5

LI BACH
Cuon Thi Hung Vng qua truyen thuyet va huyen thoai sau
khi phat hanh lan th I vao thang 1/1999 a c s quan tam cua ban
oc. Cuon sach nham chng minh mot thi huyen s a i sau vao tam
linh ngi Viet ve mot nc Van Lang di thi cac vua Hung. S
phat trien cua khoa hoc hien ai vi nhng oi hoi ve tnh chnh xac
va hp ly cua no, a at lai nhng van e ve thi Hung Vng. Noi
dung chnh cua cuon sach nay la: qua nhng truyen thuyet huyen thoai
thi Hung Vng lien quan gia nhng van e, hien tng trong van
hoa truyen thong Viet Nam va van hoa co ong Phng, e minh
chng tren c s s tng quan hp ly gia nhng van e lien quan va
tm ve coi nguon mot nen van minh rc r a ton tai trong lch s nhan
loai. o chnh la nen van minh Van Lang, coi nguon cua at nc Viet
Nam a 5000 nam van hien.
Trong lan xuat ban th I, do lan au tien trnh bay mot luan iem
mi, lai viet ve mot thi thuoc ve huyen s, t lieu va hoan canh luc
bay gi cung co nhieu ieu thieu thon, bat cap; do o co nhieu y tng
cha trnh bay c thau ao. Ke t lan xuat ban th I en nay, ngi
viet a han hanh trnh bay vi ban oc 3 cuon sach cung mot chu e
tm hieu ve thi ky Hung Vng, thong qua mot so hien tng va van
e trong van hoa co ong phng lien quan en van hoa truyen thong
Viet Nam. Qua qua trnh tm hieu e hoan thien, minh chng mot cach
nhat quan trong s tng quan nhng van e c at ra; ngi viet co
gang su tam tai lieu, e so sanh oi chieu vi nhng van e va hien
tng lien quan. V vay trong lan xuat ban nay, cuon sach co sa cha
bo sung mot so van e cha khang nh ro, hoac cha chnh xac.
Ngi viet hy vong rang cuon Thi Hung Vng qua truyen truyet
va huyen thoai trong lan tai ban nay, se trnh bay c ro hn, chng to
tnh nhat quan vi s phat trien cua quan iem xuyen suot cho rang:
Nen van hoa cua dan toc Viet Nam la s song tiep tuc cua mot
nen van hien rc r t trong co s . o la nen van hien bat au t
gan 5000 nam trc, tnh t trieu ai cua cac vua Hung.
6
Quan iem nay c chng minh tren c s tieu ch khoa hoc
la: Mot gia thuyet khoa hoc ch c coi la ung, neu no giai thch
c hau het nhng van e lien quan en no .
Ngi viet chan thanh bay to long biet n nhng y kien ong
gop quy bau trong lan xuat ban trc, a tao ieu kien cho viec sa
cha va hieu chnh cho lan tai ban nay.
Mot lan na, ngi viet chan thanh cam ta va het sc mong
muon c s tiep tuc quan tam ong gop cua ban oc.
Nguyen Vu Tuan Anh
7
LI NOI AU
T
hi Hung Vng a i vao huyen s, con sot lai chang ch
co mot so truyen thuyet c ong cha lu truyen qua bao
thang tram cua lch s en ngay nay. Hau het nhng t lieu ve thi
Hung Vng ch c viet lai sau khi ngi Viet gianh c oc lap,
ke t thi inh, Le, Ly, Tran... tc la hang ngan nam sau o. Nhng
may thay, s phat trien cua khoa hoc lch s nhng nam gan ay qua
nhng di vat tm c a khang nh: Thi Hung Vng la mot thi
ai co that. Nhng nhng van e cua thi Hung Vng van con gay ra
nhieu tranh cai ve thc trang xa hoi va nien ai cua thi ky lch s nay.
Nhan le hoi gio To nam 98, bao ch van con nhac ti hn 4000 nam
lch s va nen van hien cua dan toc Viet tnh t thi Hung Vng.
Nhng trong mot so nhng tac pham chuyen nganh th cho rang: Thi
Hung Vng ch bat au t khoang the ky th VII tr.CN va ket thuc t
nam 208 tr.CN; do o nc Viet Nam ch co khoang 2.500 nam lch
s!
Trong cuon The th cac trieu ai vua Viet Nam (Nguyen Khac
Thuan, Nxb Giao Duc 1997, tr. 15) a viet:
Trai vi ghi chep cua chnh s cu va cac tai lieu da s khac, cac
nha nghien cu cho rang: Nc Van Lang cua cac vua Hung ch ton tai
trong khoang 300 nam va nien ai tan ra khoang nam 208 tr.CN. Vi
300 nam, con so 18 i Hung Vng la con so de chap nhan. Tuy
nhien, cung khong v the ma khang nh rang nc Van Lang thc s
co 18 i vua Hung noi tiep nhau tr v.
Tom lai, nc Van Lang la mot thc the co that cua lch s.
Nhng nc Van Lang ch ton tai trc sau khoang 300 nam va
con so 18 i vua Hung cho en nay van ch la con so cua huyen s.
Ve thc trang thi Hung Vng, nhieu ngi cho rang o la mot
thi ky cha c van minh lam. Cu the hn tren bao Phap luat va xa
hoi so ra nhan dp le To Hung Vng Mau Dan 1998 - tac gia Anh
Pho - vi ta e Trang phuc to tien ta nh the nao? a viet (phan in
am do ngi viet thc hien):
... Noi vua Hung lam vua nc Van Lang, nhng ky thc vua
Hung khong giong nh nhng ong vua quan chu phong kien cua the he
8
sau; nc Van Lang cung cha u yeu to cau thanh mot quoc gia
hoan chnh ma luc ay nc Van Lang ch mi la mot lien minh
gia 15 bo lac, ngi ng au lien minh la tu trng ng au bo
lac Van Lang - mot bo lac hung manh nhat trong so 15 bo lac. V tu
trng ay la vua Hung.
Hnh thc trang phuc thi Hung Vng ngay nay chung ta con
co the hnh dung c qua nhng hnh cham khac tren trong ong,
khap ong, li ru ong... o la nhng co vat co nien ai t gia thien
nien ky th nhat tr.CN en au CN, tm thay qua cac di ch khao co
Bac bo ngay nay.
Noi chung, trang phuc to tien ta thi o la ci tran, i at,
ong kho, mac vay, vat lieu chu yeu lam bang long cam thu va la
cay. Thi ay co le a co vai nhng con tho s va cha nhieu. Kho la
mot dai vai hep, that vong quanh bung, roi t o that vong xuong
hang, uoi kho pha sau e dai en cham mong. Hau het nam n eu
tran, khong mac ao, ca nam lan n. Va thi o to tien ta khong
co trang phuc phan chan, tat ca eu i chan at... chiec mu oi
cua to tien ta lam bang long vu co the lay t long canh, long uoi chim
dai, cam dai va dng ng thanh vong tron theo khuon au. Pha trc
iem chem, cao vot len la nhng bong lau, co khi cao bang ca ngi.
Nh vay, thi Hung Vng cha phai a van minh lam, song
phong tuc ve an mac a hnh thanh va on nh. Bao nhieu hnh anh
c cham khac tren co vat nh noi tren at la hnh anh pho bien.
Thng la hnh anh cua tang lp tren cua xa hoi luc bay gi. No luon
luon the hien tnh chat gon gang, thch nghi vi ieu kien kh hau va lao
ong.
Theo chung toi ngh, i nay, khi con chau tai lap lai hnh anh to
tien, chung ta cung can e y en tnh khoa hoc cua no. Khong nen e
i sau co the hieu lam rang to tien ngi Viet la Trung Quoc, nh mot
so y kien a tng co sc phu nhan thi ky Hung Vng, bang cach
chng minh rang Hung Vng ch la ten cac vua nc S...
Quan niem mi cho rang thi Hung Vng ton tai khoang 300
nam, khong phai ch dng lai vai quyen sach, bai bao at van e mot
cach de dat ma gan nh a c khang nh. Qua bai bao ang tren
mot tap ch c phat hanh rong rai la Kien thc ngay nay, so 256,
phat hanh ngay 1/9/97 - vi ta e Thi iem lap quoc va quoc hieu
Viet Nam cua tac gia Nguyen Anh Hung, a viet:
Cac nha s hoc ngay cang thong nhat chung quan iem khi
cho rang nha nc au tien tren at nc ta ch co the xuat hien
vao thi van hoa ong Sn giai oan phat trien nh cao cua thi
9
Hnh minh hoa cho bai bao noi tren:
Vua Hung va cac quan lang
(LCH S VIET NAM BANG TRANH
Tap 3, Nxb Tre 1996)
ai o ong va giai oan au cua thi ky o sat. Quan niem nay c
cong ong khoa hoc the gii tha nhan - chang han trong nhieu
cong trnh lch s, xa hoi hoc cua cac tac gia nc ngoai a dung t
van minh (civilization) thay v van hoa (culture) khi ban ve van hoa
ong Sn. Do vay ch co the dung nien ai van hoa ong Sn lam
gii han au cho thi ky lap quoc cua dan toc ta cach ay chng
25 - 27 the ky. No cung phu hp vi ghi chep cua Viet S lc - bo s
khuyet danh nhng co o chnh xac cao, c bien soan sm nhat
nc ta - theo o, en thi Trang Vng nha Chu (696-681 tr.CN),
bo Gia Ninh co ngi la dung ao thuat ap phuc c cac bo lac, t
xng la Hung Vng, ong o tai Phong Chau, phong tuc thuan phac,
chnh s dung noi ket nut, truyen c 18 i, eu goi la Hung Vng.
Nhng hnh anh trang phuc cua to tien theo cach hieu nh tren
cung c the hien trong tap Lch s Viet Nam bang tranh do Nxb
Tre xuat ban vao nam 1996.
Va co le bai bao sau ay cua tien s Vu Minh Hoang se khai quat
c toan canh s nhan thc van e lch s thi Hung Vng. Trong
tap ch The gii mi so 89 nam 1994 qua bai Co phai Viet Nam lap
quoc cach ay 4000 nam?, trong muc Nhn lai lch s tac gia Tien
s Vu Minh Hoang a viet:
Moi quoc gia eu co thi iem bat au lch s van minh cua
mnh. o la luc nha nc au tien xuat hien.Trong lch s Viet Nam,
iem khi au la thi cac vua Hung dng nc. T lau co mot quan
niem pho bien gan nh hien nhien, cho rang cach ay 4000 nam,
chung ta a bc vao thi lap quoc. Nhng cum t nh 4000 nam lch
10
s, 4000 nam dng nc va gi nc hay 4000 nam van hien tr
thanh rat quen thuoc trong tieng Viet.
Quan niem tren ay thc ra cha tng c khoa hoc chng
minh va v vay can xem no co chnh xac hay khong?
T TRUYEN THUYET EN LCH S
Dan toc ta co mot hoan canh lch s kha ac biet: va bc vao
thi ky dng nc cha c bao lau th mat nc.Hn mot nghn
nam b o ho, lch s van hien cua ngi Viet a hau nh b xoa
mat moi dau vet ve mot thi van minh cua dan toc. Do vay lch s
dng nc cua dan toc ta khong c ghi chep e truyen lai. ieu
duy nhat ma nhng the lc o ho khong the xoa c la ky c cua
nhan dan ve lch s cua cha ong mnh. Chnh v le o ma thi ky lap
quoc cua dan toc Viet Nam, trong mot thi gian dai, ch c phan anh
trong cac huyen thoai hoac truyen thuyet dan gian. Nhng cau chuyen
ke ve 18 i vua Hung noi nhau tr nc hay nhng truyen thuyet ve s
tch banh chng, banh day, s tch trau cau lien quan en phong
tuc tap quan va cuoc song cua ngi xa la nhng mang mau con gi
c trong ky c cua nhan dan, lu truyen t the he nay sang the he
khac ve thi ai Hung Vng. Huyen thoai Sn Tinh, Thuy Tinh va
thien anh hung ca Thanh Giong la nhng hnh tng khai quat do nhan
dan sang tao nen e truyen cho nhau ve s nghiep cua cha ong thi
m nc. Nhng pho s khong thanh van nay a to ra co sc song
manh liet trong suot hn mot nghn nam Bac thuoc.
Sau khi gianh c oc lap, at nc ta bc vao ky nguyen
phuc hng va phat trien. Nhu cau nhan thc ve nguon goc va y thc t
ton dan toc va thoi thuc cac nha s hoc yeu nc tm hieu ve lch s
thi Hung Vng. en thi Tran Le nhng truyen thuyet va huyen
thoai bay lau ch lu truyen trong dan gian lan au tien c su tam,
bien khao va ghi chep lai trong cac tai lieu thanh van. Cac bo sach
Viet ien u linh cua Ly te Xuyen va Lnh Nam chch quai cua Tran The
Phap lan lt ra i. ac biet, en the ky XV, nha s hoc Ngo S Lien
a chnh thc a nhng t lieu dan gian o vao bo chnh s o so, do
ong va cac s than trieu Le bien soan. Trong bo ai Viet s ky toan
th, Ngo S Lien a danh rieng mot ky at ten la Ky Hong Bang e
trnh bay mot cach co he thong cac truyen thuyet ma ong tap hp c
vi mot dien bien the pho: Kinh Dng Vng Lac Long Quan
Hung Vng. Ong cung la ngi au tien a ra nhng nien ai
tuyet oi cho thi ai lch s nay. Theo o, Kinh Dng Vng (ong
noi cua Hung Vng th nhat) len ngoi vao thi Chu Noan Vng th
57(?) (nam 2879 trc Cong nguyen TCN) va nam cai tr cuoi cung
cua Hung Vng th 18 la nam 258 TCN. Nhng s co gang chng
minh Viet Nam co lch s van minh lau i cua Ngo S Lien khong khoi
gay ra s ban khoan, hoai nghi cua cac nha s hoc thuoc cac thi ai
11
sau. Ong viet nh vay, nhng khong neu ra c nhng c s khoa
hoc co sc thuyet phuc. Chnh ban than ong theo s trnh bay nhng
ieu tren cung phai ha but viet cau: Hay tam thuat lai chuyen cu
e truyen lai s nghi ng thoi.
Qua thc, nhng ieu Ngo S Lien a vao chnh s eu la
huyen thoai va truyen thuyet. Cac chuyen gia ve van hoc dan gian
tha nhan rang cac truyen thuyet va huyen thoai luon cha ng trong
no nhng cot loi lch s. Nhng o khong phai la lch s. Khong the
da vao truyen thuyet e xac nh nien ai tuyet oi cho cac s kien
lch s. Va lai khung nien ai ve thi gian tr v cua 20 ong vua thi
dng nc do Ngo S Lien a ra len ti 2622 nam (2879 258 tr.CN)
la ieu phi ly, khong the chap nhan. trong khoang thi gian o,
moi ong vua trung bnh phai cai tr ti hn 130 nam
THI AI DNG NC CO THE BAT AU T BAO GI?
Ve phng dien ly luan, Nha nc ch co the ra i tren c s
kinh te a phat trien, tao tien e cho nhng chuyen bien xa hoi ti
mc co s phan hoa.Thc te lch s van minh nhan loai ch ra rang
cac nha nc au tien tren the gii thng xuat hien vao giai oan rc
r cua thi ai o ong hoac au thi ai o sat.
Nh cac phat hien khao co hoc, khoa hoc lch s Viet Nam a
xay dng kha hoan chnh mot s o dien bien van hoa vat chat, t s
ky thi ai o ong en s ky thi ai o sat vi cac giai oan chu yeu
sau:
Van hoa Phung Nguyen Van hoa ong au Van hoa Go
Mun Van hoa ong Sn.
Theo ket qua xac nh nien ai bang phng phap cac bon
phong xa (C14), van hoa Phung Nguyen (thuoc giai oan s ky o
ong) ton tai cach ngay nay khoang tren di 4000 nam. Neu theo
quan niem dan gian th thi iem nha nc au tien xuat hien tren at
nc ta tng ng vi nien ai cua van hoa ong Sn. Nhng cac
chng c vat chat c khao co hoc phat hien a khong cho phep ket
luan nh vay. thi Phung Nguyen, mac du a sm bc vao thi ai
o ong, nhng cong cu bang a van con pho bien va chiem u the
tuyet oi. Trong tat ca nhng di ch a khai quat thuoc loai hnh van
hoa nay, ngoai vai mau x ong, cha he tm thay bat ky mot cong cu
bang ong nao.Cac nha s hoc a thong nhat nhan nh rang c dan
thi Phung Nguyen cha vt ra khoi pham tru cua hnh thai cong xa
nguyen thuy. Co ngha la khong the noi t cach ay 4000 nam, nc ta
a bc vao thi ai van minh, a co nha nc.
Tiep theo van hoa Phung Nguyen va cac giai oan phat trien
cua Van hoa ong au va Go Mun. Tuy so lng va chat lng cua
12
cong cu ong thau co xu hng ngay cang tang, nhng cung cha
thay bang chng ro ret ve phan hoa xa hoi tien e can thiet cho s
xuat hien nha nc.
Tat ca nhng chng c hoi u ieu kien cho s ra i cua nha
nc eu tm thay giai oan Van hoa ong Sn. giai oan nay,
con ngi a lam chu c ky thuat uc ong va bat au biet che tac
cong cu t quang sat. Chu nhan van hoa ong Sn a co the che tao
ra nhng vat dung tinh xao, oi hoi trnh o ky thuat va oc tham my
cao, nh trong ong, thap ong. Nhieu tai lieu khao co hoc cho thay
nen kinh te thi ong Sn phat trien kha cao. ac biet, s phan hoa
giai tang cung a co nhng bieu hien ro net. Chang han, trong di ch
mo tang Viet Khe (Hai Phong), c xac nh nien ai tuyet oi la
2415 100 nam (tnh en nam 1950), thuoc thi ai ong Sn, cac
nha khao co hoc phat hien 4 ngoi mo chon quan tai hnh thuyen. Ba
ngoi trong so o hoan toan khong co hien vat chon theo. Trong khi o,
co mot ngoi ngi chet c chon theo 107 hien vat vi 73 hien vat
bang ong, trong o co nhng o dung sang trong nh thap, tho, bnh,
au, khay, am Chac chan khi song, chu nhan cua ngoi mo nay phai la
ngi giau sang va co nhieu quyen the. S khac biet gia cac ngoi mo
phan anh s phan biet than phan xa hoi cua ho khi con song.
Cac nha s hoc co xu hng thong nhat ngay cang cao, cho
rang nha nc au tien tren at nc ta ch co the xuat hien vao
thi ai ong Sn giai oan phat trien rc r nhat cua van hoa
o ong ang bc sang giai oan au cua thi ai o sat. Y kien
nay c cac nha khoa hoc quoc te tha nhan. Trong nhieu giao
trnh va tai lieu nc ngoai a dung t van minh (civilization) khi
noi ve giai oan van hoa ong Sn cua Viet Nam. Nh vay th ch
co the dung nien ai cua Van hoa ong Sn lam gii han au cho
thi ai dng nc cua Viet Nam. o la khoang 2.500 2.700 nam
nay. ieu nay phu hp vi ghi chep cua sach Viet s lc - mot bo s
khuyet danh nhng c bien soan sm nhat nc ta. Sach viet:
en i Trang Vng nha Chu (696-681 TCN), bo Gia Ninh co
ngi la dung ao thuat ap phuc c cac bo lac, t xng la Hung
Vng, ong o Van Lang, phong tuc thuan phac, chnh s dung loi
ket nut, truyen c 18 i, eu goi la Hung Vng.
Chung ta co quyen t hao ve lch s van minh lau i cua dan
toc. Nhng ieu khong kem phan quan trong la can t hao ung vi cai
mnh co. Vi tinh than o, nam 1992. Quoc hoi nc ta a tiep thu s
gop y cua cac nha s hoc, sa lai cum t Trai qua 4.000 nam lch
s c ghi trong li m au cua Hien phap nam 1980, thanh cum t
Trai qua may nghn nam lch s. Viet nh vay va la ton trong s
khach quan cua lch s, va rong ng cho s phat hien mi cua
khoa hoc. Va lai, vi hn 2.500 nam lch s Viet Nam van thuoc vao
13
hang cac nc co nen van minh sm tren the gii va la dan toc co lch
s lau i nhat khu vc ong Nam chau A.
Chu thch cua bai bao: (*) Tac gia hien la Chu nhiem khoa S trng H
Tong hp Ha Noi (BT).
So sanh vi quan iem mi ve thi Hung Vng c trnh bay
tren vi mot so bo chnh s cua cac trieu ai Viet Nam trc ay
ghi chep lai, th thi ky Hung Vng ton tai 2622 nam (t 2879 tr.CN
en 258 tr.CN). Nh vay, gia quan niem cua mot so hoc gia hien
nay va s cu co mot khoang cach qua ln. S chenh lech thi gian
cua khoang cach nay la gan 2500 nam, tc la xap x mot na lch s
cua nhan loai ke t khi cac quoc gia co ai au tien cua loai ngi
c thanh lap.
Co nhan khi viet ve thi Hung Vng co the sai lam en nh
vay chang?
So sanh vi s cu th quan niem mi cho rang: thi Hung Vng
ch ton tai 300 nam va la mot quoc gia lac hau, quan niem nay se co
nhng mau thuan kho ly giai trong s tng tac cua khong gian lch s
vi thi ai Hung Vng va s dien bien cua thi gian lch s ve sau.
Ve s tng tac trong khong gian lch s thi Hung
Vao thi iem xuat hien nc Van Lang, neu cho rang ch ton
tai khoang 300 nam tc la khoang 500 nam tr.CN luc o, nhng
quoc gia ben canh nc Van Lang a bc vao thi ai o sat t lau
vi nhng ky thuat cao cap va mot nen van minh phat trien ve van
hoa, xa hoi; ke ca nhng luan thuyet quan s con c s dung en tan
bay gi cho khoa hoc quan s hien ai (nh Binh phap Ton T). o la
dan toc Han pha Bac, hoac nh Phu Nam pha Nam, ma nhng di
vat tm c gan ay a chng to nen van minh cua nhng at nc
nay phat trien rat rc r t trc thi gian o. Lieu mot nc Van Lang
co the hnh thanh va ton tai mot cach lac hau ben canh cac dan toc o
suot 300 nam hay khong?
Ve quan he giao lu van hoa
Mot ieu kho ly giai tiep theo la: yeu to can yeu e co s phat
trien cho lch s tien hoa xa hoi cua con ngi la phai co s giao lu
14
van hoa di moi hnh thc. Thc te lch s a cho thay: ngay ca khi
loai ngi chuan b bc vao the ky 21, van con nhng toc ngi song
thi ky ban khai, khi khong co s giao lu van hoa. Trong khi o,
nhng s kien khao co a cho thay Viet Nam a co s hien dien cua
ngi Tien s (di ch nui o vi nhng di vat c xac nh nien ai
cach ay ca hang chuc ngan nam). Do o, that kho tng tng c
mot s tien hoa khep kn cua nhng toc ngi ton tai t s ky thi o
a (nh di ch Nui o a chng to), trai hang ngan nam en thi ai o
ong phat trien, trong mot khong gian hep mien Trung va Bac Viet
Nam.
Ve dien bien cua thi gian lch s ve sau
Dan toc Viet Nam a mat nc va chu s o ho nghiet nga cua
cac trieu ai phong kien phng Bac hn 1000 nam. Mot ngan nam
khong phai la mot con so c oc trong mot giay, ma la thi gian cua
10 the ky. Ch trong the ky 20 nay, ngi Viet a chng kien s lui tan
cua Nho giao mot hoc thuyet (von c coi la thuoc ve van minh
Hoa Ha) a ton tai, hoa nhap va anh hng sau sac en ban sac van
hoa Viet Nam qua nhieu the ky. Neu tnh t luc Nho giao du nhap vao
Viet Nam th a 1800 nam. Con neu tnh Nho giao tr thanh he t
tng chnh thong di trieu Hau Le th cung hn 500 nam. Vay ma
ch mi co cuoc xam lang cua nc Phap vi s du nhap cua van minh
phng Tay, Nho giao a gan nh tan bien. That la kho ly giai khi cho
rang: Van Lang co mot nen van minh lac hau va tnh t khi hnh thanh
en ket thuc ch co 300 nam lai co the e lai ban sac va dau an cho
con chau lu truyen qua hn 1000 nam di ach o ho vi mot am
mu ong hoa tan khoc va kien tr qua nhieu the he.
Xuat phat t nhan xet nhng mau thuan kho thuyet phuc cua
quan niem mi ve thi Hung Vng, dan en s ra i cua cuon sach
nho nay e chng minh cho mot quan niem khac, da tren c s phan
tch nhng truyen thuyet con lai gom: Truyen thuyet Con Rong Chau
Tien, Phu ong Thien Vng, Banh Chng Banh Day, Trng
Chi - M Nng, s tch am Nhat Da, s tch Trau Cau, s tch
Qua Da Hau, Sn Tinh Thuy Tinh, Thach Sanh, M Chau -
Trong Thuy.
Thi Hung Vng mot thi ai a i vao huyen s, ch con lai
15
nhng truyen thuyet c dan gian tran trong lu truyen, trong luc
lch s nc Viet bc vao khong gian u toi cua thi ky Bac thuoc.
Nhng truyen thuyet nay a nhac nh cho hau the s ton tai cua mot
quoc gia au tien cua dan toc c to tien tao lap vi hy vong mot
ngay nao o, ngi dan Viet phuc hoi c giang sn se tm lai coi
nguon. Mot ngan nam sau, nc Viet hng quoc ke t thi inh, Le,
Ly, Tran... Mot ngan nam na troi i, khoa s hoc hien ai a minh
chng c nc Van Lang ton tai tren thc te. M c cua tien nhan
a tr thanh hien thc. Linh dieu thay, nen van minh nc Viet. Van
e con lai phai giai quyet la thc trang xa hoi Van Lang...
Ngay nay, knh can suy ngam nhng tinh tuy ma tien nhan a
gi gam qua truyen thuyet e lai s kha nang co han, khong noi c
het y, rat mong c s ong gop cua nhng bac tr gia.
*
* *
16
17
PHAN M AU
NHNG AC IEM CUA TRUYEN THUYET
CO TCH HUYEN THOAI VAN LANG
N
ie m t ha o cu a da n
to c Vie t Nam ve mo t
truyen thong van hoa keo dai
ngot 5000 nam la c tnh t
thi Hung Vng, mot thi ai
ma s xuat hien sanh ngang vi
nhng quoc gia co nhat cua nhan
loai. Nhng nhng t lieu ve thi
ky nay e lai rat t va o xac tn
khong bao am; bi v nhng t
lieu o hoan toan c viet bang
ch Han, tc la loai van t c
du nhap vao Viet Nam sau gan
na thien nien ky, tnh t khi
cham dt thi ai cua cac vua
Hung. Nhng di vat tm c lien
quan en thi ky nay cung gan
nh khong co, ke ca trong ong
la nhng co vat the hien ban sac
van hoa oc ao tm thay c
ong bang Bac bo, nhng cung
co mien Nam Trung Quoc va
nhng vung at thuoc Chiem Thanh, Phu Nam; tham ch ca vai
vung ong Nam A. o chnh la nguyen nhan e cho en bay gi
mac du khoa hoc lch s tien bo hn nhieu nhng cha he co mot gia
thuyet nao u sc e chng minh mot cach thuyet phuc cho thc trang
cua nc Van Lang di thi vua Hung, ma mi ch chng to c s
ton tai tren thc te cua thi ai nay. ieu o ch phan anh c mot
trong nhng noi dung cua chnh truyen thuyet a noi ti.
EN HUNG
Anh Vo An Ninh
18
Chung ta th at mot gia thuyet: neu nh khong co nhng truyen
thuyet t thi Hung Vng e cac hoc gia i sau hang ngan nam ghi
lai trong nhng bo quoc s, th lieu nhng t lieu khong lien quan en
truyen thuyet va nhng di vat, co the co mot nh hng nhanh chong
cho viec tm ve nguon coi va khang nh s ton tai tren thc te cua
nc Van Lang hay khong?
ieu nay a chng to: Nhng truyen thuyet t thi Hung Vng
a phan anh thc te cua thi ai nay di hnh thc nay hay hnh thc
khac, ch khong phai ch n thuan la nhng cau chuyen co tch phan
anh cai nhn hoang s cua con ngi ve cac hien tng t nhien va xa
hoi, nh nhan xet ve mot so huyen thoai co tch cua nhieu dan toc
khac tren the gii cua cac nha nghien cu.
Co nhieu hoc gia tm hieu ve truyen thuyet, co tch va huyen
thoai Viet Nam noi chung, hau nh eu tm thay nhng net tng ong
ve cot truyen hoac tnh tiet trong nhng truyen tng t cac dan toc
khac tren the gii. Th du nh bo Kho tang co tch Viet Nam cua cu
Nguyen ong Chi, hau nh truyen nao cung co khao d. Hoac cuon
Lnh Nam chch quai (ban dch cua Gs. inh Gia Khanh chu bien,
Nguyen Ngoc San bien khao - Nxb Van Hoc 1990) la mot cuon sach
co c viet t thi Le, chep lai rat nhieu truyen thuyet thi Hung
Vng, nhng dch gia cung tm c rat nhieu truyen tng ong cua
Chiem Thanh, Phu Nam va Trung Quoc.
Trong s trung hp ve noi dung, tnh tiet tng oi pho bien cua
truyen thuyet, co tch va huyen thoai co the phan loai nh sau:
S trung lap do cau chuyen cung co mot nguon goc
Th du nh s tch c Thanh Chem ca ben Trung Quoc lan
Viet Nam eu co truyen nay, do mot nhan vat co that trong lch s la
Ly Ong Trong, goc Viet Nam, nhng lam quan ben Trung Quoc
vao thi nha Tan.
S trung lap do tai hien lai cau chuyen
Th du cho trng hp nay la Truyen Kieu cua cu Nguyen Du
va oan Trng Tan Thanh cua Thanh Tam Tai Nhan. ay la trng
hp trung lap khi co s giao lu van hoa gia cac dan toc.
19
S trung lap y tng ngau nhien
Do s phat trien giong nhau trong dien bien tam ly xa hoi va
nhng quan he xa hoi cua con ngi. Th du nh truyen Ngheu, So,
Oc, Hen cua Viet Nam va truyen Ba ong than bep cua An o.
ac iem truyen thuyet va huyen thoai thi Hung Vng
Co tch than thoai va truyen thuyet t thi Hung Vng trai hn
1000 nam sau mi c chep lai, khong tranh khoi viec tam sao that
ban va truyen Viet Nam truyen sang Trung Quoc tr thanh truyen cua
Trung Quoc hoac ngc lai. Hoac gia, do ngi i sau them nhng
tnh tiet theo cai nhn thi ai cua ho, oi khi rat bat hp ly nh S
tch am Nhat Da trong Lnh Nam chch quai (sach a dan) co oan
chep: ong T tr ve giang lai ao Phat. Tien Dung giac ngo ... th that la
vo ly, bi v m au cau chuyen a nh v yeu to thi gian vao thi
Hung Vng th III (theo Truyen thuyet Hung Vng - Than thoai Vnh
Phu, Vu Kim Bien, S VHTT TT Phu Tho 1998; truyen thuyet con lu
truyen trong dan gian, cung noi la Hung Vng th XVIII). Neu cha
noi en s ton tai hn 2600 nam cua cac vua Hung theo cac bo s xa
chep lai ngay ca viec tam ng dung quan niem mi cho rang thi
Hung Vng ch ton tai khoang 300 nam va ket thuc vao nam 208
tr.CN th ngay cuoi thi Hung Vng th XVIII cung hn 200 nam
tr.CN, luc nay Phat giao cha the truyen en Viet Nam. Lch s Phat
giao ghi nhan: Phat giao truyen en Viet Nam vao the ky th 2 sau
CN.
Do o, da vao truyen thuyet e phan tch thc trang xa hoi
thi Hung Vng la mot viec khong de dang. Nhng mot net oc ao
khac cua truyen thuyet thi Hung Vng so vi truyen thuyet co tch,
than thoai noi chung la:
@ Co nhng truyen thuyet c bao chng bang di vat van hoa
truyen lai t i nay qua i khac nh la mot s tiep noi van hoa, o
la: truyen thuyet Banh Chng, banh Day va truyen thuyet Trau
Cau.
@ Nhng truyen thuyet t thi Hung Vng mac du b vui lap
trong cn loc cua thi ky Bac thuoc hn 1000 nam, nhng van gi
c ket cau hp ly cho gia tr noi dung ma truyen thuyet o the hien.
ay la mot s ky dieu! S ky dieu nay neu khong the giai thch bang
20
quyen nang cua than thanh th ch co the cho rang: To tien ta a co
ch viet, nen a ghi lai c nhng gia tr cua nen van minh thi
Hung Vng. Do o, van gi c net can ban cho noi dung cau
chuyen khong b sai lech vi thi gian. Mac du sau o loai ch viet
nay a b that truyen (van e ch viet cua thi Hung Vng xin c
noi ro hn phan sau).
@ Hau het nhng truyen thuyet lch s ve thi Hung Vng
eu co ghi nhan thi gian xay ra s kien, thng bat au bang cau:
Vao thi Hung Vng th ... hoac co s hien dien cua vua Hung -
ke ca Sn Tinh, Thuy Tinh (tr Trng Chi va Thach Sanh la hai tac
pham van hoc thi Hung va M Chau, Trong Thuy xin c
minh chng phan sau).
Nhng truyen thuyet t thi Hung Vng sau nay su tam c
rat nhieu. Nhng e tm hieu ve thc trang thi Hung Vng, trong
cuon sach nay se c chng to bang nhng truyen thuyet c pho
bien va truyen tung ma hau het nhng ngi Viet Nam ai cung biet la:
Truyen thuyet Con Rong Chau Tien; Phu ong Thien Vng; Banh
Chng Banh Day; Trau Cau; S tch Da hau; S tch am Nhat Da,
Trng Chi M Nng; Sn Tinh Thuy Tinh. (Rieng hai truyen Thach
Sanh va M Chau Trong Thuy cung c phan tch trong tap sach
nay vi t cach la nhng tac pham tieu bieu cho nen van hoa, nghe
thuat thi Hung Vng; trong o co s minh chng xuat x cua truyen
Thach Sanh co nguon goc t thi vua Hung va truyen M Chau
Trong Thuy; bi nc Au Lac la s tiep noi cua nc Van Lang, do
o phai co s tiep noi ve van hoa).
Trong nhng truyen thuyet va co tch t thi Hung Vng th hai
truyen thuyet co di vat lu truyen qua nhieu the he la Trau Cau va
Banh Chng, banh Day. Tuc an trau th ai Loan hien nay cung
co, nhng coi trau cau la mot nghi le co tnh van hoa truyen thong th
ch co Viet Nam. Nhng di chng nay a chng minh cho tnh thc
te cua truyen thuyet cac thi vua Hung. V vay, viec tm hieu nhng
y ngha cua tien nhan khi lu truyen lai cho con chau qua nhng truyen
thuyet la mot hng hoan toan co c s.
Trong dan gian Viet Nam a lu truyen mot cau tuc ng: Xanh
vo, o long xuat phat t hnh tng cua qua da hau trong S tch
Da Hau la mot truyen thuyet c truyen lai t thi vua Hung, nh
21
muon nhac nh cho hau the tm hieu noi dung cua truyen thuyet do
cha ong e lai qua be ngoai ay huyen thoai cua no.
Rieng truyen thuyet Con Rong, chau Tien, v noi dung cua
truyen thuyet nay a khang nh thi iem bat au cua thi Hung
Vng tng ng vi thi Tam Hoang - Ngu e ben Trung Hoa (tc
la gan 3000 nam tr.CN), phu nhan quan iem cho rang thi Hung
Vng ch ton tai khoang 300 nam. V vay, e bao am tnh khach
quan, cuon sach nay se khong phan tch tnh thi gian cua truyen thuyet
noi tren (theo s cu th thi iem lap quoc cua Van Lang bat au t
nam 2879 tr.CN). Nhng nhng tnh tiet cua truyen thuyet Con Rong,
chau Tien khang nh khong gian ton tai va nen van minh ky v cua
Van Lang se c minh chng cung vi cac truyen thuyet khac trong
cuon sach nay.
Moi truyen thuyet eu co nhng gii han trong pham vi noi dung
cua no, cho nen nhng van e c at ra trong truyen thuyet nay phai
bo sung cho s minh chng trong mot truyen thuyet khac. Do o khong
tranh khoi s lap lai mot vai van e. Mong oc gia lng th.
Quan niem cho rang: Thi Hung Vng bat au t thien nien
ky th 3 tr.CN va la mot thi ky co nen van minh rc r so vi cac
quoc gia co ai khac tren the gii c trnh bay trong tap sach nay,
hoan toan da tren s phan tch nhng truyen thuyet a c neu
tren. Trong sach nay, nhng t lieu cua cac hoc gia co kim, trong va
ngoai nc, ke ca nhng di vat, ch xin c s dung hoac trnh bay
co tnh minh hoa nh mot hien tng lien quan, khong phai la c s
cua gia thuyet a trnh bay. Bi v di vat ch la nhng cai con lai cua
mot thi ai, nhng khong phai la tat ca nhng cai cua thi ai o a
co. Con t lieu ve thi Hung Vng ang co hien nay eu c viet
lai sau o ca hang ngan nam, khong tranh khoi viec tam sao that ban.
Trong sach nay, tat ca phan trch dan c the hien bang kieu ch
Vni-Helve 10; phan chnh van cua ngi viet c the hien bang kieu
ch Vni-Times 12. Nhng phan in am eu do ngi viet thc hien.
Hy vong nhng s phan tch di ay, la mot ong gop nho so
vi nhng cong trnh nghien cu cong phu cua cac hoc gia co kim,
trong va ngoai nc ve thi ai cac vua Hung, vi mong muon lam
sang to ve thc trang cua nc Van Lang, quoc gia au tien cua dan
toc Viet.
22
23
Chng I:
1RUYEN 1HUYE1
BANH CHUNG BANH DAY
&
1HUYE1 AM DUONG NGU HANH
BANH CHNG BANH DAY BIEU TNG CUA
THUYET AM DNG - NGU HANH
B
anh Chng banh Day la mot bieu tng van hoa ac trng
oc ao cua ngi Viet Nam. Theo truyen thuyet ke lai,
bieu tng van hoa nay co nguon goc t thi Hung Vng th VI ma
con dan Lac Viet lu truyen trai a hang ngan nam, en tan bay gi.
Hau het moi ngi quan tam en Truyen thuyet banh Chng,
banh Day eu thong nhat nhan thay trong o the hien vu tru quan
cua dan toc Viet. Nhng hau het nhng y kien eu cho o la quan
niem tho s cua ngi xa: Tri tron, at vuong. Tri nh cai vung
up xuong at, at bang phang va chung quanh la bien. Hoac cung co
ngi cho rang banh chng, banh day la the hien nhng gia tr ao ly
cua ngi xa oi vi cha me: Tri sinh la cha, at dng la me.
Banh Chng tng at, cha ng nhng hnh tng ve s phu tuc
cua at me nuoi dng con ngi (trong bai ta Lnh Nam Chch
Quai cua Vu Quynh, thi Hong c cung noi en y nay)...
Nhng neu hnh vuong va tron cua banh chng va banh day ch
la hnh tng e the hien mot y niem n gian, th trong nhng thc
pham khac cung co the ly giai tng t: a xoi, banh chay, banh troi
cung tron nh banh day. Hoac banh gai, banh com, banh gio... cung
gom u nhng yeu to dinh dng va hnh thc tng t nh banh
chng. Do o, neu ch vi y ngha va hnh tng n gian c gan
cho banh chng, banh day th se kho ben vng qua thi gian hn
2000 nam, ch tnh vi thi gian t nhat la t khi Nam Viet cua Trieu
a b tieu diet. Tren thc te hien nay, v chiec banh chng banh day
24
a mat y ngha nguyen thuy ch thc, nen s ton tai cua no ch la
mot phong tuc truyen thong va s cam nhan thieng lieng oi vi to
tien, hn la mot s tiep noi nhng gia tr t tng ma banh chng,
banh day the hien. Vay y ngha ch thc cua banh chng, banh day
la g?
Trc het, chung ta at van e bat au t hnh tng banh chng
vuong va banh day tron. Hnh tng vuong tron nay a c s dung
mot cach pho bien trong ngon ng dan gian, cach ay hn 20 nam tr
ve trc. o la cau: Me tron, con vuong. T trc en nay, cau
Me tron, con vuong thng s dung sai lam nh la mot thanh ng
e chuc lanh cho san phu sinh n; do o ngay nay khong con may ai
nhac ti, bi v s kho hieu cua no. Trong truyen Kieu cua cu Nguyen
Du cung dung hnh tng vuong tron nhieu lan. o la nhng cau:
San, bm chut phan con con
Khuon duyen biet co vuong tron cho chang?
Hoac:
Ngh mnh phan mong canh chuon
Khuon xanh biet co vuong tron cho chang?
Hay la:
Tram nam tnh cuoc vuong tron
Phai do cho en ngon nguon lach song.
Vay hnh tng vuong tron the hien cho cai g?
Hnh tng vuong tron trong ly hoc co ong phng
e tm hieu ve van e nay, ngi viet xin bat au bang s trnh
bay ve nhng y niem cua vu tru quan co ong phng. Nhng sach
Ly hoc ong phng khi ly giai ve s hnh thanh vu tru cho rang:
Khi thuy cua vu tru la Thai Cc. Sach co nhat noi ve ieu nay la
kinh Dch. He t thng chng XI viet:
Th co Dch hu Thai Cc, th sinh lng nghi, lng nghi sinh
T tng. T tng sinh Bat quai.
Theo Chu Hy - nha Ly hoc i Tong - noi:
25
Thanh nhan goi la Thai Cc e ch cai ban can cua tri at
muon vat (ai cng Triet hoc Trung Quoc - Gian Chi & Nguyen Hien
Le, Nxb Thanh pho Ho Ch Minh 1992).
Mot so nha Ly hoc Trung Hoa t cuoi thi Han ve sau con dien
at trang thai ban au cua vu tru di cac y niem khac la: Thai H
(H - s trong rong, Thai - vt ra ngoai s trong rong) hoac Thai Vo
(Vo - khong, Thai - vt ra ngoai cai khong). Nhng y niem nay eu
nham muc ch giai thch ro hn cho y niem cua Thai Cc.
Theo sach ai cng Triet hoc Trung Quoc (sach a dan) th
quan niem Thai Cc cua cac nha Ly hoc Trung Hoa cha co s thong
nhat:
Trnh Khang Thanh cat ngha: Thai Cc la ao Cc Trung, la
cai kh thuan hoa con cha chia (Van tuyen chu dan). Ngu Phien th
noi: Thai Cc la Thai Nhat ngha la theo thuyet cu cua Han Nho cho
4 cau nay (Dch hu Thai Cc) la noi cai qua trnh hnh thanh vu tru.
Chu t i Tong th cho rang 4 cau nay la qua trnh tap hp quai cua
co nhan. Thuyet cua Chu t sau b Ly Th Coc i sau phan bac.
Thai Cc sinh Lng Nghi la Am Dng. Theo Chu Hy th Thai
Cc em phan ra ch la Am Dng (Thai Cc phan khai ch th lng
ca Am Dng).
Kh Dng - theo Ly hoc co ong phng - co tnh thuan khiet,
vien man va thong bien nen tng cua Dng hnh tron. Kh Am tu,
uc, gii han nen tng cua Am hnh vuong.
Cau noi cua ngi Viet c lu truyen: Me tron, con vuong
thng la e chuc lanh cho san phu sap sinh n se rat kho hieu ve y
ngha thc te. Nhng neu coi o la cau tuc ng ma ong cha lu truyen
cho i sau s nhan thc ve vu tru, th hoan toan co the hieu c:
tnh hieu sinh cua vu tru - Thai Cc sinh Lng Nghi va Am Dng
hai hoa la nguon goc cua moi s phat trien tot ep (theo y ngha cua
cau tuc ng Me tron, con vuong the hien vu tru quan cua ngi
Viet, khac han tat ca cac y niem ve ban nguyen vu tru cua cac nha Ly
hoc co kim, trong tat ca cac sach lien quan en van e nay t trc
en nay, xin c trnh bay ro hn phan sau).
Theo thuyet Am Dng th pham tru cua Am Dng rat rong:
bao trum t s khi nguyen cho en moi s van ong, phat sinh, phat
trien cua vu tru. Dng bao gom: Tri, cha, an ong... Am bao gom:
26
at, me, an ba... Nh vay, hnh tng vuong tron va tnh chat cua
banh chng, banh day hoan toan ay u ieu kien e bieu tng cho
Am Dng: Banh day co mau trang, khong v cua nep gia the hien s
thuan khiet; tnh deo the hien s thong bien; hnh tron cua banh day
the hien s vien man cua Dng. Banh chng hnh vuong la tng
cua Am. Nhng nhng vat lieu cau tao nen banh chng la mot van e
ang chu y khi hnh tng vuong tron cua banh chng, banh day the
hien Am Dng trong vu tru quan co ong phng.
Thuyet Am Dng va Ngu hanh c chnh thc chap nhan t
thi Han trong lch s Trung Hoa ve sau co noi en: s chuyen hoa
Am Dng sinh ra 5 dang vat chat can ban la Kim, Moc, Thuy, Hoa,
Tho goi chung la Ngu hanh. Nam dang vat chat nay tng tac lan
nhau trong s chi phoi cua Am Dng tao nen van vat.
S tng tac, van ong cua Ngu hanh trong thuyet Am Dng
Ngu hanh rat phc tap, nhng khi thuy t hai dang van ong chnh la
tng sinh va tng khac c the hien hnh ve sau.
Nhn chung Ngu hanh tng sinh theo quan niem Ly hoc ong
phng la nguon goc cua moi s phat sinh va phat trien trong s chi
phoi hai hoa cua Am Dng. Ngu Hanh tng khac la nguon goc cua
moi s ngng tre. Tng cua Ngu Hanh khi the hien mau sac la: Hoa
mau o; Tho mau vang; Kim mau trang; Thuy mau en; Moc mau
xanh la cay.
Xet cau tao cua chiec banh chng gom bon vat lieu chnh va
phai luoc banh (dung Thuy) th co the khang nh o la bieu tng
cua Ngu hanh c sap xep theo ly tng sinh t trong ra ngoai: tht
THUY
THO
MOC
KIM
HOA
NGU HANH
TNG SINH
THO
KIM
HOA
NGU HANH
TNG KHAC
THUY
MOC
27
ln (heo) sac hong thuoc Hoa sinh Tho - sac vang cua au xanh; Tho
sinh Kim - sac trang cua gao nep; Kim sinh Thuy - dch chat cua gao
nep va diep luc to cua la dong tao nen mau xanh tren mat banh khi
luoc; Thuy dng Moc - la dong boc ben ngoai banh. Cach buoc day
lac ( lat) cua banh chng le gom 4 si day lac nhuom o, buoc tng
cap song song va vuong goc vi nhau chia banh chng thanh 9 hnh
vuong, con lien quan en mot o hnh b an trong van hoa ong phng
co o la cu cung Ha o.
Banh chng banh day theo truyen thuyet ke lai a c
cham giai nhat trong cuoc thi, khong phai la ngon hn cac mon an
khac ma la tnh bieu tng cao cua no. V vay, chiec banh chng, banh
day khong ch the hien quan niem vu tru quan mot cach n gian theo
cach hieu cua i sau, khi truyen thuyet nay phai xuyen qua thi gian,
khong gian lch s c tnh bang thien nien ky. Bi v, neu banh
chng, banh day ch the hien nhng y niem n gian nh ngi i sau
quan niem, th khong ch co banh chng, banh day mi the hien c
s n gian o. Ch co s the hien cho thuyet Am Dng Ngu hanh
mi chng to c tnh bieu tng oc ao cua no. Vi y ngha nay th
BANH CHNG
BIEU TNG CUA NGU HANH TNG SINH
28
banh chng banh day bao trum luon nhng cach hieu n gian cua i
sau. Bi v Dng bao gom: tri, cha... Am bao gom: at, me... Theo
quan niem ly hoc co ong phng th Am Dng hai hoa, Ngu hanh
tng sinh la nguon goc cua s phu tuc, phat trien trong t nhien, xa
hoi va con ngi.
Banh chng, banh day c vua Hung cham giai nhat, v tnh
bieu tng oc ao, the hien thuyet Am Dng Ngu hanh he t tng
vu tru quan chnh thong trong nen van minh Van Lang.
NHNG VAN E VE NGUON GOC
CUA THUYET AM DNG NGU HANH
Theo quan niem pho bien hien nay th Nho giao co nguon goc
t van hoa Han, c ton vinh vao thi Han Vu e (159 87 tr.CN)
va pho bien Viet Nam t thi Bac thuoc theo truyen thuyet la do
S Nhiep en nay trai gan 1800 nam. Neu ch tnh t khi Nho giao
tr thanh he t tng chnh thong di thi Hau Le th cung a hn
500 nam. Trong he thong t tng cua Nho giao pho bien bang van
t Han at Giao Ch, co mot he thong y niem vu tru quan co ai het
sc huyen ao, the hien trong kinh Dch. T trc en nay, kinh Dch
van c coi la san pham cua nen van minh co Hoa Ha, trong o noi
en s bien hoa cua 64 que Dch t thuyet Am Dng va ban nguyen
cua vu tru la Thai Cc. Cung vi vu tru quan Dch hoc noi tren la
nhng phng phap ng dung c coi la cua mot he t tng vu tru
quan khac, khong co he thong ly luan khi thuy ban nguyen vu tru,
o la thuyet Ngu hanh. Nhng neu he thong ky hieu cua Dch hoc
cho en au the ky 20 nay pham vi ng dung rat han che, ch s dung
chu yeu vao viec d oan tng lai (hau het cac nha nghien cu hien
ai cung cho rang kinh Dch ra i muc ch chu yeu dung e boi),
th ngc lai: s ng dung cua thuyet Am Dng Ngu hanh c
coi la s ket hp cua hai he thong vu tru quan noi tren lai het sc
rong rai; co the noi: tren t thien van, di en a ly, d oan tng
lai, y ly, lch so... ap dung trong cac van e t nhien, xa hoi va con
ngi het sc sau sac, vi dieu.
Nhng trong co th ch Han, thuyet Am Dng va thuyet
Ngu hanh la hai he thong ly thuyet khong co s lien he khi thuy.
Nhng nha nghien cu hien ai cung co nhieu y kien khac nhau ve
29
khi nguon cua hai hoc thuyet nay. Thuyet Am Dng theo truyen
thuyet c hnh thanh t nhat cung t thi nha Chu, sau Chu Van
Vng, Chu Cong bien soan Dch, viet Hao t. Thuyet Ngu hanh
theo truyen thuyet th do vua ai Vu phat hien trc Chu Cong hang
ngan nam. Rieng Trau Dien theo cac nha nghien cu c coi la
ngi neu khong phai la phat minh th cung la ngi au tien ket hp
gia hai hoc thuyet nay?
Phai chang Trau Dien la ngi e xng
Thuyet Am Dng - Ngu Hanh
Theo S ky va sach La Th Xuan Thu th thuyet Am Dng
Ngu hanh do Trau Dien song vao thi Chien quoc (350 270 tr.CN)
la ngi hoan chnh nhng y niem ban au cua no va la ngi sang
lap ra phai Am Dng gia (nhng S ky va La Th Xuan Thu ch cho
biet viec nay va Trau Dien cung khong he e lai mot tac pham nao
e chng to Am Dng Ngu hanh la hoc thuyet cua ong phat minh ra
hay ch la trnh bay lai). Trong khi o, so sanh thi iem xuat hien
cua tac gia Trau Dien vi thi iem ma truyen thuyet Viet Nam ghi
nhan s xuat hien cua banh chng banh day vao cuoi thi Hung Vng
th VI, se at ra mot van e sau ay:
Neu tam cho rang cac vua Hung ch ton tai khoang 400 nam va
lay s trung bnh toan hoc cho cac i vua Hung (tam gia nh la 18
v cach hieu pho bien qua truyen thuyet con lai, thc te la 18 thi
Hung Vng. Xin c chng minh phan sau) th t khi co banh
chng, banh day en ket thuc thi ai Hung Vng se la hn 200
nam. Cong vi so nam tnh t Van Lang oi quoc hieu la Au Lac en
nam chuan Cong Nguyen (208 tr.CN theo quan niem mi, s cu la
258 tr.CN), chung ta se co hn 400 nam tr.CN cho thi gian xuat hien
cua thuyet Am Dng Ngu hanh cua to tien ngi Viet, tc la trc
khi nha Ly hoc Trau Dien noi en thuyet nay gan ca tram nam. Do
o, nh phan tren a trnh bay th khong phai ngi sang lap thuyet
Am Dng Ngu hanh la Trau Dien. Ngay nhng co th ch Han, nh
cuon sach ly luan ong y noi tieng Hoang e noi kinh to van c
coi la xuat hien vao thi Xuan Thu Chien quoc, ma trong o a the
hien s ng dung phng phap luan cua thuyet Am Dng Ngu hanh
mot cach rat sau sac vi dieu. S ng dung phng phap luan cua thuyet
Am Dng Ngu hanh trong noi dung cuon sach, a phu nhan Trau
30
Dien khong the la ngi sang lap hoac ket hp hai hoc thuyet nay.
Thuyet Am Dng trong th tch co
va truyen thuyet Trung Hoa
Theo sach ai cng Triet hoc Trung Quoc (sach a dan)
viet:
Thuyet Am Dng Ngu hanh c ghi thien Hong pham
trong sach Kim Van Thng Th (sach cua bac s nha Tan la Phuc
Thang truyen lai) th e xng thuyet nay khong biet ch la ai.
Trong thien ch thay chep rang: Cu tru Hong pham la cua C T
trnh bay vi vua Vo Vng nha Chu. Trong Cu tru Hong pham th
tru th nhat la Ngu hanh.
Nhng theo sach Kinh Th dien ngha (Le Quy on, dch gia
Ngo The Long, Tran Van Quyen, Nxb Thanh pho Ho Ch Minh 1993)
th tng truyen Cu tru Hong pham lai do vua ai Vu nha Ha (2205
tr.CN) tm ra (cuon Kinh Th c lu truyen t thi Han Canh e ve
sau la do Khong An Quoc - chau 12 i cua Khong t - bien soan lai.
Tng truyen Khong An Quoc tm c cuon Kinh Th viet bang co
van trong vach nha cu cua Khong t).
Tren thc te thuyet Ngu hanh ch that s c pho bien ben
Trung Hoa t thi Han Vu e. S kien nay a c nhac en trong
S ky Nhat gia liet truyen nh sau:
Han Vu e (156 - 87 tr.CN) (*) trieu cac nha chiem tinh lai hoi
ngay x, thang x, ci v c hay khong? Ngi theo thuyet Ngu
hanh bao c, ngi theo thuyet Kham d bao khong c, ngi
theo thuyet Kien tr bao xau, ngi theo thuyet Tung thi bao rat
xau, ngi theo thuyet Lch gia bao hi xau, ngi theo thuyet
Thien nhan bao tot va, ngi theo thuyet Thai nhat bao ai cat.
Tranh cai nhau hoi lau, o mat ta tai, khong ai chu ai. Cuoi cung
Han Vu e phan: moi ieu nen hay kieng, phai lay thuyet Ngu
hanh la chnh, ket thuc buoi tranh luan. Ke t o thuyet Ngu hanh
c phat trien.
Thuyet Am Dng Ngu hanh va nhng phng phap ng dung
cua no trong moi lnh vc cua cuoc song va con ngi vi mot thi
gian thc te xuat hien va ton tai Viet Nam bang van t Han a gan
* Chu thch: nam sinh va mat cua Han Vu e tren theo hoc gia Nguyen Ton Nhan
- 100 nhan vat noi tieng van hoa Trung Quoc Nxb Van Hoc 1998
31
1800 nam. Mac nhien moi ngi eu coi nhng hoc thuyet o thuoc ve
s phat hien cua nen van minh Trung Hoa.
Khai niem Am Dng trong kinh Dch
Nh phan tren a trnh bay kinh Dch la cuon sach c coi la co
nhat noi en thuyet Am Dng. Khi thuy cua Dch hoc theo truyen
thuyet bat au t vua Phuc Hy (co nien ai khoang tren 3500 nam
tr.CN; co sach chep 4477 4363 tr.CN) qua gan 3000 nam en Khong
t th hoan chnh (theo truyen thuyet va mot so th tch co).
Tng truyen Vua Phuc Hy nga xem tng Tri, cui xem
phep tac di at, xem cac van ve cua chim muong cung nhng
thch nghi cua tri at. Gan th lay than mnh, xa th lay vat, the roi
mi lam ra Bat quai (8 que cua Dch hoc Trung Hoa) (He t Ha
Chng II Chu Dch Vu tru quan Gs. Le Van Quan, Nxb
Giao Duc 1995).
Cung theo truyen thuyet th vua Phuc Hy la ngi au tien vach
ra o hnh Bat quai goi la Tien thien Bat quai va ket hp lai lam thanh
64 que, tao nen he thong ky hieu au tien cua Dch hoc Trung Hoa,
goi Hy Dch. Hy Dch ch co he thong ky hieu khong co van t (?).
Tren thc te, he thong Hy Dch xuat hien vao i Tong (khoang 1000
nam sau cong nguyen) do ngai Thieu Khang Tiet cong bo.
TIEN THIEN BAT QUAI O
Theo truyen thuyet do vua Phuc Hy sang tao
32
Cung theo truyen thuyet: Ke t khi vua Phuc Hy lam ra Tien
thien bat quai, trai hn 2000 nam sau, en i vua Van Vng nha
Chu khi b Tru Vng giam nguc Du Ly, ngai a hieu chnh Tien
thien Bat quai cua vua Phuc Hy thanh Hau thien bat quai. Ngai cung
sap xep lai th t he thong 64 que Tien thien Bat quai theo mot trnh
t mi goi la he thong Hau thien Bat quai, hay con goi la Chu Dch va
viet ro ngha lai tng que goi la Soan t. Con cua ngai la Chu Cong
viet ro ngha tng Hao trong que goi la Hao t.
Sau o gan 700 nam, theo truyen thuyet Khong t tiep tuc dien
giai kinh Dch qua: Thoan truyen (thng, ha); ai Tng truyen
(thng, ha); He t truyen (thng, ha); Thuyet Quai truyen; T Quai
truyen; Tap Quai truyen; Van ngon. Goi chung la Thap dc.
Can c theo kinh van cua kinh Dch th:
@ T vua Phuc Hy cho en i Chu Van Vng, Chu cong viet
Soan t, Hao t, trong chnh van cha thay noi en Am Dng.
@ Cung theo sach
Chu Dch noi tren, th khai
niem Am Dng lan au
tien xuat hien Thap dc
do Khong t khi dien giai
Chu Dch noi en. o la
li Thoan truyen trong cac
que : a Thie n tha i;
Thie n a b; a i Ho a
minh di; Tra ch Thie n
qua i. Va trong He t
thng chng V tiet
th nhat, co oan viet:
Nhat Am, Nhat Dng
v chi ao.
He t Th ng,
chng th XI viet:
Th co Dch hu Thai Cc, Th Sinh Lng Nghi, Lng Nghi
sinh T Tng, T Tng sinh Bat Quai.
BIEU TNG DCH HOC HIEN NAY
33
Noi tom lai, theo truyen thuyet th en trc thi ngai Khong t
khai niem Am Dng a xuat hien nh mot hien tng, nhng cha
phai la mot hoc thuyet ly giai s hnh thanh vu tru va sau o la Thai
Cc vi t cach la hien tng co trc Am Dng va la the ban nguyen
cua vu tru. Cac nha Ly hoc t i Han ve sau, can c tren nhng hien
tng nay bat au ly giai ban nguyen cua vu tru. Tuy nhien, ve cach ly
giai Thai Cc la g co the noi cho en tan bay gi cac nha Ly hoc noi
chung van cha nga ngu, nh a trnh bay phan tren.
S MAU THUAN TRONG TRUYEN THUYET
VA TH TCH CO TRUNG HOA
VE THUYET AM DNG - NGU HANH
S mau thuan ve thi iem xuat x
Theo Ly hoc Trung Hoa phat trien t i Han ve sau th the ban
nguyen cua vu tru la Thai Cc; Thai Cc sinh Lng Nghi la Am
Dng; Am Dng sinh Bat Quai.
Nhng that s khong the giai thch noi khi:
* Thai Cc the ban nguyen cua vu tru lai c phat hien sau
cung vao thi Khong T (500 nam tr.CN).
* Am Dng phat hien vao au thi Chu (khoang 1200 nam
tr.CN).
* Cuoi cung theo Ly hoc Trung Hoa th hau qua lai la co cai
trc: Bat quai va 64 que c phat hien vao khoang 3500 nam tr.CN
(i vua Phuc Hy).
Sau o vao thi Han, sach v su tam c lai noi en Trau
Dien vi thuyet Am Dng Ngu hanh (a trnh bay tren). Khi thuyet
Ngu hanh bat au c phat trien va ng dung t thi Han Vu e th:
Thai Cc Am Dng Ngu hanh lai c gan vi nhau vi s ng
dung pho cap trong nhieu mat cua cuoc song nh: thien van, a ly, y
hoc ong phng... nh mot he thong vu tru quan hoan chnh. Trong
khi o thuyet Ngu hanh tng truyen do vua ai Vu phat hien trc
thi nha Chu, tc la trc khi phat hien Am Dng cung ca 1000 nam?
Hien tng vo ly nay a c ong cha ta nhac en trong mot cau
ca dao noi tieng con lu truyen trong dan gian en tan bay gi:
34
Sinh con (Bat quai) roi mi sinh cha (Am Dng)
Sinh chau (Ngu hanh) gi nha roi mi sinh ong (Thai Cc).
Cau ca dao nay c dung lam ta va gan ghep cho mot truyen
co tch a c cu Nguyen ong Chi su tam trong bo Kho tang
truyen co tch Viet Nam. Nhng noi dung cau truyen co tch huyen
thoai nay ch la phng tien chuyen tai cau ca dao o. Chnh nh cau
ca dao nay cua to tien truyen lai, nhac nh con chau tm ra s vo ly
trong qua trnh hnh thanh thuyet Am Dng Ngu hanh ma co th ch
Han ghi nhan va c coi la thuoc ve van minh Hoa Ha.
Nha ly hoc noi tieng Trung Quoc va quoc te hien nay la Thieu
V Hoa cung a nhan xet trong cuon Chu Dch va d oan hoc (Nxb
Van Hoa 1995 - ngi dch: Manh Ha) th s ra i cua thuyet Ngu
hanh la mot van e cha c sang to. Xin c trch dan nh sau:
Gii dch hoc cho rang s ra i cua hoc thuyet Ngu hanh
rat co kha nang ong thi vi hoc thuyet Am Dng. Nhng gii
s hoc lai cho rang ngi au tien sang lap ra thuyet Ngu hanh la
Manh t. Trong cuon Trung Quoc thong s gian bien cua Pham
Van Lan noi: Manh t la ngi au tien sang lap ra thuyet Ngu
hanh, Manh t noi 500 nam tat co vng gia hng, t Nghieu Thuan
en Vu Thang la hn 500 nam... T Van Vng en Khong t lai hn
500 nam... hau nh a co cach noi tnh toan ve Ngu hanh. Sau
Manh t mot t, Trau Dien a m rong thuyet Ngu hanh thanh Am
Dng Ngu hanh. Noi hoc thuyet Ngu hanh la do Manh t phat
minh la khong co chng c xac thc. ieu nay chnh Pham Van Lan
a t phu nh mnh. Trong cung mot chng cua cuon sach tren a
noi: Manh t khong tin Ngu hanh, bac bo thuat chiem boc dung ngu
thanh long e nh cat hung, ieu o u thay thi ong Chu thuyet
Ngu hanh a thong dung roi, en Trau Dien ac biet phat huy.
Manh t la ngi nc Lo thi Chien quoc ma thi ong Chu a co
thuyet Ngu hanh roi, ro rang khong phai la Manh t phat minh ra Ngu
hanh. Co nhng sach s noi hoc thuyet Am Dng Ngu hanh la ong
Trong Th thi Han sang lap ra, ieu o cang khong ung.
Gii triet hoc nh Vu Bach Hue, Vng Dung th cho rang: Van
ban cong khai cua Ngu hanh co the thay trong cuon sach Thng
Th cua Hong pham (tng truyen van t nhng nam au thi Tay
Chu, theo nhng khao chng cua ngi can ai co the la thi Chien
quoc). Ngu hanh, mot Thuy, hai Hoa, ba Moc, bon Kim, nam Tho;
Thuy nhuan di, Hoa nong tren, Moc cong thang, Kim la cat t, Tho
la nong gia trong trot (Xem Anh hng cua hoc thuyet Am Dng -
Ngu hanh vi khoa hoc truyen thong Trung Quoc). Qua o co the
35
thay van e nguon goc hoc thuyet Ngu hanh van la ieu cha
sang to.
Qua phan trnh bay tren th ngay cac nha ly hoc Trung Hoa
cung khong xac nh c nguon goc cua thuyet Am Dng Ngu
hanh.
Tat ca nhng ieu vo ly noi tren a chng to s gan ghep mot
cach khien cng nhng gia tr t tng cho nhng nhan vat tuy noi
tieng, nhng lai khong phai tac gia cua no. ay la mot hien tng
pho bien trong viec tm hieu, nghien cu ly hoc Trung Hoa vao thi
Han va hau qua cua sai lam nay con keo dai en tan bay gi.
Ong Ho Thch mot hoc gia noi tieng Trung Hoa vao au the
ky nay a co nhan xet:
Triet hoc s co ba muc ch la chng to s bien hoa, tm toi
nguyen nhan va phan phan gia tr. Song triet hoc phai nen trc het
lam cong viec can ban co the mong at c muc ch tren; cong
viec can ban ay goi la hoc thuat tc la dung thu oan chnh xac,
phng phap khoa hoc, tam t kinh te, da vao s lieu a co e
vach ra viec lam, t tng nguon goc bien oi cung la bo mat that
cua cac nha triet gia. The nao la bo mat that?
So la ngi xa bien sach oc rat oi cau tha, thng em
hoc thuyet cua ngi khong lien quan vi nhau at vao hoc thuyet
cua ngi khac. V nh thien th nhat cua Han Phi t la cua Trng
Nghi noi ve vua Tan. Lai nh sach Mac t, kinh thng ha, kinh
thuyet thng ha, ai thu, tieu thu, quyet khong phai chnh tay Mac
nh viet.
Hoac ay la sach gia lam sach that, v du nh Quan t, Quan
Doan t, An T Xuan Thu v.v... Hoac la lay sach cua ngi sau
em vao cua tien nhan cho la von co t au. Cac te nay cac sach
ch t eu khong tranh c. Th lay cai hoc Trang t lam ty du.
Sach Trang t co nhieu thien nguy. Ngi i nhan thien Thuyet Kiem,
Ng ong la chan, con cac thien khac khong ban vay.
Hoac khong hieu c hoc thuyet cua co nhan ben e cho mat
i, nh Mac t, kinh thng chang han.
Hoac lay sach co nhan giai thch sai lam ben lam mat i
nguyen ly. Nh ngi nha Han dung phan da, hao thn, quai kh e
thuyet Dch kinh. Tong nhan dung Thai Cc o, Tien thien Quai v o
e thuyet Dch kinh; lai nh Han nhan phu hoi Xuan Thu e thuyet ve
tai d, Tong nhan ao lon sach ai Hoc t y them bt. Hoac moi ngi
dung y rieng e giai thch co, lam roi loan nhieu thuyet ly ve sau, ho o
36
hon loan. Nh trong sach ai Hoc, hai ch Cach Vat co ti hn bay
mi nha giai thch khac nhau. Lai nh Lao t, Trang t, cac thuyet bi
bi khong co en hai nha giong nhau nh vay.
V co nhng chng ngai nh the nen bo mat that cua hoc
thuyet cac nha m mt en qua na. Con en viec lam bnh sinh cua
triet gia cung la thi ai cua triet gia th co nhan rat la khong e y
en. Lao t co the gap Dng Chu; Trang Chu co the thay Lo Ai
Cong; Quan t co the noi vi Mao Tng, Tay Thi. Mac t co the
thay Ngo Khi chet va nc Trung S diet vong. Thng ng co
the biet c chien tranh Trng Bnh v.v... Vo so nhng ieu loi lam
nh vay. Lai nh S ky noi Lao t song 160 nam, hay la hn 200 tuoi
hay la Khong t chet i 129 nam sau Lao t cha chet. Nhng ieu
than thoai ay thc khong ang ban.
(Theo sach Lch S triet hoc phng ong Tap I - Nguyen ang
Thuc - Nxb Thanh pho Ho Ch Minh 1997 - tr.68).
Noi tom lai ve xuat x cua thuyet Am Dng Ngu hanh, ngay
ca nhng nha nghien cu Trung Hoa la ni ma t co s en nay van
cho rang la que hng cua thuyet nay van khong thong nhat ve tac
gia cua no. Hay noi mot cach khac: Nguon goc thuyet Am Dng
Ngu hanh trong co th ch Han het sc m ho.
Nhng mau thuan trong phng phap ly giai ban nguyen
vu tru cua cac nha Ly hoc Trung Hoa trong cac trc tac
lien quan.
Co the noi cho en tan ngay hom nay khi ban ang oc cuon
sach nay cac nha Ly hoc anh phai tam bang long vi cach ly giai
co tnh tiep can va s cam nhan ve mot y niem tnh ban nguyen cua
vu tru la Thai Cc va he qua trc tiep cua no la Am Dng. Ngoai tnh
khong thong nhat cach ly giai cua cac nha Ly hoc Trung Hoa nh a
trnh bay trong phan Banh Chng, banh Day va thuyet Am Dng
Ngu hanh, ban oc co the tham khao nhan nh cua nha Ly hoc noi
tieng Trung Hoa thi Tong la Chu Hy ve y ngha cua Thai Cc va
Am Dng (Thi Tong la thi ai au tien cua Trung Hoa tng
ng vi au thi hng quoc cua Viet Nam, cho nen co the coi ong
ta la ai bieu au tien cua nen Ly hoc Trung Hoa vi nc ai Viet).
Mac du xuat hien sau nen Ly hoc cua nha Han ca ngan nam tc la a
co mot qua trnh nghien cu tong hp vi mot thi gian ang ne ong
Chu Hy van sai lam khi nhan xet trong sach Thai Cc o thuyet nh
37
sau:
Vo Cc nhi Thai Cc. Thai Cc ong nhi sinh Dng, ong cc
nhi tnh; tnh nhi sinh am; tnh cc phuc ong; nhat ong nhat tnh, ho
vi ky can ...
Ngha la Vo cc ma la Thai Cc, Thai Cc ong sinh Dng,
ong en cc iem th tnh, tnh sinh Am; tnh en cc nh th lai
ong. Mot ong mot tnh lam can ban cho nhau... (Chu Dch Vu
tru quan, sach a dan).
ay la s sai lam can ban cua ong Chu Hy. Bi v Am Dng la
mot cap pham tru co tnh bao trum. Y niem khi nguyen cua no chnh
la s phan biet. Ch can ban oc vach mot oan thang, th au oan
thang va cuoi oan thang; pha tren pha di oan thang; ben phai
ben trai oan thang; ben trong ben ngoai oan thang la a co s phan
biet Am Dng. Ong Chu Hy a a y niem Vo Cc va Thai Cc la
sai lam au tien. S sai lam cang ro net khi phan biet Thai Cc vi
cap pham tru Am Dng, v Am Dng luc nay ch la mot ve cua
chnh no.
Y niem cho rang Dng ong, Am tnh la sai lam th hai cua
ong Chu Hy van anh hng en tan bay gi. ieu nay a the hien
trong Kinh Dch Phuc Hy (Nxb Khoa Hoc Xa Hoi, Ha Noi 1997, Giao
s Bui Van Nguyen. tr.140) nh sau:
Que Khon bieu th cai the cua at, nh ln lao, day dan, vng
vang, bao dung, con que Kien bieu th cai the cua tri. at thuoc
Am th tnh, nh con nga cai i tren mat at, con tri thuoc Dng
th ong, nh con rong bien hoa, khi th hien ong ruong, khi th
nhay vc sau, khi th lai bay len tri.
Chnh t nhng sai lam co tnh rat can ban trong viec giai thch
nhng nguyen ly cua Am Dng Ngu hanh, a dan en mot hau qua
la: cho en tan bay gi, thuyet Am Dng Ngu hanh khong phat trien
c trong hn 2000 nam qua ke t thi Bac thuoc va a tat ca
nhng phng phap ng dung ve moi mat cua no vao mot trang thai
huyen b.
Sau ay la hai o hnh Thai Cc chng to quan iem sai lam ve
the ban nguyen cua vu tru cua Lai Tr c va Chu Hy. Ban oc co the
de dang nhan thay: vong tron nho gia la bieu tng cua Thai Cc,
phan biet vi phan en trang ngoai vong tron nho the hien Am Dng.
38
Nh vay, cung vi s khong thong nhat quan iem va mau thuan
khi giai thch nguon goc vu tru vi s vo ly ve thi iem xuat x, a
chng to rang thuyet Thai Cc sinh Lng Nghi (Am Dng), Am
Dng sinh Ngu hanh khong thuoc s phat minh cua cac nha Ly hoc
Hoa Ha, ma ch la the hien nhng cai nhn khac nhau trong s phat
hien ri rac ve mot hoc thuyet, cung nh nhng pham vi a ng dung
cua no a co trong mot nen van minh a mat.
ieu nay la c s cua gia thuyet cho rang: thuyet Am Dng
Ngu hanh thuoc ve nen van minh Van Lang the hien banh chng,
banh day. Nc Van Lang Bac giap ong nh ho, Nam giap Ho
Ton, Tay giap Ba Thuc, ong giap ong Hai a ton tai gan 3000
nam. Trong qua trnh dien bien cua lch s va khi b o ho hoan toan
vao i Han, thuyet Am Dng Ngu hanh cua nen van minh Van Lang
a dan dan truyen sang Trung Hoa (Gia thuyet nay se c minh chng
ro hn cac phan sau). Do o, s ly giai hp ly nhat ve nguon goc xuat
x va noi dung cua thuyet Am Dng Ngu hanh phai la cua nhng
ngi chu phat minh ra no. o la nen van minh Van Lang.
Hnh Thai Cc xa nhat
cua Lai Tr c
Hnh Thai Cc cua
Chu on Di
Nh vay gia Thai Cc va Am Dng la hai trang thai phan biet, ay
la ieu vo ly nh a trnh bay tren.
39
S GIAI LY BAN NGUYEN VU TRU
CUA THUYET AM DNG NGU HANH
T NEN VAN MINH VAN LANG
e tm hieu ban nguyen cua vu tru bat au t Thai Cc - Am
Dng - Ngu hanh va ong thi chng to he thong vu tru quan nay
thuoc ve van minh Van Lang, khong the can c vao cac sach co kim
t van minh Trung Hoa ma noi dung a the hien nhng nhan nh
sai lech ve gia tr thc cua no ma phai tm trong van hoa dan gian
Viet Nam, ang cat gi nhng di san con lai cua mot nen van minh co
ai rc r t hn 2000 nam trc va la coi nguon ch thc cua hoc
thuyet nay. Bi v, khi mot at nc b chinh phuc vi am mu ong
hoa, th viec au tien cua ke xam lc la xoa so tat ca gia tr van hoa
chnh thong cua nen van minh b xam lc. oi tng chnh cua s
xoa so o la tri thc van hoa co trong sach v va con ngi. Do o,
cac hoc gia con song sot cua Van Lang khong the cong khai pho bien
tri kien cua mnh. Ho phai bao ve he thong t tng chnh thong cua
van minh Van Lang di mot hnh thc khac. o la: tuc ng, ca dao,
co tch than thoai di dang mat ng, truyen mieng i nay qua i
khac.
Tram nam bia a th mon
Ngan nam bia mieng van con tr tr.
Nh phan tren a trch dan li cua hoc gia Thieu V Hoa trong
cuon Chu Dch va d oan hoc a at van e:
Gii Dch hoc cho rang s ra i cua hoc thuyet Ngu hanh rat
co kha nang ong thi vi hoc thuyet Am Dng.
S that ung nh vay! Nhng s d qua hn 2000 nam tnh t
thi Han cho en nhng nam au cua the ky 21 nay, cac nha Ly hoc
Trung Hoa van cha tm c ban chat s quan he thuyet Am Dng
Ngu hanh ma ch mi at van e mot cach de dat cho s lien quan cua
no; chnh v thuyet Am Dng Ngu hanh ch c phat hien mot cach
ri rac qua nhng sach v con sot lai cua mot nen van minh b huy
diet, nen a tao ra nhng khoang trong khong ly giai c. oi vi
nen van minh Van Lang coi nguon va la nen tang cho mot nen van
hien gan 5000 cua Viet Nam th s thong nhat va lien he ong thi
cua thuyet Am Dng Ngu hanh a c the hien trong chiec banh
40
chng, banh day. Bi v, khi Ngu hanh giai thch s van ong cua t
nhien, xa hoi va con ngi, khong phai t nhien sinh ra ma phai co ban
nguyen cua no. Do o, Thai Cc theo vu tru quan cua to tien ngi
Viet c truyen lai vi cau tuc ng: Me tron, con vuong th ly cua
Thai Cc phai hieu la:
Ban nguyen cua vu tru co tnh thuan khiet, tran ay, vien man.
Do thuan khiet nen khong the coi cau tao the ban nguyen gom nhng
cai cc nho va cung khong the la mot cai cc ln; trong o khong co
cai Co e noi en cai Khong. Tng cua Thai Cc do tnh vien
man nen la hnh tron. Tnh cua Thai Cc ch tnh. Bi ch tnh nen
ong. Co tnh, co ong oi ai sinh Am Dng. Cai Co, ong
(Am) ra i oi ai vi cai Khong ban nguyen. Tnh cua Am tu,
uc, gii han nen tng cua Am hnh vuong. Bi vay, ong cha ta a
truyen lai cau tuc ng: Me tron, con vuong nham hng dan viec
ly giai ve ban nguyen cua vu tru. Me tron cai co trc va la Thai
Cc Tr thanh Dng, khi sinh Am Con vuong, cai co sau. Vi
y ngha cua cau tuc ng nay va cach giai thch nh tren, th Dng
cung la Thai Cc (Me tron) v co oi ai nen co s phan biet Am
Dng. Hoan toan khac han y niem Thai Cc sinh Lng Nghi theo
cach hieu cua cac nha Ly hoc co kim, khi ho cho rang: Am Dng tuy
cung co nguon goc cua Thai Cc, nhng khong phai la Thai Cc.
Cung bi quan niem phan biet gia Thai Cc va Am Dng,
cho nen hau het cac nha Ly hoc thuoc van minh Trung Hoa va sau
nay cac ni khac, cho rang: tnh cua Am la tnh va tnh cua Dng
la ong. Tc la hieu sai ve can ban s van ong cua Am Dng Ngu
hanh. Nhng theo cach ly giai cua van minh Van Lang th Am ong,
do o Ngu hanh thuoc Am phai ong. Neu Am tnh th khong the noi
en s van ong cua Ngu hanh. ieu nay ly giai tng cua Ngu hanh
nam trong banh chng vuong thuoc Am.
Nh vay, quan iem da tren c s phan tch truyen thuyet ve
banh chng, banh day ma di chng con truyen lai en ngay nay cho
rang: Thuyet Am Dng Ngu hanh cua to tien ngi Viet a phat minh
va hoan chnh co t trc thi Hung Vng th VI, th hoan toan co the
biet c can nguyen cua s hnh thanh thuyet Am Dng Ngu hanh va
giai thch c tat ca nhng hien tng lien quan ti no.
Linh dieu thay! Moi khi nam het tet en, nhn len ban th to
41
tien lai thay chiec banh day tron ay mot mau trang thuan khiet, c
at len tren chiec banh chng vuong vi mau la dong xanh mt, buoc
bang bon si lac (lat) hong. o la tat ca y ngha ban can cua nen ly hoc
co ong phng ma to tien ngi Lac Viet truyen cho con chau qua
hang thien nien ky, cho en tan bay gi.
e minh hoa ro hn y cho rang Am Dng - Ngu hanh la mot
hoc thuyet xuat hien ong thi ma cac nha Ly hoc Trung Hoa hien
ai a at van e hoai nghi va cha the giai quyet; ngoai phan minh
chng qua cau tuc ng Me tron, con vuong va bieu tng cua no la
banh Chng, banh Day, xin c trnh bay mot tro chi tre em Viet
Nam van con tng oi pho bien, o la tro chi O an Quan.
oi vi tre em Viet Nam trc thi van minh phng Tay du
nhap e co nhng tro chi nh: bup be, ban bi, hoac cac tro chi nh
Xut xanh... th O an Quan la mot tro chi hap dan, truyen t i
nay qua i khac cho en tan bay gi.
Tro nay c chi nh sau:
Tren mot hnh ve gom 10 o vuong sap thanh hai hang trong mot
hnh ch nhat. hai au hnh ch nhat co hai na vong tron. Co hai
ngi chi ngoi hai ben, oi xng theo truc doc cua hnh. Moi ben co
25 quan chia cho moi o 5 quan. Moi na vong tron trong o co mot
quan. Quan co the la hat nhan hoac hon soi, quan co the la hat vai
hoac hon soi to hn.
O HNH TRO CHI O AN QUAN
Cach chi: lan lt tng ngi chi. Moi ben khi i ch c
phep boc quan mot trong nam o pha ben mnh va rai eu moi o mot
quan theo mot chieu nhat nh (ke ca o quan). Khi het quan tren tay
th boc tiep o ke a rai quan cuoi cung va rai tiep, cho en khi ngng
trong nhng ieu kien sau ay:
42
@ O rai quan cuoi cung sat ngay o quan (neu o quan van con
quan hoac quan trong o).
@ O rai quan cuoi cung ma hai o ke lien tiep thuan chieu khong
co quan e boc.
@ Ke o rai cuoi cung khong co quan va o ke o co quan th c
lay het quan trong o cach o trong ra ngoai, ke ca o la o quan.
Hai trng hp tren goi la Chng va phai nhng cho ngi
kia i. Trng hp cuoi goi la An va sau o cung en lt ngi
kia i.
Mot ieu ang lu y tro chi nay la: mac du ca hai ben eu
con quan e i, nhng o quan khong con quan (a rai vao trong qua
trnh chi) hoac quan th tro chi van b ngng lai. Ngi chi ho:
Het quan, toan dan keo ve!. Ngi nao an va con nhieu quan nhat
th thang.
Theo cai nhn cua ngi viet th hnh anh va cach chi O an
Quan a the hien s lien quan chat che cua Am Dng Ngu hanh:
@ Hai quan nam trong o tron bieu tng hnh va tng cua Am
Dng,
@ Mi o vuong bieu tng Ngu hanh (nam Am Ngu hanh va
nam Dng Ngu hanh).
@ S van ong cua nam quan trong o bieu tng cho s van
ong cua Ngu hanh. Trong suot qua trnh chi la the hien s tieu
trng sinh khac cua Am Dng Ngu hanh.
@ Trong luc chi, khi khong con quan hai o quan (tc la
khong co Am Dng) th tro chi b ngng. Ngha la: khong co Am
Dng th cung khong co s van ong cua Ngu hanh.
Phai chang, tro chi nay neu khong do s ngau nhien trung hp
vi nguyen ly cua Am Dng Ngu hanh, th chnh la do ong cha ta a
at ra e lu truyen trong i qua the he mam non mot y niem ve Am
Dng Ngu hanh va s dien bien, lien he chat che cua no: Am Dng
co trc, Ngu hanh co sau va la mot he t tng thong nhat hoan
chnh, vi hy vong sau nay cung vi banh Chng, banh Day se chng
to c nen van minh ky v cua to tien.
43
Thuyet Am Dng Ngu hanh la mot he thong Ly hoc hoan
chnh ve vu tru quan cua ngi Viet c phat trien va ng dung vao
nhieu mat cua t nhien, xa hoi va con ngi: tren xet thien van, di
xem a ly, lam lch phap, luan oan cat hung, y ly ong phng va
ng dung vao ca viec can bang s phat trien, on nh xa hoi (xin xem
phan: Cu tru Hong pham - ban hien phap co nhat cua ngi Lac
Viet, phan sau).
en thi Hung Vng th VI, thuyet Am Dng Ngu hanh a
c bieu tng hoa mot cach oc ao trong chiec banh chng, banh
day the hien Am Dng hai hoa, Ngu hanh tng sinh. S an chng
cua vua Hung chng to thuyet Am Dng Ngu hanh la he thong t
tng vu tru quan chnh thong cua nen van minh Van Lang.
Cac hoc gia cua the gii hien ai tren nhieu lanh vc khoa hoc
a day cong nghien cu thuyet Am Dng Ngu hanh va a phat hien
nhieu iem tng ong vi khoa hoc hien ai. Mac du ho cha co
mot ket luan ve tnh khoa hoc cua thuyet nay, nhng cung cha kham
pha het s ky ao cua no. Nhng vi pham tru rong ln va qui mo ng
dung tren khap moi lnh vc cua hoc thuyet nay, a chng to:
Thi Hung Vng khong the ch ton tai khoang 300 nam va la
mot thi ky c coi la cha van minh lam so vi cac quoc gia ng
thi. Va cung khong the ke t khi bat au hnh thanh xa hoi Van Lang
cho en khi chiec banh chng, banh day c ton vinh vao thi Hung
Vng th VI mi khoang 100 nam (tc khoang 4 the he, theo quan
iem mi) ma mot xa hoi lac hau hoang s, co the phat minh ra mot
hoc thuyet vu tru quan hoan chnh cung vi s ng dung rong rai cua
no.
S ton tai va phat trien cua mot hoc thuyet vu tru quan co ai vi
qui mo to ln la thuyet Am Dng Ngu hanh trong mot xa hoi cua
ngi Lac Viet, to tien cua ngi Viet Nam hien nay. Hoc thuyet nay
co tham vong ly giai t s hnh thanh vu tru cho en moi s van ong
cua con ngi. Mac du nhng thang tram cua lch s a khien no b
that truyen, nhng s vi dieu sau sac qua nhng g con lai cua no a
lam kinh ngac tri thc con ngi hien ai. ieu nay ch co the giai
thch mot cach hp ly la: a co mot nha nc vi mot to chc chat
che cua cong ong ngi Lac Viet nh truyen thuyet a noi ti. o
chnh la nha nc Van Lang, di thi tr v cua cac vua Hung.
44

