ktayugde punar ahargae kriyame ayuccaptayo na eva kepa | "budhhnyajrkodayt ca lakym" [gtik, 4] iti budhdi ahargaa divasavra | idnm tu laghugaitavyavahrrtham kaliyughargaa kriyate | ukrdidivasavra | candroccasya ritrayam, riakam ca rho kepa, tamasa ca maalt vilomatvt viodhyate | athav karagatam eva tama yath iasphuacandramasi prakipya dakiottaradigvidhe vikepnayanam iti |

atha ahargae de grahagatynayanam yadi yughargaena grahm gtikbhihitabhaga labhyante anena ahargaena kiyanta iti, labdham samatikrnt bhaga | ee dvdadiguite rydimadhyamagrahasiddhi |

atha atra romak pratyabdaodhanena dityam nayanti | tena ca dityena sarvn eva grahn iti | etat atra api pradaryam | tat yath pratyabdaodhanam hi nma caitrauklapratipadi ardhodayt rabhya yvat dityaudayikasya maalagantavyasya bhogakla | sa yugnte yugaravibhagaai pramecchbhtai divasasakhy eva bhavanti | yath iaravibhagaai trairikam kriyate, tat yath "yadi yugaravibhagaai bhdivasasakhya ahargaa

labhyate iaravibhagaai kiyn iti ahargaa labhyate, ee aydiguite ghaikdaya iti ravibhagaasamptiklvadhe ahargaa labhyate | tasmt caitrauklvadhinipannavarntika ahargaa odhyate, caitrauklde uparit ravibhagaasamptiklvadhaya bhaviyanti |

athav varntikena ahargaena trairikam yadi caturyughargaena khugh-tuly sryabhaga labhyante, anena kaliythargaena kiyanta iti labdham bhaga | et gatagantavyam ktv gatagantavyare yugasryabhagaai bhgalabdham divas | ee aydiguite ghaikdaya | caitrauklde uparit adha v ravibhagaasamptiklvadhaya divasdaya bhavanti | etat eva pratyabdaodhanam asmbhi karmanibandhe laghutaram pratipditam | tat yath

rudrai sahasrahataachakalai ca hatv vari randhravasuvahnisamnasakhyai | yuktv sad pravigaayya kharmabhakte ms bhavanti divas ca hte avai ||

sahatya randhrayamalai sararmabhga bhya agnivedaguiteu haret ca bhgam | khavyomakhadvimunibhi pralay tithnm sayojya bhtayamarudrahte dinni ||

vareu randhraktacandrasamhateu asaptapacavihteu dindilbha | te yojit daahatsu samsu sajm samprpnuvanti ravij iti nicaya me ||

ravijadivasayojy ca avam ye atra labdh satatam adhikamsn odhayet khgninighnn | bhavati yat avaiam odhanyam samym yadi tat adhikauddham kepyam eva upadiam || iti |

[mahbhskaryam, 1.22-23, 27-28]

evam pratyabdaodhanam nya tata arka sdhyate | katham? etat api tatra uktam eva

madhusitadivasdya hnahna gaa ahnm divicarahtaia vramhbdapdim | tata idam api odhyam odhanyam samym patitasamatirikta ghyate na apara atra ||

saptaty divasdy arabhg dviguit vighaik ca | tadrahita grahadeha ravibudhabhgava ca nirdi || iti | [mahbhskaryam, 1.30-31]

evam srya siddha | [tasmt bhagaeu] dvdaaguiteu sryabhuktaraya prakipyante | tata triadguiteu bhg iti | evam sryhargaa siddha | sryhargaa[tulya]m aam ditya bhukte |

atha sarvem grahm sryadivasabhognayanam | yugaravyabd aiatatrayaguit yugaravidivas | yadi etai abhagrahabhaga labhyante, tad ekena ravidivasena kiyanta iti trairikanyyena [labdham bhagatmik

grahagati] | ribhgaliptnayane dvdaa-triat-ai ca guakr | tem savarga khakhaaghana | ata khakhaaghanasya khakhaaghanabhge ekam, yugaravidivasnm khakhaaghanabhgena dvsaptati sahasri, iti ata dvsaptatisahasrai pratisvasvagrahabhaganm bhga, labhyante grahm sryadivasabhuktaya ata ca yathlabdh likhyante candramasa lipt dvviati lipttrisahasrabhg navavasurm, bhaumasya lipt ekatriat lipttrisahasrabhg rpakhamunipak, bhaspate lipt paca liptpacasaptatyuttaratriatabhg dvviati, anai carasya liptdvayam liptdaasahasrabhg aiktaras, budhoccasya lipt nava liptatriacchatabhg auved, bhgo lipt saptatriat liptsahasrabhg navanavendurm | evam yathvilikhitasryadivasagrahabhuktibhi sryhargaam guayet, sryabhuktaliptbhi ca trairikena yat avptam phalam prakipya khakhaaghanena vibhajet, eam grahabhuktalipt | iyn tatra viea candramasi trayodaagua srya kepa, budhocce caturgua, ukrocce rpaguita iti | etat api aeagrahnayanam karma laghutaram eva karmanibandhe pradaritam tatra eva avagantavyam iti || 10 ||

[ yugdiklnantyanirdea ]

klapravtynantyapratipdanya ha

yugavaramsadivas samam pravtt tu caitrauklde | kla ayam andyanta grahabhai anumyate ketre || 11 ||

yugam ca varam ca msa ca divasa ca yugavaramsadivas, ete samam pravtt yugapat pravtt iti artha | kasmt iti ha caitrauklde | caitra msa,

tasya [ya] ukla paka, tasya ukla[paka]sya ya di, [sa] ardhodaya iti artha, tasmt caitrauklde yugdaya ye te yugapat pravtt | nanu ca yuge caitrauklde pravtte sarve eva samam pravtt syu | tasmt yugam caitrauklde pravttam iti etat eva astu | na iti ha strntare vardnm anyasmt pravtti abhihit

prathame vsavasya ae dvitye tu ajasya tu | revatnm ttye caturthe yamasya ca ||

saumyasya prathame ca dvitye punar vaso | srpasya ae ttye tu caturthe bhagasya ca ||

tvrasya dyake ca eva dvitye vikhayo | aindrasya ae ttye ca pyasya ae caturthake ||

yad samnm adhipa bhaspati ata utthita | udayati aaknte v prathama paryaya bhavet ||

iti|

evam varm pravtti atidrabhinn | tasym ca varapravttau bhinnym msadivasapravtt api bhinne eva bhavata | athav evam syt iyam varm pravtti nnprakr phalrthibhi sahitkrai upadi | na e prasiddh loke, na paratantreu | tasmt y paratantreu loke ca prasiddh pravtti tasy grahaam bhaviyati iti | etat api na | tat yath surrsu krtikauklapratipada pravtti varamsadivasnm, vayuja [ka]pacadaym nivtti | tath ca magadhsu he kapratipada sammsadivasnm pravtti,

hasitapacadaym nivtti | tath ca arthastre api abhihitam "triatam sacatupacatam ahortrm karma svatsara, tam hparyavasnam nam pram v dadyt" iti | siharjena sahasrkare nibaddham

ravyudaye lakym hpauramsym tu somadine | ktaktavarai ytai akendraklt yugasya di ||

iti |

yugdnm caitrauklde pravttyabhidhnam siddham eva etat |

idnm praavyam siharjena na uklnta msa svatantre pratipdita, tath ca loke uklnta eva prasiddha, horym api

candrayutt navabhgt msa uklntanmasama |

iti |

atra ucyate yat tu siharjena abhihitam tat svbhipryea adhikamsakvamnm yugapat pravttatvt hapaurams [ta rabhya caturda] paryantvasnam savatsara iti parikalpita | yadi api ucyate "uklnta msa loke prasiddha" iti, tat na | nanu sarveu eva deeu ms | santi ca de kntamsavyavahr surraprabhtaya | yat api ucyate

candrayutt navabhgt msa uklntanmasama |

iti, asya api anya eva artha | candrayutt navabhgt prau msa vcya | [sa

uklntena] nmn sada | uklnte [na] hi msasya nmaparijnam | kttiksu yukta candram asmin sati krtika msa iti di |

anyat ca uklntena msena na kadcit api mnameasandhau msasya varasya v ante grah syu |

atra ha yavanevara

mse tu uklapratipatpravtte prve a mandabala dahe |

iti ukldi msa | yad punar ukldi msa tad punar rutyartha anuhita bhavati | evam hi rutau pahyate

e hi vai savatsarasya pratham rtri yat phlgun paurams y uttar |

iti | [yadi] ka[pratipad]di msa syt, tad katham iyam uttar paurams phlgun bhavati, yat uta tat caitramsa syt ? kuta? phlgunym pauramsym phlguna msa pra, tad uttar paurams caitra[msasya], pratipatkditvt msasya | tata manymahe na adya api phlguna msa sampyate iti | yasmt ha

phlgun paurams y uttar |

iti |

anyat ca

[ y asau] vaikhasya amvsy tasym agnim dadhta, s rohiy sampadyate |

[atapatha-brhmaam, 11.1.1.7]

iti |

yadi uklnta msa parikalpyate tad na vaikhasya amvsyym rohiy candramasa yoga vidyate | yasmt caitrapauramsym citrym soma yujyate, tasym caitrym vyattym vaikhapratipat | tata ca svtydiu nakatreu pratipat [prabhti] gayamn amvsy bharay yujyate, na rohiy | atha candragativiet iti [cet, na] | nakatrrdhasya sakalasya v hrsavddh bhavata, na nakatradvayasya | ukldau punar mse vaikhapauramsym vyattym vaikhasya eva amvsy bhaviyati | tata kapakapratipatprabhtyanurdhdiu gayamnsu rohiy amvsyy ca yoga sabhavati |

anyat ca

sa aparapake apa oadh praviati |

iti |

atapatha [11.1.5.3] evam pahyate | tatra aparapaka ka, [na] ukla | anyat ca smrtavacanam

aparapake rddham kurvta rdhvam v caturthy |

iti atra kdi[msatvt] prvapaka ka, apara ukla | aparatvt uklapakasya uklapake eva rddhavidhi prpnoti na ke, iyate ca ukle [tare], tasmt ukldi

msa iti | tata "yugavaramsadivas samam pravtt tu caitrauklde" iti |

atra utprekitaprvapaka draavya | yugdnm caitra[ukldita pravtti]tvt klasya dimattprasaga iti ha kla ayam andyanta | ayam kla asmbhi yugdi abhihita, caitrauklde pravtta iti | na asya anta na asya di | vyavahrrtham di anta ca parikalpita | yadi klasya di syt tata kim syt? ha sasrasya dimatt prpnoti, iyate ca andi sasra iti | tasmt yuktam "kla ayam andyanta" iti |

katham punar asya di vyavahrrtham parikalpita iti ha grahabhai anumyate ketre | grah ca bhni ca grahabhni | tai grahabhai anumyate di anta ca | "m mne" [pinyadhtupha 1143] iti ayam dhtu dhmt agnyanumnam iti atra mne vartate | atra punar grahabhai anumyate iti mnrtha eva | vrhydiraya prasthdibhi anumyante, kukumdaya v paldibhi, evam grahabhai iti | yad sarve eva grah yugapat mnameasandhau kitisayukt tad yugasya di iti | ka bhuva grahasya ca yoga, dvayo atyantaviprakayo? na ea doa | mukhyasya yogasya asabhavt gaua yoga parighyate | yatra bhlagna iva graha lakyate sa bhgrahayo yoga | sa ca udaystamayayo sabhavati iti udaystamayayo v parighyate |

anye punar anyath vyvarayanti grahabhai anumyate iti | grahai ca nakatrai ca klasya di anta ca parikalpyate | tat yath

udeti yasmin nakatre pravsopagata agir | tasmt savatsara mst brhaspatya pragayatm || iti |

bhaspaticravat klasya di parikalpita | loke ca evam vaktra bhavanti "svtau udite prasthsymahe udaya " iti, "ukre astam gate prasthita" iti, "adya kttiksu madhyasthitsu druka [gata]" iti di | ketre | ketram bhagola, tasmin bhagole, nakatragrahacravat di anta ca parikalpita || 11 ||

[ grahm samagatitvam ]

grahm samagatipratipdanya ha

ay srybdnm praprayanti grah bhapariham | divyena nabhaparidhim samam bhramanta svakakysu || 12 ||

ay srybdnm dityavarm ay grah nakatrakakym praprayanti, nakatrakakytulyni yojanni svsu svsu kakysu gacchanti iti artha | [kiyadyojanni] punar nakatrakakyym grah srybdnm ay prayanti? ucyate vasuviyadambarkarasayamatriailacandr [173260008] | na etat asmbhi nakatrakakypramam dam | kim tarhi? k e pratipdit iti? ucyate "bhave arka" [gtik, 6] iti | atra katham punar etena eva nakatrakakytulyni yojanni gacchanti iti ucyate? yadi khyughtulyai arkavarai svn-svn bhagan grah bhujante [tad] ay srybdai kiyanta iti | aibhgena api ay eka, punar aibhgena ete[m] khyughtulynm arkavarm dvsaptatisahasri | evam yathbhgena avinaaraya sthpy | tata punar api yadi ekena bhagaena pratisvakaky labhyate [tad] ayabdabhogena k iti sarvagrahebhya nakatrakaky labhyate |

divyena nabhaparidhim | divi bhavam divyam, yugam iti artha | katham punar

divyaabdena yugam abhidhyate? yasmt divi sacaratm grahm ekatra yoga bhavati, ata [divyam yugam uktam tena] divyena nabhaparidhim | nabhasa paridhi nabhaparidhi, kakaky iti artha | katham idam ucyate? nanu ca viyat aparimitayojanapramam iti ryate | tasya parimitayojanapramam katham kaky bhavet? ucyate viyat asmkam yvat divasakaramarcinidhnam avabhsayati tvat viyat iti | ata param kam aprameyam iti | atra khakakybhidhnena etat pratipdayati, iyatpramam viyadarkamarcaya prpnuvanti iti |

samam bhramanta | tulyay [gaty] bhramanta iti artha | yvanti yojanni svakakyym a sacarati tvanti eva yojanni rki api svakakyym sacarati | tat yath yadi ekena bhagaena svakaky labhyate [tad] yugabhagaai kim iti khakaky labhyate | athav ayabdabhogena nakatrakaky labhyate svai yugabhagaai kim iti khakaky labhyate | evam yojanagatena grah tulyagataya | kakyta grahm madhyamnayanam yadi [yuga]bhdinai sarve eva svsu kakysu samagaty bhramanta [kha]kakytulyni yojanni praynti, ekena ahn kiyanti iti sarvagrahm yojanagat dinabhukti labhyate iti, khakakyym bhdinai bhge hte yojanagat grahm dinabhukti labhyate | tay trairikam bhaktv madhyamagrah nyante yadi svakakyyojanai bhagaa labhyate tad gatiyojanai kim iti hnik bhukti labhyate, tata punar api yadi ekena ahn bhukti labhyate ahargaena kim iti | atra eka prvatrairike guakra, [apare bhgahra |] ata guakrabhgahrayo tulyatvt naayo ahargaasya dina[gati]yojanni guakra sthita, [svakakyyojanni bhgahra, labdhi] bhagadaya | [uktam ca]

ambarakaky bhdinaht phalam tatra yojanni teu | gathasaguiteu svagrahakakyptabhagadyam ||

iti | a[thav khakaky]hargaasavarge svakakybhdinasavargahte bhagadaya bhavanti || 12 ||

[grahm samagatitvena kakyvyavasth ]

samagaty pravttagrahakakyvyavasthpradaranrtham ha

maalam alpam adhastt klena alpena prayati candra | uparit sarvem mahat ca mahat anai cr || 13 ||

maalam alpam adhastt | sarvem adha vyavasthitam maalam alpam alpe[na klena praya]ti candram | adhastt iti anena eva maalasya alpatvasiddhi, alpam iti etat na vaktavyam | katham adhastt iti etvati ucyamne maalasya alpatvam gamyate? ucyate upari upari kaky vyavasthit | tsm upari upari vyavasthitnm adha y vyavasthit s sarvatanyas | tasmt adhastt [indu] syt | na etat asti | "bhnm adha anai cara" [klakriy, 15] iti atra kakym upari upari vyavasthitim vakyati | nanu ca anye bruvate sarvem upari candramasa kaky iti | [tat ayuktam |] sarvem grahm adha candrakaky iti ha | yadi upari syt tad candrasya grahanakatrabhede sphuakalakaharie grahanakatra[tr dyeran] | sryavat yadi upari candra syt tad sryea rt vyavasthitena sad candramaso api svasya rt bhgam akhaam dyeta, uparisthita [na upalakyate] | tasmt sarvem adha candram |

anye punar sugata[mat]valambina srycandramaso ekm kakym cakate

ardhena mero candrrkau pacatsaika[yojanau] | ardhartra astagamanam madhyhna udaya sakt || iti ||

na evam yujyate | yadi pacat yojanni candra, ekapacat [yojanni] srya tad kim iti srya [na] mahn upalabhyate, tulyau etau [ardho]ditau ardhstamitau pauramsym lakyete? atha vidratvt arka na mahn upalakyate iti cet na | tarhi mandarrdhe srycandramaso drbhta arka | anyat ca tulyakakyvyavasthitatvt srycandramaso sryagrahaam na eva syt | na ca candramasam muktv anya rhu asti yena savit chdyate | yadi api adha candra syt tath api mahattvt sryabimbasya na eva arka sakala chdyate | na eva arka candrea chdyate iti cet tat api uttaratra vykhysyate |

klena alpena prayati candra | alpena stokena klena prayati | kim? tat alpam maalam adha vyavasthitam | uparit sarvem maalnm mahat maalam mahat klena anai cara prayati | etau alpamahatkakymaalaparimau grahau uddiau, anyem ca [maalni svabuddhy vijeyni] | tat yath candram divasasakhyay saptaviaty srdhaikay maalam gacchati, budhaukraravaya kicit nena varea, bhauma kicit nena varadva[yena, guru] tu varai dvdaabhi kicit nai, anaicara tu triat varai kicit nai iti | evam ete bhinnakakysth yojanagatena tulyagataya grah vykhyt |

atha yadi tulyakakysth yojanagatena tulyagataya eva syu tad etem yugde sapravttnm na kadcit viyoga syt | atha [yadi] yojanagatena ete bhinnagataya syu tad etem bhuktiliptnayane yojanai yathsvam prasiddhabhuktilipt na gaccheyu | tasmt bhinnakakysth api grah yojanagatena tulyagataya eva iti || 13 ||

[ bhinnakakysu rydnm alpamahattvam ]

kakym alpamahattvt ribhgalipt bahvya alp iti sandeha tannivttyartham ha

alpe hi maale alp mahati mahnta ca raya jey | a kal tath evam vibhgatuly svakakysu || 14 ||

alpe maale alp raya mahati maale mahnta, evam a kal ca, kevalam tu vibhgena sad | tat yath alpe mahati ca maale maaladvdaabhga ri, aiatatrayabhga bhga, khakhaaghanabhga lipt iti, svsu svsu kakysu jyoticakrasya tulyatvt || 14 ||

[ grahakakyvasthitikrama ]

kakym upari adha ava[sthiti]kramaparijnya ha

bhnm adha anaicarasuragurubhaumrkaukrabudhacandr | em adha ca bhmi medhbht khamadhyasth || 15 ||

bhni jyoti, avinydni | tem adha anaicara, tasya api adha bhaspati, tata agraka iti di | em adha ca bhmi | em nakatrdnm bh adha | medhbht | atra "bhta"-abda bahuu artheu vartamna iva arthe pratipattavya | medh iva sthit | khamadhyasth | kham kam tasya madhyam khamadhyam, tasmin sthit khamadhyasth | em adha ca bhmi iti | atra ucyate yad dye cakrrdhe grahanakatri, tad tem adha bhmi | yad ata anyeu

grahanakatri smararipusutahibukasahajadhaneu vartante tad katham adha bh, yat uta upari syt | na evam vijyate | yasmt sarvem asmaddnm bh adha, upari ca ka, [tasmt] sarvad grah upari, bh adha | vakyati ca

yadvat kadambapupagrantha pracita samantata kusumai | tadvat hi sarvasattvai jalajai sthalajai ca bhgola || iti | [gola, 7]

[anye tu imm kalpanm] dravipratipannm, bhagaaanaicarabhaspatikujaravisitabudhanikarn uparyuparivyavasthitn tulya[gatikn manyante | tat yath y]vat alpamaalam bhni bhramanti, tvat mahnti maalni anaicardaya [na] aknuvanti prayitum iti phata lakyante, yathkaky[maalakramea] iti | atra parihra prk pradarita yadi upari syt tad candrasya grahanakatrabhede sphuakalakaharie grahanakatratr kyeran [p 212] iti din granthena |

anye manyante tulyakakysth eva bhagaaanaicarabhaspatikujaravisitabudhanikar | kintu yathkramea ghragataya | ata drutagatibhi nakatrai amandagati at jyate, atimandagati tu drt iti | anmandagatitvt anaicara iat jyate, atimandagatitvt candram [d]ram iti | atra api yadi prmukh grahdaya tad prmukhai drutagatibhi nakatrai jyamna avinym da revatym upalakyeta, na bharaym | vakrakle api ca, pratilomagatitvt avinym da bharaym eva upalakyeta | atha ete grahdaya aparbhimukh kalpyante, tath api vakrakle avinym da pratilomagatitvt bharaym upalakyeta | tulyakakyvyavasthitnm ca lambanaviea na syt | anyat ca anyonyabimbacchdanam na syt | grahoparga

api ca tulyakakyvyavasthitatvt na yujyate | tasmt "bhnm adha anaicara" iti di suhu uktam || 15 ||

