VI rut (vIrus) con duoc goI lu sIeu vI khun, sIeu vI trung huy cuc vI trung.
I. SU PHAT HIN RA VI RUT.
Den du the ky thu 20, cuc nhu buc hoc tren the gIoI du tn hIeu duoc nguyen nhn vu bu n ch t cu u cu c be nh truye n nhIe n vu phn l p duo c vI khu n gy be nh. Cho den nan 1891, nguoI tu vn cho vI khun lu dung sng don gIun nan o runh gIoI gIuu vt cht sng vu vt cht khng sng. Nhung den nan 1892, quun nIen nuy bi buc bo boI phut nInh cuu nhu buc hoc Ngu IvunpskI.
Trong khI nghIen cuu cy thuc lu bi benh dn o lu (benh dn thuc lu, tobucco nosuIc), IvunpskI du phut hIen ru nt louI vI sInh vt con nho hon cu vI khun, quu duoc nen loc bang su xp, vu khng quun sut duoc quu kinh hIen vI quung hoc. KhI don chung nuI cy tren nI truong nuI cy vI khun th chung khng noc duoc nhung neu don tIen chung vuo lu cy thuc lu khoo th cy khoo bi nac benh. Tu ket quu tren, IvunpskI ket lun lu co nt louI vI sInh vt rt nho du gy benh cho cy thuc lu vu ng goI lu vI rut quu loc. VI rut co nghIu lu cht dc.
~uu nan suu, nan 1898, nhu vI sInh hoc lu Lun nI tIeng luc by gIo, ng M.W. 5oI|orInck, khng he bIet su phut hIen ru vI rut cuu IvunpskI, cung du nghIen cuu benh dn thuc lu vu thu duoc ket quu nhu IvunpskI. ng ket lun .
1. 5enh dn thuc lu khng phuI do vI khun gy ru nu do dich dc sng (contugIun vIvun fluIdun) gy ru.
2. VI rut quu loc chl sInh sun duoc trong n sng cuu thuc vt.
3. Co the dIet vI rut bang cuch dun sI. Tuy nhIen neu chl sy kh th tinh dc v n co n.
Cung chinh vuo nan y, huI nhu buc hoc Duc F.Looflor vu F.Frosch ln du tIen du phut hIen ru vI rut gy benh lo nn long nong o gIu suc lon co sung.
Den nan 1901, cuc buc sI qun y nguoI /nh lu V.Rood vu L.Currol du phut hIen ru vI rut gy benh st vung (yollov fovor) o nguoI. Vi sinh hoc ai cng Chng 7 114
Ve suu chl trong nt thoI gIun rt ngan, cuc nhu buc hoc du lIen tIep phut hIen ru hung chuc louI vI rut gy benh o nguoI vu gIu suc.
Phu I nu I de n nan 1939, chIe c kinh hIe n vI dIe n tu d u tIen ru do I vu cu ng tu nc thoI gIun nuy, louI nguoI noI bat du nhn thy hnh dung cuu vI rut. VI rut du tIen duoc quun sut lu vI rut khun thuc lu (TMV tobucco nosuIc vI rut). Vu cung tu nc thoI gIun nuy ngunh vI rut hoc (vIrology, vIrologIo) du phut trIen het suc nhunh chong vu den nuy du tro thunh ngunh khou hoc houn chlnh.
Nguy nuy, chung tu du bIet rang vI rut lu nhon tuc nhn quun trong gy benh cho nguoI, gIu suc, cy trng vu cn trung. Cn 807 cuc benh nhIen trung o nguoI lu do vI rut gy ru. Nhung ket quu nghIen cuu gn dy cho thy o nt s truong hop, vI rut lu thu phun gy ru nt s benh ung thu o nguoI vu suc vt. Dy lu nt benh nun y cuu con nguoI vu lu nI do dou trn trong den nung sng cuu nI nguoI chu ng tu.
II. C TINH CHUNC CUA VI RUT .
VI rut lu g?
Nhu VI rut hoc lI luc du nhn gIuI Nobol nan 196, /.Lvoff du dinh nghIu . VI rut lu vI rut (/ vIrus Is u vIrus), de nhn nunh tinh cht dac bIet cuu vI rut, no khuc han voI bt ky nt louI co the sng nuo du bIet trong gIoI Dng vt, Thuc vt vu VI sInh vt.
~ukhp (K.C.Cyxo5), du to n ta t cu c da c tinh chung cu u vI ru t nhu suu .
1. VI rut co kich thuoc v cung nho bo, tu hung chuc den hung tran nn. 2. Khng co cu tuo te buo nhu cuc vI sInh vt khuc. 3. Thunh phn hou hoc rt don gIun, chl buo gn prteIn vu ucId nucleIc. 4. Khng co khu nang sInh sun trong nI truong dInh duong tng hop. . Ky sInh nI buo. 6. M t s vI ru t d ng v t vu thu c v t co khu nang tu o thu nh tInh the .
Nguy nuy, chung tu con bIet rang, vI rut ngouI vuI tro gy benh cho cuc sInh vt khuc, chung con co khu nang xon vuo b nuy dI truyen cuu cuc sInh vt khuc vu lun thuy dI nt cuch lu duI cuc dac tinh dI truyen cuu cuc sInh vt nuy.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 11 III. KICH THUOC VA HINH DANC CUA VI RUT .
VI rut co kich thuoc v cung nho bo, do do phuI dung don vi lu nunnot (nn) de do.
1nn 1n (nIlInIcrnot) 1nn 10 -3 n 10 -6 nn 10 -9 n.
Ve nat kich thuoc, vI rut nan o khoung gIuu te buo sng nho nht vu phn tu hop ch t ho u ho c lo n nh t (5u ng 71 vu lnh 71).
Ve nat hnh dung vI rut co 4 nhon hnh dung chinh.
1. Lung hnh cu (khI du dIen) (nhu vI rut cun, vI rut quuI bi, vI rut buch cu, urbvI rut) co kich thuoc trung bnh tu 100 10nn.
2. Lung hnh quo (VI rut TMV, vI rut dn khouI ty) co chIeu duI khoung 200 300nn.
3. Lung hnh khI gn nhung vI rut co hnh nhIeu cunh (vI rut du nuu, udenovI rut) kich thuoc khoung 30 30nn.
4. Lung nong noc lu dac trung cuu vI rut ky sInh trong te buo vI khun duoc goI lu thuc khun the (buctorIophugo huy goI tat lu phugo) co kich thuoc du khoung 10 90nn, duI khoung 100 300nn (lnh 72).
IV. CU TAO CUA VI RUT .
VI rut duoc cu tuo rt don gIun. Cn co huI phn . vo prteIn vu nhn lu nt hoac huI chuI ucId nucleIc. /cId nucleIc co the lu LN/ hoac RN/. /cId nucleIc nan tIep xuc nguy voI vo prteIn nhu o vI rut TMV, hoac cuch vo boI nt lop nung nong nhu o vI ru t cu n.
Vo prteIn con goI lu cupxIt (cupsId). CupxIt duoc cu tuo tu cuc don vi hnh thuI nho hon goI lu cupxno (cupsonor), cuc cupxno co the do nt chuI plypoptIt tu o thu nh nhu o TMV, hoa c co the tu o thu nh tu cu c don phn nononor prteIn dng nht, nu nI don phn nuy cu tuo tu nhIeu chuI plypoptIt. CupxIt cu tuo tu nhIeu cupxno vu thuong co cu tuo dI xung, co the co dI xung xoan, dI xung khI hoac co cu tuo phuc tup. Vo prteIn huy cupxIt co nhIen vu.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 116
Hnh 7-1. ~o d so sunh kich thuoc cuu nt vuI vI rut so voI cuc nhon vI sInh vt khuc.
(u) (b) (c)
Hnh 7-2. Cuc louI hnh dung cuu vI rut. (u) lnh khI cu nhIeu nat, (b) hnh nong no c, (c) hnh quo.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 117
5u o ve . Lu noI co cuc dIen thu the de gan vuo ky chu.
Bang 7-1 . Kich thuoc cuu nt s dI tuong de so sunh
DI TUONC KlCl TlUOC (nn) Te buo dng vt nho nht Te buo Staphylococcus Te buo RIckotsIs Te buo vI khun nho nht VI ru t d n thu c lu (TMV) VI rut du nuu VI ru t cu n VI rut st vung VI ru t vIen nu o Nh t 5u n Phn tu ulbunIn long trang trung Khoung cuch trung bnh gIuu cuc nguyen tu trong phn tu prteIn
9.000 1.000 47 10 300 260 100 22 18 10
0,1
1. VI rut co dI xung xon .
DIen hnh lu vI rut TMV (tobucco nosuIc vIrus vI rut gy benh khun cy thu c lu ). VI ru t TMV lu vI ru t duo c phu t hIe n d u tIen, cho nen de n nuy, TMV duo c nghIen cu u r t tuo ng t n.
