NSZ

Trke retiminin temel amalarndan birisi de yeni nesillerin anadillerini doru ve etkili bir biimde kullanmalarn salamaktr. Anadilini gzel ve etkili bir biimde kullanabilen bireyler, dinleme, okuma, konuma ve yazma alanlarnda yetkinlie sahip olacaklardr.

lkretimde Trke dersleri bireylerin anadillerini doru ve etkili kullanmalarn salayacak bir ierie sahip olmaldr. Bu nedenle rencilerin Trk dili ile yazlm gzel ve yetkin eserlerle tantrlmalar esastr.

Gnmzde Trke dersinin amalarna ulamada pek ok farkl materyal gelitirilmi olsa da ders kitaplar hl en nemli ders arac konumundadr. Bu nedenle ders kitaplarna alnacak metinlerin ok dikkatli bir ekilde seilmesi gerekmektedir.

Bilindii zere Milli Eitim Bakanl 2004 ylndan itibaren eitim retim programlarnda nemli deiiklikler yapmtr. Bu erevede hazrlanan Yeni Trke Program 2006/2007 eitim retim ylndan itibaren tm Trkiye'de uygulamaya

konulmutur.

Yeni Trke Program'nn uygulamaya konulmasyla beraber ders kitaplarnda da nemli deiikliklere gidilmitir. Tematik bir erevede hazrlanan ders kitaplar, metinlerin yer ald "Trke Ders Kitab" ve etkinliklerin yer ald "Trke alma Kitab" olarak iki kitap halinde rencilere ulatrlmtr.

Biz almamzda 2007/2008 eitim retim ylnda okutulan ve Yeni Trke Program'na gre hazrlanan altnc ve yedinci snf Trke ders kitaplarnda yer alan dz yaz metinlerini inceledik. 2007/2008 Eitim retim ylnda sekizinci snflarda Yeni Trke Program uygulamaya konmamtr. Bu nedenle sekizinci snfta okutulan ders kitaplar da eski mfredat dorultusunda hazrlanan kitaplardr. Bu nedenle almamza sekizinci snf ders kitaplarn dhil etmedik.

alma, be blmden olumaktadr. Birinci blmde, aratrmann problem durumu, amac, nemi, problem cmlesi, alt problemleri, saytllar, snrllklar, tanmlar ve ksaltmalar verilmitir.

kinci blmde, Trk eitim tarihinde Trke ve okuma-yazma eitimi, ilkretim yllarndaki geliimsel dnemler ve kiilik geliimi, ocuk yaynlarnda bulunmas gereken zellikler ve MEB lkretim Trke Dersi (6, 7, 8. Snflar) retim Program'nn kuramsal erevesi hakknda kuramsal bilgilere yer verilmi, bu konularla ilgili yayn ve aratrmalar zerinde durulmutur.

nc blmde, aratrmann modelinden, evren ve rnekleminden, veri toplama aralarndan ve veri zmleme tekniklerinden sz edilmitir.

Drdnc blmde ders kitaplarndaki metinlerin incelenmesine geilmitir. Bu erevede, metinlerin biim ve ieriksel zmlemeleri yaplmtr.

Beinci blmde, bulgu ve yorumlara bal olarak ulalan sonular tartlm ve bunlara ilikin nerilerde bulunulmutur.

almada yararlanlan eserler kaynakada gsterilmitir. En sondaki ekler bal altnda incelenen ders kitaplarnda yer alan dz yaz metinleri verilmitir.

Youn bir alma sonucunda ortaya konan bu aratrmann hazrlanmasnda deerli bilgilerini esirgemeyen, ktphanesinden yararlanmam salayan ve ihtiya duyduum her anda yanmda olan danmanm Yrd. Do. Dr. Nevin Akkaya'ya, gerek ders aamasnda gerekse tez aamasnda yardmlarn esirgemeyen Yrd. Do. Dr. Mehmet Yardmc ve Yrd. Do. Dr. Mehmet Akkaya'ya ve uzun sren rencilik hayatm boyunca sevgi ve desteklerini esirgemeyen aileme en iten teekkrlerimi sunarm.

OnurULUDOGAN Mays 2008 ZMR

iii

NDEKLER

Sayfa

nsz indekiler Tablolar Listesi zet Abstrack

i iii vi viii ix

I. BLM GR 1.1. Problem Durumu 1.2. Ama ve nem 1.3. Problem Cmlesi 1.4. Alt Problemler 1.5. Sayltlar 1.6. Snrllklar 1.7. Tanmlar 1.8. Ksaltmalar 1 2 3 3 3 3 4 4

II. BLM LGL YAYIN VE ARATIRMALAR 2.1. Kuramsal ereve 2.1.1. Trk Eitim Tarihinde Trke ve Okuma-Yazma Eitimi 2.1.2. lkretim Yllarndaki Geliimsel Dnemler ve Kiilik Geliimi 2.1.3. ocuk Yaynlarnda Bulunmas Gereken zellikler 2.2. MEB lkretim Trke Dersi (6, 7, 8. Snflar) retim Programnn Kuramsal erevesi 2.2.1. Trk Mill Eitiminin Genel Amalar 2.2.2. Trke Dersinin Genel Amalar

5 5 5 5 7 11

19 19 20

iv

2.2.3. Yeni Trke Programnn Amalad Kazanmlar 2.2.4. Programdaki Temel Yaklam 2.2.5. Yeni Trke Program'nn Atatrklk Yaklam 2.2.6. Yeni Trke Program'nn Ders Kitaplaryla lgili Belirledii ltler

21 24 25 26

III. BLM YNTEM 3.1. Aratrma Modeli 3.2.Evren ve rneklem 3.3. Veri Toplama Aralar 3.4. Veri zmleme Teknikleri

33 33 33 33 36 36

IV. BOLUM BULGULAR ve YORUMLAR 4.1. Altnc Snf Ders Kitabna likin Bulgular ve Yorumlar 4.1.1. "Sevgi" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 4.1.2. "Atatrk" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 4.1.3. "Bilim ve Teknoloji" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 4.1.4. "Kiisel Geliim" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 4.1.5. "Doa ve Evren" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 4.1.6. "Okuma Kltr" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 4.2. Yedinci Snf Ders Kitabna likin Bulgular ve Yorumlar 4.2.1. "letiim" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 4.2.2. "Atatrklk" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

37 37 40 40 46 53 59 63 67 71 71 78

4.2.3. "Kavramlar ve armlar" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar. 84 4.2.4. "Milli Kltr" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 4.2.5. "Doa ve Evren" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 4.2.6. "Toplum Hayat" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar 90 96 100

V. BOLUM SONU, TARTIMA VE NERLER 5.1 Sonu ve Tartma 5.1.1. Trk Eitim Tarihinde Okuma-Yazma Eitimine likin Grlerle lgili Sonu veTartmalar 5.1.2. lkretim Yllarnda Geliimsel Dnemler ve Kiilik Geliimine ilikin Grlerle lgili Sonu veTartmalar 5.1.3. Ders Kitaplarndaki Metinlerde Bulunmas Gereken zelliklere likin Grlerle lgili Sonu ve Tartmalar 5.1.4. Altnc ve Yedinci Snf Ders Kitaplarnda Yer Alan Dz Yaz Metinlere likin Grlerle lgili Sonu ve Tartmalar 5.2. neriler KAYNAKA EKLER EK 1. Altnc Snf Trke Ders Kitabnda Yer Alan Dz Yaz Metinler Ek 2. Yedinci Snf Trke Ders Kitabnda Yer Alan Dz Yaz Metinler

104 104 104

104

105

106

107 115 118 120 120 155

vi

TABLOLAR LSTES

Tablo No

Sayfa

1. Tablo: Yeni Trke Programnda Yer Alan Kazanmlar 2. Tablo: Yeni Trke Program'nn Belirledii Temalar ve Alt Temalar 3. Tablo: lkretim Trke Dersi (6, 7, 8. Snflar) retim Programna Gre Hazrlanacak Kitaplarn Forma Saylar 4. Tablo: lkretim Trke Dersi (6, 7, 8. Snflar) retim Program Temel Dil Becerileri ve Dil Bilgisi Oranlar 5. Tablo: Eskici 6. Tablo: Sevgi Paylatka oalr 7. Tablo: Atatrk 8. Tablo: Atatrk'n Kiilii ve zellikleri 9. Tablo: Kadn Ulusun Temelidir 10. Tablo: Alo... Graham Bell 11. Tablo: Gelecein Dnyas 12. Tablo: Edison 13. Tablo: Pulsuz Dileke 14. Tablo: Ah u Genler 15. Tablo: Ormanda Sabah 16. Tablo: Spermen stanbul'a Dt 17. Tablo: Prensi Olmayan Masal Kitab 18. Tablo: zgn Bir Konu Aranyor 19. Tablo: Tatl Dil 20. Tablo: Yolcu Konmaz Oteli 21. Tablo: Bir letiim Biimi Olarak Karikatr

23 27

31

32 40 43 46 48 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 74 76

vii 22. Tablo: Atatrk ve Sanat 23. Tablo: Atatrk ve Trk Tiyatrosu 24. Tablo: Trk Dili 25. Tablo: Bilmece 26. Tablo: Hayata Alan Kaplar 27. Tablo: yimserlik Ktmserlik 28. Tablo: Anadolu'nun Cirit Oyunlar 29. Tablo: Karada Yzen Donanma 30. Tablo: Bozkrn Tezenesi 31. Tablo: Susayan Konya 32. Tablo: Son Kular 33. Tablo: Komusuzluk 34. Tablo: Anadolu'da Konukseverlik 78 80 81 84 86 88 89 92 94 96 98 100 102

I. BLM GR:
Bu blmde aratrmann problem durumu, amac, nemi, problem ve alt problemleri, saytllar, tanmlar ve ksaltmalar yer almaktadr.

1.1 Problem Durumu

Milli Eitim Bakanl'nn kabul ettii Yeni Trke Program'nn amalar blmnde rencilerin, "Okuduu, dinledii ve izlediinden hareketle, sz varln zenginletirerek dil zevki ve bilincine ulamalar; duygu, dnce ve hayal dnyalarn gelitirmeleri" (2005: 4) amacnn tand ifade edilmektedir. Bu ama dorultusunda rencilerin Trk ve Dnya edebiyatnn nitelikli rnekleriyle tantrlmas ise son derece nemlidir. Bu tanma srecinde masal, hikye ve roman trlerinden kitaplarn retmen rehberliinde rencilere okutulmas gerekebilir. lkretim Trke dersleri ise bu amaca ulalabilecek ierie sahiptir.

Bu ama dorultusunda kullanlabilecek bir dier nemli materyal de ders kitaplardr. Tm rencilerde bulunmas, nceden seilen metinleri bir arada bulundurmas, zaman ve paradan tasarruf salamas gibi nedenler ders kitaplarnn nemini gsterir niteliktedir. Bu nedenledir ki Yeni Trke Program ders kitaplarnda nemli deiiklikler yaplmasn ngrmtr. Bu amala, renci ders kitaplar iki paraya ayrlm, bunlardan birisi metinlerin yer alaca "ders kitab" olarak adlandrlm, dieri de etkinliklerin yer alaca "alma kitab" olarak adlandrlmtr. retmenlere ise, rencilerde bulunan iki kitab da barndran, yllk ve gnlk planlarn yer ald, rnek etkinliklerle desteklenmi "klavuz kitaplar" verilmitir.

Her ne kadar, retmenlere temalarla ilikili olmak kouluyla dier metinlerden yararlanabilme yolu ak tutulmusa da eitim retim srecinde arlkl yeri ders kitaplar tutmaktadr.

Eitim retim srecinde son derece nemli bir yer tutan ders kitaplarndaki metinlerin rencilerin bilisel ve zihinsel geliim dzeylerine uygun olanlardan seilmesi bir zorunluluktur. Ayrca bu metinlerle ilgili Yeni Trke Program'nda "Metinler, Trk Mill Eitiminin genel amalarna ve temel ilkelerine uygun olmaldr." (2005: 56) ifadesi yer almaktadr. 2007/2008 Eitim retim Yl'nda kullanlan Trke ders kitaplarnn bu ilkelere ne kadar uygun olarak hazrlandn inceleyen akademik bir alma yoktur. Kitaplarn yetkinliinin ortaya konmas ve daha somut nerilerde bulunulmas gerekmektedir. Bu nedenle aratrmada ncelikle altnc ve yedinci snf rencilerinin geliim zellikleri incelenmi, rencilere sunulacak metinlerde bulunmas gereken nitelikler tespit edilmi ve son olarak da ders kitaplarndaki dz yaz metinlerinin incelemesi yaplmtr.

1.2. Ama ve nem

almann amac, 2007/2008 Eitim retim Yl'nda kullanlan Trke ders kitaplarndaki dz yaz metinlerinin incelenmesidir. Bu inceleme sonucunda metinlerin biimsel ve ieriksel zellikleri itibaryla yeterli olup olmadklarnn tespitinin yaplmas amalanmaktadr. almann ayrntl amalan ise unlardr:

Altnc ve yedinci snf rencilerinin bilisel geliim dzeylerinin belirlenmesinin ardndan, altnc ve yedinci snf rencileri iin hazrlanan kitaplardaki metinlerin sahip olmas gereken niteliklerin belirlenmesi ve 2007/2008 Eitim retim Yl iin hazrlanan Trke ders kitaplarndaki dz yaz metinlerinin tespit edilen kstaslara uygunluunun tespit edilmesidir.

Aratrmann konusu gncellii ve yenilii bakmndan nemlidir. rencilere anadili bilinci ve sevgisi alamak ve anadillerini doru ve yeterli kullanmalarn salamak amacn tayan Trke derslerinde, bu amalara ulamann aralarndan birisi olan dz yaz metinlerinin incelenmesi nemlidir.

1.3 Problem Cmlesi

2008/2008 Eitim retim Yl'nda kullanlan Trke ders kitaplarnda yer alan dz yaz metinleri, Yeni Trke Program'na ve rencilerin bilisel geliim dzeylerine uygun olarak seilmi midir?

1.4. Alt Problemler

1.

Yeni Trke Program ders kitaplarnn hazrlanmasyla ilgili hangi ltlere sahiptir?

2. 3.

Alt ve yedinci snfa giden rencilerin bilisel geliim dzeyleri nelerdir? Altnc ve yedinci snfa giden renciler iin hazrlanan kitaplarda bulunmas gereken zellikler nelerdir?

1.5. Sayltlar 1. Ders kitaplarndaki dz yaz metinleri incelenirken, altnc ve yedinci snfa giden rencilerin fiziksel ve zihinsel olarak normal bir geliim dzeyine sahip olduklar varsaylmtr.

1.6 Snrllklar

1.

Aratrma, aada knyesi verilen ders kitaplarnda yer alan dz yaz metinleri ile snrldr.

"KAPULU, Ahmet; OKUYUCU, D., Sheyla; KAPLAN, kran; KARACA, Aliyar; (2007); lkretim Trke 6 Ders Kitab; Koza Yayn Datm; Ankara"

" ALTAN, Abdulkadir; ARHAN, Serhan; BAAR, Sema; ZAYKUT, Songl; ZTRKLER, Glderen; YILMAZ, Derya; YKSEL, Yavuz; (2007); lkretim Trke 7 Ders Kitab; MEB Devlet Kitaplar, 1. Bask, Ankara"

2.

Knyesi verilen ders kitaplarndaki dz yaz metinlerinin dnda kalan, iir ve fabl trndeki metinler aratrmaya dhil deildir.

1.7 Tanmlar:

Ders Kitab:

Eitim retim

srecinde kullanlmas iin ve belirli

ltler

dorultusunda hazrlanan kitap. Dz yaz: iir olmayan yaz, nesir, mensur. (TDK Szlk; 1998; 666) Materyal: Eitim ve retim etkinliklerinde kullanlacak yazl, grsel, iitsel vb. malzemeler. (MEB; 2005; 286) retmen: Meslei, bir bilim daln bir sanat veya teknik bilgileri retmek olan kimse. (TDK Szlk; 1998; 1720) renci: renim grmek amacyla herhangi bir retim kurumunda okuyan kimse. (TDK Szlk; 1998; 1719) Program: Belirli artlar ve dzene gre yaplmas n grlen ilemlerin btn. (TDK Szlk; 1998; 1826) Tema: Bir metindeki olaylardan, atmalardan veya konumadaki ifadelerden karlabilecek kavram, duygu. Bir metindeki sonucun en ksa ifadesi. (MEB; 2005; 287)

1.8 Ksaltmalar

ev.: eviren Der.: Derleyen Ed.: Editr

Haz.: Hazrlayan MEB: Milli Eitim Bakanl TDK: Trk Dil Kurumu s.: Sayfa vb.: Ve benzeri vd.: Ve dierleri ve dier.: Ve dier yazarlar

II. BLM

LGL YAYIN VE ARATIRMALAR

Kuramsal ereve

2.1.1. Trk Eitim Tarihinde Trke ve Okuma-Yazma Eitimi

Cumhuriyet ncesinde, okuma-yazma eitimiyle ilgili olarak bize k tutan Beir Gs, TDAY- Belleten (1970) 'de yer alan makalesinde zetle u bilgilere yer verir:

-slamiyet'ten nceki uygarlklarda, yaygn eitim yoktur. Yeni kuaklar bilgiyi, okulda deil de toplum iinde kazanrlar. -slamiyet'ten sonra, eitim sbyan okullarnda balar medreselerde devam ederdi. Bu okullarda hemen okumaya geilmez bykler iin dualar ve ilahiler retilirdi. Sonrasnda, harf retimine geilirdi. Harflerin retilmesinde, baz benzetmeler kullanlr ve bu benzetmeler tekerleme eklinde ezberletilirdi. -Harfler retilirken; sesleri deil de isimleri retilirdi. -Sbyan okullarnda kayt ve kabul zaman yoktu. Bu nedenle, hocalar her renci iin bireysel bir retim uygulard.

Beir Gs, yukardaki sistemin Tanzimat Dnemi'ne kadar devam ettiini belirtip Tanzimat a ve sonrasna ilikin u bilgileri verir:

-kinci Mahmut Dnemi'nden sonra Trke retimine daha fazla nem verilmeye balanmtr. -Sbyan mektebi ve medreselerin yannda rtiye denilen okullar da almtr. -Bu dnemde de eitim kurumlarnda belirli bir program yoktu. -1857'de ilk defa Trkeye uygun bir ilk okuma kitab yazlmtr. Doktor Rt tarafndan yazlan bu kitabn ad "Nuhbet'l-Eftal" adn tar. -Bu sistem, Cumhuriyet dnemine kadar baz ufak deiiklikler ile korunmutur.

alar Kl, 2005 ylnda yapm olduu "lkokuma Yazma retiminde Kullanlan Yntemler" balkl almasnda; cumhuriyet dneminden sonraki okuma-yazma eitimiyle ilgili olarak u bilgileri vermektedir:

" B- CUMHURYETN KURULU YILLARINDAK PROGRAM

lk mekteplerin Mfredat Program'nn lkokuma-yazma "Alfabe Muhtelif Usuller" bal altnda aadaki metotlara yer verilmektedir:

retiminde

1-Tesmiye Usul ( Adlandrma, simlendirme Metodu ) : Harfleri nce (a), be (b) , cim (c) , dal (d) , sin(s) gibi isimleriyle belirtip sonra heceler ve kelime oluturmaktan ibarettir. simden sese dnm g olduundan bu yntem heceleme ile sonulanmaktadr. Bu yntem ile alfabe okumak yasaktr. 2-Savti Usul (Ses Metodu) : Bu metotta nce kelimeler hecelere, heceler seslere zmlendikten sonra karlan sesin harfi yazdrlr. 3-Kelime Usul: Bu metotta harfler ve heceler retilmeden dorudan dorudan ksa cmleler iindeki kelimeler retilir. 4-Muhtalit ( Kark) Usul: Ses metodu ile kelime metodunun karmndan meydana

gelmitir. Bu metot ile retim yaplrken sesler somut olarak mesela be (b), cim (c), kaf (k) eklinde telaffuz ettirilmeyerek kendilerinden sonra gelen ses ile birlikte ( rnein; baba, baca, ada, kaba gibi) anlaml kelime ve heceler iinde retilecektir.( Dikmen, S: 18 Kl: 3)

C-1936 LKOKUL PROGRAMI

"lkokuma yazmada basit cmle ve kelimelerden harekete geilmek suretiyle terkibi-tahlili (birleim-zmleme) bir yoldan yrnerek okuma yazma mekanizmas kazandrlacaktr" eklinde ifade edilmektedir. Yani 1936 programnda ksa, basit cmle ve kelimeleri balang kabul edip sentez ve zmleme ile retilmesi ngrlmtr. Cmle yntemi esas olmak zere harf metodunun da uygulanabilecei ifade edilmitir.( Gleryz, 2000 S: 88 Kl: 3)

D- 1948 LKOKUL PROGRAMI

"lkokuma ve yazmaya, basit cmlelerle balanacaktr. Zamanla bu cmleler kelimelere, kelimeler hecelere, heceler ise harflere blnecektir. Bu zmlemeler sonunda elde edilen kelime, hece ve harfle yeni cmleler ve kelimeler tekil edilecektir" eklinde ifade edilmitir. Ancak zmleme metodu Cumhuriyetin kurulu yllarnda ngrlmekle birlikte buna uygun bir kitabn olmamas sebebiyle 1948'e kadar kullanlmamtr. 1948 de uygulanmaya

balanmasyla birlikte olumlu sonular alnmtr. .( Gleryz, 2000 S: 89 Kl: 3)

E-1968 VE 1982 LKOKUL PROGRAMI :

"lkokuma ve yazmaya, rencilerin anlayabilecei ksa cmlelerle balanmaldr. Zamanla bu cmleler kelimelere, kelimeler hecelere blnmelidir. Daha sonra heceler iindeki harflerin sesleri sezdirilmeye allmaldr. Bu zmlemeler sonunda elde edilen kelime, hece ve verilen harflerle yeni cmle ve kelimeler kurulmaldr" eklinde ifade edilmitir. 1948 ilkokul programndan fark ise; byk ve temel harflerin birlikte retilmesidir. ( Gleryz, 2000 S: 89 Kh:4)"

2.1.2. lkretim Yllarndaki Geliimsel Dnemler ve Kiilik Geliimi

almamzn bu blmnde, ders kitaplarndaki metinler araclyla Trke eitimi alan rencilerin bilisel geliim zellikleriyle ilgili bilgi vermeyi yararl bulmaktayz:

Yadigar Kl, 6-15 ya rencilerinin bilisel geliim zelliklerini zetledii almasnda (2004: 17-41) sekiz yllk kesintisiz zorunlu eitimin iine giren sekiz yln, geliimsel benzerlikler esas alnarak ayr snf blou iinde ele alndn; ilkokulun ilk

ylnn, ocukluk, sonraki iki ylnn (drt ve beinci snflar) ergenlik ncesi, geriye kalan son ylnn da ergenliin ilk yllar olarak gruplandrldn belirtir. Ardndan, ergenlik ann pek ok psikolog tarafndan sosyal ynden yeniden dou a, yetikinlie geii salayc bir seri nemli geliim grevlerini baarma a, bireyin bamszlk sava verdii a, zorlamal yaam dnemlerinin ilki olarak nitelendirildiini syler. Bu bilgilerin ardndan, alt, yedi ve sekizinci snflarda ayn yalarda bulunan kz ve erkek ocuklarn, bedensel, duygusal ve sosyal ynden farkl geliim zellikleri gsterdiini fakat buna ramen kzlarn baz ynlerde ortalama iki ya daha olgun olduunu fakat zihinsel ynden her iki cinsin birbirinden farkl olmadn aklar.

Nuray Senemolu ise almasnda (1997: 39-66) bilisel geliim kuramlarnn geni bir zetini verir. Senemolu, "bilisel geliim" kavramn akladktan sonra, Piaget'nin bilisel geliim dnemlerini aklar. Duyusal motor (0-2 ya); ilem ncesi dnem (2-7 ya); somut ilemler dnemi (7-11 ya) ve soyut ilemler dnemi (11 ya +) bu blmde aklanr. 6 ve 7. snf rencileri Piaget'ye gre "soyut ilemler dnemi" iindedirler. Senemolu, soyut ilemler dnemine giren bir insann artk soyut dnme yeteneini kazanmaya baladn, zme ulamak iin tme varm ve tmden gelim yollarn kullanabildiine dikkat eker. Bu dnemdeki ocuklar, soyut kavramlar anlayarak etkili bir ekilde kullanabilirler, ideal fikirleri, deerleri ve inanlar gelitirebilirler ve deerler sistemlerini rgtleyebilirler. Senemolu, somut ilemler dnemindeki bir ocukla, soyut ilemler dnemindeki bir ocuun arasndaki temel farkn, ergenlerin bir olayn ok deiik ynlerini grebilmeleri olduunu belirtir. Ayrca, dil geliimi bakmndan kavramlarn, ataszlerinin, deyimlerin anlalmasndaki sorunlarnda azaldn vurgular.

Nuray Senemolu, Piaget'nin bilisel geliim kuramn akladktan sonra, almasn Bruner'in geliim dnemlerini zetleyerek srdrr:

Bruner'e gre insan, "eylemsel, imgesel ve sembolik" olmak zere dnem geirir. Bruner'in snflandrmasna baktmzda, ilkretim 6 ve 7. snfa giden rencilerin "sembolik dnem" iinde incelendiini grrz. Senemolu'nun aktard bilgilere gre, sembolik dnemde ocuk, dil, mantk, matematik, mzik vb. alanlarn sembollerini kullanabilir. Sembolik dnem yaantlarn formle edilmesine olanak salar. Ayrca bu dnemde ksa cmlelerle, anlamsal olarak zengin ifadeler oluturulabilir.

Senemolu, almasn Vygotsky'nin bilisel geliim kuramn aktararak srdrr. Vygotsky'ye gre yetikinin, ocuun bilgiyi iselletirmesine bilgiyi kazanmasna yardm edebilmesi iin iki noktay belirlemesi gerekir. Bunlardan birisi, ocuun harhangi bir yetikinin yardm olmakszn, bamsz olarak kendi kendine salayabilecei geliim dzeyini belirlemektir. kincisi ise, bir yetikinin rehberliinde altnda gsterebilecei potansiyel geliim dzeyini belirlemektir.

Enver Naci Gken, okul an " 1 . Masal a; 2. Serven ya da Robenson a; 3. Soyut konulara eilim a." (1980: 20) olarak snflandrr. almasnn devamnda:

"2- Serven - Robenson a: Bu devre, ocuun artk hayalden geree yneldii bir dnm noktasdr. 9-10 yalarndan 12-13 yalarna kadar srer. Kz ve erkek ocuklarnn okuma konularnda ak bir ayrlk grlr. 9-10 yandan sonra, erkek ocuklar serven, gezi, tarih, kahramanlk konulu hikayelerden ve bilgi veren kitaplardan zevk almaya balarlar. Kzlar ise ev ve okul hayatyla ilgili konulara, yararl bilgilere kar daha ok ilgi duyarlar.

Gereki hikayeler, tabiat konulan, biyografiler, baka lkeleri tantan yazlar da bu adaki kz ve erkek ocuklarnn severek okuduklar eylerdir. Mizahtan holanma da bu ada belirli bir durum alr." (1980: 20)

Gken, soyut konulara eilim ai ile ilgili olarak, "Bu a milli eitimin ve okulun zerinde titizlikle durmas gereken bir adr." (1980: 21) aklamasn yaptktan sonra Rait ymen'den (lk Dergisi, 1942 ) u cmleleri aktarr: "Bu ada ocuk artk bir gen adaydr. Her toplum inandn ve zendiini ona btn heyecanyla verecektir. Bu, gencin olduu kadar toplumun da ihtiyacdr. Burada geni anlamda bir eitim sz konusudur ve kitaplarn gencin ruhunda yapaca etkilerin rol byk olacaktr."

Gken yukardaki aktarmn ardndan Atalay Yrkolu'ndan da (Trk Dili, 1977) u cmleleri verir: "On iki yandan sonra, ocuklarda soyut kavramlar hzla gelime gsterir... Bu adaki ocuklarn somut dnme yeteneklerine, sz daarcklarnn yetersiz oluuna ve deneylerinin azlna bakarak, bunlar gz nnde tutarak, onlara gre yaptlar sunmakta yarar var."

10 Alt ve yedinci snfa giden rencilerin bilisel geliim dzeylerini anlatan bir dier alma da Rengin Akboy'un (2000: 68-73) almasdr. Rengin Akboy, almasnda Erikson'un bilisel geliim dnemlerini anlatr.

Erikson insann geliimini sekiz dneme ayrr. Bunlar: 1. Oral-duyusal dnem; 2. Kassal-anal dnem; 3. Locomotor-genital dnem; 4. Latans-durgunluk dnem; 5. Erinlik ve ergenlik dnemi; 6.Gen yetikinlik dnemi; 7. Yetikinlik dnemi; 8. Olgunluk dnemi.

Alt ve yedinci snf rencileri Erikson'un snflandrmasna gre 5. Erinlik ve ergenlik dnemindedirler. Akboy, Erikson'un bu dnemdeki bireylerin zelliklerine ilikin u aktarmalar yapar: Bu dnemde ya ego kimlii edinir ya da rol karmaasna dlr. Ergenlik yllarnda kendine zg bir kimlik gelitirebilmek iin youn aba harcanr. Erikson'a gre bu dnemin sorusu "Ben kim olmalym?"dr.

brahim Ethem Baaran ise almasnda (1988: 39-41) "geliim alan ve grevleri" altbaln kullanr ve insann yirmi bir yana kadarki geliiminde 1. Doum ncesi a; 2. Okulncesi a; 3. Temel eitim a; 4. Ortaretim a olarak drt dnemden getiine iaret eder.

Temel eitim an ise kendi iinde ikiye ayrr, 6-10, 12 yalar arasn "ikinci ocukluk a", 10, 12-13, 14 yalar arasn ise "erinlik a" olarak adlandnr. Erinlik ann ilkretimin ikinci kademesini kapsadn belirttikten sonra, bu dnemdeki ocuun bedeninde oluan deimelere ve hzl bymesine kar olumlu bir tutum gelitirmesi gerektiini vurgular.

Mehmet Yardmc ve Hseyin Tuncer ise "ocuk Edebiyat" isimli almalannda alt ve yedinci snf rencilerinin geliim dzeyleri ile ilgili u bilgileri verirler:

"8-13 yalanndaki ocuklarn ilgisi konuya, konuda da maceraya dnr. Masal eski ilginliini kaybeder. Gerek zaman ve meknda geen ya da gerekleebilecek olan maceralar masallann yerine geer. Bu dnemde zellikle 12-13 yalarndaki ocuklarda ise, yetikinler iin yazlm yaynlara merak balar." (2000: 9)

11 "11-12 yandan sonra kz ve erkek ocuklarn ilgi alanlar iyice farkllar. Kz ocuklar prensli, akl, aile konulu ya da kahramanlar kz olan hikye, masal ve romanlardan ok holanrlar." (2000: 9)

Yardmc ve Tuncer yukardaki bilgileri verdikten sonra "ocukta Dil Geliimi" bal altnda A. Okul ncesi dnemde dil geliimi B. Okul dneminde dil geliimini anlatrlar. almalarnda ilkretim andaki ocuklarn kelime daarcklarnn

gelitirilmesini vurgularlar ve "ocuklar ilk nceleri evlerinde arkada ortamlarnda, evrelerinde duyduklar szckleri renir ve bu szcklerin syleyi ve anlamlarn kavramaya alrlar. Bu tr szckler genellikle ocuun gnlk ihtiyalarna cevap veren kelimeler olup sayca snrldrlar. ocuklarda kelime daarc, hzl ve nemli bir biimde ilkokul dneminde zenginleir." (2000: 14)

2.1.3. ocuk Yaynlarnda Bulunmas Gereken zellikler

Trke Program'nda

ders

kitaplarnn biimsel

zellikleri

tm

detaylaryla

aklanmtr. Programda yer alan bilgilerin salamasnn yaplabilmesi iin almamzn bu blmnde eitli kaynaklardaki ocuk yaynlarnn biim ve ierik zelliklerine deinmeyi yararl buluyoruz.

Dil Derneinin hazrlad Yazn Terimleri Szl'nde (1998: 31) "ocuk yazn" bal altnda u tanm yaplr: "Konularnn seiminde ve anlatmnda ocuklarn geliim dzeyi gz nnde tutularak dzenlenmi retici, elendirici yazn yaptlar."

Ferhan Ouzkan almasnda (1977: 12) ocuk edebiyatnn tanmn yapar: "Usta yazarlar tarafndan zellikle ocuklar iin yazlm olan ve stn sanat nitelikleri tayan eserlere verilen genel ad."

Yardmc ve Tuncer ise almalarnda (2000: 7) ocuk edebiyatnn tanmn yle yaparlar: "Okul ncesi ve okul andaki ocuun ihtiyalarn karlamak iin oluturulan edebiyata ocuk edebiyat denir.

ocuk edebiyat, ocukluk anda bulunan insan yavrusunun dnce duygu ve hayallerini sz ya da yaz ile gzel ve etkili biimde ileme sanatdr."

12 Ders kitaplarndaki metinlerin seiminde ve biimsel zelliklerinde ocuk edebiyat rnlerinde bulunmas gereken zelliklerin de gz nnde bulundurulmasnn gereklidir. Bu nedenle eitli kaynaklarda aklanan ve ocuk yaynlarnda bulunmas gereken zelliklerin belirtildii blmleri aktarmay yararl buluyoruz.

Ouzkan almasnda (1977: 304-316) ocuklar iin hazrlanan bir yaynn biim ve ierik zellikleri hakknda aklamalar yapar. Ouzkan'a gre, ocuk yaynlarnda kullanlan kadn mat olmas gerekir, dayankl bir kat seilmelidir; kitaplarn normal aralkl veya normalden ok aralkl dizilmesi tercih edilmelidir; metinlerde 10-12 puntoluk harfler tercih edilmelidir; yazlarda dilbilgisi bakmndan aksak ve yanl ynler bulunmamaldr; resimler, sade, ak ve konuya uygun olmaldr; salam ve ocuun houna gidecek bir kapak tercih edilmelidir. Ouzkan biim asndan bu tespitleri yaptktan sonra, ierie ilikin olarak: "gerek veya gerek d birok olaylar, yaanm veya yaanmas mmkn birtakm hayat durumlarn kapsayan konunun, tema ile balantsn koruyarak gelitirmesi arttr. Tema ve konu ilikisi zayf veya belirsiz eserlerden ocuklarn ne sanat ynnden ne de eitsel ynden kolayca yararlanmalar mmkn deildir." (1977: 307)

"Masal veya masalms eserlerin dndaki eserlerin nde gelen kiileri, zellikle ocuk okurlar sz konusu olduu durumlarda, gerek veya hi olmazsa geree yakn olmaldr. Aksi halde ocuklar okuduklan eserlerde balarndan trl olaylar geen kiilere inanmakta glk ekerler." (Ouzkan, 1977: 308)

"Dikkatle hazrlanm bir plan araclyla eserin ana fikri kolayca anlalabilecei gibi balca olaylar ve kahramanlar da ayrntlar iinde kaybolmaz; gereksiz tasvir, zmleme ve konumalara yer verilmez; balang, dm ve sonu gibi evreler birbirini tabii ekilde izler." (Ouzkan, 1977: 309)

"ocuk yaynlarnda yazarlar cmle ve paragraflarn kurarlarken, szcklerini ve deyimlerini seerlerken hitap ettikleri kk okurlarn okuma yeteneklerini, kavray glerini ve szck haznelerini de daime gz nnde tutmaldrlar. Ortalama be veya alt szckten oluan ve iinde tek zne ve tek yklem bulunan cmlelere ncelik vermelidir. Yerli yersiz sfat kullanlmasndan da kanmaldr. Edilgen atl fiiller yerine etken atl fiiller kullanlmas anlatma sadelik ve canllk kazandrr. Kk ocuklar iin yazlan eserlerde az kullanlan veya evresel deyimler de kimi okurlar iin bir anlama gl dourabilir.

13 retici yaz ve kitaplann dnda sk sk terim kullanlmak yerine kavramlar kolay anlalr biimde aklamak yolu seilmelidir." (Ouzkan, 1977: 310)

Enver Naci Gken ise almasnda (1980: 29-31) ocuk yaynlarnda bulunmas gereken zelliklerle ilgili bilgiler verir. Gken'e gre ocuk yaynlarnda harfler, gz yormayacak karakterde ve basks temiz olmaldr; kitap ve dergideki resimler bir sanat deeri tamal ve ocuk psikolojisine uygun bulunmaldr; kitaplar i ac renkte ve ciltli olmaldr; sayfa dzeni kark olmamal; resimler ayn sayfada geen olaylar aklayc durumda olmaldr; satr aralar ne sk ne de seyrek olmal. erik bakmndan da, aile, millet, insanlk, tabiat ve hayat sevgisi telkin etmeli; gzellie kar hayranlk ve koruyuculuk alamal; devrimlerimizi ve sosyal hayatmz kkletirmeye ve gelitirmeye hizmet etmelidir; ocuk dnyas ve psikolojisine uygun olmaldr; ya ve seviyeye gre deerlendirilmelidir; eitli bilgileri, rencilerin ihtiyalarna cevap verecek ekilde, onlara hissettirmeden

benimsetmelidir; masal ve iir trlerinin dndakiler geree uygun olmaldr; mmkn olduu kadar nee verici olmal, mizah duygusunu gelitirmelidir; ierii, plan ve bitii bakmlarndan ocukta baka kitap okuma istei uyandrmaldr. Anlatm zellikleri bakmndan ise, ksa cmleler kullanlmal, cmlelerin uzunluu ortalama 5-6 szc gememelidir; cmleler zellikle tek zneli, tek yklemli olmal, bir cmle ile yalnz bir fikir verilmelidir; atafatl kelimelerden yapma, gsterili ve bol sfatl anlatmdan kanlmaldr; ilenecek konular, kklerin bildikleri, denedikleri varlklara ve olaylara bal olmaldr; ocuklarn kafasnda kavramlar bulunan kelimeler seilmelidir; masal, hikye vb.nin konularn seerken ocuklarn psikolojik yaplar ve psikolojileri gz nnde

bulundurulmaldr; fiillerin canl olmasna dikkat edilmelidir.

Yardmc ve Tuncer ise almalarnda (2000: 32-36) kitaplann hacim ve arlk bakmndan kolayca tamaya ve kullanmaya elverili olmaldr; kat birinci hamur fakat fazla parlak ve mat olmayan cinsten olmas gerekir; kitabn sayfa dzeni iindeki metni en iyi okutabilecek biimde olmaldr; yaz ve resim yerletirme dengesinin iyi dzenlenmesi ok nemlidir; harf bykl seviyeye gre seilmelidir; yazlann dilbilgisi bakmndan yanl ynleri bulunmamaldr; resimler sade, ak ve konuya uygun olmaldr; temas belirsiz ya da deiik yorumlara elverili bir eser, ocuklar kararszlk ya da yanl anlamalar srkler; konular ocuk dnyasnn yabanc olmad olaylardan seilmelidir; kahramanlarn iyi zelliklere sahip bir model olmas gerekir; masallarda korku unsuru tayan kahramanlar

14 bulunmamaldr; canl ve hareketli bir anlatm biimi kullanlmaldr; olaylar basit bir biimde giri, gelime ve sonu blmleri olarak planlanmaldr, bilgilerini verirler. Ylmaz Yeilda, "Trkiye'de ocuk Edebiyat" isimli makalesinde ocuk

edebiyatn, " 1 . ocuklar iin yaratlm edebiyat. 2- ocuklar ba kii alnarak yaratlm edebiyat" (2000: 103) olarak snflandrr.

Yeilda, yukardaki tanmn ardndan ocuklar iin hazrlanan metinlerde bulunmas gereken nitelikleri aktarr (2000: 114-119): Yeilda'a gre, "ocuk edebiyat rnlerinde konular, bilimsel ideolojiler dorultusunda ilenilmemeli, bunun yerine ocuun ulamas istenen an zelliklerine uygun olarak seilmelidir; duygu, karakter, olay ya da herhangi bir durum benzerlerinden ayrldklar her yan ile deil,en kaba, en kaln, en ak yan ile ortaya konmaldr; ileri yalardaki ocuklar, dolaysz olarak neden, niin sorularna ekilmeli nedensonu ilgisi kurdurulmaldr; metinlerde hisse katiyen ak ak yer verilmemeli, ders olay iinde eritilmelidir; ileri ocuklukta olaanst alan hayal gc tevik edilmeli, ocuun bu gcnden yararlanarak doru, zl vakalar dzenlenmelidir; ilk ocukluk dneminden ileri yalara doru yazlan metinlerdeki karakter yaratmnda basitlikten younlua doru gidilmelidir; ocua aktan aa ders verircesine olmamak kouluyla metinlerde olumlu tiplere mutlaka yer verilmelidir; rnlerde, dilin de anlalr ve ocuk dnyasna uygun olmas gereklidir." Yeilda, burada zetlediimiz aklamalarnn ardndan yazsn u cmlelerle bitirir: "ocuk edebiyatmzn zellikleri ne bu kadar olacaktr, ne de bu kadar olmaldr. ocuk edebiyat, deien koullara ve gelien topluma paralel olarak geliecek, yeni zellikler kazanacak, eskiyenleri tasfiye edecektir." (2000: 118)

Nursen Karas, "Nasl Bir ocuk Yazn?" makalesinde ocuk edebiyat dhilindeki metinlerde bulunmas gereken zellikleri yle sralar (2000: 120-125): ocua seslenecek yazar snrlamas gereken en nemli nokta, okurunun bilincinin henz ekilmemi bir tarla gibi olduu, o tarlaya decek her tohumun derinlere inip byk olaslkla ileride boy verecei gereidir; yazarlar ocuklara baka trl seslenmeye almak yerine, onlara en doal haliyle seslenmelidir; ocukla byn buluabilecei ortak izgi, byn kendi zne inmesi sayesinde ortaya kabilir; ocuk yaznnda insanln iinden kamad ksr dngnn, iyi duygular, dnceler temelinde eitlik, zgrlk ve barn salanmasyla krtabilecei unutulmamaldr; ocuk yaznnda dile gsterilen zen en az ierik kadar nemlidir.

15

Fsun Ataseven ve Yusuf nand, "ocuk Kitaplarnn eitli Ynleriyle ncelenmesi" isimli almalarnda ocuk kitaplarnda bulunmas gereken zellikleri sralarlar. (2000: 197205) Ataseven ve nand'ya gre bir ocuk edebiyat metninde yer alan metinler ortalama be veya alt szckten olumaldr; gerekli gereksiz sfat kullanmndan kanlmaldr;

anlatlanlar, sade, basit ve iten bir dille yazlmaldr; cmle yapsnn ve szckler arasndaki anlam btnlnn korunmasna dikkat edilmelidir; zaman zaman soru cmlelerine yer verilmelidir; cmleler ocuklara bilgi, beceri, tutum, tavr, davran ve i alkanlklar kazandracak ekilde kurulmaldr. Ataseven ve nand daha sonra ocuk kitaplarnda

verilecek konularn aklamasna giriirler: Konular ocuklarn tecrbelerine ve ilgilerine hitap etmek zorundadr; konular ocuklarn kavray yeteneklerine uygun olarak

belirlenmelidir; planlar, ocuk dncesine aykr olmamal, sade ve gereki olmaldr; mantkl sonularla biten hareketler, olaylara mutlaka dayandrlmaldr; karakterl eriyle birlikte btn zellikleri aklanan, gereklie uygunluu bakmndan kukuya hi yer vermeyen kiilere ve kahramanlara yer verilmelidir.

Ataseven ve nand almalarnda "ocua grelik" kavram ile "ocuksuluk" kavramlarnn farkn belirtirler: "ocua grelik onun ilgisini, gereksinimlerini, dil evrenini gz nnde tutmay, ocuksuluk ise tam tersine dilin acemice kullanmn daha dorusu anlatmda ilkellii getirir." (2000: 201)

Ataseven ve nand, ders kitaplar iin seilen metinlere ilikin de u tespitleri yaparlar: "Okullarda seilen metinlerin ieriksel rntsnn mutlaka bir ders verecek zellikte olmasna dikkat edilir, bu kemiklemi anlay yznden, rencilerin d ve duygu evreniyle kitaplarn evreni arasnda bir etkileim kurulmaz, sonu olarak da okuma alkanl domaz." (2000: 202)

Selahattin Dilidzgn "ocuk Kitaplarnda Yaznsal Nitelik" isimli almasnda ocuk yazn tanm yapar: "ocuk yazn ncelikle, evrensel yazn btnnn farkl ve zel bir alandr. Yani ocuun zel koullar dikkate alnarak hazrlanm bir rndr." (2000: 253)

16 Firdevs Gne almasnda ocuk kitaplarndaki okunabilirlik ilkelerini drt grupta inceler: "1.) Dilbilgisi ynnden ilkeler; 2.) Eitim ynnden ilkeler 3.) Sosyolojik ynden ilkeler 4.) Basm Ynnden ilkeler" (2000: 335)

Gne'e gre bu drt ilke erevesinde metinlerde u zellikler bulunmaldr (2000: 337-349): ocuk kitaplarnda kullanlacak kelimeler ksa, basit, canl, somut olmas ve ya dzeyine uygun olarak seilmesi gereklidir; cmlelerin de basit ve ksa olmas okunabilirlii artrr; ierik rencinin eitim dzeyine uygun olmal ve basitten karmaa doru gitmelidir; dil ak ve anlalr olmaldr, her bir cmlenin eitsel bir mesaj olmaldr ve ocuklarn ilgilerine ynelmelidir; ocuk, okurken okuduklar ile yaam arasnda ba kurabilmelidir, rendii bilgileri uygulayabilmelidir; Gne son olarak da ekici olarak hazrlanan bir kitabn renmeyi kolaylatrdn belirtir.

Mehmet nal'a gre, "bir kitapta bulunmas gereken zellikleri belirleyen iki ana faktr vardr: Bunlardan birincisi, bir lkenin eitim ve kltr felsefesi anlay, dieri ise bu politikann zerine oturaca Geliim Psikolojisi formasyonudur." (2000: 351)

nal daha sonra ocuk kitaplarnda dikkat edilmesi gereken temel zellikleri maddeler: " 1 . slam ve bat dncesinde eitim ve geliim psikolojisi sahasnda yaplan almalar iyi bilinmelidir. 2. Son ocukluk ann temel zellikleri iyi bilinmelidir. 3. ocuk kitaplarnda sevgi merkeze alnmaldr. 4. Kitaplar hem estetik hem de ierik bakmndan okumay zendirici olmaldr. 5. Yetenek ve ilgiyi birletirmeye almal ve bu yolla ona modeller sunulmaldr. 6. Hayatta karlalmas muhtemel olaylar gizlenmemelidir. 7. Evrensellik gzden uzak tutulmamaldr. 8. Gelecekte ulalmak istenen toplumsal bar ve konsensus iin ocuk kitaplar bir zemin hazrlamaldr. 9. Masaldaki felsefe ve sanata alan kap ak tutulmaldr." (2000: 352-362)

Fahrettin Bozda ise ocuk edebiyat rnleri iin birtakm genel nitelikleri sralar: " 1 . Bu rnler ocuklara gre olmaldr.