[ klahordindhipatijnam ]

klahordindhipatijpanya ha

sapta ete hore anaicardy yathkramam ghr | ghrakramt caturth bhavanti sryodayt dinap || 16 ||

ete grah anaicardaya tulyagataya api santa yathkramea ghr lakyante, maalnm yathkramea alpatvt | te eva hore yathkramea | tat yath anaicarasya klahorym nivttym bhaspate klahor, tata agrakasya, tata rave iti di | evam sryodayt prabhti yvat sryasya ardhstamaya iti dvdaa klahor | tata ca ardhstamayt ardhodaya iti punar dvdaa | evam ahortre caturviatiklahor | klahor hi nma lagnare ardhodayasya kla | s ca divase divase divasdhipta prabhti pratipattavy | uktam ca sphujidhvajayavanevarea

dityaukrendujacandrasaurajvvaney syu aharnisu | horevar taddivasdhipdikramea t tatra caturgu a ||

evam divasdhipt sryodayt gayamnt uttaradivasasya adhipt eva ardhodayt ghrakramt caturtha, ya ghrakrama abhihita "bhnm adha anaicara" iti di tasmt caturtha divasdhipati | tat yath anaicart caturtha srya divasdhipati, sryt soma caturtha, somt agraka iti di | evam anena kramea msdhip abddhip ca avagantavy | katham? [msasya varasya ca ya]

prathamadivase adhipa sa msdhipa vardhipa ca | sryodayt dinap | sryasya udaya sryodaya | yadi api eea ukta sryodayaeea ardhodaya pratipattavya | kuta? idam bimbvayavbhidhne api tadavayavapramasya mnaklvadhraakyatvt ardhodayasya ca vyaktalakaatvt suparicchedanay ardhodaya riyate | athav anirdieu vastuu madhyamapratipatte ardhodayt rabhya punar ardhodaya iti |

atra kecit ardhstamayt vrapravttim manyante | tat ca ayuktam | yasmt uktam

st idam tamobhtam aprajtam alakaam | apratarkyam avijeyam prasuptam iva sarvata || [manusmti, 1.5]

atra janapadajyoticakrbhvt na vrdivyavahra sajta | yad protpanna sahasrakiraa tad prabhti vrdivyavahra sajta iti | ata suhu uktam sryodayt dinap iti || 16 ||

[ pratimaalavidhin grahagatinirpaam ]

ete grah kasmin maale bhramanti iti [na jyate] ata tannirpaya ha

kakypratimaalag bhramanti sarve grah svacrea | mandocct anulomam pratilomam ca eva ghhrocct || 17 ||

kakyy pratimaalam kakypratimaalam, tat gacchanti iti kakypratimaalag | athav kaky ca pratimaalam ca kakypratimaale, te gacchanti iti kakypratimaalag | atra kakyg madhyam grah, sphu

[prati]maalag | athav kakypratimaalayo yatra sampta sa kakypratimaalaabdena ucyate | tam gacchanti iti kakypratimaalag | atra anekatvt vigrahayogasya, katama vigraha parighyate iti sandehe ucyate kaky ca pratimaalam ca kakypratimaale | te gacchanti iti kakypratimaalag, iti ayam parighyate | katham? iatvt eavigrahrthavcakatvt ca atra iyate | kakyg madhyam grah yasmt tulyabhuktaya, pratimaalag sphuagrah yata sasadabhuktaya |

atha ke te madhyam, ke v sphu grah? nanu ca eka eva srya, eka eva candram, eka eva agraka iti di | madhyamasphuatym parighyamym grahadvayam prpnoti | na evam vijyate madhyama graha sphua graha iti | katham tarhi? madhyamagrahaabdena madhyamagrahasya grahagati abhidhyate, sphuagrahaabdena ca sphuagrahagati iti? tat yath kacit svatsaram pcchati "ka savit" iti, sa tasm ha ri eka pacadaa bhg triat lipt iti | tatra ya paripcchati ya ca cae tayo ubhayo abhi[prya]dvayaprasaga | na ea doa | y madhyam gati s sphuagatisdhanasya upya | anyath aniyatatvt sphuagati aaky syt vijtum | evam eva ca [madhyamagraha] pratimaalaparijnrtham parikalpita | yat asya grahasya vysrdhatulyam bhtrgrahavivaram sa tasmt pradet prabhti kakymaalasya upari adha v avatihate |

atha ka asau ayam pradea? ucyate yad ttye karmai dvitye pade mandoccakendram ritrayam dvau bhgau pacat lipt, tad bhaspate mandoccakara vysrdhatulya | caturthe karmai yad ghroccakendram ritrayam pacabhg viati ca kal, tad vysrdhatulya ghroccakara | atra vysrdhatulyam bhtrgrahavivaram | asmt pradet prabhti bhtrgrahavivaram pratidinam apacyate | anay yukty em api grahm

vysrdhatulyam bhtrgrahavivaram hyam |

bhramanti sarve grah svacrea iti etat nigadavykhynam eva | mandocct anulomam | "mandocct" iti hetau pacam | tena mandocct heto anulomam iti vykhyyate, yasmt na mandocce vakraparijnam | pratilomam ca eva ghrocct | ghrocct heto pratilomam, yasmt ghrocce vakraparijnam | katham punar ghrocce vakraparijnam? ucyate yad ghroccakendram dvityapade tad sarve grah vakria bhavanti, yad ca ttyapade ghroccakendram tad anuvakragataya | uktam ca

grahonaghragraheu ktaavasuu kramt | bhavet vakrtivakr ca tath anukuil gati ||

iti | skmatara [ca ayam] vidhi iti | ucyate yad adyatant graht vastana graha tulya bhavati tad vakraprrambha | athav hyastant graht adyatana graha tulya tad api vakraprrambha | yad adyatant ttyapade vastana graha adhika tad vakrasya nivtti | athav hyastant graht adyatana graha adhika ttyapade tad api vakrasya nivtti | yad graha bahv lipt nivartate tad ativakragati |

katham punar idam vidhnam ghrocct eva gaaka prajnate, na punar mandocct iti? ucyate yasmt sryavat grahm udaystamayavakrnuvakr gataya | yadi evam atra katham budhaukrayo anyat ghroccam, [madhya] srya | atra api sryavat eva tayo udaystamayaparijnam | vakragati tu ekatvt upyntarea vijyate | athav uccancamadhyamaparidhi iti evamdisphuagatisdhanopya[bhtnm ca] upynm na [eva niyamo]kti v vidyate | kevalam tu upeyasdhak upy | tasmt iyam sarv prakriy asaty, yay grahm sphuagati sdhyate | [evam ca paramrthajijsubhi asatyopye]na

satyam pratipadyate | tath hi bhiaja hi utpalanldiu vadhdni abhyasyante | npit pihardiu muandni, yajastravida u[key] yajdni, bdik praktipratyayavikrgamavaralopavyatyaydibhi abdn pratijnate | evam atra api madhyamamandoccaghroccatatparidhijykhabhujkoikardi-vyavahrea svatsar grahm sphuagatim pratijnate | tasmt upyeu asatyeu satyapratipdanapareu na codyam asti |

atha kim artham ime grah pratidinam bhrmyanti | atha ca loke kacit bhraman kraena bhramati | anyat ca na evavidha kacit dyate anavaratagati yath ime trgrah bhramanti iti dntatvena udharaabhta iti | ucyate sarvdau kila bhagavn prajpati grahn uktavn yat "bhavanta medigaeu prajnm ubhubhaphalya bhrmyata" iti | uktam ca sphujidhvajayavanevarea praj sisku kila vivadht prajpati prgvratam cacra | sa dvdagaprabhavam svadeham sv dita vai bhagaam sasarja || tebhya sa medigan prajaje tebhya ca tadbhedavikalpata anyn | ata bhavargasya vibhu praet prajbhavbhvavidhvaratvam || iti di |

athav abdena arthnumnam kriyate | ryante ca abd ye ca apare atra gativcak | tat yath "patha kan" [adhyy, 5.1.75] iti vartamne "pantha a nityam" [adhyy, 5.1.76] iti anena nityam panthnam gacchati iti asmin arthe pntha iti ayam abda | atra loke na kacit adhvnam anavaratam gacchan dyate, tasmt am eva grah pnth | na ca ayam abda asatsvrtheu aaviakrmaromavandhyputraabdavat pravtta | tasmt

suhu ucyate abdena arthnumnam pnth grah iti |

athav ayam apara prakra | mandocct anulomam pratilomam ca eva ghrocct | mandocct yata mandoccakendrt pratimaalavidhnena ntam phalam pratyaham upacyate | kva? anyasya arutatvt mandocce eva | tasmt mandocct anulomam | pratilomam ca eva ghrocct | yasmt pratimaalavidhnena ntam phalam sarvad apacyate | kuta? anyasya autatvt ghrocct eva | tasmt "pratilomam ca eva ghrocct" iti || 17 ||

[ pratimaalavidhnam ]

sphu pratimaale bhramanti iti uktam, ata tajjpanya ha

kakymaalatulyam svam svam pratimaalam bhavati em | pratimaalasya madhyam ghanabhmadhyt atikrntam || 18 ||

kakymaalatulyam | kakymaalena tulyam kakymaalatulyam | kakymaalapramam "airayaha cakram" [gtik, 6] iti etasmin stre vykhytam | svam svam pratimaalam tmyam tmyam pratimaalam, bhavati | em grahm | pratimaalasya madhyam | yat madhyam kendram tat ghanabhmadhyt atikrntam | ghan ca asau bh ca ghanabh, tasy ghanabhuva madhyam ghanabhmadhyam, tasmt ghanabhmadhyt, atikrntam nirgatam uparisthitam iti artha | tat yath yvat pramaparikalpitam aiatatrayvacchinnam kakymaalam prvparam rdhvam vinyasya, td eva anyat maalam upari adha kakymaalt vakyamena antarea prvparayo dio yatra sampta tatra yat badhyate gole tatpratimaalam nma | evam ete kakypratimaale vykhyte || 18 ||

[ ncoccavttividhin grahagatipratipdanam ]

kakypratimaalntarapratipdanrtham ha

pratimaalabhvivaram vysrdham svoccancavttasya | vttaparidhau grah te madhyamacrt bhramanti evam || 19 ||

pratimaalasya bhmaalasya ca vivaram pratimaalabhvivaram | vysrdham svoccancavttasya | uccavttam ncavttam ca uccancavttam, svasya uccancavttam svoccancavttam, tasya svoccancavttasya vysrdham pratimaalabhvivaram | tat yath "jhrdhni mandavttam" iti adhiktya "aina cha" [gtik, 10] iti sapta aina jhrdhni uccanccavttam, srdhaikatriadbhgapramam iti artha | yasya yat vysrdham tat trairikagaitena siddham | yadi "caturadhikam atam aaguam" [gaita, 10] iti evamde paridhe ayutatulyam vysrdham labhyate tad srdhaikatriadbhgapramasya paridhe kim iti labdham bhg paca, lipt ca ardhdhikena ek | sryasya api tri jhrdhni mandavttam, srdhatrayodaabhgapramam, tasya ca trairikena svavttavikambhrdham labdham bhgadvayam, ardhdhikena nava lipt | athav yadi aiatatraya[bhgamita]paridhe [vasutriktavahniliptmitam] vysrdham labhyate tad uccancaparidhe kim iti labdham candrasya uccancavysrdham lipttriat srdhdhikarp | evam sryasya api atam ekonatriaduttaram [srdham] | tatra bhgapramena liptpramena v kakypratimaalamadhyntaram parikalpyam | evam srycandramaso | anyath anyem samaviamavttamandoccaghroccabhedena anekapratimaalaprasagabhayt uttaratra vakyati "bhtrgrahavivaram" [klakriy, 25] iti | vttaparidhi

kakymaalam, tasmin vttaparidhau madhyamacram grah bhramanti | pratimaaleu sphuacram bhramanti iti artht avasyate || 19 ||

[ ncoccavttaparidhau grahagati ]

grahabhuktynayanavakrnuvakraparijnya ha

ya ghragati svocct pratilomagati svavttakakyym | anulomagati vtte mandagati ya graha bhavati || 20 ||

ghr gati yasya tat grahgati, ghragati ca tat svoccam ca ghragati svoccam, ghratatisvocct ya pratilomagati ghragati | svoccaabdena svaghroccabhukti parighyate | s yadi ghroccabhukti svakendrntajy[sdhitasphuamadhya]mabhukte [na patati] tad s eva sphuamadhyam bhukti svakendrntajysdhit svaghroccabhukte pratilome[na] ptyate | tad ghragati svoccagati iti ucyate | pratilomaabdena ca vipartaptitaealipt parighyante | evam ayam vigrahrtha nipanna bhavati | pratilom gati yasya sa pratilomagati iti |

dita eva etat bhuktynayanam prati vakyate | tat yath mandoccakendrntajym kramea utkramea v nipannm svamadhyamabhuktiliptbhi guayet | punar ca tat klapratidhin guitasya adaabhi sahasrai bhgalabdham kendrapadavat ardhktya grahamadhyamabhuktiliptsu prakipya viodhya v svaghroccabhuktiliptbhi odhayet | eam svaghroccakendrntajykramotkramajyguam tat klaghroccaparidhin guayet | bhga adaabhi

sahasrai | labdham vysrdhagatam svakarena vibhajet | labhdasya ardham kendrapadavat grahamadhyamabhuktiliptsu kipet, viodhayet v | tata tam kiptaviodhitaeam ghtv ttyakarma mandoccakendrntajykramotkramajym tat klaparidhiguam adaabhi sahasrai vibhajet | labdham samastam eva grahamadhyamabhuktiliptsu mandakendrapadavat kipet, viodhayet v | kiptam viodhitaiam v sphuamadhyamabhuktilipt avina t svaghroccabhuktiliptbhya viodhayet | eam [ghtv] caturthakarma ghroccakendrnta[jykramotkrama]jym tat klaparidhiguam adaabhi sahasrai vibhajet | labdham vysrdhaguam karena vibhajet | tatra yad avptam tat yadi kepyam sphuamadhyamabhuktiliptsu kipet, nipann grahasya sphuabhukti | atha viodhyam sad yadi sphuamadhyamabhuktita na patati tad pratilomagati graha sphuamadhyamabhuktilipt eva vipartam odhy | eam vakrabhoga | asmin arthe iyam krik

ya ghragati svocct pratilomagati svavttakakyym |

pratilomagati vakragati iti artha |

anulomagati vtte | asau anulomagati bhavati | yad ghrocct ghroccakendrntajynipann lipt sphuamadhyamabhuktiliptbhya viuddh, tad asau graha anuvakr | tatra ca viealipt anulomaabdavcy | tata artht ayam vigraha avasita anulom gati yasya sa anulomagati iti | sa ca alpam gaccahati iti mandagati abhidhyate || 20 ||

[ ncoccavttabhramaaprakrntaram ]

grahm sphukaraaprakrntaram ha

anulomagni mandt ghrt pratilomagni vttni | kakymaalalagnasvavttamadhye graha madhya || 21 ||

anulomam gacchati iti anulomagati | tat uktam mandt, uktamandoccvadhe madhyamt iti | tat atra api ghroccvadhe madhyamt iti etat ekaprakramea bhavitavyam | na iti ha ghr[t pratilomaga]ti pratilomvadhe | ghroccasya pratilomagatni vipartagatni yni vttni paridhaya | atra vttasya ekadee vttaabdopa[crt paridhaya ca] iti, yath mandaghrakendrayo tajjykhe dhani | ata tni dhani mandakendrt jtni kramea upa[cyante, ghrakendrt] jtni utkramea upacyante | ata "anulomagni mandt ghrt pratilomagni vttni" | katham punar vttni mandaghrakendrayo tajjydhani kramotkrama[gatni? gate] avasthvcakatvt | yath

gati asti iti bhtnm sukumryate mana | [anastvaniam eva ham dhuram] vahati gau iva ||

tath

dnam bhoga na tisra gataya bhavanti vittasya | ya na dadti na bhukte tasya tty gati bhavati || [bharthari, ntiatakam, 34]

tasmt yni eva jydhani tni eva pratilomnulomagatni |

atha atra idam praavyam mandoccajydhani mandocct upacyante, ghroccajydhani ghrocct apacyante | kuta etat? sampradyvicchedt | atha

"vykhynata vieapratipatti, na hi sandeht alakaam" [adhyy, ivastram 6, ptajalamahbhyam] iti | athav mandoccaghroccaravat mandoccaghroccayo eva pratipatti, anyasya arutatvt ca |

[ pratimaalavidhin grahasphukaraaprakriy ]

ayam rystrrtha yath ghaate tath karma pratipdayiyma | it graht tat mandoccam viodhayet | eam rydikam mandocct pravttam tat kakymaalotpannam iti pratimaale kriyate, yasmt pratimaale sphuagraha bhramati | tena tasmt mandocct rabhya yat kham tat mahati maale alpam bhavati | "mahati mahnta ca raya jey | a kal tath evam [klakriy, 14] iti | alpe pratimaale tat eva kham bahutaram bhavati, mnlpatvt | vrhydaya mahat mnavieea pramyamn prasthdisakhyay alp bhavanti, [te] eva alpena mnavieea myamn prasthdiakhyay bahava bhavanti evam atra api | katham punar tat kham kakymaalotpannam pratimaale pramyate? ucyate tat khasya padni vyattni pratykalayya vartamnapadasya bhujkoijyay karma idam kriyate "pratimaalasya madhyam ghanabhmadhyt atikrntam" [klakriy, 18] iti pratimaalabhvivaram koym prathamacaturthayo padayo prakipyate, dvityattyayo apanyate |

etat pratipdanrtham samymavanau vttakendram nidhya yvat tvat pramaparikalpitavysrdhapramena karkaakena vttam likhet | tasya vttasya prvpara[dakiottara]lekhe ktv [tadvttakendrt antya]phala[jy]pramam [stram mandoccbhimukham] dakiena nidhya tatra kakymaalavysrdhatulyakarkaakena vttam likhet | tat pratimaalam iti ucyate | [tat prathamacaturthapadayo] kakymaalt upari avatihate, dvityattyayo

adha | tatra y koijy s kakymaalotpann kakymaalabhmyantarlapram | tena pratimaalabhvivarntarlamtrea pratimaalam prathamacaturthayo padayo koi na prpnoti iti prakipyate, dvityattyapadayo tvat attt pratimaalt koi iti apanyate | evam pratimaalotpann koi bhavati | atha yadi koi[jyta] pratimaalabhvivaram na udhyati, tad pratimaalabhvivart koijy odhyate | tvat pratimaalakoi bhavati | tatra evam nipanny koe bhujajyy ca vargasamsamlam kara | tat skmrthibhi aviiyate, pratimaalakarasya vddhihrsavat di bhidyate iti | tat yadi vysrdhatulyena pratimaalakarena yath uktam pratimaalabhvivaram labhyate tad tena pratimaalakarena kim iti | labdham prvakoijyym prakipyate apanyate v | tata tadbhujajyvarga[samsa]mlam kara | tena punar pratimaalabhvivarnayanam iti yvat aviea | tata aviiakarena vyastatrairikam kriyate yadi vysrdhavikambhasya kakymaalasya iyam bhujajy labhyate, tad tena karena pratimaalajena k iti | vyastatrairikatvt vysrdham guakra, kara bhgahra, labdham pratimaalabhujajy | tat kham mandocce prakipya sphua graha bhavati, yasya mandoccakendram prathamapade | dvityapade abhya ribhya viodhya bhuj ght iti abhya apanyate, eam mandocce prakipyate | ttyapade cakrrdhdhikabhuj iti tat cpam cakrrdhasahitam mandocce prakipyate | caturthapade dvdaebhya viuddhaeam bhuj iti cakrt tat kham viodhya eam mandocce prakipyate | evam sphuagraha bhavati, yasya ghroccam na vidyate |

yem punar ghroccam vidyate tem karmaviea ucyate | tat yath paridhiclanprayogea sphuktaparidhin vysrdham samguayya aty bhgalabdham pratimaalabhvivaram mandaghroccayo | tena

anantarbhihitamandoccakarma mandocca[phalam] sdhayet | [tat] sakalasaskta graha bhavati | tat evam nipannasya, madhyamasya grahasya [ca] yat antarrdham tat madhyamt mandoccasiddhe adhike madhyamagrahe dhanam, ne am | evam mandoccasa[skaraam] | etat eva karma "anigurukujeu mande ardham adhanam bhavati prvam" [klakriy, 22] iti anena granthena abhidhyate | katham? sanigurukujeu, mandraguruu madhyameu madhyamakarma siddheu mandraguruu iti artha | "ardham adhanam bhavati prvam" [klakriy, 22] iti kasya ardham am dhanam v bhavati iti atra sampradyvicchedt mandasiddhamadhyamntaram parighyate | kim tasya ardham madhye grahe dhanam am v prvasiddhe mandoccakarmai bhavati? idam ca karma mandoccaghroccayo smnyena prasiddham | kuta? vienuvdan[bhv]t | tat yath evam ardhena phalena sasktam madhyamam graham ghrocct graht viodhayet | tatra kendrapadavibhgena bhujkoijye ghtv sphuktasvaghroccaparidhin vysrdham saguayya aty bhgalabdhapratimaalabhvivarea prvakarma eva sasktt karam nayet | atra aviebhvt avieakarma na pravartate | tata bhujajyay vysrdham saguayya karena bhgalabdhasya kham ghroccakendre prathamapade ghrocct apanyate, dvitye pade abhya viodhya eam ghrocct apanyate | ttye pade cakrrdhayuktam, caturthe pade dvdaabhya viuddhaeam, "ghrt pratilomagni vttni" iti vacant | evam sghroccasakalaphalasaskta graha bhavati | tasya mandoccasiddhasya ca prvavat eva antarrdham mandoccasiddhe prvakalpanay eva dhanam am v kuryt | tat mandaghra[siddha]m avinaam vidhya tasmt mandoccam viodhya prvavat eva mandoccam sdhayet | tasya mandoccasiddhasya dvisasktasya avinaasthpitasya ca ya viea tam sakalam eva dvisasktahnamadhyamt viodhayet, adhikamadhyame prakipet | [artht dvisasktamandasiddhe ne sati viodhayet anyath prakipet] | tam evaktam

ghrocct viodhya ghroccaprasiddhakarma sasiddha sphua graha bhaviyati iti | etat eva karma sakepea asmbhi karmanibandhe uktam

pratimaalakarma api yojyam atra vipaicit | mandocce prvavat kuryt ghrocct tat viodhyate || tat eva kevalam odhyam [cakrrdht odhya tat calt] | cakrrdhasayutam cpam cakrt uddham ca eayo || sphuavttagum trijym bhaktv aty svakoita | tyaktv padeu yuktv v kara prgvat prasdhyate | mandoccasiddhatanmadhyavilerdhasamanvita | mandasiddhe adhike hne rahita madhyama graha || sa ghrocct punar sdhya siddhayo antarlajam | ardhktya sakt siddhe prvavat parikalpayet || evaktasya bhya api mandasiddhim samcaret | mandasiddhasya tasya ayam viea ya abhidhsyate || dvisiddhamandasiddhasya dvisiddhasya yat antaram | prgvat tat madhyame ktv ghrasiddha sphua graha || [mahbhskaryam, 4.45-51]

atra anigurukujagrahaam ghroccavat grahapratipdanrtham | tena budhaukrayo api idam karma kriyate |

kakymaalalagnasvavttamadhye | kakymaale lagnam kakymaalalagnam | kim tat? svavttamadhyam, svavttamaalamadhyam | kakymaalalagnam ca tat svavttamadhyam ca kakymaalalagnasvavttamadhyam | tasmin kakymaalalagnasvavttamadhye | graha madhya | ya asau madhya graha sa

kakymaalalagnasvavttamadhye bhavati | etat uktam bhavati kakypratimaalayo yatra sampta tatra ya asau madhyamagraha, sa eva sphua iti |