C
H

I

O

A
N

Q
U
A
N

c

d
a
n
h

h
o
a

c
u
a

h
o
a

s

N
g
u
y
e
n

P
h
a
n

C
h
a
n
h

s
a
n
g

t
a
c

n
a
m

1
9
3
1
45
Phu chng:
NHUNG VAN DE VE
NGUON GOC KINH DJCH
Trong cuon sach nay, ngi viet van theo truyen thuyet a ton
tai hang ngan nam coi Bat quai trong kinh Dch la do ngai Phuc Hy,
Chu Van Vng, Chu Cong va Khong t lam ra. Nhng nh vay khong
co ngha la ngi viet tha nhan ieu o la mot thc te. S hoai nghi
cua ngi viet, da tren c s mot truyen thuyet c coi la cua chnh
nen van minh Trung Hoa (tuy nhien phai xem lai xuat x cua no co
phai mien Nam song Dng T hay khong?). Truyen thuyet nay co
nhng yeu to phan bac tac gia cua Bat quai trong kinh Dch la Phuc
Hy va Chu Cong. Xin c thuat lai nh sau (oan sau ay c trch
trong bo Tam Quoc Ch, tac gia La Quan Trung, dch gia Phan Ke
Bnh, Nxb ai Hoc & Giao Duc chuyen nghiep Ha Noi 1988, tap 6,
trang 167, hoi th 86):
Tan Bat bien bac hoi van Trng On.
T Thnh hoa cong pha quan Nguy chu
... Khi ay Tan Bat ng oi troi chay, noi nang hoat bat, ca am
ngoi eu kinh. Trng On khong hoi van c cau g na. Bat mi
hoi lai rang:
- Tien sinh la danh s ong Ngo, a lay viec tren tri ma hoi,
tat la hieu sau le tri. Khi xa luc hon on mi m, Am Dng chia
biet, kh nhe ma trong th bay len thanh tri; kh nang ma uc th
ong xuong di thanh at. en i ho Cung Cong anh tran thua,
huc au vao nui Bat Chu th cot tri o gay ma rng at st me, tri
nghieng ve pha Tay Bac, at o ve pha ong Nam. Tri a la kh
nhe ma trong, lam sao lai con nghieng ve pha Tay Bac? Va lai,
ngoai lan kh nhe ma trong con co vat g na, xin tien sinh day cho
toi c biet?
Trng On khong biet oi ap ra sao mi ng day ta rang:
- Toi khong ng trong Thuc lam ngi tuan kiet the nay, nghe
li ngai giang luan, khien toi m c ng ngu dot...
oan trch dan tren ch la phan m au cua truyen thuyet huyen
thoai ve s tch luc tri at m mang cua Trung Hoa.
46
oan sau cua truyen thuyet nay tiep tuc ke rang:
Khi cot tri o gay, nc t tren tri trut xuong gay lu lut tran
gian, khien muon loai ieu linh. Ba N Oa phai luyen a ngu sac, va
tri ngan ma lu. Sau o khien mot con rua ln ng oi tri len,
thay cho cot tri a gay. (Truyen thuyet Ba N Oa va tri)
Qua noi dung truyen thuyet noi tren, ngi viet nhan xet thay
co mot s lien quan kha chat che oi vi xuat x cua Bat quai Tien
thien nh sau:
Xet s sap xep cua 8 Quai trong Tien thien hnh ve tren (tng
truyen do vua Phuc Hy phat hien) th que Can (tri) tren; Khon
(at) di, ng vi oan au cua truyen thuyet: Kh nhe va trong bay
len thanh tri; kh nang va uc tu xuong thanh at.
oi vi s sap xep lai que Hau thien Bat quai, nhng nha nghien
cu lch s Ly hoc Trung Hoa cho rang: o la do vua Van Vng nha
Chu khi b Tru Vng giam nguc Du Ly, ngai a nghien cu Bat
quai Tien thien va hieu chnh lai thanh Bat quai Hau thien, nh hnh
ve sau ay:
47
Theo truyen thuyet th trong Hau thien Bat quai, ngai Chu Van
Vng a a que Can (tri) lech ve pha Tay Bac.Truyen thuyet
cung cho rang ngai a chu giai kinh Dch. Li chu giai cua ngai goi la
Soan t, nh a trnh bay tren.
Nhng ng vi truyen thuyet th s nghieng lech cua tri at lai
do cot tri o gay. Cot tri co ten la Bat Chu, hieu theo mot ngha
khac th Bat Chu ngha la khong phai nha Chu lam tri lech sang pha
Tay Bac. Qua hnh ve di ay, ban oc se thay trong hnh Hau
thien, que Can (tri) lech ve pha Tay Bac. Pha tren thay the la que
Kham (thuoc Thuy) ng vi truyen thuyet: Nc t tren tri o xuong
gay lut loi khap ni. Chi tiet khac nhau duy nhat la theo truyen thuyet th
at lech ve hng ong Nam; nhng hnh Hau thien Bat quai - que
Khon (tng at) - lech ve pha Tay Nam. S sai lech gia truyen
thuyet va thc te sap xep cua Hau thien Bat quai co the ly giai do s
tam sao that ban v a lu truyen hang ngan nam (ke t khi Van Lang
b o ho en thi Tam Quoc ch th a 400 nam, en thi La Quan
Trung viet Tam Quoc th a hn 1000 nam).
Tuy nhien, theo cai nhn cua ngi viet th mac du s sap xep
que Hau thien Bat quai co ban van truyen lai theo co th ch Han (tiet
KHAM

LY
C
H
A
N

O
A
I
T
O
N

K
H
O
N

C
A
N
C
A
N
HAU THIEN BAT QUAI THEO CO TH CH HAN
48
5, Thuyet quai truyen) nhng a sai lech. Con cau chuyen than
thoai nay mac du c truyen mieng, lai chng to tnh chnh xac
cua no la mot mat ng hng dan cho viec i tm nhng b an cua
van hoa ong Phng. Bi v: xet Bat quai Tien thien th cac que
eu co s oi xng Am Dng qua tam iem, nhng Bat quai Hau
thien khong co s oi xng o. Neu ta theo truyen thuyet a que
Khon (at) ve v tr ong Nam va que Ton ang pha ong Nam
ve v tr Tay Nam cua que Khon, th se lap lai qui luat oi xng qua
tam cua hnh Bat quai Hau thien. Qui luat oi xng (can bang Am
Dng) la nguyen ly can ban cua Ly hoc ong phng. Xin oc gia
so sanh hai hnh ve di ay e tham khao.
49
HAU THIEN BAT QUAI
a sa v tr Ton, Khon theo truyen thuyet
at lech ve pha ong Nam
KHAM

LY
C
H
A
N

O
A
I
T
O
N

K
H
O
N

C
A
N
C
A
N
HAU THIEN BAT QUAI THEO CO TH CH HAN
50
Xuat phat t s trung hp phan bac en ky la cua truyen thuyet
vi nguyen nhan xuat hien cua Hau thien Bat quai va kinh Dch thieu
mot he thong ly thuyet can ban cho s van ong cua no (co the nguyen
ly cua Bat Quai trong Dch hoc nam ngay trong truyen thuyet noi
tren). o la ly do au tien khien ngi viet at van e hoai nghi nguon
goc ch thc cua kinh Dch.
S hoai nghi nguon goc Hau thien Bat quai do vua Chu Van
Vng trc tac, con xuat phat t chnh s nghiep cua ngai Khong t.
Bi v, neu do vua Van Vng - v vua sang lap nha Chu - trc tac
th tat nhien kinh Dch phai la quan iem vu tru quan chnh thong cua
nha Chu va phai c pho bien. Nhng tai sao vi mot ai hoc gia
nh ngai Khong t ma suot i bon ba khap cac nc ch hau, lai a
tng lam quan mot so nc ma mai en cuoi i mi biet en Dch
hoc? e roi ngai phai lay lam tiec v a gia khong co thi gian nhieu
e hieu het kinh Dch. ieu nay c chng to qua oan trch dan
trong sach Kinh Dch vi vu tru quan ong phng (Gs. Nguyen Hu
Lng - Nxb T/p Ho Ch Minh 1992 - trong phan Thay li gii thieu
- phan nay do Gs. Bu Cam viet) nh sau:
... chnh Khong t trc khi t tran, con than tiec noi vi hoc
tro: Gia nh ta c them t nam na e hoc Dch cho tron ven th
khong co ieu sai lam ln (Luan Ng hoc tri).
Ngai cha hieu het s bien hoa ky ao cua Bat quai, th tai sao
ngai lai co the dien giai y ngha cho cac que Dch nh nhng sach ve
lch s Dch hoc Trung Hoa a noi ti. Khong t - mot ai hoc gia -
c tang danh hieu Van the s bieu, tat nhien khong the co viec
san nh thieu than trong, nhat la luc ngai a ng tuoi. Mot ieu
ang lu y na la: Vao thi Xuan thu Chien quoc (tc la tng ng
vi thi Khong t va sau o hang tram nam) co rat nhieu cac nha t
tng noi tieng Trung Hoa nh Manh t, Han Phi t, Tuan t... nhng
trong cac trc tac cua ho khong he co mot cau nhac en kinh Dch.
Neu nh kinh Dch c Khong t san nhuan va pho bien vi kinh
sach cua ong; th vi mot ngi noi tieng nh ong, khong the nao t
tng cua kinh Dch do ong san nh lai khong ghi dau an cho cac hoc
gia i sau.
Nhng van e neu tren a chng to kinh Dch khong phai la
mot hoc thuyet pho bien va cang khong phai la mot he thong vu tru
51
quan cua nen van minh Trung Hoa, t nhat en thi Khong t. Do o,
hoan toan co c s e at van e rang: ca Khong t lan Chu Cong,
cac ngai cha he san nhuan hoac chu giai kinh Dch. S gan ghep
khien cng cho cac ngai chu giai kinh Dch a tao ra s phi ly:
Sinh con roi mi sinh cha
Sinh chau gi nha roi mi sinh ong
Cung nh hien tng gan ghep vua Phuc Hy da vao Ha o e
vach que Bat quai Tien thien, vua Van Vng da vao Lac th lam ra
Bat quai Hau thien. Nhng Lac th lai la phng tien e xuat hien Ha
o va noi dung ca hai o hnh nay eu the hien s van ong cua Ngu
hanh. Tat ca nhng s phi ly noi tren a phu nhan kinh Dch co nguon
goc t van minh Hoa Ha. Van e nay chnh nhng nha Ly hoc Trung
Hoa thi Tong cung len tieng hoai nghi. oan trch dan di ay
chng to ieu nay (Kinh Dch vi Vu tru quan ong phng - sach a
dan, trang 85):
Tuy nhien, khong phai ai cung de tnh nh ai! Ngay trong lang
Nho, thieu g ngi len tieng a kch Han nho, nhat la a kch Khong
An Quoc. Du Diem i Tong can c vao cau noi cua Khong t trong
Dch He thng: o xuat hien song Ha, Th xuat hien song Lac,
ang thanh nhan bat chc theo ma cho rang o Th eu xuat hien
thi Phuc Hy, ch khong phai hai thi khac nhau nh ho Khong a
chia ra. Ong noi: Phuc Hy bat chc theo Ha o, Lac th ma hoach
quai, The ma Khong An Quoc lai bao Phuc Hy hoach quai phai bat
chc theo Ha o, con ai Vu bay Cu tru phai bat chc theo Lac
th. V sao ho Khong lai chia lam hai nh vay? Sach Cu Kinh bien
nghi cua ho Tran xet theo Ngoc xuyen van tap co noi: Neu bao
Phuc Hy hoach quai, goc Ha o th Khong t ch can noi o xuat
hien song Ha, ang thanh nhan bat chc theo la u roi, ha tat phai
noi gom ca Lac th vao na lam g? a noi: bat chc theo o, Th e
lam Dch th nh the o Th eu phai co t i Phuc Hy, ch sao lai
phai i mai ti khi vua Vu tr thuy sau nay mi co Lac Th? Ho Du
tiep them: So cua Dch bat qua t Tri 1 en at 10, ch co 44 so ma
thoi, ch cha tng c menh danh la Ha o, cung nh cha tng
c menh danh la Lac th. The ma Khong An Quoc dam bao: Thi
Phuc Hy co con long ma mang o xuat hien song Lac, nha Vua thay
vay ben nhan o xep at iem so e lap thanh Cu tru, goi la Lac th.
Ho Khong can c vao au vay?
Cha het, Du con phe bac, ch trch nhieu iem khac: Thi vua
Phuc Hy cha co van t. Nha vua nhan nhng net cham cua Ha o,
52
Lac th ma hoach quai, ch chang phai o Th co nhng so tri sinh
san e cho ngai lay dung! Neu Dch He t noi: nga trong tng tren
tri, cui xem phep di at, quan sat hnh net cua chim muong cung
vi s thch nghi cua at, gan th lay mnh, xa th lay vat, do o mi
vach Bat quai; vay th Phuc Hy hoach quai ha ch rieng Ha o va Lac
th thoi sao?
Nhng Bat quai cua Dch hoc bat nguon t au?
Theo nh truyen thuyet a trnh bay tren, th: Bat quai Tien
thien va Hau thien a co ngay t thi toi co. S co mat cua Thai Cc
- Am Dng trong cac ban Chu Dch ch Han trc ay, cung nh s
co mat cua Am Dng Ngu hanh trong cac sach lien quan en hoc
thuyet nay (Th du nh s ng dung cua no trong Chu Dch va D
oan hoc cua tac gia Thieu V Hoa), thc ra a co t lau trong nen
van minh Van Lang. Nhng ay ch la s van dung phng phap luan
cua thuyet Am Dng Ngu hanh e ly giai Dch cua tac gia Van
Lang. Chnh s co mat cua thuyet Am Dng Ngu hanh vi Bat quai,
a chng to Bat quai thuoc ve mot nen van minh toi co ton tai trong
xa hoi Van Lang. Viec s dung phng phap luan cua thuyet Am Dng
Ngu hanh e giai oan que trong Chu Dch va d oan hoc khong
thay co trong ban Chu Dch goc nh a trnh bay tren. ieu nay
chng to rang: Thuyet Am Dng Ngu hanh la nguon goc cua kinh
Dch va s van ong cua Bat quai ch la s the hien cua thuyet Am
Dng Ngu hanh. Hien tng nay a chng to tnh bao trum cua hoc
thuyet Am Dng Ngu hanh. o la nguyen nhan e cuon Chu Dch va
d oan hoc do ong Thieu V Hoa cong bo co the s dung phng
phap luan cua thuyet Am Dng Ngu hanh giai oan que Dch. Nhng
nh cac phan tren a at van e: Thuyet Am Dng Ngu hanh la mot
hoc thuyet hoan chnh va nhat quan; Bat quai ch la ky hieu the hien
cua hoc thuyet nay.(*)
Chnh v khong phai la chu nhan ch thc cua thuyet Am Dng
Ngu hanh, cho nen ngay ca viec ng dung Am Dng trong thuyet
* Chu thch: Trong lan xuat ban trc, ngi viet khong co y tng nay (phan in
nghieng) va van cho rang thuyet Am Dng Ngu hanh khong lien quan en kinh Dch.
Nhng xuat phat t s hoai nghi a trnh bay tren, ngay sau lan xuat ban au tien,
ngi viet a tiep tuc tm hieu ve kinh Dch va hieu chnh nh tren. Nhng y tng
trong phan phu chng nay, sau lan xuat ban th nhat, c trnh bay trong sach
Tm ve coi nguon Kinh Dch (Tai ban lan 1, Nxb VHTT 2002).
53
Am Dng Ngu hanh vao Bat quai t nguyen ly khi nguyen trong co
th ch Han, a chng to tnh phi ly cua no. Qua bieu tng kinh Dch
quen thuoc di ay ban oc cung nhan thay vong tron (Thai Cc) vi
2 na Am Dng gia von c coi la nguon goc cua Bat Quai.
Bat Quai bao quanh the hien s bien hoa cua Am Dng. Nhng vi 2
que: Can ( ) thuan Dng va Khon ( ) thuan Am, so
vi bieu tng cua Am Dng trong vong tron th cai nao co trc?
Khong le tnh thuan Dng cua que Can khong phai la Dng trong
vong tron (Dng ban nguyen) nhng lai la Dng? Tnh thuan Am
cua que Khon khong phai la Am trong vong tron (Am ban nguyen)
nhng lai la Am?
O HNH MINH HOA QUA BAT QUAI TIEN THIEN
S phi ly do gan ghep khien cng nay trai hang thien nien ky,
phai chang a c ong cha ta noi en trong mot cau o noi tieng:
Mom bo, chang phai mom bo, nhng lai la mom bo. Cau o c ly
giai la con oc! Con oc th khong phai mom (con) bo, nhng dung mom
e bo th lai la con oc. Thc la mot loi chi ch en tuyet ky, cuoi cung
54
chang hieu la con g?
Hn na, kinh Dch von c coi la mot cuon sach boi. Cung
chnh v c coi la mot cuon sach boi, nen no a thoat khoi ngon la
huy diet van hoa cua Tan Thuy Hoang. Tren thc te, kinh Dch dung
a boi cung a trai hang thien nien ky; cho en tan bay gi, hau het
nhng nha nghien cu van cho rang kinh Dch dung e boi. Nhng,
chung ta cung biet rang mot trong nhng tieu chuan e tham nh
cho mot luan thuyet khoa hoc la no phai co kha nang d bao. Kha
nang d bao nay ch thc hien c sau khi a hnh thanh mot he
thong ly thuyet hoan chnh. Trong khi o, kinh Dch a chng to kha
nang d bao - ma moi ngi goi nom la boi - co hieu qua trai hang
thien nien ky; nhng no van thieu han mot he thong ly thuyet cua no.
That la mot s vo ly khi kha nang d bao lai ra i trc mot hoc
thuyet e co kha nang thc hien nhng d bao qua nhng ky hieu
cua kinh Dch. ieu nay a chng to: nhng ky hieu trong kinh Dch
ch la he qua cua mot he thong ly thuyet a that truyen. Do o, neu
nen van minh Hoa Ha - ni ma t trc en nay van c coi la cai
noi cua nen van minh phng ong va kinh Dch von c coi la co
s hnh thanh va phat trien lien tuc trai qua nhieu the he trong cai noi
o - th that la s vo ly vi nhng tri kien cua khoa hoc hien ai, khi
kha nang d bao lai co trc s hnh thanh ly thuyet.
Vi nhng van e c trnh bay tren, th Bat quai thuoc ve
nen van minh Van Lang va la nhng ky hieu ma cac nha ly hoc Van
Lang dung e ly giai qui luat van ong cua vu tru theo thuyet Am
Dng Ngu hanh. Dau an cua nen van minh Van Lang theo truyen
thuyet Ba N Oa va tri chnh la hnh anh con Rua - mot bieu
tng cua phng tien chuyen tai tri thc cua nen van minh Van
Lang (xin xem them phan: Phng tien ghi nhan chuyen tai tri thc
di thi Hung Vng chng IV S tch Trau Cau) con
trong kinh Dch th o chnh la Am Dng Ngu hanh. Khi xa hoi Van
Lang b thu hep dan lanh tho theo nhng dien bien cua lch s, Bat
quai a truyen sang nen van minh Trung Hoa. Co the ngai Khong t
a biet en Bat quai vao the ky th VI V trc Cong nguyen. ieu
nay a chng to co the Bat quai cua Van Lang c truyen sm nhat
sang Trung Hoa. Nh vay hoan toan co c s e cho rang: lanh tho
Van Lang vao ngay thi Xuan Thu a co nhng bien ong hoac hai
55
nen van hoa Trung Hoa va Lac Viet a co s giao lu t nhat cung
qua ngai Khong t.
Do muc ch cua cuon sach nay khong i sau vao nhng hoc
thuat co ong Phng, ngi viet ch xin c trnh bay e cac bac
tr gia xem xet.
56
57
Chng II:
TRUYEN THUYET
CON RONG CHAU TIEN
&
LAC TH - HA O
LAC TH - HA O
TIEN E CUA KHOA THIEN VAN HOC
THI HUNG VNG
N
eu thuyet Am Dng Ngu hanh ch gii han viec giai
thch s hnh thanh vu tru, th du o la mot s ly giai hp ly
cung kho co the ton tai vi thi gian gan 4000 nam, neu tnh t Hung
Vng th VI. Do o, thuyet Am Dng Ngu hanh phai chng to kha
nang ng dung cua no trong moi lnh vc lien quan en i song con
ngi; t nhat trong thi ky ma con ngi cha quan tam en ban nguyen
cua vu tru bang nhng nhu cau phuc vu cho cuoc song ngan ngui cua
mnh. Nhng thc te a khong phai vay. Tren c s cua thuyet Am
Dng Ngu hanh, to tien ngi Viet a ng dung trong viec tm hieu
s van hanh cua nhng ngoi sao trong Thien ha, tc la s van ong cua
vu tru va anh hng cua nhng hieu ng vu tru oi vi t nhien, cuoc
song va con ngi. Bat au cua s the hien nay chnh la Lac th - Ha
o.
Theo truyen thuyet Trung Hoa: Ha o do vua Phuc Hy (nien ai
khoang 3500 nam tr.CN; co sach chep hn 4000 tr.CN) phat hien khi
i tuan thu song Hoang Ha. Ngai thay Long Ma t di song hien
len, tren lng co Ha o ghi viec tri at m mang. Lac th la do vua
ai Vu (2205 nam tr.CN) khi i tr thuy, ngai thay con rua than noi
len, tren mnh ve Lac th.
He t thng chep: Th co thien sinh than vat, thanh nhan tac
chi, thien a bien hoa, thanh nhan hieu chi; thien thuy tng, hien cat
hung, thanh nhan tng chi. Ha xuat o, Lac xuat th, thanh nhan tac
chi.
58
(Cho nen tri sinh ra than vat, thanh nhan ap dung theo; tri at
bien hoa, thanh nhan bat chc; tri bay ra hnh tng. Hien ra s tot
xau, thanh nhan phong theo y tng. Bc o hien ra song Hoang Ha,
hnh ch hien ra song Lac, thanh nhan ap dung theo). (Chu Dch vu
tru quan - sach a dan)
Nh phan tren a trnh bay, van e tac gia cua He t thng
cha co s thong nhat, ngi bao cua C T viet vao thi Chu; ngi
bao cua Khong T viet; ngi bao do hoc gia i sau them vao... (Cuon
sach nay minh chng thc trang xa hoi Van Lang qua truyen thuyet
cua cha ong e lai, cho nen no phai bat au bang s ton trong oi vi
truyen thuyet, du la cua dan toc khac).
Ve truyen thuyet Ha o Lac th co the giai thch nh sau: Vua
Phuc Hy, ai Vu a biet en bieu tng cua Ha o Lac th do tiep
xuc vi van minh Van Lang, khi i tuan thu va tr thuy. Nhng neu hai
ngai phat minh ra Ha o va Lac th th thuyet Am Dng Ngu hanh
chac chan a c phat trien hoan chnh, ch khong the la mot s m
ho nh a trnh bay tren. Do o, Ha o Lac th c hnh thanh
trong viec quan sat thien ha vi s ap dung cua thuyet Am Dng Ngu
hanh th phai la cua ngi Viet Nam. Bi nhng ly do sau ay:
Ve cum danh t Ha o Lac th
Y ngha cua cum t Ha o Lac th co the giai thch nh sau:
Truyen thuyet a ghi nhan vao thi Hung Vng tng van goi la
Lac hau; tng vo goi la Lac tng; dan goi la Lac dan, ruong goi la
Lac ien... tat nhien sach thuoc ve van minh chnh thong cua Van
Lang phai goi la Lac Th. Ngha ch Ha o co the hieu la Ngan
Ha hoac Thien Ha. Nh vay co the hieu Ha o la nhng o hnh mieu
ta s van ong cua vu tru lien quan en Ngan Ha. Toan bo cum t Ha
o Lac th, co the hieu la sach cua ngi Lac Viet ghi lai nhng tri
kien vu tru lien quan en giai Thien Ha (hoac Ngan Ha).
Ve noi dung Ha o Lac th
Ban oc so sanh Lac th (tng truyen do vua ai Vu phat hien
tren va Lac th Cu tinh o mieu ta v tr cua 9 chom sao va can c
vao v tr cua sao Bac cc e nh v cac sao trong thien ha sau ay.
59
HNH LAC TH
Tng truyen do vua ai Vu phat hien tren lng rua than
HNH LAC TH CU TINH O (*)
Qua hnh tren, ban oc cung nhan thay: Sao Ngu e Toa la trung
cung; Bac cc: phng Bac; Thien Ky: phng Nam; Ha Bac: phng
ong; That Cong: phng Tay. Bon chom sao chnh hng ong
Tay Nam Bac va toa Ngu e Toa thuoc Dng (cham trang tren
* Chu thch: T lieu trong Chu Dch - Vu tru quan, sach a dan.
60
HNH LAC TH
Lac th). Bon chom sao cac hng phu thuoc Am (cham en tren
Lac th).
Nh vay, Lac th tng truyen do vua ai Vu phat hien tren
lng rua song Lac, thc chat la hnh ve co ong cua Lac th Cu tinh
o, mieu ta v tr cua cac chom sao tren bau tri e nh hng v tr
tng quan cac v sao tren vu tru. Lac th Cu tinh o th lai khong
phai do vua ai Vu tm ra (Lac Th Cu tinh o khong ro tac gia, ch
biet la sach xa truyen lai). Bi neu do vua ai Vu tm ra th ong se
khong phai ve lai tren lng con rua lam g. Cho rang ung la vua ai
Vu phat hien nhng cham en trang tren lng con rua than song Lac.
Nhng cham en trang o do s ngau nhien trung hp vi v tr cac sao
tren bau tri va cung ngau nhien ten song Lac trung vi ten Lac th
cua ngi Lac Viet, th ieu o cung chang noi len c cai g. Lac th
do vua ai Vu tm ra se khong co ngha, neu nh khong co Lac th
Cu tinh o dien ta noi dung cua no va Ha o, tc la cai co sau Lac th
the hien tnh ng dung cua no. Nhng that vo ly! Ha o lai do vua
Phuc Hy tm ra trc vua ai Vu hn 1000 nam. e chng minh ieu
nay, xin so sanh hai hnh ve di ay cua Lac th vi Ha o.
61
HNH HA O
Tng truyen do vua Phuc Hy tm ra tren lng long ma
Nh phan tren a trnh bay va cung chng minh tng t nh oi
vi Lac th: t ban than nhng cham en trang tren lng con rua than
noi len song Lac do vua Vu phat hien; cung nh nhng cham en
trang tren lng con Long Ma ma vua Phuc Hy phat hien goi la Ha o
song Hoang Ha, se khong co ngha g neu nh khong co noi dung
cua no.
Trc khi dien ta noi dung cua Ha o, xin c trnh bay vi ban
oc ve phng phap tnh gi cua Am lch.
Am lch chia 1 ngay thanh 12 gi goi ten theo 12 con Giap la Ty,
Su, Dan, Mao, Thn, T, Ngo, Mui, Than, Dau, Tuat, Hi. Moi gi
Am lch bang 2 gi Dng lch, theo qui c bat au t gi Ty (23g -
1g), Su (1g - 3g), Dan (3g - 5g), Mao (5g - 7g), Thn (7g - 9g), T (9g
- 11g), Ngo (11g - 13g), Mui (13g - 15g), Than (15g - 17g), Dau (17g
- 19g), Tuat (19g - 21g), Hi (21g - 23g).
Vi s phan chia thi gian theo Am lch noi tren va s nh hng
phng v cua Lac th, th cac ngoi sao quen thuoc trong Thai Dng
he la: Sao Kim(*), sao Thuy(*), sao Hoa, sao Moc, sao Tho lan lt
xuat hien tren bau tri c ghi lai theo o so cua Ha o nh sau:
V tr xuat hien cua sao Thuy phng Bac tren bau tri
Trong ngay: gi th nhat (gi Ty); gi th sau (gi T).
* Chu thch: Theo Han th Nghe van ch th sao Kim ngay nay, ngi xa goi la sao
Thuy; sao Thuy ngay nay, ngi xa goi la sao Kim (Chu Dch - Vu tru quan, sach
a dan) .
62
Trong thang: ngay mung 1, 6, 11, 16, 21, 26. mat Tri, mat
Trang gap sao Thuy phng Bac.
Trong nam: Thang 11, 6. Luc hoang hon thay phng Bac.
V tr cua sao Thuy theo o so cua sao Thuy tren Ha o (1 - 6),
ng vi phng Bac cua Lac th.
V tr xuat hien cua sao Hoa phng Nam tren bau tri
Trong ngay: gi th hai (gi Su); gi th bay (gi Ngo).
Trong thang: ngay 2, 7, 12, 17, 22, 27. mat Tri, mat Trang gap
sao Hoa phng Nam.
Trong nam: Thang 2, 7. Luc hoang hon thay phng Nam.
V tr cua sao Hoa theo o so cua sao Hoa tren Ha o (2 - 7),
ng vi phng Nam cua Lac th.
V tr xuat hien cua sao Moc phng ong tren bau tri
Trong ngay: gi th ba (gi Dan); gi th tam (gi Mui).
Trong thang: ngay mung 3, 8, 13, 18, 23, 28. mat Tri, mat
Trang gap sao Moc phng ong.
Trong nam: thang 3, 8. Luc hoang hon thay phng ong.
V tr cua sao Moc theo o so cua sao Moc tren Ha o (3 - 8),
ng vi phng ong cua Lac th.
V tr xuat hien cua sao Kim phng Tay tren bau tri
Trong ngay: gi th t (gi Mao); gi th chn (gi Than)
Trong thang: ngay mung 4, 9, 14, 19, 24, 29. mat Tri, mat
Trang gap sao Kim phng Tay.
Trong nam: thang 4, 9. Luc hoang hon thay phng Tay.
V tr cua sao Kim theo o so cua sao Kim tren Ha o (4 - 9),
ng vi phng Tay cua Lac th.
V tr xuat hien cua sao Tho gia bau tri
Trong ngay: gi th nam (gi Thn); gi th mi (gi Dau).
Trong thang: ngay mung 5, 10, 15, 20, 25, 30. mat Tri, mat
Trang gap sao Tho gia.
Trong nam: thang 5, 10. Luc hoang hon thay gia tri.
V tr cua sao Tho theo o so cua sao Tho tren Ha o (5 - 10),
ng vi Lac th gia. (Theo Chu Dch vu tru quan - sach a dan).
63
Tren c s cua Am Dng Ngu hanh s phan chia cac hanh theo
o so cua Ha o nh sau:
* Dng Ngu hanh lan lt co o so la:
Thuy - 1; Moc - 3; Hoa - 7; Kim - 9; Tho - 5 (cham trang tren Ha
o).
* Am Ngu Hanh lan lt co o so la:
Thuy - 6; Hoa - 2; Moc - 8; Kim - 4; Tho - 10 (cham en tren Ha
o).
Qua phan gii thieu noi dung nh tren, th ban oc cung nhan
thay rang:
Lac th phai co trc e nh dang phng v cho Ha o. Chng
to viec vua Phuc Hy tm ra Ha o trc vua Vu tm ra Lac th 1000
nam la vo ly. Noi dung cua Lac th Ha o hoan toan mang y ngha
quan sat thien van, phat trien tren c s cua thuyet Am Dng Ngu
hanh, t o tm ra nhng hieu ng vu tru tac ong vao s van ong cua
t nhien, xa hoi va con ngi.
T hang thien nien ky, nhng nha Ly hoc thuoc cac trieu ai
phong kien Trung Hoa cho rang: vua Phuc Hy da vao Ha o e lam
ra Tien thien Bat Quai:
Phuc Hy tac Ha o hoach quai (vua Phuc Hy bat chc Ha o
e vach que). (*)
Con Lac th th c coi la nguon goc cua Hau thien Bat quai.
Bao Ba mot nha Ly hoc Trung Hoa chuyen ly giai Dch hoc noi:
Th Hau thien ban Lac Th gia (Sap at nh the, ay chnh la
Hau thien goc Lac Th).(*)
Nh phan tren a chng minh: Lac th phai co trc Ha o. Nen
vua Phuc Hy da vao Ha o lam ra Tien thien; con vua Van Vng
da vao Lac th lam ra Hau thien th cc vo ly.
Trong sach Chu Dch vu tru quan (sach a dan) gii thieu mot
hnh ve la ma tran Lac th (tng truyen cung do vua ai Vu tm ra -
* Chu thch: Kinh Dch vi Vu tru quan ong phng, Nguyen Hu Lng, Nxb Tp
Ho Ch Minh 1992, trang 158).
64
xem hnh ve di ay). Ma tran Lac th co 9 o, o so la 45 tao ra mot
ma phng cap 3, so ngang doc, cheo gop lai la 15 goi la Lac th cu
cung. T ma phng cap 3, s bien dch cua o so Lac th rat vi dieu,
tao nen nhieu ma phng menh mong ky ao theo mot quy luat nhat
nh la: tong cac o doc, ngang, cheo eu bang nhau, thuoc ve mot
dang cua toan hoc cao cap. Tat nhien, ma tran Lac th phai thuoc ve
nen van minh Van Lang, khi Lac th cua nen van minh nay.
e minh hoa cho s van ong cua Ngu hanh trong Lac th cu
cung va s tng quan gia Lac th va Ha o thuoc ve van minh Van
Lang. Xin c trnh bay mot tro chi cua tre em Viet Nam, cho en
nhng nam 60 cua the ky nay van con pho bien. Tro chi co ten goi la
Kim - Moc - Thuy - Hoa - Tho va so sanh vi cu cung cua Lac th
c the hien bang hnh ve va trnh bay di ay, se minh chng cho
s tng quan gia thuyet Am Dng Ngu hanh va Lac th Ha o a
trnh bay tren. Neu nh trong que Dch ngi ta co the dien giai mot
cach n gian vach t la Am, vach lien la Dng, th s tng quan
gia tro chi nay vi hoc thuyet Am Dng Ngu hanh con nhieu iem
trung khp chng to s lien he cua no.
Tro nay c chi nh sau:
HNH LAC TH CU CUNG
a bo sung
Ngu hanh theo so Ha o
Tro chi
KIM MOC THUY HOA THO
65
Co hai ngi chi. Moi ben 4 quan c sap xep trong mot hnh
ch thap c cau tao do 5 hnh vuong nh hnh tren. Lan lt tng
ngi chi, moi lan chi ch i c mot quan. Khi nhac quan i th ho:
Kim, Moc, Thuy,... . Moi ten mot hanh khi ho th a quan i lan
lt vao tng giao iem cua hnh vuong, khong c i xeo: giao iem
th nhat (khong tnh v tr cua quan) ho: Kim; giao iem th hai ho:
Moc... toi a ch c 5 nc, en Tho hoac vng quan oi phng
phai ngng lai. Khong c lui lai, nhng nhng bc i co the theo
nhieu hng. Neu quan oi phng ng v tr th 5 th c an (loai
ra ngoai). Ngi nao het quan th thua.
Ham ngha cua tro chi nay the hien s lien quan Am Dng
Ngu hanh va Lac th nh sau:
@ Moi ben 4 quan tng t vi s van ong cua 4 chom sao Am
va bon chom sao Dng trong Lac th cu tinh o.
@ Ten tro chi va li ho: Kim - Moc - Thuy - Hoa - Tho chnh
la chieu ngc kim ong ho cua Ngu hanh bat au t hanh Kim tren
Lac th cu cung (xem hnh ve tren).
@ Nam hnh vuong nam trong ch thap cua tro chi la s co
ong Lac th cu cung (gop hai cung Am Dng lam mot). S van
ong cua Ngu hanh tren Lac th theo chieu ngc kim ong ho (ay
cung chnh la chieu van ong cua cac hanh tinh trong Thai dng he,
the hien s tng khac cua Ngu hanh nh sau: Kim khac Moc, Moc
khac Tho, Tho khac Thuy, Thuy khac Hoa, Hoa khac Kim).
Nhng tro chi nh O an Quan va Kim, Moc, Thuy, Hoa,
Tho khong the do cac nha Ly hoc Trung Hoa t thi Hau Han tr ve
sau phat minh ra c. Bi v, neu do mot ngi nao o thuoc khoang
thi gian nay phat minh th moi van e a c sang to, t nhat cung
s lien he gia Am Dng va Ngu hanh. ieu nay ch co the giai thch
mot cach hp ly la: nhng tro chi nay do cac nha Ly hoc Van Lang
tao ra e lu truyen trong i. Qua o ban oc thay c tr tue sieu
ang cua cac tac gia thi Hung.
Ban oc co the cho rang: Nhan nh ve banh chng, banh day,
tro O an Quan, Kim, Moc, Thuy, Hoa, Tho mang tnh chu quan
va nhng van e tren ch la mot s ngau nhien trung hp. Cach at van
e o co the ung, ngi viet cung a t at van e cho mnh. Nhng
66
nhng ieu ngau nhien trung hp ch co the xay ra nhng hien
tng n gian. ieu nay khong the xay ra cho nhng san pham tr
tue lu truyen trong van hoa dan gian, ma co s trung lap gan nh
hoan toan ve nhieu mat cua nhng van e lien quan en mot hoc
thuyet, nhng lai khong co s lien quan en no.
Qua phan chng minh tren ve s lien he cua Lac th Ha o va
s bo tr cho nhau cua no, chng to no phai la mot s lien he noi tiep
cung thi, khong the co trc sau hang ngan nam c.
Ke t thi Han, cac nha nghien cu Ly hoc ghep Ha o vi Tien
thien Bat quai; Lac th vi Hau thien Bat quai. S gan ghep khien
cng o a lu truyen hn 2000 nam, mac du khong co c s nao e
co s lien he gia Ha o va Tien thien, hoac Lac th vi Hau thien,
nh co th ch Han a noi ti. Ong Thieu V Hoa, trong tac pham Chu
Dch vi d oan hoc (Nxb Van Hoa Ha Noi 1995; trang 24) cung
viet:
Kinh Dch ra i sm hn Truyen Dch bay, tam tram nam, nen
bat quai khong phai da theo Ha o, Lac th ma ve. o la ieu
khong ai phu nhan c.
Quan iem cua ong Thieu V Hoa xuat phat t chnh s sai lech
trong s lien quan ma co th ch Han cho rang: Ha o la can nguyen
cua Tien thien Bat quai (cai co trc, do vua Phuc Hy sang tac); Lac
th la can nguyen cua Hau thien Bat quai (cai co sau, do vua Chu Van
Vng sang tac). Trong lan tai ban nay, sau khi tm hieu ky ve kinh
Dch, ngi viet cho rang Lac th Ha o co lien quan rat hu c vi
Bat quai. Nhng khong phai nh co th ch Han a noi, ma la Hau
thien Bat quai lien quan ti Ha o (*).
Nhng chnh s gan ghep vo ly o a chng to nhng van e
sau:
Khang nh vua ai Vu khong phai la tac gia cua Ngu hanh nh
Kinh Th noi en. Bi v o so cua Ha o c coi la do vua Phuc Hy
phat hien xac nh phng v Ngu hanh. Nh vay t nhat Ngu hanh
phai c vua Phuc Hy ngh ra trc khi nh phng v cho no. Nhng
vua Phuc Hy lai khong phai la ngi dien giai thuyet Ngu hanh, mac
* Chu thch: Van e nay a c trnh bay trong cuon Tm ve coi nguon kinh
Dch, Nxb VHTT 2002.Tai ban lan th 1, co sa cha va bo sung.
67
du theo truyen thuyet tm ra Ha o. ieu nay a chng to truyen thuyet
c ghi nhan trong co th ch Han, a gan ghep mot cach phi ly cho
viec phat hien ra Lac th - Ha o va cac van e lien quan. ong thi
cung chng to rang: Thuyet Am Dng Ngu hanh va Lac th - Ha o
la san pham tr tue cua ngi Lac Viet. T o nen van minh Van Lang
a tm ra nhng hieu ng vu tru tac ong len t nhien, cuoc song, xa
hoi, con ngi va a e lai cho nhan loai hien ai ca mot kho tang ly
luan ong y o so, phng phap d oan tng lai qua Thai At Than
kinh, Ky mon on giap... va mot kho tang tri thc ve thi tiet, lch so s
dung trong nong nghiep. Tat ca eu bat au t nguyen ly van ong cua
thuyet Am Dng Ngu hanh.
TRUYEN THUYET CON RONG CHAU TIEN - S KHANG
NH NGUON GOC CUA THUYET AM DNG NGU HANH
VA LAC TH HA O
Truyen thuyet Con Rong, chau Tien la truyen thuyet lch s
au tien trong cum truyen thuyet lch s thi Hung Vng. Ngoai y
ngha trc tiep nhac en lch s giai oan au lap quoc cua dan toc
Viet, th trong truyen thuyet nay con ham cha nhng mat ng ghi
nhan coi nguon va ly giai s huyen b cua nen van hoa ong phng.
Truyen thuyet Con Rong chau Tien a ghi nhan:
Kinh Dng Vng i tuan ong nh Ho, gap ba Vu Tien sinh
Lac Long quan, To phu Lac Long Quan thuoc giong Rong lay To mau
Au C thuoc giong Tien, sanh c mot boc cha 100 trng, n thanh
100 ngi con trai. To phu a 50 ngi con xuong bien. To mau a
50 ngi con len nui, lap nc Van Lang va ngi con ca len ngoi vua
la Hung Vng th nhat. Nc Van Lang chia lam 15 bo
ay la hnh anh bieu tng c than thoai hoa, trong o gi
gam nhng y tng cua cha ong truyen lai cho i sau ve nguon goc
Lac th Ha o va thuyet Am Dng Ngu hanh, khang nh s ky v
cua nen van minh Van Lang, niem t hao cua ngi Lac Viet. Hnh
anh bieu tng nay c ly giai va trnh bay nh sau:
@ Cai boc trng la s the hien tnh bao trum cua vu tru vi sc
manh ky v trong o cha ng tri thc cua mot nen van minh ma s
phat xuat nguyen thuy cua no chnh la Thai cc. Tng cua Thai cc
la hnh tron, ong thi la Dng khi phan biet Am Dng.
68
@ Mot tram qua trng (tc la 100 vong tron): o la tong o so
cua Lac th Ha o, gom: o so cua Lac th la 45; o so cua Ha o la
55; tong o so cua Lac th Ha o ung 100 vong tron. Trong o co
50 vong tron en thuoc Am, tng ng vi 50 ngi con trai theo To
mau Au C va 50 vong tron trang thuoc Dng, tng ng vi 50
ngi con theo To phu Lac Long Quan.
@ Lac th thuoc Dng (cai co trc) vi o so Dng 25 so vi
o so Am la 20; nhng the hien ly tng khac thuoc Am. Ha o thuoc
Am (cai co sau) vi o so Am la 30 so vi o so Dng la 25. Trong
Am co Dng, trong Dng co Am la nguyen ly ban can cua ly hoc
ong phng; tng ng vi 50 ngi con theo Me (Am) len nui
(Dng). Va 50 ngi con theo Cha (Dng) xuong bien (Am).
@ Am thuoc hnh the nen nhng ngi con theo Me len lanh ao
at nc Van Lang.
@ Trong truyen thuyet Con Rong, chau Tien th
* Rong la bieu tng cua sc manh vu tru.
* Tien la bieu tng cua s thong thai, sang suot thuoc ve tri
thc cua con ngi.
* S ket hp Rong Tien la hnh anh bieu tng cua s ket hp
gia tri thc con ngi va sc manh vu tru; bat nguon t s nhan thc
cua con ngi vi s van ong cua vu tru, ma tien e can ban cua no la
thuyet Am Dng Ngu hanh va Lac th Ha o.
S d 100 trng khong n ra 50 con trai (Dng) va 50 con gai
(Am), v Lac th Ha o thuoc gia tr tinh than nen c hnh tng
bang con trai (Dng). Con so 15 bo hanh chnh cua nc Van Lang,
chnh la tong o so cua ma phng Lac th khi cong ngang, doc, cheo.
ay la s van dung nhng qui luat vu tru trong viec ieu hanh at
nc. Trong Lac th Ha o a bao gom ly cua Am Dng Ngu hanh
nh a trnh bay tren. Xin xem hnh sau ay:
69
O SO LAC TH = 45
O SO HA O = 55
Tong o so cua Lac th va Ha o ung bang 100
70
Bac
o so sao Thuy
Nam
o so sao Hoa
Trung Cung
o so sao Tho
ong
o so
sao Moc
Tay
o so
sao Kim
BIEU TNG LAC TH
45 vong tron
BIEU TNG HA O
55 vong tron
Tong so vong tron trong Lac th va Ha o bang 100
Trong o:
50 vong tron en (Am) va 50 vong tron trang (Dng)
71
@ Pha he cua vua Hung con lien he vi chu ky cac sao Thien
cc Bac c trnh bay nh sau:
Theo cac nha thien van hien ai th cac chom sao Thien cc Bac
thay oi vi chu ky 26000 nam. Trong o:
* Khoang hn 7000 nam Tr.CN la sao t, thuoc chom sao Vu
Tien.
* Gan 3000 nam Tr.CN la sao a, thuoc chom sao Thien Long
* Hien tai la sao a, thuoc chom sao Tieu Hung Tinh.
(Theo sach Vu tru quanh em, tap I Nxb Giao Duc 1998, trang
23)
So sanh vi pha he cua vua Hung , chung ta lai thay mot s trung
khp sau ay:
The he th nhat:
Hoang hau Vu Tien va chom sao Vu Tien
The he th hai:
To phu Lac Long Quan va chom sao Thien Long.
The he th ba:
Quoc to Hung Vng va chom sao Tieu Hung Tinh.
Nh vay, qua phan chng minh
tren, ban oc cung nhan thay s trung
kh p hoa n toa n cu a truye n thuye t
Con Rong, chau Tien trong s ly
giai nhng nguyen ly khi nguyen cua
vu tru theo thuyet Am Dng Ngu
hanh va nhng s van ong cua cac
chom sao trong vu tru gan gui vi a
cau. Ban oc cung lu y rang viec phat
hien ra cac chom sao thien cc Bac
cua khoa hoc hien ai ch khoang mot
hoac hai the ky gan ay.
Gia thuyet ve Lac th - Ha o
phat hien ngay t thi au lap quoc
72
c bo tr bang mot di vat khao co la mot chiec ru a tm thay
Bac Sn, tren o khac chom sao Vu Tien (Hercules), co nien ai t
5000 nam tr.CN, c minh hoa ben. (theo Tm ve ban sac van hoa
Viet Nam, Gs. Tran Ngoc Them - Nxb T/p Ho Ch Minh, In lan th
2,1997). Khoa thien van hoc hien ai a xac nhan: Chom sao Vu
Tien cach ay 7000 nam chnh la chom sao Thien cc Bac tren bau
tri nhn t trai at. ieu nay chng to rang: t thi toi co, nhng con
ngi au tien vung at nay a quan sat thien van, e hn 2000
nam sau en khoang au thien nien ky th 3 tr.CN a tao dng nen
mot nen van minh ky v vi be day tnh bang thien nien ky con truyen
lai en tan bay gi.
S van ong cua vu tru (cai co trc Dng Rong) ket hp
vi tri thc cua con ngi (cai co sau Am Tien) a m au cho nen
van minh Van Lang ky v. Thuyet Am Dng Ngu hanh va nhng tri
kien qua viec tm hieu thien van vi nhng hieu ng vu tru tac ong
len thien nhien, cuoc song va con ngi chnh la nen tang can ban cua
nen van hien Van Lang. S ket hp cua Rong Tien chnh la niem t
hao cua ngi dan Lac Viet. Dan toc Viet Nam hoan toan xng ang
vi niem t hao o. Theo s ly giai tren th thuyet Am Dng Ngu
hanh la mot hoc thuyet nhat quan va hoan chnh, Lac th Ha o phai
xuat hien ong thi va la gia tr cua nen van minh Van Lang a co
ngay t buoi au lap quoc. Nen van minh ay bao trum tren mot vung
rong ln: Bac giap ong nh ho; Tay giap Ba Thuc; Nam giap Ho
Ton; ong giap ong Hai. at nc ay di quyen cai tr cua cac thi
vua Hung noi tiep nhau tr v, bat au t thi Hung Vng th I (gia
thuyet tren se xin c tiep tuc bo sung qua nhng phan c trnh bay
nhng chng sau).
LCH PHAP VA KHOA THIEN VAN CO VAN LANG
Qua noi dung cua Lac th - Ha o, mot van e chng to tiep theo
la: ngi Lac Viet a phat minh ra lch, cu the la Am Dng lch sm
nhat the gii. Bi v phai co s phat minh ra lch th mi co can c e
xac nh o so cua Ha o. ieu nay a chng to qua sach Thong Ch
cua Trnh Tieu, theo o th:
i ao ng (vua Nghieu - nam 2253 tr.CN) phng Nam co
bo Viet Thng c s bo qua hai lan phien dch sang chau, dang con
73
rua than co le a song tren 1000 nam, mnh dai hn 3 thc, tren lng
co khac van khoa au ghi viec tri at m mang. Vua Nghieu sai chep
lay goi la Qui Lch. (Ban ve Van nien lch, tac gia Tan Viet
Thieu Phong, Nxb Van hoa Dan toc 1995)
Thi vua Nghieu c c tnh co nien ai 2253 tr.CN; tc la
sau thi Hung Vng lap quoc 600 nam. ieu hien nhien la khong
phai en luc tang lch ngi Viet mi biet lam lch ma phai lam ra t
trc o. Can c vao noi dung cua Ha o va viec tang lch cua ngi
Viet Thng cho vua Nghieu; cung vi viec phat hien ra chom sao Vu
Tien a chng to: Ngi Viet a phat minh ra Am Dng lch sm
nhat the gii, tc la trc thi iem phat minh ra Lac th Ha o. V
noi dung cua Am Dng lch khong phai ch can c n thuan vao s
van ong cua mat Tri va mat Trang ma con co s tng ng vi v tr
cua nhng chom sao tren Thien ha gan Thai Dng He.
Cac truyen thuyet t co th Trung Hoa lu truyen t i Han ve
sau cho rang: lch phap co Trung Hoa do vua Nghieu sai hai ai than
cua mnh la ho Hy va ho Hoa lam ra. Nhng ieu nay a b cac hoc gia
Van Lang phan bac. Trong dan gian Viet Nam con truyen tung mot
cau ca dao oc ao:
Ai ve nhan ho Hy Hoa
Nhuan nam sao chang nhuan va trong canh?
Hai cau ca dao nay khong the xuat hien t thi Viet Nam hng
quoc tr ve sau. Bi v neu xuat hien vao khoang thi gian nay th a
khong co viec s dung lch cua cac vng trieu Trung Hoa; cang khong
the xuat hien vao thi Bac thuoc t sau Cong nguyen. Hai cau ca dao
nay ch co kha nang xuat hien trong giai oan au cua thi Bac thuoc
di trieu Han; o la luc Nho giao c oc ton va nhng kinh ien
cua Nho giao coi lch phap la phat minh cua trieu ai vua Nghieu. ay
cung la luc che o Lac hau, Lac tng van con c duy tr nhng
vung con lai cua Van Lang; hay noi mot cach khac la nhng c s ha
* Chu thch: T nhng y tng trong phan nay, ngi viet a tiep tuc trnh bay ro hn
trong sach Thi Hung Vng va b an Luc thap hoa giap. Nxb VHTT 2002.Tai
ban lan th 1, co sa cha va bo sung.
74
tang cua xa hoi Van Lang mot mc o nao o van ton tai (*)
CHNH S DUNG LOI THAT NUT
S NG DUNG QUI LUAT VU TRU TRONG VIEC
IEU HANH AT NC DI THI HUNG VNG
Cac thi vua Hung noi tiep nhau tr v Van Lang a coi Am
Dng Ngu hanh va nhng tri thc ve thien van c phat hien t can
ban cua Lac th Ha o nh la mot he t tng chnh thong, lam chu
ao cho viec ieu hanh on nh va phat trien xa hoi. Va o la nguyen
nhan cua van e c noi ti trong co s Viet Nam Chnh s dung loi
that nut. ay la mot trong nhng van e c nhieu ngi quan tam
khi tm hieu ve thc trang xa hoi Van Lang, nhng cha co s ly giai
thoa ang. Vi quan niem cho rang thuyet Am Dng Ngu hanh va
Lac th Ha o thuoc ve nen van minh Van Lang va la he t tng
chnh thong, lam chu ao cho viec ieu hanh xa hoi th Chnh s dung
loi that nut co the giai thch nh sau:
Trong cac sach s khi noi ti s lac hau cua thi au lap quoc,
thng th du qua mot cau trong truyen thuyet Con Rong, chau Tien
la Chnh s dung loi that nut.
Phai chang vao buoi au lap quoc cach ay gan 5000 nam, khi
viec s dung ch viet cha phai la mot hien tng pho bien trong sinh
hoat xa hoi; Chnh s dung loi that nut ma co s nhac ti, tc la s
the hien quan iem vu tru quan qua loi that nut e chng minh cho
viec ieu hanh xa hoi thuan theo qui luat t nhien, ch khong phai la
van t the hien bang that nut. Qua nhng cham en, trang c noi
nhau cua Lac th Ha o la nhng tien e khi nguyen cho khoa
thien van cua nen van minh Van Lang ma nhng phat hien cua no
a gop phan quyet nh cho chnh s Van Lang (the hien s phan
nh a ly hanh chnh: chia nc thanh 15 bo); phai chang to tien ta
a dung nut day e bieu tng cho o so cua Am Dng Ngu hanh va
khoa thien van cua nen van minh Van Lang, e truyen at nhng tri
thc can ban cua he t tng chnh thong thuoc nen van minh nay.
75
BIEU TNG LAC TH THE HIEN BANG GUT THAT
Hnh di ay minh hoa cho gia thuyet neu tren, the hien nhng nut
that tng ng vi Lac th (mot gut la Dng, hai gut la Am).
Nh vay, qua van e Chnh s dung loi that nut trnh bay
tren, chng to la cac vua Hung a thuan theo quy luat van ong cua
vu tru e ng dung vao viec ieu hanh at nc. Can c tren c s
nay ly giai viec cac vua Hung chia nc lam 15 bo nh sau:
Nh phan tren a trnh bay, tong o so cua Lac th cu cung
ngang, doc, cheo la 15. Do o viec chia nc lam 15 bo la mot viec
thuan theo t nhien c ghi nhan Lac th cu cung; khac han vi y
ngha: tap hp 15 bo lac e tr thanh lien minh bo lac goi la Van Lang,
nh mot so nha nghien cu hien ai a quan niem e minh chng cho
s lac hau cua thi Hung Vng.
76
T o suy ra nhng van e chnh s ma co s Trung Hoa nhac ti
lien quan en Lac th Ha o, th du nh: Vua Vu nh ra phep cong
chn chau.... Hoan toan co c s e cho rang: o la viec lam cac vua
Hung, v no lien quan en Lac th cu cung.
T VI AU SO - MOT V DU KHANG NH
TNH NHAT QUAN VA HOAN CHNH
CUA THUYET AM DNG NGU HANH
VI NHNG VAN E LIEN QUAN
Ngi ta khong the tm thay s lien quan en nhau gia thuyet
Am Dng va thuyet Ngu hanh trong co th ch Han trc thi Tan.
Nhng nhng phng phap ng dung cua hoc thuyet nay lai pho bien
trong moi lnh vc hoc thuat co ong phng nh: Y ly, lch so, d
oan hoc... va ac biet trong T vi. ieu nay a chng to tnh nhat
quan cua thuyet Am Dng Ngu hanh tren thc te.
T vi au so la mot cuon sach co tham vong d oan tng lai
cho so phan con ngi. So T vi da tren s phan bo cua hn 100 v
sao tren 12 cung T vi, s d oan cua no tren c s sinh khac cua Am
Dng Ngu hanh c the hien trong tnh chat cua cac cung va cac v
sao tng quan en nhau. Ngi cong bo cuon sach nay theo truyen
thuyet Trung Hoa la Tran oan lao to vao au thi Tong. Nhng chnh
s lien quan va khoang trong trong viec ng dung phng phap luan
thuyet Am Dng Ngu hanh trong T vi a chng to nhng van e se
c trnh bay sau ay.
Y ngha s lien quan va khoang trong gia nhng y niem
ban can cua thuyet Am Dng Ngu hanh vi nhng van e
thuoc pham tru cua no trong s ng dung qua T vi au so
Mon T vi au so c cong bo vao au i Tong, sau khi Van
Lang va s tiep noi cua no la Au Lac b tieu diet hn 1000 nam. Nhng
gia mon T vi au so cung nh hau het cac mon ng dung thuyet Am
Dng Ngu hanh cua van minh ong Phng co nh: thien van, a ly
(phong thuy), y ly, lch so ... va Lac th Ha o co s lien quan va
khoang trong xin c trnh bay qua mon T vi au so nh sau:
77
S lien quan
S lien quan de nhan thay la thuyet Am Dng Ngu hanh la
phng phap luan duy nhat ly giai, luan oan la so T vi. Nhng s
lien quan khac trong tnh ac thu cua la so T vi xin c dan chng
nh sau:
@ So sanh o hnh Ha o cu cung vi o hnh T vi ban oc se
nhan thay moi hanh gom hai cung Am va Dng. S van ong cua
Ngu hanh trong Ha o cu cung theo chieu thuan kim ong ho the
hien s tng sinh cua Ngu hanh: Kim sinh Thuy; Thuy sinh Moc;
Moc sinh Hoa; Hoa sinh Tho (Trung cung). So sanh o hnh T vi au
so th: moi hanh cung gom hai cung Am va Dng. van ong theo
chieu kim ong ho the hien Ngu hanh tng sinh.
@ o hnh Ha o co noi dung the hien s van ong, tng tac
cua Ngu hanh trong vu tru qua cac sao gan gui vi trai at trong Thai
Dng he. o hnh T vi au so la s phat trien cua Ha o cu cung
(co noi dung the hien s tac ong do anh hng cua Ngu hanh qua cac
O HNH HA O
78
O HNH T VI AU SO
sao tren), bo trung cung thuoc Tho, them 4 cung Tho la Thn, Tuat,
Su, Mui sau moi Hanh, thanh 12 cung e can bang Am Dng va the
hien qui luat sinh, vng, mo trong s van ong cua Ngu hanh. Xin
xem hnh ve di ay:
@ 12 cung cua T vi c sap theo th t cua 12 con giap bat
au t Ty khi t cung th hai hang di t ben phai sang, ket thuc la
Hi theo chieu kim ong ho. Ten cua cac cung trong T vi la ten goi
cua cac nam Am lch, ma tnh chat cua no chnh la chu ky tng ng
12 nam a cau quay quanh mat Tri vi nam cua sao Moc ( tc sao
Thai tue, la mot trong nhng hanh tinh ln trong he mat Tri gan trai
at nhat). ong thi ay cung chnh la chu ky thi gian thu nho, ong
dang theo chu ky thi gian van ong vu tru trong Thai At va Ky Mon
( Trong Thai At: Mot nguyen = 180 nam, chia lam thng, trung, ha; 6
Nguyen la mot van = 1080 nam; 12 Van la mot Hoi = 12.960 nam; 12
Hoi la mot ai Nguyen, c at ten theo 12 con giap. Chu ky cua
mot ai Nguyen bat au t Hoi Ty, ket thuc Hoi Hi. Theo Thai At
th hien nay ang trong Hoi Ngo thuoc Hoa sac hong cua tht heo
trong banh chng, banh day, phai chang the hien iem xuat phat va s
chi phoi cua hanh Hoa trong hoi nay).
@ Hau het cac v sao c phan bo tren 12 cung T vi da tren
d kien la ngay, gi, thang, nam sinh cua ngi lap la so eu co trong
79
Thai At va on Giap. Th du: sao T vi chnh la Ngu e Toa, hoac
sao Pha Quan (Bo Sat, Pha, Liem, Tham) chnh la v sao au tien
thuoc chom sao ai Hung hay Hoa Cai, Thien Tru (trong Lac th cu
tinh o) a dan trong sach nay v.v...
Khoang trong
Trong T vi ch co phng phap ng dung ma khong co ly giai,
th du nh:
@ Quy luat phan bo cac sao da tren ngay, gi, thang , nam sinh
cua la so.
@ Ngu hanh trong T vi au so a c phat trien chi tiet hn
gom 6 tnh chat cho moi hanh. Th du nh hanh Hoa th gom: Tch
Lch Hoa (la sam set); Sn au Hoa (la tren nui - nham thach);
Thien Thng Hoa (la tren tri); Phuc ang Hoa (la trong en); L
Trung Hoa (la trong lo). S phan chia moi hanh thanh 6 tnh chat lai
lien quan en viec ng dung thuyet Am Dng Ngu hanh trong Am
lch; tc la lien quan en viec nap am Ngu hanh trong Luc thap hoa
giap. Nhng hien tng nap am Ngu hanh trong Am lch, cho en bay
gi van con la mot van e b an cua van minh ong phng (van e
nay, ngi viet a han hanh trnh bay vi ban oc trong sach Thi
Hung Vng va b an Luc thap hoa giap).
@ Tnh chat va s tng tac cua cac sao e tao nen hieu qua d
oan cua la so. Tham vong d oan rat chi tiet: en tng ngay cua la
so.
Tnh nhat quan va hoan chnh cua
thuyet Am Dng Ngu hanh va van e tac gia T vi au so
Thuyet Am Dng Ngu hanh a chng to s ng dung cua no
rong khap trong nhieu lnh vc: y hoc, thien van, lch so... Tham ch
trong ca nhng lnh vc thuoc s van ong cua xa hoi va con ngi,
nh a trnh bay tren. Tuy nhien, nhng tai lieu lien quan en nhng
lnh vc nay, ch noi en phng phap thc hien va thieu phan ly giai
lien he. Khong rieng g mon T vi, ma co the khang nh rang: Tat ca
cac mon co hoc ong phng ng dung phng phap luan cua thuyet
Am Dng Ngu hanh eu trong mot tnh trang thieu han mot he
luan lien he vi mot he thong ly luan can ban (von rat m ho). Nhng
80
khoang trong nay, khong phai v khong co s lien quan trong qua
trnh phat trien ly thuyet va s quan sat thc te e ng dung, nam
trong pham tru cua thuyet Am Dng Ngu hanh vi nhng phng
phap thc hien. Chnh nhng khoang trong ly thuyet lien he va s
huyen ao cua he thong ly luan can ban a chng to mot cach sau sac
rang:
Thuyet Am Dng Ngu hanh la mot hoc thuyet nhat quan va
hoan chnh, khi phng phap luan cua hoc thuyet nay pho bien rong
khap tren hau het moi lnh vc lien quan en con ngi. Nhng he
thong ly luan can ban cua hoc thuyet nay a b that truyen va coi
nguon cua no khong the thuoc ve van minh Hoa Ha. Bi v, neu no
thuoc ve van minh Hoa Ha, th khong the co khoang trong trong qua
trnh phat trien ly thuyet va s ng dung cua hoc thuyet nay (mc o
tan pha cua lch s oi vi nen van minh Trung Hoa va van minh Van
Lang hoan toan khac nhau).
V vay, mac du cho en tan ngay hom nay khi ban oc ang
coi cuon sach nay cac nha Ly hoc Trung Hoa noi rieng va ca nhng
nha nghien cu tren the gii, van con cha tm c ban chat s lien
he gia thuyet Am Dng va Ngu hanh th that la vo ly, lai co mot
bo mon ng dung hoc thuyet nay trong viec d oan tng lai, c
tnh en n v thi gian nho nhat la gi, nh T vi au so.
Cho du xuat phat t nhng cai nhn khac nhau, hoac ve tnh khoa
hoc (tren c s hieu qua d oan ton tai hang ngan nam nay), hay phi
khoa hoc (tren c s khoa T vi thieu han mot he thong ly luan can
ban, ma ch co phng phap ng dung) th thc te van la: nhng phng
phap ng dung trong T vi au so co nhng qui tac han hoi va rat phc
tap (cho du mot so qui tac van gay s ban cai). Hoan toan khong the
cho rang: o ch la mot phng phap thong ke, mot he qua cua kinh
nghiem, mot tro chi toan hoc Bi v, khong mot phng phap thong
ke nao, hoac s tong hp nhng kinh nghiem, hay mot ly thuyet toan
hoc nao c thc hien ngay trong xa hoi loai ngi hien ai vi tat ca
phng tien tot nhat co the co, e tao ra nhng phng phap thc hien
mot la so vi tham vong d oan tng lai cho mot con ngi en n
v thi gian nho nhat la gi nh T vi au so. S ton tai va lu truyen
hang ngan nam (t nhat t i Tong, ke t khi Tran oan lao to cong
bo mon nay) vi dau an cua mot hoc thuyet vu tru quan co la thuyet
81
Am Dng Ngu hanh a chng to rang: T vi au so ng nhien
phai la he luan va la s phat trien cua hoc thuyet nay. V vay, chnh
s ton tai cua T vi au so a chng to tnh thong nhat va hoan chnh
cua thuyet Am Dng Ngu hanh va kha nang phat trien ly thuyet cua
no. Neu quan niem cho rang: Thuyet Am Dng Ngu hanh ch la
mot hoc thuyet vu tru quan tho s, s phat trien cua hoc thuyet nay
(neu co) ch la hien tng duy ly vi s chat che co tnh hnh thc,
th ngi ta cung khong the phat trien c he qua cua mot hoc thuyet
t mot s m ho cua no nh mon T vi au so ma hieu qua cua no a
chng to va c lu truyen hang ngan nam nay.
V vay, tren thc te cho en ngay hom nay, khi thuyet Am
Dng Ngu hanh van con cha ay s huyen ao, th mac du trong T
vi au so co nhng yeu to cha noi en nhng sach Ly hoc lien
quan en Am Dng Ngu hanh c phat hien trc o; nhng hoan
toan co c s e hoai nghi Tran oan lao to khong phai la tac gia cua
T vi. Ong ch la ngi cong bo s phat hien cua mnh oi vi nhng
gia tr cua nen van minh Van Lang van con ton tai, lu truyen trong
dan gian. Ong ta khong the phat trien tao nen mot he qua cua mot
hoc thuyet trong T vi au so, t mot s huyen ao cua hoc thuyet
nay. (xin xem them phan Mot he thong ch viet chnh thc cua nen
van minh Van Lang phan sau). e minh hoa ieu nay xin c
trnh bay mot oan trch dan t sach a ly toan th (tac gia Lu Ba
On, Nxb VHTT 1996, dch gia Le Khanh Trng, Le Viet Anh):
Lu Cong hoc xong hoc thuat phong thuy nam 40 tuoi, dung
thuat o hanh nghe 22 nam, c moi ngi ton knh, v ong em lai
cho ho nhieu ch li. Tat ca nhng viec nay eu c ghi lai. Trc th
lap thuyet la ai s cua i ong, le nao ngi i bo quen?
Chung ta hay xem nguon goc cua thuat phong thuy ma ong hoc
c t au?
Lu Cong hoc t con gai cua Ngo Canh Loan.
Ngo Canh Loan hoc c t Hy Di Tran oan.
Tran oan hoc t Tang Van ch.
Tang Van ch hoc t Dng Quan Tung.
Dng Quan Tung va Tang Cau Ky von la cho tham giao. Vao
khoang nam cuoi i cua ng Hy Tong, loan Hoang Sao noi len,
82
anh ti kinh o Trng An. Hai ngi Dng, Tang nhan luc chien
tranh loan lac len anh cap Quoc Noi Thien C th trong Quynh
Lam kho. Hoc xong mi biet cuon sach nay nguyen la cua Khau nh
Han dang cho trieu nh.
Khau nh Han von la ngi huyen Van Hy tnh Ha ong tng
c than tien truyen cho kinh sach nen thong hieu ao ly Am Dng
S sai lech gia o so Ngu hanh tren Ha o va o so Cuc
trong T vi au so.
Mot yeu to cung co them gia thuyet cho rang: Tran oan lao to
khong phai la tac gia cua T vi va t o chng to s phat hien ri rac
nhng phng phap ng dung thuoc pham tru cua thuyet Am Dng
Ngu hanh. o la s sai lech ve hanh theo o so cua Cuc trong T vi
au so so vi Ha o. ay la mot yeu to sai lech rat can ban, t nhat cho
nhng ngi co so cuc thuoc Thuy va Hoa. T o, hoan toan co c s
e hoai nghi nhng van e sai lech co the co trong T vi au so, lien
quan en d oan tng lai cho so phan cua con ngi. Ban oc co the
tham khao them cuon Nguyen ly thi sinh hoc phng ong (GS. Le
83
M
e
n
h