17 2. Nitelik asndan, ocuun bedensel ve zihinsel geliimine olumlu katklar salamaldr. 3. Gerek okulncesi eitim anda, gerekse temel eitim andaki ocuklara, 'elenerek renme' temel ilkesi ile yaklalmaldr. 4. ocuun kendi kiiliini tanmasna katk salamal, kendi deer ve yeteneklerini ona hissettirmelidir. 5.Metinl er, dil ve anlatm ile resimleme bir btnlk arz etmeli; birbirlerini tamamlamaldr. ocuklarn i dnyalarna canllk kazandrmaldr. 6. evreyi tanmada ve evresi ile olan ilikilerini dzenlemesinde destek olmaldr. 7. ocuklara kendi haklarn retmeli, bakalarnn haklarna sayg duyma gereini de tanmlandrmaldr. 8. Merak ve renme duygusunu gelitirmelidir. 9. Dil geliimine katkda bulunmaldr. 10. Yaad toplumun kltr ve inan yapsn tanmasna ve uyum salamasna destek vermelidir." (2000: 366-367) Nalan Mahsereci ise almasnda: " 1 . ocuk kitaplarnda, ocuu bilim ve bilimsel dnceden uzaklatracak, kadercilie ve ad anlaylara gtrebilecek unsurlar, 2. ocukta din ve rk stnl anlaylarnn, rk ve oven genellemelerin gelimesine neden olabilecek unsurlar, 3. Hayvanlar aalamasna, kmsemesine yol aabilecek unsurlar, 4. Beden ve zihin zrlerinin kfr ve aalama arac olarak kullanlmas gibi ocuu zrl insanlar aalamaya gtrebilecek unsurlar, 5. ocuklar cinsiyet ayrmclna gtrebilecek, cinsler aras 'eitlik' fikrine aykr anlaylar gelitirmesine neden olabilecek unsurlar, 6. 'G her eyde geer akedir' 'en yaknndakiyle bile rekabet et' 'bedeli ne olursa olsun yksel' 'kendi karn toplumun karnn nnde tut' gibi, yeni dnya dzeninin deerlerini ocuklarmza dayatan unsurlar yer almamaldr." (2000: 423-424)

Havva Tekin ise, "Bir ocuk kitabnn nasl olmas gerektiini dnrken, o ocuk denen varln kimlii dikilir karmza. Esas yant tam da bu noktadan balamaktadr. ocuun nasl bir varlk olduunu, o kck yreinde ve bulduu her eyi byk bir itahla kavrayan beyninde oluan beklentilerini, meraklarn bazen de tanmsz korkularn anlamak gerekir." (2000: 450)

18 Tansu Bele, almasnda, " Baka bir deile ben, ada ocuk yaznnda, gnmz yaamsal gereklerini dile getirmeyi amalayan yntemlerin kullanlmasnn ve bu

yntemlerin iyice gelitirilmesinin, zlmesi en ivedi, en zorunlu, en nemli sorun olduunu dnmekteyim." (2000:465) diyerek, ocuk yaznndaki amacn dorudan yaam olmasnn gerekliliini vurgular.

Glten Dayolu, "Eitsel kazanmlar srasyla ailede, yakn uzak evrede - bu gruba medya da girer - okulda ve kitaplarla elde edilebilir." (2000: 523) tespitini yaptktan sonra yaznn: "Her trl yaratnn anas dtr. D kurma becerisi, alkanl, istei, her biri grkemli birer d rn olan, kitaplarla yeeriyor, geliip boy atyor. Sonra yarat balyor." (2000:532) szleriyle srdrr. Glin Alpge de almasnda bir ocuk kitabnn ocuu olumlu ynde etkilemesi iin: " 1. Belli konularda ocuu bilgilendirmesi, 2. Yeni deneyimler sunmas, 3. inde ocuklarn zdeleebilecei karakterler bulunmas, 4. ocua destek vermesi, 5. ocua umut vermesi." (2000: 544) gibi niteliklere sahip olmas gerektiini vurgular.

Tlin Tankut ise, ocuk edebiyatnn cinsiyet ayrmclna dikkat ekerek, ocuk edebiyatnn bu alanda da dikkatli olmas gerektiini: "Bu nedenle yayn dnyasnda ocuun kapsaml gereksinimlerini karlayabilecek yeniliki yaptlara yer almal ve cinsiyeti nyarglarla dolu ocuk edebiyat karsnda ocuun cinsel kalplamalar sarsacak eletirel bir bilin kazanmasna katkda bulunmaldr." (2000: 566) szleriyle belirtir.

Nevin Akkaya ise ocuk edebiyatnda bulunmas gereken zellikleri birka cmle ile ifade eder: "ocuk edebiyat yazarl ayr bir yazarlk trdr. ocua neler yazmalym, neler anlatmalym, sonradan yant aranmas gereken sorulardr. ncelikle yazarn soraca soru 'nasl yazmalym?'dr. Duygular, dnceleri, kavramlar eserde somutlaabildii, ocuksulua alan sade bir dille ocuun ilgi, isteklerine karlk verebilecei bir slupla yazmak temel anlay olmaldr." (2000: 602)

19 Handan Derya ise, ocuk kitaplarnda denetlemenin nemini vurgular: "lknce ocuu tanmak gerekir. ocuklarn geliim sreleri, yaadklar ortamlar ok iyi

gzlemlenmelidir. Yazlan eserler, ocuklarn, duygu, dnce, fikir alanlarn geniletmeli ve btn bunlarn yannda ocuu elendirmeli ve dinlendirmelidir. ocuk anadilinin en gzel rneklerini kitaplarda bulmaldr. Bu balamda ocuk kitaplar mutlaka denetlenmelidir." (2000:650)

2.2. MEB lkretim Trke Dersi (6, 7, 8. Snflar) retim Programnn Kuramsal erevesi

2.2.1. Trk Mill Eitiminin Genel Amalar

"1739 Sayl Mill Eitim Temel Kanunu'na gre Trk Mill Eitiminin Genel Amalar: 1. Genel Amalar Madde 2. Trk Mill Eitiminin genel amac, Trk milletinin btn fertlerini; 1. Atatrk inklp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatrk

milliyetiliine bal; Trk milletinin mill, ahlk, insan, manev ve kltrel deerlerini benimseyen, koruyan ve gelitiren; ailesini, vatann, milletini seven ve daima yceltmeye alan; insan haklarna ve Anayasann balangcndaki temel ilkelere dayanan demokratik; lik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyeti'ne kar grev ve sorumluluklarn bilen ve bunlar davran hline getirmi yurttalar olarak yetitirmek;

2. Beden, zihin, ahlk, ruh ve duygu bakmlarndan dengeli ve salkl ekilde gelimi bir kiilie ve karaktere, hr ve bilimsel dnme gcne, geni bir dnya grne sahip, insan haklarna saygl, kiilik ve teebbse deer veren, topluma kar sorumluluk duyan; yapc, yaratc ve verimli kiiler olarak yetitirmek;

20 3. lgi, istidat ve kabiliyetlerini gelitirerek, gerekli bilgi, beceri, davranlar ve birlikte i grme alkanl kazandrmak suretiyle hayata hazrlamak ve onlarn, kendilerini mutlu klacak ve toplumun mutluluuna katkda bulunacak bir meslek sahibi olmalarn salamak;

Bylece, bir yandan Trk vatandalarnn ve Trk toplumunun refah ve mutluluunu artrmak; te yandan mill birlik ve btnlk iinde iktisad, sosyal ve kltrel kalknmay desteklemek ve hzlandrmak ve nihayet Trk milletini ada uygarln yapc, yaratc sekin bir orta yapmaktr" (Milli Eitim Bakanl [MEB] 2006: 1)

2.2.2. Trke Dersinin Genel Amalar

"Trke Dersi retim Program ile Trk Mill Eitiminin genel amalan ve temel ilkelerine uygun olarak rencilerin; 1. Dilimizin, mill birlik ve btnlmzn temel unsurlarndan biri olduunu benimsemeleri, 2. Duygu, dnce ve hayallerini szl ve yazl olarak etkili ve anlalr biimde ifade etmeleri, 3. Trkeyi, konuma ve yazma kurallarna uygun olarak bilinli, doru ve zenli kullanmalar, 4. Anlama, sralama, iliki kurma, snflama, sorgulama, eletirme, tahmin etme, analizsentez yapma, yorumlama ve deerlendirme becerilerini gelitirmeleri, 5. Seviyesine uygun eserleri okuma; bilim, kltr ve sanat etkinliklerini seme, dinleme, izleme alkanl ve zevki kazanmalar, 6. Okuduu, dinledii ve izlediinden hareketle, sz varln zenginletirerek dil zevki ve bilincine ulamalar; duygu, dnce ve hayal dnyalarn gelitirmeleri, 7. Yapc, yaratc, aklc, eletirel ve doru dnme yollarn renmeleri, bunlar bir alkanlk hline getirmeleri, 8. Bilgiye ulamada kitle iletiim aralarndan yararlanmalar, bu aralardan gelen mesajlara kar eletirel bak as kazanmalar ve seici olmalar,

21 9. Trk ve dnya kltr ve sanatna ait eserler araclyla mill ve evrensel deerleri tanmalar, 10. Hogrl, insan haklarna saygl, yurt ve dnya sorunlarna duyarl olmalar ve zmler retmeleri, 11. Mill, manev ve ahlk deerlere nem vermeleri ve bu deerlerle ilgili duygu ve dncelerini glendirmeleri amalanmaktadr." (MEB: 2006: 4)

2.2.3. Yeni Trke Programnn Amalad Kazanmlar

Yeni Trke Program rencilerin iki ana beceriyi edinmelerini amalar. Bunlardan birincisi "temel beceriler" alt bal altnda verilir:

"Temel Beceriler Temel beceriler, rencilerin dil becerilerindeki geliimleriyle balantl, yatay olarak bir yln sonunda, dikey olarak da sekizinci snfn sonunda kazanacaklar ve hayat boyu kullanacaklar temel becerilerdir. Trke retim Program ierdii kazanmlarla bu temel becerilerin gelimesini salayacaktr. Programla ulalmas beklenen temel beceriler unlardr: Trkeyi doru, gzel ve etkili kullanma Eletirel dnme Yaratc dnme letiim kurma Problem zme Aratrma Karar verme Bilgi teknolojilerini kullanma Giriimcilik" (MEB: 2006: 5)

22 Programda, temel beceriler verildikten sonra rencilere kazandrlmas hedeflenen "temel dil becerileri" sralanr ve aklanr. Bunlar: 1. Dinleme/zleme 2. Konuma 3. Okuma 4. Yazma 5. Dil Bilgisi (MEB 2006: 5-7 ) olarak verilmitir. Bu becerilerin ardndan programda renci kazanmlaryla ilgili u aklamalar yer alr:

"Kazanmlar

Kazanmlar; retim srecinde rencilerin edinecekleri bilgi, beceri ve alkanlklar kapsamaktadr. rencilerin dil becerilerinde gelime salamalar, bu kazanmlarn

edinilmesine baldr. Dil bilgisi ve yazm ve noktalama ile ilgili kazanmlar, rencilerin geliim dzeyine gre altnc snftan sekizinci snfa doru aamal olarak verilmitir. Temel dil becerilerine ynelik kazanmlarn sralanmasnda bu yaklam gzetilmemitir." (MEB: 2006: 8)

MEB Yeni Trke Program'nda belirtilen kazanmlara ve yukardaki aklamaya ek olarak, "Trke dersi retim programnda yer alan ara disiplin alan kazanmlar" alt bal altnda u kazanmlarn ve aklamalarn yer ald u tablo verilir: (2006: 54)

23

1.Tablo Yeni Trke Programnda Yer Alan Kazanmlar

SINIFLAR Afetten Korunma ve Gvenli Yaam Kazanmlar 7. Snf 15. Heyelan srasnda kapal ve ak alanlarda yaplmas gerekenleri nedenleriyle aklar. Giriimcilik Kazanmlar 6. Snf 8. Bakalaryla iletiim kurma ve gelitirmede szl ve szsz anlatm becerilerini kullanr. 7. Snf 9. iinde bulunduu durumu her ynyle deerlendirir ve fikirlerini belirtir. nsan Haklar ve Vatandalk Kazanmlar 6. Snf 6. Snf 7. Snf 6. Yakn evresindeki ortak miras rnleri hakknda bilgi toplar. 12.Dnce ve ifade zgrlnn nemini fark eder. 11. Haklarn ihll edildii durumlar karsnda yetkili kurumlara bavurmann vatandalk grevi olduunu belirtir. 8. Snf 17. Haklan ihll edilenlere kar yardmc olmann insan bir davran olduunu belirtir. Kariyer Bilinci Gelitirme Kazanmlar 6. Snf 8. Snf 3. Kendi deerlerini rneklerle ifade eder. 16. Liderlerin davranlarnn ve ald kararlann bakalarnn yaamn nasl etkilediini aklar. zel Eitim Kazanmlar 6. Snf 1. Olumsuz tutum ve davranlarla baa kabilme becerisi gelitirir. Rehberlik ve Psikolojik Danma Kazanmlar 6. Snf 8. Snf 5. Etkili problem zme yollarn aklar. 15. Verdii karann sorumluluunu stlenir. Salk Kltr Kazanmlar 6. Snf 10. Duygu ve dncelerini paylama biimlerini aklar. Spor Kltr ve Olimpik Eitim Kazanmlar 7. Snf 6. Trk sporcularnn olimpiyatlardaki baarlarnn nedenlerini aklar. bir

24 Sonu olarak, Yeni Trke Program esas alnarak hazrlanan ders kitaplar rencilere yukarda zetlemeye altmz becerileri edindirme ve dier kazanmlarn gereklemesini salama amacna yneliktir.

Ders kitaplarnda yer alan metinlerin incelenmesi srasnda MEB Yeni Trke Program'nda belirtilen, hedeflenen kazanmlar da gz nnde bulundurduk.

2.2.4. Programdaki Temel Yaklam

"Trke Dersi retim Program'nda rencilerin kazanmlar ve etkinlikler yoluyla dinleme/izleme, konuma, okuma, yazma becerilerini gelitirmeleri, dilimizin imkn zenginliklerinin hedeflenmektedir. farkna Bylece vararak Trkeyi dil doru, sevgisi gzel ve ve etkili ve

kullanmalar renme

renciler,

bilinci

kazanarak

srecinde daha verimli olacak, kendilerini hayata ve gelecee hazrlayacak birikimi edineceklerdir. Trke Dersi retim Program'yla dinlediklerini, izlediklerini ve okuduklarn anlayan; duygu, dnce ve hayallerini anlatan; eletirel ve yaratc dnen, giriimci, evresiyle uyumlu, olay, durum ve bilgileri kendi

sorumluluk stlenen,

birikimlerinden hareketle hline getiren, estetik zevk amalanmtr.

aratrma, sorgulama, eletirme ve yorumlamay alkanlk kazanm ve mill deerlere duyarl bireyler yetitirilmesi

Trke Dersi retim Program'nda, kazanlan beceri ve bilgilerin daha verimli ve kalc olmasn salamak iin eitli etkinliklere yer verilmitir. Trke Dersi retim Program'nda yaklam olarak, renme srecinde rencinin birikim ve deneyimlerinden hareketle sorunlara zmler retmesini, renme- retme etkinliklerinde rencinin geliim dzeyinin dikkate alnmasn, dolaysyla

deerlendirmede retim srecindeki geliimin de nemli olduu benimsenmitir. Bu yaklamn temel hedefi, rencinin retmen rehberliinde; etkili iletiim kurmas, almalarna katlmas, rendiklerini aamal bir biimde ina etmesidir. grup Trke

retiminin daha verimli olabilmesi iin, rencinin derse etkin olarak katlmasnn salanmas, motivasyonunun srekli olarak desteklenmesi gerekir." (MEB: 2006: 3)

25

2.2.5. Yeni Trke Program'nn Atatrklk Yaklam "Her snfta Atatrklkle ilgili zorunlu bir temaya yer verilmesi planlanmtr. Atatrklk temas, programda yer alan Atatrklkle ilgili konular kapsamnda ilgili olduu belirli gn ve haftalarda ilenmek zere ele alnacaktr." (MEB: 2006: 51)

2.2.6 Yeni Trke Program'nn Ders Kitaplaryla lgili Belirledii ltler

MEB Yeni Trke program'nda okuma metinlerinde bulunmas gereken zellikler yirmi yedi madde olarak sralanmtr. Bunlar:

OKUMA METNLERNDE BULUNMASI GEREKEN ZELLKLER 1. Metinler, Trk Mill Eitiminin genel amalarna ve temel ilkelerine uygun olmaldr. 2. Metinlerde mill, kltrel ve ahlk deerlere, milletimizin blnmez btnlne aykr unsurlar yer almamaldr. 3. Metinlerde siyas kutuplamalara ve ayrmcla yol aacak blc, ykc ve ideolojik ifadeler yer almamaldr. 4. Metinlerde rencilerin sosyal, zihinsel, psikolojik geliimini olumsuz ynde etkileyebilecek cinsellik, karamsarlk, iddet vb. geler yer almamaldr. 5. Metinlerde insan hak ve zgrlklerine, insan deerlere aykr geler yer almamaldr.

6. Metinler, dersin amalan ile kazanmlarn gerekletirecek nitelikte olmaldr. 7. Metinler kitaplarn yan sra, dergi, gazete, ansiklopedi, ansiklopedik szlk, resm nternet siteleri ile basl materyallerin evrim ii sunumlarndan seilebilir. Ayn kaynaktan ikiden fazla metin alnmamaldr. 8. 9. Metinler, rencilerin ilgi alanlarna ve seviyesine uygun olmaldr. Metinler, ilenecek sreye uygun uzunlukta olmaldr.

10. Metinler, Trkenin anlatm zenginliklerini ve gzelliklerini yanstan eserlerden seilmelidir. 11. Metinler; dil, anlatm ve ierik asndan trnn gzel rneklerinden seilmelidir. 12. Metinlerde tutarllk ve btnlk olmaldr. 13. Dnya edebiyatndan seilen metinlerin evirilerinde, Trkenin doru, gzel ve etkili kullanlm olmasna zen gsterilmelidir. 14. Metinler, rencilerin dil zevkini ve bilincini gelitirecek, hayal dnyalarn zenginletirecek nitelikte olmaldr. 15. Metinler, renciye eletirel bir bak as kazandracak zellikler tamaldr.

26 16. Metinler, rencinin kiisel geliimine katkda bulunacak ve onlara estetik bir duyarllk kazandracak nitelikte olmaldr. 17. Metinler, rencilerin duygu ve dnce dnyasn zenginletirmek amacna ynelik olarak farkl yazar ve airlerden seilmelidir. 18. Metinler, yazar ve airlerin yalnzca edeb ynlerini n plana karmaldr. 19. Metinler, renciye okuma sevgisi ve alkanl kazandracak nitelikte olmaldr. 20. Yl boyunca ilenecek okuma metinlerinin 1/2'si btn hlinde alnmaldr. iirlerin btn hlinde alnmas esastr. iir dnda btn hlinde alnan metinlerde eitsel ynden uygun olmayan ifadeler varsa -metnin btnln bozmamak kaydyla en fazla bir cmle, cmlelerin btnln bozmamak kaydyla en fazla be kelime- karlmaldr. 21. Yl boyunca ilenecek okuma metinlerinin 1/3'nde metnin zn ve anlam btnln bozmamak kaydyla ksaltma ya da dzenlemeye gidilebilir. Dzenleme srasnda metne cmle ya da paragraf dzeyinde ekleme yaplamaz. 22. Her metin, rencinin sz varln zenginletirecek yeni renilecek sz ve sz gruplarna yer vermeli; ancak bu oran metni oluturan kelimelerin yzde beini gememelidir. 23. Yl iinde -dinleme metinleri de dhil olmak zere- bir yazardan ikiden fazla metin ilenmemelidir. 24. Tek yazarl ya da birden ok yazarl ders kitaplarnda yazarlar tarafndan yazlan ya da hazrlanan metin says ikiyi gememelidir. 25. Ders kitabndaki metinler, ierie uygun eitli grsel materyaller (fotoraf, resim, afi, grafik, karikatr, izgi film kahramanlar vb.) in yan sra atasz, zdeyi, duvar yazs veya sloganlarla desteklenebilir. 26. Ders kitabnda temalar destekleyen serbest okuma metinlerine yer verilebilir. 27. Romandan, tiyatro metninden, biyografik ve otobiyografik eserlerden alnan blm kendi iinde btnlk tamaldr." (MEB: 2006: 56)

MEB Yeni Trke Programnda ders kitaplarnda olmas gereken ana temalar ve alt temalarla dier aklamalar u ekilde yer alr:

27
2. Tablo Yeni Trke Program'nn Belirledii Temalar ve Alt Temalar

ANA TEMA

ALT TEMALAR insan sevgisi Aile sevgisi

Sevgi

Vatan sevgisi Millet Sevgisi Bayrak sevgisi Dil sevgisi Geleneksel sanatlarmz Trk bykleri Trk mzii

Mill Kltr

Zanaatlar Seyirlik oyunlar Spor Oyunlar Bayramlar Medeniyet Birey ve toplum Yardmlama

Toplum Hayat

Komuluk ilikileri Kreselleme Dayanma Dostluk Konukseverlik Okuma sevgisi

Okuma Kltr

Okuma alkanl Kitaplar Sreli yaynlar Ktphaneler nsanlarla iletiim Uluslararas iletiim

letiim

Kltrel iletiim

28
Bilgi iletiimi Aile iletiimi renci retmen iletiimi Dier canllarla iletiim Kitle iletiim aralar iletiim becerileri Bireysel haklar insan haklar Eitim hakk Hak ve zgrlkler ocuk haklar Hasta haklar Hakkn savunma zgrlkler Kendini tanma Kendine sayg Kiilik tipleri Empati Kiisel Geliim Sorumluluk Sosyal geliim Olumlu dnme Meslek seimi Karar verme Basan Giriimcilik z eletiri letiim aralar Bilim ve Teknoloji Bilgisayar Bulular Teknoloji ve hayat Alkanlk ve insan iyi alkanlklar Alkanlklar Kt alkanlklar Salkl yaama Spor

29 Odamz Evimiz Snfmz Okulumuz Zaman ve Mekn ehirler lkeler Zaman planlamas Gemi, imdi, gelecek evremiz Umut Mutluluk Heyecan Korku Kayg znt Yalnzlk Duygular zlem Sitem Veda Kskanlk Balama Takdir etme Beenme Mizah Mevsimler klim Doa olaylar Canllar Doadaki fiziksel deiiklikler Doal afetlerden korunma Doa ve Evren evrenin korunmas Manzaralar Kar Yamur

30
Yldzlar Renkler Gezegenler Dnya Yeryz ve uzay Sinema Tiyatro Resim Gzel Sanatlar Mzik Fotoraf Mimar Heykel Dans Rya, d, hayal Oyun ve elence Harfler ve saylar

Kavramlar ve armlar

Estetik zevk Gzellik Ztlklar nce, imdi, sonra

(MEB Program 2006: 58) Yeni Trke Program'nda bu tablonun ardndan temalarla ilgili u aklamalar yer alr: 1. Her temada farkl trlerden en az okuma, bir dinleme/izleme metnine/materyaline yer verilir. Dinleme metinleri retmen klavuz kitabnda yer almaldr. 2. 3. 4. 5. Seilen konu veya temann farkl ynlerinin ele alnd metinler ilenir. Dinleme/izleme metni, okuma metinlerinde ele alnan alt temalardan biriyle balantl olabilir. Her snfta biri zorunlu Atatrklk temas olmak zere 6 ana tema ele alnr. 6. snfta "Sevgi", 7. snfta "Mill Kltr", 8. snfta "Toplum Hayat" zorunlu ana temalardr. Zorunlu temalar dier snflarda da ilenebilir. 6. Ana temalar altnda belirtilen alt temalar zenginletirilebilir. (MEB: 2006: 60)

31 Bizim incelediimiz altnc ve yedinci snf ders kitaplarndaysa srasyla u temalar yer almaktadr: Altnc Snf Ders Kitab: 1. 2. 3. 4. 5. Tema: Sevgi Tema: Atatrk Tema: Bilim Ve Teknoloji Tema: Kiisel Geliim Tema: Doa Ve Evren

6. Tema: Okuma Kltr

Yedinci Snf Ders Kitab:

1. Tema: letiim 2. 3. Tema: Atatrklk Tema: Kavramlar Ve armlar

4. Tema: Milli Kltr 5. Tema: Doa Ve Evren

6. Toplum Hayat 3. Tablo lkretim Trke Dersi (6, 7, 8. Snflar) retim Programna Gre Hazrlanacak Kitaplarn Forma Saylar

SINIFLAR

DERS KTABI

RENC ALIMA KTABI

RETMEN KILAVUZ KTABI Kitap Boyutu Forma Says

Metin Says 6. SINIF 7. SINIF 8. SINIF En az 18 En az 18 En az 18

Kitap Boyutu 19,5x27,5 19,5x27,5 19,5x27,5

Forma Says
6-8 6-8 6-8

Kitap Boyutu 19,5x27,5 19,5x27,5 19,5x27,5

Forma Says 10-12 10-12 10-12

SERBEST SERBEST SERBEST SERBEST SERBEST SERBEST (MEB: 2006: 10)

32

4. Tablo lkretim Trke Dersi (6, 7, 8. Snflar) retim Program Temel Dil Becerileri ve Dil Bilgisi Oranlar

TEMEL DL BECERLER DNLEME/ZLEME KONUMA OKUMA YAZMA

ORAN (%)

15 20 30 20

(MEB: 2006: 10)

33

III. BLM YNTEM

Bu blmde, aratrma modeli, evren ve rneklem, veri toplama aralar, veri zmleme tekniklerine yer verilmektedir.

Aratrma Modeli

Aratrmada var olan bir durumu ortaya koyma amalanmtr. Bu amaca ulamak iin ncelikle alan-yazn taramas yaplm. Bu alan-yazn taramas sonucunda ulalan sonular dorultusunda altnc ve yedinci snflarda kullanlan Trke ders kitaplarndaki dz yaz metinlerin biim ve ierik zmlemeleri yaplmtr.

Evren ve rneklem

Aratrma evreni

2007/2008

Eitim

retim

Yl'nda okutulan

Trke

ders

kitaplarndaki "dz yaz" metinleridir. Sz konusu kitaplarn knyeleri yledir: "KAPULU, Ahmet; OKUYUCU, D., Sheyla; KAPLAN, kran; KARACA, Aliyar; (2007); lkretim Trke 6 Ders Kitab; Koza Yayn Datm; Ankara" " ALTAN, Abdulkadir; ARHAN, Serhan; BAAR, Sema; ZAYKUT, Songl; ZTRKLER, Glderen; YILMAZ, Derya; YKSEL, Yavuz; (2007); lkretim Trke 7 Ders Kitab; MEB Devlet Kitaplar, 1. Bask, Ankara" Bu kitaplarda yer alan dz yaz metinlerinin tema ve okuma paras dalm ise yledir:

34 6. SINIF DERS KTABI:

1. Tema: Sevgi

Eskici (Refik Halit Karay) Sevgi Paylatka oalr (Nuray Bartoschek) 2. Tema: Atatrk Atatrk (Ahmet Kapulu) Atatrk'n Kiilii Ve zellikleri (Yrd. Do dr. Muhammed ahin) Kadn Ulusun Temelidir (smet Kr) 3. Tema: Bilim Ve Teknoloji: Alo.... Graham Bel (lker Koksal) Gelecein Dnyas (Ruth Musgrave) Edison (Gner mit) 4. Tema: Kiisel Geliim: Pulsuz Dileke (Prof. Dr. Atalay Yrkolu) Ah u Genler (Turgut zakman) 5. Tema: Doa Ve Evren Ormanda Sabah (Kemal Gnen) Spermen stanbul'a Dt (Muzaffer zg) 6. Tema: Okuma Kltr Prensi Olmayan Masal Kitab (Fatih Erdoan) zgn Bir Konu Aranyor (Melsa Tekeli)

35 7. SINIF DERS KTABI:

1. Tema: letiim Tatl Dil (evket Rado) Yolcu Konmaz Oteli (Cemil Mirolu) Bir letiim Biimi Olarak Karikatr (Hakk Uslu) 2. Tema: Atatrklk Atatrk ve Sanat (Haldun Taner) Atatrk ve Trk Tiyatrosu (Ltfi Ay) Trk Dili (-)

3. Tema: Kavramlar ve armlar Bilmece (nver Oral) Hayata Alan Kaplar (Oya Berk) yimserlik Ktmserlik (evket Rado)

4.Tema: Milli Kltr Anadolu'nun Cirit Oyunlar (Mehmet nder) Karada Yzen Donanma (Yavuz Bahadrolu) Bozkrn Tezenesi (Bayram Bilge Tokel) 5. Tema: Doa ve Evren Susayan Konya (Aysin Tekta) Son Kular (Sait Faik Abasyank) 6. Tema: Toplum Hayat Komusuzluk (Ali olak) Anadolu'da Konukseverlik (Mehmet nder)

36

Veri Toplama Aralar

almada, ders kitaplarnda yer alan dz yaz metinlerini iki ynden inceledik. ncelikle, metinlerin biimsel ve dilsel olarak anlalrlk dzeyini tespit ettik, bu tespitin ardndan da metinlerin ieriklerinin eitimsel ilkeler dorultusunda incelenmesine getik. Metinlerin anlalrlk dzeyinin tespitini yaparken ve eitimsel ilkeler dorultusunda incelerken mevcut durumu tespit etmeye en uygun yntem olan "betimsel yntem" kullanlmtr. Aratrmamamzda, metinlerin anlalrlk dzeyinin tespitini yaparken, Veysel Snmez'in, "Metinlerin Eitselliini saptamada Matematiksel Bir Yaklam" (2003: 29) adl almasndan yararlandk. Snmez, sz konusu almasnda Trke metinlerin anlalrlk orann tespit edebilmek amacyla bir forml gelitirir.

Bu almada bu forml uygulayabilmek iin, ncelikle metinlerde yer alan paragraf, cmle ve szck saylar tespit edilmitir. Ardndan metinlerde yer alan, yabanc szck, deyim, terim, kavram, mecaz, sembol, forml saylar tespit edilmitir ve Snmez'in belirledii forml uygulanarak metinlerin anlalrlk oranna ulalmtr.

Ardndan, metinlerin ieriksel incelemesi yaplmtr. erik incelemesinde, kuramsal erevede incelenilen kaynaklarda belirtilen ilkeler, MEB Yeni Trke Program ve kiisel tecrbeler birletirerek bir sonuca ulalmtr.

Veri zmleme Teknikleri

Verilerin zmlenmesinde, yukarda nasl ulald aklanan sonular bir tablo halinde verilmitir. Tablolar her okuma paras iin ayr ayr oluturulmu, numaralanm, isimlenmi ve tablolar listesinde sralanmtr.

37 Veriler zmlenirken tablolardaki bilgiler ilgili alan-yazn taramas sonucunda elde edilen bilgiler nda deerlendirilmitir.

IV. BLM BULGULAR ve YORUMLAR

Bu blmde, altnc ve yedinci snf Trke ders kitaplarndaki dz yaz metinlerinin incelemesi yaplmtr. Bu incelemede metinlerin biimsel ynden ve ierik ynnden incelemelerine yer verilmitir. Bu erevede ncelikle metinlerin anlalrlk oranlar tespit edilmitir.

almamzda metinlerin anlalrlk orannn tespitini yaparken Veysel Snmez tarafndan gelitirilen "Snmez Modeli"ni esas aldk. almamzda Veysel Snmez'in almasn kullanmamzn nedeni, metinlerin anlalabilirliinin saptanmasnda gelitirilen yntemlerin yabanc diller temel alnarak hazrlanm olduu bilgisinden hareket etmemizdir. Snmez, metinlerin anlalrln saptamada dilimize uygun bir model gelitirmitir. Veysel Snmez, bu konuyu aklamak iin "Metinlerin Eitselliini saptamada Matematiksel Bir Yaklam" adl almasnda u bilgileri verir:

"Bir metnin anlalp anlalmad konusunda Robert Gunning matematiksel bir forml oluturmutur. Gunning bu formle dayanarak metinlerin anlalrl konusunda bir sis endeksi gelitirmitir. Bu endekse gre 3 ile 11 arasnda olanlar iyi; 12-14 arasnda olanlar biraz fazla uzun, 15 ve yukars ise hukuk diline yakn, kabul edilmez lde adal bulunmutur. Bu forml Trke pek ok metine uyguland. Tutarl bir sonu vermedi. Bunun zerine yeni bir matematiksel zm arand. Deneysel almalar sonunda yeni bir matematiksel forml bulunup nerildi. Bu formlle aratrma kapsamna alnan tm metinlerin anlalrlk dzeyi gvenilir bir ekilde saptand." (2003: 24)

Snmez bu giriin ardndan metinlerin renci ve eitim dzeyine uygunluu konusunda tespit edilen u ilkeleri verir: " 1 . Metin, renciye kazandrlacak hedef davranlara gre dzenlenmelidir.

38 2. Metindeki bilgi, beceri, duygu ve sezgiler ada bilim, sanat ve felsefelere ters dmemelidir. 3. Metin belirlenen srede ilenecek, anlalacak uzunlukta ve yapda olmaldr. 4. rencilerin hazrbulunuluk dzeyine uygun olmaldr. 5. Metin, ak, anlalr ve yaln olmaldr. 6. Metin akl yrtme yollarna uygun bir biimde yazlmaldr. 7. Metin rencinin iinde yaad doal, toplumsal ve kltrel ortamdaki sorunlarna ve onlarn zmlerine olanak verecek nitelikte olmaldr. 8. Metin belli bir eitim felsefesini temele alarak yazlmaldr. 9. Metin basitten karmaa, kolaydan zora, somuttan soyuta, yakn evre ve zamandan uzaa ve birbirinin nkoulu olacak ekilde yazlmaldr. 10. Metin renme retme strateji, kuram, yntem, teknik, taktik ve stillerine gre dzenlenmelidir. 11. Metin ada bilimsel, sanatsal, felsefi zelliklere ters dmemelidir." (2003: 2425) Veysel Snmez bu bilgileri verdikten sonra kendisi tarafndan gelitirilen anlalrlk oran hesaplama formln verir: (2003: 29)

Metindeki szck says 1. Szck oran: Metindeki cmle says

Metindeki Yabanc szck, deyim, terim, kavram, mecaz, sembol, forml says 2. Glk oran: Metindeki szck says

Metindeki Yabanc szck, deyim, terim, kavram, mecaz, sembol, forml says 3. Anlam oran: Metindeki cmle says

Anlam oran 4. Anlalrlk oran: Szck oran x Glk oran: Ya da glk orannn karesi de ayn sonucu verir

39

Bu formln ardndan da anlalrlk oranlarn ve anlalrlk dzeylerini gsteren tabloya ular: (2003: 31)

Anlalrlk Oran

Anlalrlk Dzeyi

1,00-.99 .98 - .26 .25-.16 .15-.09 .08-0.04 0.3-.001 .00099 - .0001 .000001-0

Metin tmyle anlamsz Metin anlamsz Metin bulank Metin zor anlalr Metin yardm alnarak anlalabilir Metin anlalabilir Metin ak ve anlalr Tam iletiim salanr

Biz incelediimiz metinlerde Veysel Snmez'in bulduu formlleri kullandk. Bunun iin nce metinlerin szck orann ve metinlerde yer alan yabanc szck, deyim, terim, kavram, mecaz, sembol, forml saysn bulduk. Daha sonra metinlerin glk orann bulduk. Ardndan da glk orannn karesini alarak anlalrlk oranna ulatk.

Bu bilgilerin daha dzenli ve anlalr bir ekilde gsterilmesi iin bir tablo oluturduk. Tabloda, "metindeki yabanc szck, deyim, terim, kavram, mecaz, sembol, forml says"n ifade ederken "mecaz vd." ifadesini tercih ettik.

Tablonun son satrnda da Snmez'in formlyle ulatmz anlalrlk orann gsteren rakam yine Snmez'in almasnda belirtilen anlalrlk oranlar ve anlalrlk dzeyleri tablosundaki szcklerle belirttik ve bu szcklere "sonu" ismini verdik.

Oluturulan tablolarda, okuma paralarnn isimlerini ve yazarlarnn isimlerini ncelikle belirttik. Ancak, kimi okuma paralarnn yazarlar ders kitaplarnda belirtilmemi olduu iin, o paralarda "yazar" ksmn bo braktk.

40 Tablolarda okuma paralarnn paragraf saylarn da verdik. Ancak, tiyatro metinlerinin ya da arlkl olarak karlkl konumalardan oluan metinlerin paragraf saylarn vermedik ve onlann bu zelliklerini belirttik.

4.1. Altnc Snf Ders Kitabna likin Bulgular ve Yorumlar 4.1.1. "Sevgi" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

5. Tablo Eskici

PARA ADI:

Eskici

YAZAR ADI

Refik Halit Karay

PARAGRAF SAYISI:

44

CMLE SAYISI:

83

SZCK SAYISI:

940

SZCK ORANI:

11

MECAZ vd.

25

GLK ORANI:

0.0265

ANLAILIRLIK ORANI

0.00070

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

41 ZET: Refik Halit Karay'n bu yksnde, anne ve babasn kaybeden Hasan isimli bir ocuun Filistin'deki akrabalarnn yanna gnderilmesi ve orada yaadklarnn bir blm anlatlr.

Hasan, hi tanmad bir lkede, tanmad bir kltrle ve insanlarla karlanca iine kapanr ve bir daha konumaz.

Gnler geerken, evlerine eski ayakkablar tamir etmek iin bir eskici gelir. Bu eskici de Trk'tr ve aylardr susan Hasan, Trke konuan birini bulmann heyecanyla saatlerce konuur. Ayrlma vakti geldiindeyse Hasan da eskici de alamaktadr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Yukardaki tabloda da grld gibi Refik Halit Karay'n bu yks Snmez Yntemi'ne gre ak ve anlalrdr. Bizim, kiisel tecrbelerimiz de bu metnin renciler tarafndan derste kolaylkla anlalabildiini gstermektedir.

Ana Britannica (1994: 161) ansiklopedisinde Refik Halit Karay'n 1918'den sonraki yllarda Robert Kolej'de Trke retmenlii yapt bilgisi yer almaktadr. Ayrca Karay, Cumhuriyet'in ilanndan sonra bir sre Beyrut ve Halep'te srgn hayat yaamtr. Eskici yksne baktmzda bu iki temel bilginin yansmasnn da ykde yer aldn rahatlkla grebiliriz.

lk temel bilgimiz Karay'n bir sre yabanc dille eitim yapan bir okulda Trke retmenlii yapm olduudur. Bu durum yazarn Trkeye olan zeninin gstergesi saylabilir. Yine Ana Britannica'da yer alan u cmleler de yargmz dorular niteliktedir: "Karay, dili kullanyla da nc bir tutumu benimsedi. mer Seyfettin ve arkadalarnn balattklar Yeni Lisan akmndan nce yaymlad yklerde konuma dilini temel alarak birok adandan daha ar ve anlalr bir dil gelitirdi."(1994: 161)

R.H. Karay'la ilgili olarak ikinci temel bilgimiz de yazarn Beyrut ve Halep'te bir sre yaam olduudur. Bu durum bir yanyla ykye otobiyografik bir yan da katmaktadr.

42 Yazarn ykde yapt doa tasvirleri, yurdundan uzaklaan Hasan'n i dnyasnda

meydana gelen deiim ve hissettikleri, vatan ve anadili zlemi kukusuz ki yazarn yaamndan izler tamaktadr. Bu durum metnin inandrcln nemli lde arttrmakta ve rencilerin soyut dnme ve empati gelitirme yeteneklerini harekete geirme olana salamaktadr. almamzn nceki blmlerinde altnc snfa giden bir rencide soyut dnceye geiin baladn belirtmitik. Bu nedenlerle yk, altnc snf rencilerine yararldr.

"Eskici" isimli yk ders kitabndaki "sevgi" temasnn iinde yer almaktadr. Yeni Trke Program'nn temalar ve alt temalar gsteren blmne (2005: 58) baktmzda "sevgi" temasnn alt temalarnn: insan, aile, vatan, millet, bayrak, dil sevgisi olarak sralandn grrz. Eskici yks iinde, aile, vatan ve dil sevgisini barndran bir ykdr. Hasan'n ailesini kaybetmesi ve kendisine Filistin'deki akrabalarnn kucak amas, aile sevgisini; Hasan'n geldii yeri, yurdunu zlemesi vatan sevgisini; insanlarn dilini anlamad iin iine kapanmas ve eskiciyle karlanca yaadklar ise dil sevgisini barndran unsurlardr.

Sonu olarak Refik Halit Karay'n "Eskici" isimli yksn, anlalrlk oran, renciye salad kazanmlar, temayla olan ilgisi, dil ve anlatm zellikleri asndan deerlendirdiimizde olumlu bir sonuca ulalr.

43 6. Tablo Sevgi Paylatka oalr

PARA ADI:

Sevgi Paylatka oalr

YAZAR ADI

Nuray Bartoschek

PARAGRAF SAYISI:

14

CMLE SAYISI:

69

SZCK SAYISI:

655

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0015

ANLAILIRLIK ORANI

0.000002

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

ZET: Yazar, ailesinin ynlendirmesiyle ocukluunda yetitirme yurdundan kardeler edinmitir. Haydar, Hasan ve brahim ismindeki bu kardee ailenin bir bireyi gibi davranmlar ve ellerinden geldiince yardm etmilerdir.

44 Yllar sonra yazar ocukluunun getii kente geri dner ve yolda, tesadfen Hasan'la karlar. Hasan, renimini baaryla tamamlam ve memur olmutur. brahim, retmen olmutur, Haydar'dan ise epeydir haber alamamaktadr.

O gn, gemi gnler hatrlanr ve aralarnda kurulan sevgi bann ne denli gl olduu bir kez daha grlr.

Artk Hasan'n da "yeni kardeleri" vardr ve o da sevgisini paylamaktadr. Yazar da kendi ocuuna kardeler edinmi ve evresini de bu ynde ynlendirmektedir.

Bu ekilde oluturduklar sevgi zincirine yeni halkalar eklenmektedir.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Tablodan da anlalaca gibi "Sevgi Paylatka oalr" ak ve anlalr bir metindir. Derslerde edindiimiz kiisel tecrbelerimizle de metni okuyan rencilerin metni anlamada sknt yaamadklarn syleyebiliriz.

"Sevgi Paylatka oalr" isimli para, "sevgi" temasnn bir dier dz yaz metnidir. Bu erevede bir nceki para olan "Eskici" yksn tamamlar nitelikte olmaldr.

Bu gr nda metne baktmzda "Eskici" yksnde de var olan "aile sevgisi" alt temasnn bu parada da var olduunu grmekteyiz. Ayrca, bu parada "insan sevgisi" alt temas da youn bir ekilde yer almaktadr.

An trndeki bu parada annesiz ve babasz olan ve yetitirme yurdunda yaamak zorunda olan ocuklarla kurulan iliki ve meydana gelen sevgi zinciri anlatlmaktadr. Yazar, kendi ocukluunda kurmaya balad sevgi zincirinin halkalarna bir yandan kendi ocuunu eklemekte dier yandan da yllar nce karde edindii dier ocuklarn da sevgi zincirini oluturmaya devam ettiklerini grp mutlu olmaktadr.

Okuma paras bu ynyle toplumsal dayanmay pekitirici, sevgiyi ve karlksz yardmn nemini belirtici bir etkiye sahiptir.

45 Sevgi temasnda yer alan iki metnin kahramanlarnn da annesiz-babasz kalm ocuklar olmas da ilk metinde kurulan zdeimin devamllnn salanmas asndan nemli kabul edilebilir. Ancak bu durum tema tekrar nedeniyle olumsuz olarak da nitelenebilir. Her iki ykde de yalnz ocuklarn anlatlmas rencilere yeni bir tecrbe yaama imkn salamamakta var olan pekitirmektedir.

Dier bir adan baktmzda da metni okuyan renciler, yalnz ocuklarla ve onlara yardm eden yazarla zdeim kurmaktadr. Bir nceki metin olan Eskici'de de benzer bir durum vard. Bize gre bu durum altnc snf rencilerinin acma duygusuyla sevgi duygusunu ayrmalarn zorlatrc bir unsurdur.

Bilindii gibi, ders kitaplar Milli Eitim Bakanl Talim Terbiye Kurulu tarafndan kabul edilip tm Trkiye'de rencilere datlmaktadr. Bu nedenle ders kitaplarndaki metinlerin farkl ehirlerde farkl koullarda yaayan rencilere seslenmesi gerekmektedir. Sevgi Paylatka oalr isimli metin bu noktada da yetersiz kalmaktadr. Parada anlatlan, yetitirme yurdundan karde edinme eylemi, byk ehirlerde yaayan ve ekonomik durumu iyi olan ailelerin yapabilecei bir yardm trdr. Bu durumda anlatlanlarn uta ve rencilerin bir ksmnn yaam tecrbelerine aykr olduu dncesine ulalr.

Sonu olarak, ayr bir para olarak deerlendirdiimizde Sevgi Paylatka oalr, hem farkl bir tre ait olmas, aile ve insan sevgisini vermesi, hem de toplumsal dayanmay pekitirici unsurlar iermesi nedeniyle olumludur. Ancak, ayn tema iersindeki dier metin olan "Eskici" ile birbirini tamamlar nitelikte deildir. Her iki metin de ayn noktaya younlamaktadr. Ayrca, soyut dnme dnemine henz gemekte olan altnc snf rencilerinin empati kurmalarn salamakta fakat bu empatiyi kurarken sevgi ve acma duygularnn birbirine karmasna neden olabilecek unsurlar iermektedirler.

46 4.1.2. "Atatrk" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

7. Tablo Atatrk

PARA ADI:

Atatrk

YAZAR ADI

Ahmet Kapulu

PARAGRAF SAYISI:

11

CMLE SAYISI:

50

SZCK SAYISI:

609

SZCK ORANI

12

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0147

ANLAILIRLIK ORANI

0.0216

SONU:

Metin Anlalabilir

ZET: Atatrk temasnn ilk okuma paras olan bu eser Atatrk'n ksa bir biyografisidir. Atatrk'n, 1881'de Selanik'te balayan yaamn, ailesini, ocukluunu, renim hayatn, asker oluunu anlatmaktadr. Parada Kurtulu Sava'na ve Cumhuriyet'in kuruluu srecine

47 ise deinilmemektedir. Atatrk'n 1905 ylnda kurmay yzba olduu bilgisi verilir ve ardndan iki paragraf boyunca Atatrk'n akl ve manta verdii nem anlatlr. Son paragraftaysa Atatrk'n 1938'deki lm anlatlr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Snmez modeline uygun olarak yaplan inceleme sonucunda metnin anlalabilir olduu sonucuna vardk. Metinde anlatlanlarn altnc snf dzeyine gelen bir renci iin daha nceki renme srelerinde defalarca ald bilgiler olduu da gz nne alnrsa, metnin anlalmamas iin bir neden kalmamaktadr.

Atatrk temasnn ilk parasnn Atatrk'n ksa yaamyks olmas kukusuz ki iyi bir tercih. renciler bu sayede ilkretimin ilk be ylnda bu konuda aldklar bilgileri hatrlama frsat bulabileceklerdir.

Bu dnceler nda metne daha yakndan bakabiliriz:

Metin, yukarda da belirttiimiz gibi toplam on bir paragraftan olumaktadr. Metnin ilk iki paragrafnda Atatrk'n doum bilgileri ve ailesi hakknda bilgilendirme

yaplmaktadr. nc paragrafta Atatrk'n doduu yllardaki Selanik'in sosyal ve ekonomik durumu zetlenmekte ve bu sosyo-ekonomik durumun Atatrk'n kiilii zerindeki etkisi tahlil edilmeye allmaktadr.