[ grahasphukarae anyem matapradaranam ]

atha anye anyath vykhynam kurvanti | anulomam gacchanti iti anulomagni | kni? vttni, paridhaya iti artha | mandt | mandocct prabhti yni mandoccavttni mandocct rabhya anulomam gacchanti, yasmt mandoccakendram ahar ahar upacyate | ghrt pratilomagni | ghrt ghrocct rabhya yni ghroccavttni tni pratilomam gacchanti, yasmt ghroccakendram ahar ahar apacyate | atra idam praavyam katham v mandoccakendram ahar ahar upacyate, katham v ghroccakendram ahar ahar apacyate iti? ucyate graht patite mandocce [mandakendra]bhuktaya upacyante, graht patite ghrocce ghrakendrabhuktaya apacyante | yadi evam graht ghroccam na patati mahattvt tarhi maalam prakipya ptyate iti | tatra bhaga bhagaebhya viodhy, raya ribhya, bhg bhgebhya, lipt liptbhya iti ea krama | tatra grahabhagaebhya ghroccabhaga eva tvat na uddhyanti | kuta asau bhagaa yam prakipya ghroccam viodhyate? tasmt gaitayukty yni api ghravttni tni api anulomagni eva | cryea tu karaalghavrtham "pratilomagni vttni" iti uktam | kim punar atra karaalghavam? kmacra | yadi graha ghrocct patati tad graha ghrocct viodhyate | yad ca ghroccam graht patati tad graht ghroccam viodhyate iti | satyam eva etat, kintu jyparidhikalpan vyabhicarati | yad graht ghroccam viodhitam bhavati tad anyath jy anyath paridhi, tadnm eva ghrocct viuddhe grahe anyath jy anyath eva paridhi | atha manyate ghroccaviuddhe grahe yat prathamapadam tat caturthapadam, yat dvityapadam tat ttyapadam, yat ttyapadam

tat dvityapadam, yat caturthapadam tat prathamapadam iti | evam tarhi yat jyyas kalpan, tasmt mandoccam graht viodhyam | graha ca ghrocct | mandaghravttni kramotkramea eva gacchanti | kakymaalalagna | kakyy maalam kakymaalam | athav kaky ca s maalam ca tat kakymaalam | tena kakymaalena lagna kakymaalalagna | ka? graha madhya | svavttamadhye | svasya vttam svavttam | tat ca smnyena mandavttam ghravttam ca parighyate | tasya svamandavttasya [svaghra]vttasya ca madhyam svavttamadhyam | tatra grahasya madhya, sa ca kakymaalsakta | svavttasya kakymaale yath madhyam bhavati tath badhnyt | tasmin svavtte yath kakymaale yath madhyam bhavati tath badhnyt | tasmin svavtte yath kakymaale jy avitihate tath eva avatihamn draavy | katham? yath kakymaalasya aavatyaak khajy | evam atra api aavatyaak khajy parikalpany | tat yath ucct rabhya bhujajykoijybhym trairikam yadi aiatatrayaparidhau ime bhujajykoijye, [tad] uccancaparidhau ke iti | athav vysrdhena ime bhujajykoijye, tata antyaphalatulyena uccancavttavysrdhena ke iti | labdhe uccancavttasya bhujajykoijye | tatra prathamacaturthayo padayo vysrdht upari koisdhanam sthitam iti vysrdhe prakipyate | dvityattyayo padayo vysrdhonam pravttam iti vysrdht apanyate | evam koik nipann bhavati, bhujkoivargasamsamlam kara | evam mandaghrayo karotpatti || 21 ||

[ ncoccavttavidhin anigurukujasphukaraam ]

grahm adhanapratipdanya ha

kayadhanadhanakay syu mandocct vyatyayena ghrocct |

anigurukujeu mandt ardham am dhanam bhavati prve || 22 ||

kayadhanadhanakay | kaya ca dhana ca dhana ca kaya ca kayadhanadhanakay | ete kayadhanadhanakay yathsakhyena padeu pratyetavy | tat yath prathame pade kaya, dvitye pade dhanam, ttye pade dhanam eva, caturthe pade kaya iti | ayam kaydikrama |

padakrama ca kasmt parighyate iti ha mandocct pravttt graht | kuta? ucyate "mandocct" iyam pacam marydbhidhyin | tata mandocct iti anena mandocct pravtta graha parighyate | sa katham mandocct pravtta graha jeya? ucyate na atra kicit api jeyam | yvadbhi mandocct adhika graha tavat asau mandocct pravtta graha jeya | tena tatparijnrtham mandoccam graht ptyate, tatra eea rydin mandocct pravtta asau graha bhavati | tasmt prathamapade y kramajy tasy phalam trairikena nyate | yadi aiatatrayaparidhe iyam jy, tad iagrahaparidhe k iti phalam labhyate | etat eva trairikam | jhrdhpavartamnaaiatatrayaparidhe ati, svaparidhibhgnm yath uktkarasakhy | tena paridhin guitajyy ati bhgahra | svaparidhyakarasakhy guakra | labdham phalam am eva | dvityapade utkramea jy vyavasthit iti, utkramajyphalam dhanam | punar ttyapade kramea jy vyavasthit iti kramajyphalam dhanam | caturthe pade utkramea jy vyavasthit iti utkramajyphalam kaya | tatra prathamapade eva mandakendram, tat utpannam eva phalam grahamadhye kaya | yad dvityapade kendram tad prathamapadavysrdhajyotpannam aeaphalam kaya, dvityapadotkramajyphalam dhanam | prathamadvityapadbhym ttyacaturthapade vykhyte |

athav karaalghavrtham evam kriyate prathamapade yat utpannam kramea jyphalam kaya | dvityapade yat utpannam punar yat gatam rydikam attam prathamapadasajitaritrayt kaytmakt dhantmakam tat dvityapadasya yat gatam tat viodhya eam tatra kaya eva avatihate, tena tat utpannam phalam madhyamagrahe kaya | evam dvityapadnte kayadhanayo tulyatvt na kicit avatihate | tasmt smarthyata ayam artha sajta prathamapade gatajyphalam kaya, dvityapade api gatajyphalam kaya | etena mandakendraphalam medike kaya | tat etat prathamapade gatam bhujsajitam dvityapade angatam | koisajitam [prathamapade angatam] dvityapade gatam | ttyacaturthayo ca | ttyapade kramajyphalam dhanam | caturthapade ttyapadaritrayt dhant dhanasajitt caturthapadarydigatakayasajitam viodhyate, eam dhanam eva avatihate | evam caturthapadnte dhanakayayo tulyatvt na kicit avaiyate | tasmt atra api sa eva artha tuldikendre bhujphalam dhanam iti |

suhu khalu etat avagamyate | yadi padeu sarveu tuly paridhaya tad evam syt | na ca tuly paridhaya pahyante | atulyeu ca paridhiu pratimaalasya ca api avasth virudhyate | kuta? prathamapade ukrasya catuka paridhi | tatra dvityapadaprptau eva dvika paridhi | tatra ardhapahalam parihyate | graha tu gacchan kramea gacchati, na hariaplutena | na ea doa | tuly paridhaya | nanu ca uktam na ca tuly paridhaya pahyante iti | na etat asti | evam vijyate ete paridhaya upacay[pacay]tmak, yata tena tulyopacaypacaytmakatvt kramotkramavyavasthy, yata te eva bhavanti iti | tena tuly ucyante | tat yath prathamapade kramajym paridhyantarea hatv vysrdhena labdham ne viamapadaparidhau prakipyate, adhike apanyate | prathamadvityapadbhym ttyacaturthapade vykhyte |

vyatyayena ghrocct | ghroccakendrt padavat kramotkramajyphalam vipartam | prathamacaturthayo padayo dhanam, dvityattyayo kaya iti viparyaya | athav bhujphalam ghrakramea ntam medau dhanam, tuldvam | paridhiclandyaeam prvavat eva | atra ghraphalam vysrdhena saguayya tat utpannakrarena bhgalabdham phalam dhanam am v | etat ca karma trairikam yadi vysrdhamaale idam phalam labhyate, tad ghroccakaramaale kiyat iti vyastatrairikena vysrdham guakra, kara bhgahra | atra kim iti vyastatrairikam? ucyate "alpe hi maale alp mahati mahnta ca raya jey" [klakriy, 14] iti anena | atha mandoccaphalam evam kasmt na kriyate? ucyate kriyame api tvat eva tat phalam bhavati iti na kriyate | kuta? mandoccakara aviiyate | tatra ca avieitena phalena vysrdham saguayya karena bhge hte prvam ntam eva phalam bhavati iti | atha kim iti ghroccakara na aviiyate? abhvt avieakarmaa |

atha atra idam praavyam kakymaalasya yath svayojanakara vysrdha, tat ca svaliptbhi myamna vasvagnivedarm [3438], pratimaalasya api etat eva vysrdham iti etat | kakymaalotpannajyphalaliptbhi trairikbhva, kakypratimaalayo tulyavysrdhatvt | atha manyate tatklotpannabhujkoinipannakara vysrdham pratimaalasya | tena trairikopapatti | evam tarhi na kakymaalatulyam pratimaalam iti | atra ucyate caturthapaddau kakypratimaale tulye | tena kakypratimaalayo tulyam vysrdham | tata prabhti pratimaalavysrdham [kramea upacyate] | evam kramea upacyamnam uccatulyagrahe svoccavttavikambhrdham upacitam bhavati | tat eva prathamapaddau prabhti utkramea apacyamnam prathamapadnte vysrdham eva bhavati | evam kramea

apacyamnam dvityapadnte uccavttavikambhrdham apacitam bhavati | ttye [padnte] ca utkramea upacyamnam iti etat kakymaalavysrdham eva | grahasya uccancagatikramt upacaypacaytmakam bhavati iti ata pratimaalasya upadea | ghanabhmadhyt eva grahasya uccancaparijnam iti ata vysrdham eva koiphalena upacyate apacyate v | atha yadi pratimaalamadhyt vysrdhasya vddhihrsau sytm | tad ttyam maalam parikalpayitavyam syt | ghanabhmadhyt karasya upacaypacayau, tena tatkarena vyastatrairikopapatti iti | etat gaitanyyasiddham eva |

anigurukujeu | ani ca guru ca kuja ca anigurukuj | ata teu anigurukujeu mandt mandocct prabhti ya[t phalam upapadyate] tat ardham am dhanam v bhavati | prve prvakarmai, mandt prabhti iti | ghrt api ca yat phalam tat teu ardham kriyate prathame ghrakarmai | anyatra dvityakarmai mandaghrayo sakalaphalam iti artht avasyate | mandaghraphalni khni am dhanam v parikalpyate | yata khena graha bhramati | tat phalam kva am kva v dhanam iti anigurukujeu | atra anigurukuj madhyam eva parighyante | kuta? madhyamasya sphukaraopyatvt | tad hi ete sphubhavanti |

yadi etat karma anigurukujeu madhyameu kriyate, mandoccaphalrdhena madhyame adhane kte tasya adhanktasya madhyamatvam hyate | [ata] ghroccaphalacprdhasya aviktamadhyame dhanare prpnutaJ| na etat asti | mandoccaphalacprdhadhanarkta eva bhaviyati | kuta? "ekadeaviktam ananyavat bhavati" iti [adhyy, 4.1.83 ptajalamahbhyam] ekadeavikta api madhya eva | yath devakatta svalakta api svam khynam na jahti, na ca karansvacchedena api, evam atra api, dve karma tatra tatra eva madhyame kriyete | athav prathamamadhyamt mandoccytam phalrdham

madhyamotpannatvt madhyame kriyate | yat punar ghroccytam saktsasktt phalrdham tat saktsasktytam eva iti ktv saktsaskta eva kriyate | tasmt dvikarmasasiddht mandoccaphalam tat sakalam eva madhyame grahe kriyate | sa sphuamadhyama bhavati |

atha idam praavyam yat etat dvikarmasiddhamandoccytam tat dvikarmasasiddhe eva kasmt na kriyate | ucyate " mandocct sphuamadhy" [klakriy, 23] iti madhyame kriyate | nanu ca dvikarmasiddha api madhyama eva | kuta? "ekadeaviktam ananyavat bhavati" iti vacant | evam tarhi siddhe, punar sphuamadhyamagrahaam kurvan crya jpayati aviktamadhya iti | anyath hi sphuamadhyamagrahaam atiricyate | tasmt dvityaphalam mandoccytam tat sakalam eva madhyame grahe kriyate |

ghrocct ca sphu jey iti | sa evakte sphuamadhyama ghroccakarma sphua bhavati iti sphuamadhyame ghroccaphaladhanu sakalam kriyate, sphua bhavati |

adhanayuktipradaranrtham vysrdhatulyena karkaakena samymavanau samavttamaalam likhya mtpitrekhm kuryt | tat kakymaalam rijyrekhviracitam | tanmaalakendrt yvatya abhagrahntyaphalalipt tvati antare ca dakiena kendram ktv vysrdhatulyena eva karkaakena tath eva samavttamaalam likhet | tat pratimaalam | [kaky]maalt yvadbhi pratimaalam nikrntam tvat vysrdhena kakymaaladakiottararekhsapte kendram ktv ubhayatra vttadvayam likhya[te | te ncocca]vtte | tayo yath kakymaale rijyvikalpa tath karayam | prathamacaturthayo padayo kakymaalt uparisthitatvt pratimaalasya vysrdhe koisdhanam prakipya kara kta, tvat pramam

stram [pratimaalaparidhim] yatra spati tatra sthne sphua graha | kakymaalajy ca tasmt purata iti artha | prathamacaturthayo padayo tat utpannam phalam madhyamagraht apacyate | dvityattyayo padayo kakymaalt adhovyavasthitatvt pratimaalasya, vysrdht koisdhanam apanya kta kara, tvatpramam stram kakymaalamadhyt pratimaalaparidhim yatra spati tatra sphua graha | sa ca kakymaalajypradet purata avatihate | tena tat utpannam phalam dvityattyayo padayo madhyamagraht upacyate |

ghrocce punar yem kayadhanadhanakay syu mandocct evam eva ghrocct iti ayam pha tem iyam adhanopapatti | yem punar vyatyayena ghrocct iti ayam pha tem iyam eva upapatti vipart | katham? pratimaale sphua ca graha, madhyama ca ghroccaparikalpanya kakymaale | punar kendrajy tena prathamacaturthayo padayo phata sthitatvt madhyamasya kendrajygrahasya nyamnasya kendrajyotpannam phalam dhanam bhavati purasthitatvt kendrajygrahasya, dvityattyayo padayo phata sthitatvt kendrajygrahasya tat phalam apanyate | ata evam mandaghrayo parasparaviruddhatvt upapatte, cryea paramrthasphuagrahapradea bhtrgrahavivarapramapradea darita | tena yvat bhtrgrahavivarapramam stram kakymaalamadhyt pratimaalaparidhim padavibhgena prasritam yatra spati, tatra sphua graha |

anye punar anyath pahanti anigurukujeu mande ardham am dhanam bhavati prvam iti | mande mandocce ardham phalasya am dhanam, yadi tat grahe am dhanam tad tat mandocce dhanam am iti artht avasyate | tatra kiyat tat phalam mandocce am sat dhanam bhavati, dhanam sat am bhavati iti ucyate ghroccaphalam yasmt mandoccaphalam ca phaladvayam etat | tayo mandoccam

dhra | phaladvayam dheya | ata ghroccaphalam kriyate | karmacatuayagrahat tat utpannam ca phalam tatra eva | tat yath prg eva ghraphalam nya tat ardham am dhanam v mandocce ktv tat mandytam ca tena phaladvayasasktena mandoccena saskta sa sphuamadhya graha bhavati | sa ghrakarma sphua iti prakriyntaram etat || 22 ||

[ prakrntarea anigurukujasphukaraam ]

grahm sphukaraaprakrntaram ha

mandocct ghrocct ardham am dhanam graheu mandeu | mandocct sphuamadhy ghrocct ca sphu jey || 23 ||

mandocct yat phalam ytam tasya cprdham am dhanam v graheu am dhanam [mandeu v kartavyam] | evam tarhi cakra kartavya | cakrea vin graheu mandeu ca iti crtha na labhyate | na cakra kartavya | antarea api cakram crtha avagamyate | [katham?] evam

ble vddhe kate ke kram yukty prayojayet |

iti atra cakrea vin crthasya avagamant | evam ayam api | "sva"mandeu api vaktavyam, yena sveu madhyameu sveu ca mandeu kriyate | "sva"abda api na kartavya | svasya grahasya ya madhyama svasya ca yat mandam tatra eva karmasiddhe | yath "mtari vaktavyam pitari uritavyam" iti | na ca tatra ucyate "svasym mtari svasmin v pitari" iti | evam atra api iti |

atha yat etat mandoccytam phalrdham tat kayadhanakramea madhye grahe

dhanam am v kriyate | mande punar katham kriyate, mandasya adhanakramasya anabhidhnt? ucyate mandoccam sarvad eva grahasya abhtam | tatra yat grahasya am tat mandocce prakipyate, abhtatvt | yat grahe dhanabhtam tat mandocct apanyate, mandoccasya abhtatvt eva | ayam ca gaitanyya

a[ayo dhana]dhanayo sakepa adhanayo ca viea |

iti | tasmt anena kramea mandocce phalrdhasya upacaypacayau bhavata | ghrocct ca yat phalrdham tat api evam eva grahavaipartyena mande dhanam am v kriyate | graheu punar prayojanbhvt na kriyate |

mandocct | mandoccaghroccaphalrdhena sasktam mandoccam parighyate | kuta? karmadvayavttau mandanirdet | tena tdgvidhena mandena madhyamt viodhitena yat phalam ytam tat sakalam madhyeu am dhanam v kriyate | sphuamadhy | [madhyamasya] sphuasya antarvartitvt [sphu ye na, na avikteu] madhyameu phalasya karat madhyamJ| athav sphuasya madhyam sphuamadhyam | ekena karma nipann yena dvityam karmntaram apekante | ghrocct ca sphu jey | ghrocct ytam phalam tena saskt sphu | cakra phalayo samuccayam abhidhatte | jey avagantavy boddhavy iti yvat || 23 ||

[ bhgubudhayo sphukaraam ]

bhgubudhayo karma ha

ghrocct ardhonam kartavyam am dhanam svamandocce | sphuamadhyau tu bhgubudhau siddht mandt sphuau bhavata || 24 ||

ghrocct iti prk ghroccanipannam phalam ghyate | tat eva ghroccaphalam agre | tatra tat ardhonam ardham iti artha | adhanam kartavyam | yadi grahe am tad dhanam kartavyam | dhanasya am kartavyam iti artht avasyate | kva iti ha svamandocce | svakyam mandoccam svamandoccam, tasmin svamandocce | sphuamadhyau bhgubudhau bhavata | katham? siddht mandt | yat eva ghroccaphalrdhena sasktam mandoccam tat siddham iti abhidhyate | tasmt siddht mandt sphuamadhyau bhavata | etat uktam bhavati yat eta[t siddhamandam tat madhyama]graht viodhya eaphalasya ca adhanena tayo bhgubudhayo madhyau sphuamadhyau bhavata | "tu"-abdt "ghrocct ca sphu jey" [klakriy, 23] iti etat kriyate || 24 ||

[ bhtrgrahntarlam ]

[bhtrgrah]ntarlapramnayanya ha

bhtrgrahavivaram vysrdhahta svakarasavarga | kakyym grahavega ya bhavati sa mandancocce || 25 ||

trgrahm bhuva ca yat antaram tasya nayanopya ucyate | bhtrgrahavivaram bhuva trgrahasya ca yat antaram tat bhtrgrahavivaram bhavati iti vakyati | vysrdhahta svakarasavarga | vysrdham trijy | trijyay hta vysrdhahta | svakarayo savarga svakarasavarga | etat uktam bhavati mandoccakarasya ghroccakarasya ca ya ghta sa svakarasavarga vysrdhahta | kakyym grahavega | tvat ucchritym [kakyym] grahasya ya mandaghroccaphalajanita vega sa tasya bhtrgrahavivarasya agre bhavati iti | ata eva bhtrgrahavivaram vikepnayane

bhgahra |

apare hu na bhtrgrahavivaram bhgahra | ka tarhi? vysrdham | yasmt etat atra trairikam yadi trijyay svagrahbhihitavikepa labhyate, anay abhagrahasvaptavivarntarlajyay bhujajyay kim iti | na etat samyak avasyate | yadi idam eva trairikam syt, tad nakatratrgrahaaiyog sarvad tasym eva dii tulyavikepavivar syu, nakatratrm uccancagatyasambhavt | dyante ca am grahanakatrm drsanna[vat] bhedumardanasavypasavyayogagata[ya | yadi vysrdha]m eva bhgahra syt tad sarve eva tulyagataya syu | bhtrgrahavivaram | bhtrgrahavivaravat vikepa alpa mahn ca nakatratrgrahayogeu labhyate | [alpe v] mahadvikepe dakiottaradigvat niyatavikepntaradia yog upapadyante | tasmt bhtrgrahavivaram eva bhgahra | etat api karma trairikadvayam | katham? yadi vysrdhatulyay ptntarabhujajyay yathsvam vikepa alpa mahn ca labhyate, tad ana[y bhuja]jyay ptntarotpannay ka iti vikepa labhyate | [ata] punar api vyastatrairikam yadi ayam vikepa kakymaale vysrdhavikambhe labhyate, tad paramrthapratimaale bhtrgrahavivaravikambhrdhe kiyn iti | prvatrairike vysrdham bhgahra st, tat eva dvityatrairike vyastatvt guakra | ata guakrabhgahrayo naayo, ptntarabhujajyy vikepa guakra, bhtrgrahavivaram bhgahra, phalam iagrahasya vikepa | evam iagrahayo vikepvabhinnadikkau viiyate, yasmt apakramamaalt tau pravttau | tata tadvieatulyam tayo antaram bhavati, tatra api tayo ndhikavikepavat parasparpekay [tayo ymyottaradiktvam] | bhinnadikkau vikepau yojyate | yasmt eka apakramamaalt dakiena apara uttarea, tasmt tadantaram [vikepayoga]pramam bhavati | vikepaliptntaracaturbhga agulapramam

vcyam | yad punar antaralipt na syu, alp v [syu] tad tayo anyonyet chdanam ekadet chdanam v [bhavati] | tatra grahaavat iagrahasaparkrdhatadvikepa[vileea yogena v] sthityardhaniknayanam |