c
u
n
g
l
a
p

t
a
i
T
u
o
i
G
i
a

p
,

K
y

T
u
o
i
A

t
,

C
a
n
h
T
u
o
i
B

n
h
,

T
a

n
T
u
o
i

i
n
h
,

N
h
a

m
T
u
o
i
M
a

u
,

Q
u
y

T
y
,

S

u
T
h
u
y
N
h

C
u
c
H
o
a
L
u
c

C
u
c
T
h
o

N
g
u

C
u
c
M
o
c
T
a
m

C
u
c
K
i
m
T

C
u
c
D
a
n
,

M
a
o
T
u
a
t
,

H

i
H
o
a
L
u
c

C
u
c
T
h
o

N
g
u

C
u
c
M
o
c
T
a
m

C
u
c
K
i
m
T

C
u
c
T
h
u
y
N
h

C
u
c
T
h

n
,

T

M
o
c
T
a
m

C
u
c
K
i
m
T

C
u
c
T
h
u
y
N
h

C
u
c
H
o
a
L
u
c

C
u
c
T
h
o

N
g
u

C
u
c
N
g
o
,

M
u
i
T
h
o

N
g
u

C
u
c
M
o
c
T
a
m

C
u
c
K
i
m
T

C
u
c
T
h
u
y
N
h

C
u
c
H
o
a
L
u
c

C
u
c
T
h
a
n
,

D
a
u
K
i
m
T

C
u
c
T
h
u
y
N
h

C
u
c
H
o
a
L
u
c

C
u
c
T
h
o

N
g
u

C
u
c
M
o
c
T
a
m

C
u
c
B
A
N
G

L
A
P

C
U
C

C
U
A

T

V
I


T
H
E
O

C
O

T
H

C
H

H
A
N
T

l
i
e
u

c
u
a

g
i
a
o

s

L
e

V
a
n

S
u
u

t
r
o
n
g

s
a
c
h

N
g
u
y
e
n

l
y

t
h

i

s
i
n
h

h
o
c

p
h

n
g

o
n
g
84
Van Su - Nxb VHTT 1996). Trong cuon sach nay, giao s Le Van
Su a phat hien ra nhieu van e bat hp ly cua khoa T vi au so.
Ngi viet ch xin c bo sung mot van e sau:
Theo sach Nguyen ly thi sinh hoc phng ong (Sach a dan,
trang 48) can c theo T vi au so pho bien Viet Nam hien nay, th
tng quan Hanh va o so Cuc theo bang sau.
o so va hanh cua Cuc trong T vi au so c trnh bay bang
tren a c s dung qua nhieu the ky con c lu truyen en bay
O HNH HA O SO SANH VI O SO CUC CUA T VI
Kim - T cuc
Moc - Tam cuc
Thuy - Nh cuc (Ha o - 6)
Hoa - Luc cuc (Ha o - 2)
Tho - Ngu cuc
85
gi, nhng khong co s ly giai. T quan iem cho rang: Lac th - Ha
o la nguon goc cua khoa Thien van hoc thuoc nen van minh Van
Lang bat nguon t thuyet Am Dng Ngu hanh, th tat yeu o so hanh
cua Cuc phai co s lien he vi Lac th - Ha o. e ban oc tien viec
theo doi, ngi viet xin c trnh bay tom lc o so cua cuc theo T
vi au so bang tren va so sanh vi o so Ngu hanh theo Ha o nh
sau:
86
M
e
n
h

c
u
n
g
l
a
p

t
a
i
T
u
o
i
G
i
a

p
,

K
y

T
u
o
i
A

t
,

C
a
n
h
T
u
o
i
B

n
h
,

T
a

n
T
u
o
i

i
n
h
,
N
h
a

m
T
u
o
i
M
a

u
,

Q
u
y

,

S

u
H
o

a

(
T
h
u
y
)
N
h

C
u
c
T
h
u

y

(
H
o
a
)
L
u
c

C
u
c
T
h
o

N
g
u

C
u
c
M
o
c
T
a
m

C
u
c
K
i
m
T

C
u
c
D
a
n
,

M
a
o
T
u
a
t
,

H

i
T
h
u

y

(
H
o
a
)
L
u
c

C
u
c
T
h
o

N
g
u

C
u
c
M
o
c
T
a
m

C
u
c
K
i
m
T

C
u
c
H
o

a

(
T
h
u
y
)
N
h

C
u
c
T
h

n
,

T

M
o
c
T
a
m

C
u
c
K
i
m
T

C
u
c
H
o

a

(
T
h
u
y
)
N
h

C
u
c
T
h
u

y

(
H
o
a
)
L
u
c

C
u
c
T
h
o

N
g
u

C
u
c
N
g
o
,

M
u
i
T
h
o

N
g
u

C
u
c
M
o
c
T
a
m

C
u
c
K
i
m
T

C
u
c
H
o

a

(
T
h
u
y
)
N
h

C
u
c
T
h
u

y

(
H
o
a
)
L
u
c

C
u
c
T
h
a
n
,

D
a
u
K
i
m
T

C
u
c
H
o

a

(
T
h
u
y
)
N
h

C
u
c
T
h
u

y

(
H
o
a
)
L
u
c

C
u
c
T
h
o

N
g
u

C
u
c
M
o
c
T
a
m

C
u
c
C
h
i
e
u

N
g
u

h
a
n
h

t

n
g

k
h
a
c

k
h
i

o
i

l
a
i

h
a
n
h

t
h
e
o

L
a
c

t
h

H
o
a

g
i
a
p
B
A
N
G

L
A
P

C
U
C

C
U
A

T

V
I

T
H
E
O

S
O

H
A

87
Nh vay so Cuc cua hanh trong T vi au so sai lech vi o so
Ngu hanh tren Ha o hai hanh la Thuy va Hoa. Neu hieu chnh lai
hanh theo Cuc cua bang tra Ngu hanh a dan theo o so cua Ha o; ta
se co mot quy luat Ngu hanh tng khac t phai sang trai theo hang
ngang cua bang, phu hp vi s sap xep tuoi theo Thien can cua bang
a dan tren. Bang sa oi di ay do ngi viet hieu chnh lai
hanh theo o so cua Ha o (ch am). Ten hanh cu cua T vi au so
(ch thng trong ngoac kem theo) e oc gia tien theo doi:
Nh vay, viec sa lai hanh cho phu hp vi o so cua Ha o
cung hoan toan phu hp vi tien e cua quy tac lap cuc la:
Theo thuan t, thap Thien Can co quy luat Ngu hanh tng sinh
sap xep t trai sang phai nh sau:
Nhng khi lap cuc, tuoi tnh theo thap Thien can lai sap xep
theo quy tac tng cap tng hp theo chieu tng khac t phai sang
trai khi phan Thien can Am va Dng (Tien e quy tac lap cuc) nh
sau:
Nh vay, viec sa lai hanh theo o so Ha o (la nguyen ly can
ban cua khoa thien van co Van Lang) cung hoan toan phu hp vi
88
nguyen tac xep tuoi e lap cuc cua T vi. Con cach sap xep cuc cua
T vi au so hien hanh ma ngai Tran oan lao to cong bo th khong
theo quy tac nao.
Qua s sa oi da tren o so cua Ha o phu hp vi qui tac sap
xep theo chieu tng khac cua thap Thien can a minh hoa ro net
nhng van e sau ay:
Lac th Ha o la tien e can ban cho khoa thien van hoc co
Van Lang xuat phat t thuyet Am Dng Ngu hanh chng to thuyet
Am Dng Ngu hanh la mot hoc thuyet hoan chnh nhat quan t nguyen
ly can ban en s ng dung cua no (*). ieu nay chng to rang: Tran
oan lao to khong phai la ngi phat minh mon T vi nay ma ch
cong bo lai mot cuon sach a lu truyen hang ngan nam sau khi Van
Lang b tieu diet, nen a b tam sao that ban dan en sai lam tren.
Ong khong the co s phat minh ra mot cai hp ly bang s bat au t
mot cai sai lech. Va o cung ch la mot th du.
Qua phan trch dan va chng minh tren th ban oc cung nhan
thay rang: trong khi cho en tan bay gi, cac nha Ly hoc van cha giai
thch c nhng nguyen ly va s lien he cua thuyet Am Dng Ngu
hanh (cho du theo gia thuyet cua cac nha nghien cu hien ai: Thuyet
Am Dng Ngu hanh tng bc hoa nhap vao thi Han). That la s vo
ly khi nhng phat minh cho nhng phng phap ng dung cua ly thuyet
o lai pho bien rong khap moi lnh vc. S vo ly tam c v mo nay, ch
co the giai thch rang: tat ca nhng phng phap ng dung ang pho
bien cua hoc thuyet Am Dng Ngu hanh eu a c hnh thanh t
nen van minh Van Lang. Khi nc Van Lang b tieu diet, nhng phng
phap ng dung nay truyen sang Trung Hoa va c cac nha Ly hoc
Trung Hoa ly giai theo cach hieu cua ho qua kinh nghiem thc te ng
dung.
Cho en tan cuoi i nha ng, au i nha Tong, nhng trc
tac thuoc ve nen van minh Van Lang van tiep tuc c phat hien va
truyen ba i qua hnh anh than tien truyen cho kinh sach (ieu ang
* Chu thch: Viec oi hai hanh Thuy va Hoa cua cuc trong T vi se dan en viec thay
oi hai hanh Thuy va Hoa tng ng trong Luc thap Hoa giap (60 nam, ke t Giap T
en Quy Hi). Van e nay a c chng minh trong cuon: Thi Hung Vng va b
an Luc thap Hoa giap, Nxb VHTT 2002.Tai ban lan th 1, co sa cha va bo sung.
89
quan tam la cac sach do than tien truyen lai eu co s nhat tr cao
viec s dung phng phap luan cua thuyet Am Dng Ngu hanh).
Hien tng nay se minh chng cho viec ch Khoa au xuat hien trong
truyen Thuy H c trch dan trong phan Mot he thong ch viet
chnh thc cua nen van minh Van Lang phan tiep theo.
Phan trnh bay tren ch la mot th du qua T vi, khoa d oan
tng lai da tren c s thuyet Am Dng Ngu hanh. Tren thc te
khoang trong ly thuyet nay la vo cung ln. Co the noi: hau het phng
phap luan cua thuyet Am Dng Ngu hanh the hien trong phng
phap ng dung eu khong co s lien he xuat phat t ly thuyet can ban
(von a rat m ho) e chng to xuat x. Neu cho rang s ng dung von
xuat phat t kinh nghiem cua cuoc song sau o mi c giai thch
bang thuyet Am Dng Ngu hanh, nh vay th hoc thuyet nay se
khong co c s ton tai trc mot s ng dung rong rai nhieu mat thuoc
pham tru cua no vi mot be day gan 5000 nam.
Ve van e nay xin c ly giai ro hn va cu the nh sau: Ngi
ta co the quan sat thien van e xac nh s van ong cua cac v sao a
c nen thien van co Van Lang noi ti. Nhng nhng hieu ng vu tru
tac ong len t nhien, cuoc song va con ngi tren trai at th van
khong co s ly giai, mac du van co s ng dung tren thc te. Ban oc
co the tham khao mot oan trong Thai At d gian luc (sach a dan -
tr.89) nh sau:
Khi co sao Thai Bach xuat hien pha Tay th nc pha ong
bai hoai trc, nc pha Tay bai hoai sau; neu sao choi xuat hien
pha ong th ngc lai va chu cho s binh ao, tat dch, lu vong.
Nhng nhan oan da tren s van ong cua cac v sao c th
du tren khong phai do kinh nghiem, khi a co ca mot qua trnh nghien
cu thien van co he thong bat au t Lac th - Ha o va mot hoc thuyet
lien quan en no. Nhng ro rang khong he co s ly giai minh chng
tren c s cua hoc thuyet nay. oan trch dan tren khong phai la mot
oan c chon la e chng minh mot cach chu quan. Neu ban oc
co dp c xem bat c mot cuon sach nao lien quan en thuyet Am
Dng Ngu hanh th eu co the de dang tm thay nhng khoang
trong ly thuyet nh tren.
Hn 2000 nam a troi qua ke t thi Han Vu e tieu diet Nam
90
Viet mac du a co nhieu co gang, nhng nhng nha Ly hoc di
cac trieu ai phong kien Trung Hoa van khong the lap c khoang
trong gia cac phng phap ng dung thuoc pham tru cua thuyet Am
Dng Ngu hanh vi he thong ly thuyet cua no. Cung nh cho en
tan bay gi, ho van cha ly giai c s van ong t coi nguon cua
hoc thuyet nay v s sai lech ngay t nguyen ly khi nguyen cua no:
tach Am Dng ra khoi Ngu hanh. Am Dng c gan vao Bat
quai, con Ngu Hanh th chi vi. Nguyen nhan cua hien tng nay
ton tai tren 2000 nam cho en tan bay gi, rat n gian: Nen van
minh Hoa Ha a tiep thu mot cach ri rac, khong hoan chnh nhng
th tch co con sot lai cua mot nen van minh a mat; lai them s hieu
chnh va cach hieu sai lech, nen a khien cho mot hoc thuyet vu tru
quan co ai i vao s huyen ao, huyen b. ieu nay a chng to rang:
Coi nguon cua thuyet Am Dng Ngu hanh khong thuoc ve nen van
minh co Hoa Ha ma thuoc ve van minh Van Lang; nen chnh nhng
con ngi tiep noi nen van hien gan 5000 nam o mi co cau tra li
ngay trong cuoc song cua mnh.
Cam ong thay! Nhng ba me Viet Nam, qua bao thang tram
cua lch s, van lang le goi chiec banh chng, banh day t i nay qua
i khac, va moi khi co mot ba me nao vao thi ky sinh n lai nhac
nh bang cau chuc lanh cho nhau: Me tron, con vuong! nguyen ly
cua ca mot he thong vu tru quan t thi cac vua Hung.
MOT HE THONG CH VIET CHNH THC
CUA NEN VAN MINH VAN LANG
Vi ket luan ve s ton tai mot nen van minh t tng at en
nh cao cua xa hoi Van Lang so vi cac xa hoi co ai cung thi tren
the gii, nh: Ai Cap, Babilon, Hy - La, An o, Hoa Ha th nhng
van e lien he can thiet phai co la: Mot he thong ch viet cua thi ai
Hung Vng, la ieu kien tat yeu e phat trien nen van minh mot cach
co he thong vi so lng t ng phong phu, u kha nang dien at
nhng khai niem tru tng cua thuyet Am Dng Ngu hanh va nhng
van e cua no.
Ca mot thi ai a thuoc ve huyen s trong mot thi gian tnh
bang thien nien ky, th viec chng minh cho s ton tai cua ch viet cua
thi ai o cc ky kho khan. Nhng nhng tia sang mong manh hat lai
91
qua man thi gian co o day hn 2000 nam, van con u e at van e
cho ch viet cua thi Hung Vng vi s ly giai hp ly trong s tng
quan cua no. o la nhng hien tng sau:
1 Dau an xa nhat ghi nhan ve ch viet cua ngi Lac Viet la
sach Thong Ch cua Trnh Tieu (Trung Quoc) chep rang:
i ao ng (vua Nghieu nam 2253 tr.CN) phng Nam
co bo Viet Thng c s bo qua hai lan phien dch sang chau, dang
con rua than co le a song 1000 nam, mnh dai hn 3 thc, tren lng
co khac van Khoa au ghi viec tri at m mang. Vua Nghieu sai chep
lay goi la Qui Lch (tc lch rua).
Khi viet lai oan nay trong bai Vai net ve van hoa thi Hung
Vng cua giao s Bui Van Nguyen ang trong tap ch Van Hoc so
ra thang 9 thang 10/1973, tac gia a at van e:
ay cha ro van Khoa au (ch hnh con nong noc) tren lng
con rua la van san tren mai no ma cac nha lam lch nc Viet Thng
nghien cu theo s tien trien cua no hang ngan nam e rut ra qui luat
ve s tuan hoan cua thi tiet, hay o la mot th ky hieu ta goi la ch
Khoa au ma cac nha lam lch nc ta vach len mai rua. (Sach Ban
ve van nien lch. Tac gia Tan Viet, Thieu Phong. Nxb Van Hoa
CH KHOA AU TREN BAI A CO SAPA
Ban dap cua Vien bao tang Lao Cai
92
Dan Toc 1995).
Nh vay, ay la t lieu co nhat noi ve van Khoa au ma nien
ai xuat hien cua loai van nay c ghi nhan t nam 2253 tr.CN. Mac
du t lieu nay cha chac chan van Khoa au tc la ch Khoa au hay
la vet t nhien tren mai rua. Tuy nhien co the khang nh rang: van
Khoa au c noi en trong sach Thong Ch la ch Khoa au. Bi
v, neu la vet t nhien tren mai rua th no khong phai la tn hieu qui
c, e co cau truc hoan chnh trung khp vi tn hieu ngon ng cua
ngi Viet Thng, nham dien ta mot cach co he thong quan niem
vu tru quan (viec tri at m mang) va phng phap lam lch c.
2- Gan ay cac nha khao co Viet Nam a e ngh c quan van
hoa Lien Hp Quoc ghi nhan di tch van hoa Sapa Lao Cai (bai
a co Sapa, trong o co nhieu tang a ghi ch Khoa au) la di san
van hoa the gii.
3- Trong tac pham van hoc noi tieng Thuy H cua tac gia Thi
Nai Am viet vao cuoi i Nguyen au i Minh (Trung Quoc) hoi
cuoi co oan xin c tom tat va ghi lai nh sau:
Khi cac v anh hung Lng Sn Bac phan ngoi th xong co khoi
la ln lan xuong di at pha chnh Nam, ben ao len e tm.
Khi ao ti ba thc at, cht thay mot mieng bia a cham
Thien Th mat gia va ca hai ben. Tong Giang sai em ve lam le ta
an, roi sang hom sau a tien cong qua e tang cho cac ao trang va
em bia a ra xem.
Khi nom en bia a thay ch ngoan ngoeo khac han loi thng
khong con ai biet ngha ly ra sao ca. Sau o mot ngi ao trang ho
Ha ten Dieu Thong noi vi Tong Giang rang:
- To phu nha toi khi xa co mot bo sach chuyen e cat ngha
cac loi ch Thien Th, vay loi ch ay la loi ch Khoa au, toi co
the hieu c, xin ngai e toi dch giup.
Thuy H la mot tac pham van hoc, do o viec tang a xuat hien
nh mot cam ng cua tri at co the la s h cau cua tac gia; nhng
chat lieu hien thc trong viec s dung ch Khoa au la mot loai ch
tren thc te a ton tai (chng to qua di vat Sapa Lao Cai) a cho
thay: gan nhat la thi ai cua Thi Nai Am (thi ai cua tac gia cuoi i
Nguyen) xa hn la cuoi thi Bac Tong (thi cua cac v anh hung Thuy
H), ch Khoa au van con ton tai tnh t khi Au Lac b Nam Viet
93
Trieu a tieu diet hoac khi Nam Viet b Han Vu e thon tnh a hn
1000 nam. ieu nay chng to: cho en cuoi i Bac Tong khong phai
tat ca nhng gia tr cua nen van minh Van Lang a c phat hien - o
la c s e cho rang T vi tuy xuat hien au i Tong, nhng ch la s
phat hien tiep tuc ve mot nen van minh a mat (ieu nay a c minh
hoa trong phan trch dan trong a ly toan th tren).
Tai sao ch Khoa au von a khong c s dung ma lai lu
truyen vi mot thi gian tnh bang thien nien ky vi nhng nha nghien
cu? Se kho co cau tra li hp ly hn neu nh loai van t Khoa au o
khong ghi lai nhng gia tr van hoa ln, thoa man nhu cau tri thc cua
con ngi ma i sau phai ng ngang coi nh sach cua tri (Thien
Th).
Vay ch Khoa au c nhac ti trong Thuy H, ngoai s minh
chng cho he thong ch viet chnh thc di thi Hung Vng, con
minh chng cho mot nen van minh b huy hoai, ch con sot lai di
dang nhng cuon sach co lu truyen trong dan gian. S phat hien tng
mang cua nen van minh o, qua nhng cuon sach con lu truyen, a
tao nen nhng khoang trong cua mot he thong vu tru quan hoan chnh
va pham vi ng dung rong rai cua no, nh a trnh bay tren. e minh
hoa cho gia thuyet nay, xin ban oc so sanh nhng hnh ve di ay
tren trong ong, phai chang la nhng hnh anh the hien s ton tai cua
van t thi Hung Vng?
94
Hnh di ay la t lieu trong cuon Viet s giai thoai - Tap I
(Nxb Giao Duc 1997 - Nguyen Khac Thuan). c chu thch la hnh
vu s.
So sanh vi hnh t lieu di ay trch lai t trong cuon Tm ve
ban sac van hoa Viet Nam (sach a dan) c chu giai: Ngi cam
HNH COC TREN TRONG ONG VA THAP ONG
ru xeo ang mua. Chung ta cung nhan thay hnh nay mi thc s la
nhng hnh the hien ngi chien binh thi Hung Vng. Con hnh
trong Viet s giai thoai that kho ly giai vi mot hnh ch nhat a cach
ieu cam tay trai ngi nay la mot th vo kh, hoac la hnh anh cua
mot vu cong. Phai chang ay la hnh anh cua mot ngi oc van ban?
(ieu nay se c minh chng ro hn phan Y phuc thi Hung
Vng)
Ngoai nhng van e a trnh bay tren, xin c minh hoa ro
hn ve viec ch Khoa au c s dung di thi Hung Vng qua
95
hnh tng va ca dao dan gian Viet Nam hien con lu truyen, o la:
Tren nhng chiec trong ong thi Hung Vng ma ngay nay a
tm c, co nhieu hnh tng uc noi tren trong ong.
Qua hnh minh chng tren, ban oc cung nhan thay rang: Mot
trong nhng hnh tng o la con coc. ieu nay co lien quan g en
cau ca dao:
Con Coc la cau ong Tri
Ai ma anh Coc th Tri anh cho.
Mot cau ca dao ay b an tng t nh cau tuc ng (ma luc au la
thanh ng) Me tron, con vuong.
Cau ca dao tren, co ngi giai thch rang: bi v con Coc an sau
bo pha hoai mua mang, nen ong cha ta at ra cau ca dao o la muon
nhac nh phai bao ve coc. Hoac cung co the giai thch khac la: nhan
truyen co tch Coc kien Tri. Coc thang kien, Tri ne, phai goi bang
Cau. Nhng cau ca dao nay khong phai la s ket thuc cho mot truyen
co tch, do noi dung cua no khong an nhap g vi cau chuyen. Ma
chnh cau chuyen co tch la phng tien chuyen tai hai cau ca dao nay.
Bi v, neu ng mot mnh, cau ca dao nay se toi ngha va kho hieu.
Vi ket cau cua noi dung cau chuyen th cha ly giai c tai sao ong
Tri lai goi Coc bang Cau? Tai sao khong phai la bac, la bo, la chu?
96
T
H
A
Y