Metnin, drt, be, alt, yedi ve sekizinci paragraflar ise Atatrk'n eitim yaamna ayrlmtr. Bu paragraflarda Atatrk'n devam ettii mahalle mektebine, emsi Efendi Okulu'na ksaca deinildikten sonra Atatrk'n okuduu askeri okullar uzun uzun anlatlmaktadr.

Metnin, dokuzuncu ve onuncu paragrafnda ise Atatrk'n dnce yaamnn temel dayanaklar olan aklclk, bilimsellik, dayanma, barlk, hogr, insan sevgisi ve evrensellik anlatlmakta ve Trkiye'nin kurulup gelimesinin bu sayede gerekletii aklanmaktadr.

48 Metnin son paragrafnda ise Atatrk'n 10 Kasm 1938'deki lm ve onun manevi mirasnn bilim ve akl olduu belirtilmektedir.

"Atatrk",

parasna

yukarda

zetlemeye

altmz

ema

erevesinde

baktmzda, Selanik'te doan, eitli askeri okullara devam eden, okullar bitirdikten sonra da dnce yapsndaki baz "soyut" ilkeler sayesinde ada Trkiye'yi kuran ve 1938'de len bir Atatrk'le karlayoruz.

Bu Atatrk, Birinci Dnya Sava'nda ve Kurtulu Sava'nda yer almam, sonrasnda Osmanl mparatorluu'nun tarih sahnesine kaldrlmasnda nemli bir rol oynamam, alt ilkesi nda devrimlerinin yerlemesini salamam bir kiiliktir.

Bize gre, Atatrk'n yaamn anlatma iddiasnda olan bir metin Kurtulu Sava'ndaki Atatrk'n yerine, Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu olan Atatrk'n dnce yapsna, ilke ve devrimlerine mutlaka yer vermelidir. Aksi ekilde hazrlanan bir okuma paras ise sahip olduu mantki boluklar nedeniyle eksik ve yanl bir Atatrk portresinin olumasna neden olabilir.

8. Tablo Atatrk'n Kiilii ve zellikleri

PARA ADI:

Atatrk'n Kiilii ve zellikleri

YAZAR ADI

Muhammed ahin

PARAGRAF SAYISI:

CMLE SAYISI:

29

SZCK SAYISI:

405

49 SZCK ORANI: 13

MECAZ vd.

21

GLK ORANI:

0.518

ANLAILIRLIK ORANI

0.268

SONU:

Metin Anlalabilir

ZET: Atatrk'n kiilii hakknda bilgi vermek amacyla yazlm olan bu yazda iki temel unsurdan bahsedilir:

Birincisi, Atatrk'n vatan savunmasn her eyin zerinde tutan ve vatan iin lmeyi emreden dncelerini ele alr. Bu blmde, "Vatann her kar topra, vatandan kanyla slanmadka terk olunamaz." (s.30) "Yurt topra! Sana her ey feda olsun. Kutlu olan sensin. Hepimiz senin iin fedaiyiz. Fakat sen Trk milletini ebedi hayatta yaatmak iin feyizli kalacaksn." (s.30) gibi zdeyilerden yararlanlmtr.

Atatrk'n kiiliini yanstan ikinci unsur olarak ise onun "idealist" olmas, aktarlmaktadr. Atatrk'n en byk amacnn, milli birlik ve beraberlik iinde vatann btnln korumak olduu vurgulanr. METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME: Metne Veysel Snmez'in formln uyguladmzda metin anlalabilir kmtr. Ancak, anlalabilir kmas metnin yeterli olduu anlamna gelmemektedir. Adndan da anlalabilecei gibi metin, altnc snf rencilerine Atatrk'n kiiliini ve Atatrk'n zelliklerini anlatma amacn tamaktadr. Kukusuz, yedi paragraftk bir metin, hakknda

50 ciltler dolusu kitap yazlan Atatrk' tm ynleriyle aklayamaz. Yine de genel hatlaryla da olsa, Atatrk'n birok farkl ynn yanstabilir.

"Atatrk'n Kiilii ve zellikleri" isimli okuma parasn bu erevede incelemeye balayabiliriz:

zet blmnde de belirttiim gibi, metin temel olarak iki unsuru barndryor. Bunlardan ilki Atatrk'n Kurtulu Sava yllarnda syledii szlerden yola klarak belirtilen lmek ve savamak zerine olan grler. kincisi de Trkiye Cumhuriyeti'nin milli btnl zerine olan grlerdir. Metinde, "Vatann her kar topra, vatandan kanyla slanmadka terk olunamaz." "Yurt topra! Sana her ey feda olsun. Kutlu olan sensin. Hepimiz senin iin fedaiyiz. Fakat sen Trk milletini ebedi hayatta yaatmak iin feyizli kalacaksn." Ben, gerektii zaman en byk hediyem olmak zere, Trk milletine canm vereceim." gibi zdeyilerden yararlanld zet blmnde belirtilmiti.

Bu szler kukusuz ki Atatrk'n yaam btn olarak incelendiinde onun dnce yaamnn bir blmn bize doru olarak yanstmaktadr. Ancak, ayn Atatrk,

Cumhuriyet'in ilanndan sonra kiiliinin bar yann da ortaya karmtr. "Yurtta sulh, cihanda sulh" gibi zdeyiler bu ynn gstermektedir.

Bu bilgiler nda tekrar metne dnersek, Atatrk'n kiilik zelliklerini anlatan bu metni okuyan renciler kukusuz Atatrk'n kiiliinin yalnzca bir blm hakknda fikir sahibi olacaklardr. Onun kiiliinin aydnlanmac, bar ve demokrat tarafn ise gremeyeceklerdir.

51 9. Tablo Kadn Ulusun Temelidir PARA ADI: Kadn Ulusun Temelidir YAZAR ADI PARAGRAF SAYISI: ismet Kr 17

CMLE SAYISI:

43

SZCK SAYISI:

404

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0123

ANLAILIRLIK ORANI

0.000151

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

ZET: Parada, kadnlara verilen seme ve seilme hakknn nasl gerekletii

anlatlmaktadr. Bu anlatmda iki andan yola klarak desteklenir: Birinci anda Atatrk'n sofrasnda ilk asker kadnlardan sz alr. Konuklar ilk asker kadnlarn Amazonlar olduunu syleyince Atatrk, Amazonlarn yurdunun Sinop ve Krm olduunu vurgular. Bu iki ehir de Trk ehridir ve Trkler "asker kadn" geleneini srdren

52 tek ulustur. Parann bu blmnde, o gecenin en nemli konusunun Trk kadnnn zellikleri ve stnl olduu belirtilir.

Parada anlatlan ikinci anda, Atatrk, Ankara Kz Lisesi'ni ziyaret eder, burada rencilerle sohbeti srasnda onlara seme ve seilme hakkn isteyip istemediklerini sorar, olumlu yant alnca da bu hakk Trk kadnnn savaarak hak ettiini anlatr. Bu rencilerin anneleri sava meydanlarnda tarih boyunca grlmemi kahramanlklar yaratmlardr, bu nedenle de seme seilme hakk verilecektir. renciler bu habere ok sevinirler. Atatrk'se seme ve seilme hakkn verirken kzlara bir de art koyar, onlar da asker olacaklardr. Kz renciler gerekirse vatan iin lebilecekleri cevabn verirler.

Para, bu olaylardan ksa bir sre sonra kadnlara seme ve seilme hakknn verildiini, kz okullarna da askerlik dersinin konduunu belirterek son buluyor.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Kadn Ulusun Temelidir, isimli okuma parasn Snmez'in formlne gre incelediimizde ak ve anlalr olduu sonucuna ulatk. An trndeki metin, Atatrk'n kadn haklar konusundaki grlerini, kadna seme ve seilme hakk verilme srecini aktarma amac tamaktadr.

Bu metin hakkndaki genel yargmzn bir nceki metinle paralellik tadn syleyebiliriz. Metin, Atatrk'n sofrasnda, Atatrk'n kadn savalar olan Amazonlar hakkndaki dncelerinin aktarlmasyla balyor. Amazonlarn yurdunun Sinop ve Krm olduu, her iki memleketin de Trk yurdu olduu belirtiliyor ve Trklerin "asker kadn" geleneini srdren tek ulus olduu syleniyor.

Bu bilgilerin ardndan Atatrk Ankara Kz Lisesi'ne gider ve Trk kadnna seme ve seilme hakknn verileceini burada aklar. Bu hakkn verilme gerekesinin de Trk kadnnn Kurtulu Sava'nda gsterdii yararllklar olduu vurgulanr. Ayrca, Atatrk seme ve seilme hakknn verilmesi karlnda rencilerden askere gitme sz de alr hatta gen kzlar asker olacaklarn belirtirken seslerinden vatan iin leceklerinin de anlaldn yazar belirtmektedir.

53 Grld gibi, Atatrklk temasnn son metni de Atatrk'le ilgili eksik ve tek ynl bilgiler vermeye devam ediyor. metni arka arkaya okuyan renciler, Atatrk'n yalnzca asker ve sava kimliini alglayacaklardr. Bu paralarda onun demokrat ve bar yn grlmemektedir. Onun ilke ve inklplar ise anlmamaktadr bile.

4.1.3. "Bilim ve Teknoloji" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

10. Tablo Alo... Graham Bell

PARA ADI:

Alo... Graham Bel

YAZAR ADI

lker Kksal

PARAGRAF SAYISI:

(Tiyatro Metni)

CMLE SAYISI:

141

SZCK SAYISI:

649

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.012

ANLAILIRLIK ORANI

0.000144

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

54 ZET: Pnar ve Ayegl iki arkadatr. Pnar, izin almak iin annesini arar fakat, telefona D Robotu kar. D Robotu, bulunduu evin Graham Bel'e ait olduunu syler ve ocuklarn merakn uyandrr. ocuklar, Bel'in kim olduunu tartrlarken, D Robotu, Graham Bel ve yardmcs Watson sahneye girerler. Graham Bel ve Watson'n elinde, gramofon, balonlar ve dier gereleri vardr. Bu arada geen diyaloglar sayesinde Graham Bel'in kim olduunu, bulularn, patentlerini ve dncelerini reniriz.

Metin, D Robotu'nun ocuklara her buluun ardnda d gcnn olduunu vurgulad konumasyla son bulur.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Bilim ve tenoloji temasnn ilk metni olan "Alo... Graham Bel" bir tiyatro metnidir ve Snmez modeline gre yaptmz inceleme sonucunda ak ve anlalr kmtr. Yeni Trke Program'nda verilen tema ve alt temalarn listesinde bilim ve teknoloji temasnn alt temalarnn, iletiim aralar, bilgisayar, bulular ile teknoloji ve hayat olduu belirtilmitir.

Bu parada, iletiim aralar ve bulular alt temalarnn belirgin olduu sylenebilir.

Bilindii zere hzl bir geliim gsteren bilim ve teknoloji gnmzn "bilgi a" olarak adlandrlmasn salamtr. Bu erevede dndmzde rencilerin bilime, aratrmaya ve teknolojik gelimelere ilgi duymalarnn salanmas, yaratc bireyler olarak bu dorultuda ynlendirilmesi son derece nemlidir. Bu ynlendirmenin yaplmas srasnda bilimin ncs olan insanlarn yaam yklerinin, yeni ve eski teknolojik gelimelerin rencilere aktarlmas gerekmektedir.

Bize gre, bu aktarmn yaplmas srasnda biliim teknolojilerindeki gelimeler sayesinde bilgiye ulam kolaylaan rencilerin merak canl tutulmal ve onlarn genel kltr dzeyinin gerisinde kalnmamaldr. Bu noktadan hareketle dikkat edilmesi gereken bir dier nokta da rencilere didaktik bir ekilde yaklalmasndan da uzak durulmaldr. t

55 veren ve aka ynlendiricilik ieren cmlelerin yerine metnin iine gizlenmi ve rencinin dorulan sezmesine yardmc olacak ifadelerin seilmesi daha uygundur.

"Alo... Graham Bel" parasna, yukarda zetlediimiz dncelerimiz nda baktmzda bu ilkelerin metne baaryla yedirildiini grmekteyiz. Metinde, Graham Bel ve yardmcs Watson, almalarnn iinde ve diyaloglarla anlatlmaktadrlar. Ellerinde, zerinde altklar icatlara ait paralar vardr ve sonuca adm adm giderler. D Robotu ise, metindeki ocuklara klavuzluk yapmaktadr.

Tiyatro metninde geen konumalar sayesinde metindeki ocuklar (ve metni okuyan renciler) Graham Bel'in hayatn, telefon, gramofon, fonograf gibi nemli icatlarn bulunu srecini, "patent" gibi konuyla ilgili kavramlarn ne olduunu renebilmektedirler. Bu sayede metnin sonunda D Robotu'nun syledii "Unutmayn ocuklar, her buluun altnda d gc vardr." sz hedefledii etkiye ulaabilmektedir.

11. Tablo Gelecein Dnyas

PARA ADI:

Gelecein Dnyas

YAZAR ADI

Ruth Musgrave

PARAGRAF SAYISI:

11

CMLE SAYISI:

60

SZCK SAYISI:

463

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0194

56

ANLAILIRLIK ORANI

0.00037

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

ZET: Gelecein Dnyas, 2035 ylndaki dnyay ve gndelik hayat anlatan metindir.

Paraya gre, gelecekte nanoteknoloji sayesinde kyafetler bizim isteimize gre renk deitirebilecek, tp alanndaki gelimeler sayesinde insanlar daha salkl olacak, boyutlu videolar kullanlacak, robotlar gnlk hayatn bir paras olacaklardr. Ayrca, parada anlatlanlara gre, gelien teknoloji sayesinde uzay yolculuu kolaylamtr, insanlar ok ksa srede istedii her yere gidebilmektedir.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

rencilere kurmaca bir gelecek sunan "Gelecein Dnyas" Snmez formlne gre incelendiinde ak ve anlalr kmtr.

Yazar, gnmzn teknolojik gelimelerinden yola karak 2035 senesinde nasl bir dnyada yayor olabileceimizi anlatmaktadr. Ders srasndaki gzlemlerimizden yola karak, metinde anlatlanlarn rencileri artmadn ancak ilgilerini ektiini

syleyebiliriz. Bu durum kukusuz rencilerin anlatlanlara filmler ve internetten edindikleri bilgiler sayesinde yabanc olmamalarna balanabilir.

Metne bu ereveden bakldnda bilim ve teknoloji temasnn, teknoloji alt temas ve hayat alt temas ile ilikili olduu grlr.

Metinde, gelecein dnyasndaki kyafetler, beslenme, ulam, aile ilikileri, salk durumu, alar ve medya hakknda detayl tanmlamalar bir yk kurgusu iinde veriliyor.

57 Metnin bir dier zellii de gelecein dnyasna ilikin olumlu bir tablo sunmasdr. ocuklar iin hazrlanan metinlerde bulunmas gereken zellikleri incelediimiz blmde, okuma paralarnn karamsarlktan uzak ve umut alayc bir nitelie sahip olmas gerektii sonucuna ulamtk. gstermektedir. "Gelecein Dnyas" bu adan baklnca bu ilkeyle uyum

"Gelecein Dnyas" insann gnlk yaam zerine younlaan bir metin. Dnyann d grn, evre problemleri gibi noktalara deinilmiyor.

Sonu olarak, "Gelecein Dnyas" renciler iin olumlu bir gelecek sunmas, onlarn grebilecekleri bir tarihte geen olaylar anlatmas ve kabul edilebilir bir izgide olmas gibi gerekelerle yeterli ve baarl bir metindir.

12. Tablo Edison

PARA ADI:

Edison

YAZAR ADI PARAGRAF SAYISI:

Gner mit 14

CMLE SAYISI:

53

SZCK SAYISI:

821

SZCK ORANI:

15

MECAZ vd.

24

GLK ORANI:

0.0292

58 ANLAILIRLIK ORANI 0.0852

SONU:

Metin Yardm Alnarak Anlalabilir

ZET: Biyografi trndeki bu parada Edison'un hayat anlatlmaktadr. Paraya gre, 1847'de dnyaya gelen Edison, okulda baarsz bir rencidir. retmenleri, onun baarsz olacan dnmektedir. Edison, ilkokulu bile bitiremez ama kendi kendini yetitirerek ve annesinin de destei sayesinde nemli bir bilim insan olur.

Parada, Edison'un en nemli buluu olan ampuln icad anlatlr. Edison, gelitirdii ve ancak iki gn yanabilen ilk ampul rneini yllar boyunca uraarak gelitirmitir.

Edison, ampuln yannda, kineteskop, mikrofon, fonograf gibi farkl pek ok bulua imza atmtr. Edison'un patentini ald rn says 1033'tr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Bilim ve teknoloji temasnn son metni biyografi trnde yazlan "Edison" isimli metindir. Yaptmz alma sonucunda, okuma parasnn ancak yardm alnarak

anlalabilir olduunu tespit ettik. Bu sonuca bakarak, temann ilk paras olan "Alo... Graham Bel" ile benzer bir ama tamasna ramen bu amaca daha dorudan ve kuru bir dille giden bir metindir.

Parada, Edison'un baarsz bir renci olduu, annesinin destei sayesinde ilerleme kaydettii ve son derece merakl olduu vurgulanyor. Bu merak sayesinde, bakalarnca haylazlk olarak grlebilecek hareketler yapt ve gzlemleri sayesinde bulunduu noktaya gelebildii vurgulanyor.

59 Metnin bu yaklamn temann dier iki metni ile bir arada dndmzde doru bulmaktayz. nceki iki para elenceli ve kurmaca yapsyla rencilerin ilgisini merak dzeyini yukarda tutarken "Edison" paras bu ilginin zerine gerekleri ina ederek, doru bir yaklam sergilemektedir.

4.1.4. "Kiisel Geliim" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

13. Tablo Pulsuz Dileke

PARA ADI:

Pulsuz Dileke

YAZAR ADI

Atalay Yrkolu

PARAGRAF SAYISI:

15

CMLE SAYISI:

67

SZCK SAYISI:

450

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0044

ANLAILIRLIK ORANI

0.000019

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

60 ZET: Para, Atalay Yrkolu tarafndan ocuklarn azndan, ocuklarn dncelerini anlatan bir mektup eklinde yazlmtr.

Paradaki ocuk, geliim iinde, ergenlik dnemine girmekte olan bir ocuktur. Bu nedenle ailesi tarafndan anlalmadn dnerek bu mektubu yazar. Yrkolu, aslnda byklere seslenmektedir ve ocuklarna nasl davranmalar gerektiini sezdirmeye

almaktadr.

Paradaki ocuk byklerinin, veremeyecekleri szleri vermemesini istemektedir; kurallar koymalarn istemektedir; davranlaryla rnek olmalarn istemektedir;

yarglamamalarn istemektedir; dinlemelerini istemektedir.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

"Pulsuz Dileke" isimli metin "Kiisel Geliim" temasnn ilk metinidir. Snmez Modeliyle yaptmz alma sonucunda metnin ak ve anlalr olduunu tespit ettik.

MEB Yeni Trke Program'na baktmzda, Kiisel Geliim temasnn alt temalarnn "kendini tanma, kendine sayg, kiilik tipleri, empati, empati, sorumluluk, sosyal geliim, sosyal geliim, olumlu dnme, meslek seimi, karar verme, baar, giriimcilik, z eletiri" (2005; 58) olduunu grrz. Prof. Dr. Atalay Yrkolu'nun bu parasnda programda belirtilen alt temalara ilikin iletilerin neredeyse tamamnn yer aldn sylenebilir.

Metin, ocuklarn azndan, dayatmac olmayan bir dille yazld iin renciler tarafndan kolaylkla kabul edilebilir zellikler iermektedir. Bu zellikleri, ergenlerin sorunlar, renme sreci, otorite, nasihatler, ynlendirilme, dl ve ceza, konuma ve dinlenme ihtiyac, karlkl anlay, gibi maddeler halinde zetleyebiliriz.

"Pulsuz Dileke" aslnda ocuklarn azndan, byklere ynelik bir mektup olmasna ramen, kiisel gzlemlerimiz, kendine ait alglaylar henz yerlememi olan altnc snf

61 rencilerinin ynndedir. metinde anlatlanlar sayesinde, kendi farkndalklarn artrabildikleri

Sonu olarak, "Pulsuz Dileke" metni iin, kiisel geliim temasnn alt temalarn da kapsamas, rencilerin dillendirmekte zorland duygu ve dncelerinden bahsetmesi ve verdii yapc mesajlar nedeniyle amacna ulamaktadr. 14. Tablo Ah u Genler PARA ADI:

Ah u Genler

YAZAR ADI

Turgut zakman

PARAGRAF SAYISI:

(Tiyatro Metni)

CMLE SAYISI:

131

SZCK SAYISI:

463

MECAZ vd.

19

SZCK ORANI:

GLK ORANI:

0.0410

ANLAILIRLIK ORANI

0.001681

SONU:

Metin Anlalabilir

62 ZET: Parada, Turgut zakman'n ayn adl oyunundan ayr tablo verilmitir. lk blm, birinci perde, on yedinci tablodur ve burada annesine yardm etmek isteyen bir kz ocuunun annesi tarafndan gvensizlikle karlanmas ve sonrasnda, ayn kzn babasna yapt tm nerilerin serte reddedilmesi ve kzn, anne-babas tarafndan tuhaflkla sulan anlatlr.

kinci blm de on sekizinci tablo oluturur, bu blmde, sokakta tok oynayan ocuklarn mahalleli tarafndan serte uyarlmalar ve kovulmalar oluturur.

Daha uzun olan nc blm ise, ikinci perde, sekizinci tablo oluturur. Bu blmde, retmen ve renciler vardr. Derslerine almayan rencilerle, retmenin arasnda geen komik konumalar aktarlr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Snmez Modeliyle yaptmz alma sonucunda zakman'n metni anlalabilir kmtr.

Kiisel Geliim temasnn ikinci metni olan "Ah u Genler" "Pulsuz Dileke" isimli metinle birlikte dnldnde birbirini tamamlar nitelikte grlmektedir. Yrkolu'nun yazd mektup eklindeki metnin rencilerin kiisel farkndalklarn artrc zelliklere sahip olduunu belirtmitik. Bu metin ise, ergenlik dnemine giren bireylerin aileleri ve evreleri tarafndan hala ocuk olarak grlp onlarn kstlanmas zerinedir. Tek bana bir eyler yapmak isteyen kz ocuu, mahallede top oynayan genler, snftaki retmen renci konumalar bu durumu gsterir niteliktedir. Bu nedenle, derslerde metni okuyan/canlandran renciler, kendi yasay iaryla dorudan benzerlik gsteren tablolarla karlamaktadrlar.

Yaptklar okuma/canlandrmann ardndan, rencilerden yazl ya da szl dnt almann ok kolaylatn derslerimizde gzlemledik.

"Ah u Genler" isimli tiyatro metninin Trke ders kitabna seilen blmlerini yetersiz bulduumuzu da belirtmeliyiz. Ders kitabna oyunun birinci perdesinden iki tablo ve

63 ikinci perdesinden de bir tablo alnmtr. Ske eklindeki bu tablonun birbirinden ayr olmas, oyunun tamamn grmeyen renciler iin alglama sknts yaratabilmektedir.

4.1.5. "Doa ve Evren" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

15. Tablo Ormanda Sabah

PARA ADI:

Ormanda Sabah

YAZAR ADI

Kemal Gnen

PARAGRAF SAYISI:

15

CMLE SAYISI:

49

SZCK SAYISI:

531

SZCK ORANI:

10

MECAZ vd.

25

GLK ORANI:

0.0470

ANLAILIRLIK ORANI

0.00220

SONU:

Metin Anlalabilir

64 ZET: Parada, ormanda gndoumu anlatlmaktadr. Sessiz ve uzun bir gecenin ardnda gelen gne, ormana hayat verir ve gn balar.

Yazar,

kendisine huzur veren ve ok sevdii ormanda geirdii zamann ardndan

ormana yaplan hakszla zlerek yazsna son verir.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

"Ormanda Sabah" paras "Doa ve Evren" temasnn ilk okuma parasdr. Snmez Modeli'ne gre yaptmz alma sonucunda metin anlalr kmtr.

Doa ve evren temasna ait, MEB Yeni Trke Programnda belirtilen alt temalara baktmzda bu parann, doa olaylar, doadaki fiziksel deiiklikler ve Dnya, alt temalaryla ilikilidir.

Metne ilikin almamz sonucunda,

metnin anlalabilir ktn belirtmitik.

Ancak, kiisel gzlemlerimiz "Ormanda Sabah" isimli metnin altnc snf rencileri tarafndan zor anlald ynndedir.

Bu durumun gerekelerini sralayacak olursak, sz konusu metinde gerekleen bir olay yoktur. Anlatlanlar gnein douu esnasnda ormanda meydana gelen deiikliklerdir. Aalan saran dumanlarn dalmas, ilk klarn ormana szlmesi, sessizlik, evredeki su seslerinin anlatlmas, zellikle byk ehirlerde yaayan renciler iin zihinde

canlandrlmas kolay olmayan gelimelerdir.

Yine kiisel gzlemlerimizle, metindeki cmlelerin de renciler tarafndan zor anlaldn tespit ettik:

"Aa, topraktan fkran hayat panoramasna tatl bir renk ve sihirli bir gzellik katarak btn alaka ve sevgiyi zerine eken bir varlktr." (s.65)

65 "orman, toprak anann barnda yeil bir deniz gibi coup taan esrarl bir lemdir." (s.65)

"Temiz bir sabah aydnlna gzlerini aan ormann iersindeki uykulu hava, aklara, tarlalara doru szlyor ve taze bir rzgr ieriye doluyor." (s.66)

Yukardakine benzer cmlelerin metinde bol miktarda bulunduunu belirtmeliyiz. Bolca sfat kullanlan bu cmleler, ieriindeki soyut ifade nedeniyle daha da zor anlalmakta ve rencilerin zihinlerinde eksik canlanabilmektedir.

Sonu olarak, yukarda anlatmaya altmz nedenlerden dolay "Ormanda Sabah" parasnn amacna ulamamaktadr.

16. Tablo Spermen stanbul'a Dt

PARA ADI:

Spermen stanbul'a Dt

YAZAR ADI

Muzaffer zg

PARAGRAF SAYISI:

(Metin diyaloglardan oluuyor)

CMLE SAYISI:

101

SZCK SAYISI:

987

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

66 GLK ORANI: 0.0010

ANLAILIRLIK ORANI

0.000001

SONU:

Tam iletiim Salanr

ZET: ykde, Spermen'in yolu stanbul'a der. Daha gkyzndeyken, kokuya

dayanamaz ve denize der, deniz havadan da beterdir, pislik ve koku her yerdedir. Bu pislikte kendini kaybeden Spermen'i bir balk kurtarr, evresine insanlar toplanr ve gkten denin Spermen olduunu anlaynca arrlar. Etrafta, lahmacuncular, kokoreiler ve gazeteciler vardr ve Spermen, stanbul'un bu haliyle ba edemez ve kaar. Ancak, kat ynde gbre fabrikas olduunun farknda deildir.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Trkiye'deki ocuk edebiyatnn nemli yazarlarndan olan Muzaffer zg'nn yazd "Spermen stanbul'a Dt" isimli metin, Snmez Modeli'ne gre yaptmz alma sonucunda "tam iletiim salanr" sonucunu vermitir.

yknn sahip olduu akc dil ve elenceli slup verilen mesajn kolaylkla alglanmasn salamaktadr. yknn kahraman olarak Spermen'in seilmesi ise,

renciler tarafndan bilinen ve sevilen bir kahraman olmas nedeniyle doru bir tercihtir.

yk, rencilerin evre duyarlln artrmay amalamaktadr. Bunu salamak iinde abartl unsurlara yer vermitir. Bir sper kahramann yolunun stanbul'a dmesi ve sahip olduu olaan st glerine ramen evre kirlilii nedeniyle zorluklar yaamas verilmek istenen iletinin renciler tarafndan kolaylkla alglanmasn salamtr. ykdeki mizah unsuru da bu etkiyi glendirici niteliktedir. Olaylarn karlkl konuma iinde anlatlyor oluu da yky kolay okunur ve anlalr klmaktadr.

67 Yukardaki aklamalarmz nda metnin doa ve evren temasndaki evrenin korunmas, alt temasyla uyum iindedir.

evre sorunlar ve evrenin korunmas, zellikle medyada son yllarda kan kuraklk, kresel snma ve evre kirlilii ile ilgili haberler nedeniyle ska gndeme geldi. Kiisel gzlemlerimiz sayesinde, rencilerin ounun bu konuda ciddi bir duyarllk gelitirdiini syleyebiliriz. yk, ska gndeme gelen ve renciler tarafndan da nemsenen bir konudan bahsetmesi nedeniyle de tema ile uyum iindedir.

Spermen stanbul'a Dt isimli yk bir yandan, evre ile ilgili bir durum tespiti yaparken bu sorunlarla ilgili zm nerileri sunmamaktadr. Hatta stanbul'da yaayan yerli halk bu durumu o kadar kanksamtr ki Spermen'in yaadklarn yadrgamazlar bile. Bu durumun da doru bir yaklam olduunu dnmekteyiz. Bu sayede, ders srasnda rencilere serbest ve hazrlkl konuma yaptrma yazl anlatmdan yararlanma olana salanmaktadr.

4.1.6. "Okuma Kltr" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

17. Tablo Prensi Olmayan Masal Kitab

PARA ADI:

Prensi Olmayan Masal Kitab

YAZAR ADI

Fatih Erdoan

PARAGRAF SAYISI:

30

CMLE SAYISI:

176

SZCK SAYISI:

1140

68 SZCK ORANI: 6

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0009

ANLAILIRLIK ORANI

0.000008

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

ZET: yk trndeki parada, korsanlarn elinde esir olan bir prenses masal okuyan Bora'nn yaadktan anlatlr.

Bora, masaln okur ve sonunu merak ederken, annesi tarafndan gazetenin kupon karlnda verdii tabaklar almaya gnderilir. Bora, bir yandan kitabn okumaya devam ederken, bir yandan da sraya girer. Kuyruktayken kitabn okumaya devam eder. Bu arada kitapta anlatlanlarla gerekler birbirine girer ve okurlar, Bora'nn hayal gc, okuduklan ve yaadklanna ahit olurlar.

Srada beklerken, bir kz ocuu ald tabaklan krar ve alayarak oradan uzaklar. Bora, okuduklarnn etkisiyle, kz prensesle zdeletirir, kendisini de okuduu kitapta olmayan prensin yerine koyar ve kendi ald tabaklan kza vererek oradan uzaklar.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME: Snmez Modeli'ni kullanarak metinle ilgili yaptmz alma sonucunda ak ve anlalr olduunu tespit ettik.

69 yk, ders kitabndaki dier metinlerden farkl olarak iki katmanl bir olay rgsne sahiptir. Birinci katmanda, Bora isimli yk kahraman olan ocuun okuduu masal kitabnda anlatlanlar vardr. Kitapta, korsanlar tarafndan karlan prensesin ka yks anlatlr.

yknn ikinci katmannda ise, Bora'nn yaam anlatlr. Ancak, Bora okuduu masaln etkisindedir ve bu nedenle gerek hayatyla masalda anlatlanlar zaman zaman kartrmaktadr.

yknn bu iki katman baaryla anlatmas, Bora'nn hayal dnyas ile gerekleri harmanlamas, daha ok dorudan ve tek olaylarn anlatld metinler okumaya alkn renciler iin doru bir tercih olduu dncesindeyiz. Altnc snfa giden rencilerin bilisel geliim dzeylerini incelediimiz blmde, rencilerin bu trl bir okuma dzeyine hazr olduklar tespitini yapmtk.

Ancak, metnin, temann alt temalaryla ilikisini zayf bulduumuzu belirtmekte yarar var. yknn kahraman olan Bora, okuma tutkusuna sahip bir ocuktur ve gnlk yaamnda bu tutkusunun izlerini tar. Ancak, metni okuyan renciler, okuma kltr, okuma sevgisi ya da kitaplarla ilgili dorudan ya da dolayl bir iletiye rastlayamazlar. Ancak, yknn verdii okuma hazznn rencilerdeki okuma alkanln pekitirmesi ihtimali bu a kapatabilir.

18. Tablo zgn Bir Konu Aranyor

PARA ADI:

zgn Bir Konu Aranyor

YAZAR ADI

Melsa Tekeli

PARAGRAF SAYISI:

11

70 CMLE SAYISI: 66

SZCK SAYISI:

564

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0017

ANLAILIRLIK ORANI

0.000002

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

ZET: Bir ilkretim rencisi zgn bir kompozisyon yazmak zere masasna oturur. Fakat aklna bir trl zgn bir eyler gelmez. Ailesinden yardm ister fakat onlar, evlerinde bulunan ansiklopedilere, kitaplara ya da dergilere bakmalarn tlerler.

Bir kompozisyon yazmak iin, kitap ya da dergilere bakma fikri ykdeki renciye ok zor gelir. O, kitap, dergi ve ansiklopedileri kitapla dizmek ve arkadalarna sergilemek iin almaktadr, onlar okuma dncesine ise uzaktr. Bu nedenle de ne arayacan ya da nereye bakacan bilemez ve kompozisyonunu da bir trl tamamlayamaz.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

zgn Bir Konu Aranyor, isimli yk, Snmez Modeli'ne gre ak ve anlalr kmtr.

71 ykde, kompozisyon yazmakta zorlanan bir rencinin dnceleri iten bir dille anlatlmaktadr. rencinin kompozisyon yazmakta zorlanmasnn en nemli nedeni okuma alkanlna sahip olamamasdr. Bu durum, ince bir ironi iinde renciye itiraf ettirilmektedir.

ykde anlatlan renci, ailesi tarafndan desteklenen, sosyal ve maddi adan nemli eksikleri olmayan bir ocuktur. Kalemleri, dergileri, kitaplar, ktlar ve defterleri eksiksizdir. Ancak renci sahip olduklarnn ieriiyle ilgilenmemekte, srf arkadalar da alyor diye kitap, dergi ansiklopedi almaktadr. Onlar okumamakta, yalnzca gzel ve dzenli olmalarn salamakta ve bunu yeterli grmektedir.

yknn anlatm yky okuyan rencilerin, kahramann neden yazamadn hemen anlayabilmesini salayacak dzeydedir. Bu sayede, renciler kitap okumann yaratclk zerindeki etkisini kolaylkla kavrayabileceklerdir.

Bu aklamalar erevesinde yk, okuma kltr temasnn, alt temalarndan olan, okuma sevgisi, okuma alkanl ve kitaplar balklar ile dorudan ilikilidir.

4.2. Yedinci Snf Ders Kitabna likin Bulgular ve Yorumlar

4.2.1. "letiim" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

19. Tablo Tatl Dil

PARA ADI:

Tatl Dil

YAZAR ADI

evket Rado

PARAGRAF SAYISI:

CMLE SAYISI:

66

72 SZCK SAYISI: 734

SZCK ORANI:

11

MECAZ vd.

68

GLK ORANI:

0.0926

ANLAILIRLIK ORANI

0.008574

SONU:

Metin Anlalabilir

ZET:

Deneme trndeki bu metinde yazar, tatl dilli olmann nemini rneklerle aklamaktadr. Yazar, tatl dilli insanlarn, azndan bal aktn, onlarla yaplan konumalarn zevkli getiini vurgular.

Yazar, dncelerini kuvvetlendirmek iin, vitrin mankenlerinin insana benzediklerini ama konuamadklar iin insana souk geldiini; Erzincan'da dnlerde gelinin azn amak iin ona bir hediye verme detinin olduunu ve zorba kral Cherlas Quint'in insanlar emri altna alma hrsn aktarr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Yedinci snf Trke ders kitabnn ilk metni olan "Tatl Dil" iletiim temasnn da ilk metnidir. Okuma parasna Snmez Modeli'ni kullanarak yaptmz alma sonucunda metnin anlalabilir olduunu tespit ettik.

Metin, insanlar arasndaki iletiimde tatl dilli olmann nemini kolayca anlalacak bir biimde anlatmaktadr. Anlatmn, rneklerle ssleyerek zenginletirmektedir.

73 Metin bu baarl anlatmna ramen genellikle retici bir dile sahiptir. nsanlarn karlarndaki dier insanlarla iyi iletiim kurmas gerektii gereini ska dile getirir. Bu da okuyanda, metnin nasihat verdii dncesini dourmaktadr. almamzn nceki

blmlerinde, metinlerde bulunmas gereken zellikleri sralarken, dorudan reticilikten mmkn olduunca uzak durulmas gerektii sonucuna ulamtk. Tatl Dil isimli metin, bu ynden incelendiinde bu lye uymamaktadr.

Metnin bir dier dikkat ekici zellii de zaman zaman paragraflar arasndaki konu devamllnn aksamasdr. Metnin ilk be paragrafnda tatl dilin neminden, karmzdakini krmamaya almaktan bahsedilirken, altnc paragrafta, nce dil ile ilgili kimi kalplam szlere deinilir, ardndan da dnceyi ayrc herhangi bir cmle kurulmadan birden bire, Erzincan'daki dnlerde konumayan geline verilen "dilba" hediyesi gelenei anlatlmaya balanr. Burada, gelinin konumas iin maddi bir hediyenin verilmesinden sz ediliyor oluu, metnin geri kalanna baklarak bir deerlendirme yaplnca ciddi bir eliki dourmaktadr dncesindeyiz. Metnin sonraki paragraflarna baktmzda da daha nceki paragrafta verilen dnceler paralelinde anlatmlar grlmektedir.

Ancak metnin genelindeki retici biemi ve verilen konuyu datan rnei bir kenara brakrsak, iletiim sorunlarnn var olduu dnyamzda, rencilere iletiimin nemini ve bu iletiim srasnda kullanlan dilin getirilerini anlatmas ynnden "Tatl Dil" isimli metin amacna ulamaktadr.

74 20. Tablo Yolcu Konmaz Oteli

PARA ADI:

Yolcu Konmaz Oteli

YAZAR ADI

Cemil Mirolu

PARAGRAF SAYISI:

(Tiyatro Metni)

CMLE SAYISI:

211

SZCK SAYISI:

917

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0076

ANLAILIRLIK ORANI

0.000057

SONU:

Tam iletiim salanr

ZET: Yolcu Konmaz Oteli'nin sahibi o gn ok nemli bir konuk beklemektedir. Etrafa eki dzen verirken otelde garson olmak iin bavuran Topa gelir. Otelci Bulgurolu, Topa' bekledii prens sanr ve Topa' arlamaya balar.

75 Topa, nce olanlara bir anlam veremese de sonradan bu durumu otel sahibinin iyiliine verir ve teklif edilen kahvalty ve dier servisleri kabul eder. Bulgurolu ise, bir trl Topa' dinlemez ve ona prens gibi davranr.

Oyunun sonunda bu iletiim bozukluu son bulur ve gerekler ortaya kar.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME: letiim temasnn ikinci metni olan "Yolcu Konmaz Oteli" Snmez Modeli'ne gre incelendiinde "tam iletiim salanr" sonucunu vermitir.

Yolcu Konmaz Oteli, birbirinin devam olan drt sahneden olumaktadr. Bu devamllk, metni okuyan rencilerin devamll grmelerini salamas asndan nemlidir. Nitekim bu devamlln nemini ve yokluunda oluabilecek anlalma aksaklklarna, altnc snf ders kitabnda yer alan, "Ah u Genler" isimli parada deinmitik.

Kiisel gzlemlerimizle, ilkretim ikinci kademe rencilerinde zaman zaman dinleme eksiklii bulunduunu gzlemledik. Bu gzlemimizden hareketle, rencilerimizin, bu nedenle ska iletiim bozukluu yaadklarn syleyebiliriz.

Yolcu Konmaz Oteli, bu iletiim eksikliinin varln kolayca hissettirebilen bir yapya sahip. Otelin sahibi olan kii o kadar heyecanldr ki i bavurusu yapmaya gelen Topa' dinlemez bile ve onu bekledii prens sanar. Topa ise bu duruma bir anlam veremez ama iyi niyeti yznden olaylar deitiremez ve ortaya gittike karmaklaan ve komikleen bir iletiimsizlik rnei kar. Metnin genelinde yer alan mizahi eler de bu durumu daha belirgin klar.

Metin, ksa cmlelerden olumas ve ahs kadrosunun azl nedeniyle kalabalk snflarda bile canlandrlmaya uygundur.

76 Metnin tartmaya ak olan son blm zerinde durmakta yarar grmekteyiz. Bu son blmde, Topa'n beklenen prens olmad, garsonluk iin bavurduu ortaya kar. Bu duruma zlen otel sahibi, otelinin saygnlnn bozulacandan endie eder ve bu yanllktan kimseye bahsetmemesi karlnda Topa' nce le yemeine gtrr ve sonra da ie alr. Topa da bu yaplann karlnda susma sz verir.

Metnin devamnda ise Topa seyircilere dnerek, "Eee, ocuklar... Madem ki bu srr siz de rendiniz, sizin de yolunuz Ankara'ya derse benim gibi doruca buraya gelip kendinize bir ziyafet ekin" telkininde bulunur. Bu son blmde parann mizahi bir ekilde bitirilmesi amalanmtr. Ancak verilen dnceye daha dikkatle baktmzda ho olmayan baz unsurlar grrz. rnein, Topa'n susmas karlnda ie alnmas ve otel sahibi tarafndan yemek smarlanmas, Topa'n da bu durumdan memnun kalmas kk de olsa bir kar/rvet ilikisidir. rencilerin bu durumu fark etmeleri kanlmazdr. Metnin devamnda, Topa'n rencilere dorudan seslenerek onlara da kendi yaptn yapmalarn nermesi ise dorudan antaj yapmay ve karlnda bir eyler almaya ynlendiren bir ifadedir. Bu tr iletilerin hibir ocuk metninde yer almamas gerekmektedir.

21. Tablo Bir letiim Biimi Olarak Karikatr

PARA ADI:

Bir iletiim Biimi Olarak Karikatr

YAZAR ADI PARAGRAF SAYISI:

Hakk Uslu 11

CMLE SAYISI:

28

SZCK SAYISI:

476

77 SZCK ORANI: 17

MECAZ vd.

19

GLK ORANI:

0.0039

ANLAILIRLIK ORANI

0.00152

SONU:

Metin Anlalabilir

ZET: Okuma parasnda nce iletiim kavram zerinde durulur. letiim kavramnn ardndan en eski zamanlardan beri insanlar arasnda resim yoluyla iletiim kurulduu anlatlr. Sonrasnda, zellikle yazsz karikatrn yaygnlamasyla, dnya izerleri arasnda

karikatrn ortak bir dil haline geldii vurgulanr. Bu vurgunun ardndan, karikatr yoluyla hi bilmediimiz dilleri kullanan insanlarla iletiim kurabileceimiz belirtilir.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

"Bir letiim Biimi Olarak Karikatr" isimli okuma parasn Snmez Modeli ile incelediimizde metin anlalabilir kmtr.

Metin ncelikle kavram tanmlar yapmaktadr. Bu erevede ilk olarak "iletiim" kavram zerinde durulmutur. letiim kavramnn tanmnn yaplyor olmas, "iletiim" temasnn iinde gerekli bir unsurdur. Ancak bize gre bu tanm, temann ilk metninde yaplsayd daha doru olurdu. Temann son metnine geldiimizde rencinin tanmla karlamas, kavramn pekitirilmesini salayabileceini dndrse de temaya giriin daha salkl olabilmesi iin, bu parann ilk olarak verilmesinin daha doru olaca aktr.

Metnin geri kalannda, karikatr kavram ve iletiim yaamndaki ilevleri zerinde durulmaktadr. Bu erevede, ilk alarda yaayan insanlarn maara duvarlarna karikatr izmeleri, evrensel adan karikatre bakldnda szsz iletiim salamas nedeniyle uluslar

78 ve diller st bir sanat olmas, Trkiyeli karikatrclerin elde ettii baarlarn anlatlmas karikatrn iletiimle olan ilikisini baaryla aktaran unsurlardr. Bylece metin, iletiim temasnn alt temalarndan olan, kltrel iletiim ve iletiim becerileri alt temalaryla iliki kurabilmektedir.

4.2.2. "Atatrklk" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

22. Tablo Atatrk ve Sanat PARA ADI: Atatrk ve Sanat YAZAR ADI Haldun Taner PARAGRAF SAYISI: 7

CMLE SAYISI:

18

SZCK SAYISI:

283

SZCK ORANI:

15

MECAZ vd.

19

GLK ORANI:

0.0671

ANLAILIRLIK ORANI

0.00450

SONU:

Metin Anlalabilir

79

ZET: Parada Atatrk'n sanatla ilgili zdeyileri sralandktan sonra onun sanata bak asyla Osmanl padiahlarnn bak as arasndaki farklar anlatlr. Osmanl

padiahlarndan, Fatih Sultan Mehmet, Kanuni Sultan Sleyman ve nc Selim sanata nem veren padiahlardr ve ok nemli sanat eserlerinin ortaya kmasn salamlardr. Ancak bu padiahlarn sanat sevgisi sarayla snrldr ve halka ynelik deildir. Atatrk'n sanat sevgisi ise Bat'y yneliktir. rnek alan ve batdaki Kendisi, Rumeli sanat dallarnn halk tarafndan sevmesine ramen, lkeyi

benimsenmesine

trklerini

ynlendirmenin nemini kavram ve bu erevede, gen yetenekleri, Avrupa'ya sanat eitimine gndermi, Ankara Devlet Konservatuar'n kurmu, Ankara Devlet Tiyatrosu'nun ve filarmoni orkestralarnn kurulmasna nclk etmitir.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Atatrklk temasnn ilk metni olan "Atatrk ve Sanat" isimli metin, Snmez Modeli'ne gre anlalabilir bir metindir.

Altnc snf Trke ders kitabnda Atatrklk temasnn iindeki metinleri incelerken, metinlerin Atatrk' anlatmada yetersiz kaldklarnn altn izmitik. O metinler, Atatrk'n sava kimliini n plana kartyor, onun ilke ve inklplarn geri plana itiyorlard. Atatrk'n barsever ve sanata nem veren ynlerini ise grmezden geliyorlard.

"Atatrk ve Sanat" isimli metnin altnc snf ders kitabndaki metinlere gre deindiimiz zaaflara sahip olmadn syleyebiliriz. Metin, Atatrk'n sanat ve sanatya verdii nemi yanstan zdeyileriyle balar. Sonrasnda Atatrk'n sanat sevgisinin Osmanl yneticileriyle kyaslandnda gsterdii farklar anlatlr. Ardndan, Cumhuriyet devrinde yaplan ilk ilerden birisinin sanat yetitirmek amacyla yurt dna renci gnderilmesi, senfoni orkestras kurulmas olduu vurgulanr. Tm bu gelimeler anlatlrken, Atatrk'n pusulasnn Bat lkeleri olduu da zellikle belirtilir.

Atatrklk temasnn ilk metni yukardaki ereve iinde incelenince olumlu niteliklere sahip grlmektedir.

80

23. Tablo Atatrk ve Trk Tiyatrosu

PARA ADI:

Atatrk ve Trk Tiyatrosu

YAZAR ADI PARAGRAF SAYISI:

Ltfi Ay 10

CMLE SAYISI:

38

SZCK SAYISI:

437

SZCK ORANI:

11

MECAZ vd.

21

GLK ORANI:

0.0480

ANLAILIRLIK ORANI

0.0023

SONU:

Metin Anlalabilir

ZET: Parada 1931 ylnda Muhsin Erturul ve Atatrk'n arasnda geen olaylar anlatlr. 1931 senesinde "Darlbedayi" denilen ehir tiyatrosu turneye kar ve Ankara'ya gelir. Bu turne srasnda Atatrk, Muhsin Erturul'dan milli bir konuyu oyunlatrmasn ister. Erturul nce tereddt etse de Faruk Nafiz amlbel'in "Akn" isimli destann oyunlatryor. 1932 ylnda sahnelenen Akn, Atatrk tarafndan ok beeniliyor ve Muhsin Erturul'un Trkiye'nin en deerli sanats olduunu belirtiyor.