[ trgrahm sphuayojanakarnayanam ]

atha nakatratrgrahayogeu natilambanaparijnrtham idam karma kriyate | "aiaaanamak" [gtik, 7] iti atra aiyojanakara dibhi guita ukrdnm bhgahr bhavanti iti vykhytam | tena aiyojanakara pacabhi guita ukrasya yojanakara bhavati daabhi guro, pacadaabhi budhasya, viaty ane, pacaviaty agrakasya | yadi evam tarhi grahm kakybhidhnam virudhyate | na ea doa | tvat kakysth eva grah, atra punar diguakrai diparikarma kriyate iti | ayam yojanakara bhtrgrahavivaraguita vysrdhahta sphua bhavati | etat api trairikam yadi vysrdhaliptbhi etvanti yojanni labhyante bhtrgrahavivaraliptbhi kiyanti iti, athav trairikadvayaikkaraena abhagrahasphuayojanakara nyate | katham? bhtrgrahavivarnayane vysrdham bhgahra st, iha ca bhtrgrahavivarasvamadhyamayojanakarbhysasya vysrdham eva bhgahra | ata bhgahrayo savarga mandoccaghroccakarasvamadhyamayojanakarbhysasya bhgahra | phalam sphuayojanakara | tayo ayam artha sajta mandaghra[kara]guita madhyamayojanakara vysrdhaktivibhakta sphuayojanakara bhavati | mandancocce mandasya mandoccasya ucce nce ca nta mandakara eva anena vidhin sphukta iti |

[ grahasphukarae viea ]

atha vivasvaddhanarodaystamayavat smnyasarvagrahm sphuagaitavidhiviea abhidhsyate | tat yath savitu bhujphalena ravydibhuktaya guit khakhaaghanena vibhajya ptakal graheu bhujphaladhanaravat kriyate | tat vicryate idam karma anupadiam katham avagamyate? na ea doa | upadiam eva etat "budhhnyajrkodayt ca lakym" [gtik, 4] iti | arkodayvadhe gate etem pratipacchedau iti upadet arka hi sphuagaitvagatagate eva udayaikharamadhyste iti sphuasya arkasya udaya parighyate | sphuagati ca madhyam eva svabhujphaldiliptbhi upacitpacit v iti ata bhujphalaliptbhi pratulybhi trairikam kriyate yadi ahortraprai khakhaaghanatulyai vivasvaddisphuabhuktaya labhyante, bhujphalaliptbhi pratulybhi kim iti | sm bhujphalaliptnm pratulyatvam iti | atra ucyate ravyudayt eva jyoticakrde api udaydi iti vykhytam | tena pravahkept madhyama sarvad svabhujphalena adhika na v bhavati | yad adhika tad jyoticakram bhujphalalipttulyam ravigaty jyate, [na cet bhujphalalipttulyam ravigaty apacyate] iti | anay parikalpanay jyoticakrasambandhinya tad bhujphalalipt bhavanti, jyoticakralipt pr ca tuly iti | ata tsm pr[atulyabhujphalaliptnm abhva, ahargat ga]ta [sakala srya] yad svoccatulya tad eva udaye bhavati iti | anyath tatra api bhujntaraphalam kriyate eva | arka hi sphuagai[tvagate eva udaya]ikharamadhyste iti |

evam etem vivasvaddnm grahm sphuagataya sryodayvadhe bhavanti iti ata ravi[vat eva upacaypaca]ytmakam phalam kriyate | dentaracaradalakarma ca anay eva upapatty | ardhartrstamayadinamadhyasasthitasry[t trairikam] yadi ay nbhi yathsvam madhyam bhukti labhyate tad pacadaabhi ghaikbhi triat pacacatvriadbhi ca kim iti [phalali]pt audayikebhya

grahebhya viodhyante, tata tena ravydaya ttklik bhavanti | tem ca sphuaprakriy prvbhihit eva | [dinamadhyrdhartrayo cara]dalakarma na pravartate | kitijamaalaprptyatikrnt ravyudaystamayayo eva iti | evam dityagatyavadhaya grah |

yad punar para[sya grahasya rave iva] kalpyante tad candroda[yaj]nena udayaklam eva avagatya tadudayaklvadhaya kriyante |

[tithipratipacchedaparijnam ]

evam yathopadiagaitaprakriya[y tithi]pratipacchedaparijnya ucyate | tat yath sphuaaina sphua ravi apanyate, yasmt tithi aimsavat bhavati tena "raviaiyog bhavanti [aims" [klakriy, 5] iti sphuavidho]rina apanyate | yathsambhavam atra bhagaa na sambhavati iti rydaya eva rydibhya apanyante | athav ka[lpdita ye ravighaga] bhukt te aibhagaebhya viodhyante, rydibhya rydaya iti | tatra avai aimsdaya bhavanti | [msnm prayojanbhva i]ti ms tyajyante |

tatra ye avai rydaya vartamnaaimsasya avayavabht tai liptktai trairi[kam yadi khakhaaghana]tulyena srycandramaso vieea aimsa labhyate tad bhi candrdityaviealiptbhi kiyacchaims[ iti sampra]msam na prayacchati iti divas kriyante | "triaddivasa bhavet sa msa" [klakriy, 1] iti triatka guakra | tatra guakrabhgahrayo apavartane [triata triadbhgena ekam] khakhaaghanasya tvadbhgena saptaatni viatyadhikni | saptaaty viatyuttaray ravicandravivaralipt vibhajyante | [phalam gatatithaya va]rtamnaaimsasya uklapratipatpravtt, tatra ealipt vartamnatithe bhukt, tadviuddh

bhgahralipt bhojy iti | ata tbhi bhuktabhojyaliptbhi trairikam yadi tat aha srycandramaso sphuabhuktyantaraliptbhi eka aidivasa labhyate tata bhi bhuktabhojyaliptbhi kiyn aidivasasya labhyate iti, tatra divaseu bhgam na prayacchanti iti nya kriyante | "ai nya divasa" [klakriy, 1] iti ay saguayya sphuabhuktyantaraliptbhi bhgalabdh bhuktabhojy tithe nya sryodayvadhe gat gantavy v bhavanti iti |

[ srycandramaso samaliptkaraam ]

iaklvadhe v parvai samaliptvidhnam | gatagantavyatm parvaa vidhya gatagantavyaliptbhi trairikam | tat yath yadi srycandramaso taddinasphuabhuktyantaraliptbhi srycandramaso sphuabhukti yathsvam labhyate tata bhi gatagantavyatithiliptbhi kiyatya sphuabhuktilipt iti labdh lipt ravau gantavyaparvai prakipyante, aini ca | atha gataparvai tayo eva yathsvam trairikytalipt viodhyante | evam gantavyagataparvaa paryavasnaklikau samaliptau bhavata iti gaitapde api asmbhi "bhukte vilomavivare" [gaita, 31] iti asym ryym sakepata abhihitam iti ktv iha tu vistarea pradaritam |

[ candranakatrapratipacchedaparijnam ]

candrayuktena nakatrea vyavahra iti pratyaham candrayuktanakatrapratipaccheda [parijnam] kriyate | tat yath ailiptbhi trairikam yadi maalaliptbhi khakhaaghanatulybhi saptaviati nakatri labhyante tata [bhi candragataliptbhi kim iti | atra guakrabhgahrayo apa]vartanam kriyate | saptaviate saptaviatibhgena ekam khakhaaghanasya api tvatbhgena aau [atni, ata ailipt]nm abhi atai bhge

nakatrm avinydnm [yni gatni tem sakhy] labhyate | ee gatagantavyam ktv vartamnasya nakatrasya gatagantavy nya sdhyante | katham? yadi sphuabhukty ai nya labhyante, bhi gatagantavyaliptbhi kiyatya iti gatagantavyanya labhyante | aibhukte ahortraklvadhinipannatvt, ahortrasya ca pramam ai nya iti ay trairikam kriyate || 25 ||

iti bhskarasya ktau ryabhaatantrabhye klakriypda sampta ||

Golapda

[magalcaraam ] nama sanmagalajnaprakumbhya rjate | sursurairoghapdaphya vedhase ||

[ golabandha ]

klakriynantaram golam, "tri gadati gaitam klakriym golam" iti uktatvt | gamyate jyate asmt iti golam | kim punar asmt gamyate? grahabhramaadharitrsasthndni sarvam | evam paramrthajijsava hi asatyaprvakam satyam pratipadyante | tat yath bhiaja hi utpalanldiu sirvedhandni pratipadyante, yajaastravida ukey yajdni [pratipadyante], vaiykara praktipratyayalopgamavaravikrdibhi sdhuabdam pratipadyante, evam atra api svatsar vttaalkstrvalambakdibhi ketragaitavieai pramrthikam golam pratipadyante | tasmt dimtrapradaranam eva etat rabhyate, aakyatvt aeapradaranasya | ka hi citrayan nimeonmedi api citrayati | tasmt

rparivaculakhayo anyatamam ardhavttacakrasvarpam krkacikai vttam ekam nipdayet | tata sughaitrdhavttadvayena tribhi v sughaitavttaakalai vttam ekam nirmpayet | tatra vttaakalasandhicched traya urapukhaprvacchedvayavrdhaccheda iti | tatra etem anyatamena vttaakalni anyonyam ghaayet | tmraklakai tatra evam nipannam ekam vttam prvparam nidhya dvityam dakiottaram upari adha ca janitasvastikam svastikasampte ca maaladvayam ardhaccedena chitv tath sayojyam yath ekam eva vttam lakyate | tau vihitrdhacchedena svastikacatuayam praveya nicalam nidadhya tmraklakai nicalkriyate |

tata tayo maalayo bahi parikaravat dikcatuayajanitasvastikam anyam tath eva ardhacchedena svastikacatuayam praveya nicalam nidadhyt | prvparamaalam ayakkitam krayet, yath ekaikasmin caturbhge pacadaa pacadak syu | te ca ahortraghaik | evam parieam maaladvayam api, ekaikam aiatatraykitam [krayet] | tni viuvat [ymya uttarakitija]maalni | tat tulyam eva aparam maalam aiatatraykitam prvasvastike aparasvastike ca tiryak tribhgacchedam ktv dvau tribhgau maalapradeasya svastikam ghaayet | yath v maalatrayasamptam ekam eva lakyate tath avacheda kalpanya | prvparadakiottaramaalayo ya adha svastika tasmt uttarea uttaraalkym caturviatibhge tath eva ardhacchedena svastikam krayet | upari api tath eva uparisvastikt dakiena [dakia]alkym caturviatitame bhge svastikam krayet | sarvatra nicalkaraam tmraklakai | evam tiryak ripada vyavasthita | sa eva apamaalam iti ucyate | tvatpramam eva anyat maalam sacri yatra candramasa sampta vartate tasmin badhv tata uttarea parata nivatitame bhge yath ca ardhapacamabhg tasya ca apakramamaalasya ca antare bhavanti tath vidhya ptabhge cakrrdhntare badhyt | evam tata dakiena navatitame bhge ardhapacam

bhg tasya apakramamaalasya ca yath antare bhavanti tath nidadhyt | evam tat vimaalam, tat eva vikepamaalam iti ucyate |

evam anyem api svebhya svebhya ptabhgebhya api maalni | budhaukrayo ghroccbhym | svhortramaalni api sacri viuvata uttarea mepakramakhatulyntare prvparyatam maalam measya ahortramaalam, vntpakramatulyakhntare vasya, mithunntpakramatulyakhntare mithunasya, tni eva utkramea karkaakasihakanynm; evam [viuvata] dakiena tulvcikadhanum svhortramaalni, tni eva utkramea makarakumbhamnnm | svhortramaaleu dakiottaryatni stri badhnyt | tem ardhni apakramajy | measya ahortramaalena unmaalasya yatra sampta tatra strasya ekam agram badhv mnasya ahortronmaalasampte dvityam agram badhnyt | bhmadhyvabhedistram viuvat saha badhnyt, tasya prathamastrasya ca yatra sampta tatra prathamastrrdham bhavati | evam anyem strm ardhni | tni sarvi ahortrpakramajy santi | aakyatvt kvacit tu pradaryante | yni vikeppakramasvhortramaalni vykhytni [tni na] pradaryante | anyath klasama gola bhramayitum na akyate, maalabahutvt |

atha sulakm jvm ayaalkm gopucchyatavttm dakiottarasvastikvabhedinm nirgatobhaygrm pajarabhrasahm nidadhyt | tanmadhye bhuvam samavttm md anyena v racayet | evam ayam eka eva pajara sarvem grahm | yasmt bhinnakakysth api grah ekakakygat eva upalakyante, tasmt ayam eva eka pajara | athav sarvem eva pthak pthak pajar yvat tvat paricchinnasvakakypram eva pradarayitavy |

athav pajarasya bahi [dakiottara]svastikayo ayaalkym tryagulm caturagulm v lakm aradaikm nicalm nidadhyt | tata yvattvatpramaparicchinnakhakakyparikalpitam ubhayata cakrrdhntaraktavedham [maalam] dakiottarvaghi nidhya tasya madhye pajaram praveya tm ayaalkm ubhayatra prvavedhau praveayet, yath s aradaik pajaradvayasmvaghin bhavati | tvatpramam eva anyadvttam prvparvaghi upari adha ca janitasvastikam prvavat nidadhyt | tat samamaalam | punar api tvat eva anyat maalam parikaravat dikcatuayajanitasvastikam dakiottarasvastikasamptaktavedham ubhayatra lohaalkm praveya nicalam nidadhyt | tat kitijamaalam | evam ayam gola viuvati sama eva avatihate | viuvata uttarea yvn aka tvatsu bhgeu khagolottarasvastikt upari vedham krayet, dakiata ca tvati eva antare [adha] vedha | prvavedhbhym ayaalkm niksya svadekabhgapramaparikalpitavedhayo praveayet | evam svaviaykapramena avasthita gola, tatra sarvam eva pradarayet | atha khagolapramam eva anyadvttam ubhayata cakrrdhntaraktavedham uttara nirgatyaalkgram praveayet | dvityavedham dakiata nirgatyaalkgram praveayet | tatra tat nicalam nidhya, tasya prvparasvastikasampte prvavat tiryagbhedena prvparasvastikayo nicalam tat maalam nidadhyt | tat unmaalam iti cakate | sarvi eva vttni aiatatrayabhgkitni krayet |

anye punar samymavanau khagolrdhapramam avaam khtv tatra yath kitijamaalam upari bhavati tath ardhanimagnam khagolam nidhya darayanti | evam ayam khamaya gola kriyate | khsambhave

paripakvlpasuiralakavaaalkvttai v gola kriyate | evam golam badhv sarvam eva avaeam stre vykhyyate |

[ bhagole apakramamaalam ]

atra dita eva tvat apakramamaalam ha

mede kanyntam samam udak apamaalrdham apaytam | taulyde mnntam erdham dakiena eva || 1 ||

mede measya di medi, tasmt mede, kanyntam antam paryavasnam, kanyy antam kanyntam; mede rabhya yvat kanyntam | samam tulyam | udak uttarea | apamaalrdham | apamaalasya apakramamaalasya ardham, apakramamaalrdham | apaytam tiryak vyavasthitam | taulyde taulina di taulydi, tasmt taulyde, mnasya antam mnntam; taulyde rabhya yvat mnntam | erdham eam ca tadardham ca erdham, athav easya jyoticakrasya apamaalasajitasya ardham erdham | tat dakiena, dakiadigbhgena tadardham | "eva"abda ryprartahm pratipdita | athav evam ardhamtram api pacrdhe pradarayati, yath uttarea samam apakramamaalam tiryak vyavasthitam, evam atra api dakiena tasya eva apakramamaalasya ardham tiryak eva avatihate iti | atra vin api "sama"abdena ariprambhidhnt udagdakipakramamaalrdhasamatvam gamyate, samagrahaam atiricyate | na atiricyate pratideam akaviet rnm udayakl viam upalakyante, tena samaabdt te viamapramnm rnm grahaam syt, tata ca akaviet mednm apakramajy pratideam bhinnapram syu | "sama"abde punar kriyame tulyapramarigrahaam siddham, yasmt sarva eva

ri jyoticakradvdaabhga, sa ca triattriadbhgaprama iti |evam apakramamaalam viuvata uttarea mede kanyntam tiryak avatihate | tat eva tulyde mnntam dakiena viuvata tath eva avatihate | katham idam anuktam gamyate viuvata iti | na ea doa | udagdakiena iti b(r)uvan crya siddham eva viuvanmaalam pradarayati | anyath hi udagdakiena iti, etat anarthakam syt | udagdakiaabdau ca digvcinau, dik vyavasth apekay bhavati | ata prvam viuvanmaalam badhv tata apakramamaalam badhyate | sarvi eva maalni aiatatraykitni kriyante, yasmt aiatatrayam jyoticakram || 1 ||

[ apakramamaalacria ]

tasmin ca apakramamaale ke bhramanti iti ha

trgrahendupt bhramanti ajasram apamaale arka ca | arkt ca maalrdhe bhramati hi tasmin kiticchy || 2 ||

trgrah bhaumabudhabhaspatiukraanaicar, trgrahendupt bhramanti ajasram avyavacchedena, apamaale apakramamaale, arka ca na kevalam ete trgrahendupt apamaale bhramanti, arka ca | tatra apamaale ajasram arka ca bhramati | arkt ca maalrdhe arkt punar maalrdhe aryantare, bhramati hi tasmin tatra maalrdhe, bhcchy | yath stambhdnm pradpavat chy bhramati, evam bhuva api arkavat, na kevalam trgrahendupt iti |

ptnm apakramamaale gati ukt | tat kim idnm arkt maalrdhe bhcchy bhramati iti ucyate | na ca bhcchyvyatirikta pta asti candramasa | na ea

doa | sarvem eva trgrahm ye pt te apakramamaale bhramanti | candramasa punar pta arkt maalrdhe apakramamaale bhramati iti etat eva artham | "arkt ca maalrdhe bhramati hi tasmin kiticchy" iti kathayati | nanu ca budhdnm ye pt te nical tem nicalnm katham apakramamaalagati ucyate ? na te nical, "navaraha gatv aakn prathamapt" [gtik, 9] iti atra "gatv"-abdena tem gatyupadet |

"trgrahendupt" iti iyam ry kim artham rabhyate? trgrahdnm gati apakramamaale vijyate | uktam ca "bhpakrama grah" [gtik, 8] iti sarve[m gatimat]m ete apakramabhg iti | yadi ca gtikoktam api atra punar ucyate, tad tarhi bahu atra abhidheyam iti | athav rave cakrrdhe bhcchy bhramati iti etat pradarayitavyam syt, tat ca na pradentarapradaritatvt | "bhravivivaram vibhajet" [gola, 39] iti atra pradpacchyopapaty bhcchynayanam upadiet | rave cakrrdhe bhcchy bhramati iti etat pradarayati, yata hi aka justhitasya pradpasya tat jupravttacchy | tasmt iyam ry rabdhavy iti || 2 ||

[ vikepamaalacria ]

grahm vikepamaalapradaranya ha

apamaalasya candra ptt yti uttarea dakiata | kujaguruko ca evam ghroccena api budhaukrau || 3 ||

apamaalasya | apamaalam apakramamaalam | apakramamaalasya candra | apamaalasabandh candra "apamaalasya candra" iti ucyate | apamaalasasthita v candra apamaalasya candra, yath kuslasya

vrhaya | athav adhikararth iyam ah, yata hi ekaatam ahyarth, apamaale candra iti etasmin arthe | sa apamaalavyavasthita candra ptt yti gacchati | ptaabdena candramasa vikeppakramamaalayo sayoga abhidhyate | tasya ca sayogasya pratikaam gatimattvt, s gati ptaabdena abhidhyate, upacrt | ata sa gatisajita pta yasmin rau yvatithe bhge vartate tasmin rau tvatithe bhge apakramamaalapramam eva anyat maalam tasmin badhv dvityam ardham cakrrdhntare tath eva badhnyt yath tat apakramamaalt uttarea avatihate tasya [prathamam ardham], yath dvityam ardham v dakiena upalakyate | evam ca prathamaptt apakramamaalasya uttarea vikepamaalam, dvityaptt ca dakiena, ubhayatra cakracaturbhgntare yath ardhapacam bhg tasya ca apakramamaalasya antare bhavanti tath badhnyt vikepamaalam | tasmin candram bhramati | viuvata uttarea dakiena v tat apakramamaalam | tasmt apakramamaalt uttarea dakiena v vikepamaalam pradarayet |

candrasya ca vikepamaalavyavasthitasya viuvata ca antarnayane iyam yukti sphuacandramasa bhujajyay trairikam yadi vysrdhatulyay bhujajyay caturviatyapakramabhgajy labhyate tata candrabhujajyay k iti, apakramabhgajy labhyate | tata ptt apakramamaalavyavasthita candra dakiena uttarea v yti iti uktavn | ptvadhi parijnya sphuacandramasa pta viodhyate, tatra vieasya y jy tay trairikam yadi vysrdhajyay candravikepabhgajy labhyate anay iajyay k iti, iavikepajy labhyate | tayo vikeppakramajyayo khktayo tulyadikkayo yoga, yasmt apakramamaalt parata candra vartate | bhinnadikkayo viea, yasmt rt apakramamaal[t vikepamaalam] candra ca | gole yathrtham pradarayet | yogavileabhgnm y jy tvat antaram viuvata candramasa ca | jypramena khapramam uktam |

kujaguruko ca evam bhaumabhaspatianaicar ca | yath candra svasmt ptt uttarea dakiena v apakramamaalasthita yti, evam eva kujaguruko | etem vikepamaalni vikeppakramayogavieayuktaya candravat pratipattavy | cakra etat eva artham samuccinoti |

ghroccena api budhaukrau | ghrodbhtena budhaukrau ptt vikepamaalayo bhramata | etayo ghroccau apakramamaale ptabhgapramagat bhavata | ptabh[gt tattatpradee] vikepamaale badhnyt | [evam tarhi] etayo apakramaparijnam api ghrocct eva | kuta? apakramamaalt ptt vikepam bruvat taduccayo apakramamaalasthiti pradarit bhavati, yata apakramamaalasthita vikepamaale pravartate | [te]na samyak idam avagamyate etayo apakramam api ghrocct iti | kuta vikepasya eva kevalasya? "ghroccena api budhaukrau" iti ghrocct ptapravttt etayo vikepaparijnam ucyate, npamaparijnam | ata svata e[va e]tayo apakramnayanam ghrocct | evam api apakramamaalasthitau etau vikepamaale pratartate iti eta[t upapa]nnam eva | etat kuta vikepaparijnamtram eva etayo? upyntarea vikiptam punar svata eva apamaalt pratiyakea upadiam, candravikepapradaritam eva arthavieam sambhvayati | sarvem eva vikepa apakramamaalt uttarea dakiena ca | [ptt] cakracaturbhgntare yath ukt [vike]pabhg vikeppakramamaalayo antare yath avatihante tath pradaryante | "apamaalasya candra ptt yti" iti etat api gtiksu upapadia[ptnusrea ava]dheyam | a vikepamaalasthitaptt prabhti vikepamaale pravartate, iti etat anuktam na gamyate | "ghroccena api budhaukrau" iti e[tat api] vaktavyam | ata avayam etat rystram vaktavyam || 3 ||