Cu tuo cuu TMV cung thoo quI lut chung gn vo prteIn ben ngouI vu soI RN/ ben trong. Cuc cupxno co dI xung xoan vu sap xep thoo bc thung xoan c (lnh 73). TMV co hnh ng voI duong kinh ben ngouI 18nn vu duI 300nn. CIuu ng co nt kInh rng duong kinh 8nn. Vo prteIn duoc cu tuo boI tu 2100 2600 cupxno (cupsonor). Cu c cupxno xe p xoa n trn c vu n t d u cu u cupxno ga n vuo soI RN/. ~oI RN/ nan ben trong, thoo duong xoan trn c tuo thunh kInh ben trong cuu vI rut. MI vong xoan 360 o th co khoung 16 vu 1J3 cupxno. Toun b vI rut TMV co 130 160 vong xoan. MI cupxno lu nt chuI plypoptIt gn 18 ucId Vi sinh hoc ai cng Chng 7 118 unIn cun tron luI nu trnh tu cuc cuId unIn nuy lun lun thoo nt trt tu co quI lut nghIen ngat. MI cupxno co chuu 16 louI ucId unIn.
KhI xu ly TMV bang kIen yeu o pl 10, th TMV bi phn ru thunh nhung doun prteIn vu RN/ rIeng ru. MI doun prteIn nuy chl chuu vuI cupxno. Neu hu pl xung ,0, nguy khI khng co RN/, cuc cupxno nuy gan luI voI nhuu tuo thunh vo cupxIt gI ng he t nhu cu . Ne u co RN/ th chu ng ga n lu I vo I nhuu nhu bun d u de tup thunh nt vI rut TMV houn toun, co d duI xuc dinh.
Hnh 7-3. M hnh cu tuo cuu nt doun vI rut TMV.
2. VI rut dI xung IhI .
NhIe u lou I vI ru t no I thou t trng nhu co hnh c u, nhung thu c ru chu ng duo c c u tu o thu nh hnh nhIe u na t vu d I xu ng nhuu quu tn (lnh 7).
Hnh 7-4. M hnh n t vI ru t hnh kh I c u nhIe u na t vu hinh chu p quu kinh hIen vI dIen tu.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 119 CupxIt cuu vI rut louI nuy cu tuo boI 2 louI cupxno. o cuc dlnh cuu tun gIuc lu pontuno (pontunor), tu c lu duo c tu o thu nh bo I don phn prteIn, co n o cu nh vu gIu u cu c tun gIu c lu cu c hoxuno (hoxunor), tu c lu duo c tu o thu nh bo I 6 don phn prteIn. Thi du nhu o uden vI rut nI tun gIuc duoc cu tuo boI 3 pontuno vu 18 hoxuno nhu nhu ng vI ru t du ng Icosuhodron khu c nhuu co kich thuo c khu c nhuu. D lon cuu chung phu thuc vuo s luong cupxno. ~ luong cupxno vu cuch sap xep cu u chu ng de tu o thu nh cupxIt tun thoo quI lu t tInh the ho c. VI ru t co du ng Icosuhodron nho nh t phu I co 12 cupxno vu cu c cupxno nu y lu pontuno (v hnh 20 nat tun gIuc deu phuI co 12 goc vu 30 cunh).
Trong tu nhIen co nhung vI rut nu cupxIt duoc cu tuo boI 22 cupxno hoac den 812 cupxno. Thi du nhu vI rut dn vung cuI bo trang co 32 cupxno, uden vI rut co 22 cupxno, vI rut not TIpulu co 812 cupxno.
NgouI cu tuo khI 20 nat ru, vI rut con co the co cu tuo thoo khI 4 nat (totruhodron) vu kh I 8 na t (octuhodron).
3. VI rut co cu truc phuc tap .
Nho n vI ru t co c u tru c phu c tu p buo g n vI ru t d u nu u, vI ru t s t vo t vu thuc khun the (buctorIophugo)... VI rut du nuu co hnh khI khng deu dan vu phu c tu p (trong c u tu o ngou I LN/, prteIn co n chu u lIpIt). Co n vI ru t s t vo t (stonulItIs vI rut) co dung vIen dun, nt du tron vu nt du phang (lnh 7).
Hnh 7-5. VI ru t s t vo t co hnh vIen du n.
Thuc khun the con goI tat lu phug (phugo) co 3 dung hnh . Nhon phugo co hnh soI nhu phugo P10 (nt louI phugo cuu vI khun Xanthomonas campestris pv. oryzae, co nhIeu trong nuoc rung o D5~CL), nhon phugo co hnh khI 8 nat hoac khI 20 nat vu nhon thuong gap nht lu thuc khun the co hnh nong noc nhu Vi sinh hoc ai cng Chng 7 120 phugo P7 (cu u vI khu n X. campestris pv.oryzae, phugo P7 duo c phn l p o D5~CL) hoac T2 cuu vI khun Escherichia coli (lnh 78 vu 7.9).
(u) (b) Hnh 7-6. C u tu o cu u phugo T2 cu u vI khu n Escherichia coli. (u) phugo T2 trong trung thuI bnh thuong (b) phugo T2 suu khI tIen LN/ vuo ky chu
Trong cu c thu c khu n the th phugo T2 duo c nghIen cu u su hon cu . ~uu dy chu ng tu so xon xo t c u tu o cuu phugo T2 cu u vI khu n Escherichia coli.
Phugo T2 co hnh nong noc gn co du duI chung 100nn vu phn duI cung duI khoung y. Du phugo T2 gn co lop vo prteIn buo ben ngouI, trong chuu LN/. Phn du co dung lang kinh 6 cunh, duong kinh 6nn vu co dI xung quu truc trung tn. (lnh 76 b)
O cuc phugo khuc, du phugo co the co dung khI 8 nat, hoac khI 20 nat.
CupxIt (cupsId) o du phugo duoc cu tuo boI nhIeu don vi hnh thuI boc luI vo I nhuu n t cu ch de u da n.
LN/ cuu phugo T2 lu nt chuI duI hnh xoan kop co phn tu luong 120x10 6 .
DuI cuu phugo T2 lu nt ng rng co cu tuo khu phuc tup tu prteIn vu co chIeu duI 100nn, duong kinh 2nn. Trong duI co truc, trong truc luI co ng dn de tIen LN/ vuo te buo ky chu. Truc duoc buo boc boI nt lop vo goI lu buo duI. 5uo duI boc quunh truc vu do cuc don vi hnh thuI sap xep thoo kIeu xoan kop, co khu nang co luI de dy truc tIen su vuo te buo ky chu vu bon LN/ vuo. Du nut cuu duI duoc gan voI nt bun hnh 6 cunh goI lu dIu gc. DIu gc co 6 guI vu 6 soI lng duI bang cht prteIn duI vu nong nunh. Cuc soI lng duI nuy lu co quun hp phu cu u phugo len te bu o vI khu n (lnh 79).
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 121 V. C TINH CUA VI RUT .
1. Cac th Ia cua vI rut .
The lu con duoc goI lu the n nhp huy tIeu the buo hun (InclusIon body) hoac the X (Xbody).
Dy lu nt dung dac bIet cuu vI rut thuong tn gap trong te buo dng vt hoac thuc vt bi vI rut ky sInh. Thi du . trong te buo bo lu luu bi nac benh lun xoan lu co cuc the lu nan o gn nhn cuu te buo. The lu nuy co kich thuoc lon, 1,x3, an nuu ucotocurnIn, quun sut de dung duoI kinh hIen vI quung hoc.
The lu co the lu do nhIeu vI rut dinh cun luI voI nhuu vu duoc buo boc boI nt lop nung. The lu lu cu truc dac bIet dac trung cho tung louI vI rut. Tuy louI the lu co hnh dung khuc nhuu vu bat nuu khuc nhuu dI voI cuc louI thuc nhun.
Da c tinh nu y gIu p chu ng tu ch n dou n n t s be nh tren d ng v t vu thu c v t n t cu ch khu chinh xu c. Ne u phu t hIe n th y trong te bu o co the lu th cha c cha n ra ng te buo do du bi vI rut xn nhIen. Tuy nhIen khng the ket lun nguoc luI v nhIeu louI vI rut khng tuo ru the lu.
The lu co the hnh thunh trong te buo cht hoac trong nhn, hoac co khI cu huI noI, tuy thoo louI vI rut. (lnh 77)
Hnh 7-7. The lu do TMV ket tInh trong lng to o lu cy thuc lu nac benh dn. 5en phu I. (C) tInh the lu c gIu c trong su t, (N) nhn te bu o thu c lu . 5en tru I. tInh the hnh kIn (nu I ten)
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 122 2. Kha nng It thanh tInh th cua vI rut .
Cuc vI sInh vt khuc nhu nn, tuo, vI khun, ... co cu tuo te buo, khng co khu nang hou thunh tInh the duoc. Nguoc luI trong nt s dIeu kIen, VI rut luI chuye n bIe n thu nh tInh the .
VI rut gy benh khun thuc lu co the hou tInh the trong dIeu kIen thIen nhIen. Neu chung tu quun sut lng to cuu lu cy thuc nac benh khun so nhn thy cuc tInh the cuu TMV co hnh khI luc gIuc, co the quun sut duoc duoI kinh hIen vI quung ho c. (lnh 77)
Nan 193, l n d u tIen ~tonlI (V.M ~tunloy) du tu ch duo c tInh the cu u TMV bang phuong phup xu ly dac bIet. TInh the nuy co khu nang gy benh dn khI don chung tIen chung vuo cy thuc lu khoo.
uu trnh tInh the ho u vI ru t phu thu c vu o dIe u kIe n nI truo ng vu tinh ch t ly hou cuu VI rut. Mt s vI rut co the bi ket tInh khI xu ly bang nuI unonIun sunfut. Nguy nuy nguoI tu con co the lun cho vI rut buI lIet thunh tInh the khI tuo dIen dang dIen trong ng nghIen.
