‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﻧﻬﺎدي ﺑﻴﻄﺮف و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف آن اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺗﺎرﻳﺨﭽـﻪ ﺟـﺎﻣﻊ و ﻋﻴﻨـﻲ از‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان از زﻣﺎن اﻧﻘﻼب ﺳﺎل ‪ 1357‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻊآوري و‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮده اي از اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت آرﺷﻴﻮ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ در دﺳﺘﺮس ﻋﻤـﻮم‬
‫ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮي در ﻗﺒﺎل ﺗﺨﻠﻔﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻻزﻣﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺤـﻮﻻت‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ در آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ درﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘـﻮق ﺑـﺸﺮ‬
‫در اﻳﺮان را ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﻣـﻮارد‬
‫ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺮوژه ﻫﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻫﺪاف ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان در ﺗﻼش اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬

‫• ﺳﻮاﺑﻖ و اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان از زﻣﺎن اﻧﻘﻼب ‪1357‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟـﺎﻣﻊ و‬
‫ﻋﻴﻨﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺳﻮاﺑﻖ‪ ،‬در ﻗﺒﺎل ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺣﺲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ؛‬
‫• اﻳﻦ اﺳﻨﺎد و ﺳﻮاﺑﻖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ و آرﺷﻴﻮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ آﻣﻮزﺷﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ در دﺳﺘﺮس ﻋﻤـﻮم‬
‫ﻗﺮار دﻫﺪ؛‬
‫• ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي را در اﻳﺮان ﺗﺮوﻳﺞ دﻫﺪ؛ و‬
‫• ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ درﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑـﺸﺮ در اﻳـﺮان و ﺧـﺎرج از‬
‫اﻳﺮان ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫آدرس‪:‬‬
‫‪Iran Human Rights Documentation Center‬‬
‫‪129 Church Street, Suite 304‬‬
‫‪New Haven, CT 06510, USA‬‬
‫‪(203) 772-2218‬‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ‪:‬‬
‫ﻧﻤﺎﺑﺮ‪(203) 772-1782 :‬‬
‫ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪info@iranhrdc.org :‬‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‪http://www.iranhrdc.org :‬‬

‫ﻋﻜﺲ روي ﺟﻠﺪ از زﻧﺪان اوﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﻢ ﻓﺮﻳﺒﺎ اﻣﻴﻨﻲ اﻫﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻜﺲ ﭘﺸﺖ ﺟﻠﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻨﻴﺎد زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2٢‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﭼﻜﻴﺪه ‪5 .............................................................................................................‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬روش ﺑﺮرﺳﻲ ‪6 ......................................................................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪6..........................................................................................................‬‬
‫ب‪ -‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺰارش ‪7................................................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪7 ..............................................................................................................‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺷﺮح واﻗﻌﻪ ‪8...................................................................................................‬‬
‫‪ .1‬دﺳﺘﮕﻴﺮي زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ‪8..........................................................................................‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺎزداﺷﺖ در زﻧﺪان اوﻳﻦ‪9..........................................................................................‬‬
‫‪ .3‬اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻪاﷲ اﻻﻋﻈﻢ ‪10 ..............................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻼش ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﻓﻮت زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ‪11 .....................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ‪11 ..........................................................‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ‪16 ...............................‬‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ‪16 ...............................................‬‬
‫‪ .1‬ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن دﺳﺘﮕﻴﺮي زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ‪17 ...............................................‬‬
‫‪ .2‬دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ‪18 ........................................................‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ در روﻧﺪ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ ‪22 .....................‬‬
‫ج‪ -‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﺗﺒﺮﺋﻪ رﺿﺎ اﺣﻤﺪي ﺑﻪ اﺗﻬﺎم "ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ" زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪25 .........................................‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ در ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ رﺿﺎ اﺣﻤﺪي ‪26 ..............................................................................‬‬
‫‪ .1‬ﺷﻬﻮد ‪26 ...........................................................................................................‬‬
‫‪ .2‬ﺷﻮاﻫﺪ و ﻣﺪارك ‪27 ...............................................................................................‬‬
‫‪ .3‬دﺳﺘﺮﺳﻲ وﻛﻴﻞ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﺪارك دادﮔﺎه ‪28 .................................................................‬‬
‫‪ .4‬رأي دادﮔﺎه ‪28 .....................................................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻧﺪ ‪30 ...................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎري در ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي در ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ‪30 ...................................‬‬
‫‪ .1‬ﻓﻘﺪان ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻲﻃﺮف و ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪30 ........................................................................‬‬
‫‪ .2‬ﺗﺪاﺧﻞ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﺧﺘﻴﺎرات ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و روﺷﻦ ﻧﺒﻮدن ﺣﺪود ﻧﻈﺎرت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ‪34‬‬
‫‪. .3‬ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ در رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ‪38 ...............................................‬‬
‫‪ .1-3‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ ‪38 .........................................................................‬‬
‫‪ .4‬ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ‪39 ..........................................................‬‬
‫‪ .1-4‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻣﺠﻠﺲ ‪39 ..................................................................................‬‬
‫‪ .2-4‬دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ‪40 ......................................................................‬‬

‫‪2٣‬‬
‫‪ .5‬ﺿﻌﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي ‪40 ...............................................................................................‬‬
‫ب‪ -‬ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ‪42 ....................................................‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ ‪42 .....................................................................................................‬‬
‫‪ .1-1‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و رﻓﺘﺎر ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪42 ............... .‬‬
‫‪ .2-1‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪43 ..................................................................‬‬
‫‪ .3-1‬ﺣﻖ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﺷﻜﻨﺠﻪ و رﻓﺘﺎر ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻘﺾ ﺷﺪ ‪46 ....‬‬
‫‪ .2‬ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ ‪47 .....................................................................................................‬‬
‫‪ .1-2‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬اﻳﺮان ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻤﺎن اﺳﺖ‪47 ............................... .‬‬
‫‪ .2-2‬در ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺣﻤﺎﻳﺘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ وﺟﻮد دارد‪48 .................... .‬‬
‫‪ .3-2‬ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ‪49 ...........................................................‬‬
‫‪ .3‬ﻋﺪم ﺣﻤﺎﻳﺖ و اﺣﺘﺮام دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ ‪50 ...................................................................‬‬
‫ج‪ -‬وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻲ و ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ‪52 ..........................‬‬
‫‪ .1‬وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﭘﻴﮕﺮد ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ‪53 ........................................................‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺖ و ﻓﺮد ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ‪55 .......................................................................‬‬
‫‪ .1-2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺖ در ﻗﺒﺎل ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ‪55 .................................................‬‬
‫‪ .2-2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻓﺮد در ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻴﻔﺮي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ‪55 ......................................................‬‬
‫‪ .1-2-2‬اﺷﻜﺎل ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ‪55 ..........................................................................................‬‬
‫‪ .2-2-2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق ‪57 ..........................................................................................‬‬
‫‪ .3-2-2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق در ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ ‪59 ......................................................................‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ‪61 .....................................................................................................‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي‪62 .......................................................................‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي‪62 ........................................................................................... .‬‬

‫‪2۴‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﭼﻜﻴﺪه‬

‫در ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ ،1382‬زﻫﺮا )زﻳﺒﺎ( ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﻋﻜﺎس‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺗﻬﺮان دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺮاﺣﺎت وارده ﺑﺮ او در‬
‫دوره ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ در زﻧﺪان ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺮگ او ﺷﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺑﺎزداﺷﺖ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم در ﻣﻮرد ﻋﻠﺖ ﻣﺮگ او‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ وﺟﻮد اﺷﻜﺎﻻت اﺳﺎﺳﻲ در ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ و اﺟﺮاﻳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‬
‫اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻃﻼﻋﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي دوﻟﺖ اﻳﺮان و ﻧﻴﺰ ﺷﻬﻮد‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎي زﻳﺎدي را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن دﺳﺘﮕﻴﺮي‪،‬‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ و ﻧﻴﺰ ﺷﻴﻮه ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در زﻧﺪان ﺑﺮ ﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ ﺑﻪﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺘﻘﻼل و ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻲ اﻳﺮان را زﻳﺮ ﺳﺆال ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻗﻀﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ در ﻣﻮارد ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻻن اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬از ﭘﻴﮕﺮد و ﻣﺠﺎزات ﻋﺎﻣﻼن ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ ﻛﺮده و‬
‫ﺧﻮد ﻋﻤﻼً ﺑﻪ ﻣﺘﺨﻠﻒ اﺻﻠﻲ ﺑﺪل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺪاﺧﻞ اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻤﺎري از ارﮔﺎﻧﻬﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ رﺳﻤﻲ و‬
‫ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ‪ ،‬در زﻣﻴﻨﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از ﻣﺘﻬﻤﺎن‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﻧﻈﺎرت و ﺟﻮاﺑﮕﻮﻳﻲ ﻛﺎرآﻣﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪوﻳﮋه‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ وادار ﻛﺮدن ﺷﻬﻮد ﺑﻪ اداي ﺷﻬﺎدت دروغ ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﺪم ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻋﺪم ﺣﻀﻮر در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﺪاﺧﻠﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬
‫در اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش ﻧﻬﺎﻳﻲ آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻼﺷﻬﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮاي‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻳﻚ ﻛﺎرﻣﻨﺪ رده ﭘﺎﻳﻴﻦ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ اﺗﻬﺎم "ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ" زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ اﻳﺮادﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻳﺮادﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دادﮔﺎه ﺑﺎ اﺣﻀﺎر ﺷﻬﻮد )ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻔﺮ از اﺑﺘﺪا‬
‫ﺷﺎﻫﺪ دﺳﺘﮕﻴﺮي زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ(‪ ،‬ﻋﺪم ﺣﺬف ﻣﺪارﻛﻲ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﺟﻌﻠﻲ ﺑﻮده و ﻳﺎ ﻗﻠﺐ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮرﺳﻲ آﻧﻬﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻣﻞ دادﮔﺎه را ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﺘﻬﻢ از ﺳﻮي دادﺳﺘﺎن و اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد ﺷﺪﻳﺪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺪارك زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﻛﺮدن دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ اراﺋﻪ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﺮان ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ درﺑﺎره ﻣﻮارد ادﻋﺎﻳﻲ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و وﻇﻴﻔﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻳﺎ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﻣﺠﺎزات ﻣﺘﺨﻠﻒ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﻳﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳﻨﺎد و‬
‫ﻣﺪارك ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در دوره ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﺗﺠﺎوز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ – ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ از ﺣﺎل رﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻓﺘﺎده و ﺑﻪ ﺳﺮش ﺿﺮﺑﻪ وارد‬
‫ﺷﺪه – را دﺷﻮار ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ )ﻫﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و ﻫﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان( ﻧﻘﺾ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش و اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي در اﻳﺮان‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻨﻴﺎدي ‪ -‬ﺑﻪوﻳﮋه در ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ ‪ -‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪۵‬‬
‫‪2٢‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬روش ﺑﺮرﺳﻲ‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارش را از ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮ ﺑﻪدﺳﺖ آورده اﺳﺖ‪:‬‬

‫• ﮔﺰارش اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري )ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ارﺷﺪ از وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎي دادﮔﺴﺘﺮي‪،‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻛﺸﻮر‪ ،‬و ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ( ﻛﻪ از ﺳﻮي رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪1‬؛‬
‫• ﮔﺰارش اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺠﻠﺲ )ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺣﺴﻴﻦ اﻧﺼﺎري راد‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ( در اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ اﺻﻞ ﻧﻮد‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻜﺎﻳﺎت ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ را اﻟﺰاﻣﻲ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪2‬؛‬
‫• ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي وﻛﻴﻞ ﻣﺎدر زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻋﺰت ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ اﻗﺪم‬
‫اﺣﻤﺪي )ﻛﺎرﻣﻨﺪ وزارت اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ(‪3‬؛‬
‫• ﻣﺪارك ﭘﺰﺷﻜﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام اﻋﻈﻢ‪ ،‬ﭘﺰﺷﻚ اورژاﻧﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﻘﺎل زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ از زﻧﺪان‬
‫اوﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻪاﷲ اﻻﻋﻈﻢ او را ﺗﺤﺖ ﻣﺪاوا ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ ،4‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮرﺳﻲِ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان؛‬
‫• ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ و اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﻫﺎي ﺷﻬﻮد و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻳﺮاﻧﻲ؛‬
‫ﮔﺰارﺷﻬﺎي رﺳﺎﻧﻪاي‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺎﻧﺎت ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻳﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ؛ و‬ ‫•‬
‫• ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ‪.‬‬

‫در ﻣﻮاردي ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﻳﺎ ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮي اﺳﺘﻨﺎد ﻳﺎ از آﻧﻬﺎ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﻗﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺰان اﻋﺘﺒﺎر اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻧﻬﺎ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ اﻣﻨﻴﺖ آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ‬
‫وﻛﻼي ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺸﻮرت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻋﻀﺎﻳﻲ از‬
‫ﻫﻴﺌﺖ اﻣﻨﺎء اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ و ﻳﺎ وﻛﻴﻠﺸﺎن در ﺗﻤﺎس ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﻠﺴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺤﺘﻮاي اﻳﻦ‬
‫ﮔﺰارش اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻮت ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ 28 ،‬ﺗﻴﺮ ‪] 1382‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري[ )ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪(1‬‬
‫‪ 2‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻋﻜﺎس و ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر اﻳﺮاﻧﻲ‪ 7 ،‬آﺑﺎن ‪1382‬‬
‫]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد[ )ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪(2‬‬
‫‪ 3‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ و ﻧﻘﺾ دادﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ دادﮔﺎه ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان در ﺧﺼﻮص دادﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 342‬ﻣﻮرخ ‪ 1383 /4/30‬ﺻﺎدره در ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﻼﺳﻪ ‪82/1858‬‬
‫ﺷﻌﺒﻪ ‪ 1158‬دادﮔﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺰاﻳﻲ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1383‬درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪] .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ[ )ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪(3‬‬
‫‪ 4‬ﮔﺰارش ﭘﺰﺷﻜﻲ دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام اﻋﻈﻢ در ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻪاﷲ اﻻﻋﻈﻢ‪ 6 ،‬ﺗﻴﺮ ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 27‬ژوﺋﻦ ‪) 2003‬اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺗﻮﺳﻂ دﻛﺘﺮ‬
‫ﺷﻬﺮام اﻋﻈﻢ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪] (.‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﮔﺰارش ﭘﺰﺷﻜﻲ دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام اﻋﻈﻢ[ )ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪(4‬‬

‫‪2۶‬‬
 ‫ب‪ -‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺰارش‬

‫اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﺎ ﺷﺮﺣﻲ ﻛﻮﺗﺎه از روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺮدآوري ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ دو روزه ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ اﻗﺪم اﺣﻤﺪي )از‬
‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬رﺿﺎ اﺣﻤﺪي( داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺎرهاي از اﻧﺘﻘﺎدات اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﻣﻮرد اﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت‪ ،‬ﮔﺰارش ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺸﻜﻼت و ﻧﺎرﺳﺎﻳﻴﻬﺎي ﻓﺮاوان ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ اﻳﺮان ﻛﻪ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻄﺮح‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد‪:‬‬

‫اول‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻳﻲ ﻛﻪ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ در ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻓﻘﺪان ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﻗﺎﻧﻮن در اﻳﺮان ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﻧﻈﺎرت و ﺗﺪاﺧﻞ‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ راهﺣﻠﻬﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن از ﺳﻮي ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺿﻌﻴﻒ و ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪.‬‬

‫دوم‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي در اﻳﺮان‪ :‬ﺑﻪوﻳﮋه ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد و در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺳﺮ ﺑﺎز زدن آﻧﻬﺎ از ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮ اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و آﻳﻴﻦ‬
‫دادرﺳﻲ ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬و وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺳﭙﺲ ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در‬
‫ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺤﺜﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان و ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي آن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت ﻻزم ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻛﺎدرﻫﺎي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي وﻳﮋه و ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻢ ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺟﻠﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪2٧‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻬﺎ و‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﻳﺮان دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻼت ﺳﺎﺧﺘﺎري اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر اﺧﺺ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺟﺮاﻳﻲ ﻗﺎﻧﻮن در اﻳﺮان‬
‫ﻓﻘﺪان ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﻗﻀﺎوت ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬دوﻣﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ آن‪،‬‬
‫ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﻣﺠﺎزات ﻳﺎ ﻓﻘﺪان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي ﻋﺎﻣﻼن اﺻﻠﻲ ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻓﻘﺪان‬
‫ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞآﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ و ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺷﺮح واﻗﻌﻪ‬

‫زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻴﺮاز‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1353‬ﺷﻤﺴﻲ )‪ 1974‬ﻣﻴﻼدي( ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ رﻓﺖ و در داﻧﺸﮕﺎه ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ‬
‫‪5‬‬
‫ﺷﺪ‪ .‬او در ﺳﺎل ‪ 1372‬ﺷﻤﺴﻲ )‪ 1993‬ﻣﻴﻼدي( ﺑﺎ ﭘﺴﺮش‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎن ﻫﺎﺷﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎﻧﺎدا ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد و ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﺗﺒﻌﻪ ﻛﺎﻧﺎدا‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﻋﻜﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش از زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎي ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮ‬
‫و ﺟﻨﮓ‪ ،‬دﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬او ﭘﺲ از ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارﺷﺎﺗﻲ از ﻋﺮاق و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫‪6‬‬
‫اﻳﺮان را ﻣﺮﻛﺰ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺣﺮﻓﻪ اي ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ و در ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺳﻴﻌﺘﺮي از ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻓﻌﺎل ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬دﺳﺘﮕﻴﺮي زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬

‫زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1382‬ﺑﺎ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ اﻳﺮاﻧﻲ وارد زادﮔﺎﻫﺶ ﺷﺪ و از وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺠﻮز رﺳﻤﻲ‬
‫ﻋﻜﺎﺳﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪ 7.‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد )ﻋﻠﻲرﻏﻢ داﺷﺘﻦ ﻣﺠﻮز( در دوم ﺗﻴﺮ ‪ ،1382‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﺗﺠﻤﻊ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي زﻧﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﻧﺎآراﻣﻴﻬﺎي ﺧﺮدادﻣﺎه ﺗﻬﺮان‪ 8‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻋﻜﺲ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﻋﻜﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ از دﻳﻮار زﻧﺪان )ﻛﻪ‬

‫‪ 5‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻛﺎﻧﺎداﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ 6‬اﻳﺮان‪ :‬راز ﻳﻚ ﻗﺘﻞ )اﺧﺒﺎر ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ ﻛﻪ در‪ 26‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 15‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 2004‬از ﺷﺒﻜﻪ ‪ 2‬ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ ﭘﺨﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ .‬ﻣﺘﻦ ﺧﺒﺮ را ﻣﻲ ﺗﻮان در‬
‫‪ http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/this_world/3475705.stm‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ]ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 5 :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1384‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 25‬آورﻳﻞ‬
‫‪] [2005‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬اﻳﺮان‪ :‬راز ﻳﻚ ﻗﺘﻞ[‪.‬‬
‫‪ 7‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪3 .‬‬
‫‪ 8‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﺑﺤﺮان ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪:‬‬
‫در ‪ 10‬ژوﺋﻦ ‪ 2003‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 20‬ﺧﺮداد ‪ ،1382‬ﺣﺪود ‪ 80‬داﻧﺸﺠﻮي ﺳﺎﻛﻦ ﺧﻮاﺑﮕﺎﻫﻬﺎي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﻃﺮح ﺧﺼﻮﺻﻲﺳﺎزي‬
‫ﻣﺪارس ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻧﺨﺴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮد ‪ ...‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﺟﺪي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺟﻮاﻧﺎن‬
‫دﻟﺴﺮد ﺷﺪه از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ – ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و اﻓﺮادي از از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫– اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ ﻓﺮﺻﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺗﺎ اﻧﺰﺟﺎر ﺧﻮد را از ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺑﺮاز دارﻧﺪ و در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داﻧﺸﺠﻮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪... .‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻤﺎري از آﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻣﺎﻫﻮارهاي اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻘﻴﻢ ﻟﻮسآﻧﺠﻠﺲ‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻣﺤﻮﻃﻪ داﻧﺸﮕﺎه رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻮﻗﻬﺎي اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺻﺪا درآوردﻧﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎآراﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷﻌﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺳﺮ دادﻧﺪ و در ﻛﻨﺎر ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﺳﺘﺎر "آزادي" و "رﻓﺮاﻧﺪوم" ﺷﺪﻧﺪ— اﻳﻦ ﺷﻌﺎر راﻳﺠﻲ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺟﻮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﺣﺎﻛﻲ از رأي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ رژﻳﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن رادﻳﻜﺎلﺗﺮ ﺷﻌﺎرﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻫﻴﻦآﻣﻴﺰي را ﻋﻠﻴﻪ رﻫﺒﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻣﻨﻪاي‪ ،‬و رﻫﺒﺮ ﻣﺘﻮﻓﻲ آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ – ﻛﺎري ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ در راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻴﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺼﻮر ﻧﺒﻮد ‪ -‬ﺳﺮ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﮔﺮﭼﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 10000‬ﻧﻔﺮ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي رژﻳﻢ ﺗﻬﺪﻳﺪآﻣﻴﺰ ﻧﺒﻮد‪ ... .‬ﺑﻨﺎ‬
‫ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 4000‬ﻧﻔﺮ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺤﺮان ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪" ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ و اﻏﺘﺸﺎش" ]‪ ،[International Crisis Group, Iran: Discontent and Disarray‬ﮔﺰارش ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺤﺮان ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 23 ،11‬ﻣﻬﺮ ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 15‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،2003‬ﺻﺺ‪.4-5 .‬‬

‫‪2٨‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖ "ﻋﻜﺎﺳﻲ ﻣﻤﻨﻮع" داﺷﺖ( ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان واﻗﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 17:40‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺑﻪ داﺧﻞ‬
‫زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺷﺮح دﻗﻴﻖ واﻗﻌﻪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺎﻫﺪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫دو ﻧﻔﺮ از ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺸﻲ )ﻣﺴﺌﻮل اﻣﻨﻴﺖ زﻧﺪان اوﻳﻦ( و ﻣﻈﻔﺮ ﺑﺎﺑﺎﻳﻲ )ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ "ﺗﻬﺮاﻧﻲ"( ﺑﺎ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬
‫ﺷﻬﺎدت دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﺪادي از ﺷﻬﻮد ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي ﺑﺨﺸﻲ ﻛﻴﻒ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ از دﺳﺖ او در‬
‫آورد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮردن او ﺷﺪ‪ 9.‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﻳﻚ ﺷﺎﻫﺪ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻧﺰاع دﺳﺖ آﻗﺎي ﺑﺨﺸﻲ‬
‫‪10‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺧﻮرد؛ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺪي ﻳﺎ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﻮدن آن ﻫﻨﻮز ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺑﺎزداﺷﺖ در زﻧﺪان اوﻳﻦ‬

‫ﭘﺲ از دﺳﺘﮕﻴﺮي زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺳﻪ ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ )رك‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ اﻟﻒ( اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺷﺪت و ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻨﺪ روز ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻗﻴﻖ وﻗﺎﻳﻊ و ﻫﻮﻳﺖ ﻋﺎﻣﻼن دﺧﻴﻞ در اﻳﻦ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻴﻬﺎ ﻫﻨﻮز‬
‫ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬دﻗﻴﻖ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲ وﻗﺎﻳﻊ از ﺟﺎﻧﺐ ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﻳﺌﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮر رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز ﻣﻴﺎن ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دادﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ )ﻧﺎﺟﺎ(‪ 11‬و وزارت اﻃﻼﻋﺎت و‬
‫اﻣﻨﻴﺖ )از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬وزارت اﻃﻼﻋﺎت( ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم‬
‫ﮔﺰارﺷﻬﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از دﺳﺘﮕﻴﺮي از ﺳﻼﻣﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺪود ﺳﺎﻋﺖ ‪ 20:40‬روز ‪ 5‬ﺗﻴﺮ‪ ،‬از ﺑﻲﺣﺎل ﺑﻮدن ﺧﻮد ﺷﻜﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﭘﺮﺳﺘﺎران زﻧﺪان ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ او اﺣﻀﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ از ﺑﻲﺣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻬﻮع‪ ،‬و ﺳﺮدرد ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺮاغ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﺧﻮن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ 12.‬ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﺑﻪ ﺑﻬﺪاري زﻧﺪان ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ‬
‫‪13‬‬
‫در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 23:30‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 9‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺻﺺ‪7-10 .‬‬

‫‪ 10‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ص‪10 .‬‬
‫‪ 11‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﺑﺤﺮان ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪:‬‬
‫ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﭘﻠﻴﺲ اﻧﻘﻼﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺑﺎ ادﻏﺎم ﭘﻠﻴﺲ ﺷﻬﺮداري‪ ،‬ژاﻧﺪارﻣﺮي و ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬از‬
‫آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻠﻴﺲ ﺷﻬﺮداري و ژاﻧﺪارﻣﺮي ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎه ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ از دﺳﺘﻮرات ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎي‬
‫اﻧﻘﻼب ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً زاده اﻧﻘﻼب و ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬و ﻗﺎﻧﻮنﺷﻜﻨﺎن ﺿﺪاﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫آﮔﺎه اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ادﻏﺎم ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻏﻴﺮﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺎرآﻣﺪﺗﺮ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺣﻔﻆ ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻈﻢ ﺑﺎﺷﺪ دﺳﺖ‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬درﻋﻮض‪ ،‬ﭘﻠﻴﺴﻬﺎي آﻣﻮزشدﻳﺪه دوره ﺷﺎه در ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﮔﻤﺎرده ﺷﺪﻧﺪ و اﻋﻀﺎي ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻤﻴﺘﻪ اﻧﻘﻼب‬
‫ﻗﺪرت را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎري از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﻪ ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي‬
‫ﺳﺎل ‪ 1377‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺧﺎﺗﻤﻲ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺤﺮان ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪" ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﺮاي روح اﻧﻘﻼب"‬
‫]‪ ،[International Crisis Group, Iran: The Struggle for the Revolution’s Soul‬ﮔﺰارش ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﮔﺮوه ﺑﺤﺮان ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪14 ،5‬‬
‫ﻣﺮداد ‪ 1381‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 5‬اوت ‪ ،2002‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.5‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬وﻳﻠﻔﺮد ﺑﻮﭼﺎ‪ ،‬ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪" :‬ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻠﻴﺪي در ﺣﻔﻆ اﻣﻨﻴﺖ داﺧﻠﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺳﺮﻛﻮب ﺗﻈﺎﻫﺮات داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ در ﺗﻴﺮﻣﺎه‬
‫ﺳﺎل ‪ 1378‬ﻧﺸﺎن داد‪ ".‬وﻳﻠﻔﺮد ﺑﻮﭼﺎ‪ ،‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﺑﺨﺶ اﻣﻨﻴﺘﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺪارك ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻨﺘﺮل دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ در ژﻧﻮ‬
‫‪[Wilfred Buchta, Iran’s Security Sector: An Overview. Geneva Center for the Democratic Control of Armed Forces‬‬
‫]‪(DCAF) Working Paper‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ،146‬ژﻧﻮ‪ ،‬ﻣﺮداد ‪ 1383‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اوت ‪ ،2004‬ص‪] 12 .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﺑﺨﺶ اﻣﻨﻴﺘﻲ اﻳﺮان[‬
‫‪ 12‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪3 .‬‬
‫‪ 13‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪3 .‬‬

‫‪2٩‬‬
 ‫‪ .3‬اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻪاﷲ اﻻﻋﻈﻢ‬

‫ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﺎﻣﺪاد روز ‪ 6‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1382‬در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻘﻴﻪاﷲ اﻻﻋﻈﻢ ﺑﺴﺘﺮي ﺷﺪ‪ .‬دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام‬
‫اﻋﻈﻢ‪ ،‬ﭘﺰﺷﻚ ﻛﺸﻴﻚ اورژاﻧﺲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﭘﺲ از ﭘﺬﻳﺮش‪ ،‬در ﺑﺎﻣﺪاد ‪ 6‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1382‬ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﮔﺰارش‬
‫ﻣﻔﺼﻠﻲ از وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺰﺷﻜﻲ او اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ 14.‬در اﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬ﺟﺮاﺣﺘﻬﺎي زﻳﺮ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫• ﻛﺒﻮدي وﺳﻴﻊ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪن ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ :‬ﺻﻮرت‪ ،‬ﺷﻜﻢ‪ ،‬ﭘﺸﺖ‪ ،‬ران و ﻛﺸﺎﻟﻪ ران )از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺒﻮدي ﻛﻔﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻄﺮ ‪ 7/5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ(‪ ،‬ﺳﺎﻋﺪ دﺳﺖ ﭼﭗ و ﭘﺸﺖ ﺑﺎزوي راﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺷﺎﻧﻪ و ﻛﻒ ﭘﺎﻫﺎ؛‬
‫• ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﻧﮕﺸﺘﻬﺎي دﺳﺖ و ﭼﻨﺪ ﺗﺎ از اﻧﮕﺸﺘﻬﺎي ﭘﺎ و ﻧﺎﺧﻨﻬﺎ؛‬
‫• ﺧﺮاﺷﻴﺪﮔﻴﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺧﻄﻲ ﻣﻮازي در ﮔﺮدن و زﺧﻤﻬﺎي ﺧﻄﻲ ﻧﻮارﻣﺎﻧﻨﺪ در ﭘﺸﺖ؛ و‬

‫• ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺟﻤﺠﻤﻪ‬

‫دﻛﺘﺮ اﻋﻈﻢ‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻣﺮد ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻟﮕﻦ ﺧﺎﺻﺮه ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺮﺳﺘﺎر زن اورژاﻧﺲ ﻛﻪ ﻟﮕﻦ‬
‫ﺧﺎﺻﺮه ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻛﺮده ﮔﺰارش داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺒﻮدي ﺷﺪﻳﺪ و آﺳﻴﺐدﻳﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫‪15‬‬
‫"ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺴﻴﺎر وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ"اي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﺒﺢ ﻫﻤﺎن روز زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ اﻏﻤﺎي ﻛﺎﻣﻞ رﻓﺖ‪ .‬در ‪ 19‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1382‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را از دﺳﺘﮕﺎه ﺣﻔﻆ ﺣﻴﺎت ﺟﺪا‪ 16‬و‬
‫ﻓﻮﺗﺶ را اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 14‬رك‪ .‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ -5‬اﻟﻒ )ﻛﭙﻲ ﻣﺠﻮز ﭘﺰﺷﻜﻲ دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام اﻋﻈﻢ( و ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ -5‬ب )ﺟﺪول ﺳﺎﻋﺎت ﻛﺎر ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ دﻛﺘﺮ اﻋﻈﻢ در ﻣﺎه ﺗﻴﺮ ‪ 1382‬در‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻪاﷲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪ 15‬ﮔﺰارش ﭘﺰﺷﻜﻲ دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام اﻋﻈﻢ‪ ،‬ﺻﺺ‪ 1 .‬و ‪) 2‬آﺳﻴﺐدﻳﺪﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻟﮕﻦ ﺧﺎﺻﺮه ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ(؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﻳﭽﺎرد ﻛﻠﺮو‪" ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬
‫از دﻛﺘﺮ‪ ،‬ﭘﻠﻴﺲ ﻣﺨﻔﻲ اﻳﺮان ﻳﻚ زن را ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ ﻣﺮگ ﺷﻜﻨﺠﻪ داد"‪ 12 ،‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 1384‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اول آورﻳﻞ ‪ ،2005‬ﺗﺎﻳﻤﺰ آﻧﻼﻳﻦ )ﻟﻨﺪن( )ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﭘﺰﺷﻜﻲ‬
‫دﻛﺘﺮ اﻋﻈﻢ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪(.‬‬
‫])‪[Richard Cleroux, Iran secret police tortured woman to death, says doctor, THE TIMES ONLINE (UK‬‬
‫رك‪] www.timesonline.co.uk/article/0,,3-1549842,00.html .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 5 :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1384‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 17‬آورﻳﻞ ‪[2005‬‬
‫‪16‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺣﻔﻆ ﺣﻴﺎت زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﺑﺎ ﻣﺎدر ﻳﺎ ﭘﺴﺮ او‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎن ﻫﺎﺷﻤﻲ‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪2١٠‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﻼش ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﻓﻮت زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬

‫ﺗﻼش ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻞ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻓﻮت زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ اﻗﺪام ﻣﻬﻢ ﺑﻮد‪:‬‬

‫• ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬

‫• ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‬
‫• ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﺗﺒﺮﺋﻪ رﺿﺎ اﺣﻤﺪي ﺑﻪ اﺗﻬﺎم "ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ" زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬

‫ﭘﺲ از ﻓﻮت زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻛﻞ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد‬
‫اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪاي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﻜﺘﻪ ﻣﻐﺰي ﻓﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ 17.‬روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دﺳﺘﻮر اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻴﺌﺘﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‬
‫دوﻟﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ وزارت دادﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت و اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬و ﻛﺸﻮر را ﺻﺎدر ﻧﻤﻮد‪ 18.‬از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻓﻮت و ﻧﻴﺰ اﺑﻬﺎﻣﺎت ﭘﺮوﻧﺪه را روﺷﻦ ﻧﻤﻮده و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر و اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﮔﺰارش‬
‫‪19‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ﺳﺮي ﻧﺸﺴﺖ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﻨﻞ ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ و ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ "ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎزﺟﻮﻫﺎ و ﻛﻠﻴﻪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺗﻤﺎس ﺑﻮده‬
‫و ﻳﺎ ﺣﺮﻛﺎت وي را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ"‪ 20‬ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ارﮔﺎﻧﻬﺎي دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ در‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮده ﺑﻮد دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﻛﻪ در ﮔﺰارﺷﻲ "ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ" ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت زﻳﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪:‬‬

‫"وﻗﺎﻳﻊ رخ داده در ﻃﻮل ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺸﺎراﻟﻴﻬﺎ اﻋﻢ از رﻓﺘﺎرﻫﺎ و روﺣﻴﺎت وي‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻗﺎﺿﻲ‪ ،‬ﺑﺎزﺟﻮ و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫‪21‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻣﺮاﻗﺐ‪ ،‬اﻇﻬﺎرات ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﻛﺘﺒﻲ وي‪ ،‬ﻧﺤﻮه رﻓﺘﺎر ﻣﺄﻣﻮران و ﻣﺤﻠﻬﺎي ﻧﮕﻬﺪاري او‪".‬‬

‫‪ 17‬رك‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺮﮔﺸﺎده ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻛﻞ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﺳﺮدﺑﻴﺮ روزﻧﺎﻣﻪ "ﻳﺎس ﻧﻮ" ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان "ﻣﺪﻳﺮ ﻛﻞ ارﺷﺎد در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫دروغ ﺳﺎزﻳﻬﺎي دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان اﻳﺴﺘﺎد‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ و ﻣﺮﺗﻀﻮي رخ داد" ﭼﺎپ ﺷﺪ‪ .‬روﻳﺪاد )‪ (1382‬ﺻﺺ‪ 2 .‬و ‪] 3‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ آﻗﺎي‬
‫ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ[ ) ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪ .(6‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺣﻮادﺛﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪ ،‬رك‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ب‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪.2‬‬
‫‪ 18‬اﻳﻦ ﻫﻴﺌﺖ در اﺑﺘﺪا از وزﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ )اﺣﻤﺪ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻌﻲ(‪ ،‬وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي )اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺷﻮﺷﺘﺮي(‪ ،‬وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت )ﻋﻠﻲ ﻳﻮﻧﺴﻲ(‪ ،‬وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر‬
‫)ﻋﺒﺪاﻟﻮاﺣﺪ ﻣﻮﺳﻮي ﻻري( و ﻣﻌﺎوﻧﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪاً از وزﻳﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ )ﻣﺴﻌﻮد ﭘﺰﺷﻜﻴﺎن( دﻋﻮت ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﻴﺌﺖ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‬
‫)ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪ .(2 .‬وﻛﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻢ اﻳﻦ ﻫﻴﺌﺖ را ﻫﻴﺌﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻏﻴﺮﺟﺎﻧﺒﺪار‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺷﺮط ﮔﻤﺎردن ﻳﻚ ﻫﻴﺌﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺳﻪ ﺗﻦ از ﭼﻬﺎرﻋﻀﻮ اﻳﻦ‬
‫ﻫﻴﺌﺖ‪ ،‬وزراي اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬دادﮔﺴﺘﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺣﺮﻓﻪايﺷﺎن از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻬﺎي‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺟﺮﻳﺎن اﻣﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﺮوز ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻜﻮت ﻣﻤﺘﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻣﺘﻬﻢ‬
‫اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ اﺟﺎزه دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮ ﻛﻞ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ دﺳﺘﻮر دﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﺳﻜﺘﻪ ﻣﻐﺰي اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫رك‪ .‬اﻇﻬﺎرات ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ درﺑﺎره ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ 31 ،‬ﺗﻴﺮ ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 22‬ﺟﻮﻻي ‪) 2003‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪ ،(7‬ص‪1 .‬‬
‫‪ 19‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪1 .‬‬
‫‪ 20‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪2 .‬‬
‫‪ 21‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪2 .‬‬

