Ormanclk Dergisi

Ak Dut Aacnn Anatomik, Kimyasal, Fiziksel ve Mekanik zellikleri

Gkhan GNDZ1, Naci YILDIRIM1, Gksu RN1, Saadettin Murat ONAT1

zet Ak Dut (Morus alba L.) farkl iklim ve topraklarda yetiebilen bir aa trdr. lkemizde doal olarak yetimekte olan bir meyve aacdr. Kurak, verimiz araziler, souk hava artlar, tuzlu su gibi eitli etkilere kar dayanm fazladr. Dayankl ve sar renkli odunu sayesinde mobilyaclk alannda, baz formlar ile ss aac olarak ve bunun yannda mzik aletleri yapmnda kullanlmaktadr. Daha ok meyvesi ve ipekbcekiliinde kullanlan yapraklar hakknda almalar yaplmtr. Bu almada Ankara, Beypazar ilesinden alnan Ak Dut (Morus alba L.) aacndan elde edilen numuneler kullanlmtr. Aacn baz anatomik, kimyasal,fiziksel ve mekanik zelliklerini belirlemek zere incelemeler yaplmtr. Anatomik ve kimyasal almalarda gvde ve dal odunu iin ayr numuneler hazrlanarak aralarnda karlatrlmtr. almada bulunan sonulara gre gvde ve dal odunlar iin anatomik ve kimyasal ynden aralarnda belirgin bir fark bulunmamtr. Bunun yannda dier Morus trleri ile yaplan karlatrmalarda baz farkl zellikler tad grlmtr. Yllk halka snr belirgindir. Traheler halkal yapdadr. Homojen ve geni znlarna sahiptir. Kimyasal adan yaplan karlatrmada scak su znrlnn fazla olduu grlmtr. Fiziksel ve mekanik zelliklerde hava kurusu zgl ktle deeri 0.671 g/cm, tam kuru zgl ktle deeri 0.599 g/cm, hcre duvar maddesi %39.95 ve hava boluu oran %60.05, hacim younluk deeri 0.532 g/cm, hacimsel daralma miktar %11.55, hacimsel genileme miktar %11.62, odunun ierisine alabilecei maksimum su miktar %121.55, lif doygunluk noktas rutubeti %31.51, liflere paralel basn direnci 49.086 N/mm, eilme direnci 82.31 N/mm ve elastikiyet modl deeri 2128.67 N/mm olarak bulunmutur. M. alba odununun mekanik zelliklerinden, liflere paralel basn direnci, eilme direnci deerleri ile hava kurusu ve tam kuru zgl ktle delerleri zerinde istatistik analizler yaplarak 0.05 gvenirlik dzeyinde farkllklar ortaya konulmutur. Ayrca, regresyon analizleri de yaplarak sonular arasndaki ilikiler belirlenmitir. Sonu olarak M. albann fiziksel zelliklerine ilikin almalarda kan sonular baz yaprakl aalarla karslatrlm, nispeten birbirine yakn deerler elde edilmitir. Ancak, bu trn mekanik zelliklerinin dk olduu grlmtr. Anahtar Kelimeler: Ak Dut, Anatomik zellikler, Kimyasal zellikler, Fiziksel zellikler, Mekanik zellikler
1

Bartn niversitesi, Orman Fakltesi, Orman Endstri Mhendislii Blm, 74100 Trkiye

Some Anatomical, Chemical, Physical And Mechanic Properties of White Mulberry (Morus alba L.) Tree
Abstract White mulberry can grow in various climates and soils.Also, White mulberry is a naturally growing fruit tree in our contry. It can withstand even to arid, lessproductive, cold climates and salty water conditions. Fungi and insects and its yellow wood, it is used in furniture and musical instruments making. It is also used as an ornamental tree. However, the studies are mostly focused on fruits and leaves which is used in silkworm production. In this study anatomical, chemical, physical, mechanic properties of Morus alba wood have been investigated. In this study, the samples used were obtained from Beypazar vicinity of Ankara, Turkey. In order to determine some anatomical and chemical properties, various tests and investigations were carried out. In order to compare, trunk-wood and branch-wood specimens were prepared. According to the results, there was no significant difference found between trunk and branch wood. According to comparisons made among other Morus species some differences were observed. Annual ring borders are distinct. Trachea are ring type. Rays are homogenous and large. According to chemical comparisons, it was found that water solubility is high. Among these properties, air- dry density is found as 0.671 g/cm, oven-dry density is found as 0.599 g/cm, cell wall material as 39.95%, lumen ratio as 60.05%, volumedensity value as 0.532 g/cm , volumetric shrinkage as 11.55%, volumetric swelling as 11.62%, the maximum amount of water that wood can hold as 121.55%, moisture content at fiber saturation point as 31.51%, compression strength parallel to grain as 49.086 N/mm, bending strength as 82.31 N/mm and modulus of elasticity was found as 2128,67 N/mm. Statistical analyses having 0.05 confidence interval were carried out on the results of compression strength, bending strength and air-oven dry density values and the differences were determined. Moreover, regression analyses were carried out, and the relationships between the results were determined.As a result, the results of physical properties of M. alba were compared to some other hardwoods. The results found were comparable to other species. However, mechanical properties were found inferior to other species. Keywords: White Mulberry, Anatomical Properties, Chemical Properties, Physical Properties, Mechanical Properties.