3. Mt s dc tnh hoa hoc cua vI rut .
a/ AcId nucIIc cu a vI ru t.
Tuy thoo louI, ucId nucleIc cuu vI rut co the lu LN/ hoac RN/. Tt cu vI rut thuc vt deu chl chuu RN/. DuI du s phugo chl chuu LN/, tru nt vuI louI phugo co kich thuoc nho bo chuu RN/. VI rut gy benh cho nguoI vu dng vt th hoac chuu LN/ hoac chuu RN/.
DIen dac bIet cn luu y lu vI rut chl chuu 1 trong 2 louI ucId nucleIc nuy nu thI. Con vI khun vu cuc vI sInh vt khuc th vuu chuu LN/ vuu chuu cu RN/.
/cId nucleIc cuu vI rut lu yeu t chinh gy dc (gy benh) cho ky chu. DIeu nuy duoc chung nInh suu khI Fronkon vu Conrut (Fruonkol und Konrut, 19) du tu ch duo c vo vu ucId nucleIc cu u vI ru t TMV. KhI tIen ucId nucleIc cu u TMV vu o cy thuc khoo, lun cy thuc nac benh.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 123 Vo boc (cupxIt) co tuc dung cho cho cho ucId nucleIc ben trong khI cupxIt con nguyen von th ucId nucleIc khng bi cuc non dezxy rIbnucleIc hoac rIbnucleIc phu hu y.
b/ Lp rap nhn tao vI rut.
Nan 19 Fronkon vu Conrut du lun thi nghIen tuch vI rut TMV ru lun 2 phn rIeng lo . prteIn vu ucId nucleIc.
luI ng thu c hIe n ba ng cu ch th n tich dung dich vI ru t TMV trong dung dich den (buffor) glIxIn, pl 10, trong 48 72 gIo. ~uu do then den 1% dung dich nutrIdodoxyl sunfut (dotorgont) vu o dung dich vI ru t. ~uu do dIe u chlnh pl de n 8, vu gIu o 4 o C trong 16 20 gIo. Cho then nuI unonIun sunfut de ket tuu prteIn. uuy ly tn de tuch prteIn ru. /cId nucleIc tun trong dung dich, khI lun lunh so lang xung.
~uu do huI ng luI lap rup luI vI rut TMV tu huI thunh phn du tuch ru duoc o tren. Cho vuo ng nghIen 1nl dung dich ucId nucleIc 1 o J oo dIe u chlnh pl 6,0 gIu o 3 o C trong vong 24 gIo th prteIn co the ket hop voI ucId nucleIc de tuo thunh hut vI ru t TMV hou n tou n.
Nhu vy, tu nhung thunh phn rIeng lo khng co hout tinh, nguoI tu co the tuo thunh nt the sng, du do chl lu the sng don gIun nht.
DIeu dung chu y lu khI ucId nucleIc khng duoc vo prteIn cho cho th gIun khu nang gy benh cho cy thuc lu rt nhIeu, chl con khu nang gy benh % nu thI. Tuy nhIen khI lap rup luI voI vo prteIn th khu nang nuy tang len, dut den 80%.
c/ Hoat tnh nen cua vI rut .
Phn lon vI rut khng co he thng non rIeng bIet. Tuy nhIen phut hIen suu nuy o nt s vI rut vn co non dac bIet. Thi du nhu vI rut cun, tIet ru non nourunIduz de phu huy cuc thu the cuu hng cu trong quu trnh ky sInh gy benh cho nguoI. VI rut gy benh buch hu o gIu cn co non udenzIntrIphotphutuz. Cuc phugo T2 vu T4 co tIet ru non lIzzIn o du cuc soI lng duI lun tun nung te buo vI khu n Escherichia coli. NgouI ru trong gIuI doun co duI de tIen LN/ vuo te buo vI khu n, phugo nu y co n tIe t ru non udenzIntrIphtphutuz.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 124 4. Anh huong cua cac yu t vt Iy va hoa hoc dI voI vI rut .
a/ lo u ch t. Co nhIeu louI hou cht, voI nng d thich nghI, co khu nang lun cho vI rut nt hout tinh (nt tinh hout dng). Thi du nhu cuc nuI kIn louI nang, cuc cht kIn louI nunh, cuc cht ty (dotorgont) ... Trong do cht lyzol o nng d 3 % co khu nang lun cho vI rut nt hout tinh trong vong phut. Cht nuy duoc dung lun cht sut trung trong khI nghIen cuu ve cuc VI rut gy benh cho nguoI vu su c v t.
KhI xu ly vI rut voI hou cht, vI rut co the co hIen tuong bt hout thun nghich nhu khI xu ly TMV voI fornol. VI rut bi bt hout, nhung neu thn tich de tuch fornol ru khoI VI rut th vI rut hout dng tro luI. loac neu xu ly vI rut voI non trIpxIn (non phn hu y prteIn), vI ru t bi b t hou t, v trIpxIn ke t ho p vo I vI ru t thu nh nt phuc hop bt hout. KhI dun nong len de phu huy trIpxIn, hoac lu dung nuoc de phu loung phuc hop nuy ru, th hout tinh cuu vI rut luI duoc phuc hI.
b/ pl cuu nI truong co u nh huo ng de n hou t tinh cu u vI ru t. O pl 10, vo cupxIt so bi gIuI the, ucId nucleIc khng duoc buo ve nuu vu vI rut tro nen bt hout (o nt vuI louI vI rut, cupxIt co the bi gIuI the o pl 8). Tuy tung louI, vI rut co suc chiu dung khuc nhuu dI voI pl cuu nI truong (5ung 72)
Bang 7-2 . Phun vI pl cuu nI truong cuu cuc louI vI rut chiu dung duoc
L/ I VI RU T Pl/ M VI pl CllU DU NC DUOC Dn Cu n uuI bi Du nuu 5uI lIet /rboVI rut 2,8 8,0 6, 9,0 6, 8, ,0 9, 1,6 10,0 7, 9,
c/ NhIe t d cu ng co u nh huo ng de n hou t tinh cu u vI ru t. Tinh chiu nhIe t cuu vI rut thuy dI tuy louI. Phn lon vI rut bt hout o nhIet d 60 o C trong vong 30 phu t. Tuy nhIen co nhu ng vI ru t chiu du ng duo c nhIe t d cuo hon, nhu vI ru t vIen gun co the chiu du ng nhIe t d 80 o C trong 30 phu t. Cu c phugo cu u vI khu n Vi sinh hoc ai cng Chng 7 12 Xanthomonas campestris pv. oryzae (gy benh chuy bu lu luu) tuI D5~CL bi bt hout boI cuc nhIet d suu .
Phugo P1 bi bt hout o 60 o C trong vong 10 phut. Phugo P7 bi bt hout o 70 o C trong vong 10 phut. Phugo P10 bi bt hout o 8 o C trong vong 10 phut. O nhIet d 60 o C, P10 chl n t hou t tinh hou n tou n suu 80 phu t.
Ph n lo n vI ru t de u thich nhIe t d th p, do do , khI nghIen cu u vI ru t, thuo ng tIen hunh trong phong lunh co nhIet d c dinh 4 o C.
VI rut houn toun dun buo duoc hout tinh o nhIet d 7 o C. Lo do phuong phup buo quun VI rut tt nht lu phuong phup dng kh (lIophIlIsutIon), huy phuong phu p lu n lu nh d t ng t de n 70 o C r I t n tru o tu lu nh 20 o C. Cu c phuong phu p nu y co the gIu vI rut trong nhIeu nan nu vn gIu duoc hout tinh.
De thunh tru ng du ng cu nghIen cu u vI ru t chu ng tu co the thunh tru ng vo I hoI nuoc sI (100 o C) trong 1 gIo.
d/ TIu tu ngouI . (tIu cuc tin) co khu nang lun bt hout tt cu vI rut. 5uoc song 260nn co tuc dung lun bt hout cuc ucId nucleIc nhunh chong. Neu buoc song ngan hon 260nn th prteIn bi phu huy rt nunh.
VI rut du bi chIeu xu voI tIu tu ngouI th khng con khu nang gy benh cho ky chu, nhung vn gIu duoc dac tinh khung nguyen cuu no (co nghIu lu du bi bt hout, nhung v n co khu nang kich thich co the d ng v t tIe t ru khu ng the , xon then o chuong 9).
DI voI nt s louI vI rut, khI vI rut nan trong te buo ky chu, neu bi chIeu tIu tu ngouI th bi bt hout, nhung suu do neu duoc chIeu tIu sung thuong vI rut co the hout dng tro luI. lIen tuong nuy goI lu phun ung quung tuI hout (photorouctIvutIon) vu khng xuy ru khI vI rut nan ben ngouI te buo ky chu.
e/ n thunh co tng s cuo huy sIeu n, co khu nang phu huy vI rut khI de trong dung dich co khng khi hou tun. Cuc vI rut lon so bi vo ru tung nunh. Cuc tinh cht khung nguyen vn gIu nguyen von. VuI tro cuu vI rut bi vo ru nuy co thuy dI trong phun ung voI khung huyet thunh.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 126
V. NUI CY VI RUT .
VI rut lu nt vI sInh vt ky sInh nI buo bat buc, do do dac tinh chung cuu cuc louI vI rut lu khng the phut trIen tren nI truong dInh duong nhn tuo. Mun nuI cy vI rut, chung tu phuI nuI chung trong t chuc te buo ky chu con sng. Tuy thoo louI vI rut chung tu co the co nhung cuch nuI cy chung khuc nhuu.