‫‪2١١‬‬
 ‫‪22‬‬
‫ﺑﻪﻋﻼوه ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺪارك ﭘﺰﺷﻜﻲ زﻧﺪان اوﻳﻦ و ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻪاﷲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري در ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ و در ‪ 29‬ﺗﻴﺮ ‪ 1382‬ﮔﺰارش ﻧﻬﺎﻳﻲ آن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫• در ‪ 21‬ﺳﺎﻋﺖ اول‪ ،‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺑﺎزداﺷﺖ دادﺳﺮا و زﻧﺪان ﺑﻮده اﺳﺖ؛‬
‫• در ‪ 26‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﺑﺎزداﺷﺖ واﺣﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ؛‬
‫• در ‪ 4‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬در ﺑﺎزداﺷﺖ دادﺳﺮا ﺑﻮده اﺳﺖ؛ و‬
‫• در ‪ 26‬ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﺑﺎزداﺷﺖ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲ وﻗﺎﻳﻊ ﻛﻪ در ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲ ﺣﻮادث در دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ 21) :‬ﺳﺎﻋﺖ در اﺧﺘﻴﺎر دادﺳﺮا و زﻧﺪان(‬

‫• ‪ 2‬ﺗﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ .17:40‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ زﻧﺪان ﺑﺮده ﺷﺪه و در آﻧﺠﺎ "ﺑﺎ ﺣﻀﻮر" دو ﻗﺎﺿﻲ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه‪ ،‬از او ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ 24‬ﻛﻪ دورﺑﻴﻦ و ﻣﺠﻮز ﻋﻜﺎﺳﻲ‬
‫و ﻓﻴﻤﻠﻬﺎي ﺧﻮد را ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ و روز ﺑﻌﺪ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد "ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد" در ﻛﻨﺎر ﻟﻮازﻣﺶ در زﻧﺪان ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ 25.‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻋﻤﺪاً ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي‬
‫‪26‬‬
‫ﻓﻴﻠﻢ دورﺑﻴﻨﺶ را در ﻣﻌﺮض ﻧﻮر ﻗﺮار داده و آﻧﻬﺎ را ﺳﻴﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 22‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ .2 .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪" ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﻤﻮدن ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﻗﺮار ﺷﺪ از ﺟﺴﺪ ﻋﻜﺲ و ﻓﻴﻠﻢ ﺗﻬﻴﻪ و در ﺳﻮاﺑﻖ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﻮد‪ ".‬ﻫﻤﺎن‪ .‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﺗﺤﻘﻴﻖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﻴﻠﻢ را درﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪) .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ص‪(11 .‬‬
‫‪ 23‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ از ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري در واﻗﻊ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﮔﺰارش‬
‫ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري داراي "ﭘﻴﻮﺳﺘﻲ" ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬رك‪ .‬ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ‪ :‬ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﻮد؛ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﮔﺰارش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر درﺑﺎره زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪ‪] .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬اﻇﻬﺎرات ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ‪ :‬ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﻮد[ )ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪ ،(8‬ص‪ .1 .‬ﮔﺰارش‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ ،5 .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪاري ﺣﺬف و ﺳﺎﻧﺴﻮر‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ در ﻣﻮرد ﺷﻬﺎدت ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﺣﺴﺐ اﻇﻬﺎرات ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻌﻲ‪ ،‬وزﻳﺮ ﻣﺤﺘﺮم وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ در ﺟﻠﺴﻪ ﻣﻮرخ ‪ 82/5/7‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن و‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺟﻮاﺑﻴﻪ ﻣﻮرخ ‪ 82/6/15‬وزارت ﻣﺤﺘﺮم ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي اﺣﻀﺎر و ﻣﻼﻗﺎت آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ در‬
‫دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻬﺮان و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻇﻬﺎرات آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﻣﺪﻳﺮ ﻛﻞ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ وزارت ﻣﺰﺑﻮر ﻓﻲ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي دادﺳﺘﺎن ﻣﺤﺘﺮم و اﻳﺸﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻧﺘﻬﺎي ﮔﺰارش اوﻟﻴﻪ ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺎ اﻣﻀﺎء ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ از‬
‫وزراء ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺘﺖ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه ﺑﻮده ﻟﻜﻦ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺣﺬف ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﺣﺬف و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﺬف اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻢ‬
‫ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي را در ﻛﺸﻒ واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪".‬‬
‫‪ 24‬در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬در ﮔﺰارش ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ "ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔﺎن از ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲﻧﺎﻣﻪ وزارت ارﺷﺎد‪ ،‬دورﺑﻴﻦ و ﻓﻴﻠﻤﻬﺎي ﺧﻮد را ﺟﻬﺖ‬
‫ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ و زﻧﺪان را ﺗﺮك ﮔﻮﻳﺪ و روز ﺑﻌﺪ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ ﻟﻮازم ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ ".‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪2 .‬‬
‫)ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔﺎن اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ در ﮔﺰارش‪ ،‬اﺳﻢ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه و ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺒﻬﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 25‬ﻋﺒﺪ اﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ‪ ،‬وﻛﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﮕﺮ زﻧﺪان ﻫﺘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ در آﻧﺠﺎ رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ اﻓﻜﻨﻨﺪ؟ ﭼﺮا زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ را از زﻧﺪان ﺑﻴﺮون‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرت ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم و آن ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻗﺎﺿﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در زﻧﺪان ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض را ﺑﺮ اﺳﺘﻨﻜﺎف زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﭼﺮا او را درﻫﻤﺎن اﺗﺎق " ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ زﻧﺪان" ﻧﮕﺎه‬
‫ﻧﻤﻲدارﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺎر ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ دورﺑﻴﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮد و ﭘﺲ از ‪ 3‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ وي را رواﻧﻪ " ﺑﻨﺪ ‪ "240‬ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟‬
‫اﻇﻬﺎرات ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ درﺑﺎره ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،18‬ص‪.1 .‬‬
‫‪ 26‬ﺷﺎﻫﺪان ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﺮده و از آﻧﻬﺎ ﻋﻜﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻋﻜﺴﻬﺎ ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺳﺮوﻳﺴﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬

‫‪2١٢‬‬
 ‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .20:30‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﺄﻣﻮران زﻧﺪان ﺑﻪﻋﻨﻮان "ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ" ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ‪ 240‬زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫• ‪ 3‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1382‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 22:25‬ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ .2:30‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ‪ 4‬ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺄﻣﻮران ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‬
‫)ﻳﻚ ﻣﻌﺎون دادﺳﺘﺎن‪ 27‬ﻛﻪ ﻧﺎم او ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﺗﻬﺮان ]ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي[( ﻣﻮرد‬
‫‪28‬‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 10:30‬دﻗﻴﻘﻪ ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ در ﺑﻨﺪ ‪ 240‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .10:30‬ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪ 29‬و ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻧﺴﻮان زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم )‪ 26‬ﺳﺎﻋﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ(‬

‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .14:30‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ "ﺑﺎ اﺧﺬ دﺳﺘﻮر ﻗﻀﺎﻳﻲ" ﺟﻬﺖ "اداﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮدآوري ﺳﻮاﺑﻖ‬
‫ﻛﻴﻔﺮي" ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻧﺴﻮان‪ ،‬ﻣﻘﺮ ‪ ،110‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪" .18:45‬ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻘﺮ ‪ "110‬ﻛﻪ ﻧﺎم او ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻲرود ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﭼﻪ ﻣﺪت ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .22‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ وارد ﺳﻠﻮل وي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺲ از ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ آﻧﺠﺎ را‬
‫ﺗﺮك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫• ‪ 4‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1382‬ﺳﺎﻋﺖ‪ .16:40‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮي در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺻﺪاي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺆال ﻛﺮدن از او آﻣﺪه ﺑﻮد ﻣﻲﺷﻨﻮد‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد‬
‫زدن و ﻓﺤﺎﺷﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم )‪ 4‬ﺳﺎﻋﺖ در اﺧﺘﻴﺎر دادﺳﺮا(‬

‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .17:20‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ در اﺧﺘﻴﺎر دادﺳﺮا ﻗﺮار داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وزارت اﻃﻼﻋﺎت او را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ‬
‫‪ 240‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 21:30‬آﻧﺠﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 27‬ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﮔﺰارﺷﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮد ﻗﺎﺿﻲ ارﺟﻤﻨﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬رك‪" .‬ﺷﺮح ﻣﺎﺟﺮاي ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻗﺘﻞ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ از زﺑﺎن ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ" ﻛﻪ ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﻄﻖ ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ در ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﻬﻦ‪ 8 ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 30‬اوت ‪] ،2003‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻄﻖ ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ در ﻣﺠﻠﺲ[ )ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره‬
‫‪ ،(9‬ص‪6 .‬؛ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ص‪.12 .‬‬
‫‪ 28‬ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً ﻓﻘﻂً از‬
‫او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ دورﺑﻴﻨﺶ را ﺟﻬﺖ ﺑﺎزرﺳﻲ ﺑﮕﺬارد و ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ آن را ﭘﺲ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﭼﺮا در ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮ دو ﻗﺎﺿﻲ ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎزداﺷﺖ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪري ﺿﺮورت و ﻓﻮرﻳﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 10:30‬ﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﺮاغ او ﻣﻲروﻧﺪ و ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي و ﻣﻌﺎوﻧﺶ ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪ 2:30‬ﺻﺒﺢ از او ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ؟ ﻓﺮدي ﻛﻪ داراي ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻛﻴﻔﺮي ﻧﺒﻮده و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺨﻠﻔﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻧﺎﺣﻴﻪ وي‬
‫ﺳﺮ زده ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ از ﻧﻤﺎي ﺧﺎرﺟﻲ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻋﻜﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﭼﻪ ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻪﻫﺎي ﺷﺐ دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان و‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﺶ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ او را ﺑﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺑﻜﺸﻨﺪ؟ آن ﻫﻢ دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دوران ﺗﺼﺪي ﻧﻪ ﭼﻨﺪان درازش در‬
‫ﻣﻨﺼﺐ ﻗﻀﺎ‪ ،‬ﺗﺨﺼﺺ در ﺟﺎﺳﻮسﺳﺎزي دارد‪.‬‬
‫اﻇﻬﺎرات ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ درﺑﺎره ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،18‬ص‪.1 .‬‬
‫‪ 29‬در ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري )رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪ (2 .‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ از ﺳﻮي "ﺑﺎزﭘﺮس ﺷﻌﺒﻪ ‪) "12‬ﺑﺪون ذﻛﺮ ﻧﺎم‬
‫ﺑﺎزﭘﺮس( ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ )رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ص‪ (17 .‬ﻫﻮﻳﺖ اﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺎزﭘﺮس دادﺳﺮاي ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ ،7‬ﺷﻌﺒﻪ‬
‫‪ (12‬ﺑﻪ اﺳﻢ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲﻧﮋاد ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2١٣‬‬
 ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم )‪ 26‬ﺳﺎﻋﺖ در اﺧﺘﻴﺎر وزارت اﻃﻼﻋﺎت(‬

‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .21:40‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬از ‪ 21:45‬ﺗﺎ ‪ 22:15‬ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﭙﺲ "ﺑﺮاي اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ" ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫• ‪ 4‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1382‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 22:30‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﺻﺒﺢ روز ‪ 5‬ﺗﻴﺮ‪ .‬وي در ﺳﻠﻮل ﺧﻮد در ﺑﻨﺪ ﻧﺴﻮان ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫• ‪ 5‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1382‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ .14‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎ "از‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻃﻔﺮه رﻓﺘﻪ و اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻓﻪ وي ﻧﺪارد‪".‬‬
‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .14‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 15:30‬در آﻧﺠﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .15:30‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻣﺠﺪداً آﻏﺎز و ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 16:30‬اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .16:30‬ﭘﺰﺷﻚ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻗﺮار داده و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺎل‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ او ﺧﻮب اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﻲﺣﺎﻟﻲ و‬
‫ﺿﻌﻒ ﺷﻜﺎﻳﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻪ او ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺼﺎب ﻏﺬا ﭘﺎﻳﺎن داده و ﻣﻘﺪاري دارو ﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ 17‬ﺗﺎ ‪ 19‬ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺟﻬﺖ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﺗﺎق ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﺟﻮﻳﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ وي ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﻧﺪارد‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﭘﺮﺳﺘﺎري را ﺻﺪا ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ او آب‬
‫ﻗﻨﺪ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .20:40‬ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن زﻧﺪان ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﺧﻮد ﺗﻤﺎس ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‬
‫ﺑﻲﺣﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺘﺎر ﺑﻨﺪ اﻣﻨﻴﺘﻲ از ﺑﻬﺪاري ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺎ او را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ از ﺿﻌﻒ ﺷﻜﺎﻳﺖ‬
‫دارد‪ .‬وي ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺪت ده دﻗﻴﻘﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺑﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﻮد از ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺷﺪﻳﺪ – ﺑﻲﺣﺎﻟﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻬﻮع‪ ،‬و ﺳﺮدرد ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬از ﺑﻴﻨﻲ او ﺧﻮن ﻣﻲآﻳﺪ و اﺳﺘﻔﺮاغ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮن در آن‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت او را ﺑﺎ ﺻﻨﺪﻟﻲ ﭼﺮخدار ﺑﻪ ﺑﻬﺪاري اوﻳﻦ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .23:30‬ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻘﻴﻪاﷲ اﻻﻋﻈﻢ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫• ‪ 6‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1382‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﺎﻣﺪاد‪ .‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ ،‬در اﺗﺎق اورژاﻧﺲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬
‫‪30‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻘﻴﻪاﷲ اﻻﻋﻈﻢ ﺑﻪدﻟﻴﻞ "ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﮔﻮارﺷﻲ" ﻳﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻌﺪي – رودهاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫• ﺳﺎﻋﺖ ‪ .13:30‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻣﻐﺰي ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎي وﻳﮋه اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫• ‪ 19‬ﺗﻴﺮ ‪ .1382‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻓﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 30‬دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ اوﻟﻴﻪ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺟﺮاﺣﺘﻬﺎي زﻳﺎدي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﺰﺷﻜﻲ‬
‫ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﮔﺰارش ﭘﺰﺷﻜﻲ دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام اﻋﻈﻢ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ﺻﺺ‪ 1 .‬و ‪(2‬‬

‫‪2١۴‬‬
‫ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺗﺸﺨﻴﺺ داد ﻛﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺿﺮﺑﻪاي‬
‫ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﺠﻤﻪ او وارد ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻖﺗﺮ‪" ،‬ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺟﻤﺠﻤﻪ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﻣﻐﺰي و ﻋﻮارض آن ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫اﺻﺎﺑﺖ ﺟﺴﻢ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ و ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﺮ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﺳﺨﺖ‪ 31".‬ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ در ﻣﻮرد زﻣﺎن ﺿﺮبدﻳﺪﮔﻲ ﺟﻤﺠﻤﻪ‪ ،‬دو ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح اﺳﺖ‪:‬‬

‫• زﻣﺎن ﺿﺮب دﻳﺪﮔﻲ ﺟﻤﺠﻤﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺗﻴﺮﻣﺎه و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻮده؛ ﻳﺎ‬
‫• زﻣﺎن ﺿﺮب دﻳﺪﮔﻲ ﺟﻤﺠﻤﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺗﻴﺮﻣﺎه و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 12‬ﺳﺎﻋﺖ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ "ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﺪودهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻓﻮق ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺒﺮده‬
‫]زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ[ در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ 32".‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي زﻳﺮ را اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ارﺟﺎع ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺎزﭘﺮس وﻳﮋه و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺻﻠﻲ‬
‫‪33‬‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ؛‬
‫ب‪ .‬اﻃﻼعرﺳﺎﻧﻲ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ؛‬
‫ج‪ .‬ﺗﺪوﻳﻦ و ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎي ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺘﻬﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران در ﻣﺪت‬
‫‪34‬‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ 31‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.3 .‬‬

‫‪ 32‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ .3 .‬ﻧﺎﻇﺮان ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎد از ﻫﻴﺌﺖ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن آﺷﻜﺎر اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻬﻢ و واﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﻫﻤﺎن ﻛﺎري ﻛﻪ ﻫﻴﺌﺖ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﻫﻴﺌﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻪ از دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان و ﻣﻌﺎوﻧﺶ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ از " ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﺪودهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻓﻮق از زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ" و ﺑﺪﻳﻦ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ " ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ"‪.‬‬
‫اﻇﻬﺎرات ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ درﺑﺎره ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،18‬ص‪.2 .‬‬
‫‪ 33‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪ .4 .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﺰارش رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﭘﻴﮕﻴﺮي را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮﺗﻀﻮي‬
‫واﮔﺬار ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ در ‪ 30‬ﺗﻴﺮ ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 21‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 2003‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﮔﺰارش داد‪:‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي رﻳﺎﺳﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ﻣﻮرد ﻣﺮگ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ‪ 54‬ﺳﺎﻟﻪ را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻧﺘﺼﺎب ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻳﻚ روز ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ‪ ...‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ او در ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ...‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺳﺘﻌﻔﺎي وي ﺷﺪﻧﺪ ‪ ...‬اﻧﺘﺼﺎب‬
‫ﻣﺮﺗﻀﻮي از ﺳﻮي آﻳﺖاﷲ ﻣﺤﻤﻮد ﺷﺎﻫﺮودي‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻬﻮر ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺑﻌﺪ از ﻧﺎﻛﺎم ﺑﻮدن‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت دوﻟﺖ در زﻣﻴﻨﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﻋﻠﺖ ﻓﻮت ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﭘﺮوﻧﺪه را روﺷﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫"دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان درﺑﺎره ﻣﺮگ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ"‪ ،‬ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ آﻧﻼﻳﻦ‪ 30 ،‬ﺗﻴﺮ ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 21‬ژوﺋﻴﻪ ‪،2003‬‬
‫]‪[BBC News online, Tehran prosecutor investigates journalist’s death‬‬
‫رك‪] http://news.bbc.co.uk/go/pr/fr/-/2/hi/middle_east/3085225.stm .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 6 :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ [1385‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮي ﻣﺤﻮل ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﺑﺮ او از اﻳﻔﺎي اﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ص‪) 5 .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ درﺑﺎره ﺗﻼش ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺳﻪ ﻧﻔﺮه‬
‫ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد( ‪.‬‬
‫‪ 34‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ "ﻣﻼﺣﻈﺎت" ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻴﺌﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﮔﺰارش ﺧﻮد ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد )ﻇﺎﻫﺮاً ﻫﻴﺌﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮده ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺨﻔﻴﻒ دادن اﺳﺖ( ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ از اﺑﺘﺪاي ﺑﺎزداﺷﺖ ﺗﺎ آﺧﺮ‪ ،‬از ﺧﻮردن ﻏﺬا اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲ ورزﻳﺪه و ﻓﻘﻂ آب ﻣﻲآﺷﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬وي در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲداده و از اراﺋﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻔﺎف ﻃﻔﺮه ﻣﻲرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 82/4/15‬از ﺳﻮي ﻗﺎﺿﻲ ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﺎ ﻗﻴﺪ وﺛﻴﻘﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎﻧﻲ آزاد ﻣﻲﺷﻮد و در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﺎﻧﻮادهاش ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -4‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺟﺴﻮراﻧﻪ و ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮاﻧﻪ او در ﻣﺪت ﺑﺎزداﺷﺖ از ﺳﻮي ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻬﺎد ذﻳﺮﺑﻂ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺎﺟﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ اﻇﻬﺎر ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺗﻨﺒﻴﻬﻲ ﻣﺄﻣﻮران ﻣﺮاﻗﺐ او در ﺷﺐ اول اﻗﺎﻣﺖ در ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺘﻲ‬
‫دﻳﮕﺮي ﮔﺰارش ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2١۵‬‬
 ‫ب‪ -‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‬

‫اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ دﻳﮕﺮي درﺑﺎره ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ ﻧﻮد‬
‫‪36‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش در ﻣﻮرد ﺷﻜﺎﻳﺎت اﻓﺮاد‪ 35‬ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻮاي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ‪ 9‬ﺗﻴﺮ ‪ 1382‬ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺣﺴﻴﻦ اﻧﺼﺎري راد‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪ 37‬و در ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﻣﺎه و از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ‪ ،‬اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻻزم ﺟﻤﻊآوري ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‬

‫ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن در آﺑﺎن ‪ 1382‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮي و‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻘﺾ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺷﺪ‪ 38.‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﺗﻬﺮان‪ ،‬و ﺑﻪوﻳﮋه‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت آﺷﻜﺎر اﻳﺸﺎن در ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت رﺳﻤﻲ و ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار‬
‫داد‪.‬‬

‫ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪ .4 .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري )در ص‪ (1 .‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ "در‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ )زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ( ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ‪ ...‬از او ﺟﺪا ﺷﺪ‪) ".‬ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ آن ﺑﺎ ﭘﺮوﻧﺪه ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺧﺎﻧﻢ‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ذاﺗﺎً ﻣﺸﺎﺟﺮهﻃﻠﺐ ﺑﻮده ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (.‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري از زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻓﺮدي ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﺎزداﺷﺖ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻼﺷﻲ ﺑﺮاي اﻟﻘﺎي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد او ﺳﺒﺐ و ﻋﻠﺖ ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ او ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي رﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن )ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ب‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ 2‬ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ( ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻤﺎره ‪ -3‬ﺟﺴﺪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ ‪ -‬ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ص‪) 11 .‬ﻛﻪ در آن ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﺎدر ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را "ﻣﺠﺒﻮر" ﺑﻪ دﻓﻦ ﺳﺮﻳﻊ ﺟﺴﺪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﺰﺷﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮﺻﺖ داده ﺷﻮد ﻛﻪ او را ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ (.‬ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ "اﻳﻦ‬
‫دروغ وﻗﻴﺤﺎﻧﻪ ﻫﻢ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺒﺪاري و ﻋﺪم اﺳﺘﻘﻼل اﻳﻦ ﻫﻴﺌﺖ در اﻧﺠﺎم ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮﻳﺶ"‪ .‬اﻇﻬﺎرات ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ درﺑﺎره‬
‫ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،18‬ص‪.2 .‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت دﻗﻴﻖ درﺑﺎره ﻣﻼﺣﻈﻪ ‪ 5‬ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺰارش واﺣﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ‬
‫ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ از ﺑﺪرﻓﺘﺎري‪ ،‬ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ و ﺗﺠﺎوز در ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺷﻜﺎﻳﺖ داﺷﺘﻪ و ﻳﻚ ﮔﺰارش ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ و ﺗﺠﺎوز ﺑﺮاي‬
‫او آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ص‪(21 .‬‬
‫‪ 35‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ 1 .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫"در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 82/4/18‬ﺷﻜﻮاﻳﻴﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻋﺰت اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺎدر ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ واﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻠﺘﻤﺴﺎﻧﻪ در ﺧﺼﻮص وﺿﻌﻴﺖ دﺧﺘﺮش‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ و ﺗﺼﺮﻳﺢ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪش در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻪاﷲ در ﺣﺎﻟﺖ اﻏﻤﺎء ﺑﺴﺘﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻣﻴﺪي ﺑﻪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪﻧﺶ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪".‬‬
‫‪ 36‬اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﺷﻜﺎﻳﺘﻲ از ﻃﺮز ﻛﺎر ﻣﺠﻠﺲ ﻳﺎ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻳﺎ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺧﻮد را ﻛﺘﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﺎﻳﺎت رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ و ﭘﺎﺳﺦ ﻛﺎﻓﻲ دﻫﺪ و در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻳﺎ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﭘﺎﺳﺦ ﻛﺎﻓﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و در ﻣﺪت ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻧﺘﻴﺠﻪ را اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻤﻮم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫اﻃﻼع ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺎده دوم ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي اﺻﻞ ﻧﻮد ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻮﻇﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺖ ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﻣﺬﻛﻮر )ﻗﻮاي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ( دﻋﻮت ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ اﺟﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﺗﺨﻠﻒ و ﺛﺒﻮت ﺟﺮم ﻋﺪم ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن واﻋﻼم آن‪ ،‬دادﮔﺎه ﺻﺎﻟﺢ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺧﺎرج‬
‫از ﻧﻮﺑﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ و در ﺻﻮرت ﺛﺒﻮت ﺟﺮم ﻣﻘﺪار ﻛﻴﻔﺮ ﻣﺬﻛﻮر در ﺗﺒﺼﺮه ﻣﺎده واﺣﺪه ﻣﺼﻮب را ﻣﺸﺨﺺ و ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﻋﻼم‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.3 .‬‬
‫‪ 37‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺎره ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و اﻋﻀﺎي آن در دوره ﺷﺸﻢ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫=‪http://member.majlis.ir/pro/memberlist.asp?x_dore=200&z_dore=%3D%2C%2C&x_comission=30&z_comission‬‬
‫‪) %3D%2C%2C‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 2 :‬ﺧﺮداد ‪(1385‬‬
‫‪ 38‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ .2‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ در دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺑﺎزداﺷﺖ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻘﺾ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﺻﺺ‪.13-21 .‬‬

‫‪2١۶‬‬
 ‫‪ .1‬ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن دﺳﺘﮕﻴﺮي زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ از دﻳﻮار زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺠﻮز ﻋﻜﺎﺳﻲ در اﻳﺮان را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ 39.‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺑﺎزداﺷﺖ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪،‬‬
‫ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻲ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺎي او‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻼﺋﻢ "ﻋﻜﺴﺒﺮداري ﻣﻤﻨﻮع" و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﻘﺾ ﻣﺤﺪوده ﻣﺠﻮز‬
‫ﻋﻜﺎﺳﻲاش‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ 40.‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪:‬‬

‫"از ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ دادﺳﺘﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻬﺮان ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ]ي[ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﻳﻲ اﺣﺼﺎء ﺷﺪه اﺳﺖ ﻋﻜﺴﺒﺮداري از دﻳﻮار اوﻳﻦ را ﺟﺮم ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎ ﺷﺨﺼﻲ‬
‫‪41‬‬
‫را ﺑﺪﻳﻦ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﺎزداﺷﺖ و ﻳﺎ ﺻﺪور ﻗﺮار ﺗﺄﻣﻴﻦ دﻳﮕﺮي ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪".‬‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﺗﻬﺎم ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻲاﺳﺎس ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﻄﻌﺎً دﺳﺘﮕﻴﺮي اوﻟﻴﻪ ﻧﺎﻣﺒﺮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون دﻻﻳﻞ‬
‫ﻛﺎﻓﻲ در ﺗﻮﺟﻪ اﺗﻬﺎم ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﻛﺸﻒ ﺟﺮاﻳﻤﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ‪ 42‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ آزاد ﻛﺮدن ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪارك و‬
‫دﻻﻳﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻬﺎﻣﻲ اﺳﺎﺳﺎً وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.43‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻘﺪان اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻻزم ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺗﺨﻠﻒ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي‬
‫ﺻﺪور ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ "ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ را ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ".‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪:‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﺎزداﺷﺖ وي ﻣﻮازﻳﻦ اﺻﻞ ‪ 39‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ 44‬ﻧﻴﺰ در ﻣﻮرد ﻣﺘﻬﻤﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاد ‪ 32‬و‬
‫‪ 35‬و ‪ 134‬ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻧﻘﻼب ﻣﺼﻮب ‪ 78/5/28‬ﺑﺮاي ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻮدن و ﻳﺎ‬
‫اﻟﺰاﻣﻲ ﺑﻮدن ﺻﺪور ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻗﺮاﺋﻦ‪ ،‬اﻣﺎرات و‬
‫دﻻﻳﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﺗﻮﺟﻪ اﺗﻬﺎم‪ ،‬ﻓﺮض اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاي ﺻﺪور ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮار ﺗﺄﻣﻴﻨﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وزارت اﻃﻼﻋﺎت در دﺳﺘﮕﻴﺮي و اداﻣﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺪرك ﻣﺘﺼﻮر‪ ،‬ﻓﻴﻠﻢ ﻣﻮﺟﻮد‬

‫‪ 39‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.3 .‬‬

‫‪ 40‬در ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪ ،1 .‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ "در ﻣﻌﺮﻓﻲ )ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﺎﻣﻪ( ﻛﻤﺮا ﭘﺮس‪ ،‬ﻫﺪف از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻋﻜﺲ از زﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ ﻣﺮدم ﻋﺎدي در ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻗﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد"‪ .‬در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ص‪ ،13 .‬از ﻳﻚ ﺳﺮﺑﺎز ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺎﻫﻲ ﺻﺪرآﺑﺎدي‪ ،‬ﻛﻪ آن روز ﻧﮕﻬﺒﺎن ورودي زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺻﺮﻓﺎً از ﻣﺮدم ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺑﻴﺮون از زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻋﻜﺲ‬
‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ – و اﺻﻼً ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ او از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن زﻧﺪان ﻳﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﻋﻜﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 41‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.3 .‬‬
‫‪42‬ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻨﺪ ب ﻣﺎده ‪ 10‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺄﺳﻴﺲ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺼﻮب ‪) 62/5/27‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.(5 .‬‬
‫‪ 43‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ .5 .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎور ﻋﺎﻣﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻛﻞ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﮔﻔﺖ‪ " :‬آﻳﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ واﻗﻌﺎً ﺟﺎﺳﻮس ﺑﺎﺷﺪ اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺠﻮز دارد و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن آﺷﻜﺎر در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻣﺄﻣﻮران از زﻧﺪان اوﻳﻦ‬
‫ﻋﻜﺴﺒﺮداري ﻣﻲﻛﻨﺪ؟" ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪ .2 .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻣﺪرك زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي اﻳﻦ ادﻋﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ‪ " :‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ وﻇﻴﻔﻪ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ داﺷﺘﻨﺪ و آن ﺑﺮرﺳﻲ در ﻣﻮرد ﺗﻮزﻳﻊ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن و ﻳﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر )ﺗﺮدﻳﺪ از ﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ ]ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ[( ﭘﻮل آﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻔﺸﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟" )ﺷﻬﺎدت ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫اﺻﻞ ﻧﻮد ﻛﻪ در ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ ،1 .‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫‪ 44‬اﺻﻞ ‪ 39‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد‪" :‬ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ و ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺘﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﻨﻮع‬
‫و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺠﺎزات اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪2١٧‬‬
 ‫در دورﺑﻴﻦ ﻋﻜﺎﺳﻲ وي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺣﺴﺐ اﻇﻬﺎرات ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ذﻳﺮﺑﻂ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‬
‫و در ﺣﻀﻮر ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ زﻧﺪان‪ ،‬ﻧﻮر دﻳﺪه و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻇﻬﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫‪45‬‬
‫ﺻﺪور ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺴﺘﻘﺮ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﻮﺟﻪ ﻧﺒﻮده‪.‬‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺪرك دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ اوﻟﻴﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬آزاد ﻛﺮدن ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ در‬
‫‪ 15‬ﺗﻴﺮ ‪ 1382‬ﺑﺎ ﻗﻴﺪ وﺛﻴﻘﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪) .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در اﻏﻤﺎء ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮده اﺳﺖ(‪ .‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﺎن‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‪:‬‬

‫‪ ...‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ اﺛﺒﺎتﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪور ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ اوﻟﻴﻪ ﺑﺪون رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻮازﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺎده ‪ 575‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺼﻮب ‪ 1375‬ﺑﻮده و ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه آن ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﺎده ﻣﺰﺑﻮر ‪...‬‬
‫‪46‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻘﻴﺐ ‪ ...‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺣﻀﻮر ﻗﻀﺎﺗﻲ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻀﻤﻴﻦﻛﻨﻨﺪه‬
‫اﺟﺮاي درﺳﺖ اﺻﻮل آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ روي داده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﻀﺎﺗﻲ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻴﻬﺎي اوﻟﻴﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت آزادي ﺧﺎﻧﻢ‬
‫‪47‬‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ و ﻳﺎ ﺻﺪور ﻗﺮار ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي دﻳﮕﺮ در ﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺑﺎزداﺷﺖ ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ب‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ 2‬ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد از دادﺳﺘﺎن ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﻫﻤﻜﺎري در زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﻧﻴﺰ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر در ﺟﻠﺴﻪﻫﺎي‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﭘﺲ از درﺧﻮاﺳﺖ از او ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪاً اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﻇﻬﺎرات آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ "اﻟﺰام ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ در ﺟﻠﺴﺎت ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻧﺪارد"‪" ،‬ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ" ﺧﻮاﻧﺪ و ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ‪:‬‬

‫اﮔﺮ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻣﺮور ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ در ﺧﺼﻮص ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺼﻮب‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﺮاﺣﺘﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺰرگ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ و‬
‫‪48‬‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻋﺪم اﻃﻼع از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 45‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪) 5 .‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ .‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ‬
‫ﻛﻴﻔﺮي اﺟﺎزه ﺻﺪور ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﻮﻗﺖ را ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺎده ‪ 37‬ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ درﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮارﻫﺎﻳﻲ را ﺻﺎدر‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺣﻖ اﻋﺘﺮاض ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪﻃﻮر روﺷﻦ و واﺿﺢ در ﻣﺘﻦ ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ ذﻛﺮ ﺷﻮد – ﻣﻠﺰوﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه اﻓﺴﺮان ﭘﻠﻴﺲ ﺧﺎرج زﻧﺪان )آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺻﺺ‪ 13-14 .‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ( و وزارت اﻃﻼﻋﺎت )آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺻﺺ‪ 2.‬و ‪ 3‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻫﻴﭻ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﻧﺒﻮده‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻋﺪم ذﻛﺮ ﻫﺮ ﻧﻮع اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي از ﺳﻮي ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﻣﺪارك دﺳﺘﮕﻴﺮي‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺮد ﻛﻪ ﺻﺪور ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺻﺺ‪.13-14 .‬‬
‫‪ 46‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪5 .‬‬
‫‪ 47‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪4 .‬‬
‫‪ 48‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ .3.‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻘﻴﻪاﷲ اﻻﻋﻈﻢ )ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﺤﺖ درﻣﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ( و ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪2١٨‬‬
‫ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي در روﻧﺪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر در ﺟﻠﺴﺎت ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺗﻼش اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ ،‬ﺟﻌﻞ ﻛﺮدن ﻣﺪارك و وادار ﻛﺮدن ﺷﻬﻮد ﺑﻪ ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ﺷﻬﺎدت ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن از آﻧﻬﺎ ﭘﺮده ﺑﺮداﺷﺖ‪ 49.‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺪارﻛﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ دﺧﺎﻟﺖ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﻣﺴﺌﻮﻻن در روﻧﺪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻪدﺳﺖ آورد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫• ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ )ﻣﺪﻳﺮ ﻛﻞ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد‬
‫اﺳﻼﻣﻲ( را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﺷﻬﺎدت دروغ ﺑﺪﻫﺪ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺎي او را در اﺗﻬﺎم ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫‪50‬‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻧﺎﻣﻪاي از آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد )ﻣﻮرخ ‪ 19‬ﺗﻴﺮ ‪ (1382‬ﻛﻪ در آن اﻳﺸﺎن اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﮔﺰارش ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ ﻛﻞ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻢ‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺣﺎل "ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش و ﻋﻜﺲ ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ]ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ[ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ"‪" ،‬ﺑﺪون ﻛﺴﺐ ﻣﺠﻮز از‬
‫وزارت اﻃﻼﻋﺎت و رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ"‪ 51‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﺷﺪه ﻛﻪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‬
‫‪52‬‬
‫"ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻛﺘﺒﻲ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﺮوﻧﺪه‪ ،‬از دادﺳﺮا ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﺎﻣﺒﺮده را ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪".‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﮔﺰارش ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارش ‪-‬ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﻪ آن ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺪرك اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ -‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﺗﻮﺳﻂ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺸﺴﺘﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‪ ،‬آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﺷﻬﺎدت داد ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ ...‬در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 82/4/4‬ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺻﺒﺢ اول وﻗﺖ دﻓﺘﺮ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺗﻤﺎﺳﻲ روي ﻣﻮﺑﺎﻳﻞ ﻣﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﺎ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺗﻤﺎس ﻓﻮري ﺑﮕﻴﺮم ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻢ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺟﺎﺳﻮس ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ در ﺣﺎل ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در واﻗﻊ ﻣﺠﻮز ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬
‫‪53‬‬
‫دادهاﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳﻬﺎ ﻣﺠﻮز ﻛﺎر ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟‬
‫از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺻﺪور ﻣﺠﻮز ﻋﻜﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﻮﺳﻂ دﻓﺘﺮ‬
‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﺗﻬﺎم ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻫﺴﺖ اﻳﺸﺎن ﺟﺎﺳﻮس اﺳﺖ و اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻛﺮده‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده ﻛﻪ‬
‫وﺻﻞ ﺑﻪ ﺳﺮوﻳﺲ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﺮدﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺟﺮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه اﮔﺮ‬
‫اﻳﺸﺎن اﻋﺘﺮاف ﺑﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ از ﻋﺮاق ﺑﻪ اﻳﺮان‪ 54‬ﺑﻴﺎﻳﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮده و اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ‬
‫‪55‬‬
‫را ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﺷﻤﺎ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎ او ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺑﻮدﻳﺪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟‬

‫‪ 49‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪3 .‬‬

‫‪ 50‬ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺮﮔﺸﺎده آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﻳﺎس ﻧﻮ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي را در ﻣﻮرد ﺟﻠﺴﻪاي ﻛﻪ در آن ﻣﺮﺗﻀﻮي او را وادار ﺑﻪ ﺟﻌﻞ ﻣﺪارك ﻛﺮده اﺳﺖ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪) .‬ﻧﺎﻣﻪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ﺻﺺ‪ 2 .‬و ‪(3‬‬
‫‪ 51‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪1 .‬‬
‫‪ 52‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.1 .‬‬
‫‪ 53‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.1 .‬‬
‫‪ 54‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺒﻼً ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻗﺒﻼً ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش ﺑﻪ ﻋﺮاق ﺳﻔﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 55‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.1 .‬‬

‫‪2١٩‬‬
 ‫در اﻋﺘﺮاض آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﻛﻪ "ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﺪ"‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬
‫ﺗﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﺧﻴﻠﻲ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ...‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ‪ ...‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ ﺑﻪ اوﻳﻦ زﻳﺮدﺳﺖ‬
‫ﺑﺎزﺟﻮ ﻣﻲروﻳﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻲ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﻴﺮون و اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ وﺛﻴﻘﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻢ‬
‫ﻛﻪ اﻵن ﺳﺎﻋﺖ ﭼﻬﺎر اﺳﺖ دﻳﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ وﻟﻲ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻓﺮم ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ در ﺟﺮم‬
‫‪56‬‬
‫ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ را ﭘﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺑﺎره دوﻣﻴﻦ ﺟﻠﺴﻪاش ﺑﺎ ﻣﺮﺗﻀﻮي در ﺧﺼﻮص اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲاي ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺮگ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺷﻬﺎدت داد ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﺷﻨﺒﻪ ‪ 21‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ﺑﺎز دﻓﺘﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 3‬اﻣﺮوز‬
‫ﺣﺘﻤﺎً ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ‪ ...‬رﻓﺘﻢ و اﻳﺸﺎن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﻓﻮت ﻛﺮد و ﺣﺎﻻ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﻨﻴﺪ؟ )ﺑﻌﺪ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻛﻪ‪ ... (:‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ‬
‫ﻧﺰد ﺑﺎزﺟﻮﻳﺎن وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮده آﻧﺠﺎ اﻇﻬﺎر ﻛﺴﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن اﻋﺰام ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﺠﺎ‬
‫ﺳﻜﺘﻪ ﻣﻐﺰي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮد‪ .‬آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي اﺻﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻢ اﻳﺸﺎن‬
‫را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﻛﺮده اﺳﺖ ‪ ...‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را از ﻗﻮل ﻣﻦ ﻧﻨﻮﻳﺲ و از ﻗﻮل ﺧﻮدت ﺑﻨﻮﻳﺲ‪ ... 57‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺣﺎل ﻣﻦ ﻛﻮﺗﺎه آﻣﺪم ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ را از ﻗﻮل ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ذﻛﺮ ﻛﻨﻴﻢ و ﻧﻪ از ﻗﻮل‬
‫دادﺳﺘﺎن ‪ ...‬ﺑﻌﺪ از ﺗﺎﻳﭗ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﮔﻔﺘﻨﺪ اﻣﻀﺎ ﻛﻦ و ﻣﻦ اﻣﻀﺎ ﻛﺮدم‪ ... .‬اﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻓﺘﺮﺷﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﻣﻀﺎ ﺷﺪه را ﺑﺮاي ﺧﺒﺮﮔﺰاري ﻓﻜﺲ ﻛﻨﻴﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ ﻛﻨﻢ آﻗﺎي‬
‫ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﺎ ﺧﻨﺪه زﻳﺒﺎﻳﻲ]زﻳﺎﻳﻲ[ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎش و از اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﺮو ﺗﺎ ﺧﺒﺮ ﻛﻪ روي ﺧﺮوﺟﻲ اﻳﺮﻧﺎ‬
‫‪58‬‬
‫رﻓﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﻜﺲ ﺷﺪ از اﻳﻦ ﺟﺎ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺒﺮﻳﺪ‪.‬‬
‫آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻓﺸﺎر ﺑﺮ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ را ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎﻫﺶ داد ﻛﻪ از راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ آﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ‬
‫ﺧﺎﻣﻨﻪاي‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬آﮔﺎه ﺷﺪ‪ 59.‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد‪" :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي‬
‫‪ ...‬ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻜﺘﻮب آن اﻇﻬﺎرات ﺧﻼف را ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻦ واﻗﻌﺎً ﺷﻮﻛﻪ ﺷﺪم و وﺟﺪاﻧﻢ اﺟﺎزه ﻧﺪاد ﺳﻜﻮت ﻛﻨﻢ و ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪم‬
‫‪60‬‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻜﺘﻮب ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻫﻢ‪".‬‬

‫‪ 56‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.1 .‬‬

‫‪ 57‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي اﺻﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﻃﻼﻋﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮدش‪" :‬اﻳﻦ روزﻫﺎ ﻓﺸﺎر ﺑﺮ روي ﻣﻦ زﻳﺎد اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻧﺎم ﻣﻦ در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد"‪) .‬ﻧﺎﻣﻪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪ (3 .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ دﻳﻜﺘﻪ ﻛﺮدن ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺑﻪ‬
‫آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي دادﺳﺘﺎن‪:‬‬
‫"ﭘﻴﺶ ﻧﻮﻳﺲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه از ﺳﻮي اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ را ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮل دﻓﺘﺮ ﺧﻮد داد ﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﺮﺑﺮگ وزارت ارﺷﺎد ]وزارﺗﻲ ﻛﻪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ در‬
‫آن ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد[‪ -‬ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ -‬ﺗﺎﻳﭗ ﺷﻮد!‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮگ‪ ،‬ﺑﻪ اﺑﺘﻜﺎر ﺷﺨﺺ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي و از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﭙﻲ ﻛﺮدن ﺳﺮﺑﺮﮔﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ وزارت‬
‫ارﺷﺎد ﺑﻮد و ﻣﺘﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ روي آن ﺗﺎﻳﭗ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪".‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪.3 .‬‬
‫‪ 58‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ﺻﺺ‪1 .‬و ‪.2‬‬
‫‪ 59‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ .1 .‬در اﺧﺒﺎر روﻳﺪاد ﮔﺰارش ﺷﺪه ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺮ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬ﻋﺮوس رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ‪) .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪،17‬‬
‫ص‪(4 .‬‬
‫‪ 60‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ .2 .‬ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻃﻼع داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬او‬
‫ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ "آﻗﺎي ﺻﺤﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎون ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ وزارت ارﺷﺎد‪ ،‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻛﺎﻣﻞ )ﻫﺮ دو ﻣﻼﻗﺎت( ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪2٢٠‬‬
‫• ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪاي را ﻛﻪ رﺳﻤﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ او دﻳﻜﺘﻪ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ دﭼﺎر "ﺳﻜﺘﻪ ﻣﻐﺰي" ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫اﺻﻞ ﻧﻮد آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي را ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار داد‪ ،‬او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺪرك ادﻋﺎﻳﺶ اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬

‫آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺧﺒﺮ در ﻣﻮرد "ﺳﻜﺘﻪ ﻣﻐﺰي" ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاي از رﺋﻴﺲ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه اﻣﻨﻴﺘﻲ زﻧﺪان‬
‫‪62‬‬
‫اوﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮرخ ‪ 19‬ﺗﻴﺮ ‪ 1382‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ 61.‬اﻣﺎ وزارت اﻃﻼﻋﺎت اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ‪:‬‬

‫رﺋﻴﺲ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه اﻣﻨﻴﺘﻲ اوﻳﻦ ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرخ ‪ 82/4/6‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﺒﻪ ‪ 12‬ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪ 7‬ﺗﻬﺮان ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ اﻋﺘﺼﺎب ﻏﺬاي ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻋﻼم ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ‪) ..." :‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ(‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﺎرﮔﻲ رگ ﻣﻐﺰ درﺣﺎل ﻛﻮﻣﺎ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ ".‬وﻟﻲ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺣﻀﻮر در ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه اﻣﻨﻴﺘﻲ اوﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﺮا اﻋﺘﺼﺎب ﻏﺬا را در ﻧﺎﻣﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻳﺪ؟‬
‫و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻧﺎﻣﻪ ارﺳﺎﻟﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻧﺎﻣﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 82/4/7‬ﺗﻨﻈﻴﻢ و ارﺳﺎل‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ رﺋﻴﺲ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه اﻣﻨﻴﺘﻲ اوﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺷﻌﺒﻪ ‪ 12‬ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪" :‬ﻣﺘﻬﻢ زﻫﺮا‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﻐﺰي ﺣﺴﺐ دﺳﺘﻮر ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻬﺪاري اوﻳﻦ در ﻣﻮرﺧﻪ ‪ 82/4/5‬ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬
‫ﺑﻘﻴﻪاﷲ ﺟﻬﺖ درﻣﺎن اﻋﺰام ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺴﺘﺮي ﺑﻮده و ﺣﺴﺐ اﻋﻼم ﻧﻈﺮ‬
‫‪63‬‬
‫ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻌﺎﻟﺞ وي در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺳﻜﺘﻪ ﻣﻐﺰي ﻧﻤﻮده و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﻛﻮﻣﺎ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪".‬‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻟﺬا ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﻮاﺑﻴﻪ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺎﻣﻪ دوم ﺑﻪ دﺳﺘﻮر و ﻫﺪاﻳﺖ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ )ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﺧﻮد آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎﻣﻪ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي در ﺟﻮاﺑﻴﻪ واﺻﻠﻪ ﻗﺮار‬
‫‪64‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ!‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ "ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻟﻘﺎء ﺷﺪه آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه اﻣﻨﻴﺘﻲ‬
‫اوﻳﻦ ﺧﺎرج از ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ اﺳﺖ و ﻫﻢ اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدن رﺋﻴﺲ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫‪65‬‬
‫دﻓﺎع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬
‫‪66‬‬
‫• " دﻓﺘﺮ وﻗﺎﻳﻊ زﻧﺪان" اوﻳﻦ و "وﻗﺎﻳﻊ ﺑﻨﺪﻫﺎ دﺳﺘﻜﺎري ﺷﺪه و ﻣﺨﺪوش اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪ 61‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪) .4 .‬ﺟﻮاﺑﻴﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻣﻮرخ ‪ 9‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪(1382‬‬
‫‪ 62‬ﻫﻤﺎن )ﺟﻮاﺑﻴﻪ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرخ ‪ 29‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ،(1382‬ص‪.4 .‬‬
‫‪ 63‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.4 .‬‬
‫‪ 64‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.4 .‬‬
‫‪ 65‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ .4 .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ص‪ ،19 .‬از اﺣﺴﺎن ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن زﻧﺪان اوﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ او ﻳﻚ ﮔﺰارش‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻼﻣﺘﻲ در ﻣﻮرد ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﺷﺪه از آن را ارﺳﺎل ﻛﺮد )ﻛﻪ ﺑﻪ "ﺳﻜﺘﻪ ﻣﻐﺰي" ادﻋﺎ ﺷﺪه‪،‬‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲﻛﺮد(‪.‬‬
‫‪ 66‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ .2 .‬در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺷﻤﺎري از ﺗﻐﻴﻴﺮات داده ﺷﺪه در ﻣﺪارك زﻧﺪان زﻫﺮا‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﭙﻲ از ﮔﺰارش دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺣﺎوي ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ اﺿﺎﻓﻲ در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻛﭙﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ )در‬
‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ج‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ ،2‬ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ(؛ ﻳﻚ ﮔﺰارش ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻬﺮوﻣﻮم ﻛﺮدن و ﺑﺎزﻛﺮدن در ﺳﻠﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ و "ﻋﻤﺪﺗﺎً‬
‫ﻣﺨﺪوش ﻳﺎ ﺑﻌﻀﺎً ﺑﺪون اﻣﻀﺎء ﺑﻮده و ﺗﺎرﻳﺨﻬﺎ دﺳﺘﻜﺎري ﺷﺪه اﺳﺖ" و "ﻣﺨﺪوش ﺑﻮدن اﻣﻀﺎء ﺑﺎزﭘﺮس ﺷﻌﺒﻪ ‪ 12‬دادﺳﺮاي ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪ 7‬ﻣﺴﺘﻘﺮ در زﻧﺪان اوﻳﻦ‪ ،‬آﻗﺎي‬
‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲﻧﮋاد در اوراق ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ" ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪" 2‬اﻟﺤﺎق و ﺟﻌﻞ"‪ ،‬ﺻﺺ‪ 14 .‬و ‪.15‬‬

‫‪2٢١‬‬
 ‫• ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اداي ﺷﻬﺎدت ﺷﻬﻮد دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻛﺎﻇﻤﻲ در زﻧﺪان اوﻳﻦ‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻣﺪارﻛﻲ ﺑﻪدﺳﺖ آورد ﻛﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه وﺟﻮد ﺷﻬﻮد ﻫﻨﮕﺎم دﺳﺘﮕﻴﺮي )و ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﺣﻴﻦ آن( زﻫﺮا‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻮد‪" :‬ﺳﺮﺑﺎز ﺑﺮﺟﻚ و ﭘﺮﺳﻨﻞ زﻧﺪان و ﺳﺮﺑﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ]دﻳﺪﻧﺪ[ و در ﺣﺪود ‪ 20‬ﻧﻔﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در اﻇﻬﺎرات‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺷﻬﺎدت دادهاﻧﺪ ‪ ...‬ﺑﻌﺪاً اﻳﻦ ﺷﻬﻮد را ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ‪ ...‬ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺣﺮﻓﻬﺎﻳﺸﺎن را ﭘﺲ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫‪67‬‬
‫ﻛﺎر را ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﺣﻔﺎﻇﺖ اﻃﻼﻋﺎت زﻧﺪان اوﻳﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪".‬‬

‫*‬ ‫*‬ ‫*‬

‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺪارك "ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ و آﺷﻔﺘﮕﻲ در رﻓﺘﺎر دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﻬﺮان و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً‬
‫اﻧﺤﺮاف ﻣﺴﻴﺮ واﻗﻌﻲ ﭘﺮوﻧﺪه در ﺧﺼﻮص ﻣﺮگ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ دارد‪ 68".‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن از اراﺋﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻗﺎﻃﻊ در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻋﺎﻣﻼن "ﻗﺘﻞ"‪ 69‬زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺧﻮدداري ﻛﺮده و در ﻋﻮض اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫‪70‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ در روﻧﺪ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻟﺰام اراﺋﻪ ﮔﺰارش ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﮔﺰارش‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن درﺑﺎره ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺰارش ﺑﻪ اﻃﻼع ﻋﻤﻮم رﺳﺎﻧﺪه ﺷﺪ‪ :‬در ‪ 6‬آﺑﺎن ‪ ،1382‬ﻳﻜﻲ از‬

‫‪ 67‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ .2 .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺸﻲ )ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﺷﻮد در ﺟﺮﻳﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدن زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ( از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم در آن زﻣﺎن رﺋﻴﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ اﻃﻼﻋﺎت زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ص‪.4 .‬‬
‫‪ 68‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ .5 .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻓﺸﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاي ﻋﻠﻨﻲ ﻛﺮدن ﺗﻤﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ دوﻟﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲاي ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ وزارت اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬در ﺟﻮاب ﺑﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد‪" ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺪ" ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ درﺑﺎره ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻨﻲ ﺷﺪه ]و اﻧﺘﺨﺎب آﻧﻬﺎ[ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ "اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻨﺪاﻻﻗﺘﻀﺎ اﻣﺎ ﻧﺰد ﻣﺮاﺟﻊ ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ذﻳﺮﺑﻂ ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ" )ﻧﺎﻣﻪ آﻗﺎي ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪ (3 .‬اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ دارد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺻﺮﻳﺢﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻫﻢ از ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدن ﻳﻚ ﺳﺮي اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 69‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪2 .‬‬
‫‪ 70‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﻴﮕﻴﺮي اﻧﺪﻛﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ از اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد و ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﺒﺼﺮه ﻣﺎده ‪ 5‬ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﺼﻮب‬
‫‪ 65/8/25‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 65/9/5‬ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺑﺮاي ارﺟﺎع ﺑﻪ دادﮔﺎه ﺻﺎﻟﺢ و‬
‫ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻪ دادﺳﺮاي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎت ﺟﻬﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت دادﺳﺘﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻬﺮان و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻀﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ‬
‫ﻣﺮﺣﻮم ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ دﺧﺎﻟﺖ و دﺳﺘﻮر ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ارﺳﺎل ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ رﺳﻴﺪﮔﻲﻫﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد و ﺗﺒﺼﺮه ﻳﺎد ﺷﺪه‬
‫ﺧﺎرج از ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻃﻼع اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ 5 .‬و ‪.6‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از رﺟﻮع ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﻪ دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﻬﺮان ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ در‬
‫ﻣﻮرد ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن ﺑﺎزداﺷﺖ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد‪" :‬ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه ]ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ[ ‪ ...‬ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲِ ﺟﺮم و ﻧﻴﺰ ﺗﺨﻠـﻒ اﻧﺘﻈـﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻌﻘﻴـﺐ در‬
‫دادﺳﺮاي ﻣﺤﺘﺮم اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎت و ﺳﭙﺲ دادﺳﺮاي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻬﺮان ]ﻣﻲ[ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧـﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ .5 .‬ﺑـﻪ ﺗﻘﺎﺿـﺎﻫﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﻚ ﺑﺎزﭘﺮس ﻣﺴﺘﻘﻞ )و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﺮاي "ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺎزﭘﺮس وﻳﮋه و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺻﻠﻲ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ"‪ ،‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪ (4 .‬ﻇﺎﻫﺮاً ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت داﺧﻠﻲ )ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ذﻛﺮ ﺷﺪ( ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺳﻌﻲ ﻛﺮد ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم آﻗﺎي ﻣﺤﻤﻮدي‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ اﻃﻼﻋﺎت زﻧﺪان اوﻳﻦ )رﺋﻴﺲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺸﻲ( را ﺑﻪ ﺟﺎي وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ﺧﺼﻮص ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻗﻀﻴﻪ ﺑﮕﻤﺎرد و اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت را از دﺳﺘﺎن وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺧﺎرج ﻛﻨﺪ؛ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺮﺗـﻀﻮي ﺻـﻼﺣﻴﺖ‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،4-1‬ص‪ .5-3 .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﺌﺖ ﺳﻪ ﻧﻔﺮهاي ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ در ﺑﺎزرﺳﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻔﺼﻠﻲ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﭼﺮا ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎزﭘﺮس دادﮔﺎه ﺑﺪوي ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ ‪ ،1‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،4-3‬ص‪.5 .‬‬

‫‪2٢٢‬‬
‫اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‪ ،‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن را در ﺟﻠﺴﻪ ﻋﻠﻨﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از رادﻳﻮي دوﻟﺘﻲ ﺗﻬﺮان‬
‫ﭘﺨﺶ ﺷﺪ‪ 71.‬اﻣﺎ‪ ،‬دادﺳﺘﺎن ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﺷﺮح داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ‬
‫ﮔﺰارش ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪ‪:‬‬

‫"ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ روزﻧﺎﻣﻪ در ﺗﻬﺮان ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن را ﭼﺎپ ﻛﺮد‪ .‬دﻳﮕﺮ روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ‪ ...‬اﻗﺪام زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﮔﺰارش‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪] .‬روزﺑﻪ ﻣﻴﺮاﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎر[ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﻳﺮاﺳﺘﺎران ﺗﻬﺮان ﺗﻤﺎس‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮده ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ روزﻧﺎﻣﻪ آﻧﻬﺎ را ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻳﻚ ﮔﺰارﺷﮕﺮ رادﻳﻮ ﻓﺮدا ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﻲ رادﻳﻮ اروﭘﺎي آزاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺤﺖ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻴﺮاﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﺰارﺷﮕﺮ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻬﺮان‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن را ﮔﺰارش ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮاﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد‪" ،‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻣﺴﺌﻮل اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﺑﻮده‪ .‬و ﻣﻦ ﺑﻪ ﻳﺎد دارم ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ وﻳﺮاﺳﺘﺎر دﻳﮕﺮي ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ ﻛﻪ‬
‫‪72‬‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ – ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﺎ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدم‪".‬‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬آﻗﺎي ﻣﻴﺮاﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺣﻀﺎر ﺷﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻣﻄﻠﻊ‬
‫‪73‬‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻋﻠﻴﻪ اﻗﺪاﻣﺎت او ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻗﺎي ﻣﻴﺮاﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﭘﺲ از ﺗﻮﺑﻴﺦ آزاد ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﻇﺮان ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮده وﮔﺰارش دادﻧﺪ ﺷﺐ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ روزﻧﺎﻣﻪ "ﻳﺎس ﻧﻮ" ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ‬
‫ﻧﻮد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﺎ وﻳﺮاﺳﺘﺎر اﻳﻦ روزﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﺸﺪار داده ﺑﻮد ﻛﻪ آن را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻜﻨﺪ‪ 74.‬اﻣﺎ از‬
‫‪75‬‬
‫آﻧﺠﺎﻳﻴﻜﻪ روزﻧﺎﻣﻪ زﻳﺮ ﭼﺎپ ﺑﻮد‪" ،‬ﻳﺎس ﻧﻮ" ﺗﻨﻬﺎ روزﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ وﻗﺎﻳﻊ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬زد و ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺎﻧﻌﻲ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻛﺎرﻛﺮد آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 71‬ﻻرا ﺳﻜﻮر‪ ،‬ﻓﺮارﻳﻬﺎ‪ :‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺟﻮان ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ رو ﺑﻪ رو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻧﻴﻮﻳﻮرﻛﺮ‪،‬‬
‫]‪[Laura Secor, Fugitives: Young Iranians confront the collapse of the reform movement, The New Yorker‬‬
‫‪ 30‬آﺑﺎن ‪ 1384‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ‪ 21‬ﻧـﻮاﻣﺒﺮ ‪ .2005‬رك‪) http://www.newyorker.com/fact/content/articles/051121fa_fact4 .‬ﺗـﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳـﻲ‪30 :‬‬
‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 20‬ﻣﻪ ‪) (2006‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻓﺮارﻳﻬﺎ(‬
‫‪ 72‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 73‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 74‬دﻳﺪهﺑﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ :‬ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺳﺮﻛﻮب ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ در اﻳﺮان )ﺧﺮداد ‪ 1383‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ژوﺋﻦ ‪.(2004‬‬
‫]‪[Human Rights Watch, Like the Dead in their Coffins: Torture, Detention, and the Crushing of Dissent in Iran‬‬
‫رك‪) http://hrw.org/reports/2004/iran0604/ .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 31‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 21‬ﻣﻪ ‪) (2006‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗـﺎﺑﻮت(‪ ،‬در‬
‫‪ ،59‬ﺷﻤﺎره ‪153‬‬
‫‪ 75‬ﻫﻤﺎن‪ .‬در ‪ 29‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،1383‬دادﺳﺘﺎن ﻣﺮﺗﻀﻮي دﺳﺘﻮر ﺑﺴﺘﻦ روزﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎس ﻧﻮ را ﺻﺎدر ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﻦ روزﻧﺎﻣﻪ ﮔﺰﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ از ﻧﺎﻣﻪاي را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛـﻪ در‬
‫آن ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ از رﻫﺒﺮ ﺧﺎﻣﻨﻪاي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺄﻳﻴﺪ رد ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﻴﺶ از ‪ 2000‬ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آﻳﻨﺪه رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري از ﺳﻮي ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒـﺎن‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﻳﺪهﺑﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﮔﺰارش داد ﻛﻪ "ﻣﺄﻣﻮران اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳﻦ روزﻧﺎﻣﻪ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از اﻧﺘﺸﺎر ﺷﻤﺎرهﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺣﺎوي ﮔﺰﻳﺪه ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪".‬دﻳﺪهﺑﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ روزﻧﺎﻣﻪ اﺻﻼحﻃﻠﺐ ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﻨﻊ ﺷﺪ‪ 30) ،‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1384‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎ ‪ 19‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪،(2004‬‬
‫]‪[Human Rights Watch, Iran: Reformist Newspapers Muzzled Before Election‬‬
‫رك‪) .http://hrw.org/english/docs/2004/02/19/iran7571.htm .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 29 :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 19‬ﻣﻪ ‪.(2004‬‬

‫‪2٢٣‬‬
 ‫راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ و ﺳﺮﻛﻮب ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬

‫اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺑﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎره ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻘﺾﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آن ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﻣﺠﺎزات ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕـﺎران در ﭘﺨـﺶ و اﻧﺘـﺸﺎر‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺒﻬﻤﻲ ﻧﻈﻴﺮ "اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي"‪" ،‬اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم"‪،‬‬
‫"ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎم"‪ ،‬ﻳﺎ "ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ" و "ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺧﺎرﺟﻲ"‪ 76‬ﻣـﺘﻬﻢ ﻛـﺮد‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬در ﭘﺮوﻧـﺪه ﻛـﺎﻇﻤﻲ‪،‬‬
‫ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ ﺷﻬﺎدت داد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻳﻦ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎرﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﺳﻮس ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﺧﻂ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﺸﻜﻞ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻛﻨﻴﺪ و‬
‫‪77‬‬
‫ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺧﺎرﺟﻲ را ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ 1382‬اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ اﻳﺮان ﻧﺪﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران را ﺑﺎ ﺟﺎﺳﻮﺳﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲداﻧﺪ – و ﻓﺮض آﺷﻜﺎر او ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ روي‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﺪﻳﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺪادن ﻣﺠﻮز ورود ﺑﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺣﺴﺎب ﻛﻨﺪ – ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﺮاﻧـﻲ‬
‫ﺷﺪﻳﺪ در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي را ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻤﺒﻞ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺮاي ﻣﺤـﺪود ﻛـﺮدن‬
‫آزادي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت در اﻳﺮان داﻧﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﺮاﺗﺮ از آﻧﭽﻪ وي اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ 78.‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧـﺎﻇﺮ‬
‫در ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬اﺻﻮل ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﻳﺮان ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﺨﺸﺶ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه اﺳـﺖ‪ :‬ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ از رﻫﺒﺮ‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﻮن و ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ اﻧﺘﻘﺎد ﻛﻨﻴﺪ"‪ 79.‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬دوﻟـﺖ ﺑـﻪﻃـﻮر ﻣـﻨﻈﻢ ﻟﻴـﺴﺘﻲ از‬

‫‪ 76‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﻧﻈﺎم ﻗﺎﻧﻮﻧﻲاي ﻛﻪ آزادي ﺑﻴﺎن ﻳﺎ آزادي داﺷﺘﻦ اﻧﺠﻤﻦ را ﺣﺮاﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺺ‪ ،3-9 .‬آذر ‪ 1379‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪،2001‬‬
‫‪Amnesty International, Iran: A Legal System that Fails to Protect Freedom of Expression or Association‬‬
‫رك‪) http://web.amnesty.org/library/Index/ENGMDE130452001?open&of=ENG-2D2 .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳـﻲ‪ 29 :‬اردﻳﺒﻬـﺸﺖ ‪1385‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 19‬ﻣﻪ ‪ (2006‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد در اﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻟﻴﺴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﻳﺮان "ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪادي ﻣﻮاد ﻣﺒﻬﻢ در ﻣﻮرد اﻧﺠﻤﻨﻬﺎ و 'اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ' اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎري و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ اﻟﺰاﻣﺎً ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻛﻴﻔﺮي ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ".‬ﻛﻤﻴﺘـﻪ ﺣﻤﺎﻳـﺖ از ﺧﺒﺮﻧﮕـﺎران در ﺳـﺎل ‪1379‬‬
‫ﮔﺰارش داد ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﻫﺒﺮ‪ ،‬آﻳﺖاﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي‪ ،‬اﻋﻼم ﻛﺮد ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ "ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي دﺷﻤﻨﺎن" ﻣﺒﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻮه‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ "از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي آﻏﺎز ﺳﺮﻛﻮب ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﺻﻼحﻃﻠﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻇﺮف ﭼﻨﺪ روز ﻣﻘﺎﻣﺎت ‪ 16‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻬـﻢ اﺻـﻼحﻃﻠـﺐ را‬
‫ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ".‬رك‪ .‬ﻛـﻤﻴﺘﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻏﻴﺮ ﻣﺪﻧﻲ اﻳﺮان‪ 24 ،‬ﻣﺮداد ‪ 1379‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 14‬اوت ‪.2000‬‬
‫]‪[COMMITTEE TO PROTECT JOURNALISTS, Iran’s Uncivil Wars‬‬
‫رك‪) http://www.cpj.org/Briefings/2000/Iran_aug00/Iran_aug00.html .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ ٢٩ :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ١٣٨۵‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 19‬ﻣﻪ ‪(2006‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ژوﺋﻞ ﻛﺎﻣﭙﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران‪ ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ 16 ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1379‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 5‬ﻣﻪ ‪،2000‬‬
‫]‪[Joel Campagna, Committee to Protect Journalists, Iran: the Press on Trial‬‬
‫رك‪) http://www.cpj.org/Briefings/2000/Iran_may00/Iran_may00.html .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ ٢٩ :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ١٣٨۵‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 19‬ﻣﻪ ‪(2006‬‬
‫‪ 77‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪1 .‬‬
‫‪ 78‬ﻣﺮﺗﻀﻮي در ‪ 30‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1382‬دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﺗﻬﺮان ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﻧﺘﺼﺎب‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ رﺋﻴﺲ دادﮔﺎه ﺷﻌﺒﻪ ‪ ،1410‬ﻛﻪ از آن ﺑﻪﻋﻨﻮان "دادﮔﺎه ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت" ﻳـﺎد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﮕﺮد و زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدن ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران و ﺑﺴﺘﻦ دﻫﻬﺎ روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎدر اﻧﺘﺼﺎر‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫"دادﮔﺎه ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ‪ ...‬ﻛﻪ ﻧﻬﺎدي ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ و ﺑﺤﺚ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ ‪ ...‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﺮاﻳﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺟﻨﺎح ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر ﺣﺎﻛﻢ از ﻃﺮﻳـﻖ آن ﺗـﻼش‬
‫ﻛﺮده ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺧﻔﻪ ﻛﻨﺪ و از زﻳﺮ ﺳﺆال رﻓﺘﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻛﺸﻮر از ﺳﻮي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺎزﺧﻴﺰﻧﺪه و ﻓﻌﺎل ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر ﻣﺘﻌﺪدي‬
‫از وﻳﺮاﺳﺘﺎران روزﻧﺎﻣﻪ و ﻧﺎﺷﺮان ﺑﻪ دادﮔﺎه ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﺣﻀﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪".‬‬
‫ﻧﺎدر اﻧﺘﺼﺎر‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ :‬ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮ اﺻﻼﺣﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺨﺶ ‪ ،13‬ص ‪،6‬‬
‫]‪[Limits of Change: Legal Constraints to Political Reform in Iran, Journal of Third World Studies‬‬
‫رك‪) http://www.findarticles.com/p/articles/mi_qa3821/is_200204/ai_n9045076 .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 29 :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ‪19‬‬
‫ﻣﻲ ‪] (2006‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ[‪.‬‬
‫‪ 79‬ﻓﺮارﻳﻬﺎ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.71‬‬

‫‪2٢۴‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت "ﺧﻂ ﻗﺮﻣﺰ" ﻳﺎ ﻣﻤﻨﻮع را ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ‪ 80.‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺑـﺪون‬
‫ﻣﺮز ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻪ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ را ﺑﺮاي ﺗﻤـﺎﻣﻲ روزﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ‬
‫ارﺳﺎل ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت در ﺳـﺎل ‪" ،١٣٨٢‬ﺗﻈـﺎﻫﺮات داﻧـﺸﺠﻮﻳﺎن در ﺳـﺎل ‪ ،١٣٧٨‬از ﺳـﺮﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﻋﻜﺎس زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ و ﻫﺮ ﻣﻄﻠﺒﻲ درﺑﺎره ﺗﻮاﻓﻘـﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺳـﻼﺣﻬﺎي‬
‫ﻫﺴﺘﻪاي"‪ 81‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري در ﻣﻮرد ﻣﺮگ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺮ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ "ﺗـﺪوﻳﻦ راﻫﻜﺎرﻫـﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﺘﻬﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران‪ 82"،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻳﺪ‪ ،‬روﻳﺪاد ﺷﮕﻔﺖ و واﺿـﺤﻲ روي داد – و‬
‫آن اﻳﻨﻜﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻼش ﺑﺮاي روﺷﻦ ﻛﺮدن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﺴﺎس از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎري‪ ،‬ﺧﻮد ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﻣﺒﺪل ﺷﺪ– ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪي در ﻣﻮرد اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ در ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺨﻠﻔﺎت ﮔﺰارش ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﺗﺒﺮﺋﻪ رﺿﺎ اﺣﻤﺪي ﺑﻪ اﺗﻬﺎم "ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ" زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬
‫در ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ ،1383‬رﺿﺎ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻘﺎم رده ﭘﺎﻳﻴﻦ وزارت اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻬﺎم "ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ" ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‬
‫دو روزه اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﺼﻤﻴﻢ دادﺳﺘﺎن ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺨﺎب اﺣﻤﺪي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﺤﺚاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد؛ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻤﺪي اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﺘﺮ در ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪ‪ 83.‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺣﻖ ﺷﺎﻛﻲ در اﻳﺮاد اﺗﻬﺎم ﺑﻪ دﻳﮕﺮان در ﻗﺒﺎل ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا اﺣﻤﺪي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻬﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎدر‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻋﻠﻴﻪ دادﺳﺮاي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ 84.‬ﺗﻨﻬﺎ راﺑﻄﻪ آﺷﻜﺎر اﺣﻤﺪي ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﺎت ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ‬
‫او ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻮد و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﻤﺪي ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺑﺎزداﺷﺖ‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ را ﺑﺎ او ﺗﻨﻬﺎ ﺳﭙﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ 85.‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺄﻛﻴﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﺣﻤﺪي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﭙﺮ‬
‫ﺑﻼ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 80‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 81‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺑـﺪون ﻣـﺮز‪ ،‬ﮔـﺰارش ﺳـﺎﻻﻧـﻪ اﻳـﺮان‪ 2004 ،‬ﻣـﻴـﻼدي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1384 / 1383‬ﺷـﻤـﺴـﻲ‪،‬‬
‫]‪[Reporters Without Borders, Iran Annual Report‬‬
‫رك‪) ،http://www.rsf.org/article.php3?id_article=9940 .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 29 :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 19‬ﻣﻪ ‪(2006‬‬
‫‪ 82‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪4.‬‬
‫‪ 83‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﺨﺘﻠﻒ اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪدﺳﺖ داﺷﺘﻦ در ﻣﺮگ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺮوﻧﺪهاي ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ اﺣﻤﺪي ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ص‪)2 .‬ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺮﻳﻢ اﺻﻐﺮزاده و ﻣﺮﻳﻢ ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ‬
‫"ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻗﺘﻞ" ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪه و ﻣﻮﻗﺘﺎً ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ( ‪.‬‬
‫‪ 84‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،3‬ص‪ .3 .‬ﺷﺎﻫﺪي ﻛﻪ در ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﮔﺰارش داد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻓﺮﻫﺎﻧﻲ ﺻﺮﻳﺤﺎً از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﺨـﺸﻲ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﺪ ﺳﺮﺑﺎز زد و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻏﻴﺮ از ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎرج از ﭘﺮوﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻲرﻏـﻢ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻴﻨﺎف زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ اﻳﺮاد ﺿﺮب و ﺟﺮح ﻋﻤﺪي ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺰارش اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﺷﺎﻫﺪ‬
‫‪ A‬ﻛﻪ ﺷﺮﺣﻲ از ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻳﺸﺎن از ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺣﻤﺪي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪] .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﮔﺰارش ﺷﺎﻫﺪ ‪ A‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‬
‫اﺣﻤﺪي[‪ .‬درﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻴﻨﺎف زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،1‬ص‪2 .‬‬
‫‪ 85‬ﮔﺰارش ﺷﺎﻫﺪ ‪ A‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪84‬‬