1. Giri Aa malzeme insanolunun ihtiyalarn karlamak iin kulland en eski malzemelerdendir. Son yllarda dnyada dier endstri dallarnda ortaya kan gelimelere paralel olarak, orman rnleri endstrisi de hzl bir deiim ve gelime gstermi ve buna bal olarak aa malzeme kullanmnda olduka byk oranda bir art meydana gelmitir. Bu artla birlikte orman varlklar da hzla tkenmektedir. Oysa ormanlar kendilerini uzun srede

yenileyebilmektedir. Bu yzden, aa malzeme bilinli bir ekilde kullanlmal ve odunun karakteristik zellikleri hakknda geni bilgilere sahip olunmaldr. Karakteristik zellikler aa trlerine, bulunduklar ortama, rutubet miktarna, yetime yerine gre farkllklar gstermektedir. Oduna ait zelliklerin belirlenmesi iin makroskopik ve mikroskopik almalar yaplmaktadr. Yaprakl ve ine yaprakl aalarn tanmlamas fark gstermektedir. ne yaprakl aalarn tanmnda mikroskopik, yaprakl aalarn tanmnda ise hem mikroskopik hem de makroskopik zelliklerden yararlanlmaktadr. Yaprakl aalardan olan Ak Dut aacnn asl yurdu indir. lkemizde ve scak, lman bir ok lkede meyvesi ve ipekbcekiliinde kullanlan yapraklar iin yetitirilmektedir. Odunu ierdii Morin isimli madde dolaysyla sar renklidir. Dayankl odunu tarm aletleri, takunya, araba tekeri ve mzik aletleri yapmnda kullanlmaktadr. Dut aalarnn daha ok meyvesi ve yapraklar incelenmi olup odun zellikleri hakknda fazla alma bulunmamaktadr. 1.1 Ak Dut (Morus alba L.) Aacnn zellikleri Ak Dut, Moraceae familyas ve bu familyann Morus L. cinsine dahil aalardandr. Familyann nemli cinsleri Morus L. (Dutlar), Broussonetia LHerit. Ex Vent. (Kat Dutlar), Maclura Nutt, Ficus L. (ncirler)`dir. ekil 1de Ak Dut aacnn odun, kabuk, ve meyvesi grlmektedir.

ekil 1. Ak Dut aacnn odun, kabuk ve meyvesinin grn.

Morus L. (Dutlar) 12 kadar tre sahiptir. Bunlar kn yapran dken aa ya da boylu al eklindeki odunsu bitkilerdir. Morus alba L. in`in doal bir tryken, Morus nigra L. (Kara Dut) rann, Morus rubra L. (Mor Dut) ve Morus microphylla Buckl. (Texas Dutu) Kuzey Amerika`nn doal trleridir. Ayrca Morus australis (in Dutu), Morus indica (Hindistan Dutu), Morus serrata (Himalaya Dutu) trleri de vardr.Ak Dut aalarnn baz nemli varyeteleri; M. alba var. tataricum Loud., M. alba var. multicaulis Loud, M. alba var. pendula, M. alba var. pyramidalis, M. alba var. nana, M. alba var. laciniata`dr (Rehder, 1962).Trkiyede yaygn olarak yetien 3 farkl dut tr tespit edilmitir. Bunlar Ak Dut ( M. alba), Kara Dut (M. nigra) ve Mor Dut (M. rubra)tur. Bu dut tr ierisinde en yaygn ve aa says en fazla olan Ak

Duttur. Ak Dutun doal yayll ve Trkiyenin batan baa her yerinde yaygn olarak etkili olduu, bunu sras ile Kara Dut ve Mor Dut`un takip ettii bildirilmitir (Davis, 1982; Lale ve za ran, 1996) lkemizde yetitiricilii yaplan ipekbcekiliinde tek gda dut yapra olduundan dut aacnn lke ekonomisinde nemli bir yeri vardr. Dut yapra ipekbcei besini olmasnn yannda iyi protein ierii ve kolay sindirilebilmesi sayesinde bykba, kkba hayvanlarla balklar iin yem olarak kullanlmaktadr (Trujillo, 2002; Huo, 2002). Aacn meyvesi taze ve kuru olarak tketildii gibi meyvesinden pekmez, pestil, sirke, ispirto vb. mamuller de yaplr (Gven ve Baaran, 1979). Aacn dallarndan karlan kuvvetli, dayankl lifler a, elik ve fidan balama ilerinde kullanlmaktadr. Dut bunlarn yannda ka t retiminde, uval yapmnda kullanlr. Budamaya dayankl bir aa olduundan yakacak amal da kullanlabilmektedir (Tekeli, 1973). Ak Dut yapraklar antibakteriyel, kan drc, ate drc, terletici zellie sahiptir. Taze yapraklar kanamalar durdurmak iin kullanlabilir. Meyveleri ba dnmesi, kulak nlamas, uykusuzluk, bbrek iltihab, hipertansiyon, sinir zayfl, salarn erken beyazlamas tedavilerinde, gvdesi romatizma a rlar, spazm tedavisinde, kk kabuklar astm, akcier iltihab, ksrk, bronit, dem, hipertansiyon tedavisinde kullanlabilir (Duke, 1983; Huo, 2002; Moore, 2002; Anon., 2002a). Bunun yannda kk kabuklar tansiyon drc olarak kullanlr (Behferooz, 1993). Ayrca dut aacnn kk kabuklar, yapraklar ve meyveleri eker hastal tedavisinde kullanlr. Ak Dut`un ekirdek ve ya nn baz karakteristikleri zerinde yaplan aratrmada Morus albann olgun ekirdeklerinin %29.4 ham protein, %30.7 ya, %25.3 ham selloz, %7.1 karbonhidrat, %3.7 kl, %3.8 nem ve 33.3 mg/100g flavonlar, 817 g/g vitamin E ve 1.78 g/g karoten ierdigi, ham proteinde 18 aminoasit bulunduu ve ekirdek yann %79.4 orannda Linoleik asit ierdii bildirilmitir (Xiaolan et al., 1998). 1.1.1 Botanik zellikleri Ak Dut 15 m kadar boy yapabilen, kaln dall, geni tepeli bir aatr. Tepe ap 6-8 m`dir. Hzl byme zelliine sahiptir. Derin topraklarda iyi gelime gstermektedir. Bunun yannda kurak, kumlu, kireli topraklarda da yetiebilmektedir ve tuzlu suya dayanabilir. Bu aa ge donlardan zarar grebilir. Ilman iklimde, scak, ok gne alan blgelerde iyi gelime gsterir. Souk hava artlarna dayankldr. Aalarn ou anavatanlarndan gtrlp adaptasyonu yaplarak yetitirildii blgenin tabii bitkisi haline gelmitir. Bu sebeple snflandrlmas zordur (Machii et. al., 2001). Ak Dutun anavatan indir. Japonya, Kore, Manurya, Hindistan, Pakistan, ran ve Anadolu`da genellikle scak ve lman blgelerde, Avrupa`da Akdeniz evresindeki lkelerde, Orta Avrupada ksmen de kuzey blgelerde bu aa yetimektedir (Gkmen, 1973). Dut, 600 mmden 2500 mmye kadar ya alan yerlerde yetiebilir. Toplam yatan ok, yan dalm nemli olup vejetasyon