1. NuI cy vI rut gy bnh cho nguoI va dng vt.
Tuy louI vI rut chung tu co the nuI cy chung tren cuc dng vt cun thu (chut, tho, bo, ...) hoac trong phI gu dung phut trIen (trong trung gu ln) hoac nuI cy tren cuc te buo du duoc nuI ru bang phuong phup nuI cy n.
a/ NuI c y vI ru t tren d ng v t cu n thu du duoc up dung voI Pustour nac du luc y ng chuu nhn thy vI rut. Pustour du nuI vI rut gy benh cho duI vuo nuo tho.
Nguy nuy tuy tung louI vI rut nu nguoI tu chon cuc dng vt thich hop de nuI cy vI rut y. Thi du nhu voI vI rut vIen nuo cn nuI cy tren chut buch, vI rut toI gu duoc nuI cy tren phI cuu trung gu, vI rut benh tu hoo cn nuI tren hoo, ... nguoI tu co the nuI vI rut tren bo, tho, khl, b cu, bo, de, ...
Tu y thoo tinh ch t gy be nh cu u vI ru t vu tu y nu c dich cu u cng vIe c nu nguo I tu lu u cho n duo ng tIen vu o cu c co quun cu u con v t cho thich ho p, nhu nho vI rut cun vuo l nuI con vt khI tIen chung hoac cung co the tIen vI rut vuo khi quun. DI voI cuc vI rut khuc nguoI tu co the tIen duoI du, trong du, tIen vuo bap thit, vuo phuc nuc, tIen tInh nuch, tIen vuo dy thn kInh ngouI vI ...
b/ NuI cy vI rut tren phI gu dung phut trIen lu phuong phu p duo c su dung rng ruI v du s vI rut co the phut trIen tren phI gu vu v phuong phup nuy don gIun vu ro tIen. Phuong phup nuy thuong dung de nuI nhn nt s VI rut len, suu do trich ly vI rut dung de nghIen cuu hoac dung lun khung nguyen trong sun xut vuccIn. NguoI tu soI l o vo trung hoac cat ly nt nung vo trung, suu do dung ng tIen vu kIn de tIen vI rut vuo tuI nIeu hoac nung nIeu, hoac long do hoac vuo nuo cuu phI gu, ... ~uu khI trun l du soI luI voI purufIn v trung, nguoI tu don u o 37 o C trong vong 3 4 nguy. ~uu cung nguoI tu n trung de ly t chuc co VI rut nghIen nut vu trich ly vI rut. Vi sinh hoc ai cng Chng 7 127
c/ NuI c y vI ru t tren t chu c te bu o do cy n lu nt thunh tuu lon trong ngunh vI rut hoc. Nguyen tac cuu phuong phup nuy lu ly nt nhon te buo cuu nguoI, hoac dng vt thich hop, cuc te buo so sng vu dung phn cat. Neu cu suu nt thoI gIun luI ruu vu then dung dich dInh duong noI th cuc te buo so phn cat khng ngung vu nguoI tu dung cuc te buo do de nuI cy vI rut.
Phuong phup nuy duoc ung dung rt rng ruI de phn lp, dinh louI vu chun d vI ru t. Ngou I ru co n duo c du ng r t co hIe u quu de nghIen cu u cu c phu n u ng huye t thunh vu dung lun nI truong che vuccIn.
2. NuI cy vI rut gy bnh cho thuc vt .
De nuI cy vI rut gy benh cho thuc vt nguoI tu dung louI cy cun thu (voI vI rut cn nuI) duoc trng rIeng trong nhu kinh. Thuong chon cy ngan nguy de nuI cy vI rut. Cuc cy duoc trng thoo nhIeu dot de cy truyen vI rut tu cy o dot truoc sung cho cy trng o dot suu.
Co nhIe u cu ch tIen chu ng vI ru t vu o cy. TIen chu ng ba ng phuong phu p co hoc nhu tIen chung vI rut TMV vuo cy thuc lu khoo nunh. Trong truong hop nuy, nguo I tu l y lu thu c bi be nh (co trIe u chu ng be nh dIe n hnh) don nghIe n nhuye n, hou voI dung dich den (buffor) thich nghI vu don luot bo xuc. Nuoc trong ly duoc co v s vI rut TMV . O cy thuc lu nunh dung nuI cy, nguoI tu rac bt thun nghIe n nho de u len cu c lu . L y go n qu n cha t, nhu ng vu o dich chu u vI ru t vu chu xu c nho len lu thuc du duoc rac bt thun. Dng tuc nuy lun cho lng to cuu lu bi guy vu cu c hu t thun nho n su vu o bIe u b lu , tu o ve t thuong cho su xn nh p cu u vI ru t TMV.
Co truo ng ho p phu I tIen chu ng ba ng cu ch gho p na t hoa c cu nh be nh len g c cy nunh.
DI voI cuc vI rut chl truyen boI cn trung nI gIoI, cn su dung louI cn tru ng thich u ng. Cho cn tru ng chich hu t cy be nh (l y n n be nh), suu do cho cn tru ng u be nh n t tho I gIun, r I don cn tru ng y cho chich hu t cy nu nh de truye n benh (Thi du trong truong hop benh lun xoan lu vu benh vung lun tren luu).
NguoI tu cung co the cy n thuc vt trong nI truong dInh duong vu dung de nuI cy vI rut.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 128 3. NuI cy thuc Ihun th (bacterIophage, phagej .
De nuI cy thuc khun the (phugo), nguoI tu dung vI khun cun thu voI no. Thi du de nuI cy phugo P10 chung tu phuI dung vI khun Xanthomonas campestris pv. oryzae chung Ku 701. Thng thuong nuI vI khun trong nI truong dInh duong long. KhI nt s vI khun du len cuo (10 10 10 11 vkJnl) th tu d dich co chuu phugo vuo. Cn lac hoac suc khi de cung cp xy cho vI khun. ~uu khI u o 28 30 o C trong 24 gIo tu co the trich ly phugo. Lung ly tn o 6000 vongJphut trong 20 phut de lang vI khun vu nunh vo to cuu vI khun xung duy ng. Lich ben tren chuu rt nhIe u phugo, n t s co the len de n 10 12 10 14 phugoJnl. Neu nun tuch phugo ru khoI nI truong long nuy, co the ly tn cuo tc o 2.000 vongJphut trong 3 gIo. Phugo bi lang xung duy ng, chat bo nuoc ben tren. Cho dung dich den vuo vu khuy nunh de lu n tun phugo trong dung dich de n. Phugo nu y chuu duo c tInh khIe t v co n l n voI cuc nunh vo nho cuu te buo vI khun.
VII. SU TAI SAN CUA VI RUT .
VI rut tu no khng sInh sun nhu cuc sInh vt khuc. VI rut cn xn nhp vuo ben trong te buo ky chu vu chl duo te buo ky chu phuI tuo ru cuc vI rut noI. Cuc tuc gIu thuong goI do lu su tuI sun (roplIcutIon) cuu vI rut. Mt s cuc tuc gIu khuc cung goI lu su sInh sun cuu vI rut, nac du tu nuy hoI guong op. Trong buI nuy chung tu dung tu su tuI sun (nultIplIcutIon) de chl quu trnh vI rut chl duo ky chu tuo ru cuc vI rut noI.
CIuI doun phugo hp phu len be nat cuu vI khun. CIuI doun xn nhp vuo ben trong vI khun. CIuI doun tng hop cuc thunh phn cuu phugo. CIuI doun lap rup. CIuI doun gIuI phong phugo ru ben ngouI.
a/ CIaI doan hp phu cua phage In b nt vI Ihun .
MI louI phugo chl co the hp phu len be nat cuu nt louI vI khun nht dinh. NgouI ru, dac tinh nuy con co the chuyen hou su hon, nghIu lu nI phugo Vi sinh hoc ai cng Chng 7 129 cha ng nhu ng chl h p phu len be na t cu u n t lou I vI khu n nu co n chuyen bIe t hon, no chl co the hp phu dI voI nt vuI dong cuu louI vI khun y nu thI. Hnh 7-8. ~o d cuc gIuI doun trong su tuI sun cuu thuc khun the
Thi du . Phugo cuu vI khun Xanthomonas campestris pv. oryzae chl h p phu len be nat cuu louI vI khun nuy nu thI vu khng hp phu duoc dI voI vI khun cuu louI khuc. Nguy trong cung louI vI khun X. campestris pv. oryzae, cu c phugo xu c dinh cung chl hp phu nt hoac vuI chung cuu vI khun ny nu thI. Thi du. Phugo P7 chl hp phu duoc dI voI chung Ku 701. Trong khI do phugo P6 hp phu duoc chung ku 701 nhung khng hp phu duoc dI voI chung Ku 706. Phugo P10 nguoc lu I h p phu duo c cu 2 lou I vI khu n tren. Cu c chu ng phugo vu vI khu n tren duo c phn lp tu D5~CL.
~u h p phu cu u phugo tu y thu c vu o cu c thu the (rocoptor) tren na t vu ch te buo vI khun, vu cuc thu the tuong ung o cuc lng duI cuu phugo. O vI khun cuc thu the nuy co the nan o trong lop lIpIt, cung co truong hop nan trong lop lIpplysuccurIt. Ne u du ng cu c non tuong u ng phu hu y cu c thu the nu y th vI khu n khng bi ky sInh nuu.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 130 M I tuong tu c da c trung cu u cu c thu the o vI khu n vu o phugo, thoo co che ly hou so dn toI huI thu the gan chat voI nhuu, lun cho vI rut hp phu len be nat te buo vI khun.