‫‪2٢۵‬‬
‫وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﺮا اﺗﻬﺎم "ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ" در ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﻪ "ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ" ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ 86.‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻜﺮراً اﺻﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ دادﮔﺎه ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻓﻨﻲ )اﻳﺮاد ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ ذاﺗﻲ دادﮔﺎه( ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه اﺳﺖ‪ 87.‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰارش اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‬
‫‪88‬‬
‫ﻣﺤﺪود ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ در ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ رﺿﺎ اﺣﻤﺪي‬

‫‪ .1‬ﺷﻬﻮد‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وﻛﻼي ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺣﻀﺎر ﺷﻬﻮدي ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﺟﺮﻳﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮي‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺷﻬﺎدت داده ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً ﺷﻬﺎدت ﺧﻮد را ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﺣﺴﻴﻦ ﺷﻬﺮاﺑﻲ‬
‫ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﺎزرس دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﮕﻴﺮ آن ﻧﺸﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻔﺮ – از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻨﺞ ﻗﺎﺿﻲ و ﺗﻌﺪادي از ﺳﺮﺑﺎزان و ﻛﺎرﻣﻨﺪان زﻧﺪان – در اﺑﺘﺪا ﮔﺰارﺷﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻛﺎﻇﻤﻲ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﺮح دادﻧﺪ‪ 89.‬از ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﺷﻬﻮد ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺸﺎﺟﺮه اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺸﻲ‪ 90‬و ﻣﻈﻔﺮ ﺑﺎﺑﺎﻳﻲ ﺗﻼش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﻒ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را از او ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛﻪ آﻗﺎي ﺑﺨﺸﻲ را دﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزوي ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﮔﺮﻓﺖ و او را ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‬
‫ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد و ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ‪ 91.‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارﺷﺎت اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ از ﻗﻀﺎت ﺷﻬﺎدت ﺧﻮد را ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬

‫‪ 86‬درﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺘﻴﻨﺎف زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،3‬ص‪.22 .‬‬
‫‪ 87‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺒﺼﺮه ‪1‬ﻣﺎده ‪ 4‬اﺻﻼﺣﻲ ‪1381/7/28‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺄﺳﻴﺲ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺟﺮاﻳﻢ داراي ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﺟﺮم ادﻋﺎ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪه )اﺗﻬﺎم ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ( ﺑﺎﻳﺪ در دادﮔﺎه ﻛﻴﻔﺮي اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان‪ ،‬و ﻧﻪ دادﮔﺎه ﻛﻴﻔﺮي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺮوﻧﺪه ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد؛ ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد "اﻳﺮاد ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ" ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ص‪.2 .‬‬
‫‪ 88‬ﭼﻨﺪ روزﻧﺎﻣﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮔﺰارش روز اول ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ در روز ‪ 27‬ﺗﻴﺮ ‪ 1383‬را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﮔﺰارش داده ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﺎ ﭼﻨﺪ روزﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺸﺪار داد ﺷﺮح ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ‪ ،‬دادﺳﺘﺎن ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران اﻳﺮاﻧﻲ را ﻛﻪ از ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﮔﺰارش ﺗﻬﻴﻪ ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫]‪[CBC News, Prosecutor threatens Journalists Covering Kazemi Trial, July 19, 2004‬‬
‫رك‪) http://www.cbc.ca/world/story/2004/07/19/iran_kazemi040719.html .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 29 :‬اردﻳﺒﻬـﺸﺖ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ ‪ 19‬ﻣـﻪ‬
‫‪ .(2006‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﻗﻮل ﻳﻜﻲ از ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﮔﺰارش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪" :‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ را ﻣﺨﺘﻮﻣـﻪ ﺣـﺴﺎب ﻛﻨـﻲ و از‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﺎپ ﺷﻮد ﺧﻮدداري ﻛﻨﻲ"‪ .‬ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺮﺗﻀﻮي دﺳﺘﻮر ﺑﺴﺘﻦ دو روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﮔﺰارش ﭼـﺎپ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ را ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﭘﺴﺖ‪ ،‬دادﺳﺘﺎن اﻳﺮاﻧﻲ دو روزﻧﺎﻣﻪ را ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ :‬ﮔﺰارﺷﻲ از روزﻧﻪﻫـﺎي ﺧـﺮوج اﺧﺒـﺎر درﺑـﺎره‬
‫ﻣﺤﺎﻛﻤﻪاي ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﻲ رﺳﻤﻲ را در ﻣﺮگ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ص‪،18 .‬‬
‫‪[Washington Post, Iranian Prosecutor Shuts Two Newspapers: outlets reported on trial that implicated official in‬‬
‫]‪death of detained photographer, July 27, 2004‬‬
‫رك‪) http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A16431-2004Jul26.html .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 30 :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ‪20‬‬
‫ﻣﻪ ‪ .(2006‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫"دادﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 12‬روز از اﻧﺘﺸﺎرش ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و وﻗﺎﻳﻊ اﺗﻔﺎﻗﻴﻪ را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ از‬
‫ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻳﻚ ﻣﺄﻣﻮر اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺿﺮب و ﻗﺘﻞ ]ﻛﺎﻇﻤﻲ[ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻛﺮد ‪ ...‬ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﺗﻬﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻦ اﻳﻦ روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ درس ﻋﺒﺮﺗـﻲ‬
‫ﺑﺮاي دﻳﮕﺮ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي اﻳﺮان ﺑﻮد‪".‬‬
‫‪ 89‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،4.6‬ﺻﺺ‪10-6 .‬؛ ﮔﺰارش ﺷﺎﻫﺪ ‪ A‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.84‬‬
‫‪ 90‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﺸﻲ رﺋﻴﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ اﻃﻼﻋﺎت زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 91‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،4-6‬ﺻﺺ‪) 10-6 .‬در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺎم ﺷﻤﺎري از ﺷﻬﻮد دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺷﻬﺎدت اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪2٢۶‬‬
‫ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا دروغ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻣﻘﺪس اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ آﻗﺎي ﺑﺨﺸﻲ ﺑﺎ ﺳﺮ‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺿﺮﺑﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ 92.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﺷﺎﻫﺪ دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺎدت اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد را ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ از ﻳﻜﻲ از ﺷﻬﻮدي ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﺷﻬﺎدت ﺧﻮد را ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﺗﻮﺳﻂ دادﺳﺘﺎﻧﻲ و ﻣﺄﻣﻮران اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ 93.‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر درﺧﻮاﺳﺖ اﺣﻀﺎر اﻳﻦ ﺷﻬﻮد ﺑﻪ دادﮔﺎه را ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻗﺎﺿﻲ ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ 94.‬ﺑﺎزرس دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺷﻬﻮد را اﺣﻀﺎر ﻧﻜﺮد‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺷﻬﻮدي ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت‬
‫‪95‬‬
‫ﺧﻮد را ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا دروغ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺷﻬﺎدت دروغ ﻣﻮرد ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺷﻮاﻫﺪ و ﻣﺪارك‬

‫ﮔﺰارش دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﺷﺪه و در آن ادﻋﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺒﺮده در ﺣﺎل ﻋﻜﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ از‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﻼﺷﻲ آﺷﻜﺎر ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻣﺎت وزارت اﻃﻼﻋﺎت‬
‫و ﻫﻢ وﻛﻼي ﻛﺎﻇﻤﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن ﮔﺰارش ﺟﻌﻠﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ 96.‬ﮔﺰارش ﻣﺰﺑﻮر زﻣﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺟﻠﻮ‬
‫زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﺧﻂ آﺧﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‪" :‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ را اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ او ﺳﺮﮔﺮم‬
‫ﻋﻜﺎﺳﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ زﻧﺪان ﺑﻮد‪ 97".‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﮔﺰارش روي اﻣﻀﺎﻫﺎي ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 98.‬ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﺎت‪ ،‬ﻛﭙﻲ دﻳﮕﺮي از ﮔﺰارش دﺳﺘﮕﻴﺮي – ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ – ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ "ﭘﺲ از اﺣﺮاز‬
‫‪٩٩‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﺣﺎوي ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ"‬
‫‪100‬‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد "اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن" اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﮔﺰارش‬ ‫ﺳﺮﮔﺮم ﻋﻜﺎﺳﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ زﻧﺪان ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪101‬‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮي‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 92‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،4-6‬ﺑﻨﺪ خ‪ ،‬ص‪9 .‬‬
‫‪ 93‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،5‬ص‪ ،10 .‬ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺳﺮﺑﺎز آرﻣﻴﻦ ﻋﻤﺮاﻟﻌﻼﻳﻲ ﺷﻬﺎدت داد ﻛﻪ‪ ..." :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ ﻛـﻪ اﻓﺘـﺎده اﻇﻬـﺎر ﻣـﻲدارم ﻛـﻪ در‬
‫ﺧﺼﻮص ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻦ را ﺑﻪ دادﺳﺮاي اﻧﻘﻼب ﻧﺰد ﻗﺎﺿﻲ ﭘﺮوﻧﺪه اﺣﻀﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ وﻋﺪهﻫﺎي زﻳﺎدي ‪ ...‬دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻣـﻦ ]ﻣـﺎ[‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ و ﻓﺸﺎرﻫﺎ ]ﻓﺸﺎرﻫﺎي[ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻇﻬﺎراﺗﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪام و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻃﺮف ﺑﻨﺪ ‪) 209‬ﺑﻨﺪ وزارت اﻃﻼﻋﺎت( ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪﻧـﺪ و آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ اﻳـﻦ‬
‫وﻋﺪهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﻦ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي روﺣﻲ و رواﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ اﻇﻬﺎراﺗﻲ را ﻧﻮﺷﺘﻪام ‪."...‬‬
‫‪ 94‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﺮدﻧﺪ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ را ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫"اﻗﺪام دادﮔﺎه در رد درﺧﻮاﺳﺖ وﻛﻼي ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﺮاي اﺣﻀﺎر ﺷﻬﻮد ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺳـﺎزﮔﺎر ﻧﻴـﺴﺖ؛ دادﮔـﺎه ﻣﻜﻠـﻒ ﺑـﻪ ﺗﻜﻤﻴـﻞ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و رﻓﻊ ﻧﻮاﻗﺺ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻣﺤﺮز اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﻮع ﺟﺮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻋﺎﻣﻞ اﺻـﻠﻲ آن‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ در ﻣﻜﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺟﺮم واﻗﻊ ﺷﺪه ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺻﻠﻲ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮده و ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻗﺮار دﻫـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﺿﻌﻒ ﻋﻤﻠﻜﺮد دادﺳﺮا در ﻧﺤﻮه ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻴﻔﺮﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪".‬‬
‫ﺧﺒﺮﮔــﺰاري داﻧــﺸﺠﻮﻳﺎن اﻳــﺮان‪ ،‬اﻳــﺴﻨﺎ‪ ،‬ﻧﮕــﺎه ﺣﻘﻮﻗــﺪاﻧﺎن ﺑــﻪ ﺣﻜــﻢ ﭘﺮوﻧــﺪه ﻣــﺮگ زﻫــﺮا ﻛــﺎﻇﻤﻲ‪ 4 ،‬ﻣــﺮداد ‪ 1383‬ﺑﺮاﺑــﺮ ﺑــﺎ ‪ 25‬ژوﺋﻴــﻪ ‪ ،2004‬رك‪.‬‬
‫‪) http://www.isna.ir/Main/NewsView.aspx?ID=News-410726‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 31 :‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 20‬آورﻳﻞ ‪.(2006‬‬
‫‪ 95‬ﮔﺰارش ﺷﺎﻫﺪ ‪ A‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪85‬؛ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫـﺮا ﻛـﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧـﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨـﺶ اول‪ ،‬ﻗـﺴﻤﺖ ‪ ،12‬ص‪.12 .‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻴﭙﭻ ﻳﻚ از اﻓﺮادي ﻛﻪ در "درﮔﻴﺮي" ﻫﻨﮕﺎم دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻛﺎﻇﻤﻲ دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ اﺣﻀﺎر ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻮﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 96‬ﮔﺰارش ﺷﺎﻫﺪ ‪ A‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ .85‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻗـﺴﻤﺖ ‪ ،2-1‬ص‪.‬‬
‫‪.14‬‬
‫‪ 97‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪2-1‬‬
‫‪ 98‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 99‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪2-1‬‬
‫‪ 100‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪2-5‬‬
‫‪ 101‬ﮔﺰارش ﺷﺎﻫﺪ ‪ A‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.84‬‬

‫‪2٢٧‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﺪارك دﻳﮕﺮ در ﻃﻮل ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﺎت‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ رﺳﻤﻲ دوﻟﺖ در ﻣﻮرد ﻣﺮگ ﻛﺎﻇﻤﻲ ارﺟﺎع ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ اﻋﺘﺮاض ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺰارﺷﺎت در ﭘﺮوﻧﺪه دادﮔﺎه ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﭙﻲ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از ﺳﻮي وﻛﻴﻞ ﻛﺎﻇﻤﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وﻛﻴﻞ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ از ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺣﺮف او را‬
‫ﻗﻄﻊ ﻛﺮد و ﺑﻪ او ﻫﺸﺪار داد ﻛﻪ دارد اﻇﻬﺎراﺗﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻓﺘﺮا ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫‪102‬‬
‫ﺗﺤﺖ ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ .3‬دﺳﺘﺮﺳﻲ وﻛﻼ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك دادﮔﺎه‬

‫وﻛﻼي ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ و ﻛﺎﻓﻲ ﭘﺮوﻧﺪه دادﮔﺎه را ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ وﺟﻮدي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻗﺒﻞ‬
‫ﻧﺴﺨﻪاي از ﭘﺮوﻧﺪه را درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺟﺎزه داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوﻧﺪه را ﺑﻪ ﻣﺪت ﻣﺤﺪودي در ﻣﺤﻞ دادﮔﺎه‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ 103.‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺣﺎوي ﺑﻴﺶ از ‪ 2000‬ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎره ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺘﻌﺪدي‬
‫از آن ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻓﻘﺪان ﺻﻔﺤﺎت ﻣﻔﻘﻮد در ﭘﺮوﻧﺪه را ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد و ﻣﻮﻛﺪاً ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫‪104‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه ﮔﻢ ﺷﺪن اﻳﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﺞ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ اراﺋﻪ ﻧﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬رأي دادﮔﺎه‬
‫‪105‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺒﺮﺋﻪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬دادﺳﺮا ﺑﺎ‬ ‫دادﮔﺎه ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﻛﺎﻓﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارد‪ ،‬اﺣﻤﺪي را از اﺗﻬﺎم ﻗﺘﻞ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺻﺪور اﻃﻼﻋﻴﻪاي در ﻣﻮرد زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫"ﺑﺎ ﺑﺮاﺋﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ ﭘﺮوﻧﺪه ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ آن‬
‫ﻫﻢ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻮدن ﻓﻮت ﻣﺮﺣﻮم ﻛﺎﻇﻤﻲ در اﺛﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻓﺘﺎدن ﻗﻨﺪ ﺧﻮن‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از اﻋﺘﺼﺎب ﻏﺬا ﻛﻪ در ﺣﺎل‬
‫‪106‬‬
‫اﻳﺴﺘﺎدن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﻓﺮد و اﻓﺘﺎدن وي ﺑﻪ اﻃﺮاف و ﺿﺮب دﻳﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد"‪.‬‬

‫وﻛﻼي ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺑﺮاﺋﺖ و ﻣﺤﻜﻮم ﻧﺸﺪن ﻫﻴﭻ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﺮم اﻋﺘﺮاض ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1384‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﺟﻠﺴﻪ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬دادﮔﺎه اﺳﺘﻴﻨﺎف ﺗﺒﺮﺋﻪ آﻗﺎي اﺣﻤﺪي را ﺗﺄﻳﻴﺪ‬

‫‪ 102‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 103‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 104‬ﮔﺰارش ﺷﺎﻫﺪ ‪ A‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.84‬‬
‫‪ 105‬دﻳﺪهﺑﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﺮگ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ 4 ،‬ﺧﺮداد ‪ 1384‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 25‬ﻣﻪ ‪،2005‬‬
‫]‪[Human Rights Watch, Iran: Judiciary Stonewalls on Journalist’s Death‬‬
‫رك‪) http://hrw.org/english/docs/2005/05/24/iran11007.htm .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 19 :‬ﺗﻴﺮ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 10‬ژوﺋﻴﻪ ‪.(2006‬‬
‫‪ 106‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه از ﺳﻮي دادﺳﺮاي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻬﺮان در‪ 5‬ﻣﺮداد ‪ 1383‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 26‬ژوﺋﻴﻪ ‪ .2004‬ﺑﺨﺶ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ‪ ،‬وﻛﻼي ﺧﺎﻧﻮاده زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻳﻚ ﺑﺎزرس وﻳﮋه ﺷﺪﻧﺪ‪ 7 ،‬ﺗﻴﺮ ‪ 1383‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 28‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،2004‬رك‪.‬‬
‫‪http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2004/07/printable/040728_a_iran_kazemi.shtml‬‬

‫‪2٢٨‬‬
‫ﻛﺮد اﻣﺎ ﺑﺎ ذﻛﺮ "ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در ﺗﺤﻘﻴﻖ"‪ 107‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﭼﻪ‬
‫اﻗﺪام ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 107‬اﺧﺒﺎر ﺳﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ )ﻛﺎﻧﺎدا(‪ ،‬دادﮔﺎه اﻳﺮان دﺳﺘﻮر ﺑﺎزﮔﺸﺎﻳﻲ ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﻣﻲدﻫﺪ‪ 25 ،‬آﺑﺎن ‪ 1384‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 16‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪،2005‬‬
‫‪CBC News, Iran court orders Kazemi case reopened‬‬
‫رك‪http://www.cbc.ca/story/world/national/2005/11/16/kazemi051116.html .‬‬
‫و اﺧﺒﺎر ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻣﺘﻬﻢ در ﻗﺘﻞ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪ‪ 25 ،‬آﺑﺎن ‪ 1384‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 16‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪،2005‬‬
‫‪BBC News Online, Kazemi killing acquittal upheld‬‬
‫رك‪) http://www.news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4442910.stml .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ :‬در ‪ 19‬ﺗﻴﺮ ‪ 1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 10‬ژوﺋﻴﻪ ‪.(2006‬‬

‫‪2٢٩‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻧﺪ‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎري در ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي در ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬

‫ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﻣﺠﺎزات در ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان رﻳﺸﻪ در ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫• ﻓﻘﺪان ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻲﻃﺮف و ﻣﺴﺘﻘﻞ؛‬

‫• ﺗﺪاﺧﻞ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﺧﺘﻴﺎرات ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و روﺷﻦ ﻧﺒﻮدن ﺣﺪود ﻧﻈﺎرت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ؛‬
‫• ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ در رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ؛‬
‫• ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ؛ و‬

‫• ﺿﻌﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺪﻳﺪاً ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ اﻳﺮان را در اﺟﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺆﺛﺮ در‬
‫ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻓﻘﺪان ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻲﻃﺮف و ﻣﺴﺘﻘﻞ‬

‫ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ اﻳﺮان در ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ دارﻧﺪ ﻓﺎﻗﺪ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم آزادي از دﺧﺎﻟﺖ‬
‫‪108‬‬
‫دو ﻗﻮه دﻳﮕﺮ در اﻣﻮر ﻗﻀﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﻌﺼﺐ ﺑﻲﺟﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دادﺳﺘﺎﻧﺎن و ﻗﻀﺎت ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺗﺎﺑﻊ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎده ‪ 39‬آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ‬
‫در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﻨﺎﻳﻲ‪" ،‬دادرﺳﺎن و ﻗﻀﺎت ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ"‪ 109‬و در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ذﻛﺮ‬
‫‪110‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺮﺧﻲ از دادﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ "ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻗﻮهاي ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪".‬‬
‫رﻫﺒﺮي و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در درﺟﻪ اول در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻓﺘﺮ او ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﻀﺎﻳﻲ را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎرات ﮔﺴﺘﺮده رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ )ﻛﻪ ﺧﻮد از ﺳﻮي رﻫﺒﺮي ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﻮد(‪ 111‬در ﻧﺼﺐ و ﻋﺰل ﻗﻀﺎت‪ ،‬آﻧﻬﺎ را‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪ 108‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻓﻘﺪان اﺳﺘﻘﻼل ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬وﺟـﻮد ﻗـﻮه‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﻲﻃﺮف زﻳﺮﺑﻨﺎي ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺣﻖ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﺖ و از ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺪرت ﺗﻮﺳـﻂ ﻣـﺴﺌﻮﻻن اﺟﺮاﻳـﻲ و ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ و ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 109‬ﮔﺮوه ردرس )ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ(‪ ،‬ﺗﺎوان ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ :‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن و اﺟﺮاي آن در ‪ 30‬ﻛﺸﻮر ﻣﻨﺘﺨﺐ )ﮔﺰارش ﻛﺸﻮر اﻳﺮان(‪ ،‬ص‪ ،11 .‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻪ‬
‫‪2003‬‬
‫])‪[Redress, Reparation for Torture: A Survey of Law and Practice in 30 Selected Countries (Iran Country Report‬‬
‫رك‪] .http://www.redress.org/studies/Iran.pdf .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﮔﺰارش اﻳﺮان[‪.‬‬
‫‪ 110‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪ ،11‬اﺻﻞ ‪.156‬‬
‫‪ 111‬رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺳﻮي رﻫﺒﺮي ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 5‬ﺳﺎل ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪2٣٠‬‬
‫ﻗﻀﺎت در ﻋﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻗﻀﺎوت ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن از ﺳﻮي ﮔﺮوه ﻣﻨﺘﺨﺒﻲ از ﻗﻀﺎت "ﻛﻪ از ﺳﻮي‬
‫رﻫﺒﺮي ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ"‪ 112‬ﺗﻔﺴﻴﺮ و اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺻﻞ ‪ 158‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﻗﻮه‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﮔﺴﺘﺮده ﺟﻬﺖ ﻧﺼﺐ‪ ،‬ﻋﺰل‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل و ﺗﺮﻓﻴﻊ ﻗﻀﺎت ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻋﺪم اﺳﺘﻘﻼل و واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻗﻀﺎت را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺰارﺷﮕﺮ وﻳﮋه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻗﻀﺎت و وﻛﻼ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ وﻳﮋه ﺧﻮد را در ﻣﻮرد ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻣﻌﺎون اول‬
‫رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‪ ،‬ﻫﺎدي ﻣﺮوي‪ ،‬اﺑﺮاز داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ "ﻗﻀﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻴﭻ اﺳﺘﻘﻼﻟﻲ‬
‫در ﻗﻀﺎوت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ"‪.113‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻋﺎﻣﻼن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﮔﻤﺎردن ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي‬
‫دﺳﺖ ﭼﻴﻦ ﺷﺪه در ﻣﻨﺎﺻﺐ ﺑﺎﻻي ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ 114.‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ارﺗﻘﺎي ﻣﻘﺎم ﺳﺮﻳﻊ ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي‪،‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ دادﮔﺎه ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﭘﺴﺖ ﭘﺮﻗﺪرت دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﺗﻬﺮان )ﻋﻠﻲرﻏﻢ داﺷﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ(‬
‫را ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻚ او ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ارﺷﺪ و رﻫﺒﺮ ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ 115.‬ﻧﺎﻇﺮان ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﮔﺰارش ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ در ﻣﺪت ﺗﺼﺪي ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻗﺎﺿﻲ ﺷﻌﺒﻪ ‪ 1410‬دادﮔﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻬﺮان )"دادﮔﺎه ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت"(‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي‬
‫ﺣﺴﺎس را ﺑﻪ دادﮔﺎه وي ارﺳﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮدن ﻣﺪارك ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬او‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ 116.‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬در زﻣﺎن ﺗﺼﺪي ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎوت‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ‬
‫‪117‬‬
‫ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي ﺧﺎص‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺖ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻣﺸﻮرت ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﺳﺎﺑﻖ دوﻟﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ او ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،118‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود‬
‫ﻣﺮﺗﻀﻮي )ﺑﻪﻋﻨﻮان دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ( ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ "ﺳﻴﺎﺳﻲ" ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫‪119‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﺎت‪ ،‬رﻫﺒﺮ "ﺧﻴﻠﻲ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ و درﮔﻴﺮ‬ ‫ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از دﻓﺘﺮ رﻫﺒﺮي دﺳﺘﻮر و ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪120‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻀﻮي‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺮد" در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارﮔﺎﻧﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪121‬‬
‫اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺳﺮوﻳﺲ ﻣﺨﻔﻲ "ﻣﻮازي"‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد آﺷﻜﺎرا ﺗﺎﺑﻊ دﺳﺘﻮرات رﻫﺒﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻜﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 112‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪43 .‬‬

‫‪ 113‬ﮔﺰارش داﺗﻮ ﭘﺎرام ﻛﻮﻣﺎراﺳﻮاﻣﻲ‪ ،‬ﮔﺰارﺷﮕﺮ وﻳﮋه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻗﻀﺎت و وﻛﻼ ‪13 -‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1379‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،2001‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪116‬‬
‫‪[Report of the UN Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers, Dato' Param Cumaraswamy,‬‬
‫]‪February 1, 2001, E/CN.4/2001/65, at ¶ 116‬‬
‫‪ 114‬ﻛﻤﻴﺘﻪ وﻛﻼي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ 1371 ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ،1993‬ﻓﺼﻞ ‪ ،2‬ﺑﺨﺶ اﻟﻒ‪) ،‬ﺑﺤﺚ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻻزم ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ(‬
‫]‪[Lawyers Committee for Human Rights, The Justice System of the Islamic Republic of Iran, 1993‬‬
‫‪ 115‬اﻇﻬﺎرات وﻛﻴﻞ اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗـﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧـﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪) 44 .‬ﻛـﻪ ﺧﺎﻃﺮﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي "ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎداش ﺑﺮاي ﺗﺼﺪي ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن وي درﻣﺴﻨﺪ ﻗﻀﺎوت‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ‪".‬‬
‫‪ 116‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ﺻﻔﺤﻪ ‪44‬‬
‫‪ 117‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 118‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﺳﺎﺑﻖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﻧﻴﻮﻫﻴﻮن )‪27 ،(New Haven‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1384‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 16‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪] 2006‬از اﻳـﻦ ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﺳﺎﺑﻖ دوﻟﺖ[‪.‬‬
‫‪ 119‬ﻫﻤﺎن‪ .‬دﻓﺘﺮ رﻫﺒﺮي دﻓﺘﺮ رﺳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺖاﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي از ﻃﺮﻳﻖ آن اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻇﻴﻔﻪ اﻳﻦ دﻓﺘﺮ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻣـﻮر اداري و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﺳـﺘﺨﺪام‬
‫ﻣﺸﺎوراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬اﻣﻮر ﻧﻈﺎﻣﻲ و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻮرد ﻣﺸﺎوره ﻗﺮارﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 120‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 121‬ﻫﻤﺎن‬

‫‪2٣١‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﻮد ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺷﺎﻫﺮودي‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻇﻬﺎر ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫‪122‬‬
‫ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ را "ﻧﺎدﻳﺪه" ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﻮدن اﺧﺘﻴﺎرات و ﻧﻘﺶ دادﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و ﻗﻀﺎت‪ :‬ﻣﺸﻜﻼت دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات و‬
‫ﻧﻘﺶ ﻗﺎﺿﻲ و دادﺳﺘﺎن ﺑﻪ وﺿﻮح ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪه و اﻳﻦ دو ﻧﻘﺶ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺪاﺧﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻛﺎري‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ]‪ [The UN Working Group‬در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻬﺎي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ )از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪" :‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ"(‬
‫ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪" ،‬اﺻﻞ ﺟﺪاﻳﻲ اﺧﺘﻴﺎرات دادﺳﺘﺎن و ﻗﺎﺿﻲ" در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ اﻳﺮان ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﻋﻤﺎل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫‪123‬‬
‫ﻧﻘﺶ دادﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﻠﻲ از ﺳﻴﺴﺘﻢ‬ ‫اواﺳﻂ دﻫﻪ ‪ ،1990‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻼش ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﺳﻮي ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺰدي‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺎﺑﻖ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‪،‬‬
‫‪124‬‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﺎ اﺑﺮاز ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻗﻀﺎت دادﮔﺎﻫﻬﺎي‬ ‫ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺣﺬف ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪوي در ﻫﺮ ﭘﺮوﻧﺪه ﻫﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻗﺎﺿﻲ و ﻫﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان دادﺳﺘﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 125.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻀﺎت دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺪوي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻲﻃﺮف ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻓﺮض را ﺑﺮ ﺑﻲﮔﻨﺎﻫﻲ ﻣﺘﻬﻤﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮل اﺟﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ )از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺮدآوري اﺳﻨﺎد و‬
‫ﻣﺪارك(‪ ،‬آﻣﺎده ﻛﺮدن اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺘﻬﻤﺎن و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از ﻣﺘﻬﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 126.‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﮔﺮوه ﻛﺎري‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ‪:‬‬

‫دﻋﺎوي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﻀﻤﻴﻦﻛﻨﻨـﺪه ﺣـﻖ ﺑﺮﺧـﻮرداري از‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در دادرﺳﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ ﻗﺎﺿﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ‪ ...‬ﻗﺎﺿﻲ ﻫﺮ ﭘﺮوﻧـﺪه‬

‫‪ 122‬ﻫﻤﺎن‪ .‬آﻗﺎي ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺷﺎﻫﺮودي ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن ﻟﺰوم اﺻﻼﺣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﻗﺒﻞ از دﻳﺪار ﺳﺎل ‪ (2003) 1382‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬
‫در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻬﺎي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺷﺎﻫﺮودي ﺑﻪ اﻋﻀﺎي ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه ﮔـﺮﻓﺘﻦ وﻇـﺎﻳﻒ ﺧـﻮد‪،‬‬
‫"وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ" را ﺑﻪ ارث ﺑﺮده اﺳﺖ و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ اوﻟﻮﻳﺖ او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬رك‪ .‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺸﺴﺖ ﺷﺼﺘﻢ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺷﻜﻨﺠﻪ – ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻬﺎي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎزدﻳﺪ ازﺟﻤﻬﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ 26 ،‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 8 -‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1381‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 15 -27‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪] 2003‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ[‬
‫‪[U.N. Commission on Human Rights, 60th Sess., Civil and Political Rights, Including the Question of Torture and‬‬
‫‪Detention - Report of the Working Group on Arbitrary Detentions, Visit to the Islamic Republic of Iran (15-27‬‬
‫] )‪February 2003), E/CN.4/2004/3/Add.2 (June 27, 2003‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ از ﻋﺒﺎرت "اﺳﺘﻘﻼل ﻗﻀﺎﻳﻲ" ﮔﺎﻫﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي از اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان ﻣﻲﻛﻨﺪ – ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻛﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ "ﻣﺴﺘﻘﻞ" از‬
‫ﻧﻈﺎرت دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻟﻪ در آﺑﺎن ‪ 1382‬در ﻣﻮرد دﺳﺘﮕﻴﺮي داﻧﺸﺠﻮي ﻓﻌﺎل‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﺎﻃﺒﻲ‪ ،‬اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻌﺪ از دﻳﺪار او ﺑﺎ ﮔﺰارﺷﮕﺮ وﻳـﮋه ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻠﻞ در زﻣﻴﻨﻪ آزادي ﺑﻴﺎن‪ ،‬از ﻃﺮف ﻳﻚ ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮ دوﻟﺖ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ‪:‬‬
‫"ﻣﺮﺗﻀﻮي ‪ ...‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻤﺪاً دﺳﺘﻮر رﺑﻮدن ﺑﺎﻃﺒﻲ را داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ]ﮔﺰارﺷﮕﺮ وﻳﮋه[ آﻣﺒِﻴﻪ ﻟﻴﮕﺎﺑﻮ ‪(Ambeye‬‬
‫)‪ Ligabo‬و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ‪ ...‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از دوﻟﺖ اﺳﺖ‪".‬‬
‫ﺧﺒﺮﮔﺰاري اﻳﺮان‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﺎﻃﺒﻲ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ‪ 6 ،‬آذر ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 27‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪،2003‬‬
‫]‪[Iran Press Service, Ahmad Batebi Surfaced in Evin Prison, Nov 27 2003‬‬
‫رك‪) http://www.iran-press-service.com/articles_2003/Nov-2003/batebi_in_evin_271103.htm .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 13 :‬ﻓﺮوردﻳﻦ‬
‫‪1385‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 2‬آورﻳﻞ ‪(2006‬‬
‫‪ 123‬اﻇﻬﺎرات ﻳﻚ وﻛﻴﻞ اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و در ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ 124‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ‪ 5،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1381‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 27‬اوت ‪،2002‬‬
‫رك‪) http://www.icj.org/news.php3?id_article=2685&lang=en .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ(‬
‫]‪[THE INTERNATIONAL COMMISSION OF JURISTS, IRAN: ATTACKS ON JUSTICE, August 27, 2002‬‬
‫در ص‪ 197 .‬اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺄﺳﻴﺲ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻧﻘﻼب ﭼﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻪ "در ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ" را در‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و "دادﺳﺮا از ﻧﻬﺎد ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺣﺬف ﺷﺪ‪ ".‬در ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﺷﺪه ﻛﻪ "در ﻃﻮل دوره ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪاي ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﻠﻴﻖ در آﻣﺪ‪ ،‬دادرﺳﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻗﺎﺿﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت را اﻧﺠﺎم ﻣﻲداد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮد ﺣﻜﻢ ﺻـﺎدر ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬او ﻫـﻢ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان دادﺳﺘﺎن و ﻫﻢ ﻗﺎﺿﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬از ﺳﺮوﻳﺴﻬﺎي ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻳﺎ ]ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪاران اﻧﻘﻼب[ و در ﻣﻮارد ﻣﻘﺘﻀﻲ از دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻣﺠﻮز ﺷـﻮراي‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ )ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺎده ‪ 15‬ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي( ﻛﻤﻚ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ".‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،122‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.17‬‬
‫‪ 125‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،124‬ص‪197 .‬‬
‫‪ 126‬ﻫﻤﺎن‬

