Yeditepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Radyo, Televizyon ve Sinema Blm

''Trk Sinemas'nda G #esrin Y$R$R

l!"s"''

Yrd% &o% &r% &e'ne (zon"r )(* +*,

Ba-ar./010

Giri2 G en genel anlamyla, kiilerin bulunduklar yerleim yerinden bir dierine doru sklkla

gerekletirdikleri corafi hareketlerdir. Kiiler, daha az gelimi blgelerden genellikle maddi skntlar sebebiyle gelimi, sanayilemi blgelere g ederler ve glerin yn !ou"nun ve G ney"in az gelimi blgelerinden, #at ve Kuzey"in sanayilemi blgelerine doru olur. $konomik skntlar, geim zorluu glerin itici kuvvetleri olurken, daha iyi bir hayat elde etmek, yoksulluu geride brak% rahata ermek, g n ekici kuvvetleri olarak gr lmektedir. G, her ne kadar insanlk tarihi kadar eski olsa da, zellikle &'()"lerden itibaren * rkiye"de b y k bir hz kazanmtr. $konomik, siyasal ve sosyal yaamda deiimlere %aralel olarak, krsal kesimde yaayan ve geimini tarmdan salayan kiiler genellikle aileleri ile birlikte sanayilemeye balayan b y k ehirlere g etmeye balamlardr. +stanbul, +zmir, ,dana gibi b y k kentler sanayilemeye balam ve i g c ihtiyacn krsal kesimden g eden bu geni n fus ile karlamaya balamtr. G hareketleri bir s re sonra, sanayileme ve buna bal olarak kentlemeden daha hzl ilerleyince, to%lumda b y k %roblemler ba gstermi, ve genellikle g edenler kentlerde umduklarn bulamamaya balamlardr. $konomik skntlarn giderilememesi, sosyal hayatta kentli ile g edenler arasndaki uyumsuzluklar, barnma ihtiyacnn karlanamamasndan doan gecekondu olgusu, kentlerde b y k uurumlara yol amtr. Glerin yol at ekonomik skntlar, kimlik bunalmlar, uyumsuzluklar ve yabanclamalar to%lumda nemli sorunlar beraberinde getirirken, kitle iletiim aralar da uzun zaman bu %roblemler zerinde younlamtr. #unlarn en banda da kitle iletiim arac olmas yannda bir sanat dal da olan sinema gelmektedir. * m d nyada olduu gibi * rkiye"de de to%lumsal hayattaki %roblemlerden beslenen sinema bir taraftan da to%lumun aynas olma grevini stlenmi, zaman zaman imalar yoluyla zaman zaman da t m %laklyla g sonras s reci ve %roblemleri ortaya koymutur. &'()"lerde hzlanan ve -)))"li yllara gelinceye kadar devam eden g hareketleri ve buna bal sorunlara, * rk .inemas da kaytsz kalmam ve ana konusu ya da yan konusu g olan birok * rk filmi izleyicilere sunulmutur. #u almada, * rkiye"de ekonomik, %olitik ve sosyal ya%da deiimlerden doan ve sonralar da deiimlere sebe% olan g olgusunu irdelenirken, dier taraftan da bu b y k sosyal durumu sinematografik olarak yorumlayan * rk filmleri incelenecektir.

Trkiye'de 3 Gler Gler, genel olarak i ve d g olarak ayrlmaktadr. ! gler, glerken, i gler ise ya%lmaktadr. /iterat rde g olgusunu ele alan belli bal lke snrlar dna ya%lan lke snrlar iinde, bir krsal kesimden ya da kentten, dierine yaklam vardr. +lki, ""0ayda

1aliyet 2aklam""dr. G n beeri sermaye kavram iinde incelenmesi, literat rde 3g n fayda maliyet yaklam4 olarak adlandrlr. #u yaklamn temel d ncesi, bireylerin g etme kararnn, g n fayda ve maliyetlerine bal olduudur. !olaysyla bireyler faydalar maliyetlerinden y ksek olduu takdirde g edeceklerdir. 56elik, -))(7&89 aktaran Karabulut, :olat, -));<. #ir dieri ""itici ve 6ekici G ler 2aklamdr. G n geleneksel aklamalar, kaynak blgede iticilige ve g edilecek alanlarda ekicilige neden olan faktrler zerine kuruludur. #u faktrler literat rde ""itici ve ekici g ler yaklam"" erevesinde incelenir. +tici ve ekici g ler yaklamnn nc leri, $. G. =avenstein ve $. .. /ee>dir. #u yaklamn temeli, $. G. =avenstein"n ""G Kanunlar"" 5&99(,&99'< adl almalarna dayanr 5?berai, &'')7 @; aktaran 6elik, -))87 &()<. #u yaklama gre, krsal kesimin balca gelir kayna olan tarmsal to%ran yetersizlii, d k gelir ve isizlik gibi ekonomik skntlarn yan sra, kan davas, terr gibi arzi olaylar itici faktrler olarak kiileri bulunduklar yerden daha iyi artlara sahi% kentlere doru ge zorlamaktadr. #una karlk ekici faktrler, g alan alanlarn koullar ve g eden kiilerin beklentileriyle ilgilidir. .anayileen kentlerde istihdam frsatnn olmas, daha y ksek gelir d zeyine kavuma umudu ve kamu hizmetlerinden yararlanmann daha kolay olmas kiileri kentlere eken faktrlerdir. !ier bir yaklam ise ""sekinlik yaklam""dr. #u yaklama gre gmenler, sekin niteliklere sahi% bireylerden olumaktadr. Gmenler eitim, ya, cinsiyet, medeni durum gibi unsurlar bakmndan sekin niteliklere sahi%tirler 5 Karabulut, :olat, -));<. Alkemizde g n en temel sebebi eitsiz biimde datlm ekonomik artlardan yararlanma isteidir 5Korcun, Keeli ve Banl, -))8<. Kentteki salk hizmetlerine yaknlk, iletiim ve alt ya% hizmetlerinden yararlanma olana g iin kenti ekici klmaktadr 5$sen, &''87 &)-<. G eden kiilerin daha nce ehre gelen akraba ve tandklar da ekici unsurlar olarak gr l r. Behir hayatn deneyimlemi bu kiiler, g edecek olan kiilere, kent hakknda bilgi verirler ve bir s reliine barnma ihtiyalarn karlarlar 56elik, -))87 &((<. G, her ne kadar binlerce yldr var olan bir olgu olsa da, * rkiye"de zellikle &'()"lerden itibaren hzlanmC ka%italizmin ve k resellemenin hz kazand, sanayileen kentlerin daha da ekici hale geldii &';)"lerden itibaren her geen yl daha da artmtr. &'-;"den beri ylda D@ artan ehirli n fus &'()"den sonra olmutur 5Fem, -));7G)'<. kat hzlanarak D' artmaya balamtr. &'8)E;) dneminde to%lam n fusun &) yllk art oran D -9"ken, kentsel n fusun art oran D;)

&';(E&'9) dneminde to%lam n fusun D',@> n

oluturan @,8 milyon kii g etmi iken,

&''(E-))) dneminde n fusun D&&>ini tekil eden 8,; milyon kii g etmitir. 2irmi be yllk dnemde 5&';(E-)))< +stanbul ve +zmir illeri, verdii gten daha fazla g alan iller arasnda ilk sralarda yer alm, bu dnemde, sralar deimekle birlikte #ursa, Kocaeli, ,nkara, ,ntalya illeri de net g eden n fusu en fazla olan iller arasnda yer almtr 5#ayndrlk ve +skan #akanl, Kentleme Buras,-));7&; <. G n hzland &'()"lerde * rkiye"nin ekonomik deiimlerinin yannda, siyasal arenada da deiimler %e %ee gelmektedir. 2eni kurulan !emokrat :arti, &'G8"da 8- milletvekili ile alarak iktidar 1eclise girmeyi baard. ,rdndan &G 1ays &'() seimlerinde oylarn D (@" n