V tren vu ch te bu o vI khu n co r t nhIe u thu the nen n I vI khu n co the bi hu ng tran phugo h p phu . O roI cu u vI khu n cu ng co nhIe u thu the nen phugo cu ng thuong bun thoo roI cuu vI khun.
Cuc dong vI khun khung phugo co the do vuch te buo vI khun nuy khng co cuc thu the tuong ung dI voI cuc phugo y.
b/ CIaI doan phage xn nhp vao bn trong t bao vI Ihun .
Phugo khng chuI vuo ben trong te buo vI khun nu chl tIen ucId nucleIc cuu phugo (LN/) vuo trong te buo cht cuu vI khun. CIuI doun nuy xuy ru lu nho duI cuu phugo tIet ru non lIzzIn, lun tun vuch te buo vI khun, ke do, buo duI cuu phugo co luI, nho do tru duI choc thung nung nguyen sInh cht cuu vI khun. TIep thoo, LN/ cuu phugo thoo tru duI tun vuo trong te buo cht cuu vI khun (lnh 79).
5ang cuc thi nghIen voI cuc phugo du duoc dunh du LN/ bang P 32 vu voI prteIn bang ~ 35 , cuc tuc gIu lurshoy vu Chuso (192), ~Inon vu /dorson (1967) du chung nInh chinh xuc rang chl co LN/ cuu phugo xn nhp vuo ben trong te buo cht cuu vI khun nu thI, vo cuu phugo con nan ben ngouI te buo vI khun.
Nguy khI vuo te buo, LN/ cuu phugo lp tuc tun bIen vu vI khun khng co trIeu chung g cuu trung thuI nhIen benh. ThoI gIun nuy goI lu thoI gIun tIen n cuu phugo (lutont porIod). ThoI ky tIen n nuy lu huy nuu lu nt dac tinh cuu phugo voI dong vI khun tuong ung.
Thi du . Cuc phugo cuu vI khun Xanthomonas campestris pv. oryzae phn l p duoc o D5~CL co thoI ky tIen n khuc nhuu nhu .
Phugo ThoI ky tIen n (phu t) P6 P7 P10 4 7 11
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 131
lnh 79. lnh vo phugo T2 o huI trung thuI. (u) Phugo nguyen vo n (b) Phugo suu khI tIen LN/ vuo ky chu. chl con vo prteIn ben ngouI, duI phugo co luI cho thy tru cuu duI, du phugo trng rng khng con LN/.
O nt s dIeu kIen, suu khI LN/ cuu phugo xn nhp vuo ben trong te buo vI khun, thoI ky tIen n koo duI rt lu, co the quu rt nhIeu the he cuu vI khun y. Tu goI lu phugo n hou (tonporuto phugo).
O cuc phugo gy dc, nguy nuy voI cuc phuong phup nhn tuo phu vo te buo vI khun ru de tn quun sut phugo trong gIuI doun nuy deu khng thunh cng.
c/ CIaI doan tng hop cac thanh phn cua phage .
~uu khI duoc tIen vuo te buo cht cuu vI khun, LN/ cuu phugo co nhung bIen dI hou hoc cho phu hop voI te buo de te buo co the nhn dung vu chp nhn no nhu khou nhn dung chu khou. ~uu khI du nhn dung nhuu rI th LN/ cuu phugo so gy ru quu trnh truo dI cht thoo kIeu noI.
Truoc het te buo vI khun dnh chl nguy vIec tng hop RN/ vu prteIn cuu vI khun. Ke do, quu trnh tng hop LN/ cuu phugo dIen ru rt nunh. Luc du LN/ cuu phugo duoc thunh lp nhunh chong vu chn luI vuo cuI quu trnh. Vt lIeu de tng hop LN/ cuu phugo duoc ly tu LN/ cuu vI khun vu tIep suu do lu gIuI doun tng hop prteIn cuu phugo.
O vI khun Escherichia coli bi phugo xn nhp, nguoI tu nhn thy prteIn t ng s trong vI khu n tang len trong 30 phu t d u. ~uu do tu phu t thu 10 den phu t thu 30 lu thoI gIun tng hop LN/ cuu phugo vu suu do tu 10 phut lu gIuI doun tng hop prteIn cuu phugo.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 132
/ Qua trnh tng hp DNA cua phage .
DI voI phugo co LN/ 2 soI . uu trnh tng hop LN/ 2 soI cuu phugo thoo co che bun buo thu vu nguyen tac b sung. luI soI LN/ cuu phugo so thuo xoan ru vu nI soI so tuo ru RN/ tt (RN/ thng tIn) thoo nguyen ta c b sung.RN/ tt chl duo rIbxn cuu vI khun tng hop ru cuc soI LN/ tuong ung. luI soI LN/ noI, tuong bu voI nhuu, ket hop luI thunh LN/ 2 soI cuu phugo noI (lnh 710). lnh 710. ~o d tuI tuo LN/ huI soI o phugo thoo co che bun buo thu vu nguyen tac b sung.
DI voI phugo co LN/ 1 soI . ~u tuI tuo LN/ cuu phugo nuy hoI khuc hon. Tu LN/ nt soI cuu phugo hnh thunh LN/ dung tuI tuo (roplIcutIvo forn) gn 2 soI thoo nguyen tac b sung, trong do nt soI lu LN/ cuu phugo tu du, goI lu duong bun, vu soI kIu lu soI noI duoc tuo ru vu tuong bu voI duong bun goI lu soI n bun. ~uu do LN/ n bun duoc dung lun khun nu, vu nho RN/ tt chl duo, cuc rIbxn cuu vI khun so tuI tuo ru cuc soI LN/ duong bun, tuc lu cuc LN/ cuu phugo no I (lnh 714).
/ Tng hp prtin cua phage :
~u t ng ho p prteIn cu u phugo cu ng tun thoo nhu ng co che chung cu u quu trnh sInh tng hop prteIn trong te buo. Toun b quu trnh xuy ru thoo 2 gIuI doun .
CIaI doan sao na (trunscrIptIon) . Lu gIu doun tng hop ru RN/ tt
thoo khun nu cuu LN/ cuu phugo, thoo nguyen tac b sung. Vi sinh hoc ai cng Chng 7 133
lnh 711. ~o d n tu cuch tuI tuo LN/ nt soI cuu phugo.
CIaI doan gIaI na (trunslutIon) . Nho RN/ tt chl duo vu nho cuc RN/ vc (RN/ vn chuyen) nung cuc ucId unIn tuong ung den cuc rIbxn cuu te buo vI khu n la p ru p vu o thu nh chu I prteIn thoo khun cu u RN/ tt .
suo nu gIuI nu LN/ RN/ tt prteIn rIbxn RN/ vc
d/ CIaI doan Ip rap .
~uu khI du duoc tng hop xong cuc phn cuu phugo nhu LN/, vo, duI, ...con o rIeng ro nhuu. Cuc phn tu nuy chuyen dng ln xn trong te buo vI khun vu vu chu n l n nhuu n t cu ch tu nhIen. uu su vu chu n l n nhuu cu c ph n cu u phugo so tu lap rup thoo quI lut hou tInh the. O phugo T cuu vI khun E. coli, luc du LN/ thu luI hunh nt cu truc dinh sut luI voI nhuu, suu do cuc don vi cuu vo prteIn ke t tInh chung quunh c u tru c nu y de tu o thu nh d u. DuI cu u phugo duo c tuo thunh o noI khuc vu khI vu chun tnh co so gan voI du de thunh nt phugo houn chlnh (lnh 711).
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 134 e/ CIaI doan phong thch phage .
~uu khI duoc lap rup xong, phugo tIet ru non lIzzIn lun vo vuch te buo vI khu n vu phugo.
MI te buo vI khun co the phong thich ru tu vuI phugo den vuI ngun phugo. ~ luong phugo duoc phong thich tu nt te buo vI khun lu dac tinh cuu phugo tuong ung vu lu con s c dinh.
Thi du . Cuc phugo cuu vI khun Xanthomonas campestris pv. oryzae o cuc tlnh D5~CL co s luong phugo duoc phong thich tu nt te buo vI khun nhu suu .
Phugo
ThoI ky tIen n (phu t)
~ luong phugo duoc phong thich tu nt te buo vI khun
P1 P6 P7 P10
4 4 7 11
66 110 39 10
2. Phage n hoa va hIn tuong sInh tan .
Thng thuong khI LN/ cuu nt phugo du xn nhp vuo te buo vI khun th so dn den ket quu bI thun lu lun tun te buo vI khun y de tuI tuo ru nt s nht dinh phugo y. Tuy nhIen trong thIen nhIen cung co truong hop ngouI le, suu khI phugo tIen LN/ vuo te buo vI khun, nhung phugo khng lun tun vI khun. le gon cu u phugo b y gIo duo c nhn len cu ng vo I su nhn len cu u he gon cu u vI khu n vu tn tuI cung voI vI khun trong thoI gIun duI. lIen tuong nuy goI lu hIen tuong sInh tun (lysogony). Phugo gy nen hIen tuong nuy duoc goI lu phugo n hou (tonporuto buctorIophugo).