81

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME: Snmez Modeli'ne gre yaptmz inceleme sonucunda anlalr kan "Atatrk ve Trk Tiyatrosu" isimli metin Atatrklk temasnn ikinci parasdr.

Temann ilk paras, bir nceki blmde incelenen Atatrk'n sanata bakn anlatan bir metindi. Bu ereveden baklnca, temann ikinci paras ilkini tamamlar nitelikte grlmektedir. Parada, 1931 senesinde Atatrk'le Muhsin Erturul arasnda geen olaylar an eklinde anlatlrken, Atatrk'n tiyatroya verdii nem de rencilere sezdirilmektedir.

Okuma parasnda Atatrk'n gnlk yaamndan kesitler veriliyor olmas da nemlidir. nk genelde tarih kitaplarnda ya da dier okuma paralarnda anlatlan Atatrk, lider olan ve ulalmas zor bir noktada duran bir Atatrk'tr. Ancak, bu metinde anlatlan Atatrk ise, tiyatroya giden, Muhsin Erturul'la iddiaya giren, beenen ya da eletiren bir Atatrk'tr.

Biz rencilerle olan iletiimimizi de gz nne alarak, zellikle Trke derslerindeki Atatrklk temasnda anlatlan Atatrk'n insani ynnn vurgulanmas taraftaryz.

24. Tablo

Trk Dili

PARA ADI:

Trk Dili

YAZAR ADI

Yazar Belirtilmemi

PARAGRAF SAYISI:

CMLE SAYISI:

42

SZCK SAYISI:

567

82

SZCK ORANI:

13

MECAZ vd.

11

GLK ORANI:

0.0194

ANLAILIRLIK ORANI

0.000376

SONU:

Metin ak ve anlalr

ZET: Parada milli kltrn olumasndaki en nemli unsurlardan birisi olan dilin nemi aklanmaktadr.

Bu erevede Atatrk'n dile verdii nem anlatlr. Cumhuriyet kurulur kurulmaz dilde sadeleme abalarnn balad, Trk Dil Kurumu'nun kurulduu anlatlr.

Trk milletinin yaad tm skntlar sahip olduu ulusal dilin yardmyla aabildii bu nedenle de her bireyin diline sahip karak milli duygularn gelitirmesinin neminden bahsedilir.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Ak ve anlalr bir metin olan "Trk Dili" isimli okuma paras Atatrk ve Atatrklkle dolayl balants olan bir konuyu ele almaktadr.

Metinde, dil kavram zerinde durulduktan sonra bir ulusu oluturan en nemli unsurlardan biri olduu ve bu nedenle milli terbiyeyi ve milli eitimi esas alan Atatrk'n dile byk nem verdiinden bahsedilir.

83 "Trk Dili" parasnn geneline baktmzda sakin bir anlatm tarz yerine dayatmac ve saldrgan bir anlatm tarz gryoruz. Metinde yer alan u cmleler bu dncemizi pekitirir niteliktedir: "Trk'm diyen herkesin Trk dilini bilmesi ve kullanmas arttr." (s.33) "Trk dili her yn ile milli olmaldr." (s.33) "Trk dili tektir ve btn Trkler tarafndan ayn ekilde bilinip kullanlmaktadr." (s.33) "Trk milletindenim diyen insan, her eyden evvel Trke konumaldr." (s. 34) "Trk dili dillerin en zenginlerindendir, yeter ki bu dil bilinle ilensin." (s.35) "Trk dilinin yabanc dillerin etkisinden kurtarlmas, dilde var olan zenginliklerin aratrlarak ortaya karlmas milli bilin ve kltrel bamszlk asndan zorunluluktur." (s.35)

Yukarda alntladmz cmleler genel olarak kabul edilebilir dnceleri iermesine ramen, syleni biimi asndan eletirilmektedir. Metinlerde bulunmas gereken zellikleri sralarken, rencilerin ya grubuna gre onlarn kavrayabilecei dzeyde bir dil kullanlmas gerektiini, dorular nasihat eder gibi deil de dolayl olarak onlara sezdirmemiz gerektiini, metinlerde dlayc ya da reddedici unsurlara yer verilmemesi gerektiini vurgulamtk.

Atatrklk temasnn metnine toplu olarak bir bak attmzda, altnc snf Trke ders kitabndaki metinlere gre daha kapsayc metinlerin seildiini dnmekteyiz. Atatrk'n sivil ynnn n plana karlm olmas da bir dier nemli unsurdur.

Ancak, sz konusu metne toplu olarak baktmzda yine yetersiz ve birbirini tamamlamayan metinlerin seildiini syleyebiliriz. Metinleri okuyan renciler, Atatrk'n genel olarak sanata zel olarak da tiyatroya verdii nemi grebilecek ek olarak da Atatrk'n milliyetilik ilkesi erevesinde Trk Dili'ne verdii nemi anlatan bir metni okuyacaklardr.

Yukardaki aklamalar gz nne alndnda Atatrklk temas, Atatrk ilke ve inklplarn anlatmada yetersiz kalan metinlerden olumaktadr.

84 4.2.3. "Kavramlar ve armlar" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

25. Tablo Bilmece PARA ADI:

Bilmece

YAZAR ADI PARAGRAF SAYISI:

nver Oral (Tiyatro Metni)

CMLE SAYISI:

70

SZCK SAYISI:

371

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0188

ANLAILIRLIK ORANI

0.00035

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

ZET: Metin, gnmze uyarlanm bir "Karagz-Hacivat" diyalogudur.

Karagz ve Hacivat gzel bir gnde parka gelirler. Aralarnda birok yanl anlama ve komik konumalar geer. Ardndan, Hacivat kaybedenin ay smarlamas kouluyla karlkl

85 bilmece sormay teklif eder. Karlkl bilmece sorarlar ve Hacivat iki ay kazanr. Sonrasnda Karagz kendi uydurduu bir bilmeceyi sorar ve yenimeyi kazanr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME: Ak ve anlalr bir metin olan "Bilmece" ulusal kltrmzde yeri olan iki unsuru bir araya getirir. Bunlardan birincisi, kkleri Osmanl dnemine dayanan glge tiyatrosu gelenei, dieri de yine kkleri ok eski zamanlara dayanan bilmece geleneidir.

Kiisel gzlemlerimize dayanarak, bugn ilkretim rencileri dzeyinde bu iki geleneksel kltrel deerin de yeterli dzeyde bilinmediini syleyebiliriz. Bu dncemiz nda Bilmece isimli metne baktmzda kkleri ok eskiye dayanan bu iki kltrel miras rencilere tantmada yararl olduunu dnmekteyiz. Metne bu erevede baktmzda Kavramlar ve armlar temasnn alt temalar olan, oyun ve elence ile nce, imdi, sonra alt temalar ile ilikili olduunu belirtebiliriz. Metnin ieriine baktmzda glge oyununun vazgeilmezi olan Karagz ve Hacivat' grrz. Bu ikili tiyatronun geleneinde olduu zere birbirleriyle anlaamazlar, Karagz srekli yanl anlar ve Hacivat da srekli onu dzeltir. Bilmece isimli parada bu duruma ek olarak birbirlerine soru sorarlar ve kaybeden taraf kazanan tarafa ay smarlar.

Okuma paras belirtilen bu iki eitsel unsurun dnda zel bir alt iletiye sahip deildir. Karagz ve Hacivat parkta elenirler, bilmece sorarlar ve para biter. Bu durum, metindeki geleneksel unsurlarn n planda tutulmas iin de gereklidir.

86 26. Tablo Hayata Alan Kaplar

PARA ADI:

Hayata Alan Kaplar

YAZAR ADI PARAGRAF SAYISI:

Oya Berk 10

CMLE SAYISI:

47

SZCK SAYISI:

570

SZCK ORANI:

12

MECAZ vd.

15

GLK ORANI:

0.0263

ANLAILIRLIK ORANI

0.000691

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

ZET: Okuma parasnda, geleneksel kltrmzde kaplarn yerine deinilmektedir.

ncelikle ehir kaplar anlatlarak konuya giri yaplr. Bu erevede, Topkap, Edirnekap, Urfa Kaps gibi rnekler verilir.

87 Daha sonra, geleneksel Trk evlerindeki kaplarn anlatmna geilir. Bu kaplar anlatldktan sonra kaplarn zerindeki tokmaklar ve ilevleri anlatlr.

Para, gnmzn souk metal kaplarnn anlatmyla devam eder. Gnmzde insanlar artk yalnzlamtr ve kendilerini kapal kaplar ardna hapsetmitir.

Sonraki paragrafta ise, dilimize yerlemi olan ve iinde "kap" szcnn getii deyimlere ve aklamalara yer verilir.

Metnin son paragraf ise daha soyut bir konuya deinir. Bu blmde her insann d dnyaya ve i dnyasna alan bir kapya sahip olduu ve bu kaplarn insan hayallerine tayabilecei anlatlr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Yaptmz alma sonucunda "Hayata Alan Kaplar" isimli metnin ak ve anlalr olduunu tespit ettik. Kavramlar ve armlar temasnn ikinci metni olan "Hayata Alan Kaplar" temann iindeki, estetik zevk; gzellik ve nce, imdi, sonra alt temalar ile ilikilidir.

Metinde anlatlanlar, somuttan soyuta doru ilerleyen bir izgide verilmitir. nce, bir nesne olarak kaplarn yaantmzdaki yeri anlatlm, kaplarn, eski dnemlerden beri izledikleri geliim ve deiim zetlenmi devamnda, iinde kap szc geen kalplam szlere ve onlarn anlamlarna deinilmi son olarak da her insann i dnyasna alan bir kap bulunduu ve bu kaplarn kullanlmasnn etkileri zerinde durulur.

Metinde anlatlanlarn, somuttan soyuta doru ilerlemesi kukusuz, eitsel adan doru bir tercihtir. Yedinci snfa giden rencilerin bilisel geliim srelerini ve metinlerde bulunmas gereken zellikleri incelediimiz blmlerde bu ya grubu iindeki rencilerin somut ilem dneminden soyut ilem dnemine gemeye baladklarn bu nedenle de metinlerin, somuttan soyuta gitmek kouluyla soyut kavramlar ierebileceini belirtmitik.

Metin, yukardaki dncelerimiz nda olumlu bir nitelie sahipken bir dier ynden de zorlayc olarak nitelenebilir. Metnin temel olarak izgide ilerlediini

belirtmitik. Yazar her konuda da metnin iine olduka youn bilgi sktrm. Bu durumu derslerdeki gzlemlerimizle birletirdiimizde rencilerin, metinde anlatlanlarn bir blmn gzden karabildiklerini syleyebiliriz. Bu durum ancak metnin birka kez okunup, zetlenmesi ile en aza indirilebilmektedir.

27. Tablo yimserlik Ktmserlik

PARA ADI:

iyimserlik Ktmserlik

YAZAR ADI

evket Rado

PARAGRAF SAYISI:

11

CMLE SAYISI:

55

SZCK SAYISI:

702

SZCK ORANI:

12

MECAZ vd.

23

GLK ORANI:

0.0327

ANLAILIRLIK ORANI

0.00106

SONU:

Metin Anlalabilir

89 ZET: Parada iyimserlik ve ktmserlik hakkndaki dnceler rneklerle anlatlmaktadr. yimser insanlarn Auguste Breal'in sznde belirtildii gibi, hayat evrelerindeki insanlar iin iyi hale getirdikleri, ktmserlerin ise tam tersini yaptklar anlatlr.

Burada, Lady Mendl'in "gldm, yaadm, sevdim" sz rnek olarak veriliyor ve bardan dolu tarafn grmenin nemi aktarlyor.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Kavramlar ve armlar temasnn son metni olan "yimserlik Ktmserlik" isimli metin, Snmez Modeli'ne gre anlalr kmtr. Ancak metnin iine serpitirilmi ok sayda Osmanlca szcn varl metni okuyan rencileri zorlayabilecek dzeydedir. Metinlerde bulunmas gereken zellikleri incelediimiz blmde, metinlerin olabildiince yaln bir dille yazlmas gerektiini belirtmitik.

Bu erevede metne baktmzda, "muharrir, kabil (olmak), nikbin, bedbin, usul, noksan, vesvese, muharebe, tafsilat, mhim, saadet, ikramiye, harikulade, ehemmiyet, cemiyet ve sual" gibi gnmzde neredeyse hi kullanlmayan szcklerin bolca yer aldn grmekteyiz. Bize gre, metin kitaba alnrken bu szcklerden birka braklabilir ve geriye kalan gnmz Trkesine aktarlabilirdi.

Metnin ieriine getiimizde ise, "ztlklar" alt temas ile ilikili bir konuyu ele aldn syleyebiliriz. Bu dorultuda, kiilik geliimi hzla devam eden rencilere birbirine zt iki kiilik zellii anlatlarak bunlardan iyimser kiilik zelliine yaknlamalar salanmaya allmaktadr. Bu erevede iyimserlikleri ve ktmserlikleri ile nl insanlarn yaamlarndan rnekler sunulmakta ve rencilerden kyaslama yapmalar istenmektedir.

Metnin ieriinin bir dier zellii de daha ok yetikin insanlara ynelik yazlm dncesi uyandrmasdr. Metnin son paragrafnda geen "Sonradan ktmser olduumuza gre dostlarmz iyimser insanlardan seelim." (s. 47) cmlesi de bu ifade tarznn aka hissedildii yerlerden birisidir. Bu durum da rencilerin metne olan ilgisini azaltan unsurlardan birisidir.

90 4.2.4. "Milli Kltr" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

28. Tablo Anadolu'nun Cirit Oyunlar

PARA ADI:

Anadolunun Cirit Oyunlar

YAZAR ADI

Mehmet nder

PARAGRAF SAYISI:

CMLE SAYISI:

55

SZCK SAYISI:

574

SZCK ORANI

10

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0156

ANLAILIRLIK ORANI

0.00024

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

ZET: Parada cirit oyunlarnn tarihi, nasl oynand, gnmzdeki cirit oyunlan hakknda bilgiler verilir.

91 lk paragrafta, cirit oyunlarnn binlerce yl nce Orta Asya'da ortaya kp Anadolu'ya gelen bir sava oyunu olduu anlatlr. Ciritin 900 yllk bir gemie sahip milli bir spor olduu vurgulanr.

kinci paragrafta cirit oyununun ortaya k anlatlr. Paradaki anlatma gre, uzun yllar nce iki farkl oba savan eiine gelirler ve obann yallar bu sava nlemek iin cirit oyununa benzer bir msabakann yaplmasna karar verirler ve cirit oyunu ortaya kar.

Sonraki paragraflarda, cirit oyununun kurallar ve oynan anlatlr.

Ardndan, gnmzde Kars'ta, Erzurum'da ve Konya'daki enliklerde cirit oyununun nemli bir yer tuttuu anlatlr.

Son paragrafta ise, cirit sporunun baka uluslarda da baka ekil ve isimlerde var olduu ve bu sporun yaatlmasnn nemi vurgulanr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME: Anadolu'nun Cirit Oyunlar isimli metin, "Milli Kltr" temasnn ilk metnidir ve Snmez'in formlyle yaplan inceleme sonucunda ak ve anlalr olduu tespit edilmitir.

Metnin ilk paragrafnda cirit oyununun gemii ve yaygnl ksaca anlatldktan sonra ikinci paragrafta oyunun ortaya k yks verilir. Bu ykye gre savan eiine gelen iki karde obann yallar sava nlemek iin byle bir oyunu nermiler ve sava yapmaktan kurtulmulardr. Metinde yer alan bu bar yksnn renciler zerinde olumlu bir etki yarataca dncesindeyiz. Metinlerde bulunmas gereken zellikleri incelediimiz blmde, metinlerin iddeti zendirmekten kanmas gerektii sonucuna ulamtk. Metne, elde ettiimiz bu sonu dorultusunda baktmzda bu paragrafn bar tevik edici bir unsur olduunu syleyebiliriz. Bu nedenle, metin eitsel adan, bu ilkeyle uygunluk iindedir.

Metin bu olumlu nitelie sahip olmasna ramen kimi blmlerinde bilinen nyarglar sralamaktadr. rnein: "Gre, bir zamanlar 'Trk gibi kuvvetli' szyle Trk gcn nasl dnyaya yaym ve tantmsa cirit oyunu da Trk yiitlerinin binicilikteki hnerinin

92 evikliinin, cesurluunun sembol olmutur." (s.50) "Trklerin ata sporu olan cirit oyunlar, Asya'da ve Avrupa'da baka milletleri de etkilemi, ciride benzer oyunlar tretmitir. Atl polo oyunu bunlar arasndadr." (s.52) "... cirit oyunlar, Anadolu'nun kkrek sesi, yiitlik, mertlik heyecan, geleneksel seyirliidir." (s. 52) gibi ifadeler, benmerkezci ve bilim d ifadelerdir.

Sonu olarak Anadolu'nun Cirit Oyunlar isimli parann, yerel bir motifi lke genelindeki rencilere tantmas ve ulusal renklerin nemini vurgulamas asndan yararldr. Bu durum, metnin alt temalarndan olan, "seyirlik oyunlar" ve "spor" balklaryla da uyumludur. 29. Tablo Karada Yzen Donanma PARA ADI: Karada Yzen Donanma YAZAR ADI Yavuz Bahadrolu PARAGRAF SAYISI: 26

CMLE SAYISI:

51

SZCK SAYISI:

450

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0155

ANLAILIRLIK ORANI

0.00024

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

93 ZET: Parada, stanbul'un fethi srasnda gemilerin Hali'e kara yoluyla aktarlmas anlatlmaktadr.

nce kuatmann iinde bulunduu durum ve gemilerin mutlaka Hali'e gemeleri gerektii anlatlmaktadr. Sonra da gen bir padiah olan Fatih Sultan Mehmet'in bu imknszl yenerek gemileri aktartmas ve fetih anlatlmtr.

Yazar, bu rnek araclyla gayretli olmann nemini anlatmaktadr. Kimi insanlarn zorluklar karsnda hemen pes ettiini, kimi insanlarn zor ve ok zor karsnda pes ettiini anlatr ve tarihe an verenlerin imknszlklar karsnda pes etmeyenler olduunu anlatr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

"Karada Yzen Donanma" isimli metin, Snmez Modeli'ne gre incelendiinde ak ve anlalr kmtr.

Milli kltr temasnn alt temalar iinde "Trk bykleri" isimli bir balk mevcut. Bu metin, bir yandan stanbul'u fetheden Fatih Sultan Mehmet'in yaamndan bir kesit sunmakta bir yandan fetih srecine ilikin ayrntlara yer vermekte bir yandan da azmin gerekliliine ilikin cmleler barndrmaktadr. Bu adan baknca metin, tema ile tutarllk iindedir.

Burada metnin son blmn buraya alntlayp deerlendirmeyi gerekli grdk: "Bazlarmz zor karsnda pes ederiz, bazlarmz ok zor karsnda yelkenleri suya indiririz. Bazlar da var ki, zoru ve ok zoru rahata aar, hatta imknszlk karsnda bile vazgemezler. Tarihe an verenler imknszlklar karsnda pes etmeyenlerdir." (s. 55)

Metnin bu blm zorluklar karsnda pes etmemeyi nermesi nedeniyle kukusuz yararl bir iletiye sahiptir. Ancak, "imknszlklar karsnda pes etmeyenlerin tarihe an verecekleri" nermesinin, yedinci snf rencileri zerinde ylgnlk verici bir etki yaratabilecei dncesindeyiz. Metinlerde bulunmas gereken zellikleri incelerken,

94 metinlerde verilen rneklerin ocuklarn gnlk yaamlaryla uyum salayc ve onlarn kendileriyle kolaylkla zdelik kurabilecekleri rnekler iermesi gerektii tespitini yapmtk. Metindeki rnekte stanbul'u fetheden Osmanl padiahnn "imknszlklar karsnda vazgemeyen ve tarihe an veren" rnek olarak sunulmas kukusuz ki yaptmz tespitle rtmemektedir.

30. Tablo Bozkrn Tezenesi

PARA ADI:

Bozkrn Tezenesi

YAZAR ADI

Bayram Bilge Tokel

PARAGRAF SAYISI:

14

CMLE SAYISI:

30

SZCK SAYISI:

472

SZCK ORANI:

15

MECAZ vd.

25

GLK ORANI:

0.0553

ANLAILIRLIK ORANI

0.00305

SONU:

Metin Anlalabilir

95 ZET: Parada, Neet Erta'n yaam hakknda bilgi verilmektedir. lk paragraf, Trklerin Orta Asya'dan beri kullandklar, r, dtar, saz gibi mzik aletleri ile kam, bah, ozan gibi saz alan kiilerin aklanmasna ayrlmtr. Sonra, sazn yaayan en byk ustalarndan Neet Erta'n yaam anlatlr. Doduu yer, eitimi, sanata bak hakknda bilgiler verilir. Sonraki paragraflarda ise, Neet Erta'n seslendirdii geleneksel trkler, bozlaklar ve kendi besteleri ve bunlarn gzellikleri anlatlyor.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

"Bozkrn Tezenesi" Snmez Modeli'ne gre incelendiinde anlalabilir kmtr. Metin, temann alt temalarndan olan "Trk mzii" alt temas iinde Trk Halk Mzii gelenei ve bu gelenein baarl temsilcisi Neet Erta'n yaamn anlatmaktadr. Bu erevede, geleneksel mziimizin geliimi Orta Asya dneminden balayarak ele alnmakta ve gnmze kadar getirilmektedir. Metni incelediimizde, rencilere mzik aletleri, ozanlk gelenei ve ozanlar hakknda olduka yararl bilgilerin verildiini syleyebiliriz. Kiisel gzlemlerimize dayanarak, ilkretim rencileri iinde hkim olan mzik kltrnn popler mzik ve arabesk olduunu syleyebiliriz. Bu hkim kltrn yannda baka kltrel renklerin de var olduunu vurgulayan bir metin yararldr.

Ancak metinde yer alan, "... Neet Erta' farkl deerlendirmek gerekiyor. Onun sanat iin, bata Muharrem Usta olmak zere, Hac Taan, eki Ali ve Orta Anadolu mzik geleneinin dier ustalar da dhil olmak zere hepsinin st seviyede bir sentezi ve esrarl bir bilekesi denilebilir." (s.58) gibi ifadeler, kavramlara, kiilere ve bu mzik trne uzak olan kimi renciler iin zorluk oluturabilir.

Sonu olarak, Milli Kltr temasna dhil metinlerle ilgili genel bir deerlendirme yaptmzda, tema ieriinde yer alan ilk metin, ulusal bir spor olan cirit zerinedir; ikinci metin Fatih Sultan Mehmet zerine, son metin ise ozanlk gelenei ve Neet Erta zerinedir. Bu farkl yaklamn yararl bir yelpaze oluturduu dncesindeyiz. Ancak, bu metinlere ek olarak, dnyada saygn bir ulus olarak anlmann n koullarndan birinin de bilim alannda yeniliklere imza atmaktan getii dncesinde olduumuzu belirtmek isteriz. Bu erevede,

96 milli kltre ait unsurlara yer verilen bir temada, bilim alanna ilikin bululara imza atan bir Trk'n de anlmasn gereklilik olarak grmekteyiz. Yedinci snf Trke ders kitabnda bulunan temalar iinde "Bilim ve Teknoloji" temasnn yokluu da bu dncemizi glendiren unsurlardan birisidir.

4.2.5. "Doa ve Evren" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

31. Tablo Susayan Konya

PARA ADI:

Susayan Konya

YAZAR ADI

Aysin Tekta

PARAGRAF SAYISI:

20

CMLE SAYISI:

75

SZCK SAYISI:

876

SZCK ORANI:

11

MECAZ vd.

24

GLK ORANI:

0.0273

ANLAILIRLIK ORANI

0.000745

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

97

ZET: Parada bir gezi yazs erevesinde iinde bulunduumuz kuraklk tehlikesi anlatlmaktadr.

Bu erevede, Konya Kapal Havzas, Tuz Gl, Obruk Han ve Obruk Gl, Bozda, Karapnar, Meke Krater Gl, Beyehir Gl, Anamas Dalar anlatlmaktadr. Tm bu yerlerin ortak zellii aslnda birer doa harikas olmalar fakat susuzluk nedeniyle hzla tahrip olmalardr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Ak ve anlalr bir metin olan Susayan Konya, gncel bir konu olan kurakla deinmesi nedeniyle rencilerin gnlk yaamlaryla rtmektedir. Bu nedenle, renciler zerinde evre duyarlln artrc bir zellie sahip olduunu syleyebiliriz. Bu adan deerlendirdiimizde "Doa ve Evren" temasnn alt temalarndan olan "evrenin korunmas" alt temas ile de uyum iindedir.

Metinde, Trkiye'deki susuzluk ve kuraklk sorununun belirgin olarak gzlenebildii Konya Kapal Havzas'nn seilip anlatlmas, pek ok farkl rnei barndrd iin, rencilere sorunu kolay alglama olana sunmaktadr. Anlatmn, rahat ve akc bir dille gezi yazs biiminde olmas da amaca ulamay kolaylatran bir dier unsurdur.

Altnc snf ders kitabnda yer alan metinleri incelerken,

kiisel tecrbelerimize

dayanarak, rencilerde bata kresel snma olmak zere, tm evre sorunlaryla ilgili bir duyarllk olutuunu belirtmitik. Bu duyarlln olumasnda yazl ve grsel basnn etkisini de vurgulamtk. Bu erevede yedinci snf ders kitabnda da evre sorunlarn merkeze oturtan bir metnin varln yararl bulmaktayz. Ancak, Susayan Konya isimli metinde anlatlanlarn, rencilerin gnlk yaamlarnda kolaylkla alglayamayaca

rnekleri vurguladn da belirtmek isteriz. Derslerdeki gzlemlerimiz, paray okuyan rencilerin, stlerinde sorumluluk hissetmedikleri ve zm nermekte zorlandklar ynndedir.

98 Sonu olarak, metnin yurdumuzdaki gelimeleri objektif bir dille anlatmas, durumun ciddiyetini bilimsel verilerle desteklemesi, retici ve dayatmac bir bieme sahip olmamas gibi unsurlar nedeniyle eitimsel adan doru olduunu dnmekteyiz. Bu sayede metni okuyan rencilerin evreye olan ilgileri artacaktr, bu duyarllk iersinde hareket etmeye alacaklardr ve zm zerine dneceklerdir.

32. Tablo Son Kular

PARA ADI:

Son Kular

YAZAR ADI

Sait Faik Abasyank

PARAGRAF SAYISI:

21

CMLE SAYISI:

88

SZCK SAYISI:

715

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

27

GLK ORANI:

0.0377

ANLAILIRLIK ORANI

0.00142

SONU:

Metin Anlalabilir

99 ZET: Sait Faik, bu bilinen yksnde, yaad adaya eskiden oka gelen kularn artk gelmediini anlatr. Yazar bu duruma zlr ve yaananlar anlatr.

Adaya zellikle g dneminde gelen kular adallar yakalar ve ldrrler. Adallardan olan Konstantin Efendi ise bu kular en acmaszca avlayanlarda biridir. Zaten artk kularn kalmad da yazar-anlatc tarafndan vurgulanr.

Parada kularn artk kalmad belirtildikten sonra da artk srann yeile geldii belirtilir. Mhendis Ahmet Bey'in evi iin sktrd imler anlatlr ve yazarn gelecek nesiller iin olan kaygs belirtilir.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME:

Trk Edebiyat'nn nemli ykclerinden Sait Faik Abasyank'n Son Kular isimli yksn Veysel Snmez'in formlne gre incelediimizde metnin anlalabilir olduu sonucuna ulatk. Sait Faik'in ok bilinen bu yks hemen her eitim retim ylnda yedinci ya da sekizinci snf Trke ders kitaplarnda yer almaktadr.

yk, yazar/anlatcnn doaya verdii nemi gstermesi ve kk ayrntlarn betimlenmesi gibi nedenlerle iinde birok olumlu iletiyi barndrmaktadr.

ykde, doann dier unsurlaryla bar iinde yaamayan ve onlara zarar veren insanlarn yaptklar ve anlatcnn bundan duyduu rahatszlk anlatlmaktadr. Kularn avlanmas sonucu ehri terk etmeleri, imlerin kontrolszce yok edilmesi anlatcy son derece zmektedir. ykye bu ereveden baknca, temann bir nceki dzyaz metni olan "Susayan Konya" isimli metinle uyum iinde olduunu ve birbirini tamamladn syleyebiliriz. Kiisel gzlemlerimizle ilkretim ikinci kademe rencilerinin ounun evrelerindeki hayvanlara zarar veren kimseler olduunu ve rencilerin bu durumdan rahatszlk duyduunu syleyebiliriz. Bu adan yk, rencilerin yaamlaryla paralellik tayan unsurlara sahiptir.

100 Son Kular isimli yk, Doa ve Evren temasnn, canllar, evrenin korunmas ve Dnya alt temalaryla uyum iindedir.

Son Kular yksnde bulunan ve eitsel adan sorun oluturabilecek bir durumu da burada vurgulamakta yarar grmekteyiz. Sait Faik yksn yazarken yaamn geirdii Burgaz Ada'da yaayan insanlar anlatr. Bu insanlardan olan Konstantin, aslnda sakin, sessiz, evresinde sevilen bir kimse olmasna ramen, bahar aylarnda kular avlayan bir canavara dnmektedir. sminden yola karak Konstantin'in adal bir Rum olduu sonucuna ulaabiliriz.

ykde evreye zarar veren dier kii de deri tccar olduu sylenen Hollandaldr. Hollandal tccar, evini yapan mhendis Ahmet Bey araclyla evinin bahesi iin yol kenarndaki imleri sktrmektedir.

ykde evreye zarar veren bu iki kahramann ortak ynleri ise Trk olmamalardr. Sait Faik'in yky yazarken byle bir ayrnty dnmedii kansndayz fakat onun yksn bir ders kitabnda, dier yklerinden ayr bir para olarak ele aldmzda ortaya evreye zarar veren iki yabancnn anlatld bir yk kmaktadr. Bize gre bu durum, ders kitabndaki dier nyargl cmlelerle beraber dnlnce rencilerin zihninde dier uluslardan olan insanlarla ilgili olumsuz bir kan domasna neden olabilir.

4.2.6. "Toplum Hayat" Temasndaki Metinlere likin Bulgular ve Yorumlar

33. Tablo Komusuzluk

PARA ADI:

Komusuzluk

YAZAR ADI PARAGRAF SAYISI:

Ali olak 11

CMLE SAYISI:

81

101 SZCK SAYISI: 668

SZCK ORANI:

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0074

ANLAILIRLIK ORANI

0.000054

SONU:

Tam iletiim salanr

ZET: Yazar, byk ehirlerdeki insanlarn yaad iletiimsizlik ve yalnzlk sorunlarna deinmektedir.

Bu erevede en yaknndaki insanlar olan komularyla yakn iletiim kurmak istediini fakat bir trl hatr sormann tesine geemediini anlatmakta ve bu durumdan honut olmadn belirtmektedir.

Bu tespitlerin ardndansa eski gnlere geri dner ve komularyla olan ilikilerini anlatr. Beraber geirilen zamanlar, "komu anne" kavramn aklar.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME: Yaptmz alma sonucunda "Komusuzluk" isimli metin ile "tam iletiim salanr" sonucuna ulatk.

102 Parada kent yaamnn getirdii iletiimsizlik sonucunda insanlarn komularyla yaadklar yabanclama anlatlmaktadr. Yazar, gemi yllardaki ilikilerden rnekler vererek bu durum karsndaki memnuniyetsizliini dile getirmektedir.

Metinde anlatlanlarn zellikle byk ehirlerde yaayan insanlar iin gerek ifadeler olduu dncesindeyiz. Yalnzlk ve yabanclama ekirdek aile modeline uygun yaayan kentli insanlarn sorunlarndan birisidir ve bu koullar altnda doan ocuklar da bu iletiimsizlik ortamnda doup bymektedirler. Bu ya grubunda olan ehirli ilkretim rencilerinin de benzer bir iletiimsizlik iinde olduunu varsayabiliriz. Bu tespitten hareketle de metinde anlatlanlarn ehirli rencilerin gnlk yaamlaryla ilikili olduu ve onlarn ilgisini ekebilecei sonucuna varabiliriz. Ancak byk ehirlerde yaamayan ve hla komuluk ilikilerini youn olarak srdren evrelerde yaayan rencilerse bu metinde anlatlanlar yaamlaryla rttremeyeceklerdir.

MEB Yeni Trke program'nda verilen Toplum Hayat temasnn alt temalar listesinde u balklar grrz: "Medeniyet, Birey ve toplum, Yardmlama, Komuluk ilikileri, Kreselleme, Dayanma, Dostluk, Konukseverlik" (2005: 58) Komusuzluk isimli metin bu alt temalardan yalnzca komuluk ilikileri, balyla ilgilidir ve temann ieriini tam olarak yanstmamaktadr.

34. Tablo Anadolu'da Konukseverlik

PARA ADI:

Anadolu'da Konukseverlik

YAZAR ADI

Mehmet nder

PARAGRAF SAYISI:

10

CMLE SAYISI:

52

SZCK SAYISI:

542

103 SZCK ORANI 10

MECAZ vd.

GLK ORANI:

0.0147

ANLAILIRLIK ORANI

0.00021

SONU:

Metin Ak ve Anlalr

ZET: Sylei trndeki parada Anadolu halknn doasnda bulunan konukseverlik eitli rneklerle anlatlmaktadr.

Parada, ncelikle, eskiden beri kylerde bulunan misafirhanelerden konu alr. Bu misafirhanelerin kyn iinde olduundan, kye gelen yabanclarn buralarda arlandndan ve bu odalarn giderinin kyn ortak btesinden ya da kyn varlkllar tarafndan karland anlatlr.

Sonrasnda, bir Anadolu rgt olan ahilik aklanr ve ahilerin misafir arlamay toplum grevi olarak kabul ettikleri anlatlr. Burada bni Batuta'nn seyahatnamesinden alntlara yer verilir. Batuta, Denizli'de iki ahi grubunun kendilerini misafir etmek iin tartmalarn, kura ekmelerini ve kazanan grubun onlar nasl iyi arladn anlatr.

Yazar, rneklerini srdrr ve ekerin hi bulunmad yllarda bir ky retmeninin sandnda gelen konuuna ikram etmek zere eker saklamasn anlatr.

METN HAKKINDA GENEL DEERLENDRME: Ak ve anlalr olduunu tespit ettiimiz Anadolu'da Konukseverlik isimli metin, gittike kaybolan bir dier kltrel deerimiz olan "misafirperverlik" zerinde durmaktadr.

104 Metinde, Anadolu kltrnn nemli unsurlarndan olan konukseverliin tarihsel gemii rneklerle anlatlr. Ky ve kasabalarda bulunan "ky misafirhaneleri" ahilik kltrnn barndrd misafir etme gelenei ve Anadolu insannn en skntl zamanlarnda bile misafire verdii nem metinde anlatlmaktadr. Bu gelenein olumlu olduu ve nemli bir birletirici unsur olduu da belirtilir. Metne, bu tespitlerimiz nda baktmzda ieriinde, yukarda zetlediimiz, eitsel anlamda birok olumlu unsur barndrdn syleyebiliriz. Metnin eksik kald ynlerden biri, konukseverliin gnmzdeki durumudur. rencilerin metinde anlatlanlar daha iyi alglayabilmeleri iin onlarn gnlk yaamna dair somut rneklerin de metinlerde yer almas gerektiini belirtmitik. Bu eksiklik, metnin rencilerin gnlk yaamlaryla da uyum gstermesi gerektii, ilkesiyle elimektedir ve metnin hedeflenen amalara uygunluunu zayflatmaktadr.

V. BLM

SONU, TARTIMA VE NERLER

Bu blmde, bulgu ve yorumlara bal olarak elde edilen sonu ve nerilere yer verilmektedir.

5.1 Sonu ve Tartma

5.1.1. Trk Eitim Tarihinde Okuma-Yazma Eitimine likin Grlerle lgili Sonu ve Tartmalar

1. Trk eitim tarihinde slamiyet ncesi dnemde yaygn eitim kurumlar grlmez. ocuklar eitimlerini toplum iinde kazanrlar.

2. slamiyet sonras dnemde ise kurulan sbyan okullar ve medreseler eitim veren kurumlar olmulardr.

3. Tanzimat Dnemi'nden sonra Trke eitimi nem kazanmaya balar.

105 4. Tanzimat Dnemi'nden Cumhuriyet Dnemi'ne kadar, eitimde belli bir program oluturulmaz.

5. Cumhuriyet ile birlikte eitimde belli bir program dhilinde eitim verilmeye balanr. Bu erevede, 1936, 1948, 1968 ve 1982 yllarnda yeni programlar oluturulur.

6. Son olarak 2004 ylnda lkretim birinci kademe program yenilenir ve ayn yl pilot okullarda uygulamaya konulur. 2005 senesinde ayn program erevesinde ilkretimin ikinci kademesinde pilot uygulama balar. 2006 senesinde ise programa son ekli verilir ve 2006/2007 eitim retim ylndan itibaren Trkiye genelinde yeni programn uygulamasna balanr.

5.1.2.

lkretim Yllarnda Geliimsel Dnemler ve Kiilik Geliimine ilikin

Grlerle lgili Sonu ve Tartmalar 1. lkretimin altnc ve yedinci snfna giden renciler, 11/14 ya aralndadrlar.

2. Bu ya aralna giren insanlar, ergenlik dneminin ilk yllarndadrlar ve nemli fiziksel ve zihinsel geliim iindedirler.

3. Ayn ya dneminde olmalarna ramen kzlar ergenlik dnemine daha erken girerler ve geliimlerini genelde erkeklerden iki yl nce tamamlarlar. Eitim amal faaliyetlerde bu durum dikkate alnmaldr.

4. Piaget, 7-11 ya dnemini somut ilemler dnemi, 11 ya ve stn ise soyut ilemler dnemi olarak adlandrr. Yani, ilkretim altnc ve yedinci snf rencileri, somut ilemler dneminden soyut ilemler dnemine gemektedirler.

5. Bruner ise ayn ya grubunu sembolik ilemler dnemi olarak adlandrr.

6. Sembolik dnebilen ve ergenlik dnemini geiren her salkl ilkretim ikinci kademe rencisi, olaylarn deiik ynlerini grmeye, ataszlerini ve deyimleri kavramaya, sembolleri kullanmaya ve basit cmlelerle de olsa zengin anlatmlar oluturmaya balar.

7. Bu dnemdeki rencilerde mizah anlay geliir.

106

5.1.3. Ders Kitaplarndaki Metinlerde Bulunmas Gereken zelliklere likin Grlerle lgili Sonu ve Tartmalar

1. Anadili eitiminde rencilere okutulacak metinler son derece nemlidir ve bu metinler trnn rnekleri iinden zenle seilmelidir.

2. Seilen metinlerin ieriinin yannda biimsel zellikleri de nemlidir ve ders kitaplar hazrlanrken bu ilkeler de gz nnde bulundurulmaldr.

3. ocuk yaynlar iinden seilen metinler, renciler iin inandrc bir dille kaleme alnm olmaldr.

4. Seilen metinler belli bir plan gzetilerek hazrlanm olmaldr. Verilmek istenen ana dncenin ve kahramanlarn arka planda kalmam olmasna dikkat edilmelidir..

5. Seilen metinlerde daima hedeflenen renci grubu dikkate alnmaldr. Bu amala, ok karmak cmlelerden, bol sfatl anlatmlardan, yresel kullanmlardan ve ar mecazl anlatmlardan kanlmaldr.

6. Seilen metinlerde, ocuklarn psikolojik yaplar gz nnde bulundurulmaldr. Ar karamsarlk, iddet, kin ve dmanlk ieren metinlerden uzak durulmaldr.

7. Seilen metinlerde evrensel ilkelerden ve insan haklarndan taviz verilmemelidir. Toplumlar arasnda dmanlk douracak yaklamlardan ve rk yaklamlardan

kanlmaldr.

8. Seilen metinler, rencilere evre ve doa bilinci alamaldr. Doada yaayan dier canllara olumlu yaklamlar zendirmeli ve evre sorunlarna dikkat ekmelidir.

9. Metinler dilbilgisi ynnden de kusursuz olmaldr. Gerekmedike devrik cmlelerden kanlmaldr.

107 10. Metinlerin anlatmnda ocua grelik ilkesi benimsenmelidir. 11. Metinlerde ocuklar bilimden ve bilimsel dnceden uzaklatracak unsurlar olmamaldr.

12.

Metinlerde,

zrller

gibi,

farkl

olanlar

aalayacak

unsurlara

yer

verilmemelidir.

13. Metinlerde cinsiyet ayrmclna da dikkat edilmelidir. Kadn erkek eitliine aykr unsurlara yer verilmemelidir.

14. Metinler, Trk milli eitiminin ve Trke dersinin genel amalarna uygun olmaldr.

5.1.4. Altnc ve Yedinci Snf Ders Kitaplarnda Yer Alan Dz Yaz Metinlere likin Grlerle lgili Sonu ve Tartmalar 2007/2008 Eitim retim Yl'nda okutulan Trke ders kitaplarndan altnc snf kitabnda alt tane tema vardr. Bunlar: Sevgi; Atatrk; Bilim ve Teknoloji; Kiisel Geliim; Doa ve Evren; Okuma Kltr temalardr. Bu alt tema ierisinde toplam, on sekiz okuma paras yer almaktadr. Bu on sekiz parann on drt tanesi dz yaz eklinde geriye kalanlar ise nesir biimindedir.

Altnc snf Trke ders kitabnda incelediimiz dz yaz metinlerinin trlere gre dalm ise yledir: Eskici: yk Sevgi Paylatka oalr: An/Deneme Atatrk: Biyografi Atatrk'n Kiilii ve zellikleri: Makale Kadn Ulusun Temelidir: An Alo... Graham Bel: Tiyatro Gelecein Dnyas: Bilimkurgu yks Edison: Biyografi Pulsuz Dileke: Mektup Ah u Genler: Tiyatro

108 Ormanda Sabah: Gezi Yazs Spermen stanbul'a Dt: yk Prensi Olmayan Masal Kitab: yk zgn Bir Konu Aranyor: yk

Yukardaki dalm incelendiinde metinlerin farkl yaznsal trler iinden seildii grlmektedir. Say olarak baktmzda yk trndeki metinlerin daha fazla olmas metinlerde bulunmas gereken zellikler gz nnde bulundurulduunda doru bir tercih olarak ortaya kmaktadr.

Metinleri Veysel Snmez'in ortaya att Snmez Modeli'ne gre incelediimizde ortaya kan sonular ise yledir:

Eskici: Metin Ak ve Anlalr Sevgi Paylatka oalr: Metin Ak ve Anlalr Atatrk: Metin Anlalabilir Atatrk'n Kiilii ve zellikleri: Metin Anlalabilir Kadn Ulusun Temelidir: Metin ak ve anlalr Alo... Graham Bel: Metin ak ve anlalr Gelecein Dnyas: Metin Ak ve Anlalr Edison: Metin Yardm Alnarak Anlalabilir Pulsuz Dileke: Metin Ak ve Anlalr Ah u Genler: Metin Anlalabilir Ormanda Sabah: Metin Anlalabilir Spermen stanbul'a Dt: Tam letiim Salanr Prensi Olmayan Masal Kitab: Metin Ak ve Anlalr zgn Bir Konu Aranyor: Metin Ak ve Anlalr

Yukardaki sonulara daha yakndan baktmzda altnc snf Trke ders kitabnda yer alan metinlerden, bir tanesinde sonu"metin yardm alnarak anlalabilir"; drt tanesinde sonu, "metin anlalabilir"; sekiz tanesinde sonu "metin ak ve anlalr"; bir tanesinde ise sonu "tam iletiim salanr" olarak kmtr.

109 Sz konusu metinler ders kitabnda yer almaktadr ve retmenlerin kontrolnde ve desteinde alma kitaplaryla beraber deerlendirilecektir. Bu durumda, metinlerin anlalabilir ya da ak ve anlalr kmalar Trke dersinin amalarna ulamada yeterli olabileceklerinin gstergesidir. Sz konusu metinlerin ounluu yardm alnarak anlalabilir olsayd, derslerde rencilerin metni anlayabilmeleri iin ciddi bir zaman harcanmas gerekecek ve dier kazanmlara vakit kalmayabilecekti. Ya da metinlerin ounluu tam iletiim salanr dzeyinde olsayd, bu da rencilerin dnmemelerine neden olabilecek ve kaytszlk sonucu dourabilecekti.

Bu veriler nda altnc snf Trke ders kitaplarndaki metinlerin anlalrlk dzeyi bakmndan yeterli olduu sonucuna varabiliriz.

Altnc snf Trke ders kitaplarndaki metinleri sahip olduklar iletiler ynnden incelediimizdeyse u sonulara varrz:

Sevgi temasnn ilk metni olan "Eskici" yks, yurt ve dil sevgisini pekitirici bir ykdr. Trkedeki sadeleme akmnn ilk temsilcilerinden olan Refik Halit Karay, uzun yllar ayr kald yurduna ve ana diline olan sevgisini Eskici yks araclyla baaryla iletebilmitir.

Sevgi Paylatka oalr, metni ise toplumsal dayanmay ve insan sevgisini anlatan bir ierie sahiptir. Metni incelerken, ieriinin bir blm rencinin yaam deneyimleriyle rtmeyebileceini vurgulamtk. Bu olumsuz unsura ramen, metin sevgi temasnn iinde sahip olduu olumlu iletilerle Trke dersi araclyla verilmek istenen kazanmlarn nn aar niteliktedir.

Atatrk temasndaki

metinleri

genel

olarak

yetersiz

bulduumuzu

metinleri

incelediimiz blmde belirtmitik. Bu metinler, Atatrk'n ok ynl kiiliine vurgu yapmaktan uzak paralardr. lk metin olan "Atatrk" isimli okuma paras, Atatrk'n

ocukluk ve genliine odaklanmakta, onun, Cumhuriyet dnemindeki nc kimliine deinmemektedir.

Atatrk'n Kiilii ve zellikleri isimli metin ise, Atatrk'n sava kimliine vurgu yapmakta, onun bar ynn ise vurgulamamaktadr.

110

Kadn Ulusun Temelidir isimli okuma paras ise, Trkiye demokrasisindeki nemli bir adm olan kadna seme ve seilme hakknn verilmesini anlatmaktadr. Ancak bu anlatmna yle bir noktadan bakmaktadr ki, Atatrk bu hakk kadnlara, Kurtulu Sava'nda ldkleri iin vermi ya da ziyaret etmek iin gittii okuldaki kz rencilerden askere gitmeleri karlnda onlara bu hakk vermitir gibi bir anlam kmaktadr. Bu yaklamn yetersiz olduu ve demokrasi bilincini gelitirmekten uzak olduunu dnmekteyiz.

Prof. Dr. Atalay Yrkolu'nun anne babalara mektup eklinde kaleme ald metin ise rencilerin kiisel farkndalklarn artrma amacn yerine getirmektedir. Metni okuyan renciler metinde anlatlanlarla kolayca zdeim kurabilmekte ve ayn sorunlar yaayan arkadalaryla ayn noktada buluabilmektedirler.

Ah u Genler ise Pulsuz Dileke metnini tamamlayc bir zellie sahiptir. lk metinde, bir ocuun bak asndan iletilenler, bu kez anne babalarn bak alan da gz nnde bulundurularak ama yine ocuklarn dnyasndan iletilmektedir.