O

C
O
C
T
r
a
n
h

d
a
n

g
i
a
n

V
i
e
t

N
a
m

t
h
u
o
c

d
o
n
g

t
r
a
n
h

o
n
g

H
o

97
Va ch can la con hoac chau ong tri cung u ang s roi, tai sao phai
la Cau? Phai chang v ai t Cau khang nh ro net Coc thuoc ve ben
ngoai thuoc Am, tc la hnh tng cua mot gia tr tinh than nao o, ma
phan ben noi (ong Tri) thuoc Dng (thuoc ve gia tr tinh than). en
ay co hai kha nang ly giai cho van e nay:
1) Coc la linh vat (Am) co gia tr tn ngng (Dng).
2) Con Coc ma con cua no la con nong noc (Khoa au), hnh
tng cua loai van t chnh thong cua ngi Viet, la mot loai ch viet
e dien ta nhng gia tr tinh than: S hnh thanh vu tru (tri at m
mang. Thong Ch, sach a dan), s van ong cua t nhien, xa hoi va
con ngi... nen c coi la Cau ong Tri. Cach ly giai 2 co kha nang
hp ly hn, do s bo tr bang bc tranh dan gian Thay o Coc. Xin
xem hnh ve di ay:
Co le khong phai ngau nhien tren bc tranh co dong ch Lao
Oa oc giang. Tc la ong Coc gia oc quyen giang day. Bi v, ch co
Coc mi co ch e day cho i (con cua Coc la nong noc, tc Khoa
au). Mac du bc tranh dan gian noi tieng Thay o Coc co the c
ve sau thi gian nc Van Lang b mat t lau (*).
Nh vay, ngi Viet a s dung ch Khoa au la ch viet chnh
thc e ghi nhan nhng gia tr nen van minh cua mnh. Mot trong
nhng gia tr ay chnh la thuyet Am Dng Ngu hanh va s ng dung
rong ln cua no trong viec ly giai t nhien, xa hoi va con ngi, ke ca
d oan tng lai. Thuyet Am Dng Ngu hanh co the thch hp, hoac
khong con thch hp trong cuoc song hien ai cua con ngi; tuy theo
nhng nhan nh cua cac hoc gia ve tnh khoa hoc hay phi khoa hoc
cua hoc thuyet nay. Nhng vi mot he thong ly luan hoan chnh c
chng to nhng he qua la nhng phng phap luan cua no c the
hien tren thc te ng dung vi quy mo ln trong thi gian tnh bang
* Chu thch: Ngi viet co y niem cho rang nhng bc tranh dan gian a xuat hien
vao nhng giai oan cuoi cua nc Van Lang va ieu o co ngha la ngi Lac Viet
a lam ra giay vao thi ky nay. S lien he nay ngoai nhng van e lien quan en ch
viet (gia hnh anh con nong noc ch Khoa au va con Coc lai co mat trong s
giang day) con lien he en rat nhieu van e tng quan khac c trnh bay trong
sach nay. Hien tng nay giai thch hnh tng con Coc uc noi tren trong ong,
chnh la s the hien nen van minh a co ch viet cua dan toc Viet.
98
thien nien ky, cung chng to c rang: Nen van minh chnh thong
cua Van Lang di thi cac vua Hung, khong the la mot nen van minh
hoang s vi hnh anh sinh hoat cua con ngi nh va thoat thai khoi
xa hoi bo lac nguyen thuy.
Vi ket luan ch Khoa au la van t chnh thong cua xa hoi
Van Lang, ieu o van co ngha la: trong xa hoi Van Lang, ngoai ch
Khoa au hoan toan co the ton tai nhng he thong ch viet khac tren
mot nc rong ln: Bac giap ong nh Ho, Tay giap Ba Thuc, Nam
giap Ho Ton, ong giap ong Hai.
S xuat hien cua ch Khoa au t thi ao Nghieu (2253 Tr.CN)
vi noi dung van Khoa au ghi tren lng rua ghi viec tri at m
mang va viec lam lch a chng to ngi Lac Viet co mot hoc
thuyet vu tru quan va mot tri kien thien van lien quan, khang nh mot
nen van minh phat trien t rat lau trc o. Hoc thuyet vu tru quan cua
ngi Lac Viet a c minh chng trong sach nay chnh la thuyet
Am Dng Ngu hanh. oi vi mot dan toc, ma hnh thai y thc xa hoi
chnh thong a co mot he thong ly hoc hoan chnh ve vu tru quan the
hien thuyet Am Dng Ngu hanh vi s ng dung hau het trong moi
mat chu yeu cua cuoc song; tat yeu dan toc o phai co mot nen van
hoa, khoa hoc ky thuat vi nhng moi quan he xa hoi tng ng, e
am bao tnh hai hoa can oi, nh la mot s tat yeu e ton tai va phat
trien trong ieu kien cua thi ai o.
Nhng chng tiep theo sau ay se tiep tuc chng minh cho
nhng y tng tren.
99
Chng III:
TRUYEN THUYET
PHU ONG THIEN VNG
S THU HEP LANH THO VAN LANG
T
ruye n thuye t Phu o ng Thie n Vng cho ng gia c
An, ghi nhan s kien xay ra vao cuoi thi Hung Vng th
VI. S cu van cho rang giac An trong truyen thuyet chnh la nha An
Thng thuoc co s Trung Hoa (1766 - 1122 tr.CN).
Nhng theo quan niem mi cho rang: Thi Hung Vng ch ton
tai hn 300 nam. Vao thi iem o, nha An Thng a ket thuc t lau.
V vay, e giai thch hien tng giac An sang cp nc ta trong truyen
thuyet Phu ong Thien Vng - vi quan niem mi ch co hai giai
phap la: hoac la phu nhan tnh thc te cua truyen thuyet; hoac la coi
giac An la bo toc An nao o mien Bac Van Lang. Do o viec au
tien phai ly giai la:
Giac An la bo toc An hay la nha An Thng
thuoc co s Trung Hoa
Ve s viec nay, can c vao truyen thuyet co the dan chng nhng
iem nh sau:
@ S tng quan nien ai gia thi Hung Vng th VI va nha An
Thng
So vi s cu thi Hung Vng keo dai 2622 nam. Neu lay s
trung bnh toan hoc ta se co thi iem cuoi thi Hung Vng th VI
la:
(2622 x 12 : 18) + 258 (hoac 208 theo quan niem mi) ta se c
2006 (neu cong 258) hoac 1956 (neu cong 208) nam tr.CN.
Trong o: 18 la con so ch 18 thi Hung Vng.
12 la cac thi vua Hung tiep noi tnh t thi Hung Vng th VII
100
258 (hoac 208) tr.CN la nien ai ket thuc cua thi Hung Vng.
Ta se co con so khoang 2000 nam tr.CN cho nien ai ket thuc
cua thi Hung Vng th VI - chenh lech 300 nam so vi con so tuyet
oi neu co cua nien ai bat au nha An Thng. Nh vay, gia thi
Hung Vng th VI va i An Thng thuoc co s Trung Hoa co s
tng ng ve nien ai (do ch lay s trung bnh toan hoc thuan tuy,
co the 6 thi Hung Vng - ke t Hung Vng th I - co nien ai trung
bnh lau hn va nha An co nien ai bat au sm hn. Thc te ve nien
ai trong co s Trung Hoa c coi la tng oi chnh xac ch t thi
Chu Le Vng (khoang 850 tr.CN), con trc o ch la nhng con so
gia nh theo truyen thuyet. S tng ng ve nien ai nay khong the
coi la ngau nhien, hoac do cac nha chep s thi inh - Le - Ly - Tran...
ve sau gan ghep mot cach chu quan. Bi v ong cha ta ngay xa viet s
bien nien ch da vao nien hieu cua cac v vua. Do o neu tnh toan
mot cach chu quan e thi Hung Vng th VI tng ng vi nien
ai nha An Thng la mot viec rat kho thc hien, khi chnh nha An
Thng cung cha khang nh c nien ai chnh xac cua no, t nhat
trc khi co khoa lch s hien ai. V vay ch co the khang nh rang:
truyen thuyet a ghi nhan s viec xay ra ung vao nien ai cua thi
An Thng.
Truyen thuyet Phu ong Thien Vng cung ghi nhan: sau
cuoc chien An Thng - Van Lang th An Thng hn 600 nam khong
dam ra quan (co sach noi 400 nam). Co s Trung Hoa cho rang nha An
Thng ch ton tai 600 nam (1766 - 1122 tr.CN - Lch s Trung Quoc
5000 nam, Tap I, Lam Han at, Tao D Chng, Nxb VHTT 1997,
dch gia Tran Ngoc Thuan). Nhng neu tnh t vua Ban Canh nha
Thng di o sang An Kh , v vay goi la nha An th khoang xap x
400 nam.
Do o, cuoc chien nay co the khang nh dien ra vao au thi An
va cuoi thi Hung Vng th VI. Neu thi Hung Vng ch ton tai
300 nam, th khong co c s nao giai thch c s trung hp ve thi
gian ma truyen thuyet nhac ti vi nhng van e lch s lien quan.
S lien quan qua khong gian lch s
Theo ai Viet s ky (Nxb T/p Ho Ch Minh 1993 - dch gia
Nguyen Gia Tng):
101
Viet Vng Cau Tien (505 - 465 tr.CN) thng sai s sang du,
Hung Vng chong c lai.
Nc Viet cuoi thi Xuan Thu la mot nc vung Triet Giang
Trung Hoa ngay nay (tc la vung at cua Van Lang cu theo truyen
thuyet Con Rong Chau Tien), vao thi Cau Tien la mot quoc gia
hung manh, ba chu cua cac nc ch hau thuoc vung Nam Trung Quoc
cuoi thi Xuan Thu cua nha Chu. Nc Viet co mot nen khoa hoc ky
thuat phat trien manh me. ac biet la ky thuat luyen kim, nhng thanh
kiem bau noi tieng trong truyen thuyet Trung Hoa la Can Tng va
Mac Da eu c san xuat t nc nay. Vi mot thc lc hung hau
nh vay, ma cha he co mot truyen thuyet, di vat hoac th tch nao
chng to co mot cuoc chien gia Viet Cau Tien va Van Lang. Do o,
that la kho ly giai khi gan 100 nam sau lai co mot bo toc An nao o,
tan cong khien nc Van Lang phai khon on.
S kien nay cung chng to rang bien gii cua Van Lang cung rat
gan, hoac ngay sat bien gii cua Viet Vng Cau Tien. Khong the co
ly do g nc Van Lang tan Viet Tr va ch la mot bo lac lac hau, lai
c s quan tam mong muon tr thanh ong minh cua Cau Tien trong
viec ba chu Trung Nguyen.
@ T lieu Trung Hoa lien quan
* Trong Chu Dch ve y ngha cua que Ky Te, phan Tng truyen,
hao 3 co noi:
Cu tam: Cao Ton phat Qu phng,tam nien khac chi, tieu
nhan vat dung.
Vua anh cac vung nc Quy, ba nam mi c, ch dung tieu
nhan.
B chu hao nay: trong ban Chu Dch hien lu hanh, vua ay ghi
la Cao Tong tc vua Cao Tong nha An Thng... Thuat ng: Quy
Phng ch cac phng giong ngi quy tc ngi con man r nh
pha tren a noi: Nam Man, Bac ch, ong Di, Tay Nhung. Nc Viet
Thng chung ta thi Kinh Dng Vng cung b nha Chu goi la nc
Xch Quy ... nha An Thng co ieu quan i anh bon phng eu dep
loan, co xuong en tnh Quy Chau. ay co bo toc Thi La Quy, thi
Hung Vng th VI, vao anh nc ta nhan danh nha An Thng
(Theo Vu Quynh trong sach Tan nh Lnh Nam Chch Quai).
Vua Cao Tong nha An Thng ten la Vu inh, con e Tieu At
va chau vua Ban Canh. Vu inh co anh dep quanh ho ong nh
102
va en vung Quy Chau, co the cuoc dep loan trai qua ba nam.
Que Tuy, hao 6 co noi:
Thng luc: Cau he chi, nai tung duy chi, vng dung hanh vu
tay sn
Long mnh theo mnh cau ket khong ri, khong troi buoc cung
theo, nh dan ap Man theo vua chay qua tay sn.
(Phan trch dan, theo Kinh Dch Phuc Hy, Gs. Bui Van Nguyen -
Nxb Khoa Hoc Xa Hoi - Ha Noi 1997).
Vua ay c hieu la vua nha Chu. Nhng theo ngi viet th
at Man thuoc a danh khoang vung Phuc Kien ngay nay (Co the sau
nay la nc Man Viet ma S ky cua T Ma Thien nhac en trong Nam
Viet Uy a liet truyen) Vao thi Chu, at Man khong thuoc ve Hoa
Ha. Khong ro i vua Chu nao trong s Trung Hoa chay loan t at
Man sang vung Tay Sn (a danh), hoac pha tay nui (phng v) co
dan chung chay theo. Nhng vi quan niem cho rang: Hao 6 cua kinh
Dch phan anh cuoc chien An Thng - Van Lang, th ay co the la
oan mieu ta cuoc rut lui cua vua Hung cuoi thi Hung Vng th 6,
bo kinh o vung at Man, chay sang pha tay nui Lnh nam, thuoc bo
Vu Ninh (Qu Chau ngay nay). Tai ay, vua Hung a kp trieu tap
quan oi cac bo chong giac va ngai Phu ong Thien Vng a hien
than cu nc.
Vua Vu inh nha An Thng phai chang chnh la vua Oc inh
theo tai lieu cua cu Tran Huy Ba c dan trong phan To chc xa hoi
thi Hung Vng. Neu hai v vua nay la mot th nhng gia thuyet
c at ra trong chng nay, lien quan en cuoc chien An Thng -
Van Lang va 18 thi Hung Vng, se co nhng iem trung khp (xin
c minh chng ro hn phan sau).
* Trong nhng th tch co cua Trung Hoa con lai en ngay nay
th xa nhat la sach Thong Ch cua Trnh Tieu co noi vao thi Nghieu
Thuan co nc Viet Thng em tang con rua than tren co ghi van
Khoa au noi viec tri at m mang. Theo Lnh Nam Chch Quai
th vua Hung Vng co tang Chu Thanh Vng mot con chim tr trang,
nhng rieng i An th khong co s sach nao noi en, ngoai tr mot
cuoc chien ma truyen thuyet Phu ong Thien Vng a nhac ti.
ieu nay chng to chnh nha An Thng a gay chien vi Van Lang
103
cho nen khong co quan he ngoai giao.
@ Di vat lien quan
e minh hoa ro hn ve viec nha An Thng xam lc Van
Lang, xin c trch dan mot oan trong cuon S Trung Quoc cua tac
gia Nguyen Hien Le - Nxb Van Hoa 1996.
Hn na, thi o, An Dng (thu o cua nha An Thng -
ngi viet), trung tam van minh Trung Hoa co the cung a lien lac vi
Hoa Nam (vung at Van Lang cu - pha Nam song Dng T -
ngi viet) va cac x ong Nam A, v ngi ta thay nhng yem rua
rat ln dung e boi ma loai rua ln o ch co thung lung song
Dng T, thay nhng o bang ong o (bronse) cham nhng hnh
ngi mat rong, tron, mui tet, thuoc giong ngi Melannesie (ong
Nam A); va lai muon uc th ong o can co thiec ma Hoa Bac khong
co.
Hien tng o ong c cau tao bang hp kim ong thiec trong
nhng di vat ao c An Dng ma hoc gia Nguyen Hien Le a
dan chng tren co xuat x t ong Nam A, c bo tr bang nhng
cong trnh nghien cu cua cac nha s hoc Viet Nam cong bo trong
cuon Thi ai Hung Vng (Nxb Khoa hoc xa hoi 1976 - nhieu tac
gia). Xin c trch lai nh sau:
ong trong cac o ong cua thi ai Hung Vng khong phai la
ong nguyen chat lay trong gii t nhien, ma la ong rut ra t viec lay
quang.
T cac quang ong, quang ch, quang thiec, c dan nc Van
Lang a luyen c cac th hp kim khac nhau, cu the la hp kim
ong - thiec va hp kim ong - ch.
Ket qua phan tch quang pho thanh phan hp kim o ong thi
ai Hung Vng cho biet :
- Ham lng ong trong cac o ong chiem t 80% en 90%,
ham lng thiec t 10% en 20%. Mot hp kim gom mot ty le ong va
thiec nh the la hp kim tot co the dung e che tao cac dung cu ben,
chac.
- Ty le hp kim tng oi on nh. ieu nay bieu th rang ong
cha chung ta trong thi ai Hung Vng co nhng tri thc vng chac
ve ky thuat luyen kim.
Qua o, chung ta se nhan thay rang: khong phai ngau nhien ma
104
co s lien he gia nhng o ong cua nen van minh Van Lang vi
nhng di vat ong ao c An Dng cua nha An Thng; khi ma
thi ai An Thng khong the tao c hp kim ong thiec. S phat
hien cua nganh khao co hoc hien ai ve o vat bang ong o (hp kim
ong - thiec) ch co vung ong Nam A, xuat hien thu o An Thng
dan en hai gia thuyet:
1) Nha An Thng a trao oi buon ban vi Van Lang.
2) o la nhng chien li pham trong cuoc xam lc Van Lang
vao thi Hung Vng th VI.
Gia thuyet 2 co c s hn, v s trung lap hp vi truyen thuyet
Viet Nam. Hn na, neu do ngi An Thng buon ban vi Van Lang
mua thiec ve e t uc lay, tai sao ho lai khong cham nhng hnh
thuoc dan toc ho ma lai cham nhng hnh ngi ma ho cho la Man di.
Vi nhng luan iem tren th giac An ma truyen thuyet noi en,
ch co the khang nh la nha An Thng ben Trung Hoa. Khong the co
mot bo toc An nao o ton tai Bac Van Lang, tc la Nam Trung Quoc
giap gii vi cac nc thi Xuan Thu Chien quoc co kha nang tan
cong Van Lang, ma lai khong c s Trung Quoc nhac en.
S thu hep lanh tho Van Lang
Theo truyen thuyet ke lai: Ngai Phu ong Thien Vng anh
giac en bo Vu Ninh th giac tan va ngai hien thanh. Nh vay chng to
quan chu lc cua giac a tan ra, nhng ben ta chu tng cung khong
con. Cho nen, mac du An Thng khong dam ra quan, nhng ben ta co
the cung cha u sc gianh lai nhng vung at a mat. Do o phan at
pha Bac Van Lang theo truyen thuyet Con Rong Chau Tien nhac
ti: Bac giap ong nh Ho, Tay giap Ba Thuc... b xam chiem bi
nha An Thng. Khi nha Chu lat o An Thng, ng nhien tiep
quan nhng vung at An Thng a chiem cua Van Lang va lam at
phong cho con chau, cong than cua ho. ieu nay giai thch tai sao mot
so nc ch hau cua nha Chu a xuat hien vung at Van Lang cu
nh Ngo, Viet va mot phan nc S... Tuy nhien, cha the khang nh
c s thu hep lanh tho cua Van Lang do cuoc xam lang cua nha An
ti au. Bi v, nh phan tren a trnh bay: quan chu lc An Thng b
tan ra Vu Ninh, nhng cung khong noi ti viec giac An b quan ta
105
uoi ra khoi b coi. ieu nay cung khong co ngha la: t Vu Ninh tr
ve pha Bac hoan toan thuoc ve nha An Thng. Do co the co mot so
bo trong 15 bo thuoc Van Lang b chiem, a t noi day uoi giac
nhng vung pha Bac, sau o tiep tuc sat nhap vao Van Lang. Gia
thuyet nay se c lam sang to hn trong muc To chc xa hoi Van
Lang phan sau.
e chng minh cho ieu nay, xin oc gia xem nhng ban o
di ay.
I - Tam ban o Chien quoc c ve lai t nhng tam ban o
minh hoa trong cuon Lch s Trung Quoc 5000 nam, tap I cua Lam
Han at, Tao D Chng (Nxb VHTT 1997 - Dch gia Tran Ngoc
Thuan) va phan bien gii cua cac nc ch hau nha Chu trong Ban
o Trung Quoc vao khoang 350 nam trc Tay Lch (S Trung Quoc,
Tap I cua Nguyen Hien Le - Nxb Van Hoa - 1997).
106
Qua tam ban o tren ban oc se nhan thay: neu nc Van Lang
ch gii han mot vung thuoc Bac Viet Nam ngay nay, ma lai c s
quan tam cua Viet Vng Cau Tien e lam ong minh chong lai Trung
Nguyen th that la mot s vo ly. T gii han bien gii pha Nam cua
cac nc ch hau nha Chu thi Chien quoc (theo ban o cua S Trung
quoc - sach a dan) en bien gii pha Bac hien nay cua Viet Nam la
mot khoang trong ln. Trong khoang trong o co vung Quy Chau la
iem ma vua An tuan thu xuong pha Nam e anh cac nc Quy
(Hao 3, que Ky Te - Kinh Dch Phuc Hy - sach a dan). Truyen thuyet
Phu ong Thien Vng co noi: Ngai giang ha lang Phu ong
(huyen Tien Du, tnh Ha Bac hien nay). Cac sach s gan ay cho rang
bo Vu Ninh thuoc vung Ha Bac. Nh vay, theo truyen thuyet giac a
anh en ngay que hng cua ngai. Neu the th s chuan b chien au
cua ngai chac khong the tron ven va ngai cung khong can tro than uy,
phong nga chp mat ti quan giac lam g. Do o, so vi nhng li chu
thch trong que Ky Te th hoan toan co c s e at mot gia thuyet cho
rang: bo Vu Ninh chnh la vung Quy Chau cu. Khi lanh tho Van Lang
b thu hep vao thi nha Tan, vua Hung a chia phan at cuoi cung con
lai cua Van Lang theo ten cac bo cu. Rieng que hng cua ngai th
c at ten Vu Ninh e ky niem chien cong oanh liet vao thi Hung
Vng th VI do ngai tao lap.
107
II - Tam ban o tren hoan toan c ve lai t ban o thi ky nha
Tan trong cuon Lch s Trung Quoc 5000 nam (sach a dan). Ban oc
se nhan thay mot s ton tai lien quan en truyen thuyet Con Rong
Chau Tien - o la cac nc: Da Lang, ien Viet, Tay Au co ten tren
ban o (nc Van Lang khong co ten tren ban o - mac du en luc
nay th t nhat cung a ton tai tren thc te - du theo quan iem nao).
Theo s Trung Hoa th Nam Viet luc au thuoc nha Tan, nhng en
cuoi thi Tan th tach ra lap mot quoc gia rieng. T ban o nay, a
chng to trong khoang 125 nam, tnh t nam 350 nam en 221 tr.CN
lanh tho Van Lang a b thu hep ang ke. Nhng qua o cung chng
to rang: viec tng o Th tan cong Bach Viet thuoc Van Lang ma
truyen thuyet noi ti, hoan toan khong phai la anh vao vung at
Van Lang nc Viet hien ai, ma la nhng vung at thuoc Van
Lang cu, tc phan con lai cua ban o thi Chien quoc phan tren.
Bi v, neu tng o Th anh vao Van Lang thi iem sau khi
Tan Thuy Hoang thong nhat Trung Hoa, th t nhat v tng nay cung
phai chinh phuc qua cac nc nam trong ban o noi tren. ay la ieu
vo ly.
Vi tam ban o thi ky nha Tan, ban oc se at cau hoi: trong
vong khoang 129 nam ke t ban o Chien quoc en ban o nha Tan
(cho rang ay la ban o cuoi Tan), nguyen nhan nao a dan en s
hnh thanh mot so quoc gia nh Da Lang, ien Viet, Tay Au trong
nhng khoang trong ban o Chien quoc?
Theo quan iem cua s cu phu hp vi truyen thuyet Con Rong,
chau Tien th hien tng nay co the giai thch nh sau: Trc o,
ay von la nhng vung at cua cac bo thuoc Van Lang cu, tc la a co
nhng to chc xa hoi on nh va phat trien. Cho nen hoan toan co c s
e t o hnh thanh nhng quoc gia oc lap, do nhng s bien ong ln
cua lch s - co nguyen nhan t nhng cuoc chinh phat cua nhng nc
ch hau nha Chu, ac biet la nha Tan. Con vi quan iem mi giai
thch the nao th v khong co tai lieu, ngi viet khong dam lam ban.
108
S TIEP THU THUYET AM DNG NGU HANH
CUA VAN MINH TRUNG HOA
T VAN MINH VAN LANG
Nh phan tren a trnh bay, mot bo phan cac toc Viet thuoc van
minh Van Lang khong kp tan c, khong the tan c hoac khong the t
noi day, a lai vung at b chiem ong (ng nhien nhng vung nay
phai Bac Van Lang, Nam song Dng T, giap gii An Thng). Do
o, he thong vu tru quan Am Dng Ngu hanh va s ng dung a co t
trc thi Hung Vng th VI phai co nhng vung at b chiem, mac
du phan tinh hoa cua no van thuoc ve trung tam van minh la phan con
lai cua nc Van Lang. Do o, hoan toan co kha nang bat au t An
Thng tr ve sau, dau an cua thuyet Am Dng Ngu hanh co the xuat
hien trong nen van minh Trung Hoa. Nhng o ch la s tiep thu khong
hoan chnh hoc thuyet nay cua Van Lang, cho nen hoc thuyet nay
khong c pho bien va cong nhan nh mot y niem chnh thong trc
khi Van Lang b o ho hoan toan. o cung la nguyen nhan cua s
huyen ao cua hoc thuyet nay cho en tan bay gi.
Cac nha Ly hoc t thi Tan Han ve sau noi en thuyet Am Dng
co t thi Phuc Hy, vi dan chng trong que Dch cua Phuc Hy: Vach
lien la Dng, vach t la Am, thc ra ch la s gan ghep khien cng.
Bi v pham tru cua thuyet Am Dng Ngu hanh rat rong, bat c s
vat, s viec ln nho nao trong thien nhien, xa hoi va con ngi cung
the hien hien tng cua Am Dng. Nhng co hay khong mot he thong
ly luan hoan chnh ve Am Dng lai la mot van e khac. Mac du trong
phng phap lam lch t thi An Thng co s dung thap Thien can va
thap nh a chi (S Trung Quoc - sach a dan - trang 55. Nh vay, vao
thi ky nay thuyet Am Dng Ngu hanh a c ng dung?), nhng
no ch la s ng dung mot he qua cua phng phap co san, ch khong
phai chng to s phat minh ra mot hoc thuyet.
Yeu to ang lu y na la s xuat hien cua cac hoc thuyet thuoc
van minh Trung Hoa co - t trc thi Xuan Thu Chien quoc keo dai
en cuoi Han - nham ly giai mot y niem vu tru quan, a the hien mot
s quan sat khong hoan chnh. o la nhng thuyet:
Cai Thien - Theo sach La Th Xuan Thu (thi Xuan Thu Chien
quoc) th thuyet nay cho rang: Tri la na hnh tron, at la cai bat e
nga. Tri cach at tam van dam. Tri at la hai vong tron ong tam.
109
Sao ai Hung gia tri, con ngi gia at. Ma ri xuong at toa
khap bon phng tr thanh bien va luc a. Tri tron, at vuong. Tri
giong nh co xat vi mat Tri, mat Trang va xoay ve pha ben phai.
Ban than mat Tri, mat Trang van ong quay ve pha ben trai.
Hon Thien - Can c vao sach s ghi chep au thi Han, Lac Ha
Hoang e e xuat chu trng nay. en cuoi thi Han thuyet Hon
Thien c tiep thu va m rong hn thuyet Cai Thien
(Theo Chu Dch Vu tru quan - sach a dan).
S tho s cua thuyet Hon Thien & Cai Thien c gan cho banh
chng, banh day. No ly giai c banh chng vuong va banh day tron.
Nhng oai oam thay! No lai khong ly giai c s khac nhau gia cai
banh day va a xoi lac.
S xuat hien va ton tai lau dai cua nhng hoc thuyet ly giai vu
tru quan mot cach tho s thuoc van minh Tan Han va trc o dan
chng tren, a chng to rang: Neu Dch hoc la hoc thuyet vu tru
quan hoan chnh t hn 2000 nam tr.CN; co ngha la gom t viec ly
giai ban nguyen cua vu tru la Thai cc sinh Am Dng va sau o la
Bat quai nh t trc en nay van quan niem, th khong the con cho
trong e phat sinh va phat trien nhng hoc thuyet ve vu tru quan tho s
nh thuyet Cai Thien va Hon Thien. ieu nay cung chng to: t trc
thi Xuan Thu Chien quoc, nen van minh chnh thong cua Trung Hoa
cha co hoc thuyet giai thch viec hnh thanh vu tru.
Kinh Dch ch la mot phng phap ng dung. Nhng y niem vu
tru quan trong kinh Dch het sc m ho, khong the coi la mot hoc
thuyet hoan chnh. V thieu han mot he thong ly thuyet can ban, nen
moi phng phap ng dung lien quan en hoc thuyet nay eu trong
trang thai huyen b (*).
Nh vay, t trc thi Xuan Thu, so sanh quan iem vu tru
quan cua van minh Trung Hoa vi van minh Van Lang the hien
banh chng, banh day, th van minh Van Lang ngay t buoi au lap
* Chu thch: Trong sach nay v chu e khong noi ve kinh Dch, v vay ngi viet van
theo cach nhn quen thuoc t hn 2000 nam nay coi kinh Dch co xuat x t van minh
Hoa Ha. Ngi viet cho rang Bat quai cua kinh Dch la nhng ky hieu, mot sieu cong
thc the hien s van ong cua vu tru theo thuyet Am Dng Ngu hanh. Kinh Dch co
nhng dau an chng to xuat x t van minh Van Lang. ieu nay a trnh bay trong
sach Tm ve coi nguon kinh Dch (Nxb VHTT 2002.Tai ban lan th 1, co sa
cha va bo sung).
110
quoc a co mot he thong vu tru quan hoan chnh; giai thch t s hnh
thanh vu tru cho en s van ong cua no trong moi lnh vc: t nhien,
xa hoi va con ngi. Van minh Trung Hoa t thi Xuan Thu mi xuat
hien ao c kinh cua Lao t la he thong y niem vu tru quan va
nhan sinh quan ang chu y, nhng cha hoan chnh (ao c kinh
cua Lao t cung la mot van e can phai xem xet, v nhng dau an
lien quan en van minh Van Lang. Xin coi Chng V: S tch am
Nhat Da). Ch co t thi Hau Han ve sau, khi nc Van Lang - sau
o la Au Lac - b o ho hoan toan th, quan iem vu tru quan cua Van
Lang la thuyet Am Dng Ngu hanh va s ng dung cua no, mi
c cac nha Ly hoc thuoc van minh Hoa Ha nghien cu. ay cung
la nguyen nhan e cac nha nghien cu hien ai cua Trung Hoa cho
rang: hau het cac sach lien quan ti Am Dng Ngu hanh eu do
ngi thi Han (tc la luc Van Lang b tieu diet) tr ve sau gan ghep
va t y at cho no mot tac gia thi co (o la nguyen nhan gay nen s
nham lan, hon on a trnh bay tren).
Mot iem ang chu y na la: thuyet Am Dng Ngu hanh
Van Lang c pho bien bat au t tang lp cua nhng ngi lanh
ao at nc (Lang Lieu, Dau hen cung the con vua). ieu nay
cho thay thuyet Am Dng Ngu hanh t lau a la mot hoc thuyet
chnh thong trong van minh Van Lang. Ngc lai, ngi s dung
thuyet Am Dng Ngu hanh sm nhat cua van minh Trung Hoa, phan
ln thuoc ve tang lp bnh dan, mac du sau o ho eu co a v xa hoi
nh: Tran Bnh - te tng thi Han; Khong Minh Gia Cat Lng - te
tng Thuc thi Tam Quoc. Hien tng nay a giai thch: Thuyet Am
Dng Ngu hanh c lu gi trong dan gian vao thi b o ho, nen
a c van minh Trung Hoa tiep thu t ha tang xa hoi. Nhng o la
s tiep thu va phat hien ri rac vi nhng nguon goc ay than b: Rua
than song Lac; Long ma song Hoang Ha; Xch Tung T ban sach
Thien th cho Trng Lng; than tien tang b kp cho Khau nh
Han, khien cho hoc thuyet Am Dng Ngu hanh von a m ao v b
tan pha qua thi gian tnh bang thien nien ky, them phan huyen b.
Xa hoi Van Lang a khang nh mot nen van minh trong o
hnh thanh mot hoc thuyet vu tru quan hoan chnh vi s ng dung
rong khap tren nhieu lnh vc cua t nhien, cuoc song, xa hoi va con
ngi, th cung phai chng to mot s phat trien tng xng nhng
111
mat khac cua xa hoi e can oi vi no. Phan tiep theo ay se minh
chng cho ieu nay.
KHOA HOC KY THUAT THI HUNG VNG
Phai chang thi Hung Vng a s dung o sat?
Truyen thuyet Phu ong Thien Vng co mot tnh tiet ang
chu y la: cac chien cu cua c Thanh Giong eu bang sat. Tnh tiet
nay a la nguyen nhan cua van e: thi Hung Vng a co o sat hay
khong? e phan tch tnh tiet nay, trc het xin at mot van e la: tnh
tiet nay do ngi i sau them vao, hay ngi ng thi tao ra e m
c ve sat co mat trong sinh hoat; hay la phan anh s that ve kim loai
sat a c phat hien t thi Hung Vng?
@ Trong truyen thuyet Phu ong Thien Vng nhng chien
cu bang sat khong phai la yeu to tao nen chien thang cua c Thanh
Giong ma chu yeu la the hien long dung cam cua ngai va cuoc chien
d doi nhat cua dan Lac Viet thi co. Neu c Phu ong Thien Vng
ch yeu cau chien cu bang ong th noi dung van gi nguyen gia tr.
Vay tnh tiet chien cu bang sat khong the do ngi i sau them vao.
@ Phai chang tnh tiet nay the hien c m cua ngi Lac Viet
muon co sat trong cuoc song va trong quoc phong? ieu nay chng to
rang t nhat thi o ngi Lac Viet a tm ra sat va biet en tnh nang
cua no lam c s e c m. Neu cho rang c m o xay ra vao thi
Hung Vng th VI - theo quan niem mi, tng ng vi 400 nam
tr.CN la luc ky thuat luyen thep a phat trien cao Trung Quoc co
ai, th c m nay da tren c s a biet ti o sat do thong thng
vi Trung Hoa. Nh vay se khong ly giai c mot bo toc Van Lang
lac hau lai co the song yen bnh trc nhng quoc gia hung manh nh
Ngo Viet. Con neu do mot hoan canh ac biet nao o, do cau hnh a
ly vao thi co ma Van Lang cach biet vi van minh cua the gii ben
ngoai, th lai khong co c s nao e m c en sat. Gia thuyet cho
rang van minh Van Lang cach biet vi the gii ben ngoai, se khong
the ly giai c mot s phat trien va tien hoa khep kn t thi ai o
a len thi ai o ong ch gii han Bac Viet Nam. ong thi cung
khong the ly giai c s lien he cua Viet Vng Cau Tien vi Vua
Hung (a trch dan).
112
Do o, nh phan tren a minh chng: thi Hung Vng th VI
tng ng vi nha An Thng ben Trung Hoa. Luc o van minh
Trung Hoa cha co sat. V vay, tnh tiet nhng chien cu bang sat cua
c Thanh Giong, ch co the giai thch bang s phan anh thc te ve
viec dan toc Viet a tm ra sat sm nhat trong van minh cua nhan loai.
Va ieu nay cung c chng to qua thuyet Am Dng Ngu hanh.
Theo thuyet Am Dng Ngu hanh trong o hanh Kim theo quan
niem cua thuyet nay co tnh cng, manh, nhon, sac va tng cua Kim
mau trang. Ve tng Kim mau trang co the gia thuyet cho rang: theo
thuyet nay th Kim thuoc Tay phng, tng cua sao Kim (Thai Bach)
co sac Trang, nen co nhan lay tng cua Kim mau trang. Nhng cho
du xuat phat t nguyen nhan nao th a chng to rang: ong cha ta thi
o khong the ch biet en ong (mau vang) hoac mot so kim loai khac
co the pho bien vao thi bay gi nh: bac, ch, thiec. Bi v kim loai
nay tuy co sac trang, nhng khong the hien c tnh cng manh cua
Kim. Do o, t nhat trong suy ngh cua nhng hoc gia i Hung, phai
biet en mot kim loai co ay u nhng thuoc tnh cua Kim trong Ngu
hanh la cng, manh, nhon sac e chng to tnh thc te cua hoc thuyet
nay, o chnh la sat. Thuyet Am Dng Ngu hanh a hoan chnh t
nhat vao thi Hung Vng th 6, (qua truyen thuyet Banh Chng,
banh Day). Co the sat thi ky nay ch ton tai di dang tho s nhat
cua ky thuat luyen kim, o la gang. Nhng tnh tiet trong Phu ong
Thien Vng a chng to ieu nay: lan th nhat, khi vua mang cac
chien cu bang sat en cho ngai th mi dung th a gay vun (ay la
tnh chat cua gang: cng, chu mai mon, chu rung, nhng gion va de
gay do ty le cacbon cao so vi thep). Lan th hai khi ra tran, gay sat b
gay. Chiec gay sat gay a tr thanh huyen thoai, the hien long dung
cam va sc manh cua c Thanh Giong vi y ch quyet tam diet thu
cu nc cua ngai. ieu nay cung a chng to ky thuat luyen sat vao
thi Hung Vng th VI cha phai la mot ky thuat cao cap. Nhng t
nhat th cung a chng to ngi Lac Viet la mot dan toc tm ra sat sm
nhat the gii. Viec nay cung khong co g ang ngac nhien khi dan toc
Viet la mot dan toc a biet s dung hp kim vao thi ky nay. o la
nhng di vat bang ong o (hp kim ong - thiec) tm thay An Kh,
chien li pham trong cuoc chien Van Lang - An Thng. ieu nay ly
giai ve sau, vao thi Xuan Thu Chien quoc khi ky thuat luyen kim a
pho bien, th nhng nc at en trnh o luyen kim cao cap nhat lai la
113
nhng nc thuoc vung at cua Van Lang cu nh Ngo Viet. Hn na,
lch s Ai Cap co ai a ghi nhan: ngi Ai Cap ng dung ky thuat
luyen sat vao khoang the ky th 9 trc CN t ngi Haiiti. Nh vay,
vi mot nen van minh nh Van Lang co mot he thong ly thuyet vu tru
quan ly giai t s hnh thanh vu tru en moi van e lien quan en con
ngi, th viec tm ra sat trc Ai Cap khoang 600 nam cung khong co
g la vo ly.
Gia thiet ve o sat xuat hien vao thi Hung Vng th VI c
bo sung them qua mot s kien cua nganh khao co mot nc lang
gieng co bien gii gan gui vi Van Lang co. Xin c trch dan nh
sau:
Thai Lan, cuoc khai quat cua Gozman lang Ban Chieng,
tren cao nguyen Co Rat vao nhng nam 1974 1975 va a phan lam
6 oan.
Giai oan I va II co nien ai theo C14 la 3600 Tr.CN en 2900
nam Tr.CN. Sat sinh tho co ngoi mo nam co, co o tuy tang la mot mui
giao bang ong. Co 2 mo nam thang. Mot mo co 1 vong tay ong; mo
khac co vong chan ong. ay la nhng hien vat co ong xa nhat
Thai Lan va vung ong Nam A (theo Gorman).
Giai oan III va IV, co nien ai 2000 1200 nam Tr.CN. Giai
oan nay cha rat nhieu mo tang. Trong cac mo cha rat nhieu o
ong. Co 3 li giao mui sat, hong ong; 1 chiec vong tay bang
sat. 1 chiec khac bang ong bt sat ngoai. Hai di vat nay nam
trong ong xng tay.
Giai oan V co nien ai 1000 500 nam Tr.CN. Sat xuat hien
nhieu hn va che tao cac nong cu, con ong i vao lanh vc trang tr.
Giai oan VI co nien ai 300 250 nam Tr.CN. Cong cu bang
sat kha pho bien.
Nh vay cac cuoc khai quat Ban Chieng cho thay t 3600
2900 nam Tr.CN; ong thau xuat hien, t 2000 1200 nam Tr.CN
xuat hien cac hien vat lng kim, ong va sat tiep hp. T 1000 250
nam Tr.CN sat c dung pho bien e che tao nong cu, ong a i
vao lanh vc trang tr.
(Theo sach Thc chat cua oi thoai s hoc nhieu tac gia - Nxb
The Gii Ha Noi nam 2000, trang 37)
Nh vay, ban oc cung nhan thay rang: mot a iem khao co
sat ngay bien gii, hoac thuoc ve Van Lang co, vao thi iem 2000
114
1200 tr.CN, sat a c
ng dung vao sinh hoat
xa hoi. Bi vay, hoan
toan co c s thc te ve
mot kha nang s dung
o sat vao thi ky Hung
Vng th VI (khoang
1600 1400 tr.CN),
nh truyen thuyet Phu
ong Thien Vng a
no i t i. Ne u khie n
cng ma cho rang: o
sa t pha t hie n Ba n
Chieng Co rat (Vung
o ng Ba c Tha i Lan,
ngi viet), khong lien
quan g en lch s thi
Hu ng Vng th tha t
phi ly. Bi v, gia mien
ong Bac Thai Lan rat
gan vi mien Bac Viet
Nam (La nh tho Va n
Lang theo quan niem
mi), hoac sat lanh tho
Van Lang theo s cu va
truyen thuyet. Thi ai
o sat la thi ai co nen
van minh phat trien cao
ve cac moi quan he xa
hoi; do o khong the
khong co s giao lu
kinh te van hoa cac
vung lanh tho gan gui
ve khong thi gian
lch s.
115
Khoa thien van thi Hung Vng
va nhng hieu ng vu tru tac ong len
t nhien, cuoc song va con ngi
Thi Hung Vng con e lai mot dau an, chng to nen khoa hoc
ky thuat phat trien cao c the hien tren nhng chiec trong ong. Xin
tham khao oan trch di ay trong sach Kinh Dch Phuc Hy (Gs. Bui
Van Nguyen - Nxb Khoa hoc Xa hoi 1997) chng to ieu nay. Phan in
am do ngi viet thc hien.
... con chuyen van hoa, nghe thuat va khoa hoc thien van, a
van, nhan van th phai noi en trong ong ong Sn (Thanh Hoa) vi
he thong o hoa tren mat trong ong o, th du tren mat trong ong
Hoang Ha. ay, trnh o ky thuat che tao hp kim, trnh o uc
khuon va cau truc o hoa, cho en nay oi vi chung ta van la ieu
ang kham phuc, ma hay noi ve trnh o nhan thc ve quy luat t
nhien thi bay gi kha chuan xac, mac du cha co may moc e tham
do, ngoai mot so dung cu tho s. Theo nha nghien cu lch phap co
Bui Huy Hong th cac mat trong ong nh Ngoc Lu, Hoang Ha
khong n thuan khac hoa van e trang tr, ma chnh la e o
bong mat tri, dung e tnh bon mua tam tiet trong mot nam theo
vong quay cua qua at chung quanh mat Tri (tc la tnh theo
Dng lch), ong thi co oi chieu ngay va thang theo vong quanh
mat Trang (tc la tnh theo Am lch). Lch Viet Nam la lch Am -
Dng ket hp. Theo Bui Huy Hong, neu lam thc nghiem o bong
mat tri tren mat trong ong Hoang Ha, chung ta co the xac nh c
iem xuan phan, ha ch, thu phan, ong ch theo chu ky mot nam.
Cung theo ong, neu so sanh lch ta vi lch Khme co va lch
Trung Quoc th lch Viet Nam xuat hien sm hn. ac biet, ong a
t m em so vong tron nho co tiep tuyen trong cac vanh tren mat
trong ong Ngoc Lu va thu c cac so lieu sau ay: 112, 147, 207,
248, 322, 336, trong o cac so 112, 147, 322, 336 la boi so cua 7. Con
so 336 vong tron nho la con so chu ky nam Mat Trang (theo Am
lch) quay quanh Mat Tri: nhng con so chuan xac ve quy luat thien
nhien nay au co phai la ngau nhien ma phai la nhng con so uc ket
t tr tue to tien chung ta. Mat Tri gia mat trong ong co 14 tia va
so 14 cung la boi so cua 7, ac biet la nhng am vat, dng vat an
xen chung quanh tia mat Tri tng trng le song cua tao vat di anh
mat Tri.
Qua phan dan chng tren, chac ban oc se at cau hoi: can c
vao au e nhng nha khoa hoc Van Lang nh v c chu ky nam
mat Trang quay quanh mat Tri? Chac chan thi ky Hung Vng,
ong cha ta a co mot kien thc rat sau sac ve thien van hoc e xac nh
116
c chu ky van ong cua cac thien the; khong phai ch gii han
nhng hanh tinh thuoc Thai Dng He, ma la s van ong co the cua
phan ln cac ngoi sao trong thien ha lien quan en he mat tri. e bo
sung cho s lien he gia khoa thien van hoc hien ai vi van minh
Van Lang, ban oc tham khao mot hieu ng vu tru t s van ong cua
cac thien the oi vi con ngi. Hieu ng nay a c Gs. Le Van Su
phat hien va noi en trong cuon Nguyen ly thi sinh hoc co Phng
ong (Nxb VHTT 1996), c bo sung va hieu chnh lai trong sach
nay. o la van e ma co le cac ba me ln tuoi eu biet ve trng hp
tre sinh vao gi Quan Sat. Hien tng nay, Gs. Le Van Su giai thch
nh sau.
b. Gi Quan Sat. Bai ca ve gi sinh pham gi Quan Sat nh
sau:
Chnh, that, s sinh T, Hi th
Nh, bat Thn, Tuat bat tham nghi
Tam, Cu, Mao, Dau inh thng nhien
T, Thap Dan, Than ky nh ky
Ngu, ong thap nhat Su, Mui thng
Luc ong thap nh Ty, Ngo chi,
Ngha la: gi Quan Sat theo thang Am lch va gi a chi
Thang gieng - gi T Thang bay - gi Hi
Thang hai - gi Thn Thang tam - gi Tuat
Thang ba - gi Mao Thang chn - gi Dau
Thang t - gi Dan Thang mi - gi Than
Thang nam - gi Su Thang mi mot - gi Mui
Thang sau - gi Ty Thang Chap - gi Ngo
Ngi xa cho rang tre em sinh pham gi Quan Sat khi nho
thng om yeu kho nuoi, ln len th au trom uoi cp. Nhng bac
lam cha me khi co con sinh gi Quan Sat thng vo cung au kho.
Theo nhng ieu toi thau lm c bay lau nay th nhng tre
sinh pham gi Quan Sat thng co chc nang gan khong on nh,
so ln de b mac benh viem gan khi co dch truyen nhiem benh
nay. e tm hieu gia tr that cua gi Quan Sat ta tien hanh mo hnh hoa
gi Quan Sat trong mot o nh sau. Trong o tren chung ta thay iem
gi Ty cua thang eu tren qua at co hng oi chieu vi Mat tri
117
qua tam qua at, t o theo cac thang v tr gi Quan Sat eu co
hng gan oi chieu vi hng Bac cua quy ao nam. Nh vay gi
Quan Sat co gia tr la thi iem ni sinh a tre chu tac ong anh
hng vu tru t ngoai Mat tri.
Gi Dau
Thang 9
Gi Tuat
Thang 8
Gi Hi
Thang 7
Gi T
Thang 6
Gi Su
Thang 5
Gi Dan
Thang 4
Gi Mao
Thang 3
Gi Thn
Thang 2
Gi T
Thang 1
Gi Ngo
Thang 12
Gi Mui
Thang 11
Gi Than
Thang 10
Hng gia nh s van ong cua mat tri tren quy ao
Hnh tren ay c thc hien lai da tren y tng cua giao s
Le Van Su. Hng gia nh s van ong cua Mat tri tren quy ao
tren thc te co the sai vi v tr tng ng vi bon mua, trong s tng
quan trai at va Mat tri. Nhng du hng van ong cua Mat tri
theo hng nao trong vu tru, th v tr gi Quan Sat tren trai at tng
ng vi nhau van khong thay oi so vi Mat tri. Tc la ng noi t
tam trai at vi v tr gi Quan Sat van tao thanh nhng ng thang
song song nh hnh ve tren. Nh vay, ban oc se nhan thay mot hieu
ng vu tru nao o, tac ong len con ngi cac v tr gi Quan Sat.
Qua s phat hien cua Gs. Le Van Su va o hnh trnh bay
tren, chng to rang: nen van minh co ong phng a phat hien hien
118
tng trai at van ong quanh Mat tri. ma con phat hien ra Mat tri
phai van ong theo mot quy ao cua no. e noi len c ieu nay,
nhng ngi tien phong cua nen thien van hoc hien ai a phai ra toa
hoac len gian hoa thieu. o la trng hp cua Galile va Bruno nc
Y vao the k 15 - 16.
Hien tng gi Quan Sat neu tren a chng to rang: tri thc cua
nen thien van co Van Lang ve nhieu mat a vt xa kha nang cua tri
thc thien van hoc hien ai, khi xac nh mot hieu ng vu tru vi n
v thi gian nho nhat la gi anh hng en con ngi.
Vi nhan nh tren, co the lap luan phan bac theo nhng kha
nang sau:
@ Nhan xet cho rang gi Quan Sat ch la kinh nghiem dan gian,
c uc ket t thc te cuoc song.
ay ch la mot nhan xet khien cng. Bi v, mot hien tng xay
ra cho mot con ngi la ket qua cua s tong hp cua rat nhieu yeu to.
Moi con ngi co nhng hien tng giong nhau lai khong the cung
song trong mot thi iem khong gian va thi gian nh nhau. Trong khi
o hieu ng vu tru nay tac ong len cuoc i cua con ngi qua n v
thi gian nho nhat la gi; hn na he qua cua no lai khong phai ch la
benh viem gan ma la hanh vi cua con ngi.
Neu nh tong ket hanh vi tng t cua con ngi e dan en mot
ket luan ve s trung hp trong mot so gi sinh nh gi Quan Sat th
ay la mot viec lam khong the thc hien c tren thc te, ngay
trong xa hoi hien ai vi tat ca nhng ieu kien huy ong c cua
nhan loai. Ket luan ve benh viem gan lien quan en gi Quan Sat cua
giao s Le Van Su ch la s kiem chng mot hien tng a co san.
@ Neu cho rang ay ch la mot tro chi toan hoc ngau nhien: bat
au t thang 12 ( thang Su) vi gi Ngo, sau o c lui mot thang th
lai tien mot gi (thang 11 gi Mui) Cho en het 12 gi. T tro chi
ngau nhien nay ngi ta at ra gi Quan Sat.
Vi mot lap luan nh vay, ch la mot dang cao cap hn viec lam
mot con toan chia 2622 nam cho 18 i vua Hung, ra con so hn 145
nam va ket luan: khong the co tuoi tho sinh hoc trung bnh 145 nam
cho i mot con ngi. Bi v, gia mot tro chi toan hoc n gian va
he qua cua gi Quan Sat tren con ngi lai hoan toan khong co mot s
119
lien he nao. Trong khi o hieu ng gi Quan Sat a ton tai trong van
minh ong phng, cu the la Viet Nam a nhieu the ky.
V vay, hien tng gi Quan Sat neu tren ch co the giai thch
mot cach hp ly la: o la ket qua cua mot tri kien thien van sieu viet
c ket hp vi s ng dung phng phap luan cua mot ly thuyet vu
tru quan hoan chnh e ly giai cho nhng hien tng lien quan en con
ngi. Hien tng nay tng t nh viec nen van minh hien ai s
dung mot ly thuyet khoa hoc e tm hieu hoac ly giai cac van e lien
quan.
Qua s phat hien cua Gs. Le Van Su a chng to rang: thi
Hung Vng, ong cha ta a phat hien ra khong phai ch trai at van
ong quanh mat Tri, ma con phat hien ra mat Tri phai van ong
theo mot quy ao cua no. Khong nhng the, ma con phat hien c
ket qua cua s van ong nay, a tao ra nhng hieu ng vu tru oi vi
con ngi the hien gi Quan Sat.
Tren ay ch la mot th du e thay rang: viec khoa hoc hien ai
phat hien ra hieu ng vu tru t nhng vu no cua mat Tri gay anh
hng en cuoc song trai at, that s la khiem ton so vi kho tang
khoa thien van hoc cua thi Hung Vng. Khoa hoc vu tru hien ai
co the c m hang tram nam sau se a cac phi thuyen ti nhng
ngoi sao cach trai at hang chuc nam anh sang. Cho du ieu vien
tng o c thc hien, th so vi viec tm ra nhng hieu ng vu tru
anh hng en trai at va con ngi - nh nen van minh Van Lang a
chng to van con la mot c m xa xoi kho thc hien cua khoa hoc
vu tru hien ai. ieu nay cung de hieu, bi v khoa thien van hoc
hien ai ch thc s phat trien khoang 200 nam nay. Con khoa thien
van cua thi Hung Vng a co gan 3000 nam khao nghiem.
Con co rat nhieu hien tng tng t nh van e cua gi Quan
Sat neu tren. Nhng hien tng tng t nh vay, khong the giai thch
mot cach tho s cho o la do kinh nghiem dan gian c. Bi v ay la
mot hieu ng vu tru c phat hien anh hng en con ngi qua mot
n v thi gian nho nhat la gi. Vi nen khoa hoc hien ai e thong
ke va tm ra mot hieu ng vu tru tren con ngi trong mot n v thi
gian nh vay, co s ho tr cua nhng may vi tnh hien ai nhat, cung
phai mat hang tram nam e theo doi va phai huy ong mot khoi
lng nhan s rat ln, neu bat au ngay t bay gi. Th du nay minh
120
hoa ro hn cho khoang trong ve ly thuyet cho nhng phng phap
ng dung cua hoc thuyet Am Dng Ngu hanh va khoa thien van co
Van Lang bat au t Lac th - Ha o va cung chng minh cho s ket
hp sc manh vu tru vi tri thc cua con ngi. Tc la s ket hp cua
Rong - Tien a trnh bay tren.
Nhng van e neu tren a chng to: tri thc cua nen van minh
Van Lang lam kinh ngac nhng con ngi xa hoi hien ai, a c
rat nhieu hoc gia trong va ngoai nc phan tch trong suot may chuc
nam qua. Nhng tai sao mot nc Van Lang co nen van minh at en
nh cao ve khoa hoc ky thuat va nhng gia tr van hoa vao thi bay
gi, a b that bai trc sc tan cong cua nha An Thng Trung Hoa.
ieu nay co the ly giai do to chc xa hoi Van Lang la mot trong nhng
yeu to chnh dan en s thu hep lanh tho di thi Hung Vng th VI.
TO CHC XA HOI THI HUNG VNG
Truyen thuyet Con Rong, chau Tien ghi nhan: Khi v vua au
len ngoi lay hieu la Hung Vng, at ten nc la Van Lang, chia cac
em ra cai tr. Vay Hung Vng la g?
Theo cuon The th cac trieu ai vua Viet Nam (sach a dan) th:
Hung Vng gom hai thanh to. Thanh to Hung la phien am Han
Viet cua mot t Viet co nao o co ng am, ng ngha gan vi Kun,
Khun hay Khunzt cua ong bao cac dan toc anh em nh Mng, Thai
va Munda - nhng t ng tren eu co ngha la trng, thu lnh hay
ngi ng au (Hung) cua ca nc.
Nhng thanh to Vng c cho la do cac s gia i sau them
vao mot cach tuy tien.
Ngi ng au quoc gia khong e th cung Vng ma thoi.
Vi cach ly giai ch Hung th co kha nang hp ly, nhng cho ch
Vng la s gan ghep cua i sau th khien cng. Bi v hai ch nay:
Hung (ng au, thu lnh) va Vng (chua, chua te) se loai tr nhau,
neu ch the hien mot ngha duy nhat la ngi ng au xa hoi. Do o,
viec cac s gia i sau at ch Vng ben canh ch Hung hoan toan
hp ly neu giai thch rang: Hung (thu lnh); Vng (chua te) va Hung
Vng co ngha la chua te cua nhng thu lnh.
Ch Hung co y ngha la thu lnh co the con mot nguyen nhan
121
sau: Hung la toc danh nam quyen ieu hanh xa hoi Van Lang. Truyen
thuyet Con Rong, chau Tien noi ti viec To Mau Au C a ngi
con ca len lam vua va cac ngi con khac chia nhau cai tr khap ni.
Nh vay, ng au 15 bo eu thuoc nhng chi khac nhau cua Hung toc
(cum t Hong Bang Th phai chang con mot y ngha khac na la
dong ho hoac mot dan toc ln). Bi v s tiep noi cam quyen qua hang
ngan nam, nen t Hung bat au la mot danh t rieng ch chi toc tr
thanh mot danh t chung pho bien e ch ngi ng au ma cac dan
toc t ngi goi la Kun, Khun, Khunzt.
Nhng du co cach ly giai the nao, th ngha ch Hung Vng van
la chua te cua nhng ngi ng au. Vi y ngha tren th co the ly
giai thc trang ve to chc xa hoi Van Lang nh sau:
Truyen thuyet ghi nhan: khi hnh thanh xa hoi Van Lang, vua
Hung chia lanh tho thanh 15 bo va cho cac em i cai tr cac ni. Nh
vay, moi bo eu do ngi thuoc chi toc Hung ng au (thu lnh) va
nhng ngi Viet thuoc s cai quan cua vua Hung la nguon ong lc
chnh trong s phat trien cua nhng a phng. Sau o, thu lnh cua
cac bo bau mot ngi trong so cac thu lnh ai dien cho cac chi toc
nam quyen ieu hanh chung. Thu lnh cua chi toc c bau goi la
Hung Vng. Vi cach ly giai tren th to chc xa hoi thi Hung tng
t nh thi Chu thuoc co s Trung Hoa. Nhng khac vi thi Chu la:
ngoi vua nha Chu la do cha truyen con noi va la chua te cua cac ch
hau vnh vien. Con thi Hung Vng, a v chua te thuoc ve thu lnh
mot chi toc nao o c bau len, tuy theo nhu cau phat trien chung ma
chi toc o co kha nang ap ng.
So sanh tc v trong xa hoi Van Lang va cac xa hoi khac thuoc
co s Trung Hoa, chung ta se thay co s tng t: ngi ng au quoc
gia thi Chu xng Vng, tng t vi chc danh ng au Van Lang.
Ngi ng au nc ch hau thi Chu xng Hau, th du nh Te Hau,
Tan Hau... ngi ng au cua cac bo Van Lang goi la Lac Hau (s so
sanh nay ch minh hoa cho y tren). Vi gia thuyet nay th nhng bo
di thi Hung Vng eu co quyen t cai tr va quan oi rieng, tng
t nh cac ch hau thi Chu. Do o, ch khi nao co quoc bien mi tap
hp lc lng di quyen ch huy cua Hung Vng e chien au.
Vi cach ly giai tren se giai thch tai sao nha An Thng chien
thang mot nc co nen van minh phat trien hn han so vi cac quoc
122
gia thi co. Truyen thuyet Phu ong Thien Vng a ghi nhan xin
tom lc nh sau:
@ Vao thi Hung Vng th VI, at nc thanh bnh a lau nen
nha vua sao lang viec phong thu...
@ Hung Vng cay nc mnh giau manh ma chenh mang viec
trieu can Bac phng (Lnh Nam Chch Quai - sach a dan).
@ Lac Long Quan a sai Hch n bao trc cho nha vua ve viec
ba nam sau nha An Thng se tan cong Van Lang. Vua Hung khong
tin sai bat giam Hch n. (Truyen thuyet Hung Vng - Than Thoai
Vnh Phu, Vu Kim Bien su tam - Nxb S VHTT - TT Phu Tho
1997).
Viec cho rang vua Hung chenh mang viec trieu can Bac phng
co le la do ngi i sau thay oi y t viec khong lo phong thu. Nhng
du vi y nao th cung nham dien at mot y ngha chung nhat la: Vua
Hung khong lo phong b, nen khi nha An Thng tap trung quan lc
tan cong o at th quan lc cac bo khong u sc chong c. Va lanh tho
Van Lang a b thu hep nh phan tren a trnh bay.
Khi quan An Thng anh sau vao lanh tho Van Lang, nha vua
mi cho s gia i cac ni trieu tap ngi hien tai ra giup nc va a
c c Phu ong Thien Vng hien than giup . Hnh anh s gia
i tm ngi hien khap ni, phai chang o la hnh anh trieu tap quan
oi cac bo con lai cung chong giac (theo gia thuyet ve to chc hanh
chnh va quan s di thi Hung Vng a trnh bay tren). T gia
thuyet nay cung at mot van e: thu o Van Lang cha han a Viet
Tr, ma thay oi tuy theo chi toc 15 bo cam quyen. Viet Tr co the ch
la thu o cuoi cung cua Van Lang.
Vi gia thuyet ve to chc xa hoi Van Lang, giai thch s viec i
Hung Vng th VII a thay the Hung Vng th VI, khi chi toc nay
a gay nen s thu hep lanh tho lan th nhat cua Van Lang. Theo truyen
thuyet th vua Hung th VI trieu tap cac con lai to chc viec thi tai e
truyen ngoi. Nhng vi gia thuyet ve to chc xa hoi thi Hung Vng:
Thu lnh cac bo bau mot ngi trong so cac thu lnh ai dien cho cac
chi toc nam quyen ieu hanh chung, Tuy theo nhu cau phat trien
chung ma chi toc o co kha nang ap ng th co the giai thch oan
tren cua truyen thuyet Banh Chng Banh Day la mot cuoc trieu tap
123
hoi ong cac thu lnh Bach Viet cac bo e bau thu lnh mi. e
minh hoa cho gia thuyet nay, xin c trnh bay mot t lieu cua cu
Biet Lam Tran Huy Ba. T lieu nay c trch dan lai trong bai Van
hoa tam linh - at to Hung Vng cua tac gia Hong T Uyen, trong
tap ch Nguon Sang so 23, trong dp le hoi gio To Hung Vng 1998.
Trong lan tai ban nay, ngi viet cung can c vao t lieu a cong bo
cua cu Biet Lam, e bo sung nhng thieu sot va so sanh nhng sai
biet trong t lieu trch dan t tap ch Nguon Sang cua lan xuat ban
trc):
T nhieu nam nay, chung toi a co gang su tam cac truyen
thuyet th tch co, cac ngoc pha cac xa quanh vung co en th cac
vua Hung nh xa Hy Cng (Vnh Phu) hien lu tr tai Vu Bao Ton
Bao Tang, Bo Van Hoa (so lieu HT.AE9) th cac tai lieu nay khong ghi
chep la 18 i vua Hung ma lai ghi la 18 chi. Moi chi gom nhieu i
vua, co ca nam can - chi luc sanh va luc len ngoi. Cac i vua trong
mot chi eu lay hieu cua vua au chi ay.
Mi tam chi ay nh sau:
1. Chi Can: Kinh Dng Vng, huy Loc Tuc, sinh nam Nham
Ngo (2919 tr.TL) len ngoi nam 41 tuoi, khong ro truyen may i vua
ngoi tat ca 86 nam, t nam Nham Tuat (2879 tr.TL) en inh Hi
(2794 tr.TL). So ngang vi Trung Quoc vao thi ai Tam Hoang. (?)
2. Chi Kham: Lac Long Quan, huy Sung Lam, tc Hung Hien
Vng, sinh nam Bnh Thn (2825 tr.TL) len ngoi 33 tuoi, khong ro
truyen may i vua. Chi nay ngoi tat ca 269 nam, eu xng la Hung
Hien Vng, t nam Mau T (2793 tr.TL) en nam Bnh Thn (2525
tr.TL) ngang vi Trung Quoc vao thi Hoang e (Ngu e).
3. Chi Can: Hung Quoc Vng, huy Hung Lan, sinh nam Canh
Ngo (2570 tr.TL) len ngoi khi 18 tuoi. Khong ro truyen may i vua eu
xng la Hung Quoc Vng. T nam inh T (2524 tr.TL) en nam
Bnh Tuat ( 2253 trc. Tl) Ngang vi Trung Quoc vao thi e Thuan,
Hu Ngu.
4. Chi Chan: Hung Hoa Vng, huy Bu Lang, khong ro nam
sinh, len ngoi nam inh Hi (2254 tr.TL) khong ro truyen may i vua
eu xng la Hung Hoa Vng, ngoi tat ca 342 nam, t nam inh Hi
(2254 tr.TL) en Mau Thn (1918 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao
thi e Quynh nha Ha.
5. Chi Ton: Hung Hy Vng, huy Bao Lang, sinh nam Tan Mui
(2030 tr.TL) len ngoi khi nam 59 tuoi. Khong ro truyen may i vua,
eu xng la Hung Hy Vng, ngoi tat ca 200 nam, t nam Ky T
124
(1912 tr.TL) en Mau T (1713 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao thi
Ly Quy (Kiet) nha Ha.
6. Chi Ly: Hung Hon Vng, huy Long Tien Lang, sinh nam Tan
Dau (1740 tr.TL), len ngoi khi 29 tuoi, truyen hai i vua, ngoi tat ca
81 nam, eu xng la Hung Hon Vng, t nam Ky Su (1712 tr.TL)
en nam Ky Dau (1632 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao thi Oc inh
nha Thng.
7. Chi Khon: Hung Chieu Vng, huy Quoc Lang, sinh nam
Quy T (1768 tr.TL) len ngoi khi 18 tuoi, truyen 5 i vua eu xng la
Hung Chieu Vng, ngoi tat ca 200 nam t nam Canh Tuat (1631
tr.TL) en nam Ky T (1432 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao thi To
At nha Thng.
8. Chi oai: Hung V Vng, huy Van Lang, sinh nam Nham
Thn (1469 tr.TL) len ngoi khi 39 tuoi, truyen 5 i vua eu xng la
Hung V Vng, ngoi tat ca 100 nam, t nam Canh Ngo (1431 tr.TL)
en nam Ky Dau (1332 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao thi Nam
Canh nha Thng.
9. Chi Giap: Hung nh Vng, huy Chan Nhan Lang, sinh nam
Bnh Dan (1375 tr.TL), len ngoi khi 45 tuoi, truyen 3 i vua eu xng
la Hung nh Vng, ngoi tat ca 80 nam, t nam Canh Ngo (1251
tr.TL) en Ky Hi (1162 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao thi To
Giap nha An.
10. Chi At: Hung Uy Vng, huy Hoang Long Lang, sinh nam
Giap Ngo (1287 tr.), len ngoi khi 37 tuoi, truyen 3 i vua eu xng la
Hung Uy Vng, ngoi tat ca 90 nam, t nam Canh Ngo (1251 tr.TL)
en Ky Hi (1162 tr.TL) ngang vi Trung Quoc thi To Giap nha An.
11. Chi Bnh: Hung Trinh Vng, huy Hng c Lang, sinh nam
Canh Tuat (1211 tr.TL) len ngoi khi 51 tuoi, truyen 4 i vua, eu xng
la Hung Trinh Vng, ngoi tat ca 107 nam, t nam Canh T (1161
tr.TL) en nam Bnh Tuat (1055 tr.TL) Ngang vi Trung Quoc vao thi
Thanh Vng nha Tay Chu.
12. Chi inh: Hung Vu Vng, huy c Hien Lang, sinh nam
Bnh Than (1105 tr.TL), len ngoi khi nam 52 tuoi, truyen 3 i vua eu
xng la Hung Vu Vng ngoi tat ca 96 nam, t nam inh Hi (1054
tr.TL) en Nham Tuat (969 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao thi Muc
Vng nha Tay Chu.
13. Chi Mau: Hung Viet Vng, huy Tuan Lang, sinh nam Ky
Hi (982 tr.TL) len ngoi khi 23 tuoi, truyen 5 i vua, eu xng la Hung
Viet Vng, ngoi tat ca 105 nam, t nam Quy Hi (958 tr.TL) en
inh Mui (854 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao thi Le Vng nha
Tay Chu.
125
14. Chi Ky : Hung Anh Vng, huy Vien Lang, sinh nam inh
Mao (894 tr.TL) len ngoi khi 42 tuoi, truyen 4 i vua, eu xng la
Hung Anh Vng, ngoi tat ca 99 nam, t nam Mau Than (755 tr.TL).
Ngang vi Trung Quoc vao thi Bnh Vng nha ong Chu.
15. Chi Canh: Hung Trieu Vng, huy Canh Chieu Lang, sinh
nam Quy Su (748 tr.TL), len ngoi khi 35 tuoi, truyen 3 i vua, eu
xng la Hung Trieu Vng, ngoi tat ca 94 nam, t nam inh Hi (754
tr.TL) en nam Canh Than (661 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao thi
Hue Vng nha ong Chu.
16. Chi Tan: Hung Tao Vng (Than pha xa Tien Lat, huyen
Viet Yen, tnh Ha Bac, ghi i th 16 la Hung Tao Vng, ong Viet
Tr, co thach tng quan anh tan giac Man, vua phong lam Chuyen
Thach Tng ai Vng Ngi anh hung lang Dong, Cao Xuan
nh, Nxb KHXH, 1969 tr.126 130), huy c Quan Lang, sinh nam
Ky T (712 tr.TL) len ngoi khi 53 tuoi, truyen 3 i vua,tat ca 92 nam,
t nam Tan Dau (660 tr.TL) en Nham Thn (569 tr.TL). Ngang vi
Trung Quoc vao thi Linh Vng nha ong Chu.
17. Chi Nham: Hung Ngh Vng, huy Bao Quang Lang, sinh
nam At Dau (576 tr.TL), len ngoi khi 9 tuoi, truyen 4 i vua eu xng
la Hung Ngh Vng, ngoi tat ca 160 nam, t nam Quy T (568 tr.TL)
en nam Nham Than (409 tr.TL). Ngang vi Trung Quoc vao thi Uy
Liet Vng nha ong Chu.
18. Chi Quy: Hung Due Vng, huy Hue Vng, sinh nam Canh
Than (421 tr.TL), len ngoi khi 14 tuoi, truyen khong ro may i vua (co
le 3 i), v nh Tay ang, huyen Ba V, Ha Noi co bai v Tam Vi
Quoc Chua, ngoi tat ca 150 nam, t nam Quy Dau (408 tr.TL) en
Quy Mao (258 tr.TL). Ngang vi nam th 17 i Uy Liet Vng, en
nam th 56 i Noan Vng nha ong Chu, Trung Quoc.
ay la mot t lieu chng minh cho s ton tai tren thc te thi
Hung Vng keo dai 2622 nam (T 2879 tr.CN en 258 tr.CN). Tuy
nhien, nh li gii thieu a trnh bay: viec s dung t lieu trong cuon
nay, khong phai e minh chng cho thc trang xa hoi Van Lang, ma
ch e minh hoa cho gia thuyet c trnh bay, da vao s phan tch
nhng truyen thuyet pho bien con lai en ngay nay. Trong lan tai ban
nay, ngi viet cung can c vao tai lieu cua cu Tran Huy Ba, bo sung
them chi th 10 cua Ngoc pha Hung Vng.
Nh vay, vi gia thuyet ve to chc xa hoi thi Hung Vng dan
en viec thay oi cum t a sai lech vi thi gian la 18 i Hung
Vng, tr ve vi ung ngha cua no la 18 Thi Hung Vng.
Cum t nay t no a giai thch cho s ton tai gan 3000 nam cho xa hoi
126
Van Lang mot cach hoan toan hp ly va giai quyet c mau thuan
ve nien ai cua thi Hung Vng keo dai gan 3000 nam vi tuoi sinh
hoc cua 18 i Hung Vng nh trc ay a quan niem.
Vi gia thuyet cho rang 18 Thi Hung Vng lien tiep tr v
at nc gan 3000 nam, se giai thch c viec th 18 v vua Hung la
to tien ngi Viet. Do tuc th to tien ch th mot ngi khai sang au
tien, khong the th 18 i noi tiep eu la To. Nhng vi 18 thi Hung
Vng th viec th 18 v vua khai sang au tien cua 18 thi Hung
Vng co cong phat trien va on nh at nc la hp ly. ong thi
cung giai thch luon viec 18 chi cua ho Hong Bang thay nhau cam
quyen tren at nc Van Lang, quoc gia au tien cua ngi Lac Viet
ma t lieu cua cu Biet Lam Tran Huy Ba a noi ti. ay cung la mot
chi tiet trung hp vi truyen thuyet Con Rong Chau Tien: vua Hung
chia cac em i cai tr khap ni, tc la thu lnh cac bo eu thuoc cac chi
cua Hung toc.
Nh vay, vi gia thuyet ve to chc xa hoi Van Lang th o la mot
nha nc co y ngha ve mat lanh tho va s ong nhat ve van hoa, chnh
tr hn la mot nha nc co quyen lc tap trung ve moi mat nh thi
Tan - Han ben Trung Quoc, hoac nh cac nha nc phong kien cua
Viet Nam thi hng quoc nh inh, Le, Ly, Tran...
HONG PHAM CU TRU
BAN HIEN PHAP CO NHAT CUA DAN LAC VIET
Hong pham cu tru la mot trong 58 thien con sot lai cua kinh
Th va la mot thien quan trong c coi la ... giau tnh ly luan nhat, bieu
hien tng oi ay u he thong ly luan, chnh tr nha Nho. (Kinh Th dien
ngha - Le Quy on - Nxb T/p Ho Ch Minh 1993 - Dch gia: Ngo The
Long, Tran Van Quyen). T hn 2000 nam nay cac nha nghien cu
lch s, ly hoc ong phng eu cho rang Hong pham cu tru la trc
tac cua vua ai Vu. Co th Trung Hoa viet: khi vua ai Vu i tr thuy,
en song Lac gap mot con rua than noi len. Tren mai rua co nhng
vong tron en, trang goi la Lac th (sach song Lac). Ngai ben da
vao o trnh bay 9 pham tru ln (tc Hong pham cu tru) roi dien giai
9 pham tru o e lu truyen cho i sau. Khi Vu Vng (Chu Vu
Vng - ngi viet) a anh c nha Thng, en hoi ao tri C
127
T. C T ben em ao tri o bao cho Vu Vng.
Trong Hong pham cu tru co nhng chi tiet khien cho ngi
oc cam tng hoan toan thuoc ve trc tac cua nen van minh Hoa
Ha va khong thuoc ve Van Lang. Nhng oan sau ay thuoc tru th
3: Bat Chnh trong Hong pham (Lch s triet hoc phng ong -
Nxb T/p Ho Ch Minh - sach in lan th hai cua Gs. Nguyen ang
Thuc):
... V nh ong Nghieu nhng ngoi cho ong Thuan dan do ngay:
Thien chi lch so tai nh cung. Doan chap quyet trung (162b) =
cai lch trnh van hanh th t cua vu tru th tai ni ban than mi. Hay
nam gi lay cai trung tam ay
Vua Thuan cung lay li ay bao ong Vu: Thuan diec d menh Vu
(Hong Pham)
Nhng trong sach Luan ng cung co cau nay (ai cng triet
hoc Trung Quoc - sach a dan):
Theo sach Luan ng (Thien Nghieu viet) th hai ch chap trung
(gi ao trung) xuat hien t i vua Nghieu. Vua Nghieu truyen cho
vua Thuan nh sau:
Nay Thuan i, so tri a tai than anh (ngha la tri a cho anh
tr dan) th anh nen tin chac ma gi lay ao trung (e cho dan trong
bon be c thai bnh); neu dan trong bon be ma khon cung th cai loc
tri cho anh se mat luon ay. Vua Thuan cung lay li o truyen lai cho
vua Vu. (Thien Nghieu viet: T nh Thuan, thien chi lch so tai nh
cung, doan chap ky trung; t hai khon cung, thien loc vnh chung.
Thuan diec d menh Vu).
Khong biet truyen thuyet o co ung khong; ieu chac chan la
ngi e cao ao Trung Dung la Khong t. ao co truyen do Tang t
nen c chep trong Luan ng, roi Tang t lai truyen cho Khong Cap
tc T T (chau ch ton cua Khong t), sau cung Manh t ban cho
rong them.
T Ma Thien trong bo S ky bao rang sach Trung Dung do T
T viet va cac hoc gia i sau eu tin nh vay. Nhng gan ay, mot so
hoc gia xet noi dung hien nay cua sach o ng rang neu co thc la do
T T chep th cung co mot so triet gia thi Chien quoc va au i
Han sa oi khuech sung them va phan sau cua sach ban ve c
thanh nhat nh khong phai la cua T T.
Nh vay, trong Luan ng th vua Thuan truyen cho vua Vu ao
128
Trung Dung nhng trong Hong pham th e ch nam lay lch so - that
la kho hieu.
e ban oc tien viec tham khao va minh xac quan niem cho
rang: Hong pham cu tru la trc tac cua ngi Lac Viet, xin c
trch lai phan: Tom tat thien Hong Pham trong chnh van kinh Th
(ban tom tat nay do dch gia cuon Kinh Th dien ngha, sach a dan,
thc hien):
Tom tat thien Hong pham cu tru trong chnh van kinh Th:
A. Theo li van Hong pham noi: Vu Vng anh thang nha An
giet vua Tru mi C t ve lam ra thien Hong pham - va li C t noi:
Tri cho vua Vu co Hong pham cu tru th:
1 - Hong pham la sach tri cho vua Vu (do tr thuy bat c con
rua, tren mai co ghi ro?)
2 - Sach ay co 9 tru (noi theo ngay nay: la 9 loai, hay 9 khai
niem bao quat nhat, cung co the goi la pham tru [Cathegori])
3 - Noi dung cua 9 pham tru o la khai quat toan bo hoc thuyet
ve chnh tr, ve quan ly xa hoi cua i An Thng.
B. Noi dung cu the cua tng tru nh the nao?
1 - Ngu hanh: (Kim, Moc, Thuy, Hoa, Tho): o la khai quat (goi
gop) cac vat lieu ma dan phai dung en hay la nhng oi tng con
ngi phai chinh phuc.
2 - Ngu s (Mao, Ngon, Th, Thnh, T)
Mao: dung mao - phai luon cung knh
Ngon: li noi - phai theo le phai
Th: mat trong - phai sang suot
Thnh: tai nghe - phai ro rang
T: suy ngh - phai sau sac
Tom lai: 5 c ch o la con ngi co tai, khon ngoan sang suot.
3 - Bat chnh: (Tam van e chnh s phai lo lam)
a) Thc: cai an uong cua ngi dan
b) Hoa: tien cua xa hoi
c) T: viec te t
d) T khong: viec cong chnh
129
e) T o: viec giao duc
f) T khau: viec an ninh
g) Tan: viec ngoai giao
h) S: viec quan s
4 - Ngu ky gom: nam, thang, ngay, tinh tu, lch so. Tom lai la
van e thien van va che tao lch e co can c ieu hanh cac viec hanh
chnh va nong nghiep.
3 - Hoang cc: Ngoi vua
Ngi lam vua phai dng nen mc thc cho dan theo. Mc
thc ay la:
- Khong thien lech, khong be ang.
- Ai co mu hay, co cong lao th vua phai nh.
- Ai cha thanh thien, nhng khong toi loi th vua cung thu dung.
- Ai thc thanh c tot th vua cho tc loc.
- Khong bat nat ngi co oc, yeu the, neu ho lng thien th
nen khuyen khch.
- Ke co chc v ma bat thien th ran bao, ng ne nang.
- Khuyen khch ngi tai lam viec th nc c thnh vng.
- Ngi giau th khuyen khch ho lam ieu t thien.
- Khong ban bong loc cho bon bat lng.
Tom lai: o la le Cong bang chnh trc ma vua phai theo va
cung la viec ngi lanh ao phai lam - ma lam nh the la theo y tri.
6 - Tam c: (ba cach oi x) ngay thang, cng, nhu.
- Bnh thng th oi x thang than.
- Gap ke cng nganh th phai cng ran.
- oi vi bac cao minh hay ke on hoa th phai nhu.
Bo sung them: Vua nam quyen toi cao, toan dien - ch co vua
mi c lam oai ban phuc (cng nhu). Ch co vua co quyen, ke ca
quyen cat t sinh mang con ngi. Ch vua mi c dung o an
ngon, bay toi th khong c. Neu bay toi va dan thng cung t do
cho mnh co quyen o th roi loan (phan bo sung nay do ngi dch
hoac tac gia them vao, khong phai chnh van Hong Pham - ngi
viet).
130
7 - Ke nghi: van e boi (e biet y tri va giai quyet khi co s ho
nghi do d. ay la bien phap lam viec thi co. Cac cach boi; viec hoi
y kien a so (quan va dan).
8 - Th trng: cac iem tri
- Ma nhieu: vua lam viec ro dai
- Nang nhieu ai han: vua sai lam
- Nong nhieu: li bieng
- Ret nhieu: lam viec tnh cach nong nay
- Gio nhieu: ngu toi
Ngc lai: nghiem trang, sang suot, chnh s tot th ma gio
phai th v.v... (ay la t tng sieu hnh).
9 - Ngu phuc va luc cc:
Ngu phuc la ket qua tch cc cua ao c va chnh tr, con luc
cc la ket qua cua tieu cc cua cai o.
- Ngu phuc gom: tho (song lau), phu (giau), khang ninh (manh
khoe), du hao c (c tot), khao chung menh (song thoai mai en
gia).
- Luc cc (6 ieu kho cc gom):
1. Hung oan: (chet) t nan, chet non.
2. Tat: benh
3. u: buon
4. Ban: ngheo
5. Ac: ac nghiet, xau
6. Nhc: yeu, nhu nhc
Qua phan tom tat tren th tru th nhat trong Hong pham cu tru
la Ngu hanh. Chnh v Hong pham cu tru c gan ghep cho vua ai
Vu vi dau an cua Ngu hanh nen a c coi nh mot bang chng
chng to thuyet Ngu hanh do vua ai Vu - v vua au tien khai sang
nha Ha - phat hien va thuoc ve nen van minh co Trung Hoa. Nhng
Ngu hanh trong Hong pham cu tru ch xuat hien nh mot hien tng,
khong phai la mot hoc thuyet.
Nh phan tren a chng minh chng I: thuyet Am Dng
Ngu hanh thuoc ve nen van minh Van Lang a phat hien ngay t buoi
au lap quoc va Lac th - Ha o chnh la nhng tien e au tien khi
131
nguyen cho nen van minh Van Lang ky v. S gan ghep khien cng
Hong pham cu tru vi dau an cua Ngu hanh cho vua ai Vu a chng
to tnh phi ly cua no: Vua ai Vu khong phat hien ra thuyet Ngu hanh,
v s van ong cua no von co ngay trong Lac th - Ha o von la nguyen
ly can ban cua thuyet Am Dng Ngu hanh ng dung trong viec quan
sat thien van, th ngai lai khong phat hien ra ieu o; mac du theo
truyen thuyet th vua ai Vu phat hien ra Lac th va Hong pham cu
tru. Ngc lai, Ngu hanh trong Hong pham cu tru ch la s ng dung
cua no trong viec ieu hanh at nc th lai c coi la bang chng
cua s phat hien ra hoc thuyet nay. Trng hp phi ly tren xin c
minh hoa ro hn la: ngi ta a s dung chiec bang lai xe e chng to
s phat minh ra cai xe. ay cung la trng hp cua vua Phuc Hy khi
truyen thuyet cho rang ngai a da vao Ha o e lam ra Bat quai vi
vach t la Am, vach lien la Dng. Nhng Am Dng Ngu hanh nam
ngay trong o so cua Ha o vi s van ong vi dieu, th ngai lai khong
noi en ieu o, ma phai i en gan 3000 nam sau en thi Khong
t mi a ra y niem m ho ve Am Dng? Hn na, neu qua that
Ngu hanh co t thi vua ai Vu va a tng c ng dung trong viec
ieu hanh xa hoi, th that la vo ly khi hn 1000 nam sau o, cac hoc gia
thi Xuan Thu Chien quoc lai khong he co trc tac nao noi ve Ngu