devresinde ortalama 10 gn iin 50 mm yaa ihtiya duyar. %65- 80 hava nemi dutlarn bymesi iin ideal bir ortamdr. Dut 1500 m ykseklie kadar yetiebilir. Hatta Japonyada yetitiricilik 1735 m ykseklie kabilmektedir. Fakat dutlarn yetimesi iin ideal olan ykseklik 700 m civardr (Anonim, 1984). Aacn yan tomurcuklar yumurta biiminde, kzl kestane renginde ve plaktr. Srgnler sarms kahverengi genken hafif tyl ya da plaktr. Kesildiinde st gibi salg salglar. Yal gvdelerin kabuklar levhalar halinde atlakldr. Kkleri gevrek yapda ve krlgan zelliktedir. Aacn ya ilerledike gl yan kkler geliir. Bylece rzgara kar dayanm artar. Yapraklar geni yumurtams ekildedir, 6-18 cm uzunluundadr, ular ksa ve sivridir. Yaprak kenar ular kt kaba dilidir, eitli ekillerde loplar bulunur, st yz ak yeil ve przsz, alt yz ise damarlar boyunca tyl veya hemen hemen plaktr. Yaprak sap 1-2,5 cm uzunluundadr. Aacn iekleri olduka kktr. Meyveleri deiik byklklerdedir ve olgunlatnda beyaz, pembe-beyaz renk alr. Meyveler mrekkep meyve durumunda ve tatldr. Aacn tohumlar kk, ak kahverengi olup 1-2 mm boyundadr. 1.1.2 Makroskopik zellikleri Ak Dut odunun gvdesi silindirik, dik ve kaln; kabuk boyuna derin atlakl ve gri-kahverengidir. Yllk halka snrlar belirgindir. z odunu sarms kahverengi, diri odun sar renklidir. z odun ve diri odun birbirlerinden belirgin bir ekilde ayrlabilmektedir. ncelemi olduumuz materyal odununda byd ortamdaki evre artlarna bal olarak ekme odunu olumutur. Dutlarda oluan ekme odununda daima kalnlam ve daha ar olan jelatinli libriform lifleri bulunur. Jelatinli tabakada fibrillerin ykseli as ok byk olup, yaklak olarak hcre boyuna eksenine paralel seyrederler. Jelatinli tabaka sellozdan ibaret olduundan ekme odununda selloz miktar fazla ve bu nedenle dinamik eilme direnci normal odundan daha yksektir (rs ve Keskin, 2001). 1.1.3 Mikroskopik zellikleri Ak Dutta traheler halkal dzendedir, ilkbahar odunu traheleri oval ya da yuvarlak ekilli olup ok sral, ikisi bir arada, nadiren ksa radyal sraldr ve 250 m ya da daha fazla apldr. Traheler ounlukla tllerle doludur. Yaz odunu traheleri ise ounlukla keli, kk kmeler ve ksa radyal sralar halindedir. Yaz odunu trahelerinin ilerinde spiral kalnlamalar grlr, aplar 20 m civarndadr. Perforasyon tablalar basit tiptedir. Esas doku libriform liflerinden oluur. Boyuna paranimler paratraheal halkaldr ve yaz odunu traheleriyle birlikte kmeler, teet ya da radyal sralar olutururlar. Bunun yannda snr paranimleri de bulunmaktadr. z nlar 8 hcre kadar genilikte, 1 mm kadar ykseklikte ve mmde 3-5 adet, homojen yapda, evre

hcreleri ve romboidal kristaller bulunmaktadr. Karlama yeri geitleri byk ve yuvarlaktr (Bozkurt ve Erdin, 1995). 2. Materyal ve Metot 2.1 Materyal Kullanlan materyal Ankara ilinin Beypazar ilesi nz mevkiinde 1000 m rakmdaki blgeden kesilmitir. Baks Kuzey-Batdr. 2.2 Metot Anatomik zellikler iin rnekler aacn 1.30 m yksekliindeki gvde blm ile bir dalndan alnmtr. Anatomik incelemeler iin gvde numuneleri gvde apnda bir hat izlenerek alnm dal numuneleri ise dal ayrmnn olutuu hat zerinden alnmtr ve tm rnekler 222 cm boyuta getirilmitir. Anatomik almalarda, istatistiki olarak salam sonular elde etmek iin saym ve lmlerde S. Carlquist 25, IAWA Committee ise 50`yi esas almaktadr (Carlquist, 1986). Lif ve trahe hcresi zelliklerinin belirlenmesi iin maserasyon yntemi uygulanmtr. Numuneler aacn herhangi bir blgesinden diri ve z odun iin ayr olmak zere tesadfi alnmtr. almada kullanlan gvde ve dal odunu numuneleri selloz tayini, holoselloz tayini, lignin tayini, souk ve scak su znrl, alkol znrl, %1lik sodyum hidroksit (NaOH) znrl deneylerine tabi tutulmutur. Selloz tayininde nitrik asit (HNO3), Holoselloz tayininde Klorit, Lignin tayininde Klason yntemi kullanlmtr. Souk ve scak su znrlkleri Tappi T 207 cm-99, alkol znrl Tappi T 204 cm-97, %1lik sodyum hidroksit (NaOH) znrl Tappi T 212 cm-02 standardna gre yaplmtr. Liflerin ve trahe hcrelerinin zelliklerinin belirlenmesi iin maserasyon yntemi uygulanmtr. Ak Dut (Morus alba L.), aacnn anatomik zelliklerinin belirlenmesi iin rnekler aacn 1.30 m yksekliindeki gvde blm ile bir dalndan alnmtr. Anatomik incelemeler iin gvde numuneleri gvde apnda bir hat izlenerek alnm ve 222 cm boyuta getirilmitir. Dal numuneleri ise dal ayrmnn olutuu hat zerinden alnmtr ve yine rnekler 222 cm boyuta getirilmitir.