oldular. !:"nin kurulu felsefesindeki liberalizm anlay, ekonomide de etkisini gsterdi. #ir yandan geleneksel tarm ekonomisinin devam ettirilmesi iin devlet tarafndan destek verilecei vurgulanrken dier yandan da zellikle sanayi kurulularnda zel sektr n de yer alacandan sz ediliyordu 5#aytal, -));7 ((&<. Konuyla ilgili olarak 1enderes -8.(.&'(G tarihinde h k met %rogram dolaysyla ya%t konumada %artisinin gerekletirecei ekonomik icraatlar yle sralyordu7 1. "Nfusumuzun % 80'inin itigal mevzuunu ve geim vastasn, milli ekonomimizin temelini, sanayi ve tica etimizin ana kayna!n tekil e"en zi aatmz #yk #i "ikkat ve e$emmiyetle ve %n &lan"a ele alnacakt . '. (emleketin )ktisa"i ci$azlan" lmas s atlen"i ilecek, #tn mal* ve iktisa"* imk+nla mz, azami nis&ette iktisa"i kalknmann em ine ta$sis olunacakt . ,. -ususi tee##sn almas ve gelimesi iin lzumlu $ukuki ve fiili emniyet $avasnn ye lemesini temine matuf #tn te"#i le -));7 ((&E((-<. &'()"lerde * rkiye"de ekonomiyi kalkndran ve tarm makinalarnn gelmesini salayan gelime ""1arshall 2ardm""dr. HH. ! nya .avas>nn getirdigi b y k ykm ,vru%a>da kaos yaratms, bu nedenle kom nist %artiler ve dolaysyla .ovyetler #irligi y kselise gemisti. .ovyet yaylmas karssnda ,vru%a maddi ve manevi olarak g lendirilmeliydi. ,vru%a, ekonomik olarak kendi ayaklar zerinde durabilirse, siyasal olarak da bagmszlgn koruyabilirdi. ,merika #irlesik !evletleri bu noktada ngiltere, ,lmanya ve 0ransa>y ve sonra t m ,vru%a>y artan bir biimde siyasal ve ekonomik isbirligi iine sokmak, bylece b t nlesmis bir ,vru%a yaratarak .ovyet ilerlemesini durdurmak istiyordu. ,lm g c olumsuz etkiliyordu 5$rtem, -))'7 @')<. sfrlanan ,vru%a, ,#! retimini ve ekonomisini de alnacakt . 5Krbal, &';@7 &&@ aktaran #aytal,

,#! !ileri #akan George 1arshall, ( Iaziran &'G;>de Iarvard Aniversitesi>nde verdigi bir sylevde, daha sonra kendi adyla anlacak olan ,vru%a>ya yardm %lannn ilk isaretlerini verdi 5,rmaolu, &''&7 &8(E&8; aktaran $rtem, -))'7 @'&<. 1arshall konusmasnda zetle, ,vru%a devletlerinin iktisadi kalknmalarn %lanlamak iin bir araya gelmelerini istedi ve ortak bir %lan hazrlanrsa ,merika #irlesik !evletleri>nin destek ve yardmn esirgemeyecegini syledi 5Alman, &'8&7 &&8E&&; aktaran $rtem, -))'7 @'&<. 1arshall :lan * rkiye tarafndan 9 $kim &'G9"te imzalanm ve * rkiye bu yardmn b y k ksmn tarma aktarmtr. Jzellikle &'()"lerden itibaren, traktr, bierdver almlaryla tarmda makineli retime geilmitir. Glerin bu dnemlerde ok youn ekilde artmasnn en banda tarm aletlerinin kullanlmaya balanmas gelmektedir. *arm retiminde &'@8 ylnda '8&, &'G) ylnda &.)88 traktr kullanlrken, &'(& ylnda bu rakam @&.G&("e &';;"de ise -@'.)))"e kadar kmtr. Ke var ki bu art verimi %ek y kseltmemi, emee olan ihtiyac azaltarak sadece b y k iftinin kLrn oaltmtr 5Fem, -));7G)(<. # y k to%rak sahi%leri, retimlerini ithal edilen bu makinalarla ya%arken, tek geim kayna to%rak olan kyl ler, geim sknts ekmeye balamlardr. .osyolog 1 beccel Kray bu durumu yle aktarmaktadr7

./yk to& ak sa$i&li!inin ve o tak ya cl!nn yaygn ol"u!u #%lgele "e ta mn mo"e nlemesi, makinal sulamal, suni g# eli etime gei ikinci "nya savan"an son a olmutu . /yk to& ak sa$i&le inin yeni etim teknolo0isine gemele i, igal ettikle i kont ol mevkiin"en "olay, el"e ettikle i k e"ile yzn"en kolay olmu ve #u teknolo0iyle , ila 8 misli a tt a#il"ikle i nle i ile k e"i #o la n %"eye#ilmi ve iftlikle ini mo"e n #yk iletmele $aline geti e#ilmile "i . #u to& akla "a o tak1ya c ola ak alan k%ylle ise "% t n mevsimi ie isin"e, makineleme eme!in ye ini al"! iin, ya c olmaktan kmla #s#tn to& aktan ko&mula " . 2smen, $enz mekanize $ale gelmemi ile "e gn"elikle eme!ini satan ta m iile i $aline gelmi, ksmen "e ta m"an tamamen uzaklaa ak e$i sel ev ele "e emekle ini "e!e len"i me olana!n a amaya y%nelmile "i '' 5$sen, &''87 &)&E&)-<.

Geim kaynan yava yava kaybetmeye balayan kyl , tefecilere borlanm, ve g n n kurtarma derdine d m t r. Kyl ye bor karl %ara salayan tefeciler ise b y k to%rak sahibi aalardr. Ky aalar, ksa s re sonunda kyl lerden borlarnn karl olarak to%raklarn almlardr. Maten k k ve verimsiz to%raklar olan ve geimini salayamayan kyl ler maa karlnda aalarn to%raklarnda almaya balamlardr. Kitekim &'()"de ') bin olan to%raksz kyl ailelerin says &'8@"te G)) bine kadar y kselmitir 5Fem, -));7G)(<.

&'()E8( yllar arasnda ') milyon dn ml k devlet arazisi ekime alm, bunun &8 milyonu to%raksz kyl lere datlmtr. !atlan bu &8 milyon dn ml k to%rak deer olarak daha k k olan ve dalk blgelerde bulunan to%raklardr. Geriye kalan 9) milyon dn ml k to%rak da ka%lm demektir 5Fem, -));7G)(EG)8<. #oratav, &'8' ylnda yaynlanan 3eli 4a!lm balkl kitabnda &'8@ tarm saymndaki to%rak dalm istatistiklerini yeni bir krsal dn m aratrmalar yaklamna yol aabilecek ekilde yorumlamtr. &'8@ tarm saymnn verilerine ek olarak Ky $nvanter $t tlerinin verilerini de kullanan #oratav>a gre tarmda to%rak ve gelir eitsizliinin var olduu %he gt rmez 5#oratav, &'8'7 &&GE&@; aktaran ,kit, -))87 &@@<.

Trkiye'de 3 G ve Ge4ekond"lar * m bu gelimelerle birlikte, krsal kesimden binlerce aile b y k kentlere g etmeye balamtr. G alan b y k kentlerin ban da +stanbul almaktadr. +stanbul"un n fusu &'()"de '9@ binken, &'8)"da & miyon G88 bine, &';)"de - milyon &@- bine, &'9)"de - milyon ;;- bine, &'9("te ( milyon G;( bine y kselmitir. &'')"da ise +stanbul n fusu ; milyon -)) bin olarak belirlenmitir 5Fem, -));7 G)'<. -)))li yllara gelindiinde ise &; milyonlara kadar kmtr. #u hzl g hareketleri sanayileme ve kentleme ile e zamanl meydana gelmemitir. * rkiye"de g hareketleri kentsel alanlarn ekiciliinden ok krsal kesimin iticiliinden kaynaklanmtr. ?ysa #at ,vru%a>da kentleme s reci krsal kesimin iticilii ile kentin ekicilii e zamanl olarak yaanmtr. !olaysyla ,vru%a>da kente g eden insanlar istihdam edebilecek kentsel i olanaklar bulunmaktayd. ?ysa * rkiye sanayilemede yeterli bir gelime d zeyine ulaamad iin kentte g eden insanlarn ok b y k bir ounluu i bulamad 5$sen, &''87 ''E&))<. Krsal kesimden g edenler ekonomik olarak varlklarn devam ettirebilmek iin i%ortaclk ve geici iilik gibi i g vencesi olmayan ve gelir d zeyi son derece d k alanlarda alarak kentte tutunmaya altlar. ,ileler, oklukla s rekli ya da g ndelikle alan iidirC ayakkab boyacs, simiti gibi yar isizdir ya da tamamen isizdir. Genellikle mecbur kald iin ehre gelmitir 5Fem, -));7 G&@<. G sonras yaanan deiimlerin en nemlilerinden biri gecekondulardr. Alkemizdeki

ehirleme, sanayilemenin sonucu olan d zenli bir kentleme olmadndan &'()"lerden itibaren konut ciddi bir sorun olmutur. #u sorun kentlere akan ynlar tarafndan hukuk d ekilde z lmeye allmtr. #u yllardan itibaren kentlerin etraf gecekondularla kuatlmaktadr. * rkiye"nin u an b y k kentlerinin sadece etrafnda deil, merkezinde dahi gecekondu semtleri vardr. ,ncak, bu semtlerin t m n 5.alam, -))87 G)<. sefalet mahalleleri eklinde alglamak yanltr. #u blgelerin nemli bir ksm zaman ierisinde kentle b t nlemi durumdadr