‫‪2٣٢‬‬
 ‫در اﺑﺘﺪا ﺑﻪﻋﻨﻮان دادﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻗﺎﺿﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻗﺎﺿﻲ ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه ﺣﻜﻢ ﻋﻤﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ رو‬
‫ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ اﻳﻦ ﺗﻌﺪد وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات را ﻧـﺎﻗﺾ ﺣـﻖ ﺑﺮﺧـﻮرداري از رﻋﺎﻳـﺖ ﺗـﺸﺮﻳﻔﺎت‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در دادرﺳﻲ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺘﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻔﻮ ﻋﻤـﻮﻣﻲ و ﺑﺨـﺸﺶ ﻣـﻮرد‬
‫‪127‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در زﻣﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺳﺎل ‪ ،1382‬دادﺳﺘﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ اﻳﺮان ﻣﺠﺪداً ﺷﺮوع ﺑﻪﻛـﺎر ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ 128،‬اﻣﺎ ﻣﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺗﺮﻣﻴﻢ آﺳﻴﺒﻬﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﺬف دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﻻزم ﺑـﻮد‪ .‬رﺋـﻴﺲ دادﮔـﺴﺘﺮي ﺗﻬـﺮان در‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺬف دادﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪" ،‬ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ" ﺑﺮاي اﺟـﺮاي ﻋـﺪاﻟﺖ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ 129.‬در زﻣﺎن ﺑﺎزدﻳﺪ ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ -‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از ﺑﺎزداﺷﺖ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ -‬اﺟﺮاي اﺻﻼﺣﺎت ﻓﻘـﻂ در‬
‫‪130‬‬
‫ﺳﻪ ﺣﻮزه ﻗﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻬﺮان ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺣﻴﺎي ﺧﺪﻣﺎت دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ 131.‬در ﺳﺎل ‪ ،1383‬ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻧﺎﻇﺮان ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﭘﺮوﻧﺪه اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﺎﺳﻲﺷﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در‬
‫دﺳﺖ ﻗﻀﺎﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻧﻘﺶ "دادﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﭘﺮس‪ ،‬و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﻬﺎﻳﻲ"‪ 132‬را داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫دﺧﺎﻟﺖ دادﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و ﻗﻀﺎت در ﻃﻮل ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آﺷﻜﺎرا ﺷﺨﺼﻲ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳـﺎل ‪ ،1383‬ﻧـﺎﻇﺮان ﮔـﺰارش‬
‫دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻀﺎت ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎً در اﺗﺎق ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺘﻬﻤﺎن را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻧـﺸﺎندﻫﻨـﺪه‬
‫‪133‬‬
‫ﻓﻘﺪان ﺗﻔﻜﻴﻚ واﺿﺢ ﺑﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزﭘﺮس‪ ،‬دادﺳﺘﺎن و ﻗﺎﺿﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 127‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،122‬ص‪) 62 .‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه(‪.‬‬
‫‪ 128‬در ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ "ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻳﻚ اﺻﻼﺣﻴﻪ در ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗـﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠـﺲ رﺳـﻴﺪ و در ‪ 20‬آﺑـﺎن‬
‫‪1381‬ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪ ...‬ﺧﺪﻣﺎت دادﺳﺘﺎﻧﻲ اﺣﻴﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.34 .‬‬
‫‪ 129‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 130‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 131‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻣﺪاﻓﻌﻴﻦ زن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪ ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﺎرس ﺳﺎل ‪)2005‬ﻛﻪ ﺑﻪ "ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ اﺣﻴﺎي‬
‫ﻧﻘﺶ دادﺳﺘﺎﻧﻲ در ﺳﺎل ‪ "2002‬اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪(.‬‬
‫]‪[AMNESTY INTERNATIONAL, WOMEN HUMAN RIGHTS DEFENDERS AT RISK, March 2005‬‬
‫رك‪http://web.amnesty.org/library/index/engact770112005 .‬‬
‫‪ 132‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪.43 .‬‬
‫‪ 133‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ .44 .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت )و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ 27‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ( ﺣﻀﻮر ﺷﺨﺺ دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﺗﻬﺮان در ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‬
‫از ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺣﻴﺮت ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳﻲ ﻧﻴﻮز از ﺣﻤﻴﺪ ﻣﺠﺘﻬﺪي )ﻛﻪ ﻳﻚ وﻛﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻛﺎﻧﺎداﻳﻲ اﺳﺖ و در ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣـﺎت در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ]ﻣﺮﺗﻀﻮي[ دﻳﺪار ﻛﺮدم در ﻣﻮرد ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ]اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ او ﺷﺨﺼﺎً در ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ[ ﺑﺎ او ﺑﺤﺚ‬
‫ﻛﺮدم‪ .‬او ﮔﻔﺖ 'ﺧﺐ'‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﺮاي اﻃﻼع از ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي آﻧﺠﺎ ﺑﻮدم و ﺳﺮﻛﻲ ﻛﺸﻴﺪم ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻢ اوﺿﺎع ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪.‬‬
‫'ﺧﺐ'‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬او ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪه ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺨﺼﻲ داﺷﺖ‪ ،‬او ﺷﺨﺼﺎً دﺧﺎﻟﺖ ﻛﺮد و در ﻛﻞ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺳﻬﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﺮان‪ :‬راز ﻳﻚ ﻗﺘﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.6‬‬

‫‪2٣٣‬‬
 ‫ﺳﺆاﻻت ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ در ﻣﻮرد ﻧﻘﺶ ﻗﻀﺎت در زﻧﺪان اوﻳﻦ در ﻣﻮرد ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃـﻮر‬
‫ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ‪ ،‬وﻛﻴﻞ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﺑﻪ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و " ﺑﺎ ﺣﻀﻮر دو ﻧﻔﺮ از ﻗﻀﺎت از وي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد"‪ .‬اﻣﺎ در‬
‫ﮔﺰارش ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا آن دو ﻗﺎﺿﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ؟‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره ﺟﺮم وﻇﻴﻔﻪ ﻗﺎﺿﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻪ دو ﻗﺎﺿﻲ ﻫﻢ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ آن دو ﻗﺎﺿﻲ‬
‫‪134‬‬
‫در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ و ﭼﺮا ﻣﺘﻬﻢ را ﺑﻪ دادﮔﺴﺘﺮي ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ؟‬

‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﺑﺮ ﻟﺰوم ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ در ﻣﻮرد "ﺟﺎﻳﮕﺎه دو ﻧﻔﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﻮرد اﺷﺎره در ﮔـﺰارش ﻫﻴﺌـﺖ‬
‫وﻳﮋه و ﻋﻠﺖ ﺣﻀﻮرﺷﺎن در ﺳﺎﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در زﻧﺪان اوﻳﻦ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻧﺤﻮه اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ آﻧﻬﺎ"‪ 135‬ﺗﺄﻛﻴﺪ داﺷـﺖ – و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد "ﺗﺨﻠﻔﺎت دادﺳﺘﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻬﺮان ]ﻣﺮﺗﻀﻮي[ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗـﻀﺎﺗﻲ ﻛـﻪ در ﻣﺮاﺣـﻞ اوﻟﻴـﻪ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﺮﺣﻮم ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ دﺧﺎﻟﺖ و دﺳﺘﻮر ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ"‪ ،136‬ﺑـﻮد – اﻳـﻦ ﺳـﺆاﻻت ﻣﻬـﻢ ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬
‫ﺑﻲﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺗﺪاﺧﻞ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﺧﺘﻴﺎرات ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و روﺷﻦ ﻧﺒﻮدن ﺣﺪود ﻧﻈﺎرت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫روﺷﻦ ﻧﺒﻮدن ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات و ﻋﺪم ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻛﺎر ارﮔﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻈﺎرت و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي در اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﻘـﺪان ﻣﻜﺎﻧﻴـﺴﻤﻬﺎي ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮاي ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ارﮔﺎﻧﻬﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﻗﺎﻧﻮن داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﻓﺮاوان از ﺳـﻮي "ﻧﻬﺎدﻫـﺎي‬
‫ﻣﻮازي" ﻛﻪ اﻋﻀﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻣﺒﻬﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞآﻓـﺮﻳﻦ اﺳـﺖ‪ 137.‬اﻳـﻦ ﺿـﻌﻔﻬﺎي ﺳـﺎﺧﺘﺎري‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي ﻣﻘﺎﻣﺎت را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺪﻫﺎي زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻪ "زﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﻲ درون زﻧﺪان" ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ اﻣﻜﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻓﺮد ﻣﺘﺨﻠﻒ و ﻣﺴﺌﻮل را دﺷﻮار‬
‫ﻣﻲﺳـﺎزد‪ .‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،1381‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از ﺑﺎزداﺷـﺖ ﺧـﺎﻧﻢ ﻛـﺎﻇﻤﻲ در زﻧـﺪان اوﻳـﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺎزدﻳﺪي رﺳﻤﻲ از اﻳﻦ زﻧﺪان اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﮔﺮوه ﻛﺎري‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد "زﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﻲ درون زﻧﺪان" اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛـﻪ ﺧـﺎرج از ﻧﻈـﺎرت‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺮﻛﺰي زﻧﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ – ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻛﺎري از ﻣﻘﺎﻣﺎت ارﺷﺪ دوﻟﺖ )ﻛﻪ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه‬
‫ﻫﻴﺌﺖ ﺑﻮدﻧﺪ( ﻣﺠﻮز ﺑﺎزدﻳﺪ از ﺑﺨﺶ ‪ 209‬زﻧﺪان را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬دو ﻓﺮد ﻧﺎﺷﻨﺎس ﻛﻪ ﻇـﺎﻫﺮاً ﻋﻮاﻣـﻞ اﻃﻼﻋـﺎت ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺮك ﻣﺤﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻴﺌﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ 138.‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺑﺎ اﺑﺮاز ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪ 134‬اﻇﻬﺎرات ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ درﺑﺎره ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،18‬ص‪ .1 .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر در ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ب‪ ،‬ﺑﻨـﺪ ‪ 2‬ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬
‫داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر اﻳﻦ ﻗﻀﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺟﺮاي رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﺑﺎزداﺷﺖ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺸﺪ‪.‬‬
‫‪ 135‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص ‪.5‬‬
‫‪ 136‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪ 5 .‬و ‪.6‬‬
‫‪" 137‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮازي" ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻓﺸﺎر ﻓﺮاﻗﺎﻧﻮﻧﻲ دوﻟﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ارﮔﺎﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﺧﺎﺻﻲ از زﻧﺪان اوﻳﻦ را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ﺻﺺ‪ 13-19.‬و ‪.46‬‬
‫‪ 138‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،122‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،32‬ﻗﺴﻤﺖ ‪.3‬‬

‫‪2٣۴‬‬
 ‫اﻳﻦ روﻳﺪاد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺄﺳﻒ ﺑﻮد ﭼﺮا ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺣﺎﻛﻲ از وﺟﻮد ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن ﺑـﻮد و از‬
‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺮوﻳﺲ ﻣﺨﻔﻲ ﻣﺎﻧﻊ از اﺟﺮاي دﺳﺘﻮر ﻣﻘﺎﻣﺎت ارﺷﺪ دوﻟﺖ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﻛـﻪ ﻣﺎﻳـﻪ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﺳﺘﺎورد ﻣﺜﺒﺖ اﻳﻦ ﺑﺎزدﻳﺪ اﻳـﻦ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺻﺤﺖ وﺟﻮد "زﻧﺪاﻧﻲ درون زﻧﺪان" را ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑـﻪوﻳـﮋه زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻲ در آﻧﺠﺎ زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻛﺎري از آن ﺻـﺤﺒﺖ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫‪139‬‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻋﻴﻨﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﻘﺎﻣﺎت ارﺷﺪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﻼش ﺑـﺮاي اﺟـﺮاي اﺻـﻼﺣﺎت‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻼﺷﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺧﻨﺜﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ 140.‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ "ﺑﻪدﻟﻴـﻞ ﻓﻘـﺪان ﺿـﻤﺎﻧﺘﻬﺎي ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ‪،‬‬
‫‪141‬‬
‫'ﺣﺒﺲ درون ﺣﺒﺲ' ذاﺗﺎً ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪".‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺑﺎ ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ زﻧﺪان اوﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﻧﺎﻇﺮان ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل زﻧﺪان رﺳﻤﺎً ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺖ ﺑﻠﻮﻛﻬﺎي ﻣﺠﺰاﻳﻲ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي زﻧﺪان اوﻳـﻦ‬
‫را در ﻛﻨﺘﺮل دارﻧﺪ‪ 142.‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﻨﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ از زﻧﺪان ﻋﻤﻼً ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪاران‪ ،‬و ﻧﻴﺰ وزارت‬
‫اﻃﻼﻋﺎت واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر اﺧﺺ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ‪ 209‬ﺗﺤـﺖ ﻛﻨﺘـﺮل وزارت اﻃﻼﻋـﺎت اﺳـﺖ‬
‫)اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻋﻀﺎي ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪاران ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺘﺮل اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺳﻬﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ( و ﺑﺨﺶ ‪ 143240‬ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺮوﻳـﺴﻬﺎي اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ‬
‫‪144‬‬
‫ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻋﻤﻠﻲ ﻗﺪرت و اﺧﺘﻴﺎر در ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ در ﺑﻴﻦ ارﮔﺎﻧﻬﺎي دوﻟﺘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ )و ﮔﺎﻫﺎً رﻗﻴﺐ( – از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫـﺎي‬
‫ﻓﺮاﻗﺎﻧﻮن و ﻣﻮازي ﻛﻪ اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺪرت و ﻧﺤﻮه اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ – ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﻣﺘﺨﻠﻔـﺎن و ﻣـﺘﻬﻢ‬
‫‪145‬‬
‫ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺪرﻓﺘﺎري در زﻧﺪان را دﺷﻮارﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 139‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 140‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﺳﺎل ‪ 1383‬ﮔﺰارش داد ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻜﺎﻳﺎت ‪] ...‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻣﺠﻠﺲ[ در ﻣﻮرد زﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ روي داده ﺑﻮد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت دو اﻣﺮ ﺑﻮد‪ :‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ )ﻣﺨﻔﻲ( و ﺑﺎزدﻳﺪ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ وادار ﻛﺮدن وزاراﺗﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ‬
‫زﻧﺪاﻧﻬﺎ را رﺳﻤﺎً ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل اﻧﺤﺼﺎري ﺳﺎزﻣﺎن زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮر ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ‬
‫زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل اﻧﺤﺼﺎري ﺳﺎزﻣﺎن زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮر ﻗﺮار داده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮوﻳﺴﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﺪه آﺷﻜﺎري‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﺗﺄﺳﻒ در ﺧﻼل ﺑﺎزدﻳﺪ از ﺑﺨﺶ ‪ 209‬زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،36‬ﻗﺴﻤﺖ ب )ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ 141‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 142‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪.13 .‬‬
‫‪ 143‬ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪ 2 .‬و ‪ ،3‬اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻇﻤﻲ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎزداﺷـﺖ ﻗـﻮه ﻗـﻀﺎﻳﻴﻪ ﺑـﻮد در اﻳـﻦ ﺑﻨـﺪ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 144‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪ .13 .‬ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ او ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﺮده ﻧﻴﺰ زﻧﺪان اوﻳﻦ را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺧﺎرج از ﻧﻈﺎرت ﺳﺎزﻣﺎن زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻧﻴﺎﻫﺎي ﻣﺠﺰاﻳﻲ اداره ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ او ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﺮده اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه دﻳﺪه ﺑﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪" :‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﺸﻢ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫در داﺧﻞ زﻧﺪان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻗﺪرت در داﺧﻞ زﻧﺪان و ﻣﺎﻫﻴﺖ واﻗﻌﻲ آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻬﺎي اﻧﻔﺮادي را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣـﺸﺨﺺ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ".‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ او ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺷﻤﺎري از اﻳﻦ ارﮔﺎﻧﻬـﺎ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﺗﺤـﺖ ﻧﻈـﺎرت دﻓﺘـﺮ رﻫﺒـﺮي‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 145‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ "زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺪرت اداره ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ وزارت اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺳﺮوﻳﺲ ﺿﺪ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ارﺗﺶ و ﭘﻠﻴﺲ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺮوﻳﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ و ﺑﺎزرﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺮوﻳﺲ ﺿﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪاران‪ ،‬و ﭘﻠﻴﺲ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺞ‪ ،‬ﺳﺮوﻳﺲ ﺿـﺪ اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫وزارت دﻓﺎع‪ ".‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،122‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،36‬ﺑﺨﺶ ب‪.‬‬

‫‪2٣۵‬‬
‫ﺑﺎﻳﻤﺎن )‪ (Byman‬و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ‪ ،‬در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳﺎل ‪ 2001‬ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎي اﻣﻨﻴﺘـﻲ در اﻳـﺮان ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﺘﻌﺪد اﻳﺮان ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ – ﻫﻢ در ﺗﺌﻮري وﻫﻢ در ﻋﻤﻞ – ﺗﺪاﺧﻞ اﺧﺘﻴﺎرات وﺟﻮد دارد‬
‫و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﻧﻈﺎرت آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ 146.‬آﻧﻬﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪد اﻳـﻦ ﻧﻬﺎدﻫـﺎ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ ﻋﻤـﺪه ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ رواﺑﻂ ﺷﺨﺼﻲ اﻓﺮاد و "ﻓﻘﺪان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر ﺑﻪﻃﻮر روﺷﻦ و واﺿﺢ" در ﺑﻴﻦ ارﮔﺎﻧﻬﺎي اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻌﺎرض ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 147.‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺗﺪاﺧﻞ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻤﺪي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺰاع‬
‫داﺧﻠﻲ ﻓﻴﻤﺎ ﺑﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺪرت دوﻟﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﺮاﻛﺰ ﻗﺪرت ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ و رﻗﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺪاﺧﻞ ﻧﻬﺎدﻫـﺎي اﻣﻨﻴﺘـﻲ‬
‫"ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﺑﺮاي ﺛﺒﺎت ﻧﻈﺎم دارد ‪...‬؛ زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻬﺎد ﻧﻘﺶ اﻣﻨﻴﺘﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻛﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ دﺷـﻮارﺗﺮ‬
‫‪148‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪".‬‬

‫ﺗﺪاﺧﻞ اﺧﺘﻴﺎرات و ﻧﻈﺎرت در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺘﻈـﺎﻣﻲ رﺳـﻤﺎً‬
‫ﺗﺎﺑﻊ وزارت ﻛﺸﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﺳﻮي رﻫﺒﺮ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﻮد و او ﺑﻪ ﻧﻮﺑـﻪ ﺧـﻮد اﻓـﺴﺮان‬
‫ارﺷﺪ ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ را )ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻮاﺣﺪ ﻣﻮﺳﻮي ﻻري‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫اﺻﻼح ﻃﻠﺐ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻳﻚ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ در آذر ‪ 1378‬ﺻﺮاﺣﺘﺎً اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ "او ﺑﺮ ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫‪149‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ اﻓﺴﺮان آن از دﺳﺘﻮرات او اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪".‬‬

‫‪150‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻌﺪد ارﮔﺎﻧﻬﺎﯼ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺧﻮد ﺁﺷﮑﺎرا ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺿﻤﻨﯽ ﺗ ﻼش ﺑ ﺮاﯼ اﺻ ﻼح ﺳﻴ ﺴﺘﻢ در ﺑﻌ ﻀﯽ ﻣ ﻮارد ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرهﺎﯼ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺆاﻻت ﻣﻬﻤﯽ را در ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق )ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ج‪ ،‬ﺑﻨ ﺪ‬
‫‪ ١-٢‬ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ در ﻣﻮرد ﺁن دادﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ( ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪"146‬ﭘﻠﻴﺲ اﻣﻨﻴﺘﻲ اﻳﺮان در دوران ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب"‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ داﻧﻴﻞ ﺑﺎﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮام ﭼﻮﺑﻴﻦ‪ ،‬اﻧﻮﺷﻴﺮوان اﺣﺘﺸﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺟﺮوﻟﺪ د‪ .‬ﮔﺮﻳﻴﻦ‪ .‬ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ راﻧﺪ‪،2001 ،‬‬
‫‪Daniel Byman, Shahram Chubin, Anoushiravan Ehteshami, Jerrold D. Green, Iran’s Security Policy in the Post-‬‬
‫]‪Revolutionary Era, Rand Corporation, 2001‬‬
‫رك ‪] http:/www.rand.org/pubs/monograph_reports/MR1320/index.html.‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﻨﻴﺘﻲ اﻳﺮان[ ص‪ .21 .‬در ﻋﻴﻦ ﺣـﺎل‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﺪان ﻧﻈﺎرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻤﺮا هﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ و ﻫﺮج و ﻣﺮج آﺷﻜﺎر ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻳﺮان ﻏﺎﻟﺒﺎً اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ذﻫﻨﻲ را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺪون ﻧﻈﺎرت ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻌﺪودي ﺟﺮأت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻢ را ﺑﺪون دﺳﺖ‬
‫ﻛﻢ ﺗﺄﻳﻴﺪ روش و ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ از ﺳﻮي رﻫﺒﺮي اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪوﻳﮋه در ﺳﻄﻮح ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﻓﺮاد ﺑﺪون اﺟﺎزه از ﺑﺎﻻ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪ . ...‬ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻧﻬﺎدي اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از زﻣﺎن اﺟﺮاي اﺻﻼﺣﺎت ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ در ﺳﺎل ‪ ،1368‬ﺗﻮان‬
‫ﻛﻨﺘﺮل و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ رﻫﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﭘﻴﭽﻴﺪهاي ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ارﮔﺎن ﻳﺎ ﻓﺮد ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺎم ارﺷﺪ و ﻳﺎ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از رﻫﺒﺮي ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪) 22 .‬ﺗﺄﻛﻴﺪاﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه(‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲ و ﺗﻮان ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي و ﻣﺠﺎزات ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن در ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت رﺳﻤﻲ ﺧﺎﺻﻲ اﺷﺎره‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق )ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ج‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ 3-1-2‬ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ( ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻼﺣﻈـﻪ اي ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ 147‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﻨﻴﺘﻲ اﻳﺮان‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،146‬ص‪.21 .‬‬
‫‪ 148‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.27 .‬‬
‫‪ 149‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﺑﺨﺶ اﻣﻨﻴﺘﻲ اﻳﺮان‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،11‬ص‪.12 .‬‬
‫‪ 150‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش ﻗﺎﻧﻮنﺷﻜﻨﻴﻬﺎي ﺧﺎﺻﻲ در اواﺧﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1377‬و ‪ 1378‬دوﻟﺖ ﺗﻼش ﻛﺮد وزارت اﻃﻼﻋﺎت را "ﭘﺎﻛﺴﺎزي" ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از ﻛﺎرﻛﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ وزارت ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ در ارﮔﺎﻧﻬﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻮازي دﺳﺖ ﺑﻪﻛﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪،74‬‬
‫ص‪ ،8 .‬ﺷﻤﺎره ‪) 7‬ﻛﻪ ﮔﺰارش داده ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﻓﺮاد "ﺑﻪ ﺳﺮوﻳﺴﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻳﻚ ﺳﺮوﻳﺲ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣـﻮازي را اداره‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻻن و اﻓﺸﺎﮔﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻫﺪف ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪(".‬‬

‫‪2٣۶‬‬
 ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺪاﺧﻞ اﺧﺘﻴﺎرات و ﻓﻘﺪان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر دﻗﻴﻖ در ﺑﻴﻦ ارﮔﺎﻧﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫ﭘﺮوﻧﺪه ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺪاﺧﻞ اﺧﺘﻴﺎرات ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﻧﻈـﺎرت ﺑـﺮ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﻳﺮاد اﺗﻬﺎم ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ او را در ﺑﺎزداﺷﺖ ﻧﮕـﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‪ ،‬وزارت اﻃﻼﻋﺎت و واﺣﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻧﺎﻓﺮﺟـﺎم ﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ﻣﻮرد ﻋﻠﺖ ﻣﺮگ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎران )ﻛﻪ ﻗﻮه ﻗـﻀﺎﻳﻴﻪ را در ﻛﻨﺘـﺮل داﺷـﺘﻨﺪ( و‬
‫اﺻﻼح ﻃﻠﺒﺎن ﻛﻪ وزارت اﻃﻼﻋﺎت را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺒﺪل ﺷﺪ؛ ﻳﻚ ﻧﺎﻇﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ ﻛـﺎﻇﻤﻲ‪" ،‬ﺑـﻪ‬
‫دﻧﻴﺎي ﻣﻮازي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﻗﺪرت در اﻳﺮان وارد ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ -‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در داﺧﻞ زﻧﺪان آﺷﻜﺎر اﺳﺖ و در ﺧﺎرج‬
‫‪151‬‬
‫زﻧﺪان ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪".‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻊ اﻳﺠﺎد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎي ﻧﻈﺎرﺗﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎدهﻫـﺎ و‬
‫و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪" ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺿﺪﺟﺎﺳﻮﺳﻲ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎ دﺳﺘﮕﻴﺮي و اداﻣﻪ ﻧﮕﻬـﺪاري ﺧـﺎﻧﻢ ﻛـﺎﻇﻤﻲ و ﺳـﺎﻳﺮ ﻣـﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﻄﺮوﺣﻪ در ﭘﺮوﻧﺪه از ﺑﺪو اﻣﺮ ﺗﺎ ﻓﻮت‪ ،‬اﺟﻤﺎﻻً ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ را در ﺑﺮﺧﻮرد اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ و ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺧـﺎﻧﻢ‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻗﺒﻞ و ﺣﺘﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ وي ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ 152".‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣـﺎل اﻳـﻦ ﻧﺎﺑـﺴﺎﻣﺎﻧﻲ اﻟﺰاﻣـﺎً ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻓﻘـﺪان‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در ﻣﻮرد ﺣﻮزه اﺧﺘﻴﺎرات ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻜﺮراً ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﺧـﺎﻧﻢ‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ارﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻓﻨﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺑﻮد ﺗﺤﻮﻳﻞ داده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﭘﺮوﻧـﺪه ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻬﺘﺮ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺸﺎور ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺿﺪﺟﺎﺳﻮﺳﻲ وزارت ﺑﻪ آﻗﺎي دادﺳﺘﺎن اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﺮا ﻣﺘﻬﻢ ﺑـﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳـﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻳﺪ ﻛﻪ در ﺗﺨﺼﺺ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﺑﺎﻳﺪ در اﺧﺘﻴﺎر وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻮده ﻛﻪ وي را آزاد ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮود‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وي را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻗﺎﻋﺪه اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛـﻪ ﺗﺤﻮﻳـﻞ وزارت‬
‫‪153‬‬
‫ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ از وي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻴﻢ و ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ‪ ،‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻓﺎﻗﺪ اﺧﺘﻴﺎرات‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ داﺧﻞ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺣﻖ دﺧﺎﻟـﺖ در اﻣـﻮر ﺧـﺎرج از زﻧـﺪان را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ )و در واﻗﻊ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل اﻏﺘﺸﺎﺷﺎت ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺗﺨﻠﻔﺎت اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣـﺎت اﻧﺘﻈـﺎﻣﻲ اﻓـﺴﺮي را در‬
‫ﺧﺎرج از زﻧﺪان ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ(‪ 154.‬ﺑﻪﻋﻼوه آﻧﻬﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮت ﺑﻪ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ داﺧـﻞ و ﺧـﺎرج‬
‫زﻧﺪان ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ در ﭘﺴﺘﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﻮزه ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ 155.‬از اﻳـﻦ‬
‫دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎده ‪ 575‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب‬
‫‪156‬‬
‫ﺑﺰه ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ 151‬اﻳﺮان‪ :‬راز ﻳﻚ ﻗﺘﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.6‬‬

‫‪ 152‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.5 .‬‬
‫‪ 153‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪) 2 .‬ﻛﻪ از ﻣﻌﺎوﻧﺎن وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ 154‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،1‬ص ‪.13‬‬
‫‪ 155‬ﮔﺰارش ﺷﺎﻫﺪ ‪ A‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.84‬‬
‫‪ 156‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮ ا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،1‬ص ‪.13‬‬

‫‪2٣٧‬‬
 ‫‪ .3‬ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ در رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‬

‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺳﻬﻴﻢ ﺑﻮدن ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ در ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻲ در ﭘـﻴﺶ رو‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ اﺳﺎﺳﺎً درﮔﻴﺮ ﺳﺮﻛﻮب ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه اﻓـﺮادي اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻫﻬﺎي‬
‫اﻧﺘﻘﺎدي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺑﺮاز ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮرداري از رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ در دادرﺳـﻲ را ﻧﻘـﺾ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ 157،‬ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺑﻪوﻳﮋه در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﻣﺠﺎزات در ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ را ﻣﺘﻘﺎﻋـﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﺻﻮرت ارﺗﻜﺎب ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در اﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل از دادﺳﺘﺎن ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳـﺖ‬
‫‪158‬‬
‫ﻛﻪ در ﺟﻠﺴﻪاي ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺪارم‪ .‬ﻣﻦ ﺧﻮدم ﻗﺎﻧﻮﻧﻢ‪".‬‬

‫‪ .1-3‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ‬

‫ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺣﻤﺪي )ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ج ﺷﺮح داده ﺷﺪ( ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻗـﻀﺎﻳﻲ در ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ ﺗﺨﻠﻔـﺎت‬
‫ﻋﺎﻣﻼن ﻗﻀﺎﻳﻲ را ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬

‫ﻣﻮارد ﻣﺸﻜﻞ آﻓﺮﻳﻦ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دادﮔﺎه ﺑﺎ اﺣﻀﺎر ﺷﻬﻮد و ﻋﺪم ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻔﺮ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ دﺳـﺘﮕﻴﺮي‬
‫ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ از ﺳﻮي دادﺳﺘﺎن و درﺻﺪ ﺑﺎﻻي "ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ" ﺷﻬﺎدت از ﺳﻮي اﻳﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺷﻬﻮد ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻇﻬﺎرات ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ او از ﺳﻮي ﻣﻘﺎﻣـﺎت دوﻟـﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻬﺎت ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ج‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ (1‬ﻧﮕﺮاﻧـﻲ در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮرد را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺪارﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر واﺿﺢ ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺆاﻻت ﺑﻴﺸﺘﺮي را در ﻣﻮرد اﻋﺘﺒﺎر و ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻮدن اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در دادﮔﺎه ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻣﻜﺮراً از ﺳﻮي وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﮐ ﺎﻇﻤﯽ ﻛﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ دادﮔﺎه ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﻧﺪارد زﻳﺮ ﺳﺆال رﻓﺖ‪ 159.‬اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚاﻧﮕﻴﺰﺗﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺘﻬﻢ و ﻧﻮع اﺗﻬﺎم وي ﺑﻮد‪ :‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﺮاد اﺗﻬـﺎم ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫آﻗﺎي اﺣﻤﺪي )ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص اﺗﻬﺎﻣﺎت را ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮده ﺑﻮد( و ﺗﺨﻔﻴﻒ اﺗﻬﺎم او‬
‫از ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ﺑﻪ "ﺷﺒﻪ ﻋﻤﺪ" ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺸﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺎﻧﻊ اﻧﺠﺎم ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 157‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪ .43 .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت در ﮔﺰارش ﺳﺎل ‪ 2002‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴـﺪ‬
‫ﺷﺪه ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﺧﻴﻠﻲ آﺷﻜﺎر ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ‪ ...‬ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ اﺻﻠﻲ اﺻﻼﺣﺎت و ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻴﺎن و‬
‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ....‬اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﻘﺾ ﻣﺪاوم ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪.‬‬
‫‪[Maurice Danby Copithorne, Report on the Situation of Human Rights in the Islamic Republic of Iran,‬‬
‫]‪E/CN.4/2002/42.‬‬
‫‪ 158‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪ .43 .‬ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ واﮔﺬار ﻛﺮدن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻼﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺖ دارﻧﺪ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ واﮔﺬار ﻛﺮدن اﺻﻼﺣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺎﻣﻼن ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﺳﺎل ‪ 2003‬ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﺗﺄﺳـﻒ "اﻧﺘـﺼﺎب ﺑﺤـﺚ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ و ﻣﻮرد ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﺧﻴﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ دادﮔﺎه ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﺗﻬﺮان‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ اﺻﻼح ﺳﻴﺴﺘﻢ دادﺳﺘﺎﻧﻲ" را ﺧﺎﻃﺮﻧـﺸﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،119‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،64‬ﺑﺨﺶ ‪.5‬‬
‫‪ 159‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،1‬ص‪2 .‬‬

‫‪2٣٨‬‬
‫ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ وﻛﻴﻞ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻣﻞ دادﮔﺎه ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ وﻛﻴﻞ ﺑﺘﻮاﻧﺪ وﻇﻴﻔﻪاش را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ– از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻣـﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺘﻌﺪدي از ﭘﺮوﻧﺪه رﺳﻤﻲ ﮔﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد )ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ج‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ .(3‬ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫آزار و اذﻳﺖ وﻛﻼي ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ )از ﺟﻤﻠﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺑﺎزداﺷﺖ( ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم از آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﭘﻴﮕﻴـﺮي‬
‫ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪ ﺑﻮدن ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬

‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻛﺎرآﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‬
‫و ﻋﺪم ﻗﺪرت اﺟﺮاﻳﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻧﺎﻗﻀﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺨﻠﻒ ﻣﺤﺮز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .1-4‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪاي از ﻣﺠﻠﺲ اﺟـﺎزه ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ در ﻣـﻮرد‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺎت اﻓﺮاد ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻮاي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ دوﻟﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﺪ و ﮔﺰارش اراﺋـﻪ دﻫـﺪ‪ .‬در دوره آزادي ﻧـﺴﺒﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن "اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺮ ﻗﻀﺎت ﺗﻨﺪرو و دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺴﺌﻮل را آﻏﺎز ﻛﺮد"‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ اﺻﻞ ﻧﻮد‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از ﭼﻨﺪ اﺑﺰار ﻣﻌﺪود ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪ 160.‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻓﺎﻗـﺪ ﻗـﺪرت‬
‫اﺟﺮاﻳﻲ واﻗﻌﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي اﻋﺎده ﺣﻖ ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن را راﻫـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ 161.‬در ﺳﺎل ‪ 1379‬و ‪ 1380‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن در ﻣﻮرد ﺳﺮﻛﻮب روزﻧﺎﻣـﻪﻧﮕـﺎران و‬
‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي دوﻟﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻋﻠﻴﻪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‬
‫را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داد‪ 162.‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﺧﻮد را‬
‫ﻣﻔﻴﺪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ درﻣﻌﺮض اﻧﺘﻘﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ 163.‬ﺣﺘﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻮﻇـﻒ ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻮدﻧﺪ از اﻧﺘﻘﺎم در اﻣﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ؛ ﺷﻤﺎري از ﺻﺮﻳﺢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮرد ﺷـﺮاﻳﻂ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﻳﺎ از ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﺪف ﻗﺮاردادن روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران و ﻓﻌﺎﻻن اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮدﻧﺪ در ﻫﻨﮕـﺎم ﺣـﻀﻮر در ﺑـﻴﻦ‬
‫‪164‬‬
‫ﻣﺮدم از ﺳﻮي ﻋﻮاﻣﻞ ﻟﺒﺎس ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 160‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪.60 .‬‬

‫‪ 161‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 162‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪61 .‬‬
‫‪ 163‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪ ،1 .‬ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﮔﻔﺖ "اﮔﺮ ﻫﻴﭻ اﺑﺰار ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﻫـﻴﭻ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎﺗﻲ از ﺳـﻮي‬
‫ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺻﻮرت ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮدي ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ اﻵن ﻫﻨﻮز زﻧﺪان ﺑﻮدم ﻳﺎ ﻣﺮده ﺑﻮدم‪ ".‬اﻣﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪:‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در ﻣﻮرد ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ .‬دو روز ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن اﺻـﻞ ﻧـﻮد را‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﺮد ﻟﺒﺎس ﺷﺨﺼﻲ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺮا درﺳﺖ ﺟﻠﻮي ﺧﺎﻧﻪ ام ﺳﻮار ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﺮا ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﺎده ﻛﺮج‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﺮا زدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ را ﺟﻠﻮي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ " ،‬ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮو و ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ]اﺻﻞ ﻧﻮد[ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﻦ‪ .‬آﻧﺠﺎﺳﺖ‪".‬‬
‫و ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﺪ ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻜﻨﻨﺪ؟ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﻮان اﺟﺮاﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ" ﻫﻤﺎن‪ .‬ص‪.62 .‬‬
‫‪ 164‬ﻣﺜﻞ ﻣﺮده در ﺗﺎﺑﻮت‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،74‬ص‪.62 .‬‬

‫‪2٣٩‬‬
 ‫‪ .2-4‬دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬

‫در دﻫﻪ ‪ ،1990‬ﺳﻪ ﺳﺎزﻣﺎن رﺳﻤﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ– ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬و‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ )ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ(– ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ "واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻮﺳﻂ‬
‫‪166‬‬
‫اﺣﺰاب ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در داﺧﻞ رژﻳﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ"‪ ،165‬و اﮔﺮ ﻗﺪرت اﺟﺮاﻳﻲ ﻫﻢ داﺷﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻗـﺪرت اﺟﺮاﻳـﻲ ﻣﺤـﺪود ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺟﺮا و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ در ﺳﺎل ‪ 1376‬از ﺳﻮي رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺧـﺎﺗﻤﻲ ﻣﻨـﺼﻮب ﺷـﺪ ﺗـﺎ‬
‫‪167‬‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺎت درﺑﺎره ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ اﻳﺠﺎد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻀﻤﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧـﺎﺗﻮاﻧﻲ و‬
‫ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي ﻧﺴﺒﻲ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺧﻼف آن را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ آﻣﺎر درﻳﺎﻓﺖ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ اﻓـﺸﺎﮔﺮﺗﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺟﺮا و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ در ﮔﺰارش ﺳﺎل ‪ 1378‬ﺧﻮد اﻋﻼم ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﻴﺶ از‬
‫‪ 400‬ﺷﻜﺎﻳﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ اﻣﺎ "آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ 168".‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن ﺣﻘـﻮق ﺑـﺸﺮ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ در ﻳﻚ ﻓﻘﺮه اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ از ‪ 444‬ﺷﻜﺎﻳﺖ درﻳﺎﻓﺘﻲ‪161 ،‬ﻣﻮرد )ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﻮم( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣـﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫‪169‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻧﺴﺒﺖ داد ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺎﻗﺾ اﺻﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﺿﻌﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي‬