hanh, ke ca ngai Khong t.
Ve xuat x m ho cua Hong pham cu tru trong truyen thuyet
Trung Hoa, a chng to s gan ghep khien cng trc tac nay cho
vua ai Vu. Neu nh Lac th c ghi tren lng con rua noi song
Lac, mac du a m ho nhng con co a iem. Con oi vi con rua bat
c tren lng ghi Hong pham cu tru th khong biet au?
Viec C t noi vua Vu Vng: Tri cho vua Vu (ai Vu) Hong
pham cu tru, tc la vua Vu khong phai la ngi trc tac ra no.
Tng truyen kinh Th (gom Hong pham cu tru) do Khong An
Quoc chau 12 i cua Khong t viet lai vao thi Han Canh e, tren c
s mot cuon kinh Th viet bang co van trong vach nha cua Khong t,
nh a trnh bay phan tren. Nh vay, cuon kinh Th nay a viet lai
tren c s chap va nhng t lieu co con sot lai va gan ghep mot cach
khien cng.
Nhng hoc gia hien ai cua Trung Quoc trong nhng cong trnh
nghien cu cua ho, nh Phung Hu Lan a viet:
132
[1968 - 141] Ve thi ai that cua thien Hong pham cu tru th
khoa hoc hien ai co y at vao the ky th IV hay th III Tr.CN tc la
thi iem muon lam roi. (Tm ve ban sac van hoa Viet Nam - sach
a dan).
Thi iem ma ong Phung Hu Lan noi ti, tng ng vi thi
iem tng o Th cua nha Tan tan cong Bach Viet va s dien bien
cua thi gian lch s sau o la Van Lang - Au Lac mat nc. Vi thi
iem noi tren th Hong pham cu tru khong co c s ton tai tren thc te
lch s Trung Hoa, nh la mot chnh sach chu ao c thc hien e
ieu hanh xa hoi. Vao the k th IV va th III Tr.CN, nc Trung Hoa
bc vao giai oan cuoi thi ky Chien quoc vi nhng cuoc chien am
mau va tan khoc e tranh gianh quyen lc, chien thang cuoi cung
thuoc ve Tan Thuy Hoang. Lch s Trung Quoc trc va sau thi gian
o, cung khong he ghi nhan mot trieu ai nao ng dung Hong pham
cu tru vao viec ieu hanh at nc. Tat ca nhng s phi ly va mau
thuan a trnh bay tren, a chng to: Hong pham cu tru thuoc ve
trc tac cua ngi Lac Viet qua dau vet cua Ngu hanh. T thuyet Am
Dng Ngu hanh a dan en viec tm hieu s van ong cua vu tru ma
tien e cua no la Lac th - Ha o cu cung. S sap xep cu tru theo cu
cung Lac th, a khang nh thuyet Am Dng Ngu hanh la hoc thuyet
chnh thong cua Van Lang the hien banh Chng banh Day va s
ng dung nhng quy luat vu tru trong viec ieu hanh at nc. o la ly
do tru th nhat, khi nguyen cua Hong pham cu tru the hien Ngu
hanh. Mi lam bo cua at nc Van Lang ma truyen thuyet noi en
chnh la tong o so cong ngang doc cheo cua cu cung Lac th, chng
to ieu nay.
Noi dung Hong pham cu tru c gan lien vi hnh anh con rua,
bi v thi o ong cha ta a viet tren mai con rua nhng van ban quan
trong (giong rua ln ch mien Nam song Dng T mi co. Xin xem
them phan: Phng tien chuyen tai ch viet cua nen van minh Van
Lang - chng IV: Truyen thuyet Trau Cau). Co the khi nha An
Thng lan chiem nhng phan at cua Van Lang a lay c nhng
mai rua nay; hoac do chnh nha Tan (hay Han) khi anh chiem Bach
Viet a lay c, nen sau o ngi Trung Hoa i sau a s dung t
khi Van Lang - Au Lac mat nc (co the ay chnh la nguyen nhan e
cac nha nghien cu Trung Hoa cho rang: Hong pham cu tru xuat hien
vao the ky th III tr.CN).
133
Hong pham cu tru ung vi ngha cua t nay la: nhng quy nh
cua ho Hong Bang vi chn muc ch phai at ti trong viec ieu hanh
at nc. Ch co ho Hong Bang hoang toc lanh ao at nc Van
Lang vi thuyet Am Dng Ngu hanh c coi la he t tng chnh
thong, mi u t cach coi Hong pham cu tru la hnh thai y thc chu
ao trong viec hoan chnh chnh sach thuoc lnh vc chnh tr xa hoi.
Hong pham cu tru c chng to la trc tac cua cac hoc gia
Lac Viet bo sung cho gia thuyet ve to chc xa hoi Van Lang. Theo gia
thuyet nay: Ngi lanh ao toi cao (Hung Vng) do hoi ong thu lnh
bau len, th tat nhien phai co nhng pham tru lam chuan mc cho vai
tro chua te cua cac thu lnh vi nhng cong viec phai lam. Dau an cua
Hong pham cu tru con c nhac ti trong mot truyen thuyet noi
tieng t thi Hung Vng la Sn Tinh Thuy Tinh. (xin c chng
to chng VIII)
Mot dau chng na khang nh Hong pham cu tru la trc tac
chnh tr thuoc van minh Van Lang chnh la dau an cua ngoi Hoang
Cc - ngoi thu lnh toi cao - nam trung cung thuoc hanh Tho, sac
vang trong Ha o cu cung vi o so la 5 - 10 (xin xem hnh ve sau) o
chnh la ngay gio To Hung Vng cua ngi Lac Viet.
Du ai i ngc ve xuoi
Nh ngay gio To mung mi, thang ba
Thang ba la thang Thn - Rong, the hien sc manh vu tru, bieu
tng cua vng quyen, chnh la thang th 5 ke t thang Ty (bat au t
thang 11 nam trc, tnh theo Am lch) ng vi o so Dng 5 trong
Hoang Cc. Ngay 10 ng vi o so Am 10 trong Hoang Cc. Xin xem
o hnh minh hoa di ay:
Tha ng
Mo t
Tha ng
Cha p
Tha ng
Gie ng
Tha ng
Hai
Tha ng
Ba
T
(Chuo t)
S u
(Tra u)
Da n
(Co p)
Ma o
(Me o)
Thn
(Ro ng)
I II III IV V
134
Ngay la con cua Thang. Thang co trc thuoc Dng, Ngay co
sau thuoc Am. Bi vay, lay so Dng 5 lam thang (thang Ba la thang
th nam, ke t thang T), lay so Am 10 lam ngay. o so 5,10 thuoc
trung cung Hoang Cc cua Ha o lam bieu tng cua vng quyen.
o la nguyen ly cua ngay gio to Hung Vng.
Ngay gio To lien quan en thang Thn - Rong, con chng to:
Rong, bieu tng cua vng quyen co xuat x t nen van minh Van
Lang, ch khong phai t nen van minh Trung Hoa. Co the noi rang
dan toc au tien trong co s nhan loai dung hnh anh Rong lam bieu
tng cho quyen lc toi cao la ngi Lac Viet. Lac Long Quan co
ngha la vua Rong Lac Viet lanh tu nc Xch Quy tien than cua
quoc gia Van Lang, quoc gia au tien cua ngi Lac Viet co cach ay
hn 5000 nam, to tien cua dan toc Viet Nam hien nay. Rong khong
nhng la mot bieu tng cua iem lanh ma con la bieu tng cua
Hoang e au tien lap quoc cua dan toc Viet.
Trong nhng co th cua Trung Hoa trc Han, khong thay mot
v Hoang e nao s dung Rong lam bieu tng. Co le cuon sach xa
nhat nhac en bieu tng Rong thuoc ve nha vua la S ky cua T Ma
Thien Tan Thuy Hoang ban ky trong oan trch dan sau ay:
Mua thu, s gia ang em t Quan ong i qua Hoa Am, tren
ng Bnh Th. Co ngi cam ngoc bch chan ng s gia ma noi:
- Ong lam n a vien ngoc nay cho Hao Tr.
Nhan ay noi rang: nam nay th To Long chet.
S gia hoi: Tai sao?
Ngi ay bien mat. e lai vien ngoc bch ay. S gia cam
ngoc bch ke lai au uoi cho ngi ta nghe, Thuy Hoang nn lang hoi
lau noi:
- Quy nui chang qua ch biet viec xay ra trong mot nam ma thoi.
Khi vao cung noi:
- To Long (1) o la to tien cua ngi.
Chu thch trong sach: To la au cung nh thuy. Long ch nha vua. To Long
cung nh Thuy Hoang.
Nh vay cho en i nha Tan, Rong cha phai bieu tng cua
vng quyen. Viec goi To Long e ch Tan Thuy Hoang, xuat phat
135
t y tng trong dan gian qua nhan vat Quy nui. Co the noi rang:
cac hoang e Trung hoa s dung Rong lam bieu tng, rat muon sau
Tan.
Qua phan chng minh tren a chng to: Hong pham cu tru chnh
la ban hien phap au tien cua ngi Lac Viet. S chng minh nay
cung chng to Van Lang la mot quoc gia hoan chnh vi tat ca nhng
yeu to cua no.
S PHAN CONG LAO ONG XA HOI VA KHA NANG S
DUNG TIEN TE TRONG XA HOI VAN LANG
Truyen thuyet a noi en nhng yeu cau cua Phu ong Thien
Vng ve chien cu cua ngai. Nhng chien cu nay, truyen thuyet cung
ghi nhan la do nha vua em t ni khac en, ch khong phai san xuat
tai cho. ieu nay chng to rang: e phuc vu cho nhu cau s dung cong
cu bang kim loai - du cho o la kim loai ong - thi Hung Vng a co
s phan cong lao ong xa hoi. Bi v: khi con ngi a biet s dung
kim loai va la nhu cau pho bien, th khong the ni nao cung co nhng
khoang san va ieu kien san xuat e phuc vu cho nhu cau nh nhau.
Do o bat buoc phai hnh thanh s phan cong lao ong xa hoi theo ac
iem tai nguyen cua tng vung. Hn na, ky thuat uc ong a at
en mot trnh o rat cao, v vay cung phai co th chuyen nghiep (cho
du la uc mot cai trong ong tho s nhat, trong so nhng trong ong a
c tm thay, cung oi hoi tay nghe cao ngay trong xa hoi hien
ai). So vi thi ky con ngi ch s dung thc pham hai lm va san
bat, th moi bo lac eu co the tao ra mot cuoc song khep kn. Nhng
ch can mot xa hoi nong nghiep c hnh thanh, co nhu cau pho bien
ve s dung kim loai e tao ra nhng cong cu san xuat va nhng san
pham tieu dung khac, th a tao ra s phan cong lao ong tren quy mo
toan xa hoi va trao oi san pham phc tap. ac biet la vi trong ong
co gia tr rat ln, oan trch sau ay chng to ieu nay:
Sach D Lam cua Trung Quoc chep: Tuc ngi Di (Man Di -
ngi viet) rat chuong trong ong ... bon tho hao, phu gia tranh nhau
mua rat at, en tram con bo cung khong tiec; sach Trinh Trang Tieu
Pham noi: Cac trong ong cua ngi Man ... oi c hang ngan con
bo, kem cung phai bay, tam tram con (xem Tran Quoc Vng, Ha Van
Tan 1960:229). <Ghi chu: cac cho ghi la bo trong oan trch tren, co le
136
nen hieu la trau, v phng Nam dung trau lam sc keo, trong khi
ngi phng Bac dung bo. Trung Hoa khong co t trau, do vay, bo
hay trau ngi Han eu goi la Ngu ca>. (Tm ve ban sac van hoa
Viet Nam - sach a dan)
Nh vay, qua oan trch dan tren, ban oc cung nhan thay rang:
e oi lay mot cai trong ong, can so lng trau bang ca mot huyen,
ngay thi nong nghiep hien ai au the ky 20 th khong the la mot
thc te trao oi, ma ch la s anh ngang gia tr. Do o, ngi ta khong
the trao oi gia tr bang hang hoa mot cach trc tiep, khi khong co tn
vat trung gian e nh gia tr vat trao oi. V vay, chnh nhng nhu cau
xuat hien trong qua trnh phat trien kinh te va quan he xa hoi, trong xa
hoi Van Lang phai hnh thanh mot loai tn vat di mot hnh thc va
khai niem nao o tng t nh tien ngay nay. Tren thc te, cac quoc
gia thuoc thi ai o ong tren the gii, nganh khao co hoc hien ai a
chng to c rang: eu la nhng quoc gia co nen thng mai phat
trien, ng nhien eu phai s dung tn vat trung gian e trao oi hang
hoa. Thi ai Hung Vng vi nen van minh chnh thong, ma tat ca
cac quan niem khac nhau ve thi ai nay eu thong nhat iem t nhat
la a bc vao thi ai o ong. Do o, hoan toan co the khang nh
rang: trong xa hoi Van Lang t nhat vao thi Hung Vng th VI, ong
cha ta a s dung tien hoac mot cai g o tng t, trong viec trao oi
san pham.
137
Hai mat trong ong tren ay c chep lai t cuon Tm ve ban
sac van hoa Viet Nam (sach a dan - trang 128) - phai chang co the
minh hoa cho viec s dung tien di thi Hung Vng.
Nhng chi tiet tren trong ong nam trong vong tron co mui ten
ch la nhng hnh vuong lo tron va hnh tron lo vuong, a co nhan xet
rang o la s the hien ong tien co Viet Nam. Nhng giao s tac gia
cuon sach lai cho rang: o la bieu tng cua Am Dng. Nhan xet
hnh vuong va hnh tron la tng cua ong tien thi Hung Vng th
cung cha the chac chan, nhng co kha nang ung (e tm ra viec s
dung tien cu the nh the nao, con tuy thuoc vao viec co t lieu hoac di
vat chng minh). Nhng cho rang o la bieu tng cua Am Dng th
co the khang nh rang: o la mot sai lam. Bi v Am Dng co tnh
bao trum, bat c s vat s viec, hien tng nao cung the hien s hien
dien cua y niem nay. Do tnh bao trum o, nen khi the hien thuyet Am
Dng di bat c mot bieu tng nao, bao gi cung v tr trung tam
hoac cao nhat; th du nh cap rong noc nh en, hoac bieu tng
Am Dng trong Bat quai... V vay, hnh vuong tron tren trong ong
mac du co tng cua Am Dng nhng khong the coi la nham the
hien Am Dng. Ve mat van ban th chnh trong Hong pham cu tru
ban hien phap co nhat cua ngi Lac Viet a noi en trong tru th 3,
Bat Chnh phan hai: Hoa tc la tien cua xa hoi. Ch hoa theo tieng
Viet co con co ngha la s chuyen oi; trong dan gian Viet Nam con
dung ch Hoa vang (ot vang ma), hoa kiep, hoa than...
Cho en hom nay, mac du khoa khao co hoc cha he tm thay
mot dau vet g nham chng to s ton tai cua tien nong, hoac mot dang
tn vat nao o tng t nh tien thi Hung Vng. Nhng cho du co
the hoac khong bao gi tm thay mot di vat khao co nao; nhng nhng
tien e trong xa hoi Van Lang e xuat hien viec s dung mot dang tn
vat tng t nh tien hoan toan ay u. Nh vay, hoan toan co the ket
luan ve kha nang s dung tien te a xuat hien di thi Hung Vng.
138
HNH PHU CHNG DI VAT I AN THNG
Phai chang ay chnh la nhng di vat ma hoc gia Nguyen Hien
Le a noi trong cuon S Trung Quoc cua ong:
Nhng hnh ngi mat rong, tron, mui tet thuoc giong ngi Melanesie
(ong Nam A).
139
Chng IV:
TRUYEN THUYET TRAU CAU
Mieng trau la au cau chuyen
Thanh ng Viet Nam
HUYEN THOAI TRAU CAU
VA NEN VAN HIEN THI HUNG VNG
T
at ca cac truyen thuyet lien quan en lch s thi Hung
eu bat au bang cau: Vao thi Hung Vng th... hoac
trong cot truyen eu nhac ti s hien dien cua vua Hung. Truyen
thuyet Trau Cau thuoc vao loai th hai (Tr Trng Chi, Thach
Sanh thuoc ve van hoc thi Hung, khong phai truyen thuyet lch s,
nen khong co s hien dien cua vua Hung). Trong Trau Cau, nien
ai ghi nhan vao thi thng co, nhng lai nhac ti vua Hung. Do o,
co the khang nh rang: Khi ngi Viet dung trau cau th trau cau a
co trc thi Hung Vng th VI va sau Hung Vng th I. Trau Cau
mot nghi thc trong giao tiep cua ngi Viet thi Hung Vng, co
trc banh Chng banh Day ma dau an con e lai en tan bay gi,
chnh la thoi quen an trau con tng oi pho bien trong ngi Viet
hien nay. Lau lau chung ta van gap nhng am ci dung la trau, qua
cau bieu tng cho s nong tham cua tnh ngi, theo truyen thong
cua ong cha xa. Cung nh banh Chng banh Day, Truyen thuyet
Trau Cau may man con di chng en tan bay gi.
Nh phan tren a minh chng: xa hoi Van Lang a phat trien vi
nhng moi quan he xa hoi phc tap. o la tien e e phat trien nhu
cau ve hnh thai y thc trong nhng moi quan he xa hoi.
Nhng hnh thai y thc trong quan he xa hoi c the hien bang
nhng gia tr ao c, nghi le, th bac trong gia nh va xa hoi vi
nhng phong tuc tap quan mang ban sac van hoa cua thi Hung Vng
a c the hien trong Truyen thuyet Trau Cau. Truyen thuyet
Trau Cau co rat nhieu chi tiet lien quan en nhng van e can chng
minh. Do o, e tien cho ban oc theo doi nhng van e c at ra va
140
minh chng thc trang xa hoi Van Lang qua Truyen thuyet Trau
Cau, xin chep lai toan bo truyen thuyet nay.
Truyen thuyet Trau Cau c chep sau ay trch t trong cuon
Lnh Nam Chch Quai (sach a dan) co kem theo phan chu thch cua
dch gia.
TRUYEN THUYET TRAU CAU
Thi thng co co mot v quan lang (1) sc voc cao ln, nha vua
ban ten la Cao cho nen lay Cao lam ho. Cao sinh ha c hai ngi
con trai, con ca ten la Tan, con th ten la Lang (2). Hai anh em giong
nhau nh uc, trong khong the phan biet noi. en nam 17 18 tuoi,
cha me eu t tran, hai anh em en theo hoc ao s Lu Huyen (3).
Nha ho Lu co ngi con gai ten la Lien, tuoi cung khoang 17
18. Hai anh em thay nang th rat va y, muon ket lam v chong (4).
Nang cha biet ngi nao la anh, mi bay mot khay chao va mot oi
ua cho hai anh em an. Ngi em nhng cho anh an trc, nang mi
phan c ai la anh, ai la em. Nang ve noi vi cha me xin lam v ngi
anh.
Khi cung vi nhau, ngi anh co luc lat leo vi em. Ngi em
t lay lam tui ho, cho rang anh lay v roi th quen mnh, ben khong cao
biet ma bo i ve que nha. i ti gia rng gap mot dong suoi sau ma
khong co thuyen e qua, au n khoc ma chet, hoa thanh mot cay
moc ben song.
Ngi anh nha khong thay em ben i tm. Ti cho o gieo
mnh chet ben goc cay, hoa thanh phien a nam om goc cay. Ngi
v i tm chong ti cho nay cung gieo mnh om lay phien a ma chet
hoa thanh mot cay leo uon quanh phien a goc cay, la co mui thm
cay. Cha me nang ho Lu i tm con ti ay, au xot vo cung ben lap
mieu th (5).
Ngi trong vung hng qua th cung, ca tung anh em hoa
thuan, v chong tiet ngha.
Khoang thang Bay thang Tam, kh nong cha tan, Hung Vng
i tuan thu, nhan dng chan ngh mat trc mieu, thay cay la xum
xue, day leo chang cht, hoi ma biet chuyen, ta than hoi lau. Nha vua
sai lay qua cay va la day leo nhai, nho bot len phien a thay co sac
o, mui v thm tho. Ben sai nung a lay voi ma an cung vi qua va la
day leo, thay mui v thm ngon, moi o ma hong, biet la vat quy, ben
lay mang ve.
Ngay nay, cay thng trong khap ni, o chnh la cay cau, cay
trau va voi vay. Ve sau, ngi nc Nam ta pham ci v ga chong
141
hay le tet ln nho eu lay trau cau lam au. Nguon goc cay cau la nh
the o.
Chu thch
(1) Tieng e goi con trai vua (hoang t) trong thi Hong Bang.
Sach Viet s thong giam cng muc, Tien bien, tap 11, trang 5
chep: ho Hong Bang bat au at quan chc, tng van goi la lac hau,
tng vo goi la lac tng, hu t goi la bo chnh, con trai vua goi la
quan lang...
(2) Hai ch Tan va Lang ghep lai co ngha la cay cau.
(3) Ban A. 2107 chep la Lu ao Huyen.
(4) Ban A. 1572 chep: Nha ho Lu co ngi con gai 17, 18 tuoi
thay hai ngi trong long rat lay lam thch, muon ket lam v chong ma
khong biet ai la anh, ai la em ben a ra mot bat chao va mot oi
ua...
(5) Ve oan nay, ban A. 2107 chep: Cha me nang ho Lu tm
thay chon nay au n vo cung ben lap mieu th e cung. Ve ti nha
em mong thay hai anh em ti vai ma noi rang: Chung toi nang tnh
huynh e, v ngha ma khong the cau tha c, lam lien luy ti lenh ai.
Cha me a khong bat toi lai con lap en th. Ngi con gai cung tiep
li rang: Thiep t thu thac sinh, nh cong n nuoi dng ti nay, a
khong co g bao ap, va roi lai v ao v chong, v long duyen nhat la
v ngha v chong tuy tron ven song da hieu n van cha tron, dam xin
rong long xa toi. Ho Lu noi: Cac con a ven tnh huynh e, ngha v
chong, ta con gian g na? Am Dng oi nga, mot sm thanh ngi
thien co e cho ta luong nhng sau thng.
Truyen thuyet Trau Cau co the chia lam hai phan. Phan au
giai thch ve nguon goc cua cay trau qua cau mang tnh huyen thoai.
Nhng neu loai bo nhng yeu to cua huyen thoai, chung ta se tm thay
nhng yeu to e chng minh cho quan he xa hoi di thi Hung va gia
tr ao ly tren c s nhng moi quan he o. Phan hai: s an chng cua
vua Hung quyet nh s dung trau cau la mot hnh thc nghi le trong
hon nhan va moi quan he xa hoi (Trong Lnh Nam Chch Quai khong
ghi viec Hung Vng quyet nh s dung trau cau lam nghi le trong
quan he giao tiep va hon nhan tren toan quoc nh truyen thuyet a
noi).
142
Tnh ngi va nhng hnh thai y thc trong quan he gia
nh qua nghi le trau cau cua ngi Lac Viet
Trong phan au, yeu to huyen thoai the hien bang hnh anh nhng
con ngi trong gia nh Tan va Lang, khi ngh rang a mat nhau
trong i eu hoa than thanh cay, a e vnh vien ben nhau. o la mot
hnh anh bi diem ay chat th, the hien nhng gia tr tnh cam yeu
thng cua con ngi san sang hy sinh cho nhau. ay cung la ch
hng ti cua nhng gia tr ao ly
thi Hung Vng, ma nh cao cua
no la s hoa nhap tam hon trong tnh
ong cam gia con ngi vi con
ngi, tran ay tnh nhan ban. Chat
lang man tot cung o cua tnh ngi
cung c the hien rat ro net trong
nhng tac pham van hoc thi Hung
Vng, nh: Chuyen tnh Trng
Chi; Thach Sanh; M Chau Trong
Thuy (xin c minh chng phan
sau).
Tnh ngi trong moi quan he
con ngi trong huyen thoai Trau
Cau a c vua Hung an chng va
lu lai qua hang thien nien ky. Cum
t nong tham (nong v cua voi,
tham sac cua trau) nham dien ta
mot trang thai tot ep nhat trong
quan he con ngi, s dung trong
ngon ng Viet Nam. Phai chang,
hnh tng o bat au t s ket tinh
cua tnh ngi quet voi, la trau,
qua cau, a ghi dau an trong tam
linh sau tham trai gan 5000 nam cho
en tan bay gi!
Vi mot tnh ngi c ton
trong va e cao, th du Am Dng
cach biet van con tng nh en
TRAU CAU
Bieu tng trong hon le cua
ngi Lac Viet con en tan
bay gi
143
nhau trong cuoc i. Tuc th cung ngi a khuat trong nen van minh
Viet Nam ma nguon goc cua no la s e cao tnh ngi trong moi
quan he gia con ngi vi con ngi co t trc thi Hung Vng th
VI chac chan a xuat hien vao luc nay. Hnh anh ong ba Lu lap
mieu th ba ngi a chng to ieu o. Khi to tien ngi Lac Viet at
le cung e tng niem cho ngi a khuat, la muon nhac nh con chau
phai biet yeu thng nhau ngay t khi con song. Nh vay, co the khang
nh rang: Viec th cung to tien hoan toan la phong tuc cua ngi Viet
a co t lau, ch khong phai la s du nhap cua nen van minh Trung
Hoa (nen chang trong moi mam co cung ngi a khuat thi hien
ai, co them la trau qua cau nh la mot bieu tng cho s nong tham
cua tnh ngi con song vi ngi a khuat).
Trau cau, mot di san van hoa the hien nhng gia tr tinh than va
m c cua ngi Lac Viet. La trau bieu tng cho s sinh san, cai bat
au va nguon coi; Buong cau nang tru chi cht nhng qua no tron:
bieu tng cho s phu tuc va phat trien; voi: bieu tng cho s trong
sach, thanh cao. Nhng khi tat ca hoa quyen vi nhau th s nong tham
xuat hien, nh khang nh tnh yeu chnh la gia tr hng ti cua con
ngi. That la mot bieu tng tuyet dieu! Khi trau cau c s dung
trong nghi le ci hoi; s m au cho mot the he mi tiep noi cho s
song cua con ngi. ngay t luc bat au thieng lieng ay, a co s
nong tham cua tnh yeu con ngi. Dch kinh viet: Tr th cao sieu, le
th khiem ha. Cao la bat chc tri, thap la bat chc at. S gian d khiem
cung cua Trau cau a tao nen tnh nhan ban trong di san van hoa
cua ngi Lac Viet: tat ca nhng oi nam n yeu nhau, eu co the lay
nhau chnh v s thanh am va bieu tng cao quy cua nghi le nay.
Trong Truyen thuyet Trau Cau a chng to: xa hoi Van Lang
t trc thi Hung Vng th VI co moi quan he gia nh nh la te bao
c ban cau thanh xa hoi. ieu nay cung chng to mot nen kinh te phat
trien tao ieu kien cho con ngi co kha nang ton tai trong mot cong
ong nho hn la gia nh, khong con phai chu s rang buoc chat che
trong cong ong bo lac hoac th toc. Nhng thanh vien trong gia nh
cung lien quan chu trach nhiem chnh trong s ton tai va phat trien
cua moi mot con ngi va cua ca gia nh ho. Chi tiet phan I mieu ta
viec hai anh em bo nha i hoc xa, khi ngi em bo i khien v chong
Tan i tm va ho lan lt hoa than ben nhau, a chng to tnh trach
144
nhiem va s rang buoc tnh cam trong moi quan he gia nh. Ke t
thi gian au lap quoc vi truyen thuyet Con Rong Chau Tien en
thi Hung Vng th VI, cu the la en khi co Truyen thuyet Trau
Cau ngot ca ngan nam. o la thi gian hp ly e s phat trien kinh
te xa hoi, lam nen tang cho cac moi quan he trong gia nh va tao
ieu kien cho con ngi thoat khoi s rang buoc cua nhng cong
ong ngi hoang s. Tieu bieu cho moi quan he gia nh t s bat
au cua no la quan he hon nhan am ci a xuat hien vi nhng
nghi le, ma di vat minh chng cho ieu nay co t thi xa xa van con
ti tan bay gi: o chnh la Trau Cau.
Ban oc co the cho rang: Nhan xet ve s ton tai moi quan he
gia nh vi ay u nhng hnh thai y thc cua no, nh la phan t c
ban cau thanh xa hoi Van Lang, tng t nh trong xa hoi hien ai
da vao truyen thuyet Trau Cau phan 1 cua cau chuyen, co the la
mot gia thuyet da tren c s khong vng chac v tnh huyen thoai
cua no. Bi phan s tch cua Trau Cau co the c at ra va them
that, e tao nen mot nen tang t tng cho nhng gia tr ao ly trong
quan he gia nh c hnh thanh nhng thi gian lch s sau o, ma
tuc s dung trau cau nh la mot nghi thc the hien san co, ch la mot
phng tien e chuyen tai.
Nhan xet tren ch co the c coi la ung, neu phan 2 cua cau
chuyen khong co s an chng cua vua Hung oi vi loai cay c s
dung trong nghi le giao tiep va hon le cua ngi Viet. ieu nay chng
to rang: nhu cau ve hnh thc giao tiep trong quan he xa hoi va gia
nh a xuat hien va a co nhng hnh thai y thc cho no, a co t
trc thi Hung Vng th VI. Phong tuc s dung trau cau trong nghi
le ci hoi cua ngi Lac Viet con ton tai hang ngan nam cho en tan
bay gi, chnh la hien tng bao chng cho s ton tai cua gia nh
trong xa hoi Van Lang. Hnh thc giao tiep khong ch bang nhng c
ch cung knh, can trong ma la nhng vat le cu the n gian, nhng ay
u y ngha e co the tr thanh pho bien trong xa hoi Van Lang. ac
biet la s xuat hien hnh thc trong nghi le hon nhan bang trau cau, la
mot bang chng the hien v tr cua gia nh va nhng hnh thai y thc
cua no trong c cau xa hoi. ay la mot dau chng phu nhan quan niem
cho rang: xa hoi Van Lang ch la mot cong ong bo lac.
Nhng hnh thai y thc trong quan he gia nh a xuat hien qua
145
Truyen thuyet Trau Cau, co the nhan thay qua s phan biet ngoi
th trong quan he gia nh. o la viec co Lien, con gai ngi thay cua
hai anh em Tan va Lang a ra mot oi ua va mot khay chao e la
chon ngi anh trong gia nh chng to ieu nay (trong ieu kien hai
anh em giong nhau nh uc). Viec ngi em nhng ua cho ngi
anh dung chao trc, a chng to khong phai ch la s phan biet ngoi
th ma con la ton ti trat t trong gia nh. Hnh anh co Lien sau khi
biet c Tan la anh ve noi vi cha me xin ci Tan lam chong, a
chng to ngi phu n Viet Nam di thi Hung Vng hoan toan
c quyen t do va chu ong trong hon nhan, ch khong phai Tai
gia tong phu nh quan iem Nho hoc sau nay t van minh Trung
Hoa trong nam khinh n truyen vao Viet nam, khi at nc b o
ho. Hnh anh nay cung chng to nhng nghi thc trong hon nhan a
hnh thanh vi vai tro cua cha me. Viec co Lien i tm chong va chet
theo chong khong phai xuat phat t t tng Xuat gia tong phu ma
hoan toan chu ong t tnh cam cua chnh co. S nong tham cua tnh
ngi sau khi hoa than thanh trau, cau, voi a chng to ieu nay. Neu
ao Tam tong cua Han Nho ve sau, thuoc ve trang thai y thc co tnh
go ep, th s chung thuy tren can ban tnh ngi la mot gia tr cua nen
van hien thi Hung Vng.
Nhan xet noi tren, c bao chng bang s pho bien cua tuc an
trau khap mien nam song Dng T cho en i Tong va cho en
tan bay gi ai Loan; cung nh nghi le s dung trau cau con c
gn gi trong cong ong ngi Viet, cho en nay trai a hang ngan
nam. S pho bien cua mot tap quan bao trum mot khong gian a ly
rong ln vi thi gian keo dai hang thien nien ky, a chng to tnh
thong nhat ve van hoa va s ton tai cua mot quyen lc on nh bao trum
bao am cho s ton tai cua no.
Trau Cau va lanh tho Van Lang
T viec s dung trau cau nh mot nghi le trong quan he xa hoi
en thoi quen an trau cua ca mot dan toc, th phai c nh hnh qua
hang thien nien ky (trong Viet s lc ghi nhan viec bo thue trau cau
vao thi Ly, a chng to viec s dung trau cau rat pho bien). Thoi
quen an trau nay con pho bien mien Nam Trung Quoc, ac biet la
ai Loan hien nay ma v tr v tuyen gan ong nh Ho. Sach Lnh
Ngoai ai ap cua Chu Kh Phi ngi au i Tong soan vao the ky
146
12 chep rang:
T Phuc Kien, mien di T Xuyen, mien Tay tnh Quang
ong, eu co tuc an trau... (Theo Cau trau au truyen, Pham Con Sn.
Nxb ong Thap 1994).
Phuc Kien tc la mien di Triet Giang cua nc Viet cu; mien
di T Xuyen tc Quy Chau cu; Quang ong tc la mien Giao Chau
cu, tat ca eu thuoc lanh tho Van Lang ngay xa theo truyen thuyet.
Hien tng nay ch co s giai thch hp ly la: Lanh tho Van Lang a
bao trum phan mien Nam Trung Quoc ngay nay nh truyen thuyet
Con Rong Chau Tien a noi ti: Bac giap ong nh Ho, Tay giap Ba
Thuc, Nam giap Ho Ton, ong giap ong Hai. Do o, khi lanh tho b thu
hep th nhng ngi dan vung at thuoc Van Lang cu van gi c
thoi quen an trau trai a hang ngan nam, mac du phan nghi le da tren
mieng trau qua cau a b xoa bo v Han hoa. Nh vay, ay la mot
trong nhng net minh hoa sac sao nhat cho bien gii Van Lang theo
truyen thuyet Con Rong, chau Tien.
Trong khi ang viet cuon sach nay th tap san Kien thc ngay
nay so 283 phat hanh ngay 10 06 98 co bai bao Quan niem ve cai
ep x Hoa Anh ao (ngi gii thieu bai bao: oan Th theo
The East) noi ve quan niem cua phu n Nhat ve ve ep cua ho. Do bai
bao co lien quan en phong tuc cua thi Hung Vng, xin c trch
dan ay e ban oc tham khao:
Ngay trong li gii thieu bai viet a co oan:
That bat ng khi kham pha rang ngi phu n Nhat hoi xa cung
nh phu n Viet Nam cach ay ca tram nam, eu thch nhuom rang
en va hn na ho con khoai xam mnh!
Trong bai co oan viet:
Nhuom rang en la dau hieu cho thay qu ba o thuoc tang lp
thng lu va ngi ta cho rang tuc nhuom rang x Phu Tang co
nguon goc t ong Nam A ch khong phai Trung Hoa.
Phong trao nhuom rang en lan manh en the ky 11, thi Nhat
Hoang Shirakawa (1072 - 1086). Phai nam thuoc gii qu toc khong
nhng nhuom rang ma con anh ma hong.
Tuc an trau, nhuom rang en va xam mnh a co t trc thi
Hung Vng th VI Van Lang, cho en ngay bay gi van con co mot
147
so ngi ln tuoi mien Bac nhuom rang en, ch khong phai cach
ay hang tram nam nh tac gia bai viet a noi. Hien tng phu n
nhuom rang en Nhat Ban va tuc an trau cua ngi ai Loan, neu
nh khong the giai thch bang be day cua thi gian gan 3000 nam va
mot lanh tho en tan b Nam song Dng T cua Van Lang, th ch
con cach giai thch o la do y muon cua thng e.
Cay trau, cay cau va cuoc song nh canh nh c
vi nen nong nghiep phat trien trong xa hoi Van Lang
Ngi Viet thi Hung Vng ch co the xay dng cho mnh mot
nen van minh tren nen tang cua cuoc song nh canh, nh c va s
phon vinh cua nong nghiep. S d tha cua san pham nong nghiep,
sau khi hoan tat cho nhu cau cua nhng ngi lam ra no, la ieu kien
toi thieu e ton tai nhng ngi song bang nghe phi nong nghiep khac.
o la nhng hoc gia, nhng ngi luyen kim, nha buon,... S hien
dien cua cay cau, la trau theo quyet nh cua vua Hung, c trong
pho bien khap ni a chng to ieu nay (tat nhien ch co the trong
c nhng vung co ieu kien a ly thch hp). Viec trong mot th
cay khong phai cay lng thc, ma hoan toan ch la nhu cau nghi le
mot cach pho bien t trc thi Hung Vng VI, a chng to nganh
nong nghiep phat trien va ngi ta co the quan tam en mot th san
pham phuc vu cho nhu cau van hoa. Hien tng nay chng to to tien
ngi Viet a co mot nen nong nghiep phat trien, t nhat la trc thi
Hung Vng th VI tc la khoang hn, kem 2000 nam tr.CN. Do o,
co the khang nh: dan toc Viet co nen nong nghiep hnh thanh va
phat trien sm nhat the gii.
e minh hoa cho luan iem nay, xin c dan lai mot oan trong
bai Tia sang mi roi va mot qua kh b lang quen cua tien s Wilhelm
G.Solhelm II la giao s nhan chung hoc trng ai hoc Hawaii chuyen
nghien cu ve thi tien s ong Nam A. Bai viet nay a c in trong
cuon Tm ve ban sac van hoa Viet Nam (sach a dan). Sau ay la oan
mieu ta s phat hien cua tien s Wilhelm G.Solhelm II tai mot di ch
khao co vung bien gii ong Bac Thai Lan (tc la phan lanh tho
hoac giap gii lanh tho cua Van Lang cu, ngi viet).
Trong mot cho at rong chng 2,5cm
2
co mot manh o gom in
vet vo cua mot hat lua co nien ai muon nhat la 3600 tr.CN. Nh vay
co ngha la trc ca ngan nam so vi nhng hat lua tm thay An o
148
va Trung Hoa cung c xac nh bang phng phap cacbon (ma
trc ay da vao o cac nha khao co cho rang con ngi tai ay biet
trong lua trc tien).
Cuoc song nh canh, nh c a c hnh thanh chng to cho
s phat trien cua nen nong nghiep. S hien dien cua cay trau, cay cau
trong i song van hoa cua ngi Viet chng to ieu nay. Bi v, o la
loai cay co t nhat 3 nam e bat au cho trai va s dung san pham cua
no hang chuc nam ve sau, c trong khap nc nhng vung a ly
thuan li. ay chnh la hien tng minh chng cho cuoc song nh
canh, nh c va mot nen nong nghiep phat trien khap lanh tho Van
Lang. Ngi ta khong the trong mot loai cay lau nam vi mot loi song
du canh, du c.
Kha nang trao oi san pham van hoa
Viec trong cay trau va cau tren khap mot vung lanh tho rong ln
vi nhng ieu kien a ly khac nhau, thch hp hoac khong thch hp
vi s phat trien cua loai cay nay la ieu khong the thc hien. Nhng
vi quyet nh cua vua Hung s dung trau cau trong ca nc e thc
hien nhng nghi le trong quan he xa hoi, thuoc nhng vung chu anh
hng cua nen van minh chnh thong. Tat yeu phai co trao oi san
pham t nhng vung a ly co kha nang trong c va trong nhieu trau
va cau, en nhng vung khong the trong c cay nay. Nh phan phan
tch truyen thuyet Phu ong Thien Vng a trnh bay ve s phat
trien cua viec trao oi san pham tieu dung t trc thi Hung Vng
th VI. Vi truyen thuyet Trau Cau th s trao oi san pham khong con
gii han san pham tieu dung, ma a xuat hien s trao oi san pham
van hoa. o chnh la trau cau c trao oi vi t cach la san pham
van hoa, trc khi la mot san pham phuc vu cho nhu cau tieu dung do
thoi quen an trau. Vay ngoai nhng san pham van hoa c trao oi
tren thc te la trau cau a chng minh phan tren, th ngi Viet thi
Van Lang con trao oi nhng san pham van hoa khac na hay khong,
khi nhng nhu cau van hoa a xuat hien? Kha nang trao oi nhng san
pham van hoa va tr tue hoan toan co the co. Nh phan tren a trnh
bay: xa hoi Van Lang a co mot he thong y niem vu tru quan hoan
chnh cua thuyet Am Dng Ngu hanh vi s ng dung trong moi lnh
vc lien quan en con ngi va cuoi cung la van hoc nghe thuat (rieng
phan van hoc nghe thuat thi Hung, xin c chng minh ro hn qua
149
truyen thuyet ke lai ve: Chuyen tnh Trng Chi, Thach Sanh, M
Chau Trong Thuy va phan huyen thoai cua truyen thuyet Trau Cau).
Do o, tat yeu xa hoi Van Lang phai co s truyen ba kien thc e bao
am s duy tr va phat trien cua nen van minh. Nhng phng tien
chuyen tai kien thc di thi Hung Vng la g?
Phng tien ghi nhan chuyen tai tri thc
trong thi Hung Vng
Nganh khao co hoc Trung Hoa a phat hien c nhng manh
xng thu, mai rua tren o co khac ch viet An Kh thu o nha An
Thng. Hien tng nay la bang chng cho thay: trc khi tm ra giay,
nhng nen van minh co nhng vung khac nhau tren the gii a ghi
van t len da, xng thu, tren a... Tat ca nhng phng tien o, eu
chng to mot nen van minh co the cha phat trien vi nhng kien thc
con n gian, hoac s pho bien kien thc con han che. Nhng vi mot
khoi lng tri thc ln nh di thi Hung Vng a trnh bay tren
va nhu cau pho bien tren mot lanh tho rong ln lai mot xa hoi nong
nghiep nh canh, nh c on nh th lay au ra mot lng da, xng
ln e lam phng tien chuyen tai ch viet?
Dau an xa nhat chng to phng tien chuyen tai tri thc cua
nen van minh Van Lang, chnh la mai con rua. ieu nay a c noi
ti trong sach Thong Ch cua Trnh Tieu ve viec tang lch cho vua
Nghieu. Nhng dau an cua nen van minh Van Lang thi au lap quoc
c minh chng t nhng co th Trung Hoa, cung c phat hien tren
lng rua (Lac th, Hong pham). Hien tng nay chng to vao thi au
lap quoc, cac hoc gia Van Lang a s dung mai rua e ghi lai nhng tri
thc cua mnh. ieu kien t nhien a tao cho nen van minh Van Lang
thc hien ieu nay, giong rua ln ch co mien Nam song Dng T.
Nhng vi s phat trien cua nen van minh, nhu cau trao oi tri thc
ngay cang nhieu, th viec s dung mai rua lam phng tien chuyen tai,
tat yeu se khong phai la mot hien tng pho bien.
Phai chang, viec s dung tre e khac ch cua ngi Trung Hoa
sau nay bat au t van minh Van Lang, khi at nc nay hoan toan
co ay u nhng nhu cau va ieu kien e thc hien. o la t pha Nam
ong nh Ho en het bien gii pha Nam Van Lang la que hng
cua tre na. Neu nh t thu hong hoang trc thi lap quoc, ngi
150
Bach Viet co s dung xng thu hoac mai rua e khac ch, th t
khoang ngot 1000 nam sau thi lap quoc vi mot nen van minh phat
trien, viec chuyen t xng thu hay mai rua qua tre na, khong phai la
mot viec oi hoi nhng t duy phc tap hn viec lam ra chiec banh
chng, banh day. Luc nay rua ch con la mot bieu tng cua phng
tien chuyen tai tri thc cua nen van minh Van Lang ma dau an con e
lai en bay gi, nh la mot s tri an loai linh vat au tien phung s cho
nen van minh Lac Viet. Chnh v bieu tng con rua nay trong truyen
thuyet va huyen thoai, la phng tien e con chau ngi Lac Viet tm
lai dau an cua to tien may ngan nam trc.
e ban oc khoi lat lai trang sach, xin c trch lai oan sau
ay trong sach Kinh Dch Cau hnh t tng Trung Quoc (sach a
dan, trang 590), chung to ieu nay:
ong thi cung co khoa au van (goi nh vay v ch c viet
bang nhng que cham sn tren the tre, hay the go), net sn khong eu
hnh con nong noc.
Nh vay, oan noi ve nhng di vat ao c An Kh trch dan
tren, a chng to ro net phng tien chuyen tai ch viet cua ong cha
ta, khi ch khoa au la ch cua ngi Viet co t hn 2000 tr.CN.
(sach Thong Ch, a dan) c viet bang sn tren tre na. ieu nay
cung chng to rang t gan 2000 tr.CN, ong cha ta a s dung sn e
viet ch tren tre, go ch khong phai khac tren tre, go nh ngi Trung
Hoa sau nay.
Giay mot kha nang a xuat hien
di thi Hung Vng?
Trong so nhng tranh dan gian cua lang tranh ong Ho con e
lai en ngay nay, co rat nhieu bc tranh co lien he vi nhng gia tr t
tng co t thi Hung Vng, mang nhng dau an cua mot nen minh
triet Lac Viet, coi nguon cua van minh ong phng, nh cac tranh:
Thay o Coc; Nhan Ngha (be om Coc); Le Tr (be om Rua)... S hien
ton cua nhng bc tranh tren, kho co the cho rang no c the hien
nhng gia tr van hoa lu truyen t thi Hung Vng, tren mot phng
tien xuat hien sau o la giay Gio. V vay, hoan toan co c s e at
van e cho rang: ngi Lac Viet a lam ra giay va nhng bc hoa dan
gian a co t thi Hung Vng. Lch s lang tranh ong Ho co t hn
151
400 nam nay. Nhng trc o th ngi Viet chac chan cung a co
tranh. Tc la trc khi cac nghe nhan xng ang c s ton trong cua
ngi Viet tu tap lang ong Ho, e gay dng thanh mot lang tranh
noi tieng. Ho a ve nhng bc tranh tren nhng t giay gio la mot san
pham oc ao cua Viet Nam. T viec gia cay Quang Lang e lay bot
lam lng thc vao thi ky au lap quoc cua Van Lang (gan 3000 nam
tr.CN), cho en viec gia cay gio e lam ra th giay Gio noi tieng th
khoang cach thi gian la bao lau? Phai chang hnh anh tren trong ong
c coi la ngi oc van ban ang cam mot t giay, khi hnh ve the
hien nep uon pha tren? (hnh trang 93). Y tng cho rang hnh
ngi tren trong ong ang oc van ban viet tren giay c tiep tuc
minh chng muc Y phuc thi Hung Vng trong phan sau.
Gia thuyet ve kha nang trong thi Hung Vng ong cha ta a
lam ra giay c cung co qua s so sanh gia hai hnh sau ay.
Hnh ben c chep lai t trong
ong Hoang Ha, c cac nha nghien
cu cho rang ay la hnh gia gao.
tren au hai nhan vat la hai con chim
mo ngan thuoc loai chim co the an hat.
ay la bieu tng cua s gia gao hoac
ngu coc.
So vi hnh ben c chep lai t
cuon Tm ve ban sac van hoa Viet Nam
(sach a dan), chu thch trong sach la
hnh Nam n gia gao. Nhng nhng
ai a xem bo phim San trang, c
ai truyen hnh chieu vao khoang au
nam 98 la mot bo phim co noi dung
mieu ta lch s va sinh hoat cua cac
nghe nhan lang tranh ong Ho, th
thay no giong canh hai ngi gia cay
gio lam giay hn. Hn na, tren au
gay lai co hoa hai hnh ch nhat. Phai
chang, o la bieu tng the hien san
pham giay ho se lam ra sau khi gia xong coi bot gio?
Nhng hnh tng nay ch la c s cua mot gia thuyet ve kha
152
nang thi Hung Vng a lam ra giay, khong phai la yeu to e minh
chng cho gia thuyet nay.
Nh vay, vi dau an cua trau cau trong hon le cua ngi Lac
Viet va tuc an trau ton tai hang ngan nam vung nam song Dng T,
va en tan bay gi ai Loan, a chng to rang:
@ Ngay t trc thi Hung Vng th VI, Van Lang a la mot
xa hoi co nhng dau an chng to s hoan chnh cua mot nen van minh
phat trien. Neu khong phai la sm nhat va hn han so vi cac vung
khac tren the gii, th cung la tng ng vi nhng nen van minh ky
v khac cua the gii co ai, ma di tch con lai cua nhng nen van minh
o, a gay ra s kinh ngac trong xa hoi hien ai.
@ Chng to mot nen van minh nong nghiep phat trien cao va ton
tai hang ngan nam mien nam song Dng T. Bi v, phai co mot be
day trai hang ngan nam cua thoi quen an trau; thoi quen o phai c
bao tr bang quyen lc trong mot xa hoi cao cap co to chc chat che va
c hnh thanh trong mot cuoc song on nh rat lau dai, mi co the e
lai dau an qua hang ngan nam thang tram cua lch s trong thi Bac
thuoc va cho en tan bay gi.
That ang tran trong thay! Khi thay nhng am ci cua ngi
dan Lac Viet cho en tan bay gi, van tran trong nhng truyen thong
cua to tien lai co mam cau, la trau:bieu tng cho s phu tuc, nong
tham va thuy chung cua tnh yeu con ngi vi s an chng thieng
lieng cua to tien!
HNH PHU CHNG
Ch Khoa au
T lieu chep trong Tm ve ban sac van hoa Viet Nam
153
Chng V:
S TCH DA HAU
VAN E NOI DUNG CUA S TCH DA HAU
T
ruyen thuyet ve Qua Da Hau khac han S tch Trau
Cau va Banh Chng banh Day, s tng quan gia
nhng di vat van hoa truyen thong vi noi dung cua truyen thuyet.
Trong truyen thuyet Trau Cau th mieng trau, qua cau la di san van
hoa ton tai tren thc te, bien minh cho phan huyen thoai cua truyen
thuyet. Cho nen chnh s hien dien tren thc te cua mieng trau qua
cau nhng vung thuoc lanh tho Van Lang cu, a chng to thc trang
xa hoi Van Lang. Hoac truyen thuyet Banh Chng, banh Day,
ngoai s an chng cua vua Hung Vng th VI th toan bo noi dung
cua truyen thuyet khong anh hng g en thuyet Am Dng Ngu
hanh nam ngay trong hai vat le thieng lieng cua ngi Lac Viet. Con
truyen thuyet Qua Da Hau th s hien dien cua qua da hau
khong noi len c ieu g. Do o, moi y tng cua ong cha eu gi
gam trong chnh noi dung cua truyen thuyet nay. Bi vay, s tam sao
that ban qua 2000 nam thang tram cua lch s, la mot ieu can tr ln
en viec tm hieu nhng y tng nam trong truyen thuyet Qua Da
Hau. Co le bi vay, ong cha ta a tao nen ket cau mot chieu cho noi
dung cua truyen thuyet Qua Da Hau, khi lu truyen trong dan
gian. Tren thc te s tam sao that ban a xay ra cho truyen thuyet nay.
V vay, trc khi tm hieu ham ngha cau truyen, xin c tom tat
truyen thuyet Qua Da Hau nh sau:
@ Bat au t mot nhan nh cua Mai An Tiem the hien nhan
sinh quan cua chang, khien vua Hung noi gian ay An Tiem ra ao.
@ hoang ao, An Tiem a chng to tren thc te nhan nh cua
mnh.
@ Vua Hung gian tiep tha nhan quan iem cua Mai An Tiem,
nen a tha toi cho chang.
V vay, van e bat au t mot nhan nh cua Mai An Tiem the
154
hien nhan sinh quan cua chang va ay la iem cot loi cua s viec.
Nhng so sanh S tch Da Hau chep trong cuon sach xa nhat la
Lnh Nam Chch Quai (LNCQ) (sach a dan) vi cuon sach mi nhat
chep lai s tch nay la Hp tuyen truyen co tch Viet Nam (HTTCTVN
Sach dung trong nha trng Nxb Giao Duc 1996 ) th cau noi cua
Mai An Tiem la nguyen nhan dien bien toan bo cau chuyen lai hoan
toan khac nhau.
Theo LNCQ th cau noi cua Mai An Tiem la:
o la do tien than cua ta, au phai an chua!
Theo HTTCTVN th cau noi cua Mai An Tiem la:
Cua c la cua lo, cua cho la cua n.
Thai o cua vua Hung vi ca hai cau noi co noi dung khac nhau
nay eu la:
Ngai cho Mai An Tiem la ke vo n va trng phat chang. Nh
vay, toi cua Mai An Tiem thuoc ve pham tru ao c. T o dan en
mot ket cau vo ly la: khong le viec tm ra qua da hau va s phu tuc
cua chang tren hoang ao, lai chng to c chang khong vo n hay
sao? ay la nhng y tng rat xa la vi nhng gia tr nhan ban c e
cao di thi Hung Vng (se tiep tuc c minh chng qua cac chng
sau).
Ket cau cau chuyen vi cau noi cua ca hai cuon sach noi tren,
that la kho ly giai. Neu khong muon noi la phi ly. Do o, hoan toan co
c s cho rang: ca hai cuon sach noi tren, cha phan anh ung thc te
cau noi nguyen thuy cua Mai An Tiem trong truyen thuyet.
Vi t tien than, tc la kiep trc, nghiep bao cau noi cua
Mai An Tiem trong LNCQ, mang noi dung t tng Phat giao. Sach
LNCQ khong phai ch mot lan the hien t tng Phat giao, trong truyen
Nhat Da Trach cung co oan chep: ong T tr ve, giang lai ao
Phat. Trong khi o, lch s Phat giao ghi nhan: nhng dau an chng to
Phat giao hien dien Viet Nam bat au t au the ky th II sau CN.
So sanh cau trc cua Mai An Tiem va cau sau khi chang noi vi v
tren hoang ao Tri a sinh ra ta tat nuoi noi ta, song chet bi tri ta au
lo lang! th khong co s ong nhat ve y tng: cau trc noi en tien
than (kiep trc), cau sau noi en y tri. Nh vay, cau noi cua Mai An
155
Tiem trong LNTQ la do i sau them vao.
Nhng vi HTTCTVN th cau: Cua c la cua lo, cua cho la cua
n! la nguyen van cua cau tuc ng a lu truyen t lau trong dan gian.
Cau tuc ng nay gom hai ve. Ve th nhat: Cua c la cua lo, mang
ham y: muon c cua cai e co s phu tuc th phai biet lo lang; hoac
la: cua t dng ma co th phai lo s v nguon goc cua no. Ve th hai:
Cua cho la cua n, mang ham y phai biet n ngi a cho mnh cua cai
(tra n, n); hoac la: cua t dng ma ngi ta cho mnh, khong ro
nguyen nhan th tc la phai n ngi ta mot cai g o. Nhng toan bo
cau th lai mang ham y khuyen khong nen mang cai lo va cai n vao
mnh.
Vi y ngha tren th du Mai An Tiem la tac gia cua cau tuc ng
Viet Nam o, ang nhe chang phai t choi nhng cua cai ma vua
Hung ban cho chang. Nhng ngay ca khi t choi cua cai cua vua ban,
chang cung khong the noi cau o. Bi v quan he cua chang vi vua
Hung ngoai quan he ca nhan con la trach nhiem cua ngi dan oi
vi at nc ma vua Hung la ai dien. Neu cho rang Mai An Tiem la
ngi ngoai quoc, nen khong co trach nhiem vi mot quoc gia khong
phai que hng ong. Nhng t nhat cung phai ton tai mot gia tr ao ly
ve tnh ngi va cai ngha oi vi mot quoc gia a dung nap mnh, khi
vua Hung a danh nhieu an sung cho Mai An Tiem. Nh vay, chng to
cau noi nay cua Mai An Tiem trong HTTCTVN cung la s nham lan,
do cach hieu ve noi dung va truyen thuyet noi tren.
S sa cha cua i sau theo cach hieu cua thi ai o c
chng minh tren, la mot yeu to chng to rang: truyen thuyet S tch
Da Hau cung nh toan bo truyen thuyet ve thi Hung Vng, eu
a ton tai va pho bien t rat lau trong van hoa dan gian nh mot hien
tng xa hoi, nen a c cac hoc gia Viet Nam the ky XIV su tam,
tm hieu ch khong phai la nhng cau chuyen c tao dng vao the
ky nay nh mot so nha nghien cu quan niem. Bi v, neu la mot cau
chuyen c tao dng th t nhat no cung bao am c tnh nhat quan
cho noi dung cau chuyen, du bat c trnh o nao.
Nhng, cau noi thc s cua Mai An Tiem trong truyen thuyet
nguyen thuy ve Qua Da Hau la g?
Nh phan chng minh tren th ca hai cau trong cuon sach co
156
nhat va mi nhat, eu khong phai ch thc cau noi nguyen thuy cua
Mai An Tiem trong truyen thuyet. Nhng ca hai cau eu mang ham y
triet ly ve nhan sinh quan. Nh vay, no phai la s thay the sai lam cho
mot cau triet ly phan anh nhan sinh quan cua Mai An Tiem. Quan
iem cua Mai An Tiem a c chng thc oan sau, nen a c
vua Hung gian tiep tha nhan bang cach tha toi cho chang. Do o, co
the can c vao dien bien noi dung cua oan sau e suy oan cau noi
cua Mai An Tiem oan trc. oan nay co nhng tnh tiet nh sau:
@ Mai An Tiem va gia nh b ay ra mot ao hoang, nhng
chang van chap nhan va san sang cho cuoc song cua mnh. ieu nay
chng to chang van t khang nh mnh.
@ Mai An Tiem gap may v co con chim trang t pha Tay mang
en cho gia nh chang nhng hat giong da. S gap may cua Mai An
Tiem - theo cach noi cua ngi xa - tc la tri cho. Nhng neu Mai
An Tiem khong t khang nh mnh bang s co gang cua con ngi th
khong co s may man o.
Nh vay trong trng hp cua Mai An Tiem chng to rang: con
ngi va hoan canh la hai yeu to cau thanh nen so phan. Phai chang,
qua truyen thuyet Da Hau, to tien ta a nhac nh con chau i sau ve
kha nang cua con ngi trong viec khac phuc hoan canh.
Trong noi dung cau chuyen, s tc gian cua vua Hung rat co kha
nang ngai thien ve pha thien menh (so phan ay co the ch la mot
tnh tiet h cau e tao noi dung cho cau chuyen, tren thc te cha han
vua Hung a ung ho thuyet thien menh. Bi v, neu co s ung ho o th
a khong co cau chuyen nay). Vi s chng minh phan tren nen
van minh Van Lang a phat hien quy luat van ong cua cac thien the
va nhng hieu ng vu tru tac ong ti t nhien, cuoc song va tam sinh
ly cua con ngi nen ong cha ta thng co nhng d oan tng lai
tren c s quy luat a nam bat c (Tru th bay Ke Nghi trong
Hong pham cu tru the hien ieu nay). Nhng cung khong cho s d
oan la tuyet oi (neu ba ngi cung boi th theo hai ngi Hong
pham).
Do o, cau noi cua Mai An Tiem va dien bien hp ly nhat phai
mang mot noi dung nh tren. Th du co the la:
Tat ca do tri nh va s co gang cua ban than nen mi c nh
157
vay!. Vua Hung buoc chang phai chng minh ieu nay. Chang a chap
nhan, cung v con ra ao e chng to quan iem cua mnh. Do o cau
noi cua Mai An Tiem tren hoang ao (trong Lnh Nam chch quai,
sach a dan) phai ieu chnh lai nh sau: Tri a bat ta nh vay th ch
con cach co gang, lo lang cung vo ch!. (So vi cau nay trong Lnh Nam
chch quai la: Tri sinh ra ta, song chet bi tri ta au lo lang!).
Vi s hieu chnh tren th ket cau cau chuyen se hp ly, t nhat
cung la vi noi dung cua cau chuyen a c sa oi. e oc gia tien
minh xac, xin chep lai cau chuyen t Lnh Nam chch quai (sach a
dan) vi hai cau noi cua Mai An Tiem a sa oi (nhng cho nao sa,
c in bang ch am va kem nguyen van ban cu trong ngoac, ben
canh).
TRUYEN DA HAU
Ve i Hung Vng co vien quan ten la Mai Tiem, von ngi
ngoai quoc. Khi len 7, 8 tuoi, vua mua t thng thuyen ve lam no boc.
Kp ti khi ln len dien mao oan chnh, nh thuoc s vat, vua ban ten
cho la Mai Yen, hieu An Tiem, lai ban cho mot ngi thiep. Tiem sinh
ha c mot trai, mot gai. Vua rat tin yeu, giao cho cong viec, dan dan
tr nen yeu qu, bong loc rat nhieu.
An Tiem la ngi t tin thng noi rang: Tat ca do tri nh va
s co gang cua ban than nen mi c nh vay (Sau, Tiem am
ra kieu cang ngao man, thng noi rang: o eu do tien than cua ta,
au phai do n chua). Vua nghe noi ca gian phan: Nay ta a ngi
ra mot ni khong co ngi gia be, xem ngi chng to nhng y
ngh cua ngi nh the nao? (Vua nghe noi ca gian, phan: Lam
than t cua ngi ma kieu cang ngao man, khong biet n chua, lai noi
eu la vat tien than! Nay a nha ngi ra mot ni khong co ngi gia
be, xem co con vat tien than khong?). Ben a (ay) ra ca bien Nga
Sn (con goi la Giap Sn) bon be toan cat va nc, khong co vet chan
ngi qua lai, ban cho mot so lng thc u bon nam thang e cho an
(het th chet).
V Tiem than khoc, Tiem ci ma bao: Tri a bat ta nh vay,
ch con cach co gang, lo lang cung vo ch! (Tri a sinh ta tat nuoi
noi ta, song chet bi tri, ta au lo lang). Bong thay mot con bach tr
t phng Tay bay lai au au nui, keu ba bon tieng. Sau bay hat
da theo tieng keu ma ri xuong cat, moc len xanh r roi ket thanh qua.
An Tiem mng r ma noi: ay khong phai la quai vat ma la tri
cho e nuoi ta o. Ben bo ra ma an, thay v mat ngot, tinh than sang
khoai, mi gi lay hat, nam sau em trong. An het, lai em oi lay gao
158
nuoi v con. Tiem khong biet goi la qua g, nhan v chim tr ngam hat
t phng Tay bay ti nen goi la qua Tay Qua.
Phng chai phng buon eu cho la ngon. Nhng ngi thon
xom xa gan eu mua e lay giong. Sau vua ngh ti Tiem, cho ngi
en xem An Tiem song ra lam sao (con song hay a chet). Ngi o
ve tau lai vi vua, vua th dai ma than rang: ieu han noi qua that
khong ngoa (Han noi la vat tien than, ieu o that khong ngoa).
Ben xuong chieu goi ve cho phuc chc cu, lai cap cho no t; goi bai cat
Tiem la bai An Tiem, lang o goi la lang Mai Thon. Co ngi lai suy
ton cha me ong ba An Tiem ma cho rang ni ho la chau An Tiem
thuoc tnh Thanh Hoa.
Nh vay vi noi dung cua cau chuyen th thuyet Thien nhan
hp nhat cho rang goc Trung Hoa (do ong Trong Th ngi thi
Han e xng), thc ra o la thuyet a co t thi Hung Vng. Hung
Vng tha toi cho An Tiem, chng to a dung nap thuyet nay. T s
hnh thanh nhan sinh quan Thien nhan hp nhat dan en mot y niem
tn ngng ve s hoa nhap cuoc song cua con ngi vi thien nhien
trong S tch am Nhat Da la mot khoang cach ngan (xin xem chng
sau: S tch am Nhat Da).
Trong S tch Da Hau co nhng tnh tiet rat ang chu y: Mai
An Tiem la ngi ngoai quoc, vay phai chang truyen thuyet Qua
Da Hau a chng to s tiep thu cua vua Hung oi vi nhng tinh hoa
van hoa ben ngoai. Do o, vua Hung oi hoi phai co s chng minh
tren thc te. Y tng cua cau chuyen khong phai ch dng lai ay,
ma con chng to mot quan he ngoai giao rong rai cua Van Lang vi
cac quoc gia lan bang. Hnh anh con chim trang t pha Tay bay lai,
ieu nay co the suy dien nh sau: mau trang cua con chim thuoc hanh
Kim, chu phng Tay. Hng cua con chim bay t pha Tay lai chng
to rang nhng y tng cua van minh ben ngoai du nhap vao Van Lang
t nhng quoc gia pha Tay. So sanh nhng quoc gia co ai co nen van
minh phat trien vao khoang gia thi Hung Vng co kha nang truyen
ba van minh cua mnh pha Tay Van Lang, rat co kha nang la An o
hoac nhng nc co anh hng nen van minh nay pha Tay Van
Lang.
Neu gia thuyet tren la ung th ieu nay giai thch s co mat cua
nhng chiec trong ong Van Lang, nam rai rac mot so vung ong
Nam A khong thuoc lanh tho Van Lang: neu khong phai do buon ban
159
th cung la mot tai san do s di tru cua ngi Lac Viet mang theo khi
Van Lang b tieu diet. Vi ca hai ly do tren th cung chng to quan he
lang gieng trc o cua Van Lang.
S tch ve qua da hau chng to quan he ngoai giao cua Van
Lang vi cac nc lang gieng, mot yeu to khong the thieu c e
chng to s phat trien cua nen van minh va s phu tuc, hung manh cua
xa hoi Van Lang.
S tch Da Hau co the con cha ng nhieu s b an, e cap en
nhien van e qua hnh tng c ong cha ta la chon e chuyen tai
cho i sau. Qua Da Hau co the la mot bieu tng cua vu tru, nhng
hat da c xem la nhng ngoi sao tren bau tri. Qua cau truyen S
tch Da Hau co the cha ng an y noi en nguon goc nen van minh
Van Lang trc khi xuat hien pha Nam ong nh Ho (chim trang
mang hat da t pha Tay bay lai). Nguon goc phng Tay cua qua
da hau con lien quan en nhng truyen thuyet khac: th du nh viec
Lao T ve cuoi i, ci trau xanh i ve pha Tay; hoac nh kinh Ve
a cua ao Ba La Mon mot triet thuyet co An o, co nhng dau an
gan giong vi quan niem giai thch ve ban nguyen vu tru cua nen van
minh Van Lang qua cau tuc ng Me tron con vuong; mac du t mot
y niem gan giong nay s phat trien cua Kinh Ve a i theo xu hng
ton giao; hay nh trong kinh Dch, tiet 5 thuyet Quai truyen viet:
Thuyet ngon ho oai (Vui ve noi oai). Trong kinh Dch cung
oai co phng v pha Tay.
Phai chang t trc nhng nen van minh toi co nh Van Lang,
Ai Cap, An o, Hoa Ha... a ton tai mot nen van minh rc r cua nhan
loai va nen van minh o a b huy diet? (*)
* Chu thch: Y tng nay c phat trien va lien he ro hn trong Tm ve coi nguon
Kinh Dch, Nguyen Vu Tuan Anh, Nxb ai hoc Quoc gia T/p HCM.
160
161
Chng VI:
SU 1CH DAM NHA1 DA
S HNH THANH TN NGNG
VA Y PHUC CUA NGI LAC VIET
Van e noi dung truyen thuyet am Nhat Da
T
ruyen thuyet am Nhat Da noi ve mot trong bon v than
ho quoc vao hang bat t trong than thoai Viet Nam. Bon
v than o la: Phu ong Thien Vng, Ch ong T, Tan Vien Sn
Thanh va Cong chua Lieu Hanh. Tr Cong chua Lieu Hanh th ba v
than bat t eu la nam than va co nguon goc t thi Hung Vng. Do
o truyen thuyet ve Ch ong T, mot trong nhng truyen thuyet pho
bien trong dan gian, chac chan khong phai ch e giai thch ve nguyen
nhan cai am nam Hai Dng bay gi. V vay, muon co mot s phan
tch chu ao ve truyen thuyet nay cung phai lc lai nhng yeu to do
i sau them vao, e tm en noi dung ban au ch thc cua no. Trc
het, xin oc gia xem lai toan bo truyen thuyet cua truyen Nhat Da
Trach trong Lnh Nam chch quai (sach a dan):
TRUYEN NHAT DA TRACH
Hung Vng truyen ti i th III (Truyen thuyet Hung Vng
than thoai Vnh Phu, sach a dan va truyen thuyet con lu
truyen trong dan gian noi: Vao i Hung Vng th XVIII) th
ha sinh c con gai ten la Tien Dung M Nng en tuoi 18 dung mao
ep e, khong muon lay chong, ch mai vui chi chu du khap thien ha.
Vua cung khong cam. Moi nam vao khoang thang hai, thang ba lai sam
sa thuyen be cheo chi ngoai be vui quen tr ve.
Hoi o, lang Ch Xa canh song ln co ngi dan ten la Ch Vi
Van sinh ha c Ch ong T (co ngha la ngi con trai ben song),
cha t con hieu. Nha gap hoa hoan, cua cai sach khong, con mot kho vai
cha con ra vao thay nhau ma mac. Kp ti luc cha gia om, bao con rang:
Cha chet c e tran ma chon, gi kho lai cho con. Con khong n lam
theo, dung kho ma liem bo.
162
ong T than the tran
truong oi ret kho s, ng
ben song, he nhn thay thuyen
buo n qua la i th ng d i n c
ma an xin, roi lai cau ca o
than. Khong ng thuyen Tien
Dung t i, chie ng tro ng a n sa o,
ke ha u ng i ha ra t o ng. o ng
T rat kinh s.
Tren bai cat co khom
lau say, la tha dam ba cay.
ong T ben nap trong o, bi
cat thanh lo nam xuong ma
phu cat len mnh. Thoat sau,
Tien Dung cam thuyen dao
chi tren bai cat, ra lenh vay
man trng khom lau ma
tam. Tien Dung vao man ci
ao doi nc, cat troi mat, trong
thay ong T. Tien Dung kinh
s hoi lau, thay con trai ben
noi: Ta von khong muon lay
chong, nay lai gap ngi nay,
cung tran vi nhau trong mot
ho, o chnh la tri xui nen vay.
Ngi hay ng day tam ra, ta ban cho quan ao mac roi cung ta xuong
thuyen m tiec an mng. Ngi trong thuyen eu cho o la cuoc giai ngo
xa nay cha tng co. ong T noi la tai sao ma lai nap ay. Tien Dung
ta than roi ep lam v chong. ong T co t, Tien Dung noi: ay la do tri
chap noi, sao c choi t?.
Ngi theo hau voi ve tau lai vi vua. Hung Vng noi: Tien Dung
khong thiet danh tiet, khong mang cua cai cua ta, ngao du ben ngoai, ha
mnh lay ke ban nhan, con mat mui nao trong thay ta na.
Tien Dung nghe thay, s khong dam ve, ben cung ong T m ben
ch, lap pho xa, cung dan buon ban, dan dan tr thanh cai ch ln (nay la
ch Tham, con goi la ch Ha Lng). Phu thng ngoai quoc ti buon
ban, th Tien Dung, ong T lam chua. Co ngi lai buon giau noi rang:
Qu nhan bo mot dat vang ra ngoai bien mua vat qu, sang nam co the
thanh mi dat. Tien Dung ca mng bao ong T: V chong chung ta do
tri tac thanh, o an thc mac do tri phu cho, hay em vang cung phu
thng ra hai ngoai buon ban.
Co nui Quynh Vien, tren nui co am nho, bon lai buon thng ghe
thuyen o lay nc ngot. ong T len am chi, co tieu tang ten goi la
163
Ngng Quang truyen phep cho ong T. ong T lu hoc o, giao
hang cho lai buon mua hang. Sau lai buon quay lai am ch ong T ve.
S tang ong T mot cay trng va mot chiec non (Theo truyen thuyet
dan gian Viet Nam th la cay gay va chiec non - ngi viet.)
ma noi rang: Linh thieng nhng vat nay ay.
ong T tr ve, giang lai ao Phat, Tien Dung giac ngo, bo pho
phng, c nghiep, roi ca hai tm thay hoc ao. Tren ng vien hanh, tri
toi ma cha thay thon xa, hai ngi tam ngh gia ng, cam trng,
che non ma tru than. en canh ba thay hien ra thanh quach, lau ngoc,
ien vang, en ai dinh th, phu kho mieu xa, vang bac chau bau, ging
chieu chan man, tien ong ngoc n, tng s th ve la liet trc mat. Sang
hom sau ai trong cung kinh la, em hng hoa, thc an quy ti ma xin lam
bay toi. Co van vo ba quan chia tuc quan ve, lap thanh nc rieng.
Hung Vng nghe tin cho rang con gai lam loan, ben sai quan ti
anh. Quan than xin em quan ra phan nhau chong gi. Tien Dung ci
ma bao: ieu o ta khong muon lam, do tri nh o thoi, sinh t tai tri,
ha au dam chong lai cha, ch xin nhan theo le chnh, mac cho ao kiem
chem giet.
Luc o dan mi en eu kinh s tan i, ch co dan cu lai. Quan
quan ti, ong trai chau T Nhien, con cach song ln th tri toi khong
kp tien quan.
Na em gio thoi bay cat nho cay, quan quan hon loan. Tien Dung
cung thu ha, thanh quach phut choc bay tan len tri, cho at o tuot
xuong thanh cai cham ln. Dan ben lap mieu th, bon mua cung te, goi
cham la cham Nhat Da Trach (ngha la cham mot em), goi bai la bai Man
Tru (bai Man Trng), goi ch la ch Tham con goi la ch Ha Lng.
Sau vua Hau Lng la Dien sai Tran Ba Tien em quan sang xam
lc phng Nam. Ly Nam e sai Trieu Quang Phuc lam tng c ch.
Quang Phuc sai quan nap cham. Cham sau ma rong, lay loi, tien binh
rat kho, Quang Phuc dung thuyen oc moc ot xuat ra anh cp lng
thc, cam c lau ngay lam cho quan giac met moi, trong ba bon nam
khong he oi dien chien au. Ba Tien than rang: Ngay xa ay la cham
mot em bay ve tri, nay lai la cham mot em cp mot ngi.
Nhan gap loan Hau Canh vua nha Lng ben goi Ba Tien ve, uy
cho tuy tng la Dng San thong lnh s tot. Quang Phuc an chay lap an
gia am, ot hng ma cau ao, bong thay than nhan ci rong bay
vao trong an ma bao Quang Phuc rang: Hien linh con o, ngi co the
cau ti cu tr e dep bang hoa loan. Dt li, thao vuot rong cho Quang
Phuc, bao: em vat nay eo len mu au mau co the khien giac b diet.
oan bay len tri ma i.
164
Quang Phuc c vat o, reo mng vang ong, xong ra ot chien,
quan Lng thua to. Chem Dng San trc tran, giac Lng phai lui.
Quang Phuc nghe tin Nam e mat, ben t lap lam Viet Vng, xay thanh
Trau Sn, huyen Vu Ninh. (Co cho viet la Chau Quynh Vien Sn tc
Kim Moc Sn ca Nam Gii, huyen Thach Ha).
Nh van e s tam sao that ban a trnh bay tren, qua S tch
am Nhat Da, ban oc co the nhan ngay nhng yeu to do i sau
them vao, o la:
@ Toan bo oan noi ve cuoc chien do ngai Trieu Quang Phuc
lanh ao vi quan nha Lng.
@ Ch ong T i hoc ao Phat nui Quyng Vien. c s
thay tang bao boi la cay trng va chiec non. Sau o ve giang lai ao
Phat cho Tien Dung. Tien Dung giac ngo ao Phat.
ay la mot yeu to do i sau them vao. Bi v lch s Phat giao
a ghi nhan: Phat giao truyen vao Giao Ch au the ky th II sau
CN, tc la sau khi ket thuc thi Hung Vng hn 400 nam. Do o,
khong the Tien Dung va Ch ong T i hoc ao Phat c, cho du o
la cuoi thi Hung Vng th XVIII. Hn na, giao ly cua ao Phat
nham hng dan con ngi tr ve vi ban tnh con goi la Nh Lai
tang tnh e i en mot s hoa nhap vi ban nguyen chan nh, tc la
at en s giai thoat hoan toan (coi Niet Ban), khong the co viec s
dung bao boi, bua phep than thong bien hoa nh ao Giao. V vay, co
the khang nh rang viec a ao Phat vao noi dung S Tch am
Nhat Da hoan toan do i sau them vao. Trong en th ngai Ch
ong T cung co bieu tng cay gay va chiec non, ch khong phai cay
thien trng cua Phat giao.
Mot yeu to na the hien quan iem cua Han Nho, ac biet la
Tong Nho cung c gan vao trong cau chuyen nay. o la khi nghe tin
Tien Dung lay Ch ong T, vua Hung Vng noi: Tien Dung khong
thiet danh tiet.... Y niem ve danh tiet ch bat au t y thc he trong
xa hoi phong kien Trung Hoa ke t khi Nho hoc co anh hng manh,
ac biet la Tong Nho. Trc o, vao thi Xuan Thu Chien quoc, y
niem nay khong c ton trong (thi iem ra i cua cuon Lnh Nam
chch quai la luc Nho giao c xien dng di trieu Hong c va
anh hng cua Phat giao trc o la quoc giao van con rat manh).
165
Sau khi loai tr yeu to Han Nho va Phat hoc noi tren, th cot
truyen nay c tom lc e tm en y tng cua tac gia nh sau:
@ Ch ong T rat co hieu va nha ngheo, ch co mot cai kho
duy nhat.
@ Cong chua i du ngoan, tam me song, gap Ch ong T
trong mot tnh trang kho x. Hai ngi lay nhau.
@ Ho ra rieng va tao dng c c nghiep, em lai s tru phu
cho ca mot vung.
@ Ch ong T i hoc ao, ac ao va truyen lai cho Tien
Dung.
@ Hai v chong bo c nghiep i hoc ao tiep tuc. Do than thong,
tao dng nen mot quoc gia rieng.
@ Vua Hung em quan ti. Toan bo nha ca thanh quach bien
mat ch trong mot em. Hai v chong bay len tri.
Vi noi dung nh tren th yeu to au tien de nhan thay la: s phu
hoa ch la h ao. Ch ong T rat ngheo cai kho khong co ma
mac. Lay c cong chua, t tao nen s phu tuc cho mnh. Bo i hoc
ao. Tao nen s phu quy tot nh (lam vua). Roi lai bo i het e vao
coi bat t. Co le noi dung cau chuyen ay tnh huyen thoai nay co mot
so yeu to rat gan vi quan niem Phat giao. Do o, a co s thay the
gia v ao s (nh Truyen thuyet Trau Cau ao s ho Lu) bang
v Phat hoac s theo ao Phat. Nhng neu la ao s tat nhien khong
phai la tn o Lao Trang ma la ch noi ti con ngi uyen bac (s) va
cai hoc hng ti mot nh cao nao o (ao). Ve sau t ao s e ch
nhng ngi tu tien. Nh vay, vi noi dung gan gui th Truyen thuyet
am Nhat Da noi ve s vo thng cua cuoc i va e cao gia tr tam
linh.
Cau chuyen nay ve mat nghe thuat con co nhng hnh tng va
ket cau rat huyen ao, oc ao. Hnh anh ngi ngheo en noi khong co
cai kho e mac, lay mot co cong chua kieu diem trong mot hoan canh
ac biet. ay la mot s tuyet nh cua tnh h cau hp ly, hau nh
khong co khao d cho nhng trng hp tng t bat c mot truyen co
166
tch nao tren the gii. Trong nhng truyen co tch pho bien cua the
gii, chung ta hay gap nhng hnh anh: mot chang trai ngheo kho nao
o, tnh c gap bay tien tam ben suoi, roi giau quan ao, canh... e lay
lam v th nhieu vo ke. Nhng e at en quan he v chong vi loi ket
cau o lai nang tnh cng che, thoa man duc vong. Hoac cung co
nhieu chuyen co tch mieu ta nhng chang trai con nha ngheo, gap
may man, hay nh s ho tr cua than thanh, lap chien cong roi lay
cong chua Con hoan canh cua Ch ong T va Tien Dung th lai co
s hai hoa cua ban tnh t nhien cua con ngi vi nhng gia tr ao ly
giau chat nhan ban. Mac du trc o, Ch ong T ngheo en mc
kho co the lay v; cong chua Tien Dung th lai khong muon lay chong.
o cung la mot cach giai quyet tai tnh, co hau cho mot ngi con ch
hieu. Nh vay, qua oan m au vi nhng hnh anh oi lap ay an
tng gia s phu quy tot nh cua cong chua Tien Dung va cai ngheo
nan oi kho en cung cc cua Ch ong T; dien bien s kien ay
kch tnh va s h cau cao o, nhng hoan toan hp ly va giau chat
nhan ban; a cho thay tr tng tung rat phong phu, giau chat lang
man cua nhng tac gia thi Hung Vng. Co the noi, nhng tac gia i
Hung a at en trnh o bac thay ve tuyet ky trong van hoc (rat tiec
trai qua hn 2000 nam thang tram cua lch s, cau chuyen ch con lai
cot loi cua no; neu khong, chac chan se vo cung hap dan).
Nhng van e can phai minh chng lien quan en thc trang xa
hoi Van Lang trong truyen nay, bat au t hnh anh gay an tng
manh me nhat, o chnh la s ch hieu cua Ch ong T: nhng cai
kho cuoi cung cho cha e chap nhan Ngheo en khong co kho ma mang.
Cau thanh ng van con c pho bien trong dan gian Viet Nam cho
en na au the ky 20 nay, phai chang co xuat x t S tch am
Nhat Da . T o at ra mot van e: ngi giau mac cai g?
167
C
H

