Professional Documents
Culture Documents
Ανάμεσα στον άνθρωπο και στο φυτικό κόσμο αναπτύχθηκε στα χρόνια που πέρασαν
ένας βαθύς και ακατάληπτος δεσμός, τόσο παλιός όσο και η ιστορία του. Έτσι, η
φύση στάθηκε για τον άνθρωπο ένα ιερό σύμβολο, η δύναμη των φαρμακευτικών
φυτών ένα δώρο των θεών και η εκπληκτική ποικιλία των λουλουδιών και των
φυτικών μορφών μια διαρκής πηγή έμπνευσης για τις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις.
Παρ’ όλο που η βλάστηση της χώρας μας και της Ευρυτανίας ιδιαίτερα, υποβλήθηκε
για χιλιάδες χρόνια στην καταστρεπτική επίδραση της ανθρώπινης παρουσίας, εν
τούτοις τα είδη αυτά κατάφεραν να επιζήσουν μέχρι σήμερα και υπάρχουν ακόμα
περιοχές, όπως το Βελούχι, η Καλιακούδα, τα Κοκκάλια, ο Όλυμπος, ο Ταΰγετος , ο
Άθως και τα βουνά της Κρήτης κτλ πραγματικοί βοτανικοί παράδεισοι, με φυτά
μοναδικά σ’ όλο τον κόσμο.
Η ελληνική χλωρίδα είναι μια από τις πλουσιότερες χλωρίδες της ευρωπαϊκής
ηπείρου, αποτελούμενη από 5.855 φυτικά είδη, πολλά από τα οποία είναι ενδημικά,
δηλαδή μοναδικά για τη χώρα μας.
Η χρήση βοτάνων και γενικά αρωματικών φυτών για θεραπευτικούς σκοπούς χάνεται
στο λυκαυγές της ιστορίας και οι πρώτες σχετικές αναφορές είναι ντυμένες με το
υλικό του μύθου.
Ανάμεσα στον άνθρωπο και στο φυτικό κόσμο αναπτύχθηκε στα χρόνια που πέρασαν
ένας βαθύς και ακατάληπτος δεσμός, τόσο παλιός όσο και η ιστορία του. Έτσι, η
φύση στάθηκε για τον άνθρωπο ένα ιερό σύμβολο, η δύναμη των φαρμακευτικών
φυτών ένα δώρο των θεών και η εκπληκτική ποικιλία των λουλουδιών και των
φυτικών μορφών μια διαρκής πηγή έμπνευσης για τις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις.
Παρ’ όλο που η βλάστηση της χώρας μας και της Ευρυτανίας ιδιαίτερα, υποβλήθηκε
για χιλιάδες χρόνια στην καταστρεπτική επίδραση της ανθρώπινης παρουσίας, εν
τούτοις τα είδη αυτά κατάφεραν να επιζήσουν μέχρι σήμερα και υπάρχουν ακόμα
περιοχές, όπως το Βελούχι, η Καλιακούδα, τα Κοκκάλια, ο Όλυμπος, ο Ταΰγετος , ο
Άθως και τα βουνά της Κρήτης κτλ πραγματικοί βοτανικοί παράδεισοι, με φυτά
μοναδικά σ’ όλο τον κόσμο.
Η ελληνική χλωρίδα είναι μια από τις πλουσιότερες χλωρίδες της ευρωπαϊκής
ηπείρου, αποτελούμενη από 5.855 φυτικά είδη, πολλά από τα οποία είναι ενδημικά,
δηλαδή μοναδικά για τη χώρα μας.
Η χρήση βοτάνων και γενικά αρωματικών φυτών για θεραπευτικούς σκοπούς χάνεται
στο λυκαυγές της ιστορίας και οι πρώτες σχετικές αναφορές είναι ντυμένες με το
υλικό του μύθου.
Οι πρώτες βοτανικές αναφορές ανάγονται στα Ομηρικά έπη (9ος π.Χ. αιώνας).
Ανάλογες αναφορές γίνονται επίσης από τον Ησίοδο (8ος π.Χ. αιώνας), τον Ηρόδοτο
(5ος π.Χ. αιώνας), τον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.), τον Πλάτωνα (4ος π.Χ.).
Οι αναφορές που κάνει ο Όμηρος στα έπη του για τα διάφορα «βότανα»
χαρακτηρίζονται από μια μυθική αντίληψη γι’ αυτά (ιερά δέντρα θεών, θαυματουργά
βότανα κλπ), η οποία διατηρήθηκε μέχρι τα χρόνια του Αριστοτέλη. Ως τότε, η
θεραπεία των αρρώστων ήταν κυρίως έργο των θεών και των μάγων.