Yukarda belirtilen zellikleri nedeniyle Kiisel Geliim temasnn her iki metni de birok olumlu unsuru barndrmaktadr diyebiliriz.

Doa ve Evren temas ise doa sevgisini alamaya ynelik bir metin olan "Ormanda Sabah" ile balamaktadr. Metni incelerken deindiimiz gibi, metinde yer alan uzun ve bol sfatl cmleler metnin anlalmasn gletirmektedir. Bu duruma metinde bir olay deil de yalnzca gnein douunun ormanda yaratt deiiklikler anlatld bilgisini de ekleyince metnin amacna ulamadn syleyebiliriz.

Spermen stanbul'a Dt ise, daha ok evre kirliliini merkeze alan bir ykdr. Sahip olduu ak ve akc dil Muzaffer zg'nn mizah anlayyla birleince ortaya rencilerin keyifle okuduu ve amacna ulaan bir yk kmtr.

Okuma Kltr temasnn her iki yks de okuma alkanln tevik eder niteliktedir.

111 Prensi Olmayan Masal Kitab yksnn kahraman olan ocuk okuma tutkusuna sahiptir ve her frsatta okumaktadr. Bu sayede olumlu zellikler gelitirebilmi bir ocuktur. zgn Bir Konu Aranyor isimli yknn kahraman olan ocuk ise tam tersi bir kiilie sahiptir. Her trl olanaa sahip olmasna ramen elindeki kaynaklan okumamakta ve bylece devini bir trl yapamamaktadr.

2007/2008 Eitim retim Yl'nda okutulan Trke ders kitaplanndan yedinci snf kitabnda alt tane tema vardr. Bunlar: letiim; Atatrklk; Kavramlar ve armlar; Milli Kltr; Doa ve Evren; Tolum Hayat. Bu alt tema ierisinde toplam on dokuz okuma paras yer almaktadr. Bunlann on alt tanesi dz yaz eklinde tanesi de nesir eklindedir.

Altnc snf Trke ders kitabnda incelediimiz dz yaz metinlerinin trlere gre dalm ise yledir:

Tatl Dil: Sylei Yolcu Konmaz Oteli: Tiyatro Bir letiim Biimi Olarak Karikatr: Deneme Atatrk ve Sanat: Deneme Atatrk ve Trk Tiyatrosu: An Trk Dili: Makale Bilmece: Tiyatro Hayata Alan Kaplar: Deneme yimserlik Ktmserlik: Sylei Anadolu'nun Cirit Oyunlar: Sylei Karada Yzen Donanma: Makale Bozkrn Tezenesi: Biyografi Susayan Konya: Gezi Yazs Son Kular: yk Komusuzluk: Sylei Anadolu'da Konukseverlik: Deneme

112 Metinlerin trlere gre dalm incelendiinde kurmaca edebi rnlerin az olduunu, makale ve deneme trlerinin ise daha ok olduunu grrz. Kitapta yalnzca bir yk ve iki tiyatro metni yer almaktadr.

Yedinci snf rencilerinin soyut alglama yeteneklerinin gelitiini daha nce belirtmitik. Yukarda verdiimiz dalm soyut unsurlarn fazla olduu metinlerin arlkl olmasn aklar niteliktedir. Ancak metinlerin daha ok bilgi veren ve neride bulunan trler arasndan seilmesi rencilerin edebi zevklerinin geri planda kalmasna neden olabilir grndeyiz.

Metinleri Veysel Snmez'in ortaya att Snmez Modeli'ne gre incelediimizde ortaya kan sonular ise yledir:

Tatl Dil: Metin Anlalabilir Yolcu Konmaz Oteli: Tam iletiim salanr Bir letiim Biimi Olarak Karikatr: Metin Anlalabilir Atatrk ve Sanat: Metin Anlalabilir Atatrk ve Trk Tiyatrosu: Metin Anlalabilir Trk Dili: Metin ak ve anlalr Bilmece: Metin Ak ve Anlalr Hayata Alan Kaplar: Metin Ak ve Anlalr yimserlik Ktmserlik: Metin Anlalabilir Anadolu'nun Cirit Oyunlar: Metin Ak ve Anlalr Karada Yzen Donanma: Metin Ak ve Anlalr Bozkrn Tezenesi: Metin Anlalabilir Susayan Konya: Metin Ak ve Anlalr Son Kular: Metin Anlalabilir Komusuzluk: Tam iletiim salanr Anadolu'da Konukseverlik: Metin Ak ve Anlalr

Yukardaki sonulara daha yakndan baktmzda yedinci snf Trke ders kitabnda yer alan metinlerden, yedi tanesinde "metin anlalabilir"; dier yedi tanesinde "metin ak ve anlalr"; iki tanesinde ise tam iletiim salanr sonucuna ulalmtr. Metinlerin

113

renciler tarafndan rahata anlalabilmesi, metinlerin genelinin makale ve deneme trnde olmasn dengeleyen bir unsurdur.

Yedinci snf Trke ders kitaplarndaki metinleri sahip olduklar iletiler ynnden incelediimizdeyse u sonulara varrz: letiim temasnn ilk iki metni insanlar arasnda salkl iletiim kurulmasna dair iletilere sahiptirler.

lk metin olan Tatl Dil, kiiler arasndaki nezaketin yararlarn anlatmakta ve rencileri bu dorultuda yneltmektedir.

Kurmaca bir tiyatro metni olan Yolcu Konmaz Oteli ise insanlarn birbirlerini dinlememesi sonucunda ortaya kabilecekleri mizahi bir yaklamla ele almaktadr. Birbirini btnleyen sahneleriyle dikkati zerinde toplayabilecek yetkinlikte bir metin olduunu syleyebiliriz. Yolcu Konmaz Oteli isimli metni incelediimiz blmde, parann sonunda renciler tarafndan yanl anlalabilecek bir ierie sahip olduunu belirtmitik.

letiim temasnn son metni ise, iletiim kavramn pekitirmekte ve bir iletiim biimi olarak karikatr rnei zerinde durmaktadr. Karikatrn dillerin ve kltrlerin dnda farkl bir iletiimin yolunu at da metinde vurgulanmaktadr. Okuma paras bu ynyle evrensel ilkeleri sezdirmekte ve rencilere farkl dnme alkanl kazandrmaya almaktadr.

Atatrklk temasndaki metinlerin altnc snf Trke ders kitabndakilere gre daha kapsayc olduu tespitini yapmtk. Temann ilk okuma paras olan Atatrk ve Sanat, Atatrk'n sanata nem veren ynn ortaya karmakta ve onun evrensel ilkelere olan yaklamn sezdirmektedir.

Atatrklk temasnn ikinci metni olan Atatrk ve Trk Tiyatrosu, ilk metinde anlatlanlar pekitirir nitelikte bir andr. lk metinde Atatrk'n sanata verdii nemi renen renciler, Bu metin sayesinde bir sanat dal olan tiyatroya Atatrk'n yaklamn grebileceklerdir.

114 Altnc snf Trke ders kitabnda, anadili sevgisini anlatan bir metin olan "Eskici" yksnn amacna ulatn belirtmitik. Trk Dili isimli okuma paras ise ayn dorultudaki iletileri makale tr iinde kuru bir anlatmla ve zaman zaman da retici bir yaklamla vermektedir.

Kavramlar ve armlar temasnn ilk metni olan Bilmece, kaybolmaya yz tutmu iki kltrel deerimizi, glge oyununu ve bilmece kltrn iermektedir. Karagz ve Hacivat'n diyaloglar ierisinde bo vakitlerini, birbirlerine bilmece sorarak geirmeleri bir yandan okuyanlar elendirmekte bir yandan da kltrel deerlerimize vurgu yapmaktadr.

Hayata Alan Kaplar, somuttan soyuta doru giden bir anlatma sahiptir metin bu ynyle yedinci snf rencilerinin bilisel geliim dzeylerine uygunluk gstermektedir. Parada ncelikle kaplarn kltrmzdeki yeri belirlenmekte ve somut rnekler

verilmektedir. Metnin devamnda da kaplarla ilgili deyimler sralanmakta ve insann i dnyasna alan kaplarn anlatlmasyla metin sonlanmaktadr. Bu ynyle metnin soyut dnceyi gelitirici unsurlar barndrdn syleyebiliriz.

Kavramlar ve armlar temas, tamamen soyut iki kavramn anlatld bir metinle son bulur. yimserlik ve ktmserlik kavramlar, soyut dnce dnemine girmi rencilerin bilebilecei iki kavramdr. Kiilik geliiminin yava yava sonland bir dnemde yedinci snfa giden rencilerin bu tr olumlu iletileri okumalarnn yararl olaca grndeyiz.

Milli Kltr temas, kaybolan bir kltrel unsur olan cirit oyununu anlatan bir metinle balamaktadr. Cirit oyununun tarihini anlatarak balayan metin, ieriinde bar iletilerine de sahiptir. Anadolu'da Cirit Oyunlar, cirit oyununun kurallarn ve gnmzdeki durumunu da aktarmaktadr.

Karada Yzen Donanma isimli metin ise, stanbul'un fethi srasnda Fatih Sultan Mehmet'in zorluklar karsnda gsterdii tutumdan yola karak rencilere azimli olmay nermektedir.

Bozkrn Tezenesi, rencilerin Trk halk mzii ile tanmalarn salamaya almaktadr. Ozanlk gelenei hakknda verdii bilgilerden sonra, Neet Erta'n yaamn

115 aktarmaktadr. Ulusal kltrmzn renklerinden olan halk mzii ve Neet Erta, yurdumuzdaki farkllklar rencilere gstermesi bakmndan da yararl iletilere sahiptir.

lkemizdeki ve dnyadaki kuraklk sorunu ve kresel snma son birka yldr sk sk gndeme gelmektedir. Susayan Konya isimli metin her iki gncel sorunu da Trke dersine tamaktadr. Gncellii ve evre duyarlln artrc iletileriyle Susayan Konya dersin amalaryla da uygunluk iindedir. Yedinci snf Trke ders kitabndaki tek yk Sait Faik Abasyank'n yazd Son Kular isimli ykdr. yk, evreye duyarl bir anlatcnn yaadklar karsndaki duygularn anlatmaktadr. Anlatc, nce kularn bana gelenlerden sonra gitmelerini sonra da evreye verilen kk bir zararn bile aslnda nemli olduunu anlatmaktadr. Bu ynyle rencilerin evreye ve dier canllara olan duyarllklarn artrc bir etkisi vardr.

Kent yaamnn bireyi yalnzlatrc etkisini zellikle byk ehirlerde yaayan ocuklar yakndan grebilmektedir. Komusuzluk isimli metin, bu ocuklarn birounun komuluk ilikisini bilmedii varsaymndan yola kmaktadr. Toplumsal kltrmzn nemli unsurlarndan olan komuluk ilikisinin kaybolmasnn yaza dndrdkleri ve hissettirdikleri rencilere bu konuda olumlu iletiler vermektedir.

Anadolu'da Konukseverlik isimli

metin Komusuzluk isimli

metni tamamlar

niteliktedir. Konukseverlik de tpk komuluk ilikilerinde olduu gibi kaybolmaya yz tutan nemli kltrel zelliklerimizdendir. Bu iki para sahip olduklar olumlu iletilerle bu yndeki duyarll artrmaya yardmc olmaktadrlar.

5.2. neriler

Aratrmada var olan durumu ortaya koyarak daha somut nerilerde bulunmak amalanmtr. Belirlenen eksiklerle ilgili olarak getirilebilecek neriler aadadr.

Altnc ve yedinci snf Trke ders kitabnda farkl trlerde rnlere yer verilmitir. Ancak bu farkl trlerin iinde rencilerin bilisel geliim dzeylerine uygun olan roman trnde rneklerin yer almamas bizce bir eksikliktir. MEB Yeni Trke Program roman trndeki metinlerin sekizinci snflar iin hazrlanan ders kitaplarnda mutlaka bulunmas

116 gerektiini belirtmitir. (2006:57) ancak altnc ve yedinci snf kitaplarndaki metinlerle ilgili olarak, "Bu trler dndaki trlerde de metinlere yer verilerek rencilerin farkl trden

metinlerle karlamas salanmaldr." (2006:57) ibaresiyle farkl trlere yer verilebilmesine de olanak salamtr. Bu nedenle biz, bata roman olmak zere dier edebi trlerinde ders kitaplarnda yer almas gerektii dncesindeyiz. Yedinci snf Trke ders kitabnda yalnzca bir tane yk rnei olduunu belirtmitik. yk trnden yaplacak gzel seimlerle bu tre daha fazla yer verilmesi gerektiini de dnmekteyiz.

Ders kitaplarnda Atatrklk temas zorunlu temadr. Bu nedenle her iki ders kitabnda da bu tema yer almaktadr. Ancak zellikle altnc snf ders kitab Atatrk'n yalnzca belirli ynlerini ne karmaktadr. Biz, Atatrk ilke ve inklaplarnn daha iyi pekitirilebilmesi iin Atatrk' tm ynleriyle anlatan metinlerin seilmesinin yararl olaca dncesindeyiz.

Altnc ve yedinci snfa giden rencilerin bilisel geliim dzeylerini tespit ederken, zellikle ergenlik dnemindeki insanlarn dorudan nasihat veren, retici metinlerden holanmadklarn ortaya koymutuk. Bu nedenle metinler seilirken iletilerini metnin iine yediren ve renciye keif duygusu verenlerin seilmesi gerektiini dnmekteyiz.

Metinlerin seiminde farkl sosyal kesimlerde yaayan rencilerin durumu dikkate alnmaldr. Bu erevede yalnzca kentlerde ya da tarada yaayan rencilere seslenen metinlerden kanlmaldr. rnein, komuluk ilikilerinin yok olduunu anlatan bir metin, komularyla hala youn iliki iinde olan ocuklar iin fazla bir ey ifade etmeyecektir.

Metinlerde popler olmayan sanat dallarna da yer vermek ve rencileri onlarla tantrmak da gereklidir. rnein, klasik mzik bestecilerinin hayatn anlatan ya da operann ne olduuna deinen bir metin ders kitaplarna alnabilir. Ders kitaplarna alnan metinlerde sava kkrtcl yapan ya da belli bir ulusun stnl dncesini ieren unsurlara yer verilmemelidir. Metinlerde kullanlan "Trkn gc" gibi ifadeler bu unsurlara rnek olarak verilebilir.

117

Metinler seilirken amzn bilgi a olduu da gz nnde tutulmaldr. Gelien teknoloji sayesinde kolay ulalabilir hale gelen bilgisayar ve biliim teknolojilerine de daha fazla yer verilmelidir.

Ders kitaplarnda baka uluslara ait kltrel unsurlara yer verilmemitir. Farkl uluslara ait geleneklerin ya da yaaylarn anlatld metinler rencilerin hogr dzeyini artrmaya yardmc olacaktr.

Seilen metinlerin bilimsel bilgiler iermesine dikkat edilmelidir. Bo inanlar pekitiren, metafizik yaklamlar ieren unsurlar metinlerde yer almamaldr.

118

KAYNAKA
Akkaya N. (2000). Tekerlemelerin ocuk Eitimindeki Yeri. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Akboy R. (2000). Eitim Psikolojisi. zmir: Mikro Yaynclk Alpge G. (2000). ocuk Kitaplar Farkl Olma Konusunda Uyum Salamaya Yardmc Olabilir mi? 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Ataseven F- nand Y. (2000). ocuk Kitaplarnn eitli Ynleriyle ncelenmesi. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Altan, A. Arhan, S. Baar, S. zaykut, S. ztrkler, G. Ylmaz D. Yksel Y. (2007); lkretim Trke 7 Ders Kitab; MEB Devlet Kitaplar, 1. Bask, Ankara" Baaran .E. (1988). Eitim Psikolojisi, Modern Eitimin Psikolojik Nedenleri. (9. Basm) (Yayn yeri ve yayn evi belirtilmemi) Bele T. (2000). Eitsel zellikleriyle ada ocuk Yazn. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Bozda F. (2000). ocuk Kitaplarnda Metin, Dil ve Resimleme likisi. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Dayolu G. (2000). ocuk Kitaplarnda Eitsellik. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Derya H. (2000). ocuk Kitaplarnn Dayanmas Gereken Eitsel zellikler (ocuk Kitaplarnda Denetlemenin nemi). 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (2121 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Dil Dernei (1998). Yazn Terimleri Szl. Ankara. Dil Dernei Dilidzgn S. (2000). ocuk Kitaplarnda Yaznsal Nitelik. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Gs, B.(1989). Anadili Olarak Trkenin retimine Tarihsel Bir Bak. Ankara: TDAY-Belleten, 1970; TTK Basmevi Gken E.N. (1980). rnekleriyle ocuk Edebiyatmz. stanbul: Remzi Kitabevi

119 Gne F. (2000). ocuk Kitaplarnn Okunabilirlik Asndan ncelenmesi. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi KarasN. (2000). Nasl Bir ocuk Yazn? 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Karay R.H. (1994). Ana Britannica. Cilt: 18. stanbul "Kapulu, A. Okuyucu, D. Kaplan . Karaca, A.; (2007); lkretim Trke 6 Ders Kitab; Koza Yayn Datm; Ankara" Kl, .(2005) lkokuma Yazma retiminde Kullanlan Yntemler. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits

Kl Y. ve Kuzgun Y.(Ed.). (2004). 6-15 Ya rencilerinin Geliimsel Gleri ve Kiilik Geliimini Kolaylatrma. lkretimde Rehberlik. Ankara: Nobel Yaynlar Mahsereci N. (2000). ocuk Kitaplarnda Dikkat Edilmesi Gereken Eitsel Adan nemli Kimi Noktalar. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Milli Eitim Bakanl (2006). lkretim Trke dersi (6-7-8. Snflar) retim Program. Ankara. Milli Eitim Bakanl Ouzkan F. (1977). Yerli ve Yabanc Yazarlardan rneklerle ocuk Edebiyat. Ankara: Kadolu Matbaas nal M. (2000). Felsefi Bir Perspektiften ocuk Kitaplar in Geliim Psikolojisinin nemi. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Senemolu N. (1997). Geliimsel renme ve retim, Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Ertem Matbaaclk Snmez V. (2003). Metinlerin Eitselliini Saptamada Matematiksel Bir Yaklam (Snmez Modeli). Eitim Aratrmalar Dergisi. Say: 2003/K Sayfa:24-39 Tankut T. (2000). ocuk Edebiyat ve Cinsiyet Ayrmcl. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Tekin H. (2000). ocuk Kitaplarnda Btnsellik. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi Tuncer H. ve Yardmc M. (2000). Eitim Faklteleri in ocuk Edebiyat. Ankara: rn Yaynlar Trk Dil Kurumu (1998). Trke Szlk. (9. Basm)Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi

120

Yeilda, Y. (2000). Trkiye'de ocuk Edebiyat. 1. Ulusal ocuk Kitaplar Sempozyumu. (21-21 Ocak 2000) Ankara: Ankara niversitesi

EKLER

EK 1. Altnc Snf Trke Ders Kitabnda Yer Alan Dz Yaz Metinler

ESKC Vapur rhtmdan kalkp da Marmara'ya doru "uzaklamaya balaynca yolcuyu geirmeye gelenler, zerinden ar bir yk kalkm gibi ferahladlar: - ocukcaz Arabistan'da rahat eder, dediler. Hayrl bir i yaptklarna herkesi inandrm olanlarn uydurma neesiyle fakat gnlleri isli, evlerine dndler. Zaten babadan yetim kalan kk Hasan, anas da lnce uzak akrabalar ve konu komusunun yardmyla halasnn yanna, Filistin'in cra bir kasabasna gnderiliyordu. Hasan vapurda elendi; giril giril ileyen vinlere, stleri yazl cankurtaran simitlerine, kurutulacak amarlar gibi iplere asl sandallara, vardiya deitirilirken alnan kampanaya bakarak ok elendi. Be yanda idi; peltek, irin konumalaryla da gvertede yolcular epeyce elendirmiti. Fakat vapur, uraya buraya urayp bir sr yolcu aktktan sonra scak memleketlere yaklanca kendisini bir durgunluk ald. Kalanlar bilmedii bir dilden konuuyorlard ve ona stanbul'daki gibi -Hasan gel! - Hasan git, demiyorlard; ismi deiir gibi olmutu, "Hassen" ekline girmiti. - Taal hun ya Hassen, diyorlard, yanlarna gidiyordu. - Ruh ya Hassen, derlerse uzaklayordu. Hayfa'ya ktlar ve onu bir trene koydular. Artk ana dili bsbtn iitilmez olmutu. Hasan keye bzld; bir eyler soran olsa da susuyordu, yanaklar pene pene, al al olarak susuyordu. Portakal bahelerine dalm, gsnde bir katlk, grtlanda lokmasn yutamam gibi sert bir dm, daima susuyordu.

121 Fakat hem iek am hem yemilerle donanm gzel, slak baheler de tkendi; zeytinlikler de seyrekleti. Yamalarnda keiler otlayan kuru, yaln, atlak dalar arasndan geiyorlard. Bu keiler, kapkara, beneksiz kara idi; tyleri yeni otomobil boyas gibi aynams bir cila ile kzgn gne altnda, prl prl yanyordu. Bunlar da bitti, gz alabildiine uzanan bir dzle kmlard, ne aa vard ne dere ne ev! Yalnz ara sra kocaman kocaman hayvanlara rast geliyorlard; ok uzun bacakl, ok uzun boylu, srtlar kabark, kambur hayvanlar trene bakmyorlard bile... Azlarnda beyazms bir kpk ineyerek dalgn ve kskn arka arkaya, ar ar, yumuak yumuak, iz brakmadan ve toz karmadan gidiyorlard. ok sabretti, dayanamad, yanndaki askere parmayla gstererek sordu; o gld: - Gem el! Gem el! dedi. Hasan' bir istasyonda indirdiler. Gerdanndan, alnndan, kollarndan ve

kulaklarndan biim biim, sr sr altnlar sallanan, kara iri benli bir kadn onu gsne bastrd. Tuhaf kokulu, fazla yumuak, iine gmlverilen cansz bir gs... - Yahabibi! Ya ayn! Halasnn yanndaki kadnlar da sarldlar, syletiler, gltler. Birok ocuk da gelmiti; entarilerinin stne hrka yerine elbise, ceket giymi, salar peremli, balan fesli ocuklar... Hasan durgun, tkankt; susuyor, susuyordu. yle, haftalarca sustu. Anlamaya balad Arapay kck kafasnda beliren bir inatla konumayarak sustu. Daha byk bir tehlikeden korkarak deniz altnda nefes almaya alan bir adam gibi tkandn duyuyordu, yine susuyordu. Hep sustu... imdi onun da kuakl entarisi, ceketi, fesi, krmz pabular vard. Salarnn ortas, el ayas kadar sfr makine ile kesilmi, alnna peremler uzatlmt. Deri gibi sert, yayvan tandr ekmeine almt; yer sofrasnda bunu drmleyerek hem kak hem atal yerine kullanmay beceriyordu. Bir gn halas sokaktan bararak geen bir satcy ard.

122 Evin avlusuna srtnda uval kapl bir yayvan torba, elinde bir ufack iskemle ve uzun bir demir paras, dank kyafetli bir adam girdi. Torbasnda da mukavva gibi bklm bir tomar duruyordu. Konutular, sonra nne bir sr patlak, skk, para para ayakkab dizdiler. Satc iskemlesine oturdu. Hasan da merakla karsna geti. Bu drt yan duvarl, tek kat, bask ve toprak evde yle can sklyordu ki... aarak, elenerek eskiciyi seyrediyordu. Mukavvaya benzettii kaln deriyi iki taraf keskin, incecik, sapsz bayla kesiine, azna bir avu ivi dolduruuna, sonra bunlar birer birer, stanbul'da grd maymun gibi avurdundan karp ayakkablarn altna abuk abuk mhlayna, deri paralarn pis suya koyup slatna, mundar anaktaki macuna parman daldrp daldrp tabanlara srne, hepsine bakyordu. Susuyor ve bakyordu. Bir aralk nerede ve kimlerle olduunu keyfinden unuttu, dalgnlndan ana diliyle sordu: - iviler azna batmaz m senin? Eskici ban hayretle iinden kaldrd. Uzun uzun Hasan'in yzne bakt: - Trk ocuu musun be? - stanbul'dan geldim. - Ben de o taraflardan... zmit'ten! Eskicide sa sakal dank, gs bar ak, pantolonu dizlerinden yamal, dileri eksik ve surat sar, sapsaryd; gzlerinin akna kadar saryd. Trke bildii ve stanbul tarafndan geldii iin Hasan, imdi onun sade iine deil, yzne de dikkatle bakmt. Gsnn ortasnda, tpk enesindeki sakal andran krl, seyrek bir tutam kl vard. Disizlikten peltek kan bir sesle tekrar sordu: - Ne diye dtn bu cehennemin bucana? Hasan anlad kadar anlatt. Sonra Kanlca'daki evlerini tarif etti; komunun olu Mahmut'la balk tuttuklarn, anas doktora giderken tnele bindiklerini, bir kere de kapya beyaz boyal hasta otomobili geldiini, iinde yataklar serili olduunu syledi. Bir aralk da kendisi sordu: - Sen niye buradasn? teki ban ve elini yle sallad, uzun i manasna... Ve mrldand:

123 - Bir kabahat iledik de katk! Asl konuan Hasan'd, alt aydan beri susan Hasan... Durmadan, dinlenmeden nefes almadan, yanaklar sevincinden pembe pembe, dudaklar titreyerek taze, gevrek, billur sesiyle biteviye konuuyordu. Aklna ne gelirse sylyordu. Eskici hem alyor hem de ara sra "Ha! Ya? yle mi?" gibi dinlediini bildiren szlerle onu syletiyordu. Artk eriemeyecei yurdunun bir deresini, bir rzgrn, bir trksn dinliyormu gibi hem zevkli hem yasl dinliyordu. Gemi gnleri, kaybettii yerleri dnerek benlii sarsla sarsla dinliyordu. Daha ok dinlemek iin de elini ar tutuyordu. Fakat nihayet btn ayakkablar tamir edilmi, i bitmiti. Demirini topraktan ekti, kselesini drd, ivi kutusunu kapad, iri anan sarmalad. Bunlar hep aheste aheste yapt. Hasan, yrei burkularak sordu: - Gidiyor musun? - Gidiyorum ya, iimi tkettim. O zaman grd ki, kk ocuk, memleketlisi minimini yavru alyor. Sessizce, titreye titreye alyor. Yanaklarndan gzyalar birbiri arkasna, temiz vagon

pencerelerindeki yamur damlalar darnn rengini, geilen manzaralar iine alarak nasl acele acele, sarsla arpa dklrse yle, barnn sarsntlaryla yerlerinden oynayarak prl prl akyor. - Alama be! Alama be! Eskici baka sz bulamamt. Bunu iiten ocuk hkra hkra, katla katla alamaktadr; bir daha Trke konuacak adam bulamayacana alamaktadr. - Alama diyorum sana! Alama! Bunlar derken onun da kat, nasrlam yrei yumuam, imiti. nne gemeye alt ama yapamad, kendisini tutamad; gzlerinin dolduunu ve sakallarndan kayan yalarn, Arabistan scayla yanan kzgn gsne bir pnar sznts kadar serin, rpertici, dkldn duydu. Refik Halit KARAY SEVG PAYLATIKA OALIR Yadigr, minik kollarn boynuma dolayp "Nuray anne, ben de byynce senin gibi

124 olacam, baka ocuklara yardm edeceim." dediinde mutlulukla ona sarldm. imden "Bir halka daha." diye dndm. Evet, sevgi zincirimize bir halka daha eklendi ve paylatka eksilmeyen, oalan en gzel ey "sevgi". Bu duyguyla ilk kez tantmda yatl okuldaydm. O gn, yetitirme yurdunda yaayan ocuklar ziyarete gideceimiz iin ok heyecanlydk retmenimiz, "Herkes sizler denli ansl deil, ailesi olmayan ocuklar da var. Onlarn en byk gereksinimi sevgi. Bu birka saat onlar kendi kardeinizmi gibi grrseniz, ilgilenirseniz ok mutlu olurlar." demiti. Yurda geldiimizde tm ocuklar ilgi ve merakla evremizi sardlar. Orada birka saatliine de olsa hepimiz kendimize yeni kardeler edindik. Benimse kardeim olmutu. Haydar yedi, brahim ve Hasan dokuz yandaydlar. O hafta sonu, izinli olarak eve geldiimde heyecanla anneme okul gezimizi ve yeni kardelerimi anlatm, "Onlar eve davet etmek istiyorum anneciim." demitim. Annemle birlikte yetitirme yurduna giderek okul idaresi ile grtk. O cumartesi ve daha sonraki hafta sonlar Haydar, Hasan ve brahim bizim ailenin birer bireyi oldular. Hafta iinde annemin bana verdii okul harlm biriktirerek hafta sonunda yeni kardelerime kk armaanlar alyordum. Haydar, aldm ikolatay bitirmekten korkarak srrken "Tad ne denli gzelmi!" diye mrldand. Sonra, o boncuk mavisi gzleriyle yzme bakt ve "Ben byynce kamyon ofr olacam, ok para kazanacam ve ben de sana ok ikolata alacam, ablacm." dedi. Haydar'n yaamnda ilk kez o gn ikolata yediini renince iim szlad. Glmseyerek sevgiyle sarldm ona... Hasan da yznde utanga bir ifade ile "Ben de ok para kazanacam ve seni hi altrmayacam abla." dedi. ne dnerek "imdi beni dinleyin ltfen." dedim. "Bana verebileceiniz en gzel armaan, okulunuzu baaryla bitirmek ve iyi bir meslek sahibi olmaktr. ok para kazandnz zaman beni altrmama dncenize gelince kolay elde edilen para hibir zaman insann kendi alarak kazand para denli deerli deildir. Bunu, sizler de ileride ok iyi anlayacaksnz. Salm yerinde olduu srece almaktan ve retmekten byk mutluluk duyarm. Ama siz byyp elinize mesleinizi aldnz zaman da evrenizde mutlaka sizin sevginize ve ilginize gereksinme duyan yeni kardeleriniz olacaktr. te onlara elinizi uzatmay unutmayn." dedim. O yl okulumu bitirip stanbul'a atandm. Birka kez mektuplatktan sonra ne yazk ki, iletiimimiz koptu "kardelerimle". stanbul'dan sonra zmir ve Ankara'da altm, daha

125 sonra da evlendim, Almanya'ya gittim. Trkiye'ye tatil iin geldiimiz bir yaz, annemi ziyaret iin ocukluumun getii kente geldik. Bir akamzeri eimle birlikte kent merkezinde yrrken tam karmzdan bize doru yrmekte olan, k giyimli bir delikanlyla gz gze geldim. O denli tandkt ki bu bir ift gz... Yanmzdan sessizce geip giden delikanly eime gstererek "Nereden

anmsyorum acaba, kesinlikle tanyorum ben bu yz." dedim. "Belki ayn mahallede oyun oynadnz bir komu ocuudur." dedi, eim glmseyerek. Tam o anda "Affedersiniz, bir ey sorabilir miyim?" dedi, arkamzdan bir ses. Az nce yanmzdan geen delikanl, gzlerimin iine bakarak "Nuray abla? Siz misiniz?" dedi. te o anda tandm Hasan'. Bir anda sevgiyle sarldk. Eime yllardr

haberleemediim "kardelerim"den sz etmitim. Hasan, okullarn baaryla bitirdiini ve u anda Ankara'da bir bakanlkta memur olarak altn syledi. brahim'in bir kyde retmenlik yaptn, geen yl evlendiini, Haydar'dan uzun zamandr haber alamadklarn syledi. (...) Yllar ncesinin utanga ocuk bakyla yzme bakarak "Biliyor musun abla?" dedi. "Sen mz iin de bir masal kahramanydn. Gece yataa yattmz zaman mz de senin saln ve mutluluun iin dua ediyorduk. Senin bize cmerte sunduun sevgiyi, imdi ben 'yeni kardelerime' sunmaya alyorum. Ve umarm onlar da senin balattn bu sevgi zincirinin salam bir halkas olarak yer alrlar yaamda." Sevginin mucizev gcne bir kez daha tank olmann mutluluuyla o akam yaammn en huzurlu uykularndan birini uyudum. imdi kzmla birlikte yeni halkalar ekliyoruz sevgi zincirimize... Anne ve babasn trafik kazasnda kaybetmi Sanem ve Yadigr kardelerle birlikteliimiz nc yln doldurmak zere. Yakn evremizdeki dostlarmz da bizim yaadmz mutlulua imrenerek

ocuklarna yeni kardeler edindiler. Bir scak glmseme, iten bir kucaklama, bir para ikolata hzla sevgiye dnerek mucizeler yaratyor. Sevgi zincirimize her gn yeni halkalar ekleniyor. Sizler de bu cokuyu, bu mutluluu, bu i huzurunu yaamak istiyorsanz bir halka da siz ekleyebilirsiniz. Nuray BARTOSCHEK (Bartoek)

126 ATATRK Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbakan olan Atatrk, 1881 ylnda Selanik'te dnyaya geldi. Atatrk'n doum tarihi, ay ve gn olarak bilinmemektedir. Osmanl Devleti'nin nfus kaytlarna doum ay ve gn yazlmad iin onun yalnz doum yln biliyoruz. Atatrk'n asl ad Mustafa'dr. Babasnn ad Ali Rza, annesinin ad Zbeyde'dir. Ali Rza Bey, bir sre gmrk memurluu yapm, daha sonra ticaretle uramtr. leri grl bir insan olan Ali Rza Bey, Mustafa daha ilkrenim andayken yaamn yitirmitir. Zbeyde Hanm, geleneklere bal, iyiliksever bir kadndr. Mustafa; ada dnceli, ileri grl, kiilik sahibi bir babayla duygulu bir anneden dnyaya gelmitir. Atatrk'n doduu yllarda Selanik, Trklerin youn olarak bulunduu bir kentti. Selanik halknn byk bir ounluu Trklerden, Yahudilerden ve Rumlardan oluuyordu. O dnemde Balkanlarda Osmanl Devleti'ne kar ayaklanmalarn balamas, Atatrk'n ulusal duygularnn gelimesinde nemli bir etken olmutur. Atatrk, rencilik yllarnda Osmanl Devleti'nin Balkanlarda iinde bulunduu durumu yakndan gzleme olana bulmutur. Bu durum, kendisinde zgrlk dncelerin gelimesine yol amtr. Atatrk'n asker ve siyasi kiiliinin olumasnda iinde yaad bu ortamn byk bir etkisi olmutur. Mustafa, okul ama geldiinde annesinin istei ile nce geleneksel eitim veren mahalle mektebine gnderildi. Fakat babas, onun ada yntemlerle eitim yapan bir okulda renim grmesini istiyordu. Mustafa, ksa bir sre sonra mahalle mektebinden alnarak daha yeni yntemlerle eitim yapan emsi Efendi Okuluna verildi. Bu olaydan ksa bir sre sonra babas ld iin bir sre kardei Makbule ve annesi Zbeyde Hanm ile birlikte daysnn yaad iftlie gidip orada kaldlar. Mustafa, daha sonra okula devam etmek iin Selanik'e, teyzesinin yanma gitti. Burada bir sre Mlkiye dadisine devam etti. Kendisine yaplan bir hakszlk nedeniyle bu okuldan ayrld. Mustafa, askerlik mesleini ok seviyordu. Komular Binba Kadri Bey'in yardmyla Selanik Asker Rtiyesine yazld. Zeki ve alkan oluu ile ksa srede dikkati zerine ekti. Bu zellikleri nedeniyle matematik retmeni Yzba Mustafa Efendi, ona "olgun" anlamna gelen Kemal adn verdi. O gne kadar yalnz Mustafa olan ad, bundan sonra Mustafa Kemal oldu. Mustafa Kemal, Selanik Asker Rtiyesini bitirdikten sonra Manastr Asker

127 dadisine devam etti. Baarlarn burada da srdrd. Bu okulu, 1899 ylnda bitiren Mustafa Kemal, ayn yl stanbul'da Harp Okuluna girdi. Bu yllarda Osmanl Devleti, dalma sreci iine girmiti. st ste gelen yenilgiler ve isyanlar nedeniyle devlet olduka g bir durumda idi. Mustafa Kemal, Harp Okulunda okurken yurt sorunlaryla yakndan ilgilendi. Kitaplar okuyor, arkadalaryla gr alveriinde bulunuyordu. Bu dnem onun, dncelerini iyice gelitirdii bir dnemdir. Mustafa Kemal, 1902 ylnda Harp Okulunu bitirdi ve Harp Akademisine balad. Baarl bir renim yaamndan sonra, 1905 ylnda kurmay yzba olarak orduya katld. Artk yaamnda yeni bir dnem almt. Yaamnn bu dneminde bir yandan savayor bir yandan da yabanc dnrlerin eserlerini okuyor, Trk tarihi ile ilgili aratrmalar ve incelemeler yapyor, edebiyat ve iir ile ilgileniyordu. O, yurt ve dnya sorunlarna yaamnn hibir dneminde hibir zaman kaytsz kalmad. Askerlik yaam gibi dnce yaam da ok canlyd. Atatrk'n dnce yaamnn temel dayanaklar; aklclk, bilimsellik, dayanma, barlk, hogr, insan sevgisi ve evrensellikti. Atatrk'e gre "Akl ve mantn zmlemeyecei mesele yoktur." Ancak "Fikirler; anlamsz, mantksz, bo szlerle dolu olursa o fikirler hastalkldr. Ayn ekilde sosyal hayat; akl ve mantktan uzak, faydasz, zararl ve birtakm inanlar ve geleneklerle dolu olursa felce urar." Atatrk, cumhuriyeti ve gelecein Trkiye'sini salam temellere oturtmak iin tm yaam boyunca akl ve mantk erevesinde hareket etti. Banazla, bo inanlara, dier bir deyile akl d dncelere kar karak bugnk ada Trkiye'nin kurulmasn ve gelimesini salad. Zaferlerle dolu yaam, 10 Kasm 1938'de sona eren Atatrk, "Benim manevi mirasm ilim ve akldr. Benim Trk milleti iin yapmak istediklerim ve baarmaya altklarm ortadadr. Benden sonra, beni benimsemek isteyenler bu temel eksen zerinde akl ve ilmin rehberliini kabul ederlerse manevi mirasm olurlar." diyerek hepimize yol gstermitir. Ahmet KAPULU ATATRK'N KL VE ZELLKLER Mustafa Kemal Atatrk, ok ynl ve stn kiilii olan bir liderdir. Birinci Dnya Sava sonunda imzalanan Mondros Atekes Anlamas'yla ortaya kan tehlikeli durumu ilk olarak grp milletin dikkatini eken odur.

128 Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi'nde, vatann btnlnn ve milletin istiklalinin tehlikede olduunu syledi. Erzurum Kongresi'nde, mill snrlar iinde vatann paralanmaz bir btn olduunu btn dnyaya ilan etti. Kurtulu Sava'n bunun iin balatt. Bu konuda hibir taviz vermedi. Vatan savunmasn her eyin zerinde tuttu. Sakarya Sava srasnda "Vatann her kar topra, vatandan kanyla slanmadka terk olunamaz." diyerek bu konudaki kararlln gsterdi. Vatan iin her eyini feda etmeye hazr olduunu u sz ile aka ifade etti: "Yurt topra! Sana her ey feda olsun. Kutlu olan sensin. Hepimiz senin iin fedaiyiz. Fakat sen Trk milletini ebed hayatta yaatmak iin feyizli kalacaksn." Mustafa Kemal, vatan ve milleti iin cann feda etmekten kanmazd. Daha anakkale savalar srasnda Anafartalar Grubu Komutan iken en n safta savat. Bu sava srasnda Atatrk'e bir arapnel paras isabet etmi fakat sa cebinde bulunan saati kendisini lmden kurtarmt. Sakarya Sava srasnda ise atndan dm ve kaburga kemikleri krlmt. Buna ramen cepheden ayrlmam, sava sedye zerinden ynetmiti. Mensubu olduu Trk milletini sonsuz bir akla seven Mustafa Kemal Atatrk, milleti iin her trl zorlua katlanm ve kendini ona adamtr. Onun "Ben, gerektii zaman en byk hediyem olmak zere, Trk milletine canm vereceim." sz, milletini ne kadar ok sevdiini gstermektedir. Mustafa Kemal Atatrk, idealist bir liderdi. Onun idealizmi, yksek vasf ve kabiliyetlerine inand milletinin sonsuz hrriyet ve bamszlk akndan kaynaklanyordu. Mustafa Kemal'in en byk lklerinden birisi de mill birlik ve beraberlik ierisinde vatann blnmez btnln sonsuza dek yaatmakt. Mustafa Kemal Atatrk'n en byk ideali, mill snrlarmz iinde mill birlik duygusuyla kenetlenmi uygar bir toplum oluturmakt. Vatan kurtaran, hr ve bamsz Trkiye idealini gerekletiren Mustafa Kemal, yeni Trkiye'yi modernletirmek amac ile ada medeniyet idealine yneltmitir. Atatrk, tarihte byk devletler kuran ve yksek bir medeniyet meydana getirmi olan Trk milletinin byklne inanan ve bununla gurur duyan bir insand. Atatrk; kahramanlk, vatan sevgisi, alkanlk, bilim ve sanata nem verme gibi deerlerin, Trkln yksek vasflarndan olduunu ifade etmitir. O, milletinin bu zelliklerini her frsatta dile getirip insanlk ailesi iinde layk olduu yeri almasna alt. Milletimizin yksek karakteri, alkanl, zeks ve ilme ball ile mill birlik ve beraberlik duygusunu

129 gelitirmeyi balca ilke kabul etti. Ona gre "... Trkln unutulmu byk medeni vasf ve byk medeni kabiliyeti, bundan sonraki gelimesi ile gelecein yksek medeniyet ufkundan yeni bir gne gibi doacaktr". Yrd. Do Dr. Muhammed AHN KADIN ULUSUN TEMELDR Gzel bir Ankara gecesi... Atatrk'n sofras gene kalabalk... Konuulanlar; gene tarih, yazn ve toplumsal konular. Atatrk, gene bir konuyu tartmak zere, konuyu aacak bir soru atyor ortaya: - lk asker kadnlar, dnyann hangi lkesinde yaamtr? Konuklar; bilgileri, yetkileri elverdiince konuuyorlar. Bir ara biri amazonlardan sz edince, Atatrk alyor sz: - Amazonlarn yurdu Sinop'tur. Tarihsel ilikileri olan memleket ise Krm'dr. Bu iki memleket de tarihten ok nceki yllardan beri Trk memleketleridir. Trklerden baka hibir ulus, "asker kadn" geleneini srdrmemitir. Trk kadn her zaman cesurdur, gz pektir. Ksacas erkeinde var olan btn iyi nitelikler, her Trk kadnnda da vardr. O gecenin en uzun konusu Trk kadnnn zellikleri ve stnl oldu. Bir iki gn sonra Mustafa Kemal Atatrk, Ankara Kz Lisesindedir. Girdii ders yurt bilgisi... Ortaya atlan konu: Seme, seilme haklar ve askerlik grevidir. Atatrk'n sorularna ald yantlar, gayet zekicedir, dzgndr; prl prl ocuklar, gen kzlar, prl prl bir heyecan iinde ve btn itenlikleriyle konumaktadrlar. Atatrk, bu durumdan ok memnundur elbette. Mutludur deta... Byk bir dzen iinde srp giden tartmada sz almayan renci yoktur. Her akam, sofrasn dolduran "gnn nemli adamlar"yla konuurken, onlar dinlerken kendini bu kadar doygun hissetmemitir Atatrk... Atatrk'n evresindeki yaknlar, onun yeni bir devrimin eiinde olduunu anlamlardr. Verilen yantlar, sonunda bir cmle iinde toparlyor Atatrk: - Vatandan en byk hakk semek, en byk grevi askerliktir. Bu szler, tebeirle kara tahtaya yazlyor. Sonra Atatrk, birden bir soru daha soruyor:

130 - Milletvekili olmak ister misiniz? Ortalk heyecanla karyor. Gen kzlar hep bir azdan: - Elbette isteriz, yantn veriyorlar. Sonra gene sorular... Ve isteklerinin nedenlerini gayet salam bir mantk iinde anlatan gen kzlar... Atatrk; en byk, en mutlu heyecanlarndan birini yaamaktadr... - Dnyada kadnlar, diyor, semek ve seilmek hakkn byk uramalar, geri grlerle savamalar sonunda elde etmilerdir. Tm uramalara karn, pek ok lkede ne yazk ki hl elde edememilerdir. Siz de hi uramadan elde edemezdiniz. Fakat analarnz byle bir mcadeleyi, memleketimizde kadn haklar diye bir hakkn ve tm haklarn aza bile alnamad zamanlarda dile getirebilmi ve en nemlisi, sava alanlarnda tarih boyunca grlmemi kahramanlklar yaratarak vermilerdir. Siz, bu olaanst gayretlerin sonucunu yaayacak, semek ve seilmek hakkn alacaksnz. renciler, bu mjdeyi alnca mutluluktan deliye dnyorlar elbet... Utanmasalar, ekinmeseler byk kurtarcnn boynuna sarlacaklar. - Ama, diyor Atatrk, az nce konutuklarmz hatrlayalm. Milletvekili seer ve milletvekili seilirsiniz, ancak asker de olacaksnz. - Oluruz!... diyen seslerde Kurtulu Sava'nda "Vatan iin lrz!" diyerek yola kan analarn inanc prldyor... tenlii de... Ksa bir zaman sonra da kadnlara siyasal haklar tannyor. Kz okullarna da askerlik dersi konuyor. smet KR ALO.... GRAHAM BEL (Greham Bel) (Pnar masann zerindeki telefonun banda numaralar evirmektedir. Yannda heyecan iinde Ayegl vardr. D Robotu ise sahnenin teki kesinde, ocuklara kendini gstermemeye alarak onlar artmaya alacaktr. Telefon alnca D Robotu aar, Pnar'la konuur, ancak bunu ne Pnar ne de Ayegl anlar.) PINAR - alyor. AYEGL - Annenin izin vereceinden emin misin? PINAR-Evet. Aloo...

131 D ROBOTU-Aloo... PINAR - (armtr.) Oras neresi? Siz kimsiniz? D ROBOTU - Aloo... Buras Graham Bel'in evi. Siz kimsiniz? PINAR-Ben Pnar... D ROBOTU - Bakn Pnar Hanm, Graham Bel'i aryorsanz, kendisi u anda yok. Bir iletiniz varsa bana syleyebilirsiniz. PINAR - Ben... Ben Graham Bel'i aramyorum. Annemi aryorum. D ROBOTU - zr dilerim ama ben annenizi tanmyorum. Graham Bel'i daha sonra aramalsnz. Kendisi uzun bir yrye kt. Balonlarn da aldna gre abuk dnmez. PINAR - Balonlarn m? D ROBOTU - Evet. Bir sr balon hem de... AYEGL - (Sabrsz) Annen yok mu? PINAR - (Telefonu kapar.) Baka biri kyor. Telefon bozuk herhalde. Graham Bel'mi ad... AYEGL - Graham Bel mi? Bu ad bana hi yabanc gelmiyor. (Telefonu alarak) Dur bir kere de ben arayaym. (Numaralan evirir.) Aloo... Pnar'n evi mi? Pnar'n annesiyle konuacaktm. D ROBOTU - Pnar'm annesini tanmadm sylemitim. Graham Bel uurtmasn alarak gitti. Daha sonra arayn. AYEGL - (yice arm.) Graham Bel uurtmasn alarak km. PINAR - Uurtmasn m? Az nce balonlarn demiti. Bu Graham Bel kim? Uurtmay bulan adam m? Yoksa balonu bulan m? D ROBOTU - (Glerek ortaya kar.) Hayr ocuklar... Graham Bel sesi elektrik araclyla iletecek arac bulan kiidir. PINAR - D Robotu, deminki telefon oyununu yapan sendin deil mi? D ROBOTU - Evet. Gzel bir oyundu ama... yle deil mi? AYEGL - Ben sevmedim bu oyunu...