O
N
G

T

V
A

T
I
E
N

D
U
N
G
T
r
a
n
h

l
u
a

m
a
u

c
u
a

h
o
a

s

N
g
u
y
e
n

P
h
a
n

C
h
a
n
h
168
Y PHUC DAN TOC THI HUNG VNG
Y phuc dan toc la mot trong nhng yeu to quan trong the hien
ban sac van hoa cua dan toc o. Neu nh khong co mot ban sac van
hoa th kho co the coi o la mot dan toc. Do o, neu nh thi Hung
Vng ong cha ta ch tran ong kho th khong the coi o la mot ban
sac van hoa. V vay, kho co the noi ve mot nen van hien bat au t thi
Hung Vng, ma ch co the coi la mot giai oan trong s tien hoa t
nhien cua lch s. Cho nen, van e y phuc thi Hung Vng ac biet
quan trong va la mot trong nhng yeu to can nham chng to nen van
hien cua Viet Nam, bat au t thi ai cua cac vua Hung.
Nh nhng phan tren a chng minh, nen van minh Van Lang la
mot nen van minh rc r phat trien eu khap ve moi mat th khong the
nhng ngi dan cua thi ai o lai ch co the tran ong kho. S
khang nh ban sac van hoa qua y phuc dan toc, khong phai ch n
gian the hien nen van minh ma con la khang nh tnh oc lap cua dan
toc o. Trieu ai Man Thanh khi xam chiem Trung Hoa, mot trong
nhng viec lam au tien cua ho la buoc tat ca ngi Han phai an mac
theo y phuc dan toc cua ho. Lch s Viet Nam cung ghi nhan: Chua
Nguyen e tao ra mot ban sac van hoa rieng cho ang Trong a
buoc dan chung mac y phuc phong theo quan ao Trung Quoc. oan
sau ay c trch lai t: Tm ve ban sac van hoa Viet Nam (sach a
dan) chng to ieu nay.
Bi vay ma vao nam 1665, vua Le Huyen Tong a phai ra chieu ch
cam phu n khong c mac quan e bao toan quoc tuc mac vay co
truyen. Trong khi o en cuoi the ky XVII, e tao nen s oi lap vi ang
Ngoai, chua Nguyen trong Nam a ra lenh cho trai gai ang Trong dung
quan ao Bac quoc (Trung Hoa) e to s bien oi.
Qua s kien xay ra vao the ky XVII a chng to rang: y phuc
dan toc het sc quan trong, bi yeu to khang nh ban sac van hoa va
tnh oc lap cua dan toc o. S kien nay cung chng to t nhat la 700
nam sau khi nc Viet hng quoc, ngi Viet a co y phuc the hien
tnh van hoa ac thu. Tnh van hoa ac thu nay the hien y phuc dan
toc (tat nhien khong phai ch co y phuc phu n) a co t bao gi? Neu
169
nh an ong thi Hung Vng ch tran ong kho theo quan niem
mi th ngi Viet the hien ban sac van hoa tren y phuc noi rieng t
thi iem nao trong lch s?
Neu nh thi Hung Vng, an ong ch tran ong kho th
Ch ong T khong the goi la ngheo. Chac chan cau chuyen se khong
ton tai ngay trong thi ai a khai sinh ra no, cha noi en tnh vt
thi gian cua cau chuyen.
Vi cach at van e nh tren th t no ch at ra mot gia thuyet
tren cai chung nhat la: nhng con ngi mot xa hoi a tao ra mot he
t tng vu tru quan hoan chnh la thuyet Am Dng Ngu hanh va s
ng dung toan dien tren hau het moi van e ma con ngi quan tam;
xa hoi ay co mot to chc hoan chnh vi ay u nhng hnh thai y thc
cua no trong mot nen van hien nhan ban. ac biet xa hoi o a chng
to nhng hnh thai y thc trong quan he xa hoi vi nhng gia tr ao ly,
c the hien qua nhng nghi le mang bieu tng ay tnh ngi nh
trong truyen thuyet Trau Cau. Vi mot xa hoi c gii thieu nh vay
ma khong phai la Van Lang, lieu chung ta co the cho rang: nhng con
ngi trong xa hoi o sinh hoat rat tho s Tat ca eu tran, nam ong
kho, n mac vay hay khong? Do o, y phuc chnh thc va pho bien trong
xa hoi Van Lang, chac chan phai phu hp vi nhng cai ma xa hoi o
a co. Tc la phai co y phuc ay u trong sinh hoat xa hoi, va tang
lp lanh ao phai co nhng trang phuc u e chng to s trang trong
trong nhng nghi le quoc gia. e chng minh cho nhan nh tren, xin
ban oc so sanh nhng bc ve va phan trnh bay sau ay.
170
Hnh tren a c trnh bay mot lan ngay canh phan trch lai
trong Lnh Nam chch quai ve s tch am Nhat Da, chac chan co the
minh hoa cho sinh hoat cua Ch ong T khi cha mo coi cha trong
cau chuyen t thi Hung Vng nay. Nhng no lai c chep lai t
cuon Ky hoa Viet Nam au the ky 20 (Nxb Tre 1989 - Nguyen Manh
Hung gii thieu). ay la cong trnh su tam cua mot hoc gia ngi
Phap co ten la Henri Joseph Oger (sach a dan). Noi mot cach khac,
ngay the ky 20 nay ngi ta van tran ong kho , nhng o khong
phai la y phuc pho bien trong sinh hoat xa hoi thi gian nay.
171
Hnh ln trong trang nay ma ban ang xem la bc tranh dan
gian noi tieng: anh ghen, thuoc dong tranh dan gian cua lang ong
Ho, mot lang tranh co lch s ton tai khoang 400 nam. o la bc tranh
giau tnh nhan ban, the hien hnh ngi con chap tay lay cha me.
Hnh anh hai ngi phu n trong tranh tuy khong thuoc thi Hung
Vng, nhng ban oc co the so sanh vi bc tranh minh hoa ve y phuc
172
thi Hung Vng goc tren ben trai, c in lai trong cuon Lch s
Viet Nam bang tranh (Nxb Tre 1996, tap 3). Chac chan ban se ngac
nhien ve s tng t cua ngi phu n trong hai tranh. ng nhien
bc tranh minh hoa trong cuon Lch s Viet Nam bang tranh khong
phan anh s that ve y phuc pho bien trong sinh hoat cua thi Hung
Vng.
Hnh be n tra i ma
cac ban ang xem la mot
hnh ghep gom: mot cum
hnh mie u ta chie c ca n
dao bang ong cua thi
Hung Vng, co nien ai
c xac nh la 300 nam
tr.CN, c tm tha y
La ng Nga m Ha Ba c
tren co tac ngi phu n
v i y phu c th i Hu ng
Vng (Tm ve ba n sa c
van hoa Viet Nam, sach a
dan) va hnh ve mieu ta y
phuc cua mot phu n mien
Ba c do ng i vie t the
hien, c ghep ben canh
cum hnh nay e ban oc
tien so sanh. Kieu y phuc
cua hnh ve nay tuy khong
con pho bien, nhng ban
van co the gap mot ba
gia cao tuoi song trong mot vung nong thon xa thanh th nao o mien
Bac Viet Nam, ngay trong nam 2002 nay. o la the he cuoi cung nam
tren vong ru con, bang cach ke lai nhng cau chuyen co tch t thi xa
xa va truyen thuyet ve mot nc Van Lang ni coi nguon cua ngi
Viet trc khi nhng lai cho nhng phng tien thong tin ai chung
va nhng nha thong thai noi lai ve nhng cau chuyen cua ho.
Qua nhng hnh anh minh hoa a trnh bay vi ban oc phan
tren, nham the hien mot y niem la: t 2300 nam qua tr lai ay ve
173
can ban hnh thc y phuc pho bien trong dan gian khong co s thay
oi ang ke. ac biet la thi gian soi ong va u toi nhat trong lch s
Viet Nam, o la 1000 nam b o ho vi am mu ong hoa khoc liet
di thi Bac thuoc. Do o, hoan toan co c s e cho rang: ke t luc
xuat hien chiec can dao bang ong the hien y phuc t thi Hung
Vng 300 nam tr.CN tr ve trc, cung khong co thay oi la bao
nhieu. Nh vay, co the khang nh: di thi Hung Vng, ong cha ta
a co nhng y phuc tng t nh y phuc pho bien cua ngi Viet trc
thi Trnh Nguyen phan tranh.
Xin ban oc tiep tuc so sanh nhng hnh di ay e minh hoa y
phuc cua tang lp tren trong xa hoi Van Lang va tm ve nguon goc y
phuc cua ngi Lac Viet:
Hnh tren ma ban oc ang coi c chep lai t bo truyen tranh
Tam quoc dien ngha do cac hoa s Trung Quoc thc hien, nha xuat ban
Mui Ca Mau in lai vao nam 1995, tron bo 30 tap. ay la hnh th 3795
trong tap 16. Hnh ngi noi bat trong tranh ben chnh la Tao Thao
(155 220 sau CN).
174
Hnh ngi ben trai cum tranh tren cung c sao lai t bo truyen
tranh Tam Quoc dien ngha noi tren (tranh th 2967, tap 12). o
chnh la Ton Quyen (182 252 sau CN). Hnh ngi phu n gia
cum tranh nay chnh la Ton Phu Nhan, em gai Ton Quyen, v Lu B
cung c chep lai t bo truyen tranh tren. Ban hay so sanh y phuc cua
tat ca nhng nhan vat Tam Quoc trong cac tranh tren vi hnh ngi
tren can dao bang ong cua thi Hung Vng (t lieu trong sach Thi
ai Hung Vng, Nxb Khoa hoc Xa hoi Ha Noi 1995). Ban se thay
mot s tng t trong y phuc. Ch co khac chang la tay ao thung cua
cac nhan vat Tam Quoc va tay ao bo cua hnh ngi tren can dao
ong; con phan y phuc gan nh hoan toan giong nhau. Neu nh y phuc
cua cac bac vng gia thi Tam Quoc khong phai la bat chc y phuc
thi Hung Vng; th chac chan y phuc cua co gai tren can dao ong
thi Hung Vng khong the bat chc cac nhan vat Tam Quoc. Bi v,
chiec can dao nay co nien ai trc thi Tam Quoc t nhat 500 nam.
Ve y phuc cua tang lp tren trong xa hoi Van Lang, ngi viet
xin c trnh bay mot oan trch dan trong kinh Th. Kinh Th la
mot trc tac t trc en nay van c coi la san pham cua nen van
minh Trung Hoa, nhng lai co rat nhieu dau an chng to thuoc ve nen
van minh Van Lang. Dau an au tien cua ngi Lac Viet trong kinh
Th c chng minh trong sach nay chnh la Hong pham cu tru, ban
hien phap au tien cua ngi Lac Viet. oan trch dan sau ay lien
quan en y phuc dan toc thi Hung Vng c trch trong cuon
175
Thng Th sach ghi chep thi thng co (ban dch Vo Ngoc
Lien, Tran Kiet Hung. Nxb ong Nai 1996, trang 156).
Ba loai nh mat tri, mat trang, cac v tinh tu th lam tinh ky, rong
ch y phuc cua vua, ho ch y phuc cua ai than theo s phan biet ba loai
y phuc khac nhau: con mien (cua vua), te mien, tuyet mch. Ten cua ba
loai quan ao la da vao hnh ve tren y phuc ma goi, nh con th co long
con, con mien co chn bac trong o co long con ng au. Te tc la chim
tr, te trieu co bay loai trong o co ho ng au.
Qua oan van tren th ban oc nhan thay rang con mien (tc
la mu cua vua) co chn bac. trong o long con ng au; te mien tc la
cai mu co hnh chim tr cua cac quan oi. Ve hnh anh mu co hnh
tng rong cua vua va mu co hnh chim tr cua cac quan oai oam
thay lai c chng to tren trong ong cua nen van minh Van Lang.
Xin ban oc xem lai hnh ve sau ay.
Hnh tren a c dan chng trong phan Mot he thong ch viet
chnh thc cua nen van minh Van Lang vi hnh anh ngi ang oc
van ban. Ban oc de dang nhan thay, tren mu cua nhng hnh ngi
tren trong ong nay the hien chiec au rong va au chim phng a
c cach ieu (rat ln, rat ro net, rat de nhn) e chng to a v cua
ngi o. Neu nh hnh ve tren trong ong va nhng van e y phuc cua
vng trieu noi tren trong kinh Th ch la mot lan trung hp duy nhat,
th co the coi o la mot hien tng ngau nhien. Nhng van e lai
khong phai n gian nh vay! Khi ma mot thien c coi la quan
trong nhat cua kinh Th: thien Hong pham, lai hoan toan mang noi
dung cua ngi Lac Viet va cung khong ch dng lai ay. Ngi viet
xin c at van e e cac bac tr gia minh xet vi oan trch dan sau
ay (Viet Ly To Nguyen, Kim nh 1971):
176
Trong may thien au kinh Th ch Viet cung oc va viet la Viet.
Viet nhc ke co cung la Viet nhc ke co [ =
]. Cac nha chu giai lau i nhat nh Ma Dung va Khong An Quoc cung ch
giai ngha rang o la cau noi giao au (phat ng t) nhng khong a ra ly
do tai sao lai dung cau o, tai sao ch viet vi Viet lai dung lan lon... V
the ma co cau lap l m au Viet nhc ke co. Ca Ma Dung lan Khong
An Quoc eu cho ch nhc la thuan, ch ke la khao. V the cau tren
co ngha rang: Ngi Viet thuan theo y vua xin ke cu viec co xa. Neu
noi Viet nhc ke co th ra cau van thieu chu t. Con khi thay vao bang
ch Viet th co chu t la ngi Viet, nhng phai cai phien la ghi cong ngi
Viet vao au kinh Th khong tien, nen cho rang ch Viet vi Viet nh
nhau...
Qua phan trch dan cua ong Kim nh, ngi viet khong ngh
rang: Viet nhc ke co tc la Ngi Viet thuan theo y vua xin ke cu
viec co xa va ngi Viet co cong chep lai kinh Th cho nen van
minh Trung Hoa. T nhng s phan tch trong sach nay ve nen van
minh Van Lang qua nhng co th Trung Hoa, hoan toan co c s e
at mot dau hoi hoai nghi ve nguon goc ch thc cua kinh Th. Phai
chang bo sach noi tieng nay co nguon goc t nen van minh Van Lang?
Nh vay, vi nhng dau chng cua van minh Van Lang trong
kinh Th, hoan toan khong the cho rang: y phuc cua cac v vua thi
Nghieu, Thuan trung hp mot cach ngau nhien vi nhng hnh anh
tren trong ong. Hien tng nay ch co the nhan xet mot cach hp ly
rang: y phuc cua vng trieu c nhac ti trong kinh Th, chnh la y
phuc cua vng trieu Van Lang. Viec gan ghep cho vua Nghieu, Thuan
che tac ra y phuc cung giong nh s gan ghep nhng hoc thuat cua van
minh Van Lang cho cac v vua co ai Trung Hoa, khi nhng hnh anh
cua y phuc vng trieu lai c the hien tren trong ong Lac Viet.
Neu theo quan niem mi cho rang: thi Hung Vng ch ton tai
khoang vai tram nam (the ky th VII tr.CN) va a ban nc Van
Lang ch von ven mien Bac Viet Nam, th se khong the lien he va co
s minh chng mot cach chat che ve s lien quan gia y phuc tren
trong ong Lac Viet vi vng trieu cua vua Nghieu (khoang 2000
tr.CN) the hien trong kinh Th; bi mot khoang cach hang van dam
ve a ly va hang thien nien ky ve thi gian.
Tr lai van e y phuc, qua s so sanh tren cho thay: s co mat
cua vua Nghieu (2253 tr.CN) trong viec quy nh y phuc vng trieu,
gan vi hnh anh tren trong ong Lac Viet (la mot di vat khao co), a
177
chng to mot cach sac xao rang: nen van minh Van Lang khong nhng
a che tac ra y phuc pho bien cho con ngi trong xa hoi, ma tang
lp tren a co nhng y phuc the hien s trang trong trong nghi le quoc
gia va s phan biet ngoi th. ieu nay minh chng bo xung cho nhng
van e c at ra nhng phan tren va co s lien he tiep noi nh sau:
@ Hnh ngi tren trong ong ma giao s Nguyen Khac Thuan
cho rang: hnh ngi ang mua thc ra ay la hnh anh the hien nhng
ngi ng au nha nc Van Lang ang thc hien nhng nghi le quoc
gia. ieu nay c minh chng qua hnh anh au rong va au chim
phng tren nhng chiec mu cua cac ngai ang oi.
@ T o at van e: Hnh ch nhat c cach ieu tren tay cac
ngai chnh la nhng van ban c oc trong khi hanh le. Tnh van ban
c chng to bang nep gap pha tren goc hnh ch nhat. Gia thuyet
nay bo sung viec minh chng cho s ton tai mot he thong ch viet cua
ngi Lac Viet.
@ S ton tai hnh anh nhng ngi ng au nha nc Van Lang
tren trong ong la: Vua = oi mu co hnh au rong; ai than = oi mu
gan hnh chim phng, a khang nh s ton tai mot nha nc co to
chc chat che thi co ai, tng t nh cac quoc gia co ai hung
manh khac vao thi bay gi.
Chnh nhng y phuc a ton tai hang thien nien ky trc Cong
nguyen trong nen van minh Van Lang, a tr thanh can nguyen cho
ban sac van hoa the hien trong y phuc truyen thong cua ngi Viet
Nam hien nay.
Nhng lap luan va hnh anh minh hoa ve y phuc thi Hung Vng
tren c bo tr bang mot phat hien cua nganh khao co nh sau:
19.2.1.1 Trc het, o la t tam. Cung vi nghe trong lua, nghe tam
tang co t rat sm. Trong nhng di ch khao co thuoc hau ky a mi cach
ay khoang 5000 nam (nh di ch Bau Tro), a thay co dau vet cua vai, co
doi xe ch bang at nung. en giai oan ong Sn (cach nay khoang 3000
- 2500 nam), hnh ngi tren trong ong eu mac ao, vay va ong kho.
Cay lua va trong dau, nong va tang - o la hai cong viec chu yeu luon gan
lien nhau cua nen nong nghiep Viet Nam. Ngi Han t xa cung luon
xem o la hai ac iem tieu bieu nhat cua van hoa phng Nam: o chnh
la hai ac iem au tien ma T Tung Thach ke en trong cuon Viet giang
178
lu vc nhan dan (Kim nh 1971a: 108); trong ch Man ma ngi Han
dung e ch ngi phng Nam co cha bo trung ch con tam. (Tm ve
ban sac van hoa Viet Nam - sach a dan)
Qua s trnh bay tren i en mot s nhan xet rang: nhng hnh
anh con ngi tran ong kho, neu nh co c nhac ti trong cac di
vat co t thi Hung Vng th o ch la the hien hnh anh cua le hoi,
hoac mieu ta canh ang lam viec.
Bc tranh sau ay the hien le hoi dan gian co ta e anh vat
thuoc dong tranh ong Ho, mieu ta trang phuc ngi tham gia le hoi
tran ong kho. nhng chac chan ban oc se khong ngh rang y phuc
pho bien trong sinh hoat xa hoi thi iem xuat hien bc tranh nay
eu tran ong kho. Tng t nh vo s Sumo cua Nhat Ban hien ai,
nhng ieu chac chan la y phuc cua ngi Nhat Ban hien ai khong
phai la y phuc cua vo s Sumo thng ai, tc la cung tran ong
kho.
Mot thi ai a i vao huyen s, chu s tan pha cua thi gian
lch s hang ngan nam vi oi quan chinh phuc cua cac trieu ai phong
kien Bac phng. Nhng di vat khao co tm c thuoc ve thi ai
nay, khong con u e chng minh mot cach sac xao cho y phuc pho
bien cua con ngi trong nen van minh Van Lang. Nhng gia tr van
hoa trong trang phuc ch con duy nhat chiec can dao ong the hien mot
mau y phuc cua thi Hung Vng. Lam sao co the tm thay nhng bo
179
quan ao trong nhng ngoi co mo co nien ai cach ay vai thien nien
ky?
Nhng may man thay! S chu ao cua to tien a e cho con chau
co nhng c hoi tm ve coi nguon cua nen van hien Viet Nam. o la
nhng di san van hoa con lu truyen trong dan gian va nhng tia sang
mong manh, m ao con sot lai trong nhng co th van lu truyen hang
thien nien ky.
Do mot s may man, trong thi gian d gio To cac vua Hung 10
3 Canh Thn, ngi viet a tnh c phat hien s trung khp nhng
hnh anh gia co vat thi cac vua Hung vi nhng di san van hoa dan
gian con lai. S phat trien minh chng tiep noi vi tnh hp ly gia
nhng hien tng lien quan, la mot ieu kien can yeu chng to kha
nang phan anh thc te cua gia thuyet ve y phuc thi Hung Vng.
Trong lan xuat ban nay, ngi viet xin c tiep tuc trnh bay
vi ban oc nhng s phat hien mi ve y phuc thi Hung Vng nh
sau:
Trong sach Luan ng, thien Hien van, khi nhan xet ve vai tro
cua Quan Trong oi vi nc Te va anh hng cua no ti xa hoi Trung
Hoa, chnh ngai Khong t a noi:
Neu khong co Quan Trong th chung ta phai bui toc va vat vat ao
ben ta nh ngi Man Di
(Ban oc co the tm thay cau noi a dan cua Khong t tren
trong hau het cac sach dch ra Viet ng lien quan en Luan Ng, nh:
Luan Ng thanh kinh cua ngi Trung Hoa; Nxb ong Nai 1996, Ho
S Hiep bien soan, Tran Kiet Hung hieu nh, trang 208; hoac ngay
trong cuon Lch s van minh Trung Hoa tac gia Witt Durant, do Nguyen
Hien Le dch. Nxb Van Hoa Thong Tin 1997. trang 32 ...)
Quan Trong tng quoc nc Te thi Xuan Thu song vao
giai oan au the ky th 7 trc Cong nguyen, khong ro nam sinh, mat
nam 654 tr.CN, ngi a nc Te tr thanh mot cng quoc, ba chu
cac ch hau nha Chu. ay la thi iem tng ng vi thi ky ma
hau het cac nha nghien cu can c vao Viet s lc, cho rang: o la
giai oan khi au cua thi Hung Vng. Viet s lc viet:
Vao thi Trang Vng nha Chu (698 682 tr.CN), bo Gia Ninh co
ngi la dung ao thuat khuat phuc cac bo lac, t xng la Hung Vng
180
Nh vay, qua s trch dan tren ban oc cung nhan thay s tng
ng sat sao ve nien ai cua thi Quan Trong (mat nam 654 tr.CN va
thi Trang Vng nha Chu: 698 682 tr.CN) va thi iem lap quoc
cua cac Vua Hung theo cai nhn mi. That la mot s vo ly, khi chnh
Khong t gian tiep tha nhan mot nen van minh phat trien ngay ben
canh a ban c tru cua ngi Hoa Ha, co kha nang anh hng en s
phat trien van hoa cua nen van minh nay. a co nha nghien cu cho
rang: ngi Man di pha Bac Trung Quoc(?). Tren thc te, trong cac
th tch co ch Han cha lan nao dung t Man di e ch giong ngi
phng Bac Trung Hoa. Ngc lai, trong cac th tch co ch Han,
Man di la t c dung nhieu lan e ch ngi Viet. T ngi
Man trong cau noi cua Khong t khong phai la mot danh t chung e
ch nhng toc ngi co trnh do phat trien khac nhau, c ngu mien
Nam song Dng T. ay, Khong t a noi en nen van minh Lac
Viet. e chng to ieu nay, xin ban oc xem nhng hnh di san van
hoa dan gian Viet Nam sau ay:
Hnh anh ma ngi viet trnh bay vi ban oc trang ben c
chep lai t tap ch Heritagf so thang 9/ 10 nam 1996 cua Cuc Hang
khong Viet Nam. Hoan toan khong co s dung ky thuat vi tnh e lat
ngc lai bc tranh. Ban oc co the kiem chng ieu nay qua tay phai
cua mot so nhan vat cung ng trong tranh. Chac chan ban oc nhan ra
ngay: ay chnh la hnh nhan vat trong cac tro mua roi nc, mot nghe
thuat dan gian oc ao cua ngi Lac Viet. Ban oc cung thay vat ao
cua nhan vat roi nc nay pha ben ta(trai). en ay, van e c
at ra tiep tuc la: can c vao au e nhng nghe nhan roi nc truyen
thong tac hnh nhan vat co vat ao ben ta nay? Hien tng cac con
roi nc covat ao ben trai la mot s ngau nhien hay xuat phat t mot
thc te a ton tai t coi nguon van hoa a san sinh ra no?
Khi a hang ngan nam troi qua, chung ta quen nhn vat ao cai
ben hu, th vat ao ben ta cua hnh roi nc lien he g vi cau cua
Khong t trong sach Luan ng: Neu khong co Quan Trong th chung ta phai
cai vat ao ben ta va bui toc nh ngi Man di. Nhng nhan vat roi nc lu
truyen trong dan gian, phai chang a phan anh thc te y phuc sinh hoat
cua thi ky Hung Vng. T gia thuyet qua s lien he tren c minh
chng tiep noi qua nhng hnh anh sau ay.
181
182
Hnh di ay la mot hnh ghep c chep lai trong sach Thi
ai Hung Vng (sach a dan) chiec can dao bang ong mieu ta y
phuc thi Hung Vng va hnh nhan vat roi nc trong tro Mua Tien.
183
Qua hnh anh trnh bay trang ben, chac ban oc se nhan thay
mot s trung hp hoan toan ve hnh thc cai mu tren au hnh roi nc
va cai mu tren can dao ong. Ngoai s trung hp ve cai mu, con mot so
net tieu bieu khac tren y phuc cua hai vat the nay cung trung hp gan
nh hoan toan. T o co the dan en s lien he hp ly cho mot cau truc
ac thu chung cua y phuc thi Hung Vng qua y phuc roi nc. Tng
t nh chiec ao dai, ao t than cua Viet Nam; mac du cac nha tao mot
hien ai co the cai tien tao ra nhieu kieu khac nhau, nhng ho van
phai gi lai cau truc ac thu cua kieu quan ao nay.
Van e cung khong ch dng lai ay, khi chung ta tiep tuc so
sanh chiec mu tren hnh can dao ong c khang nh nien ai t
thi Hung Vng vi chiec non trong hnh roi nc Mua Tien va
chiec non tren hai bc tng Tien Dung va Ngoc Hoa cong chua hien
ang th en Hung Phu Tho di ay:
T

N
G

C
O
N
G

C
H
U
A

T
H

I

H
U
N
G
H

n
h

t

l
i
e
u

c

c
h
u
p

t
a
i

e
n

H
u
n
g

P
h
u

T
h
o

184
Hien nay, co rat nhieu tro roi nc c sang tac ngay thi hien
ai, hoac vao nhng the ky trc (*). Nhng tro Mua Tien la mot
tro truyen thong co t rat lau trong nghe thuat roi nc Viet Nam, tat
ca cac oan roi eu co tro nay. Do o, hnh roi nc trong tro Mua
Tien nay chac chan a xuat hien t thi xa xa. Qua mot khoang
cach thi gian cua hn 1000 Bac thuoc, nghe thuat roi nc c ghi
nhan lan au tien trong van bia Sung Th Dien Linh i Ly cua
chua oi Sn (Huyen Duy Tien, tnh Nam Ha), tc la vao au thi
hng quoc cua ai Viet, cach ay ca ngan nam. Nhng ieu o khong
co ngha rang mua roi nc ch xuat hien vao thi ky nay. en th To
18 thi Hung Vng xac nh xay dng (hoac c trung tu vao the ky
XIV). Chiec can dao bang ong co cach ay khoang 2500 nam va ch
mi c phat hien vai chuc nam gan ay. Nhng di vat va di san van
hoa nay se minh chng s ton tai va hnh thc y phuc dan toc Viet
thi Hung Vng, tren c s lap luan lien he nh sau:
Trc het chung ta phai khang nh rang: tro Mua Tien, tng
cong chua en Hung va chiec dao ong la nhng san pham cua tr tue
sang tao. Tro Mua Tien va tng cong chua en Hung eu co trc
khi tm ra chiec can dao ong vi khoang cach hn 2000 nam cho s
sang tao ra hai vat the nay. Do o, no khong the c coi la s sao
chep t chiec can dao ong hoac la mot s trung khp ngau nhien.
Hnh thc ton tai giong nhau cua nhng di san van hoa noi tren cho
thay chung phai co cung mot coi nguon van hoa cua s sang tao ra no,
tuy cha xac nh c thi iem bat au cho hnh thc ton tai cua no.
Nhng chac chan khong the sau thi Hung Vng. Nhng s trung
khp gan nh hoan toan ve hnh thc y phuc cua nhng di san van hoa
vi di vat khao co c tm thay sau s ton tai di san van hoa lai
khang nh coi nguon van hoa va thi iem bat au cho hnh thc cua
no la thi ai Hung Vng. Tat ca s so sanh va minh chng tren, a
khang nh rang: y phuc dan toc ngi Lac Viet thi Hung Vng
c phan anh qua y phuc cua nhng nhan vat roi nc. Va chnh cau
* Chu thch: Hien nay hnh thc mot so con roi nc tng t nh vay, cac nghe nhan
hien ai a cho vat ao sang ben phai, thu nho va bay ban cac gian hang lu niem,
goi la k vat lu niem ve di san van hoa truyen thong Viet Nam? ieu nay cung khong
co g la la khi hang ngan nam qua a tao thanh thoi quen nhn ngi dan ong cai vat
ao ben hu. Do o, s ton tai cua con roi nc cai vat ao ben trai a chng to xuat x
lau i cua hnh anh nay.
185
noi cua Khong t : Neu khong co Quan Trong th chung ta phai bui toc va vat
vat ao ben trai nh ngi Man di ro, lai la mot s lien he hp ly tiep theo,
cho thay nhng y phuc nay co t trc the ky th VII tr.CN trong nen
van minh Lac Viet.
Nhng s lien he trung khp nhng hien tng lien quan xuat
phat t mot s suy ly chu quan cua ngi viet c bo sung bang mot
oan trong cuon co s trch dan sau ay:
To ong Pha chep rang: ...Nc Nam Viet t Tam ai tr xuong,
khong i nao dep yen ca. i Tan (246 - 207 tr.CN), tuy co at quan
chc cai tr, xong roi tr lai tnh trang mandi. B Ly mi diet c nc ay
va chia lam chn quan. Nhng en i ong Han, lai co ngi con gai la
Trng Trac, khi binh rung ong hn 60 thanh. ng thi vua The To mi
dep yen thien ha, thay dan a moi met va chan viec dung binh, ben ong
ca Ngoc Quan t ta Tay Vc. Phng chi Nam Viet la cho hoang vieng,
khong ang phien luy en quan oi nha vua neu khong phai Tuan Tc Hau
(Ma Vien) chu kho anh dep th dan chn quan van khoac ao ben trai en
bay gi (*).
Qua oan trch dan tren, chung ta lai mot lan na thay tnh hp
ly gia cac hien tng va van e lien quan en viec vat ao cai ben trai
cua chn quan Nam Viet. ieu nay chng to tnh thong nhat ve van
hoa vung at nam song Dng T nay hoan toan khac biet vi van
hoa Hoa Ha. S hien hu cua van hoa y phuc cai vat ben trai cua Nam
Viet, lien he vi sach luan ng cua Khong T a chng minh rang:
trc the ky th 7 tr.CN, nen van hoa Lac Viet a la mot nen van hoa
u viet cho khu vc. Anh hng cua nen van hoa nay rat ln, e neu
khong co Quan Trong th ngi Han a phai cai vat ao ben trai nh
ngi Viet. ay chnh la ieu ma Khong T cung a tha nhan.
Nh vay, cung vi tat ca nhng van e c minh chng lien
quan en thc trang xa hoi thi Hung Vng a cho thay mot s tng
quan hp ly, khang nh tnh chan xac cua co s Viet Nam ve mot nen
van hien gan 5000 cua dan toc Viet. (tnh t 2879 tr.CN en 2001)
Thi iem hnh thanh nghe thuat roi nc
Viet Nam
Nhng lap luan da tren nhng di san van hoa con lai cua ngi
* Chu thch: An Nam Ch Lc, Le Tac, quyen e nhat muc Co tch. Vien ai
hoc Hue 1961. Gs. Linh muc Cao Van Luan.
186
Lac Viet va mot di vat khao co may man tm thay c, la c s e
ngi viet cho rang: Nghe thuat mua roi nc ac thu cua van hoa
dan gian Viet Nam co xuat x t thi Hung Vng; tc la t nhat
hang tram nam tr.CN, trc khi nen van minh Van Lang b huy diet.
Bi v, mac du nhng van bia co nhat thi Ly ghi nhan ve mua roi
nc. Nhng ieu o khong co ngha la mua roi nc ch xuat hien vao
thi ky nay. Nhng dau chng ve y phuc con lai tren con roi nc vi
mot di vat khao co vao thi Hung Vng va s lien quan cua no vi
sach Luan Ng la nhng chng tch cach thi Ly ca hang ngan nam
a khang nh mua roi nc phai c hnh thanh t thi ky nay.
Neu mua roi nc xuat hien vao thi Bac thuoc, hoac vao thi hng
quoc th khong the nao giai thch c s lien quan en mot di vat
khao co co hn 1000 nam trc o va vat ao vat ben ta cua ngi
Man ma Khong t noi ti. Hien tng vat vat ao ben trailai phu
hp vi s ng dung mang tnh pho bien co tnh nguyen tac, lien quan
en con ngi cua hoc thuat ong phng co; o la nguyen tac Nam
ta, n hu.
Thuyet Am Dng Ngu hanh quan niem rang: S van ong cua
Am Dng luon chuyen hoa cho nhau. Trong Am co Dng va ngc
lai. Phai Nam thuoc Dng nen cai ao vat ben trai thuoc Am; phai n
thuoc Am nen cai vat ben phai thuoc Dng. Hien tng vat vat ao
ben trai lai la mot chng tch na chng to thuyet Am Dng Ngu
hanh thuoc ve ngi Lac Viet va s ng dung trong sinh hoat va i
song xa hoi. Hien tng nay bo sung cho luan iem ve nguon goc cua
nhng hoc thuat co ong phng co xuat x t nen van hien Lac Viet.
ay cung la nhng dau chng e khang nh rang: Nen van minh Lac
Viet vao thi iem the ky th 7 trc Cong nguyen a phat trien ve
nhieu mat.
Viec lien he y phuc cua cac con roi nc va xuat x cua nghe
thuat dan gian Lac Viet nay vi di vat khao co va th tch co, con dan
ti nhng s lien he tiep noi ve rat nhieu van e van hoa xa hoi lien
quan thi Hung Vng, nh: am nhac, nghe thuat san khau, nghe
thuat tao hnh v.v
T nhng luan iem va dan chng tren, hoan toan co c s e
e khang nh rang: Y phuc thi Hung Vng a hoan chnh va nh
hnh tat ca cac tang lp trong xa hoi, cac tang lp tren a co nhng
187
y phuc trang trong trong nhng nghi le quoc gia.
Tren c s nhng luan iem a trnh bay trong sach nay va mot
so sach a xuat ban cung tac gia, ngi viet xin trnh bay s phuc che
va nhng minh chng lien he ve y phuc cua cac thanh phan xa hoi khac
cua nen van minh Lac Viet, qua so sanh nhng di vat, th tch co va
nhng dau an con ghi lai trong van hoa dan gian cua ca Viet Nam va
Trung Quoc vi s lien he trong moi tng quan hp ly cua no.
188
Hnh anh minh hoa s phuc che
y phuc thi Hung Vng
Tren c s nhng chiec can dao ong, hnh mua roi nc a minh
chng tren. Ngi viet xin c trnh bay ve hnh thc y phuc cua
cong chua, hoang hau di thi Hung Vng nh sau:
189
Y PHUC CONG CHUA, HOANG HAU THI HUNGVNG
Phuc che tren c s cac di vat va di san van hoa con lai
190
Y PHUC NGI LAO ONG THI HUNG VNG
191
Y

P
H
U
C

T
H

N
G

D
A
N

L
A
C

V
I
E
T
Y

P
H
U
C

T
R

G
I
A

L
A
C

V
I
E
T
192
HNH TREN TRONG ONG
Ve y phuc cua tang lp tren nh: Hoang e, Lac hau, Lac tng,
Bo chnhth trai qua hang thien nien ky phat trien cua lch s, kieu
dang y phuc cung se phai co s thay oi theo thi gian. Nhng tren c
s nhng di san van hoa truyen thong con lai trong dan gian, th tch
va di vat, ngi viet xin c trnh bay vi ban oc c s cho s phuc
che y phuc cua tang lp tren trong xa hoi Van Lang. Chung ta bat au
t nhng hnh anh tren trong ong Lac Viet.
Di ay la nhng hnh c to lai t nhng ban dap tren trong
ong.
Qua hnh tren, ban oc cung nhan thay ngay ay khong phai la
hnh ve ta thc ve mot ngi. Trong ngon ng hoi hoa c goi la hnh
cach ieu va hnh ve nay cung nh nhng hnh tren trong ong noi
chung eu mang tnh bieu trng cao. Th du nh hnh au rong va au
chim phng c ve rat ln va nh c moc trong au hnh ngi
nay. T nhng hnh au rong va au chim phng tren au hnh ngi
trong trong ong, lien he vi oan trong kinh Th :
Ten cua ba loai quan ao la da vao hnh ve tren y phuc ma goi,
nh con th co long con, con mien co chn bac trong o co long con ng
193
au. Te tc la chim tr, te trieu co bay loai trong o co ho ng au.
Nh vay, chung ta a tm thay mot s tng quan hp ly do tnh
trung khp gia hnh au rong va au chim phng tren trong ong va
phan c mieu ta trong kinh Th. T o chung ta co the khang nh
rang: hnh ngi co au rong va au chim tren trong ong la s the
hien hnh anh cua nhng ngi lanh ao vng trieu Van Lang. Tuy
nhien, nhng hnh tren trong ong do tnh cach ieu cao, nen khong
the hien mot cach cu the ve y phuc cua cac v lanh ao vng trieu
Van Lang. Nhng that la may man, nhng di san van hoa dan gian con
lai se tiep tuc cho chung ta thay mot s lien he hp ly qua nhng net
ac trng can ban, ma cot loi cua no chnh la t nhng hnh anh trong
ong Lac Viet. ong thi, nhng s lien he vi nhng di san van hoa
lien quan nay lai la s tiep tuc minh chng cho s lien he tng quan
gia hnh tren trong ong va kinh Th. Xin ban oc tiep tuc xem va so
sanh cac hnh t lieu di ay.
HNH MU ONG CONG ONG TAO
Trong tin ngng dan gian Viet Nam
Hnh tren ay la chiec mu ong Cong, ong Tao trong tn ngng
dan gian Viet nam do nhng ngi song bang nghe hang ma lam va
ban ngay trong nam 2001 Ha Noi phuc vu nhu cau tn ngng dan
gian. Nhng neu ai a tng song Ha Noi vao nhng nam 60 va gia
194
nh thuoc loai co tn ngng chac con nh chiec mu ong Cong, ong
Tao hoi ay hi khac bay gi la: nhng hnh au rong va au chim
phng c lam bang giay ve pham mau va c gan vao mu bang
mot cong kem(bay gi lam bang giay trang kim va gan thang vao
mu). Nhng nghe nhan pho hang Ma cung xac nhan ngay nay ho gan
thang hnh au rong vao mu va khong con lam hnh au chim phng
na. That ang tiec, nhng ch nhng phan con lai cua chiec mu ong
Cong, ong Tao trai qua bao thang tram cua lch s, cung u thay tnh
gan gui cua hnh trong ong Lac Viet vi chiec mu hnh au rong cua
nhng nghe nhan pho Hang Ma. ieu nay c minh chng qua so
sanh hai hnh di ay:
HNH MINH HOA SO SANH
Hnh mu tren trong ong va mu ong Cong ong Tao
trong tn ngng dan gian Viet Nam
Qua hai hnh tren, ban oc se nhan thay nhng bo phan c ban
cua chiec mu ong Cong, ong Tao va phan au cua hnh ngi tren
trong ong hoan toan giong nhau. Chung gom cac bo phan chnh sau
ay:
* Hai vach dai au ngi tren trong ong giong hai canh mu.
* Hnh chop pha sau au ngi tren trong ong giong phan chop
mu.
* ac biet hnh au rong la dau an khang nh s lien quan gia
195
hai hnh vat the nay.
Ban oc co the thac mac ve mot so chi tiet khong trung khp
hoan toan, nh:
* Phan chop mu tren trong ong co nhieu vach, tren mu ong
Cong, ong Tao lai khong co.
* Bo cuc th t cua hnh au ngi tren trong ong lan lt la:
Chop mu, au rong, canh mu; con tren mu ong Cong, ong Tao la:
au rong, chop mu, canh mu.
Nh vay, mac du co khac mot so chi tiet, nhng tat ca cac bo
phan chnh tren hai hnh nay eu giong nhau. Qua o chung ta co the
khang nh rang: Chiec mu ong Cong, ong Tao con lu truyen trong
dan gian phan anh nhng net can ban chiec mu cua nhng ngi lanh
ao vng trieu Van Lang, c the hien trong kinh Th va tren trong
ong. Tho Cong, Tao Cong trong tn ngng dan gian la cac v vua cai
quan mot vung at (Tho cong), hoac chu trach nhiem ng au mot
hien tng sinh hoat trong yeu cua con ngi (vua bep).
Bay gi chung ta tiep tuc xet en y phuc cua nhng nha lanh
ao Van Lang, qua nhng hnh anh so sanh trong trang sau:
196
H