‫ﺗﻜﻴﻪ ﻋﻮاﻣﻞ رﺳﻤﻲ ﺑﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد و ﻋﺪم ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺤـﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﻗﺪرت ﺧﻮد‪.‬‬

‫"ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي" ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ در آن ﺧﻮد دوﻟﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺰاي‬
‫اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺑﺮﺗﺮي ﻗﺪرت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻪ ﺣﺪود اﻗﺪاﻣﺎت دوﻟﺖ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷـﻮد )ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ "ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻻن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻀﺎت و ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻋـﺎدي ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻳﻜـﺴﺎن اﻋﻤـﺎل ﺷـﻮد"(‪ 170‬و ﺗﻜﻴـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎي ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ )ﻳﻌﻨﻲ دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻧﻮن را در ﻣﻮرد ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﻪﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ و آﻳـﻴﻦ دادرﺳـﻲ‬

‫‪ 165‬رﺿﺎ اﻓﺸﺎري‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان‪ :‬ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺴﺒﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪ 1381) 278 -9‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪(2001‬‬
‫‪ 166‬اﺳﺘﺪﻻل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ دادﻧﺪ و در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺣﺘﻲ در ﭘﻨﻬﺎن ﻛـﺮدن ﻣـﻮارد‬
‫ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﻬﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن ﺳـﺆاﻻﺗﻲ در ﻣـﻮرد ادﻋﺎﻫـﺎي ﺷـﻜﻨﺠﻪ و وﺟـﻮد ﻣﺮاﻛـﺰ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﺨﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه آﻧﺪﺳﺘﻪ ﻛﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن را ﻫﺪف ﻗﺮار ﻣﻲداد ﻧﻤﻮد )ﻫﻤﺎن( و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻛﺎﻣﻞ در ﻣﻮرد ﻣﺮگ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮي ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪" ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد"‪ 24 ،‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ 1382‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 15‬ژوﺋﻴﻪ ‪.2003‬‬
‫‪[Amnesty International, Press Release, Iran: An independent inquiry must be opened into the death of Zahra‬‬
‫]‪Kazemi‬‬
‫‪ 167‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،124‬ص‪. 195 .‬‬
‫‪ 168‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 169‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،122‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،36‬ﺑﺨﺶ اﻟﻒ‪.‬‬
‫‪" 170‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺤﺜﻲ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ" ﻧﻮﺷﺘﻪ رﻳﭽﺎرد ﻓﺎﻟﻮن‪ ،‬دي ‪ 1375‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،1997‬ص‪.8 .‬‬
‫]‪[Richard Fallon, “The Rule of Law” as a Concept in Constitutional Discourse‬‬

‫‪2۴٠‬‬
‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اي را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ 171(.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻓﺸﺎر ﻗﻮاي اﺟﺮاﻳﻲ و ﻣﻘﻨﻨـﻪ‬
‫‪172‬‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ– ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻀﺎت‪ ،‬وﻛﻼ و ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن– ﻛﻪ از ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ دور ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺧﺎﺗﻤﻲ‪ ،‬از اﺑﺘﺪاي دوره رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺧﻮد‪" ،‬ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي در ﺗﻘﻮﻳـﺖ و ارﺗﻘـﺎي ﺑﻨﻴـﺎن ﺳﻴـﺴﺘﻢ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﺗﺄﻛﻴﺪ داﺷﺖ‪ 173".‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻳﺸﺎن در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ آﻏﺎز ﻛﺎر ﺧﻮد در ‪ 13‬ﻣﺮداد ‪ ،1376‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ " ﺑﺮاي‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺟﺮاﻳﻲ واﺟﺐ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت وﻇﻴﻔﻪ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫‪174‬‬
‫در ﺻﺪر ﻫﻤﻪ‪ ،‬در راﺳﺘﺎي ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎزي ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻼش ﻛﻨﺪ‪".‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻛﺎر‪ ،‬وﻛﻴﻞ ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﺻﻼﺣﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪،‬‬

‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺸﺖ آن ﺳﻨﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫‪175‬‬
‫ﺣﺬف دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن از ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺻﻮرت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻛﺎر ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1376‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﺑﺰارﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ "ﺑـﻪﻃـﻮر ﻣـﺆﺛﺮي درﻫـﺎي‬
‫ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ﺑﺤﺚ و اﻧﺘﻘﺎد را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ"‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮان ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺑﺮاز‬
‫اﻓﻜﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي در ﺳﺎل ‪ 1378‬ﻛﻪ ﺷﺪﻳﺪاً ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ ﺑﻪ وﻛﻴﻞ را در ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻣﺤﺪود ﻣﻴﻜﺮد‪ 176.‬او ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻋﻤـﺪي ﺑـﺮاي "ﻓﻠـﺞ ﻛـﺮدن‬
‫‪177‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎي ﻧﻈﺎرﺗﻲ" ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ اﺻﻞ ﻧﻮد ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و دادﮔﺎه اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اﺗﻜﺎي ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي – در زﻣﻴﻨﻪﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ از ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي ﻣﺠﻮز ﻋﻜﺎﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺑﺮ اﺳﺎس اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻛﻴﻔﺮي ﻣـﺒﻬﻢ – ﺑـﺎ ﻋـﺪم ﭘﺎﻳﺒﻨـﺪي ﺧـﻮد اﻳـﻦ ﻗـﻮه ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﺷﺪﻳﺪاً ﺗﻨﺎﻗﺾ دارد‪.‬‬

‫‪ 171‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ .9 .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻛﻠﻲ ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ ﺑﻪ "درﺑﺎره ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮن‪ :‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ"‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺮاﻳـﺎن‬
‫ﺗﺎﻣﺎﻧﺎﻫﺎ‪ 1381 ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪2001‬‬
‫])‪[Brian Tamanaha, On the Rule of Law: History, Politics, Theory (2001‬‬
‫ﺳﻪ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻣﺎﻧﺎﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ (1 :‬دوﻟﺖ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن؛ ‪ (2‬ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ رﺳﻤﻲ )ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ داراي وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي در‬
‫اﺟﺮا و ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ(؛ و ‪ (3‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻪ ﻓﺮد )"ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻴﻞ و ﻫﻮس ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد– ﺧﻮاه ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ (".‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.115-123 .‬‬
‫‪ 172‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﻣﺆﺛﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ را ﻣﻲﺗﻮان در "اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ درﺑﺎره اﺳﺘﻘﻼل ]ﻗﻮه[ ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ" ﻛﻪ در ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﺳـﺎل ‪ ،1985‬در‬
‫ﻣﻮرد ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺟﺮم و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺠﺮﻣﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ‪ 40/32‬و ‪ 40/146‬ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫]‪[U.N. Basic Principles on the Independence of the Judiciary U.N. Doc.‬‬
‫‪ 173‬ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،78‬ص‪.1 .‬‬
‫‪ 174‬ﻫﻤﺎن‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺧﺎﺗﻤﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴﺖ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛـﻪ‪" :‬ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ زور و ارﻋﺎب‪ ،‬آراﻣﺶ را ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ آراﻣﺶ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻜﻮت ﻳﻚ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻛﻪ در آن ﻣﺮدم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدهﻫﺎي ﻣﺘﺤـﺮك‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﻔﻆ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺣﻘﻮق اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ ".‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.14 .‬‬
‫‪ 175‬اﻇﻬﺎرات ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻛﺎر‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻠﻲ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان در دوران اﺻﻼﺣﺎت )‪ ،(1376-1384‬در ﭘﺮوﻧﺪهاي ﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان‬
‫اﺳﺖ ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬اﻇﻬﺎرات ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻛﺎر[ ﻗﺴﻤﺖ ﻳﻚ‪ ،‬ﺑﺨﺶ دو‪.‬‬
‫‪ 176‬اﻇﻬﺎرات ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻛﺎر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 175‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﺒﺼﺮه اﺻﻞ ‪ 128‬ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1378‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1999‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪ‪(.‬‬
‫‪ 177‬اﻇﻬﺎرات ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻛﺎر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ .175‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دادﮔﺎه اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺧﺮاج ﻗﻀﺎت را ﺑﺮ اﺳﺎس "ﻣﻼﺣﻈﺎت دﻳﻨﻲ" ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‪" :‬ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺮﺗﻀﻮي در دادﮔﺎه اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎت ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻊ اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ‬
‫ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ او ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ".‬اﻇﻬﺎرات ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ‪ :‬ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،23‬ص‪.1 .‬‬

‫‪2۴١‬‬
 ‫ب‪ -‬ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬

‫اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﻪ ﺣﻮزه اﺻﻠﻲ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و داﺧﻠﻲ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪:‬‬
‫• ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ‬
‫• ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ‬
‫• ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ‬

‫‪ .1-1‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و رﻓﺘﺎر ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ )‪ ،(ICCPR‬ﻛﻪ اﻳﺮان ﻋﻀﻮ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪" :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻳﺎ ﻣﺠﺎزات ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ "....‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 20‬ﻛﻤﻴﺘﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ )ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن اﺳﺖ( ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن از‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ "ﺗﻤﺎم دوﻟﺘﻬﺎي ﻋﻀﻮ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري و دﻳﮕﺮ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻻزﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻫﻤﮕﺎن" در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ "ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت رﺳﻤﻲ در ﻫﺮ ﺣﻮزهاي ﻛﻪ اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪ ‪ -‬ﭼﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت در ﺣﻴﻄﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲﺷﺎن ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻪ در ﺧﺎرج از ﭼﺎرﭼﻮب اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲﺷﺎن‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ درﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺷﺨﺼﻲ و در ﺣﻮزه ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ‪ -‬اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ 178".‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪" ،‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻳﺎ ﻣﻌﺬورﻳﺘﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﻮدﮔﻲ و ﻳﺎ ﺗﺨﻔﻴﻒ در ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻧﻘﺾﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ارﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻬﺎد رﺳﻤﻲ دوﻟﺘﻲ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ 179".‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ در ﻣﻮرد ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ "ﺷﻜﻨﺠﻪ" و ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ "رﻓﺘﺎر ﻳﺎ ﻣﺠﺎزات ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫‪180‬‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺻﺮﻳﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻜﻨﺠﻪ در ﻣﺎده ﻳﻜﻢ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ از‬ ‫ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ"‬
‫ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ ﻋﺎم ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﻋﻤﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آن درد ﻳﺎ ﺻﺪﻣﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﺟﺴﻤﻲ ﻳﺎ رواﻧﻲ ﺑﻪ ﻓﺮد وارد آورد‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت و ﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺮار از ﺧﻮد ﻓﺮد ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ‪ ،‬و ﺧﻮاه ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﻠﻲ‬

‫‪ 178‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ "ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻤﺎره ‪ ،20‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖ ‪ ،"44‬در ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 30‬در دوره ﻳﻜﻢ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﺳﻨﺎد )ﭼﺎپ ‪] (1994‬از‬
‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪.[20‬‬
‫]‪[General Comment 20, U.N. Hum. Rts. Comm., 44th Sess., U.N. Doc. HRI\Gen\1\Rev.1 (1994) at 30‬‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ "ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ" را ﺑﻪﺻﻮرت دورهاي اﺗﺨﺎذ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺗﻌﻬﺪات دوﻟﺘﻬﺎي ﻋﻀﻮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮاد ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ وﺟﻮدي‬
‫اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ دوﻟﺘﻬﺎي ﻋﻀﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺟﺎزه دارد در ﻣﻮرد ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت درﻳﺎﻓﺘﻲ از‬
‫ﺳﻮي اﺗﺒﺎع ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻣﻀﺎﻛﻨﻨﺪه ﭘﺮوﺗﻜﻞ اﺧﺘﻴﺎري ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻳﺮان ﭘﺮوﺗﻜﻞ اﺧﺘﻴﺎري ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ را اﻣﻀﺎ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 179‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.31‬‬
‫‪ 180‬ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﻴﺎن ﺳﻄﻮح ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن رﻓﺘﺎر]ﻫﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ[ و ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ در ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ 20‬در ﺑﻨﺪ ‪ 4‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪" :‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻫﻴﭻ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ اراﺋﻪ ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻤﻴﺘﻪ اراﺋﻪ ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از اﻋﻤﺎل ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ‬
‫و ﻳﺎ روﺷﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻳﺰ دﻗﻴﻖ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺠﺎزات ﻳﺎ رﻓﺘﺎر]ﻫﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ[ را ﺿﺮوري ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰاﺗﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ ،‬ﻫﺪف و ﺷﺪت رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ ارﺗﻜﺎب ﺷﺪه دارد‪".‬‬

‫‪2۴٢‬‬
 ‫ﻛﻪ او ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﻳﺎ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب آن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﻮاه ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ارﻋﺎب ﻳﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻓﺮد‬
‫ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﻌﻴﺾ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ درد ﻳﺎ ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم رﺳﻤﻲ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻣﻲ در‬
‫ﺣﺎل اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وارد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬درد ﻳﺎ ﺻﺪﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ذاﺗﻲ ﻳﺎ‬
‫‪181‬‬
‫ﺗﺒﻌﻲ ﻻزﻣﻪ ﻣﺠﺎزات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮط دﺧﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم‬
‫رﺳﻤﻲ دوﻟﺘﻲ در اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺒﻮده و اﻛﻨﻮن در زﻣﺮه اﺻﻮل و‬
‫ﺿﻮاﺑﻂ ﻻزم اﻟﺮﻋﺎﻳﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ 182‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻋﺪه "ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ" ]ﻗﺎﻋﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﮕﺮد ﺑﻮدن در ﻗﻠﻤﺮو ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ[ ﺷﻜﻨﺠﻪ ]در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ[ ﻗﺎﺑﻞ ]ﭘﻴﮕﺮد و[ ﻣﺠﺎزات اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻋﺪه ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪:‬‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ دوﻟﺘﻬﺎ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻣﺠﺎزات ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﻗﺪام‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖ اﻋﻤﺎل ﻛﻨﻨﺪه ﻗﺎﻧﻮن و ﺟﺮم واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻞ وﻗﻮع ﺟﺮم و ﻳﺎ ﻣﻠﻴﺖ‬
‫ﻣﺠﺮم )ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ( ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﻗﺎﻋﺪه ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻣﻮرد‬
‫ﺟﺮاﻳﻢ ﺧﺎص ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﺒﻴﺢ و ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻮدن آن دﺳﺘﻪ ازﺟﺮاﻳﻢ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫‪183‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از وﻗﻮع اﻳﻦ ﺟﺮاﻳﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬دزدي درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺟﺮاﻳﻢ ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﻞ ﻛﺸﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﺑﺮده‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻧﮋادي‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ‬
‫]ي ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ[ ﻳﺎ رﺑﻮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬و اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﺮﻓﻲ ﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻗﺮاردادي از ﺟﺮاﻳﻢ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫‪184‬‬
‫ﭘﻴﮕﺮد ﺗﺤﺖ ﻗﺎﻋﺪه ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .2-1‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‬

‫در ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﺣﻖ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺸﺨﺼﺎً ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺘﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻋﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪١٨١‬‬
‫)‪39 U.N. GAOR Supp. (No. 51) at 197, U.N. Doc. A/39/51 (1984‬‬
‫‪ 182‬اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه "ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺪون ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ ...‬اﺳﺖ ]ﻛﻪ[ ﻫﻤﻪ دوﻟﺘﻬﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ آن را در ﻛﻞ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺻﻞ ﻧﺴﺦ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺻﻠﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺻﻞ و ﻣﻌﻴﺎري ار ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻳﻜﺴﺎن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻮد اﻣﻜﺎﻧﭙﺬﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ".‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ در وﻳﻦ‪ 23 ،‬ﻣﻪ ‪ ،1969‬ص‪[The Vienna Convention on the Law of Treaties] ..699-698 .‬‬
‫رك‪.http://www1.umn.edu/humanrts/instree/viennaconvention.html .‬‬
‫‪ 183‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ :‬ﺣﻮزه ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﺠﺎزات ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺎل ‪1987‬‬
‫‪rd‬‬
‫]‪[Restatement (3 ) of Foreign Relations Law: Universal Jurisdiction to Define and Punish Certain Offenses‬‬
‫‪ 184‬رك‪ .‬آﻧﺘﻮﻧﻴﻮ ﻛﺴِﻴﺴﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،2003 ،‬ص‪[Antonio Cassese, International Criminal Law] 286 .‬‬

‫‪2۴٣‬‬
‫• ﻫﺮ ﻧﻮع ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺮار ﻳﺎ ﻛﺴﺐ اﻃﻼع ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ‪ 38‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫"ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺮار و ﻳﺎ ﻛﺴﺐ اﻃﻼع ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺒﺎر ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت‪ ،‬اﻗﺮار ﻳﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎز‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻬﺎدت‪ ،‬اﻗﺮار و ﺳﻮﮔﻨﺪي ﻓﺎﻗﺪ ارزش و اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺨﻠﻒ از اﻳﻦ اﺻﻞ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات‬
‫‪185‬‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪".‬‬

‫• آزار و اذﻳﺖ ﻛﺮدن ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر وادار ﻛﺮدن او ﺑﻪ اﻗﺮار‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل ﻣﺠﺎزات اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎده ‪ 578‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺼﻮب ‪ (1996)1374‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪" :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﻴﻦ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻗﻀﺎﻳﻲ دوﻟﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻬﻤﻲ را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﻗﺮار ﻛﻨﺪ او را اذﻳﺖ و آزار ﺑﺪﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻗﺼﺎص ﻳﺎ ﭘﺮداﺧﺖ دﻳﻪ ﺣﺴﺐ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﻪ ﺣﺒﺲ از ﺷﺶ ﻣﺎه ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﮔﺮدد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻛﺴﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص دﺳﺘﻮر داده ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻘﻂ‬
‫دﺳﺘﻮردﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﺣﺒﺲ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺤﻜﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﮔﺮ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪواﺳﻄﻪ اذﻳﺖ و آزار ﻓﻮت ﻛﻨﺪ ﻣﺒﺎﺷﺮ‬
‫‪186‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺎﺗﻞ و آﻣﺮ ﻣﺠﺎزات آﻣﺮ ﻗﺘﻞ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪".‬‬

‫• ﻣﻨﻊ ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎده ‪ 163‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ ﺳﺎزﻣﺎن زﻧﺪاﻧﻬﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﺄﻣﻴﻨﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ‬
‫ﻣﺼﻮب ‪ ،1380‬ﻓﺤﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و رﻓﺘﺎر ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن را ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ 187.‬در‬
‫واﻗﻊ‪ ،‬اﺻﻞ ‪ 39‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد‪" :‬ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ و ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ‬
‫‪188‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺘﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﻨﻮع و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺠﺎزات اﺳﺖ‪".‬‬

‫• ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪﻃﻮر اﺧﺺ از ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ در آن ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ‬
‫]ﺷﻬﺮوﻧﺪان[ را ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎده ‪ 570‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺠﺎزات زﻳﺮ را در ﻣﻮرد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ‬
‫]ﺷﻬﺮوﻧﺪان[‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻖ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪" :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن آزادي ﺷﺨﺼﻲ اﻓﺮاد ﻣﻠﺖ را ﺳﻠﺐ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ آﻧﺎن را از ﺣﻘﻮق ﻣﻘﺮر در ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﻔﺼﺎل از ﺧﺪﻣﺖ و ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﺳﻪ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل از ﻣﺸﺎﻏﻞ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺒﺲ از ﺷﺶ‬
‫ﻣﺎه ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻣﺤﻜﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪".‬‬

‫‪ 185‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪاي در آﺑﺎن ‪) 1379‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،(2000‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎت ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻗﻀﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ "ﺑﺪون دﻟﻴﻞ" ﻣﻈﻨﻮﻧﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻣﻼﻗﺎت زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺎ وﻛﻼﻳﺸﺎن و اﺣﻀﺎر ﻣﻈﻨﻮﻧﻴﻦ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻠﻔﻦ و ﺑﺎزداﺷﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺪون اﻃﻼع دادن‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﺸﺎن ﻫﺸﺪار داد‪ .‬ﮔﺰارش درﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ آﻗﺎي ﻣﻮرﻳﺲ داﻧﺒﻲ ﻛﺎﭘﻴﺘﻮرن‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ‪ 28/2000‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‪ .‬ﻣﻮرخ ‪ 6‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ .[E/CN.4/2001/39] ،2001‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ‬
‫"ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ" ﺷﻤﺎري از ﻗﻀﺎت ازﺧﻮد رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و رﻓﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺘﻬﻤﺎن "ﺑﺮ ﺧﻼف ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪون و ﺿﻮاﺑﻂ ﺷﺮﻋﻲ اﺳﺖ‪ ".‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺬﻛﻮر ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻤﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ]ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ[ ﻣﺘﺨﻠﻒ و در ﺻﻮرت ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ‪ ،‬ﻋﺰل داﺋﻢ وي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬رؤﺳﺎي ادارات و‬
‫دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻔﺎد ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺰﺑﻮر اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر در رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﻛﺮدن‬
‫ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻇﺎﻫﺮاً ﮔﺴﺘﺮده دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬
‫‪ 186‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮراﺗﻲ را ﺻﺎدر ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻣﺎده ‪ 578‬ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 187‬ردرس‪ :‬ﮔﺰارش اﻳﺮان‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،190‬ص‪9 .‬‬
‫‪ 188‬اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺎزات ﻧﺎﺑﺠﺎ و ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ از ﺳﻮي ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪" :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﻣﺤﻜﻮﻣﻲ را ﺳﺨﺖ ﺗﺮ از ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺣﻜﻢ اﺳﺖ ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺣﻜﻢ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺒﺲ از ﺷﺶ ﻣﺎه ﺗﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻣﺤﻜﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻓﺮد دﻳﮕﺮي‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻓﻘﻂ آﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺼﺎص ﻳﺎ دﻳﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺒﺎﺷﺮ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات آن ﻧﻴﺰﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲ ﮔﺮدد و اﮔﺮ اﻗﺪام‬
‫ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺟﺮم دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺠﺎزات ﻫﻤﺎن ﺟﺮم ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺷﺮ ﻳﺎ آﻣﺮ اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ "...‬ﻣﺎده‪ 579‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬

‫‪2۴۴‬‬
 ‫ﻧﻜﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻜﻨﺠﻪ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺘﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻋﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ در ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫روﻧﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي زﻳﺎدي را در ﻣﻮرد ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ در‬
‫‪189‬‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺴﺘﺮده از ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﺟﺒﺎر]اﻓﺮاد[ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺮار در‬
‫ﻣﺤﺎﻛﻤﺎت ﻛﻴﻔﺮي‪ ،‬ﻻﻳﺤﻪاي را در اﺳﻔﻨﺪ ‪ 1380‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮد‪ .‬در ﺧﺮداد ‪ ،1381‬ﻧﺎﻇﺮان ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﮔﺰارش دادﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻻﻳﺤﻪ ﻣﺰﺑﻮر را رد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ 190.‬ﻇﺎﻫﺮاً ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻻﻳﺤﻪ ﻣﺰﺑﻮر ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻗﻀﺎت‬
‫را در اﻋﻤﺎل ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮاي رد و ﻳﺎ ﭘﺬﻳﺮش اﻗﺮار ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﻛﺮد اﻋﺘﺮاض ﻛﺮده و ﻻﻳﺤﻪ را ﺧﻼف ﺷﺮع‬
‫‪191‬‬
‫داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻﻳﺤﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻻﻳﺤﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻜﻞآﻓﺮﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﺤﻪ ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ و ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ وﻛﻴﻞ را ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻤﺎن ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ در ﺟﺮاﻳﻢ ﻛﻴﻔﺮي ﺻﺮﻳﺤﺎً ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ درآن ﻫﻴﭻ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﺑﺎزداﺷﺖ در ﺣﺒﺲ ﻣﺠﺮد ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد؛ دو ﻣﻮردي ﻛﻪ‬
‫ﻣﺪﺗﻬﺎﺳﺖ اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ 192.‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻻﻳﺤﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺧﺎﺻﻲ از‬
‫ﻣﻈﻨﻮﻧﻴﻦ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ از ﺣﻤﺎﻳﺘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﻻﻳﺤﻪ ﻣﺤﺮوم ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫• اﻋﻀﺎي "ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺮﺗﺪ"‬
‫• ﻣﺤﺎرب‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻧﻮاع زﻳﺎدي از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﻣﻨﺘﻘﺪان دوﻟﺖ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪193‬‬
‫• ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ ﺑﻪ "ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ"؛ ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻗﻴﻘﻲ از ﺟﺮم ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ درﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﻳﻲ اﻳﺮان ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻳﺮاد اﻳﻦ اﺗﻬﺎﻣﺎت در ﭘﺮوﻧﺪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺎﻳﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫اﺻﻞ ﻧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻲاﺳﺎس ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﺸﺎن ﻓﻮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاران ﺳﻌﻲ در اﻳﺠﺎد ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻼء ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻛﺮدن ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﻪ ﻓﻮق از ﺣﻤﺎﻳﺘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻨﻊ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼء ﻗﺎﻧﻮﻧﻲاي ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻧﻘﺾ آﺷﻜﺎر ﻣﻘﺮرات ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ وﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ 194.‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺻﺮف ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲاي ﺣﺎﻛﻲ از وﺟﻮد‬
‫ﻣﻮاﻧﻊ ﻋﻤﺪهاي ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ واﻗﻌﻲ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ در اﻳﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 189‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻣﻌﻴﻨﻪ ﺷﺮﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪود‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻳﺎ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺗﺤﻘﻴﺮﻛﻨﻨﺪه ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 190‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺼﻮب ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ دﺳﺘﻮرات اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 191‬ﮔﺰارش "اﻳﺮان‪ :‬راي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻪ ﻻﻳﺤﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪ" ﮔﺮوه دﻳﺪه ﺑﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪،‬‬
‫]‪[Human Rights Watch, Iran: Veto on Torture Bill Condemned, June 12, 2002‬‬
‫ﻛﻪ در آدرس ‪ .http://hrw.org/english/docs/2002/06/12/iran4038.htm‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 192‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 193‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 194‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ "ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎران در اﻳﺮان از ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ"‪ ،‬ﻧﺎزﻳﻼ ﻓﺘﺤﻲ‪ 6 ،‬ﻣﻪ ‪ 2004‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 17‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪) ،1383‬ﻛﻪ ﮔﺰارش داده‬
‫ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ را در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ از ﺗﺼﻮﻳﺐ آن ﻻﻳﺤﻪ در ﻣﺠﻠﺲ و ﭘﺲ از ﺳﻪ ﺑﺎر رد ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻻﻳﺤﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮد(‪.‬‬
‫]‪[Nazila Fathi, Hard-Liners in Iran Back Torture Ban, The New York Times‬‬

‫‪2۴۵‬‬
 ‫‪ .3-1‬ﺣﻖ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﺷﻜﻨﺠﻪ و رﻓﺘﺎر ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻘﺾ ﺷﺪ‬

‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان در ﻣﻮرد اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﭘﺰﺷﻜﻲ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ]ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ [10‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﺷﻜﻨﺠﻪ و رﻓﺘﺎر ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻘﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮاﻫﺪ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﮔﺰارش دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام اﻋﻈﻢ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﮔﺰارش ﺷﺪه ﺳﻲ ﺗﻲ اﺳﻜﻦ‪ 195‬و اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﺰاش ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪه از ﺳﻮي دوﻟﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻣﻮارد زﻳﺮ را ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫• ﻧﻮع و ﻣﺤﻞ ﺟﺮاﺣﺘﻬﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﺪن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻇﻤﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﺤﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫• ﺟﺮاﺣﺘﻬﺎي وارده در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﺮ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺻﺎﺑﺖ وﺳﺎﻳﻞ ﻛﻨﺪ ﺑﻮده و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻳﻚ ﺿﺮﺑﻪ ﻳﺎ اﻓﺘﺎدن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫• ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺣﻠﻘﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﻤﺠﻤﻪ )ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺷﺪﻳﺪاً ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻠﻮ ﻫﻞ داده ﺷﻮد و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬وارد ﺷﺪن‬
‫ﺿﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﻓﻚ را ﻣﺴﺒﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻜﺎن ﺷﺪﻳﺪي ﻣﻲداﻧﻨﺪ( ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد در اﺛﺮ وارد ﺷﺪن ﺿﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ رخ داده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫• ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬زﺧﻢ و ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ در ﺳﻄﺢ ﺑﺪن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻨﻬﺎ و ﺑﻴﻨﻲ‪.‬‬

‫• وﺟﻮد ﺟﺮاﺣﺘﻬﺎي ﺗﺪاﻓﻌﻲ )ﻛﻮﻓﺘﮕﻲ در ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮﻳﺪﮔﻲ و ﺳﻮراخ ﺷﺪن در ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻮك ﺗﻴﺰ و ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺖ دﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻔﺎﺻﻞ ﻣﭻ و ﺳﺎﻋﺪﻫﺎ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﺟﻠﻮي ﺿﺮﺑﻪﻫﺎ را ﺑﮕﻴﺮد اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ (.‬ﺗﺤﻠﻴﻠﮕﺮ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮده ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺧﺮاﺷﻬﺎ و ﻛﻮﺑﻴﺪﮔﻴﻬﺎي ﮔﺰارش ﺷﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺒﻮدﺷﺪﮔﻲ )اﻛﻴﻤﻮﺳﻴﺲ( در ﭘﺸﺖ ﺳﺎﻋﺪ راﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺿﻴﺤﻨﺪ‪.‬‬

‫• ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺮاﺣﺖ ﭘﻮﺳﺘﻲ در اﺛﺮ ﺗﺠﺎوز ﻣﻜﺮر ﺑﻪ ﻛﺎﻇﻤﻲ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺟﺮاﺣﺘﻬﺎ در دو ﺳﻮي ﺑﺪن‪ ،‬در ﻧﻴﻢ ﺗﻨﻪ‬
‫ﺑﺎﻻ و دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻮده و ﺻﺮﻓﺎً در ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺪن ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﺮاﺣﺎت در اﺛﺮ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺗﺼﺎدﻓﻲ )زﻣﻴﻦ ﺧﻮردن( ﺑﻮده و ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺟﺮاﺣﺎت در اﺛﺮ آن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺬﻛﺮ اﺳﺖ‬
‫‪196‬‬
‫ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ و ﻧﺎﺧﻨﻬﺎ ﻫﺪف ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 195‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﮔﺰارش ﺷﺪه از ﺳﻲ ﺗﻲ اﺳﻜﻦ ﺳﺮ و ﻧﻴﺰ ﮔﺰارش رﺳﻤﻲ ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻜﺎﻓﻲ ﻛﻪ در اﺳﻨﺎد زﻳﺮ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬اﻇﻬﺎرات ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺗﺪاوم ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﮔﺮان‪ ،‬در ‪ 20‬ﺗﻴﺮ ‪) 1384‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬اﻇﻬﺎرات ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻻﻫﻴﺠﻲ‪ :‬ﺗﺪاوم ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﮔﺮان( ]ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪[11‬؛ ﮔﺰارش ﭘﺰﺷﻜﻲ دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام اﻋﻈﻢ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬و ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ‪ :‬ﻣﺮﺗﻀﻮي در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ "ﺗﺤﺖ ﭘﻴﮕﺮد‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ" ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ 5 ،‬ﻣﺮداد ‪ ] 1382‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺮﮔﺸﺎده ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀﻮي[ ]ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪.[12‬‬
‫‪ 196‬ﺷﻬﺎدت ﻳﻚ ﻣﺄﻣﻮر اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﭘﺮﻳﺪﺧﺖ ﺳﻌﺎدت ﻧﮋاد اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﺳﻌﺎدت ﻧﮋاد ﺷﻬﺎدت داد ﻛﻪ در ‪ 3‬ﺗﻴﺮ ‪ 1384‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه ﺗﺤﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ او ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﻧﮋاد ﮔﻔﺖ ﻛﻪ او ﻛﺎﻇﻤﻲ را ﺷﺐ ﻗﺒﻞ ﻣﻮرد ﺿﺮب وﺷﺘﻢ ﻗﺮار داده و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﻨﺪ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،،6-4‬ﺻﺺ‪ 8 .‬و ‪ .9‬ﺑﻪﻋﻼوه‪،‬‬
‫ﮔﺰارش ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ راه رﻓﺘﻦ ﻧﺒﻮد و او را ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،6-4‬ﺻﺺ‪ 7 .‬و ‪.8‬‬

‫‪2۴۶‬‬
‫اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﻮء رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺷﺪه )ﺿﺮب وﺷﺘﻢ ﺷﺪﻳﺪ و ﺑﺮ روي ﻧﻘﺎط‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪن زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﮔﻴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً در اﺛﺮ ﺷﻼق زدن اﻳﺠﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻨﻲ و ﻟﻪ ﺷﺪﮔﻲ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ و‬
‫‪197‬‬
‫ﭘﺎ و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻋﻨﻒ( ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﺼﺪاق ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻘﺮرات ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ‬

‫‪ .1-2‬اﻳﺮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻋﻀﻮ آن اﺳﺖ ﻣﻘﺮرات ﻻزم را ﺑﺮاي ﻣﻮارد زﻳﺮ وﺿﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪198‬‬
‫• ﺣﻖ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ‬
‫‪199‬‬
‫• ﺣﻖ ﺗﻔﻬﻴﻢ اﺗﻬﺎم و اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻓﺮد از دﻟﻴﻞ دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺧﻮد ﺑﺪون ﻓﻮت وﻗﺖ‬
‫‪200‬‬
‫• ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ وﻛﻴﻞ )ﻫﻢ در ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﻫﻢ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻞ از ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ( و ﭘﺰﺷﻚ‬