Gecekondu arazileri ya devlet m lkiyetinde ya da ka%anan veya haklarn arayamayan vakflara aitti. Behrin daha d alanlarna ya%lan gecekondular ise tarm arazi zerindeydiler ki, buralarda yerleim kanunen yasaklanmt 5#ayndrlk ve +skan #akanl, Kentleme Buras, -))'7 @@<. Gmenler, barnma ihtiyalarn, ehir merkezlerinin hemen yanbanda ina ettikleri gecekondular ile karlatrmlardr. * rk sinemasnda g filmlerinin mekanlarn oluturan gecekondular, adndan anlald zere ok ksa s rede ucuz malzemelerle ina edilen evler anlamna gelmektedir. Gmenlerin kaak olarak ina ettikleri bu evler, hem ii olarak alan bu kiileri barnma masrafndan kurtarm, hem de ilerine yakn ina ettikleri bu evlerle ulam masraflarn sfra indirmilerdir. .onu olarak gecekondu, aresizliin dourduu bir konut ti%idir 5$sen,&''87&)G<. &'()"lerin ikinci yarsna kadar kent merkezlerinin dnda yer alan gecekondular, yava yava kent merkezi haline gelmeye balamtr. &';)"lerin rakamlarna gre +stanbul"da t m meskenlerin D G)"n, ehir n fusunun D G("ini gecekondu sakinleri meydana getirmektedir. 2ine bu yllarda ,nkara"da meskenlerin D G'"unu, +zmir"de ise D -G" n gecekondular oluturmaktadr% &'8)E;) yllar arasnda kent n fusunun art hznn D ;) civarnda olduu gz n ne alnrsa, gecekondularn ehirlerde bu kadar yaygn olmas da anlalabilir 5Fem,-));7G)'<. Mamanla gecekondular, sadece barnma ihtiyacn karlayan kaak ya%lar olmaktan k%, * rkiye"nin geleceini etkileyerek, siyasi ve ekonomik kararlarna yn verecek g l bir dinamii b nyelerinde barndrmaya baladlar. :olitik olarak resmi m lkiyet verilmemekle birlikte gecekondulamaya ses kartlmad. Gecekondularda yaayan n fus her geen zaman arttka, siyasi liderler de bu geni n fustan yararlanmaya balamlardr. +kinci ! nya .ava sonrasnda ok %artili dneme geile birlikte, %o% list %olitikalar izlenmeye ve gecekondu alanlar oy %otansiyeli olarak gr lmeye balanmtr. :olitik evreler, bu corafyalarda en bata ta%u salama ve altya% hizmetleri sunma eklinde eitli vaatlerde bulunmaya balamlard. #u vaatlerin bir sonucu olarak &'88 ylnda kartlan Gecekondu 2asas ile gecekondularn kalc olabilmesine hukuksal bir zemin hazrlanmt 5#ayndrlk ve +skan #akanl, Kentleme Buras, -))'7 @@E@G<. .osyoloNik adan bakldnda, gecekondulama ile birlikte kentlerde gelir farkllamas d nya kurulmaktadr. *armd gelirin D 8G" n zerine iki ayr %aylaan ve tarm dndaki ailelerin sadece D

-)"sinden meydana gelen aznlk bu ayr d nyalardan birinde ifadesini bulmaktaC geri kalan D 9) ise, gelirden ald D@8"lk %ayla ehirlerin kenar mahallelerinde ve gecekondularna bambaka koullar altnda yaamaktadr 5Fem, -));7G&)<. Kemal Kartal, &';9"de, gecekondu ailelerinin D8@" n n aylk gelirinin (.))) *./."nin altnda olduunu bulmutur 5Kartal,&';97 8@ aktaran Kele, &'997 9G<. #u rakam, ayni ylda geerli olan asgari cretin altnda bir gelire sahi% olanlarn b y k bir ounluk oluturduunu gstermektedir. Iemen hemen ayni tarihlerde 5&';'< yaymlanan bir aratrmasnda, !r. 2akut .encer, aylk geliri &.))) *./."nin altnda bulunan ailelerin, gecekondulular iinde D()"yi bulduunu ortaya koymutur 5.encer, &';' aktaran Kele &'997 9G<.

Astelik

gecekondu

mahalleleri,

varlkl

kentlilerin

yaad

semtlerin

yan

banda

bulunmaktadr. 6ounlukla * rk filmlerinde de grd m z, gecekondudan biraz uzakta bulunan l ks a%artmanlar to%lumda gelir durumuna bal eitsizlikleri de gzler n ne sermektedir. +yi bir gelir d zeyine sahi% olmak bu a%artmanlardan birinde oturmak ve gecekondudan uzaklamak olarak gsterilmektedir. Kitekim de yledir. Kemal Kar%at>n Gecekondu7 Rural Migration and Urbanization gecekondular 5#altaliman, Iisar st , Felalettin :aa< zerinde adl eseri +stanbul

ya%lmtr. Kar%at bu

almasnda * rkiye>deki gecekondularn ,#! rneinde yaanan ve yoksulluk k lt r n n var olduu 3slum4 ti%inde olmadn, hzl ekonomik gelime ve sanayileme ile ortaya kan konut darl sonucu 3shanttoOn4 5kul be ehir< ti%inde olduunu belirtir. #u nedenle * rkiye>de gecekondular su ileme birimleri olmaktan ok, y ksek yaama seviyesine ulamay amalayan alanlardr. ?na gre * rkiye gecekondularnda yoksulluk vardr, fakat yoksulluk k lt r yoktur 5Kar%at, &';8 aktaran Mengin, -))@7 &99<. &'8)"l dnemlerdeki aratrmalara baklnca, tahmin edilenin aksine gecekondulu hayatndan memnundur. &'8'"da :rof. Kar%at"n aratrma blgesinde hayatndan memnun olmayanlarn oran sadece D ;"dir. # y k ounluk, "yaama standardnn kye nazaran y kselmi olduu" kanaatindedir ve ge karar vermekle doru ya%t inancndadr. 1emnuniyeti yaratan balca neden alma imkanna kavumasdr. Behrin salad kolaylklardr 5Fem, -));7 G&)<. #u kyaslama, koyu bir yoksulluk olan "d n"le, yoksulluun biraz hafifledii "bug n" n kyaslamasndan domaktadr. ?ysa, ilk aknlk gei%, hele gen kuak yetiince, kyaslama bu kez gecekondu yaantsyla klasik ehir yaants arasnda ya%lmakta, memnunluk yerini baka duygulara brakmaktadr. 5Fem, -));7G&&<. Korkut #oratav bu durumu yle aktarmaktadrC ''5e$i "e "o!mu ikinci nesil"en ii ocukla veya k%yle ilgili anla silini& gitmi, e$ e g%menin ya att! geli s amasnn izlenimle i %nemini yiti mi eski iile , mevcut eitsizlikle e ve #unla n #yy& #yme"i!ine ka ok "a$a "uya l" la . 6zun ylla " e$i "e yaamakta olan veya e$i "e "o!mu iile , "u umla n "i!e snfla la ve %zellikle #u 0uvaziyle ka lat maya y%neli le . /u yz"en en azn"an "ev imci ve ile ici #i &'8' aktaran Fem, -))87 G&&< &otansiyel ta la . 5Korkut #oratav,

