Φαρμακευτικά φυτά

Μύθοι και πραγματικότητα

Θεόδωρος Γεωργιάδης
Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
 Ιστορικό
„ Όλοι οι πολιτισμοί, σε όλες τις ηπείρους ανέπτυξαν
μαζί με την καλλιέργεια των φυτών για την
διατροφή τους και τη χρησιμοποίηση των
θεραπευτικών τους ιδιοτήτων.
„ Το σύνολο αυτών των γνώσεων, κατά ένα
αξιοθαύμαστο τρόπο, διέσχισε τις χιλιετηρίδες,
εμπλουτιζόμενο και διαφοροποιούμενο, χωρίς ποτέ
να καταργείται στο σύνολο του.
 Ασπιρίνη, μορφίνη, κώνειο

„ Η ιστορία της ασπιρίνης, της μορφίνης και

του κώνειου απεικονίζουν χαρακτηριστικά
τη σύνδεση μεταξύ των συνταγών που
διέσχισαν τις χιλιετηρίδες και την
πρόσφατη παρέμβαση της επιστήμης που
αποκάλυψε τα δραστικά συστατικά στα
οποία οφείλονται η δράση και οι ιδιότητες
αυτών των φυτών .
Τα δραστικά συστατικά της ασπιρίνης (σαλικυλικό οξύ και
σαλικίνη) απομονώθηκαν από την ιτιά τον 19ο αιώνα και το 1897
άρχισε η βιομηχανική παραγωγή της.

• Από την αρχαιότητα ήταν γνωστές οι

θεραπευτικές ιδιότητες των φύλλων και
του φλοιού της ιτιάς.
• Χρησιμοποιούνταν από τον πρώτο μΧ
αιώνα, εάν πιστέψουμε το Διοσκουρίδη,
σε πολλές παθήσεις και ιδιαίτερα σε
πυρετούς και πόνους.
• Η εμπειρική χρήση της ιτιάς
συνεχίστηκε δια μέσου των αιώνων με
επιτυχία.
• Έπρεπε να περιμένουμε τον 19ο αιώνα
με την ανάπτυξη της χημείας για να
προσδιοριστούν και να απομονωθούν τα
δραστικά συστατικά, που ευθυνόταν για
τις θεραπευτικές ιδιότητες των λαϊκών
συνταγών της παραδοσιακής ιατρικής.
 Papaver somniferum
Μήκων η υπνοφόρος
• Η χρήση των
ιδιοτήτων του οπίου
που προέρχεται από
το φυτό Papaver
somniferum 4000
χρόνια πριν να
μάθουμε να
εξάγουμε από αυτό
τη μορφίνη είναι
ένα χαρακτηριστικό
παράδειγμα της
διάρκειας αυτών
των γνώσεων.
 Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

• Εδώλιο της θεάς της

μήκωνος, η οποία φέρει
στο κεφάλι της τρεις
κωδίες (κάψες με
σπέρματα της
παπαρούνας). Σε αυτές
φαίνονται οι χαραγές για
την έξοδο του
γαλακτώδους χυμού ο
οποίος ξηραινόμενος δίνει
το όπιο. Υστερομινωικοί
χρόνοι- 1400-1100 π.Χ.
 Conium maculatum L. (Κώνειο το στικτό, αμάραγγος, μαγκούτα,)
• Στην αρχαία Ελλάδα ο χυμός του δίδονταν στους
φυλακισμένους που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο:
ένας από αυτούς ήταν ο Σωκράτης. Τα
φαρμακευτικά μέρη του φυτού είναι τα ξηρά
φύλλα, τα ανθισμένα κλαδιά του 2ου-έτος και οι
καρποί.
• Τρόπος χρήσης:
• Χρήση εσωτερική, εξωτερική, φαρμακευτικό.
Ιδιαίτερα δηλητηριώδες.
• Συστατικά:
• Αλκαλοειδή (κωνιίνη, κωνυδρίνη,, ψευδοκωνυδρίνη)
• Ιδιότητες:
• Η δρόγη των καρπών του φυτού έχει αναλγητικές
ιδιότητες. Σε μεγάλες δόσεις είναι πολύ τοξική και
προκαλεί το θάνατο με παράλυση του κέντρου της
αναπνοής. Ο θάνατος είναι ανώδυνος.
• Εκχύλισμα των καρπών χρησιμοποιείται στη
θεραπευτική υπό μορφή εμπλάστρων σε νευραλγίες,
δερματικές παθήσεις και πόνους από καρκίνο.
Αντίδοτα είναι ο δυνατός καφές , εμετικά κλπ.
 Γενικά μπορούμε να διακρίνουμε τρεις μεγάλες
περιόδους στην εξέλιξη των γνώσεων για τα
φαρμακευτικά φυτά:
1. Κατά τη διάρκεια της Αιγυπτιακής, Ελληνικής και
Ρωμαϊκής αρχαιότητας συσσωρεύονται πολυάριθμες
εμπειρικές γνώσεις που θα μεταβιβασθούν και μέσω των
Αράβων και των Ελλήνων στους Ευρωπαίους κληρονόμους
των γνώσεων όλων αυτών των πολιτισμών.
2. Κατά την αναγέννηση οι δυτικοί επιστήμονες θα επωφεληθούν
από την ανανέωση του επιστημονικού πνεύματος για να
πραγματοποιήσουν μια σοβαρή ταξινόμηση όλων των
στοιχείων του παρελθόντος.
3. Tέλος, από το τέλος του 18ου αιώνα η ταχεία πρόοδος των
συγχρόνων επιστημών εμπλούτισε και διαφοροποίησε
σημαντικά τις γνώσεις για τα φυτά, που στηρίζονται σήμερα σε
ένα σύνολο επιστημών, όπως η η Βοτανική, η Γενετική, η
Οργανική Χημεία και η Βιοχημεία.
 Η θεραπευτική στην Αιγυπτιακή αρχαιότητα

„ Όπως δείχνουν αρχαιολογικά ευρήματα στην αρχαία Αίγυπτο

υπήρχε μία ιατρική αποτελούμενη από γνώσεις και πρακτικές
ξέχωρες από τις θρησκευτικές δοξασίες 2000 χρόνια πριν από την
εμφάνιση των πρώτων ελληνικών φαρμάκων.
„ Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος (450 π.χ.) στην Αίγυπτο κάθε γιατρός
θεράπευε μόνο μία ασθένεια και υπήρχε στρατιά ολόκληρη
ειδικευμένων γιατρών.
„ Οι Αιγύπτιοι γνώριζαν ακόμη τις αναλγητικές ιδιότητες της
παπαρούνας ,και χρησιμοποιούσαν τον Μανδραγόρα, που έπαιξε
ένα σημαντικό ρόλο στη φαρμακολογία του Μεσαίωνα.
„ Παράλληλα αναπτύχθηκε προοδευτικά και η διαμόρφωση
κανόνων για την χρησιμοποίηση κάθε δρόγης σε συγκεκριμένες
δόσεις που οδήγησε στη δημιουργία των συνταγών.
 Πολλά ιερά των Αιγυπτίων διατηρούσαν κήπους με φαρμακευτικά
φυτά. Σαν τέτοια φυτά αναφέρονται η άρκευθος- κέδρος η Ροδιά, το
μάραθο και Άνηθο, τα σπέρματα του κρίνου της ρετσινολαδιάς κ. ά.
Η θεραπευτική
στην Αιγυπτιακή
αρχαιότητα
 Μεσοποταμία -Ινδική κάνναβη,
• Αυτές οι ιατρικές γνώσεις εξαπλώθηκαν
και στις γειτονικές προς την Αίγυπτο
χώρες. Η Βαβυλώνα το, κόσμημα της
αρχαίας Μεσοποταμίας, παρέχει το πιο
πρώιμο γνωστό αρχείο της τέχνης του
φαρμακοποιού
• Οι πίνακες της Μεσοποταμίας,
αναφέρουν την ινδική κάνναβη, της
οποίας γνώριζαν τις αναλγητικές και
άλλες θεραπευτικές ιδιότητες.
• Τα ιατρικά κείμενα στις πλάκες αργίλου
καταγράφουν πρώτα τα συμπτώματα της
ασθένειας, τη συνταγή τη σύνθεση της
και έπειτα μια επίκληση στους Θεούς.
Οι αρχαίες βαβυλωνιακές μέθοδοι
βρίσκουν το αντίστοιχο στη σημερινή
σύγχρονη φαρμακευτική, ιατρική, και
πνευματική φροντίδα των αρρώστων.
 Οι αρχαίοι Έλληνες.
„ Αλλά αυτοί που κληρονόμησαν τις Αιγυπτιακές γνώσεις και
τις ανήγαγαν στο πιο υψηλό τους επίπεδο ήταν οι αρχαίοι
Έλληνες.
„ Ο Αριστοτέλης (384-322 π .Χ.) πνεύμα παγκόσμιο
μελέτησε τη φυσική ιστορία των φυτών και τη Βοτανική.
„ Ο Αριστοτέλης και ο μαθητής του Θεόφραστος , ο οποίος
θεωρείται ως ο πατέρας της Βοτανικής επιστήμης (371-285
π.Χ.) έθεσαν τις πρώτες επιστημονικές βάσεις της
Βοτανικής Οι παρατηρήσεις και οι γραφές του, που
εξετάζουν τις φαρμακευτικές ιδιότητες και τις
ιδιαιτερότητες των φυτών είναι κατά ασυνήθιστο τρόπο
ακριβείς, ακόμη και σήμερα.
Ο Θεόφραστος, Ο πατέρας της Βοτανικής επιστήμης (371-
285 π.Χ) Στα χέρια του κρατά έναν κλάδο της ατρόπου.
 Ο Ιπποκράτης
• Ο Ιπποκράτης "πατέρας
της ιατρικής" (450-377
πΧ) καταχώρισε μαζί με
τους μαθητές του το
σύνολο των ιατρικών
γνώσεων του καιρού του
στο έργο Corpus
Hippocraticum όπου για
κάθε ασθένεια
περιγράφεται το φυτικό
φάρμακο και η αντίστοιχη
θεραπεία.
ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ ΠΑΤΕΡΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

