You are on page 1of 3

COMPUTER GAMES LEH A NGHAWNG

- C. Lalnuntlinga
Mizo naupangte zinga Computer Games-in nasa taka nghawng thalo a neih
mek lai leh a mimal tak pawha ka vei ve lai takin Vanglaini July 3, 2009 chhuakah
khan Dr. Lalsangluaia Sailo-in Computer Vision Syndrom (CVS) chungchang a
rawn ziak ka hmu thut a. Kha article beng tivar tak khan rilru a chawk thovin,
tlema han tuihnih ve ka duh a. Games hian naupangah nghawng a neih nasat
zawk avang leh a kheltute pawh naupang lam an nih tlangpui avangin naupang
lam hawi deuhvin ziak ka duh a, ziah tur a tam hle a, mahse a pawimawh zual
chauh tarlang ila.

Computer Games leh Mizo naupangte


Kum 1980 bawr vel khan Mizoram Television a lo awm tan a. TV-in langsar
tak pakhat chu Video Games a ni a. Kum 1983 vel kha chuan Aizawl Temple bulah
sawn Video Game Parlour a awm tawh a, a hmasa pawl a ni hial ang. Khang hun
laia game kha chu tunlaia Games te nen hi chuan khaikhin rual lovin a
inchangkan hleih a ni. 90s atangin Mizoramah computer kan hmelhriat ve tan a.
Computer-in a kentel langsar tak pakhat chu Computer Games a ni leh a. A hmaa
Video Games kan lo hmelhriatte nena khaikhin chuan graphic pawh a changkang
hlei hle a ni.
Hetiang a nih avang hian naupang tam takin game khelh an buaipui nasa
em em a. Hun engmawti lai atang khan Aizawl khawpuiah pawh a huhova game
khelhna hmun (Gaming Parlour) a pung hluai a. Eizawnna tham a tling a ni.
Games atchilh (gamer) pawh nasa takin an pung a, gaming parlour-ah chuan
computer-te thlunzawm (network) an nih avangin a nuam bik em em a, mahni ina
game khelh ngawt ai chuan a lo nawm zawk avangin naupang/tleirawl tam tak
chuan an atchilh tlut mai a ni.
Thla hmasa khan Christian Media Society chuan Aizawl khawpui chhunga
gaming parlour lian zual 8 atangin survey kan nei a. Heng gaming parlour-te hian
regular-a game khel thin naupang 5-30 inkar an nei hlawm. Heng bakah hian
game khelhna hmun a la awm nual bawk. Naupang zingah regular taka game
khel thin hi a lo berah 150-250 inkar vel chu an awm ngei rin a ni. Naupang zinga
a tam zawk chu mahni in lama game khel an ni a, mimala computer nei kan tam
tawh avangin naupang zingah games ringawt buaipui an tam sawt hle a. Nu leh
pate lahin fate thunun kan tum loh avangin kan buai tan mek bawk a ni.
Gaming parlour-a game khel hote hian Warcraft DOTA (Defense Of The
Ancients) leh Counter Strike (C.S. tia an sawi) an khel deuh ber a. Warcraft (DOTA
tia an sawi mai thin) hi Massively Multiplayer Online Role Playing Games
(MMORPG) an tih zinga mi a ni a. Blizzard Entertainment tihchhuah niin Online
Game khelh nasat ber a ni bawk. Kum 2008 April khan online game khelh 62%
zet chu a hauh pha a ni. DOTA hi zirchiangtute chuan game addict awlsam ber a
ni an ti!
Counter Strike pawh hi TV lamah kan hmu nasa a, a bik takin khawchhak
(Korean) lam ten an uar em avangin Mizoramah pawh naupangte ngainat ber
pawl a ni a. Tlem lai deuh phei kha chuan Cable TV lamahte competition an
buatsaih avangin naupang lamin an uar hle bawk. He game pawh hi tharum
thawhna game (violent game) lar berte zinga pakhat a ni.
Mizo naupang leh thalaite khelh nasat em em, Grand Theft Auto (GTA)
pawh hi zirchiangtu pakhat, National Institute on Media and the Family chuan
game tha lo ber pâwlah ngaiin games chi hrang hrang 59% zet chu thalaite leh
naupangte tân a him lo a ni tih an hmu chhuak! GTA hi version hrang hrang a
awm a, hengte hi a kalphung thuhmun deuh vek a ni a. Computer game zingah
chuan a tha lo ber pawl a tling.