N
H

N
G
U

P
H
U

C
O
N
G

O
N
G
T
R
O
N
G

T

N
N
G

N
G

D
A
N
G
I
A
N

V
I
E
T

N
A
M
(

a

s

d
u
n
g

k
y

t
h
u
a
t
v
i

t

n
h

e

l
a
m

n
o
i

b
a
t
h

n
h

t

n
g

t
r
o
n
g
t
r
a
n
h
197
Tren ay la hnh chup trong mot ien th tai t gia theo tn
ngng dan gian Viet Nam. Hnh tng nay rat pho bien trong cac
ien th Ngu phu Cong ong. S lien he nhng net ac trng giong
nhau ay chnh la canh mu va hnh khoi chiec mu, cung nh hnh
rong trang tr tren mu. Tat ca s lien he tren so vi hnh trong ong la
co vat thuoc ve van minh Lac Viet, cho thay chung bat buoc phai co
cung chung mot coi nguon xuat x va co the khang nh c rang
chung phan anh y phuc cua nhng ngi lanh ao vng trieu Van
Lang. Bi v, tat ca nhng hnh tng trong tn ngng dan gian eu
a co t rat lau va trc khi tm c trong ong Lac Viet. Do o,
khong the coi nhng hnh tng trong tn ngng dan gian o la c
phuc che t trong ong. ieu nay ch co the giai thch rang chung co
cung mot nguon goc coi nguon van hoa va phan anh s hien hu y phuc
cua thi ai a san sinh ra nen van hoa o. Tat ca nhng s so sanh va
minh chng tren ay, cho thay mot c s khoa hoc e ket luan ve mot
he thong y phuc hoan chnh t nhng ngi lanh ao cao cap cho en
nhng tang lp khac nhau song trong at nc Van Lang, hoan toan
xng ang vi mot niem t hao ve mot truyen thong gan nam ngan
nam van hien.
HNH PHU CHNG
Y phuc dan toc Dao Phu Tho
Trch t bai Cay ca tm nhau - Ngoc Vinh & Lng Ngoc An
(Bao Tuoi Tre ra th 7 ngay 08/06/2002)
Dan toc Dao la mot dan
toc co nen van hoa lau i ton
tai trong cong ong cac dan toc
Viet Nam. Khong loai tr kha
nang dan toc nay chu anh hng
cua van hoa Van Lang. Tren y
phuc cua cap v chong hnh ben,
ba n o c cu ng nha n tha y ra ng
ngi an ong ao vat a sang
ben trai, ngi phu n vat a
sang ben phai.
198
VUA HUNG
VA CAC QUAN LANG
Hnh minh hoa trong
Lch s Viet Nam bang tranh
Nxb Tre 1996
Y PHUC THI HUNG VNG THEO QUAN IEM MI VA
NHNG VAN E LIEN QUAN
Ngi viet a trnh bay vi ban oc ve hnh ngi tren trong
ong ma ngon ng hoi hoa c goi la hnh cach ieu va hnh ve nay
mang tnh bieu trng cao o. Cho nen, khong the coi may vach dai
tren au la: Pha trc iem chem, cao vot len la nhng bong lau, co
khi cao bang ca ngi; hoac thi o to tien ta khong co trang phuc
phan chan, tat ca eu i chan atch v khong thay ve giay dep
quanVi nhng nhan xet qua n gian nay, khong khac g xem nhng
tranh lap the va ket luan nhng ngi mau cua nhng tranh chan dung
lap the c cau tao bang nhng hnh khoi!? Tiep theo, ban oc so
sanh hnh ngi tren trong ong vi hnh minh hoa ve y phuc ve thi
Hung Vng trong bo lch s Viet Nam bang tranh cua nha xuat ban
Tre the hien quan iem mi ve thi Hung Vng, von c Hau
het nhng nha s hoc thong nhat quan iem va cong ong khoa hoc
the gii tha nhan di ay:
Qua hnh tren va so vi hnh tren trong ong; ban oc se nhan
thay: khong the co mot c s khoa hoc nao e lien he hnh anh cua mot
ngi an mac hao hao giong thu lnh To cai to trong phim Nhng a
con cua gau me v ai, c mieu ta la vua Hung vi hnh ngi tren
trong ong Lac Viet. Ngc lai, neu so sanh cai mu ong Cong, ong
199
HNH MINH HOA Y PHUC THI HUNG VNG
THEO QUAN IEM MI
Tao cua cac ngi th thu cong pho Hang Ma Ha Noi vi hnh
trong ong Lac Viet th chung ta lai thay chung gan gui nhau hn ve
nhng hnh anh tren phan au cua hnh ngi tren trong ong va oan
a trch dan trong kinh Th.
Tren c s s phan tch va so sanh dan en s phuc che y phuc
thi Hung Vng cua ngi viet tren. Bay gi ban oc xem tiep
nhng y tng cua quan iem mi ve y phuc thi Hung Vng the hien
qua tranh di ay :
Hnh tren ay a dan chng vi ban oc c chep lai t cuon
Lch s Viet Nam bang tranh, Nxb Tre 1996. Mieu ta y phuc thi Hung
Vng theo quan iem mi; ngi gia ng gia tranh c mieu ta
la vua Hung. Ban oc co the so sanh hnh tren vi hnh c trnh bay
trang sau. Chung ta thay rang y phuc cua hai hnh nay giong het
nhau. Tham ch ngi c coi la vua Hung y phuc con tho s hn ca
ngi trong tranh di ay. Nhng y phuc trong tranh sau lai la y phuc
dan toc Tay Nguyen c cac nghe s mac e the hien khi bieu dien
nghe thuat cong chieng tren san khau.
200
Y PHUC DAN TOC TAY NGUYEN
Mac du giong het nhau nhng chung lai khong the lien he c
vi nhau. Bi v y phuc cua cac dan toc Tay Nguyen hien ai lai
khong phai la mot s tiep noi y phuc cua ngi Viet co. Bi vay s
giong het ve cau truc y phuc c phuc che theo quan iem mi ve
thi Hung Vng vi y phuc dan toc Tay Nguyen hien ai, co the
khang nh rang hoan toan thieu mot c s khoa hoc t nhat ve mat ly
luan. Do o, quan iem cho rang vao thi Hung Vng ong cha ta
tran ong kho ch la mot nhan xet khien cng va hau qua cua mot
cach at van e sai lam ngay t au khi cho rang: Thi Hung Vng
ch la mot thi ky cha c van minh lam hoac la mot nha nc s
khai hay la mot lien minh bo lac.
Nh vay quan iem mi ve thi Hung Vng, mac du nhan danh
khoa hoc, nhng tren thc te khong he phan anh mot ban chat khoa
hoc ma ch la nhng lap luan hoan toan chu quan t mot t duy n
gian ve lch s dan toc.
201
CH ONG T - TIEN DUNG
TAO DNG TN NGNG THI HUNG VNG
Ch ong T la mot trong bon v than ho quoc thuoc hang bat t
trong tn ngng dan gian Viet Nam, ng nhien khong phai v lay
cong chua Tien Dung va lam pho ma cua vua. Ong xuat than t a v
mot ngi ngheo va at en nh cao cua s phu quy, nhng van san
sang bo het e tam s hoc ao. Ch can nh vay, cung u e ong co s
tn nhiem cua ngi ng thi vi nhng gia tr tinh than ma ong
hng ti. Qua cuoc i cua ong cho thay t nhat can ban quan niem
nhan sinh quan cua Ch ong T la: cua cai the nhan va s thang tram
cua cuoc i ch la phu du. Trong truyen thuyet am Nhat Da noi ti
s kien Ch ong T, Tien Dung ac ao va tao dng mot vng quoc
h ao cho mnh bang quyen nang cua than thanh. ay la hnh anh cua
mot the gii tam linh tao nen tn ngng cua ngi dan Lac Viet thi
Hung.
Hnh anh cuoi cung cua truyen thuyet nay la lau ai, cung ien
nguy nga bien mat ch trong mot em, e lai cho the nhan mot am
nc long lanh, phan chieu nhng hnh anh h ao cua cuoc i qua
hang thien nien ky.
Nh nhng chng tren a trnh bay: thuyet Am Dng Ngu
hanh la he t tng vu tru quan chnh thong cua thi Hung Vng, giai
thch t ban nguyen vu tru la Thai Cc en s van ong cua no la Am
Dng Ngu hanh. Tnh bao trum ve moi mat va s ng dung rong rai
tren thc te a chng to s thuyet phuc cua hoc thuyet nay. Do o,
khong the co c s t ngay trong tam ly e phat sinh va ton tai mot he
t tng ton giao vt ra ngoai gia tr cua no. Nhng ve nhan sinh
quan, xuat phat t nhng gia tr ao ly e cao tnh ngi va tnh nhan
ban, cong vi tri thc sau sac trong thien van qua s van ong cua
nhng tinh tu anh hng en chu ky sinh hoc cua con ngi tc la s
chi phoi cua sc manh thien nhien. ong thi nen van minh o cung
tha nhan kha nang cua con ngi trong s tng tac gia con ngi
vi thien nhien (S tch Da Hau). Do o, tn ngng ma ngai Ch
ong T va cong chua Tien Dung tao dng, ch co the hng con ngi
vn ti s hoa nhap vi thien nhien hoac at ti nhng quyen nang
cua thien nhien trong s van ong cua Am Dng Ngu hanh. Tren
thc te, truyen thuyet ve cac thanh than Viet Nam cho thay: moi
202
tha n e u co ch c na ng
rieng trong viec chi phoi
va n o ng cu a t nhie n.
Nh: Thien Loi lam sam
se t, Long vng la m
maS khac biet so sanh
vi he thong a than cua
cac nen van minh co ai
khac nh Ai Cap, Hy Lap
la:
@ Cac than cua he
thong a than trong sinh
hoat tn ngng dan gian
Viet Nam khong co quyen,
hoac quyen nang rat han
che, trong viec quyet nh
thay o i nh me nh con
ng i. Ng c la i, trong
tha n thoa i Ai Ca p , Hy
Lap hau nh moi v than
eu co quyen nang thay
oi so phan con ngi.
@ To chc trong he
tho ng ba ch tha n Vie t
Nam rat chat che, co th
bac; trong o Ngoc Hoang
Thng e co quyen nang
toi cao. Ngc lai, trong
than thoai Hy Lap quyen
nang cua than Dt rat han
che vi cac v than di
quye n. Hoa c trong tha n
thoai Ai Cap, quyen nang
cu a ca c vi tha n th ng
ang nh : than Re, than
Tho gan ngang nhau.
LY NG VONG NGUYET
Tranh dan gian Hang Trong
Phai chang ay la mot bc tranh mang mau
sac ao giao cua Ch ong T, mieu ta nhng
ao vong cua cuoc i qua bong trang soi ay
nc?
203
ieu nay la c s e chng to he thong than thoai Viet Nam a
ra i rat lau sau khi hnh thanh mot quoc gia co to chc chat che. T
o, tren c s cua nhng gia tr t tng chnh thong chi phoi toan bo
xa hoi Van Lang la thuyet Am dng Ngu hanh va cuoc i cua ngai
Ch ong T, th hoan toan co c s e at gia thuyet ve kha nang
hnh thanh mot tn ngng a than vao cuoi thi Hung Vng ma v
khi xng la ngai Ch ong T. Tn ngng nay phan anh thc trang
xa hoi Van Lang tnh to chc va quyen nang han che cua cac v than,
hng gia tr tam linh con ngi tr ve vi Thai Cc, hoac at ti Thai
Cc e thoat ly khoi cuoc song ay vng ban tran gian.
Hnh tng vua Hung em quan ti ma khong co s tran ap, a
chng to vua Hung khong tha nhan nhng gia tr tn ngng c
hnh thanh t chnh nhng gia tr t tng chnh thong cua Van Lang,
nhng cung khong phan ng manh me. Mac du nh vay, nhng s hien
dien cua cong chua Tien Dung - con vua Hung - ben canh Ch ong
T, v sang lap ra mot he thong tn ngng cua ngi Lac Viet cung
chng to kha nang phat trien sau rong cua no trong xa hoi Van Lang.
AO C KINH
VA TN NGNG CUA NGI LAC VIET
Hnh anh cuoi cung trc khi vao coi bat t cua ngai Ch ong
T va cong chua Tien Dung la chiec non va cay gay a tao nen mot
vng quoc tam linh h ao cua ngai. ay chnh la hnh tng cua s
vn len at ti Thai Cc, tc la s hoa nhap hoan toan vi vu tru
(theo truyen thuyet ke lai th khong phai ong s tang cho Ch ong
T cay trng, ma la tien tang cho cay gay va cai non).
Tren c s van e c at ra, a trnh bay phan tren ve gia tr
tn ngng cua ngai Ch ong T; neu so sanh vi t tng cua Lao t
qua cuon ao c Kinh co the i en mot nhan xet ve s tng
ong gia t tng cua Lao t va Ch ong T. Trong ao c
Kinh tng truyen la cua Lao t co the cho rang: neu Me tron,
con vuong la Ly cua Thai Cc va s khi nguyen cua Am Dng theo
quan niem vu tru quan Van Lang, th ao c Kinh chnh la Ly cua
Am Dng. Ban oc co the tm thay nhng y tng tng t qua nhng
oan van sau ay:
Sang (Dng) lay hen (Am) lam goc; Cao (Dng) lay thap
204
* Chu thch: trch dan trong Lao T ao c Kinh. Nguyen Hien Le. Nxb VHTT
1994.
(Am) lam nen (*).
Hoac:
Khong muon c qu nh ngoc (khong Dng), b khinh nh soi
(tat Am) (*)
Neu nh t tng ao c Kinh hng con ngi tr ve vi
ban the th cuoc i va s nghiep cua ngai Ch ong T, trong mot boi
canh xa hoi a coi thuyet Am Dng Ngu hanh co nguon goc Thai Cc
(a o) la y th c he chnh
thong th hoan toan co kha
nang dan en mot ly thuyet
tng t.
T trc thi nha Tan
va ket thuc vao nam 208 tr.CN
- ngoai tr ao c Kinh -
cac nha Ly hoc Trung Hoa
khong co trc tac nao noi
en s khi nguyen cua vu
tru . Ma c du theo truye n
thuyet va co th Trung Hoa
co at van e nay trong kinh
Dch: Thai Cc sinh Lng
Nghi, L ng Nghi sinh T
Tng, Nhng ay ch la mot
hien tng, khong the coi la
mot hoc thuyet. Trong ao
c Kinh, La o t ba n e n
nhng van e can nguyen cua
vu tru. Ngai quan niem ve
khi nguyen cua vu tru:
Khong la cai ban thuy
cua tri at; Co la me sinh ra
van vat
LAO T
205
(Vo - danh thien ha chi thuy. Hu - danh thien ha chi mau) (*)
So sanh quan iem vu tru quan cua Lao t qua oan trch dan
tren vi quan iem vu tru quan cua Van Lang qua cau tuc ng Me
tron con vuong va hnh tng banh Chng banh Day th hai quan
iem nay neu khong phai la hoan toan, cung gan nh hoan toan trung
khp.
Thai Cc Dng tng ng vi cai Khong cua Lao t.
Am ly cua Ngu hanh nam trong banh Chng la nguon goc cua
van vat, tng ng vi cai Co la me sinh ra van vat.
Co the noi rang: quan iem vu tru quan cua Lao t chnh la s
dien at di mot hnh thc khac quan iem vu tru quan cua Van
Lang; hoac chnh la s bo sung lam ro hn y ngha cua cau tuc ng Me
tron con vuong va hnh tng banh chng, banh day.
Neu nh thuyet Am Dng Ngu hanh ly giai hien tng khi
thuy cua vu tru th Lao t noi ve nang lc chi phoi s van ong, hnh
thanh va phat trien cua vu tru. Ngai cho rang nang lc o la ao va
ay la nen tang c ban e hnh thanh ao giao sau nay. Ngai cho
rang:
ao la cai g ch map m thap thoang, thap thoang map m ma
ben trong co hnh tng; map m thap thoang ma ben trong co van vat; no
tham vien, toi tam ma ben trong co cai tinh tuy; tinh tuy o rat xac thc va
rat ang tin (*).
tren khong sang, di khong toi, tham vien bat tuyet; khong
the goi ten no lai tr ve vi coi vo vat; cho nen bao la cai trang khong co
hnh trang, cai tng khong co vat the. No thap thoang, map m. on no
th khong thay au, theo no th khong thay uoi (*).
S ly giai ve ao cua Lao t co the khang nh rang o la s ly
giai bang mot hnh thc khac y niem cua Thai Cc t van minh Lac
Viet. Van minh Lac Viet qua noi dungMe tron, con vuong quan
niem Thai Cc la the ban nguyen cua vu tru trong o khong co cai
Co e noi en cai Khong, tran ay vien man, tc la khong co s
phan biet. So vi y niem cua Lao t tren khong sang, di khong toi,
* Chu thch: trch dan trong Lao T ao c Kinh, sach a dan.
206
* Chu thch: trch dan trong Lao T ao c Kinh, sach a dan.
tham vien bat tuyet hoan toan tng ng vi tnh khong phan biet, tran
ay vien man; cung co the goi la trang khong co hnh trang, tng khong
co vat the, kho dien at cho nen noi thap thoang map m; vien man tran
ay cho nen noi on no th khong thay au, theo no th khong thay uoi.
Thai Cc la the ban nguyen cua vu tru, goc cua van vat, cho nen noi
ben trong co hnh tng co van vat.
Nh chng I a chng minh: thuyet Am Dng Ngu hanh thuoc
ve van minh Van Lang a xuat hien t buoi au lap quoc, tc la trc
Lao t xap x 2000 nam. S trung hp ve y niem trong he t tng vu
tru quan trong ao c Kinh vi van minh Lac Viet, a chng to
nhng van e sau:
@ Phu nhan tat ca nhng tac gia c coi la phat minh t nhat ra
thuyet Am Dng, khi Lao t c coi la ngi au tien e xng
quan iem vu tru quan trong xa hoi Trung Hoa co ai.
@ Lao t a ke tha t vu tru quan Van Lang e hng ti mot
nhan sinh quan theo quan iem cua ong va la tien e cua ao giao.
Nh vay a chng to rang: Lao t la ngi co nguon goc t Van Lang,
nhng a sang sinh song phan at nha Chu hoac la ao c Kinh
c phat hien sau khi Van Lang mat nc.
ao c Kinh la mot tac pham t trc en nay van c cac
nha nghien cu lch s cho rang thuoc ve nen van minh Trung Hoa va
thi iem ra i cua no xuat hien vao thi Xuan Thu Chien quoc.
Nhng trong xap x 5000 t cua ao c Kinh, khong he e lai mot
dau an nao the hien thi ky lch s nay cua xa hoi Trung Hoa. Ngc
lai, trong tac pham nay, ngoai nhng van e lien quan en he t tng
vu tru quan cua ngi Lac Viet nh a trnh bay tren, lai co nhng
dau an cua xa hoi Van Lang; co the lay lam v du ien hnh cho s lien
quan en xa hoi Van Lang, o la cau:
Bat dan dung lai loi that day thi thng co (*)
Ve viec Chnh s dung loi that nut a c trnh bay chng
I, ieu nay ch co the khang nh mot cach hp ly la: o la cong viec
207
cua nhng nha lanh ao Van Lang co t gan 3000 nam tr.CN. ieu
nay khang nh rang ao c Kinh cua Lao t hoan toan la mot trc
tac co nguon goc t nen van minh Van Lang. Lao t c coi la to cua
ao giao; do o hoan toan co c s e cho rang ao giao chnh xuat
phat t nen van minh nay. Hien tng Chnh s dung loi that nut c
noi ti trong ao c Kinh cung ong thi chng to rang: Thi Hung
Vng khong the ton tai vai tram nam; bi v:
@ Neu cho rang Lao t la ngi thuoc nha Chu th phai chang
Chnh s dung loi that nut cua cac vua Hung thi iem the ky th VI
hoac VII tr.CN (theo quan iem lch s mi) ma Viet s lc noi ti
la tiep thu cua nen van minh Trung Hoa co t hn 3000 nam trc?
ay hoan toan la mot s vo ly va khong the ly giai c s lien he cua
no.
@ Nhng khi khang nh Lao t la ngi goc Lac Viet, th thi
iem xuat hien ao c Kinh (c coi la tng ng vi Khong t
hoac lui vao thi Chien quoc?) khong the coi thi Chu Trang Vng
tc la thi iem lap quoc cua Van Lang (theo quan iem lch s mi
ve thi Hung Vng) la thi thng co c.
ieu nay ch co the co mot nhan xet hp ly, khi cho rang: at
nc Van Lang a ton tai gan 3000 nam va Chnh s dung loi that nut la
cong viec cua nhng nha lanh ao Van Lang co ngay t buoi au lap
quoc, tc la thi thng co ma Lao t noi ti.
Vao au thi Hung Vng th XVIII ve thi gian tng ng
vi s xuat hien ao c Kinh cua Lao t, ong thi co s tng
ong ve t tng cua Lao Ch vi nhng hien tng lien quan en
van minh Van Lang a trnh bay tren. Trong truyen thuyet Viet
Nam, Ch ong t va cong chua Tien Dung bien mat khi ket thuc cau
chuyen va s xuat hien huyen ao cua Lao t, cung mot khoang thi
gian va trong khong gian cua hai quoc gia lang gieng vi nhng gia tr
t tng gan nh hoan toan trung hp. Do o, hoan toan co c s e at
van e ve tac gia cua ao c Kinh neu do Lao t viet th Lao t
208
va Ch ong t ch la mot ngi duy nhat. ay cung la mot van e a
c nhieu hoc gia nghi van.
oan di ay c trch lai trong Tm ve ban sac van hoa Viet
Nam nhan xet cua giao s Tran Van Giau e ban oc tham khao:
Giao s Tran Van Giau co viet: T tng tn ngng ao giao ...
san co tng phan ln trong nhan dan Viet Nam t nguyen thuy va trong ca
qua trnh lch s, ngi Viet cha co luc nao che tao c cai ten chung
e at cho loai tn ngng o, rieng nhng ngi nghien cu nhan thay t
tng tn ngng o cung ban chat vi ao giao nen xep vao mot loai vay
thoi.
Nhng luan iem nay giai thch v sao Ch ong t c coi la
mot trong bon v than ho quoc cua ngi Lac Viet.
Dau an cua ngai Ch ong T
trong phong tuc cua ngui Viet Nam
Di thi Hung Vng, tn ngng cua Ngai Ch ong t co the
c ong ao ngi tin theo ma dau an con e lai en tan bay gi; o
la tuc th cac v than vi t cach la mot tn ngng, ben canh nhng v
than co cong trang vi at nc.
Hnh anh con lai cua tn ngng au tien cua dan toc Viet ngay
nay, chnh la cay Neu trong nhng ngay Tet Viet Nam. Mac du
truyen thuyet ve cay Neu hoan toan the hien dau an cua Phat giao:
c Phat hien than uoi qu cu ngi va e lai cay Neu. Nhng tuc
trong cay Neu vi t cach la mot tn ngng ac thu, hn la mot he
qua cua mot giao ly pho bien la Phat giao (ch Viet Nam, hoac co
the nhng vung anh hng cua van minh Van Lang cu mi co cay
Neu; con nhng vung anh hng Phat giao khac tren the gii khong co
tuc nay). ieu nay c ly giai nh sau:
Mot trong nhng giao ly can ban cua Phat giao quan niem rang:
moi hau qua cua con ngi nhan lanh hanh phuc hay au kho eu
co nguyen nhan do chnh con ngi tao ra trong i hien tai hoac kiep
trc, goi la nghiep bao. Muon loai tr nghiep bao th phng phap
duy nhat la ban than khong tac nghiep. S quay pha cua ma quy theo
quan iem cua Phat giao cung la mot loai nghiep bao. Viec s dung
than thong (cay Neu) e loai tr ma quy, hay noi cach khac la s dung
209
mo t phng pha p kha c e loa i tr
nghiep bao, khong phai do ban than tu
tap (khong tac nghiep); ieu nay i
ngc lai giao ly can ban cua Phat
giao. V vay, s tch cay Neu mang
dau an Phat giao va tuc trong cay Neu
khong the do cac thien s tao dng va
pho bien. Trong lch s Phat giao cung
khong ghi nhan ieu nay. V vay co
the khang nh rang: tuc trong cay Neu
la mot tn ngng rieng cua ngi Lac
Viet co t thi Hung Vng, ton tai
trong s che ch bang dau an cua Phat
giao trong thi o ho. Co the truyen
thuyet cay Neu mang en dau an Phat
giao co t thi nha Minh. ay la thi
ky lch s ghi nhan s o ho rat ha khac,
ac biet la s tieu diet nen van hoa
ai Viet. Do o, to tien ta vao thi ky
nay, e bao ve di san van hoa a at
ra cau chuyen S tch cay Neu mang
dau an Phat giao la tn ngng cung
pho bien Trung Quoc. Do tuc trong
Neu trai qua hang ngan nam thang
tram cua lch s nen a mat i noi dung
ch thc cua no, tng t nh trng
hp banh Chng, banh Day va ch con
mang tnh chat the hien nh mot phong
tuc truyen thong. V vay, khi co mot
noi dung mi mac du khong phan
anh ung thc te va c gan ghep
nhng van c chap nhan va pho bien
en tan bay gi.
Hn na, hnh anh cay Neu the
hien mot y thc vn len (cay tre cot
Neu) e at ti s hoa nhap vi vu tru
(vong tron pha tren cay tre) phu hp
210
vi hnh anh cuoi cung cua hai than vat cua ngai Ch ong t: cai non
at tren au cay gay cam xuong at, bien thanh cung ien lau ai e
ngai tru qua em, tai ni ma sau nay goi la am Nhat Da. Vong tron
cung la bieu tng cua Dng, cua gia tr tam linh va cung la cua Thai
Cc; s khi nguyen cua vu tru va cung la muc ch at ti cua ao
giao.
DA U A N CU A NE N VA N HIE N LA C VIE T, TRONG TN
NGNG DAN GIAN VIET NAM VA AO GIAO
Hac va Rua bieu tng oc ao
cua nen van minh Lac Viet
T nhng luan iem a trnh bay tren dan en mot s lien he
tiep noi va giai thch mot dau an lien quan en nen van minh Van
Lang va ao giao. o chnh la hnh anh con hac ng tren lng con
rua. ay la mot hnh anh rat pho bien tat ca cac nh en th thanh
than cua Viet Nam va ca nhng vung Nam Trung Quoc; ke ca Trieu
Tien, Nhat Ban. S pho bien cua hnh tng Hac va Rua khap nhng
vung co anh hng cua van hoa ong Phng, a chng to tnh bieu
tng c la chon co y thc cho mot gia tr van hoa cua no.
Tai sao con hac lai ng tren lng con rua? Tat nhien khong the
giai thch n gian rang: tai v con hac cham ch thong minh, con con
rua cham chap nen b Thng e bat phat phai lam nen cho con hac
ng chau tien thanh.
Ong cha ta a e lai mot cau ca dao oc ao ma co le cung nhieu
ngi biet:
Thng thay than phan con rua,
Trong en oi hac, ngoai nh oi bia.
Nhng tai sao ngi xa lai chon bieu tng nay?
Trc het, chung ta bat au tm hieu t hnh anh con rua. ay la
mot linh vat bieu tng cho nen van minh Van Lang: o la phng
tien chuyen tai ch viet cua ong cha ta, ma dau an xa nhat a c
ghi nhan trong sach Thong Ch cua Trnh Tieu (a trnh bay phan
tren). Giong rua ln ch co mien Nam song Dng T a b tuyet
chung, nhng hnh tng con rua la phng tien chuyen tai nhng gia
211
T o hnh thanh bieu tng con rua oi bia cac nh en ma
hnh anh tap trung nhat chnh la Van Mieu Ha Noi. Nhng nhng
con rua trc ien th th khong oi bia ma oi tren lng no con
chim hac. T o co the suy luan rang: con chim hac phai la mot bieu
tng co ong thay the cho nhng g ma loai rua a mang tren lng no.
Xet hnh dang chim hac co nhng net ac trng giong het hnh tng
chim Lac a cach ieu tren trong ong Lac Viet. Ban oc cung de
dang nhan thay ieu nay hai hnh trnh bay sau ay.
tr tinh than la mot hnh anh truyen thong t ngan xa cua ngi Lac
Viet.
RUA OI BIA
TRONG VAN MIEU HA NOI
212
HNH HAC
TREN TRONG ONG
HNH HAC
TRONG NH EN
T s giong het gia hai hnh tng nay, ket hp vi bieu tng
con rua ac trng cho s chuyen tai nhng gia tr tinh than cua nen van
minh Van Lang, co the ket luan rang: chim hac trong nh en chnh
la chim Lac tren trong ong bieu tng cua nen van minh Van Lang
ma con rua t ngan xa von la phng tien chuyen tai. Vi nhan xet
tren th co the cho rang:
Tn ngng th than thanh nh en thuoc ve nen van minh
Lac Viet, ma nhng ngi co tn ngng co the tm thay nguon goc
cua no hnh anh con chim Lac ng tren lng con Rua.
Luan iem nay bo sung va chng minh ro net hn ve ao giao
va Lao t co xuat x t van minh Lac Viet, khi tuc th Tien, Thanh la
noi dung cua ao giao.
213
Bua chu va thuyet Am Dng Ngu Hanh
e minh hoa quan iem
cho rang: nhng t tng tn
ngng lien quan en ao
giao co nguon goc t thuyet
A m Dng Ngu ha nh, xin
ba n o c xem va so sa nh
nhng hnh anh di ay.
Hnh ben c chep lai
t cuon Tm ve ban sac van
hoa Viet Nam. o la mot la
bua dan gian nham muc ch
tr ta, tr benh, tran trach,
em lai s bnh an cho gia
nh. Tat nhien no xuat phat
t mo t tn ng ng tin va o
nhng kha nang sieu nhien
ma con ngi co the s dung
e lam thay oi so phan cua
mnh. Ngi ta tin rang: e
co nhng kha nang sieu nhien
nay, ngi thc hien no phai
la nhng ngi a tu tap theo
mot th tn ngng lien quan
en ao giao (phu thuy hoac
ao s). Nhng nh phan tren
a trnh bay, trong mot xa hoi nh Van Lang, a co mot he thong t
tng chnh thong la Am Dng Ngu hanh, th kho co the co mot th
tn ngng vt ra ngoai nhng gia tr cua no. Ban oc co the so sanh
hnh con cop trong la bua noi tren vi hnh trong tranh dan gian di
ay. o la mot bc tranh dan gian thuoc dong tranh Hang Trong ve
mot Ong Ba Mi. Tuy theo mau sac ma ngai ai dien cho mot
hanh thuoc Ngu hanh, ma thuyet Am Dng Ngu hanh la hoc thuyet
chu ao trong xa hoi Van Lang. Ban oc se de dang nhan thay rang
Ong Ba Mi nay giong het con cop trong la bua hnh ben. S
giong nhau en mc ang kinh ngac nay, chng to s lien quan gia
tn ngng cua ngai Ch ong t vi mot hoc thuyet vu tru quan chnh
thong cua thi Hung Vng. Ban oc co the thac mac ve nhng ch
Han tren la bua a chng to co the no xuat hien t thi Bac thuoc hoac
t thi nc Viet hng quoc ve sau. ieu nay co the giai thch rang:
rat co the trc o la bua khong co ch Han, nhng vao thi Bac thuoc
214
215
ONG BA MI
Tranh dan gian Hang Trong
HNH COP TRONG LA BUA
216
PHU CHNG
MO1 NHAN DJNH KHAC
VE 1RUYEN 1HUYE1 NHA1 DA 1RACH
& NHUNG VAN DE IIEN QUAN
Ve noi dung Truyen thuyet am Nhat Da cung co vai y kien
khac han nhau va khac vi nhan nh cua ngi viet. Hau het nhng y
kien o theo cai nhn cua ngi viet mang tnh khien cng va chu
quan. Nhng co nhan nh cua ong Le Manh That rat ang chu y v
c minh chng vi nhieu t lieu lien quan. V vay, e ban oc tien
tham khao va so sanh vi nhan nh cua ngi viet, xin trnh bay oan
sau ay c trch dan trong sach Lch s Phat giao Viet Nam. Tap
I (*). Le Manh That. Nxb Thuan Hoa Hue 1999:
Lai bai ta truyen phap cua tng quoc Quyen c D (1) i
ng noi: Sau khi Tao Khe (2) mat i, thien phap thnh hanh, eu co
tha ke. Chng Knh uan thien s (3) dung tam an cua Ma To hanh hoa
Ngo, Viet. Vo Ngon Thong ai s, em ton ch cua Bach Trng khai ngo
tai Giao Chau. o la nhng chng c vay.
C cau tra li nay, th trc khi Phat giao truyen vao Trung Quoc,
Viet Nam a co mot nen Phat giao hoan chnh, tc bao gom chua chien,
mot oan the Tang s va kinh sach ay u. Theo Thong Bien, th nc
ta luc bay gi co chua hn 20 ngoi, o Tang hn 500 ngi, dch kinh 15
quyen. ieu ang tiec la Thong Bien khong cho ta biet nen Phat giao
hoan chnh nay, vi so chua chien kinh sach va tang s nh vay, xuat hien
vao luc nao. Ong ch bang long lap lai li cua am Thien (4), bao rang o
la vao luc Giang ong cha co Phat giao. Giang ong cha co Phat
* Chu thch: Lch s Phat giao Viet Nam tap I. Sach a dan. Trang 12 en 27.
(1) Xem Le Manh That, Thien uyen tap anh. Tu th Van Hanh, 1976, chu thch 20,
tr.207. Quyen c D (757-818) lam te tng di thi ng Hien Ton. Bai ta cho
cuon sach nhan e truyen phap nay ngay nay a that lac.
(2) Tc Luc to Hue Nang.
(3) Tc thien s Hoai Uan (?-818) chua Chng Knh Kinh Trieu. Xem Truyen ang
luc 7 t 252b19-c23
(4) Tieu s am Thien i Tuy c ghi trong am Thien phap s truyen, Tuc Cao
Tang truyen 18 t 571b 12 574b 6, sinh nam 542 mat nam 607, tho 66 tuoi. Con
217
giao, th ngay ca ban tieu s cua Khng Tang Hoi (?-280) trong sach
Xuat Tam Tang Ky Tap, tap 13, ai Tang Kinh 2145, t 96a 29 97a17
va trong Cao Tang Truyen quyen 1, ai Tang Kinh 2059 t 325a 13
326b 13, cung bao bay gi Ton Quyen (1) xng e Giang Ta (nam 222
sdl) ma Phat giao cha lu hanh. The cung co ngha ngay vao nhng
nam 220 sdl, Phat giao cha co mat Giang ong. Vay phai chang nen
Phat giao hoan chnh va noi ch ton tai vao the ky th II th III sdl?
S PHAT QUANG
VA DI TCH AU TIEN CUA PHAT GIAO VIET NAM
Tra li cau hoi nay, ta may man co mot tai lieu viet gan cung thi
vi Thien Uyen Tap Anh la Lnh Nam trch quai. Truyen Nhat Da Trach
cua Lnh Nam trch Quai ghi lai viec Ch ong T a c nha s Phat
Quang tai nui Quynh Vien (cung co ban viet Quynh Vi) truyen day giao ly
Phat giao. Xa nay Lnh Nam trch quai thng c xep vao loai truyen
than thoai hay huyen s. Tham ch bo Viet Nam Han van Tieu thuyet
Tung san (2), tap I, mi xuat ban gan ay cung lam the. Tuy nhien, khi i
sau vao nghien cu noi dung cua Lnh Nam trch quai, ta mi thay ro Lnh
Nam trch quai khong ch n thuan la tap hp nhng chuyen than thoai,
tham ch nhng chuyen than thoai hoang ng. Trai lai, no cha ng
nhieu s kien co thc, ma trng hp nui Quynh Vien cua chung ta ay la
mot th du cu the.
Nui Quynh Vien nay, nhng ngi chu bien Th van Ly Tran a
chu thch la: mot qua nui trong truyen than thoai (3). Dau the, neu chu
kho oc Minh lng cam tu do Le Thanh Tong viet ve 13 ca bien cua at
nc ta trong khi tien quan chinh phat Chiem Thanh vao nam 1470, th ta
gap bai th th 7, noi ve Nam gii hai mon l th, trong o co 2 cau:
Di mieu man truyen kim Vu Muc
Danh sn do thuyet co Quynh Vien.
Dch:
Di mieu con truyen nay Vu Muc
mot am Thien khac ngi Kinh s, i Te, c ghi trong Cao Tang truyen 13 t
413a 18 26, nhng khong phai am Thien i Tuy von co nhieu quan he mat thiet
vi Tuy Cao To va ac biet ve viec cung dng Xa li nh ke trong tieu s Thong
Bien tren ay. Xem Le Manh That, Thien Uyen Tap Anh, ghi chu 15, 16 & 19, tr.204
207.
(1) Tc Ngo Ton Quyen, len ngoi nam 222 mat thang 4 nam Than Phng th nhat
(262), tho 70 tuoi.
(2) ai Loan, Hoc sanh th cuc an hanh, 1986, do Tran Khanh Hao chu bien, theo
Publications de l Ecole francaise d Extreme-Orient, gom 7 tap.
(3) Vien Van hoc, Th Van Ly Tran III, Ha Noi: NXB Khoa hoc xa hoi, 1978, tr.657.
218
Danh sn van nhac co Quynh Vien.
Vu Muc ay tc la tng Le Khoi, chau ruot cua Le Li. Nam Thai
Hoa th 2 (1444) i anh Chiem Thanh, bat c vua Chiem la B Cai, khi
tr ve en ca bien Nam Gii th mat. Dan thng nh, lap en th tai ca
bien nay. Ca bien nay con c goi la ca Sot. Con nui Quynh Vien nam
pha Nam ca be nay va t thi Le Thanh Ton a c xac nhan la mot
danh sn, tc mot hon nui co tieng tam cua at nc. Va tieng tam nay la
co t xa, ch khong phai i en t thi Le Thanh Ton, tc t nam 1460
tr i mi co. Ngay ca khi ta ong y vi Le Qu on trong Toan Viet thi luc
va Bui Huy ch trong Hoang Viet thi tuyen va xep cac bai th ve 13 ca
bien nay vao loai vo danh th, th viec noi ong Vu Muc ngay nay (kim
Vu Muc) va nui Quynh Vien thu xa (co Quynh Vien) van khong anh
mat thi iem cua bai th. Ly do nam cho neu a noi Le Khoi la ong Vu
Muc thi nay, va Le Khoi mat vao nam 1444, th ro rang tac gia no cung
phai song vao thi Le Khoi nay, tc khoang t 1444 tr i hay khong lau
sau o.
Noi thang ra, vao the ky th XV, khi Kieu Phu va Vu Quynh hieu
nh va cho ra i hai ban Lnh Nam trch quai khac nhau, Quynh Vien a
that s la mot danh sn, mot ngon nui noi tieng oi vi dan ta thi o va
trc kia. No dt khoat khong phai la mot ngon nui than thoai, cang khong
phai la mot ngon nui khong co a iem cu the tai at nc ta. No qua la
mot ngon nui nam tai ca Sot. Va tren nui Quynh Vien nay con co ngoi
chua co. Ban Lnh Nam trch quai ma ta co ngay nay th hoac do Kieu Phu
kieu chnh lai vao nam 1490 hoac do Vu Quynh san nh vai nam sau o,
vao nam 1493, t mot ban Lnh Nam trch quai cua Tran The Phap i
Tran. Nh vay neu Lnh Nam trch quai ma ta co ngay nay noi ti nui
Quynh Vien, th dt khoat nui Quynh Vien nay phai co mot a ch cu the.
V the, khi Ch ong T a c nha s Phat Quang truyen day
ao Phat tai nui Quynh Vien, ta co the chac chan s viec nay a
xay ra tai ca bien Nam Gii hay ca Sot.
Ta co the at van e la neu qua co ngon nui Quynh Vien tai ca
Sot, th viec truyen day giao ly cua nha s Phat Quang cho Ch ong T
chac g a xay ra o, bi v viec truyen day xay ra qua xa cach thi iem
no ghi lai trong Lnh Nam trch quai. Noi cu the ra, Lnh Nam trch quai
a ghi lai mot s viec xay ra cach no gan ti ca ngan ri nam. Tat
nhien, tr phi ta thc hien mot cuoc khai quat khao co hoc tai nui Quynh
Vien ca Sot va tm thay di vat lien he vi Ch ong T, th van e mi
c giai quyet mot cach dt iem. Nhng trc mat, neu cha lam c,
song qua phan tch nhng truyen khac trong Lnh Nam trch quai, ta thay
du Lnh Nam trch quai co c Tran The Phap bien tap lai vao hau ban
the ky 14, th nhng d kien trong o van co mot tnh co s ang muon.
Chang han, khi nghien cu ve truyen thuyet Tram trng trong
truyen ho Hong Bang, ta thay truyen thuyet nay a xuat hien trong
219
Luc o tap kinh 3 TK152 t 14a 26 - cl8 truyen 23 do Khng Tang
Hoi dch ra ch Han vao khoang nhng nam 220 250 (1). Cung
mot cach, truyen Tay Qua cua Lnh Nam trch quai la mot d ban
cua truyen 7 trong Cu Tap Th Du Kinh, TK206 t 512a 16 b7,
cung do Khng Tang Hoi phien dch, v.v. Noi khac i, du nhng
truyen do Tran The Phap tap hp lai trong Lnh Nam trch quai xay
ra tng oi muon, nhng co nhng d kien a c chng minh
la xuat hien rat sm trong lch s van hoc nc ta. Do the, truyen
thuyet ve Ch ong T c nha s Phat Quang day ao Phat
cung co kha nang xay ra rat sm trong lch s dan toc, ch khong
phai v s xuat hien muon mang trong Lnh Nam trch quai ma mat
i tnh trung thc va co s cua no.
Vay nha s Phat Quang nay xuat hien ca Sot vao thi nao? Qua
nhng chng c ngoai tai, gian tiep va ke tren, toi thieu ta biet la nhng
g Lnh Nam trch quai ghi lai cha han la khong xay ra, hay khong co t
xa. Cu the la truyen ve truyen thuyet Tram Trng. Khong ke cac da s
hay nhng thong tin ben ngoai, c theo chnh s Trung Quoc cung a ghi
la co cac chnh quyen phng nam i thong qua nc ta e en phng
bac, o la chnh quyen nc Hoang Chi. Bnh e Ky trong Tien Han th 12
t 4a 3 ghi: Nguyen thuy th 2 (nam th 2 sdl), mua xuan, nc Hoang
Chi dang te giac va bo. Roi en quyen 28 ha, Tien Han th t 32b 2 3,
ni chuyen Vng Mang, cung ghi: Trong khoang Nguyen thuy (1 6
sdl) cua Bnh e, Vng Mang phu chnh, muon lam rang r uy c cua
mnh a gi bieu hau hy vua Hoang Chi khien cho gi s cong te giac va
bo song. Nc Hoang Chi nay, c Tien Han th 28 ha, t 32b 3 5, con
ghi tiep: T Hoang Chi i thuyen co the tam thang en B Ton, roi i
thuyen hai thang co the en bien gii Tng Lam cua Nhat Nam. Pha
nam Hoang Chi co nc D Trnh Phat. Dch s cua Han t o ve.
The ro rang Hoang Chi la mot nc rat xa nc Han, i thuyen en
mi thang mi en. Ghi nhan au tien cua chnh s Trung Quoc ve s
lien he gia chnh quyen Trung Quoc va chnh quyen Hoang Chi la Hoang
Chi pha tay nc ta va phai i thong qua nc ta mi en Trung Quoc
c. Hoang Chi la nc nao? Co kha nang Hoang Chi ay la mot trong
nhng nc An o. Cho nen, noi cach khac, t nhng nam au Dng
lch, quan he chnh thc gia An o va Trung Quoc a co ve ng bien
va a c chnh s Trung Quoc ghi lai. Sau o, t the ky th hai tr i th
quan he gia An o va Trung Quoc a c ghi rat ro, cho nen kha nang
trc khi co quan he chmh thc tren bnh dien chnh quyen th phai co
quan he nhan dan; tc quan he gia hai dan toc phai i vi nhau roi hai
chmh quyen mi i theo, hoac e bao tr quyen li cua dan toc mnh
hoac e thiet lap quan he ngoai giao. Cho nen kha nang nhng thng
thuyen buon ban cua ngi An o a en Trung Quoc trc thi Vng
(1) Le Manh That, Khng Tang Hoi toan tap, tap I, tr. 358-361.
220
Mang t lau la mot s that.
Thc te th ngay trong S ky ta a tm thay nhng t tieng Phan
c phien am ra tieng Trung Quoc, cu the la t lu ly, vaidurya. Tc la
nc Trung Quoc a biet nc An o t lau. Noi cach khac, t nhng the
ky au dng lch, quan he gia An o va Trung Quoc a thiet lap va co
quan he buon ban gia thng nhan hai nc (1). Tien Han th 9, t 3a 3
6 (truyen Tay nam di lng Viet Trieu Tien a noi viec thng nhan
nc Thuc em vai va gay truc Than oc ve Trung Quoc ban vao nam
Nguyen thu th nhat (120 tdl). Va truyen Vng Mang ghi v muon lam
rang r uy c cua mnh, (ong) a hau h vua nuc Hoang Chi va khien
dang te giac va bo song, co ngha hai chnh quyen a co moi quan he
bang giao t lau. Ma trc khi Vng Mang biet en nc nay th ngi
nc nay a co quan he vi Trung Quoc roi, cho nen Vng Mang mi
biet e khien dang vat cong vi muc ch lam cho hai nc quan he chnh
quyen vi nhau. Noi cach khac vao nhng the ky trc va sau dng lch,
a co nhng quan he gia Trung Quoc va cac nc khac ve ng bien
thng qua Viet Nam. Cho nen gia thiet s ton tai cua nha s Phat Quang
gia the ky th III hay th II tdl co the chng thc c.
VE NHA S PHAT QUANG
Truyen Nhat Da Trach trong Lnh Nam trch quai ke lai viec Ch
ong T ho c ao Phat nh sau:
Thng nhan nc ngoai ti lui buon ban knh th Tien Dung (va)
ong T lam chua. Co mot khach buon ln en bao Tien Dung rang: Qu
nhan hay bo ra mot dat vang nam nay cung thng nhan ra nc ngoai
mua vat qu, en sang nam c lai mi dat. Tien Dung vui mng bao
ong T: V chong ta la bi Tri ma nen. Nhng cai an cai mac la do
ngi lam lay. Nay nen em mot dat vang cung thng nhan ra nc
ngoai mua vat qu e sinh song. ong T ben cung thng nhan i buon
ban lenh enh ra khap nc ngoai. Co nui Quynh Vien tren nui co am nho.
Thng nhan ghe thuyen vao lay nc. ong T len am dao chi. Trong
am co mot tieu Tang ten Phat Quang truyen phap cho ong T. ong T
lai e nghe phap, a vang cho thng nhan i mua hang. en luc
thng nhan tr ve lai ti am o ch ong T tr ve nha. Nha s ben tang
cho ong T mot cay gay va mot cai non, va bao: Cac viec linh thong
eu o roi. ong T tr ve, em ao Phat noi het vi Tien Dung. Tien
Dung giac ngo, ben bo ca quan ch nghe buon e cung ong T du
phng tm thay hoc ao.
Viec Ch ong T va Tien Dung, nhng ngi Viet Nam au tien
ma ta biet ten tiep thu ao Phat la nh the. Co hai ac iem ma ta can lu
1/ Sam Trong Mien, Nha phien chien tranh d tien Han ng trung ch ta t, Trung
Sn ai hoc hoc bao 4 (1959) 146 154.
221
y. Th nhat, viec tiep thu nay a xay ra tai nui Quynh Vien. Nui Quynh
Vien t thi Le Thanh Ton ta a biet la nam tai cua Nam Gii, hay ca
Sot. Ngay nay, tai b nam cua ca Sot, con co mot hon nui goi la Nam
Gii sn (1). Phai chang ay la a iem can tm hieu khao co hoc e khai
quat xem co vet tch g cua Ch ong T va Phat Quang chang? Trc
mat, t nhat ta a xac nh c la Quynh Vien khong phai la mot ngon nui
than thoai, ma that s la mot hon nui co ten tuoi tai ca Sot. Do nhng
dau vet cua Chiem Thanh con ton tai en ngay nay, ta cung hieu them t
ca Sot ve nam la mien at thuoc vng quoc Chiem Thanh. Nh the, at
nc Viet Nam thi Hung Vng phai chang a lay ca Sot lam mot a
iem cua mien cc nam cua to quoc ta?
Can lu y, t vung ca Sot tr ra mien bac, ta khong tm thay co
bat c di ch nao lien he vi nen van hoa cua Chiem Thanh. Ngc lai, t
ca Sot tr ve nam, cu the la cac vung pha nam tnh Nghe An, tc t
Vinh tr ve nam va cac tnh Ha Tnh, Quang Bnh, Quang Tr va Tha
Thien, cho en ngay nay, van con nhng vet tch cua nen van hoa Chiem
Thanh. Noi the, tc la muon noi Phat giao truyen vao nc ta can c vao
Lnh Nam trch quai la t pha nam, qua trung gian nha s Phat Quang
nui Quynh Vien, tai Nam Gii hay ca Sot, giap vi Chiem Thanh. Nha s
nay chac han khong phai la ngi Viet, v rang truyen Ch ong T noi
ong T linh inh ra khap nc ngoai (phu du xuat hai ngoai). Vung nui
Quynh Vien nay co kha nang vao thi Ch ong T cha thuoc ban o
nc ta. Nh nha s Phat Quang nay co the la mot ngi Chiem Thanh,
hoac la ngi An o, ang tm cach truyen ba Phat giao vao Viet Nam.
Va Ch ong T la ngi Viet Nam au tien a tiep xuc vi ong, e roi sau
o, tr thanh ngi Phat t Viet Nam au tien co ten tuoi. Truyen Ch
ong T nay sau o c Thien Nam Van Luc (2) cua mot tac gia vo danh
chep lai.
The th Ch ong T a tiep thu ao Phat nh the nao? ay la ac
iem th hai ma ta can lu y. Truyen Ch ong T ch noi khi ong T tr
ve que nha s ben tang cho ong T mot cay gay va mot cai non, va
bao: Moi viec linh thong eu a ay ca. Noi vay, Lnh Nam trch quai
bao ta biet la truyen thong Phat giao ma Ch ong T tiep thu la mot
truyen thong Phat giao quyen nang, e cap en nhng van e linh d va
than thong (linh thong). Truyen thong Phat giao nay nh ta se thay, xuat
hien trong Mau T cung nh trong Khng Tang Hoi, va ton tai cho en
mot thi truyen thong Phat giao mi ra i, o la truyen thong Phat giao
Thien cua Phap Van. Can nhan manh Phat giao quyen nang nay cho en
the ky th VI c bo sung bi truyen thong Phat giao Thien, nhng
(1) Henri Le Breton, Le vieux An Tnh trong Bulletin des Amis du Vieux Hue, 22(1935)2.
(2) Nhat Da Trach truyen, Viet Nam Han van Tieu thuyet tung san 2. ai Loan: Hoc
sinh th cuc an hanh, 1992. 202 204.
222
khong v the ma mat i anh hng c ban cua no. No van ton tai nh mot
lp truyen thong Phat giao au tien cua Phat giao Viet Nam, mot lp c
ban e t o xay dng nen nhng truyen thong Phat giao mi, bo sung
cho no qua lch s phat trien cua Phat giao Viet Nam. Nhan thc ieu
nay, ta se de dang hieu c nhng hien tng ac thu cua nhng truyen
thong khac nhau cua Phat giao Viet Nam trong lch s. Ta se i sau ve
van e nay di ay.
CH ONG T
NGI PHAT T VIET NAM AU TIEN
Trc mat, neu Ch ong T la ngi Phat t Viet Nam au tien,
th van e ngi Phat t au tien nay a song vao luc nao? Truyen Nhat
Da Trach ch viet mot cau het sc m ho, la: Vua Hung truyen en chau
i th 3 (Hung Vng truyen ch tam the ton). Ta biet lch s nc ta, ten
hieu Hung Vng c dung e goi cho nhieu i vua thi co ai. ai Viet
s ky toan th ngoai ky I, t 2b9 5b, ghi nhan Hung Vng la trieu ai
au tien cua ho Hong Bang, va bao: Ho Hong Bang t Kinh Dng Vng
nam Nham Tuat thu phong cung vi e Nghi cung thi, truyen en i
Hung Vng cuoi cung gap nam 257 tdl cua Noan Vng nha Chu, la nam
Qu Mao th cham dt, gom 2622 nam. Nhng trong phan pham le, t 2a1
2, Ngo S Lien a nhan xet: hoac co ngi noi (Hung Vng) co 18 i,
s cha phai la the.
i sau vao van e nay, ta biet hien co 3 ban ngoc pha khac nhau
lien he en trieu ai Hung Vng. Ban th nhat la mot ban chep cua thi
Le Hong c bat au t nam 1470, roi c chep lai vao thi Le Knh Ton
( ngoi 1600 1618), nien ai Hoang nh. Ban th hai la ban chep tay
i Khai nh c bao la chep lai t mot ban thuoc nien ai Thien Phuc
(980 988) cua Le ai Hanh ( ngoi 980 1005). Ca hai ban nay hien
tang tr tai en Hung Vnh Phu, Phu Tho. Ban th ba hien tang tr tai
chua Tay Thien tren nui Tam ao, khong co ghi ngay thang. Van e van
ban hoc cua cac ngoc pha nay ta cha can e cap ti ay. Ch c vao
chung, ta biet toi thieu moi trieu ai Hung Vng co cung mang mot ten
hieu. Chang han, i Hung Vng cuoi cung la Hung Due Vng th ta co
Due Vng th nhat, th hai, th ba, v.v V the, mi tam i Hung
Vng trai dai tren hai ngan nam la co the hieu c. Rieng oi vi van e
quan tam cua chung ta ay la chau i th ba cua Hung Vng la chau
cua Hung Vng i nao?
Neu Phat giao xuat hien vao nam 528 (hoac 529?) tdl An o va
bat au truyen ba qua cac nc xung quanh vao nhng nam 247 232 tdl
vao thi cua vua A Duc khi vua nay lnh cho cac phai oan Tang l i
khap ni e truyen ba ao Phat, trong o ac biet la phai oan cua Sona
i ve vung at vang (Suvanabhumi). Vung at nay co phai la vung ong
Nam A hay khong, co phai la vung ong Dng hay khong? ay la mot
223
van e ang con tranh cai. Tuy nhien c vao nhng s lieu co s cua
Trung Quoc, cu the la S Ky va Tien Han th cung Hau Han th cung nh
cac di lieu khao co hoc, nh di lieu khao co hoc Oc Eo, th vao nhng the
ky au dl, vung bien pha nam nc ta a ron rp nhng thng thuyen
khong nhng cua cac quoc gia thuoc nen van minh An o, ma ca nhng
quoc gia xa xoi cua nen van minh La ma. Cho nen, truyen ba Phat giao
vao nhng vung at nay la mot s kien chac chan a xay ra.
Hn na, vung at mien nam nc ta t pha nam ca Sot tr vao
a mang nang nhng vet tch cua nen van hoa An o. Chiec bia Vo canh
tm thay tai lang Vo Canh Nha Trang, thng c cac nha nghien cu
xac nh la xuat hien vao the ky II sdl viet bang Phan van. e cho Phan
van tr thanh mot ngon ng c khac tren a vao the ky ay, nen van
minh An o vao thi iem ay chu ao la Phat giao, phai truyen ba tai
vung at nay qua mot thi gian tng oi dai, toi thieu cung phai mat mot
vai ba tram nam. Noi thang ra, van minh An o phai ton tai pha nam
nc ta vao nhng the ky trc va sau Dng lch. Cho nen, v Hung
Vng cua thi Ch ong T ta cung co the xac nh vao nhng the ky
tdl, co kha nang la Hung Ngh Vng th nhat hoac th hai, tc khoang
the ky II III tdl.
oan nh nay cua ta ve nien ai cua viec Ch ong T tiep thu
Phat giao la hoan toan phu hp vi quan iem cua thien s Chan Nguyen
(1647 1728) trong Thien Nam Ng Luc (1). Sau khi ke chuyen L Gia b
quan cua Han Vu e anh bai, Chan Nguyen viet:
Gia bo ca moc nha reu
Hang than trat loi, hon phieu ng nao
Nc nen thay nhng ong dao
Coi b tat at vao chau Han gia
Non Sai tuyet chang vao ra
Thay con mot dau vn la Truc Vien
u hiu ngoai canh thien thien
Thu tra quyen khoc, thu em hac sau
Viet the, Chan Nguyen muon noi rang ngoi chua Truc Vien a co t
thi L Gia, tc khoang nam 110 tdl tai nui Thay (Sai Sn), Sn Tay.
ieu nay cung co ngha Phat giao a ton tai nc ta vao the ky th II tdl.
ay la mot iem kha loi cuon. Bi v no cho thay a t lau lu hanh quan
iem cho rang Phat giao a du nhap vao nc ta t rat sm. en thi An
(1) Le Manh That, Chan Nguyen thien s toan tap III, Thien Nam Ng Luc Tu th
Phat hoc Van Hanh, 1983.
224
Thien viet ao Giao Nguyen Lu (1) vao nam 1845, quyen thng, t
9a11 b5 di muc ai Nam thien hoc s khi, ong a ke lai truyen tch
Ch ong T nh a ghi lai trong Lnh Nam trch quai:
Thi Hung Vng, nui Quynh V, co ong T len thao am. Trong
am co nha s ten Phat Quang. o la ngi Thien Truc, tuoi hn 40, truyen
phap cho ong T mot cai non va mot cay gay, noi rang: Linh d va than
khong co ay ca. ong T em ao Phat truyen cho Tien Dung. V
chong Tien Dung ben hoc ao. en buoi chieu ngay tr ve, gia ng
can lam ni ta tuc, ben dng gay che non, en canh ba th thanh quach
lau ai, man gam man the, kim ong ngoc n, tng s th ve ay ca san
chau.
An Thien cung e ra muc Hung Vng Phan Tang, tc cac nha s
An o thi Hung Vng, t 9b6 9, va ke ten nha s Khau a La en
thanh Luy Lau cua S Nhiep vao thi cuoi cua Han Linh e (168 189
sdl). Xac nh Khau a La vao thi Han Linh e, d nhien khong the
xep Khau a La vao loai cac nha s vao thi Hung Vng c.
Ngoai ra, trong cac loai than tch cua cac xa, ta biet trong so cac
tng ta cua Hai Ba Trng, sau khi b Ma Vien anh bai, mot so a mai
danh an tch trong cac giao oan Phat giao. Mot trong nhng v nay c
biet ten la Bat Nan phu nhn a xuat gia. Nh se thay, chnh nhng v nay
cung ngi ke nghiep ho a tap hop nhng van ban kinh ien Phat giao
lu hanh luc ay, nhng bo kinh au tien hien con va c biet ma sau nay
Khng Tang Hoi a dch thanh Han van di nhan e Luc o tap kinh va
Cu Tap Th Du Kinh.
UAT KIM HNG, HOA CUNG PHAT
Nh vay, qua lch s nc ta a ton tai va lu hanh tng oi pho
bien trong gii s hoc Phat giao Viet Nam mot quan iem cho rang Phat
giao a truyen vao nc ta t thi Hung Vng. Van e bay gi la th xem
xet quan iem nay co mot gia tr hay khong. Ta phai xem xet, bi v tat ca
cac s lieu e cap en van e nay eu xuat hien kha muon mang, cach
xa s viec c ghi lai ti ca hang nghn nam, t Thien Uyen Tap Anh,
Lnh Nam Trch Quai, Thien Nam Van Luc cho en Thien Nam Ng Luc va
ao Giao Nguyen Lu, nhng van ban nay eu ra i vao the ky th XIV
tr ve sau. Vay, ta co the tm ra nhng chng c nao xuat hien trong
nhng van ban sm hn, gan gui hn, vi nhng s kien a xay ra hay
khong? Tra li cau hoi nay, ta hien co toi thieu hai c lieu.
Th nhat, la mot cau trch dan cua Ly Thi Tran (1518-1593) trong
Ban Thao Cng Muc 14, t 69b4-5 dc muc Uat kim xuat Quyet Tan
(1) Le Manh That, An Thien thien s toan tap: ao giao nguyen lu, 3 quyen. Cao
ban.
225
quoc, nhan chung chi, tien d cung Phat, so nhat nuy, nhien hau thu chi,
sac chnh hoang, d phu dung hoa ly non lien gia tng t, kha d hng
tu. (Nam Chau d vat ch cua Dng Phung noi: Uat kim en t nc
Quyet Tan, ngi ta trong trc e cung Phat, vai ngay th heo, sau o gi
lai, mau no vang rom, cung vi nhuy hoa phu dung va sen non tng t,
co the dung e p ru).
Dng Phu, c Quang chau tien hien ch, cua Hoang Ta (1490-
1560) va Bach viet tien hien ch do Au ai Nhiem viet nam 1554, ghi rang:
(Dng Phu) ten t Hieu Nguyen, ngi Nam Hai. Trieu vua Chng e
tm ngi tai gioi, ong oi ap trung cach, nen phong lam Ngh van. Hoa
e tc v, dung nhan anh Hung No. Phu tau rang: Gay dng c nghiep
th dung vo, gi lay c nghiep th dung van, nen khi nha Chau thang nha
An th co viec ca ngi s cham dt chien tranh (), vay xin be ha hay noi
theo nep ep cua to tong, ng khinh dung viec vo. Nam Vnh nguyen
th 12 (100 sdl) co han, vua goi Phu en trieu nh ban viec c
mat cua chnh lnh. (). Luc bay gi, Nam Hai thuoc Giao ch bo. Th
s Ha Tac i tuan bo cua mnh. Mua ong Tac tr ve, tau rang: Chnh
quyen trung ng chon th s khong ung phep, nen ho sau o a tranh
danh nhau ton th viec ngi khac, dang tang o tran qu. Phu ben la
nhng ac tnh cua s vat, ch cho hieu tnh khac la cua chung; nham noi
ro ra, ong viet sach Nam Due d vat ch (). Sau o ong lam thai thu quan
Lam Hai, lai lam sach Lam Hai thuy tho ky. Ngi i phuc ong cao thc
va khong khinh thng s day do.
Ban tieu s va c dch la lay t Bach viet tien hien ch, quyen 2,
t 5b9-6b10. Nhng tat ca cac cuon s ve nha Hau Han nh Hau Han ky
cua Vien Hoang (328-376) va Hau Han th cua Pham Viep (398-445) eu
khong thay nhac ti ten Dng Phu. Ch en Le ao Nguyen viet Thuy
kinh chu trc nam 529, quyen 36 t 30a6 va quyen 37 t 6a8 mi dan
mot Dng th Nam due d vat ch. Roi en Tuy th kinh tch ch 33 t
133a4-5 mi ghi ten Dng Phu soan Giao Chau d vat ch mot quyen va
Han ngh lang Dng Phu soan D vat ch mot quyen. Sau o, Nghe van
loai tu do Au Dng Tuan soan nam 624, quyen 84 va quyen 95 va S
hoc ky do T Kien chu bien nam 659, quyen 9, cung nh Thai bnh ng
lam quyen 395, quyen 890, v.v do Ly Phng (926-996) bien soan, mi
bat au trch dan Nam Chau d vat ch hay Nam Due d vat ch va Giao
chau d vat ch. Nh vay Nam Chau, Nam Due hoac Giao Chau eu ch
chung cho mot vung at thuoc mien bac nc ta hien nay. V the, neu
Nam Chau d vat ch cua Dng Phu bao rang ngi ta trong Uat kim
hng e cung Phat, th ngi ta ay chnh la ngi nc ta. ay la
chng c au tien, xuat hien tng oi sm nhat, tc khoang nam 100
sdl, xac nhan co mot bo phan ngi Viet a theo Phat giao, a biet trong
hoa Uat kim hng e cung Phat.
Qua phan trch dan tren, ban oc cung nhan thay rang nhan nh
226
cua ong Le Manh That khac vi nhan nh cua ngi viet trong sach
nay cho rang ngai Ch ong T ngi sang lap ao giao cua nen van
minh Lac Viet. Con ong Le Manh That cho rang Ch ong T la
ngi Phat t au tien Viet Nam. ay la ieu ma ban van cua Lnh
Nam trch quai a ghi nhan. Van e con lai theo nhan nh cua ong
Le Manh That ch la s chng minh tnh thc te cua ban van o. Ve
viec nay, th nhng luan c cua ong Le Manh That eu la nhng chng
c gian tiep, khong co s lien he chat che vi van e at ra. ieu nay
c the hien qua nhng hien tng qua phan trch dan tren cua chnh
ong, nh sau:
@ Ve nui Quynh Vien:
Ong cho rang nui Quynh Vien vung bien trc ca Sot cua
Viet Nam giap gii Thanh Hoa Nghe An. Nhng chnh trong ban
van cua truyen a noi ro Ch ong T lenh enh hai ngoai th khong
the i en ca Sot a gap ngay nui Quynh Vien. Do o, ch co the nui
Quynh Vien la mot a danh than thoai; hoac la phai rat xa b bien
Viet Nam, ch khong the ngay ca Sot c. Hn na, Quynh Vien
ngha en la vn Quynh, mot a danh de lien he ti Quynh Dao la
ni cua ba Tay Vng Mau, hn la mot a danh co that. Va lai, cau
Danh sn do tch co Quynh vien cha trc tiep khang nh hon nui nay co
ten la Quynh vien trc khi ngai Ch ong T en tu tap. Cho du, tren
thc te t thi Le Thanh Ton sau thi iem ngai Ch ong T thanh
ao ngot 2000 nam hoac trc o a co nui Quynh Vien va co mot
am nho tren o, th ieu o cung kho co the lien he vi mot hien tng
a xay ra trc o gan hai ngan nam. Bi v, neu gia thiet Ch ong
T a tng tu ay that va pho bien Phat giao vao thi cua ngai nh
mot hien tng xa hoi ln, en mc o vua Hung phai quan tam en.
Nh vay, se dan ti s lien he tiep tuc vi nhng van e sau ay:
* Ngoi chua (hoac am) tren nui Quynh Vien co that o se la di
tch au tien cua lch s Phat giao Viet Nam. Nhng, khong the ngoi
chua au tien tu hanh cua v ng au Phat giao Viet Nam la Ch
ong T ong thi la mot danh nhan cua dan Lac Viet: Ngai la mot
trong bon v than bat t trong tn ngng dan gian mai mai ch la
mot cai am nho trai hang ngan nam sau o, ma khong c chu y en.
Trong khi Phat giao la mot ton giao ln c hau het ngi Viet ton
trong, du theo hay khong theo ton giao nay. Hn na, cau tren cung co
227
the hieu rang: bat au t s tch nui Quynh Vien ma i sau lay ten o
at cho hon nui nay. Hay noi mot cach khac: a danh nui Quynh Vien
co sau s tch nay. Do o, ch co the nhan xet mot cach hp ly rang:
ngi i sau a s dung mot hien tng thc te e minh chng cho
mot truyen thuyet. Cung nh am Nhat Da Hai Dng, c coi la
di tch cua ngai Ch ong T. Nhng cha chac han a la ni ngai
Ch ong T qui tien ay. Tc la, khong phai ngai Ch ong T a
hoa phep e bien mot vung at thanh mot cai ho Hai Dng bay gi
la mot thc te. Ch co the coi ay la mot hien tng thc te c s
dung e bao chng cho s ton tai cua mot truyen thuyet.
@ Ve hien tng hoa Uat kim cng
Chnh theo ban van ma ong Le Manh Thac dan chng th viec s
dung hoa Uat kim cng cung Phat c Dng Phu ghi nhan vao thi
iem khoang au the ky th II sau CN (120 s CN). Tc la sau thi
iem Van Lang mat nc hn 300 theo quan niem mi; va gan 400
theo s cu. Cha noi en van e theo ung truyen thuyet th s xuat
hien cua ngai Ch ong T vao au thi Hung Vng th 18 tc la
khoang 400 tr.CN theo Hung trieu Ngoc pha th khoang cach nay la
hn na thien nien ky. ay cung ch la mot chng c gian tiep khong
co s lien he gan gui.
@ Ve thi iem Phat giao truyen vao Viet Nam
Chnh trong oan trch dan tren a noi ro rang:
vao nhng nam 247 232 tdl vao thi cua vua A Duc, khi vua
nay lenh cho cac phai oan Tang l i khap ni e truyen ba ao Phat,
trong o a c bie t la pha i oa n cu a Sona i ve vu ng a t va ng (Suvanabhumi).
Vung at vang nay co phai la vung ong Nam A khong, co phai vung
ong Dng khong? ay la mot van e con ang tranh cai
Ngi viet at mot gia thiet thuan li nhat cho nhan nh cua
ong Le Manh That la vung at vang chnh la Viet Nam. Va gia thiet
thuan li nhat cho nien ai cham dt thi ai Hung Vng theo quan
iem mi la 208 tr.CN th no ch cach thi iem xa nhat cua viec
truyen ba ao Phat cua tang oan Sonna la 39 nam, gan nhat la 24
nam. Vi nhng ieu kien tren va cho rang ngai Ch ong T a tiep
xuc ngay c vi giao ly cua Phat vao thi iem nay ( thuan li nhat
la 39 nam trc khi ket thuc thi ai Hung Vng) th:
228
Theo nh truyen thuyet th ngai Ch ong T a tao c mot
khoi lng tn o ong ao va ng au giao hoi nay tr thanh mot
hien tng xa hoi, khien vua Hung phai quan tam ti. Nhng chnh t
lieu cua ong Le Manh Thac lai chng to: bay gi Ton Quyen xng e
Giang Ta (nam 222 sdl) ma Phat giao cha lu hanh. ieu nay mot s phu
nh gian tiep cho nhan nh cua ong Le Manh Thac. Bi v:
Neu Phat giao c truyen vao Viet Nam qua ngai Ch ong
T vao thi iem cuoi cung cua thi Hung Vng (208 tr.CN theo
quan iem lch s mi, tc la ieu kien thuan li nhat cho nhan nh
tren), keo dai en 400 nam sau o en thi Ton Quyen nha Ngo (tc
Giang ong); khong le Phat giao khong the phat trien trong vong 400
nam o, trong pham vi mot quoc gia va sau nay la chnh Giang ong?
Hay noi mot cach khac: khong le trong vong 400 nam khong co s
giao lu van hoa trong mot quoc gia; e roi en i ng, Phat giao
lai t Trung Quoc qua chnh vung Giang ong tr lai vao Giao Chau?
Do o, s khong pho bien cua Phat giao Giang ong vao thi iem
200 nam sau CN, a chng minh s mau thuan trong nhan nh cua
ong Le Manh Thac.
Cha noi en viec theo quan iem lch s cu th thi Hung Vng
ket thuc vao nam 257 tr.CN; tc la trc khi phai oan cua Sona xuat
hanh truyen ba ao Phat 8 nam va van e at Vang co phai la Viet
Nam khong. Bi vay, co the khang nh rang: Phat giao cha the truyen
vao Viet Nam vao thi iem ngai Ch ong T hanh ao. Con mot
van e ac biet quan trong na la: Thi iem hanh ao cua ngai Ch
ong t vao au thi Hung Vng th 18. Neu theo quan niem mi th
o la mot i vua va ngai Ch ong T ch hanh ao vao khoang 230
nam tr.CN. Nhng vi quan niem cho rang thi Hung Vng ton tai
2622 nam va can c vao Hung trieu Ngoc pha ( trong sach a dan, ong
Le Manh Thac cung noi en ieu nay va khong phan bac) th au thi
Hung Vng th 18 se vao thi iem t nam 408 tr.CN. Luc nay Phat
giao cha the truyen vao Viet Nam. Van e nay se c trnh bay
ngay sau ay.
@ Thi iem hanh ao cua ngai Ch ong T
Vi cach noi va cai nhn quen thuoc ve 18 i Hung Vng.
a dan en cai nhn cho la thi Hung Vng ch co 18 v vua. Va i
229
Hung Vng th 18 ch la mot v, a dan en nhieu mau thuan khong
the ly giai. Mot trong nhng mau thuan kho hieu nhat chnh la viec
chia 2622 nam ton tai cua thi Hung Vng cho 18 v vua (theo quan
niem mi) ra con so khoang gan 150 nam cho tuoi tho cua mot con
ngi va khang nh tnh phi ly ve nien ai gan 3000 van hien Van
Lang. Bi v, truyen thuyet Con Rong Chau Tien mang noi dung
huyen thoai: Rong lay Tien, e ra mot tram trng n thanh 100 ngi
con Do o, con so 18 cung ch mang tnh bieu tng. Cho nen khong
the lay mot ai lng cu the (2622 nam c ghi trong chnh s cu)
chia cho mot ai lng tru tng. ay la mot sai lam s ang ve toan
hoc. No giong nh viec lay tri thc trong mot cuon sach chia cho so
hoc sinh, e tm xem trung bnh mot hoc sinh tiep thu c bao nhieu
phan cua cuon sach.
Neu khong can c vao Hung trieu Ngoc pha, th ngay truyen
thuyet thi Hung Vng cung u chng to 18 i Hung Vng ma
truyen thuyet noi ti khong the la 18 v vua, bi v:
Vao thi Hung Vng th 18 co en 3 truyen thuyet ma noi
dung khong lien quan en nhau. o la: truyen thuyet ve ngai Ch
ong T, vao au thi Hung Vng th 18; truyen thuyet Sn Tinh
Thuy Tinh, vao cuoi thi Hung Vng th 18; truyen thuyet ve ngai
Tan vien Sn Thanh cung vao cuoi thi Hung Vng th 18. Trong o:
Truyen thuyet Sn Tinh Thuy Tinh khang nh vua Hung cuoi i
th 18 ch co mot ngi con gai duy nhat la M Nng. Vi truyen
thuyet am Nhat Da vao au thi Hung Vng th 18 lai co cong
chua Tien Dung? Roi truyen thuyet ve ngai Tan Vien Sn Thanh,
cung cuoi i Hung Vng th 18 lai co cong chua Ngoc Hoa. e giai
quyet mau thuan nay, vi quan iem mi ch con cach ghep hai v
cong chua nay thanh hai ch em ruot va bat buoc phai sa lai truyen
thuyet Sn tinh Thuy tinh la Vua Hung th 18 co hai cong chua,
mot ngi ga cho Ch ong T, con lai ch co mot ngi la M Nng,
ten la Ngoc Hoa; cuoi cung la ghep ngai Tan Vien Sn Thanh
Nguyen Tuan chnh la Sn Tinh? S gan ghep nay tat nhien la rat
phi ly! Trc het la noi dung cac truyen thuyet nay khong lien quan
en nhau.
Noi dung trc tiep cua truyen thuyet Sn Tinh Thuy Tinh ay
mau sac huyen thoai trong suot noi dung cua no. S lien he duy nhat
230
vi cac truyen thuyet khac ch co cau m au: Vao cuoi i Hung
Vng th 18.
Noi dung trc tiep cua S tch am Nhat Da cung mang mau
sac huyen thoai ve mot con ngi la ngai Ch ong T. S lien he
duy nhat vi 3 truyen thuyet cung thi la cau: Vao au i Hung
Vng th 18.
Noi dung trc tiep cua truyen thuyet ve ngai Tan Vien Sn Thanh
cung mang t nhieu mau sac huyen thoai ve mot con ngi. S lien he
vi cac truyen thuyet khac la Vao cuoi i Hung Vng th 18 va
cung la con re vua Hung. ay la mot truyen thuyet lch s ve mot
danh nhan c khang nh tnh thc te ton tai vao cuoi thi Hung
Vng th 18, mac du co chat huyen thoai ve con ngi c xng
tung.
Do o, khi ghep ngai Tan Vien c khang nh s ton tai tren
thc te theo noi dung truyen thuyet vi nhan vat Sn Tinh huyen thoai
mang tnh h cau hoan toan se mang tnh khien cng, phi ly hoan
toan. Bi v noi dung hai truyen thuyet nay khong he lien quan vi
nhau. Nh vay, s phan tch vi tnh hp ly nhat tnh hp ly la mot
yeu to can cua mot gia thuyet nhan danh khoa hoc phai la s khang
nh tnh oc lap gia hai truyen thuyet nay. He qua cua tnh hp ly
tiep theo la: Khi gia ngai Tan Vien Sn Thanh vi hnh tng Sn
Tinh khong lien quan en nhau th se phai khang nh rang: truyen
thuyet nay nham chuyen tai mot noi dung lch s khac (se c trnh
bay chng VIII trong sach nay). Khi khang nh tnh oc lap cua
truyen thuyet nay th s hp ly tiep theo la truyen thuyet am Nhat
Da cung oc lap vi noi dung cua no. Tc la: au thi Hung Vng
th 18 cua S tch am Nhat Da va cuoi i Hung Vng th 18 cua
truyen thuyet ngai Tan Vien Sn Thanh va Sn tinh Thuy tinh, khong
the la khoang thi gian cua mot v vua. Hay noi mot cach khac: au
thi Hung Vng th 18 vi cong chua Tien Dung va Ch ong T;
cuoi thi Hung Vng th 18 vi cong chua Ngoc Hoa va ngai Tan
Vien Sn Thanh Nguyen Tuan t nhat la hai i vua trong thi Hung
Vng th 18. Nh vay tnh chat che nhat cua lap luan tiep theo se la
phai coi cai nhn quen thuoc ve cum t 18 i Hung Vng la s sai
lech; ma phai la 18 thi Hung Vng. Nh vay, viec ton tai 2622
nam ma co s ai Viet nhac ti hoan toan co c s. Con neu nh coi
231
cac truyen thuyet ve thi Hung Vng la m ho, th co the khang nh
rang: se khong the co mot lap luan nao, nhan danh bat c mot gia tr
tri thc nao cua nhan loai t tri thc sieu hnh nhat cho en tri thc
khoa hoc nhat c toan the nhan loai tch luy trong qua trnh lch s
cua loai ngi, giai thch c hien tng an trau pho bien hang ngan
nam mien nam song Dng T, cho en tan ngay nay ai Loan va
Viet nam, cung nh s hien dien cua chiec banh chng, banh day
trong truyen thong van hoa cua ngi Viet con en tan bay gi.
Hn na va cung la ieu quan trong la: s xuat hien vi danh
xng s Phat Quang trong truyen thuyet am Nhat Da Lnh
Nam chch quai ch la mot hien tng khong co s lien he nhat quan
va hp ly trong toan bo noi dung cau truyen. Ban oc co the nhan thay
ieu nay trong suot cuoc i hanh ao cua ngai Ch ong T. Ngai
hoan toan s dung than thong e tac ong vao cuoc i. Hay noi mot
cach khac theo ngon ng Phat giao la Ngai van tac nghiep di
mot hnh thc khac va viec nay khong phai la muc ch tu tap theo
giao ly Phat la khong tac nghiep di bat c hnh thc nao, e tranh
nghiep qua va at en s giai thoat hoan toan. Hnh tng the hien ro
net nhat chnh la khi ac ao, ngai a tao dng vng quoc rieng vi
loi song cua bac e vng ni tran the. Ban oc xem lai oan trch dan
sau ay, trong truyen thuyet am Nhat Da the hien ieu nay:
Tren ng vien hanh, tri toi ma cha thay thon xa, hai ngi tam
ngh gia ng, cam trng, che non ma tru than. en canh ba thay hien
ra thanh quach, lau ngoc, ien vang, en ai dinh th, phu kho mieu xa,
vang bac chau bau, ging chieu chan man, tien ong ngoc n, tng s
th ve la liet trc mat. Sang hom sau ai trong cung kinh la, em hng
hoa, thc an qu ti ma xin lam bay toi. Co van vo ba quan chia quan tuc
ve lap thanh nc rieng.
Cho du ay ch la hnh anh bieu tng phan anh mot vng quoc
tam linh cua mot tn ngng c tao dng trong nen van minh Lac
Viet, th o cung khong phai la loi song va s tu tap theo Phat phap.
ieu nay chng to rang ngai Ch ong T la mot chan nhan ang
cap cao nhat cua s tu tap theo ao giao ch khong phai la mot Phat
t theo ao Phat; ong thi cung chng to rang ngai la ngi a sang
lap ra ao giao thuoc ve nen van minh Lac Viet. ieu nay a giai
thch v sao ngai la mot trong bon v than bat t ho quoc cua ngi Lac
Viet.
232
T nhng tien e phan tch tren ve tnh hp ly va s chat che
trong cau truc cua he thong truyen thuyet va huyen thoai thi Hung
Vng ngoai viec chng minh mot tr tue sieu ang cua to tien ngi
Lac Viet con chng to thi iem hanh ao cua ngai Ch ong T
vao au thi Hung Vng th 18 tc la khoang 400 nam trc CN. Tat
nhien, vao thi iem nay Phat giao mi vao giai oan kiet tap e
hoan chnh kinh sach qua nhng li giang cua c Thch Ca, cha the
truyen en Viet Nam. Do o, ton giao ma ngai Ch ong T sang lap
khong the la Phat giao, ma chnh la ao giao nh a trnh bay tren.
Nhng lap luan trong sach nay, nham chng to ngai Ch ong
T la ngi sang lap ao giao cua nen van minh Lac Viet, khong phu
nhan viec Phat giao du nhap vao nen van minh nay vao cuoi thi Hung
Vng th 18, tren c s thi Hung Vng th 18 keo dai gan 400
nam.
232
Chng VII:
VAN HOC NGHE THUAT
THI HUNG VNG
CHUYEN TNH TRNG CHI
TAC PHAM VAN HOC VT THI GIAN
CUA NGI LAC VIET
N
eu ban la ngi yeu thch am nhac, chac chan ban se biet
nhac pham tien chien noi tieng cua nhac s Van Cao: o la
nhac pham Trng Chi. M au cho ban nhac la mot giai ieu huyen
ao, ai cac vi li hat giau chat th; khong the khong chep ra ay e
ban oc thng thc nhng t th au tien ay mong cua nhac pham
nay:
Mot chieu xa, trang nc cha thanh th
Tram tram khong gian, mi rung ng t
Vng van heo may, hoa yen mong ch
Oi ! Tieng cam ca, thu en bao gi (*)
Th va nhac la nhng rung cam vi dieu cua tam hon. Neu ban
c nghe nhng giai ieu m au cua nhac pham Trng Chi vi
li ca dien cam trong mot trang thai hoan toan th gian, ban se thay s
huyen ao cua th nhac nh hoa quyen vao nhau, nang hon ngi ra
khoi moi s vng ban cua tran gian. Nhac pham noi tieng nay cua
Van Cao a lay cam hng t Chuyen tnh Trng Chi - mot tac
pham van hoc vt thi gian cua ngi Lac Viet thi Hung Vng.
Thi ai Hung Vng co thi gian ton tai lau nhat trong lch s
cac quoc gia cua nhan loai ke t khi co loai ngi, bang mot na thi
gian lch s hnh thanh cac dan toc tren the gii. Nhng gia tr cua nen
van minh lau i o, du tan nat theo nhng dien bien lch s. Nhng
* Chu thch: Li trong nhac pham Trng Chi cua Van Cao
233
nhng manh vun con lai, mac du cha c phuc che hoan hao cung
u lam cho tr tue hien ai cua nhan loai phai kinh ngac. Trong lch s
van minh nhan loai, co le t thay mot quoc gia nao s dung khai niem
van hien e noi ve at nc 5000 nam, ke t vua Hung Vng th I.
Bi v, bat au t thi Hung Vng, nen van hoa cua at nc nay a
hng con ngi ti s hoa nhap trong tnh yeu cua con ngi ay
nhan ban. Nhng truyen thuyet, huyen thoai cua nen van hoc nghe
thuat thi Hung du con lai rat t, eu chng to ieu o. o la: M Chau
- Trong Thuy, Thach Sanh, chuyen tnh Trng Chi va rai rac trong
nhng truyen thuyet lch s khac.
Bat au t chuyen tnh Trng Chi, nguon cam hng cho nhac
pham Trng Chi cua nhac s Van Cao.
V la mot tac pham van hoc, nen chuyen tnh Trng Chi khac
vi truyen thuyet lch s la khong co s hien dien cua vua Hung. Nhng
ngi Viet goc Van Lang van nhan ra dau an cua to tien qua ngi con
gai diem hang vi thien thu: o la M Nng con quan te tng. May
thay! Neu khong phai la M Nng, ma la mot thien than th cau
chuyen a nhat nhoa vi thi gian, con au chat lang man cua tnh yeu
con ngi trong ang van chng trac tuyet, vt thi gian en tan bay
gi va mai mai ve sau...
Cau chuyen ke rang:
Ngay xa, co mot chang trai anh ca ngheo, mo coi cha me ten
la Trng Chi. Anh rat xau x, nhng thoi sao rat hay. em em anh
thng em sao ra thoi. Ben song anh au thuyen ngay gan dinh quan
te tng, nen tieng sao cua anh vang vong en dinh cua ngai. Quan te
tng co mot ngi con gai ten la M Nng a en tuoi lay chong rat
xinh ep. Moi khi Trng Chi thoi sao, nang lai ra ca so phong mnh
hng ve pha song e c nghe tieng sao cua chang va nang a say
me tieng sao ay.
Roi co mot thi gian, Trng Chi om benh, M Nng khong