• Η Κως είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο ως γενέτειρα του

Ιπποκράτη, πατέρα της Ιατρικής (460 π.Χ). Είναι ο πρώτος
στον κόσμο που απάλλαξε την Ιατρική από τους μάγους και τα
ιερατεία, και που ουσιαστικά ταξινόμησε και εισηγήθηκε
μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας των νόσων
• Το Ασκληπιείο, είναι το σημαντικότερο αρχαιολογικό μνημείο
του νησιού το καλύτερο ίσως και πιο φημισμένο νοσοκομείο της
εποχής εκείνης, με τρεχούμενα ιατρικά νερά, που χρησίμευαν
για τη θεραπεία δερματικών παθήσεων, λουτροθεραπεία κ.τ.λ
Από το ναό του Ασκληπιού σώζονται μόνο τα θεμέλια και λίγες
κολώνες.
• Κατά την αρχαιότητα τα Ασκληπιεία ήσαν ιερά θεραπευτήρια
και το συγκεκριμένο θεωρείται από τα σπουδαιότερα επειδή
είχε διάρκεια πολλών αιώνων. Άρχισε να χτίζεται κατά τον 4ο
αι.π.Χ. αν και στον ίδιο χώρο βρέθηκαν ευρήματα από την
μυκηναϊκή και γεωμετρική περίοδο.
Το Ασκληπιείο, της Κω
Το Ασκληπιείο, της Κω
 Ο Ασκληπιός
• Στον Όμηρο ο Ασκληπιός είναι ένας θεραπευτής, από τους
πολλούς, που διδάχθηκαν ήπια φάρμακα από τον Κένταυρο
Χείρωνα, είναι όμως φανερό ότι δεν είναι ακόμη θεός, παρά
ένας απλός ηγεμόνας, από τους πολλούς της Θεσσαλίας:
• Ο Ησίοδος μας διέσωσε έναν παλιό, θεσσαλικό, καθώς
φαίνεται, θρύλο: Ο Απόλλωνας ερωτεύθηκε την όμορφη
Κορωνίδα, η οποία φέροντας μέσα της τον καρπό του έρωτα
του θεού, υποχρεώθηκε από τον πατέρα της να δεχτεί να
παντρευτεί τον Ίσχυ, τον ξάδερφο της. Όταν ο Απόλλωνας το
πληροφορήθηκε, σκότωσε με τα βέλη του τον Ίσχυ, και η
Άρτεμη τόξευσε την Κορωνίδα. Όταν όμως ο Απόλλωνας είδε
το κορμί της αγαπημένης του πάνω στην πυρά, άνοιξε την
κοιλιά της και έβγαλε ζωντανό από μέσα της τον Ασκληπιό και
τον παρέδωσε στον Χείρωνα.
• Κοντά στον φημισμένο Κένταυρο ο Ασκληπιός έγινε ένας
έξοχος γιατρός, που όχι μόνο θεράπευε με γητειές, φάρμακα
και εγχειρίσεις τους αρρώστους, αλλά ανάσταινε και νεκρούς,
ώσπου ο Δίας τον κατακεραύνωσε, όταν ο Πλούτωνας του
παραπονέθηκε πως εξαιτίας του Ασκληπιού άρχισαν πλέον να
μένουν έρημα τα δώματα του
 Ό Διοσκουρίδης,
• Ό Διοσκουρίδης, "πατέρας της
φαρμακευτικής ", ο οποίος έζησε
στα μέσα του πρώτου αιώνα μ.Χ.
προσπάθησε, όπως οι προκάτοχοι
του, να διαχωρίσει τις δοξασίες από
την πραγματικότητα.
• Ο Διοσκουρίδης θα απαριθμήσει
στο έργο του «Περί ιατρικής Ύλης»
πλέον των 500 δρογών φυτικής ή
ζωικής προέλευσης.
• Η εργασία του Διοσκουρίδη μπορεί
να θεωρηθεί ως σημαντικότερη
φαρμακευτική πηγή του αρχαίου
κόσμου και χρησιμοποιήθηκε σε
όλο το μεσαίωνα, αναγέννηση και
στους πιό πρόσφατους αιώνες ως
λεξικό για τους ιατρούς.
 Ο Γαληνός

•Τέλος ο Έλληνας Γαληνός θα συνδέσει το όνομα του ιδιαίτερα

με αυτό που ονομάζεται ακόμη " Γαληνική φαρμακευτική". Τα
" Γαληνικά παρασκευάσματα" είναι σκευάσματα, όπου
διαλυτικά, όπως η αλκοόλη, το νερό, το κρασί, ή το ξύδι,
χρησιμεύουν για να συμπυκνώσουμε τα δραστικό συστατικά της
δρόγης, που χρησιμοποιούνται για να κατασκευασθούν αλοιφές,
έμπλαστρα κ.α.
 Ο Μεσαίωνας
„ Ο Μεσαίωνας δεν ευνόησε γενικά την επιστημονική πρόοδο, ούτε
και την ανάπτυξη των γνώσεων των φαρμακευτικών φυτών. Οι
περιοχές της επιστήμης της μαγείας και του τσαρλατανισμού
συγχέονται συχνά.
„ Κατά τον Μεσαίωνα όμως θα διατηρηθούν οι γνώσεις που
αποκτήθηκαν στους προηγούμενους αιώνες. Οι μοναχοί χάρη στις
γνώσεις της Ελληνικής και της Λατινικής μπόρεσαν να
διατηρήσουν πολλές παλιές γνώσεις, να ιδρύσουν ιαματικούς
βοτανικούς κήπους και να γράψουν συγγράμματα για την χρήση
των φαρμακευτικών φυτών.
 Φαρμακευτικά φυτά όπως ο Μανδραγόρας, η Atropa
belladona και o Hyoscyamus niger θα θεωρηθούν σαν φυτά
με διαβολική προέλευση και ιδιότητες.
Μπελλαντόνα
• .

Υοσκύαμος

Μανδραγόρας
 «Βυζαντινή θεραπευτική
„ Καθ' όλη την διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου (330-
1453 μ. Χ.) παρατηρείται συνεχής χρήση της
κληρονομιάς των ιατρών της αρχαιότητος, τα κείμενα
των οποίων συχνά χρησιμοποιούνται, όπως του
Ιπποκράτους, Γαληνού, Διοσκουρίδη, Αρεταίου,
Ρούφου. Οι ιατροί της βυζαντινής περιόδου
αξιοποιούν τα έργα τους με αποτέλεσμα να επισυμβεί
μία φυσιολογική μετάβαση από την αρχαία ιατρική
στην ιατρική της βυζαντινής περιόδου. Κατ' αυτόν
τον τρόπο η αρχαία ελληνική ιατρική παράδοση
διατηρήθηκε και προστατεύθηκε από την αφάνεια.
Βυζαντινή θεραπευτική
„ Στη Βυζαντινή θεραπευτική εισήχθηκαν νέες
φαρμακευτικές ουσίες, νέες χρήσεις των ήδη
γνωστών φαρμακευτικών ουσιών και έχουμε
τροποποιήσεις στη σύνθεση των συνταγών,
που χρησιμοποιούνταν. Επίσης εφαρμόζονται
χειρουργικές θεραπευτικές επεμβάσεις
„ Μια σημαντική κατάκτηση της Βυζαντινής
θεραπευτικής ήταν η ανάπτυξη των
νοσοκομείων . Στα νοσοκομεία της βυζαντινής
περιόδου εφαρμόζονταν και η εκπαίδευση
των γιατρών.
 «Ιατροσόφια»
„ Επί πλέον η Βυζαντινή θεραπευτική μετά
την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως
(1453) είχε επίδραση στα «Ιατροσόφια»,
τα οποία κατακλύζουν στη συνέχεια τον
ελληνικό χώρο, οι κάτοικοι του οποίου τα
χρησιμοποιούσαν ως θεραπευτικούς
οδηγούς, λόγω ελλείψεως κατά κανόνα
επιστημόνων.
 Η Αναγέννηση
„ Η Αναγέννηση εν τούτοις είναι εκείνη που με την αναγνώριση του
πειράματος και της άμεσης παρατήρησης, με την ανάπτυξη των
μεγάλων ταξιδιών προς τις Ινδίες και την Αμερική, θα αποβεί η
αρχή μιας νέας περιόδου στην γνώση των φυτών και των
ιδιοτήτων τους.
„ Η ανάπτυξη των θαλάσσιων δρόμων, που ανοίχτηκαν στο τέλος
του 15ου αιώνα τοποθετεί την Ευρώπη στο κέντρο του κόσμου.
Προϊόντα μακρινών χωρών πλημμυρίζουν την Ευρώπη και
μεταξύ αυτών καινούρια φυτά με ιδιότητες μερικές φορές
καταπληκτικές. Έτσι γίνονται γνωστές οι θανατηφόρες ιδιότητες
του Curare, οι αντιπυρετικές ιδιότητες της κινίνης και οι
αναισθητικές και διεγερτικές ιδιότητες των φύλλων της Coca.
„ Εξερευνητικές αποστολές ανακαλύπτουν καινούργια φυτά και
ιδιότητες. Ο βοτανικός Tournefort φέρνει το 1792 μαζί του από
την Ανατολή 1356 καινούρια είδη.
 Βικογιατροί-Κ ο μ π ο γ ι α ν ν_ί_τ_ε_ς