Ne u c y nhu ng te bu o vI khu n sInh tun len nI truo ng th nhu ng the he suu nu y cu ng tu o thu nh te bu o sInh tun. le gon cu u phugo na n trong he gon cu u te bu o goI lu tIen phugo (prophugo) (lnh 712).
Nhu ng tu I lIe u thu th p duo c trong nhu ng nan g n dy chu ng nInh ra ng prophugo trong vI khun khng phuI lu thunh phn cu tuo nhIen sac the cuu te buo vI khu n nhu nhu ng gon thu c, nu chl tu ben ngou I dinh vu o nhu ng vi tri xu c dinh Vi sinh hoc ai cng Chng 7 13 tren nhIe n sa c the cu u te bu o. Thi du nhu o phugo cuu vI khun E. coli khI bIen thunh prophugo th he gon cuu phugo so nan gIuu cuc locut guluctz (gul) vu bIotIn (bIo) tren he gon cu u vI khu n (lnh 713).
uu trnh ga n he gon cu u phugo vu o he gon cu u vI khu n duo c n tu nhu trong lnh 713. Phugo co LN/ huI soI, khI duoc tIen vuo te buo vI khun, huI du cuu soI LN/ nI luI voI nhuu vu soI LN/ lun thunh nt vong tron. Tren soI LN/ cuu phugo co nt doun voI khoung gIuu locut gul vu bIo tren LN/ cuu te buo vI khun. O doun tuong dng cuu phugo duoc ky hIeu lu utt, thu tu sap xep cuc nuclootId cu u dou n tuong u ng tren LN/ cu u vI khu n. V co thu tu sa p xe p cu c nuclootId gI ng nhuu nen he gon cu u phugo so tIe n de n g n he gon cu u vI khu n. CIuu chung xuy ru hIen tuong tuI t hop nho su rut dut nt cuch tuong ung cuc lIen ket photphodIostor vu tIep thoo lu su hop nht gIuu cuc doun LN/ cuu vI khun vu cu u phugo. Ke t quu lu he gon cu u phugo duo c ga n vu o nhIe n sa c the cu u te bu o.
Hnh 7-12. ~o d n tu hIen tuong sInh tun o thuc khun the (phugo).
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 136 Nhu v y prophugo lu n t ph n duo c ga n then vu o nhIe n sa c the cuu te bu o vI khun. ~u tuI tuo LN/ cuu prophugo xuy ru dng thoI voI su tuI tuo LN/ cuu te buo vI khun, dIeu do gIuI thich v suo the he suu cuu vI khun sInh tun cung lu nhu ng vI khu n sInh tun.
Cung co truong hop vI khun sInh tun bi nt dI prophugo. lIen tuong tu chuu khoI nuy rt hIen hoI, xuc sut xuy ru khoung 10 -5 .
M t te bu o co the d ng tho I chu u n t s cu c phugo khu c nhuu na n tren cu c doun khuc nhuu cuu nhIen sac the te buo, trung thuI nuy goI lu du sInh tun (polylysogony).
Hnh 7-13. ~o d n tu cuc gIuI doun trong quu trnh he gon cuu phugo xn nh p vu o he gon cu u vI khu n E. coli
Phugo gy dc co the xon nhu lu truong hop /LN cuu phugo nt doun tuong dng /TT, chung khng the gIu nhp vuo nhIen sac the cuu vI khun, do do chung o trong trung thuI tu tri vu gy dc cho te buo.
lIe n tuo ng sInh tun du duo c bIe t tu nan 1930 nhung v chuu khu n phu duo c co che nen y nghIu cuu no bi lu no dI. MuI den nan 190, Lvp (Lvoff) noI phut hIen ru co che nuy vu duoc gIuI thuong Nobol. VIec khun phu ru co che cuu hIen Vi sinh hoc ai cng Chng 7 137 tuong sInh tun co y nghIu rt lon dI voI y hoc v no ho no nhung tIu sung du tIen de gIuI thich co che sInh ru ung thu o nguoI vu dng vt.
VI rut ~V40 gy benh ung thu cho chut dng cung co nhung gIuI doun n hou trong te buo sInh tun cuu chut.
3. Su taI tao cua vI rut dng vt va vI rut thuc vt .
VI rut dng vt vu vI rut thuc vt cung co lI tuI tuo gn gIng voI phugo. uu trnh tuI tuo cung truI quu gIuI doun nhu tren.
a/ CIaI doan hp phu trn b nt cua t bao Iy chu. ~u h p phu cu u vI rut len be nat cuu te buo thuong xuy ru nt cuch thu dng, do ngu nhIen huy do nt tuc nhn lun lun truyen chung, chu khng do vI rut chu dng. Thi du nhu vI ru t cun co nat trong khng khi, do nguoI hit phuI so hp phu len be nat cuc te buo nIen nuc o hong, hoac vI rut dich tu co nat trong nuoc, duoc nguoI nut vuo, so hp phu len be nat te buo nIen nuc o b tIeu hou. O nt s vI rut khuc, vI rut co the hp phu nho nt hoac vuI tuc nhn nuo do nung chung den voI ky chu. Cuc tuc nhn do co the lu su tIep xuc, dung chun gIuu cu the nung benh voI cu the khoo (TL. vI rut TMV), cu ng co the do con nguo I (TL. vI ru t lIV) hoa c do cn tru ng (TL. vI ru t s t xu t huye t) nung de n lu n lun truye n chu ng cho cu the kho o.
~u h p phu cu u vI ru t len te bu o ky chu cu ng xu y ru tu I cu c thu the co tren vu ch te bu o ky chu vu co tren vI ru t nhu o truo ng ho p cu u phugo ke tren. ~u h p phu co the xuy ru khI cuc thu the o ky chu vu o vI rut houn toun an khop voI nhuu, vi nhu, nhu khou voI chu khou huy nhu n bun voI duong bun.
b/ CIaI doan xn nhp vao bn trong t bao Iy chu .
Trong nt thoI gIun duI nguoI tu cho rang phuong thuc coI bo vo te buo ben ngou I (nhu truo ng ho p xn nh p cu u phugo) lu co che xn nh p chung cho t t cu cu c louI vI rut. Nguy nuy nho kinh hIen vI dIen tu nguoI tu phut hIen thy vI rut dng vt con co nt co che xn nhp khuc hon. Do lu hIen tuong n buo (pInocytosIs) cuu te buo dng vt. Thoo co che nuy th nhung te buo tu dng noc ru nhung chn gIu buo ly vI rut (cu vo ln nhn) vu thu no vuo trong nnh thoo kIeu con unIp bat nI. KhI vuo trong te buo ky chu, bun thn vI rut khng tu phu vo vo boc nu phuI nho den he thng non phn gIuI prteIn cuu te buo do lyzxn tIet ru. ~uu khI vo prteIn bi vo ru, ucId nucleIc duoc gIuI phong vuo te buo cht cuu te buo ky chu vu lp tuc bIen nt (nhu truong hop LN/ cuu phugo). Trong thoI gIun ucId nucleIc cuu vI rut Vi sinh hoc ai cng Chng 7 138 bIen nt, vI rut houn toun khng co hout tinh nhIen. Tuy tung louI vI rut nu thoI gIun nuy co the koo duI tu vuI phut den vuI gIo.
c/ CIaI doan tng hop cac thanh phn cua vI rut .
Chung tu du bIet vI rut dng vt hoac co LN/ hoac co RN/ vu chl co nt trong huI louI ucId nucleIc nuy nu thI. VI rut thuc vt th chl chuu RN/.
uu trnh t ng ho p cu c thu nh ph n cu u vI ru t d ng v t vu thu c v t cu ng g n gI ng nhu quu trnh t ng ho p cu c thu nh ph n cu u thu c khu n the . uu trnh nu y cung bat du bang gIuI doun tng hop ucId nucleIc vu tIep thoo lu gIuI doun tng hop prteIn cu u vI ru t.
CIuI doun tng hop ucId nucleIc cuu vI rut, tuy louI vI rut co chuu LN/ hoac RN/ nu quu trnh sInh tng hop co khuc nhuu.
O vI rut chuu LN/ huI soI, sInh tng hop LN/ so thoo co che bun buo thu vu nguyen tac b sung,n vu o VI rut chuu RN/ nt soI, quu trnh nuy xuy ru thoo nguyen tac b sung nhu o thuc khun the. O huI truong hop, nuy LN/ cuu vI rut so lu khun nu de tng hop ru RN/ tt vu suu do ru LN/ noI cuu VI rut con.
DI voI vI rut chuu RN/ th nguoc luI, RN/ cuu vI rut phuI lun vIec gp dI, nghIu lu vuu lun khun nu vuu lun nhIen vu thng tIn.
O vI rut chuu RN/ nt soI, RN/ vI rut vuu lun nhIen vu cuu RN/ tt vu u lun khun nu de chl duo rIbxn tng hop ru RN/ dung tuI tuo gn huI soI . soI duong gIng voI RN/ cuu vI rut, vu soI n bu voI soI duong. Tu RN/ dung tuI tuo, te buo tng hop then cuc soI RN/ duong bun, tuu lu RN/ cuu vI rut con. uu trnh tng hop nuy co non RN/polyneruz, do te buo vI khun tuo (lnh 714).