[ grahm kl ]

grahm udaystamayaparijnya dityagrahntarabhgn ha

candra aai dvdaabhi avikipta arkntarasthita dya | navabhi bhgu bhgo tai dvyadhikai dvyadhikai yath lak ||4||

candra aai dvdaabhi | ayam aaabda smnyena vibhgamtravc | tena "smnyacodan ca viee avatihante" iti aavieeu avasthpyante | viea ca klat | ete klavibhg | te klabhg ucyante | "prena eti kalm bham" [gtik, 6] iti uktam | tena ucchvsaprasya liptsajtvam | tata prnm saptaatasya viatyadhikasya [720] dvdaa bhg, ghaikdvayam iti artha | yata ghaikdvayasya pr saptaatni viatyadhikni [720] | athav sryt pact prk v klena antarita graha yasmt [dya tasmt] klatvam | evam klabhgai dvdaabhi antarita candra | avikipta, na vikipta avikipta | arkntarasthita | arkt antaram arkntaram, tasmin arktare dvdaakla-pramena avikipta vyavasthita, nabhasi vyapetbhratamasi lakyate |

yad punar asau vikipta ghaikdvayt ndhike kle dyate, yasmt arkt uttarea vikipta candra golasya uttaronnatatvt ne api ghaikdvaye kle dyate, dakiavikipta ca unnatatvt golasya dakiena ghaikdvaydhikakle dyate | tasmt uktam avikipta iti | tasmt vikepakarmaktv etat antaram locyate |

navabhi bhgu | tath eva klabhgai navabhi arkntarasthita avikipta bhgu dyate | navabhi klabhgai vikiptasya vikepakarma candravat eva | bhgo tai |

bhgo ukrasya ye bhg | navabhi bhgu tai dvyadhikai dvyadhikai iti etvat siddhe punar bhgugrahaam kurvan crya jpayati bhgo iyam khabhg nava iti, tebhya eva navabhya gurvdyantarabhgapratipatti | anyath hi ayam bhgu ata nyneu api triu caturu v antarita vakrakle udaystamayau kurvan lakyate iti etat punar bhgugrahaam | tai dvyadhikai dvyadhikai iti vpsgrahaam ca bhgadvayntaragrahartham | anyath hi sarvem eva nava eva bhg syu |

yath lak | ete grah lak parihyamnaarr pratipdit tath dvyadhikai dvyadhikai arkntarasthit avikipt santa dyante | ukta ca em yathlakakrama

bhgugurubudhaanibhaum ai-a-a-a-na-mk | [gtik, 7]

iti | bhgo bhgai dvyadhikai bhaspati dyate abhgonaghaikdvayena, tai dvyadhikai bhaspate trayodaabhi abhgottaraghaikdvayena budha, budhabhgai dvyadhikai anaicara srdhena ghtikdvayena, anaicarabhgai dvyadhikai bhauma abhgonaghaiktrayea, etvadbhi klabhgai antarit dyante iti uktam | adaranam punar em katham avagamyate? kecit tvat hu etvadbhi eva bhgai | kuta? tulyat sahitym | arkntarasthita dya adya ca | katham etvadbhi eva bgai dya adya ca? yad arkt nikrmati graha tad tvadbhi eva dyate, yad sa eva arkam praviati tad [tvadbhi] eva antarita na dyate | etat ca [na] yvat nikrmata praviata v grahasya tulyam idam antaram, tena dyena v grahea bhavitavyam adyena v | sa tvat iaklakai dya eva upalabhyate | tasmt tulyasahitvykhynam asat iti | katham tarhi? ucyate etvadbhi eva bhgai arkntarasthita nikrmat praviat v dyate | nai ata dyate iti

artht avagamyate, adhikai punar nitarm dyate iti etat astraja api jnti |

klnayanam punar atra dentarkaviearyudayapramai parikalpyate | tat yath yadi triat svadearyudayakla labhyate tad idnm nipannrkagrahntarabhgai ka iti, kla labhyate | sa yadi abhagrahntaraklena tulya tad asau graha dyate, ne astam gata, adhike nitarm dyate | athav svadearyudayena triat ca trairikam ktv sarvariu antarabhgnayanam yadi ryudayaklena triadbhg labhyante tad iagrahntarbhihitaklena kiyanta iti sarvariu antarabhg labhyante | tai v saktsiddhai eva antarabhgai iadee grahasya daranam vaktavyam | grahm prvodaystamayayo idam karma | aparodaystamayayo tatsaptamaryudayaklena etat parikalpanam, yasmt udayarivat eva astam raya gacchanti || 4 ||

[ bhgrahdnm prakahetu ]

dharitrgrahanakatratrm prakahetupradaranya ha

bhgrahabhnm golrdhni svacchyay vivarni | ardhni yathsram srybhimukhni dpyante || 5 ||

bh pthiv | grah srydaya | bhni jyoti nakatri | bh ca grah ca bhni ca bhgrahabhni, tem bhgrahabhnm | golrdhni | dharitrydnm arri golaabdena ucyante | ata tem golnm ardhni golkraarrrdhni iti yvat |

katham ete grahdaya golkraarri pratipadyante? bhuvam tvat anye akakrm darpaavttkrm ca manyante | na etat evam | yath golkr bh

pratipadyate tath uttarata vakymi | katham punar atra am grah golkr pratipadyante? atha ca darpaavttkrau srycandramasau lakyete, evam anye api | anyat ca sthityardhdiparilekhanaprakriy ca golkraarreu na ghaate | na etat asti | ete grahdaya golaarr api santa dradeavartitvt darpaavttkr upalakyante | y sthityardhdiparilekhanaprakriy s dgviay, tasy dgviayatvt yathdaranagatni eva bimbasasthnni agktya cryea uktam | athav golkreu api sthityardhdyupapatti akyate vaktum | yasmt vikepdaya bimbamadhyt pravtt tvat jtv golaknm bimbrdham darpaavttkra iva yath bhraman nipdita samudgata tasy udaram darpaavttkram eva upalakyate, tasmt golkrt api sthityardhdyupapattisiddhi ca | ata paramrthata eva golkr, anyath hi candramasa sitakayavddh darpaavttkre bimbe na savadete | tasmt golkraarr ete | uktam ca

srya agnimaya gola candra ambumaya svabhvata svaccha | iti |

svacchyay vivarni | sv cchy svacchy, tay svacchyay ardhni em [vivarni apraktmakni kni iti artha, na tata anyatkra]m asti vaivaryasya | yath ghaasya tapasthasya ekam prvam svacchyay eva vivaram, evam atra api | y[ni ardhni] prakante tni srybhimukhni | ardhni | tem golnm ardhni, yvanti avaini svacchyvaivaryni vyatiriktni | yathsram | alpnm alpni, mahatm mahnti | srybhimukhni, ditybhimukhni | dpyante caksanti |

[ candrasya sitabhga ]

yadi ardhni grahm srybhimukhni caksanti tad kim iti candramasa

ardhabimbam sarvad na caksti? caksti eva | kim iti na upalabhyate? ucyate amvsyym candramasa upari ditya tad tasya candramasa upari yat bimbrdham tat aeam avabhsayati | candrasya amvsyopalakitoparibimbakendrt yath yath pact ditya avalambate tath tath bimbakendram api aparata avalambate | tat kendravat candramasa bimbrdham yvat eva amvsyopalakitam bimbaparidhyardhvadhe avalambate tvat candramasa bimbam asmbhi upalakyate | eam uparisthitatvt na upalakyate | srybhimukham api savitkar[t chditam api na dyate] | tasmt yvat yvat candramasa bimbam savitbimbt lakam avalambate tvn svaccha candramasa ukla upalakyate | tena ca am jyotsnvitnvabhsina candrakar | tena tarhi savitmarcaya tu sa[lila]maye svabhvt eva [svaccha]candrabimbe sammrcchit naiam dhvntam avadhvsayanti, yath darpae jale v divasakar sammrcchit santa ghntargatam tama kapayanti |

[ candragonnati ]

anyat ca ya ya candrabimbaprade savitmrge jutvena vyavasthita sa eva gonnatau upalabhyate, na itara | tath ca tat jijsava karma kurvanti | tat yath uklapratipaddiu sryrdhstamayaklikau srycandramasau ktv sryonacandrotkramajy ghyate | s yasmt pratidivasam upacyamn, candramasa uklam upacyate | utkramajy ca upacyamnapram | tena tay utkramajyay trairikam yadi vysrdhatulyay utkramajyay sphuacandrabimbrdham upalabhyate, tad anay utkramajyay kiyat iti, tat klasitamnam labhyate | uklamy parata y sitavddhi s kramajyvat upacyamn lakyate iti kramajy ghyate | t kramajy prvopacitavysrdhajysu prakipya trairikam kriyate | athav tbhi eva kramajybhi candrabimbrdhena trairikam ktv yat labdham candrabimbrdhe prakiptam sitamnam bhavati |

uklapratipaddiu yath candramasa sitamnam vardhate tath kapratipatprabhtibhya sitamnam utkramea apacyate | tena srycandramaso viet riakam apanya tath eva karma kriyate |

[ candrasya daranakla ]

daranakla hi yvantam klam candra dyate | yavat klena udeti tat nayanopya uklapake tvat udayarivat eva jyoticakragati iti ata yvanta sryt candraribhg tvanta eva udayvadhe svadearyudayapr parighyante | tat yath stamayike savitari araya parikipyante sa sryt saptama ri bhavati | tath ca candramasi araya parikipya sryagataribhgn triat viodhayet eam sryasya gataribhga | tat ariyutasryavartamnaryudayena saguayya triat vibhajet, labdham pr | tn ekata vinyaset | srygataribhgn ca ariyutasrye prakipya tvat svadearyudayapr sakalany yvat ariyutacandragat bhg | tata ariyutacandragat bhg tat ryudayaprai saguya triat vibhajet, labdham pr | tn prvasakalitaprn ca sarvn ekatra nyastapreu prakipya abhi bhga, labdham vighaik, ay ghaik | evam ghaikdilakaa daranakla | tvat klena srycandramaso gativiea asti iti avieakarma pravartate | tat yath yadi ay ghaikbhi sryabhukti candrabhukti v labhyate tata anena daranaklena te kiyatyau tayo bhukt iti | sryabhuktilabdham ariyuktasrye prakipet, candrabhuktilabdham api ariyutacandramasi prakipya tvat idam kuryt yvat aviea | tatra ya aviia kla sa daranakla | tvantam klam arvarym a dyate | ya ca ariyukta candra aviia tasmt cakrrdham apanayet tvn candra daranaklaparisamptau astam eti |

atha kacit yadi kiyat klena a[na]stamite savitari candrodaya bhaviyati iti etat jijsu, idam karma kuryt | tat yath aviktstamayakldityabhgebhya prabhti tvat pr sakalany yvat aviktato gatabhgapr | tn prvavat ghaik ktv [dina]pramaghaikbhya viodhayet | tatra ya ea sa divasaea | tvat divasaeea tad candrodaya bhaviyati | atra api srycandramaso avieakarma pravartate | tat yath sm nnm ya ya bhoga tena adhikau srycandramasau iti ata tbhym apanya apanya aviea kriyate | avieita daranakla tvat klena divasaea eva candrodaya | ya asau aviia candra tvn tatra divasaeodayakle candra |

athav prathamntadivasaeacandrodayaklena candramasa bhuktim saguayya ay vibhajet | labdham candrt viodhayet | sa tvat divasaeaklika candra bhavati | tata prathamntadivasaklena udayalagnam kuryt | tat udayalagnam tena divasaeoditacandrea tulyam yad, tad divasaeam candrodayakla | atha yadi tasmt lagnt na candra tad prathamataram udita iti | tayo lagnacandrayo antarlaprn prathamntadivasaeaklt viodhayet | tem ca prnm yvat candrabhukti trairikena labhyate tvat prathamadivasaeoditaklacandrt viodhyate tvn candra divasaeodita, tvn ca divasaeakla | candra ca yad adhika tad prvavat tadantaraprn divasaeakle prakipet tvatm prnm candrabhogam candramasi prakipet, tvat karma yvat aviea | athav prathamstamayikacandrt eva antarotpannadivasaeaklabhoga candramasa viodhya tat klalagnakramea avieakarma kriyate |

atha yadi udayalagnt candra adhika tad [kiyan]ny abhyudeti candra iti tadantaraprn prathamntadivasaee prakipet | tat bhuktim candramasi prakipet tvat yvat aviea | evam udayalagnam candra ca kta bhavati,

divasaeacandrodayakla ca | evam yvat paurams tvat daranaklnayanam | pauramsym punar tvat eva antaraghaik yadi dinapramaghaikbhya n bhaveyu tad anastamite ditye candrodaya, yadi atirikt tad astagate | ubhayatra api antaraklapramena avieakarma anantarakarmavat eva | kapakapratipaddiu ca candrdityntaraghaikbhya dinapramaghaik viodhya ea[ghaik]bhi bhuki trairikena srycandramasau sacrya punar tayo antaraghaikbhya dinapramaghaik viodhayet | eaghaikbhi candrdityau tadantarlaghaik iti dyavientam karma kriyate, tatra aviiena klena [srystamayt pact candrodaya | evam eva aviiena klena] sryodayt prk candrodaya |

atha anastamite savitari kiyat klena candra astam ysyati iti etat jijsu idam karma kuryt | tat yath sryodayaklotpannam candramasam ktv tatra riakam prakipet | [tata] prk candrodaya [jtavya] | atha audayikt dityt ariyuktanikarvadhe svadearyudayavidhnena yvatya ghaik t avieyante | katham? tsm trairikena yvat candramasa bhukti tm candramasi prakipet iti ata punar api tasmt dityt ariyuktacandrvadhe prvavat ghaik tvat yvat aviea | tatra y avieit ghaik tvatbhi divase vyattbhi candra astam eti | divasapramt viodhya eam dinaeaghaik ca | atra ya aviia candra sa tasmin kle tvn, ya ca ariyukta candra sa tasmin kle udayalagnam iti |

[ candrasya ymyottarapradea ]

atha kacit kiyat klena uklamy parata candra gaganamadhyam avaghate, kiyn v tatra candra iti jijsu, idam karma kuryt | atha tatklt parata svadhiy sannau madhyalagnanikarau abhyhya, tatra yadi madhyalagnanikarau tulyau

sytm tad tvn candra tvat eva klena gaganamadhyam rokyati | atha yadi adhika candra tad na adya api prpnoti gaganamadhyam | tatra madhyalagnacandrntaraklam svadhiy abhyhitakle prakipya madhyalagnacandrau kuryt yvat tulyau iti | atha madhyalagnt na candra tad tadantarlaklam svadhiy abhyhita[klt viodhya] madhyalagnacandrau tvat kuryt yvat madhyalagnacandrau tulyau sytm | evam prasdhitagaganamadhydhirhmtaddhite apakramavikepkai madhyacchy prasdhyate |

[ candragonnatiparilekhanavidhiJ]

atha candrgrcandraakvagrayo tulyadikkayo yoga, bhinnadikkayo viea, tat yogavieatulyam iakle [bhu] candramasa | sa ca antarlata srygray saha ekadikkam vieyate, yata arkt eva uttarea dakiena v candra sdhyate, na viuvata | vidikkayo yojyate yasmt yoga arkacandrntaram | etat chedyake gole v pradaryam | evam parinihitapramam bhuj sryt ymya uttaryat prasryate | candraaku koi | sa yadi sryt uttarea candra tad bhujottargrata prvparyat prasryate | yad dakiena candra sryt tad tasy bhujy dakigrata prvparyat | evam bhujako yathgatapramena vinyasya bhujkoimastakvagh kara dranirgatgra prasrya koyagrakarasampte kendram viracya candrabimbam likhet | tasya candrabimbaparidhe aparata karnusrea sitamnam ntv bindum kuryt | candrabimbakendraprvpare kara, tat matsyavidhnt dakiottare sdhye | dakiottararekhcandraparidhisampte bind kriyete | tata tbhym prvavihitabindun ca tath chedyakavidhnena tat bindutrayairaspgvttam likhet | tasya vttasya candrabimbaparidhe ca yat antaram tat candramasa ukla | atha eva rgonnati nabhasi upalakyate |

uklamy parata astaklodayalagngrajyay arkgrvat karma [kriyate] | candrodayalagnntaraprotpanna aku, koi aparbhimukh tath eva prasryate | tatra yathgatam sitamnam candrabimbapramt viodhyam eam asitam bhavati | tatkarnusrea candraparidhiprvabhgt bimbntare asitamnam ntv bindum kuryt | tena dakiottarabindubhym ca prvavat bindutrayairaspgvttam likhet | tasya candrabimbaparidhe ca yat antaram tat asitam | kapratipaddiu ca aparbhimukhaprasritakoikargralikhitacandraparidhyaparabhgt karnusrea asitam anta prvavat vttam likhet | iakle tu yath pratysannstodayalagnajym arkgrm parikalpya tatklacandraakvagram pdya ialagnacandrntaraprotpannaakukoy candra parilekhanya | evam sarvatra kitijt upari vyavasthitasya candrasya parilekhanaprakriy |

[ ghapaalam vidrya gonnatidaranam ]

atha akubhujkoikarapramaparikalpitayantrgre ghapaalabimbntare iiraddhitigaitasitapramagonnati pradyate | tat yath samyak prasiddhaghodare prvpararekhta uttarea dakiena v parikalpitgulapramam arkgrstram prvavat prasrya bindum kuryt | sa arkabindu | prvpararekhy eva dakiottarata candrgrata akvagrayo yogavieajygulatulyam stram yath gatadiam prasrya bindum kuryt | sa aibindu | arkendubindvo antargulatuly bhuj | tatkla[candra]akutuly koi avalambaka | tadanusrea avalambakasthity candrabimbnusriy ghapaalam vidrayet | tatra akvagryatadaairasi yathlikhitam tat chedyakasitagonnatim arkabindunyastadi karnusrea utkiptvalambakgulapramamastaksaktam aalakmam payati | evam eva

grah api ghodaravyavasthitai darany iti |

[ ardhodite candre gonnatikalpan ]

kitijamaalkrntrdhabimbasya candramasa koe abhvt na parilikhyate | tatra udaystajycandrgre gasya unnati parikalpyate | tat yath yadi candrgr dakiena udayajy uttarea tad candramasa uttaragam prk pradyate, yata bhavttacandra dakiena vyavasthita | bhavttacandrnusrea ca sryamarcaya candrabimbam karagaty avaghante | yad punar candrgr uttarea udayajy dakiena tad candramasa dakiagam prk pradyate | yasmt candramasa dakiena bhavtta sthita | bhavttnusrea ca sryamarcaya candrabimbam avaghante | dakiena tulyadikkayo viea, candrgr yad atiricyate tad candramasa uttaragam prk pradyate, anyath dakiam | uttarea yad candrgr atiricyate tad dakiagam prk pradyate, anyath uttaram | yad punar vieea na kicit antaram tad yugapat ubhayagadaranam | yad ca udayajy candrgre na bhavata tad ca astamaye candramasa astalagnajyay candrgray ca gasya prk pact v astamayam parikalpanyam |

[ candrasya sitsitahetu ]

evam candramasa sitsitagonnatidaranakldaya savitvat eva | evam ca nirukte pahyate

tasya ekau rami candramasam prati dpyate |

na hi tena upekitavyam | dityata asya dpti bhavati |

suuma sryaramicandram gandharva |

[vjasaneyasahit, a 18, ma 40; taittiryasahit, 3.4.7.1 ]

iti api ca nigama bhavati iti | tasmt etena eva ligena candramrgt upari sryamrga iti, anyath anupapaty | parii ca trgrah sryamrgt upari drea vyavasthit | tena tem rtsthitni golrdhni sarvad sakalni eva caksate | rdhvamukh sryamarcaya sad rdbhgam prakayanti iti | budhaukrayo ca pratysannavartitvt sarvata bimbam avaghante arkamarcaya pradpapratysannagolavat tena tayo api asakalabimbatbhva | yadi evam astamite savitari katham ete grahdaya caksate savitkarbhvt ? na ea doa | bhme drea sryamrga | tena uparimukhnm sryamarcnm na vyavadhnya bh vartate | yath ghaasya upari adha drea avasthitasya pradpasya ghaa na vyavadhnakraam | kapakapratipaddiu candramasa bimbaprvabhga pratysanna savitu iti tena tat uklam upalabhyate | ratnnm ca dityakar eva dptikraatvam prapadyate | tena tni api rtrau na praktmakni | uktam ca ratnaparkym

bhno ca bhsm anuvedhayogam sdya ramiprakarea dram | prvi sarvi anurajayanti guai upet sphaik[daya hi] ||