ekil 2. Gvde ve dal odunu rneklerinin kesilmi ve numaralandrlm hali.

ekil 3. Gvde odununda numune yerlerinin grnm.

ekil 4. Dal odununda numune yerlerinin grnm.

Anatomik almalarda, istatistik olarak salam sonular elde etmek iin saym ve lmlerde S. Carlquist 25, IAWA Committee ise 50`yi esas alnmaktadr (Carlquist, 1986). Ak Dut (Morus alba L.) aacnn gvde odununun, baz fiziksel ve mekanik zelliklerinin belirlenmesi iin deneylerde

TSE standartlar kullanlmtr. Ebatlandrlan paralarn tm odunda bulunduu yere gre numaralandrlmtr. Bylece numunelerinin odununun hangi blgesinden alnd ve zelliklerin nasl deitii belirlenmitir. Yllk Halka le lgili lmler: lmeler stereo mikroskobunda taksimatl okler ile gerekletirilmitir. Ak Dut odununun enine kesitteki yllk halka grn ekil 5de gsterilmektedir.

ekil 5. Ak Dut odununun enine kesitteki yllk halka grn.

Ak Dut aacnn fiziksel zelliklerini belirlemek iin zgl ktle, hcre duvar maddesi ve hava boluu oran, hacim younluk deeri ve odun su ilikileri, liflere paralel basn direnci, eilme ve elastikiyet modl deneyleri yaplmtr. zgl ktle tayininde TS 2471, TS 2472, TS 53 standartlarna uyulmutur. Hava kurusu zgl ktle tayininde TS 2471deki eitlik kullanlmtr. Tam kuru zgl ktle tayini TS 2472 standardna uygun olarak belirlenmi, hcre eperi maddesi ve hava boluu oranlarn belirlemede TS 53 standard kullanlmtr. Odun-su ilikilerinde kullanlan numunelerin boyuna, radyal ve teet ynlerdeki daralma ve genileme miktarlarnn lm TS 4083, TS 4084, TS 4085, TS 4086 standartlarna uygun olarak yaplmtr. Mekanik zellikleri belirlemek iin yaplan deneylerde 10 tonluk niversal test aleti kullanlmtr. Mekanik zelliklerden liflere paralel basn deeri ve eilme ile buna bal olarak hesaplanan eilmede elastikiyet modl deerleri hesaplanmtr. Liflere paralel basn deeri deneyi, TS 2595 standardna, eilme direnci ve eilmede elastikiyet modl deneyi TS 2474 standardna uygun olarak gerekletirilmitir. 3. Bulgular 3.1 Anatomik zelliklere likin Bulgular Aataki z nlar mltiseri zelliktedir ve homoseller yap gstermektedir. Gvdede yan yana en fazla 9 sayda hcre, dalda en fazla 8 sayda hcre dizilmitir. evre hcreleri bulundurduklar grlmtr. izelge 1de ve dal odununda trahe teet ve radyal aplar, izelge 2de ise gvde ve dal odunu iin z n zellikleri grlmektedir.

izelge 1. Gvde ve dal odununda trahe teet ve radyal aplar.

Trahe Teet ap (m) En En Yksek Dk lkbahar Odunu Yaz Odunu lkbahar Odunu Yaz Odunu En En Yksek Dk Arit. Ort. 196.4 61.6 192.8 86 Arit. Ort. 134.8 32 145.6 34

Trahe Radyal ap (m) En En Yksek Dk En En Yksek Dk Arit. Ort. 270 78.4 304 115.2 Arit. Ort. 175.6 40 158.4 40.4

270 100 280 140

60 10 80 10

370 120 380 160

50 10 90 10

Gvde

Dal

izelge 2. Gvde ve dal odunu z n zellikleri.

z n Says (mm) En Az 2 2 En Yksek Arit. Ort. 4.06 3.94 En Dk Arit. Ort. 3.46 2.72 1610 1280 110 100 z n Ykseklii (m) Max Min En Yksek Arit. Ort. 706.8 586.6 En Dk Arit. Ort. 527 238.4 130 130 30 50 Max z n Genilii (m) Min En Yksek Arit. Ort. 86.2 76.2 En Dk Arit. Ort. 73.2 63.8

En Fazla Gvde Dal

6 7

Trahe ve liflerin serbest hale gelebilmeleri iin maserasyon ilemi uygulanmtr. Traheler aalarn ounda olduu gibi basit perforasyon tablasna sahiptir. Trahelerin bazlarnda spiral kalnlamalar olumutur (ekil 6).

ekil 6. Dal z odununa ait trahe grn.