Πρώτος ο Ιπποκράτης, ο μεγάλος αυτός ιατρός της αρχαιότητας (460-370 π.Χ.),
απάλλαξε την ιατρική από την επιρροή των φιλοσοφικών θεωριών και τη μυθική
λατρεία των θεών, καταπολέμησε με πάθος την εδραιωμένη πίστη στην υπερφυσική
προέλευση κάθε αρρώστιας, και με διεισδυτικό πνεύμα, προσεχτική παρατήρηση και
ενδελεχή σπουδή κάθε νοσήματος, έθεσε τις πρώτες επιστημονικές βάσεις άσκηση
της ιατρικής και διέκρινε κατηγορίες φυτών (237 βότανα) ανάλογα με τις
θεραπευτικές τους ιδιότητες και τη χρησιμότητα τους στις διάφορες αρρώστιες που ο
ίδιος «διαγίγνωσκε».
Ακολουθεί ο Θεόφραστος ο Ερέσιος (327-287 π.Χ.), που θεωρείται ο πιο
ολοκληρωμένος γνώστης και θεμελιωτής της σύγχρονης Βοτανικής Επιστήμης. Στο
σωζόμενο σύγγραμμα του «Περί φυτών ιστορία» δίνει 450 περιγραφές φυτών.
Στους πρώτους μεταχριστιανικούς χρόνους αρχίζει μια νέα εποχή για τη χλωρίδα του
τόπου μας, χάρη κυρίως στον έλληνα ιατρό Διοσκουρίδη (40-90 μ.Χ.). Στο έργο του
«Περί ύλης Ιατρικής» περιγράφει 600 περίπου φυτικά είδη και τα ταξινομεί με βάση
το πρακτικό ενδιαφέρον τους (αρωματικά, εδώδιμα, φαρμακευτικά και οινοφόρα) και
θωρείται δίκαια ο θεμελιωτής της Φαρμακογνωσίας.
Ανάλογη γιορτή στην αρχαιότητα, που άρχισε από τη Σικελία και απλώθηκε με τον
καιρό σ’ όλες τις ελληνικές πόλεις, ήταν τα «ανθεσφόρια», αφιερωμένα αρχικά στην
Περσεφόνη και αργότερα και στη μητέρα της Δήμητρα.
Οι νεαρές παρθένες μάζευαν λουλούδια και έπλεκαν στεφάνια, τιμώντας μάνα και
κόρη μαζί. Τέτοιες γιορτές στην αρχαιότητα γίνονταν για να τιμήσουν και άλλες
θεότητες, όπως τα «Άνθεια» στο Άργος προς τιμήν της Ήρας, στην Κνωσό της
Κρήτης προς τιμήν της Αφροδίτης κλπ.
Γνωστός επίσης ήταν στην αρχαιότητα ο «υγείας ποιητικός οίνος» κατά τον
Διοσκουρίδη, αρωματισμένος με άνθη αψιθίας. Ακόμη, το μίγμα των αρχαίων
Αιγυπτίων, εκτός από καλλωπιστικό των οφθαλμών ήταν και οφθαλμολογικό
αντισηπτικό.
Κάτι ανάλογο μ’ αυτά που συμβαίνουν σήμερα, όπου ένα σαμπουάν, μια δερματική
κρέμα, μια λοσιόν, μια οδοντόκρεμα κλπ. Εξυπηρετούν διπλό σκοπό, φαρμακευτικό
και καλλωπιστικό.
Αναφορικά με την αρχαία Αίγυπτο, η οποία αποτελούσε σημαντικό κέντρο
αρωματικών φυτών την εποχή εκείνη, ήδη από την 18η δυναστεία, περί το 1700 μ.Χ.
είχε γενικευτεί η χρήση των αρωμάτων στις τελετές των ναών.
Οι ίδιοι ιερείς που χρησιμοποιούσαν τα αρώματα για λατρευτικούς σκοπούς, ήσαν
και ιατροί που χρησιμοποιούσαν παρόμοιες ουσίες για θεραπευτικούς σκοπούς.
Παράλληλα οι ταριχευτές κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες αρωματικών ρητινών και
άλλων βοτάνων για την ταρίχευση των νεκρών. Η Αίγυπτος θεωρούνταν την εποχή
εκείνη η χώρα των φαρμάκων.
Ο Όμηρος στην Οδύσσεια αναφέρει «ότι η εύφορη γη της Αιγύπτου είναι πάμπλουτη
σε φάρμακα, από αυτά άλλα είναι θεραπευτικά και άλλα δηλητηριώδη».
Στον περίφημο πάπυρο του (1600 π.Χ.) βρίσκονται πολλές φαρμακευτικές συνταγές,
ανάμεσα τους και μια Κρητική, για την αντιμετώπιση διάφορων νόσων, στηριζόμενες
κατά βάση σε διάφορα βότανα.