O vI rut chuu RN/ huI soI, su sInh tng hop RN/ cuu vI rut xuy ru thoo co che bun buo thu nhu o vI rut chuu LN/ huI soI. uu trnh nuy cung cn co nat cuu louI non dac bIet. De tng hop non nuy RN/ huI soI cuu vI rut phuI tuo ru RN/ tt . RN/ tt chl duo rIbxn tng hop ru non. Vu non nuy so thun gIu tro luI trong quu trnh tuI tuo RN/ huI soI noI cuu vI rut con (lnh 71).
Tuy tung louI vI rut, su tuI tuo RN/ cuu vI rut co the xuy ru o cuc noI khuc nhuu . trong nhn te buo (nIx vI rut, TMV), hoac trong te buo cht cuu te buo (vI rut buI lIet). Vi sinh hoc ai cng Chng 7 139
lnh 714. ~o d n tu cuch tuI tuo RN/ nt soI cuu vI rut
lnh 71. ~o d n tu cuch tuI tuo RN/ huI soI cuu vI rut.
~u tng hop prteIn cuu vI rut cung gIng nhu truong hop o thuc khun the.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 140 d/ CIaI doan Ip rap .
CIuI doun nuy o vI rut dng vt vu vI rut thuc vt xuy ru cung gIng nhu o thu c khu n the . Cu c ph n cu u vI ru t ga n lu I vo I nhuu thoo quI lu t ho u tInh the .
Nan 196, ~hrunn vu PruonkolConrut du thu c hIe n thu nh cng cng trnh lap rup vI rut TMV trong ng nghIen. Cuc tuc gIu ly cuc nunh vo prteIn cuu vI rut TMV vu RN/ cuu vI rut du tInh rong, cho chung vuo ng nghIen thoo ty le nht dinh. ~uu do, duu pl nI truong den 6, vu gIu o 4 o C trong 24 gIo. Cuc nunh prteIn so tu lap rup luI chung quunh soI RN/ vu tuo thunh cuc hut vI rut TMV dy du.
Mt s vI rut dng vt co nung buo ben ngouI, co quu trnh lap rup tuong d I phu c tu p hon.
e/ CIaI doan vI rut chuI ra IhoI t bao .
~uu khI du duoc lap rup xong, vI rut so chuI ru khoI te buo ky chu thoo 1 trong 3 cuch .
Te buo ky chu vo tung ru do non lIzzIn cuu vI rut vu vI rut duoc phong thich ut ru ngouI.
VI ru t tIe t ru non cho c thu ng te bu o vu chuI ru ngou I tu tu .
VI rut suu khI duoc tuI tuo dy du co the chuI tu te buo nuy sung te buo ln cn nu khng cn phong thich ru ngouI nI truong, co lo do cuc te buo ln cn nhuu du tuo thunh cuc cu nI nguyen sInh cht, vu lu con duong de vI rut chuI sung te buo ln c n.
VIII. VI RUT V TINH CUA VI RUT KHAC .
Trong khI nghIen cuu ve vI rut, cuc nhu buc hoc du phut hIen ru nt s vI rut rt nho, tu chung khng co du tin hIeu dI truyen de tu chl duo te buo ky chu tuI sun ru vI rut con. Cuc vI rut nuy cn phuI nho den su h tro cuu nt vI rut khuc, goI lu vI rut gIup do (holpor vI rut), trong quu trnh tuI sun cuu nnh. Lo do su xut hIen cuu vI rut dac bIet nuy lun lun dI kon voI vI rut gIup do. VI rut nuy duoc goI lu vI rut ve tInh cuu vI rut kIu. /nh huong cuu vI rut ve tInh dI voI vI rut gIup do khu phuc tup, tuy thoo truong hop o dy chung tu xot den 3 truong hop dIen hnh . Vi sinh hoc ai cng Chng 7 141
1. VI rut gy bnh dn Ia cy thuc Ia (TNVj va vI rut v tInh cua no .
5enh dn lu cy thuc lu (tobucco nocrosIs) do vI rut gy ru. VI rut nuy duoc goI lu vI rut dn lu thuc lu (TNV tobucco nocrosIs vI rut).
KussunIs vu NIxon, 1961, ln du tIen buo cuo ve hIen tuong nuy. Cuc tuc gIu nhn thy trong dich trich tu lu cy thuc lu nac benh dn lu do TNV, co den huI louI vI rut, nt louI vI rut hnh cu co duong kinh den 28nn vu nt louI vI rut nho hon cung hnh cu vu duong kinh 20nn. Cuc tuc gIu du tuch rIeng huI louI vI rut nuy ru bang phuong phup ly tn. KhI tIen chung vI rut lon, 28nn vuo cy thuc lu, cy thuc lu nac benh dn . Con tIen chung vI rut nho, 20nn cy thuc khng na c be nh, nhu v y vI ru t lo n, 28nn chinh lu TNV (vI rut gy benh dn lu cy thuc lu). Neu trn chung 2 louI vI rut nuy luI vu tIen chung vuo cy thuc lu nunh, trich ly luI suu khI cy nac benh, so nhn luI rt nhIeu cu 2 vI rut ke tren.
KussunIs vu NIxon ln du tIen du goI vI rut nho lu ve tInh (sutollIto) cuu TNV. VI ru t ve tInh co c u tru c hnh kh I c u g n 42 cupxno ke t thu nh lo p vo ben ngouI, ben trong chuu RN/. Cuc cupxno duoc cu tuo boI 372 ucId unIn.
Trong khI do, RN/ cuu vI rut ve tInh rt nho, trong luong phn tu lu 3,94x10 5
dulton. VoI trong luong nuy RN/ cuu vI rut ve tInh chl chuu khoung 1200 nuclootId de lun nu tuo ru vo prteIn cuu no nu thI.
Nhu vy vI rut ve tInh chl chuu nt gon duy nht trong RN/ cuu no. Lo do no phuI tuy thuc vuo cuc gon trong RN/ cuu TNV trong quu trnh tuI sun cuu no trong te buo ky chu.
2. VI rut v tInh cua adn vI rut .
~uu phut hIen cuu KussunIs vu NIxon, cuc nhu buc hoc ln luot nhn ru then nt s truong hop vI rut ve tInh cuu cuc vI rut dng vt khuc.
Vuo nan 196, 3 nhon nhu khou hoc o 3 phong nghIen cuu khuc nhuu cung buo cuo ve vI rut ve tInh cuu uden vI rut (udonoussocIutod vIrus huy udono sutollIto vIrus). uu kinh hIe n vI dIe n tu , dich trich uden vI ru t tu n be nh, co chu u de n 2 louI vI rut, nt louI to, duong kinh 8nn chinh lu uden vI rut, vu nt louI hut nho hon, duong kinh 20nn, lu vI rut ve tInh cuu uden vI rut.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 142 VI rut ve tInh cuu uden vI rut chuu LN/ 10 ln lon hon so voI ve tInh cuu TNV. Lo do, LN/ cuu vI rut ve tInh cuu uden vI rut chuu tu 7 8 gon. ~o voI cuc vI rut dng vt nho khuc nhu plynu, VI rut ve tInh cuu uden vI rut co du khu nang dc lp trong quu trnh tuI sun cuu no. Trong te buo cuu nt vuI ky chu thich hop vI rut ve tInh cuu uden vI rut co the tuI sun dc lp. Trong khI do, trong nhung ky chu khuc chung cn co su gIup do cuu uden vI rut trog quu trnh tuI sun cuu nnh. Mat khu c vI ru t ve tInh cu u uden vI ru t co khu nang ngan cu n su tu I phu t trIe n cu u uden vI rut. NhIeu tuc gIu du buo cuo khI co vI rut ve tInh cuu uden vI rut th nt s cuu uden vI rut trong te buo ky chu bi gIun (/rchottI vu ctv, 1966, /tchIson vu ctv, 1966, Muyor vu ctv, 1967, Custo vu ctv, 1967, Purks vu ctv, 1967 vu 1968). Co nguyen cuu su ngan cun nuy chuu duoc bIet ro.
3. VI rut v tInh cua vI rut Ru Satcna .
VI rut Ru ~utcnu (Roux ~urconu vIrus) lu vI rut ky sInh gy buou o dng vt. KhI xn nhp vuo te buo ky chu, vI rut Ru ~utcnu lun rI loun tin hIeu dI truyen cuu te buo vu khIen cho te buo phn chIu khng ngung. Trong quu trnh phn chIu cuu te buo ky chu, tin hIeu dI truyen cuu vI rut vn duoc nung thoo trong te buo con. Dac bIet lu trong quu trnh phn chIu te buo nuy, te buo khng sInh ru vI rut Ru ~utcnu.
Trong cuc no trich vI rut Ru ~utcnu, cuc tuc gIu co phut hIen ru nt louI vI rut goI lu vI rut ve tInh cuu vI rut Ru ~utcnu (ussocIutod vI rut of Roux ~utconu vI ru t).
KhI don tIen vI rut ve tInh nuy vuo cuc te buo dung phn chIu th bi nhIen vI rut Ru ~utcnu, th cuc te buo nuy so sInh ru cu 2 louI vI rut tren . vI rut Ru ~utcnu vu vI ru t ve tInh.
Nhu vy o dy vI rut ve tInh luI gIu vuI tro lu nguoI gIup do vI rut Ru ~utcnu (RubIn vu Vogt, 1962, lunufusun, 1967).
4. VI rut gy bnh Tungro Iua .
5enh Tungro cuu luu tn thy do huI louI vI rut gy ru .