3.2 Kimyasal zelliklere likin Bulgular Ak Dut (Morus alba L.) aacnn gvde ve dal odunlarnn kimyasal analizlerine ait bulgular izelge 3de gsterilmitir.
izelge 3. Kimyasal analiz sonular. zellikler (%) Souk Su znrl Scak Su znrl %1`lik NaOH znrl Alkol znrl Holoselloz Oran Selloz Oran Lignin Oran Gvde Odunu 6.04 14.83 14.83 11.13 85.98 53.08 21.30 Dal Odunu 6.09 15.35 14.35 11.65 85.63 51.35 21.15

Souk su znrl gvde odununda %0.05 fazla, scak su znrl dal odununda %0.52 fazladr. %1lik sodyum hidroksit (NaOH) znrl gvde odununda %0.48, alkol znrl ise dal odununda %0.52 fazladr. Holoselloz oran gvde odununda %0.35 fazla bulunmutur. Selloz oran %1.73 ve lignin oran %0.15 gvde odununda fazla bulunmutur. 3.3 Makroskopik zelliklere likin Bulgular
Makroskopik zellikler iin yaplan lmlere gre ortalama yllk halka

genilii 4.140 mm bulunmutur. Yaz odunu katlm oran ise ortalama %69.394tr. Yaz odunu genilii ortalama olarak 3.137 mm bulunmutur. Yaz odunu ya ilerledike tedrici bir azal gstermitir.
izelge 4. Yllk halkaya ilikin istatistik deerler.
ilkbahar Odunu Genilii (mm) 1.002 0.243 24.257 1.6 0.6 Yaz Odunu Genilii (mm) 3.137 1.992 63.5 8.2 0.4 YHG (mm) 4.140 2.053 49.598 8.900 1.0 YKO (%) 69.394 15.057 21.698 92.134 35.714

( x) (S) (%Vks) Max. Min.

Yllk halka genilii ile yaz odunu genilii arasndaki iliki regresyon analizi ile belirlenmitir.
izelge 5. Yllk halka genilii ve yaz odunu genilii arasndaki iliki. Y=Yaz odunu genilii (mm) X=Yllk halka genilii (mm) Standart Hata %95 Gvenirlik Derecesinde Gven Aralklar -1.030 < a > -0.673 0.924 < b > 1.002

Katsaylar

thesap

Sabit X deikeni

-0.852 0.963

0.087 0.019

-9.703 50.575

Yaz odunu katlm sonularna bakldnda; yaz odunu katlm oran ortalama %69.39, en az % 35.71, en fazla %92.12 bulunmutur. 3.4 Fiziksel zelliklere likin Bulgular Fiziksel zelliklerden hava kurusu zgl ktle, tam kuru zgl ktle, hacim-younluk deeri, hcre duvar maddesi oran, hava boluu oran ve odunun alma miktar belirlenmitir. Hava kurusu zgl ktlenin en dk ve en yksek deerler arasnda deiimi, deiik zgl ktle deerlerinin katlm oranlar ve bu katlm oranlarna dal iin zgl ktle varyasyon grafii oluturulmutur. En ok tekrarlanan hava kurusu zgl ktle deerleri % 66.9 katlm oran ile 0.644-0.734 g/cm arasndadr. Aritmetik ortalama ise 0.671 g/cmtr. Tam kuru zgl ktle deeri % 64 katlm oran ile 0.568-0.664 g/cm arasndadr. Aritmetik ortalama 0.599 g/cmtr. Hcre duvar maddesi oran ortalama % 39.948 olup %29.866-%50.135 arasnda deimektedir. Hava boluu oran ise ortalama % 60.064tr. Hcre duvar maddesi oran iin en ok tekrarlanan deer % 6.15 katlm oran ile % 45.42dir. Ortalama hcre duvar maddesi oran %39.948dir. Hava boluu oran iin en ok tekrarlanan deer %7.42 katlm oran ile % 59.21dir. Ortalama hava boluu oran % 60.064`tr. Doymu hacme gre younluk deeri 0.532 g/cm olup 0.411g/cm0.603 g/cm arasnda deimektedir. Hacimsel daralma iin en ok tekrarlanan deer % 25 katlm oran ile % 12.82dir. Ortalama hacimsel daralma deeri 11.552dir. Hacimsel genileme iin en ok tekrarlanan deer % 30.26 katlm oran ile %12.16dr. Ortalama hacimsel genileme deeri % 11.618dir. Odunun iine alabilecei en yksek su miktar ortalama % 121.550 olup % 93.320-% 176.506 arasnda deimektedir. Odunun alabilecei maksimum su miktar ve tam kuru zgl ktle arasndaki iliki regresyon analizi ile belirlenmitir. Buna gre, Korelasyon katsays (r) = 0.918, Belirlilik katsays (r)= 0.842, Standart sapma= 6.486`dr. Bulunan korelasyon katsays deeri 0.918 olduundan ilikinin ok kuvvetli olduu sylenebilir. Odunun

alabilecei maksimum su miktar ve yaz odunu katlm oran arasndaki iliki iin uygulanan regresyon analizine gre ise Korelsyon katsays (r) = 0.606, Belirlilik katsays (r)= 0.367, Standart sapma = 13.014tr. Lif doygunluu noktas (LDN) maksimum 31.51 ve minimum 14.39 olarak belirlenmitir. 3.5 Mekanik zelliklere likin Bulgular Mekanik zellikler iin liflere paralel basn direnci, eilme direnci deerleri belirlenmitir. Liflere paralel basn direnci deerlerine ilikin deneyler sonucunda hava kurusu zgl ktle en ok 0.832, en az 0.447 bulunmutur. Aritmetik ortalama 0.667dir. Tam kuru zgl ktle deeri en ok 0.752 en az 0.375 ve aritmetik ortalama 0.595tir. Liflere paralel basn direnci ve hava kurusu zgl ktle arasndaki iliki regresyon analizi ile belirlenmitir. Korelasyon katsays (r) = 0.570, Belirlilik katsays (r)= 0.325, Standart sapma = 8,061dir.
izelge 6. sonular. Basn direnci ve tam kuru zgl ktle arasndaki regresyon analizi

Y= Basn direnci (N/mm) Katsaylar X=Tam kuru zgl ktle (g/cm) Sabit X deikeni -14.125 106.294

Standart Hata

%95 Gvenirlik Derecesinde T hesap Gven Aralklar -6.039 27.131 -18.713a-9,537 98.607b113,976