[yat] upkhyndiu ratnni eva dhvntam dhvasayanti iti ryate tat upkhyna[m arthavdamtra]m eva |

anye punar anyath manyante

svacchyay arkasmpyt vikalendusamkaam |

iti | svacchyay candra ukla upalabhyate, tasya uklasya candramasa savitsannikart vaivaryam bhavati iti | kuta etat? yadi svabhvata uklasya candramasa sryasannikart vaivaryam syt tad uklapratipaddiu candrasya aparabhga vivara syt sryasannikart, na prvabhga | tath ca avmukham candrabimbam upalakyate | tasmt mithyjnam eva etat yat saugatai ucyate || 5 ||

[ bhgolasasthnam ]

bhdikakybhsasthnapradaranya ha

vttabhapajaramadhye kakypariveita khamadhyagata | mjjalaikhivyumaya bhgola sarvata vtta || 5 ||

bhni jyoti nakatri | tem bhnm pajara bhapajara | yasmt [bhni] samantata viyati pajarasthni iva lakyante tata anena daranena etat uktam | vtta ca asau bhapajara ca vttabhapajara | vttabhapajaramadhyam, madhyam anta, tasya vttabhapajarasya | tatra vttabhapajaramadhye | kakypariveita kakybhi grahm pariveita kakypariveita | khamadhyagata, kham kam, tasya madhyam khamadhyam, khamadhyagata khamadhyagata, kamadhyastha iti yvat | katham kamadhye nirlamban bh avatihate? [ucyate svabhva]prdhnyt; yath salilgnivyava kledadahanapreratmak, na tem anya asti kacit kledadahanapreraaprayojaka, evam iyam api bh dhratmik, na ca dhryamtmik | athav patant bh, "patatu adha" iti ha | atha kim idam adha nma | yath asmadynm pthiv adha, evam pthivy kim adha? "adha"-abda

ca digvc, dia ca vyavasthpekay bhavanti | yath yatra vivasvn udeti s prc, yatra astam eti s par, yasym adya gacchati s uttar, e daki | sm antarleu eva vidia | evam upari adha ca pthiv apekay bhavata | tena tasy pthivy na kicit upari, na adha, tasmt patanbhva bhuva | evam ca pthivy ardham parivey avasthita samudra na patiti | patantym ca bhuvi loailmukhdaya viyati kipt na bhuvam sdayeyu | bh mandam patati iti cet, sdhyate ca etat myvidbhi ca, viyati khtaklaka anraya bhavet | atha anye manyante eea anyena [v] bh dhriyate iti | tat uktam | ednm api avayam dhraviea kacit kalpanya, [taya anya ]dhra sy[t tasya api anya] iti anavasth | atha te svaakty eva avatihante iti cet, bhuva eva kasmt s akti na parikalpyate | tasmt jagata dharmdharmpekay sarvabhtadhtr bh nical ke tihati | mjjalaikhivyumaya bhgola, pratyakam yata upalabhyate | sarvata vtta | mddin khdin v ayaalkym madhye samavttavat avagantavya | asya bahi candrdnm kaky darayitavy || 6 || [ bhgolaphe prinm sthiti ]

bhgolapradaranya ha

yadvat kadambapupagranthi pracita samantata kusumai | tadvat hi sarvasattvai jalajai sthalajai ca bhgola || 7 ||

yadvat kadambapupagranthi [samantt kesarai] pracita, vypta iti artha, tath ayam bhgola samantt jalajai sthalajai ca pribhi vtta | atha ye bhuvi vyavasthit prina parvatdaya tem katham avasthnam tat ucyate yatra yatra prina gacchanti tatra tatra tem bh eva adha, viyat upari pratibhti yath

asmkam || 7 ||

[ bhuva vddhyapacayau ]

bhvddhyapacayajnya ha

brahmadivasena bhmeruparit yojanam bhavati vddhi | dinatulyay ekartry mdupacity bhavati hni || 8 ||

takhabhasmdirpea vidyamny [bhuva] yojanavddhi bhavati | ata eva ghapdapatagdikhteu ghaapiakdi upari upari avayav labhyante |

dinatulyay ekartry brahmadivasatulyay rtry | mdupacity bhavati hni | md upacit mdupacit, tasy mdupacity hni bhavati | kena punar kraena yat upacitam buva tat parikyate? brahmadivasvasne kila savartakbhidhnai jaladharai vicchinnadhrbhimuktena payas yat upacitam bhuva tat parikyate || 8 ||

[ bhpramam ]

bhbhramaavcakaprvottarapakapratipdanya ha

anulomagati naustha payati acalam vilomagam yadvat | acalni bhni tadvat samapacimagni lakym || 9 ||

anulomagati naustha, kacit anulomagati naustha, payati acalam, na calam vastugaty api sthiram, vilomagam yath payati saritsgarobhayataasthitam vkadikam, [tath eva] ca bhmau prmukham bhramatym upari[sthit jan]

nabhasthitni acalni bhni pratilomagni aparagni payanti | tath hi laksth bhni samapacimagni payanti | lak upalakaamtram | evam anye api payanti | tasmt iyam bh eva prmukham bhramati | nicalam jyoticakram | bhgaty taduparisthita ya bhacakrapradea purastt sa udayan iva ca lakyate, ya tu madhye sa gaganamadhyasthita iva, ya hi drea sa astam gacchan iva lakyate | anyath hi nicalasya bhacakrasya udaystsambhava syt |

idam asya daranam | bhmaale bhramati [sati] jagat jaladhin plvet, bhgolavegajanitaprabhajanena kipt taruikharaprsddaya viryeran | pakia api viyati utpatan na svanam sdayeyu | tasmt dharitrbhramae na kicit ligam asti | tasmt anyath vykhyeyam stram | yath anulomagati naustha purua calavastni vilomagam payati, evam bhni calni pravahnilkiptni vegavat lakym yni vastni tni pratilomagni payanti; adhovyavasthitm bhuvam nicalm bhramantm iva payanti | pratyake api nakatri prguditni aparm diam sdayanti || 9 ||

[ bhbhramaakraam ]

bhramaakraam ha

udaystamayanimittam nityam pravahea vyun kipta | laksamapacimaga bhapajara sagraha bhramati || 10 ||

udaya ca astamaya ca [udaystamayau | tayo ] udaystamayayo nimittam nityam pravahea pravahasajitena vyun kipta bhapajara, bhapajara api nityagati eva, lakym samapacima ya dikpradea sa laksamapacima, tam gacchati

iti laksamapacimaga, saha grahai vartate iti sagraha, bhramati kaam api na avatihate |

yadi api grah prmukham vrajanti tath api bhapajarpekay aparadiksakramaam kurvanti, mahat bhapajaragaty nyamn lakyante, kullacakrasth k iva || 10 ||

[ meruvaranam ]

merupramam ha meru yojanamtra prabhkara himavat parikipta | nandanavanasya madhye ratnamaya sarvata vtta || 11 ||

yojanam mtr yasya sa yojanamtra, prame mtranpratyaya | prabhkara, prabhm karoti iti prabhkara | [himavat parikipta], himavat parvatena samantt veita | [nandanavanasya madhye], nandanam vanam [devnm apsarogaaparivtnm] krsthnam, tasya madhye | ratnamaya | ratnni [suvararajata]muktpravlapadmargamarakataprabhtni, tai nirmita ratnamaya | [sarvata] samantt | vtta golakkra iti artha |

atha paurikai lakayojanaprama meru pahyate tat yuktirahitam | [lakta yvat merumadhyam tvat yojanasahasram api na asti, kuta tat ekadee bhaviyati | atha bh eva mahpram parikalpyate, tat ayuktam |] yat sapacatsahasram yojannm bhvysmanam akonnatiprasdhitam tat sopapattikam | grahodaystamayamadhyhnicchyvanatilambandibhi siddham utsjya kim anyat upalabhyate |

kim ca pureu pukaradvpasya uparigata vivasvn madhyhnam karoti iti pahyate | lakayojannm kila jambdvpa, [tata dviguottar] samudr [dvp ca] sapta, saptama ca pukaradvpa | tat anekai yojanasahasrai antarai vyavasthitam | tatra yadi madhyhna vivasvata syt asmkam uttaragolabhtatvt ako chyna [na] syt | dyate tacchyna | tasmt viuvati lakmadhye savit gacchati iti siddham | [viuvati lakmadhye na savit gacchati iti tai eva uktam | tat ca atidratvt na ghaate | yadi patagavat utplutya gacchati tata yujyate | tat ca aakyam parikalpayitum, pratyakaviruddhatvt |] tasmt dhruvonnaty [ntam eva] bhuva pramam siddham | tatra mahpramasya mero avasthnam eva na asti |

[yadi kathacit mahprama eva meru avatihate tad sa kim asmbhi na dyate | ] dratvt meru asmbhi na dyate, athav niprabhatvt tat na dyate, na tarhi ratnamaya | kim ca yadi mahprama meru syt meruikharntaritatvt bhvt uttarea trak na dyeran | tasmt tasya kanakagire upariikharapradee eva sarvaratnamaya meruabdena ucyate || 11 ||

[ merubaavmukhayo sthit ]

kva bhpradee meru, kva v baavmukham iti ha

sva mer sthalamadhye naraka baavmukham ca jalamadhye | amaramar manyante parasparam adhasthit niyatam || 12 ||

sva svargopalakita, meru ca, sthalamadhye | naraka baavmukham ca jalamadhye | amaramar amar dev, mar narakasth, te parasparam adhasth manyante | yata sarvem bh adha, ata anyonyam adhasthit

manyante | yatra uttarea ayaalk bhuvam bhitv nirgat tatra pradee svarga meru, yatra dakiena nirgat tatra naraka baavmukham ca || 12 ||

[ udaydivyavasth ]

prakadentaravyavasthitn den ha

udaya ya lakym sa astamaya savitu eva siddhapure | madhyhna yamakoym romakaviaye ardhartra syt || 13 ||

laknivsinm ya udaya sa eva siddhapuranivsinm astamaya, [yata lakpradet adha vyavasthitam siddhapuram] | madhyhna yamakoym, ya eva lakpuranivsinm udaya sa eva yamakoinivsinm madhyhna, yata lakpradet prvasym bhparidhicaturbhge yamakoi | ya laknivsinm udaya sa romakanivsinm ardhartra, yata lakta aparabhge bhparidhicaturbhge romakam | evam ete bhcaturthabhg[ntarla]vyavasthit sthalajalasandhivartina de parasparam ahortracaturbhgakladentarapram pradarayitavy || 13 ||

[ samarekhsthanagaryau ]

dentarapradaranrtham ha

sthalajalamadhyt lak bhkakyy bhavet caturbhge | ujjayin laky taccaturae samottarata || 14 ||

sthalamadhyt mero rabhya jalamadhyt ca baavmukht lak bhkakyy

caturthabhge vyavasthit | bhparidhi 3298 17 25, caturbhga 824 67 100 | etvati antare vyavasthit | ujjayin sthalajalasandhivartilaky samottare digbhge vyavasthit | taccaturae, tasya bhcaturthabhgasya caturthabhge | bhparidhe oaabhga 206 67 400 | etvati antare lakta ujjayin |

lakojjayinsamadakiottararekhym vtsyagulmacakorapuraprabhtni sthnni vyavasthitni | ujjayiny uttarea daapuramlavanagaracaaivasthnevaraprabhtni yvat meru iti |

sarve grah karagat bhmadhyasamadakiottararekhym bhavanti | prvabhgavyavasthit prathamataram eva ravim payanti, ata dentaraphalam apanyate | pacimabhge [vyavasthit] cirea payanti, ata tatra dentaraphalam kipyate | svadekasamarekhkavivarabhgai trairikam yadi cakrakai bhparidhiyojanni labhyante 3298 17 25, tad akvivarabhgai kim iti, samadakiottararekhntarlayojanni bhavanti koytmakni | svadeasthnata tiryagvyavasthitojjayinydisthnam | tasya

antarlayojanni lokt avagatni kara | karakoivargavieamlam bhujayojanni | tata yadi vysrdhatulyvalabake[na bhparidhi tad ivalabakena k iti, spaabhparidhi | punar yadi] spaabhparidhin grahabhukti labhyate dentarayojanai k bhukti iti dentarphalam labhyate | prvavat dhanam am iti || 14 ||

[ bhagolasya dydyabhgau ]

bhagoladydyajpanya ha

bhvysrdhena nam dyam det samt bhagolrdham | ardham bhmicchannam bhvysrdhdhikam ca eva || 15 ||

bhuva vysa bhvysa tasya ardham bhvysrdham, 525 | tena nam bhagolrdham dyam upalabhyate | kasmt? samt det | anantarita sama, mahdridrumdyunnatapadrtharahita dea sama iti | ardham bhmicchannam na dyate bhvysrdhena adhikam adyam |

etat jijsu bhgolaphvaghi stram prasrya prvakitije aparakitije [ca] badhnyt | bhphasthitasya drau prasritastrnusri di yti | tatra [prva]pradee jyoti ardhoditni payati, pact ardhstamitni [pacati] | evam bhvysrdhena nam [golrdham] golastrntarlasthitam dyam | yat etat adyam golrdham golastrntarlam tat bhvysrdhdhikam | etat samym bhuvi | ya punar dra tugaailamastake bhavati tat ailapramdhikam tasya adyam bhavati | vidydhardaya viyati dre sthit prabhtam jyoticakram payanti, [yasmt] upari drasthitasya nirvirodhaprasra di bhavati | atidre sthita brahm sarvad vivasvantam payati |

[bhphavyavasthitnm bhvysrdhonabhapajarrdhadarinm svt pramt satatam divasa hyate, ni vardhate | tadartham] trairikam yadi ravikakyym ai nya labhyante tad bhvysrdhayojanai 525 kiyatya | labdhena dviguena sarvad hna divasa adhik rtri || 15 ||

[ meruvaavmukhasthnm bhagolabhramaadaranam ]

merubaavmukhanivsinm daranrtham ha

dev payanti bhagolrdham uda merusasthit savyam | ardham tu apasavyagatam dakiabaavmukhe pret || 16 ||

[ uda merusthit dev bhagolasya uttaram] ardham savyam pradakiagatim payanti | dvityam ardham dakiam jyoticakrasya apasavyam apradakiagatim baavmukha[sthit] pret payanti | [sthalajalasandhau sthitv etat crya pratipdayati | tat apekay hi merubaavmukhayo uttaradakiatvam | na merubaavmukhasthnm diniyama asti |] sryagatyapekay prcydivyavahra | yatra vivasvn udeti s prc, [yatra astameti s pratc] | [na tath merubaavmukhasthnm api, parita sarvatra rave udaystamayasambhavt |]

dentaravyavadhnt anyath bhacakrrdhadaranam bhavati | kacit purua uttarea gata dentaram eti tathtve dhruvam upari rohitam payati, kramea merum prptasya upari dhruva bhavati | mero uttarea dakiena dhruva avalambate | etat uttaryaalkgrasvastikam upari nidhya dakiyaalkgrasvastikam ca adhomukham nidhya darayet | tath laksthasya

ya viuvat mrgapradea prvpara pratibhsate sa merusthnm kitijsakta | evam baavmukhasthnm api cakravat bhskara pratibhsate || 16 ||

[ devsurapitnarm dinapramam ]

merubaavmukhasth kiyantam klam ravim payanti iti ha

ravivarrdham dev payanti uditam ravim tath pret | aimsrdham pitara aig, kudinrdham iha manuj || 17 ||

dev merunivsina mediu asu riu samudgatam sryam ravivarrdham payanti amsn yvat iti artha, pradakiam cakravat bhramantam kitijsaktam kramea caturviatikrntibhgn yvat parityaktakitijam payanti | evam pret api ravivarrdham eva sakt udgatam sryam payanti dakiagole asu riu |

aimsrdham pitara aig, ainam gacchanti iti aig, candralokanivsina pitara aina msrdham pacadaatithaya etvantam klam payanti | pitm amvsyym upari savit bhavati | [tat] tem aharmadhyam | tata yath yath savit pratipaddiu parata avalambate tath tath pitm madhyhnottarabhga, ritrayntarita astam eti, astamita pakea riaantarita prcym udeti | ata tem paka aha, paka rtri iti | kudinrdham iha manuj | kudinam bhdinam ravyudayt ravyudayam yvat, tadardham iha manuj payanti | sarvam yathvat sthitam gole pradarayet iti || 17 ||

[ khagole kitijamaalam ]

khagole kitijamaalapradaranya ha

prvparam adhardhvam maalam atha dakiottaram ca eva | kitijam samaprvastham bhnm yatra udaystamayau || 18 ||

prvparamaalam tat iha khagolapramam | sa eva rdhvam uparyadhovaghi sarvabhapajarm | tath dakiottaram anyat maalam tvatpramam, dakiottarvaghi ymya uttaramaalam upari adha ca janitasvastikam | kitijam samaprvastham tath anyat maalam tvat eva | samaprvvaghi parikaravat dikcatuayajanitasvastikam kitija iti ucyate | bhnm yatra udaystamayau | yatra maale bhnm udaystamayau lakyete | harijam iti kaicit ucyate | ayam khagola sarvabhapajarm bahi avatihate || 18 ||

[ unmaalam ]

unmaalapradaranya ha

prvparadiglagnam kitijt akgrayo ca lagnam yat | unmaalam bhavet tat kayavddh yatra divasanio || 19 ||

dakiottarakitijasvastikt ymya uttaramaale svadekabhgatulye antare vedhe ktv lohaalkgre praveya golam nidadhyt | tata unmaalam darayet | prvparadiglagnam prvparayo dio lagnam | kitijt akgrayo ca lagnam yat | dakiottarakitijasvastikayo upari adha svadekabhgatulye antare lagnam krayet | tat unmaalam | udayamaalam unmaalam | yatra maale divasasya rtre ca kayavddh lakyete |

viuvati unmaalakitijayo ekatvt divasanio kayavddh na sta | viuvata

uttarea unmaalam upari kitijam adha avatihate | tasmt uttaragole aprpte eva unmaalam [savit] caradalaghaikpramena udeti | pact unmaalam atikrnta astam eti | ata divasa uttaragole vardhate | dakiagole unmaalam atikrnta kitijt udeti | aprpta eva astameti | ata dakiagole rtri upacyate | ata tattuly divasanio kayavddh | tadartham trairikam yadi ay grahabhukti labhyate, tad caradalaghaikbhi kiyat iti | labdham uttaragole ravau udaye viodhayet | ymye vipartam | evam uttaradii vyavasthitnm kramea divasanio mahatyau kayavddh bhavata | yatra dee ravi mithunntastha na astam eti, ai nya divasa, tatra triadghaik caram, pacadaaghaik carrdham | tasya khasya jy carajy | tay vipartakarma kitijy nyate yadi vysrdhasya iyam [vysrdhatuly] carajy tad mithunntasvhortrrdhasya k iti mithunntasvhortrrdhatuly kitijy labhyate | tasy kitijyy mithunntpakramajyy ca vargayute mlam arkgr trijytuly | tena tatra dee ymya uttare kitijt upari kramea [sama]maalam avaghya khamadhyt dakiena dvicatvriadbhge [ymya uttaram atikramya] tata prathamodaye punar kitijam pnoti ca eva | tatra ati nya divasa upalakyate | svrkgrata [kitijy | tadartham trairikam] arkgray iatulyay kitijy labhyate vysrdhena kim iti | guakabhjakayo tulyatvt naayo kitijypram akajy bhavati | tat katham? aka aaibhg | tatra dee vyabhicrt grahagati | uttarea tasmt iyam vyavasth na asti iti || 19 ||

[ khagolpekay drau sthiti ]

prcydivyavasthpratipdanya ha

prvparadigrekh adha ca rdhv dakiottarasth ca | etsm sampta dra yasmin bhavet dee || 20 ||

prvpararekh, adha ca rdhv ca y rekh, dakiottarasth ca | ca[kra] samuccaye | etsm rekhm sampta ekatra yoga, yasmin dee dra tatra tatra tsm sampta |

tasmt dravat digvyavasth | yatra dra ravim udgacchan payati s prc, yatra [ravi] madhyhnam karoti s daki, yatra astam eti s par, yatra ardhartram karoti s uttar | sarvem uttara meru | laknivsinm yad madhyhne ravi bhavati romakanivsinm udeti | tatra lakpradee tem prc | tadapekay svasthnt uttara meru pratibhsate | yad romake madhyhna tad siddhapuranivsinm udaya [tatra romakapradee tem prc] | tadapekay tem svasthnt uttara meru | evam yamakoym api |

bhmau yvattvatpramam vttam likhya prvhe [aparhe ca] chym lakayet | yatra pradee akucchy vttam praviati s pacim | yatra niryti s prc | tadagrayo matsyam utpdya tanmukhapucchaspkstram prasrayet | s dakiottar dig bhavati | athav tricchygramatsyadvayamukhapucchaspkstradvayasampta uttar daki ca | [athav dik] prasdhany citrsvtyo || 20 ||

[ dmaalam dkkepamaalam ca ]

[ dmaaladkkepamaalasvarpam ha ]

rdhvam adhastt drau jeyam dmaalam grahbhimukham | dkkepamaalam api prglagnam syt trirynam || 21 ||

dmaalam [drau rdhvam adhastt] grahbhimukham [bhavati] | yatra dra

bhavati tatra asya madhyam, yatra graha tatra asya paridhi, yvn dggrahayo antaram tvat vikambhrdhena dmaalam pradyam | tat eva madhyhnasthite grahe dkkepamaalam bhavati | dkkepamaalam api | samamaalamadhyt dakiena uttarea v yatra grahbhimukham de kepa tatra ya mahpramakakya graha sa stokataram kipyate, alpapramakakya bahutaram kipyate iti | etat madhyhne dgjypramavysrdhena samamaalamadhyt badhnyt | asya nayanopya prglagnam syt trirynam | parvaklaghaik prvhe dinrdht odhayet | eaprn trairikntaravibhuktalakodayaprai nkuryt | eebhya yvat lakodayapr udhyanti tvat odhy | tnvanta eva raya viodhyante | eaprn triat guayet, auddhalakodayena vibhajet, labdham bhgdi prvaviodhitai eva odhayet | prvhe madhyalagnam bhavati | aparhe adhikatvt rave yvanta lakoday viudhyanti tvanta prakipya lagnam kriyate | cryea sthlaprakty iaghaikbhi prvalagnam lagnavidhin ktv trirynam kriyate, madhyalagnam bhavati iti | raya lakodayai madhyam avaghante iti lakodayai yat madhyalagnam tat skmam iti | tasya apakramakham svadekabhgayutam samadio bhinnadio viuddham khamadhyaravikakyntarlam bhavati | tasya jv madhyajy iti ucyate | candrasya apakramakham vikepayutam viyutam kriyate | yata vimaale candra tata akabhgayutaviyutasya jy candramadhyajy bhavati | anay atra madhyajy vykhyt || 21 ||