3 G Sonras 5entle2me

l!"s" lkenin sosyoEekonomik ya%snda yasanmaya baslayan

&'()>ler ve onu taki% eden yllarda

gelismeler kentlesme hznn ve kentsel n fusun artsna neden olurken, kentler bu yllardan itibaren hi grmedikleri l de hzl bir dn s m s recine de girmislerdir. #u s rete yeni merkezler ortaya kms, kentlerin gelisme ynleri degismis, merkezi is alan iinde kentsel rantlarn artmasyla ekonomik mr n tamamlamadan binalarn ogu yklarak yerlerine ok katl ya%lar insa edilmis, yesil alanlar ve tarm to%raklar gibi yerlesime uygun olmayan alanlar konutlarla ka%lanmaya baslanms, kent merkezleri daha kalabalk ve degerli hale gelmistir 5*ekeli, &''&7 G&C Kray, &'9-a7 -;) aktaran Gen -))97 &&;<. * rkiye"de kentleme sanayi ile kout gitmedii iin to%lumsal ve ekonomik sorunlar yaratmaktadr. ""Kentlemeye doru daha yava bir dn m geiren bat to%lumlarnda kentleme ve kentlileme hemen hemen e zamanl olmutur. ""Kentlerde yaayanlarn kent k lt r diye adlandrlabilecek deer, davran lkelerde ise ve tutumlar benimsemesi demek olan kentlileme, * rkiye gibi gelimekte olan da to%lumsal olarak b y k sorunlara yola amaktadr 5$sen,&''87 ''E&)&<.

kentlemenin hzna yetiememektedir. Kentleme ve kentlileme e zamanl olmamaktadr. #u

1 beccel Kray bu to%lumsal sorunu yle belirtmektedir7 ''2%yllkten kan ve to& aktan ko&an fazla emek kente g%t!n"e #u aya uyum ya&mas ve mo"e n kentle e $as sosyal o ganizasyon ve ku umla la #tnlemesi kolay olmamakta" . /unun ne"eni, esasn"a kentle imizin yete $zla yeni #i #e a#e ya&ya ula& k sal #%lge"en ko&an nfusu emecek koulla ya atamay" . 7a!lkl #i mo"e n kent ya&s #yk a&ta sanayi ve onunla geliecek mo"e n fo mel % gtle in o taya kmasyla oluu . 8ysa #unla 9 kiye kentlemesin"e ok sn l" . 2 "an g%en fazla nfusun kentteki meslek ya&s #u y%n ok iyi ay"nlatmakta" . 3%en nfusun otu "u!u gecekon"ula "a ya&lan #tn a at mala a g% e, #u a"aki aile eisinin #yk o!unlu!u, kk memu luk, #ece isiz ile , kk tica et, ayak satcl!, eitli eya ona cl! gi#i #enze i ile le u! amakta" la . )ncelemele "eki #ece ili ii katego isin"eki ile "e ayakka#c, te zi, ma angoz, kamyon of% le i, oto ona m ii kalfala n"an olumakta" . /tn #u u! ala ge e!ince sanayilemi #i "zene ait "e!il"i '' 5Kray, &'9-7 -(E-8 aktaran $sen, &''87 &)@<.

&67 G()

*G,S,

&'()"lerde belirginleen gittike ivmesi artan "+ G" olaynn, &'8)"larda bir baka boyutu, bir baka uzants da g ndeme gelmitir7 "" ! G"" 5 $sen, &''87 &-&<. +kinci ! nya .ava"nn bitiminden sonra zellikle yirminci y zyln ikinci yarsndan bu yana ,vru%a"nn end strilemi lkeleri, zellikle G ney ,vru%a ve ,kdeniz"in az gelimi a%l bir i g c lkelerinden akn eden ok b y k lkelerinde daha d nya lkelerinin lkelerine g nc akmna sahne olmulardr 8,nat, 19:/; 1<=% #at ,vru%a

ok da niteliksiz iler iin beliren emek ann karlanmas iin,

kyl l kten kan kesimleri nemli bir kaynak olarak gr lm t r. #at ,vru%a oluturduu bu kitleler, ileri sanayi to%lumlarnn yerli ig c

eden ve b y k bir ounluu krdan hen z ko%mam, alabilir yata, gen ig c n n rezervleri tarafndan boaltlm lkeler bulunan, d k stat l , az nitelik gerektiren ileri kabul etmeye hazr olduklar iin, bu yurtdndan g akmlar daha ok #alkan itibaren * rkiye, #at ,vru%a"ya ig c ,vru%a"ya ynelen ig c g

tarafndan kabul edilmilerdir 5 Kksal, &'987 &9 aktaran $sen, &''87 &--<. &'8)"lara kadar lkelerinden olmutur. &'8)"larn birinci yarsndan lke haline geldi &'8)"larin banda, #at ihra eden bir

nce ,lmanya ile balamt. !aha sonra, P&'8&"de 0.,lmanya

ile ya%lan ilk anlamann ardndanC &'8G ylnda ,vusturya, Iollanda ve #elika ile, &'8( ylnda 0ransa ile, &'8; ylnda +sve ile ve &'89 ylnda da ,vustralya ile benzer anlamalar ya%lmtr. &';( yl $yl l aymda, /ibya ile ii gnderimi anlamalarnn m zakerelerine balanmtr. 5?nulduran, &';(7 -9EG; aktaran Gn ll , &''87 ''<.

&'8& ylnda imzalanan * rkE,lman +g c gelimekte olan

1 badelesi ,ntlamas ile * rk Ialk da dier

lke halklar gibi #at avru%a g ne katlmtr 5$sen, &''87 &--<. 2lda binde

@) orannda artan bir n fusun icra etmekte olduu inkar edilmez demografik bask ve bu %atlamann alma %iyasasna ya%t yanks sorumlu mercileri, zellikle !evlet :lanlama *ekilat"n istihdam edilemeyen ig c n ihra etme konusunda %lanlar ya%maya itmiti 5Qnat, zere 0ransa, #elika, &';-7 -)<. 2a%lan bu antlamayla, bata #at ,lmanya olmak

,vusturya, +sve gibi lkelere ig c gleri balamtr 5$sen, &''87 &--<.

Yllar *5E*ER ,lmanya Iollanda 0ransa ,vusturya +svire #elika ,vustralya !animarka +sve Toplam

aras

eden Ylnda ! eden n'"s.Bin 5i2i 19:1 G-GG)) &'(); &8(); &-';')@; 9()) ;()) 8);@ -;9G @><09>

n'"s.Bin 5i2i 19>1?>/ &&;(9 -(& 8@ &)'; @8 (8)( E E E @/9<9

TaAlo 1 B Y"rtd2ndaki Trk 32!4nn &aClm 19>1?19:1D

#ata ,lmanya olmak

zere, ,vru%a

lkelerine g eden * rk vatandalar, belli bal alanlarda * rk

almaktayd. &';& ylnda ,lmanya"da demirEelik sanayisinde alan iilerin D &9,9"iC imalat sanayisinde alan iilerin D&;, @" C inaat sektr nde alan iilerin D&8,@" iilerdi 5Qnat, &';-7 @G<. Gelimi ,vru%a temelde amacyla ya%lm olmas, bu glerin lkelerine doru gerekleen bu d g akm, ekonomik skntlardan dolay gerekletiinin ve

lke ii glerle ayn nedenlerden domutur. #u glerin, istihdamdan faydalanma

gstergesidir. Kydeki yaama koullarnn olanakszl, kentteki koullarn g l * rkler, daha ok bu sektrlerde almaktaydlar.

yetersizlii, yeni domu bu d g olanan insanlar iin bir umut ka%s ya%mtr. G eden Jnceleri, al% %ara kazan% dnmek amacyla yurt dna giden iiler, zamanla oralarda yerlemilerdir, istemelerine ramen dn d nemez duruma gelmilerdir 5$sen,&''87&--<.

G() S #R$S6

RT$Y$ )65$# B$E6 S R,#*$R

G, g edeni olduu gibi, g edilen yeri de deitirir. Fhambers>n vurgulad gibi 5-))(< g, kendi hayatlarmz, k lt rlerimizi, dillerimizi allageldik biimde alglama tarzmzda bir ko%u yaratacak biimde deitirir, karlkl bir etkileim ve deiim s reci ierir, yerleik kavramlar sorgulamaya arr 5,kbulut, HR. K lt r ,ratrmalar .em%ozyumu, -));<.

* ,uslaendischer ,rbeitnehmer, $rfahrungsbericht &'8-C $rfahrungsbericht &';& aktaran :rof.