con c nghe tieng sao cua chang. Nang buon ba tng nh tieng
sao en tng t, roi phat benh. Quan te tng hoi nguyen nhan, biet
chuyen, ong cho mi Trng Chi en e thoi sao cho nang nghe.
c nghe lai tieng sao, M Nng khoi benh. Nhng va nhn
thay Trng Chi, nang a quay mat i v chang qua xau. Con Trng
Chi lai em long yeu M Nng, sau khi c gap nang.
Biet khong the gan nhau, Trng Chi buon ba benh chet.
234
Trai bao nam thang chon vui di at, than xac a tieu tan.
Nhng trai tim Trng Chi ket thanh mot khoi ngoc o tham nh thach
thc vi thien thu, thuy chung ch i. Ve sau co ngi tnh c tm
c khoi ngoc nay, tien thanh mot bo o tra va em dang quan te
tng.
Trong mot tiec yen co M Nng cung d, quan te tng sai lay
bnh tra qu ra dung. Nhng khi rot nc vao, M Nng cht thay
trong chen tra cua mnh hnh bong con thuyen cua Trng Chi va tieng
sao ngay xa vong ve. Cong chua khoc, nc mat nho vao trong chen
va chen tra tan i trong tay nang.
Giot le cua M Nng khong phai ch nho vao chen tra khien
moi tnh u uan cua Trng Chi tan i trong tnh yeu cua thien than.
Cung vi trai tim ngoc a cua Trng Chi, giot le t cam xuc trong
tam hon M Nng a ri vao tan coi thien thu, a tnh yeu oi la
en nh cao nhat cua s hoa nhap tam hon.
M Nng - nang cong chua diem hang - bc vao khong gian
cua tuoi buon trinh n. Tam hon trong trang cua nang cha mot lan
rung len vi nhac khuc tnh yeu. Nhng nang lai tm c s ong cam
trong tieng sao chi vi, ong ay chat u buon nhan the cua Trng
Chi... a en trong nang khong biet t bao gi...
Qua hn 2000 nam thang tram cua lch s, bao li th net nhac
a rung ong v cam xuc vi cau chuyen tnh Trng Chi. Nhng, co
le khong ai mieu ta tam hon trinh trang nh ca mot tri th vi nhng
rung cam au i cua nang cong chua diem hang, hay hn nhac khuc
cua Van Cao.
Mot chieu xa, trang nc cha thanh th
Tram tram khong gian, mi rung ng t
Vng van heo may, hoa yen mong ch
Oi ! Tieng cam ca, thu en bao gi...(*)
Tieng sao Trng Chi tram buon theo song nc, chi vi nh
cuoc i bat hanh cua chang. Chang mo coi ca cha lan me, lai co mot
ngoai hnh xau x boc mot kiep ngheo. Nhng thien nhien lai ban cho
chang cay sao vi tai nang tuyet ky. Tieng sao cua chang an ui cho
chnh long chang.
* Chu thch: Li trong nhac pham Trng Chi cua Van Cao
235
Trng Chi biet au trong lau son gac ta ben song lai co mot
tuyet the giai nhan, ang say am tha hon theo tieng sao cua chang.
Ngay t nhng oan m au cua cau chuyen tnh, chat lang man
a ngap tran trong am thanh vi dieu cua tieng sao Trng Chi. Tieng
sao ay chi vi, xao xuyen roi lang chm trong tam hon trinh n cua
M Nng. Gia tr nghe thuat la dung moi e hai tam hon ong cam
tm en nhau, roi tan trong o. Thi gian troi i, a bao lan M Nng
en ben song thu he i an(*) cua chang anh ca ngheo? Tieng
sao t au vong ti lam say am tam hon trinh n, M Nng co biet
hay chang? o la anh chang si tnh, hang em en ben lau buong
tieng sao to tnh vi nang, hay vong lai t chiec thuyen le loi ben song
cua chang Trng Chi ngheo kho? Nang quay mat i khi gap Trng
Chi, phai chang khi gap ngi nghe s tai hoa mi v le ch la mot
chang anh ca ngheo rt mong ti, nen a phu phang?
Net buon trong nhac pham Trng Chi cua Van Cao Trach ai
khinh ngheo quen nhau. Phai chang o la noi long cua rieng ong vi
tnh yeu thong tuc cua the nhan a en roi i trong cuoc i, hn la
mot nhan xet thc ve s t hon cua M Nng?
M Nng - con gai quan te tng - ma phai s lay mot ngi
ngheo ? May thay! Cong chua Tien Dung, ngi con gai tot nh
giau sang lay mot anh chang ngheo rt mung ti, cai kho khong co ma
mang a thanh minh cho nang. T chan tri goc bien ben kia luc a
A - Au sau o 2000 nam, ai van hao Victor Hugo cung khong n gan
ghep khien cng ma cho co gai Bohemieng xinh ep lay chang
Cadimodo gu, a viet nen tac pham lang man noi tieng the gii va la
niem t hao cua nen van hoc Phap; o la tac pham Nha th c Ba
Paris. T choi hp hon vi mot ngi an ong xau x tat nguyen, o
la quyen thieng lieng cua ngi phu n; quyen cua thien chc lam me
ma thng e ban cho moi ngi n tran gian; e am bao s di
truyen cua giong noi. Du cho M Nng tm thay Trng Chi mot s
hoa nhap tam hon, nhng chang qua xau... khong ai co the trach nang!
Tnh yeu nam n khong co s hoa nhap xac than ni tran the th
khong co chat la oi. Nhng tac gia thi Hung cung nh ai van hao
Victor Hugo a tai tnh tao ra mot hnh tng xau x cua chang trai, e
* Chu thch: Li trong nhac pham Trng Chi cua Van Cao
236
kheo leo t choi mot s hoa nhap than xac ay nhan tnh; tnh yeu
oi la trong tac pham ch con lai phan tam hon. o la ieu kien e
nhng thien tai a chat lang man en s rung cam te vi nhat trong
tnh yeu cua con ngi. Vi coi tam linh, c m va sang tao la khong
gii han.
Trong Nha th c Ba Paris, trai tim co gai Bohemieng
cha he rung cam trc moi tnh cua Cadimodo a en vi nang
bang tnh yeu t nhien ep nhat con ngi. Ket thuc cau chuyen,
Cadimodo om xac ngi yeu cung chet trong ham mo.
Nhng trong cau chuyen tnh Trng Chi, s lang man a thang
hoa en mc tan cung cua tnh yeu oi la. Tieng sao cua Trng Chi
au phai ch co mnh M Nng nghe c. Nhng ai rung cam c
tieng nhac long cua Trng Chi bang M Nng? Phai chi Trng Chi
la Ba Nha, M Nng la T Ky th ch ap cay an la xong. Nhng
Trng Chi khong the ap cay sao roi ra i nh Ba Nha. V Ba Nha
ch la s ong ieu ve nghe thuat, khong co ngi thng thc th an
ai nghe. Con Trng Chi, thanh am tieng sao chnh la thanh am cua
tam hon chang; khi ngoai hnh xau x trong con mat the nhan, khong
phai la con ngi ch thc trong chang. Rung ong vi tieng sao cua
Trng Chi, chnh la s hoa nhap vi tam hon Trng Chi. Nhng oai
oam thay, ngi hieu c long chang va hoa nhap vi tam hon chang
qua tieng sao lai la mot giai nhan. Cho du quyen quy cao sang, cha
nang vi quyen uy te tng, co tha kha nang e a chang anh ca
ngheo thanh mot ngi co ay the lc. Nhng quyen uy te tng, lam
sao vt c quyen nang cua tao hoa a ghi dau an tren than hnh
xau x cua chang?
Nang t choi hoa nhap xac than vi nu hon tran the. o la quyen
cua i con gai, ay chnh la mot trong nhng tnh tiet giau chat nhan
tnh cua chuyen tnh Trng Chi, co net tng ng trong Nha th c
Ba Paris cua Victor Huygo. Nhng trong Nha th c Ba Paris
th co gai xinh ep ngi Bohemieng a chet, e hai ngi cung chet
ben nhau vi tnh yeu say am cua Cadimodo. Con chuyen tnh
Trng Chi th chang nghe s tai hoa bac menh a chet. Chang chet, v
a mat i mot na linh hon khi cht thay trong s rung cam cua M
Nng vi coi long chang. Chang chet, v khong the em lai hanh
phuc cho nang vi mot ngoai hnh xau x. Cau chuyen tnh en ay
237
cung u chat lang man va cao thng, hn han so vi nhieu cau
chuyen tnh noi tieng co kim. Nhng neu ch co the th van cha the
xng ang vi tam voc cua mot thi ai co nen van hien lau nhat, so
vi cac quoc gia trong lch s van minh nhan loai.
chuyen tnh Trng Chi, chat lang man a c thang hoa
en tan cung, e ngan i sau cho en ngay tan the nhan loai se
khong con tao dng c mot hnh tng hay hn the na. Cung nh
tng than ve n Milo, nhng ieu khac gia ay tai nang cua nhan
loai hien nay, cha ai lap noi canh tay cho nang. oi canh tay tran
the, khong thuoc ve ve ep cua thien than.
Chat lang man trac tuyet a chuyen tnh Trng Chi vao coi
bat t chnh la oan cuoi cua cau chuyen.
Trng Chi a chet, chang khong the lai ben song xa e tiep
tuc hoa noi co n trong tieng sao, khi na manh hon cua chang khong
the hoa nhap coi tran gian. Tnh yeu Trng Chi a danh cho M
Nng, khong phai e tm s hoa nhap xac than vi nu hon tran the,
ma la s ong cam cua tam hon. Cho nen du than xac tieu tan, linh
hon Trng Chi con ngi ch thc cua chang a ket thanh khoi
ngoc a bang chnh trai tim, nh san sang thach thc vi thien thu,
ch i mot s khang nh cua nang. Chang nghe s tai hoa bac menh,
t lau a ch song vi chnh noi tam, con ngi ch thc cao khiet
trong chang. Long chang khong oan trach M Nng, nh the nhan
khong t ngi lam tng.
Nang khoc; khi tieng sao cua mot chieu xa trang nc cha
thanh th(*) lai en vi coi long nang.
Nang khoc; khi hnh bong con thuyen Trng Chi cua ngay xa,
a ch ca mot mua thu cung vi tieng thu en lam rung ong tam hon
trinh n trong nang.
Vu tru nh quay cuong chao ao. Trang sao tan ua.
Tram vut tieng gio ma
Cung vi tieng gio vng
Nhn thay ngan nc lap lanh in bong o xa
* Chu thch: Li trong nhac pham Trng Chi cua Van Cao
238
o i! (*)
Mot cam xuc manh liet, dang tran t coi menh mang trong tam
hon trinh n, ket tinh thanh giot le nho xuong trai tim ngoc a nh
muon vnh hang vi thi gian. Hai tam hon hoa nhap. Trai tim Trng
Chi tan i, e lai cho the nhan thien bi diem tnh trac tuyet, a tnh
yeu oi la en tan coi bat t cua cac thien than.
oan cuoi cua cau chuyen tnh ay huyen ao trong s h cau
nghe thuat, at en nh cao nhat cua thien bi diem tnh trac tuyet va
rat giau chat nhan ban. Chnh chat huyen hoac, lang man at en
tuyet nh trong chuyen tnh Trng Chi, a hoa giai c mau thuan
gia nhng hnh thai y thc xa hoi du bien thien theo lch s lien
quan en quan he nam n vi tnh yeu, ma trong Nha th c Ba
Paris mot ien hnh c ca ngi ve the loai chuyen tnh lang man,
a khong giai quyet c. Trong Nha Th c Ba Paris Cadimodo
a chet theo ngi yeu, tuy giau chat lang man, nhng khong the la
mot mau tnh yeu cua i thng. Ngc lai, chnh s huyen ao phi
thc trong chuyen tnh Trng Chi the hien trai tim ngoc a va giot
le thien thu a a con ngi hng ti mot gia tr ch thc cua tnh
yeu la s hy sinh va hoa nhap tam hon, nhng lai khong the chng to
c bang cai chet. ay chnh la chat nhan ban trac tuyet cua cau
chuyen tnh nay. Bang nhng hnh tng nghe thuat, tac gia Lac Viet
a chng to c chat lang man tuyet nh va m c trong tnh yeu
oi la: s hoa nhap cua tam hon, chnh la coi huyen dieu trong Mua
xuan vnh vien(*) cua nhan loai.
Chuyen tnh Trng Chi, mot chuyen tnh lang man co kim cha
tng co, vnh vien ng nh cao cua Kim T Thap nhng chuyen
tnh lang man cua nhan loai, a chng to tr tue bac thay cua cac tac
gia i Hung e lai cho the nhan qua hang thien nien ky
Mai ta chet di coi ao.
Khoc ta xin nho le vao thien thu
Pham Thien Th
*
* Chu thch: Ten mot tac pham ieu khac ve e tai tnh yeu noi tieng cua Rodin, nha
ieu khac Phap.
239
* *
Thi gian troi i... the nhan ai hieu c cho coi long Trng
Chi va tam hon trinh n trong nang M Nng vnh hang?
Nhng ngi muon nam cu
Hon au bay gi ?(*)
au ay... t quan ca phe coc tren va he, co tieng hat nao ne
vong ra t chiec cassette cu vi cuon bang a nhao, ang ca ban Giot
le ai trang:
Ngay xa ai la ngoc canh vang?
Ngay xa ai quyen quy cao sang?
Em, chnh em ngay xa o, a xay i len tot nh nhan
gian.
Ngay xa ai men nhac yeu an?
Ngay xa ai nghe s lang thang?
Toi, chnh toi ngay xa o, cung eo bong m ngi ep lau
quan
Khong! Khong phai o la moi tnh Trng Chi M Nng. oi
la a thuoc ve coi bat t, au con tran gian e so sanh vi tnh yeu
vt bien gii cua nhng nang Bohemieng thi ai i theo chang
Cadimodo ra ngoai quoc. Trng Chi M Nng khong mang en
hoa nhap xac than, cua cai nao co y ngha g. Van Cao, mot nghe s tai
nang tuyet the ma nhac khuc Thien Thai a a linh hon ong vao chon
vnh hang coi Bong Lai. Ong khong he trach M Nng nh chang
nghe s trach ngi ep ai trang. Ong trach the nhan con co manh i
phu bac, khi ong tm thay cam hng tuyet vi Chuyen tnh Trng
Chi.
em nay,
Dong song Thng dang cao,
Ma ai hat di trang nga
* Chu thch: Li trong bai th Ong o gia cua nha th Vu nh Lien.
240
Ngoi ay ta go van thuyen,
Ta ca trai at con rieng ta,
an em thau.
Trach ai khinh ngheo quen nhau
oi la ben giang au
Ngi ra i vi cuoc phan ly
au bong thuyen Trng Chi?(*)
* Chu thch: Li trong nhac pham Trng Chi cua Van Cao
241
Mot chieu xa
trang nc cha thanh th
Tram tram khong gian mi rung ng t
Vng van heo may
hoa yen mong ch
Oi! tieng cam ca thu en bao gi?
242
THACH SANH
TRUYEN CO TCH T NEN VAN HIEN LAC VIET
Nguon goc truyen Thach Sanh
T
rong truyen Thach Sanh, co nhng hnh anh quen thuoc
cua nhng cau chuyen xuat x t nhng nen van minh
khac nhau vao thi co ai cua nhan loai. o la hnh anh co ong nhng
cuoc au tranh gian kho cua cha ong thi lap quoc vi thien nhien e
bao ve mnh (vi mang xa tinh); e bao ve hanh phuc va con ngi
(vi ai bang); e bao ve moi trng song (vi thuy quai). Nhng hnh
anh nay a ay khong gian hnh thanh cau chuyen vao giai oan toi co
khi thien nhien va la cuoc song, va la s s hai cua con ngi.
Ngoai nhng hnh anh tng ong de i en ngo nhan nguon goc
t nc ngoai, th truyen Thach Sanh co nhng net ac thu cua ngi
Lac Viet ve noi dung lan hnh anh nhan vat. Trc het, o la hnh anh
rat an tng cua Thach Sanh: tran ong kho vi cai ru, va la cong
cu sinh nhai va la vu kh chien au cua chang. May man thay! Vi
bao thang tram cua lch s, cau chuyen co tch ay nhan ban cua dan
Lac Viet van khong mat i hnh anh oc ao cua no, o chnh la cai
ru. Co mot so truyen co tch than thoai khac tren the gii xuat hien
vao thi ky ma con ngi khong con ch au tranh vi thien nhien ma
la vi chnh con ngi th cung co hnh anh chiec bua, ngi em
c sinh ra t ba d ghe cua cai ru. Nhng cai bua trong nhng truyen
than thoai khac, thuan tuy ch la vu kh chien au, ch khong kiem
mot cong cu sinh hoat nh Thach Sanh (th du nh truyen Pha nui cu
me cua Trung Quoc, hoac hnh anh cai bua cua ong Thien Loi trong
than thoai Viet Nam va Trung Quoc). Ve hnh tng cai ru cua Thach
Sanh lien quan en thi ky lap quoc la hnh anh luc khai sn pha
thach cua ngi Lac Viet. Xin ban oc xem mot oan trch dan sau
ay cua cac nha nghien cu Viet Nam hien ai, c trch dan trong
cuon Tm ve ban sac van hoa Viet Nam (sach a dan).
Ve y ngha cua toc danh Viet lau nay mot so ngi thng da
tren dang Han t hien ai ( ) co cha bo tau ( ) cua ch nay
e giai thch rang Viet ngha la chay, vt. Thc ra ch Viet trong Han
t a trai qua nhieu cach viet rat khac nhau - ay la mot ten goi co t
243
lau i (ho Viet Thng, chung Bach Viet c nhac ti trong s Bac
t rat sm).
Theo Bnh Nguyen Loc (1971: 154-157, 784-787), Viet von la
ten goi mot loai cong cu kiem vu kh rat ac thu cua ngi (tien) Viet
co: cai ru. Khao co hoc a tm c khap ni trong a ban c tru
cua ngi tien Viet co rat nhieu loai ru vi cac chat lieu khac nhau (a,
ong, sat); khu vc cua ngi Indonesia la ru a co tay cam (= co
vai, xem hnh 3.2a); khu vc cua ngi Nam A (Bach Viet) la cac loai
ru ong hnh t giac (hnh 3.2b), ru ong li xeo (hnh 3.2c). Trong
ngon ng Nam A co ai, ru co le a c phat am la yt hoac mot am
g o tng t (3) (cac truyen thuyet Mng van goi vua Viet la vua Yt
(Dt) hay Yt Yang (Dt Dang). Khi tiep xuc vi ngi phng Nam, to
tien ngi Han vi tnh cach du muc von co a rat chu y en loai cong
cu co the dung nh vu kh nay, coi no la ac trng quan trong cua
ngi phng Nam nen a goi ho la bon Ru; Yt c phien am theo
tieng Han co, roi tieng Han lai phien tr lai theo cach oc Han - Viet
thanh Viet. Chnh cai vat that la cai ru li xeo co can (hnh 3.2d-e) a
la nguyen mau e to tien ngi Trung Hoa khi tiep xuc vi phng
Nam, a mo phong theo o ma tao nen ch Viet nguyen thuy (hnh
3.2f). Con trong tieng Viet, ch Yt nguyen thuy a trai qua nhieu bien
oi ng am e co c bo mat cua ch ru hien nay cung vi ca mot
ho cac t gan ngha: ru, ren, rao, dao, ra ... ben canh o cho en gan
ay van co mot ch Viet vi t cach danh t chung co ngha la ru; no
xuat hien trong ket hp phu viet (phu = bua, viet = ru).
en thi Khong t, ch Viet ( ) van con gi c ky hieu (
) tng hnh cho cai ru; ngoai ra no con c bo sung them mot
net ac trng quan trong na la bo me ( ) e ch dan trong lua (Kim
nh 1970: 60-61, 82). Ngay ca ch Viet hien thi ( ) cung con
gi c dau vet cua cai ru o qua s hien dien cua bo thch. Theo
Ve Tu Hien trong Ngo Viet thch danh thuyet th ch ( )(Viet, ten
dan toc) chnh la ch ( ) (Viet) ch cai ru bua. lu vc song
Hoang Ha, ngay trong cac di ch thi o a mi cung cha phat hien
c bua ru ... No la do dan toc xa Triet Giang phat minh ra ... Ch
(Viet) thi co la tng hnh cai bua. Nc Viet v san xuat ra bua (ru)
nen lay lam ten goi (dan theo Tran Quoc Vng - Ha Van Tan 1960:193).
Chu thch trong sach a dan: ay khong i vao nhng chi tiet
ky thuat von phu thuoc ve bo mon ng hoc goi la ng am hoc lch s.
244
Qua oan trch dan tren, ban oc de dang lien he vi xuat x
cua truyen Thach Sanh; khong the bat au t thi hng quoc (inh,
Le, Ly, Tran), cang khong the bat au t thi Bac thuoc. Hnh anh cai
ru cua Thach Sanh chng to: cau chuyen co xuat x ngay t buoi au
lap quoc. Tnh huyen thoai co tch trong truyen Thach Sanh, chng to
ngi Lac Viet a xuat hien t thi xa xa, tng t hoac hn han cac
quoc gia co ai thuoc cac nen van minh khac the hien qua cac truyen
co tch cua ho.
Cay an Thach Sanh
Mot hnh tng giau chat ao ly va nhan ban
Neu cai ru va cai kho la nhng net ac trng cua y phuc va cong
cu trong luc lam viec cua ngi Lac Viet buoi au lap quoc, th nieu
cm nho be va cay an than la bieu tng sinh ong nhat cua mot cuoc
song vat chat khiem ton va tam hon phong phu cua ngi Lac Viet,
trong giai oan phat trien toan dien cua xa hoi Van Lang. Mot thong
iep ay ao ly cua ong cha cho i sau qua hnh tng cua nieu
cm be nho a khuyen cao mot s tiet o can co, mac du kha nang
cua no la khong gii han. ay la mot hnh tng mang tnh minh triet
cua nen van minh Lac Viet: Tnh tiet o lam nen s phu tuc cho cuoc
i.
Nhng chnh hnh tng cay an than vi thanh am huyen dieu.
cua Thach Sanh, mi thc s the hien chat lang man oc ao giau chat
A
B
C
D
E
F
245
nhan ban va s ky dieu at en tuyet nh cua cau chuyen nay.
Trong tat ca nhng truyen thuyet, huyen thoai cua cac dan toc
tren the gii hau nh khong thieu nhng hnh anh nhng thanh am
huyen dieu. T tieng sao cua Long Ngoc Tieu S trong ong Chu
liet quoc, hay nh tieng an tai t cua T Ma Tng Nh vi khuc
Phng Cau Hoang lam xieu long Trac Van Quan. Co the gii thieu
vi ban oc nhng thanh am huyen thoai a i vao lch s, nh: tieng
ch u hoai cua Trng Lng tren dong O Giang, khien long quan S
phai tan nat, ngi ep Ngu C t sat, anh hung Hang Vo phai ri au;
hay cung an ay kh phach cua Khong Minh, khien T Ma Y phai
quay au chay tron trong tran Nhai nh; hoac tieng sao bi phan cua
Cao Tiem Ly ben dong Dch Thuy lam cho nhng anh hung Yen quoc
phai ri le, uat kh vng trang tri xanh... Tiec thay, tat ca nhng
thanh am huyen thoai o, eu la nhng giai ieu hoa chat lang man,
nhng ay bi trang trong cuoc au tranh sat mau cua con ngi vi
chnh con ngi trong lch s.
Nhng trong tieng an cua Thach Sanh thuoc ve nen van minh
Lac Viet la tieng an duy nhat trong nhng huyen thoai ve tieng
an, the hien tnh yeu bao la cua con ngi vi chnh con ngi. Nhng
thanh am huyen dieu cua cay an than qua tam hon thanh thien cua
Thach Sanh, chan hoa niem c m ve mot cuoc song ma trong o con
ngi ong cam vi nhau trong tnh nhan ai. Cung bac cua nhng
thanh am vi dieu nay a bay to c noi oan khien, chng minh cho
cong ly.
Chat lang man trac tuyet at en tuyet nh cau truyen co tch
than thoai Lac Viet, chnh la hnh tng thanh am cha ay tnh nhan
ai a hoa giai c chien tranh vi 18 nc ch hau. Thanh am thien
than ay la cua niem m c vn ti s tuyet my cua nhng gia tr
nghe thuat s tot cung cua ve ep cuoc song se at ti nhng rung
cam vi dieu trong coi tam linh sau lang nhat cua con ngi. Tieng an
a khi day t nguon coi tam linh tnh yeu cuoc song va con ngi
hanh trang ma tao hoa a ban cho moi con ngi t thu hong hoang
cua nhan loai. Nhng chien binh kieu hung, a buong vu kh e tr ve
vi gia tr ch thc cua cuoc song; o la s song trong thanh bnh va
long nhan ai. ay cung la chan gia tr cua nen van hien Van Lang.
Hnh tng sang tao oc ao cua tac gia Lac Viet trong chuyen Thach
246
Sanh, a lam nen s khac biet va khong he co d ban gan gui trong
cac truyen co tch khac tren the gii.
Mot gia tr oc ao na cua cau chuyen than thoai t nen van
minh Lac Viet la a at trong tam hon con ngi mot cach t nhien
nh hi th chat lang man cua thien than khi m c: nhng gia tr
nghe thuat nh cao cua van hoa nhan loai se hoa giai c noi
au kho ln nhat ma con ngi t gay ra cho mnh, o la chien tranh.
ay cung la bc thong iep cua tieng an Thach Sanh chuyen tai cho
mai sau. Va o cung la gia tr cua nen van hien Van Lang nha nc
au tien c hnh thanh gan 5000 nam ve trc, ke t thi Hung
Vng th I. Ngoai gia tr nghe thuat, tieng an Thach Sanh qua
hnh tng lang man trong cau truyen ay huyen thoai nay con mang
mot gia tr minh triet ve thanh am chnh la coi nguon cua t duy va
tnh cam con ngi. Nen khoa hoc hien ai ngay cang nhan ra rang:
chnh thanh am co tac ong en t duy va tnh cam con ngi. Nhng
thong tin au tien ma con ngi chuyen tai cho nhau trc khi co ch
viet, chnh la am thanh.
Phai chang, xa hoi Van Lang a at ti mot nh cao ve nghe
thuat va gia tr cua thanh am, e lam nen tang cho c m lang man
ay chat thien than trong cau chuyen Thach Sanh?
NEN GIAO DUC NHAN BAN THI HUNG VNG
& TNH MINH TRIET TRONG TRANH DAN GIAN VIET NAM
Thach Sanh la mot cau chuyen co tch cua tre em Lac Viet. ieu
nay chng to rang: ong cha ta rat chu trong viec giao duc tnh yeu
thng vi nhng gia tr nhan ao cho con ngi ngay t thu au th
the he tiep noi nhng gia tr cua nen van hien Van Lang. Nhng bc
tranh dan gian ong Ho c trnh bay di ay, phai chang o chnh
la nhng hnh anh con lai cua s giao duc ay tnh nhan ban ay.
Qua nhng bc tranh dan gian cua lang ong Ho, ban oc lai
thay hnh anh ac thu quen thuoc t thi Hung Vng. o la con Coc,
mot bieu tng cho nen van minh ch viet cua Van Lang; con Rua
bieu tng cho phng tien chuyen tai ch viet thi ky au lap quoc
(giong rua ln thng ch thay song Dng T, nh hoc gia Nguyen
Hien Le a viet trong tac pham S Trung Quoc cua ong). Hnh anh
trong tranh chu be om Rua, om Coc la nhng hnh tng rat ac thu
247
trong van hoa Viet Nam. Co the noi rang: kho co the chng minh c
nhng hnh anh nay a xuat hien au do t mot nen van hoa khac;
hoac co the chng minh c rang: nhng hnh tng nay xuat hien t
thi Viet Nam hng quoc. Hay noi mot cach khac: noi dung va nhng
hnh tng nay a co t mot thi rat xa xa: Thi Hung Vng, coi
nguon cua van hoa Viet Nam. Noi dung cua nhng bc tranh Lac Viet
nay, ngoai viec the hien nhng gia tr ao ly va m c cua con ngi,
con the hien s hoa nhap gia con ngi va thien nhien qua hnh anh
nhng a tre bu bam the hien s phu tuc va tnh th ngay thien than
vi nhng sinh vat gan gui trong cuoc song.
Chung ta cung co the tm thay y tng ay tr tue va nhan ban
nay qua bc tranh Chan trau, cung cua lang tranh ong Ho. Qua
hnh anh: chu be vo t, ngoi e len nhng bong sen tren lng trau, say
sa tha hon theo tieng sao; con trau (khong he co s rang buoc cua day
vam) ngoc au len nh muon ong cam vi con ngi. Ban oc co the
tm thay trong bc tranh nay mot noi dung mang tnh minh triet cua
Phat giao: tnh pha chap (ngoi e len bong sen), s che ng ban nga
(ci trau) va s hoa nhap chan tnh cua con ngi vi thien nhien.
Nhng t mot goc o khac, ngi viet cho rang bc tranh Chan trau
khong xuat phat t y tng Phat giao, ma mang mot gia tr minh triet
t nen van minh Lac Viet. Hnh tng chiec la sen che tren au chu be
giong hnh tng cua cay neu: s vn len dan ti hoa nhap hoan toan
vi thien nhien; tc la at ti ban the cua Tao hoa. Li chu thch trong
tranh minh hoa cho y tng nay :Thien thanh long suy ch; tc la
Tri xanh trong tieng sao. Phai chang tnh minh triet Phat hoc co s
gan gui vi tnh minh triet trong xa hoi Lac Viet co, nen co the co s
giai thch rieng cho cung mot hnh tng nghe thuat?
248
CHAN TRAU
Tri xanh trong tieng sao
Tranh dan gian lang ong Ho
249
Nhng bc tranh dan gian cua tre em Lac Viet mua ve dan ay
tng chi trong nhng ngay Tet. Vi mau sac sac s vui mat, hnh
anh va noi dung trc tiep cua nhng bc tranh dan gian Viet Nam
mang tnh giao duc nhng gia tr nhan ban, ao ly va khuyen khch
vn ti nhng muc ch cua con ngi trong xa hoi ng thi: le tr,
nhan ngha, phu qu, vinh hoa; hoac tnh vui song trong lao ong va s
yen bnh. Nhng ham ngha sau xa cua nhng bc tranh dan gian Viet
Nam lai mang ay tnh minh triet cua van hoa ong phng ve nhng
c m thanh thien cua con ngi.
LE TR
Tranh dan gian ong Ho
250
Trong tranh Le tr, qua hnh tng con rua phng tien chuyen
tai tri thc di thi Hung Vng vao thi ky au lap quoc chnh la
bieu tng cua sach hoc. Phai chang, y tng Tien hoc le bat au t
nen van minh Lac Viet?
NHAN NGHA
Tranh dan gian ong Ho
251
Trong tranh Nhan ngha, hnh tng con coc chnh la bieu
tng cua ngi thay cua chu be (Thay o Coc, v ch co Coc mi co
ch Khoa au nong noc e day cho i). Phai chang nhng y niem
ve Ton s trong ao, Tien hoc le, hau hoc van cua Nho giao,
chnh la nhng y tng a co t lau trong thi Hung Vng? Bi v
hnh tng con Coc va con Rua bat au va thuoc ve nen van minh Van
Lang.
Nhng dau an cua nen van minh Van Lang con au o trong
nhng tro chi tre em lu truyen trong dan gian, nh: O an quan, Kim
Moc Thuy Hoa Tho nh la mot s giao duc, ao tao nhng the he
tiep noi nen van minh a mot thi ky v.
Chnh t nen giao duc nhan ban ay, a tao nen nhng the he tiep
noi duy tr nen van hien Van Lang vi mot be day thi gian gan 3000
nam trong lch s loai ngi.
ONG KHIET VA CHOM SAO TIEU HUNG TINH
Bieu tng cua nen van minh Khoa au
va tri kien vu tru quan ky v
252
M CHAU TRONG THUY
TAC PHAM VAN HOC CUA MOT THI AI
NOI TIEP VAN MINH VAN LANG
M Chau - Trong Thuy la mot tac pham van hoc
hay truyen thuyet lch s?
C
uoi thi ai Hung Vng la nhng cuoc chien tranh tan
khoc, lien mien nc lang gieng. o la thi Xuan thu
Chien quoc Trung Hoa. Nhng cuoc chien am mau v tham vong
cua con ngi a dan en s thu hep lanh tho Van Lang lan th hai,
bi s chinh phuc m rong lanh tho cua nha Tan, S. ay la luc Au
Lac thay the thi Hung Vng th XVIII chi toc cuoi cung lanh ao
mot nc Van Lang ton trong nhng gia tr nhan ban. S thay the
trong hoa bnh nay, a tao ra mot s tiep noi van hoa va e lai mot tac
pham van hoc bat hu con truyen lai en tan bay gi. o la chuyen tnh
M Chau - Trong Thuy. ay la mot tac pham van hoc c h cau
da tren boi canh lch s ve cuoc chien Nam Viet - Au Lac.
T trc en nay, chuyen tnh M Chau - Trong Thuy van c
coi la truyen thuyet lch s a than thoai hoa. V vay, cau chuyen nay
van c cac s gia quan tam khai thac ve nhng e tai lch s lien
quan en thi ky An Dng Vng Nam Viet. o la nguyen nhan
dan en mot so sai lam lch s thi ky nay. Xin th du nh sau: trong
ai Viet s lc (tc Viet s lc, dch gia Nguyen Gia Tng, hieu
nh Nguyen Khac Thuan - sach a dan) trong phan chu thch 37 c
ghi nh sau:
Trieu Van Vng: con cua Trong Thuy len ngoi nam At T (136
trc Cong nguyen), ngoi 12 nam, hng tho 52 tuoi.
Nhng cung trong cuon sach nay phan chu thch 26 lai ghi:
ai Viet s ky toan th cung nhieu t lieu khac chep rang Thuc
An Dng Vng len ngoi nam Giap Thn va en nam Quy T th dt
(257 - 208 trc Cong nguyen) ngoi 50 nam. Nhng co nhieu chuyen
gia s hoc hien ai cho rang Thuc An Dng Vng ch tr v t nam
208 en nam 179 trc Cong nguyen. Nh vay ch ngoi c 30
nam.
So sanh tuoi tho cua Trieu Van Vng len ngoi t nam 136
253
trc Cong nguyen, ngoi 12 nam, tho 52 tuoi tc la ngai sinh vao
nam 176 trc Cong nguyen. Trong khi o neu cho rang cac chuyen
gia s hoc hien ai a ung ve nien ai Au Lac mat nc, tc la vao
nam 179, th M Chau va Trong Thuy khong the song e sinh Trieu
Van Vng (theo truyen thuyet th a chet khi ket thuc tran chien,
tc la chet trc khi sanh Trieu Van Vng 3 nam?). Cha noi en
thi iem cua s cu th M Chau Trong Thuy chet trc khi sinh
Trieu Van Vng la 32 nam (?). Sai lam nay khong phai ch phan
chu thch trong sach noi tren, ma con c lap lai mot so sach khac.
ng nhien khong the coi ay la s nham lan v loi chnh ta.
Hoac cung trong cuon ai Viet s lc nay, tac gia khuyet danh
a viet:
Luc bay gi An Dng Vng co than nhan la Cao Lo che tao
c cai no lieu ban mot phat ra mi mui ten, day quan lnh muon
ngi.
Vo Hoang biet vay ben sai con la Thuy xin sang lam con tin e
thong hieu.
Sau nha vua ai Cao Lo hi bac beo.
Cao Lo bo i, con gai la M Chau lai cung vi Thuy t thong.
Thuy phnh M Chau mong c xem cai no than, nhan pha h cai
lay no roi sai ngi trnh bao vi Vo Hoang. Vo Hoang lai cat binh sang
anh. Quan keo en, vua An Dng Vng lai nh xa la dung no than
th no a h gay, quan lnh eu tan ra. Vo Hoang nhan o ma anh
pha, nha vua ngam cai sng te i xuong nc. Mat nc cung v ngai
ma re ra.
at nc v the ma thuoc nha Trieu.
ieu nay a chng to rang tac gia ai Viet s lc (Viet s lc)
cung a coi chuyen tnh M Chau Trong Thuy nh la mot truyen
thuyet lch s, the hien yeu to no than. Nhng rat tiec cau chuyen
nay a b tac gia Viet s lc cat xen tho bao, co tnh ha thap gia tr cua
M Chau, nen co tnh bo i oan au va oan cuoi cua truyen thuyet:
o la viec cau hon cua Trieu a cho Trong Thuy lay M Chau va hnh
anh Trong Thuy om xac M Chau t t.
May man thay, tri kien cua tac gia Viet s lc khong qua c
s hieu biet bac thay cua tac gia Lac Viet khi kien tao cau chuyen.
Cho nen s cat xen tho bao va xuyen tac s that a tao nen mot s
254
gan ghep khien cng, trong viec a hnh anh no than ben canh s
ngay th cua cong chua M Chau (bi v lam g co no than tren thc
te). Neu ban oc chu y mot chut th tren: Than nhan Cao Lo che tao
c cai no lieu ban mot phat ra mi mui ten; di th a bien thanh
cai no than.
Nhng t mot cach nhn vi thi gian hnh thanh tnh bang thien
nien ky, cho rang: Chuyen tnh M Chau Trong Thuy la mot truyen
thuyet lch s, a tao ra nhng mau thuan khong the ly giai. ay cung
la nguyen nhan gay ra s tam sao that ban cho mot tac pham van hoc
noi tieng, do nhng mau thuan gia tnh h cau trong van hoc va thc
te lch s. Do o, trc khi phan tch chuyen tnh M Chau Trong
Thuy vi t cach la tac pham van hoc, viec au tien la phai minh
chng truyen thuyet M Chau Trong Thuy khong phai la truyen
thuyet lch s.
Tnh h cau au tien tat ca moi ngi eu nhan thay la chiec no
than khong the co that. Hay noi mot cach khac, hnh tng trong tam
trong cau truc cua cau chuyen la no than von khong co that. Do o,
cung khong the co mong rua than e Trong Thuy lay cap. Nhng v
coi la mot truyen thuyet lch s, cho nen a co s gia cho rang: viec
Trong Thuy an cap no than la mot hnh tng cua viec an cap b mat
quoc phong cua Au Lac; qua cau tao cua cai no ban c mot luc
nhieu phat ten, nen Nam Viet a biet cach han che tac dung cua no.
ay ch la mot cach suy dien khien cng cho mot tnh tiet trong noi
dung so vi ket cau toan bo cau chuyen. V e lam c viec nay
khong can phai co thai t i lam con tin, ma ch can mot toan quan
phuc kch cam t cung u thc hien. Do o, cung khong the co viec
M Nng rac long ngong rai ng cho Trong Thuy tren thc te.
Cong chua M Chau ngi phu n co a v ton quy nhat cua Au Lac
au co the ng ngan en mc o: quan Nam Viet do chnh Trong
Thuy cam au ang tan cong tan pha Au lac (theo cach hieu t trc
en nay), th lai rac long ngong ch ng cho quan giac uoi theo tan
quan cua cha mnh. Hoac Trong Thuy v thai t si tnh i tm ngi
yeu c gan cho la ngi cam au ao quan Nam Viet tan cong Au
Lac, lai tin vao s ch ng cua cong chua mot quoc gia oi ch e
hanh quan truy kch (xin lu y oc gia la thi iem lch s cua cuoc
chien Nam Viet Au Lac xay ra sau khi binh phap Ton T ra i hn
255
400 nam, va kinh nghiem chien trng am mau keo dai hn 600
nam cua thi Xuan Thu Chien quoc trc o).
S mau thuan noi tren, ch mi so sanh ve kha nang thc te vi
noi dung cau chuyen. Nhng cung chnh v s sai lam t can ban cho
rang M Chau Trong Thuy la mot truyen thuyet lch s, lam cho
nhng noi dung van hoc tao nen dien bien cau chuyen b that thoat.
ieu nay a khien cho tnh cach Trong Thuy trong cau chuyen, oan
au va oan cuoi khong thong nhat. oan au, Trong Thuy nh mot
ke la tnh b oi. Nhng oan cuoi th v thai t ay quyen uy, vo
cong hien hach, ngi ke v ngai vang thong tr hai vng quoc, lai
nhay xuong gieng t t chet theo ngi yeu mot hanh ong cua
ngi giau tnh cam va chung thuy. Do o, da vao mot tac pham van
hoc ay tnh h cau ngay t hnh tng trong tam cua tac pham e
tm hieu ve tnh cach lch s cua nhng nhan vat khong that, qua la
gap nhieu kho khan. ieu nay cung tng t nh viec phan tch tam ly
cua v chong than Dt trong than thoai Hy Lap, gay anh hng en
cuoc chien cua thanh Troa.
Tnh h cau - mot ac trng cua tac pham van hoc - rat ro net va
cung la tnh tiet phu nhan viec coi M Chau Trong Thuy la mot
truyen thuyet lch s, c chng to oan cuoi cua cau chuyen. o
la: vi li nguyen cua M Chau, nen sau khi chet nang a hoa than
vao ngoc trai bien Nam Hai. V vay, sau nay khi lay nc gieng
thanh Co Loa, ra ngoc trai Nam Hai th vien ngoc lai sang len rc r.
Linh hon nang cong chua Au Lac quoc gia ke tiep trieu ai Hung
Vng a minh chng cho chnh cau chuyen tnh bi trang la mot tac
pham van hoc cua nen van hoc truyen thong, ke tuc nen van hien nhan
ban cua Van Lang.
Gia thuyet ve s that lch s
cua cuoc chien Nam Viet - Au Lac
Viec Trieu a cho Trong Thuy lam con tin rat co kha nang thc
te. ay la hien tng thng xuyen xay ra nhng quoc gia oi khang
phan luc a cua Trung Quoc va Viet Nam vao thi ky nay. Theo
truyen thuyet Trung Hoa, chnh Tan Thuy Hoang cung la mot ket qua
cua moi tnh con tin noi tieng. Hoac sau o, chnh Trieu Van Vng
ngi ke v Trieu Vu Vng (Trieu a) cung phai cho con mnh i
256
lam con tin nha Han.
Nh vay, s thc lch s cua cuoc chien nay co the giai thch
theo mot gia thuyet nh sau:
Nam Viet b sc ep t hai pha la nha Han phng Bac va Au
Lac phng Nam. Khi mi lap quoc the nc con yeu, buoc Trieu
Vu Vng phai hoa hoan vi Au Lac e cung co quoc gia. Ngai chng
to thien ch cua mnh bang cach a thai t lam con tin. An Dng
Vng ngi ke tuc Hung Vng ve nguyen tac khong the cong
nhan vng quoc cua Trieu a xay dng tren vung at cu cua Van
Lang. Nhng ngai cung cha u sc e phuc hoi lanh tho, nen a chap
nhan hoa hoan. ay cung la ly do khien mot so trieu than cua ngai
phan oi cuoc hoa hoan nay va bo i; nh trng hp cua tng quan
Cao Lo. Khi Trieu Vu Vng (Trieu a) cung co quoc gia vng manh,
a cat quan anh up Au lac. An Dng Vng v thieu canh giac nen
b mat nc. Trong Thuy a b chet trong cuoc chien, do ang lam con
tin Au Lac. Viec ngoc trai sang len khi c ra trong nc gieng Co
Loa, ch la mot yeu to thc a c phat hien t lau trong mot x s
giau ngoc trai nh Van Lang. ay la mot thc te c a vao e tang
yeu to lang man cua cau chuyen, ca ngi tnh yeu, phu nhan chien
tranh.
Chuyen tnh M Chau Trong Thuy
tac pham van hoc bi trang, phu nhan chien tranh, ca ngi
tnh yeu con ngi.
Lch s la g? o ch la nhng cai inh e toi
treo bc hoa cua toi thoi!
Alexandre Dumas.
Chuyen tnh M Chau Trong Thuy la mot bc tranh hoanh
trang ca ngi tnh yeu con ngi, phu nhan chien tranh. Neu ban oc
tm thay y tng nhan ban nay Romeo Juliette, th ban cung nhan
thay ngay gia tr nhan ban sau sac nay chuyen tnh M Chau
Trong Thuy.
Cau chuyen mieu ta mot moi tnh thuy chung son sat cua cong
chua M Chau va thai t Trong Thuy. Mot tnh yeu c hnh thanh
trong nen hoa bnh cua hai quoc gia lang gieng.
257
Trong Thuy la ngi ung ho s lien minh gia hai quoc gia,
a tr ve nc e tham gia cuoc chien chong lai s xam lc nha
Han theo li cha chang. M Chau a a no than cho Trong Thuy
e giup quan oi Nam Viet chong xam lc. Nhng Trong Thuy
a b chnh cha chang la doi. Khi lay c no than, Trieu a
em quan tan cong Au Lac. Trong Thuy uoi theo quan vien chinh
e cu ngi yeu. Nhng khi chang en ni th tat ca a tan
hoang.
(oan van tren do ngi viet phuc che lai, xin c cac bac tr
gia bo khuyet).
Trong Thuy em quan ban bo i tm M Chau theo ng long
ngong trang c hen. en ni th ngi yeu a chet. That vong va au
kho v a gop phan gay nen cai chet cua nang va s tan pha oi vi
quoc gia ma chang yeu men. Trong Thuy a om xac M Chau t t
trong gieng nc Co Loa ay ky niem cua moi tnh.
Cai chet cua thai t Trong Thuy v tnh yeu, e lai ang sau
chang mot ngai vang bieu tng cua quyen lc toi cao va phu quy tot
nh a khang nh: tnh yeu con ngi vt len moi s phu hoa va
phu nhan chien tranh, nguyen nhan cua s au kho ma loai ngi t
gay ra cho mnh.
Ne u nh chuye n tnh Romeo Juliette cu a a i va n ha o
Shakespeare cung vi e tai nay, ch gii han han thu cua hai dong
toc. Bang nhng thu phap nghe thuat, Shakespeare a chng minh
cong ly va luat phap co the ngan chan, nhng khong the xoa bo c
han thu (hnh anh cua quan trieu nh can thiep vao nhng cuoc tra thu
cua hai dong toc) va ch co tnh yeu ch thc cua con ngi mi la
nguyen nhan cua mot cuoc song thanh bnh, c minh chng sau cai
chet ket thuc thien bi diem tnh cua Romeo Juliette. Nhng chuyen
tnh M Chau Trong Thuy co noi dung sau sac hn nhieu. ay,
cuoc chien gia Nam Viet va Au Lac a vt ra ngoai pham vi cong ly
cua mot quoc gia. Ngoai quyen nang cua thng e th chnh tnh yeu
con ngi qua thien bi diem tnh M Chau Trong Thuy a
chng minh ch co tnh yeu la vnh cu.
Khi ca Nam Viet Trieu a lan Au Lac eu thuoc ve tay nha
Han... Hang ngan nam a troi qua, thanh Co Loa bai chien trng
258
xa nay ch con la nhng doi at ngon ngang. Thi hoang kim cua
Nam Viet vi nhng vo cong va nhng am mu en toi, a chm vao
qua kh. Nc Nam Viet ch con la mot hien tng trong lch s cua ca
Viet Nam va Trung Quoc. Nhng vien ngoc mien Nam Hai hoa than
cua M Chau van rc sang khi gap nc gieng Co Loa pha hon Trong
Thuy. Hnh tng vien ngoc trai rc sang nh muon minh chng cho
tnh yeu bat diet cua con ngi, phu nhan nhng cuoc chien tranh vo
ngha.
Cung vi e tai ve tnh yeu va chien tranh at en nh cao van
hoc nghe thuat, con co Iliad & Odissey cua Homer. Nhng tiec thay,
ay lai la mot thien anh hung ca bi trang cua con ngi. Tnh yeu
trong Iliad & Odissey lai chnh la nguyen nhan bi tham cua cuoc chien,
khi n than tnh yeu Aphorodite cho nang Helen xinh ep lam v
hoang t si tnh Panis cua thanh Troa.
Co the khang nh rang: ngay ca vao thi ky suy tan cua nen van
minh Van Lang; nen van minh nay cung con e lai mot tac pham van
hoc vi e tai tnh yeu va chien tranh, rat giau chat nhan ban hay nhat
trong the loai chuyen nay cua nen van minh nhan loai; ke t thi co
ai cho en tan bay gi.
Gia thuyet ve thi iem xuat x
cua chuyen tnh M Chau Trong Thuy
Vi noi dung cau chuyen a phuc che va trnh bay vi ban oc
nh tren, th chuyen tnh M Chau Trong Thuy khong the hnh
thanh trong thi ai cua Nam Viet. Nh vay, ch co kha nang thi
iem xuat hien cau chuyen nay vao au thi Bac thuoc en cuoc khi
ngha cua Hai Ba Trng. ay la mot thi ky cha co chu trng huy
diet van hoa va s ong hoa khoc liet. Co the chuyen tnh M Chau
Trong Thuy xuat hien vao thi ky chuan b khi ngha cua Hai Ba,
hoac khi Hai Ba len tr v vng quoc Van Lang cu. Theo s cu th
cuoc khi ngha cua Hai Ba c s ung ho cua nhan dan cac vung
Nam Viet cu. Cho nen noi dung cau chuyen co tac dung oan ket cac
lc lng ung ho Hai Ba thuoc nhng mien at nay, von goc xa la cua
Van Lang. M Chau rai long ngong trang hay xuat x nguyen thuy
cua cau chuyen la rai long chim Lac (Hac)? Mot hnh tng keu goi
ngi Lac Viet tm ve nguon coi, gianh lai at nc cua to tien, von
259
ay tnh yeu thng cua con ngi.
Nhng cung chnh v vay ma cac trieu ai phong kien Bac thuoc
khong the chap nhan moi tnh M Chau Trong Thuy va gop phan
lam sai lech noi dung tac pham van hoc nay (co the ngoai tr nha Nam
Tong khi sap mat nc vi Mong Co).
*
* *
Nhng tac pham van hoc thuoc nen van minh Van Lang, du di
moi hnh thc vi noi dung khac nhau: truyen thuyet lch s, truyen
thuyet van hoc hoac than thoai co tch, eu co net tng ong tnh
nhan ban va e cao s hoa nhap tnh yeu con ngi. ay la mot net
ac thu, kho co the tm thay noi dung nhng cau chuyen d ban khac.
Gia tr nhan ban c the hien trong nhng tac pham van hoc cua cac
tac gia Lac Viet la mot trong nhng yeu to chng to rang:
e co c nhng tac pham trac tuyet o, th nen tang xa hoi
cua no phai co mot nen van hien at ti nh cao cua gia tr nhan ban
va mot to chc xa hoi vi mot nen van minh tng xng, tao ra s on
nh cho cuoc song va con ngi.
Nhng gia tr nhan ban ay tnh yeu thng con ngi cua thi
Van Lang khong tao cho at nc nay nhng vo cong hien hach cua
Alexander ai e hoac vinh quang cua Thanh Cat T Han. Nen van
minh Lac Viet cung khong he e lai nhng ky quan o so ay mau, mo
hoi va nc mat nh Kim T Thap, Van Ly Trng Thanh... Nhng
chnh nhng gia tr nhan ban va tnh yeu con ngi trong nen van hien
Van Lang la nguyen nhan cho s ton tai gan 3000 nam cua at nc
nay. Long nhan ai va tnh yeu con ngi, tuy khong phai la nguyen
nhan thang li cua mot cuoc chien, nhng la m c cua con ngi.
Nhng vo cong hien hach cua cha ong quoc gia duy nhat chien thang
quan Mong Co ngoai s lanh ao sang suot a gop phan lam nen
chien thang o, phai chang chnh la s hy sinh v tnh yeu cuoc song,
von la mot truyen thong co t ngan xa?
Hang ngan nam sau, nc Viet hng quoc, truyen thong nhan
ngha o a c tiep noi trong li m au cua Bnh Ngo ai cao
ban tuyen ngon oc lap thuoc vao hang thien co hung van cua dan Lac
Viet.
260
Tng nghe,
Viec nhan ngha cot yen dan
Quan ieu phat v nhan tr bao.
Cho en tan ngay nay, hung kh cua ngi Lac Viet hoa chat
lang man, chan cha tnh yeu con ngi vi nhng truyen thong nhan
ban c tiep noi t thi Hung Vng, van con the hien trong thi ca
Viet Nam vi nhng van th trac tuyet:
Ai Bac quan thu kinh vo nga.
Giap vang khan tr lanh au voi.
Chang i ! ien ngoc b v qua.
Trang chech, ngoi tri bong le soi.
Trch bai th Trng N Vng
N s Ngan Giang
Linh hon cua oan th trac tuyet cua n s Ngan Giang, nh hoa
nhap vi s diem le bi trang va ay nhan ban cua truyen tnh M Chau
Trong Thuy va nhng cau truyen t thi lap quoc. Co rat nhieu liet n
anh hung trong lch s nhan loai. Nhng ch co Hai Ba mi co net ac
trng, c mieu ta tai tnh, ay hnh tng trong ngon t, co ong tat
ca s bi phan va hung kh Lac Viet ch trong mot cau th: Giap vang,
khan tr lanh au voi. Vi 4 cau th trong kho th cuoi cua bai th
bat hu, n s a mieu ta mot cach thien tai bang hnh tng gian tiep,
the hien s bi trang va tnh yeu con ngi cua v n Vng au tien
cua ngi Lac Viet. Nh tat ca cau truyen co t thi Hung Vng, ma
chat nhan ban va tnh ngi a tao nen s linh dieu en mc huyen vi
cua noi dung. Trong th cua n s Ngan Giang, s sang tao nghe thuat
at en s vi dieu sau lang cua tam linh, cung t chat nhan ban va tnh
yeu con ngi. Trong bi phan vi noi au nhan the v s tham bao cua
ke o ho, Hai Ba a lap bao vo cong hien hach va at ti tot nh vinh
quang. ni lau son, gac ta ay phu qu vinh hoa; nhng ay tnh
ngi va nhng gia tr nhan ban van vt len tren tat ca. Hai cau th
cuoi ay chat lang man vi hnh tng nghe thuat tng phan at en
tuyet ky gia trang thai noi tam co n tan cung va s phu hoa cao
nhat. Chnh t s tng phan nay a khang nh nhng gia tr cua tnh
261
yeu con ngi vt len tren tat ca. Hon th mang tnh ngi nh vut
len khong gian vo tan, tran ngap trong noi co n tan cung, bo lai ang
sau nh cao nhng m c phu van cua the nhan. Ca bai th, ca hon
th, ca coi tam linh con ngi nh a hoa vao vu tru, i tm trong h
vo, trong thi gian vo tan vi s khao khat mot tnh yeu con ngi.
Chang i!ien ngoc b v qua.
Trang chech, ngoi tri bong le soi.
Cau th cuoi nh ch con ong lai trong the nhan mot noi buon
sau lang, khi hon ngi co n trong ao anh vang son. Ca mot khong
gian b v vi anh trang buon chech, soi bong mot hnh tng cua s
tot nh vinh quang, nhng ang khao khat mot tnh yeu con ngi a
khang nh ch co tnh yeu con ngi vt len tren tat ca.
Trai qua bao noi au thng, thang tram theo dong lch s cua
giong noi Lac Viet. Nhng ang van chng tiep noi nen van hien Van
Lang khong ch con chat lang man tr tnh, ma con pha chat bi trang
dau an cua nhng cuoc chien gi nc ay gian kho. Nhng t trong
sau tham cua tam linh, ngi Lac Viet van khang nh chat nhan ban
va tnh yeu con ngi, chong lai nhng cuoc chien tranh phi ngha.
Mot trong nhng bai th hay nhat co noi dung bi trang, ca ngi tnh
yeu con ngi, phu nhan chien tranh trong van hoc Viet Nam hien ai,
phai ke en bai Mau tm hoa simcua nha th Hu Loan.
*
* *
Thi ai Hung Vng mot thi ai a c minh chng ve
tam voc o so cua mot nen van hien trong o co nhng tac pham van
xuoi con lai a c trnh bay tren. Mot gia tr t nhien cua t duy va
rung cam nghe thuat khac, o la: am nhac, thi ca va hoi hoa cua thi
ai nay phai c chng to. Nhng thanh am trac tuyet cua tieng sao
Trng Chi, tieng an Thach Sanh a hoa vao hon song nui. Nhng
nhng van th, phai chang con lai au o trong ca dao dan gian Viet
Nam. Va con nhng truyen Nom khuyet danh con lu truyen cach
ay vai thap ky, khi the th luc bat la the th duy nhat co Viet Nam
(*); hoac con an mnh di cai ten khac trong nhng co th tm thay
* Chu thch : Trong kinh Trung Dung cua Nho giao, phan m au cung co hai cau co
262
nhng vung at thuoc Van Lang cu. Ve van e nghe thuat thi Hung
Vng con khoang trong ln la am nhac, hoi hoa, kien truc, ieu khac...
Nhng do kha nang co han va ieu kien thi gian hien nay cha the
tm hieu sau hn, nen xin at van e e cac bac tr gia quan tam xem
xet.
ket cau giong th luc bat (theo Leu chong - Ngo Tat To).
263
265
Chng VIII:
SN TINH THUY TINH
LI BNH CUA S GIA VAN LANG
VE NGUYEN NHAN KET THUC
THI AI HUNG VNG
T
xa en nay, chuyen Sn Tinh Thuy Tinh van c
coi nh la mot cau chuyen co tch giai thch hien tng
thien nhien va cuoc au tranh chong lu lut cua ngi Lac Viet. Nhng
thc ra ay la mot truyen thuyet lch s. Noi dung cua truyen thuyet
nay, chnh la li ban cua s gia Van Lang ve nguyen nhan ket thuc
thi ai Hung Vng.
M au cho truyen thuyet Sn Tinh Thuy Tinh la mot cau
quen thuoc, at ra mot menh e lch s tiep theo o:Vao thi Hung
Vng th XVIII.... o chnh la dau an khang nh gia tr lch s cua
cau chuyen, phu nhan cai nhn hnh thc quen thuoc. Hoan toan vo ly
khi hien tng lu lut thng nien, keo dai hn 2000 nam ch bat au
vao thi Hung Vng th XVIII, trc o lai khong co? T o co the
khang nh rang: Hien tng lu lut a co t lau vung chau tho song
Hong Ha, a c s dung lam bang c cho cau chuyen c lu truyen
vi thi gian.
Theo ket cau cua cau chuyen th nguyen nhan e dan en dien
bien toan bo noi dung sau o la: Vua Hung Vng ch co mot ngi
con gai duy nhat cc ky xinh ep, a en tuoi lay chong la M Nng.
Chi tiet nay chng to ai la re vua Hung th ong thi se la ngi ke v
vua Hung. (Thc te theo nhng t lieu su tam c th v vua cuoi
cung cua thi Hung Vng th XVIII co 20 quan lang va 6 M Nng
Truyen thuyet Hung Vng - Than thoai Vnh Phu, sach a dan). Co
hai chang trai en cau hon la Sn Tinh va Thuy Tinh, hoan toan oi
lap nhau ve tnh cach va kha nang: Thuy Tinh co tai dang nc, lam
ma lam gio gay bao to; Sn Tinh th ngc lai. Hnh anh hai v than
oi lap nhau la hnh tng cua Am Dng, the hien trong nhng van
266
e xa hoi (tc Am Dng xung khac).
Thuyet Am Dng ng dung trong viec ieu hoa mau thuan xa
hoi - tat nhien thuoc ve nen van minh cua thi Hung Vng - lan au
tien c nhac ti trong bo s tng oi xac tn cua Trung Quoc la S
Ky cua T Ma Thien - Tran Tha tng the gia, co noi dung nh sau:
... Hieu Van Hoang e sau khi a quen viec nc, trieu hoi hoi
hu tha tng Lu Bot:
- Trong thien ha, mot nam xet x nguc hnh bao nhieu ngi?
Bot ta loi noi:
- Than khong biet.
Nha vua hoi:
- Trong thien ha mot nam tien va thoc xuat nhap bao nhieu?
Bot lai ta loi noi:
- Than khong biet!
Bot mo hoi t am ca lng v then khong biet tra li nh the
nao. Vua ben hoi ta tha tng Tran Bnh.
Bnh noi:
- a co ngi lo viec ay.
Vua hoi:
- Ai lo viec ay?
Bnh noi:
- Be ha neu hoi ve viec x nguc hnh th hoi quan nh uy, neu
hoi ve tien va thoc th hoi quan tr tuc noi s.
Vua hoi:
- Neu viec g cung co ngi lo th ngi con phai lo viec g?
Bnh ta loi va noi:
- Muon tau be ha! Be ha khong ke than tai hen sc mon, cho
than tam gi chc tha tng. Chc vu tha tng tren th giup thien t
chnh ly Am Dng lam cho bon mua thuan, di th van vat thoa
thch; ben ngoai th tran ap, vo ve t di, ch hau, ben trong than vi
tram ho, lam cho cac quan khanh va ai phu ai cung am nhiem tot
chc vu cua mnh.
Hieu Van e khen phai...
267
Trong lch s Viet Nam, y niem ve s can bang Am Dng ng
dung trong nhng van e xa hoi lan au tien c ghi nhan trong ai
Viet s ky toan th (Nxb Khoa hoc Xa hoi Ha Noi 1985, dch gia Hoang
Van Lau, hieu nh Gs. Ha Van Tan).
Thang 6, han han.
Bay gi Tran Khac Chung lam hanh khien. Quan ng s dang
s noi: Chc vu cua te tng, trc het phai biet ieu hoa Am
Dng. Nay Khac Chung ngoi te tng, khong biet phoi hp at tri
(33a) cho kh tiet ieu hoa, e en noi ma nang trai thi, the la quan
khong c cong trang g. Khac Chung noi: Toi tam gi chc quan te
tng, ch biet co sc lam viec g ma chc vu phai lam, con nh han
han th hoi Long Vng. Khac Chung au phai Long Vng ma o toi
c?. Sau nc song to len, vua ch than i xem ap e. Quan ng
s tau: Be ha cham sa c chnh, xem lam g viec ap e nho nhat?
Khac Chung noi: Khi dan b nan lut, ngi lam vua phai cu giup tai
hoa khan cap o, sa c chnh khong co g ln hn viec o, can g
phai ngoi thinh, t l hoi lau bao la sa c chnh?.
Thuyet can bang Am Dng va s van ong cua Ngu hanh ng
dung trong s van ong xa hoi - sau S ky cua T Ma Thien - con thay
rai rac trong nhieu bo chnh s, truyen thuyet lch s hay nhng tac
pham van hoc vi e tai lch s khac cua ca Viet Nam lan Trung Quoc.
Nhng noi chung eu mang tnh huyen b. Bi v, nh phan tren a
trnh bay: thuyet Am Dng Ngu hanh thuoc ve mot nen van minh a
b tan pha, hau the phat hien, khoi phuc. Do o nguyen ly ly thuyet
(Ly) khong hoan chnh va s phat hien mang tnh chap va, gan nh
thuan tuy ch co phng phap ng dung. o la nguyen nhan dan en
s huyen hoac hoa hoc thuyet nay.
Ban oc co the tham khao nhng noi dung sau ay trong Tam
Quoc ch, e thay c s bien dang huyen hoac cua hoc thuyet Am
Dng Ngu Hanh, do cach hieu sai lam cua i sau. oan noi ve Vien
Thuat t lap lam vua co noi dung sau:
Vien Thuat noi: Nha Han thuoc Hoa, Hoa sinh Tho. Ten t cua
ta la Cong Lo (tc at tren ng - Lo bang Tho - theo thuyet Am
Dng Ngu hanh ng dung trong mot chu ky 60 nam cua Am
lch, ngi viet). o la iem tri ng vao ta thay the nha Han.
Hoac khi Tao Thao ban vi cac mu s di kinh o ve Ha o co
noi dung nh sau:
268
Nha Han thuoc Hoa, Ha o thuoc Tho, Hoa sinh Tho, di o
ve o kh so nha Han se kiet va Tao Thao se thay the... (Nhng noi
dung tren c the hien trong bo Tam Quoc dien ngha - tac gia
La Quan Trung, dch gia Phan Ke Bnh, hieu nh Bui Ky, Nxb
Pho Thong Ha Noi a phat hanh vao khoang nam 1960 - 1962).
Trong thc te chang co nha nao thay the nha Han ca. Cac tro boi
toan vu thuat huyen b c noi en trong Tam Quoc, ke ca Quan Lo
ch e cho vui, ch co T Ma c Thao la ang chu y. Thc te nha Tan
mi la ke thong nhat thien ha.
Nhng thuyet Am Dng Ngu hanh neu cha c chnh thc
coi la mot hoc thuyet khoa hoc, th t nhat cung la s tong hp mot qua
trnh nhan thc cua ngi Lac Viet trai gan 3000 nam. Hoc thuyet nay
a co s ng dung rong rai trong moi nhu cau cuoc song con ngi vao
thi ai xuat hien cua no, khong the la mot hoc thuyet huyen hoac
khong the ly giai. Vay thc chat thuyet Am Dng ng dung trong van
e xa hoi la g?
Y ngha au tien cua Am Dng la s phan biet. Thuyet Am
Dng ng dung vao tong the xa hoi la quan he gia hnh thai y thc
xa hoi va nhng moi quan he xa hoi, c hnh thanh tren s phat trien
i song, kinh te, khoa hoc ky thuat v nhu cau cua con ngi. Hnh
thai y thc xa hoi thuoc Dng. quan he xa hoi thuoc Am. S hnh
thanh nhng moi quan he xa hoi tren c s phat trien i song kinh te
xa hoi, luon tao ra nhu cau ve hnh thai y thc cho no (can bang Am
Dng). Mot th du hien ai cho y niem nay la: theo bao Thanh Nien
phat hanh khoang thang 5-6/1998 a tin co noi dung nh sau:
Mot cap v chong Hoa Ky khong co ieu kien sinh con.
Mua mot cai trng a thu tinh mot c s khoa hoc (s phat trien
i song, kinh te xa hoi). Thue mot ngi an ba cha va e dum
cho ho mot a con (quan he xa hoi mi nay sinh). Cha en thi
gian sinh n, cap v chong noi tren ly hon (xin lu y cai trng a
thu tinh thuoc ve cap nam n khac, khong phai la cua hai v
chong nay). Van e at ra: Ai la cha me cua a be sap ra i?
(nhu cau ve mot hnh thai y thc can co trong quan he xa hoi mi
nay sinh).
Nh vay, trong trng hp nay phai co nhng hnh thai y thc xa
269
hoi tng ng. Th du: hoac nhng ao luat, hoac la mot gia tr ao c
hay la mot quy nh, quy che nao o, e giai quyet nhng mau thuan
xa hoi nham can oi nhng quan he xa hoi mi nay sinh. ieu nay giai
thch v sao can bang Am Dng thuoc quyen nang cua te tng cac
thi ai trc. ong thi cung chng minh quan niem cho rang: Am
ong - Dng tnh a trnh bay phan tren, ke ca viec ng dung vao
cac van e xa hoi (So vi quan niem Dng ong, Am tnh nh cac
nha ly hoc co kim quan niem). Khi nhng moi quan he xa hoi (Am)
luon chuyen dch va phat trien la tien e cho s hnh thanh nhng hnh
thai y thc xa hoi cho no (Dng).
Qua nhng phan trnh bay cac chng tren, ban oc cung nhan
thay s ng dung thuyet Am Dng Ngu hanh vao viec ieu hanh xa
hoi, nh mot he t tng chnh thong. Dau an cua s ng dung nay
theo co th ch Han c ghi nhan trong Hong pham cu tru t thi
nha Ha (ai Vu), trai en thi Chu ( C t & Chu Vu Vng), cho en
Tan Han va mai sau nay nh mot s tiep noi lien tuc. Nhng qua dau
an ghi nhan trong ai Viet s ky va S ky T Ma Thien cho thay:
eu ch la nhng tri kien het sc m ho va huyen hoac. Trong khi o,
s ng dung cua hoc thuyet nay trong cac nhu cau khac cua cuoc song
nh: thien van, y ly, lch so, d oan tng lai lai chng to s sau
sac, vi dieu. Tnh mau thuan nay chng to rang: nhng dau an cua s
ng dung thuyet Am Dng Ngu hanh trong viec ieu hanh xa hoi,
c ghi nhan trong co th ch Han, ch la d anh con lai cua mot thc
te ng dung t thi xa xa cua mot nen van minh khac a that truyen.
Ngi viet a minh chng: o la nen van minh Van Lang, qua nhng
di san van hoa con lai.
Thi Hung Vng vi mot nen van hoa nhan ban e cao c tr
- the hien Hong pham cu tru - trai gan 3000 nam. Mac du trong
Hong pham cu tru chng to thi Hung Vng a co luat phap, nhng
chac chan rat khoan dung. Trc nhng mau thuan xa hoi the hien
s xung khac Am Dng (Sn Tinh Thuy Tinh), buoc vua Hung phai
la chon bien phap cho s on nh: hoac la cng ran va thc te hn
(hnh tng Thuy Tinh, thuoc Am). Neu bien phap cng ran c thc
hien, se e doa nhng gia tr nhan ban cua nen van hien ma ho Hong
Bang a day cong tao lap va kien tr theo uoi gan 3000 nam trong
khuon kho cua Hong pham cu tru. Hoac la tm cach gi gn nhng gia
270
tr cua mot nen van hien sieu viet cua ngi Lac Viet cho con chau
mai sau ( hnh tng Sn Tinh, thuoc Dng tc la nhng gia tr tinh
than).
Hnh tng vua Hung ga ngi con gai duy nhat M Nng
the hien s chap nhan nhng ngoi cho Sn Tinh, a khang nh gia tr
tinh than cua nen van hien Van Lang khong the t thay oi bang chnh
nhng ngi tao ra no. ieu kien ma vua Hung a ra cho nhng
ngi cau hon cong chua M Nng trong Sn Tinh Thuy Tinh,
chnh la ieu kien ma ngi tiep noi lanh ao at nc tiep theo phai
thc hien.
VOI CHN NGA - GA CHN CA - NGA CHN HONG MAO
VA COT A THE CUA AN DNG VNG
ieu kien ma v hoang e cuoi cung cua dong ho Hong Bang
ong thi la v vua cuoi cung cua thi Hung Vng th XVIII a ra
e co the ci c cong chua (tc trao Vng quyen) la snh le phai
gom:
Voi chn nga, ga chn ca, nga chn hong mao. ay chnh la nhng
bieu tng co ong nhat cho nhng gia tr cua nen van hien Van Lang
ket qua cua nen van minh Van Lang c tao lap qua hang thien
nien ky ma vua Hung yeu cau ngi ke v co trach nhiem gn gi.
o la:
@ Voi chn nga: la hnh tng cua 5 dang ton tai ban au cua Vu
tru theo quan niem cua thuyet Am Dng Ngu hanh la: Kim, Moc,
Thuy, Hoa, Tho va 4 trang thai tng tac cua no (T tng) la: Tng
sinh, tng khac, tng tha, tng vu. tong cong 9. ay la s cau
thanh can ban cua he t tng vu tru quan thi Hung, t tng chu ao
xuyen suot tat ca moi gia tr tinh than trong xa hoi Van Lang.
@ Ga chn ca: Ke nghi a c nhac ti trong Hong pham
cu tru. ay la nhng thanh tu cua nen van minh Van Lang a tao
dng vi mot thi gian bang na lch s nhan loai, ke t khi quoc gia
au tien cua loai ngi c thanh lap - c the hien trong viec quan
sat vu tru, tm ra qui luat nhng hieu ng vu tru va s ng dung trong
cuoc song, xa hoi va con ngi c bat au bang Lac th Ha o cu
cung.
271
@ Nga chn hong mao: nga la phng tien chinh chien, hnh
tng cua s thong tr, lanh ao. Nga chn hong mao la hnh tng
cua Cu tru Hong pham: nhng gia tr cua mot nen chnh tr nhan ban
trong the gii co ai ma nhng con ngi thi ay phai m c, a
c nhac ti rat nhieu trong cac trc tac cua Nho giao. Trong cau
chuyen, vua Hung a ga M Nng cho Sn Tinh la hnh anh the hien
s chon giai phap trao quyen cho ngi ke v, e tiep tuc gn gi nhng
gia tr tinh than cua to tien ma dong ho Hong Bang a day cong tao
dng.
Giai ma truyen thuyet Sn Tinh Thuy Tinh a gop phan chng
to tren thc te lch s, vua Hung truyen ngoi cho Thuc Phan nh truyen
thuyet a noi en. Tuy Thuc Phan khong thuoc ho Hong Bang (hnh
tng con re trong truyen thuyet Sn Tinh - Thuy Tinh), nhng ong
a co cong cung cac toc Viet chong lai s xam lc cua vua Tan. Sn
Tinh trong truyen thuyet Sn Tinh Thuy Tinh ch la mot hnh tng
khong lien quan en Tan Vien Sn Thanh Nguyen Tuan, con re thc
s cua vua Hung cuoi cung trong thi Hung Vng th XVIII, ngi
a dan xep cuoc chien Thuc Phan - Hung Vng. Phai chang, viec
lam cua ngai nham bao ve nhng thanh tu van hoa cua ngi Lac
Viet trai gan 3000 nam van hien, ieu nay se giai thch v sao ngai la
mot trong bon v than ho quoc cua ngi Lac Viet. Viec truyen ngoi
nay phu hp vi truyen thong cua cac thi ai vua Hung a trnh bay
tren (To chc xa hoi Van Lang). An Dng Vng a dng cot a the.
Cho en nay van con di tch en Hung Phu Tho, nguyen gn gi c
nghiep to tien va nhng gia tr cua nen van hien lau i nhat trong lch
s nhan loai. Nhng tiec thay! Ngai a khong thc hien c li the.
Au Lac a mat ve tay Nam Viet.
Hnh anh mat bien m rong on An Dng Vng ng tren
lng than Kim Quy i xuong bien, a chng to rang: khi Au Lac mat
nc a khep lai mot thi ky lch s vang son cua nen van minh Van
Lang ma than Kim Quy chnh la bieu tng cho nen van minh o.
272
Chng IX:
LI KET
Qua nhng truyen thuyet a phan tch va trnh bay vi ban oc,
chng to rang:
Xa hoi Van Lang thi cac vua Hung co mot nen van minh at
en nh cao cua van minh nhan loai thi co ai vi mot lanh tho rong
ln: Bac giap ong nh ho, Tay giap Ba Thuc, Nam giap Ho Ton,
ong giap ong Hai.
Nhng di vat khao co t nen van minh o cha tm thay, hoac se
khong bao gi tm thay. Nhng ieu o khong co ngha nen van minh
o khong ton tai vi s v ai nh a tng v ai. Nen van minh ky v
cua Van Lang ket qua cua s ket hp bi sc manh cua vu tru vi
tinh hoa tr tue cua con ngi Lac Viet a khong e lai cho hau the
nhng cong trnh o so pha mau, nc mat va s kho cc cua con
ngi nh Kim T Thap, Van Ly Trng Thanh... mot thi lam kinh
ngac nen van minh cua the gii hien ai. Nhng nen van minh o a
e lai nhng gia tr tri thc vo cung to ln, cho en tan bay gi con
ngi hien ai van ang con s dung trong thc te. o la thien van,
lch phap va ca mot nen y hoc ong phng o so... Cung vi nen van
minh o la nhng gia tr t tng cua nen van hien nhan ban ay m
c cua nhan loai, ke t khi con ngi t nhan thay gia tr cua mnh
trong vu tru, o la tnh yeu con ngi. Chnh nhng gia tr nhan ban va
tnh yeu con ngi trong nen van hien Van Lang la nguyen nhan cho
s ton tai gan 3000 nam cua at nc Van Lang. Hang ngay ban ang
tiep xuc vi nen van minh t thi Hung Vng dng nc. Ngay bay
gi khi ban ang ngoi ben canh tat ca nhng phng tien hien ai ma
ban co, ch can ban g mot t lch vao moi buoi sang, th ban a tiep
xuc vi ca mot qua kh cua dan toc Viet Nam. Nen van minh o,
khiem ton en vi ban moi ngay qua hang ch Am lch.
Xa hoi Van Lang a b tan pha. Kho tang o so cua nen van
minh Van Lang lan lt tr thanh chien li pham cua nhng trieu ai
phong kien o ho. May man thay! Chiec cha khoa e m kho tang o
khong thuoc ve ke chien thang. Nhng thanh tu cua nen van minh
273
Van Lang a hnh thanh vi trai tim, khoi oc cua ngi Lac Viet trai
gan 3000 nam lch s se tr thanh o co trong vien bao tang lch s
tien hoa cua nhan loai.
Viet cuon sach nay ve xa hoi Van Lang mot thi ai a lui sau
vao qua kh ngi viet khong em lai mot cai g mi, ma ch mong
c chia se cung ban oc s tam ac vi tien nhan khi truyen lai cho
con chau t thu cac vua Hung dng nc cho en tan bay gi, khi ca
the gii ang bc vao thien nien ky mi.
NC VIET NAM CO GAN 5000 NAM VAN HIEN
Xin chan thanh cam ta ban oc.
274
275
TAI LIEU THAM KHAO
Truyen thuyet Hung Vng than thoai Vnh Phu
Nxb S VHTT TT Phu Tho 1997
ai Viet s ky toan th Nxb KHXH 1985
Tm ve ban sac van hoa Viet Nam Nxb 1997
Lnh Nam Chch Quai Nxb VH 1990
Truyet co nc Nam
S ky T Ma Thien
Thai At d gian luc Nxb VH 1997
ai cng Triet hoc Trung Quoc Nxb TP HCM 1992
Kinh Th dien ngha Nxb TP HCM 1993
Kinh Dch Phuc Hy Nxb KHXH 1997
Kinh Dch va vu tru quan ong phng Nxb TP HCM 1992
Chu Dch vu tru quan Nxb Giao Duc 1995
Chu Dch Nxb VHTT 1996
Chu Dch d oan hoc Nxb VH 1995
Mai Hoa Dch so Nxb VHTT 1995
Hoang e Noi Kinh To Van
Hoang e Noi Kinh va suy oan van kh Nxb VHTT 1998
Lch s triet hoc phng ong Nxb TP HCM 1997
Nguyen ly thi sinh hoc phng ong Nxb VHTT 1996
a ly toan th Nxb VHTT 1996
Ban ve van nien lch Nxb VHDT 1995
Lch s Trung Quoc 5000 nam VHTT 1997
S Trung Quoc Nxb VH 1996
276
Tam hon me Viet Nam (Le Gia) Nxb Vang Nghe TP HCM
Ve coi ve nguon (Le Gia) Nxb Van Nghe TP HCM
Tieng noi nom na (Le Gia) Nxb Van Nghe TP HCM
Li me (Le Gia) Nxb Giao Duc
Cau trau au truyen Nxb ong Thap 1994
Lao T va ao c Kinh Nxb VHTT 1994
Hp tuyen truyen co tch Viet Nam Nxb GD 1996
Viet ly To Nguyen Nxb An Tiem Sai Gon 1970
Thi ai Hung Vng Nxb KHXH 1976
Kien thc ngay nay so 314
Thng Th sach ghi chep thi thng co
Nxb ong Nai 1996
ai Viet s lc Nxb TP HCM 1993
Lang thang tren giai ngan ha Nxb Van Hoa Thong Tin 1996
278
THI HUNG VNG
QUA TRUYEN THUYET & HUYEN THOAI
-----ooOoo-----
MUC LUC
Li bach....................................................................................................... 5
LI NOI AU .............................................................................................. 7
PHAN M AU......................................................................................... 17
Chng I:
TRUYEN THUYET BANH CHNG BANH DAY
& THUYET AM DNG NGU HANH
Banh chng banh day - Bieu tng cua thuyet Am Dng Ngu hanh ...... 23
Nhng van e ve nguon goc thuyet Am Dng Ngu hanh ....................... 28
S mau thuan trong truyen thuyet va th tch co Trung Hoa
ve thuyet Am Dng Ngu hanh ................................................................. 33
S ly giai ban nguyen vu tru cua thuyet Am Dng Ngu hanh
t nen van minh Van Lang ........................................................................ 39
Phu Chng: NHNG VAN E VE NGUON GOC KINH DCH .............. 45
Chng II:
TRUYEN THUYET CON RONG CHAU TIEN
& LAC TH HA O
Lac th - Ha o tien e cua khoa thien van hoc thi Hung Vng ........... 57
Truyen thuyet Con Rong chau Tien
S khang nh nguon goc cua thuyet Am Dng Ngu hanh
va Lac th Ha o ....................................................................................... 67
Lch phap va khoa Thien van co Van Lang............................................... 72
Chnh s dung loi that nut - S ng dung quy luat vu tru
trong viec ieu hanh at nc di thi Hung Vng ............................... 74
T Vi au so - Mot v du khang nh tnh nhat quan va hoan chnh cua thuyet
Am Dng Ngu hanh vi nhng van e lien quan .................................... 76
Mot he thong ch viet chnh thc cua nen van minh Van Lang ................ 90
279
Chng III:
TRUYEN THUYET PHU ONG THIEN VNG
S thu hep lanh tho Van Lang .................................................................. 99
S tiep thu thuyet Am Dng Ngu hanh
cua van minh Trung Hoa t van minh Van Lang .................................... 108
Khoa hoc ky thuat thi Hung Vng ....................................................... 111
To chc xa hoi thi Hung Vng............................................................. 120
Hong Pham Cu Tru - Ban hien phap co nhat cua dan Lac Viet ........... 126
S phan cong lao ong xa hoi va kha nang s dung tien te
trong xa hoi Van Lang ............................................................................. 135
Chng IV:
TRUYEN THUYET TRAU CAU
Huyen thoai trau cau va nen van hien thi Hung Vng ........................ 139
Chng V:
S TCH DA HAU
Van e noi dung S tch da hau............................................................ 153
Chng VI:
S TCH AM NHAT DA
S hnh thanh tn ngng va y phuc cua dan toc Lac Viet ..................... 161
Y phuc dan toc thi Hung Vng ............................................................ 168
Y phuc thi Hung Vng theo quan iem mi
va nhng van e lien quan ...................................................................... 198
Ch ong T - Tien Dung
Tao dng tn ngng thi Hung Vng ................................................... 201
ao c Kinh va tn ngng cua ngi Lac Viet .................................... 203
Dau an cua nen van minh Lac Viet
trong tn ngng dan gian Viet Nam va ao giao ................................... 210
Phu Chng:
Mot nhan nh khac ve truyen thuyet Nhat Da Trach
va nhng van e lien quan ...................................................................... 216
280
Chng VII:
VAN HOC NGHE THUAT THI HUNG VNG
Chuyen tnh Trng Chi
tac pham van hoc vt thi gian cua ngi Lac Viet .............................. 233
Thach Sanh
Truyen co tch t nen van hien Lac Viet ................................................. 243
Nen giao duc nhan ban thi Hung Vng va tnh minh triet trong tranh dan
gian Viet Nam.......................................................................................... 247
M Chau - Trong Thuy
Tac pham van hoc cua mot thi ai noi tiep van minh Van Lang........... 253
Chng VIII:
SN TINH THUY TINH
Li bnh cua s gia Van Lang
ve nguyen nhan ket thuc thi ai Hung Vng ....................................... 265
Chng IX:
LI KET .................................................................................................. 272
Tai lieu tham khao................................................................................... 275
Muc luc .................................................................................................... 277