[ svayavahagolayantram ]

svayavahagolayantrapratipdanya ha

khamayam samavttam samantata samagurum laghum golam |

pratatailajalai tam bhramayet svadhiy ca klasamam || 22 ||

khai nirmitam khamayam rparydibhi prvavat | samavttam | sarveu pradeeu [samam], na hndhikam iti | samagurum | samantata sam gurut kry | yadi atimtraguru bhavati pavat nicala syt, [mahat klena bhramati iti ata] samavttam samagurum | laghum atra api samaabda prayoktavya | etat guaviiam golam katham bhramayet? pratatailajalai iti | svadhiy ca svakyaprajay ca tam bhramayet | klasamam klena samam klasamam | klasamam ahortrasamam yath bhramati tath bhramayet | tat yath aighaikkitasvhortramaale kanytulsandhipradee klakam at unnatam ekam krayet | siddhaprvparadakiottarasthne jalaptram ekam sthpayet | ptram ca samam vattam drgham [tala]madhyanihitaskmacchidram ghaikay jalapram yath riktam bhavati tath svadhiy prasdhya tata karma kriyate | yvat ptrt udakam sravati tvat gurutvt albu jalavat adhogacchan golam karati | evam sakt yukta gola paramrthabhagolavat ahortre bhramati | prathamam tmraklake pakastrasya ekam agram badhv golayantram adhastt prabhti pariveya tatra eva pradee stram prpayet iti krama || 22 ||

[ akaketram ]

viuvat jypradeapratipdanya ha

dggolrdhakaple jyrdhena vikalpayet bhagolrdham | viujjvkabhuj tasy tu avalambaka koi || 23 ||

dggolrdham ghaakaplavat avasthitatvt dggolrdhakaplam | bhagolrdham eva

kevalam dyate | yena vyavahra dya | bhagolrdham jtau ekavacanam | jyrdhena vikalpayet | bhmau vttam likhya prvparadakiottaradikcihnitam ktv ekaikasmin caturthabhge ritrayam akayet | punar ekaika ri aadh vibhajet | tatra stri prasrayitavyni | tni jystri | tadardhni jyrdhni | athav anya vikalpakrama | viuvajjvkabhuj | samamaalasya viuvata uttarea akatulyntare avasthitatvt aka iti ucyate | tasya akakhasya bhuj, akajy viuvajjy iti paryy | vysrdham kara | bhujkaraktivieamlam avalambaka | s koi iti | etat gole pradarayet | samamaalamadhyt dakiena kajytulye antare strasya ekam agram badhv graham prpayet | sa avalambaka | bhujkoivargayogasya mlam kara vysrdham iti | evam anyatra api dggolrdhe kalpitajyrdheu bhujkoikaravyavasth kalpany || 23 ||

[ svhortrrdhavikambha ]

apakramdibhi bhujdikalpanm ha

ipakramavargam vysrdhakte viodhya yat mlam | viuvadudagdakiata tat ahortrrdhavikambha || 24 ||

sryasya ipakramajyy candrasya ipakramajyy ca ya varga sa ipakramavarga | tam vysrdhakte viodhya [easya] yat mlam tat viuvata uttarea dakiena v ahortrasya vikambha bhavati | krntijy bhuj | vysrdham kara | tayo yat vargavieamlam tat svhortrrdhavikambha | prvavidhin tat uttaragole uttarea, dakiagole dakiena pradarayet || 24 ||

[ mednm lakoday ]

lakodayaprnayanam ha

iajyguitam ahortravysrdham eva khntyam | svhortrrdhahtam phalam ajt lakodayaprgjy || 25 ||

iajy iti meavamithunntajy ghyante | etbhi guitam ahortravysrdham svhortrrdhavikambha iti artha | khasya anta khnta, tatra bhavam khntyam | navati bhg yasmin [khe tasya ante bhavam] yat svahortrrdham tat eva [ia]jybhi guitam svahortrrdhahtam svakyasvakyhortrrdhahtam phalam ialakodayaprgjy | ajt met prabhti kham bhavati iti khkriyate | [mithunnta]prgjykht vntaprgjykham viodhayet | eam mithunasya lakodayapr | [evam] vntaprgjykht [mentaprgjykham viodhayet | eam vabhasya lakodayapr] | svarpata eva mea[lako]dayapr bhavanti || 25 ||

[ kitijy ]

dinanio kayavddhipratipdanya ha

ipakramaguitm akajym lambakena htv y | svhortre kitij kayavddhijy dinanio s || 26 ||

ipakramea guitm ipakramaguitm | [ipakramaguitm] akajym lambakena htv phalam svhortramaale kitijy bhavati | tatra ipakramajy koi, kitijy bhuj, tadvargayutimlam kara arkgr bhavati iti | prvparasvastikayo arkgrayo stram badhv bhujakoivsan pradary |

kitijonmaalayo antaram kitij iti | tay dinanio kayavddh | prvakitijt uparyadhovyavasthitonmaala[kitijayo madhye jy]vat s pradaryate || 26 ||

[ svadeoday ]

ryudayaklapratipdanya ha

udayati hi cakrapda caradalahnena divasapdena | prathama antya ca atha anyau tatsahitena kramotkramaa || 27 ||

udayati daranam yti, ardham upari cakrapda, traya raya | caradalahnena divasapdena iti anena lakoday traya parighyante | yata tribhi medilakodayai pacadaaghaik t svhortracaturtha aa, tata kramea vyavasthitalakodayaprebhya medicaradalaprn svadekotpannn svakyn viodhayet | mednm svadeoday bhavanti | antya cakrapda mnakumbhamakar | ete api caradalahnena cakrapdena udayanti | caradalasahitena divasapdena | atra api divasapdagrahaena karkaasihakanyy utkramea lakoday ghyante | tena karkaasihakanyy caraprai utkramea sahit udayanti | kramotkramaa iti | kramotkramagaty kramea caradalahn meavamithun, utkramea sahit karkaasihakany | ete eva utkramea tulvcikadhani | tata makarakumbhamn utkramea caradalahn | meavamithun kramea apamaale tiryagvyavasthit, tena mea ghram udeti ata caradalsubhi apacyate | evam va mithuna ca | etai makardaya vykhyt | karkaasihakany [tadbhinna]sasthnatvt cirea udgacchanti | ata caradalaprai upacyante | etai tuldaya vykhyt |

kitijy vysrdhagu svhortrrdhaht carajy, tatkham caradalapr | pthak mednm lakodayavat utpdy | svadearyudayai iaklalagnrtham sryodayt prabhti ghaik prktya sryabhogyaryudayapr tebhya viodhayet | srye bhogyam kepyam | punar yvanta ryuday uddhyanti tvanta viodhya srye raya kipyante | eam triat guitam asuddhodayabhaktam bhgdi vardhitaravau kipet | lagnam bhavati | evam rtrau api rtrigataghaik dinamnaghaiksu prakipya lagnam anena vidhin kartavyam | rtrieaghaikbhi vipartakarma rave gatabhgdin tadutkramea yvanta udayapr viuddheyu tvanta odhany ] eam triat guitam vartamnodayabhaktam bhgdi odhitam udayalagnam |

atha rave lagnasya ca antaraklasdhanam | rave abhuktabhgai abhyudayam saguya triat bhajet | labdham rave abhuktapr | evam lagnabhuktabhgai tadudayam saguya triat vibhajet | labdham lagnabhuktapr | antaraprayukt abhi bhakt vighaik, ay ghaik, sryodayt rabhya bhavanti || 27 ||

[ iaklaaku ]

[ iaklaakvnayanrtham ha ]

svhortreajy kitijt avalambakhatm ktv | vikambhrdhavibhakte dinasya gataeayo aku || 28 ||

[svhortre]ajynayanam dinagataeaghaikbhya | uttaragole kitija[m unmaal]t adha vyavasthitam ata caradalaghaik [dinagataeaghaikbhya ] viodhya nipann unmaalvadhe bhavanti | t prktya jv grhy |

caradalajyay saumyetaragolayo yutaviyut kitijvadhe bhavati | [ata trairikam] yadi vysrdhamaale iyam jy bhavati svhortrrdhamaale kiyat iti kitijamaalvadhe svhortreajy abhidhyate | tm iajym avalambakhtm ktv vikambhrdhena vysrdhena vibhajet | divasasya prvhe gatasya, aparhe easya aku bhavati |

candraakvnayanam | rtrau candracchy upalakayet | tatra prvakaple candramasa iaklaghaik, aparakaple tu candrstalagnntarlaghaik candramasa eaghaik nya iakarma | candrasvhortrrdham kitijym caradalajym ca nya caradalaviparyayanipannaprai sryavat karma kartavyam | atha svhortreajy dvdaagu viuvatkarena bhakt iaaku bhavati | athav caradalena adhikonaghaikjym caradalajyviparyayanipannm, lambakaguitm svhortrea saguya trijyvargea [vibhajya] akulabdhi | athav tm dvdaaguasvhortrea saguya viuvatkaraguavysrdhena bhajet | phalam aku |

divasagataghaiknayane ca akun guitam vysrdham akucchyvargayutimlena bhaktam bhacchaku bhavati | trijyguita lambakabhakta svhortreajy labhyate | tena uttaragole kitijy odhyate, dakie kipyate | tata vysrdhena hatv svhortrrdhena bhajet | labdhasya kham uttaragole caradalayutam dakie hnam dinagataeapr [ bhavanti | tai ] prgvat ghaik || 28 ||

[ akvagram ]

akvagrapradaranya ha

viuvajjvguita svea aku svalambakena hta | astamayodayastrt dakiata sryaakvagram || 29 ||

sveaaku iaklotpannaaku, viuvajjyay akajvay guita lambakena bhakta astodayastrt dakiata sryaakvagram bhavati | ako agram antarlam akumlt samottarvaghistram yvat astamayodaya[stra]m iti |

kitijamaale prksvastikt dakiam uttaram v arkgrkhatulyntare strasya ekam agram badhv, dvityam agram tvat [arkgrkhatulyntare] eva aparabhge badhnyt | tat prvparyatam udaystastram | tasya strasya akutalasya antare akvagram | akumlt bhmadhyam yvat stram dgjy | bhmadhyt upari akumastakaprpi yat stram kara vysrdham iti || 29 ||

[ arkgr ]

arkgrnayanya ha

parampakramajvm iajyrdhhatm tata vibhajet | jy lambakena labdhrkgr prvpare kitije || 30 ||

parampakramajy caturviatibhgajy 1397 | tm iasya rave bhujajyay guitm [ktv] lambakena vibhajet , [labdh jy] arkgr bhavati | iyati adhvani viuvata uttarea dakiena v ravi udeti, prvpare ca kitijamaalapradee || 30 ||

[ samaaku ]

samamaalaakvnayanya ha

s viuvajjyon cet viuvadudaglambakena saguit | viuvajjyay vibhakt labdha prvpare aku || 31 ||

s iti anena apakramajy ghyate | uttaragole viuvajjytuly krntijy [yad] bhavati, tad madhyhne eva savit samamaalam viati | viuvajjy [yad] krntikhajyay n [tad] samamaalt uttarea yti | [krntikhajy yad] viuvajjyay n tad samamaalam viati | [krntikhajy] yad n viuvajjyay, tad [prvnt arkgr] lambakena guit viuvajjyay bhakt samamaalaaku bhavati | prvasamamaalena aparasamamaalena [ca] kitije arkgrntare astamayodayastram badhv arkkrntaribhgapradea samaprvparamaale yatra lagnam prgbinduta tat samamaalacpam tath gole bhramayet yath kitijdhobhge samamaale tvati antare lagnam bhavet | tayo samamaalabindvo antare stram badhv tadardham aku prvavat eva prvpararekhspk bhavati | ako uttarea astamayodayastram yvat antaram akvagram arkgrtulyam | samamaalaaku akajyay guita paramakrntijybhakta sryabhujajy bhavati | [srye medige] tatkham ditya, karkaakdige ariviuddham, tuldige ariyutam, makardige cakraviuddham ravi bhavati |

chedyake api samym bhmau vttam likhya dikcihnitam ktv sryabimbodaye aste ca prvparayo bind ktv prvpararekhy dakie [madhyhnanatajytulye antare] ttyam bindum prakalpya bindutrayvaghi matsyadvayena vttam likhet | tat arkabhramavttam | arkgrgre savit udita tadvttnusrea samamaalam avaghya dakiena natajytulye antare madhyhnam ktv kramea aparabhge samamaalt nikrnta apargrgre astam eti | arkabhramavttasya prgapararekhy yatra sampta tatra samamaale

pravea | samamaale tu madhyam yvat antaram samamaalaakucchy bhavati | dakiagole samamaalt dakiena yti | [tad] samamaalasya pravebhva || 31 ||

[ madhyhnaaku ]

madhyhnaakucchyayo nayanya ha

kitijt unnatabhgnm y jy s para bhavet aku | madhyt natabhgajy chy ako tu tasya eva || 32 ||

kitijt iti samadakiottarasvastikapradet ye unnatabhg golamadhyasthite ravau lakit tem y jy s parama aku bhavati | y madhyt natabhgajy s paramaako chy syt | iamadhyhne rave apakramabhg akabhgeu dakiagole prayojayet | uttare gole viyojayet | te natabhg bhavanti | candrasya vikepayutaviyut natabhg bhavanti, yata vimaale candra | ete navate viodhyante | eam unnatabhg | tem [jy] unnatabhgajy | athav taddinasvhortrrdham kitijyay svay udagymye viyutayuta[vysrdhaguam svhortrrdhabhaktam] dvdaaguam viuvatkarahtam mahaku tadunnatajy bhavati || 32 ||

[ dkkepajy ]

dkkepapratipdanya ha

madhyajyodayajvsavarge vysadalahte yat syt | tat madhyajyktyo vieamlam svadkkepa || 33 ||

madhyajy ca udayajv ca madhyodayajve | tayo savarga parasparaguanam vysadalahtam yat bhavati tasya madhyajyy ca ktyo vieamlam svakya dkkepa | svagrahaena tu ravicandrakakyayo bhinna dkkepa || 33 ||

[ dggatijy ]

dggatijynayanya ha

dgdkkepaktivieitasya mlam svadggati kuvat | kitije sv dkchy bhvysrdham nabhomadhyt || 34 ||

dgjydkkepaktyo vivarasya mlam svaky dggati bhavati | kuvat bhvat iyam bhavati | madhyajyodayajvayo savarge vysadalahte yat tat madhyajyktyo viet mlam dkkepa hi bhavati | evam bhvat utpannatrijyakuvargaviet mlam dgjy bhavati | ata bhvat utpanna[dgjy]dkkepanipannatvt kuvat iti ucyate | "kitije sv dkchy" iti atra tu "sv" iti anena svakyadkkepadggat abhidhyete | bhvysrdham 525 | kitijamaale sv dkchy kasmt utpann? nabhomadhyt | vysrdha[tulya]m etat bhavati | tat yata kudivat samamaalamadhyt prvparayo dio dggati [lambanam] am dhanam v iti, tath eva bhagolamadhyt dakiottaradio dkkepasya grahaena nati v syt |

jynm vieotpattim darayati | [bhme golkratvt] bhvysrdha[tulya]m antaram kitije sryakakyym candrakakym ca [bhavati] | sryakakyotpannamadhyajym sryakakyodayajyay saguya trijyay bhgalabdhasya vargam madhyajyvargt viodhya mlam ravikakyym dkkepa, tath candrakakyotpannamadhyajym

svodayajyay saguya trijyay bhgalabdhasya vargam svamadhyajyvargt viodhya mlam candrakakyym dkkepa | sryasvhortrdibhi sdhitadgjyvargt sryadkkepavargam viodhya mlam sryakakyym dggatijy | candrasvhortrdibhi sdhitadgjyvargt candradkkepavargam viodhya mlam candrakakyym dggatijy bhavati | evam anyem api grahm samamaalamadhyt dggate bhva | udaye [srya]grahae candrasya tvadadhasthitatvt candrakakyym sryabimbakendrastrt prvea candrabimbam natam lakyate | astamaye tu tath eva aparata | samabhpradee sthitasya drau vysrdhatulyay dggatijyay bhvysrdhatulyam dggatyantaram [= lambanam] | evam eva dakiottarakaplayo dkkepntaram [= nati] | [tatra idam trairikam] yadi vysrdhatulyay dggatijyay bhvysrdhayojanatulyam dggatyantaram [=lambanam] tad iaklotpannadggatijyay kiyat iti | [punar ca trairikam yadi] sphuayojanakarena trijytuly kal labhyante, tad dggati[= lambana]yojanai kiyatya iti | atra prathame trairike trijy bhgahra dvitye guakra tulyatvt [ne kte] ravicandrayo dggate bhvysrdham guakra sphuayojanakara bhgahra, phalam lipt | sryalipt candraliptbhya viodhya trairikam yadi [dinasphua]bhuktyantarea ai nya [labhyante, tad] bhi liptbhi kiyatya iti | labdham nya bhavanti, t dggati[=lambana]ghaik | prvakaple prvata graha kakyym nata | tasmt prgyoga ata grahe apanyante | aparakaple parata natatvt lambanaghaiktulyaklena yoga bhaviyati iti ata prakipyante | evam etat karma tvat kriyate yvat aviea |

evam [ravicandrayo] dkkepalipt prgvat trairikena jt | yadi ravicandrayo madhya[jye] samadiksthe bhavata tad [ravicandrayo] natiliptnm viea anyath yoga | tata avanati bhavati | tata madhyagrahaacandrt ptam viodhya easya

dakiottarabhujajy ardhapacamena guit trijybhakt vikepa | avanativikepayo samadii yoga, bhinnadii viyoga [sphuavikepa] | sphuavikepa avanati iti paryya | tay ca avanaty sthityardham nya madhyatithe viodhya ea sparakla | tena prgvat lambanavidhi | sparamadhyalambanaghaikntarea sthityardham upacyate | tat punar madhyaklt viodhya asakt sthityardham utpdayet yvat sthiram bhavati | moke punar prathamntasthityardham madhyatithau prakipet | prvavat mokalambanamadhyalambanaghaikntarea sthityardham upacyate | tat punar madhyatithau prakipya prvavat lambanaghaik utpdya tanmadhyalambanntarea sthityardham upacitam ktv tat eva karma punar kriyate yvat sthiram bhavati | evam sthirktasthityardhasambandhinam sryendugatikalbhogam madhyagrahaasryendo spare viodhayet moke kipet | sparamokaklikau bhavata |

atha prgaparakapladvaye api lambanayo tayo yogena yutam sthityardham sphuam bhavati |

samymavanau [vysrdhapramena strea] vttam likhya dikcihnitam ktv maalaprvabhge prgapararekhy uttarea dakiena v udayajykhatulye antare bind ktv bindudvayairaspkstram prasrya rekh kuryt udayajy bhavati | [punar] madhyam maalakendram ktv madhyajytulyastrea vttam bhrmayet | tat madhyajymaalam | trijymaalaparidhibindudvayt stradvayam madhyakendram nya rekhdvayam kuryt | tat antarajyrdham madhyajymaale tath eva prvparata uttarea dakiena v vyavasthpyate | tat madhyajyvargavieamlam dkkepajykoi madhyajymaale bhavati |

[trijymaale prvparayo udayajykhatulye antare] bind ktv [vttakendrt madhyhna]natajytulye antare dkkepabindu dakiena [prakalpya] bindutrayea matsyam utpdya tanmukhapucchaspkstrasamptt bindutrayaspgvttam bhramayet | tat arkabhramavttam | tatra kitijt rdhvam yatra pradee ravi tanmadhyakendrntarlastram dgjy kara, sthny dkkepajy koi, tadagrt rabhya dgjygram yvat ravicihnopalakitam tadantarlam dggatijy s prvpar | evam viiam tryaram ketram nipdyate || 34 ||

[ akadkkarma ]

udaystamayayo vikepavat adhanatvapratipdanya ha

vikepagu akajy lambakabhakt bhavet am udaksthe | udaye dhanam astamaye dakiage dhanam am candre || 35 ||

akajy vikepagu lambakabhakt phalam lipt | uttaravikepe udayasthitacandre am, astamaye dhanam | ymye vikepe udayasthe candre dhanam, astamaye am iti | adhanayukt ravicaradalaphalopapattituly || 35 ||

[ ayanadkkarma ]

ayanavat adhanatvapratipdanya ha

vikeppakramaguam utkramaam vistarrdhaktibhaktam | udagadhanam udagayane dakiage dhanam am ymye || 36 ||

vikepa ca apakrama ca vikeppakramau | [vikeppakramau guau yasya tat

vikeppakramaguam | vikepa ttklika ghyate, apakrama ca parampakrama | utkramaam utkramajym |] vikepea parampakramea guitm ritrayayutacandrasya utkramajvm iti artha | katham ritrayayutacandrasya tat utkramaam? utkramaagrahat ritrayakepa avagamyate | [ritrayayutacandrasya] utkramajym guayet | vysrdhakty bhajet | phalam lipt udagvikipte uttaryae am dakie dhanam | tat eva phalam dakie ayane uttaravikipte dhanam, am ymye, vikepe dakie am bhavet iti | e dhane yukti api | yasmt tulyadigvikepyanayo graha tvat adhika prpyate, udaystamayakitijayo viodhyate; bhinnyanavikepayo tvat hna iti kipyate | sarvagrahm svodaystamayayo idam karma pravartate | na madhyhnrdhartrayo || 36 ||

[ candrdisvarpam grahaakraam ca ]

candrdisvarpavyvaranya ha

candra jalam arka agni mdbhccy api y tama tat hi | chdayati a sryam, ainam mahat ca bhcchy || 37 ||

yat etat candramaalam tat pratyakea jalam, vivasvn uasvabhvt agni, bh pthiv mmay, bhcchy tama svabhvt iti | a candra sryam chdayati | uparisthita srya adhasthitena candramas chdyate | mahat ca bhcchy ainam chdayati | grhakabheda ca anayo asti, yata kucchy vil nyna a, a nyna vila dinakt || 37 ||