!r. Kermin ,badan Qnat, &'EEE7 -&

6lolu, g sonucu yaanan skntlardan bir tanesinin de, ka%italist ehirde ayakta kalabilmek iin bir i ya%ya balamaktadr.

retim s recinde b y k

bulabilmek ile ilgili olurken bir dier sknt ise, sosyal

""Geleneksel kal%lardan k% b y k ehirdeki modern hayatn eitli

kurumlarna 5geleneksel tedavi yntemleri yerine hastaneye gitmek, sendikalara katlmak, balk %aras ile satmak yerine kz ocuklarna rzaya dayal evlilikler ya%trmak,vb.< ayak uydurmaya almak ile ilgili olmaktadr"" 56lolu, -))'7 &GG<. &'9)"li yllarn * rkiye"sini ele ald bir kitabnda, gazeteci yazar ?sman Qlagay, bug n yaadmz %ek ok sorunun kkeninde krsal to%lumdan kentsel to%luma gei sorununun yattn belirterek yle yazmaktadr7 ''/yk o!unlu!u k%yl olan ve g%e#elik klt n"en gelen #i to&lumu, #yk o!unlu!u kentli olan #i to&luma "%nt mek: k sal #i to&lumu, sanayileme ve kentleme kav amla n"an #a!msz "nlemeyecek olan 'a!"a uyga lk' "zeyine s atmak ve #at to&lumla nn ken"ile ine %zg #i to&lum ve klt alt ya&sn"an yola k&, yzylla a yaylan sancl #i s e sonun"a tamamlaya#il"i!i #yk "%nm #i ka on yla s!" mak. /unun $i "e kolay #i ey olma"! o ta"a.''

Kentleme ile ilgili geni bir aratrma ya%an Jnder Benya%l"ya gre ""Kyden gen gecekondulunun kentle b t nleemediini gsteren veriler bol. Kentteki ilikileri zayf. Kentsel olanaklardan gereince ve yeterince yararlanamyorlar. +lkilerinin zayf kalmasna, kentsel olanaklardan yararlanamamalarna, kentle uyum kuramamalarna, kentsel yaantyla b t nleememelerine kentte yeterli, salkl, kararl gelir elde edememeleri yol ayor."" Kentlileen kyl ler artk, karlatrma dayana ky olmaktan kmtr. Kentte yaayan ikinci, nc kuak kyl ler artk, kent insanlarnn iyi koullaryla kendi koullarn kyaslamaya balamlardr. ""2a ayn yaam koullarna ulaabilmek iin, snf atlama d leri kurmakta, ya da umutsuz, kzgn, k sk n bir kiilik gelitirmektedirler."" Ksa yoldan keyi dn %, zengin olma hayalleri kuranlar da vardr, to%lumdaki bu elikileri yok etmek iin kavga etmek gerektiini d nenler de. !ier bir ksm ise kaderine boyun ei%, ilerine ka%anmaktadr 5$sen, &''87&)GE&);<.

+ glerin ortaya kard sorunlar gibi, d gler de nemli sorunlar ortaya karmtr. .osyoEk lt rel adan %ek ok sorunla karlalmtr. #unlar genellikleC uyum g l , aile sorunlar 5zellikle %aralanm aile<, gda sorunlar, konut sorunlar, ocuklarn eitim sorunlar, dinle ilgili sorunlar, yurtla olan ilikilerin devamllnn salanmas sorunu, eitli d etkilerle itildikleri ahlak d eylemlerdir 5Gn ll , &''87 &)&<. + g sorunlarna deinen * rk sinemas, d g sorunlarna da kaytsz kalmayarak, d g izleyiciyle buluturmutur. merkezine alan %ek ok filmi

#u filmler, daha ok d g n yaratt aclara, dlanmlklara ya da #at

lkelerinin

yozlamlklarna deinen filmler olmulardr. Maman zaman da gidenin gelmedii, kalann da ky nde kaderine terkedildiini gzler n ne seren filmlerle d g anlatlmtr. &'8)"larda balayan d glerin, sinematografik anlatmlarna ise &';)"lerde balanmtr.

3) G() 5 #,S,#, 37*EYE# F3*G*ER &'()"lerde nemli bir to%lumsal olgu olarak dikkatleri eken ve g n m ze dek olanca hzyla s ren kyden kente g olay * rk .inemas iinde de yerini almtr. G konusunu gereki ve derinlemesine ele alan filmlerin olduka az olmasna karn kente g olayn fon olarak kullanan olay kyden balat% kentte gecekonduda noktalayan ok sayda sradan ticari film vardr sinemamzda. G konusunu ilk kez ele alan ynetmen, ""Gurbet Kular""5&'8G< filmi ile Ialit =efi"dir. &'8("te !uygu .arolu"nun ektii ""#itmeyen 2ol"" ve yine Ialit =efi"in &';-"de ektii ""0atma #ac"" filmleri g bu ileyen dier nemli filmlerdir. &';@ ylnda ya%t ""G Alemesi""C""Gelin"", ""! n"" ve ""!iyet"" adl filmleriyle ile / tfi Jmer ,kad oluturduu lemede g sonularn ve kentte yer edinme savan anlatmaktadr. &'9) sonrasnda i g konusuna deinen nemli filmler olarak bir l de ,li Iabi% Jzgent rk" n "",t"" n 1emduh An" n ""G ls m ,na""sn, $rdoan *okatl"nn ""0idan""n, 1uammer Jzer"in ""#ir ,vu Fennet""ini ve Kesli 6lgeen"in ""M rt ,a""sn ele alabiliriz. ,ncak 9)li yllarda da g konusunu fon olarak kullanan ok sayda ticari film ekilmitir. Jzellikle arabesk filmlerde kyden kente gm insanlarn dramlar bol gzyal olarak kullanlmtr. *o%lumsal ya%da bu kadar etkili olan g olaynn * rk .inemasnda en ok ilendii dnem &';)E9) yllar arasnda olmutur. G"rAet 5"2lar 819>@= filmi erkek biri kz, yetikin ocukla 1ara"tan +stanbul"a gen, ama kentin koullarna uyamay%, yenilerek geri dnmek zorunda kalan bir aileyi anlatmaktadr. Jmer / tfi ,kad, Gurbet Kular filminin konusunu hatal bulduunu belirterek, ''8 a"a -alit, #aa szl! seksel meselele e #a!lyo . ;vin #yk o!lu, aki& oto tami cisinin kzyla iliki ku masay", ile i #ozulmaz"ya geti iyo . 4elikanl onunla yatnca "kkan i$mal e"iliyo , ile i #ozuluyo $avas va o film"e.'' szleriyle eletirmektedir 5$sen, &''87 &)'<. =efi, kentin krsal kesim iin bir umut olmay s rd rd n iin, filmdeki ailenin kye dn gelilerini de gr nt lemektedir. Bitmeyen Yol 819>H= filminde srtna yorgann vurarak kente i aramaya gelen kyl erkekleri ele almaktadr. Kentte i bulu% alacaklar, %ara biriktiri% kylerine dneceklerdir. gstermek srasnda, +stanbul"dan medet uman baka kyl lerin kente

,ma kentte i bulmak sandklar kadar kolay deildir. +i %azarlarnda, kendilerini beendirme yarn kazanmak, sonra da ellerine geen %aray ka%trmamak gerektiini yaayarak reneceklerdir 5$sen, &''87 &&)< ""#itmeyen 2ol"" filminin gereklii, "filmin ya%ld yllarn deil de 5&'8(< daha nceki yllarn 5&'G(E() ya da ((< belirtilen sosyal gereine daha yakn" bir gerekliktir 51akal,&'9;7 @8 aktaran $sen,&''87 &&)<. Fatma Ba4 819:/= filmi yine g eden bir ailenin dramn izleyiciye sunmutur. Kan davas y z nden kocas ld r len 0atma #ac"nn, iki kz ve oluyla kente gmesi ve a%artman ka%cl ya%arak ocuklarn b y tmesi anlatlmaktadr 5$sen,&''87 &&)<. * rk sinemasndaki g filmlerinde ska rastlanan temalardan biri olan b y k ehirin g edenleri kt karakterleri ynlendirmektedir. 0atma #ac filminde de kzlardan biri kt ynde deitirmesi bu filmde de gr lmektedir. # y k ehrin negatif ynleri ve etkileri filmdeki yola d mekte, bir dieri ailesinin fakirliinden utanmakta ve zengin bir yaama yk nmektedir. 6ocuklardan erkek olan ise babasnn intikamn almaya yemin etmitir. !ier g filmlerinde de olduu gibi bu filmde de, fakirlik ve aresizlik, ailelerin kaderi olarak gsterilmektedir. 0ilm, b y k kzn metresi olduu adam terketmesi, niversiteli kzn arkadalarndan ayrlmas ve olann katil olmamas ile ""mutlu son""a ulaacaktr5$sen,&''87 &&&<. Ier ne kadar mutlu son ile bitse de, bir bedel denecektir. #u bedel 0atma #acnn, kocasnn katilini kendinin ld rmesi ve ha%se girmesidir. *t'i $5$& lemesi; Gelin, &Cn, &iyet Gelin 819:H= Alemenin ilk filmi ""Gelin"", 2ozgat"tan +stanbul"a g eden ailenin dramn anlatmaktadr. K k bir bakkal d kkan ileten ailenin reisine oullar da yarm etmektedir. *ek hayalleri %ara biriktiri% zengin olmak ve b y k bir s %ermarket amak olan aile, bunun urunda torunlar ?sman" kurban vereceklerdir. #ir kurban bayramnda ?sman"n lmesi zerine, annesi 1eryem evden ayrlr ve bir hemehrisinin yardmyla fabrikada ie girer. #unu renen Iac +lyas olunu namusunu temizlemek iin gnderir. ,ma olu da karsyla birlikte fabrikada almaya karar verir. ,kad, Gelin"de g olgusunu sadece bir to%lumsal fenomen olarak deil, ka%italizmin ve ehirlemenin hakim yaam tarz haline gelmesiyle birlikte, eksik to%lumsal ilikilerin, i bl m n n daha da sm r ye ak hale gelmesini, z len aile ilikileri balamnda inceleyerek bu konuya ciddi bir derinlik getirmitir 56lolu, -))'7 &G(<. G lemesini ya%arken neyi anlatmak istediini / tfi ,kad yle dile getirmektedir7 ''5im"i )stan#ul'"a <na"olu'nun $e gelenekle i, yaants, $e eyiyle. vilayetin"en #i ma$alle g% e#ili siniz. =e