Computer Games leh Tharum thawhna


Mizote hi computer khawvelah hian kum tam kan la cheng lem lo va. Nu leh
pa tam tak phei chuan Computer Mouse hman dan pawh kan thiam mumal lo.
Khawpuia awm, lehkha thiam leh mi fing zawka kan ngaihte zingah pawh
computer illiterate kan la tam hle. Chuvangin, games chungchangah phei chuan
eng angin nge nghawng a neih ang tih phei chu kan ngaihtuah kher lo mai thei.
Tharum thawhna game (violent game) hian gamer-te eng ang takin nge a
nghawng tih hi ram changkang zawkah chuan nasa taka zirchian a ni a.
Thenkhatin nghawng a neihna an hmuh chhuah loh laiin thenkhat erawh chuan
nghawng a nei ngeiin an hre thung a. Khawvel hmun hrang hranga tualthihna leh
computer game inzawmna awm thei thenkhat chauh han tarlang ila:
- April 20, 1999 khan Columbia High School zirlai kum 18-a upa Eric Harris
leh kum 17-a upa Dylan Klebold te chuan an zirlaipui mi 12 leh an zirtirtu an
kaphlum a. Heng zirlai pahnihte hi Computer Games pakhat ‘Doom’ khel nasa tak
mai an ni tih fianfiah a ni.
- June 7, 2003 khan kum 18-a upa American tlangval Devin Moore chuan
police pahnih na takin a hliam a, he tlangval hi inpuan danin Grand Theft Auto:
Vice City khelh avanga chutiang rilru pu ta niin a sawi.
- June 25, 2003 khan American tleirawl pahnih Joshua (14) leh William
Buckner (16) te chuan Tennessee state inkalpawhna kawngpuia lirtheite chu rifle
hmangin an kap chiam mai a, kum 45-a upa pa pakhat thatin nula pakhat an kap
hliam bawk. Anni pahnih pawh hi Grand Theft Auto III an khelh avanga chutiang
tih duhna nei niin an insawi.
- February 27, 2004 khan Leicester (UK) chuan Warren Leblanc (17) chu
Stefan Pakeerah (14) chu park-ah hruaiin rawng takin a that a. Hemi pawh hi
police hmaa a inpuanaah chuan Man hunt game a khel vanga chutiang rilru pu ta
chu niin a insawi.
- October 2004-ah khan Chinese mi Qiu Chengwei (41) chuan Zhu Caoyuan
(26) mi chu chemtein a vit hlum a, ani pawh hi a inpuan dan chuan Legend of Mir
3 game khel thin a ni.
- Kum 2006, January thlaa Canada (Toronto)-a Taxi Driver su hlumtu
Alexander Ryazanov leh Wang-Piao Dumani Rossracers pawh kha an inpuanaah
chuan Need for Speed: Most Wanted game vang nia sawi a ni.
Aizawl khawpuia kan thalai, bike chak tak khalha intlansiak hote pawh hi
Bike/Car Racing khel thin an ni mai thei. Game khelh hian a mood-a chen ngei
ngei a ngaih avangin kan game khelh azirin kan rilru puthmang pawh a danglam
thei hle a, a bik takin naupangah phei hian hei hi a nasa zual a ni.
Mizoramah chuan computer games kan hmelhriatna a la rei loh avangin
nghawng a la nei lian lutuk lo pawh a ni thei. Mahse, tun atanga rei vak lovah
chuan tuna naupang game atchilh hote an tlangval hun chuan tharum thawhna
(violent) hi a pung viau lovang tih sawi a har hle. Kan police lamte pawh hian
tleirawl zingah survey lo nei ru chhin ta se, tharum thawhna kaihnawiha an
mante hnen atang hian violence game an khel ngai em? Action Movie an tuipui
em? etc. tihte lo chhui ta se engemaw hmuh chhuah tur chu a awm thei mai thei.

Nu leh pate mawhphurhna


Mizoram naupang tam takin zalen taka game an khelh thin thenkhat hi chu
kum 18 chung lam chin khelh tura siam a ni a. Tin, violent game Mizorama kan
khelh lar tak tak, entirnan Counter Strike, Grant Theft Auto (GTA series) etc. te hi
khawvel ram tam takah chuan sorkarin zawrh leh khelh a khap (banned) hmiah
hlawm a ni.
Chutih rualin computer games te hi tawng do ngawt chi an ni lo va. Game
khel lo tura hrilh ngawt a sawt hek lo. Eden huan atanga tun thleng hian ‘SUH’ tih
thupek hi chu a hlawhtling famkim tak tak thei lo a nih hi! Chuvangin, i faten
heng game-te hi an chhiatpui loh nana an rilru hmin tum a fuh ber ang. An
thlarau nun thlenga hruai sual theitu a nih avangin ngaihthah chi a ni lo. Nu leh
pate pawhin helamah hian ngaihtuahna seng ila. ‘Engmah ka khawih thiam ve lo’
tih hi uanpui chi a ni lo. A victim chu ‘nangmah leh fa’ kha in nih dawn avangin
inchhir lo turin inbuatsaih ang che. Nu leh pate hnena thurawn thenkhatte:
i) In computer chu i faten game khelhna tur ang ringawta an hmelhriat
loh nan zirtir ang che. Thil tangkai tihna tur, inzirna tur a ni tih hrilh
la, game khelh chu hunawl hnawh khahna ang lek a nih tih hrilh hria
ang che. Chutianga nih loh chuan hun rei lo teah an atchilh (addict)
mai ang.
ii) In computer-ah eng game nge awm tih hre vek la, a tul chuan a hre
zawkte rawn ang che. Violence awmna lam an tan a him lo tih hrilh
la, paih (delete) tir vek ang che.
iii) Game chu game a ni tih chiang takin hrilh fo la, a taka nunpui tum chi
a ni lo tih hrilhfiah ang che.
iv) Games khelh chu khapsak bur lo la, khelh hun tur te, khelh atana him
chin te hrilh a, an duh hun hunah khelhtir lo bawk ang che. Chutiang
a nih loh chuan an zirlai te, an hriselna ten a tuar ang a, i ân hla
titamtu a ni thuai dawn a ni.
Computer games hi ram changkang zawkaha chuan sports item chi khat
anga hman a ni nual mai. Games sumdawnna pawh a tam tham hle bawk. Games
hi mi fate chuan sum leh pai tam tak lakluh nan an hmang a, Mizo thalaite erawh
chuan kan chhiatpui thung a! Mi fate chuan games khelh atchilh lovin a
hmuhchhuah dan an atchilh a, an hausakpui a ni. Engtikah tak Mizo thalaite hian
computer game hmuhchhuah dante hi atchilh ve thei tak ang i maw?

You might also like