„ Μετά την διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την

υποδούλωση της χώρας και την φυγή πολλών Ελλήνων λογίων
στη Δύση, ή λαμπρά ιατροφαρμακευτική των τελευταίων χρόνων
του Βυζαντίου αντικαταστάθηκε από την αμάθεια και την
αγυρτία. Την υποδουλωμένη Ελλάδα λυμαίνονταν αγύρτες και
εμπειρικοί γιατροί πού εκμεταλλεύονταν την λαϊκή πίστη και
δεισιδαιμονία.
„ Οι εμπειρικοί πρακτικοί γιατροί είχαν γνώσεις πού αντλούσαν
από τα γιατροσόφια και τις οικογενειακές παραδόσεις.
„ Την εποχή των πρακτικών γιατρών-Κομπόγιαννιτών η ιατρική
ήταν σε τέτοια κατάσταση, ώστε για τον χαρακτηρισμό της να
μπορεί κανείς να μεταχειρισθεί την κινέζικη παροιμία, δηλαδή ό
γιατρός πού γράφει την συνταγή πρέπει να είναι με ένα μάτι, ό
φαρμακοποιός πού την εκτελεί πρέπει να έχει δύο μάτια και ό
άρρωστος πού πίνει το γιατρικό πρέπει να είναι στραβός.(Γ.
Βαρβαρέτος- Κ. Γκανιάτσας).
 Το «παρατσούκλι» Κομπογιαννίτης

Ή επικρατούσα άποψη για το «παρατσούκλι» Κομπογιαννίτης έχει

χλευαστική σημασία, διότι προέρχεται από το πρώτο συνθετικό
κομπώνω= απατώ καί το δεύτερο Ίωαννίτης με καταγωγή τα
Γιάννινα, ήτοι Γιαννιώτης (Ηπειρώτης) γιατρός άπατεών.
„ Υπάρχει όμως και μία άλλη μη χλευαστική έννοια για τους
Κομπογιαννίτες, ότι οι πρακτικοί αυτοί γιατροί θεράπευαν με
κόμπους-ρίζες φυτών, ή διότι είχαν τα βότανα δεμένα σε κόμβους
μαντηλιών (κόμπος και γιάνω).
„ Μεταξύ των υποδεικνυομένων θεραπευτικών μέσων
περιλαμβάνονταν και το μουχλιασμένο ψωμί, τα μαντζούνια, τα
υπόθετα, τα κλύσματα, οι αφαιμάξεις, τα καθαρτικά πού ήταν ή
βάση της φαρμακευτικής και τα παρασκεύαζαν οι ίδιοι από αλόη,
γιαλάπα, μαύρο ελλέβορο κ.λ.π..
„ Κατά τους χρόνους της μακραίωνης δουλείας στην Ελλάδα
υπήρχαν ελάχιστοι γιατροί με πανεπιστημιακές σπουδές,
διότι από τους εύπορους, πού σπούδαζαν σε ευρωπαϊκά
πανεπιστήμια, λίγοι επέστρεφαν στην πατρίδα, αλλά και όσοι
επέστρεφαν προτιμούσαν τις παραδουνάβιες Ηγεμονίες, το
Βουκουρέστι και τις μεγαλύτερες πόλεις της πατρίδας
(Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Γιάννινα). Οι επιστήμονες
γιατροί εξακολουθούν να σπανίζουν στην Ελλάδα και πολλά
χρόνια ακόμη μετά την απελευθέρωση.
„ Κατά την επανάσταση «90 επιστήμονες ιατροί υπήρχαν εις
την τότε Ελλάδα των 900 χιλιάδων κατοίκων και
πολυάριθμοι εμπειρικοί, ιδίως χειρουργοί, οι όποιοι όχι
μόνον προσέφεραν πολύτιμους υπηρεσίας, αλλά έχουν, κατά
παράδοσιν, ορθάς τινάς χειρουργικός γνώσεις. Άπ' εναντίας
οι παθολόγοι εμπειρικοί ιατροί ήσαν αμαθέστατοι». (Κ.
Μαυρογιάννης 1841).
 z Ό Ηπειρώτης Ιωάννης Βηλαράς (1771-1823),
Ιατροφιλόσοφος, ποιητής σατιρίζει καυστικά τους πρακτικούς
γιατρούς στο ποίημα του, ο Ματσούκας, με τους εξής στίχους:
Τα παχιά κορμιά aχαμναίνει
τα αχαμνά σου τα παχαίνει
δίνει μάτια των στραβών
τους κοντούς κι΄ αυτούς ψηλώνει
βάνει γλώσσα των βουβών
όθεν όλους τους γιατρεύει πάσα νόσο θεραπεύει
και με χάρη χωριστή ….
.
z Ο Α. Σούτσος (1803-1863) σατιρίζει καί αυτός καυστικότατα τους
Ζαγοριανούς γιατρούς με τους στίχους:
Δεν είμαι εγώ Ζαγοριανός να περπατώ στο δρόμο
με αλοιφές, με έμπλαστρα, με βότανα στον ώμο
και να φωνάζω από το κουτσό και ψόφιο μου μουλάρι
καλός γιατρός, πουλεί ζωή! ποιος θέλει! ποιος θα πάρη!
 (Κ. Γκανιάτσας
Καθηγητής Βοτανικής Π. Θεσσαλονίκης)
„ Οι Βικογιατροί-Κομπογιαννίτες άδικα συκοφαντήθηκαν και δεν
είναι άξιοι διασυρμού, αλλά μάλλον αποτίσεως φόρου τιμής,
διότι, ανεξαρτήτως των ανόητων θεραπευτικών οδηγιών και των
απατηλών τεχνασμάτων πολλοί από αυτούς ήσαν ευσυνείδητοι
και ικανοί και με την εμπειρία των εξυπηρετούσαν τον πάσχοντα
ήσαν οι ελπιδοφόροι φάροι τής στρατιάς των αρρώστων και
μάλιστα της μακράς εκείνης εποχής όπου ή ιατρική βρίσκονταν
σε νηπιακή κατάσταση. Για πολλούς άλλωστε Βικογιατρούς
υπάρχουν μαρτυρίες από πολλές πηγές περί της φήμης και των
επιτυχιών των και εκεί ακόμη οπού επιστήμονες γιατροί
απέτυχαν.
„ Παραστάτες της ανθρώπινης μοίρας και λαϊκής αγωνίας και
στήριγμα των Βικογιατρών ήσαν τα άφθονα βότανα του Βίκου,
των οποίων ή νεώτερη επιστημονική έρευνα δικαιώνει την χρήση
των από τους Ζαγοριανούς γιατρούς ως θεραπευτικών μέσων.
 Οι αιώνες(1800-2000).

„ Η βαθύτερη όμως επανάσταση θα γίνει κατά τους δύο επόμενους

αιώνες(1800-2000). Η πρόοδος της χημείας και ιδιαίτερα της
βιοχημείας θα επιτρέψουν ν’ αναγνωρίσουμε και να απομονώσουμε
τις δραστικές ουσίες των φαρμακευτικών φυτών. Η παπαρούνα των
Αιγυπτίων (Papaver somniferum) και η κινίνη (Cinchona) των
ινδιάνων θα αποκαλύψουν τα αίτια και τα μυστικά της δράσης τους.
„ Γνωρίζουμε του λοιπού ν' αναγνωρίζουμε τις θεραπευτικές
ιδιότητες ενός φυτού από τα χημικά συστατικά που περιέχει. Πολλά
από τα συστατικά των φυτών μπορούν σήμερα ν' αναπαραχθούν
συνθετικά, αυτό όμως δεν ισχύει πάντοτε. Αφ' ετέρου ορισμένα
συνθετικά προϊόντα έχουν παραχθεί ημισυνθετικά χάρη στα φυτά
που περιέχουν τις πρόδρομες φυτικές ουσίες.
„ Έτσι τα εξωτικά φυτά Agave (Αθάνατος) και Dioscurea περιέχουν
τη βασική οργανική ύλη που είναι απαραίτητη για να
κατασκευαστούν στη συνέχεια με ημισύνθεση ορισμένες ορμόνες
όπως η κορτιζόνη και τα παράγωγα της.
 ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ ΜΕΤΑΒΟΛΙΤΕΣ

„ Πρωτογενής μεταβολισμός.
„ Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί αναπτύσσονται και
επιζούν χάρη σε ένα σύνθετο σύνολο διαφόρων
χημικών αντιδράσεων στις οποίες δίνουμε το γενικό
όνομα μεταβολισμός.
„ Οι αντιδράσεις που επιτρέπουν τη σύνθεση και τη
χρησιμοποίηση ουσιών σημαντικών για τη ζωή
όπως τα σάκχαρα, τα αμινοξέα, τα νουκλεοτίδια
πρωτεΐνες, νουκλείνικά οξέα, αποτελούν αυτό που
ονομάζουμε πρωτογενή μεταβολισμό.
Ο Πρωτογενής μεταβολισμός εκφράζει την
ενότητα των ζωντανών οργανισμών