a tk film evi mek iin 7ivas'a gitmeye ge ek yok. 7ivas #u a"a va . /tn

/unla , #unla n $ikayele ini anlatmay "n"m. >ani )stan#ul'a gelenle in nasl tutunmaya gay et ettikle ini ve #u o man kavgas iin"e, tutunmak mec#u iyetin"e ol"ukla n. 3e i "e "%nemezle . 3e i "%nmele inin olanakszl!n anlatmak iste"im. /unun #i ok % ne!ini ge ek $ayatta g% "m''. 5$sen, &''87 &&-< ,kad, Gelin filmi ile g olaynn ekonomik ve bireysel boyutu ekseninde bir alma ya%mtr. 6lolu, Gelin filmi iin u yorumu ya%maktadr7 ''<ka" #u film"e snfsal ilikile i, k%y"en kente g%, g% e"enle in se maye #i ikti me ta zla n, #unun iin g%ze al"kla n gn !na ka "! ka"a , t% ele in ve geleneksel aile ilikile inin ka&italizmin yasala ge e!i nasl va$ilee#ilece!ini, #u acmasz "%nm s ecini olanca &lakl! ve $oy atl!yla g%zle ayn zaman"a, "a$a "e in #i %nne se miti . (esele sa"ece #yk e$i "e &e ian olanla n $ikayesi "e!il"i . (esele, so gulama ge ekti en ')nsan insann ku "u"u '' g%zlemi"i '' 5 6lolu, -))'7 &G(<. &Cn 819:I= Qrfa"dan geli%, +stanbul"un kenar semtlerinden birine yerleen kz, erkek alt kardeten oluan bir aileyi anlatan film ile yine g n sosyoEekonomik ve sosyoEk lt rel boyutlarna deinmektedir. # y k karde Melha, kardelerine analk etmektedir. Femile ve Iabibe bir fabrikada almaya balarlar. Ialil ile +brahim de Melha"nn evde ya%t lahmacun ve %ideleri satmaktadrlar. K k karde 2usuf ise okumaktadr. +i b y tmek ve tekerlekli bir araba almak gerekmektedir. #unun iin gerekli olan %ara, Femile"nin tanmadklar bir adamla evlendirilmesinden alnan balktan salanacaktr. Melha"nn kar kmasna ramen byle olur. +kinci erkek kardein i%ortaclar arasna yer tartmas sonucu yanllkla ld rd suunu k k karde adamn stlenir ve okulu brakarak ha%se girer. 1ahallede sevdii olmasna

ramen Iabibe de bir baka adama balk %aras iin verilmek istenmektedir. Ialil tarafndan. Kardelerinin bu mutsuzluuna kar kan Melha, d n srasnda aabeyine kar karak d n bozar ve Ialil dndaki kardelerini alarak oradan uzaklar. Iabibe sevdiiyle evlenecek, +brahim suunu aklayarak kardeini ha%isten karacaktr. 2usuf da okuluna gidecektir 5$sen, &''87 &&@<. ,kad, hibir sermayesi olmadan b y k ehire g eden bu insanlar iin, ''tutunmak iin #i #i le inin etini a$atlkla yemekte"i le '' der 5?naran, &''), &8G aktaran $sen, &''87 &&G<. / tfi ,kad, kente g iledii bu ikinci filminde bu kez ne sermayeleri ne de zenaatleri olmayan anadan doma bir %lakla +stanbul"a gelen insanlar ele almaktadr. ""+nsan eti yemek"" kavramn kullanmaktad ,kad. #u kavram, kardelerini satarak ve onlarn emeine el koyarak sermaye edinme s reci iin kullanlan bir tanmdr 56lolu, -))'7 &G8<.

&iyet 819:@= !iyet bir bakma hem Gelin"in hem de d n" n devamdr. ,kad, Gelin"in sonunda kahramanlarndan ikisini retimliin ka%sna getiri% brakyordu. ! n"de b y k kzn yavuklusu +stanbul"da ya% iiliine balyordu. !iyet ise, ,kad"n b y k kente getiri% "emekileme" s recinin eiinde brakt kiilerin bundan sonraki durumlarn anlatr. !iyet"in kahramanlar, krsal kesimden geli% emeki olan biri kadn b r erkek iki kiidir #u arada hen z emein deerini anlamayan sendikalama olay karsnda kararsz, kukucu bir tutum benimseyen krsal kkenli, bilinlenmemi kahramanlarn evrimi ne geer 5Jzn, &'9(7 @9@ aktaran $sen, &''87 &&(<. !iyet filmi, Gelin ve ! n filmlerinin aksine iki mekanda gemektedir. #ir cvata fabrikas ve gecekondu evinin bahesinde geen !iyet filminde hayatn ve retimin iine yayl sz konusudur. ""0ilm, ,kad"n deyimiyle "kr kesimden sermayesiz olarak geli%, fabrikada alan insanlarn yava yava bir snf bilincine ulamasnnC ben neredeyim, bakalar nerede, ben hangi taraftaym demesinin, bu bilince varmalarnn hikayesini anlatr"" 56lolu, -))'7 &G;<. Iasan ve Iacer fabrikada alan iki iidir. 0ilmde Iasan ve Iacer"in iinde bulunduklar ka%italist retim tarzn anlamalar, ona bir diyet vermeleri ile m mk n olacaktr. !iyet"te kyl l n,ataerkil d zenin eletirisinden ok, yeni sistemin ileyiini kavramadaki gecikme b y te altna alnr 56lolu, -)''7 &G;<. ,li Jzgent rk" n $t 819<1= filmi okuma yazma bilmeyen bir kyl n n olunun okuyu% ""b y k adam"" olabilmesi iin oluyla birlikte +stanbul"a g etmesini konu almtr. ?kuyamad iin bakalar ve kendisi tarafndan ""k k adam"" olarak gr nen baba, +stanbul"da zor ilerde al% kt koullarda barnmasna karn olunu okutmakta kararldr. Mira ocuk okursa, babas gibi s r nmeyecekC baba da okuyan oluyla zdeleecei iin mutlu olacaktr. 0akat baba b t n abalarna ramen, yeterince %ara biriktiri% olunu okutamaz. 6ocuun %arasz yatl bir okulda okuyabilmesi iin babann lm olmas gerekir. #u film, varolaan bir ehir merkezinde 5$minn < gmenlerin ekmek kavgasn, krsal alandan +stanbul"a glerini gsterirken * rkiye"deki sosyal ekonomik ve k lt rel ayrm izgisinin ve +stanbul ile krsal kesim arasndaki muazzam farkll aa vurmutur 5Jzt rk, Sournal of *urkish .tudies. .ocial .ciences on Fontem%orary *urkey, -))G<. $rdoan *okatl"nn Fidan 819<@= filmi, ehir ve krsal kesim karmaasn, geleneklerin farkll evresinde anlatmaktadr. G sonras ehirde, kfte satarak geimini salayan ve ocuklarna bakan =amazan ve kz 0idan arasndaki hikayeyi anlatan film, nesiller arasndaki farklla da deinmektedir. 0idan mahallenin serseri ocuu $ngin"e ilgi duymakta ve onun marNinal yaam tarzna zenmektedir. #abas =amazan ise balk %arasna alarak kzn bir adama vermeye karar vermitir. #unu duyan 0idan evden kaar ve $ngin ile yaamaya balar. !iskoteklerde, elence yerlerinde, esrar ierek serserice dolaan ve $ngin"le yaayan 0idan" aylar sonra bulabilen babas, neredeyse onu tanyamayacaktr 5$sen,&''87 &&;<.