2.338 3.917

Eilme direnci ve tam kuru zgl ktle arasndaki iliki iin uygulanan regresyon analizi sonularna gre Korelasyon katsays (r) = 0.525, Belirlilik katsays (r)= 0.118, Standart sapma = 347.179dur. 4. Sonu lmlere gre gvde odununda birim alana den trahe says daha fazladr. Teet aplarda gvde odunu ve dal odunu arasnda nemli bir fark bulunmazken radyal aplarda gvde odunu biraz daha yksek deere sahiptir. rneklerin alnd blgelere bakldnda ise bulunu yerine gre aralarnda nemli bir iliki grlmemitir. izelge 7de dier baz Moraceae trlerine ait zellikler grlmektedir. Ak Dut (Morus alba) yllk halka snrnn belirginlii, halkal trahe yaps ile bu trlerden ayrlmaktadr.

izelge 7. Baz Moraceae trlerine ait zellikler. Aa Tr Antiaris toxicaria Brosimum paraense Chlorophora excelsa Piratinera guianensis Morus alba Yllk Halka Snr Belirsiz Belirsiz Hafif belirgin Belirsiz Belirgin Trahe Dzeni Dank Dank Dank Dank Halkal Tl Oluumu + + + + + Kaynak Bozkurt ve Erdin,1995 Bozkurt Erdin,1995 Bozkurt Erdin,1995 Bozkurt Erdin,1995 irin, 2006

ve ve ve

izelge 8de z nlar iin baz Moraceae trleriyle karlatrma yaplmtr.

izelge 8. Baz Moraceae trlerine ait z n zellikleri. zn Says (1 mm) 4-7 Heterojen 3-9 Heterojen Homojen zn Ykseklii (HcreAdedi) 25-26 6-26 zn Genilii (Hcre Adedi) 3-5 1-5 5-9

Aa Tr Antiaris toxicaria Brosimum paraense Chlorophora excelsa Piratinera guianensis Morus alba

Kaynak Bozkurt ve Erdin,1995 Bozkurt ve Erdin,1995 Bozkurt ve Erdin,1995 Bozkurt ve Erdin,1995 irin, 2006

Ak Dut gvde ve dal iin yaplan lmlerde znlarnn ykseklii ve genilii gvde odununda daha fazla bulunmutur. izelgedeki trlerle yaplan karlatrmada ise Ak Dut (Morus alba) geni znlaryla ayrlmaktadr. zn says ve boyutlar enine ynde iletimi etkilemektedir. Bu nedenle say ve boyutun fazla olmas enine yndeki permeabiliteyi olumlu ynde deitirir (Gndz, 1999). Lif ve trahe hcreleri iin yaplan lmlere gre lif uzunluu ve trahe uzunluunun hem gvde hem de dal diri odununda daha fazla olduu grlmektedir. Bununla beraber lif uzunluu gvdede dala gre fazlayken trahe uzunluu dal odununda daha fazla grlmtr. Lif genilii dal diri odununda gvde diri odununa gre daha yksektir. Buna karlk gvde z odunu lif geniliinde daha yksek bulunmutur. Lmen genilii yine dal diri odununda

daha fazlayken z odunlarda nemli bir fark grlmemitir. ift eper kalnlklarnda da yine nemli bir fark bulunmamaktadr. Lif genilii, lmen genilii ve ift eper kalnl gvde diri odununda z oduna gre azalma gsterirken dalda bu durum tam tersi zellikte olup diri odunun z odundan yksek deerler ald grlmtr.
izelge 9. Baz Morus trlerinin kimyasal zellikleri (%). Aa Tr Analiz Selloz -Selloz Lignin Pentozan %1 NaOH z. Alkol-Benzen z. Scak Su z. Kl Oran Kaynak Morus bombycis 34 28 18 18 12 Morus lactea Gvde 35 21 26 28 9 10 0,8 Bozkurt ve Erdin,1995 53 21 15 11* 15 irin, 2006 Dal 51 21 14 12* 15 irin, 2006 Morus alba

3 1,1 Bozkurt ve Erdin,1995 *Alkol znrl

izelge 9da grlen kimyasal analiz sonularnda dal ve gvde odunlarndaki scak su znrl bu iki Morus trne gre fazladr. %1lik sodyum hidroksit (NaOH) znrl daha dktr. Lignin oran iin Morus bombycis ile yakn deerler elde edilmitir. izelge 10da dier baz yaprakl aalarla karlatrmalar grlmektedir.

izelge 10. Baz aa trlerinin kimyasal zellikleri (%).

Aa Tr Acer japonicum Thunb. Aesculus hippocastanum L. Carpinus betulus L. Fagus sylvatica L. Juglans regia L. Quercus robur L. Robinia pseudoacacia L. Ulmus americana L. Kaynak Morus Gvde alba L. Dal Kaynak Holoselloz 81.7 85.7 85.6 81.7 85.9 85.6 Selloz 47.4 47.5 46.4 49.1 40.8 41.1 50.1 Lignin 20.7 26.2 17.8 23.8 29.1 29.6 20.6 Alkol-Benzen z. 1.9 2.3 4.4 4.4 0.4
*

Scak Su z. 4.3 2.3 3.7 12.2 4.6 14.8 15.3

2.8

42.0 29.4 Fengel, D., Wegener, G., 1984 53.1 21.3 11.1* 51.4 21.2 11.7* irin, 2006