‫‪ 197‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻮﺗﺒﺎ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ زﺋﻴﺮ )‪ ،(Muteba v. Zaire‬ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻴﺴﺖ و دوم ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪(1982/124‬‬
‫]‪ ،[CCPR/C/22/D/124/1982‬ﻣﻮﻳﻮ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ زﺋﻴﺮ )‪ ،(Muiyo v. Zaire‬ﻧﺸﺴﺖ ﺳﻲ و ﻳﻜﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪(1985/194‬‬
‫]‪ ،[CCPR/C/31/D/194/1985‬و ﻛﺎﻧﺎﻧﺎ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ زﺋﻴﺮ )‪ ،(Kanana v. Zaire‬ﻧﺸﺴﺖ ﭼﻬﻞ و ﻧﻬﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره‬
‫)‪ [CCPR/C/49/D/366/1989 (1993)] (1989/366‬وﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﻋﻤﺎل زﻳﺮ را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺷُﻚ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫ﺑﻪ آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ‪ ،‬اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻏﺬا و آب‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر "ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ و ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ" ﻳﺎ "ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ"‬
‫را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان از وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري در ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ‪ :‬ﻟﻴﻨﺘﻮن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺟﺎﻣﺎﺋﻴﻜﺎ‪ ،(Linton v. Jamaica) ،‬ﻧﺸﺴﺖ ﭼﻬﻞ و ﺷﺸﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪) [CCPR/C/46/D/255/1987 (1992)] (1987/255‬ﻣﺆﻟﻒ در اﺛﺮ ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﺑﻴﻬﻮش ﺷﺪ‪ ،‬اﻋﺪام ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺷﺪ و‬
‫از ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪ( ؛ ﺑﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺟﺎﻣﺎﺋﻴﻜﺎ‪ ،(Bailey v. Jamaica) ،‬ﻧﺸﺴﺖ ﭼﻬﻞ و ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره )‪) [CCPR/C/47/D/334/1988 (1993)] (1988/344‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻣﻜﺮراً ﺑﺎ ﭼﻤﺎق‪ ،‬ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي آﻫﻨﻲ و ﺑﺎﺗﻮن ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺪون‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﺮاي ﺟﺮاﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ و دﺳﺘﺎن او وارد ﺷﺪه ﺑﻮد رﻫﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد( ؛ ﻫﻴﻠﺘﻮن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺟﺎﻣﺎﺋﻴﻜﺎ )‪ ،(Hylton v. Jamaica‬ﻧﺸﺴﺖ ﭘﻨﺠﺎه و ﻳﻜﻢ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪) [CCPR/C/51/D/407/1990 (1994)] (1990/407‬زﻧﺪاﻧﻲ از ﺳﻮي ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن زﻧﺪان ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﻮرد ﺿﺮب‬
‫و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻜﺮراً ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﺪ(ﮔﺰارش ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ را در آﻧﻬﺎ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ ﻛﺪام ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﻧﻘﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻫﺎﻧﺮي ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺗﺮﻳﻨﻴﺪاد و ﺗﻮﺑﺎﮔﻮ‪Henry v. Trinidad and ) ،‬‬
‫‪ ،(Tobago‬ﻧﺸﺴﺖ ﺷﺼﺖ و ﭼﻬﺎرم ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪ [CCPR/C/64/D/752/1997 (1999)] ،(1997/752‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهاي‬
‫ﺷﺪﻳﺪاٌ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺨﻴﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻘﺾ ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻋﻨﻒ ﺷﻜﻠﻲ از ﺷﻜﻨﺠﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪه اي ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دادﺳﺘﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ آﻛﺎﻳﻪ ﺳﻮ‪Prosecutor v. ) ،‬‬
‫‪ ،(Akayesu‬دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ رواﻧﺪا‪ ،1998 ،‬ﺷﻤﺎره ﭘﺮوﻧﺪه ‪ ICTR-96-4-T‬؛ ﺣﻨﺎ ﭘﻴﺮس‪" ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺠﺎوز ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻫﻤﻴﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﻠﻤﺪاد‬
‫ﻛﺮدن آن"‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،2002‬ﺻﺺ‪ 534 .‬و ‪،535‬‬
‫‪[Hannah Pearce, An Examination of the International Understanding of Political Rape and the Significance of‬‬
‫])‪Labeling it Torture, 14 INTL. J. REF. L. 534, 535 (2002‬‬
‫)ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺷﻜﻨﺠﻪ و "وﻗﻮع ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻋﻨﻒ در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻼح اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﻣﻲرود" ﻣﻲﭘﺮدازد و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ "ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻋﻨﻒ و دﻳﮕﺮ اﺷﻜﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺟﻨﺴﻲ در ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ و از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ارﺗﻜﺎب ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﺮﺗﺒﺎً از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻋﻨﻒ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪(".‬‬
‫‪ 198‬ﻣﺎده ‪ 9‬ﺑﻨﺪ ‪ 1‬ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 199‬ﻣﺎده ‪ 9‬ﺑﻨﺪ ‪ 2‬ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﻛﻪ "ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ از دﻟﻴﻞ دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺧﻮد ﻣﻄﻠﻊ ﺷﻮد و ﺑﻲدرﻧﮓ از ﻫﺮ ﻧﻮع اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد آﮔﺎه ﮔﺮدد‪".‬‬
‫ﻟﺰوم ﺑﻴﺎن ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻋﻠﺖ اﺗﻬﺎم از ﺑﻴﺎن ﺻﺮف اﺗﻬﺎم ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲرود و دادﺳﺘﺎن ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺮم را دﻗﻴﻘﺎً ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻣﻘﺮرات ﻣﺎده ‪ 9‬ﺑﻨﺪ ‪ 3‬ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺳﺎزد "ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ اﺗﻬﺎم ﺟﺰاﻳﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻳﺎ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﺿﻲ ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﻘﺎم دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ او اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﻀﺎﻳﻲ داده ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ از ﺣﻖ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ در زﻣﺎن ﻣﻌﻘﻮل ﻳﺎ ﺣﻖ آزادي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬
‫‪ 200‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ وﻛﻴﻞ در ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‪ ،‬ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ وﻛﻴﻞ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻞ از ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ رﻳﺸﻪ در ﻣﺎده ‪ 14‬ﺑﻨﺪ ‪ 3‬دارد‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ ﺻﺮاﺣﺘﺎً اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ ﻛﻪ "ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮادي ﻛﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ وﻛﻴﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‬
‫و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻮراً ﺑﻪ ﻗﺎﺿﻲ اي ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن ﺑﺎزداﺷﺖ آﻧﻬﺎ رأي ﺧﻮاﻫﺪ داد درﺧﻮاﺳﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ".‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪ [Hum. Rts Comm., Concluding Observations on Georgia] 1997 ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ .254‬ﺣﻀﻮر وﻛﻴﻞ )و ﭘﺰﺷﻚ( ﺷﺮﻃﻲ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ‬
‫و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻤﺎن اﺳﺖ‪] .‬وﺟﻮد وﻛﻴﻞ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ[ ﺑﺎ ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻧﺸﻮد و ﻫﺮ ﻧﻮع اﻋﺘﺮاﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺠﺎز ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﻤﻮع ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪2۴٧‬‬
 ‫‪202‬‬
‫• ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮرداري از رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ 201‬و ﺣﻖ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﺑﺪرﻓﺘﺎري‬
‫‪203‬‬
‫• ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮرداري از اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ‬

‫در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺘﻬﺎﻳﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻣﺎ در ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫در"ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺻﻮل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﺎزداﺷﺖ ﻳﺎ ﺣﺒﺲ ﻗﺮار دارﻧﺪ"‪ ،204‬ﺣﻘﻮق زﻳﺮ‬
‫ﻣﻘﺮر ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬

‫• ﺣﻖ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﺑﺪرﻓﺘﺎري )ﻣﺎده ‪ (6‬و ﻣﻮرد ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ )ﻣﺎده ‪(21‬‬

‫• اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ را ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ ﺻﺮﻓﺎً از اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده‬
‫اﺳﺖ )ﻣﺎده ‪ ،(9‬ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه ﻓﺮﺻﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻛﻨﺪ )ﻣﺎده ‪ (11‬و ﮔﺰارش ﻣﻔﺼﻠﻲ از دﻟﻴﻞ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺑﺎزداﺷﺖ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻨﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎزداﺷﺖ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﻮد )ﻣﺎده ‪ .(12‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺰارش‬
‫دﻗﻴﻘﻲ در ﻣﻮرد اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﻮد )ﻣﺎده ‪.(23‬‬

‫• ﺷﺨﺺ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه از ﺣﻖ ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و وﻛﻴﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﻮاد ‪ 15‬و ‪ (17‬و اﮔﺮ از اﺗﺒﺎع‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ از ﺣﻖ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻛﻨﺴﻮﻟﮕﺮي ﻛﺸﻮرش ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎده ‪.(16‬‬

‫• ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه از اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻣﺪاواي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد )ﻣﺎده ‪.(24‬‬

‫• اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ اﺳﺖ ﻓﻮت ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد آن ﺗﺤﻘﻴﻖ وﻳﮋه ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد و ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺎده ‪.(34‬‬

‫‪ .2-2‬در ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺣﻤﺎﻳﺘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﻣﺤﺪودﺗﺮ اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ از ﺣﻤﺎﻳﺘﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ را در زﻣﻴﻨﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺑﺎزداﺷﺖ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪205‬‬
‫• ﻣﻨﻊ دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ‬

‫‪ 201‬ﺑﻨﺪ ‪ 1‬ﻣﺎده ‪ 10‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن "ﺑﻪﻃﻮر اﻧﺴﺎﻧﻲ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺖ ذاﺗﻲ اﻧﺴﺎن‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ".‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﺑﺪ رﻓﺘﺎري و رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪.‬‬
‫‪ 202‬ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد‪" :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻳﺎ ﻣﺠﺎزات ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ ﻗﺮار‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪) .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞدر ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ب‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ 1‬ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ 203‬دو اﺻﻞ اﻟﺰاﻣﻲ دﻳﮕﺮ از ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮرداري از رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ )ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺑﻨﺪ ‪ 2‬ﻣﺎده ‪(14‬؛ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ‪ 13‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد را "اﺛﺒﺎت ﮔﻨﺎﻫﻜﺎري ﻓﺎرغ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻚ ﻋﻘﻼﻳﻲ" ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﺻﻞ دﻳﮕﺮ ﺣﻖ ﺟﺪا ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺘﻬﻤﻴﻦ از ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫دوران ﺣﺒﺲ ﺧﻮد را ﻣﻲﮔﺬرا ﻧﻨﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻨﺪ ‪ 2‬اﻟﻒ ﻣﺎده‪.(10‬‬
‫‪204‬‬
‫)‪G.A. res 43/173, annex, 43 U.N. GAOR Supp. (No. 49) at 298, U.N. Doc. A/43/49 (1988‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل اﻟﺰام آور ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه در آن را ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از ﺳﻮي دوﻟﺘﻬﺎ و در ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﻳﻬﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي آﻧﻬﺎ در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 205‬اﺻﻞ ‪ 32‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ " ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪".‬‬

‫‪2۴٨‬‬
 ‫• ﻟﺰوم ﺗﻔﻬﻴﻢ اﺗﻬﺎم ﺑﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﺪون ﻓﻮت وﻗﺖ و ﻟﺰوم وﺟﻮد ﻣﻘﺮرات در ﻣﻮارد ﺧﻄﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ‬
‫‪206‬‬

‫• ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮاي آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻓﺮاد را در ﺑﺎزداﺷﺖ‬
‫‪207‬‬
‫ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻓﺮاد را ﺗﺤﺖ ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪208‬‬
‫• ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺮار‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ زور ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪209‬‬
‫• اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ‬

‫‪ .3-2‬ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲ ﺣﻮادث در ﮔﺰارش ﻫﻴﺌﺖ وﻳﮋه رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري )ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ اﻟﻒ( و ﺷﺮح ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ‬
‫ﻧﻮد در ﻣﻮرد ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن دﺳﺘﮕﻴﺮي زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ )ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ب( ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻀﻤﻴﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ اﻳﺮان ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ وﺟﻮد دارد در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي در اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪه ﺻﺮﻳﺤﺎً ﻧﻘﺾ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺪﻋﻲ ﻧﻘﺾ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮي از ﺗﻀﻤﻴﻨﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﻗﻮاﻧﻴﻦ آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ اﻳﺮان ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ 210.‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن دﺳﺘﮕﻴﺮي اوﻟﻴﻪ و ﺻﺪور ﻗﺮار ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﻮﻗﺖ او‬
‫را زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ وزارت اﻃﻼﻋﺎت و ﻫﻢ ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ )ﻛﻪ ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻓﻨﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ( ادﻋﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮدن زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻣﻨﻴﺘﻲ را رد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﺟﺪي در ﻣﻮرد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻳﺎ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ‬
‫زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻘﺾ اﺻﻞ ‪ 32‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﺎده ‪ 24‬آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺷﺮﻃﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ اﻓﺮاد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه وﻛﻴﻞ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ "در ﺑﺪو ورود ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ و ﻗﺒﻞ از ﺻﺪور‬
‫دﺳﺘﻮر ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﺸﺎراﻟﻴﻬﺎ‪ ،‬دﻻﻳﻞ اﺗﻬﺎم و ﻧﻮع آن ﺑﻪ وي ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻣﻘﺮرات اﺻﻞ ‪ 32‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و‬
‫ﻣﻮاد ‪ 24‬و ‪ 129‬ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎم ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه دﺳﺘﻮر ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ 211".‬اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ "ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دادن ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻗﻀﺎت ﻣﺤﺘﺮم زﻧﺪان اوﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺎده ‪] 24‬ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي[ ‪ ...‬ﺑﺎﺷﺪ‪ 212".‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪.‬‬

‫‪ 206‬اﺻﻞ ‪ 32‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد "در ﺻﻮرت ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﺗﻬﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ذﻛﺮ دﻻﻳﻞ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺘﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﺘﻬﻢ اﺑﻼغ و ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺷﻮد و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻇﺮف ﻣﺪت‬
‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺮوﻧﺪه ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻊ ﺻﺎﻟﺤﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ارﺳﺎل و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ در اﺳﺮع وﻗﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﻳﻦ اﺻﻞ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪".‬‬
‫‪ 207‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﺎده ‪ 575‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد "ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ذيﺻﻼح ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺘﻮر ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻳﺎ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺟﺰاﻳﻲ ﻳﺎ ﻗﺮار ﻣﺠﺮﻣﻴﺖ ﻛﺴﻲ را ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﻪ اﻧﻔﺼﺎل داﺋﻢ از ﺳﻤﺖ ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از ﻣﺸﺎﻏﻞ دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻣﺤﻜﻮم ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪".‬‬
‫‪ 208‬اﺻﻞ ‪ 38‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد "ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺮار و ﻳﺎ ﻛﺴﺐ اﻃﻼع ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪ .".‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻞ ‪ 38‬ﺻﺮاﺣﺘﺎً‬
‫ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ "اﺟﺒﺎر ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت‪ ،‬اﻗﺮار ﻳﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻬﺎدت و اﻗﺮار و ﺳﻮﮔﻨﺪي ﻓﺎﻗﺪ ارزش و اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪ ".‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﺎده ‪129‬‬
‫آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺸﺎر و زور ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ 209‬اﺻﻞ ‪ 37‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ "اﺻﻞ‪ ،‬ﺑﺮاﺋﺖ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻﻛﺲ از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺮم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺮم او در دادﮔﺎه ﺻﺎﻟﺢ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﮔﺮدد"‪.‬‬
‫‪ 210‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ ،3‬ص‪) 13 .‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﺗﺨﻠﻔﺎت و ﺟﺮاﻳﻢ وارد ﺷﺪه از ﺑﺪو دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺧﺎﻧﻢ زﻫﺮا‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺮگ آن ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ"(‪.‬‬
‫‪ 211‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ ،3‬ص ‪.16‬‬
‫‪ 212‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص ‪.4‬‬

‫‪2۴٩‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎده ‪14‬رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﻣﻮرد وﻇﺎﻳﻒ دادﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ‬
‫اﺳﺖ‪" :‬درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻲﻃﺮف ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت وارده ﺑﻲاﺳﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دادﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ را‬
‫ﺷﺮوع ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ آن اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ و ﻳﺎ ﺗﻼش ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ دﻋﻮي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ 213".‬ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر دﻳﮕﺮي از ﺣﻘﻮق‬
‫‪214‬‬
‫ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ وﻛﻴﻞ و ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺘﻬﻤﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻘﺾ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﺮاﺋﺖ‪،‬‬
‫‪215‬‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺳﺮﻳﻊ و ﻛﺎﻓﻲ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻋﺪم ﺣﻤﺎﻳﺖ و اﺣﺘﺮام دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺑﻨﺪ ﻳﻚ ﻣﺎده ﺷﺶ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻋﻀﻮ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ "ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫داراي ﺣﻖ ذاﺗﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ" و "ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪﻃﻮرﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ از ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﺮوم ﺷﻮد‪ 216".‬اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫دوﻟﺘﻬﺎي ﻋﻀﻮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ در راﺳﺘﺎي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي و ﻣﺠﺎزات ﺳﻠﺐ ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻤﺎل ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎراﻧﻪ‬
‫اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ازارﺗﻜﺎب ﻗﺘﻞ ﺑﻪﻃﻮرﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﻮد ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫آورﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﺐ ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻛﻪ ﺗﺤﺖ آن ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت از ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﺮوم ﺷﻮد‬
‫‪217‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل و ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫وﻇﻴﻔﻪ اﻳﺮان در ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از ﺧﻮدداري از ارﺗﻜﺎب ﻗﺘﻞ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲرود و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه وﻇﻴﻔﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﺎﻣﻞ درﺑﺎره ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺑﻨﺪ ‪ 1‬ﻣﺎده ‪ 6‬و ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ در اداﻣﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬در درﺟﻪ اول‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫‪ 213‬رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﻣﻮرد وﻇﺎﻳﻒ دادﺳﺘﺎﻧﻬﺎ در ﺳﺎل ‪ 1990‬در ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﻣﻮرد ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از وﻗﻮع ﺟﺮم و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻨﺪ اﮔﺮﭼﻪ اﻟﺰام آور ﻧﻴﺴﺖ از اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 214‬در ﮔﺰارﺷﻬﺎي رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﻣﺠﺮم ﺑﻮدن ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺑﻮد؛‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﮔﺰارش داد ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ زﻧﺪان ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻗﺮارﻧﺎﻣﻪاي را اﻣﻀﺎء ﻛﻨﺪ‪ ،‬او ]در اﻋﺘﺮاض[ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ در دادﺳﺮا ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﺎن وي اﻇﻬﺎراﺗﺶ در اﻳﻦ ﻣﻮرد را در ﭘﺮوﻧﺪه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪THE GUARDIAN (UN), Killer Images, Nov. 19, 2005 (http://www.guardian.co.uk/weeken/story/0,3605,1644900.00.html‬‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﻇﻬﺎرات ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﺎن او را ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار داده و اﻧﮕﺸﺖ ﭘﺎﻳﺶ را ﺷﻜﺴﺘﻪ اﻧﺪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.4 .‬‬
‫‪ 215‬در ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻇﻬﺎرات ﺟﻨﺎب آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﭘﺰﺷﻜﻴﺎن‪ ،‬وزﻳﺮ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ در ﺟﻠﺴﻪ ﻣﻮرخ ‪ 82/5/7‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﺮاﻛﺰ ﭘﺰﺷﻜﻲ دوﻟﺘﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ داراي رزﻳﺪﻧﺘﻬﺎي ﺟﺮاﺣﻲ ﻣﻐﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪" ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﻧﺠﺎت‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد" ﺟﺎي اﻳﻦ ﺳﺆال ﺟﺪاً ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﺑﻬﺪاري و ﺣﻀﻮر ﭘﺰﺷﻜﺎﻧﻲ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻠﻞ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎزي ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫اﻇﻬﺎراﺗﻲ ﻛﻪ در ﺟﻠﺴﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﻮرخ ‪ 7‬ﻣﺮداد ‪ 1382‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.5 .‬‬
‫‪ 216‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻣﺤﺮوم ﻛﺮدن اﻓﺮاد از ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺟﺎن اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻗﺮار دادن آﻧﻬﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و ﻧﺎﺑﺠﺎ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ‬
‫ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻋﻤﺪي ﺑﻮدن ﻗﺘﻞ و ﻟﺰوم ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﻓﺮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻮارز دو ﮔﻮﺋﺮِرو ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻛﻠﻤﺒﻴﺎ‬
‫)‪ ،(Suarez de Guerrero v. Colombia‬ﻧﺸﺴﺖ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،[CCPR/C/15/D/45/1979 (1982)]،‬ﭘﺎراﮔﺮاف‬
‫‪ ،13‬ﺑﺨﺶ ‪2‬‬
‫‪ 217‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،6‬ﻧﺸﺴﺖ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺳﺎل ‪ ،1982‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،6‬ﺑﺨﺶ ‪3‬‬

‫‪2۵٠‬‬
‫دوﻟﺘﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي ﻣﺠﺮﻳﺎن ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳﺪ و راه ﺣﻠﻬﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ در دﺳﺘﺮس‬
‫‪218‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و در درﺟﻪ دوم‪ ،‬دوﻟﺘﻬﺎ داراي اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ وﻳﮋه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺰﺑﻮر را در ﻣﻮرد ﺗﻚ ﺗﻚ اﻓﺮاد ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻠﻴﺲ و زﻧﺪاﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻪ اﻓﺮاد را ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﺧﺎﺻﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺻﺮف ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ‬
‫اﻓﺮاد در ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو دوﻟﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻓﺮاد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد آﻧﺠﺎ را ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫‪219‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دوﻟﺘﻬﺎ آﺷﻜﺎرا‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ رﻓﺎه و ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن در ﻣﺪت ﺑﺎزداﺷﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪220‬‬
‫ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺣﻔﻆ ﺟﺎن اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ وﻇﻴﻔﻪاي ﻛﻪ ﻣﻜﻤﻞ وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺖ در ﺧﻮدداري از ﻗﺘﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪221‬‬
‫ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﻣﺮد‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﭘﺮوﻧﺪه ﻻﻧﺘﺴﻮف ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ روﺳﻴﻪ ﻓﺪرال )‪(Lantsov v. Russian Federation‬‬
‫ﺟﻮان "در ﺳﻼﻣﺖ ﻛﺎﻣﻞ وارد ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه ﺷﺪ اﻣﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺮگ وي ﺷﺪ"‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ‪:‬‬

‫اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎي ﻋﻀﻮ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺑﺎزداﺷﺖ اﻓﺮاد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ از زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد در آن ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺪ ﻣﻌﻘﻮل از وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن ﺧﻮد اﻃﻼع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﺮوﻧﺪه ﻣﻮرد اﺷﺎره‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺣﺮاز ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎده ‪ 6‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ "ﻋﺪم اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺟﺎن‬
‫ﻻﻧﺘﺴﻮف در ﺧﻼل ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده اﺳﺖ"‪ 222‬ﻧﻘﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﭘﺮوﻧﺪه ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻚ زن ‪ 54‬ﺳﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً از ﺳﻼﻣﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﺮده ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺳﻪ‬
‫روز و ﻧﻴﻢ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﺎت ﻣﻬﻠﻜﻲ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را در ﻣﻮرد ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺟﺎن‬
‫‪223‬‬
‫زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪" 218‬ﮔﺰارش ﻛﺸﺘﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ"‪ ،‬ﻛﻴﺖ ﺗﺎﻣﭙﺴﻮن و ﻛﺎﻣﻴﻞ ﮔﻴﻔﻮرد‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﻜﺲ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،2002‬ﺻﺺ‪ 21-20.‬و ‪] 32‬از اﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ‪ :‬ﮔﺰارش ﮔﺸﺘﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ[‬
‫]‪[Kate Thompson and Camille Gifford, Reporting Killings as Human Rights Violations‬‬
‫‪ 219‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.34 .‬‬
‫‪ 220‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه درﻣﻴﺖ ﺑﺎرﺑﺎﺗﻮ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻛﺸﻮر اوروﮔﻮﺋﻪ )‪ (Dermit Barbato v. Uruguay‬ﻛﻪ در آن ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺣﺮاز ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎده ‪6‬‬
‫ﻧﻘﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻮن "ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻗﻄﻌﺎًٌ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﻮﮔﻮ درﻣﻴﺖ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻛﺮده ﻳﺎ ]آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ادﻋﺎ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ اﻋﺘﺮاض ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ[ وادار ﺑﻪ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻳﺎ در ﺑﺎزداﺷﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫اروﮔﻮﺋﻪ ﺗﺤﺖ ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﻋﻤﺪاً ﻳﺎ اﻫﻤﺎﻻٌ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﻋﺪم ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﺎﻓﻲ از ﺟﺎن وي ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ".‬درﻣﻴﺖ ﺑﺎرﺑﺎدو ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ اوروﮔﻮﺋﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪ ،[CCPR/C/17/D/84/1981 (1982)] ،(1981/84‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ 10 ،9,2‬و ‪ 11‬؛ ﻓﺎﺑﺮﻳﻜﺎﻧﺖ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻛﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖ ﻫﻔﺘﺎد و ﻧﻬﻢ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪ ،[CCPR/C/79/D/970/2001 (2003)] ،(2001/970‬ﻗﺴﻤﺖ ‪) 9,3‬در اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪه ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه ﻛﻪ دوﻟﺖ‬
‫"ﻣﺴﺌﻮل ﺟﺎن و رﻓﺎه ﺑﺎزداﺷﺘﻴﻬﺎي ﺧﻮد اﺳﺖ‪(".‬‬
‫‪ 221‬ﻻﻧﺘﺴﻮف ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ روﺳﻴﻪ ﻓﺪرال )‪ ،(Lantsov v. Russian Federation‬ﻧﺸﺴﺖ ﻫﻔﺘﺎد و ﭼﻬﺎرم ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره‬
‫)‪ ،[CCPR/C/74/D/763/1997 (2002)] ،(1997/763‬ﻗﺴﻤﺖ ‪9,2‬‬
‫‪ 222‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 223‬ﺟﺮاﺣﺎت وارده ﺑﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ از آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ اﻋﻤﺎل ﺷﺪه را ﺑﺘﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻮﺟﻪ از زور از ﺳﻮي ﻣﺄﻣﻮران اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻣﻜﺎن ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺿﺎﺑﻄﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻫﻤﻮاره وﺟﻮد دارد‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻣﻮرد ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از زور ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮران در ﺣﻴﻦ اﻧﺠﺎم‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪ اي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺠﺎ از زور را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان در آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ رﻓﺘﺎر‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ )ﻛﻪ در ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ‪ 34/169‬ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ‪ 17‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1979‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه( ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور "ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻧﻴﺎز ﺷﺪﻳﺪ و ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻻزم اﺳﺖ" ﻣﺠﺎز اﺳﺖ )ﻣﺎده ‪ (3‬و ﻧﻴﺰ "ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور از ﺳﻮي ﻣﺄﻣﻮران اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮارد‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻣﺠﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ‪ ...‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺟﺮم ﻳﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺠﺮﻣﺎن و ﻣﻈﻨﻮﻧﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از زور ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺗﻮان اﺟﺎزه داد ﻛﻪ ﺑﻪ زور ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ زور از ﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻓﺮاﺗﺮ ﺑﺮود"‬
‫)ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻒ از ﻣﺎده ‪ .(3‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ و ﻋﺪم اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮدن وي‪ ،‬ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان زوري ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ وي ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه‬
‫اﻟﺰاﻣﻲ ﻳﺎ ﺑﺠﺎ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪2۵١‬‬
 ‫ج‪ -‬وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻲ و ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬

‫ﺷﻤﺎري از ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ دوﻟﺘﻬﺎ را ﻣﻠﺰم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮاد "ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ"‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﺰاﻣﻲ ﻛﺮدن اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮاﺟﻊ ذيﺻﻼح و ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻛﺮدن ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﺑﺮاي ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن‪ .‬اﻳﺮان ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﻳﺎ آزادﻳﻬﺎي او‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﺷﺪه‬
‫ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﺆﺛﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺨﻠﻒ ﻣﺰﺑﻮر ﺗﻮﺳﻂ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺳﻤﺖ رﺳﻤﻲ دارﻧﺪ ارﺗﻜﺎب‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ب‪ .‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺘﻲ اﺳﺖ ﻣﺤﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ وي ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮاﺟﻊ ﻗﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬اﺟﺮاﻳﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري ذيﺻﻼح ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﺮﺟﻊ ذيﺻﻼح دﻳﮕﺮ ﺑﺮآورده ﺷﻮد و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد؛‬
‫ج‪ .‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاﺟﻊ ذيﺻﻼح ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ ﭘﺮداﺧﺖ اﻳﻦ ﻏﺮاﻣﺘﻬﺎ ﭘﺲ از ﺻﺪور اﺣﻜﺎم ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻗﺪام‬
‫‪224‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ اﺣﺮاز ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺮرات‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻊ دوﻟﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎره ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺷﺪه ادﻋﺎﻳﻲ‬
‫‪225‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺪاﻣﻬﺎي اﺧﺘﺼﺎري‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪن ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻻن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺨﻠﻔﺎﺗﻲ را ﻣﻮرد ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎ "ﻣﻠﺰم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ و ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬درﺑﺎره ﻣﻮارد ﺑﺪرﻓﺘﺎري در‬
‫‪226‬‬
‫زﻧﺪان ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻨﺪ"‪.‬‬

‫دادﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اروﭘﺎ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﻛﻪ در ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر اﻧﺤﺼﺎري در ﻣﻮرد ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺟﺮاﺣﺎت ﻳﺎ ﻣﺮگ‬
‫‪227‬‬
‫ﻳﻚ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﻄﻠﻌﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اراﺋﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮﻋﻬﺪه دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي واﻗﻌﻲ‪ ،‬دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻻزم را ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲِ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﺑﻮدن و ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ 20‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده "ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮﻳﻊ و ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ذيﺻﻼح اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻲ ﻣﺆﺛﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ ".‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﺣﻘﻮق‬

‫‪ 224‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺎده ‪ ،3‬ﺑﻨﺪ ‪.2‬‬

‫‪ 225‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ درﻣﻴﺖ ﺑﺎرﺑﺎﺗﻮ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ اوروﮔﻮﺋﻪ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 220‬ﻛﻪ دوﻟﺖ "ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻮده ﻛﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم ]‪ [...‬را ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻓﻮت ﻫﻮﮔﻮ درﻣﻴﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ"(؛ ﻣﻮﺗﺒﺎ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ زﺋﻴﺮ‪ ،(Muteba v. Zaire) ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ .197‬دادﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اروﭘﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﻣﻨﻊ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ در ﻣﺎده ‪ 3‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اروﭘﺎ را ﺑﻪﻋﻨﻮان وﻇﻴﻔﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺣﻘﻮق ﻣﺬﻛﻮر در ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و دوﻟﺘﻬﺎ را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ‬
‫درﺑﺎره ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﭘﺮوﻧﺪه آﻛﺴﻮي ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ‪،23 E.H.R.R. 553 594,، (Aksoy v. Turkey) ،‬‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،98‬دادﮔﺎه اﺣﺮاز ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺪم اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت از ﺳﻮي ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪" .‬ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ از ﺳﻮي ﻣﻘﺎم‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭼﺎرهﺟﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺷﺪ‪("..‬‬
‫‪ 226‬اﺳﺘﻔﺎﻧﺰ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺟﺎﻣﺎﺋﻴﻜﺎ )‪ ،(Stephens v. Jamaica‬ﻧﺸﺴﺖ ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺠﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره )‪(1989/373‬‬
‫])‪ ،[CCPR/C/55/D/373/1989 (1995‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،9‬ﻗﺴﻤﺖ ‪2‬‬
‫‪ 227‬ﻫﻴﻮ ﺟﻮردان ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،[Hugh Jordan v. The United Kingdom, 2001 E.C.H.R. 327 at ¶ 103 (2001)] ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻤﺎره‬
‫‪24746/94‬‬

‫‪2۵٢‬‬
‫ﺑﺸﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺳﺘﻘﻼل ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫‪228‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮ در وﻗﻮع روﻳﺪاد دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﭘﻴﮕﺮد ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺠﺮي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‬
‫‪230‬‬
‫و آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ 229.‬ﺷﻤﺎري از ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص ﭘﻴﮕﺮد ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن را اﻟﺰاﻣﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در زﻳﺮ ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﺮ وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺟﻬﺖ ﭘﻴﮕﺮد ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺎده ‪ 6‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻣﻮرد ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫دوﻟﺘﻬﺎي ﻋﻀﻮ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ درﺑﺎره ﻣﻮارد ادﻋﺎ ﺷﺪه ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪن اﺷﺨﺎص و‬
‫ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻻن را ﺗﺤﺖ ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺮار داده‪ ،‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﺟﺮاي‬
‫‪231‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻼن ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﻨﻄﻘﺎً ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ 228‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬دادﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اروﭘﺎ و دادﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻔﺤﺺ را ﻣﻘﺮر ﻛﺮدهاﻧﺪ و اﺻﻮل ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﻣﻮرد ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﺆﺛﺮ و ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﻏﻴﺮاﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و‬
‫اﺧﺘﺼﺎري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد ﻗﺘﻠﻬﺎي ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺑﺮ آن را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ وﻻﺳﻜﻮﺋﺰ‪-‬رودرﻳﮕﺰ ])‪ [Velasquez-Rodriguez, Inter-Am. Ct. H. R. (Ser.C) No. 4 (1988‬ﭘﺮوﻧﺪه ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن ﺷﺨﺼﻲ‬
‫ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻫﻮﻧﺪراس ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪه‪ ،‬دادﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ﻣﻮرد ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ‬
‫ﺷﺪن ادﻋﺎﻳﻲ اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮد ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺧﻮدﺷﺎن در اﻳﻦ ﺟﺮم دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬وﺟﻮد ﻳﻚ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ در اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﭘﻴﺶ ﻓﺮض اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻮل اوﻟﻴﻪ در اﺳﺘﻘﻼل ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ "در ﻣﻮرد ﻣﻮارد ﻣﻄﺮوﺣﻪ ﻧﺰد اﻳﻦ ﻗﻮﻩ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﯽ ﻃﺮف‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن و ﺑﺪون هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬رﺷﻮﻩ‪ ،‬ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و از ﺳﻮﯼ هﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﻳﺎ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﺪ‪) ".‬اﺻﻞ ‪.(٢‬‬
‫‪ 229‬رك‪ .‬ﻧﺎﻳﻮﻣﻲ روت‪-‬آرﻳﺎزا‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺖ در ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺑﺰرگ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ، 78 CAL. L. REV،‬ﺳﺎل ‪1990‬‬
‫‪[Naomi Roht-Arriaza, State Responsibility to Investigate and Prosecute Grave Human Rights Violations in‬‬
‫]‪International Law‬‬
‫داﻳﻦ اورﺗﻠﻴﻜﺮ‪ ،‬ﺗﺴﻮﻳﻪ ﺣﺴﺎب‪ :‬وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ رژﻳﻢ ﺳﺎﺑﻖ‪100 Yale L. J. 2537 ،‬‬
‫]‪[Diane Ortlicher, Settling Accounts: The Duty to Prosecute Human Rights Violations of a Prior Regime‬‬
‫و ﻣﺎﻳﻜﻞ ﺷﺎرف‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮي ﺑﺮاي ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ و ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺟﺪي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ :‬ﻛﻠﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮن‪ :‬ﺣﻮزه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺟﻨﺎﻳﺎت‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮي‪1996 ،59 LAW & CONTEMP. PROB. 41 ،‬‬
‫‪[Michael Scharf, Accountability for International Crime and Serious Violations of Fundamental Human Rights: The‬‬
‫]‪Letter of the Law: the Scope of the International Legal Obligation to Prosecute Human Rights Crimes‬‬
‫‪ 230‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ژﻧﻮ‪ ،‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻧﺴﻞ ﻛﺸﻲ و ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ دوﻟﺘﻬﺎي ﻋﻀﻮ را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻗﻀﺎﻳﻲ را در ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺨﻠﻔﺎت روﺷﻦ ﺳﺎزﻧﺪ– دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮوﻧﺪه را ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﮕﺮد و ﻳﺎ اﺳﺘﺮداد ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻊ ذيﺻﻼح ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ 231‬ﺑﺎؤﺗﻴﺴﺘﺎ دو آرِﻳﺎﻧﺎ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻛﻠﻤﺒﻴﺎ )‪ ،(Bautista de Arellana v. Colombia‬ﻧﺸﺴﺖ ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺠﻢ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره‬
‫)‪ ،[CCPR/C/55/D/563/1993 (1995)] ،(1993/563‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،8‬ﻗﺴﻤﺖ ‪) ،6‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه(‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻓﺮض ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮﺟﺎ ﺷﺨﺼﻲ در ﺳﻼﻣﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﻮد و در ﻣﺪت ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﺠﺮوح ﺷﻮد ﻳﺎ ﻓﻮت ﻛﻨﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ در ﻣﻮرد ﺟﺮاﺣﺖ ﻳﺎ ﻓﻮت ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ‪ ... .‬ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ در ﻣﻮرد ﻓﻮت وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻳﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ ...‬ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻣﺴﺌﻮل ﻗﺘﻞ اﺳﺖ‪ ".‬اراﺋﻪ ﮔﺰارش ﻗﺘﻞ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻮردي از ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،216‬ص‪. 26 .‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ دادﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ از ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ .‬در ﭘﺮوﻧﺪه وﻻﺳﻜﻮﺋﺰ‪-‬رودرﻳﮕﺰ‪ ،‬رك‪.‬‬
‫زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،228‬ص‪ ،166 .‬دادﮔﺎه در ﻣﻮرد وﻇﻴﻔﻪ "ﺗﻀﻤﻴﻦ" ﺣﻘﻮق ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﻨﺪ ‪ 1‬ﻣﺎده ‪ 1‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد‪:‬‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺰﺑﻮر دوﻟﺘﻬﺎي ﻋﻀﻮ را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ و ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻞ ﺗﻤﺎم ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﺸﺎن اﻋﻤﺎل ﻗﺪرت ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻣﻞ آزادي و ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ از ﻧﻈﺮ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻬﺪي‬
‫دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از ارﺗﻜﺎب ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮده و ﺗﺨﻠﻒ ﻣﺰﺑﻮر را ﻣﻮرد ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن‪ ،‬دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻜﻠﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻘﺾ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪2۵٣‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻋﺎﻣﻼن ﺟﺮاﻳﻢ ﺧﺎص ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ در ﻋﺮف‬
‫‪232‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﻤﻼ ً در ﺣﺎل ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬دو ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن وﻳﮋه دوﻟﺘﻲ در ﻣﻮرد ﻓﻮت وي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺬﻟﻚ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ دو‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﺎﻣﻼن ﻣﺴﺌﻮل در ﻣﺮگ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ‬
‫اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت زﻳﺮ ﺳﺆال رﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻛﻪ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﺪه‪ ،‬رﺿﺎ اﺣﻤﺪي‪ ،‬را ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﻮدن ﻣﺮگ ﻛﺎﻇﻤﻲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺨﺘﻮﻣﻪ ﺑﻮدن ﭘﺮوﻧﺪه اﻋﻼم ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪه‬
‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ را ﻣﻮرد ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﻣﺪت ﺑﺎزداﺷﺖ در ﺣﺒﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺑﻮد و ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ در ﻣﺮگ‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﻘﺼﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﺰاﻳﻲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ در ﻣﺮگ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﺳﺆال اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ در‬
‫ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد و ﻫﻢ در ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﻣﻮرد دﺧﺎﻟﺖ ﮔﺴﺘﺮده در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮگ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ )از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﻬﻮد و دﺳﺖ ﺑﺮدن در اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻣﺴﺘﻨﺪ( ﺗﻮﺳﻂ اﺷﺨﺎص و ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه در ﻣﺮگ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺴﻮﻃﺎً ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺻﺮﻳﺤﺎً ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻃﻲ ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﻴﺪ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﭘﺮوﻧﺪه‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪن اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺼﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪) .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪،3‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﻳﻜﻢ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪" ،4‬ﻧﻘﺺ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در دادﺳﺮا"(‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻼت ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ "ﻣﻘﺮرات اﺻﻮل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﻊ ﻣﺆﺛﺮ اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و اﺧﺘﺼﺎري و‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ" ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﺮان در ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫• ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺷﺎﻛﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻬﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي اﻳﺸﺎن و ﻣﺄﻣﻮران ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻳﺎ ارﻋﺎب‬
‫• ﻋﺰل ﻫﺮ ﻣﻘﺎم ﻳﺎ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺎﻟﻘﻮه در" اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و اﺧﺘﺼﺎري" دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻧﻈﺎرت ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺑﺮ ﺷﺎﻛﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻬﻮد ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي اﻳﺸﺎن و ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮران ﺗﺤﻘﻴﻖ ]در ﻃﻲ ﻣﺪت‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ[‬