""0idan bir eit simgedir aile iin, ser%ili% g lenecek, yeni bir yaamdr, umuttur. #u nedenle ailenin ilk ocuu kzdr ve ad da 0idan"dr, dourganln bir simgesi gibi. Qmutlar baladklar kfte arabasnn ad da 0idan"dr. ,ma kent yaants acmaszdr, orada yeermek kolay ve zahmetsiz deildir, kurbansz olmamaktadr. Krsallktan syrlmak, kenti hereyiyle olduu gibi kabul etmek gerekmektedir. 2iti% giden eyler %azardr kent"" 5 ,ya, &'9(7 -- aktaran $sen, &''87 &&9<. Kesli 6lgeen"in ECrt $Ca 819<H= 0ilmi Iara%tar ky nedeniyle b y k kente +stanbul"a gme yk s aasnn koullarn deimesi

anlatmaktadr. Kente g nceye dein

"aalktan" baka birey bilmeyen aa, tanmad bu kalabalk ortamda yaamn s rd rebilmek iin bir ok i denemi, hibirini de baaramamtr. 1arket am altramam, seyyar sebze satclna kalkm, kentin alamad kurallar altnda ezilerek brakmtr. #ir s re eyalarn satarak geinmi, kendini ld rmeye bile kalkm sonunda ya%mn ok iyi bildii tek i olan i kfte satclnda karar klmtr. M rt ,a filminin aas * rk sinemasndaki aa geleneine t m yle ters d en bir aadr. Kendi yresinde bile g c t kenmeye balam olan, gelien yeni koullar karsnda gerileyen aa, kentteki ok daha ar koullar bilmedii yeni kurallar, s rekli yar gerektiren insan ilikileri karsnda ezilmek, t kenmek zorunda kalmtr. 2aamann kural gerei, bir biimde yeni koullara uyum salamak zorundadr ve salayacaktr da.

&67 G() 5 #,S,#, 37*EYE# F3*G*ER + glerin ana konu ya da yan konu olarak ilendii filmlerin yannda, zellikle &';)"lerden sonra sinemaclar d g olgusuna da ynelmilerdir. 2abanc bir to%luma alma, k lt rel baz %roblemler ve uyumsuzluklar, dlanmlk, yabanclama ve buna bal olarak yalnzlama, hayatta kalma m cadelesi d g filmlerinde ne kan baz kavramlardr. #unlar yannda, g eden kiinin ky ne geri dnmeyerek, ailesini unutmas, kaderine terk etmesi gibi temalar da gr lmektedir. 2urtdna ii olarak gidi konusunu ilk kez ileyen film, * rkan Boray"n ""!n "" filmidir. .onra srasyla, *un ?kan"n ""?tob s"" ve ""Fumartesi Fumartesi"" filmleri, Berif Gren"in "",lmanya ,c Ratan"" ve "":olizei"" filmleri, *uncel Kurtiz"in ""G l Iasan"" filmi, Korhan 2urtsever"in ""Karakafa"" filmi, 1uammer Jzer"in ""Karde Kan"" filmi, 2usuf Kurenli"nin ""Jlmez ,ac"" filmi, *evfik #aer"in ""Krk 1etrekare ,lmanya"" ve ""2anl Fennete $lveda"" filmleri d g anlatan filmlerdir. #u filmler dnda daha %ek ok filmde, d g ana temann yannda yan konu olarak ilenmitir. -)))"li yllara gelindiinde, 0atih ,kn filmlerinde d g ve k lt rel atmalar gr lmektedir. 0atih ,kn, &''9 ya%m ""Ksa ve ,csz"" ve -))G ya%m ""!uvara Kar"" filmlerinde g sorunu daha ok kimlik bunalm zerinden deerlendirmitir.

* rkan Boray"n &n2 819:/= filmi, ,lmanya"ya g eden +brahim ve kyde kalan kars G lcan"n hikayesini anlatmaktadr. *arla %arasn biriktirmek iin ,lmanya"ya %ara kazanmaya giden +brahim, G lcan" ardnda brakmtr. Ky n aas, hakszlklara kar gelen G lcan"a ak olmu ve onu rahatsz etmektedir. +brahim ise gittii ,lmanya"da kendine bambaka bir hayat kurmu, karsna ve kzna %ara brakarak bir daha ky ne dnmemi, ky ne yabanclamtr. ,lmanya"da bir alman kadnla yaamaya balayan +brahim, kye gelirken trafik kazas geirmi ve lm t r. G lcan ise kyde kaderine terk edilmitir. Kyl Eaa atmas ve ,lmanya olay olarak iki arlk noktas olan film, grsel olarak da anlatm dili olarak da, olduka baarldr 5$sen, &''87 &-'< ?kan"n bir gazete haberinden yola karak senaryosunu yaz% ektii toAs 819:H= filmi

uzun yllar * rkiye"de yasaklanmtr. Kaak ii olarak .tokholm"e hurda bir arabann iinde gt r len dokuz * rk iisinin aknlklarn ve aresizliklerini !ouE#at ekseninde ar%c bir ekilde anlatan bu filmin ynetmeni de bir s re yurtdnda gmen olarak yaamtr. 0ilmde kendi gmenlik deneyimlerinden de izler bulunmaktadr 5.erarslan,Jzg r, -))'7 &8<. +sve"te yaayan ynetmen *un ?kan filmde anlatmak istediklerini yle aklamaktadr7 ''/alangtan #e i ya&mak iste"i!im, #i to&lumun ile in"eki atmay, #i #yk umutsuzlu!u,

ayk l! o taya koymakt. 9ekni!iyle, a gelimi tketim to&lumuyla az gelimi insanla n ka ka ya geti mek. /unla n #i #i iyle olan ve ken"i elikiyi, a ala n"aki ko kun atmay vu gulamak iste"im''

5$sen,&''87 &-'E&@)<.

0ilm, * rkiye"den derme atma bir otob s ile yola kan dokuz kaak iinin +sve"de bir meydanda getirildikleri kii tarafndan terk edilmesi ve sonrasnda gelien olaylar anlatmaktadr. #u dokuz ii aday, yakalanma korkusuyla uzun s re otob sten darya kamazlar. +lerinde hastalananlar olur ancak ks rmeye bile korkarlar. +htiyalar dayanlmaz bir hal alnca etraf kollayarak otob s n yaknlarna brakld metro istasyonunda yiyecek bir eyler ararlar. Ier halleri ile yabancs olduklar bu yerde grd kleri yeni eyler karsnda aknlklarn gizleyemezler. #u gezintilerinden biri srasnda %olis tarafndan yakalanacaklarn anlaynca etrafa karlar. #ir tanesi donarak denize d er. #ir dieri tuhaf cinsel gsterilerin ya%ld bir bara gt r l r ve oradakilerin yiyeceklerine saldrd gerekesi ile dv lerek ld r l r. !ierleri ise sndklar otob s n iinde yakalanarak %olis merkezine gt r l rler. 0ilm onlarn teker teker otob sten aln, otob s n %aralanmasEhayallerin yklmas simgesel ilikisini kuran sahne ile biter 5.erarslan,Jzg r, -))'<.