132 D ROBOTU - imdi sizi zaman iinde bir d yolculuuna karnca beni balayacaksnz. Graham Bel'i tanyacaksnz. O gramofunu, telgraf bulan kiidir. Uzaktaki insanlar sesle yaklatran buluu. Hadi bakalm, imdi 19. yzyl sonlarna bir yolculuk yapalm. Bir d yolculuu... (Bilgisayardan gk grltsn, frtnay, uzay aralarnn kayar gibi gidilerini anmsatan, vnlamaya benzer seslerle bir mzik duyulur. eri Graham Bel girer. Beyaz sakal, siyah takm elbisesi, boynuna sarlm atksyla... Elinde dikdrtgen bir kutu... zerinde teller sarlm, telefonun en ilkel biimidir. Bel'in arkasndan elinde bir silindiri olan kutuyla Watson (Vatsn) girer. O da Graham Bel gibi giyinmitir. Ellerinde uurtmalar, balonlar vardr.) GRAHAM BEL - Gramofonu u masann zerine koyabilirsin Watson. PINAR - Bu aygt bir gramofon mu? GRAHAM BEL - Evet kk hanm. Bu aygtla insanlar gzel sesleri, arklar dinleyecekler. Sesler lmszleecek. PINAR - Bu silindir ne? GRAHAM BEL - Bu silindir dnecek. ne silindirden geerken sesler duyulacak. Sesler arklar oluturacak ya da mzii... Ne gzel deil mi? Olaanst. AYEGL - Peki bu uurtmalar, balonlar ne? Onlarla ne yapyorsunuz? GRAHAM BEL - O da bana ait bir buluun gerekli paralan. Sesi bir yerden baka bir yere yollarken kullanyorum. Seslerin yukardan gitmesi gerek nk. O zaman engele arpmadan gidecei yere gidiyor sesler... Anteni uurtmayla ykseklere karyorum. AYEGL - Nasl engeller var alaklarda? GRAHAM BEL - Binalar, dalar, aalar... PINAR - Bu uzun boru ne? GRAHAM BEL - Bir deneme yapmak zereydim. sterseniz izleyebilirsiniz (Uzun boruyu azna dayar.). Aloo... Aloo... Buras Boston (Bastn)... Beni duyuyor musunuz? SES - Evet. Sizi duyuyoruz. Buras Salem... GRAHAM BEL - ok gzel... Baardk. Naslsnz? SES - yiyiz, sa olun Graham Bel... Orada hava nasl?

133 GRAHAM BEL - ok gzel... Artk sesler uzaklklar yendi. nsanlar birbirlerine yaklayorlar. Gle gle... SES - Hoa kaln. Kutlarz... WATSON - Baardk Bel... O uzun uykusuz geceler boyunca yaptmz almalar ie yarad. D ROBOTU - (Kk kasetalarn karp gzel bir mzik dinletmeye balar.) te Sevgili Graham Bel bugnn gramofonu bu. (Graham Bel ve Watson sevin iinde aygtlarn toplayarak giderler.) AYEGL - Hadi Pnar, annene imdi telefon et. PINAR - (Telefonu evirir.) Aloo... Anne... Sen misin? Az nce burada kim vard biliyor musun? Graham Bel. Telefonu, fonograf bulan kii. Telgraf, gramofonu da o bulmu. Anne Ayegllere gidebilir miyim? Peki, ge kalmam. Sa ol anne, hoa kal! D ROBOTU - Kk bir telefon oyunu yaptm ama Graham Bel'i de tantm oldum sizlere. (Telefon ocuklar yan yana dizilirler. Pnar ve Ayegl de az sonra onlara katlr.) AYEGL - D Robotu, ite sana canl bir telefon oyunu... (ocuklar srayla birbirlerinin kulana bir eyler syler. En sondaki ocuk da D Robotu'nun kulana syler.) D ROBOTU - Graham Bel'in tam on sekiz patenti olduunu biliyor musunuz? Patent yani yeni bulularn resmen tanndn gsteren belge. Bylece buluunun haklar korunmu oluyor. AYEGL - O zaman bana da bir patent verin. Canl telefon oyununu ben buldum. TELEFON OCUKLARI - (Hep bir azdan) Hayr Ayegl, sen bulmadn. AYEGL - Peki kim buldu? D ROBOTU - Kulaktan kulaa oyununu ocuklar buldu. O zaman patent, d gc olan ocuklarn... Unutmayn ocuklar, her buluun altnda d gc vardr. lker KOKSAL GELECEN DNYASI

134 Yl 2035 Bir iin, ein ve ocuklarn var ve neredeyse 40 yandasn! Gelecekteki yaamna ho geldin! e gitmeye hazrlanrken aynann nnde duruyorsun. "Krmzya dn!" diyorsun. Mavi renkli gmlein, koyu krmzya dnyor. Gmleinin rengini deitiren nceden programlanm elektronik paralar, artk her yerde. "Nnoteknoloji" denen bu mikroskobik mucizeler, insanlarn yaamnda byk deiiklikler yapyor. Aynaya baktnda krk yanda olduuna inanmakta glk ekiyorsun. ok daha gen grnyorsun. Tp alanndaki artc gelimeler sayesinde insanlar artk yz elli yana kadar yaayabiliyor. Orta yal bile saylmazsn! Aslnda annen ve baban da yalanmay engelleyen nnoteknoloji tedavisi sayesinde seninle ayn yata grnyorlar. Garip deil mi? Teknolojiyle Yaamak Mutfaa giderken oturma odasnda bir ey dikkatini ekiyor: "Harry Potter (Heri Potr)'n ocuklar Blm 3 "ten frlam 3 boyutlu, holografik, gerek llerinde bir ruh emici. "ocuklar videoyu kapatn." diyorsun. Kzn, ev kontrol nitesine videoyu kapatmasn sylyor. Ruh emici kayboluyor ve sistem komutu uygularken gri duvarlarn yerini kuma kapl koltuk ve sandalyeler alyor. Sen, tekrar mutfaa ynelirken evde beslediin minik aslan da peinden geliyor. Bir ayakkab kutusu byklndeki aslan, kapnn yannda duran spor ayakkablarnn arkasna saklanyor ve muziplik yapmak iin hazrlanyor. O, aslnda genetik yapsyla oynanm ve vahi kuzenlerine yalnzca grnt olarak benzeyen bir ev kedisi. Mamasn devirdiinde p Hindisi 3000 adl robot, ieri szlyor ve aslann etrafndaki pleri emiyor. Robotun ortal temizlemesini izlerken pantolonunun paas, dolabn kapsna taklarak sklyor. Pantolon kumann dokusundaki baz maddeler, annda harekete geerek sk onaryor. Kahvalt gevreini kseye dkmeye hazrlanrken ayakkablarnn "Bir kilo fazlandan kurtulmak istiyorsan bunu yememelisin." dediini duyuyorsun. Ayakkablarn, besin

deerlerini renmek iin gevrein kutusundaki kk elektronik kodu okuyor ve ardndan kalori deerlerini hesaplyor. Bugnlerde ayakkablar ok ynl. Kou ayakkabsndan gnlk ayakkabya bile dnebiliyorlar. Ayakkablarn dinlemeye karar veriyorsun. Bu sefer "Mutfak, kahvaltda ne yiyebilirim?" diye mutfaa sesleniyorsun. O da yiyecek stounu kontrol ederken seenekler

135 tezghta beliriyor. Mutfak ayn zamanda elektronik kodlar envanterini karmak, yemek hazrlamak ve alveri listesi oluturmak iin de kullanyor. Jet Ulam "Uzay gezisi iin hazr msnz?" diye soruyorsun kznla oluna. 2005'te yalnzca zel eitilmi astronotlar uzaya gidiyordu, onlarn da sadece birka. Bugn isteyen herkes uzaya gidebiliyor. En iyi arkadan da uzayda alyor. ocuklarna er tane ilek verirken "Doktor, uzay yolculuunda bu alara ihtiya duyacanz syledi." diye ekliyorsun. Tptaki gelimeler sayesinde ineyle yaplan alar gemite kald. Genetik yaplaryla oynanan besinler zel alar ieriyor. ocuklar n kapya yneliyor. "Okul mekiimiz bir saat iinde Paris Uzay Liman'ndan ayrlacak." diyor kzn. "nce roket uakla Fransa'ya gideceiz." Bu inanlmaz hzl uak, ulam tamamen deitirdi. Artk dnyann br ucuna gitmek bir saatten fazla srmyor. n kap kapanmadan nce olun "le yemeinden nce uzay istasyonuna varm oluruz. Oraya vardmzda seni ararz." diye sesleniyor. e gitme vakti geldi. Baparman biyometrik okuyucuya tuttuunda otomobilin, parmak izini onaylayp kapy amas iin bekliyorsun. "Otomatik pilot, beni ofisime gtr." diye komut veriyorsun. Otomobil yerinden frlyor, yola kyor ve yavaa trafie karyor. Sen de arkana yaslanyor ve e-gazeteni ayorsun. Son haberler gazeteye abucak yklenip ekranda beliriyor. Sayfalar gzden geirirken haberleri okumak yerine video grntlerini izliyorsun. Elbisenin kolu alyor. Arayan, ein. "Merhaba sevgilim. ocuklar uzay gezileri iin biraz nce yola ktlar. Dnyorum da, neden tatile kmyoruz? Bir haftalna u uzayda yeni alan otele gitsek... Duyduuma gre o otelde kendini baka bir dnyadaym gibi hissediyormusun!" Ruth MUSGRAVE (Rut Masgreyv) EDISON Geen Yzyln bu byk mucidi, 11 ubat 1847'de, Birleik Amerika'nn Ohio (Ohayo) eyaletinin, Milan kasabasnda dnyaya geldi. ok ge yrmeye ve konumaya balamas, zellikle babasnda onun zeki bir ocuk olmad kukusunu yaratmt. Kendi hlinde, sessiz, iine kapank bir ocuk olan Edi-son'u, nceleri annesinden baka kimse anlayamad. lkokul retmeni onun baarl olamayacan syleyince ailesi Edison'u

136 okuldan almak zorunda kald. Edison, brakn liseyi ya da niversiteyi, ilkokulu bile bitiremedi ama bir insann "kendi kendini" yetitirmesinin mmkn olduu savn en iyi biimde kantlayarak bilimin doruuna eriti... Kuku yok ki bunda annesinin pay ok byktr... Yoksul bir adam olan babas, onun okuldan ayrlmasna hibir tepki gstermemi, tersine eitim giderlerinden kurtulduu iin gizli bir sevin duymutu. Ama annesi yle dnmyordu. Ona gre herkesin "aptal" sand bu ocuk, ileride byk bir adam olacakt. Bunu yalnzca sezinlemekle kalmam, buna btn kalbi ile inanmt... Sonsuz bir renme tutkusu olan Edison, daha be yanda iken kmese girmi ve kulukadaki tavuu kaldrarak yerine kendi yatmt. nk o, yumurtadan belirli bir sre deimeyen s altnda civciv ktn kavramt. Anlamak istedii, insan vcudunun ssnn da ayn ilevi grp gremeyecei idi... lk derslerini annesinden ald Edison... Okuma yazma ve matematik... Daha sonralar annesinin armaan ettii kitaplar bir solukta okuyup yenilerini istedi. Bir yandan da laboratuvar biimine dntrd bodrumda bkp usanmadan deneyler yapt. Ancak yeni kitaplar almak ve deney yapmak iin daha ok paraya gereksinimi vard. te bu zorunluluk, ocuk yataki Edison'u alma yaamna itmiti. Gezgin satclkla balad ie... Trenlerde fndk, fstk, meyve ve gazete satarak hem yoksul ailesine yardm ediyor hem de yeni kitaplar alarak bunlar gece gndz okuyordu. Bu arada Edison, o yllarda yeni yeni yaygnlamaya balayan telgraf aygtn ve ileyi biimini yakndan izledi ve kendisi de bir telgraf yaparak altrd. Henz on iki yanda iken elde ettii bu baar, annesini hakl karan ilk adm olmutur. Edison, bir gn gazete karmaya karar verdi ve bu amala hurdacda grd eski bir bask makinesini satn alarak kollar svad. Kstl olanaklar yznden bu yeni iinde pek baarl olamad ise de alma hrs ve azmi, evresindekilerin dikkatini daha ok ekti. Eyalarn saklamas ve yatp kalkmas iin fndk, fstk satt istasyonun efinin verdii eski yk vagonunda deney yaparken byk bir yangn tehlikesi geirdi. Yangn, evredekilerin abas ile sndrld ama bu talihsiz kaza bir kulann iitmemesine neden oldu. Fakat o, yaam boyunca hi ylgnlk duymad bundan... Daima var gc ile alt... 16 yanda iken snavlara girerek telgraf memuru oldu. Baarl almalarn ve ilgin bulularn yakndan izleyen yneticiler, ona daha geni alma olanaklar verdiler. lk

137 baars telgraf zerine oldu. Telgraf memuruna gerek kalmadan haberleri baka bir hattan geiren bir makine gelitirdi. Sonra da trenlere alc ve vericiler yerletirerek seferlerdeki makinistlerle haberlemeyi salad. Binlerce buluu olan Edison'un, kukusuz en byk icad ampuldr. Elektrikle aydnlatmada byk devrim yaratan ampul, 1879 ylnda, henz 32 yanda iken bulmutu Edison... evresindekilerin akn baklar arasnda, daha nceden kmrletirdii bir pamuk ipliini, havas boaltlm bir cam krenin iinde yakarak parlak bir k elde etti. Ne var ki ampuln bu ilk rneinin mr, iki gn srd... Onu, daha dayankl biime dntrebilmek iin zerinde yllarca almak gerekiyordu. Edison, bu amala Ne w York (Niv York)'ta byk bir laboratuar kurdu. Buras, ayn zamanda dnyann ilk elektrik ebekesi merkezi oluyordu. Edison, buluunu gelitirebilmek iin burada yllarca alt. Sonunda amacna ulat... Bugnk biiminden daha kaba bir grn olan ampul, bir gne gibi tm insanln hizmetindeydi artk... Bu olay, bata Amerika olmak zere btn dnyada sevin yaratt. Edison ad hzla yaylyor, insanlar kendilerini a kavuturan bu byk adama, vgler yadryordu. Gnmzde geceleri caddelerde dolaabiliyor, arabamzla seyahat edebiliyor; sinema, tiyatro ve benzeri yerlere gidebiliyor; i yerleri ve fabrikalarda sabahlara kadar alabiliyor; evlerimizde rahata oturup sohbet edebiliyor, okuyor, televizyon

seyredebiliyorsak bunlarn hepsini Edison'a borluyuz... Yine onun kurduu endstri sayesinde, bugn milyonlarca insan dolayl ya da dolaysz olarak i bulabilmekte ve yaamn kazanmaktadr. Edison yalnzca ampulle yetinmemi, yeni bulular peinde de komutur. 1889'da, New Jersey (Niv Jrsi)'deki laboratuarnda yeni bir makine icat etti. Bugnk sinemann temeli ve ilk rnei olan bu makineye "kinetoskop" adn verdi. erit biiminde resimler, makinenin u ksmna yerletirilmi bir mercein nnden hzla geirildiinde hareket ediyor ve deta canlanyordu. Edison bu buluuyla 42 yanda tm dnyann hayranln bir kez daha kazanyordu. Bugn byk bir sanayi hline gelen sinema sayesinde milyonlarca insan yaamn kazanmakta, yine onun aracl ile elenmekte, eitilmekte ve birbirlerini yakndan tanma olana bulmaktadr... Edison, yalnzca ampul ve kinetoskobu mu bulmutur? Hayr... Mikrofon, gramofonun ilk biimi olan fonograf, buhar makinesine bal akm reteci, telefonun nemli bir blm olan karbon transformatr, onun 1033 icadndan yalnzca birkadr... Ayrca bataryalarn oluturduu beton dkme yntemi, sentetik kauuun yapl, akmlatrn

138 gelitirilmesi gibi saysz almalar vardr. ki kez evlenen ve bu evliliklerinden be ocuu olan Edison, 18 Ekim 1931'de Nevv Jersey'de ld ama ad, dnyann drt bir kesinde yayor ve dnya dndke de yaayacaktr. Gner MT PULSUZ DLEKE Sevgili Anneciim, Babacm, Btn duygu ve dncelerimi dile getirebilseydim, size unlar sylemek isterdim: Srekli bir byme ve deime iindeyim. Sizin ocuunuz olsam da sizden ayr bir kiilik gelitiriyorum. Beni tanmaya ve anlamaya aln. Deneme ile renirim. Bana ayak uydurmakta glk ekebilirsiniz. Oyunda, arkadalkta ve uralarmda bana zgrlk tanyn. Beni her yerde, her zaman koruyup kollamayn. Davranlarmn sonularn kendim grrsem daha iyi renirim. Brakn, kendi iimi kendim greyim. Bydm baka nasl anlarm? Bymeyi ok istiyorsam da ara sra yamdan kk davranmaktan kendimi alamyorum. Bunu nemsemeyin. Ama siz beni martmayn. Hep ocuk kalmak isterim sonra. Her istediimi elde edemeyeceimi biliyorum. Ancak siz verdike almadan edemiyorum. Bana yerli yersiz sz de vermeyin. Sznz tutmaynca sizlere gvenim azalyor. Bana kesin ve kararl davranmaktan ekinmeyin. Yoldan saptm grnce beni snrlayn. Koyduunuz kurallar ve yasaklarn hepsini beendiimi syleyemem. Ancak hi kstlanmaynca ne yapacam aryorum. Tutarsz davrandnz grnce hem bocalyor hem de bundan yararlanmadan edemiyorum. tlerinizden ok, davranlarnzdan etkilendiimi unutmayn. Beni eitirken ara sra yanllar yapabilirsiniz. Bunlar abuk unuturum. Ancak birbirinize sayg ve sevginizin azaldn grmek, beni yaralar ve srekli tedirgin eder. ok konuup ok barmayn. Yksek sesle sylenenleri pek duymam. Yumuak ve kesin szler bende daha iyi iz brakr. "Ben senin yanda iken..." diye balayan sylevleri hep kulak ardna atarm. Kk yanlglarm byk sumu gibi bama kakmayn. Bana yanlma pay

139 brakn. Beni korkutup sindirerek, sululuk duygusu alayarak uslandrmaya almayn. Yaramazlklarm iin beni kt ocukmuum gibi yarglamayn. Yanl davranm zerinde durup onu dzeltin. Ceza vermeden nce beni dinleyin. Suumu amad srece cezama katlanabilirim. Beni dinleyin. renmeye en yatkn olduum anlar, soru sorduum anlardr. Aklamalarnz ksa ve zl olsun. Beni yeteneklerimin stnde ilere zorlamayn. Ama baarabileceim ileri yapmam bekleyin. Bana gvendiinizi belli edin. Beni destekleyin, hi deilse abam vn. Beni bakalaryla karlatrmayn, umutsuzlua kaplrm. Benden yamn stnde olgunluk beklemeyin. Btn kurallar birden retmeye kalkmayn, bana sre tanyn. Yzde yz drst davranmadm grnce rkmeyin. Beni keye sktrmayn, yalana snmak zorunda kalrm. Sizi ok bunaltsam bile

soukkanllnz yitirmeyin. Kzgnlnz hakl grebilirim ama beni aalamayn. Hele bakalarnn yannda onurumu krmayn. Unutmayn ki ben de sizi yabanclarn nnde g durumlara drebilirim. Bana hakszlk ettiinizi aklamaktan ekinmeyin. zr dileyiiniz size olan sevgimi azaltmaz, tersine beni size daha ok yaklatrr. Aslnda ben sizleri olduunuzdan daha iyi ye daha deerli gryorum. Bana kendinizi yanlmaz ve eriilmez gstermeye abalamayn. Yanldnz grnce zntm byk olur. Biliyorum, ara sra sizi zyor, belki de d krklna uratyorum. Bana verdiklerinizin yannda benden istediklerinizin ok olmadn da biliyorum. Yukarda sraladm istekler size ok geldiyse biroundan vazgeebilirim, yeter ki beni ben olarak seveceinize olan inancm sarslmasn. Benden, "rnek ocuk" olmam beklemezseniz, ben de sizden kusursuz ana baba olmanz beklemem. Sevecen ve anlayl olmanz bana yeter. Sizin ocuunuz olarak domak elimde deildi. Ama seme hakkm olsayd sizden baka kimsenin ocuu olmak istemezdim. Sevgiler... ocuunuz Prof. Dr. Atalay YRKOLU AH U GENLER (Bir grup gen, genlik sorunlarn dile getiren bir mzikal hazrlamaya karar

140 verirler. Birinci perdede yetikinlerin yanl tutumlarn eletirirler. kinci perdede de z eletiri yaparlar. Aada iki perdeden blmler yer almaktadr.) BRNC PERDE XVII. TABLO (1. Oyuncu, Kz, Anne, Baba, Koro) 1. OYUNCU : Gen insanlara sabrla, anlayla yardmc olan, yol gsterenlere selam olsun... Biz yanl rnekleri sergilemeye devam edeceiz. Bir ev. KIZ : Anne, bugn bula ben ykayaym. ANNE : Hayr, her eyi krarsn. KIZ : yleyse kek yapaym. ANNE : Hayr, mutfa alt st edersin. KIZ : nsan yapa yapa renir bir ii. ANNE : Bir de ukalalk ediyor. KIZ : Baba, beni sinemaya gtrr msn? BABA : Vaktim yok. KIZ : Tiyatroya gtr yleyse. BABA : im ok. KIZ : Ben gideyim. BABA : Olmaz. KIZ : Kapnn nne olsun kamaz mym? BABA : kamazsn. KIZ : Televizyon seyredeyim? BABA : Ders al. KIZ : Bir arkadam araym bari, ne olur! ANNE-BABA : Ha-yr! KIZ : (Tepinerek barmaya balar.) Aaaaaaaa! ANNE : Farknda msn Zlf, bu kzda bir anormallik balad.

141 BABA : Haklsn karcm, neden acaba? KORO : Ah u genler! XVIII. TABLO (1. Oyuncu, I. Gen, II. Gen, Koro A, Koro B, Komu Adam, Komu Kadn, III. Gen) 1. Oyuncu : Herhangi bir ehrin, herhangi bir mahallesinde, herhangi bir sokak. I. GEN : (Top oynuyorlar.) Ver bana. II. GEN : Tut onu. III. GEN : Hop... III. GEN : Heeeeyy! KORO A : (Tezahrat yapar.) KORO B : (Kar tezahrat yapar.) KOMU ADAM : Yeter, yeter, yeter... Bu ne grlt yahu? Hi kafay dinleyemeyecek miyiz bu mahallede? nsaf efendim insaf. KOMU KADIN : Hay Allah raz olsun Apti Bey. Mahalle iinde top oynanr m canm? KOMU ADAM : Hadi bakalm toplayn pilinizi prtnz, yallah baka yere... GENLER : Nereye? KOMU KADIN: Bize ne... KOMU ADAM : Bir de "Nereye?" diye sormazlar mu KORO : Ah u genler! KNC PERDE VIII. TABLO (1. Oyuncu, retmen, I. renci, Osman) 1. Oyuncu : imdi de iki renci tipini sergileyeceiz. Aslnda tip ok da sergilemeye zaman yok... Yerlerimizi alalm arkadalar. (renciler yerlerini alrlar, retmen de.) Yine bizim snftayz. RETMEN : Syleyin bakalm, Estergon Kalesi nerededir? (Kap vurulur.) Geel. I. RENC : (Gya nefes nefese.) retmenim affedersiniz, biraz geciktim.

142 RETMEN : Biraz diyor, yahu bu nc ders, dersin de sonu, niye ge kaldn? I. RENC : Anlataym retmenim, evden tam zamannda ktm retmenim, dolmua bindim, dolmu trenle arpt retmenim, yedi l, on alt yaral verdik, bir ben sa salim kurtuldum; ama maalesef derse yetiemedim retmenim. RETMEN : Otur, geveze. I. RENC : Ba stne retmenim. (Yerine geer.) RETMEN : Ne sormutum? I. RENC : Estergon Kalesi'nin nerede olduunu. RETMEN : Gzeel, kazazede, syle bakalm, Estergon Kalesi nerededir? I. RENC : retmenim, zlmeyin diye sylememitim, geenlerde st kardeim lmt, dn helvasn yaparken tp gaz patlad. Btn eyalarmz yand, bu arada affedersiniz tarih kitabm da yanm; bu yzden alamadm, zr dilerim. RETMEN : A benim talihsiz olum, sen geen ayki devini de vermemisin ki... I. RENC : ok haklsnz retmenim, babam balkondan dmt. Her gece hastaneye gittim. RETMEN : Baka kimse yok muydu? I. RENC : Yoktu retmenim, babam balkondan dnce, buna ok zlen annem kalp krizi geirdi, kardeimin de heyecandan dili tutuldu, halamn da... RETMEN : Yeteeeerrrr... I. RENC : Peki retmenim. 1. OYUNCU : imdi bir baka renci. RETMEN : 147 Osman aknbakkal. OSMAN : Burda. RETMEN : devini getir. OSMAN : Getiremem. RETMEN : Niye? OSMAN : Hazrlayamadm. RETMEN : Yine mi?

143 OSMAN : ok nemli bir konuda aratrma yapyordum, onun iin hazrlayamadm. RETMEN : Yaa, neyi aratryordun olum? OSMAN : Dhilerin rencilik yllarn. RETMEN : yldan beri bu okulda ktphanenin nerede olduunu aratrmam olan sen, dhilerin rencilik yllarn aratrdn, yle mi? OSMAN : Evet. RETMEN : Anlat yleyse. OSMAN : Peki. Modern fiziin kurucusu olan Einstein (Ayntayn) ok kt bir renciymi, nl bilgin Darwin (Darvin) de. Hatta bir gn babas Darwin'e yle barm retmenim: "Fare kovalamaktan baka bir i yaptn yok, ailemizin yz karassn." Dhi besteci Wagner (Vagner), byk ozan Baudelaire (Bdler), nl hikayeci Edgar Ailen Poe (Edgr Elin Po) da tembel, baarsz rencilermi. Gelmi gemi romanclarn en by olan Balzac (Balzak) iin genliinde yle demiler: "Tembel, uyuuk, dalgacnn biri." nl mimarlardan... RETMEN : Ne sonuca vardn evladm? OSMAN : rencilik yllarmz da birbirine bu kadar benzediine gre belki ben de dhiyimdir. Turgut OZAKMAN ORMANDA SABAH Tabiat denilince aklmza nedense nce aa ve onun topluluu olan orman, sonra da su ve onun bolluu olan deniz gelir. Kk byk, canl cansz birok varl sinesinde toplam olan ormanla deniz; derinlik ve enginlikleri, gzellik ve zenginlikleriyle tabiat kavramn en mkemmel ekilde temsil eder. Aa, topraktan fkran hayat panoramasna tatl bir renk ve sihirli bir gzellik katarak btn alaka ve sevgiyi zerine eken bir varlktr. Orman, toprak anann barndan yeil bir deniz gibi coup taan esrarl bir lemdir. Her msras, bir renk ve ahenk alayan hlinde ykselip fkran esiz bir tabiat destandr. Haydi, artk, sizinle beraber orman dolamaya gidelim. Gne domak zere, henz btn sesler uykuda... Tan yerinden gittike byyen bir k demeti fkryor. Gece, siyah eteklerini acele acele toplayp tepelerden vadilere doru ekiliyor. Aalar saran, mavimtrak

144 bir duman, yava yava uup dalyor. Gnein ilk , orman aydnlatmaya balad. Bu, ormana snan gecenin sona erii demektir. Artk dallardan szlen klar, aalarn gvdelerini meydana karyor. Temiz bir sabah aydnlna gzlerini aan ormann ierisindeki uykulu hava, aklara, tarlalara doru szlyor ve taze bir rzgr ieriye doluyor. Gne, yava yava ykselmektedir. Biraz nce aa tepelerinde dolaan klar, daldan dala atlayarak orman toprana indiler. Bir ksm da yapraklarn nemli yzeylerinde kvlcml parltlarla uuuyorlar. Ormann iine doru yryoruz. Yzlerimizde gne klar geziniyor. erimizde yamur serinlii kadar ferahlatc ve yumuak bir mutluluk yeeriyor. Kuytulardaki aalar, sessizlik iinde bekleiyor. Rzgr, henz onlara tesir etmiyor. Arada srada dallar arasndan gelen bir hrt, bu sessiz durutan yorulmu olan aalarn nefes allarn veya i ekmelerini andryor. Ormann sabah saatlerindeki sessizlii, ne kadar gzeldir. Yrrken deta, onu rahatsz etmekten korkar ve grlt karmaktan ekinirsiniz. Orman artk iyice uyand. zerimizden yaprak hrts ve ku cvltsndan dokunmu mzikli bir hava esmeye balad. Sabah rzgrna taklp dans eden dallarla beraber biz de kendimizi ormann neesine kaptrp bir ark mrldanarak yryoruz. Orman bizi koynuna ekiyor. Biz de bu davete kaplarak teklifsizce onun derinliklerine sokuluyoruz. Baknz! Birdenbire bu yeil kubbede yanklar yapan tatl bir su akrts kulaklarnza arpyor. Bu ses, yatandaki talar arasndan yuvarlanarak ve ukurlarda havuzlanarak akp giden neeli bir dereciin grltsdr. Ona yaklarken buulu bir serinlik yzmze arpyor. Berrak dere sularnn, her tan zerinden ayr bir notada ses vererek ve kpkl kahkahalar atarak dkln gryor musunuz? Hlinde kh aalara ark syleyen kh ky yosunlaryla ve akl talaryla oynap akalaan sonsuz bir nee var. Yeryznde, toprak, su ve aa kompozisyonu kadar dekoratif ve can alc bir gzellik dnlemez. Bu hayat kaynandan su topraa, toprak aaca, aa da evresine ve insanoluna neler balamaz ki! Ormana veda zaman geldi. Gne dalarn ardnda kayboluyor. Bat ufkunda renk renk tlms bulutlar belirmi. Hava kararrken bile ilerimizi huzur dolduruyor. Ormann,

145 bizi uurlayan baklarnda; "Bunu saymam, sizleri tekrar beklerim." diyen samimi bir ifade okunmakta. Ondan, her kesinde hatralarmz bulunan sevdiimiz bir ehirden uzaklar gibi kopup ayrlyoruz. Gzlerimizde ormann yeil aydnl, gnllerimizde de bu byl gzellikler leminin zevkli baygnl var. Ey, refah ve bereketin, huzur ve sknetin kayna olan orman... Sen, her zaman benim kalbimi gerek bir zevk ve hayatla dol duruyorsun. Uultularnda, ruhuma seslenen sihirli bir musiki buluyorum. Ve her grdm yerde senin o yeil ve yumuak iklimine snmak ve bam dinlendirmek istiyorum. Fakat btn bu gzellik ve byleyiciliine ramen sana yaplanlar dnyorum da talihsizliine acmaktan da kendimi alamyorum. Kemal GNEN SPERMEN STANBUL'A DT Spermen'in gzleri karard, ba dnd, altndaki kent gitti geldi, gitti geldi. - Ah dyorum galiba, diye azndan clz bir ses kt. Yerdeki insanlar bardlar: - Bir ey dyor havadan, bakn bakn! - Hani nerede? - Oraya bakn, oraya... - Aaaaa!. Spermen, hzn kesmek istedi ama olmad, kolu oynamad. "Srtm rzgra engel yapaym." dedi, freni tutturamad. Cumburlop denize dverdi; onca ielerin, petlerin, naylon torbalarn, sebze artklarnn, lahana kabuklarnn, kt paralarnn yzd denize. "Dugul, dugul, dugul!" etti, kocaman bir lahana yapran cankurtaran simidi sanarak ona yapt; ama lahana yapra kayverdi gitti elinin altndan. Tam bu srada bir dalgayla eski bir postal, Spermen'in yzne "ak" diye bir tokat att. Dalgann ortasnda kayk gibi bir ey grd, onu yakalamak istedi Spermen; ama o da kayk deil, denizde yzen kocaman bir naylon torbayd. Oradakiler baryorlard: - Denize havadan biri dt, denize havadan biri dt! Spermen son gcn harcyordu, giysisi srlsklam olmu, salar sudan, zamk gibi birbirine yapm, naslsa giysinin iine bir patlcan kam, bo konserve kutusunun biri

146 ayana taklmt. Bunlarn hibiri nemli deildi Spermen iin, ah o koku, ah o koku... Zaten gkten de koku yznden dmt. "Gurk gurk!" etti Spermen, son bir kez gzlerini zorlukla at, bakt, suda imi bir prasa grd. - Ah, dedi, demek ki u dnyada en son greceim ey prasa olacakm. Gznden akan bir damla ya, denizin kirli suyuna kart, iki su birbirine karnca Spermen'in gz alev alev yand. - Ah bouluyorum; ama boulmadan nce gzlerim de kr oldu, dedi. Bu arada, kydan baryorlard: - Hadi ha, yetiin ha, kurtarn ha! te tam bu srada bir el uzand Spermen'in srtna, ekti onu, kaya ald. Kyda dolaan bir balkyd onu kurtaran. Balknn zerinde incecik bir kaza, ayanda eski bir pantolonu vard. - Oh iyi, yayorsun, kimsin, nesin sen, yoksa uan kaps ald, uaktan m dtn? diye sordu balk. Spermen "gurk gurk" ediyor, her gurk ediinde, azndan naylonlu, ktl, sebzeli sular kyordu. Glkle: - Ben Spermen'im, dedi. Balk gld; ama ok gld: - Sen Spermen'sen ben de burann valisiyim, dedi. u hline bak, sende hi Spermen olacak bir yan var m? - Ne olur beni kyya kar, dedi, fsltyla Spermen. Balk kreklere asld, krekler kydaki onca atk arasnda zor iliyordu. Balk ok g tketiyordu. Kyya varmadan bard: - Heeey, biliyor musunuz, gkten den Spermen'mi. Kahkahalarla glyordu balk. Kydakiler iyice yaklatlar, birka talarn zerine kt, kayk yanat, biri bard: - Aaaaa, bu gerekten Spermen, arkadalar... - Neee? - Aaaaa gerekten Spermen!..

147 Bir anda yaylverdi kyya Spermen'in denize dt haberi. Kydakiler, Spermen'in giysisinin zerindeki havular, biberleri, limon kabuklarn, patates artklarn, yosunlar temizledikten sonra balk bile: - Aaaaa, yahu bu gerekten Spermen'mi, diye bard. Biri hemen bileini yakalad Spermen'in, nabzna bakt: - Yayor yayor, dedi. Naslsn Spermen? Ho geldin stanbul'a. Nasl buldun kentimizi? ok az kyordu Spermen'in sesi: - Ben bulmadm, dedi. Ters bir rzgr esti, rotam yitirdim. Hop, azndan kara bir erik kverdi. Spermen erie bakt: - Kim att bunu azma, diye sordu. - Canm denize dtn ya, yutmusundur oradan, dediler. Biri, hemen elini yzn ykad Spermen'in. - Ah, bam dnyor, dedi Spermen. - Haaa, anladm, dedi yzn ykayan, havada birden ban dnnce tngr mngr yuvarlandn aaya! - Yo, dedi Spermen, g soluk alarak nce bam dnmedi havadayken ilkin bir koku duydum, ok keskin bir koku, ite o kokuyu duyuncaa... Biri sordu: - Kokuyu duyduun yerde byle kargalar falan var myd? - Bilmem, galiba vard, bir eyler uuuyordu, dedi. - Aaa, tamam, dedi yal bir kadn, Spermen evladm, sen mutlaka stanbul'un plnn zerinden gemisin. A yavrum, elbette baylvermitir kokudan! Spermen dorulur gibi yapt ama dorulamad. Yan yatarak, - Orada baylmadm, dedi, ondan sonra bir yerden daha getim, bu koku ondan da fenayd... Fra bykl biri: - Deri retim yerlerinin zerinden gemitir...

148 - Vah evladm, dedi yal kadn, ne vard yani derilerin merilerin zerinden geecek? Gzelim giysini de pek fena kirletmisin, imdi annen sana kzmazsa ok iyi, tuh tuh, otomatik amar makinesinde bile ykansa artk bu giysi temizlenmez, onca para, annen ne denli kzsa hakkdr... Ak sal, emekli bir adam: - Aman hanmefendi, dedi, imdi brakn giysiyi falan, ya lseydi Spermen, sonra ben torunuma ne derdim, kr bakn yayor, giysileri kurusun, hop yine uar gider. imdi naslsnz bakalm Spermen olum? - yiyim efendim, biraz daha iyiyim, ama o koku yine az da olsa burnuma geliyor. - Hangi koku? - En sonuncusu beni bayltan koku. Elli kii mi, yoksa yz kii mi, "hm, hm, hm" havay kokladlar. Eh biraz ky kokuyor lahanal, soanl; biraz da kent kokuyor kkrtl... - Yahu ne kokuyor arkadalar, bir ey kokuyor mu? Alyor musunuz bir koku? Koklayn bakalm... "Hm huuuum, him huuum..." Yok, koku yok... - Koku yok Spermen. - Var, ok var, burnuma ok geliyor... nce zayf bir adam, incecik sesiyle, - Arkadalar sakn Spermen'in kokuyor dedii lahmacun olmasn, havada lahmacun kokusuyla acl kebap kokusu var, dedi. Nereden duydu, nasl kulaktan kulaa saniyesinde gitti, lahmacuncu hop, lahmacunlar koyduu sepetin kapan taklata taklata kalabal yard geldi... Kim dedi ki ona, "Spermen diyormu ki eer bir lahmacun yersem kendime gelirim." - Geldi abicim geldi, lahmacun geldi... Lahmacunu drm yapp iki maydanoz parasyla Spermen'e uzatmt ki Spermen lahmacunun kokusunu duyar duymaz tekrar bayld. Spermen'in bandakiler lahmacuncuyu yz metre kovaladlar. Geri dndler, Spermen'in yzne souk eme sular serptiler, yanaklarna "pat pat" vurdular, yal kadnn antasndan kard kolonya ile ellerini, alnn

149 ovdular. Spermen gzlerini at. - Kok kok kok, dedi kez... Kaim bir ses barverdi: - Kokore istiyormu can Spermen'in!. Ka kii birden, baran adamn azn kapatverdiler: - Sus barma be, imdi kokorei koarak gelecek, bu kez Spermen aylmamak zere baylacak, sus. - Ah bu koku, diyordu Spermen, ite bu koku. Baka biri bard: - Aln, ekilin, gazeteciler geliyor! Glkle doruldu Spermen, srtndaki patlcan, el att kard. - Ah nereden girmi buraya? dedi. Ben hemen gideyim, imdi gazeteciler sorular sorarlar, resim ekerler, bu durumda onlara grnmeyeyim... Yal kadn: - A Spermen evladm, bari giysin kurusayd da yle gitseydin, dedi, imdi slak giysiyle teceksin, hasta olacaksn. - Yo, sa olun, benim giysim hemen kurur, dedi. Marmara'ya doru umaya balad... Sesimizin yettiince bardk: - Spermen, o yana uma, o yana uma! Spermen, bir trl havalanamyordu, kular gibi yalpalyor, denize ha dt ha decek, sonra birden doruluyor, ykselmeye alyordu. Gzden yitinceye dek bardk: - O yana uma Spermen, o yana uma! Ah, bilmiyor ki Spermen, utuu ynde gbre fabrikas var... Muzaffer ZG PRENS OLMAYAN MASAL KTABI Korsanlar, prensesi gizlendii maarada bulmulard. Zavall kz, tir tir titreyerek gizlendii yerde haprnca onu yakalamlard. ok acmasz adamlard bunlar. Herhalde onu ldreceklerdi. Bora heyecanla sayfay evirdi. te bir resim: Korsann biri, prensesi kolundan ekiyor. Uyduruk bir resim. Korsann altnda tl bir pantolon var. Bu izerin de hi mi akl yok? Neyse... Prensese ne olacak imdi? Prenses de ayn eyi dnyor. Bana ne

150 olacak imdi? evresini saran ve ona tuhaf tuhaf bakan klksz korsanlar... Bora dnyor... Prenses hepsinden gen. Korsanlar ise yal ve yorgunlar. Prenses kaverse onlardan daha hzl koamaz m? Bora byle dnyor. Prensesin neden koarak oradan uzaklamadna ayor. Korsanlarn ba, sanki onun dncelerini okumu gibi baryor prensese; "Sakn ha kamaya kalkma! Buras bir ada ve kaabilecein hibir yer yok!" Bora aryor. Okuduu kitabn kahraman ona cevap veriyormu gibi konuuyor. Bora prensesin resmine dikkatle bakyor. Ona nasl yardm edebilir? Edemez. Prenses ona sanki, "Neden beni kurtarmyorsun?" der gibi bakyor. Bir imdat ars: "Bora... Bora!" arldn ancak ncsnde duyuyor Bora. Ban kaldrdnda annesinin olduu yerde zpladn gryor. "Seni aryorum, duymuyor musun? Haydi, u kuponlar gtr ve tabaklan al." Bora'nn annesi bir gazetenin verdii kuponlar biriktirmi. Onlarla tabak takm alacak. "Haydi!" diyor annesi. "imdi biti verir, herkes kapr." Bora itiraz edemiyor. Annesini kzdrmak istemiyor. leden sonra havuza gitmek iin izin isteyecek nk. Ama kitabn sonunu da ok merak ediyor. Prenses, korsanlardan kurtulacak m? Bora ok kitap okuduu iin prenseslere genellikle bir ey olmadn biliyor, ama yine de iinde bir kuku var, ya bu kez bir ey olursa? Hem kurtulacaksa bile nasl kurtulacak? Bora bunu ok merak ediyor. Annesinin elinden kuponlar alyor ama kitab da brakmyor. Okumaya devam ederek sokaa kyor. Kupon karl hediyeler veren gazete datm brosunda uzun bir kuyruk var. Kimi tabak alyor, kimi ansiklopedi, kimi bardak anak, kimi de kitap. Bora kuyruun en sonuna gidip beklemeye balyor. Bir yandan da prensesin sonunu merak ettii iin kitabn sayfalarna dnyor yine. Prenses alayp szlamay brakyor. Alayarak kurtulunmaz nk. Kimse ona acyp "Bu prenses ok alad, bu nedenle onu serbest brakalm." demez. Tersine, aladn gren korsanlarn reisi, "Susturun unu!" deyince bir gzel tokat yiyor prenses. Yananda krmz bir el iziyle bir sre hkrdktan sonra gzyalarn deil, kafasn kullanmas gerektiine karar veriyor. Kafasn nasl kullanabilir? Kurtulmak iin ne yapabilir? "Tabaklar..." diyor birisi. Bora prensesin tabaklarla ne yapabileceini dnmeye balyor. Omzu drtlyor. "Tabaklar veriyorlar mym?" diyor birisi ona. Bir adam, elinde gazetenin tabak kuponlar. "Evet" diyor Bora. "Ben de onun iin bekliyorum." Kitabna dnyor.