„ Είναι αξιοσημείωτο ότι όλοι οι ζωντανοί

οργανισμοί από τα βακτήρια έως τον
άνθρωπο χρησιμοποιούν τους ίδιους τύπους
πρωτογενών μεταβολιτών. Αυτή η
εκπληκτική ομοιότητα των διαδικασιών και
αντιδράσεων του πρωτογενούς μεταβολισμού
σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς
αποτελεί ένα ισχυρό επιχείρημα για τη κοινή
προέλευση όλων των οργανισμών
 Δευτερογενής μεταβολισμός.
„ Οι περισσότεροι από τους ζωντανούς οργανισμούς επεξεργάζονται
επίσης ουσίες οι οποίες αντίθετα με τους πρωτογενείς μεταβολίτες
δεν φαίνονται να είναι απαραίτητες στην επιβίωση του
οργανισμού. Αυτές οι συνθέσεις ονομάζονται δευτερογενείς
μεταβολίτες .
„ Πολλοί από τούς δευτερογενείς μεταβολίτες περιορίζονται σε ένα
μόνο γένος, ή ακόμα και σε ένα μόνο είδος φυτού. Η περίπτωση
της μορφίνης η οποία βρίσκεται σε δύο μόνον είδη παπαρούνας,
είναι ένα τυπικό παράδειγμα.
„ Γνωρίζουμε σήμερα ότι οι ουσίες αυτές παίζουν συχνά το ρόλο
των χημικών μηνυμάτων που καθορίζουν τις σχέσεις των
ζωντανών οργανισμών με το περιβάλλον τους. Ιδιαίτερα οι ουσίες
αυτές βοηθούν στην επιβίωση ενός οργανισμού αυξάνοντας την
ανταγωνιστικότητα του.
Ο δευτερογενής μεταβολισμός εκφράζει την
ποικιλομορφία των οργανισμών

„ Ενώ ο πρωτογενής μεταβολισμός εκφράζει

σε μοριακό επίπεδο τη βαθιά ενότητα του
ζωντανού κόσμου ο δευτερογενής
μεταβολισμός και οι δευτερογενείς
μεταβολίτες που είναι διαφορετικοί σε κάθε
φυτό ή ομάδα φυτών εκφράζει την
ποικιλότητά του
 Ποια είναι τα δραστικά συστατικά των φυτών ;

„ Οι δευτερογενείς μεταβολίτες που περιέχουν τα φυτά έχουν

φαρμακευτική δράση. Αυτοί είναι οι ετεροσίδες ή
γλυκοζίτες, τα αλκαλοειδή, τα αιθέρια έλαια, οι τανίνες, τα
διάφορα κόμμεα κ.λ.π.
„ Επίσης γνωρίζουμε ότι τα φυτά μας παρέχουν τις βιταμίνες,
ουσίες θεμελιώδους σημασίας για το μεταβολισμό και την
υγεία του ανθρώπου, ολιγο-στοιχεία και αντιβιοτικά, που
σημαντικός αριθμός τους υπάγεται στους δευτερογενείς
μεταβολίτες.
„ Ακόμη η γύρη των φυτών ή άλλες τοξικές ουσίες, που
ανήκουν κυρίως στους δευτερογενείς μεταβολίτες
προκαλούν αλλεργίες στον άνθρωπο
 Γιατί οι δευτερογενείς μεταβολίτες έχουν
Φαρμακευτικές ιδιότητες;

„ Μπορεί να αναρωτηθεί κανείς, γιατί τόσο πολλοί μεταξύ των

δευτερογενών μεταβολιτών παρουσιάζουν φαρμακευτικές
ιδιότητες;
„ Όπως φαίνεται ορισμένες από αυτές τις ουσίες επιλέχτηκαν κατά
τη διάρκεια της εξέλιξης σαν χημικοί μεταφορείς μηνυμάτων
(messagers). Αυτοί οι φορείς λοιπόν των πληροφοριών πρέπει να
έχουν μια δράση επιλεκτική στους βιοχημικούς υποδοχείς των
οργανισμών, γενικά στα μακρομόρια (πρωτεΐνες, DΝΑ). Ένα
όμως πολύ καλό φάρμακο πρέπει να παρουσιάζει ακριβώς αυτή
την ιδιότητα.
„ Δεν είναι λοιπόν καταπληκτικό που οι δευτερογενείς μεταβολίτες
ιδιαίτερα οι τοξίνες (νευροτοξίνες, φυτοτοξίνες, καρδιοτοξίνες
κ,λ.π.) αποτελούν μια σημαντική πηγή νέων φαρμάκων.
 Φαρμακευτικά φυτά
„ Ο όρος φαρμακευτικά αποδίδεται σε φυτά που παράγουν
χημικές ενώσεις, με θεραπευτική δράση για τον άνθρωπο.
Κατά κανόνα τα φυτά αυτά συνδέονται με μια μακροχρόνια
εμπειρική χρήση και λαϊκή παράδοση.
„ Ο φυτικός κόσμος επεξεργάζεται κατά τη λειτουργία του
πολλές χημικές ενώσεις που αποτελούν το μεταβολισμό του.
„ Ένας σημαντικός αριθμός αυτών των μορίων των φυτών
είναι ευνοϊκός στον άνθρωπο, όμως άλλες ενώσεις, είναι
μοιραίες επειδή δεν ενσωματώνονται μέσα στην βιολογική
ανακύκλωσή του και τα φυτά είναι τοξικά . Στην πράξη
είναι αδύνατο να ταξινομήσουμε τα φυτά σε φαρμακευτικά-
τοξικά επειδή ο τρόπος χρήσης και η ποσότητα παίζουν
σημαντικό ρόλο στη δράση και τις ιδιότητές τους.
 Παραδείγματα Φαρμακευτικών φυτών
Achillea milleifolium Hypericum perforatum

Crataegus monogyna Althaea

Centaurea cyanus Dipsacus

Tillia sp. Melissa officinarum

 Ecballium elaterium -Πικραγγουριά
• Ή πικραγγουριά περνούσε ως πανίσχυρο
φάρμακο για όλες τις αρρώστιες. Ο
ανίδεος περιπατητής τρομάζει όταν με το
άγγιγμα ενός ώριμου καρπού προκαλεί το
ξετίναγμα των σπόρων, πού φεύγουν σαν
βολίδες. Ο αποξηραμένος στον ήλιο χυμός
του καρπού, είναι βοήθημα για πολλές
αρρώστιες των ματιών, των δοντιών, των
όγκων των αυτιών, την κώφωση, την
ψώρα κλπ.. Προκαλεί τους πια δυνατούς
εμετούς κι αυτό κατά το Θεόφραστο είναι
χαρακτηριστικό της δύναμης του.
• Συστατικά:
• Ελατερίνη, κουκουρμπιτασίνη, λιπαρά
οξέα.
• Ιδιότητες:
• Καθαρτικό, προκαλεί έντονη διάρροια.
εμετικό, ερεθιστικό του δέρματος.
• Χρήσεις:
• Νευραλγία, ψώρα.
 Valeriana sp.
• Μεταξύ των ηρεμιστικών του
Διοσκουρίδη είχε ιδιαίτερη θέση ή
βαλεριάνα..
• Οι Ιπποκράτειοι συνιστούσαν την
βαλεριάνα για τα γυναικεία νοσήματα.
Ως τους νεώτερους χρόνους, οι γιατροί
έδιναν στους άρρωστους τσάι και
κρασί βαλεριάνας για την επιληψία,
υστερία και άλλες ανάλογες νευρικές
παθήσεις. Επειδή στην αρχαιότητα
θεωρούσαν αυτές τις αρρώστιες ως
έργο του διαβόλου, ή ρίζα της
βαλεριάνας περνούσε σαν παντοδύναμο
αντίδοτο στη μαγεία και πολλοί είχαν
πάνω τους ένα κομμάτι τέτοιας ρίζας
για φυλαχτό.
• Συστατικά:
Αιθέριο έλαιο, Βαλεριανικό, οξύ,
αλκαλοειδή.
• Ιδιότητες:
Αντισπασμωδικό, ηρεμιστικό,
καταπραϋντικό, υπνωτικό.
 Tussilago farfara (Χαμολεύκη ή Βήχανι)
• Τη χαμολεύκη ή καί
βήχανι Tussilago farfara
πού είναι σήμερα
συστατικό για πολλά
αντιβηχικά φάρμακα, την
ταυτίζουμε με το «βήχιον»
του Διοσκορίδη δηλαδή
φάρμακο για το βήχα Τo
φυτό το χρησιμοποιούσαν
ακόμα και οι
Ιπποκρατικοί σε
αρρώστιες του
αναπνευστικού
συστήματος δίνοντας τη
ρίζα του ανακατεμένη με
μέλι και γάλα
 Salvia officinalis
• Το φασκόμηλο ήταν ένα αγαπητό
ρόφημα για τους αρχαίους. Ό
θεόφραστος, ό Διοσκουρίδης και ο
Πλίνιος γράφουν με πολλές
λεπτομέρειες για τη χρησιμοποίηση
του σε θεραπευτικούς σκοπούς.
• Και σήμερα το φασκόμηλο θεωρείται
σαν ένα από τα πιο αποτελεσματικά
θεραπευτικά φυτά και συνιστάται για
κρυολογήματα, τις παθήσεις του
λαιμού, τον πυρετό, το στομάχι, τους
ρευματισμούς, ακόμα και για την
τόνωση της μνήμης. Ό Διοσκουρίδης
μεταχειρίζεται τα βρασμένο φύλλα
του για το βάψιμο των μαλλιών.
• Συστατικά:
Ροσμαρινικό οξύ, σαπωνίνη,
φλαβονοειδή.
• Ιδιότητες:
Αντισπασμωδικό, ανθιδρωτικό.
αντισηπτικό, εμμηναγωγό, ορεκτικό,
χολαγωγό, στομαχικό, επουλωτικό.
 Achillea milleifolium- Αχιλλέα
• Αχίλλεια έλεγαν στην αρχαιότητα
το φυτό του Αχιλλέα, που είχε
γιατρέψει τον πληγωμένο
Τήλεφο. Στην Ελλάδα υπάρχουν
24 αυτοφυή είδη με αυτό το
όνομα, Είναι κοινώς γνωστά ως
χιλιόφυλλα ή αγριαψιθιές.
• Συστατικά:
Αιθέριο έλαιο, ρητίνη, τανίνη,
αλκαλοιδή, γλυκοσίδη, οργανικά
οξέα, Φώσφορος, Κάλιο,
Αζωτούχα συστατικά.
Ιδιότητες:
Αντισπασμωδικό, αντισηπτικό,
στυπτικό, άφυσον, επουλωτικό, .
διουρητικό, εμμηναγωγό,
αιμοστατικό, τονωτικό.
 Hypericum perforatum L. (Βάλσαμο, Βότανο του Αϊ Γιάννη)
• Για τη θεραπεία των
πληγών χρησίμευε καί το
«βαλσάμινο» (Hypericum
sp.), πού ήταν συγχρόνως
και δραστικό φάρμακο
για την ισχιαλγία.
Σύμφωνα με μια εκδοχή,
ήταν κατάλληλο και για
τα δαγκώματα φιδιών.
Συστατικά:
Αιθέρια έλαια , Υπερικίνη,
ρητίνη, τανίνη, βιταμίνη C
Ιδιότητες:
Αντισηπτικό, στυπτικό, Χρήσεις:
επουλωτικό, διουρητικό, Άσθμα, βρογχύτης, εγκαύματα
καταπραϋντικό,
ανθελμινθικό προκαλούμενα από τον ήλιο, κυστίτης,
στραμπούλιγμα, αδυναμία, έλκος, πληγές,
λευκόρροια, τραύματα, κατάθλιψη.
 Ephedra fragilis Desf. (Πολυκόμπι , κομπόχορτο,)