*Alkol znrl

Holoselloz, selloz ve lignin oranlar Ak Dut (Morus alba) aacnda bu trlerle yakn deerdedir. Buna karlk alkol-benzen znrl ve scak su znrlnde bu trlere gre belirgin bir fark grlmektedir. Ak Dut aac ierisinde yllk halka genilikleri baz deiiklikler gstermektedir. zellikle, aa yann artmas ile birlikte zden kabua doru yllk halka geniliinin azalmas belirgindir. Bunun sonucu olarak yaz odunu katlm oran azalmaktadr. lkbahar ve yaz odunlarnn yllk halka ierisindeki itirak oranlar belirgindir. Halkal byk traheli yaprakl aalarda, yllk halka genilii arttka zellikle yaz odunu genilii hzl, buna karlk ilkbahar odunu genilii yava ve az miktarda bir art gsterir. Ak Dut aacnda bu artta farkllklar grlmekte olup aacn ya ilerledike yllk halka genilii ve yaz odunu genilii azalmtr.Bu azaln nedeni aa tr, ya, rakm, bak, s gibi deiik faktrlere bal olabilmektedir. Halkal traheli yaprakl aalarda yllk halka genilii arttka yaz odunu genilii de artmaktadr. Odun ierinde yaz odunu geniliinin art ile birlikte zgl ktle deeri de artmaktadr. Ak Duta ait tam kuru zgl ktle (r0), hava kurusu zgl ktle (r12) deerleri ve baz yaprakl aalarn ortalama zgl ktle deerleri izelge 11de verilmitir.

izelge 11. Baz yaprakl aa trlerine ait zgl ktle deerleri (g/cm). Aa Tr Quercus robur L. Betula verrucosa Castanea sativa Mill. Pirus comminis L. Morus alba L. (r12) 0.69 0.65 0.63 0.69 0.67 (r0) 0.65 0.61 0.59 0.65 0.60 Kaynak (rs, 2001) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Yldrm, 2006)

Hcre duvar maddesi oran ortalama %39.95 olup %29.86 ile %50.13 arasnda deimektedir. Hava boluu oran ise ortalama %60.06dr. Hava boluu oran arttka aa malzemenin absorbe edebilecei emprenye maddesi miktar artmaktadr (Gndz, 1999). Ak Dut aacna ait hacim-younluk deeri ile baz yaprakl aa trlerine ait ortalama hacim-younluk deerleri izelge 12de verilmitir.
izelge 12. Baz yaprakl aa trlerine ait hacim younluk deerleri. Aa Tr Fraxinus excelsiorL. Ulmus carpinifolia Quercus robur L. Fagus orientalis L. Castanea sativa Mill. Pirus comminis L. Morus alba L. y (g/cm) 0.513 0.555 0.570 0.531 0.470 0.547 0.532 Kaynak (Gker, 1982) (rs, 2001) (rs, 2001) (Gker, 1982) (rs, 2001) (rs, 2001) (Yldrm, 2006)

Morus alba L. in bulunan hacim-younluk deeri Fagus orientalis L. ile ayn snrlar ierisinde kmtr. Buna karlk Quercus robur L., Ulmus carpinifolia ve Pirus comminis L.den dk. Castanea sativa L. ve Fraxinus exelsior L.den ise yksek kmtr. Ak Duta ait daralma yzdeleri ve alabilecei maksimum su miktar ise izelge 13`de baz yaprakl aa trleriyle karlatrlmtr. Buna gre en dk hacimsel daralma deerinin Ak Duta ait olduu grlmektedir. Genileme yzdeleri de daralma yzdelerine paralellik gstermektedir. Btn aa endstri sektrlerinde odunun az almas istenilen bir zelliktir. Maksimum su miktarlarna bakldnda Ak Dut`a ait deer Castanea sativa Mill. ve Fraxinus excelsior L.den dk, dier a a rneklerinden ise yksek kmtr.

izelge 13. Baz yaprakl aa trlerine ait ortalama daralma ve alabilecekleri maksimum su miktarlar (%).
Daralma Miktar Aa Tr Juglans regia L. Fraxinus excelsiorL. Ulmus carpinifolia Quercus robur L. Fagus orientalis L. Betula verrucosa Radyal 5.4 5 4.6 5.4 5 5.3 Teet 7.5 8 8.3 7 10.5 7.8 9.1 7.34 Hacimsel 13.4 13.2 13.2 12.6 16 13.7 14.1 11.55 Kaynak (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Yldrm, 2006) Alabilecei Mak. Su Miktar rmax Kaynak (%) 128.26 (Gker, 1982) 113.11 108.77 121.65 146.10 116.15 121.55 (rs, 2001) (rs, 2001) (Gker, 1982) (rs, 2001) (rs, 2001) (Yldrm, 2006)

Castanea sativa Mill. 4.6 Pirus comminis L. Morus alba L. 3.52

Ak Dut odununun alabilecei maksimum su miktar ile tam kuru zgl ktle arasndaki iliki regresyon analizi ile incelenmitir. Bulunan korelasyon katsays deeri 0.918 olup ilikinin ok kuvvetli olduu sylenebilmektedir. izelge 14de baz yaprakl aa trlerine ait liflere paralel basn direnci (sB//) ve eilme direnci (sE) deerleri verilmitir.
izelge 14. Baz yaprakl aa trlerine ait liflere paralel basn direnci ve eilme direnci deerleri.
Aa Tr sB// (N/mm) sE (N/mm) Kaynak

Juglans regia L. Fraxinus excelsiorL. Ulmus carpinifolia Quercus robur L. Fagus orientalis L. Betula verrucosa Castanea sativa Mill. Pirus comminis L. Morus alba L.

72 52 56 60 64 51 50 53 49

147 120 89 110,5 87 147 77 99 82

(Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Gker, 1982) (Yldrm, 2006)

izelge 14e gre Ak Duta ait liflere paralel basn direnci deeri bu aalarn deerleri ile kyaslandnda en dk deere sahiptir. Fraxinus excelsior L., Pirus comminis L., Betula verrucosa, ve Castanea sativa Mill. Ak Duta en yakn basn direnci deerlerine sahiptirler.Liflere paralel basn direnci ile hava kurusu ve tam kuru zgl ktle arasndaki iliki regresyon analizi uygulanarak belirlenmi ve bulunan korelasyon katsays deerleri hava