151 Prenses ban kaldryor. Gzlerinde bir prlt var. Kapatld odadaki masann stnde bir yn tabak anak var. Herhalde korsanlarn soyduklar bir gemiden gelmi olmallar. Prenses tabaklara bakyor uzun uzun. Kurtuluunda bu tabaklarn bir rol oynayp oynamayacan dnyor gibi bakyor. "Bu tabaklar ie yarar m?" Bora kitabndan ban kaldryor. Arkadaki adam sorusunu yineliyor. "e yarar eyler mi bari verdikleri tabaklar?" "Bilmem." diyor Bora. Adamla ilgilenmek istemiyor. Prensesin nasl kurtulacan merak ediyor. Kitabn okumak istiyor. Prenses tabaklara uzun uzun bakyor. "Bunlar bir ie yarar m acaba? " diye soruyor kendi kendine. Korsanlar merdiven altndaki byk masaya oturmu yiyip iiyorlar. Reisleri koca bir kazana kepeyi daldrarak yemek datyor. Yeniden yemek isteyen kuyrua girip taban uzatyor. Bazen reis sinirlenip baryor: "Srayla, srayla!" Herkesin sesi bir anda ykseliyor. nk yalca bir hanm sraya girmek yerine kuponlarn yandaki pencereden uzatyor, sra beklemeden tabaklarn ya da ansiklopedisini her neyse alacak. Kadna ok kzyorlar. Kadn kendi kendine mrldandktan sonra srann en arkasna geiyor. Bora, btn bu olanlar kulayla izliyor yalnzca. Kitabndan ban kaldrmyor. Prenses, aadakileri izliyor sessizce. Sonra ikinci katn penceresinden dar bir tabak frlatyor. Tabak angr ungur sesler kararak knlyor. Herkes aryor. Kahkahalar kuyruun bandan dalga dalga ykseliyor. "Hani," diyor birisi, "Bu tabaklar krlmazd?" "Evet yle reklam yapyorlard." diyor teki. "Canm aldatyorlar ite, amalar bize kupon toplatacaz derken gazete satmak." Elinden tabaklar dren kk kz, utanm ve zgn bir yzle brodaki adama bakyor, baka verir mi diye. Adamn yle bir niyeti yok. Kz kenara ekiliyor ama gitmiyor. Eve gidince dayak yemekten korkuyor belli ki. Bora bir sre ona bakp yine kitabna dnyor. Prenses camn kenarna ekilmi bekliyor. Korsanlar hemen dar kyorlar. Karanlkta kimse grnmyor. Prenses elindeki tabaklan oraya buraya frlatmaya balyor. Korsanlar karanlkta uuan ve kafalarna isabet ettiinde derin yaralar aan tabaklarn nereden geldiini dnemiyorlar bile. Zaten yorgun olduklarndan, az sonra hepsi yerlere serilip horul horul uykuya dalyorlar. Prenses yavaa dar kyor. Aalarn arasndan szlerek sahile yneliyor. Orada bir tekne bulabilir mi? Baka aresi yok. En ksa zamanda bu adadan uzaklamal. nk korsanlar her an uyanabilirler. Prenses bir yandan karanlk ve

152 rktc ormandan bayr aa kouyor, bir yandan da gzyalarn tutamyor. "Alama kzm, olan oldu, git artk." Kuyruun bandaki kz sonunda anlyor, krd tabaklarn yerine yenisinin verilmeyeceini. Hkrklar atarak hatta bara bara alayarak uzaklayor. Bora ite tam o anda ilk kez ban kaldrp yoku aa cadde boyunca koarak inen kza bakyor ve bir anda da kendisini kuyruktan km, kzn arkasndan yrr buluyor. "Prenses!" Kz arkasn dnyor aknlkla. Bora'ya bakyor uzun uzun. Sonra da rkerek uzaklayor. Bora ne yapacan bilmeksizin kaldrmn kenarna iliiyor. Kitabn ayor. Prenses oturduu kayann stnden kalkyor. Kyda kk bir kayk var ama prenses o kaya binip denize almay akllca bulmuyor. nk korsanlar aydnca kendi gemileriyle onu hemen yakalayabilirler. Baka bir plan yapyor. Kumsalda derin ayak izleri brakarak kaya biniyor. Ky boyunca krek ekmeye balyor. Az sonra tam istedii gibi kuytu bir yer buluyor. Kay kyya ekip gizliyor. Sonra da plannn en alacak yann uyguluyor, yeniden korsanlarn yanma dnp kulbenin arkasna gizleniyor. Bora, bu kez yeni batan kuyruun sonuna giriyor. Kalabalk azalm ama onun sras oktan gelip gemi. Kitabnn sayfalarna dnyor. Korsanlar kfrler ederek uyanyorlar ve prensesin katn birbirlerine

duyuruyorlar. Hepsi sahile kouyor. "Kayk yok!" diye baryor birisi. "Peine dmeliyiz!" diye baryor teki. "Onu elimizden karrsak paramz alamayz." Hzla korsan koyuna gizledikleri tekneleriyle uzaklayorlar. Prenses yarm gn kadar bekliyor. Sonra sahile gizledii kaya binerek krek ekmeye balyor. Bora'nn can sklyor bir an. Prenses gidecei yn nasl bulacak ki? Gece olsa Kutup Yldz'na bakabilir. Ama le vakti? Hem de gne tepedeyken? "Mthi scak var." diyor Bora'nn nndeki adam. Bora'ya bakyor. Bora bir ey syle-meyince soruyor: "yle deil mi?" "yle..." diyor Bora. "ok scak." Adam rahatlam gibi nne dnyor. Bora da

153 kitabna... Prenses a susuz bir deniz yolculuundan sonra babasnn lkesine ulayor. Sarayda krk gn krk gece enlik yaplyor, kayp prenses bulunduu iin. Bora kitab kapatyor. Prensesin bu kolay kurtuluu ona biraz yavan geliyor. Hani prens? Yazar prensese yardm edecek bir prensi yazmay niye akl edememi? Bora, okuduu kitab batan sona yeniden dnyor. Dndke de prensin eksikliini daha ok hissediyor. Elindeki kuponlar uzatyor adama. Adam kuponlar tek tek sayyor ve Bora'ya bir paket veriyor. Bora pakete bakyor. Bedava tabak. Ne kadar kolay bir alveri. Kes gazeteyi, al taban. Bora eve dnmyor. Kz brakt yere iniyor. Kz henz eve girmemi, kap nndeki iki sra basamakta oturuyor. Bora, elindeki tabak takmn kzn kucana uzatyor. Sonra da bir ey sylemeden yoku yukar hzl hzl yryor. Tam soka dnecekken kulana incecik, ark gibi bir sz alnyor: "Teekkrler prens!" Fatih ERDOAN ZGN BR KONU ARANIYOR stelik "zgn" olmalym! Nereden bulacam zgn konuyu ben? Kompozisyon devim iin yazacak hibir ey bulamyorum ite... Ne kadar dnrsem dneyim, televizyonda izlediklerimden baka bir fikir gelmiyor aklma. Evdekiler de hibir ipucu vermeye yanamyor. Ablam, "Git, kitaplndaki kitaplara bak." dedi. Ama ben o kadar zaman harcamak istemiyorum ki... Kalem, elime alr almaz kt zerinde yle ya gibi kayverse... te her zamanki gibi kalemlerimi zene zene atm, hepsini nme dizdim. Silgim de az tede sada. Prl prl yaptm alma masama oturdum. nmdeki ktlara bakyorum. Bakyorum ve zgn bir konu getirmesi iin esin perimi bekliyorum. Babamdan yardm istedim. Yant bana dergilerimi hatrlatmak oldu. Evet, dergileri almay seviyorum; ama onlarla o kadar har neir olmay pek tasarlamamtm dorusu. Hem sonra arkadalarm da alyor. Onlarn yannda mahcup mu olaym yani... Kitaplm zenle dzenleyip yle geriye ekilirim. O, ne ho manzaradr, tahmin edemezsiniz. Ansiklopediler en alt raftadr. nk onlar olduka byk ve ar. Ama en st

154 raf dergilerime ayrlmtr. Odama admn atan birisi, ilk nce onlar grmeli... Hepsini tarih sralarna gre dikkatle dizerim. Yalnzca tek eit dergi de almam. Her ay kan bir ocuk dergisine babam beni abone yapt. Postac amca her ay kapmza getiriyor. Benden nce evdekiler kapyor; ama benim payma da onlar zevkle rafa yerletirmek dyor ya, o yeter! Ayrca bankalarn verdii dergileri, gazetelerin datt ansiklopedileri de biriktiririz ailecek. Hepsi iin yerimiz var. Krtasiyeciden ok gzel dosya kutular ald babam. Drt yan kapal, st ve birazck da derginin srt gzkecek ekilde arkas ak. Her birine birka dergi koyabiliyorum. Bu ekilde dalmalarn, kaybolmalarn nlyorum. Sonra en gzel yazmla, bembeyaz bir etiket zerine renkli kalemlerimle derginin adn ve saylarn yazp kutunun en grnen yerine yaptryorum. Orta raflarda ders kitaplarm, defterlerim, kalem kutularm gibi vr zvrlar bulunur. eit eit, renk renk kalemlerim, silgilerim ve teki ders aralarm da onlarn yanndadr. Tertemiz, olduka dzenli bir ekilde dururlar. Bu arada fltmle masa kalemtram da unutmamalyz. Kalemtram ise tm arkadalarnkiler gibi televizyonda en sevdiim izgi film kahraman! Bylece ona baktka ne zaman izgi film izleyeceimi hatrlam oluyorum. Bana ne denli yarar olduunu gryor musunuz imdi? Evet, nerede kalmtk? Ah, ben kitaplmdan sz etmeye balaynca szlerime hi nokta koyamam. Onunla yle vnrm ki! indeki her eyin yerletirili ekli, benim eserimdir. Hangi renk ve hangi boy malzemenin bir arada bulunacana ben karar veririm. Ablam, "Kitaplar konularna gre ayr." diyor, ama bence bu yntem, gze hi de ho grnmyor. Aradm kolayca bulamazmm. Canm, ben zaten ne zaman oralardan bir ey arayacam ki! imdi kalkp devim iin btn u kitaplar, ansiklopedileri, dergileri kartrmaya kalksam gnlerimi alr. Hem sonra ben, bir eyi nasl arayacam da tam olarak bilmiyorum. retmen anlatrken nasl olsa gerekmez diye biraz da kulak ard ettiimi sizlere itiraf ediyorum. Bizimkiler sakn duymasn! Eh, sz srlardan almken size son bir sr vereyim de bitsin bari: Aslnda ben onlar aldm zaman da pek okumamtm. Onun iin bir yaznn nerede ktn p diye anmsayamam. Anlayacanz bu ok uzun i! Kitaplarm, dergilerim raflarnda o kadar gzel duruyorlar ki yerlerinden

kprdatmaya kyamyorum dorusu. Hem sonra karnca ok abuk eskiyorlar. evirirken sayfalan bklyor, kvrlyor, grntleri bozuluyor. Nereden nereye geldim gene...

155 Ben ne iin buraya oturmutum? Ah, evet, u kompozisyon konusu. Hl hibir konu gelmiyor aklma. Arkadalarmn snfta okuduklar kompozisyonlar dinliyorum da byle konular nereden buluyorlar, diye ayorum. Acaba biraz daha izgi film izlesem benim de aklma bir eyler der mi dersiniz? Yoksa u kitap raflarn yeniden mi dzenlesem? Melsa TEKEL Ek 2. Yedinci Snf Trke Ders Kitabnda Yer Alan Dz Yaz Metinler

TATLI DL Maaza vitrinlerindeki mankenleri bilirsiniz. Hepsi gler yzldr, ilerinde pek de gzelleri vardr, ama dilleri olmad iin soukturlar. Onlar her ne kadar insan benzeri iseler de insanlar gzel yapan, scak yapan dildir. Ama her dil deil, dilin de tatls olmal. Allah bir adama her eyin tatlsn, yalnz dilin acsn verdi mi ne yapsa kr etmez. ylesinin sevimli, cana yakn olmasna imkn yoktur. nk o dil azn iinde her dnnde can yakar, kalp krar, gnl devirir. "Dil yaras yaralarn en derinidir." derler. Doru szdr. Ban at yara zamanla kapanr; dil yaras, ruhun en gizli taraflarna doru boyuna iler, bir trl kapanmak nedir bilmez. Ac dil yalnz karsndakine deil, sahibine de zarar verir. Bu kii dnya gzeli olsa da ac dili onu irkinletirir. Nice gzel insan vardr ki dilleri yznden sevilmez. "eytan grsn yzn!" deyip bucak bucak katmz insanlar hep o insanlardr. Ama tatl dil yle mi ya? "Ylan deliinden karr, "derler. Ne kadar fkeli olursanz olun tatl dil sizi yattrr. En yapamayacanz ileri size tatl dille gler yzle yaptrverirler. "Haydi ekerim unu yapver." demek baka, "Kalk unu yap!" demek bakadr. leriniz biraz ters gitmi, eve yorgun gelip koltua henz srtnz dayam bile olsanz bu tatl dil sizi yerinizden kaldrr. leriniz ters gitmise "Bunda evdekilerin ne suu var?" diye dnrsnz. Ne kadar yorgun olursanz olun, ufak bir zahmetin sizi daha fazla yormayacana kendi kendinizi inandrmaya alrsnz. inizden bir kuvvet bu tatl emri yerine getirmeniz iin sizi sanki zorlar. nk tatl dil suratnza arpmam, kalbinize ilemitir. Ac dil onu nasl krverirse tatl dil de imar eder. Tatl dilin emrini o keyifsiz hlinizde yerine getiriverirsiniz. te tatl dilin mucizesi budur. Tatl konumalaryla tannm insanlar vardr. Onlar dinlemek bal bana bir zevktir. Hatta bu tr insanlarla konumaya gittiniz mi sz yava yava gzel konuann, tatl dillinin aznda kalr. O syler, siz dinlersiniz. Saatlerce hibir ey sylemeseniz bile o tatl

156 szlerle siz konumu gibi olursunuz. Hani baz insanlar iin "Azndan bal akyor." derler, ite bu azdan akan bal, tatl dilin hlidir. Tatl dil insan iin bal bana bir kuvvettir. nsanlar bakalar hakkndaki ilk hkmlerini yzlerine bakarak verirler; sonra konumas yoklanr. Geri insann dili aznn iinde kolay dnmyorsa dncelerini abucak, gzel cmleler hlinde azndan

dkemiyorsa bu gibi hllerde susmak en emin aredir. Konumaktaki noksanlarn bilen baz zeki insanlar susmay becermek suretiyle ilerinde muvaffak olurlar. Btn mrleri boyunca sustuklar iin ykselmi insanlar oktur. Ama asl muvaffakiyet konumakla olur. Gler bir yz, tatl bir dille tamamland zaman insana btn kaplar alr. Sze balarken de sylediim gibi tatl dil, sevimli grnmeyen, hatta souk grnen yzleri bile str, cana yakn klar. Tatl dile btn kaplarn almas bundandr. Adana, Mersin, Kahramanmara gibi Gney ve Gneydou vilayetlerimizde halk aznda "dil" kelimesi "anahtar" manasnda kullanlr. Hatta biraz daha yukar karsanz mesela Erzincan'da dnlerde, gelin susar, azn ap bir kelime sylemez. Dn akam gelini syletmek iin gvey kymetli bir hediye verir ki bu hediyeye Erzincan'da "dilba" derler. O hediye ile gelinin dili zlr. Yani, anahtar ilemeye balar. Gerekten dilin, tatl dil olmak artyla, aamayaca kap, zemeyecei dm yoktur. Gnller onunla alnr. "Mademki tatl dil her kapy aan sihirli bir anahtardr, yle ise ne duruyoruz, dilimizi tatllatralm." diyen bilmem bulunur mu? nk bu, ha deyince olacak ilerden deildir. Gnlleri fetheden tatl dil btn gcn gnlden alr. nsann dilinin tatl olmas iin gnlnn tatl, iyi olmas lazmdr. Kt bir adamn dkecei tatl dil, tilkinin kargaya dkt tatl dil gibidir. nsan belki ksa bir zaman iin aldatr ama abucak da foyas meydana kar. Hakiki tatl dil iyi insanda olur. Yrei merhametle, sevgi ile dolu insann dili de kendiliinden tatllar. Bu geici dnyada gnl ykmann, kalp krmann boluunu sezecek kadar olgun bir hayat anlayna varmal ki insan, en knden en byne kadar tatl dille, gler yzle seslenebilsin. Alman mparatoru Cherlas Ouint (ars Kuint), saat merakls idi. i gc, etrafna toplad on, on be saati ayn zamanda almaya, daima hepsinin ayn zaman gstermelerini temin etmeye alrd. Dnya hkmranl peinde koan Charles Quint (ars Kuint) gnn birinde "Ben on saati ayar etmekten aciz olan bir insan, milletleri nasl ayar edebilirim?" diyerek zntye kaplmtr. Fakat o a gzlyd. nsanlar zorla emri altna almak, krp dkerek hkim olmak istiyordu. Hlbuki tatl dilli adam byle bir zntye kaplmaz, kimse kendisine diretmeyecei iin her gittii yere huzur gtrr. Onun tatl dili en tembeli, en

157 gnlsz bile evke getirdii iin hayat yk arln hissettirmez olur. Dakikalar, yatana alm bir su gibi rltlar iinde akar gider. Gnlden temenni ederim, hayatnz gler yzl, tatl dilli insanlar arasnda gesin. evket RADO YOLCU KONMAZ OTEL Kiiler Bulgurolu: Otelci, Topa: Garson I. Sahne Otelci (yalnz) (Otelci elinde bir sprge ile girer.) Otelci - Etraf bir kere daha gzden geirelim. (Bir ark mrldanarak toz alyormu gibi eyaya kuvvetli bir ekilde sprgeyi indirmeye balar.) - Oooh! Her taraf tertemiz oluyor. Her yer prl prl... (dinleyenlere) Tabii bu kadar neeli ve sevinli olduuma ayorsunuz deil mi? Merakta kalmayn. Anlataym. Ankara'nn en byk, en gzel, en mkemmel oteli olan Yolcu Konmaz Oteli'nin sahibiyim ben... Ha, ismimi daha bilmiyorsunuz, deil mi? Evet, mehur Yolcu Konmaz Oteli'nin mdr Bulgurolu... Bugn otelime ok mehur bir yolcu gelecek de onun iin byle sevin ve nee iindeyim. Gngrmez lkesi kralnn olu, bugn bizim otele geliyor. Byk bir prens... Bir ehzade... Dn akam bana telefon edip de bunu haber verdikleri zaman hemen ii dairesine bavurdum ve bugn iin fazladan bir garson istedim. Elbet ya... Birok i olacak. Ama garson daha gelmedi. Neden acaba? Merak ediyorum dorusu. Fakat ben her taraf topladm. Her eyi dzenledim. Korkmam artk... Hele kendi elimle prens hazretlerine yle bir kahvalt hazrladm ki senelerce tad damanda kalacak vallahi. Ah, bugn benim iin ne kutlu bir gn! Bizim otel iin bundan gzel reklam olur mu? nl bir kraln olu otelime gelecek, otelimde kalacak, otelimin bir odasnda oturacak, otelimin bir yatanda yatacak... Aman yarabbi! Sevinten ldracam. Dahas var. Btn gazeteler phesiz hep bundan bahsedecek. Btn komu otelciler bu hli kskanacaklar (Saat leyi alar.). O da ne? le vakti olmu ha? Mehur misafirimiz neredeyse gelir artk. Tam vakit... (Kap alnr.) Hah, tamam ite geldi. Heyecandan tir tir titriyorum. Kapy baylmadan bir aabilsem. Aman Bulgurolu

158 cesaret. ok terbiyeli, nazik olmaya bak. (Sadan kar.). II. Sahne Topa - Otelci (Topa sadan girer, arkasndan da otelci gelir.) Otelci (yerlere kadar eilerek) - Buyursunlar prens hazretleri... Buyurun efendim, buyurun... Topa - Merhaba baym. Yolcu Konmaz Oteli buras deil mi? Otelci (yerlere kadar eilerek) - Evet ehzade hazretleri... Topa (kendi kendine) - Amma da nazik adam haa! (yksek sesle) Bulgurolu ile mi gryorum? Otelci (kendi kendine) -Aman benimle ne de nazik konuuyor, (yksek sesle) Evet efendimiz. Bulgurolu benim. (Onu selamlar.) Topa - Ben de beklediiniz adamm. Otelci - Evet efendim, geleceinizden haberim vard efendim. Topa (kendi kendine) - Haberim vard diyor. Allah Allah... Galiba ii idaresinden sylemi olacaklar, (yksek sesle) Biraz ge kaldm galiba? Otelci - Hayr efendim, hayr... Estafurullah efendim... (Saygyla eilir.) Topa (kendi kendine) -Allah Allah... Bu kadar nazik patron da hi grmemitim (yksek sesle) Bulgurolu, niin bana yle... (otelcinin taklidini yaparak) Yok, buyursunlar prens hazretleri; yok, estafurullah ehzade hazretleri filan diyorsunuz? Benim ismim Topa, Topa... Otelci (hayretle) - Ne? Topa m? (kendi kendine) Haa, anladm. Prens seyahat ederken mutlaka ismini deitirmi olacak, (yksek sesle) Ba stne efendim... sminiz Topa olsun. Emredersiniz efendim... (Yerlere kadar eilir.) Topa (kendi kendine) -Allah Allah... Neredeyse ayaklarma kapanacak. Amma da acayip adam ha... Neme lazm, ben buraya garsonluk etmeye geldim, onu bilirim, (yksek sesle) Eeee, ne yapacaz bakalm? Otelci -Emrinize hazrm ef... Ef... Ef... ey... Bay Topa... (kendi kendine) Allah

159 Allah... Nasl isim bulmu ya... (yksek sesle) Arzu buyurulursa bu taraftaki (Sol taraf gsterir.) odaya gein. Mkemmel kahvaltnz sizi bekliyor. Topa (kendi kendine) - AaaaL imdi de beni kahvaltya davet ediyor. Aman buras ne gzel yermi byle? (yksek sesle) Bulgurolu, vallahi siz pek houma gidiyorsunuz. Umarm ki ikimiz gayet iyi anlaacaz... artlarma gelince... Otelci (szn keserek) - Israr etmeyin. Vallahi gcenirim. Aman efendim arttan filan hi bahsetmeyin. Ne derseniz bam stne... Topa -yle ama... Otelci - Israr etmeyin. Vallahi gcenirim. Topa - Pekl yleyse... (kendi kendine) Olur ey deil... Amma nazik, amma cmert adam. atm kaldm. Ne yapalm. Mademki davet ediyor, gidip kahvalt etmekten baka are yok. yle bir itahm da var ki... (yksek sesle) Yemek salonu ne tarafta? Otelci (Sol taraf gsterir.) - Bu tarafta efendim... Otelimin en iyi dairesini de sizin iin ayrdm. Topa - Dorusu ei benzeri bulunmaz bir adamsnz. Otelci - Estafurullah Topa... Burada istediiniz gibi hareket edin... Efendim... Bir emriniz olursa ltfen zili aln, bendeniz hemen gelirim. Topa (kendi kendine) - Bu da nesi? Hoppalaaa... Otel sahibi garsonlara hizmet ediyor galiba... Bir yama daha girdim. Allah Allah... (yksek sesle) Pekl yleyse... imdilik Allah'a smarladk Bulgurolu. (kendi kendine) Gidip karnm doyuraym, patronu kzdrmayalm (Soldan kar.). lll.Sahne Otelci Otelci - Ohh! ok rahat ve memnunum. Aferin sana Bulgurolu... Dorusu her ey yolunda... Ne de nazik, ne de kibar bir adam... Dorusu bir ehzade ile konumann bu kadar kolay olacan hi sanmyordum. Bu erefli ve byk gn hi unutmayacam. Gazeteler kim bilir neler yazacak? (Kulisten telefon sesi gelir.) Ne o? Telefon alyor. Kim acaba? Mutlaka gazetecilerdir. Galiba benimle rportaj yapmak istiyorlar. (ksrr, gazetecilere

160 hitap ediyormu gibi bir tavr alr.) Hayr, sayn gazeteciler hayr... ok megulm... Byk misafirimin hizmetleriyle megulm... Sizinle konumaya vaktim yok... (hiddetle) Yok dedim ya efendim... Yok... (Telefon iddetli alar.) Dur, dur, geliyorum. (Acele sa tarafa koar, kulisin kenarnda telefonla konuur.) Alo, alo... Kim konuuyor? Gngrmez lkesi prensinin yaveri mi? Ne diyorsunuz? Prens bugn gelemeyecek mi? Peki, ama yleyse... Alo, alo... Hay Allah, telefonu kapadlar, (sahneye gelerek) Allah Allah... Prens bugn gelemeyecekse biraz evvel gelen adam kim yleyse? Hah, ite bu tarafa doru geliyor. Belli etmeden anlamaya alaym. IV. Sahne Otelci - Topa Topa (Soldan girer.) - Bulgurolu, sizi btn kalbimle kutlarm. Kahvalt dorusu pek nefisti. Otelci (glerek) - Memnun oldum. ltifat buyuruyorsunuz, (kendi kendine) Kahvalt nefisti ha? Sen imdi bana hesap ver bakalm, (yksek sesle) Eee, ne dersiniz? Beklediimiz byk misafir otelimize bugn geliyormu... imdi telefon ettiler. atnz bu ie deil mi? Topa (Hi ilgi gstermez.) - Benim neme lazm? Otelci -alacak ey dorusu... Deil mi? Topa - Bana ne? Otelci (kendi kendine) -Syletemeyeceim. Konuyu deitireyim bari. (yksek sesle) Gngrmez lkesi ne gzel bir memlekettir deil mi? Topa - Ne, ne? Neresi dediniz? Otelci -Canm sizin nl lkeniz... Doduunuz memleket oras deil mi? Topa - Memleketim mi? Alay m ediyorsunuz Allah akna? Ben Trk'm yahu, Trk... Memleketim de Trkiye... Otelci -Trk msnz? Demek Gngrmez lkesi'nin ehzadesi deilsiniz? Topa (kendi kendine) -Allah Allah... Bu sefer de baka trl samalamaya balad, (yksek sesle) Hayr efendim hayr... Size ismimin Topa olduunu syledim ya... Topa - Nasl deil? Benim baka ismim falan yok ayol? nanmazsanz ii idaresinden sorun... Greceksiniz ki...

161 Otelci (szn keserek) - i idaresinden mi? Tuuuu... Hay... Allah iyiliini versin... imdi anladm. Siz benim beklediim garsonsunuz deil mi? Topa -yle ya... Otelci -Oysaki ben sizi Gngrmez lkesi kralnn olu sandm. Topa - Olur ey deil vallahi... (Katla katla gler.) Hah, hah, hah... Otelci - Peki, niin bana kim olduunuzu sylemediniz? Topa - Nasl kim olduunu sylemedim? Siz dinlemek ve inanmak istemediniz ki... Otelci - Doru... Btn kabahat bende. nsan anlamadan, dinlemeden i yaparsa byle olur... Eyvahlar olsun! imdi bu olay duyulunca herkes alay edecek. Bizim Yolcu Konmaz Oteli'nin hreti mahvolacak. (Alamaya balar.) Benimle de bir gzel elenecekler. Topa - Fena m? Sen de otelinin ismini deitirir, Gngrmez Oteli yaparsn. Otelci -Aman Topa Bey, ayan peyim. Bunlar kimseye anlatma sakn. Azn iyi tut. Ben de sana teekkr etmek zere, seni le yemeine davet ederim. Beraber yemek yeriz, yemekten sonra da kahvelerimizi ieriz. Topa - Demek beni hizmetinizde alkoyuyorsunuz. Otelci -Elbette, elbette... Senden iyi garson mu bulacam? Topa - Pekl, ben de suyun iindeki balk gibi azm amam, (dinleyenlere) Eee, ocuklar... Mademki bu srr siz de rendiniz, sizin de yolunuz Ankara'ya derse benim gibi doruca buraya gelip kendinize bir ziyafet ekin... Allaha smarladk. (Otelci soldan karken, perde kapanr.) Cemil MROLU BR LETM BM OLARAK KARKATR ok sayda anlam olan ve anlam artran iletiimi, genel olarak bireyler arasndaki duygu, dnce ve bilgi aktarm sreci olarak tanmlamamz mmkndr. letiim, yaamn her annda ortaya kan kiisel ya da grup olarak yaplan bir etkinliktir. Yaplan kk bir mimikten, uydular araclyla gerekleen ktalar aras

haberlemeye kadar ok geni bir daire iinde ele alnabilecek iletiimde karikatrn bir ileti (mesaj) olarak nemi yadsnamaz. nsanlar iletiim kurabilmek iin deiik semboller kullanrlar. Duygu ve dnceler daha ok harf dediimiz iaretlerin oluturduu kelimelerle

162 ifade edilmeye allm ve yaz dili gelimitir. Ancak btn anlatmlarda bu yaz dili tek bana yeterli olmam resim, mzik, edebiyat vb. sanat dallar ortaya karak zellikle duygu aktarmnda byk roller stlenmitir. Acaba ilk alarda yaayan insanlar maara duvarlarna bir bakma ilk karikatrler diyebileceimiz izgileri yapmaya zorlayan neydi? Niin byle bir eye ihtiya duydular? Birtakm duygu ve dnceleri sz ile anlatamadklar iin mi? Birbirleriyle daha iyi bir iletiim kurabilmek iin mi? Bu sorular oaltmak mmkndr. Kald ki bu insanlar yzyllar ncesi braktklar duvar resimleriyle bugnn insanyla iletiim kurup baz iletileri aktarmlardr. Buradan hareketle bugnn karikatrcsnn de izgi yoluyla verdii mesajlarn yzyllar sonras insanna ulaabilmesi olas grnmektedir. Bu da iletiim arac olarak dier sanat dallarna gre daha gl ve ekici mesajlar verebilen karikatr sanatnn, kaynak olarak da karikatrcnn ne denli nemli ve kalc olduunu vurgulamaktadr. Evrensel adan karikatr ele aldmzda zellikle son dnemlerde yazsz karikatrn yaygnlamasyla dnya izerleri arasnda karikatr, ortak bir dil hline gelmitir. Kltrleri, dilleri, dinleri, ekonomik ve siyasal yaplar farkl karikatrcler hem birbirleriyle hem de farkl toplumlarla rahata iletiim kurmaya balamlardr. Trk karikatrclerinin uluslararas alanda eitli baarlar elde etmeleri ve adlarn duyurmalar bu iletiim srecinde etkin bir ekilde yer aldklarnn gstergesidir. Bir insan dier yabanc dilleri ne kadar iyi rense de ana dilinde kurduu iletiim kadar o dillerde tam anlamyla salkl bir iletiim kuramaz. Her dilin kendi yapsndan kaynaklanan farkllklar, ive, telaffuz, vurgu ve tonlama gibi konuma diline zg nemli anlam belirleyici eler yabanc bir dille iletiimi zorlatran elerdir. Btn bu olumsuzluklar bir an iin bir kenara braksak bile kiinin renebilecei yabanc dil says snrldr. Dolaysyla btn dnya ile yabanc diller renerek dorudan bir iletiim kurabilmek imkn dhilinde deildir. Fakat farkl toplumlardan ya da farkl gruplardan insanlar bir karikatre baktnda o toplumun dilini hi bilmeseler de verilmek istenen iletiyi rahatlkla anlayabilir ve yorum yapabilir. Bu anlamda Trk karikatrnn nemli isimlerinden Nezih Danyal'n Karikatr Vakf Etkinlikleri ierisinde zaman zaman gerekletirdii Farkl Uluslardan Sergiler Projesi de karikatrn btn insanlara ulaabilen iletiim gcnden yararlanlmas bakmndan son derece nemlidir.

163 letiim kiiler aras, toplumlar aras ya da birey ile toplum arasnda oluan bir sretir. Bir kiinin toplumla yzyze kurduu iletiimde ulaabilecei insan says snrldr. Ancak karikatrc uygun zemin olutuunda izgileriyle btn dnya insanlarna seslenme olana bulmaktadr. Karikatrn iletiimle olan ilikisi ve iletiimdeki yeri ok farkl boyutlarda ele alnabilir. Bu konunun deiik alardan irdelenmesi phesiz ki hem karikatrc hem karikatr, hem de toplum asndan son derece nem tamaktadr. Hakk USLU ATATRK VE SANAT "Sanatsz kalan bir milletin hayat damarlarndan biri kopmu demektir.", "Efendiler, hepiniz mebus olabilirsiniz; vekil olabilirsiniz, hatta cumhurbakan olabilirsiniz. Fakat sanatkr olamazsnz. Hayatlarn byk bir sanata vakfeden bu sanatlar sevelim." Atatrk, yukardaki ikinci zdeyii, ankaya'daki bir toplant srasnda sylemitir. Devlet adamlarnn, mebuslarn ve Darlbedayi sanatlarnn bir arada bulunduklar toplantda, galiba baz mebuslarn onlar "oyuncu takm" sayp biraz kmsemi olmalarna karlk sylemitir. Byk bilim koruyucusu Fatih'in, Sinan'a lmsz aheserler diktiren Kanuni'nin, Damat brahim Paa'nn, sanat nc Selim'in de sanata saygsn saygyla anyoruz. Ancak hibirinin sanatla halk Atatrk kadar yaklatrd ileri srlemez. nk onun sanat anlay, yalnz sarayn deildi. Bunun ok tesinde, tm yurt dzeyinde byk topluluklara bir sanat yaynclyd. Sanat, yurdun en u kelerine, halkn ayana gtrme, onun yaamnn vazgeilmez abalarndan biridir. Atatrk, sanatn, uygar toplumlardaki can alc nemini ok iyi kavram, zledii uygar Trkiye'nin oluturulmasnda sanata saygy ba artlarn biri bellemitir. Ayn zamanda sanat, bu uygarlk savanda en etkin, kalpten kalbe giden en scak, en dolaysz, en salkl ara saymtr. Cumhuriyet yerine oturur oturmaz, yurdun yetenekli ocuklarn Avrupa'ya sanat eitimine gndermitir. Yurdun yalnz zeksn deil, duyarlln da temsil eden sanatlar mebusluklar, bykelilikler verip onlar onurlandrmtr. Onun bu davranlar sanata saygsna rnek olarak gsterilebilir. Yurdu dmandan kurtarma gereinden hi geri kalmayan, zafere eit katkda bulunan Trk kadnna toplumsal alanda eit haklar salayan o deil miydi?

164 Ankara Devlet Konservatuarn, Ankara Devlet Tiyatrosununu ve Operasn, filarmoni orkestralarn ilk kuran, kurduran, temelini' atan o deil miydi? Ve dikkat buyurulsun, bir dedii iki edilmeyen bu mill kurtarcnn btn bunlar yaparken pusulas hibir zaman kendi zel zevki deil -asla deil- uygar Bat toplumunun lleri idi. zellikle Rumeli trklerini severdi. lkeyi bir mzie yneltmenin

zorunluluunu herkesten nce sezen ve yerletirmeye alan da yine kendisi oldu. ATATRK VE TRK TYATROSU Yl 1931... Dzgn, rgtl bir ehir tiyatrosu hlinde yeniden yaantya kavuan "Darlbedayi" o zamanlar says on bei gemeyen kadrosuyla yeni bir Anadolu turnesine kmtr. lk ura yine Ankara'dr. En byk seyircisi de yine Atatrk. Atatrk, bir yl nce tarih szleriyle eref verdii bu sanatn gnlleri tok ocuklarn bir akam sofrasnda konukluyor, onlarla uzun saatler oturup meslekleri, sanatlar zerinde konuuyor. Bu konuma bir an yle bir biim alyor ki, Atatrk kurula bakanlk eden Muhsin Erturul'dan(l) Muhsin sahne dnda kalabalk bir topluluk iinde bile uzun boylu konumaktan kanacak kadar sklgan bir insandr. Mesleiyle ters gibi grnen, fakat kendisini yakndan tanyanlarca bilinen bu huyu yznden Atatrk'n buyruunu yerine getiremiyor. nce bunu bir sanat kaprisi sanan Atatrk, gcenir gibi oluyor, hatta fkeleniyor. Uzun srar ve tartmalardan sonra Muhsin, arkadalarnn da yardmyla kendisini kandrmay baaryor. Faka| Atatrk isteinden vazgemiyor:(2)

Muhsin bu bahsi kabul ediyor ve Atatrk'n buyruunu bu biimde memnunlukla yerine getireceini sylyor. Yl 1932... Aradan uzunca bir zaman gemi, ama Atatrk bu bahsi (unutmamtr... Bir gn Muhsin, oynanmak zere gnderdii bir piyesi Diyor. Bu piyes Faruk Nafiz amlbel'in Akn'dr. Trklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya, Bat'ya yaylp genilemelerini anlatan bir destan. Muhsin ve arkadalar 1932 ylnn ilk aylarnda Akn' oynamak zere hazrla balyorlar. Dekorlar, kostmler yaplyor. Roller datlp ezberleniyor... Yaptta Trk hakan

165 stemi Han' bizzat Muhsin oynayacaktr. teki roller Galip, Emin Beli, Hseyin Kemal, Talt, Neyyire Neyyir, aziye ve Zehra arasnda blnyor. Provalar ilerlerken Atatrk birka defa yaptn hazr olup olmadn soruyor. Nihayet yapt oynanacak duruma geldikten sonra, temsillere balanabilecei Atatrk'e bildiriliyor ve ubat aynn ilk haftalarnda Akn oynanyor. Bata Muhsin olmak zere yaptta rol alan btn sanatlarn ne byk bir heyecan iinde olduklarn kolayca dnebilirsiniz. Atatrk, ilk defa olarak Tepeba Tiyatrosu'na gelecek ve temsili seyredecektir. Atatrk'n, her ite olduu gibi sanat ilerinde de ne kadar g beendiini, ufak tefek baarlarla kendisini memnun etmeye olanak bulunmadn ok iyi bilen; hele bir yl kadar nce konuyu hi unutmayan Muhsin, en ufak bir falsoya yer vermemek gerektiini ok iyi bilmektedir. Onun iin maddi, manevi elden gelen btn abay harcayarak Akn' eksiksiz oynamaya alyor. 1932 ylnn 19 ubat akam Atatrk, Akn' grmek zere Tepeba Tiyatrosu'na geliyor... O gece Trk tiyatrosu iin tarihsel ve unutulmaz bir gecedir. Perde alyor. ehir Tiyatrosu'nun douunda ve gelimesinde ok emei geen eski vali Muhittin stnda, Atatrk'n yanndadr; ama o, piyesi seyretmiyor, (3)

Bu arada birinci perde kapanmtr. lk alklar, en deerli alklar Atatrk'n locasndan ykseliyor. Temsilden sonra bata Muhsin olmak zere yaptta rol alan sanatlar yanna kabul eden Atatrk, hepsini tebrik ediyor, gzel szlerle hepsinin gnllerini ho ediyor ve tevik ediyor, sonra Muhsin'e dnerek: "Bahsi kazandn." diyor. "Sen bizim en deerli sanatmzsn." Ltfi AY TRK DL Dil, mill kltrn ilerlemesi ve yaylmasnda nemli bir ara olduu gibi, mill duygunun gelimesinde ve bamszln korunmasnda da nemli bir etkendir. Ayrca dil, milleti oluturan kiilerin birbirini kolayca anlamas ve mill btnln korunmas iin gerekli bir aratr. Bu nedenle Atatrklkte; mill kltr, bamszlk, mill btnlk ve

166 toplumsal barn korunmas, srdrlmesi iin milleti oluturan kiiler arasnda konuulan dilin, birbirinden fark olmamas, sade, anlalr ve zengin olmas gereklidir. Trk milletini meydana getiren unsurlarn banda Trk dili vardr. Trk'm diyen herkesin Trk dilini bilmesi ve kullanmas arttr. Mill terbiyeyi mill eitimin esas olarak alan Atatrklk "onun dilini, usuln, vastalarn da mill yapmak zorunluluu" na inanr. Trk dili her yn ile mill olmaldr. Millet kavram iin zorunlu olan kltr ve lk birliinin, dil birlii olmakszn gerekleebilmesi sz konusu deildir. Atatrk bu gerei, "Millet dil, kltr ve lk birlii ile birbirlerine bal olan vatandalarn oluturduu siyasi ve sosyal toplumdur." eklinde belirtmitir. Trk milletinin iki paradan meydana gelmesi mmkn deildir. Bu temel esas her eyden ok, dil iin geerlidir. Trk dili tektir ve btn Trkler tarafndan ayn ekilde bilinip kullanlmaktadr. Trkiye'de dile, yani Trkeye nem verilmesi Atatrk'n "milliyetilik" ilkesinin gereidir. Atatrklkte "Milliyetin ok belirgin niteliklerinden biri de dildir. Trk milletindenim diyen insan, her eyden evvel ve mutlaka Trke konumaldr. Trke konumayan bir insan Trk kltrne, topluluuna balln iddia ederse buna inanmak doru olmaz." Trk dili ile ilgili olarak gz nnde bulundurulmas gereken temel esaslarn banda Trkenin gzelliine, zenginliine ve gcne olan gven ile bu dilin byk bir kltr dili olma yolunda tad potansiyele olan inan yer almaldr. Atatrk, "Trk milletinin dili Trkedir. Trk dili dnyada en gzel, en zengin ve en kolay olabilecek bir dildir... Trk dili Trk milleti iin kutsal bir hazinedir. nk Trk milleti geirdii saysz tehlikeli felaketler iinde ahlaknn, geleneklerinin, hatralarnn, karlarnn ksaca bugn kendi milletini yapan her eyi dili sayesinde korunduunu gryor. Trk dili Trk milletinin kalbidir, zihnidir." diyerek dilimize olan gvenini ve inancn belirtmitir. Milletin sahip olduu her trl mill ve kltrel deerlerin korunmas dildeki zenginlik ve sadelik ile yakndan ilikilidir. Trk diline gereken nemin verilmesini ngren Atatrkle gre "Trk dili zengin, geni bir dildir. Her kavram ifade kabiliyeti vardr. Yalnz onun btn varlklarn aramak, bulmak, toplamak, onlar zerinde almak lazmdr." Trk dilinin zndeki zengin hazinenin gn na karlmas btn Trk milletinin bata gelen mill grevlerindendir. Bu grevi gerekletirme yolunda ilk admlar, Trk Dil Kurumunun kurulmas ve dil kurultaylarnn dzenlenmesi ile atan Atatrk; "Trk dilinin, kendi benliine, aslndaki gzellik ve zenginliine kavumas iin, btn devlet tekilatmzn, dikkatli, ilgili olmas" n vurgulam, dil konusunun herkesi ilgilendirmesi gereken bir devlet meselesi olduuna dikkati

167 ekmitir. Atatrklkte "Trk dilinin sadeletirilmesi, zenginletirilmesi ve kamuoyuna bunlarn benimsetilmesi iin her yayn vastasndan faydalanmalyz. Her aydn hangi konuda olursa olsun yazarken buna dikkat edebilmelidir. Konuma dilimizi ise ahenkli, gzel bir hle getirmeliyiz." eklinde ifade edilmektedir. Trk dilinin kendi benliine kavumas,

zenginliklerinin ortaya karlmas ve sadeletirilmesi yolunda devletin nclnde, bata Trk dilini en iyi kullanmas gereken aydnlar olmak zere her trl yayn aralaryla aba gsterilmesi gerekmektedir. Sonu olarak Trk dilinin sadeletirilmesi ve gelitirilmesi Atatrkln zerinde nemle durduu konulardan biridir. Atatrklkte "Mill duygu ile dil arasndaki ba ok kuvvetlidir. Dilin mill ve zengin olmas mill duygunun gelimesinde balca etkendir. Trk dili, dillerin en zenginlerindendir, yeter ki bu dil bilinle ilensin. lkesini, yksek bamszln korumasn bilen Trk milleti, dilini de yabanc diller boyunduruundan kurtarmaldr." Dil konusunda bilinli almalarn yaplarak Trk dilinin yabanc dillerin etkisinden kurtarlmas, dilde var olan zenginliklerin aratrlarak ortaya karlmas mill bilin ve kltrel bamszlk asndan zorunludur. Atatrk bu gerei "Mill bilincin ayakta kalabilmesi ve uyank bulunmas iin dil ve tarih urunda almaya mecburuz." eklinde vurgulamtr. Atatrklk nc Kitap BLMECE HACVAT : Karagz'm ne iyi ettik de parka oturmaya geldik! KARAGZ : Bilsem, parasz kaldka parklara giderdim. Peki, kzmazlar m? HACVAT : Niye kzsnlar? KARAGZ : Syleseydin uval getirirdim. HACVAT : uval ne olacak? KARAGZ : Canm efendim, "Parka ot yolmaya geldik", dedin ya... Hem otlar kime satacaz? HACVAT : Efendim, ot yolmaya deil, oturmaya dedim. Bak, etraf yemyeil, hava mis gibi... KARAGZ : yleyse baka parka gidelim. HACVAT : Ne oldu yine? KARAGZ : "Havas pis gibi" demedin mi?

168 HACVAT : Deil efendim, "Havas mis gibi..." dedim. Yani temiz ve gzel kokulu... KARAGZ : min, min... HACVAT : Burada insan kendini unutuyor. KARAGZ : Burada, hsan kediyi mi uyutuyor? HACVAT : Karagz'm, bana laf yetitireceine temiz havadan yle derin derin nefes al da cierin bayram etsin! KARAGZ : Evvela czdanm bayram etse, ben cierime bayram yeri bulurum. HACVAT : Neyse efendim, kasvetli eyler konumayalm. KARAGZ : Hay hay, kasketli eyler konumayalm. HACVAT : Bak aklma geldi! Hoa vakit geirmenin bir yolu da karlkl bilmece sormaktr. KARAGZ : Yine beni kandrdn ama evvela ben soracam. HACVAT : Efendim, sohbetimizi daha renklendirelim. Mesela bak urada kahvehane var, gidelim ben size ay smarlayaym. KARAGZ : Hay hay, ay anladm da kim kime smarlayacak onu anlayamadm Hac Cavcav? Neyse, ayc bilir. Ben balyorum. HACVAT : Haydi kolay gele, bala Karagz'm! KARAGZ : Parma var can yok, damar var kan yok? HACVAT : Efendim, bu, eldiven! Bir ay kazandm. imdi iyi dinle! KARAGZ : Kolay sor! HACVAT : Karagz'm, girdii evde kymetli bir ey bulamayan hrsz ne alar? KARAGZ : imdi, bu bilmece mi? HACVAT : Canm niye olmasn, tabii bilmece... KARAGZ : Ne alar? HACVAT : Efendim, ben sana soruyorum. KARAGZ : Ben kendime soruyorum. Belki bo bulunup cevabn sylersin diye sesli dndm. ey, hrsz bo eve mi girmi?

169 HACVAT : Deil efendim, ama kymetli bir ey bulamam... Yine de bir ey alm, acaba ne? KARAGZ : Hac Cavcav, bu hrsz acemi mi imi? HACVAT : Allah mstehakn versin, eve beraber girmedik ya! Ne bileyim, acemi mi? KARAGZ : Hrsz iyice tanmadan ne aldn nasl bulacam? Peki, ald eyi cebine mi koymu, yoksa uvala m? HACVAT : Nereye, nereye koymu... Tamam, bilemedin... Bir ay daha kazandm, iki oldu. Sra sende! KARAGZ : Dur biraz dnp uyduraym. HACVAT : Canm uydurmak olur mu? KARAGZ : Sesini karma! Tamam, iyi dinle! ey, azmzda cik cik ten meyve hangisidir? HACVAT : Karagz'm bu bilmece mi? KARAGZ : Bilmece zahir... Yirmiye kadar sayyorum. HACVAT : ey, birader, byle bilmece olur mu? KARAGZ : On alt, on yedi, on sekiz, on dokuz, yirmi! Hem de nasl olur kerata! Bademcik dediimiz zaman badem azmzda cik cik diye ses karmaz m? Sen u ay paralarn bana ver de gidip akama ekmek alaym. HACVAT : Al u paray ama bunun acsn karrm. (Gider.) nver ORAL HAYATA AILAN KAPILAR inde yaanlan ve insan soluu ile hayat bulan yaplarn d dnyayla ilikilerini salar kaplar. Pencereleri, dary bize anlatan, "gsteren" gzlere benzetirsek; yaplar, sevmediini darda brakp sevdiini ieri alan bir az gibidir. Sahip olunan ardna saklayarak sahip olamayanda bir yabanclama duygusu yaratt kaplar. nsanlk tarihi kadar eski bir yk bu... Kaplar, nemli yaplarn giri blmlerini "dardan" ayrmak iin yapld. ehir kaplar, dmanlara kar surlarla evrilerek korunan kentlere girip karken kullanlyordu.