• Τρόπος χρήσης:
• Χρήση εσωτερική,
εξωτερική, φαρμακευτικό,.
• Συστατικά:
• Εφεδρίνη, ψευδοεφεδρίνη
(αλκαλοειδή),Βιταμίνη C.
• Ιδιότητες:
• Αντισπασμωδικό,
• Ιστορικό
αντιασθματικό,
Το πολυκόμπι (Ephedra ) περιγράφεται
μυδριατικό. από τον Διοσκουρίδη με ιδιότητες
• Χρήσεις: ανάλογες με αυτές πού έχουν τα
σύγχρονα αποχρεμπτικά φάρμακα. Ή
• Άσθμα, βήχας,ουρτικάρια, αποτελεσματικότητα της εφεδρίνης στο
(αλλεργική νόσος). άσθμα ήταν ήδη γνωστή στους,
Κινέζους εδώ και 5000 χρόνια.
 Crataegus monogyna Jacq. (κράταιγος)
Συστατικά:
• Φλαβονικές χρωστικές, τανίνη,
τερπενικά παράγωγα, ισταμίνη,
βιταμίνη C, αμίνες.
Ιδιότητες:
• Αντισπασμωδικό, αντισηπτικό,
στυπτικό, διουρητικό, αντιπυρετικό,
υποτασικό, ηρεμιστικό,
καταπραϋντικό.
Χρήσεις:
• Στηθάγχη, άγχος ,αρτηριοσκλήρωση,
καρδιά, κυτταρίτιδα, διάρροια, Οι καρποί και τα άνθη του φυτού είναι
υπέρταση, εμμηνόπαυση , λιθίαση, γνωστά στη λαϊκή ιατρική ως
νευρικότητα,αυπνία,
ταχυπαλμία,παχυσαρκία, ύπνος. καρδιοτονωτικά και η σύγχρονη
• Αυτή η επίδραση προέρχεται από την έρευνα έχει επιβεβαιώσει αυτήν την
παρουσία βιοφλαβονοειδών στους χρήση. Έχουν μια υποτασική
καρπούς, που είναι επίσης έντονα επίδραση και ενεργούν ως άμεσα και
αντιοξειδωτικοί και συντελούν στη ήπια καρδιοτονωτικά. Συνιστώνται
αποτροπή ή τη μείωση του
εκφυλισμού των αγγείων του αίματος, στα προβλήματα της καρδιάς που
τονωτικά και αγγειοδιασταλτικά. συνδυάζονται με υψηλή πίεση αίματος
 Althaea
Συστατικά:
Βλεννώδεις ουσίες, ανόργανα άλατα,
γλυκίδια, Βιταμίνη C.
Ιδιότητες:
Καταπραϋντικό, αντιβηχικό, μαλακτικό.
Χρήσεις:
Τα άνθη και η ρίζα χρησιμοποιούνται για
να θεραπεύσουν το βήχα, τις
φλεγμονές του λαιμού, τον
αναπνευστικό κατάρρου, για τη
δυσκοιλιότητα και τη διάρροια, στη
θεραπεία του έλκους, των εγκαυμάτων
και για την ακμή ή τα έλκη στο δέρμα.
Επίσης για τη θεραπεία της στηθάγχης
και σε περιπτώσεις αϋπνίας.
Ιστορικό
Τα φυτά ήρθαν πιθανώς από
την Αίγυπτο και τη Συρία από τους
Ρωμαίους, για τους οποίους
το μαγειρευμένο λαχανικό ήταν μια
λιχουδιά. Χρησιμοποιήθηκε από
το Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο
ο οποίος έλεγε "Όποιος πάρει
μια κουταλιά Αλθαίας την ημέρα
θα είναι απαλλαγμένος από όλες
τις ασθένειες που μπορούν να
έρθουν σε αυτόν την ημέρα αυτή ".
Τοξικά Φυτά

Μερικά παραδείγματα Τοξικών

φυτών, γνωστών από την
αρχαιότητα.
 Atropa belladonna L. (Άτροπος η μπελλαντόνα)
Συστατικά:
• Αλκαλοειδή (Υοσκυαμίνη, σκοπολαμίνη,
ατροπίνη, μπελαντονίνη). Η
περιεκτικότητα των φύλλων σε
αλκαλοειδή αυξάνεται από την άνοιξη
προς το θέρος .
Ιδιότητες:
• Διεγερτικό, παραισθησιογόνο, Η
ατροπίνη και η υοσκυαμίνη σε μικρές
δόσεις εξασκούν περιφερειακή επίδραση
στις απολήξεις των νεύρων.
• Χρήσεις:
• Η ατροπίνη χρησιμοποιείται στην
οφθαλμιατρική (προκαλεί μυδρίαση),
στην ιατρική ως αντίδοτο κατά των
δηλητηριάσεων από δηλητηριώδη
μανιτάρια και ως εντομοκτόνο. Ασκεί
ευεργετική επίδραση σε διάφορες
νευρώσεις, ιδίως του πεπτικού
συστήματος και χρησιμοποιείται υπό
μορφή διαφόρων παρασκευασμάτων
 Άτροπος η μπελλαντόνα. (Atropa belladonna L)
„ Το γενικό όνομα του φυτού Αtropa, προέρχεται από το ελληνικό
Άτροπος, που ήταν μια από τις μοίρες που κρατούσαν το ψαλίδι
για να κόβουν το νήμα της ανθρώπινης ζωής, μια αναφορά στη
θανάσιμη, δηλητηριώδη φύση της. Οι ιδιότητές του οφείλονται
στην παρουσία ενός αλκαλοειδούς, της ατροπίνης.
„ Εάν ένα άτομο καταπιεί από 1έως 10 του καρπούς της
υφίσταται τα συμπτώματα της δηλητηρίασης. Δεδομένου ότι
κάθε μέρος του φυτού είναι εξαιρετικά δηλητηριώδες, τα φύλλα,
οι καρποί ή η ρίζα δεν πρέπει να πιάνονται εάν υπάρχουν
οποιαδήποτε εγκοπές ή γδαρσίματα. Η ρίζα είναι η πιο
δηλητηριώδης.
„ Η άτροπος πιθανολογείται ότι είναι το φυτό που δηλητηρίασε
τα στρατεύματα του Marcus Antonius κατά τη διάρκεια των
πολέμων των Πάρθων. Ο Πλούταρχος δίνει μια γραφική
περιγραφή των παράξενων αποτελεσμάτων που ακολουθούν τη
χρήση του.
 Atropa belladonna L. (Άτροπος η μπελλαντόνα)
„ Η προέλευση του ονόματος του είδους "Belladonna" στα
ισπανικά σημαίνει "ωραία γυναίκα" όπως επίσης και στα
ιταλικά. Προφανώς αναφέρεται στο γεγονός ότι οι γυναίκες της
ισπανικής και της ιταλικής αριστοκρατίας χρησιμοποιούσαν τον
χυμό του φυτού ο οποίος περιέχει ατροπίνη, διαλυμένο στο νερό,
για να διαστείλουν τις κόρες των ματιών τους ώστε να δείχνουν
πιο ονειρικές και όμορφες.
„ Είναι γνωστή εδώ και αιώνες σαν δηλητήριο, και χρησίμευε
επίσης σαν πηγή παραγωγής μερικών φαρμάκων όπως η
Υοσκυαμίνη. Τα συμπτώματα δηλητηρίασης που προέρχεται από
Μπελαντόνα είναι στεγνό και καυτό στόμα, ξαναμμένο δέρμα,
ναυτία, σύγχυση και ντελίριο.
„ Οι ομοιοπαθητικοί συνιστούν την Μπελαντόνα για ασθένειες που
έχουν παρόμοια συμπτώματα. Όλα τα μέρη της Μπελαντόνας
χρησιμοποιούνται στην ομοιοπαθητική θεραπεία. Ο χυμός του
φυτού ανακατεύεται με αλκοόλ για να διαλυθεί.
 Ο Υοσκύαμος- Hyoscyamus niger - L.
Στον Ηρακλή οφείλεται η ανακάλυψη του ύοσκύαμου