[ grahaamadhyakla ]

kad grahae bhavata, tatpratipdanya ha

sphuaaimsnte arkam ptsanna yad praviati indu | bhcchym paknte tad adhikonam grahaamadhyam || 38 ||

sphua aimsa sphuaaimsa, tasya ante parisamptau amvsyym arkam dityam, ptsanna vikepamrgagaty ptsanna, yad praviati indu yad arkagrahaam bhavati | [paknte pauramsyante ptsanna indu yad] bhcchym praviati | tad adhikam nam v grahaamadhyam bhavati | yata prvakaple grahaamadhyam adhikam bhavati sphuatithicchedajanitam tena tatra lambanaghaik viodhy tvat klena attatvt grahaamadhyasya | aparakaple grahaamadhyam nam bhavati sphuatithicchedajanitam tena tatra lambanaghaik kipyante, bhvitvt grahaamadhyasya || 38 ||

[ bhcchydairghyam ]

bhcchypramam ha

bhravivivaram vibhajet bhguitam tu ravibhvieea | bhcchydrghatvam labdham bhgolavikambht || 39 ||

bhuva rave ca antaram bhravivivaram, raviyojanakara 459585, bhguitam bhvysena 1050 guitam, ravibhuvo vieea ravibhuvo vysayo 4410, 1050, antarea 3360 vibhajet | tat bhgolacchydrghatvam bhavati 143620 bhgolavikambht prabhti |

atra idam pradpacchykarma | ravivysa pradpa bhuj, bhvysa aku, ravibhvysayo antaram ravibhvysaviea, raviyojanakara akupradpacchyayo antaram iti pradpacchykarmastranibandhanam |

upapatti pradpacchykarma eva | ravibhgolavttaprvayo stradvayam tath sryabhvysastradvayam ekatra badhnyt | bhcchy kramea apacyamn bhvikambht lakyate || 39 ||

[ tamasa vikambham ]

candrakakyym bhcchynayanya ha

chygracandravivaram bhvikambhea tat samabhyastam | bhcchyay vibhaktam vidyt tamasa svavikambham || 40 ||

bhchygrt rabhya candram yvat antaram chygracandravivaram | bhcchydairghyam 143620 candrakarena 34377 anena hnam 109243 chygracandravivaram jtam, bhvikambhea 1050 guitam bhcchydairghyea 143620 vibhaktam labdham tamasa vikambha 689 svagrahae candrakakyym bhcchyvikambha bhavati |

yadi candrayojanakarena vysrdham 3439 labhyate tad tamovikambhrdhena kiyat iti labdham [tamovikambhrdha]liptpramam 800 | 19 || evam svakyasphuayojanakarbhym ravicandrayo vysaliptnayanam | ravivysa 4410 vysrdha 3438 guita raviyojanakara 457585 bhakta ravibimbakal 33 | 00 || candravysa 315 vysrdha 3438 guita candrayojanakara 34377 hta candrabimbakal 31 | 10 || 40 ||

[ sthityardhnayanam ]

sthityardhapratipdanya ha

tacchaisamparkrdhakte aivikepavargitam odhyam | sthityardham asya mlam jeyam candrrkadinabhogt || 41 ||

chdyachdakayo samparkrdham mnaikyrdham iti artha | tasya kti tacchaisamparkrdhakti | tasy aina vikepavargitam odhyam | grahaadvaye api candrt vikepa iti | ravigrahae avanatiyutaviyuta sphuavikepa ghyate | tasya mlam sthityardham bhavati | katham? candrrkadinabhogt | candrrkadinabhogaabdena candrrkadinabhukti ghyate | tayo anulomagatikayo dinagatyantarea trairikam karma yadi raviaigativieea ai nya labhyante, [tad] sthityardhaliptbhi kiyatya iti sthityardhaghaik labhyante || 41 ||

[ vimardrdhnayanam ]

evam vimardrdham neyam | katham?

candravysrdhonasya vargitam yat tamomayrdhasya | vikepaktivihnam tasmt mlam vimardrdham || 42 ||

iti etasmt | [sthityardham] tithe spare odhyam moke deyam, ravicandrapt api sparamokaklik sthityardhaghaikbhi ktv punar sparamokayo vikepau, tbhym sthityardhe ubhe yvat avieam |

gaitakarma upapatti dyate | grhyabimbamnrdhena vttam likhet | tat grhyabimbam | tata mnaikyrdhatulyena karkaakena tena eva kendrea aparam vttam likhet | tat grhyagrhakasamparkrdhamaalam | tata dakiottararekhym yathdiam kendrt uttarea dakiena v vikepatulyam stram prasrya bindum kuryt | tanmatsyavidhin prv[parm rekhm kuryt | tatsamparkrdhamaalasamptt kendraprpim rekhm nayet | evam ardhyatacaturasram ketram utpadyate | tatra samparkrdham kara, vikepa ca bhuj | tadvargavileamlam koi sthityardham iti | yad grhyabimbrdhonagrhakabimbrdhatulyam grhyagrhakayo kendrntarlam, tad grhyagrhakabimbrdhavilea kara, vikepa eva bhuj | tadvargavieamlam koi vimardrdham iti || 42 ||

[ candrasya agrastamnam ]

grastaeapramnayanya ha

tamasa vikambhrdham aivikambhrdhavarjitam apohya | vikept yat eam na ghyate tat akasya || 43 ||

aivikambhrdhavarjitam tamasa vikambhrdham candravikept apohya | yat eam tat candrasya na chdyate | grahaamadhye uttarea dakiena v yvat eva vikepa, tad tvat eva tayo kendrntarlam bhavati | yad punar vikepa, tasmt aitamasa vikambhrdhaviet adhika bhavati, tad tvatpramam eva bimbakendrntarlasya dvitya prvata candrabimbam tamomadhyt nikrntam lakyate | yvn bhga candrasya na ghyate tam candrabimbt viodhya eam grsapramam syt | candravat arke api || 43 ||

[ iaklikagrsa ]

iaklagrsapratipdanya ha

vikepavargasahitt sthitimadhyt iavarjitt mlam | samparkrdht odhyam ea ttklika grsa || 44 ||

vikepavarga tena sahitt, sthiti spart rabhya yvanmoka, tasya madhyam sthityardham, iaklavarjitam iavarjitam, tasmt | yat mlam [tat] samparkrdht odhyam mnaikyrdht viodhyam | ea ttklika grsa bhavati |

sthityardham iaklahnam bhuktyantaraguam aihtam lipt | varga tvata vikepasya lipttmakasya varge yuktv mlkriyate, mlam kara | [tvatkaram mnaikyrdht viodhya ea ttklika grsa bhavati |] tvat karena pravia grhaka || 44 ||

[ akavalanam ayanavalanam ca ]

valanajypratipdanya ha

madhyhnotkramaguita aka dakiata ardhavistarahta dik | sthityardht ca arkendvo tririsahityant spare || 45 ||

madhyhnt prabhti utkrama madhyhnotkrama | madhyhnatithyantarlaghaik madhyhnaabdena ucyate | tatra prkkaple tithighaik dinrdht viodhy, aparakaple tebhya dinrdham | madhyhne iti upalakaam | tath ca indugrahae

madhyartritihyantarlaghaik ghyante | t agu bhg tem utkramajy, tay akajy dakiata vyavasthit guany, ardhavistarea vysrdhena bhakt dik bhavati | dakiata iti aparakaplam adhiktya utktam cryea, yata aparakaple prvabhga dakiena valati, aparabhga uttarea; prkkaple punar prvabhga uttarea, aparabhga dakiena valati | evam bimbasya prvparabhga uttarea dakiena valati, yata dikabdena valanam ucyate | yatra candra bhcchyym praviati tatra candrabimbe khayamne tadvalanam prkkaple candrabimbaprvabhge uttarea avatihate, aparabhge dakiena | aparakaple vipartam |

vikepa ravigrahae yathdiam eva bhavati | yad punar bhcchy grhakatvena kalpit tad vikepasya digviparyaya |

sthite ardham sthityardham, vikepa | yata sthite ardham vikepavat bhavati, tena sthityardhaabdena vikepa ucyate | tasmt vikepavat dvityavalannayanam arkendvo iti | arka ca indu ca arkend, tayo arkendvo tririsahitayo yat ayanam | ayanaabdena krnti, tririabdena jy utkramea grhy | tririsahitau yad ravicandrau cakrrdht nau bhavata tad [prvakaple] uttaram digvalanam | cankrrdht adhikau tad [prvakaple] dakiam digvalanam | utkramajy parakrntigu trijyht krntivalanajy | tadbimbaprvabhge uttarea uttaram, dakiena dakiam | aparakaple tu [vyatyayena] diksdhanam kartavyam |

samamaalamadhyt dakiena akatulye antare prvparyatamaalasya [nmaalasya] yat antaram tat akavalanam | tat madhyt utkramea upacyate | etat nayanam samamaalamadhyt natasya utkramajyay kartavyam | prvakaple karagaty bimbaprvabhga uttarea pratibhsate, aparabhga

dakiena | parakaple bimbaprvabhga dakiena aparabhga uttarea | iti gole pradarayet | ayanavalanam tu uttaradakiyandau bhinnatvena pratibhsate, medau uttaram, tuldau dakiam | evam akavalanatrayea parilekha kriyate |

prathamam samabhmau grhyamaalam likhet | tat kendrt eva samparkrdhamaalam [vysrdhamaalam ca likhet] | vysrdham iacchedena chinnam kartavyam | [vysrdhamaalam] prvparadakiottaradigakitam [kryam] | akyanavalane kktya tulyadigyoga bhinnadigvilea [ca krya] | vysrdhamaale dakiena uttarea v apamaalagaty [pacimabhge] valanam vidhya bindum kuryt | tata kendraprpi stram nayet | tasya strasya mnaikyrdhaparidhe yatra sampta tasmt uttarea dakiena vikepam ca apagaty paridhyanusrea ntv agre bindum kuryt | tasmt bindo kendraprpi stram nayet | yatra grhyabimbam spati tatra rave aparabhge spara, candrasya bimbe prvabhge spara | [grhakabimbakendra tu] samparkrdhamaale bhavati | ravigrahae sparavalanam digvaena mnaikyrdhaparidhau prvavat | tadagrt vikepam yathdiam, candragrahae vipartam prasrayet | tadagrt kendraprpi stram nayet | yatra grhyaparidhim spati tatra spara | mokavalanam ravigrahae prvabhge, candragrahae aparabhge vyastam prasryate | tata mokavikepam yathdiam savitu, candrasya vipartam prasrya bindum kuryt | tadagrt kendraprpistram nayet | yatra grhyaparidhim spati tatra moka |

madhyagrahae madhyagrahaavalanam vikepavat | samparkrdhamaale dakiavikepe uttaram valanam prvea, dakiam parea; uttare vikepe, uttaram valanam parea, dakiam prvea prarayet | [ravigrahae vipartam kryam |] tadagrt ymya uttararekh kry | tanmnaikyrdhavttasamptt kendraprpi stram

ntv rekhm kuryt | rekhnusrea kendramadhyt savitu yathdiam, candrasya vipartam, vikepam prasrya tadagre bindum kuryt | tasmt grhakabimbavysrdhena [grhyabimbam] khaayet | grhyabimbam tvat grastam dyate |

iaparilekhe, pragrahaamadhyamokavikepabindutrayea matsyadvayam utpdya tanmukhapucchanirgatastrasamptt bindutrayaspkstrea vttam bhrmayet | [sa] grhyabimbakendramrga | tatra iagrsakarapramam [stram] kendrt yathdiam grhakamrgbhimukham prasrya yatra grhakamrgam spati tasmt grhakrdhena parilekht tatklakhaagrahaam dyate |

nimlanonmlanayo vimardrdhaliptbhi iagrsavat karam nya iagrsavidhin nimlanonmlane darayitavye || 45 ||

[ grhyabimbasya vara ]

[grhyabimba]varapratipdanya ha

pragrahante dhmra khaagrahae a bhavati ka | sarvagrse kapila sakatmra tamomadhye || 46 ||

pragrahae spare, ante moke, a dhmra bhavati | khaagrahae ka bhavati | khaagrahaam pragrahat ardhsannam sarvai ghyate | sarvagrse kapila sakatmra tamomadhye | yad sakalam bimbam channam bhavati tad sarvagrsa, tatra kapilavara | tasmt parata vimardaklt madhyam yvat sakatmra bhavati | sryagrahae punar sarvad kavara || 46 ||

[ andeyam ravigrahaam ]

grahaopalabdhipradaranya ha

sryenduparidhiyoge arkamabhga bhavati andeya | bhno bhsvarabhvt svacchatanutvt ca aiparidhe || 47 ||

sryenduparidhiyoga sryagrahaam | atra arkabimbasya aamabhga channa api andeya | bhno bhsvarabhvt | tko bhsvarasvarpatvt iti | candrasya api svacchatanutvt aamabhga bimbasya channa api andeya iti | grhyabimbasya aamabhga mnaikyrdht viodhya ea iagrsakara | tadvargt sphuavikepavargont mlam ionasthitidalalipt bhvanti | t aigu gatyantaraht ghaik | t spare tithyante viodhayet | moke api tithyante yojayet | tau sparamokaklau bhavata || 47 ||

[ grahasdhanopya ]

grahasdhanopyapradaranrtham ha

kiti aviyogt dinakt ravnduyogt prasdhayet ca indum | aitrgrahayogt tath eva trgrah sarve || 48 ||

kiti ca ravi ca, tayo yoga kitiraviyoga | tasmt ravim sdhayet | ravnduyogt indum sdhayet | aitrgrahayogt ca sarve trgrah ca sdhany |

dgucchritam salilasamktabhpradeamaalakam cakrabhgkitavttaparidhim dikcatuayacihnitam krayet | tasya aparabhge sthita svatsara prkparidhau

saktam udgacchantam sryam lakayet | tata tatpradee cihnam ktv tihet yvat anyodayam | tatra api yatra paridhipradee srya udita lakyate tatra cihnam nidadhyt | evam udayatrayea catukea v antaraghaik yantrdin lakayitavy | t ravibhuktaya ravyudayntarle bhavanti | t eva sphuaravibhuktilipt | madhyadinacchyayo vedhena tajjydividhin [ravidvayam nayet |] tayo antaram [v] sphuaravibhukti |

atha medau pravtte savitari sryoday gayante yvat medim praviati, te ravibhyog jyante | evam samyak upalakyam ravibhagaabhoge atatrayam pacaay adhikam dinam bhavati 365 | ghaik pacadaa 15 | vighaik ekatriat 31 | pr srdhaik 3 2| t kramea savarit upari bhg 210389, cheda 576 | evam etai aai aasaptapacacchedai eka arkabhagaa | etai yagdimnam kriyate |

ravnduyogaprasdhanya srydhikrntacandram upalakayet | punar dvityam evam varam prati jgarea dvdaa ravnduyog 12, catvra raya 4, dvdaa bhg 12, acatvriat lipt 46, catvriat vilipt 40, aacatvriat tatpar 48 | ekena ravibhagaena yut ete savarit

1039560048 77760000

yugagatacandrabhaga trairikena yadi ekena ravibhagaabhogena etvanta 1039560048 77760000

candrabhaga labhyante, tad yuga[ravibhagaa]bhogena anena 4320000 kiyanta iti, labdham yuge candrabhaga 57753336 |

athav candrasya iauklapratipat rabhya pratidinam candrodayam upalakya bindu krya yvat ravibhagaam | evam ravibhagaabhoge candrodayasakhy jt

352 53 23 28 12

savarit 352 | 11532492 216000

etai trairikam yadi ekasmin [ravi]bhagaabhoge etvanta [candroday] bhavanti, [tad yuga]ravibhagaabhoge kiyanta | prgvat yuge candroday jt 1524484164 | kitibhagaebhya 1582237500 uddh yugacandrabhaga 57753336 |

aitrgrahayogn aibhagaebhya viodhya eam iagrahasya bhaga | varam prati jgarea candrabhaspatiyog bhaga 13, raya 3, bhg 12, lipt 25, vilipt 33, tatpar 36 | ete kramea savarit jt

1033004016 77760000

yadi ekasmin ravibhagae etvanta 1033004016 77760000 guruaiyog labhyante, tad yugaravibhagae 4320000 kiyantaJiti, labdh yugbde guruaiyog 57389112 candrabhagaebhya 57753336 viodhya eam gurubhaga yuge jt 364224 | evam bhaumdnm api ravibhagaabhogam yvat candrea saha yogn prasdhya grahabhagaasdhanam kartavyam | mrgadaranam eva etat asmaddnm aviaya |

budhaukrayo ghrasdhanam | prcym astamita pact yvadbhi dinai udita tvatm dinnm ardham udayadinebhya ptayet astamitadineu kipet | punar prcym yad astamaya pratcym udaya tad anena eva vidhin niraadinasiddhi kry | tayo dyantaniraayo madhye ghrakendrabhagaa bhavati | budhasya ghrakendrabhagaadinni sannni 116, ukrasya 584 | etai bhdinebhya 1577917500 bhgam datv labdham budhaukraghrakendrabhaga bhavanti |

ravyucca[paridhi]sdhanam | madhyhnacchyay ravim prasdhya taddinamadhyamaravi vieya madhyame adhike am, dhanamle | evam pratidinam upalabhya yvat vardhamnam raviphalam sthirbhavati, tatphalam paramaphalam | tata param hrsam eyati | paramaphaladine madhyame arke aphalopalakite ritrayam odhayet, eam ravimandoccam | dhanaphalopalakite ritrayam kipet, mandoccam bhavati | paramaphalajy cakrahat trijyht rave paridhi bhavati |

candroccaparidhisdhanam | srystamayt ke pake yvatbhi ghaikbhi

candrodaya bhavati ghaikyantrasdhitbhi tbhi ariyutt arkt lagnam svodayai tripranoktavidhin kartavyam | sa sphuacandra | tat ttklikamadhyamacandravileaeam mndaphalam dhanum am v | evam pratyaham upalakayet prvavat yvat vardhamnaphalam sthirbhavati | tata ravivat uccaparidhisdhanam | evam pratidinam kuryt yvat madhyamasphuayo na kicit antaram syt | sa eva candra taduccam bhavati | taddinaparamaphalaptadinoccayo antaram ktv taddinaparamaphalrkayo antaram kryam | tata[ trairikam] yadi anena gatyantarea etat uccntaram, tad sryabhagaai kim iti androccabhagaasiddhi |

candrasya ptabhagaasdhanam | candragrahae [sparaklt] madhyagrahaam yvat sthityardhaghaik candragrahaaklotpann t sphuasryaaibhuktyantarea guayet, ay vibhajet, sthityardhalipt syu | tadvargam samparkrdhavargt viodhya easya mlam candravikepa | sa trijyhata khgkibhakta [270] khita bhujacpam | evam mokam api [sthityardham] madhyagrahat jnyt | yadi prathamasthityardham mahat ojapade graha bhavati, anyath yugmapade syt | yadi uttaravikepa viamapade bhujacpam sphuam, yugmapade cakrrdht viodhya bhavati | dakiavikepe viamapade cakrrdham kipet, yugmapade cakrt viodhayet | sa bhu syt | evam svadhiy eam ca | evam anyat grahaaklikam bhum utpdayet | ubhayo antaram sdhayet | grahaadvayaklntaraj tatptabhukti | tata candraptabhagaasiddhi |

athav candrasya dinrdhacchyay krntim uktavat prasdhayet | tasy taddinacandrakrntyantaram vikepa | eam prgvat iti |

budhasitayo yvat rtrigataklena astamaya jyate tvat lagnam ariyutam sphua budha ukra ca | em candravat nayanam rtrigate kle |

madhyasphuayo antaram mandaphalayutaviyutam ghraphalam | punar pacabhi ahobhi phalasdhanam kartavyam | prkphalena saha vileayet | evam tvat parkayet yvat vardhamnam ghraphalam sthirbhavati | evam svadhiy abhyhya ghrocca[paridhi]sdhanam | trgrahayogntart grahavikepasdhanam kartavyam | udaystamayavakrnuvakrai ghrabhagaasdhanam vidheyam | athav graham yaydiyantrea viditv dvitye api dine tvati eva kle viddhyt, tadantaram sphuabhukti | s madhyamabhukte yad n syt tad kakymaalt upari graha, adhik cet tad adha vartate | tadbhmadhyntaram kara | tadvat paramlpatm paramdhikatm ca bhukte lakayet iti bhagaabhogam yvat | bhagaabhoga madhyamagaty eva bhavati | evam mandaphalasya paramdhikatm lakayitv paramamandakaravysrdhntaram paramaphalam mndam bhavati || 48 ||

[ sampradyasasmaraam ]

bhagadnm pramni katham jtni cryea tatpratipdanya ha

sadasajjnasamudrt samuddhtam brahmaa prasdena | sajjnottamaratnam may nimagnam svamatinv || 49 ||

sadasat sat asat | sat ubham, asat aubham | jnam jyate anena iti | sajjnottamaratnam sat jnam tat eva uttamaratnam, utkam ratnam, jyotistram | nimagnam nilnam | svamatinv svaky mati (svamati), svamati eva nau tay svamatinv sadasajjnasamudrt samuddhtam iti || 49 ||

[ pratikacukakrie daavidhnam ]

apathapratipdanya ha

ryabhayam nmn prvam svyambhuvam sad nityam | suktyuo praam kurute pratikacukam ya asya || 50 ||

ryabhaasya idam ryabhayam | kim tat? yad eva atyantavipralnasampradyam brahmaa prasdena v svanmadheyam | ya prvam svyambhuvam st idnm ryabhaena prakitatvt ryabhayam | svyambhuvam tat sarvad nityam | svayabhuv pratam artham ghtv cry stri racayanti | sampradyvicchedt tu sa artha jta eva | anyath atndriyrthnm katham mnuamtrai iyam yukti kartum akyate | asya pratikacukam pratibimbam ya karoti tasya suktasya yua ca praam bhavati || 50 ||

[ somevarabhyasya upasahraloka ]

sparthapratipdakam mdudhiym sktam prabodhapradam tarkavykaradiuddhamatin somevarea adhun | cryryabhaoktastravivti y bhskarotpdit tasy srataram vikya racitam bhyam prakam laghu ||

iti somevaraviracitam ryabhayam bhyam samptam |

[ bhskarabhyasya upasahraloka ]

atndriyrthapratipdakni stri amni ryabhaoditni | tem aakya arthaataka api

vaktum kuta asmatsadai aeam ||

iti bhskarasya ktau ryabhaatantrabhye

golapda sampta |

You might also like