Berif Gren"in $lmanya $4 Jatan 819:9= filminde alma izni alabilmek iin evlenen 1ahmut ve G ldane etrafnda, d g ve ii sorunlar anlatlmtr. 0ilm, ,lmanya"da %ara kazanmak iin adeta bir robot gibi alan iilerin hikayesini aktarr. KiNat Jzn film iin u deerlendirmeyi ya%maktadr7 ""#ir filmin snrl s resi iine ok ey sktrabilmek, gereksiz uygulaymsal gsterilere girimek gibi aksamalara karn, gmen iilerinin yeni evrelerine ayak uydurmada karlatklar g l kleri, bu g l kler karsnda ounlukla kolay yolu semeleri, geleneksel tre anlaynn darmadan oluunu, bunun yol at sarsntlar, zellikle bir kadn iinin ruhsal evrimini yanstmasyla baar kazanmtr"" 5Jzn, &'9(7 @'8 aktaran $sen, &''87 &@&<. *evfik #aer"in 5rk Getrekare $lmanya 5&'98< filmi, ataerkil to%lum, gelenek ve tre ekseninde bir kadnn hikayesini anlatmaktadr. Ky nden hi kmam bir * rk kyl kznn, tanmad bir adamla evlendirilerek ,lmanya"ya gitmesi ve korumak amacyla burada eve ha%sedilmesi hikayesi anlatlmaktadr 5$sen, &''87 &@;<. 0ilm, dier d g filmlerinin %ek ounda gr ld gibi, uyumsuzluk, yabanclama ve yalnzlk ekseninde g n negatif etkilerine gnderme ya%maktadr. Berif Gren"in ynetmenliindeki ''Kolizei'' 5&'99< filmi, ,li $kber karakterinin % alt #erlin"de, %olis kost m olarak

bularak, bunu giymesi, klk deitiri% #erlin sokaklarnda

dolamas ve tefti ya%mas hikayesini anlatmaktadr. 2netmen, ,li $kber"in %olis kost m yle birlikte to%lumda sosyal stat s n n y kselmesi ve insanlarn ona sayg duymas hikayesini traNiEkomik motiflerle anlatr. 2netmen bir r%ortaNnda, bu filmi ,lmanya"da grd bir tiyatro oyunundan esinlenerek ya%tn ve bu hikayeyi * rk to%lumuna uyarladn syler ve ekler7 "" #erlin"deki * rklerin yaantlarndan izlenimlerimi, grd m uyumsuzluk biimlerini yanstmaya altm"" 5 2 reklik, Fumhuriyet Gazetesi, &'99 aktaran $sen, &''87 &@'<. -)))"li yllarda zellikle 0atih ,kn filmlerinde g %roblemi ,lmanya>da doan ve b y yen bir * rk olan 0atih ,kn zerinden hikayeler anlatlmaktadr. uzun metraNl filminde 5sa ve

$4sz ?&''9< ve &"vara 5ar2 ?-))G<, ,lmanya>da 3teki4 olarak konumlandrlan * rk gmenlerin hikayelerini anlatmaktadr. 2aamla ve kimlikleriyle sorunlar yaayan ikinci kuak gen * rklerin skntlarnn kayna ,kn"n filmlerinde entegre olamam aileleri ile yaadklar sorunlar ve ikilemler zerine oturtulur. Ksa ve ,csz filminde Febrail karakterinin ailesiyle ilikisi olumlu bir ekilde ele alnsa da, bakarakterin arada kalml, kendine ait bir yaam ve doru bir yol izememesine sebe% olan ikilemleri "",lman"" d nyas ile ""* rk"" yetitiriciliinin bir sonucu olarak verilir. !uvara Kar filminde sorunlarnn z m n intihara kadar vardran .ibel"in ve G)"l yalarda ,lman ya da * rk kimliinden tamamen syrlm serseri bir yaam seen Fahit"in sorunlarnn kayna da yine ayndr 5Kanolu, Jnbayrak, -))97 &-&<.

Son" * rkiye zellikle &'()"lerden sonra hzl bir g hareketi iine girmi, kylerinden ko%an insanlar b y k ehirlerde yaamaya balamlardr. #u g hareketleri zellikle maddi koullarn kylerde kt lemesi ve tarmn makineli &'8)"larda ise ,vru%a retime gemesi sebebiyle huz kazanmtr. lkelerinin ii talebine karlk olarak geni a%ta d g meydana

gelmitir. + g ve d g n sonucu olarak gmenler zorluklarla karlamlardr. + gle birlikte b y k ehirlerde zellikle +stanbul"da gecekondular yaygnlam, gmenler bu gecekondularda d k maalarla yaamaya almlardr. ! gle zellikle ,lmanya"ya g edenlerse, burada farkl to%lumda farkl bir k lt rde yaamann zorluklarna, yabanclama ve yalnzlamaya mahkum olmulardr. * rk sinemasnn her dneminde g en fazla ilenen konulardan biri olmutur. #azen ana tema olarak bazende fonda kullanlarak g olgusu, sinemamzla gmenlerin sorunlarna k tutmutur. K reselleen d nyada, ka%italizmin ar koullaryla birlikte bir taraf zenginleirken, dier bir taraf da gitgide fakirlemitir. 0akirleen kesim ise daha ok ky n brak% b y k ehirin acmaszl iinde yaama tutunmaya alan gmenlerdir. ! nya d zeni byle devam ettike, * rk sinemas da g filmlerini mutlu sonla deil, ok yazk ki gerekte de olduu gibi kt sonlarla bitirmeye devam edecektir.

5$Y#$5)$ #aytal , 5-));< !emokrat :arti $konomi :olitikalar 5&'()E&'(;<, ,nkara Aniversitesi * rk +nklL% *arihi $nstit s ,tat rk 2olu !ergisi, . G), s. (G(E(8;

Fem + 5-));< * rkiye"de Geri Kalmln *arihi, * rkiye + #ankas K lt r 2aynlar, +stanbul $sen B 5&''8< 9)"ler * rkiye"sinde .inema, #eta 2aynevi, $skiehir $rtem # 5-))'< * rkiyeE,#! +likilerinde *ruman !oktrini ve 1arshall :lan, #alkesir Aniversitesi .osyal #ilimler $nstit s !ergisi, &- 5-&<, @;;E@'; Gen 0 5-))9< * rkiye>de Kentsel !n s m7 1evzuat ve Qygulamalarn Genel Gr n m , Felal #ayar Aniversitesi +ktisadi ve +dari #ilimler 0ak ltesi !ergisi, &(5&< Kele = 5&'99< !ar Gelirli" Kentliler +in #ir Konut $dindirme 2ntemi7 $vini 2a%ana 2ardm, ,nkara Aniversitesi .iyasal #ilgiler 0ak ltesi !ergisi, . &E- s. 9&E&&6lolu ! 5-))'< #ir Alemeyi, "1odernEGeleneksel ve KadnE$rkek" Kartlnda 2eniden ?kumak7 Gelin, ! n, !iyet, .eluk +letiim !ergisi 85&< &GGE&(@ Mengin $ 5-))@< * rkiye"de Kent .osyoloNisi 6almalar, TafUaz Aniversitesi #elediyecilik ,ratrma 1erkezi, &- s. &;'E&'8 Gn ll 1 5&''8< ! G, :amukkale Aniversitesi $itim 0ak ltesi !ergisi, . &, s. 'GE&)8 Jzt rk 1 5-))G< * rk .inemasnda Gecekondularn *emsili, $uro%ean Sournal of *urkish .tudies. .ocial .ciences on Fontem%orary *urkey, OOO.eNts.org,

Korcun, F., Keeli 1., Banl G., 3* rkiye>de g G neydou ve !ou ,nadolu>dan G Iareketleri4, htt%7VVmimoza.marmara.edu.trVWmtekceVeco-;-Vicgoc.%df 6elik 0 5-))8< + Glerin +tici ve 6ekici G ler 2aklam ile ,nalizi, $rciyesi Aniversitesi +ktisadi ve +dari #ilimler 0ak ltesi !ergisi, . -;, s &G'E&;) #ayndrlk ve +skan #akanl, Kentleme Buras 5-));<

htt%7VVOOO.bayindirlik.gov.trVturkceVkentlesmeVkita%;.%df 5$riim *arihi7 Kisan -)&)<

,kit # 5-))8< Ky, Krsal Kalknma ve Krsal Iane IalkV,ile ,ratrmalar, !ost yaynlar, ,nkara Karabulut K ve :olat ! 5-));< * rkiye $konometri ve +statistik Kongresi, +nn Aniversitesi Qnat K 5&';-< * rkiye"nin ! G ,km ve .osyal Iareketlilik, ,nkara Aniversitesi .iyasal #ilgiler 0ak ltesi !ergisi, -;, &;E(Kanolu 1 ve Qlusoy 1 5-))9< K reselleen ! nyada 0atih ,kn 0ilmleri, 1edya $letirileri, #eta 2aynlar,+stanbul .erarslan 1 ve Jzg r J 5-))'< .inema ve G7 2eni Iayat ,raylarnn .inematografik .unumu htt%7VVidc.sdu.edu.trVtammetinlerVgocVgoc&).%df ,kbulut I 5-));< K lt r ,ratrmalar !ernei ve Hk Aniversitesi Qluslar aras +likiler #l m HR. K lt r ,ratrmalar .em%ozyumu