kurusu iin 0.613, tam kuru zgl ktle iin 0.570 kmtr.Ak Dut odununun basnca gre kalite deeri 7.34 olup orta sert kalite snfna girmektedir. Aa birletirmelerinde teknik olarak bu deerin yksek olmas istenmektedir. Ak Dut`a ait eilme direnci bu aalarn deerleri ile kyaslandnda Castanea sativa Mill.den sonra en dk deerin Ak Duta ait olduu grlmektedir. Bu deerin dk olmasnn nedeninin Ak Dut aacnda bulunan odun liflerinin boyuna eksen ile yapt adan kaynaklanabilecei dnlmtr. Odun liflerinin boyuna eksen ile yapt a 0den 90ye ykseldike eilme direnci dmektedir. Eilme direnci ile hava kurusu ve tam kuru zgl ktle arasndaki iliki regresyon analizi uygulanarak belirlenmi ve bulunan korelasyon katsays deerleri hava kurusu iin 0.521, tam kuru zgl ktle iin 0.525 kmtr. Ak Dut aac kat ve mobilya sektrnde kullanlmasna ramen bu alanlarda ok yaygn bir aa deildir. Salam odun yaps ve grn zellikleriyle mobilya sektrnde daha geni kullanm alanna sahip olabilecek bir aatr. Bunun yannda, yksek selloz ierii dolaysyla kat sektrnde de daha fazla yer alabilir. Kaynaklar Anonim, 1984. pekbcekilii ve Dutuluk (Seminer Notlar), pekbcekilii Aratrma Enstits Yaynlar. No:81, Bursa, 1-7 s. Anon., 2002a. Morus alba, http://gardenbed.com/source/43/4223_lan.asp Behferooz, F 1993. M. alba L. ve M. nigra L. zerinde Farmakognozik Aratrma, Ankara niversitesi, Salk Bilimleri Enstits, Farmakognozi Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, S. 119, Ankara. Bozkurt, Y., Erdin N 1995. ne Yaprakl ve Yaprakl Aa Odunlarnda Tanm zellikleri, stanbul. Carlquist, S. 1986. Terminology of Imperforate Tracheary Elements, IAWA Bulletin, N.S., Vol. (1): 75-81, 1986. Davis, P H 1982. Flora of Turkey and The East Aegean Island, Edinburg, Vol. 7. Duke, J A 1983. Handbook of Energy Crops, http://newcrop.hort.purdue.edu/newcrop/nexus/morus spp. nex.html Fengel, D., Wegener, G 1984. Wood Chemistry, Ultrastructure, Reaction. Walter de Gruyter. New York. Gker, Y 1982. Hzl Gelien Trlerden Bazlarnn Teknolojik zellikleri, stanbul niversitesi Orman Fakltesi Dergisi, B Serisi, Cilt: 32, Say:1, stanbul. Gkmen, H 1973. Kapal Tohumlular (I. cilt). Sark Matbaas, Ankara.. Gndz, G 1999. Camiyan Karaamnn (Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana var. pallasiana) Baz Anatomik, Teknolojik ve Kimyasal zellikleri, Doktora Tezi, Z.K.. Orman Fak. Bartn.

Gven, S ve Baaran, M 1979. anakkale Yresinde retilen Kara Dut (Morus nigra L.) Meyvesinin Besin Teknolojileri Ynnden Deerlendirilmesi. Tarmsal Aratrma Dergisi 1(2) p. 108-117. Huo, Y 2002. Mulberry Cutivation and Utilization In China, Mulberry for Animal Production, FAO Animal Production and Healt Paper 147, 11-44. Lale, H., zagran, R 1996. Dut Trlerinin Pomolojik, Fenolojik ve Baz Meyve Kalite zellikleri zerinde Bir alsma. Derim Dergisi, 13(4): 177-182 Machii, H., Koyama A., Yamanouchi H., Matsumoto K., Kobayashi S. and Katagiri K. 2001. A list of morphological and agronomical traits of mulberry genetic resources. Misc. Publ. Natl. Inst. Seric. Entomol. Sci., 29, 1-307 Moore, L M 2002. White Mulberry (Morus alba L.) http://plants.usda.gov/plantguide/pdf/pg_moal.pdf. rs, Y., Keskin, H. 2001. Aa Malzeme Bilgisi, stanbul. Rehder, A 1962. Manual of Cultivated Trees and Shurubs, 2. Edition. New York Tapi, 1997. Test Method T 204 cm-97: Solvent extractives of wood and pulp. Tapi, 1999. Test Method T 207 cm-99: Water solubility of wood and pulp. Tapi, 2002. Test Method T 212 om-02: One percent sodium hydroxide solubility of wood and pulp. Tapi, 2002. Test Method T 222 om-02: Acid-insoluble lignin in wood and pulp. Tekeli, S T 1973. IV. Bilim Kongre Teblileri. Trujillo, F U 2002. Mulberry for Rearing Dairy Heifers, Mulberry for Animal Production, FAO Animal Production and Healt Paper, 147, 203-206. TS 2471, 1981. Odunda Fiziksel Mekaniksel Deneyler in Rutubet Miktar Tayini, I. Bask, TSE, Ankara. TS 2472, 1985. Odunda Fiziksel Mekaniksel Deneyler in Birim Hacim Arl Tayini, I. Bask, TSE, Ankara TS 2474, 1976. Odunun Statik Eilme Dayanmnn Tayini, TSE, Ankara TS 2595, 1977. Odunun Liflere Paralel Dorultuda Basn Dayanmnn Tayini, TSE, Ankara TS 4084, 1983. Odunda Radyal ve Teet Dorultuda imenin Tayini, TSE,
Ankara

TS 4085, 1983. Odunda Hacimsel ekmenin Tayini, TSE, Ankara. TS 4086, 1983. Odunda Hacimsel imenin Tayini, TSE, Ankara. TS 53, 1981. Odunun Fiziksel zelliklerinin Tayini iin Numune Alma, Muayene ve Deney Metotlar, TSE, Ankara. Xiaolan, Y, Jikan, Z, Wenli, M 1998. The Composition and Some Characteristics of the Seeds and the Seed-Oil of Morus alba L. Journal of the Chinese Cereals and Ois Association. 13(4): 4345 www.wikipedia.org/wiki/Resim:Morus alba.jpg.