‫• ﺣﻖ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك دﻳﮕﺮ‬

‫• وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‬
‫• ﮔﺰارش ﻣﻜﺘﻮب ﻣﻔﺼﻞ در ﻣﻮرد روﺷﻬﺎ و ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ در زﻣﺎن ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ اﻃﻼع ﻋﻤﻮم‬
‫‪233‬‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‬

‫‪ 232‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﺎﻳﻮﻣﻲ روت‪ -‬آرﻳﺎزا اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺮرات ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن و آراي دادﮔﺎﻫﻬﺎ )ﻧﻈﻴﺮ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺑﺤﺚ ﺷﺪ(‪ ،‬ﻋﻤﻞ دوﻟﺖ )از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوي از ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ و ﻣﺪاﻓﻌﺎت دوﻟﺖ ]ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ از اﻗﺪاﻣﺎﺗﺶ[ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ( و ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺖ ﺣﺎﻛﻲ از ﻇﻬﻮر ﻳﻚ ﺗﻌﻬﺪ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ درﺑﺎره وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺷﺪﻳﺪ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ و اﻗﺪام ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ و ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺮف ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎﻳﻮﻣﻲ‬
‫روت‪-‬آرﻳﺎزا‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺖ در ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺑﺰرگ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،229‬ص‪451-449 .‬‬
‫‪ 233‬اﺻﻮل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﻊ ﻣﺆﺛﺮ اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و اﺧﺘﺼﺎري و ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ‬
‫])‪[E.S.C. res. 1989/65, annex, 1989 U.N. ESCOR Supp. (No. 1) at 52 (Principles 15-18), U.N. Doc. E/1989/89 (1989‬‬
‫در ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ‪ ،1985/65‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،1‬ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﻛﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬارﻳﻬﺎي داﺧﻠﻲ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد اﻳﻦ اﺻﻮل را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪2۵۴‬‬
 ‫‪ .2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺖ و ﻓﺮد ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫‪ .1-2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺖ در ﻗﺒﺎل ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻛﺘﺮﻳﻦ "ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺖ"‪ ،‬دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دوﻟﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫داده ﺷﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﻗﺪرت آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ در ﻣﻮاد ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫دوﻟﺘﻬﺎ در ﻗﺒﺎل اﻗﺪاﻣﺎت ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎده ﻫﻔﺘﻢ اﻳﻦ ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﻛﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻫﺮ ﻧﻬﺎد‬
‫دوﻟﺘﻲ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ و ﻳﺎ ﻧﻬﺎدي ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎرات دوﻟﺘﻲ ﺑﺪان ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ آن ارﮔﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﻧﻬﺎد از‬
‫اﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎرات اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻜﻢ ﻓﻌﻞ دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ‪" ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ارﮔﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﻧﻬﺎد از ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﻮد ﺗﺠﺎوز‬
‫‪234‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان در ﻗﺒﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ و‬ ‫ﻛﻨﺪ و از دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﺨﻄﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪".‬‬
‫ﺟﺮاﺣﺎت ﻣﻬﻠﻚ وارد ﺷﺪه ﺑﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮاً در ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .2-2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻓﺮد در ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻴﻔﺮي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬

‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ وﻇﺎﻳﻒ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻲ را ﺑﺮ اﻓﺮاد و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر دوﻟﺘﻬﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻓﺮاد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻨﺎﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺟﻨﮕﻲ و ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در ﻣﻘﺎم اﻧﺠﺎم‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﺎﻓﻮق ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ در ﻋﺮف ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺷﻤﺎري از ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮر ﻧﻮرﻣﺒﺮگ‪ ،‬دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻳﻮﮔﺴﻼوي ﺳﺎﺑﻖ )‪ ،(ICTY‬دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﺎت‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ روآﻧﺪا )‪ (ICTR‬و دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ رم )‪ (ICC‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ارﺗﻜﺎب ﺟﻨﺎﻳﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻳﺎ ﺗﺠﺎوزﺑﻪ ﻋﻨﻒ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺻﻮرت ارﺗﻜﺎب ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ از‬
‫ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﺘﻲ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت و رؤﺳﺎي دوﻟﺖ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ از ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در‬
‫ﻣﻮرد ﺟﻨﺎﻳﺎت ادﻋﺎي ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1-2-2‬اﺷﻜﺎل ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻗﺪاﻣﺎت اﻓﺮاد در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﻨﺎﻳﻲ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﺒﺎﺷﺮ ﺟﺮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﺨﻠﻒ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ‬

‫‪ 234‬در ﺳﺎل ‪ ،2001‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺘﻬﺎ در ﻗﺒﺎل اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﺮم ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﺎرﭼﻮب‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دوﻟﺖ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ [U.N. GAOR, 56th Sess., Supp. No. 10, at 59, 68, U.N. Doc. A/56/10 (2001)] .‬ﻣﺎده ‪ 4‬ﻣﻘﺮر‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ "ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻫﺮ ﻧﻬﺎد دوﻟﺘﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﻌﻞ آن دوﻟﺖ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺎرﻛﺮد ﻧﻬﺎد ﻣﺰﺑﻮر ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري‪ ،‬اﺟﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﻳﺎ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺎرﻛﺮد دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻧﻬﺎد ﻣﺰﺑﻮر در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﻲ ﻳﻚ ارﮔﺎن دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻳﺎ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪" ،‬ارﮔﺎن" درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه "ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﻧﻬﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه آن در ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ دوﻟﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪2۵۵‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و ﺑﺪون ﻛﻤﻚ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻋﻤﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻗﺘﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﻨﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺮوﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮي از اﻓﺮاد را در‬
‫ﺑﺮ ﮔﻴﺮد‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم را ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﺟﺮم ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ارﺗﻜﺎب آن‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﺷﺪﻳﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 235.‬ﺑﻪﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ و‬
‫دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق )ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﺮح داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ(‪ ،‬آن دﺳﺘﻪ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن و ﻣﻘﺎﻣﺎت ارﺷﺪي ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در‬
‫ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺎﻳﻲ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ زﻳﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮد و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ و ﻳﺎ‬
‫ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ﻗﺼﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﻨﺎﻳﻲ‬

‫• "ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم" ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺷﺮت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺷﺨﺺ در ارﺗﻜﺎب ﻓﻌﻞ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ و ﻫﻢ ﺑﻪ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ‬
‫)ﺧﻮدداري از اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮك ﻓﻌﻞ اﺳﺖ( اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫• "دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻳﺎ ﺗﺮﻏﻴﺐ" ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ )ﺳﻮء( اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎم ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻊ ﻛﺮدن دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب‬
‫ﺗﺨﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﻮرات ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آﺷﻜﺎرا ﻳﺎ ﺿﻤﻨﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﻣﺘﺨﻠﻒ اﺑﻼغ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫• "ﻣﻌﺎوﻧﺖ در ﺟﺮم" ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺮﻏﻴﺐ‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮدن ﻳﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ در ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻧﺖ در‬
‫ﺟﺮم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻤﻚ ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺣﻤﺎﻳﺖ رواﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎً ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ در آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي‬
‫‪236‬‬
‫ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم دارد‪.‬‬
‫• "ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮاي ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﻳﺎ ﻫﻤﻜﺎري در ﺟﺮم ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوﻫﻲ از اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك" ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‬
‫اﺷﺎره دارد ﻛﻪ در آن ﭼﻨﺪ ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺘﻤﻌﺎ ً ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻓﻌﻞ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻘﺲ ﻋﻤﻞ‬
‫‪237‬‬
‫در‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از ﻣﺘﻬﻢ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي وي ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﺟﺮم‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺷﺨﺎص ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻛﻪ از ﻫﺪف ﺟﻨﺎﻳﻲ آﮔﺎﻫﻲ دارﻧﺪ و ﻗﺼﺪ و ﻧﻴﺖ در ارﺗﻜﺎب‬
‫ﻓﻌﻞ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻴﻔﺮي‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻧﻮع ﻛﻤﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫‪238‬‬
‫اﻧﺪازه ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 235‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺎده ‪ 25‬ﻗﺎﻧﻮن دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ رم‪.‬‬
‫‪ 236‬دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻳﻮﮔﺴﻼوي ﺳﺎﺑﻖ در ﭘﺮوﻧﺪه دادﺳﺘﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻓﻮروﻧﺪﺷﻴﺠﺎ )‪ ،(Prosecutor v. Furundzija‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،235‬اﻋـﻼم ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬
‫"ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﻨﺎﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻓﺮدي و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻣﺠﺎزات ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ و ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ‪ ...‬را ﻋﺮف ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨـﺪ" و "ﻻزﻣـﻪ آن ﻫﻤﻜـﺎري‬
‫ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻳﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ رواﻧﻲ اﺳﺖ ‪ -‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮي اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ و ﺟﺮم ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﺛﺮ ﻏﻔﻠﺖ ﻳـﺎ اﻗـﺪام ﻋﻤﻠـﻲ روي داده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ رواﻧﺪا در ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﺎﮔﻮﺳﻮرا )‪ (Bagosora‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ‪" :‬ﻫﻤﻜﺎري و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬اﻇﻬﺎرات ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺧﻮدداري از اﻗﺪام در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﻀﻮر ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﻣﺴﺌﻮل در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن ارﺗﻜﺎب‬
‫ﺟﺮم ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺄﻳﻴﺪ آن ﺟﺮاﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬دادﺳﺘﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺗﻴﻮﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﮔﻮﺳﻮرا ﮔﺮاﺗﻴﻦ ﻛﺎﺑﻴﻠﻴﮕﻲ‪ ،‬آﻟُﻮﻳﺲ ﻧﺘﺎﺑﺎﻛﻮزه‪ ،‬آﻧﺎﺗﻮﻟﻪ ﻧﺴﻨﮕﻴﻮﻣﻮا‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﭘﺮوﻧﺪه‬
‫‪ ،ICTR-98-41-T‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﺑﺮ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاﺋﺖ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،17‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪2005‬‬
‫‪ 237‬آﻧﺘﻮﻧﻴﻮ ﻛﺴِﻴﺴﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ )‪.(2003‬‬
‫‪ 238‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺟﺮم ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻧﺘﻮﻧﻴﻮ ﻛﺴِﻴﺴﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ؛ اي‪ .‬وان‬
‫اﺳﻠﻴﺪرگ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ ﺟﻨﺎﻳﻲ اﺷﺨﺎص در ﻗﺒﺎل ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،2003 ،‬ﻓﺼﻞ دوم‬
‫]‪[E. Van Sliedregt, The Criminal Responsibility of Individuals for Violations of International Law‬‬

‫‪2۵۶‬‬
 ‫‪ .2-2-2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺷﺮح داده ﺷﺪ‪ ،‬اﻓﺮادي ﻛﻪ دﺳﺘﻮر ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم را ﻧﺪادهاﻧﺪ و ﻳﺎ در ارﺗﻜﺎب آن ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﺟﻨﺎﻳﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﻮﻧﺪ اﮔﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﺷﺨﺎص ﺗﺤﺖ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎدون( ﻧﻈﺎرت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ از ارﺗﻜﺎب ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﺸﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﻳﺎ در‬
‫ﺻﻮرت ارﺗﻜﺎب ﺗﺨﻠﻒ آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺎزات ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻳﻮﮔﺴﻼوي ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﻳﻚ‬
‫اردوﮔﺎه اﺳﻴﺮان را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪن درد و رﻧﺞ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬اﻋﻤﺎل‬
‫ﺟﺮاﺣﺎت ﺷﺪﻳﺪ و اﻋﻤﺎل ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲاي ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن او ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮد‪ .‬او ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﺪت ﺷﺶ ﻣﺎه‬
‫ﻣﺴﺌﻮل اردوﮔﺎه اﺳﻴﺮان ﺑﻮد اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد از ﺗﺠﺎوزات ﻣﺰﺑﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ "ﻛﺎﻣﻼً از‬
‫‪239‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن اردوﮔﺎه زﻧﺪان ﺳﻠﺒﻴﺴﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ آﮔﺎه ﺑﻮد‪".‬‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﺟﻨﺎﻳﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺮوط زﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻣﺎﻓﻮق‪/‬ﻣﺎدون ﻳﺎ رﺋﻴﺲ و ﻣﺮﺋﻮس وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﺎﺷﺮﻳﻦ ﺟﺮم )ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ( ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺆﺛﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت و رﻳﺎﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺎﻳﺪ در زﻣﺎن ﺗﺼﺪي آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺴﺐ ﺷﺪه اﺣﺮاز ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺮم ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﺣﺎل وﻗﻮع‬
‫ﺑﻮده ﻳﺎ ﻗﺒﻼً ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫‪240‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺎﻳﺪ از اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﺳﺮﻛﻮب ﺟﻨﺎﻳﺎت ارﺗﻜﺎﺑﻲ ﻗﺼﻮر ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺮوط ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي در زﻳﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق ﻣﺘﻬﻢ ﺷﻮد ﺻﺮف‬
‫ﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ وي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ارﺷﺪ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺒﺎﺷﺮ ﺟﺮم رﻳﺎﺳﺖ و ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻪ‬
‫‪241‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ رم‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ارﺷﺪ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ را از ﻟﺤﺎظ ﺟﻨﺎﻳﻲ ﻣﺠﺮم‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪242‬‬
‫داﻧﺴﺖ او ﺑﺎﻳﺪ از وﻗﻮع ﺟﺮم ﺑﻪﻃﻮر واﻗﻊ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻋﻤﺪاً ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺮاﻳﻢ ارﺗﻜﺎﺑﻲ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺎرت ﻣﺆﺛﺮ ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺮ ﻣﺎدون‪ .‬اﺣﻜﺎم دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ دادﮔﺎه ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺮ ﻣﺎدون اﻋﻤﺎل ﻧﻈﺎرت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ رﺳﻤﻲ ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺧﺘﻴﺎر ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ رﺳﻤﻲ‬

‫‪ 239‬دادﺳﺘﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ دﻻﻟﻴﭻ )‪" ،(Prosecutor v. Delalic, et. al‬ﭼﻠﺒﻴﭽﻲ" )‪ ،(Celebici‬ﺷﻤﺎره ﭘﺮوﻧﺪه ‪ ، ICTY-96-21-T‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 16 ،770‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬
‫‪1998‬‬
‫‪ 240‬آﻧﺘﻮﻧﻴﻮﻛﺴِﻴﺴﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،237‬ﺻﺺ‪209-207 .‬‬
‫‪ 241‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دادﺳﺘﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ دﻻﻟﻴﭻ )‪" ،(Prosecutor v. Delalic, et. al‬ﭼﻠﺒﻴﭽﻲ" )‪ ،(Celebici‬ﺷﻤﺎره ﭘﺮوﻧﺪه ‪، ICTY-96-21-A‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ‪ 20 ،‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،2001‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 196‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ رم‪ ،‬اﺻﻞ ‪ -28‬ب‪.‬‬
‫‪ 242‬اﺻﻞ ‪ -28‬ب اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ رم‪.‬‬

‫‪2۵٧‬‬
‫ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎدون ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ و ﺻﺮف ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﻼواﺳﻄﻪ و واﻗﻌﻲ ﻣﺎﻓﻮق ﺟﻬﺖ ﺻﺪور دﺳﺘﻮر و ﺗﻨﺒﻴﻪ‬
‫‪243‬‬
‫ﻣﻘﺎم ﻣﺎدون ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت راﺑﻄﻪ ﻣﺎﻓﻮق‪ -‬ﻣﺎدون ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎﻓﻮق از ﺟﻨﺎﻳﺎت‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﻋﻨﻮان ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎﻓﻮق از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در زﻣﺎن‬
‫ﺗﺼﺪي ﺑﻪﻃﻮر ﺑﻼواﺳﻄﻪ از ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎدون ﺧﻮد در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻳﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﺪ وﻗﻮع ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺮاﻳﻤﻲ را اﺣﺮاز ﻛﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎاﻃﻤﻴﻨﺎن از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﻣﺎﻓﻮق در ﻳﻚ زﻣﺎن ﺧﺎص ﭼﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﺎت اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻨﺪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻓﻮق ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋهاي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﭼﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد‬
‫ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺰﺑﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮدآوري ﺷﻮاﻫﺪ ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺎﻓﻮق ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ از ﺟﻨﺎﻳﺎت‬
‫ارﺗﻜﺎﺑﻲ ادﻋﺎ ﺷﺪه ﻧﺎآﮔﺎه ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﺘﺎً اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﺎﻓﻮق از آﮔﺎﻫﻲ "ﺿﻤﻨﻲ" ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻳﻜﻲ از آراي دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻳﻮﮔﺴﻼوي ﺳﺎﺑﻖ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ "ﺟﻨﺎﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اردوﮔﺎه‬
‫زﻧﺪان ﺳﻠﺒﻴﺴﻲ روي داده اﺳﺖ از ﭼﻨﺎن ﺗﻜﺮر و ﺷﺪﺗﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻬﻢ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ."،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ در رأي ﻣﺬﻛﻮر ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ "ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬او ]ﻣﻘﺎم‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه اردوﮔﺎه[ ﻫﻴﭻ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻈﺎرﺗﻲ را ﺟﻬﺖ اﺧﺬ ﮔﺰارﺷﺎت در ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوزاﺗﻲ ﻛﻪ در اردوﮔﺎه اﺳﻴﺮان روي ﻣﻲ داد اﻳﺠﺎد‬
‫‪244‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺮط آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺎﻓﻮق ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺻﺪق ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻣﻘﺎم ﻣﺎﻓﻮق ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻓﻲ از ادﻋﺎﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻜﺮد‪".‬‬
‫ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎدون ﺧﻮد ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺨﻠﻔﺎﺗﻲ ﺑﻪ‬
‫‪245‬‬
‫واﻗﻊ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎدون روي داده اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ اﻗﺪام ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫وﻇﻴﻔﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي و ﻣﺠﺎزات‪ .‬دادﮔﺎﻫﻬﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي و ﻣﺠﺎزات را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻮﺳﻊ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﺨﻄﻲ از اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را‬
‫در ﻣﻮاردي اﺣﺮاز ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﻣﺎﻓﻮق اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﻀﺎي ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاي ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﻮد و‬
‫ارﺗﻜﺎب ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﻳﺎ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻋﺪم اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻓﻀﺎي‬
‫ﻣﻨﻀﺒﻂ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﺪار‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﺘﺎً ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮﻏﻴﺐ ارﺗﻜﺎب اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﻮر در ﻣﺠﺎزات ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﺟﻨﺎﻳﺎت ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﺷﻮد‪ 246.‬در ﻳﻚ رأي دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻳﻮﮔﺴﻼوي ﺳﺎﺑﻖ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺎﻓﻮق ﺟﻬﺖ ﻣﺠﺎزات ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎﻓﻮق ﺷﺨﺼﺎً ﺗﻮان ﻣﺠﺎزات ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺟﺮاﻳﻢ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫‪247‬‬
‫در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﻫﻴﺌﺖ ﻣﻨﺼﻔﻪ ﻳﻚ دادﮔﺎه‪ ،‬وزﻳﺮ ﺳﺎﺑﻖ دﻓﺎع و اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ و رﺋﻴﺲ ﻛﻞ ﺳﺎﺑﻖ‬ ‫ذيﺻﻼح ﮔﺰارش دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ 243‬ﺑﺨﺶ اﺳﺘﻴﻨﺎف دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻳﻮﮔﺴﻼوي ﺳﺎﺑﻖ در ﭘﺮوﻧﺪه ﭼﻠﺒﻴﭽﻲ )‪ (Celebici‬اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ " اﮔﺮ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻘﺎم ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫ﻣﺎدون ﺧﻮد ﻛﻨﺘﺮل دارد‪ ،‬از ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻜﻨﺪ ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﭘﺲ از ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﻣﺠﺎزات ﻧﻜﻨﺪ و ﻳﺎ از اﻋﻤﺎل اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﻮد ﺟﻬﺖ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫اﻳﺸﺎن ﻗﺼﻮر ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ارﺗﻜﺎب ﺟﻨﺎﻳﺎت ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎدون ﺗﻠﻘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ".‬ﭼﻠﺒﻴﭽﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،241‬ص‪ 198 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دادﺳﺘﺎن‬
‫ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ آﻟﻜﺴﻮﻓﺴﻜﻲ )‪ ،(Prosecutor v. Aleksovski‬ﺷﻤﺎره ﭘﺮوﻧﺪه ‪ ، IT-95-14/1-A‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ‪ 24 ،‬ﻣﺎرس ‪ ،2000‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 76‬؛ و دادﺳﺘﺎن‬
‫ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎﻟﺴﻜﻴﭻ )‪ ،(Prosecutor v. Blaskic‬ﺷﻤﺎره ﭘﺮوﻧﺪه ‪ 3 ، ICTY-95-14-T‬ﻣﺎرس ‪ ،2000‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪302‬‬
‫‪ 244‬ﭼﻠﺒﻴﭽﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،239‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪770‬‬
‫‪ 245‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪383‬‬
‫‪ 246‬دادﺳﺘﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎﮔﻴﻠﻴﺸِﻤﺎ )‪ ،(Prosecutor v. Bagilishema‬ﺷﻤﺎره ﭘﺮوﻧﺪه ‪ 7 ، ICTR-95-1A-T‬ژوﺋﻦ ‪ ،2001‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪50‬‬
‫‪ 247‬دادﺳﺘﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻛﻮردﻳﭻ و ﭼﺮﻛﺰ )‪ ،(Prosecutor v. Kordic & Cerkez‬ﺷﻤﺎره ﭘﺮوﻧﺪه ‪ 26 ،IT-95-14/2-T‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،2001‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ .446‬دادﮔﺎه‬
‫ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ "ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻲ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺆﺛﺮي ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻛﺮدهاﻧﺪ و اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ اﺧﺘﻴﺎرات اﻳﺸﺎن ﺗﻮان ﻣﻠﺰم ﻛﺮدن ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫ذيﺻﻼح را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲ داده اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬از ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ".‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪2۵٨‬‬
‫ﮔﺎرد ﻣﻠﻲ ﺳﺎﻟﻮادور را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق در ﻣﻮرد ﺷﻜﻨﺠﻪاي ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎدون آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه‬
‫‪248‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ اﻓﺴﺮان ارﺷﺪ در ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع ﺟﺮم ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻣﺮﺗﻜﺐ آن اﻋﻤﺎل ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺆﺛﺮي را ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي و ﻣﺠﺎزات اﻋﻤﺎل ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎراﻧﻪ در ﺣﻴﻄﻪ‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻛﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺷﻤﺮده ﺷﺪ‪:‬‬
‫• ﺻﺪور ﺑﻴﺎﻧﻴﻪﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻜﺮر در ﺗﻘﺒﻴﺢ ﺗﺨﻠﻔﺎت ارﺗﻜﺎﺑﻲ‪،‬‬
‫• درﺧﻮاﺳﺖ ﮔﺰارش ﺳﺮﻳﻊ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد ﻣﺮگ و ﺑﺎزداﺷﺖ اﻓﺮاد ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ‪،‬‬
‫• ﻣﺠﺎزات اﻓﺴﺮان ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺼﻮر در ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺰارش در ﻣﻮرد ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻳﺎ ﭘﻴﮕﻴﺮي آﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫• ﺻﺪور دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﻣﺸﺨﺺ درﺑﺎره رﻓﺘﺎر ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻧﺤﻮه رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت ادﻋﺎ ﺷﺪه‪،‬‬
‫• ﺑﺎزرﺳﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻜﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﺷﺪه ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در آﻧﻬﺎ روي داده اﺳﺖ‪،‬‬
‫• ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ‪،‬‬
‫• ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫‪249‬‬
‫• ﻋﺰل و اﻧﻔﺼﺎل اﻓﺮاد ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ارﺗﻘﺎي آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ .3-2-2‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق در ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ در ﺑﺎزداﺷﺖ دوﻟﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق و ﻣﺴﺌﻮﻻن زﻧﺪان اوﻳﻦ را از‬
‫ﻣﻮارد ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺮاﺋﻦ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﻴﺎز آﺷﻜﺎر ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻮي ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪:‬‬

‫• ﻣﺪارك ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺴﺘﺮده از ﺷﻜﻨﺠﻪ در اوﻳﻦ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻫﺮ ﻣﻮرد ﮔﺰارش ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫داﺷﺖ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺘﻦ در ارﺗﻜﺎب ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻗﺖ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫• زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪ و ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ او در ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻮد‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت وا ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ اﻇﻬﺎرﻧﺎﻣﻪاي در ﻣﻮرد ﺑﺪرﻓﺘﺎرﻳﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او‬
‫‪250‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ و ﮔﺰارﺷﻲ درﺑﺎره ﺗﺠﺎوز و ﺿﺮب وﺷﺘﻢ او ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 248‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺖ وان ﺷﺎك‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ دﻟﻴﻞ در ﭘﺮوﻧﺪه روﻣﺎﮔﻮزا ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﮔﺎرﺳﻴﺎ‪ ، ،‬ﺳﺎل ‪ ،2003‬ص‪1213 .‬‬
‫]‪[Beth Van Schaack, Command Responsibility: The Anatomy of Proof in Romagoza v. Garcia‬‬
‫‪ 249‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪1255 .‬‬
‫‪ 250‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪2 .‬؛ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﺻﺺ‪.11-6 .‬‬

‫‪2۵٩‬‬
‫• ﺷﻤﺎري از ﺷﻬﻮد ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺘﻘﺎل در زﻧﺪان‪ ،‬ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ راه رﻓﺘﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ – ﺑﺪن ﺑﻲ ﺣﺎل‬
‫‪251‬‬
‫او ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫• در ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺘﻘﺎل در زﻧﺪان‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﺎت ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻧﺘﻘﺎلدﻫﻨﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺤﻮﻳﻞﮔﻴﺮﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ ﮔﻔﺖ‬
‫ﻛﻪ او ﻛﺎﻇﻤﻲ را "ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ" زده اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻓﺴﺮ ﺗﺤﻮﻳﻞﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را‬
‫‪252‬‬
‫ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق ﻛﻪ داراي ﺗﻮان و ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﻓﺮادي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻠﺰم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم را ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ آن اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻣﻬﻤﻲ در ﻣﻮرد دﺧﺎﻟﺖ در روﻧﺪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪،‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺺ دادﺳﺘﺎن‪ ،‬آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﻘﺎم رﺳﻤﻲاش ﺑﻪﻋﻨﻮان دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﺗﻬﺮان ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 251‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،6-4‬ﺑﻨﺪ ‪ ،2‬ﺻﺺ‪ 7 .‬و ‪8‬‬
‫‪ 252‬رك‪ .‬ﺑﻪ زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 195‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،6-4‬ﺻﺺ‪ 8 .‬و ‪9‬‬

‫‪2۶٠‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي از ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﭘﺮوﻧﺪه زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ روي داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي اوﻟﻴﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ و ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ وي ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻣﺪت‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ وي ﻣﻮاردي از ﺑﺪرﻓﺘﺎري و ﻋﺪم ﺗﻨﺎﺳﺐ در اﻗﺪاﻣﺎت اﺟﺮاﻳﻲ و ﻗﻀﺎﻳﻲ روي داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻘﺾ آﺷﻜﺎر‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن و اﻓﺮاد ﻣﺘﻬﻢ اﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﺟﺪي و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺟﺮاﺣﺎت وارده ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ – ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ و ﭘﺎ و ﻧﺎﺧﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺒﻮدﺷﺪﮔﻲ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده در ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از ﺑﺪن‪ ،‬ﺑﺮﻳﺪﮔﻲ و ﻇﺎﻫﺮاً ﺗﺠﺎوز– ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ و رﻓﺘﺎر ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ ﻧﻘﺾ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻬﻠﻚ ﺟﺮاﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪت ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ وارد‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﺟﻬﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﻋﺎﻣﻼﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻣﺴﺌﻮل اﻳﻦ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺴﺌﻮل اﻳﻦ ﺗﺨﻠﻔﺎت‬
‫اﻋﻼم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ را ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺮگ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ‬
‫وﻛﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮده‪:‬‬

‫اﮔﺮ دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ واﻗﻌﻴﺖ ﻗﻀﻴﻪاي را ﻛﻪ در ﻣﺤﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه و ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺷﺪﻳﺪ رخ‬
‫‪253‬‬
‫داده‪ ،‬ﻛﺸﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد ﻛﺸﻒ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻨﺪ؟!‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﺣﺴﺎب ﺷﺪه ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه و ﺑﻪوﻳﮋه ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻗﻮه‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﻴﺪ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي در آﻳﻨﺪه وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺘﻦ ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ در ﭘﺮوﻧﺪه ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﻋﺪم ﺑﺮوز از اﻳﻦ ﺗﺨﻠﻔﺎت در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬
‫اﺻﻼﺣﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪاً اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻗﺪاﻣﺎت اﺟﺮاﻳﻲ ﺧﻄﺮات ﺟﺪي در زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺘﻞ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺖ در ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫دوﻟﺖ را ﻫﻢ ﻗﺒﻞ و ﻫﻢ ﺑﻌﺪ از ﺗﺨﻠﻔﺎت ادﻋﺎﻳﻲ در ﺑﺮ ﮔﻴﺮد‪ :‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت در راﺳﺘﺎي‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻗﺘﻞ )ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬آﻣﻮزش و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻣﺄﻣﻮران اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن( ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻣﺮگ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﺎﻣﻞ و ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ( ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﻖ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺑﺎزدارﻧﺪهاي ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﻣﺠﺎزات‬
‫ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﺮان در ﺑﺮآورده ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬دو ﺣﻮزه ﻣﻬﻢ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺻﻼح‬
‫اﺳﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ 253‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،3‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ‪ ،1‬ﺻﺺ‪ 21 .‬و ‪.22‬‬

‫‪2۶١‬‬
 ‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي‬

‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﻪ ﻛﺮات آﻣﺪه ﻟﺰوم ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي اﺳﺖ‪ --‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺜﺒﺖ )ﻧﻈﺎرت‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺘﻲ( و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻨﻔﻲ آن )ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد ﺗﺨﻠﻔﺎت و ﻣﻘﺼﺮ داﻧﺴﺘﻦ ﻋﺎﻣﻼن ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻨﻊ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺷﻮد(‪.‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ در زﻣﻴﻨﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﻟﺰوم ﻧﻈﺎرت ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻠﺰم وﺟﻮد ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬
‫روﺷﻦ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺴﺌﻮل دﺳﺘﮕﻴﺮي‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ و زﻧﺪان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد ﻣﺮگ و ﺟﺮاﺣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﺛﺮ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از زور روي ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق ﮔﺰارش داده ﺷﺪه و در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان اﺻﻞ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﻮرات ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ و ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺎﻓﻮق در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎرت و ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺣﺪود ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﻔﺎف ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺘﺨﻠﻒ را ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺪاﻧﻨﺪ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻈﺎرت‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر واﻗﻌﺎً ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ادﻋﺎﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ وﺟﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ اﺧﺘﻴﺎرات ﻳﺎ ﻗﻠﻤﺮو ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻃﻮر روﺷﻦ و واﺿﺢ در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر آﺳﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺪاﺧﻞ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻬﺎر ﻛﺮدن ارﮔﺎﻧﻬﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ از اﻳﺠﺎد آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻜﻠﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﻮارد ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻛﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ادﻋﺎي ﺻﻼﺣﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻘﺮرات آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ را ﻛﻪ در‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﺣﺘﺮام واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﭘﺎي ﺑﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻗﺪرت دوﻟﺖ و ﻧﻴﺰ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ اﻋﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي در ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻮاﻧﻊ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﻛﻪ ﺑﻪوﻳﮋه در‬
‫ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﺿﻮح ﺗﺮس از "ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺧﺎرﺟﻲ" در راﺳﺘﺎي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت اﺳﺖ–‬
‫ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ را ﺑﺪﻧﺎم ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺣﺎﻣﻴﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺤﺴﻦ‬
‫آرﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺠﻠﺲ از اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﻓﻜﺮي ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً در اﻋﻤﺎل ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد ﻛﺮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻫﺮ ﺣﺮﻛﺘﻲ را ﺗﻮﻃﺌﻪ دﻳﺪن‪ ،‬در ﻫﺮ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﺎﺳﻮس و ﻧﻘﺸﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﮔﺸﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﻓﻌﺎﻻن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ را ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻓﻌﺎل ﻣﺎﻳﺸﺎﺋﻲ‬

‫‪2۶٢‬‬
 ‫ﻛﺮدن و ﻣﻮازﻳﻦ و ﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ را زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪ ،‬اﻗﺘﺪار ﻧﻈﺎم را در اﻋﺘﺮاف ﮔﻴﺮي از ﺑﺎزداﺷﺖﺷﺪﮔﺎن و‬
‫‪254‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ آﻧﭽﻨﺎﻧﻲ ‪ ...‬اﺗﻬﺎم ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺑﻪ زﻫﺮا ﻛﺎﻇﻤﻲ ‪ ...‬ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻤﻴﻦ روﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد ﻋﺪم "دﻗﺖ ﻻزم ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ از وﻇﺎﻳﻒ ﻫﺮ ﻣﻘﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ اﺳﺖ"‪ 255‬را در ﻣﻮرد آﻗﺎي ﻣﺮﺗﻀﻮي‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺎﻇﻤﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰﻛﻪ‬
‫ﻜﻤ‪‬ﻮاْ ﺑِﺎﻟْﻌ‪‬ﺪ‪‬لِ" )ﺳﻮره‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﻳﻚ ﻗﻮه "ﻣﺴﺘﻘﻞ" اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﻳﻪ " و‪ ‬إِذَا ﺣ‪‬ﻜَﻤ‪‬ﺘُﻢ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦَ اﻟﻨﱠﺎسِ أَن ﺗَﺤ‪ُ ‬‬
‫‪256‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﻟﻨﺴﺎء‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (58‬ﻣﺴﺌﻮل ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻣﻮرد ﺟﺮاﻳﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ و ﺣﺴﺎب ﺷﺪه ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ – ارﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻀﻤﻴﻦ اﺟﺮاي درﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ –‬
‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ از ﻣﺠﺎزات در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 254‬اﻇﻬﺎرات ﻣﺤﺴﻦ آرﻣﻴﻦ‪ :‬ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.23‬‬
‫‪ 255‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ﻧﻮد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.4 .‬‬
‫‪ 256‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ‪ 11‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬اﺻﻞ ‪" 156‬وﻇﺎﻳﻒ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ" و ﻗﺴﻤﺖ "ﻗﻀﺎء در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ" در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان‬

‫‪2۶٣‬‬