• Ο Υοσκύαμος έχει μια μακρά

ιστορία χρήσης ως
φαρμακευτικό φυτό, και έχει
καλλιεργηθεί ευρέως για να
ικανοποιήσει τις απαιτήσεις για
τη χρήση του.
Οι Ιπποκράτειοι έδιναν τους σπόρους
του παραισθησιογόνου αυτού φυτού,
ανακατεμένους με κρασί, για τον πυρετό,
τον τέτανο και σε παραλύσεις πού
παρουσιάζονταν μετά από τοκετό.
Ό Διοσκορίδης χαρακτηρίζει το υπνωτικό
αυτό βότανο ακατάλληλο και
το δίνει μόνο για παυσίπονο.
 Ο Υοσκύαμος- Hyoscyamus niger - L.
„ Χρησιμοποιείται εκτενώς ως ηρεμιστικό και κατασταλτικό του
πόνου ιδιαίτερα του πόνου στο ουρικό σύστημα. Η
καταπραϋντική και αντισπασμωδική επίδρασή του το κάνει μια
πολύτιμη θεραπεία για τα συμπτώματα της ασθένειας parkinson,
για την ανακούφιση της δόνησης και της ακαμψίας κατά τη
διάρκεια των αρχικών σταδίων της ασθένειας.
„ Όλα τα μέρη του φυτού, αλλά ειδικά τα φύλλα και τα σπέρματα,
μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανακούφιση των πόνων, ως
αντισπασμωδικά, απαλά διουρητικά, παραισθησιογόνα,
υπνωτικά, μυδριατικά , ναρκωτικά και καταπραϋντικά
„ Είναι πολύ δηλητηριώδη φυτά που πρέπει να χρησιμοποιούνται
με μεγάλη προσοχή, και μόνο υπό την επίβλεψη ενός
καταρτισμένου επαγγελματία. Τα σπέρματα χρησιμοποιούνται
στη θεραπεία του άσθματος, του βήχα, της επιληψίας, της
μυαλγίας και του πονόδοντου..
 Ο μανδραγόρας -Mandragora officinarum - L

• Καθαρτικό, Eμετικό
Παραισθησιογόνο ,
Ναρκωτικό.
• Ο μανδραγόρας έχει μια
μακρά ιστορία ιατρικής
χρήσης, αν και η
δεισιδαιμονία έχει παίξει
έναν μεγάλο ρόλο στις
χρήσεις του. Τα ιατρικά
μέρη είναι το ξηρό
υπόγειο μέρος, τα νωπά
φύλλα και η ρίζα.
„ Ο Μανδραγόρας είναι το κατ εξοχήν μυθολογικό- μαγικό βότανο
της αρχαιότητας και των μετέπειτα χρόνων ένεκα των τοξικών
και αφροδισιακών ιδιοτήτων του και της ανθρωπόμορφης ρίζας
του. Συνοδεύτηκε από υπερφυσικές και άλλες μαγικές και
μυθικές δυνάμεις.
„ Τη μορφή της κατάλληλα διαμορφωμένης ρίζας του την απέδιδαν
στην μετεμψύχωση θανόντων και ιδιαίτερα αυτών που
αυτοκτονούσαν με απαγχονισμό. Για το λόγο αυτό η εκρίζωση του
φυτού θεωρούνταν επικίνδυνη και έπρεπε να γίνεται όπως γράφει
ο Θεόφραστος «και τον Μανδραγόρα εις τρις ξίφη, τέμνειν δε
προς εσπέραν βλέποντα, τον δε έτερον κύκλω περιορχείσθαι και
λέγειν πλείστα όσα περί αφροδισίων» Επίστευαν ότι η απόκτηση
της μαγικής ρίζας θα τους έδινε ιδιαίτερες δυνάμεις και μάλιστα
αφροδισιακές.
„ Η Jeanne d Arc θα κατηγορηθεί ότι έχει αναστατώσει τους
Άγγλους με τη δύναμη και τις μαγικές ιδιότητες μιας ρίζας
Μανδραγόρα
„ Οι ρίζες του χρησιμοποιήθηκαν επίσης, κατά το μεσαίωνα σε
εξορκισμούς "για τον δαιμονισμό ή δαιμονική κατοχή ".
• Ο μύθος λέει ότι τα φυτά
κραύγαζαν κατά την εξαγωγή
των ριζών από το έδαφος.
Έκαναν ένα τόσο
εκκωφαντικό θόρυβο που
χρησιμοποιήθηκαν σκυλιά
για το εγχείρημα.
• Ο Μανδραγόρας
χρησιμοποιήθηκε στην
πρακτική μαγεία κατά τη
(13ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ).
διάρκεια του μεσαίωνα από
τις μάγισσες για να
προκαλέσουν την
παραισθησιογόνα κατάσταση
για το διάλογο με το
υπερφυσικό. Αναπτύσσεται
και σήμερα σε μερικές
περιοχές για τη χρήση ως
αφροδισιακό.
 Ο Μανδραγόρας- Mandragora officinarum - L.

„ Η φρέσκια ή ξηρά ρίζα περιέχει ιδιαίτερα δηλητηριώδη

αλακαλοειδή και είναι καθαρτική, έντονα εμετική,
παραισθησιογόνος και ναρκωτική . Σε επαρκείς ποσότητες
προκαλεί μια κατάσταση λήθης και χρησιμοποιήθηκε ως ένα
αναισθητικό για τις εγχειρήσεις στις πρώτες χειρουργικές
επεμβάσεις. Χρησιμοποιήθηκε πολύ στο παρελθόν για τις
ναρκωτικές και υπνωτικές ιδιότητές του και επίσης για την
αντιμετώπιση της ναυτίας .
„ Στο παρελθόν, ο χυμός από τη λεπτά ξυμένη ρίζα εφαρμόστηκε
εξωτερικά για την ανακούφιση των ρευματικών πόνων, και των
ελκών. Χρησιμοποιήθηκε επίσης εσωτερικά για τη θεραπεία της
μελαγχολίας, τους σπασμούς και τη μανία.
„ Όταν λαμβάνεται εσωτερικά σε μεγάλες δόσεις, προκαλεί
παραλήρημα και τρέλα . Τα φύλλα είναι αβλαβή και δροσιστικά.
Έχουν χρησιμοποιηθεί για διάφορες αλοιφές.
 Σκάρφη, τρελλόχορτο -Helleborus cyclophyllus Boiss.
Χρησιμοποιούμενα μέρη:
• Βλαστοί και ρίζες..
Τρόπος χρήσης:
• Χρήση εσωτερική, εξωτερική
φαρμακευτικό, δηλητηριώδες.
Συστατικά:
• Γλυκοζίτες όπως η ελλεβορεϊνη,
σαπωνίνες όπως η ελλεβορίνη,
ακονιτικό οξύ κλπ.
Ιδιότητες:
• Ανθελμινθικό, καθαρτικό, παυσίπονο
των δοντιών, δηλητηριώδες.
Χρήσεις:
• Παυσίπονο των δοντιών. Ανθελμινθικό,
ισχυρό καθαρτικό, κατά των
εξωτερικών παρασίτων (ψείρες). Κατά
την αρχαιότητα θεωρούνταν
θεραπευτικό της τρέλας . Μέχρι τα τέλη
του 19ου αιώνα χρησιμοποιούνταν στα
ψυχιατρεία.
 Σκάρφη, τρελλόχορτο -Helleborus cyclophyllus Boiss.