Ένα τεράστιο είδος μαρουλιού χρησιμοποιούνταν σαν αφροδισιακό. Διαδεδομένο
φυτό επίσης ήταν η ροδιά, ο ορός του ροδιού και το εκχύλισμα της ρίζας
χρησιμοποιούνταν σε δυσπεψίες, σε δηλητηριάσεις και σε εντερικές παρασιτώσεις
(ανθελμινθικό).
Στην αρχαία Ελλάδα, στους προϊστορικούς χρόνους, από διάφορες μαρτυρίες
φαίνεται ότι η Μινωική Κρήτη (2000-1550 π.Χ.) είχε αναπτύξει εκτεταμένο εμπόριο
αρωματικών, φαρμακευτικών φυτών.
Στα ανάκτορα της Κνωσού διασώθηκε το τμήμα μιας τοιχογραφίας, γνωστής ως
«κροκοσυλλέκτης».
Παριστάνει παιδί να συλλέγει από βράχους τα άνθη του φυτού κρόκου και να τα
τοποθετεί σε ειδικά μεγάλα δοχεία. Το φυτό χρησιμοποιούνταν σαν θεραπευτικό από
την πρώιμη εποχή του χαλκού (3000 π.Χ) στη Μεσοποταμία, αλλά και σαν
λατρευτικό φυτό στην Ελλάδα, σύμφωνα με τοιχογραφία στο Ακρωτήρι της Θήρας
που παριστάνει κροκοσυλλέκτριες.
Εξ άλλου τα διάφορα επαγγέλματα – λειτουργήματα στην αρχαιότητα, όπως του
ιατρού, του φαρμακοποιού, του βοτανικού, του μάγου ή του ιερέα δεν ήταν σαφώς
διαχωρισμένα και ο συνδετικός κρίκος μεταξύ τους ήταν χρήση τέτοιων αρωματικών
ουσιών που ήταν και θεραπευτικές.
Στους νεότερους χρόνους, το μύρο, συμβολικά στο Χριστιανισμό, αποτελεί μέσο
μεταφοράς της «θείας χάριτος», αλλά και ιαματικό μέσο. Η πολύπλοκη διαδικασία
καθαγιάσεως του, γίνεται τη Μεγάλη Εβδομάδα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, κάθε
10 περίπου χρόνια. Αυτό, συμβολικά αποτελεί μέσο μεταφοράς της θείας χάριτος,
αλλά και ιαματικό μέσο.
Χρήση αρωματικών φυτών σήμερα
Παρά τη θεαματική πρόοδο που σημειώνεται σήμερα, από τη σύγχρονη
φαρμακευτική χημεία και τις συγγενείς επιστήμες (φαρμακοτεχνία, φαρμακογνωσία
κλπ.) στην ανακάλυψη, σύνθεση και παρασκευή νέων φαρμάκων, η φυτική ουσία, η
«βοτάνη» θα παραμένει πάντοτε η μεγάλη πανάκεια στην προάσπιση της υγείας και
της ζωής του ανθρώπου.
Αρκεί να θυμηθούμε το μικκύλιο της μούχλα, της γνωστή πενικιλίνη του Φλέμινγκ,
ου άνοιξε νέους ορίζοντες στην ιστορία της ιατρικής και σηματοδότησε έκτοτε την
ανακάλυψη πλήθους αντιβιοτικών.
Σήμερα ένας υπερβολικά μεγάλος κατάλογος από αρωματικά φυτά εξακολουθούν να
χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαρμάκων και ενισχύουν το θεραπευτικό
οπλοστάσιο του ανθρώπου στην καταπολέμηση των διαφόρων ασθενειών.
Ακόμη, όλες οι σημαντικές στιγμές της ζωής μας, ακόμη και του θανάτου, αλλά και
οι διάφορες θρησκευτικές τελετές συνδέονται με διάφορα αρωματικά φυτά και άνθη.
Με κλώνους βάγιας γιορτάζουμε τη θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στα
Ιεροσόλυμα την Κυριακή των Βαΐων και με άνθη στολίζουμε τους επιτάφιους τη
Μεγάλη Παρασκευή.
Ακόμη, ίχνη από αρχέγονες λατρευτικές παραδόσεις διατηρούνται και σήμερα σε
μερικές απομονωμένες περιοχές της πατρίδας μας.
Γνωστή είναι η «γόησσα» στη Λυγερή του Καρκαβίτσα, η κυρά Παγώνα, για τους
εξορκισμούς και τα μάγια της. Είχε εκεί μέσα στο γαργαλιστικό φιδόχορτο, το
σερνικοβότανο, το αγαπόχορτο, το στερφοβότανο, τη γαλαχτόπετρα, το σιδερόχροτο
και άλλα χίλια μύρια βότανα της γης.
Α. Λ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Καθηγητής Α.Π.Θ.