VEKTORI U PROSTORU (I deo)

Najbolje je da pre nego to ponete da prouavate vektore u prostoru pogledate fajl vektori u ravni jer se mnoge stvari prenose i u prostor. Pogledajmo najpre kako nastaje Dekartov pravougli trijedar. Kroz jednu taku O postavimo tri numerike prave (brojne ose) normalne jedna na drugu.
z

x-osa Apscisna osa y-osa Ordinatna osa z-osa Aplikatna osa Taka O kordinatni poetak
y

Po dve koordinatne ose ine koordinatne ravni (xOy, xOz i yOz) normalne jedna na drugu.

Na x,y i z osi uoimo jedinine vektore (ortove) i , j i k

z

i = (1,0,0) j = (0,1,0)

k I

k = (0,0,1)
i = j = k =1

Svaki vektor a u prostoru predstavljamo:

a = a1 i + a2 j + a3 k a = (a1 , a 2 , a 3 )

ili
uredjena trojka

a3
k

a1 . I

a2

Intezitet vektora a je

2 2 a = a12 + a2 + a3

Jedinini vektor vektora a je vektor a 0 =

a a

Ako imamo dve take A i B u prostoru, vektor AB se pravi:

A( x1 , y1 , z1 )

B ( x2 , y 2 , z 2 )

AB = ( x2 x1 , y2 y1 , z 2 z1 ) AB = ( x2 x1 ) 2 + ( y2 y1 ) 2 + ( z 2 z1 ) 2

Skalarni proizvod ( )
Neka su dati vektori

a = (a1 , a2 , a3 )

b = (b1 , b2 , b3 ) Tada je:

a b = a b cos ( a , b )

Ako nemamo dat ugao izmedju vektora: Ugao izmedju dva vektora:

a b = a1b1 + a2b2 + a3b3

cos ( a , b ) =

a b

ab

a1b1 + a2b2 + a3b3

2 2 2 a12 + a2 + a3 b12 + b2 + b32

Uslov normalnosti:

a b a b = 0

Projekcija vektora :

PR b je projekcija vektora b na pravac vektora a i obrnuto :

a

PR a je projekcija vektora a na b
b

PR a b
a b a

a
PR a =
b

PR b =
a

a b b

PRIMERI 1) Odrediti skalarni proizvod vektora:

a = (4,3,1)

b = (5,2,3) Reenje:

a b = (4,3,1) (5,2,3)

= 20 + 6 + (3) = 23

2) Dati su vektori a = (1,1,2) i b = (0,2,1). Odrediti ugao izmedju vektora a + b i a b . Reenje:

a = (1,1,2)

b = (0,2,1)

Nadjimo najpre vektore a + b i a b

a + b = (1,1,2) + (0,2,1) = (1,1,3) a b = (1,1,2) (0,2,1) = (1,3,1)

Radi lakeg rada nazovimo:

a+ b = x

Dakle: x = (1,1,3)

a b = y y =(1,3,1)

x y = (1,1,3) (1,3,1) = 1 3 + 3 = 1

x = 12 + 12 + 32 = 11 y = 12 + (3) 2 + 12 = 11

Sad ovo ubacimo u formulu: cos ( x , y ) =

x y x y

1 11 11

cos ( x , y ) =

1 11 1 11

( x , y ) = arccos

3) Odredi projekcije vektora a = (5,2,5) na vektor b = (2,1,2) Reenje:

a = (5,2,5)

b = (2,1,2) PR ( a ) = ?

________________

a b = (5,2,5) (2,1,2) = 10 2 + 10 = 18

b = 2 2 + (1) 2 + 2 2 = 9 = 3

PR ( a ) =
b

a b

PR ( a ) =
b

18 3

PR ( a ) = 6
b

4) Date su koordinate temena trougla ABC (A(-1,3,1),B(3,4,-2), C(5,2,-1)). Odrediti

ugao ABC. Reenje:
C(5,2,-1)

Nadjimo najpre vektore BA i BC

cos =

A(-1,3,1)

BA BC BA BC

B(3,4,-2)

cos =

BA BC BA BC

BA = (1,3,1) (3,4,2) = (4,1,3) BC = (5,2,1) (3,4,2) = (2,2,1) BA = (4) + (1) + 3 = 9 + 1 + 16 = 26

2 2 2

BC = 2 2 + (2) 2 + 1 = 9 = 3 BA BC = (4,1,3) (2,2,1) = 8 + 2 + 3 = 3

3 3 26 1 cos = 26 cos =

= arccos

1 26

Vektorski proizvod ( a b )
Neka su dati vektori

a = (a1 , a 2 , a3 ) = a1 i + a 2 j + a3 k b = (b1 , b2 , b3 ) = b1 i + b2 j + b3 k

..

ab= c

Pazi: b a = - c

1) Vektor c je normalan i na vektor a i na vektor b 2) Intenzitet vektora c je brojno jednak povrini paralelograma nad vektorima a i b

3) Smer vektora c se odredjuje pravilom desnog triedra(desnog zavrtnja)

Intenzitet vektora a b je:

a b = c = a b sin (a, b)

Vektori a i b su kolinearni ako i samo ako je njihov vektorski proizvod jednak 0 . Konkretno:

i
a b = a1

j a2 b2

k a3 = razvijemo ovu determinantu i (na primer) dobijemo = # i + $ j + & k gde su b3

b1

#, $, & neki brojevi.

Tada je a b = # 2 +$ 2 + & 2 Povrina paralelograma nad vektorima a i b je P = a b Dok povrinu trougla raunamo ( logino) kao polovinu povrine paralelograma:

P =

1 ab 2

Da uradimo i ovde neki primer:

5. Izraunati povrinu paralelograma konstruisanog nad vektorima:

a =(1,1,-1)
i

b (2,-1,2)
Najpre traimo a b .

Reenje: P = a b

i
ab= 1

1 1 = i (2-1) - j (2+2) + k (-1-2) = 1 i - 4 j - 3 k =(1, -4, -3) 2 1 2

26 dakle P= 26

a b = 12 + (4) 2 + (3) 2 =

6. Izraunati povrinu trougla ako su date koordinate njegovih temena: A(2, -3, 4), B(1,2,-1), C(3,-2,1)

Reenje: Najpre oformimo vektore AB i AC

C(3,-2,1)

A(2,-3,4)

B(1,2,-1)

AB = (1 2, 2-(-3), -1 4) = (-1,5,-5)
AC = (3-2, -2 (-3), 1 4) = (1,1, -3)

P =

1 ab 2

j a2 b2

AB AC = a1 b1

a3 = 1 5 5 = -10 i - 8 j - 6 k b3 1 1 3
200 = 10 2

AB AC = (10) 2 + (8) 2 + (6) 2 =

P =

1 1 ab = 10 2 = 5 2 i evo reenja! 2 2