„ Το φυτό ήταν γνωστό και κατά την αρχαιότητα ως θεραπευτικό βότανο

της τρέλας. Ό μάντης Μελάμπους, Ιερέας του Απόλλωνα, ήταν
επιφορτισμένος με την παρακολούθηση των γυναικών στις διονυσιακές
γιορτές. Όταν οι γυναίκες το παράκαναν με το κρασί, τους έδινε γάλα
από κατσίκι πού είχε φάει έλλέβορο γιατί το φυτό αυτό είχε την
ιδιότητα να ξεμεθάει.
„ Ο Πλίνιος γράφει ότι ο Μελάμπους, , που έζησε περί το 1400 πΧ.,
χρησιμοποιούσε τα φυτά για να εξαγνίσει τη μανία . Θεράπευσε τις
κόρες του βασιλιά του Άργους Πρώτου από την μανία τους να θεωρούν
τους εαυτούς τους μοσχίδες.
„ Μέχρι και τον 19ο αιώνα ο ελλέβορος χρησιμοποιούνταν στα
ψυχιατρεία για τη θεραπεία της τρέλας. Στη λαϊκή θεραπευτική
χρησιμοποιείται ως παυσίπονο για τη θεραπεία της οδονταλγίας.
„ Σε άλλες χώρες χρησιμοποιούνταν παλιά τα φυτά για να ευλογήσουν
τα βοοειδή και να κρατήσουν μακριά τα κακά πνεύματα ή για τη
θεραπεία διαφόρων νόσων των πτηνών
 Ο απήγανος (Ruta sp..)
„ Ένα φυτό, πού καλλιεργούσαν στην αρχαιότητα, αλλά
υπάρχει και άγριο, είναι ό απήγανος πού ήταν φημισμένο
σαν αντίδοτο στα δαγκώματα των φιδιών και άλλων
δηλητηριάσεων, αλλά και σαν αποτελεσματικό φάρμακο
για τη δύσπνοια .
„ Οι Ιπποκράτειοι χρησιμοποιούσαν τον απήγανο και κατά
της υστερίας και ο Πλίνιος μας πληροφορεί ότι οι
ζωγράφοι και οι γλύπτες έβαζαν απήγανο μέσα στο φαΐ
τους για να διατηρήσουν γερά μάτια- Ό Αθηναίος λέει
πώς οι καλεσμένοι του Κλέαρχου από την Ηράκλεια
έτρωγαν προληπτικά απήγανο γιατί ήξεραν ότι ό
τύραννος είχε σκοπό να τους δηλητηριάσει με ακόνιτον
 Απήγανος -Ruta graveolens
• Περιέχει στα φύλλα βαρύοσμο αιθέριο
έλαιο, το απηγανέλαιο και πικρές δεψικές
ουσίες, ρητίνες φλαβονοειδή, γλυκοζίτες,
κλπ. Το φυτό μπορεί να προκαλέσει βλάβες
στο δέρμα ενώ όταν φαγωθεί προκαλεί
φλόγωση του πεπτικού συστήματος και
επιτάχυνση της κυκλοφορίας. Σε ισχυρές
δόσεις προκαλεί γενική εξάντληση, μείωση
των σφυγμών , πτώση της θερμοκρασίας,
γαστρεντερίτιδα και πρήξιμο της γλώσσας.
Οι ουσίες του απήγανου έχουν μικρή τοξική
δράση.
• Η δρόγη έχει καταπραϋντικές και
αντισπασμωδικές ιδιότητες στο νευρικό
σύστημα. Διάφορα σκευάσματα
χρησιμοποιούνται ως κατευναστικά επί
υστερίας , σεξουαλικής υπερδιέγερσης
ταχυπαλμίας ιλίγγων, νευρικών στομαχικών
ενοχλήσεων , ρευματικών πόνων , κλπ
• Τα φυτό έχει χρησιμοποιηθεί από τον
Ιπποκράτη το Θεόφραστο και το
Διοσκουρίδη ως αποτελεσματικό αντίδοτο
κατά των δηλητηριάσεων από ερπετά.
Χρήση της δρόγης γίνεται από το λαό στα
ξόρκια.
 Αψιθιά- Artemisia absinthium
Συστατικά:
• Αιθέριο έλαιο, πολύ
δραστικό και τοξικό
(αψινθέλαιο), αψινθίνη,
ρητίνες, τανίνη, νιτρικά
άλατα.
Ιδιότητες:
• Αντισηπτικό, ορεκτικό,
στυπτικό, χωνευτικό,
εμμηναγωγό, τονωτικό,
ανθελμινθικό.
Το φυτό είναι πολύτιμο αρωματικό
Χρήσεις: πικρό φάρμακο. Οξείες δηλητηριάσεις
• Όρεξη, Ανάρρωση, πέψη, Είναι σπάνιες όταν γίνεται κατάχρηση
του φυτού για εκτρωτικούς σκοπούς.
πυρετός, πόνοι, γρίπη, Χρησιμοποιείται για την παρασκευή
τραύματα, αμυχές, του ποτού αψέντ το οποίο μπορεί
έμμηνα, ελονοσία. να προκαλέσει χρόνια δηλητηρίαση
γνωστή ως αψινθισμός
 Στραμώνιο-Datura stramonium
• Κύρια συστατικά του φυτού είναι τα
αλκαλοειδή η υοσκυαμίνη, η ατροπίνη,
η σκοπολαμίνη.
• Χρήσεις:Η δρόγη του φυτού (τα
φύλλα) χρησιμοποιείται σαν
σπασμολυτικό στο βήχα στο άσθμα, και
χρόνια λαρυγγίτιδα. Άλλοτε τα φύλλα με
κάποιες πρόσθετες ουσίες
χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή
σιγαρέτων κατά του άσθματος.
• Ιστορικά: Ο Θεόφραστος ο
Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος αναφέρουν
το φυτό μεταξύ των δηλητηριωδών
ειδών. Πράγματι δεν είναι σπάνιες
δηλητηριάσεις από μάσηση των
σπερμάτων της. Τα μεθυστικά και
διεγερτικά συμπτώματα του φυτού είναι
πιο έντονα από της Μπελλαντόνας
 Δικτάμνι, δίκταμος ο λευκός, ρακοβότανο- Dictamnus albus L
• Συστατικά:
• Αλκαλοειδή (δικταμνίνη),
δικταμνολακτόνη, σαπωνίνες, αιθέριο
έλαιο, ρητίνη.
• Ιδιότητες:
• Αντισπασμωδικό, χωνευτικό,
διεγερτικό, διουρητικό, τονωτικό,
καρδιοτονωτικό, ανθελμινθικό
φάρμακο
• Ολόκληρο το φυτό μυρίζει όπως το
λεμόνι όταν ξεφλουδίζεται, ειδικά
όταν τρίβεται, ως αποτέλεσμα ενός
αιθέριου ελαίου που εκπέμπει έναν
εύφλεκτο ατμό στο θερμό ή ξηρό
νεφελώδη καιρό. Εάν πλησιάσει μια
φλόγα, η ατμόσφαιρα γύρω από
φυτά θα καεί, χωρίς να τα βλάψει.
Από αυτό προέρχεται και το όνομά
του φυτού- ο καιγόμενος θάμνος.
• Μπορεί να προκαλέσει έναν τύπο
δερματίτιδας εάν το δέρμα εκτεθεί
στον ήλιο μετά από την επαφή με το
φυτό.
 Δακτυλίτης η εριώδης- Digitalis lanata
Το γένος
Χρησιμοποιούμενα μέρη: δακτυλίτης
περιλαμβάνει
• Άνθη, φύλλα, που συλλέγονται την
εποχή της ανθοφορίας (Ιούνιο- Φυτά
Ιούλιο). χρησιμότατα
φαρμακευτικά
Τρόπος χρήσης: αλλά και
• Χρήση εσωτερική, εξωτερική, δηλητηριώδη
φαρμακευτικό.
Συστατικά:
• Καρδιακοί γλυκοζίτες (διγιταλίνη,
διγιτοξίνη, γιταλοξίνη, διγιτονίνη κ.
ά), σάκχαρα, σαπωνίνες, φλαβονικά
παράγωγα,, χολίνη, καφεϊκό οξύ. Η
διγιταλίνη είναι ισχυρό δηλητήριο.
Ιδιότητες-Χρήσεις:
• Καρδιοτονωτικό, διουρητικό,
• Χρησιμοποιούνταν άλλοτε για έλκη,
τραύματα των ποδιών και υδρωπικία.
 Αριστολόχια-Aristolochia clematitis
• Σύμφωνα με το Θεόφραστο το όνομα
προέρχεται από τα ελληνικά "άριστος" και
"λεχώ" = γέννηση, που αναφέρεται στη χρήση
του ως μαιευτικού Βοτάνου. Τα φυτά
χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαία Αίγυπτο ως
θεραπεία για τα δαγκώματα φιδιών. Ήταν
ακόμα σε χρήση στο 20ό αιώνα από τους
γόητες φιδιών στην Αίγυπτο που το
χρησιμοποίησαν για να ναρκώσουν τα φίδια
πριν από το χειρισμό τους. Χρησιμοποιήθηκε
από τη Σχολή του Ιπποκράτη στους τοκετούς
• Μερικά πρώτα ιατρικά κείμενα το συστήνουν
για την προώθηση των συστολών κατά τη
διάρκεια του τοκετού, και ως εμμηναγωγό.
• Περιέχει μια αζωτούχο πτητική ουσία το
αριστολοχικό οξύ που προκαλεί υπεραιμία
της μικράς πυέλου, μητρορραγία δυνάμενο
να επιφέρει αποβολή του εμβρύου. Όταν
απορροφηθεί από τον οργανισμό δρα
διεγερτικά και έπειτα παραλυτικά χωρίς να
αποκλείονται και νεκρωτικές αλλοιώσεις
των νεφρών. .Δηλητηριάσεις συμβαίνουν
όταν το φυτό χρησιμοποιείται ως
εκτρωτικό.
• Τα σπέρματα από τα φυτά είναι Ρετσινολαδιά-Ricinus
δηλητηριώδη . Μια από τις κύριες
τοξικές πρωτεϊ'νες είναι "ρικίνη", communis