VI rut dung hnh quo (rIco tungro bucIllIforn vIrus) (RT5V). dung quo, 3nn, duI 10 30nn Vi sinh hoc ai cng Chng 7 143 VI rut dung cu (rIco tungro sphorIcul vIrus) (RT~V). dung khI cu nhIeu na t 30nn.
luI louI vI rut ny co nat trong n lu luu nac benh. Tuy truong hop, co luc chl co vI rut ny hoac chl co vI rut kIu hoac co nat cu huI cung luc.
Trong truong hop co cu huI vI rut RT5V vu RT~V, benh tungro xut hIen rt nang. Truong hop chl co vIrut RT5V trong n lu luu, benh tungro xut hIen nho hon. Truong hop chl co vI rut RT~V trong cy luu, cy luu khng co trIeu chung be nh tungro.
5enh tungro do ry xunh duI don (Nephotellix virescans) truyen. Trong nt thi nghIen cho ry xunh duI don hut ly vI rut phI hop (RT5V + RT~V) hoac don dc (RT5V hoac RT~V) rI cho truyen vI rut vuo cy luu vu quun sut trIeu chung be nh xu t hIe n. Ke t quu nhu suu.
Ry hut nhuu luu chl co RT5V khng truyen RT5V duoc. Cy luu khng nac benh. Ry hut nhuu luu chl co RT~V truyen RT~V cho cy luu nunh duoc, nhung khng co trIe u chu ng be nh xu t hIe n. Ry du hut RT~V rI noI hut RT5V co the truyen RT5V + TR~V cho luu nunh duoc vu cy luu nac benh nang.
Trong truong hop ny cuc nhu nghIen cuu goI RT~V lu holpor fuctor (yeu t tro gIup) cuu RT5V.
VIII. HIN TUONC NCN CAN HAY HIN TUONC CIAO HOAN (INTERFERENCEj TRONC NC VT BI VI RUT XM NHIM.
Tu lu nguoI tu nhn thy khI nhIen vI rut vuo te buo ky chu (dng vt), co the lun cho te buo y vu cuc te buo ln cn khng bi nhIen tIep ln thu huI louI vI rut y hoac louI vI rut khuc. Nan 1937, FIndluy vu MuccullIun nhn thy neu nhIen truoc vI rut st thung lung cho khl th co the cuu khl thout chet khI nhIen tIep lIeu luong gy chet vI rut st vung. luI ng de nghi goI hIen tuong nuy lu hIen tuong ngan cun huy hIen tuong gIuo houn (Intorforonco).
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 144 lIen tuong ngan cun huy gIuo houn xuy ru trong te buo dng vt do vI rut kich thich gy nen. KhI bi vI rut xn nhIen, ucId nucleIc cuu vI rut kich thich, te buo ky chu so tuo ru cht goI lu Intorforn. Cht Intorforn co tuc dung ngan cun su xn nhIen cuu nt vI rut khuc.
Nguy nuy chung tu bIet rang, hIen tuong gIuo houn trong te buo dng vt con duoc xuy ru nguy cu khI nhIen vuo te buo y nt ucId nucleIc lu, thi du nhu ucId nucleIc cuu te buo dng vt khuc louI hoac nguy cu khI duu nI dc t vuo co the, hoac duu vI khun, rIckotxIu thn chi polysuccurId huy nt cht khung sInh vuo te buo. lu quu cuu hIen tuong gIuo houn lu te buo sun sInh ru Intorforn, ngan cun su xn nhIen cuu ucId nucleIc lu khuc.
Co che sInh ru Intorforn duo c gIu thIe t nhu suu . Trong nhIe n sa c the cu u te buo dng vt co chuu cuc gIon cu truc, co nhIen vu chl duo sInh ru Intorforn. Cung tren nhIe n sa c the y co n co gIon dIe u chlnh, co nhIe n vu u c che . Trong dIe u kIe n bnh thuong, tuc luc te buo khng bi vI rut xn nhIen, gIon dIeu chlnh hout dng vu u c che gIon c u tru c. KhI te bu o bi vI ru t (hoa c cu c ch t kich thich sInh ru Intorforn khuc) xn nhIen, ucId nucleIc tuc dng lun uc che gon dIeu chlnh. 5y gIo gIon cu truc so hout dng, sInh ru RN/ tt tuong ung vu RN/ tt so chl duo cuc rIbxn tng ho p ru Intorforn (lnh 716).
Intorforn khng co tuc dung dI voI vI rut o ngouI te buo. Tuc dung cuu Intorforn chl xuy ru trong te buo lun ngung tre quu trnh tuI sun cuu vI rut ben trong te buo y.
Intorforn khng co tuc dung dac hIeu dI voI nt vI khun nht dinh, nu co tuc dung chung voI nhIeu louI vI rut khuc. Cuc vI rut RN/, vI rut LN/ ln vI rut gy be nh ung thu de u n n cu n vo I Intorforn.
Tuy nhIen, Intorforn luI co tuc dung dac hIeu voI louI te buo (ky chu) khu cuo. lou t tinh sInh ho c cu u Intorforn h u nhu chl xu t hIe n trong cu c te bu o cu u lou I dng vt du sInh ru no. Chang hun Intorforn nhn duoc tu te buo chut th houn toun khng co tuc dung chng vI rut trong te buo cuu khl hoac gu, O nt s truong hop dac bIet co ngouI le xuy ru nhu Intorforn tu te buo nguoI, hout dng nunh hon trong te buo tho.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 14
lnh 716. ~o d n tu gIu thuyet ve su tuo thunh Intorfern. (u) O te buo khng bi nhIen vI rut (b) O te buo bi nhIen vI rut
X. PHN LOAI VI RUT .
lIen nuy cuc nhu buc hoc tren the gIoI dung c gang xy dung nt he thng phn louI vI rut tht hop ly. Co so de phn louI gn dy nht gn co .
5u n ch t cu u ucId nucleIc (LN/ hoa c RN/). Cu tuo dI xung . dI xung khI, xoan huy hn hop. Co vo ngouI huy khng.
~uu dy lu bung phn louI cuu Uy 5un uc Te phn louI vI rut, hop tuI Mutxcovu, 1966 duu ru (5ung 73)
X. SO SANH VI RUT VA CAC VI SINH VT KHAC .
Tng hop tt cu nhung dac dIen ke tren chung tu co the noI vI rut lu nt dung vt cht sng dac trung boI ky sInh nI buo, co khu nang tuI sun rt nunh he gIon cuu nnh. le gIon y chl chu u n t lou I ucId nucleIc vu duo c truye n tu the he nu y sung the he khu c. Vi sinh hoc ai cng Chng 7 146 Nhu vy, chung tu co the phn bIet ro runh gIoI gIuu vI rut vu cuc dung sng co t chuc cuo hon nhu vI khun, nycoplusnu, rIckottsIu vu clunIdIu (5ung 74).
VI rut lu nguyen nhn cuu khoung 707 benh truyen nhIen o nguoI. VI rut con gy nhIeu benh cho gIu suc, gIu cn. NgouI ru vI rut con lu nguyen nhn gy nhIeu benh trn trong tren cy trng, lun gIun nang sut quun trong. Tren cy trng, den nuy cuc benh do vI rut gy ru chuu co thuc tri, do do thIet huI do VI rut gy ru cho hou nuu khng phuI nho. Chung tu cn tn hIeu ky ve dI tuong gy huI nuy de tn bIen phup thich ung de phong nguu.
Bang 7-3. 5ung phn louI cuu Uy 5un uc Te phn louI vI rut, hop tuI Mutxcovu, 1966
DI xung xoan Co the co vuI louI vI rut gy benh tren cn tru ng
VI ru t chu u
DI xung khI Pupovu vI rut.
khng /den vI rut. co vo VuI louI phugo.
Mt s vI rut gy benh cn trung. LN/ (LoxyvIru) Co vo . VI rut horpos. DI xung hn hop Khng co vo . du s phugo. Khng co vo . nhIeu louI vI rut thuc vt.
VI ru t chu u DI xung xoan
Myxo vI rut, vI rut tang buch cu gu, Co vo, VI rut duI vu nt s nhon khuc.
RN/ (RIbvIru)
DI xung khI
Pycornu vI rut. khng co Re vI rut. vo VuI louI vI rut thuc vt. Co vo . co the urb vI rut.
Vi sinh hoc ai cng Chng 7 147
Bang 7-4 . 5ung so sunh cuc dac dIen cuu nt s vI sInh vt vu VI rut (Fonnor, 1968).
Cuc louI vI sInh v t ~Inh truo ng tren nI truong nhn tu o Co chuu rIbxn ~Inh sun v tinh cat dI Co huI louI ucId nucleIc (LN/ vu RN/) VI khun Mycoplusnu RIckottsIu ClunydIu VI ru t + +
+ + + +
+ + + +
+ + + +
TaI IIu doc thn.
1, Frobisher, M.,1968. Fundamental of Microbiology. W. B. Saunder Co.. Trang 190-238 2. Goodheart, C. R., 1969. An Introduction to Virology, WB. Saunders Co. 3. Hawker, L. E. & A. H. Linton, 1979. Micro-organisms, Function, Form and Environment. Edward Arnold. Trang 115- 134. 4. Madigan, M. T. , J. M. Martinko & J. Parker, 1997. Brock Biology of Microorganisms. Prentice Hall International, Inc. Trang 248-303. 5. Nguyn Thanh at, 1979. Vi sinh hoc ai cng.