170 Mezopotamya'dan balayp Anadolu medeniyetlerine, Eski Yunan'dan in'e, oradan da Seluklu ve Osmanl'ya kadar uzanan zaman diliminde, kaplar deta ehirlerin simgesi oldu. stanbul surlar zerindeki Topkap ve Edirnekap, Diyarbakr Kalesi zerindeki Urfa kaps, lkemizdeki ehir kaplarnn en gzel rneklerinden birka. Kentten ieri giren mallar, burada denetlendii iin bu kaplara "gmrk kaps" denilmitir. lkeler arasndaki snrlarda da "kap" szc, benzer bir anlamda kullanlr. Geleneksel Trk evlerinde kaplar, evin "hayat" ad verilen blmne alr. Hayattan bir merdivenle st kata klr. Bir evin tm gzelliklerini bakalarna ap ktlklerin zerine kapanr d kaplar. Kaplarn zerinde bulunan tokmak ve ekeceklerin, bir grnt zenginlii olmann tesinde ilevleri vardr! ok basit ekillerde olanlarnn yan sra, kk birer sanat eseri olarak deerlendirilebilecek rnekleri mevcuttur. Ev sahibinin nereden geldiini, mesleini ve ekonomik durumunu yanstr kap tokmaklarndaki ayrntlar. Tokmaklarda ounlukla el eklinin tercih edilmesi, insan elinin bol kazan ve bereketi temsil etmesi inanna dayanr. Evlerin sesidir tokmaklar; eve misafir geldiini ev sahibine haber verir. Ev ilerindeki kaplar ise daha yalndr. Buna karlk, kaplarn odaya bakan yzleri i mekn kimliinin devam olarak byk bir zen ve ustalkla biimlendirilmitir. kaplarda ahap, yaygn olarak kullanlan bir malzemedir. Sca depolayan ve insann duygular zerinde olumlu bir etki yaratan ahaba, eski Trk evlerinin kaplarndaki sslemelerde ska rastlanr. imdi yerlerini ar metal kaplara brakan o gzelim ahap ilemeli kaplar, antikaclarn souk vitrinlerinde bir masa tablas ya da i dekor olarak kullanlmak zere uygun fiyata satlmay bekliyor. Yllar boyunca yzlerine vuran yamurlara ve rzgrlara, ilerinde sakladklar anlara, kim ve nasl deer biecek dersiniz? Kaplar kapatrz d dnyann tehditlerine kar Bir de zerine kilit takarz bizden bakas amasn diye Gelenleri sorgusuz sualsiz kabul ettiimiz, bakalarna gvenip kaplarmz hi kilitlemediimiz gnler geride kald. Ali Baba ve Krk Haramiler masalnda olduu gibi kilidi sz olan kaplar yok ki '"Al susam, al!" denildiinde alsn. imdi, ehrin kyda kede kalm birka mahallesi dnda, evler artk elik kaplar ve gemeli kilitlerle korunuyor. Souk ama gvenli bir zrhn arkasnda scak sohbetlerimiz de "kilitleniyor". Dkme demirden kilit ve anahtarlar, kap eiklerini, belli belirsiz bir ocukluk ans olarak da olsa hatrlayacak m yeni gelen nesil? Anadolu kentlerinde, byk ehirlerin cra semtlerinde hayatn akt yerdir kap eikleri. Kadnlar eikte oturup dinlenirken bir yandan da komularyla sohbet ederek gnlk hayatn skntsndan ve tekdzeliinden biraz olsun

171 uzaklarlar. Yaantlarmda olduu kadar deyimlerimize de yerlemi kaplar Szgelimi, akam misafirliklerinde "Kap kap gezeriz" Hi belli, olmaz, belki kararmz deitiririz diye "ak kap brakrz". Aileye uzak birilerinden bahsederken d kapnn mandal" deyiveririz. "El kaplarnda" alr ekmeimizi kazanrz. stenmediimiz yerlerden "kap dar" ediliriz. Kapdan kovsalar bacadan gireriz" kimi zaman, eer bir eyi kafamza koyduysak. zerinde ahap ilemeleri zamannn acmaszlnda kaybolmaya yz tutmu cami kaplar, okullarn otoriteyi simgeleyen demirden kocaman kaplan... Hangi kapya gitsen baka bir yks var ardnda saklad. Srgl, dner katlanr, arpma, kendiliinden alan kaplar... eriye ya da darya alan kaplar; kaplarn ardna saklanan dnyalar Kendimize ve bakasna ait olan, ayran snr oras; grltl alarmlar, iri yapl korumalar ve birka al grnt kaydeden kameralarla korumaya altmz. Bunlarn yannda bir de gremediimiz kaplar var. Bizi hayal ettiklerimize ulatracak geitler onlar. Oya BERK YMSERLK KTMSERLK nsanlar birok bakmdan iki snfa ayrabilirsiniz. Fakat en dorusunu Auguste Breal (Agust Biril) adnda bir muharrir yapmtr. O muharrir: "nsanlar, beraber yaadklar kimselere hayat ho hle getirenler, bir de beraber yaadklar insanlara hayat zehir edenler diye ikiye ayrmak kabildir." diyor. Bana yle gelir ki, muharrir bu ayrm yaparken insanlarn bir ksmnn iyimser, bir ksmnn da ktmser olduunu anlatmak istemitir. yimser yahut eski tabiriyle "nikbin" dediimiz insanlar hakikaten yalnz kendilerinin hayatn tatllatrmakla kalmazlar, beraber yaadklar insanlara da hayat pembe bir gzlk arkasndan seyrettirirler. Byleleri en feci hadiseler karsnda kaldklar zaman bile mitsizlie kaplmazlar; o karanlk hadisenin, gece iinde parlayan yldzlar gibi, k veren bir noktasn bulup ertesi gne o noktadan bakmay tercih ederler. Burada "tercih ederler" szn geliigzel kullanmadm herhalde siz de fark etmisinizdir. nk iyimser dediimiz adam, en kt meseleler karsnda kald zaman bu meseleyi iyi tarafndan m, yoksa kt tarafndan m greyim diye dnmez; yaradl onu dorudan doruya karanlklar iinde aydnlk noktalan aramaya gtrr. Siyahlar iinde bir bakta beyazlan grr. Bir de ktmseri, eski tabirle "bedbin" dediimiz adam dnn. Aman Allah!... Bedbin gzler gnete bile kara kara lekeler bulacaklardr.

172 Nerede olduunu imdi hemen toparlayamyorum, fakat bir yerde okumutum; iyimser insanla ktmser insan birbirinden ayrmak iin gzel bir usul bulmular. Bir masann zerine yarm bardak su koyup insanlar teker teker davet ederek masann zerinde ne grdn sormular. Ktmser adam, yani o her eyi kara, her eyi korkun, her eyi noksan gren adam: "Yars bo bir bardak gryorum." dermi. Buna karlk iyimser olan kimseler: "Yarsna kadar dolu bir bardak." grdklerini sylerlermi. Ktmserler gerekten byledir. Onlarn gzlerine boluklar arpar. Yrekleri sanki vesvese ile doldurulmutur. Parmanda kk bir sivilce ksa ktmserin aklna ilk gelen ey bunun bir kanser balangc olduudur, iyimser ise parmanda bir sivilce ktn, bunu ona iyi bakarak geitirmenin mmkn olduunu dnr. Bylelikle kendisine de; etrafna da hayat zehir etmez. Ama ktmser yle deildir. Hibir eyden memnun olmad, en iyi frsatlar karsnda zihnini kt ihtimallere doru ilettii iin her eyden nce kendisini mahveder; daima kara kara dndnden glmek frsatlarn sk sk karr. deta yaamaz... Mehur Des de Windsor (Des d Vinsor)'un pek sevdii Lady Mendl (Leydi Mendil) adnda bir ihtiyar hanm vard. Belki adn duymusunuzdur, nk iyimserlikten bahsedildii zaman onun adn hatrlamamak mmkn olmaz. ok yaam, ok grm olan bu ihtiyar kadn: "nsann ya ne kadar ilerlerse ilerlesin, yaamak bin vakit gemi deildir. Daima yeni eyler renmek istiyorum. Yenileri renince de eskileri unutmak detimdir. htiyar olduumu hi bir zaman dnmem. Btn yeni cereyanlarla hemen ilgilenirim. nk ben iyimser bir kadnm." der ve hep nee ile keyif iinde, kuruntusuz, zntsz gemi olan hayatn, tpk byk kumandan Sezar gibi kelime ile anlatr. Bilirsiniz Sezar bir muharebeden dnd zaman senatoda kendisinden bu mcadelenin tafsilatn sormular, o sadece: "Gittim, grdm, yendim." demitir. Lady Mendi da kendi hayatn tpk onun gibi kelimeyle anlatyor: "Gldm, yaadm, sevdim." Hayat byle hep iyi tarafndan, rahat tarafndan, keyifli tarafndan almak, yok yere dertlenmemek, hi yznden, hatta olduka mhim sebepler bulunsa bile kederlere batmamak ne iyi ey. Byleleri topraa tohum serpen ifti gibi getikleri yerlere saadet datrlar. Bu saadet tohumlan buday misali yeermekte gecikmez. En ufak eylerden memnun olurlar. Gndelik hayat onlar iin kk ikramiyelerle doludur. Be on dakikay tesadfen ho geirmek, keyifle sylenmi bir arky dinlemi olmak; gzel bir tablo seyretmek, gerekten layk olanlara ufak bir yardmda bulunmak,

173 tabiatn harikuladeliklerine hayran kalmak, bir ocuun masum zntsn gidermek; bir ktmserin gznde hi deeri olmayan pek ok ey, iyimserin hayatn zenginletirir. Bu dnyada grdnz btn eserler iyimserlerin eseridir, nk insan ktmser olunca eser vermesine imkn kalmaz. Btn ilerin balangc etin mcadelelerle doludur. En ehemmiyetsiz bir engel karsnda ylveren ktmser, bir kenara ekilip kara, dncelere dalarken iyimser adam, o mcadelelerin sonunu grebildii iin engellerin zerine atlmaktan ekinmeyecektir. Hayatn engelleri, sonunun daima iyi olacana inanan glerin sayesinde ortadan kalkar. Dnyay refaha ve bollua kavuturan onlardr. "En iyi i neeli bir adamn elinden kan itir." diye bir sz vardr. nsan alrken neesini kaybetmemeli. Ktmserlik cemiyette her bakmdan ykc bir rol oynar. Bu szleri dinlerken tabi aklnza gelen suali tahmin etmiyor deilim. Peki, ama nasl iyimser olmal? nsan dnyaya iyimser olarak gelmektedir. Kk ocuklarn en tatl hayaller iinde bydklerini hatrlayacak olursanz bu szn doruluuna inanrsnz sanyorum. Sonradan ktmser olduumuza gre dostlarmz iyimser insanlardan seelim. Nee bular, derler. Onlarn neeleri bize ular, hayat ho tarafndan almaya alacamz iin ktmserliimizden eser kalmaz belki. evket RADO ANADOLU'NUN CRT OYUNLARI Anadolu'nun geleneksel seyirlik oyunlar arasnda cirit oyunlarnn yeri byktr. Cirit oyunlar, bir elence, bir yiitlik ve eviklik gsterisi, ayn zamanda bir atl spordur. Cirit oyunlarnn tarihi ok eskilere gider. Trkler, bu sporu binlerce yl nce Orta Asya'da balatmlar, yzyllar boyunca bu gelenei srdrerek Seluklularla birlikte Anadolu'ya getirmilerdir. Bu yzden cirit oyununun Anadolu'da en azndan 900 yllk bir tarihi vardr. Gre gibi cirit de mill ve geleneksel bir "ata sporu" saylr. Gre, bir zamanlar "Trk gibi kuvvetli" szyle Trk gcn nasl dnyaya yaym ve tantmsa cirit oyunu da Trk yiitlerinin binicilikteki hnerinin, evikliinin, cesurluunun sembol olmutur. Cirit oyununun kayna ve k zerine eitli sylentiler vardr. Derler ki bir zamanlar, birbirine komu, ayn soydan gelen iki obann aras alr. Bir oba tekinden kz ister, verilmez. Derken i, kavgaya, savaa dklr. ki obann yiitleri atlarna biner, zrhlarn kuanr, silahlanrlar. ki obay ayran snrn tam karsnda yerlerini alrlar. Nerdeyse yiitler birbirine girecek. Obann yallar toplanr, bir hi yznden yiitlerin birbirine girmesini istemezler. Kar obann ileri gelen yallanyla konuur, anlarlar: - Niin savaalm, bou bouna vurualm? Biz ayn soydan, ayn kkten gelmi, iki

174 karde obayz. Aramzda bir anlamazlk oldu, yiitlerimiz bunu onur meselesi yaptlar. Ellerinden silahlarn alalm, silah yerine birer sopa verelim. atsnlar, glerini, sava hnerlerini, yiitliklerini gstersinler. Sopalar kim kime daha ok isabet ettirirse o taraf yenmi saylsn. Yenilen yenilgiyi kabul etsin, derler. ki obadan iki hakem seer, meydana srerler. Yiitler, bir sava dzeni iinde vurumaya balarlar. Sonunda hakemler, en ok isabet alm taraf yenilmi sayarak atmay durdururlar. Yenen taraf da istediini elde eder. Bu olaylardan sonra cirit bir oyun, bir spor olarak yaylr. Geleneksel kurallar ile birlikte mill oyunlarmz arasnda yerini alr. Cirit oyunlarnda kullanlan bir metre uzunluundaki sopalar, mee, imir, hurma gibi aalarn dallarndan kesilir, cilalanr. Bir ucu kalncadr. Cirit oyununa katlacak belli saydaki atllar, karlkl dizilir. Aralarnda 100-200 metrelik bir mesafe bulunur. Cirit balad zaman, dizilerden bir atl, atn ileri srer. Buna teki diziden baka bir atl kar kar. lk kan atl, karsndaki atlya sopasn frlatr ve hemen dizginleri geri evirir, teki onu kovalar ve sopasn atar, derken kardan bir ikincisi onu karlar. Bylece cirit bir dzen iinde srer gider. Diziler teker teker meydana ktktan sonra, deneini en ok isabet ettiren taraf galip saylr. Cirit oyununda tek hedef, atn srtndaki binicidir. Ciritin ata isabet etmesi, savurann oyun d kalmasn gerektirir. Bu yzden atllar, kendilerini hedef alan ciritlerden korunmak iin at zerinde eitli hareketler yapar, gizlenir, drtnala giden atn zerinde trl hnerler gsterirler. eviklik, iyi binicilik, gl atclk, cesurluk, bu oyunun hnerleri arasndadr. Cirit oyununu, eski Trklerde bir sava manevras sayanlar da vardr. Top, tfek icat edilmeden nce, savalarda en etkin silah kukusuz, sipahi denilen atl savalarn ya da bir baka deyimle svarilerin ellerindeki mzrak ve grzlerdi. Yayalar daha ok ok atar, kl sallarlard. Atl savalar, sava ncesi talimlerinde aa sopalar kullanrlard. Cirit oyununun bir sava oyunu ya da karlkl sava gsterisi saylmas bu yzden. Bugn yurdumuzun eitli blgelerinde cirit oyunlar oynanr, ciritli yarmalar yaplr. Kars'ta, Erzurum'da dzenlenen enlik ve yarmalarda cirit oyunlar bata gelir. Her yl Konya'da eyll aynda yaplan "Geleneksel Trkiye Cirit Oyunlar Yarmas"n on binlerce kii izler, yarlarda derece alanlara dller verilir. Trklerin ata sporu olan cirit oyunlar, Asya'da ve Avrupa'da baka milletleri de etkilemi, ciride benzer oyunlar tretmitir. Atl polo oyunu bunlar arasndadr. Ne var ki cirit

175 oyunlarnn zelliini yitirmeden yeni bir dzenleme ve zendirme ile yaatlmas gerekmektedir. Anadolu'nun geleneksel bu sporu unutulmaktan kurtarlmaldr. Bir zamanlar ky dnlerini davulu ile zurnas ile coturan cirit oyunlar, Anadolu'nun kkrek sesi, yiitlik, mertlik heyecan, geleneksel seyirliidir. Mehmet NDER KARADA YZEN DONANMA O gn, orada gencecik bir padiah, nce imknszl yendi, sonra Bizans'... Pek oumuzun "pes" edecei durum karsnda sabr ve irade imtihan vererek galip kt. nce olayn ksack hikyesine bakalm: Bizans, 06 Nisan 1453 sabah asker says 150.000-200.000 aras olduu eitli kaynaklarda belirtilen Osmanl ordusu tarafndan son kez kuatld. Bu arada Osmanl donanmas Hali'in giriine dayanm, Sarayburnu nlerinde demirlemiti. Ordu, merkez, sa ve sol olarak ksma ayrld. 19 Nisan'da yaplan ilk saldrda, tekerlekli kuleler kullanld ve bu saldr ile Topkap surlarndan burlara kadar yanald. ok iddetli arpmalar oluyor, Bizansllar ehri koruyan surlarn zarar gren blmlerini hemen tamir ediyorlard. Venedik ve Cenevizliler de donanmalaryla Bizans'a yardm ediyorlard. Kara ordusu skmt. Donanmann devreye girmesi lazmd. Sultan II. Mehmet byle dnyordu. Fakat donanmay devreye sokamyordunk surlarnn zayf olduu stanbul'un Hali tarafna zincir gerilmiti. Osmanl donanmasnn Hali'e girii bylece engellenmiti. Bizans'n fethi, Osmanl donanmasnn Hali'e indirilmesine bal grnyordu. Sultan II. Mehmet, geceler boyu dnd. Byle elleri-kollar bal bekleyemezdi. Bir eyler yapmal, bir an nce Bizans'a girmeliydi. "are olur." diye, dncelerini herkesle paylat. Lakin kiminle konutuysa bunun "imknsz" olduunu sylediler... Fakat gen padiah, hibir imknszla teslim olmak istemiyordu. Arad are, aresizlikten kacakt. Buna inanyordu. Dnd, dnd... Umudunu hi yitirmedi, Bizans' fethetme kararndan hi vazgemedi... Derken, kafasnda bir imek akt, bir fikir doland. "Olabilir." diye sylendi kendi kendine...

176 Osmanl donanmasna ait baz gemiler karadan ekilerek Hali'e indirilecekti. Aklna gelen "son are" buydu. Kurmaylarndan bazlar bunun mmkn olduunu, bazlar ise "imknsz" olduunu sylediler. "mknn snrn grmek iin imknsz denemek lazm." dedi padiah, "Tiz hazrlanasz, gemiler karadan yrtlecek, daha da olmazsa havadan uuracaz!" Gemileri uulmayacakt elbette, sadece hibir engel yznden fetih yolundan dnmeyeceini, olumsuz hibir arta teslim olmayacan sylemeye alyordu. Ksacas, fetih konusundaki kararlln vurguluyordu. nce kurmaylaryla birlikte blgeyi gezdi. lp bitiler ve denemeye karar verdiler. Bu karardan hemen sonra almalar balatld. Tophane nndeki kydan balayp Kasmpaa'ya kadar ulaan bir gzergh zerine kzaklar yerletirildi. Gemilerin, kzaklarn zerinden rahata kaymas iin Galata Cenevizlilerinden zeytinya ve tereya dhil, bulunabilen her trl ya satn alarak kzaklar yaladlar. 21-22 Nisan gecesi 67 (ya da 72) para gemi dzeltilmi yoldan Hali'e indirildi. Hali'teki Osmanl donanmasna ait toplar surlar dvmeye balaynca Rumlar gzlerine inanamadlar. Olmayacak bir ey olmu, imknszlk ve olumsuzluk kararllk karsnda bir kez daha yenilmiti. Bu azmin zaferiydi. "Normal insanlar", hayat en kolay taraftaryla yaamaya alrlar. Bazlarmz "zor" karsnda pes ederiz, bazlarmz "ok zor" karsnda yelkenleri suya indiririz. Bazlar da var ki, "zor"u ve "ok zor"u rahata aar, hatta "imknszlk" karsnda bile vazgemezler. Tarihe an verenler "imknszlklar" karsnda "pes etmeyenlerdir! Hatrlayalm: Sultan II. Mehmet'in byk bir donanmas vard. Ondan baka, iyi eitilmi, deneyimli askerleri vard. Ve koca "Sahi" toplan, mancnklar, kuleleri vard. Ama eer "olmaz" oldurup gemileri karadan yrtmeseydi, elindeki imknlar kullanamayacak, dolaysyla Dou Roma mparatorluu'nun 1125 yllk bakenti stanbul'u fethedemeyecekti.

177 Yavuz BAHADIROGLU BOZKIRIN TEZENES Orta Asya steplerinden kalkp at srtnda Anadolu bozkrlarna ulatmz gn, yeni yurdumuzu onunla selamladk. Adna kopuz dedik, r, dtar, saz dedik, balama dedik. alanlara kam, bah, ozan dedik, k dedik... Dede Korkut boy boylad, soy soylad kolca kopuzla... Karacaolan komalar dzd Eliflere, Sunalara, Ko Krolu'nun elinde silaht tfek icat olup mertlik bozulmadan evvel... Yunus Emre gnller onard dilinde Hakk'n sz, elinde ete kopuzla... k Veysel onunla geti iki kapl handan ar ar... Kerem yarasn onunla sard... Pir Sultan Abdal, Hakk' ve hakikati haykrd elinde saz ile asrlardr... Kimi dil ile syledi, kimi tel ile... Kimini "saz"da usta bildik, kimini "sz"de... Bu zengin birikimi, bu byk saz ve sz kltrmz kendine has bir tavr ve slupla yourarak trklerimizi tpk bir bayrak gibi yllardr Gnl Da'mzda dalgalandran, yaayan en byk trk ustas Neet Erta... Kimdir Neet Erta? Bir zamanlar sadece Muzaffer Sarszen'in tabiri ile "Krehirli Mahall Sanat" olarak bilinen Neet Erta' binlerce hatta milyonlarca saz alp trk syleyenlerden ve dierlerinden ayran nedir? Onun saznn ve sesinin insan byleyen srr nereden gelmektedir? Gerek anlamda gnl telimizi titreten, ruhumuzu rperten bu esrarl sesin, sazn ve tavrn arka plannda neler ve kimler var? Neet Erta, 1938 ylnda Krehir'in iekda ilesine bal Krtllar Ky'nde dnyaya gelmitir. ocukluk ve genlik yllar Krehir, Yozgat ve Keskin'in eitli kylerinde gemitir. On be yanda gurbete kan Neet Erta'n gurbet hayat hl devam etmektedir. Saza gmbr gmbr ses veren, deta davula elik edercesine saznn gsnden penesiyle sesler karan Neet Erta, hep samimi ve kendi hlinde yreinin aclarn ve kendi i gurbetlerini seslendirmitir. 1960'lardan itibaren ismi, sazmz balama ile birlikte anlan; sadece geni halk kesimlerinde deil, ciddi musiki evrelerinin ve gerek trk dostlarnn da gndeminden hi dmeyen Neet Erta' farkl deerlendirmek gerekiyor. Onun sanat iin, bata Muharrem Usta olmak zere, Hac Taan, eki Ali ve Orta Anadolu mzik geleneinin dier ustalar da

178 dhil olmak zere hepsinin st seviyede bir sentezi ve esrarl bir bilekesi denilebilir. Neet Erta'n sanat, hayat ile o kadar i iedir ki alp syledii trk ve bozlaklarnda btn bir hayat hikyesini bulmak mmkndr. elde ederiz hemen. Onun hayatn "Garip" mahlasyla yazd iirlerindeki ozan ynn yllarca kimse fark etmedi. Babasndan rendii geleneksel ve anonim trklerin, bozlaklarn dnda, szleri kendisine ait trkler, bozlaklar sylediini de fark eden olmad yllarca. Sz ve mzii ile anonim trklerdeki eriilmez sadelii ve estetik seviyeyi yakalayan saysz trknn, bozlan altna att mtevaz imzasn kimselere sylemedi. Olaanst denilebilecek yetenei, gelenee hkimiyeti, gelenekten kopmadan yeniye ball, yeni zamanlarn modern zevk ve eilimlerini gzeten Neet Erta, hep gndemde kalm bir sanatdr. O, ismi balama ile zdelemi bir trk ustas... Trky balamaya, balamay "trk"ye bu kadar yaknlatran ve yaktran, deta birbirlerinin iinde eritip yok eden ikinci bir sanat bulmak yle sanld kadar kolay olmasa gerek. Farknda msnz bilmem; trk saza, saz trkye ve ikisi birden Neet Erta'a ne gzel uyuyor. Bayram Bilge TOKEL SUSAYAN KONYA Konya Kapal Havzas'n bilir misiniz? oumuzun yolunun dt, dmdz yollarla arnladmz yerlerden biridir. Benim de yolum, Trkiye'de yaptmz "Konya Kapal Havzas'nn Aklc Kullanm" projesi ile dt oralara. Ekip arkadalarmla, suyun aklc kullanm amacyla yola ktk. Yolculuumuz alanda, toplantlar, eitim etkinlikleri ve pilot uygulamalar yaparak sryordu. Yolculuumuz boyunca, her ay blgeyi batan sona dolatk; amacmz blgenin sorunlarn tespit etmekti. ki yolda, Konya Havzas'nda, toplam 50 000 kilometrelik; yani Dnya'nn evresi kadar tur attk. Yukarda bahsettiim 50 000 kilometrelik yolculuun sadece kk bir ksmdr size anlatabileceklerim. Bu yol hikyesi Ankara'dan, sabahn erken saatlerinde yola kmzla balar. Sabahn kr karanlnda yar a, yar uykulu dtmz yollardan Kulu makasna Hayatna yakndan baktmzda da o ili trklerin, yakc bozlaklarn nelerden, nasl doduunun ip ularn

179 kadar uyuyarak geiyoruz. lk duramz, Trkiye'nin beyaz incisi Tuz Gl. Tuz Gl, Trkiye'nin en byk zel evre koruma alan. Usuz bucaksz beyazl batmza alarak yol boyu ilerliyoruz. Gle en yakn olduumuz noktada durup gln zerinde yrmeye balyoruz. Ayaklarmzn altndaki ezilen beyaz tuz kitlelerinin hissettirdiklerini yazyla anlatmak gerekten ok g... imden "garip bir gl" diyebiliyorum sadece; baka derli toplu bir cmle bulamyorum yaadklarm anlatacak. nk su yok glde. Bu gle gl demeye bin ahit ister... Oysaki tuzcul sulak alanlarda buharlamann yalardan daha ok olmasndan dolay, tuz gllerinin zelliidir l gibi olmak. Yetkililerle yaptmz grmede gldeki susuzluun, tuz retimini olumsuz etkilediini ve Konya'nn pis sularnn gle aktldn reniyoruz. Yola devam... Aksaray' getikten sonra Tuz Gl'nn gneyinden Obruk Han'a doru ilerliyoruz. Usuz bucaksz bozkrlarn arasndan geerken aklma, Ahmet Hamdi Tanpnar'n u dizeleri taklyor: "Bu ehir bozkrn tam ocuudur. Onun gibi, kendini gizleyen esrarl bir gzellii vardr..." Tanpnar'n bahsettii esrarl gzellik, gnein iyice ykselmesiyle birlikte olanca ihtiamyla ortaya kyor. Ardmzda braktmz esrarl gzellik yanmza kattmz hayranlk duygusuyla Obruk Han'a varyoruz. Obruk Han, tarih ile doann esiz birlikteliinin sergiledii inanlmaz gzellikte bir yer. Tarih Han'n iinden yryerek bir sre obruu aradk. Kemerli Kap'nn iinden getiimizde masmavi renkli Obruk Gl gz krpyordu karmzda. Derinlii 100 metreden fazla olan bu gl, havann da gzel olmas sayesinde ekibimizdeki fotoraflar iin bulunmaz bir grsel len hline geliyordu. Bilim insanlar, Aobruklarn, yeralt su seviyesinin dmesiyle birlikte oluturduunu Sylyor. Kyller de, "su kayor" diyerek susuzluu dile getiriyorlard. Bozda Anadolu Yaban Koyunlar Koruma Sahas'na uramadan getik. Havza'da yaban koyunlarnn yan sra vaak ve tuzcul bozkrlarda yaayan kk kemirgenler gibi nesli tehlike altnda olan birok memeli tr bulunur. Bundan sonraki duramz Karapnar. Karapnar, lkemizde llemenin balad noktalardan biri ve belki de en belirgini. llemeyi nlemek iin uzmanlar ve yetkililer

180 yllardr baarl bir alma yrtyorlar. Alan, Trkiye'de rzgr erozyonu hznn en yksek olduu blge. Karapnar, fotorafk adan inanlmaz gzellikte kareler sunuyor bize. zellikle, deiik volkanik oluumlara sahip olan Meke Krater Gl ve Acgl. Binlerce yl nce volkanik patlama sonucu oluan krater, zamanla suyla dolarak gle dnm ve gl bu yl koruma altna alnm. Dnyada bir benzerinin olmad sylenen Meke Krater Gl, maalesef pek iyi durumda deil. Gl kurumakta ve kirlenmekte... Karmzdaki can ekien bu grntnn iimizde yaratt zntyle oradan ayrldk. Yolda aklmda kalanlar not ederken defterime "Burada adr kamp iyi gider." diye not dtm; sonraki yolculuklara rehberlik etmesi amacyla. Ardndan yollar bizi Acgl'e gtryor. Acgl, geni bozkr alanlarn iinde rengrenk grntsyle insan artan apayr bir gzellik sergiliyor. Hava kararmaya balamt ve biz Konya merkeze doru ilerliyorduk. arklar eliinde Mevleviler diyar Konya'ya vardmzda, 350 kilometre yol alm olmann yorgunluu kendini iyiden iyiye belli etmeye balamt. Kentin giriinde Mevlna, herkesi olduu gibi bizleri de; "Gel, gel; ne olursan ol, yine gel." szleriyle karlyordu. Konya merkezde yaplmas gerekenler listesinin banda yer alan mehur etli ekmeklerimizi yedikten sonra, retmenevindeki odalarmza, bir sonraki youn gn bizi bekledii iin ekildik. Konya Havza'snn ekonomisi temel olarak tarma dayanr. Trkiye'nin tahl ambar olarak bilinen Havza'da eker pancar retimi nemli yer tutar. Buna ek olarak hayvanclk da yaygn olarak yaplr. Ayrca Tuz Gl evresinde ylda 750 000 ton tuz retilmektedir. Bu da Trkiye'nin toplam tuz retiminin %55'i demektir. Ancak havzadaki su sorunu, tarmsal verimlilii azaltarak ekonomik kazancn dmesine neden olmu. Blgede tarma alternatif bir gelir kayna gelitirmek de pek mmkn deil. Ertesi gn Beyehir Gl'ne doru yola koyuluyoruz. Yol boyu keyfimize diyecek yoktu; merakl olanlar iin syleyelim, Beyehir Gl'ne doru giderken yol boyu devam eden elektrik direkleri zerine konmu kzl ahinleri hem seyretmek hem de saymak, yolu keyifli klan uralardan birisi. Siz, kzl ahinleri seyreylerken Beyehir Gl tm ihtiamyla karnza kverir. Beyehir Gl, lkemizin peyzaj gzellii asndan en gzel gldr. ster istemez iimden

181 ayn dnceyi Atekrarlayp duruyorum: "Seluklu Sultan Alaattin Keykubat, bo yere yazlk sarayn buraya yaptrmam!" Turkuaz rengi gl, zerindeki irili ufakl adalarla kendine doru eker sizi. Tm yalnzlnz toparlayp sadece Beyehir Gl'yle yaamay hayal etmeye balarsnz. Gln bat taraf, karlarla kapl Anamas Dalan'n konuk ederken dou blgesi, batsna tam da zt bir grnt sergilemek istercesine dmdz ovalk bir alan ierir. Anamas Dalar, daclar ve yry sevenler iin karlmamas gereken meknlardan birisidir ve tabi ki fotorafk adan da ok nemli bir blge olduuna deinmeden gememek lazm. Gn batm, adalar, gl soanlar, sazlklar, tepeli pelikanlar; makinelere ynelmi gzlerimizden sadece filmlerimize deil, beynimize de deerli kareler aktarmaktayd. Ancak gezimiz srasnda, gl suyunun, tarlalar sulamak iin kullanlmasndan dolay gn getike seviyesinin azalmaya baladn reniyoruz. Bir gn buralarda grdmz gzellikleri ocuklarmza aktaramayacamz dnmek bile korkutuyor bizi. Kahroluyoruz ister istemez... imizde bir hzn, aklmzda bir ezgi: "Bir ey yapmal hey, bir ey yapmal...". Bilim insanlar ve sivil toplum kurulular, bu grdmz yerlerin dnya apnda nemli alanlar olduunu vurguluyor. Gezip grnce bu grn ne kadar doru olduunu daha iyi anlyoruz... Aysin TEKTA SON KULAR Vaktiyle bu Ada'ya bu zamanda kular urard. Cvl cvl terlerdi. Kme kme bir aatan tekine konarlard. ki senedir gelmiyorlar. Belki geliyor da ben farkna varmyorum! Sonbahara doru birtakm insanlarn oluk ocuk ellerinde bir kafes, Ada'nn tek tepesine doru gittiklerini grrdm. im cz ederdi. Byklerin ellerinde birbirine yapm, acayip omaklar vard. Bunlar bir yeil meydann kenarna varr, ufack bir aacn her dalna kselerini balarlard. Hr kular, kafesteki rtkan kuun feryadna, dostluk, arkadalk, yalnzlk sesine doru kme gelirler. ayrlkta bir baka aacn glgesinde birikmi oluklu ocuklu kocaman adamlar, bir mddet bekleirler, sonra kularn t aaca doru, yava yava yrrlerdi. kselerden kurtulmu drt be ku, bir baka kseye doru imdilik uup giderken birer

182 damlack ederiyle birer tabiat harikas olan kular toparlar, hemen dileriyle orackta boarlard ve hemen canl canl yolarlard. Hele bir tanesi vard, bir tanesi. ocuklar bu ie seferber eden de oydu. kseleri cumartesi gecesinden hazrlayan da Konstantin isminde bir adamd. Galata'da bir yazhanesi vard. Zahire tccaryd. Kaln, tyl bilekleri, geni gs, delikleri kapanp alan st kara benekli bir burnu, deriyi yrtm da frlam gibi salar, ksa ksa bir yrmesi, kaln kaln bir glmesi... Hani sessiz, zenginliini belli etmez, mtevaz adamd da... Konu komusu severdi hani. Hibir eye, hibir dedikoduya karmazd. Sabahleyin iine ksa ksa admlarla koarken, akam filesini doldurmu vapurdan karken grseniz; iriliine, sallapatiliine, Karamanl az konuuuna, basit ama hesapl fikirlerine, sevimli akalarna kar hakknda kt bir hkm de veremezdiniz. Kendi hlinde, ii yolunda hesapl yaayan bin bir tanesinden bir tanesiydi. Ama gz mevsiminde birdenbire byle canavar kesilirdi. Akam be otuz be vapurunun arka tarafnda yerletii iskemlesinde, denizin stne olduka uysal bakan gzlerini havaya kaldrr, eyll sonlarna doru byle airane gkyzne bakard. Birden yznn ve gzlerinin parladn grrdnz. Havada ve denizdeki tire maviliin stnde birtakm esmer damlacklar grnrd. Saa sola oynarlar, sonra bir istikamet tutturur, bu esmer lekecikler geip giderlerdi. Konstantin Efendi onlarn ok uzaktan getiklerini grebilirdi. Gzlerini ksard. Esmer lekelerin Adalar istikametinde gittiklerini grr, etrafna bakar, bir tandk grecek olursa gzn krpar, gkyzne bir iaret akar. - Bizim pilavlklar geldi, derdi. Kular pek yakndan gemise, seslerini taklit ederek kaln dudaklaryla dilerinin arasndan onlara seslenirdi. Kularn ounlukla aldandklarna, bu sesi duyarak, dost sesi sanp vapur etrafnda bir dnp uzaklatklarna ahit olmuumdur. Havalar sertleir, poyrazlar, lodoslar birbirini kovalar, gnn birinde terinlerin sonlarna doru, lk hi rzgrsz para para oynamayan bulutlu, tatl, smbli gnlerde, o en artkan kafes kuunu nereden bulursa bulur. Mahalle ocuklarn artr, bir tanesi 250 gram et vermeyen sakalar, isketeleri, floryalar, aralarna karm sereleri gkyznden birer birer toplard.

183 Seneler var ki kular gelmiyor. Daha dorusu ben gremiyorum. Gzn o gnlerini penceremden grr grmez, Konstantin Efendi'nin bulunabilecei srtlar hesaplayarak yollara kyorum. Bir ku cvlts duysam kanm donuyor, yreim atmyor. Hlbuki sonbahar koca yemileri, beyaz esmer bulutlan, yakmayan gnei, durgun mavilii, bol yeili ile kularla beraber olunca, insana, sulh, iir, edebiyat, resim, musiki, mesut insanlarla dolu, anlam, asz, hrssz bir dnya dndryor. Her memlekette kra kan her insan, ku sesleriyle byle dnecektir. Konstantin Efendi mni oluyor. Zaten kular da pek gelmiyorlar artk. Belki birka seneye kadar nesilleri de tkenecek. Her memlekette ka tane Konstantin Efendi var kim bilir? Kulardan sonra imdi de milletin yeilliine musallat oldular. Geen yol kenarndaki yeilliklere basmaya kyamayarak yola kmtm. Konstantin Efendi'nin gnlerinden bir gnd. Gkte hi ku gzkmyordu. Evden karken isketemin kafesine bir incir yaptrdm. sketem tek gzn verip bana dostlukla bakm. ncir ekirdeini krmaya alyordu. Onu, ev duvarnn bir kenarna aktm iviye asm, yola kmtm. Kular yoktu imdi havada ama yolun kenarnda yeillikler vard ya... Baktm: Bu yeilliklerin baz yerleri sklm. Biraz ileride drt ocua rastladm. Yryorlar. Yeilliklerin en gzel yerinde duruyor, bir kaldrm ta kadar byk bir paray skyorlar, bir uvala dol duruyorlard: - Ne yapyorsunuz yahu, dedim. - Sana ne, dediler. Fukara, stleri yrtk prtk yavrulard. - Canm, neden skyorsunuz, dedim. - Mhendis Ahmet Bey sktryor. - Ne yapacak bunlar? - Yukarda deri tccar Hollandal var ya hani, onun bahesini dzeltiyor da... - ngiliz imi alsn, eksin; mademki adam zengin... - ngiliz imiyle bu bir mi? - Bu daha m iyi?

184 - yi de laf m? Bunun stne imen mi olur? Hollandal yle demi. - Karakola kotum. Polislere haber verdim. Gya men ettiler. Gizli gizli, gene imenler yer yer skld. Mhendis Ahmet Bey'e ceza bile kesilmedi. Belediye

talimatnamesinde, yol kenarlarndaki imenleri skmek cezay gerektirmiyormu. Kular bodular, imenleri sktler, yollar amur iinde kald. - Dnya deiiyor dostlarm. Gnn birinde gkyznde, gz mevsiminde artk esmer lekeler gremeyeceksiniz. Gnn birinde yol kenarlarnda, toprak anamzn koyu yeil salarn da gremeyeceksiniz. Bizim iin deil ama ocuklar, sizin iin kt olacak. Biz kular ve yeillikleri ok grdk. Sizin iin kt olacak. Benden hikyesi. Sait Faik AB ASIYANIK KOMUSUZLUK Btn efendiliimi ve nezaketimi taknp sesime nazik bir ton vererek komuma "yi akamlar!" diyorum. Apartman kapsnda nadir karlamalarmzdan biri bu."iyi akamlar!" diyor, o da. Birinci katta oturuyor. Ad Fahrettin miydi? Yok, Fehmi, belki de Faruk'tu... Bir sabah da alt katmzda oturanla karlayorum. O gen biri, yeni evli. Adn duyduysam da hatrlamyorum. "Merhaba, gnaydn!" diyorum. Samimi cevap veriyor, hatta glmsyor: "Gnaydn!" Nazike glmsyorum. Ben iyi, zararsz bir adamm, diyor sesim. Ne olur "yi akamlar!" ve "Gnaydn!"dan baka, bir kelimecik daha konuabilseydik. "Naslsn?" filan desek birbirimize, "oluk ocuk iyi mi?" desek. Olmuyor ite. Btn samimiyetimi, nezaketimi taknp selam vermeme ramen, komularmla bir kelimenin tesinde konuacak ey bulamyorum. Bazen bu ans yakalamyor deilim aslnda. Apartman kapsnn kapal olduu zamanlar oluyor. Anahtarmz almam oluyoruz. Kapda be on saniye, komularmdan biriyle bekleme mecburiyetinde kalyorum. Ama o saniyeler de uzadka uzuyor, "iyi akamlar!" veya "Merhabamdan sonra bir eyler sylemek gerekiyor. Bir trl

denkletiremiyorum cmleyi ve sklyorum... "Kap bir an nce alsa da yukar ksam." diyorum. Saniyeler gemek bilmiyor. Kap alyor; bu sefer de merdivenleri birlikte kma problemi var... Hem merhabalamz, hem de iki yabanc gibi hi konumadan merdivenleri kacaz. Kabullenemiyorum bunu. Geride kalyorum..Kapy biraz oyalanarak kapatyorum. -

185 Oysa kap kendiliinden kapanyor.- Sonra posta kutusuna bakyorum. inde bir ey olmadn bile bile kapan ap kapatyorum. O zamana kadar komum oktan dairesine km oluyor. Ben de rahat bir nefes alyorum, gnl rahatl ile merdivenleri kp evimin kapsn alyorum. Ara sra alt kattaki komumuz mzik setinin sesini anormal bir ekilde ayor. Aslnda kzyorum. "Ayp oluyor kardeim!" demek geliyor iimden. Hatta ben de aynsn yapaym m, diye dndm oluyor. Fakat sonra vazgeiyor, bu dncemden tr kendime kzyorum. Keke her gn yapsa bunu, diyorum. Bylece ben de bir komum olduunu, yalnz olmadm; bana yakn bir yerde, hemen alt katmda insanlarn yaadn, istesek sesimizi birbirimize ulatrabileceimizi dnp mutlu olurdum... nsann yaknnda bir komusunun olduunu bilmesi, hatta ona kzabilmesi bile gzel ey! Geenlerde bir yazar da komsusuzluktan yaknyordu ke yazsnda. Hatta bir "komular gn" ilan edilmesini bile teklif ediyordu. Komusuzluktan ben de mtekiyim, ama u zel gnleri oldum olas sevmem. Bir "komular gn" oldu diyelim, onun da dier anlamsz "zel gnler"in akbetine uramayacan kim syleyebilir? Bir kavramn, bir olayn, kiinin veya nesnenin "zel bir gn" oldu mu, bilin ki o, hayatn dna kmtr. Henz byle bir 'zel gn' yok; ama "komuluk" da yava yava kyor hayatmzdan. "Komular gn" adn vereceimiz gn, gemiteki gzel komuluk ilikilerini anlatp tatl hatralar yd etmekten baka ne ifade eder? Ne eski insanlar geri getirebiliriz ne de o gzel komuluklar. Komuluk ilikilerimiz neden zayflad, komularmzn adn niin bilmiyoruz? Onlarla "Gnaydn!" ve "yi akamlar!"dan baka konuacak eyimiz neden olmuyor, diye hayflanyoruz imdi. Ha, bakn eski gnlerin kapsn aralayacak olursak i deiir. Onlar, komularmzla st ste deil, yan yana oturduumuz gnlerdi. Evlerimizin kesien noktalan vard o zamanlar. Kk, darack pencerelerimiz birbirine bakard. Annelerimiz oradan ban uzatr, sonu gelmez sohbetlere koyulurlard. Evlerimizin irin, yemyeil avlular olurdu. Kapmzn nnden akp geen su, komumuzun avlusunu sulard ve komu ocuklaryla, ayaklarmz ayn sudan slanrd mevsimler boyu. Avlularmzdaki ide yahut st aalarnn dallar birbirine deerdi. Yalnz st ve ide dallar m? Hayatmz, seslerimiz, baklarmz... "Komu anne" szn duydunuz mu siz hi? Biz komu ocuklan, birbirimizin

186 annesine "komu anne" derdik. Anneler, kendi ocuklarna ne almlarsa, bir tane de komu ocuklar iin alrlard. Karde gibi byrdk bitiik evlerde. Oralarda yer ier, yatya kalrdk. ocukluumuz, yar yarya komu evlerinde geerdi bizim. "Karde yars" komu ocuklaryla oyunlar oynar, kavga eder, barrdk. Snnetlerimizi, dnlerimizi birlikte yapar, birbirimizin alna ve tokluuna ahit olurduk. zntlerimizi paylatk. Birbirimizin yemek kokularn duyardk evlerimizden, o yemekleri paylardk. Dost, srda ve nihayet komuyduk... Bugn; memleketini, ocukluunu, genliini, huyunu ve hatta adn bile bilmediimiz komularmzla paylaacak neyimiz vardr? Oyun oynamadmz, kavga edip barmadmz insanlarla nasl dost olabiliriz? Onlar bize nasl inanr, biz onlara nasl gveniriz? Komuluk, ortak bir dnyann ve paylalan uzun zamanlarn hatrasn saklar. Byk ehirlerde, oumuzun bakalaryla ortak bir dnyas, paylaacak zaman yok artk... Hl yan yana duran ve avlularndan serin sular akan evlerin bulunduu, salkm stlerin mtemadiyen bitiik avlulara sarkt kylerde, kasaba ve ehirlerde komuluktan sz edilebilir belki... Ali OLAK ANADOLU'DA KONUKSEVERLK Anadolu'nun geleneksel konukseverlii zerinde duralm isterseniz. Bu

konukseverliin kkleri tarihin derinliklerine iner. Trklerin kendi lkeleri ve ehirlerine, kylerine, kasabalarna gelen yabanclara, gariplere, kimsesizlere, yolculara kar insanca, dosta davranlar, ksacas konukseverlikleri ok eskidir. Bugn de Anadolu'nun birok ky ve kasabasnda, kyn ve kasabann ortaklaa mal olan ky odalar, misafirhaneler vardr. Bir konuk geldii zaman bu odalarda arlanr, yedirilir, iirilir. Karlnda hibir ey beklenmez. Bu odalarn giderleri, sra ile ya o kyde oturan varlkl aileler tarafndan ya da ky sandndan karlanr. Asl olan konuu honut etmektir. Bunun iin yaplmas gereken ne varsa yaplr, ayrlrken konuun gidecei yere kadar az dzlr. Anadolu'daki konukseverlik gelenek ve greneinin temelinde eski ahi gelenekleri yatmaktadr. Anadolu Seluklular devrinden Osmanllarn son yllarna kadar bir esnaf ve sanatkr rgt olarak bilinen ahiliin her kyde, her kasabada ve ehirde, ocaklar, odalar ve tekkeleri vardr. Ahiler, geleneksel kurallarna gre gelen konuklar arlar, bunu bir toplum grevi sayarlard. Bir ehirde birka ahi oca bulunur, bunlar ehirlerine gelen konuklar arlamak iin birbirleriyle yar ederlerdi.

187 On drdnc yzyln balarnda Anadolu'da bir gezi yapan tannm Arap seyyah Tancal bni Batuta, Anadolu'yu kar kar gezerken hep bu ahi tekkelerinde konaklam, Trklerin gsterdikleri konukseverlii seyahatnamesinde anlata anlata bitirememitir. bni Batuta, Anadolu iin yle der: "Tanr, gzelliklerini teki lkelere ayr ayr datrken burada hepsini bir araya getirmitir. Burada dnyann en gzel insanlar, en temiz giyimli halk yaar, en nefis yemekler piirilir. Allah'n yarattklar iinde en efkatli, en konuksever halk Anadolu'dadr." 650 yl nce bunlar syleyen Seyyah bni Batuta, bir Anadolu yolculuunda Denizli'ye urar. Bundan sonrasn bni Batuta'dan dinleyelim: "ehre girdiimiz srada, ardan geerken dkknlardan kan birok insan atlarmz evirerek yularlarna sarld. Bir baka topluluk ise bunlar durdurarak onlarla tartmaya balad. Aralarnda tartma uzayp kzt. Ne konutuklarn anlamadmzdan korkuya dtk, bunlarn yol kesen ekyalar olduu kukusuna kapldk. Sonra Arapa bilen birisi ortaya kt. Ona, birbiriyle tartan bu insanlarn bizden ne istediklerini sordum. Dedi ki, bunlar Ahilerdir. Bizimle ilk karlaanlar Ahi Sinan'n adamlar, sonradan gelenler de Ahi Duman'n kardeleriymi. Her iki taraf da bizim kendi misafirleri olmamz isterler, bu yzden tartrlarm. Onlarn gstermekte olduu bu yksek konukseverlie hayran olmamak elde deildi. Sonunda ii kura ekmek suretiyle halletmeye karar verdiler ve sulh oldular. Kim kazanrsa nce o tarafn tekkesine konuk olmamz kararlatrld. Kura, Ahi Sinan tarafna dt. Ahi Sinan sevinliydi. Adamlaryla birlikte bizi karlad, birlikte tekkesine giderek konuu olduk. Bize hemen eitli yiyecekler getirdiler. Yiyip iip dinlendikten sonra Ahi Sinan hepimizi hamama gtrd, ykandk. drt kii bir arkadamzn hizmetindeydi. Hamamdan ktktan sonra, yeniden byk bir sofra kurdular, meyveler, tatllar ikram ettiler." 'bni Batuta Seyahatnamesinin hemen her sayfasnda, Anadolu'da grlen

konukseverlik anlatlr. Anadolu, bni Batuta'nn da anlatt gibi bir kasabaya, bir ehre gelen konuu paylaamadklar iin aralarnda kavga dv yapacak kadar konukseverdir, Bu anlay, bu grenek de dnyann hibir lkesinde olmamtr. Konuk sevmek, konua ikramda bulunmak, insan sevgisinin banda gelir. Anadolu insan, yemeini konuuna yedirmekten, konuunu memnun etmekten zevk alr. Bir grevi yapm olmann rahatln duyar. ekerin hemen hi bulunmad yllarda bir retmen, bir kye konuk olur. Akam yemekten sonra evde bir telatr balar. Ev sahibi sandnn anahtarm bir trl bulamaz.

188 Evin her kesi aranr, taranr, anahtar yok. Sonunda sand krmaya karar verirler, sandk krlr, retmen iin farkna o zaman varr. Ev sahibi krd sandktan kk bir kn karr, ierisinde eker vardr. Evet, konuuna ekerli bir kahve ikram etmek iin saklad eker. Anadolu'nun konukseverlii zerine sylenecek ok sz, anlatlacak ok hikye vardr. Mehmet NDER