Mια άλλη τοξίνη που υπάρχει στα
σπέρματα είναι η αποκαλούμενη RCA
(Ricinus communis συγκολλητίνη).
• Aν η RCA εισαχθεί ενδοφλεβίως έχει
επιπτώσεις στα ερυθρά κύτταρα του
αίματος στα οποία προκαλεί
συγκόλληση και αιμόλυση. Τα
συμπτώματα της ανθρώπινης
δηλητηρίασης αρχίζουν μέσα σε
μερικές ώρες από την κατάποση των
σπερμάτων.
• Τα συμπτώματα είναι: κοιλιακός πόνος
εμετός διάρροια, Μέσα σε αρκετές
ημέρες υπάρχει:έντονη αφυδάτωση,
μείωση στα ούρα, και πτώση της
πίεσης του αίματος. Εάν ο θάνατος δεν
έχει εμφανιστεί σε 3-5 ημέρες, το θύμα
συνήθως αναρρώνει.
 Κυκλάμινα-Cyclamen hederifolium
• Οι κόνδυλοι περιέχουν
σαπωνίνη (κυκλαμίνη). Στα
άνθη περιέχεται ένα εύοσμο
αιθέριο έλαιο καθώς και
ανθοκυάνες.
• Η κυκλαμίνη απορροφάται
ταχέως από τα έντερα ώστε να
είναι αναπόφευκτες οι
δηλητηριάσεις .Ποσότητα 0,3
γραμμ. είναι τοξική για τον
άνθρωπο με τοπικά ερεθιστικά
φαινόμενα ενώ σε μεγαλύτερες
δόσεις μέχρι 8 γραμμ. επιφέρει
γαστρεντερικές διαταραχές,
ζάλη, σπασμούς παράλυση και
τελικά τον θάνατο εξ ασφυξίας.
• Οι χοίροι τρέφονται με
κυκλάμινα χωρίς να παθαίνουν
καμιά βλάβη.
 Ακόνιτο το γογγυλώδες-Aconitum napellus
• Όλα τα μέρη του φυτού είναι
δηλητηριώδη. Περιέχουν το αλκαλοειδές
ακονιτίνη και άλλα αλκαλοειδή με τη
μεγαλύτερη περιεκτικότητα πριν από την
άνθιση του φυτού
• Θανάσιμο δηλητήριο. Τα συμπτώματα
δηλητηρίασης είναι τάση προς εμετό,
κωλικός επιβράδυνση των καρδιακών
παλμών και αναπνοής και τέλος θάνατος
από ασφυξία.
• Το φαρμακευτικό μέρος είναι ο ξηρός
βολβός ρίζας και οι δευτεροβάθμιες ρίζες.
Λαμβάνοντας υπόψη τους κινδύνους δεν
πρέπεινα χρησιμοποιείται ως φάρμακο. Οι
λαϊκές χρήσεις ήταν/είναι ως αναλγητικό
στις νευραλγίες, τη μυαλγία, τους
ρευματισμούς , δερματικές παθήσεις,
ημικρανία και αρθρίτιδα
• Στη μυθολογία, η Εκάτη το πήρε από τα
αφρίζοντα σάλια του κέρβερου .
Χρησιμοποιηθηκε από τη Μήδεια σε ένα
φλυτζάνι για να δηλητηριάσει το Θησέα
Ο Gerard λέει ότι: "δεν υπάρχει
χειρότερο ή περισσότερο γρήγορο
δηλητήριο στον κόσμο ".
 Mentha pulegium
• Τα ιατρικά μέρη είναι το αιθέριο έλαιο
(πουλεγόνη, μινθόλη) που εξάγεται από
τα νωπά φυτά και ολόκληρα τα φυτά .
Το φυτό είναι τοξικό για τον άνθρωπο
λόγω της περιεχόμένης πουλεγόνης σε
μεγαλύτερη αναλογία από τη μινθόλη.
• Στην ομοιοπαθητική χρησιμοποιείται
αφέψημα του φυτού στη δε λαϊκή
θεραπευτική όπως τα άλλα είδη μέντας.
Λόγω της χρήσης του για εκτρωτικούς
σκοπούς οι δηλητηριάσεις δεν ήταν
σπάνιες
• Η μυρωδιά της θεωρήθηκε από τον
Πλίνιο και από άλλους βοτανικούς ότι
έχει θεραπευτικές δυνάμεις και βοηθά
στους πονοκέφαλους και τον ίλιγγο.
Taxus baccata - L.(Τάξος, ίταμος, ήμερο έλατο, δέντρο του θανάτου)
• Ιστορικά: Ό ίταμος ήταν αφιερωμένος
στις Ερινύες, τις χθόνιες θεότητες της
εκδίκησης, πού τιμωρούσαν τις
ανθρώπινες ασέβειες με το δηλητήριο
αυτού του δέντρου. Ή τοξικότητα αυτή
ήταν γνωστή από πολύ παλιά.
Πραγματικά, πεντακόσια γραμμάρια από
τα φύλλα του μπορούν να σκοτώσουν ένα
άλογο.
• Η Άρτεμις χρησιμοποιούσε βέλη
δηλητηριασμένα με ίταμο. Με εντολή της
μητέρας της και με τέτοια βέλη σκότωσε
τα παιδιά της Νιόβης, πού καυχιόταν για
την πολυτεκνία της σε σύγκριση με τη
Λητώ.
• Η Άρτεμις λατρευόταν, ανάμεσα σε
άλλους, και σ' ένα ναό πού βρισκόταν
μέσα σ' ένα μεγάλο δάσος από ίταμους στό
αρκαδικό Βουνό Αρτεμίσιο. Σήμερα το Η ομορφιά του ξύλου και ή βραδύτητα
βουνό είναι ξερό και δεν υπάρχουν παρά ανάπτυξης του δέντρου, πού μπορεί
ελάχιστα τέτοια δέντρα. Το σκληρό και να ζήσει 2000 χρόνια, ήταν ή αιτία της
ανθεκτικό ξύλο του ίταμου ήταν από την
αρχαιότητα πολυζήτητο για ξυλουργικές καταστροφής του. Σήμερα δεν υπάρχουν
εργασίες απ’ αυτό το περήφανο δέντρο παρά μόνο
λίγα φτωχά απομεινάρια.
Τάξος, ίταμος, ήμερο έλατο, δέντρο του θανάτου -
Taxus baccata - L.)
z Συστατικά:
z Αλκαλοειδή(ταξίνη, ταξόλη, μελωσίνη),γλυκοζίτες(ταξικατίνη).
z Ιδιότητες:
z Αντισπασμωδικό, Αντικαρκινικό, Καρδιοτονικό, εφιδρωτικό,
εμμηναγωγό αποχρεμπτικό, Ομοιοπαθητική, Ναρκωτικό,
καθαρτικό
z Χρήσεις:
z Το δέντρο ίταμος είναι ιδιαίτερα τοξικό φυτό που έχει
χρησιμοποιηθεί φαρμακευτικά μόνο περιστασιακά, κυρίως στην
θεραπεία των θωρακικών παθήσεων. Η σύγχρονη έρευνα έχει
δείξει ότι τα φυτά περιέχουν την ουσία "ταξόλη" στους βλαστούς
και τα φύλλα τους. Η ταξόλη έχει παρουσιάσει συναρπαστικές
δυνατότητες ως αντικαρκινικό φάρμακο, ιδιαίτερα στη θεραπεία
του καρκίνου των ωοθηκών. Δυστυχώς, οι συγκεντρώσεις της
ταξόλης σε αυτό το είδος είναι πάρα πολύ χαμηλές για να είναι
σημαντικές εμπορικά, αν και χρησιμοποιείται για ερευνητικούς
λόγους. Όλα τα μέρη του φυτού, εκτός από τη σαρκώδες μέρος
των καρπών , είναι ιδιαίτερα δηλητηριώδη, έχοντας μια
παραλυτική επίδραση στην καρδιά.
 Φυτοθεραπεία
„ Η θεραπευτική με τα φυτά επωφελήθηκε από τις τελευταίες
προόδους της βιολογίας, της γεωπονίας, της χημείας και της
φαρμακολογίας.
„ Οι βοτανικοί έχουν απαριθμήσει και ταξινομήσει τα φυτά και
χάρη στις προσπάθειες τους γνωρίζουμε πια είναι τα πιο
ενδιαφέροντα είδη, την κατάλληλη στιγμή συλλογής, ποιο
όργανο, φύλλα, άνθος, καρπός, ρίζα ή βλαστός είναι το πιο
δραστικό.
„ Γνωρίζουμε επίσης ποια είναι η πιο κατάλληλη στιγμή συλλογής
των φυτών.
„ Ακόμη χάρη στις σύγχρονες μεθόδους ανάλυσης γνωρίζουμε τις
συνθήκες διατήρησης που επιτρέπουν να διατηρήσουμε τις
αρχικές ιδιότητες του φυτού.
„ Η φυτοθεραπεία λοιπόν σήμερα στηρίζεται στις περισσότερες
περιπτώσεις σε σταθερές και επιστημονικά ελεγχόμενες βάσεις.
 Συμπερασματικά
„ Τα φυτά έχουν φαρμακευτικές αλλά και τοξικές ιδιότητες
Συνεπώς η συλλογή των φαρμακευτικών φυτών και η
χρήση τους δεν πρέπει να γίνεται αδιάκριτα και χωρίς
επιστημονικές γνώσεις, βοτανικής, χημείας και
φαρμακολογίας. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις και μόνο η
φυτοθεραπεία θα διατηρήσει μια προνομιούχα θέση στη
φαρμακευτική θεραπευτική.
„ Τα φαρμακευτικά φυτά, που είναι γενικά καλά ανεκτά και
ειδικευμένα σε ορισμένες ασθένειες καταλαμβάνουν ορθά
μια σημαντική θέση στη θεραπευτική και αποτελούν πηγή
πολλών φαρμακευτικών ουσιών. Οι πηγές του φυτικού
βασιλείου δεν έχουν ακόμη όλες εκμεταλλευτεί και η
φυτοθεραπεία έχει ακόμη ένα μεγάλο μέλλον, όπως έχουν
δείξει πρόσφατες ανακαλύψεις.
Σας Ευχαριστώ